Vloeibare middelpunt
Martjie Bosman
Protea
ISBN: 9781485305842
Martjie Bosman is geen onbekende woordkunstenaar nie. Sy publiseer reeds sedert die negentigerjare gedigte in literêre tydskrifte en van haar gedigte is ook in Nuwe Stemme 1 opgeneem. Bosman debuteer in 2002 met die bundel Landelik, waarmee sy haar merk op die Afrikaanse digkuns maak. Landelik is met die Ingrid Jonker-prys bekroon en is hoog aangeskryf deur resensente en literatore. In 2010 verskyn haar tweede bundel, Toevallige tekens. Opvallend omtrent haar eerste twee bundels is die klem wat Bosman plaas op die ekologiese tematiek en landelike milieu, wat in talle gedigte figureer.
Haar jongste bundel, Vloeibare middelpunt, het onlangs by Protea verskyn. Met hierdie bundel het Bosman ’n nuwe rigting ingeslaan en beweeg sy stelselmatig weg van die landelike milieu deur meer op die stedelike milieu as agtergrond vir die meeste van haar gedigte te fokus.
Die stadsmilieu word deur die buiteblad beklemtoon. Ryan Loubser se skildery van een van Pretoria se bekende bakens bevat talle sleutelelemente wat in die bundel aan bod kom. Die bekende ou Erasmuswoning (of liewer Erasmus Kasteel) op die hoek van Delmas- en Nossobstraat in Erasmuskloof, Pretoria pryk op die agtergrond met ’n verkeerstoneel op die voorgrond. Opmerklik is die kleure van die lug en lig wat as gevolg van ’n reënbui die allermooiste beweging in die skildery teweegbring. Die vloeibaarheid van die kleure in Loubser se skildery is gepas, aangesien dit ook by die titel van die bundel aansluit. Die frase vloeibare middelpunt dui op die kern van ’n objek/subjek waaruit iets vloei, hetsy dit die kern van ’n vulkaan is waaruit lawa vloei of op ’n meer figuurlike wyse die verwysing na die ontstaan van iets wat vanaf die kern uitbeweeg en die spreekwoordelike voelers uitsteek na die wêreld daar buite. So kan die subjek hom of haar ook in ’n vloeibare ruimte van tyd en plek bevind.
Die bundel se motto is ’n aanhaling uit Friedrich Hölderlin se “In lieblicher Bläue blühnet” en lui: “… dichterisch wohnet/ Der Mensch auf dieser Erde”. Die klem in die aanhaling val veral op die “wohnet” wat dui op die aarde as woonplek van die mens en die mens se interaksie met die plekke waar hy/sy woon, hetsy positief of negatief.
Soos reeds genoem, figureer die stadsmilieu prominent in die bundel. Dit is veral die gedigte oor Pretoria wat opvallend is. Die derde van sewe afdelings word aan gedigte oor Pretoria as stad gewy.
Oktober
Daar was swaar reën in die nag
en vanmôre is die stad gehul in mis.
Soos tantes van vroeër, mollig en mild,
staan die jakarandas langs die strate,
hul koppe, vars gewas en ligpers ge-rinse,
na vore gebuig om die jongste nuus
oor en weer te fluister op die bries.
Die sesde afdeling bevat gedigte wat in die noordelike halfrond afspeel. Lande en plekke soos Cambridge, Oxford, Edinburgh, Ysland en Duitsland kom aan bod. Bosman se fyn waarnemingsvermoë as die reisiger-as-waarnemer is veral opvallend. Soortgelyk aan Hambidge in talle van haar reisgedigte beskryf Bosman die vreemde plekke as kontaksones waar die buitestander haar bevind. Weer eens vind die reismotief ook aanklank by die titel waarin die reisiger as deel van die vloeibare middelpunt beskou kan word – die reisiger-waarnemer is die subjek wat in beide tyd en ruimte oor selfs landsgrense heen beweeg. “Buitelander” (19) is in hierdie geval van belang en lewer kommentaar op die wyse waarop die skrywer-as-reisiger die onbekende ruimte binnedring en haar waarnemings in geskrewe vorm karteer.
Buitelander
Die besoeker is intens betrokke
by die wêreld buite die motorruit,
neem in die ry selfoonfoto’s
van die veld met koppies, rante,
grootvee, vervalle huise, hekke,
droë damme, spruite, padtekens,
groepe mense, winkelvensters;
vra vrae, lewer kommentaar,
probeer steeds sy jet lag afslaap,
laat hom tafelgebede welgeva,
maak van reisgenote vertolkers
van die vreemde land, vervreem
vir ons ’n oorbekende streek.
Oor Duitsland skryf Bosman:
Heidelberg, Duitsland
Saans na ete gaan stap ons, verwonderd
oor die lig wat nog lank oor die stad bly talm.
Die straat loop dood by die breë rivier
– donker, geheim, gevaarlik –
en ons swenk regs deur ’n deftige buurt
met smal tuine voor die dubbelverdiepinghuise
waar ligte een-een aanknip en ons onwetend
toelaat om af te loer: vername en huislike tonele
van tafels gedek met Arzberg en kristal,
wyn in die kleur van die stoffeersel,
onhoorbare gesprekke en dowwe gelag.
En meteens is daar die verlange na familie,
na iets ruimer en warmer, en ons word stil
en draai terug.
Lesers moet hulself nie deur die ooglopende eenvoud van sommige gedigte laat mislei nie. Bosman se spel met woorde is soos ’n goedgeorkestreerde simfonie van klanke en beelde wat die sintuiglike waarnemingsvermoë van die leser op kreatiewe wyse prikkel. Vanaf die programgedig “Oidipus” tot die laaste afdeling bied Bosman se bundel ’n ryk skakering van gedigte wat allerlei temas aanraak. Die gedigte is toeganklik en sal by ’n wye verskeidenheid poësielesers aanklank vind. Met hierdie bundel bou Bosman voort op die sukses van haar vorige bundels. Vloeibare middelpunt is ’n welkome toevoeging tot Bosman se oeuvre en die Afrikaanse woordkuns.
The post Resensie: Vloeibare middelpunt deur Martjie Bosman appeared first on LitNet.