Die nuwe artikel 145(9) van die Wet op Arbeidsverhoudinge – uniek, maar welkom

September 5, 2016, 2:19 am

≫ Next: Teaterresensie: The Painted Rocks at Revolver Creek by die Fugardteater

≪ Previous: Onderhoud: Anna-Mart van der Merwe sélf tuis voor die kospotte

Die nuwe artikel 145(9) van die Wet op Arbeidsverhoudinge – uniek, maar welkom D.W. de Villiers, Departement Handelsreg, Universiteit van Pretoria
LitNet Akademies Jaargang 13(3)	ISSN 1995-5928

Die artikel sal binnekort in PDF-formaat beskikbaar wees.

Opsomming

’n Aansoek in die arbeidshof om ’n arbitrasietoekenning te hersien, is uiteraard ’n dringende aansoek. Sommige partye wend egter taktieke aan om verdere regstappe te vertraag of te blus. Die Wysigingswet op Arbeidsverhoudinge 6 van 2014 bevat belangrike veranderinge en toevoegings wat poog om hierdie probleem hok te slaan. Een daarvan is die toevoeging van subartikels 9 en 10 tot artikel 145. ’n Hersieningsaansoek van ’n arbitrasietoekenning wat na 1 Januarie 2015 verleen is, onderbreek nou die verloop van die verjaring van die toekenning.

Na die aanhoor van drie verwante appèlle op 6 November 2015 lewer appèlregter Coppin ’n rigtinggewende uitspraak in die arbeidsappèlhof in Myathaza v Johannesburg Metropolitan Bus Service (SOC) Ltd; Mazibuko v Concor Plant; Cellucity (Pty) Ltd v Communication Workers Union on behalf of Peters.¹ In twee van die drie sake het die appellante betoog teen uitsprake van die arbeidshof dat die Verjaringswet ten opsigte van arbitrasietoekennings geld (Myathaza- en Mazibuko-saak) en in ’n derde dat dit glad nie geld nie (Cellucity-saak). Die wysigings van die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 (WAV) het reeds op 1 Januarie 2015 in werking getree. Regter Coppin se uitspraak handel wat die onderbreking van verjaringbetref, slegs met die posisie voor 1 Januarie 2015.

Hierdie artikel verken hoofsaaklik hofsake wat die uiteindelike toepassing van artikel 145(9) beïnvloed. Kritieke kwessies ten opsigte van die werknemer of skuldeiser se posisie word vervolgens aan die hand van die regsgeskiedenis en regter Coppin se uitspraak bespreek. Ander maatreëls wat ten doel het om onnodige vertragings of sloerings teen te werk, word verder ondersoek. Riglyne word ook aan partye gegee oor hoe om voortaan te werk te gaan in die lig van al die veranderinge aan die WAV. Ten spyte van ’n paar kritiese vrae wat ’n mens kan hê, is dit ’n stap in die regte rigting, naamlik om uitbuiting van werknemers deur hul werkgewers te bekamp.

Trefwoorde: arbitrasie; bevel; herindiensneming; herindiensstelling; hersiening; onderbreking; toekenning; vergoeding; verjaring; verloop; WAV; Wet op Verjaring 1969; Wysigingswet op Arbeidsverhoudinge 2014

Abstract

The new section 145(9) of the Labour Relations Act – unique, but welcome

An application for the review of an arbitration award under sections 145(1) and/or 158(1)(g) of the Labour Relations Act (LRA hereafter) is intrinsically an urgent application. Unfortunately some parties, mainly employers, utilise various tactics to frustrate the other party and to extinguish any further legal action. In layman's terms one could say that employers bleed employees dry. In many cases workers cannot afford extended legal costs. This dilemma of employee creditors is the motivation for this article. A key question to be examined is what relief, if any, the amendments to section 145 provide to the employee seeking to enforce an arbitration award.

The Labour Relations Amendment Act 6 of 2014 contains a number of important changes and additions which may curb this problem, for example the addition of subsection 9 to section 145:

(9) An application to set aside an arbitration award in terms of this section interrupts the running of prescription in terms of the Prescription Act, 1969 (Act 68 of 1969), in respect of that award.

Subsection 10 makes it clear that the interruption indicated under subsection (9) applies only to an arbitration award delivered after the commencement date of the act (i.e. 1 January 2015). Alternative terms for interrupt would be suspend or pause, but in this contribution interrupt is preferred.

A similar provision could not be found in international labour law. In South Africa it is indeed welcome, because it is common practice for employers to make applications for review to stretch out the legal battle. Such an application frustrates the legitimate remedies of employees which were granted in their favour by the Commission for Conciliation, Mediation and Arbitration (CCMA) or a bargaining council. Employers hold out long enough to extend the review process so that the claim can prescribe after three years. Most employees are not even aware of the Prescription Act.

Sources on this subject are scarce. In his comprehensive article "Judicial review of arbitration awards under the new South Africa Labour Relations Act of 1995" Sharpe does not even refer to the prescription of arbitration awards. No relevant journal articles could be traced. Therefore court cases and legislation are almost exclusively the sources for study of this subject.

First, the history of law regarding the prescription of labour claims is outlined. In CEPPWAWU v Rotolabel Van Niekerk J remarked that judges of the labour court do not agree on how the Prescription Act 68 of 1969 impacts on the LRA, if at all. The difference in opinion relates to the following question: Does the Prescription Act apply to all arbitrated claims in terms of the LRA, or only to some, or to none? The decided cases can be divided into four approaches: (i) those which submit that prescription applies to all arbitration awards; (ii) those that hold that prescription applies to all arbitration awards, but the filing of an application to review interrupts the running of prescription; (iii) those that say that prescription can be applied to compensation awards only and not to reinstatement awards; (iv) and those that hold that the Prescription Act cannot be reconciled with the LRA and an arbitration award does not prescribe.

When the amended sections of the LRA became valid on 1 January 2015, some legal uncertainty remained on how the new sections should be applied in practice. This became less uncertain when Coppin JA delivered judgment in the Labour Appeal Court in the hearing of three related appeals which were grouped together, namely Myathaza v Johannesburg Metropolitan Bus Service (SOC) Ltd; Mazibuko v Concor Plant;and Cellucity (Pty) Ltd v Communication Workers Union on behalf of Peters. This judgment serves as a precedent for all future cases dealing with prescription.

Coppin JA paid special attention to the following questions, thereby addressing the key issues:

Does the Prescription Act apply to all, some or no arbitration awards?
If yes, which terms of prescription apply to such arbitration awards?
If yes, does an application to review and/or set aside an award interrupt the running of prescription?

The judgment concluded, among others, the following:

Arbitration awards do prescribe.
Arbitration awards create a “debt” and this also applies to awards for reinstatement.
The prescription term period for arbitration awards is three years.
A debtor’s application for review and/or to set aside an award interrupts the running of prescription for all awards made after 1 January 2015.

Legal certainty is established with regard to additional critical measures which may curb the delay of reviews, like the other amendments to section 145 of the LRA and some paragraphs in the Practice Manual of the Labour Court 2014. Guidelines are also discussed for how parties should now proceed in the light of the relevant changes to the LRA. An employer must be assured that he has good merits before filing a review application. Employees should file an application in terms of section 158(1)(c) soon after the employer has disobeyed an award to make the award an order of the Labour Court. This application in itself interrupts the running of prescription. An employer can no longer benefit from delaying a review. On the contrary, it may drastically increase the monetary remedy which the employee eventually receives when reinstated.

There are still some critical questions to be discussed, for example:

Should the Prescription Act really trump the LRA in the light of the emphasis on fairness in labour disputes? Are these two acts rather not unique in their own ways?
Is it consistent that some cases are referred directly to the labour court for adjudication after conciliation had failed (resulting in a judgment debt with a prescription period of 30 years), while others are obliged to go for arbitration at the CCMA (resulting in an award judgment debt with a prescription period of three years)?

The amendment of section 145 of the LRA is, however, very welcome. It is a big step forward to limit the prejudice to employees caused by their employers and will hopefully lead to a speedier resolution of claims in terms of an award which employees have secured as a result of due process.

Keywords: arbitration; compensation award; interruption; LRA; Labour Relations Amendment Act 2014; order; prescription; Prescription Act 1969; re-employment; reinstatement; review; running of prescription

1. Inleiding

’n Aansoek om die hersiening van ’n arbitrasietoekenning ingevolge artikels 145(1) en 158(1)(g) van die Wet op Arbeidsverhoudinge (die “WAV”) uiteraard ’n dringende aansoek.² Ongelukkig wend sommige partye, hoofsaaklik werkgewers, talle vertragingstaktieke aan om die ander party te frustreer en om enige verdere regstappe te blus. In leketaal sou ’n mens kon sê dat die werkgewers die werknemers droogbloei. In baie gevalle kan die werknemers nie meer die regskoste bekostig nie.

Hierdie dilemma van werknemers of skuldeisers is die motivering vir die huidige bydrae. ’n Kernvraag wat ondersoek word, is watter verligting, indien enige, die wysigings aan artikel 145 vir die werknemer bied wat ’n arbitrasietoekenning probeer afdwing.

Die Wysigingswet op Arbeidsverhoudinge 6 van 2014 bevat ’n aantal belangrike veranderinge en toevoegings wat hierdie probleem probeer hokslaan. Een daarvan is die toevoeging van subartikels 9 en 10 tot artikel 145:

(9) ’n Aansoek om ’n arbitrasietoekenning tersyde te stel ingevolge hierdie artikel onderbreek die verloop van verjaring ingevolge die Verjaringswet, 1969 (No. 68 van 69), ten opsigte van daardie toekenning.³

Subartikel 10 maak dit duidelik dat die onderbreking in subartikel (9) slegs op ’n arbitrasietoekenning wat na die aanvangsdatum van die wet (dit wil sê 1 Januarie 2015) uitgereik is, van toepassing is. ’n Alternatiewe term vir onderbreek sou opskort of stuit wees, maar in hierdie bydrae word onderbreek verkies.

’n Soortgelyke bepaling kon nie in die internasionale arbeidsreg opgespoor word nie.⁴ In Suid-Afrika is dit egter uiters welkom, want dit is hier algemene praktyk dat werkgewers hersieningsaansoeke bring om die regstryd uit te rek. So ’n aansoek frustreer die regmatige eise van werknemers wat as ’n bevel van die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA) of ’n bedingingsraad toegeken is. Werkgewers hou lank genoeg aan om die hersieningsproses te verleng sodat die eis na drie jaar kan verjaar. Die meeste werknemers is nie eens bewus van die Verjaringswet nie.

Bronne oor hierdie onderwerp is skaars. In sy omvattende artikel “Judicial review of arbitration awards under the new South Africa Labour Relations Act of 1995” verwys Sharpe[5] nie eers een keer na die verjaring van arbitrasietoekennings nie. Geen relevante tydskrifartikels kon opgespoor word nie. Hofsake en wetgewing is dus byna uitsluitlik die bronne vir studie van die onderwerp.

Hierdie bydrae verken daarom hoofsaaklik hofsake wat die uiteindelike toepassing van artikel 145(9) en verwante artikels beïnvloed. Eers word die regsgeskiedenis ten opsigte van die verjaring van arbeidseise uiteengesit. Die kritieke elemente van hierdie dilemma word vervolgens bespreek. Dan word gekyk na riglyne oor hoe partye nou te werk moet gaan in die lig van die relevante veranderinge aan die WAV.⁶

2. Posisie voor 6 November 2015

In CEPPWAWU obo Le Fleur v Rotolabel (a division of Bidpaper Plus (Pty)) Ltd⁷merk regter Andre van Niekerk op dat regters van die arbeidshof nie saamstem oor hoe die Verjaringswet 68 van 1969 en die WAV saamhang nie. Venter⁸ sluit hierby aan en meld dat die arbeidshof tot 6 November 2015 ten opsigte van antwoorde op hierdie vrae verdeeld was. Die verskil van mening hou verband met die vraag of die Verjaringswet vir die verhaling van álle eise ingevolge die WAV geld, of slegs vir sommige, of glad nie. Regter Van Niekerk verdeel dan vroeëre uitsprake onder hierdie hoof in vier groepe, elk met ’n ander benadering tot die kwessie.⁹

Die eerste en mees frekwente benadering is dat die Verjaringswet op alle arbitrasietoekennings van toepassing is – of dit nou vergoeding, herindiensstelling (met of sonder terugbetaling) of herindiensneming toestaan.¹⁰

Die tweede benadering is dat die Verjaringswet op alle toekennings van toepassing is, maar dat die indiening van ’n aansoek om hersiening deur enige party die verloop van verjaring onderbreek. Die tydperk vanaf die loods van die aansoek om hersiening totdat die hof daaroor beslis het, word dus nie by die verloop van die verjaring ingesluit nie.¹¹

Die derde benadering is om die toepassing van die Verjaringswet tot die toekenning van vergoeding te beperk, en om toekennings vir herindiensstelling van die werking van dié wet uit te sluit.¹²

Die vierde benadering, wat deur ’n spesifieke regter en deur ’n paar ander gevolg is, beskou die Verjaringswet as ontoepaslik vir alle toekennings wat ingevolge die WAV gemaak is, of hulle nou herindiensstelling of net vergoeding toestaan.¹³

Na ’n kort bespreking van regter Van Niekerk se indeling hier bo, verwys Grogan¹⁴ na Coetzee v MEC of the Provincial Government of the Western Cape¹⁵ waar regter Rabkin-Naicker bevind het dat die Verjaringswet teenstrydig met die bedoeling van die WAV is.¹⁶ Sy gee te kenne dat vorige besluite van die arbeidsappèlhof haar nie bind nie, aangesien daardie sake verjaring ten opsigte van kontraktuele eise hanteer het en nie met eise vir onbillike ontslag ingevolge die WAV gehandel het nie.¹⁷

Die regter argumenteer soos volg:¹⁸

[15] In plaas van ’n verwysing na verjaring of die insluiting van ’n verjaringsklousule, sluit die WAV spesifieke tydperke vir die verwysing van eise in en beklemtoon die instrument van kondonering deur hierdie hof, indien sodanige tydperke soos voorgeskryf in die teks van die wet, oorskry word, eerder as om dit in die reëls van die hof te soek.

[16] Verder, indien die Verjaringswet toepassing het, moet daar geen onderskeid wees met betrekking tot die toepassing daarvan tussen die verskillende roetes wat deur die WAV voorgeskryf word nie, d.w.s. diegene wat deur versoening na arbitrasie beweeg, en/of diegene wat na die Arbeidshof moet beweeg na versoening. Hierdie gebrek aan onderskeid sou in ooreenstemming met ons grondwetlike waardes wees, veral die reg op gelykheid en van toegang tot die regstelsel. Die WAV verbied nie ’n hiërargie van eise teen ontslag wat litigante mag bring nie.

As die Verjaringswet op alle WAV-eise van toepassing is, kan dit volgens die regter tot probleme lei. Eise wat gearbitreer word, word deur verjaring getref drie jaar na ’n toekenning gemaak is. Ander litigante wat direk vir beregtiging na die arbeidshof moet gaan, sal ’n "vonnisskuld" in die hof kry wat ingevolge die Verjaringswet eers na 30 jaar verjaar. Volgens die regter is dit nie billik nie.¹⁹ Die WAV het nooit bedoel om ’n ondeurdringbare muur tussen verrigtinge in die KVBA en/of bedingingsrade en die arbeidshof op te rig nie. Inderdaad kan verrigtinge oor die kloof tussen die hof en ’n tribunaal in albei rigtings beweeg.²⁰

In hierdie verband is die opmerking van Cameron²¹ gepas: “[T]he term ‘equity’ implies a system of law which is more consonant with opinions current for the time being as to a just regulation of the mutual rights and duties of men living in a civilized society.” Billikheid is een van die vernaamste grondslae vir goeie arbeidsverhoudinge.

Regter Rabkin-Naicker beklemtoon die potensiële onregverdigheid van die Verjaringswet en oordeel dat die wet in konflik met die WAV is, aangesien eersgenoemde wet nie primêr op billikheid gebaseer is nie en tot onregverdige resultate kan lei.²² Die sentrale doel van die WAV is om die grondwetlike reg op billike arbeidspraktyke te handhaaf, insluitend die statutêre reg om nie onbillik ontslaan te word nie.²³ Sy wys daarop dat die Verjaringswet in stryd met die WAV is, omdat laasgenoemde wet bo alle wette wat in stryd daarmee is, geld²⁴ en daarom nie deur die Verjaringswet beperk moet word nie.²⁵

’n Moontlike vyfde benadering is voorgestel deur die vakbond in Rotolabel,²⁶ wat klaarblyklik ontleen word aan Circuit Breakers Industries.²⁷ Arbitrasietoekennings is nie onderhewig aan die Verjaringswet nie, want dit word as ’n vorm van administratiewe optrede geag wat aan die grondwetlike reg op billike administratiewe handeling²⁸ onderhewig is.

In Circuit Breakers het die werknemer ’n toekenning vir herindiensstelling (met volle terugbetaling) in Augustus 2008 verkry. In September 2008 het die werkgewer ’n aansoek geloods om ’n toekenning te hersien. Dit is deur die werknemer teengestaan. In Julie 2012 het die werkgewer ’n aansoek ingedien vir ’n bevel dat die toekenning verjaar het. Die belangrikste argument was dat die werknemer versuim het om enige stappe te doen om die toekenning af te dwing of om die betaling van ’n "skuld" ingevolge die Verjaringswet te eis.

Die arbeidshof bevestig hier dat bevrydende verjaring op arbeidswette van toepassing is. Daar word beslis dat die indien van ’n aansoek om hersiening nie verjaring onderbreek nie. Die hof²⁹ merk op dat wanneer werkgewers hersieningsverrigtinge vertraag in die mate dat toekenning van ’n werknemer sou verjaar as dit nie ’n bevel van die hof gemaak is nie, dit dikwels tot onregverdige gevolge vir werknemers kan lei; die beoogde wysigings aan die WAV sou hierdie onregverdigheid regstel.

Volgens die hof³⁰ moet eerstens vasgestel word of verjaring begin loop het. Verjaring kan ingevolge artikel 10 van die Verjaringswet slegs teen ’n "skuld" plaasvind. Dus moet daar bepaal word of ’n herindiensstellingstoekenning as ’n skuld vir die doeleindes van die Verjaringswet gesien kan word. Daar word beslis dat ’n toekenning vir herindiensstelling ’n reg ten gunste van die werknemer skep en dit spruit uit die reg op billike arbeidspraktyke. Die hof³¹ bevestig dit as die primêre remedie in die geval van ’n onbillike ontslag. Gevolglik word beslis dat die wetgewer nie kon bedoel het dat ’n herindiensstellingstoekenning deur verjaring ondermyn kan word nie. Die hof³² onderskei tussen so ’n toekenning en ’n toekenning vir vergoeding en beslis dat ’n vergoedingstoekenning wel as ’n skuld ingevolge die Verjaringswet beskou kan word.

Die Circuit Breakers-saak maak dus ’n duidelike onderskeid tussen arbitrasietoekennings vir herindiensstelling en toekennings vir vergoeding. Daar word aangevoer dat die eerste tipe toekenning nooit kan verjaar nie. Die uiteinde is dat hoe langer dit ’n werkgewer neem om die hersieningsaansoek deur te voer, hoe meer potensiële blootstelling aan risiko daar vir so ’n werkgewer kan wees. Dit is die geval omdat ’n bevel vir die herindiensstelling dikwels gepaard gaan met volle terugbetaling vanaf die tyd van ontslag tot die tyd van die herindiensstelling.

In teenstelling hiermee: waar ’n vergoedingstoekenning toegestaan is, sal ’n eis om vergoeding kan verjaar indien die werknemer geen stappe gedoen het om die skuld binne drie jaar af te dwing nie, soos om ’n artikel 158(1)(c)-aansoek in te dien. Hierdie saak herbevestig die siening dat ’n aansoek om hersiening nie verjaring onderbreek nie.

3. Posisie na 6 November 2015

Daar is reeds gewys op die nuwe subartikel 145(9) van die WAV wat bepaal dat ’n aansoek om ingevolge hierdie artikel ’n arbitrasietoekenning tersyde te stel, die verloop van verjaring ingevolge die Verjaringswet ten opsigte van daardie toekenning onderbreek. Die vraag ontstaan hoe hierdie subartikel in die lig van reeds besliste sake en debatte tot met die byvoeging daarvan in die wet en daarna geïnterpreteer moet word. Voordat hierdie integrasie kan plaasvind, moet ’n mens eers kennis neem van ’n stukkie regsgeskiedenis nadat die wysiging van artikel 145 plaasgevind het.

Op 6 November 2015 lewer appèlregter Coppin³³ uitspraak in die arbeidsappèlhof in die verhoor van drie verwante appèlle wat saamgegroepeer is, omdat al drie met die impak van die Verjaringswet op arbitrasietoekennings ingevolge die WAV te doen het. In twee van die sake het die appellante betoog teen uitsprake van die arbeidshof dat die Verjaringswet ten opsigte van arbitrasietoekennings geld (Myathaza- en Mazibuko-sake) en in ’n derde dat dit glad nie geld nie (Cellucity-saak). Dit is ’n appèlhofsaak en daarom rigtinggewend, in die eerste plek om die reeds besliste sake wat in appèl geneem is, te finaliseer, maar ook om as ’n presedent vir toekomstige sake te dien omdat dit duidelikheid verskaf oor die uiteenlopende standpunte wat tevore in die arbeidshof gehuldig is. Hoewel die wysigings van die WAV reeds op 1 Januarie 2015 in werking getree het, sny die uitspraak van regter Coppin, wat die onderbreking van die verloop van verjaring betref, slegs die posisie voor 1 Januarie 2015 aan.

Die belangrikste vrae wat regter Coppin in sy uitspraak probeer beantwoord, is die volgende:

1. Is die Verjaringswet van toepassing op arbitrasietoekennings?

2. Indien wel, watter verjaringstydperke geld vir sulke arbitrasietoekennings?

3. Indien wel, onderbreek ’n aansoek om hersiening en/of tersydestelling van ’n toekenning die verloop van verjaring?³⁴

Beslissende regsekerheid word egter ook ten opsigte van ander kernkwessies gegee. Ek gee Coppen se gedagtegang redelik volledig weer en dikwels behels die teks ’n parafrase van die uitspraak. Die mees kritieke gevolgtrekkings word hier onder behandel.

3.1 Arbitrasietoekennings kan verjaar

Appèlregter Coppin³⁵ haal regter Van der Westhuizen aan wat in Road Accident Fund v Mdeyide³⁶verklaar: “Whether the provisions of the Prescription Act apply is determined by section 16 of the Act. It states that the provisions apply save insofar as they are inconsistent with the provisions of any Act of Parliament.”³⁷

Artikel 16(1) van die Verjaringswet handel oor die toepassing van hoofstuk III van die wet, wat artikels 10–16 (inklusief) bevat en met die verjaring van skuld verband hou. Dit lui:

(1) Subject to the provisions of subsection (2)(b), the provisions of this chapter shall, save insofar as they are inconsistent with the provisions of any Act of Parliament which prescribes a specified period within which a claim is to be made or an action is to be instituted in respect of a debt or imposes conditions on the institution of an action for the recovery of a debt, apply to any debt arising after the commencement of this Act.

Daar is geen voorskrif in die Verjaringswet wat dit nie van toepassing maak op arbitrasietoekennings wat kragtens die WAV uitgereik is nie.

Om duidelikheid oor die toepassingskwessie te kry, is dit dus nodig om te oorweeg of ’n arbitrasietoekenning ’n "skuld" is, soos in artikel 16 van die Verjaringswet beskryf word en of die WAV in sy bepalings ’n tydperk spesifiseer waarin die arbitrasietoekenning (as dit ’n skuld is) betaal moet word. En indien wel, of die bepalings van die Verjaringswet (byvoorbeeld hoofstuk III) met enige van die bepalings in die WAV in stryd is. As die arbitrasietoekenning nie ’n skuld ingevolge artikel 16(1) van die Verjaringswet is nie, is dit die einde van die ondersoek, want die Verjaringswet kan net op ’n skuld soos in dié wet bedoel van toepassing wees.³⁸

As die arbitrasietoekenning aan die ander kant wel ’n skuld beliggaam en die WAV het in sy bepalings ’n tydperk neergelê waarin die skuld betaal moet word, maar daardie bepalings strydig met die voorskrifte van die Verjaringswet is, dan is laasgenoemde wet nie van toepassing op ’n arbitrasietoekenning wat kragtens die WAV uitgereik is nie. As die WAV daarteenoor nie so ’n tydperk gespesifiseer het nie, of as dit het en daardie bepalings nie strydig is met die bepalings in hoofstuk III van die Verjaringswet nie, dan is laasgenoemde wet op die arbitrasietoekennings van toepassing.³⁹

Regter Coppin⁴⁰ verken hierna die doel(eindes) van bevrydende verjaring en haal Loubser⁴¹ in hierdie verband met goedkeuring aan:

The main object of extinctive prescription is to create legal certainty and finality in the relationship between the parties after the lapse of a period of time, and the emphasis is on the protection of the defendant against a stale claim that has existed for such a long time that it becomes unfair to require the defendant to defend himself against it. The emphasis is on the protection of the defendant because the claimant is responsible for enforcing his right timeously and must suffer the consequences of failure in this regard. Essentially extinctive prescription embodies a desire for finality and serves the common good by creating legal certainty in individual cases.

Daar is redes waarom tydperke tydens litigasie gestel word. In Mohlomi v Minister of Defence⁴²merk regter Didcott op:

Rules that limit the time during which litigation may be launched are common in our legal system as well as many others. Inordinate delays in litigating damage the interests of justice. They protract the disputes over the rights and obligations sought to be enforced, prolonging the uncertainty of all concerned about their affairs. Nor, in the end is it always possible to adjudicate satisfactorily on cases that have gone stale. By then witnesses may no longer be available to testify. The memories of ones whose testimony can still be obtained may have faded and become unreliable. Documentary evidence may have disappeared. Such rules prevent procrastination and those harmful consequences of it. They thus serve a purpose to which no exception in principle can cogently be taken.⁴³

Appèlregter Coppin verwys in bogenoemde verband na nog relevante sake waarin verjaring bespreek word: Uitenhage Municipality v Malloy⁴⁴ en Road Accident Fund v Mdeyide.⁴⁵ ’n Gemeenskaplike argument is in die sake te vinde, naamlik dat verjaring per se geregverdig en noodsaaklik is. Volgens regter Coppin⁴⁶ is dit uit artikel 16(1) van die Verjaringswet duidelik dat elke skuld, soos bedoel in daardie artikel, in ons reg binne ’n sekere tydperk moet verjaar. As die wet van die parlement waaronder die skuld val, nie daardie tydperk voorskryf nie, dan is die Verjaringswet van toepassing en verjaar die skuld binne daardie tydperk. Geen kondonasie is moontlik na die verjaringstydperk afgehandel is nie; die skuld is gewoon uitgewis.⁴⁷

Verjaring is volgens appèlregter Coppin gebaseer op oorwegings van billikheid en regverdigheid.⁴⁸ Dit is dus nie korrek om te argumenteer dat verjaring teenstrydig met sulke oorwegings is nie. Hierdie gewaardeerde berippe is nie net op een party van toepassing nie, maar wel op alle partye, insluitend werkgewers en werknemers.

3.2 Arbitrasietoekennings skep gewoon ’n skuld wat ook vir ’n toekenning vir herindiensneming geld

Artikel 10(1) van die Verjaringswet bepaal: “(1) Behoudens die bepalings van hierdie hoofstuk en hoofstuk IV, is ’n skuld deur verjaring uitgewis ná die verstryking van die tydperk wat in terme van die relevante wetgewing van toepassing ten opsigte van die verjaring van sodanige skuld is.”

Oor die algemeen verwys skuld na geld wat in ’n wettige betaalmiddel betaal moet word. Die Verjaringswet word dikwels by betaling van skuld as geld betrek, dit wil sê “claims sounding in money”. Die Oxford-woordeboek vir Engels⁴⁹ definieer debt as geld of dienste verskuldig of betaalbaar. Ander definisies verwys na "goedere" en ’n “verpligting" wat verskuldig of betaalbaar is. ’n Wyer definisie van skuld kan dus ook iets anders as net die betaling van geld wees.

In die Circuit Breakers-saak⁵⁰ is ’n onderskeid gemaak tussen ’n toekenning wat uit likiede bedrae bestaan (“sounding in money”) en ’n toekenning vir die herindiensstelling en terugwerkende salaris. Volgens die hof is herindiensstelling ’n bevel vir spesifieke nakoming volgens die gemenereg en nie ’n skuld soos deur die Verjaringswet beskryf nie, aangesien dit nie monetêre inhoud het nie. Appèlregter Coppin⁵¹ verwys na ’n ou saak, Electricity Supply Commission v Stewarts and Lloyds of SA (Pty) Ltd (Electricity Supply Commission),⁵² waarin beslis is dat ’n skuld iets is “which is owed or due; anything as money, goods or services which one person is under an obligation to pay or render to another”. Die term skuld word nie in die Verjaringswet gedefinieer nie, maar die meeste howe is dit eens dat die term breed en algemeen verstaan moet word.⁵³ In Desai NO v Desai⁵⁴ is obiter genoem dat die term skuld ’n wye en algemene betekenis het en ’n verpligting bevat om iets te doen of om na te laat om iets te doen. In Rotolabel⁵⁵ was die hof van mening dat elke arbitrasietoekenning ’n skuld is soos in die Verjaringswet vereis, aangesien dit ’n verpligting skep. Ook regter Coppin⁵⁶ is van mening dat ’n arbitrasietoekenning ’n skuld vir doeleindes van die Verjaringswet is omdat dit ’n verpligting skep om aan ’n ander te betaal of te lewer, of om iets te doen, of om jou daarvan te weerhou om iets te doen.

In die lig van die wye algemene betekenis wat aan die term skuld gegee word, is ’n vergoedingstoekenning dus nie anders as ’n herindiensstellingstoekenning nie.⁵⁷ Beide hierdie soort toekennings plaas verpligtinge op die persoon en/of die entiteit teen wie die toekenning gemaak word. Daardie persoon of entiteit het ’n verpligting om vergoeding te betaal en/of diens te herstel, soos in die toekenninguiteengesit is. Die toekenning skep dus ’n "skuld" vir daardie persoon en/of entiteit. So gesien, val ’n bevel vir herindiensneming in die kategorie skuld.

Oor die algemeen sal arbitrasietoekennings met betrekking tot onbillike ontslag, waarin vergoeding en/of herstel van diens met of sonder terugbetaling toegeken is, “skuld” uitmaak vir doeleindes van die Verjaringswet.⁵⁸ Herindiensstelling in opdrag van die KVBA of ’n bedingingsraad is dus ’n skuld wat ook kan verjaar. Geen onderskeid kan tussen ’n toekenning vir vergoeding (wat gewoonlik likied is) en toekennings vir spesifieke nakoming gemaak word nie. Alle tipes eise wat op arbitrasietoekennings volg, kan dus verjaar en die Verjaringswet geld dienooreenkomstig.

3.3 Die tydperke van verjaring

’n Noukeurige lees van die WAV toon dat die tydsraamwerke met betrekking tot arbitrasietoekennings hoofsaaklik in die stadium voor die verlening van die toekenning van toepassing is. Daar is geen voorsiening in die WAV vir ’n tydperk of tydsbeperking waarbinne ’n arbitrasietoekenning uitgevoer moet word nie, of waarbinne die "skuld" soos verteenwoordig deur die toekenning verhaal of afgedwing moet word nie. Volgens regter Coppin is daar tussen die WAV en die Verjaringswet ten opsigte van die oplegging van ’n voorgeskrewe tydperk vir die uitvoering of handhawing van arbitrasietoekennings (wat ’n "skuld" uitmaak soos in die Verjaringswet) geen teenstrydigheid nie.⁵⁹

Arbitrasietoekennings is dus volgens die appèlhof ’n "skuld" soos in die Verjaringswet bedoel word en die bepalings van hoofstuk III van die Verjaringswet sal op hulle van toepassing wees. Nou moet daar bepaal word watter voorgeskrewe tydperk op hierdie soort "skuld" van toepassing is. Die tydperk is afhanklik van die vraag of ’n arbitrasietoekenning ’n “vonnisskuld" is waar ’n 30 jaar verjaringstermyn van toepassing sal wees, of ’n eenvoudige "skuld" waar ’n drie jaar tydperk sal geld.⁶⁰ Namens die appellante is daar in Myathaza en Mazibuko aangevoer dat die toekennings in daardie sake ’n "vonnisskuld" is en dat daar dus ’n 30 jaar verjaringstydperk geld.⁶¹Met verwysing na ’n aantal besliste sake waarna hieronder verwys word,⁶² is namens die appellant in die Myathaza-appèl betoog dat die howe ’n arbitrasietoekenning as ’n “vonnis/bevel" beskou en dat die terme uitruilbaar gebruik word vir die term "toekenning". Daarom is ’n arbitrasietoekenning ’n "vonnisskuld". Volgens regter Coppin is hierdie argument op ’n verkeerde interpretasie van daardie bevindinge gegrond. Daar is beduidende verskille tussen uitsprake en bevele van die hof en arbitrasietoekennings. Om woorde as uitruilbare terme te gebruik, maak nie die een gelyk aan die ander nie.⁶³

Tussen sodanige uitsprake kan daar ook op grond van hul feite onderskei word. Nie een van hulle hou met ’n arbitrasietoekenning verband nie, wat nog te sê met ’n arbitrasietoekenning ingevolge die WAV wat ’n "vonnisskuld" is soos wat in die Verjaringswet uitgespel is. Deur die terme toekenning en vonnis uitruilbaar aan te wend, beklee nie die een met die unieke eienskappe van die ander nie.⁶⁴

In Blaas v Athanassiou⁶⁵ het die hof (moontlik obiter) aanvaar dat omdat ’n klousule in ’n arbitrasie-ooreenkoms spesifiek meld dat die toekenning inter partes die status van ’n hofbevel het, die voorgeskrewe tydperk vir hofbevele (dit wil sê 30 jaar) op die toekenning van toepassing was.⁶⁶ Maar daardie beslissing kan ook onderskei word op grond van die feite in die appèlsaak voor appèlregter Coppin. Arbitrasies ingevolge die WAV is anders as private arbitrasies. Hulle is nie aan die bepalings van die WAV gebind nie.⁶⁷

Die WAV onderskei duidelik tussen arbitrasietoekennings en hofbevele ingevolge daardie wet. Artikel 143(1) van die WAV bepaal dat ’n arbitrasietoekenning wat deur ’n kommissaris uitgereik is, finaal en bindend is en afgedwing kan word asof dit ’n bevel van die hof is (tensy dit ’n adviserende arbitrasietoekenning is). Artikel 143(2) meld dat ’n toekenning eers deur die kommissaris van die KVBA gesertifiseer moet word; indien dit die betaling van ’n bedrag geld behels, kan dit volgens artikel 143(5) afgedwing word asof dit ’n hofbevel van die landdroshof is.⁶⁸ Volgens Snyman verander die gebruik van artikel 143 nie die aard van die toekenning nie – dit is slegs ’n afdwingingsprosedure.⁶⁹

’n Arbitrasietoekenning ingevolge die WAV is nie onderhewig aan ’n appèl soos ’n vonnis of bevel van die arbeidshof nie, maar dit is onderhewig aan hersiening. Hierteenoor is ’n bevel in ’n uitspraak van die arbeidshof nie onderhewig aan hersiening nie. ’n Hofbevel of ’n uitspraak vereis ook nie sertifisering vir die uitvoering daarvan nie.⁷⁰

Ondubbelsinnige bevestiging dat ’n arbitrasietoekenning nie gelyk (of gelykstaande) aan ’n bevel of uitspraak van die arbeidshof is nie, word deur artikel 158(1)(c) van die WAV verskaf. Die arbeidshof word bemagtig om "enige arbitrasietoekenning ’n bevel van die arbeidshof te maak". As hulle dieselfde gesag gedra het, sou artikel 158(1)(c) heeltemal oorbodig wees.⁷¹ So gesien, sou die gebruik om aan die term vonnisskuld in die Verjaringswet ’n betekenis te gee wat arbitrasietoekennings kragtens die WAV insluit, die taal/bedoeling van die Verjaringswet onnodig rek.⁷² Die slotsom is dus dat ’n arbitrasietoekenning gouer verjaar as ’n vonnisskuld.

Hieruit volg dit dat al is ’n arbitrasietoekenning ingevolge die WAV nie ’n vonnisskuld ingevolge die Verjaringswet nie, dit gemaklik voldoen aan die definisiekriteria van ’n blote skuld kragtens daardie wet. Die ander kategorieë van skuld in die Verjaringswet is duidelik nie van toepassing nie. Gevolglik is ’n voorgeskrewe tydperk van drie jaar op die verjaring van arbitrasietoekennings en die skuld daarin vergestalt van toepassing. In die afwesigheid van enige ander teenstrydige parlementswet is dit die korrekte interpretasie.⁷³

Onderhewig aan die bepalings van hoofstukke III en IV ingevolge artikel 10(1) van die Verjaringswet, sal ’n skuld deur verjaring uitgewis word ná die verstryking van die tydperk kragtens relevante wetgewing, soos van toepassing op die verjaring van so ’n skuld.⁷⁴ Artikel 12(1) van die Verjaringswet bepaal dat verjaring begin verloop sodra die skuld “verskuldig word". Dit is gewoonlik wanneer die toekenning bekendgemaak word. Daar kan dalk uitsonderings wees afhangende van hoe die toekenning die tydstip van betaling beskryf. Sertifisering by die KVBA is nie ’n vereiste om die verloop van verjaring te begin nie. Die bepalings soos in die toekenning verwoord, is voldoende.⁷⁵

3.4 Die skuldenaar se aansoek om hersiening of tersydestelling veroorsaak ’n onderbreking in die verloop van verjaring

Artikel 15 van die Verjaringswet bied lig op hierdie onderwerp:

15. Geregtelike onderbreking van verjaring.

(1) Die loop van verjaring sal, onderhewig aan die bepalings van subartikel (2), onderbreek word deur die betekening op die skuldenaar van enige proses waardeur die skuldeiser betaling van die skuld eis.

[...]

(6) Vir die doel van hierdie artikel sluit "proses" in ’n petisie, ’n kennisgewing van mosie, ’n bevel nisi, ’n pleitstuk in rekonvensie, ’n derdeparty kennisgewing waarna in enige hoofreël verwys word, en enige dokument waardeur ’n regsgeding geloods word.

Die onderbreking in artikel 15 vind plaas wanneer "die skuldeiser ’n prosesstuk op die skuldenaar bedien om betaling te eis". Ingevolge die nuwe subartikel 145(9) van die WAV kan ’n skuldenaar nou deur die loods van ’n hersieningsaansoek verjaring onderbreek. Dit is ’n vreemde ommeswaai en voorwaar uniek dat die Verjaringswet op so ’n manier gebruik kan word dat die handeling van ’n skuldenaar hierdie proses kan begin. Gewoonlik kan ’n skuldenaar nie deur sy eie optrede verjaring onderbreek of uitstel nie, tensy die wet anders bepaal soos in die geval van die byvoegings in artikel 145. Klaarblyklik is ’n bepaling in ’n wet volgens appèlregter Coppin genoeg gronde om hierdie ommeswaai te aanvaar.⁷⁶ Hy verskaf geen ander motivering vir sy standpunt nie.

As dit so is dat ’n skuldenaar ’n regsproses kan onderbreek, kan daar aangevoer word dat ’n aansoek om hersiening van ’n toekenning as verwant aan appèl (hoewel nie dieselfde nie) gesien word wat poog om ’n vorige beslissing tersyde te stel. Met appèl word uitvoering van die hofbevel onderbreek of uitgestel totdat die appèl afgehandel is.

Finale vrae wat ontstaan, is of verjaring onderbreek word deur ’n aansoek om ’n arbitrasietoekenning ingevolge die WAV ’n bevel van die hof te maak, en nog belangriker, of ’n aansoek om ’n arbitrasietoekenning te hersien wat voor 1 Januarie 2015 gegee is, ook verjaring van die arbitrasietoekenning onderbreek.⁷⁷

Artikel 15(1) van die Verjaringswet bepaal dat die loop van verjaring, onderhewig aan die bepalings van artikel 15(2), "onderbreek word deur die bediening op die skuldenaar van enige proses waardeur die skuldeiser betaling van die skuld eis". Dit is belangrik om daarop te let dat ten einde verjaring effektief te onderbreek, die skuldeiser "suksesvol sy eis ingevolge die proses tot ’n uitspraak moet voer".⁷⁸ As hy dit nie doen nie of as die skuldenaar nie aanspreeklikheid erken nie, sal verjaring nie onderbreek word nie.⁷⁹

Soos tevore vermeld, behels die wysigings van artikel 145 van die WAV onder andere ’n nuwe artikel 145(9) wat bepaal dat ’n “aansoek om ’n arbitrasietoekenning tersyde te stel ingevolge hierdie artikel die loop van verjaring ingevolge die Verjaringswet (Wet No. 68 van 1969) ten opsigte van daardie toekenning onderbreek". Artikel 145(10) van die WAV beperk dié toepassing, sodat artikel 145(9) net "van toepassing is op ’n arbitrasietoekenning uitgereik na sodanige aanvangsdatum". Die aanvangsdatum was 1 Januarie 2015.⁸⁰

Die wysiging van artikel 145 is nie terugwerkend nie. Waar ’n werkgewer aansoek doen om die hersiening van ’n toekenning wat voor 1 Januarie 2015 gemaak is, geld die voorskrif ten opsigte van onderbreking nie. ’n Werknemer se eis in hierdie omstandighede kan tot niet gaan indien die hersieningsproses nie binne drie jaar na die toekenning gefinaliseer word nie.

Wat betref die hersiening of tersydestelling van toekennings wat na 1 Januarie 2015 uitgereik is of word, is die posisie nou duidelik, omdat die WAV in artikel 145(9) spesifiek bepaal dat sulke hersienings die loop van verjaring ingevolge die Verjaringswet onderbreek.

’n Belangrike praktiese toepassing is die posisie van toekennings wat voor 1 Januarie 2015 (dit wil sê voor die wysiging van die WAV) uitgereik is, toe daar geen bepaling in die WAV was dat ’n aansoek om hersiening van ’n arbitrasietoekenning die verloop van verjaring kan onderbreek nie.⁸¹ Appèlregter Coppin onderstreep die argument dat dit nie korrek is om die wysiging as regverdiging aan te wend of as argument vir die mening dat hierdie posisie wat die wysigings teweeggebring het, altyd die wetgewer se bedoeling was nie.⁸²

Artikel 15(1) van die Verjaringswet is ondubbelsinnig en dit is duidelik dat ’n hersiening of tersydestelling van ’n toekenning nie ’n "proses [is] waardeur die skuldeiser betaling van die skuld" eis nie. Inteendeel, dit is ’n proses waardeur die skuldenaar die skuld tersyde wil stel. So ’n hersiening onderbreek dus nie verjaring nie. Artikel 145(9) is nie terugwerkend nie en kan nie op die hersienings van toekennings toegepas word wat voor 1 Januarie 2015 gemaak is nie.⁸³

Hoewel dit lank reeds in ons reg erken word dat ’n skuldeiser nie "deur sy gedrag die aanvang van verjaring uitstel nie”,⁸⁴ kan ’n skuldeiser nou wel deur sy eie optrede ’n hersieningsaansoek bring en dus verjaring van die toekenning onderbreek of uitstel.

’n Aansoek om ’n arbitrasietoekenning ’n bevel van die arbeidshof te maak, kan ook beskou word as ’n "proses waardeur die skuldeiser betaling van die skuld eis". Dit is die inhoud eerder as die vorm van die aansoek wat saak maak. Deur so ’n aansoek te bring, vra die skuldeiser effektief die hof om die skuldenaar te dwing om die skuld (soos verteenwoordig deur die toekenning) te betaal.⁸⁵ ’n Artikel 158(1)(c)-aansoek lei tot ’n sterker regsbasis vir die skuldeiser deurdat ’n toekenning nou ’n bevel van die hof word. So kom ’n vonnisskuld tot stand wat eers na 30 jaar verjaar. So ’n aansoek onderbreek wel die verloop van verjaring,⁸⁶ want dit is ’n proses waardeur die krediteur betaling van ’n skuld eis. In hierdie geval tree onderbreking in sodra die aansoek op die skuldenaar beteken is. Maar om werklik effektief die verjaring te onderbreek, sal die skuldeiser sy eis kragtens daardie proses tot uitspraak in die hof moet voer.⁸⁷

Waar ’n hersieningsaansoek hangende is, is die arbeidshof nie geneig om die toekenning ’n bevel van die hof te maak nie. Niks verhoed egter ’n skuldenaar om te eniger tyd na die uitreiking van die arbitrasietoekenning, en voor verjaring, ’n aansoek te bring om so ’n toekenning ’n bevel van die hof te maak nie.⁸⁸ ’n Hersieningsaansoek verhinder dus nie die skuldeiser om ’n aansoek te bring wat die toekenning ’n bevel van die hof maak nie. Dit is ook belangrik om daarop te let dat die toestaan van die bevel nie die onderbreking van verjaring sal begin nie, maar alreeds die blote betekening van die aansoek vir so ’n bevel aan die skuldenaar.⁸⁹

In een van die eerste hofsake na appèlregter Coppin se uitspraak,⁹⁰ Compass Group SA (Pty) Ltd v Van Tonder,⁹¹ betoog die werknemer dat die werkgewer se aansoek om hersiening die tydperk van verjaring onderbreek het. In die lig van regter Coppin se uitspraak voel die hof verplig om so ’n eis af te wys omdat die toekenning voor 1 Januarie 2015 gemaak is. Dit is egter opvallend dat die hof die werknemer se argument as “morally and emotionally persuasive” beskryf en daarop wys dat die werknemer R228 000 weens verjaring ontneem is.⁹²

Volgens Grogan⁹³ word die debat oor die onderbreking van verjaring deur ’n hersieningsaansoek nou deur die nuwe artikel 145(9) beëindig.

4. Ander maatreëls om hersienings te bespoedig en verjaring te vertraag

Die gewysigde WAV (2015) bepaal in artikel 145(5) dat ’n party wat ’n aansoek vir hersiening bring, aansoek moet doen vir ’n datum wat toelaat dat die saak binne ses (6) maande na die loods van die aansoek deur die hof aangehoor word. Volgens artikel 145(6) moet uitspraak in ’n aansoek vir hersiening gelewer word sodra dit redelik moontlik is. Artikel 145(7) bepaal dat die instelling van hersieningsverrigtinge nie die werking van ’n arbitrasietoekenning opskort nie, tensy die applikant sekuriteit tot bevrediging van die hof stel. Dit moet in ooreenstemming met subartikel (8) wees, wat lui:

(8) Tensy die hof anders gelas, moet die sekuriteit voorsien in subartikel (7) –
(a) in die geval van ’n bevel van herindiensstelling, gelykstaande wees aan 24 maande vergoeding;
(b) in die geval van ’n bevel van vergoeding, gelykstaande wees aan die bedrag van die vergoeding toegeken.

In die gewone gang van sake is dit meestal werkgewers wat via hersiening aansoek doen om van hulle verpligting kragtens die toekenning vrygestel te word. Daarom sal dit byna uitsluitlik werkgewers wees wat sekuriteit deur middel van ’n bedrag geld sal moet stel. In hierdie artikel lyk dit of die aard van die toekenning nie ’n verskil maak nie. Ook vir ’n toekenning wat spesifieke nakoming soos herindiensneming behels, geld hierdie vorm van sekuriteit.

In Praktykhandleiding van die Arbeidshof⁹⁴ is daar verskeie maatreëls ingestel om uitspraak in hersieningsaansoeke te bespoedig. Dikwels sloer applikante tydens die prosessering van die rekord. Nou word soos volg bepaal:

11.2.1 Wanneer die registrateur ’n applikant in terme van Reël 7A (5) in kennis stel dat ’n rekord ontvang is en afgehaal kan word, moet die applikant die rekord binne sewe dae afhaal.
11.2.2 Ter toepassing van artikel 7A (6), moet die rekord geliasseer word binne 60 dae na die datum waarop die applikant in kennis gestel is deur die registrateur dat die rekord ontvang is.
11.2.3 Indien die applikant versuim om ’n rekord in te dien binne die voorgeskrewe tydperk, sal die applikant geag word die aansoek te onttrek het, tensy die applikant gedurende daardie tydperk aansoek om toestemming van die respondent doen om verlenging van tyd en toestemming daartoe gegee is.

Verdere vertragings kom voor as die rekord self probleme gee. Hierdie dilemma word soos volg hanteer:

11.2.4 Indien die rekord van die verrigtinge onder oorsig verlore gegaan het, of indien die opname van die verrigtinge van so ’n swak gehalte is tot die mate waarin die bande onhoorbaar is, kan die applikant die regter-president nader vir ’n bevel op die verdere verloop van die hersieningsaansoek, bv. rekonstruksie.
11.2.5 Aansoeke kragtens artikels 145 en 158(1)(g) van die Wet op Arbeidsverhoudinge moet nie gewoonlik ten opsigte van verrigtinge wat onvolledig is gebring word nie.

Onnodige gedeeltes van die rekord moet nie deel vorm van die hofstukke nie:

11.2.6 Partye word daaraan herinner dat ’n applikant in ’n hersieningsaansoek net daardie gedeeltes van ’n rekord wat nodig is vir die doeleindes van die verhoor, moet indien. Die indiening van onnodige gedeeltes van ’n rekord is ’n faktor wat in ag geneem kan word met die oog op ’n kostebevel.

’n Finale tydperk word ook gestel vir die aansoek om gereed te wees vir verhoor:

11.2.7 ’n Hersieningsaansoek is weens die aard daarvan ’n dringende aansoek. ’n Applikant in ’n hersieningsaansoek moet dus verseker dat al die nodige pleitstukke in die aansoek by die Hof geliasseer word binne twaalf (12) maande vanaf die datum van die loods van die aansoek (uitgesluit Hoofde van Argument) en die registrateur skriftelik in kennis gestel is dat die aansoek gereed is vir ’n verhoordatum. Waar hierdie tydsbeperking nie nagekom word nie, sal die aansoek in die argief geplaas word en as vervalle beskou word, tensy goeie redes aangetoon kan word waarom die aansoek nie na die argief moet gaan nie. (My kursivering)⁹⁵

Hierdie bepaling is in stryd met die inhoud van die nuwe artikel 145(5) wat voorskryf dat die pleitstukke binne ses (6) maande vir plasing op die rol gereed moet wees. Die wetsartikel sal hier sekerlik voorrang kry, alhoewel die doelwit by albei dieselfde is – hersieningsaansoeke moet nie uitgerek word nie. Die doel van die 2015-wysigings in artikel 145 is “to counter the inordinate delay in the finalisation of disputes referred to arbitration that has sometimes been occasioned by review proceedings and their effect remains to be seen”.⁹⁶

5. Slot

Dit is nie ongewoon dat hersieningsaansoeke in die arbeidshof maande (of selfs jare) neem om te finaliseer nie. Werkgewers moet daarvan bewus wees dat daar vanaf 1 Januarie 2015 ’n wetlike uitdaging kragtens artikel 145 bestaan, naamlik dat die hersiening van ’n arbitrasietoekenning die raklewe van hierdie toekennings verleng.

Onderbreking is nou moontlik. ’n Arbitrasietoekenning toegeken na 1 Januarie 2015⁹⁷ by ’n KVBA of ’n geregistreerde bedingingsraad sal vir onderbreking kwalifiseer. Dit blyk dat artikel 10 van die Verjaringswet op hierdie toekennings waarby onderbreking kan plaasvind, van toepassing is. ’n Werkgewer moet dus seker maak van die meriete van sy saak voordat hy ’n hersieningsaansoek bring. Dit sal werknemers baat om so gou moontlik ’n aansoek kragtens artikel 158(1)(c) te bring ten einde die toekenning ’n bevel van die hof te maak. Werkgewers sal nie meer daarby baat om die hersiening uit te rek nie.⁹⁸ Inteendeel, dit kan die monetêre remedie wat ’n werknemer uiteindelik kan kry, drasties vergroot.

Hierdie bydrae ontleed verskeie teenstrydige hofuitsprake oor verjaring en skuld. ’n Mens ervaar nou die vrugte van hierdie stryd wat tot die byvoeging van sekere subartikels tot artikel 145 van die WAV gelei het. Hierna het die toonaangewende appèlhofuitspraak wat deur appèlregter Coppin geskryf is, gevolg. Dit geld tans as presedent en is redelik volledig in hierdie bespreking behandel. Ook ander maatreëls wat ten doel het om onnodige vertragings of sloerings teen te werk, is verken. Daar is egter nog ’n paar kritieke vrae, byvoorbeeld:

- Behoort die Verjaringswet inderdaad die WAV te troef in die lig van die klem op billikheid in arbeidsgeskille? Is hulle nie eiesoortige wette uit eie reg nie?

- Is dit nie inkonsekwent dat sommige sake na ’n mislukte versoening by die KVBA direk na die arbeidshof verwys word vir beregtiging wat kan lei tot ’n vonnisskuld wat eers na 30 jaar verjaar nie, terwyl ander verplig is tot arbitrasie by KVBA?

Die wysigings van artikel 145 is nietemin ’n groot stap in die regte rigting, naamlik om die uitbuiting van werknemers deur hul werkgewers te beperk.

Bibliografie

Brassey M.M. (red.). 1987. The new labour law. Kaapstad: Juta.

Cameron, E. 1987. Status quo relief. In Brassey (red.). 1987.

Concise Oxford Dictionary. 2009. Oxford: Oxford University Press.

Du Toit, D. (red.). 2015. Labour relations law – a comprehensive guide. Durban: Lexis Nexis.

Grogan, J. 2015. The sands of time: Prescription and the LRA. Employment Law, Feb. vol. 31.

Hutchison, D. en C.-J. Pretorius (reds.). 2009. The law of contract in South Africa. Kaapstad: Oxford University Press.

Kaiser, J. 2016. Labour law: Prescription of CCMA awards. Risk Alert, 2:8, 2 Mei.

Loubser, M.M. 1996. Extinctive prescription. Kaapstad: Juta.

Loubser, M. en R. Midgley (reds.). 2012. The law of delict in South Africa. 2de uitgawe. Kaapstad: Oxford University Press.

Praktykhandleiding van die Arbeidshof. 2013. Johannesburg: Departement van Justisie.

Sharpe, C.W. 2001. Judicial review of arbitration awards under the new South Africa Labour Relations Act of 1995. Case Western Reserve Journal of International Law, 33(3):277–305.

Snyman, S. 2016. Prescription in employment law. SASLAW Seminar. 17 Maart. Johannesburg: SASLAW.

Van der Merwe, N.J. en P.J.J. Olivier. 1989. Die onregmatige daad in die Suid-Afrikaanse reg. Sesde uitgawe. Pretoria: Van der Walt en Seun.

Venter, D. 2016. Do arbitration awards prescribe? Without Prejudice, February. 16(1):33.

Eindnotas

¹2016 37 ILJ 413 (AAH), hierna Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH).

²Praktykhandleiding van die Arbeidshof (2013, par. 11.2.7).

³My kursivering.

⁴Die navorser en vakreferente het tevergeefs gesoek.

⁵(2011:277 e.v.).

⁶Ander relevante veranderinge of byvoegings in art. 145 is subartt. (5)–(8) (sien hier onder par. 4 vir ŉ bespreking).

⁷2015 2 BLLR 147 (AH), hierna Rotolabel.

⁸(2016:33).

⁹Grogan (2015) bespreek die regspraak m.b.t. arbitrasietoekennings en verjaring omvattend. My bydrae steun sterk op Grogan se artikel. Die kategorieë waarna verwys word, spruit ook uit sy artikel.

¹⁰Bv. Mpanza v Fidelity Guards Holdings (Pty) Ltd 2000 12 BLLR 1459 (ah); POPCRU obo Sifuba v Commissioner of the SAPS 2009 12 BLLR 1236 (AH); Fredericks v Grobler NO 2010 6 BLLR 644 (AH); Magengenene v PPC Cement (Pty) Ltd 2011 32 ILJ 2518 (AH); SA Transport & Allied Workers Union obo Hani v Fidelity Cash Management Services 2012 33 ILJ 2452 (AH); Sampla Belting SA (Pty) Ltd v Commission for Conciliation, Mediation & Arbitration 2012 33 ILJ 2465 (AH); National Union of Metalworkers of SA v Espach Engineering 2010 31 ILJ 987 (AH).

¹¹Aon Suid-Afrika (Pty) Ltd v CCMA 2012 33 ILJ 1124 (AH).

¹²Circuit Breakers Industries Ltd v National Union of Metalworkers nms Hadebe 2014 35 ILJ 1261 (AH), hierna Circuit Breakers.

¹³Coetzee v Member of the Executive Council of the Provincial Government of the Western Cape 2013 34 ILJ 2865 (AH); Cellucity (Pty) Ltd v CWU obo Peters 2014 2 BLLR 172 (AH); NUMSA obo Welcome Masipa v Go Suspensions and Axles (Pty) Ltd (AH) case no. JR3349 26 March 2014.

¹⁴Grogan (2015), eindnota 9 hier bo.

¹⁵2013 34 ILJ 2871 (AH).

¹⁶Sien Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 21.

¹⁷Sien Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 13.

¹⁸Parr. 15–6 (vertaalde weergawe).

¹⁹Sien Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 18.

²⁰Sien Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 20.

²¹Cameron (1987:226).

²²Sien Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 15.

²³Art. 185(a).

²⁴Art. 210.

²⁵Sien Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 21.

²⁶Par. 11.

²⁷ Par. 16.

²⁸Art. 33 van die Grondwet.

²⁹Par. 8.

³⁰Par. 9.

³¹ Par. 20.

³²Par. 23.

³³Sien Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH).

³⁴Kaiser (2016:8).

³⁵Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 21.

³⁶ 2011 2 SA 26 (KH).

³⁷Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 43.

³⁸Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 26.

³⁹Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 27.

⁴⁰Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 29.

⁴¹Loubser (1996:22).

⁴²1997 1 SA 124 (KH).

⁴³Par. 11.

⁴⁴ 1998 19 ILJ 757 (HHA).

⁴⁵ 2011 2 SA 26 (KH).

⁴⁶Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 33.

⁴⁷Snyman (2016:5). Let nietemin daarop dat alhoewel art. 10(1) van die wet bepaal dat ’n skuld deur verjaring uitgewis word, dit ’n anomalie skep aangesien art. 10(3) bepaal dat nieteenstaande art. 10(1), betaling van die skuld deur die skuldenaar nadat dit deur verjaring uitgewis is, as betaling van die skuld geag sal word.[47] So beskou, wis verjaring nie die skuld uit nie. Sien hieroor Van der Merwe en Olivier (1989:284); Loubser (1996:16).

⁴⁸Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 33.

⁴⁹(2009:300).

⁵⁰Circuit Breakers Industries Ltd.

⁵¹Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par.36.

⁵²1981 3 SA 340 (A) 344F–G.

⁵³Sien Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 35; sien bv. ook CJU Insurance Ltd v Rumdel Construction (Pty) Ltd 2004 2 SA 622 (HHA) 627–8; Loubser (1996:26–34); Loubser en Midgley (2012:206–7).

⁵⁴1996 1 SA 141 (A) 146H–147A.

⁵⁵2015 2 BLLR 147 (AH).

⁵⁶Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 41.

⁵⁷Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 40.

⁵⁸Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 42.

⁵⁹Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 43.

⁶⁰Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 45.

⁶¹Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 47.

⁶²In Myathaza word na die volgende sake verwys: Die Akademik Fyodorov: Government of the Russian Federation v Marine Expeditions Inc 1996 4 SA 422 (K) 446E-I; MV Yu Long Shan: Drybuck SA v MV Yu Long Shan 1998 1 SA 646 (SOK) par. 655A; Manning v Metro Nissan – A Division of Venture Motor Holdings Ltd 1998 19 ILJ 1181 (AH) par. 55; Armstrong v Tee 1999 20 ILJ 2568 (AH) par. 22; Volkswagen SA (Pty) Ltd v Brand NO 2001 22 ILJ 1993 (AH) par. 110; Balasana v Motor Bargaining Council 2011 32 ILJ 297 (AH) par. 10.

⁶³Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 48.

⁶⁴Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 49.

⁶⁵1991 1 SA 723 (W) 725H-I.

⁶⁶Ook in POPCRU 2009 30 ILJ 1309 (AH) par. 32.

⁶⁷Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 50.

⁶⁸Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 51.

⁶⁹(2016:2).

⁷⁰Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 52.

⁷¹Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 53.

⁷²Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 54.

⁷³Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 55.

⁷⁴Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 56.

⁷⁵Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 57.

⁷⁶Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 75.

⁷⁷Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 67.

⁷⁸Sien hieroor Loubser (1996:123 e.v.); Hutchison en Pretorius (reds.) (2009:386); Van der Merwe en Olivier (1989:289–91); Loubser en Midgley (reds.) (2012:211–2).

⁷⁹Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 68.

⁸⁰Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 69.

⁸¹Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 71.

⁸²Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 72.

⁸³Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 74.

⁸⁴Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 75.

⁸⁵Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 76.

⁸⁶Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 77.

⁸⁷Ibid.

⁸⁸Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 78.

⁸⁹Myathaza; Mazibuko; Cellucity (AAH) par. 79.

⁹⁰Sien eindnotas 27–32 hier bo.

⁹¹2016 37 ILJ 1413 (AH).

⁹²Ibid.

⁹³(2015, par. 9).

⁹⁴(2013, par. 11.2).

⁹⁵My kursivering.

⁹⁶Du Toit (2015, hfst. III par. 7.7)

⁹⁷Art. 145 (10) van die gewysigde wet.

⁹⁸Grogan (2015, par. 9).

The post Die nuwe artikel 145(9) van die Wet op Arbeidsverhoudinge – uniek, maar welkom appeared first on LitNet.

↧

Teaterresensie: The Painted Rocks at Revolver Creek by die Fugardteater

September 5, 2016, 2:34 am

≫ Next: The new section 145(9) of the Labour Relations Act – unique, but welcome

≪ Previous: Die nuwe artikel 145(9) van die Wet op Arbeidsverhoudinge – uniek, maar welkom

The Painted Rocks at Revolver Creek

Teks deur Athol Fugard

Met Anna-Mart van der Merwe, Tshamano Sebe, Sne Dladla en Likho Mango (of Siya Jantjie).

Regie: Athol Fugard en Paula Fourie

’n Eric Abraham-aanbieding in die Fugard-teater hv Harrington- en Caledonstraat, Distrik 6, Kaapstad

Lees ook 'n onderhoud met Anna-Mart van der Merwe rondom onder andere The Painted Rocks at Revolver Creek

Ongeveer 10 jaar gelede maak Athol Fugard kennis met die kunswerke van Nukain Mabusa. Dié werk is veral deur die kunstenaar JFC Clarke bekendgestel. Fugard maak aantekeninge en bewaar dit lank – ’n bekende prosedure by hom – voordat hy ‘n toneelstuk daaruit maak. Hierdie een is in dieselfde rigting as The Road to Mecca waarin dit om die alleenstaande kunstenaar Helen Martins gaan.

Wanneer die opvoering begin, is ’n bejaarde Nukain (Tshamano Sebe) steeds besig om blomme op klippe te verf teen ’n koppie. Dit het jare gelede begin toe die Kleynhanse hulle oor hom op hulle plaas ontferm het met ’n werk en onderdak. Nukain het Bokkie (die jonge Likho Mango) as hulp en aanspraak. Dié bemoedig Nukain, is net gewoon lewenslustig terwyl die ou man selfondersoek instel: Wat sal sy laaste skepping wees? Het hy krag en inspirasie?

Nou besluit hulle om die hoogste rots te skilder. Dit sal ’n triomf wees. Dit word op twee maniere ’n skouspel: Die skilderproses en hulle sang en bewegings.

Maar dis mevrou Elmarie Kleynhans (Anna-Mart van der Merwe) wat opdaag met onredelike opdragte. Sy verneder Nukain en ook vir Bokkie toe hy opstandig raak en sy held wil verdedig.

Gedurende die pouse word die stel hoogs effektief verander om aan te dui dis jare later. Die skilderwerk op die hoë rots word “verouder” en oral is polle ou gras. En hoor ’n mens werklik die mistroostige geroep van ‘n fisant of is dit ’n tarentaal?

In hierdie bedryf volg ‘n baie sterk konfrontasie tussen die volwasse Bokkie wat nou Jonathan Sejake (Sne Dladla) heet, hy wat soveel ervaring het van die res van Afrika, en Elmarie Kleynhans, nou ‘n ouer vrou wat self gewapen moet gaan in die tyd van plaasmoorde.

Deur die drama heen is baie verwysings na ons landsake van gister en vandag. Dis kragtige uitsprake waarmee ’n mens heel menslik kan saamstem of verskil. Dit ontroer ook. Een laat my ver terugdink. Sejake stel vrae oor die groepe wat hy en Elmarie verteenwoordig. Sién hulle mekaar werklik? Is aanvaarding en eenwording werklik moontlik?

Die sien-verwysing neem my na 1978 toe ek as boekeredakteur die proewe van Elsa Joubert se Die swerfjare van Poppie Nongena gelees het. Ek het dit met toestemming in rus en vrede tuis gedoen. Op die laaste dag neem ek die pak na George Louw, die eindredakteur, se kantoor by Tafelberg-Uitgewers. Elsa Joubert is ook daar. Half verwese sê ek: “Terwyl ek afstap, is dit of ek al die swartmense wat verbykom, vir die eerste keer sién!”

’n Paar stilistiese voortreflikhede: In die besonder by Anna-Mart van der Merwe en Likho Mango kon ’n mens soveel aan hulle gesigspel agterkom tydens ander se spraak. ’n Spanning tussen hulle word in stilte boeiend volgehou. Veral Van der Merwe se konsentrasie is treffend teenoor Sne Dladla. Sy het ook baie oortuigend ouer geword.

Die plasing en bewegings van die karakters skep ’n oopheid sodat ’n mens alles en almal dadelik duidelik kan sien en hoor. Jy kan ook subtiliteite geniet. In die eerste bedryf leer Nukain vir Bokkie dat ’n mens, as jy so ver moet swerf, nie jou skoene moet verniel nie; loop kaalvoet. En toe hy die gedistingeerde Jonathan Sejake geword het – wat doen hy sowaar?

In twee tonele was kleiner bewegings waaroor ons geglimlag het. Ons weet nie of dit beplan is nie. Seker nie! Bokkie sit naby Nukain se verfblikke. Meteens wil een omval en Bokkie skuif dit heel rustig op. Later sal Elmarie dit met ’n bottel terpentyn doen.

Almal in dié teater is op en wakker.

Foto-erkenning: Jesse Kramer

The post Teaterresensie: The Painted Rocks at Revolver Creek by die Fugardteater appeared first on LitNet.

↧

The new section 145(9) of the Labour Relations Act – unique, but welcome

September 5, 2016, 2:45 am

≫ Next: kykNET Silwerskermfees-resensie: Shepherds and butchers

≪ Previous: Teaterresensie: The Painted Rocks at Revolver Creek by die Fugardteater

Abstract

The Labour Relations Amendment Act 6 of 2014 contains a number of important changes and additions which may curb this problem, for example the addition of subsection 9 to section 145:

(9) An application to set aside an arbitration award in terms of this section interrupts the running of prescription in terms of the Prescription Act, 1969 (Act 68 of 1969), in respect of that award.

Coppin JA paid special attention to the following questions, thereby addressing the key issues:

Does the Prescription Act apply to all, some or no arbitration awards?
If yes, which terms of prescription apply to such arbitration awards?
If yes, does an application to review and/or set aside an award interrupt the running of prescription?

The judgment concluded, among others, the following:

Arbitration awards do prescribe.
Arbitration awards create a “debt” and this also applies to awards for reinstatement.
The prescription term period for arbitration awards is three years.
A debtor’s application for review and/or to set aside an award interrupts the running of prescription for all awards made after 1 January 2015.

Legal certainty is established with regard to additional critical measures which may curb the delay of reviews, like the other amendments to section 145 of the LRA and some paragraphs in thePractice Manual of the Labour Court 2014. Guidelines are also discussed for how parties should now proceed in the light of the relevant changes to the LRA. An employer must be assured that he has good merits before filing a review application. Employees should file an application in terms of section 158(1)(c) soon after the employer has disobeyed an award to make the award an order of the Labour Court. This application in itself interrupts the running of prescription. An employer can no longer benefit from delaying a review. On the contrary, it may drastically increase the monetary remedy which the employee eventually receives when reinstated.

There are still some critical questions to be discussed, for example:

Should the Prescription Act really trump the LRA in the light of the emphasis on fairness in labour disputes? Are these two acts rather not unique in their own ways?
Is it consistent that some cases are referred directly to the labour court for adjudication after conciliation had failed (resulting in a judgment debt with a prescription period of 30 years), while others are obliged to go for arbitration at the CCMA (resulting in an award judgment debt with a prescription period of three years)?

Lees die artikel in Afrikaans: Die nuwe artikel 145(9) van die Wet op Arbeidsverhoudinge – uniek, maar welkom

The post The new section 145(9) of the Labour Relations Act – unique, but welcome appeared first on LitNet.

↧

kykNET Silwerskermfees-resensie: Shepherds and butchers

September 5, 2016, 3:09 am

≫ Next: Nuwe film oor Adam Small bekendgestel

≪ Previous: The new section 145(9) of the Labour Relations Act – unique, but welcome

Shepherds and butchers

Regie: Oliver Schmitz (2016)

Draaiboek: Brian Cox

Met: Steve Coogan, Andrea Risenborough, Garion Dowds

Elke nou en dan slaan 'n film jou wind uit, hetsy weens die manier waarop dit jou verbeelding kaap of weens die storie wat dit vertel. Oliver Schmitz (Life, above all; Paris, je t’aime) se Shepherds and butchers (gebaseer op die gelyknamige 2011-roman deur Chris Marnewick) val in die laaste kategorie – dis 'n vuis wat mik vir 'n uitklophou.

Die storie speel af in 1987. Leon Labuschagne (Garion Dowds), 'n negentienjarige tronkbewaarder, skiet sewe swart mans koelbloedig dood en staar die doodstraf in die oë. Johan Webber (Steve Coogan, onder andere van Philomena-faam), 'n menseregte-aktivis, is nie net 'n teenstander van die doodstraf nie, maar ook die enigste regsgeleerde wat Labuschagne in die hof sal verteenwoordig. Kort voor lank glo Webber dat daar 'n rede is vir Labuschagne se dade en saam delf ons in die jong beskuldigde se werkslewe as tronkbewaarder. Op sy tweede dag as tronkbewaarder moes 'n sewentienjarige Labuschagne sewe mans help hang, so ook die volgende dag, en so ook die volgende. Uiteindelik kom die nuus dat 164 mans in 1987 gehang is – die meeste in een jaar sedert Uniewording – en die jong Labuschagne was by elkeen hiervan teenwoordig. En dan onthou jy: dit is 'n ware verhaal.

Terwyl daar van Labuschagne verwag was om die gevangenes na die galg te vergesel, die lyke soms begraafplaas toe te neem en hul self te begrawe, het hy ook met hierdie mans vriende geword, hulle gesinne geken en vir hul uit die Bybel voorgelees. In hierdie opsig verteenwoordig Labuschagne die dualiteit in ons elkeen, asook in ons land se geskiedenis. In sy argument dat die jong beskuldigde nie die doodstraf verdien vir sy oortreding nie, argumenteer Webber dat 'n persoon nie beide herder en slagter kan wees nie.

Te midde van 'n tyd waar politiese onregte 'n houvas op die psige van die land gehad het, herinner die verhaal ons hoe breekbaar 'n mens is en hoe nodig diegene is wat vir die onskuld van ander veg.

Tema-ontwikkeling in die filmverhaal is sterk en verken onder meer aspekte soos manlikheid, die rol van plig teenoor etiek, asook tot watter mate die doodstraf regverdig kan word as 'n straf vir moord.

Ten opsigte van die tegniese aspekte geskied die verhaalontknoping soms stadig, met weinig werklike karakterontwikkeling. Hoewel die hoofintrige in die hofsaak en verhaal Labuschagne se vertelling van die tronkgebeure is, ontbreek daar spanning in die hofdrama wat ontvou en wens 'n mens dat daar meer van 'n tweegeveg tussen Webber en die aanklaer, gespeel deur Andrea Riseborough (van Birdman-faam), is. Ten spyte hiervan is die karakteruitbeelding geloofwaardig en bly jy vasgenael aan die storie. Die hol kol op jou maag is dan ook 'n aanduiding van die krag wat só 'n filmverhaal inhou. Shepherds and butchers kan as tydsdokument interpreteer word – 'n foto-album van 'n tragiese verlede – maar ook as 'n waarskuwing vir toekomstige geslagte.

Shepherds and butchers se internasionale première was by die 2016 Berlyn Filmfees, waar dit die derde prys in die Panorama-gehoorafdeling verwerf het. Die plaaslike première het by vanjaar se kykNET Silwerskermfees plaasgevind en sal later die jaar in filmteaters vertoon.

The post kykNET Silwerskermfees-resensie: Shepherds and butchers appeared first on LitNet.

↧

Nuwe film oor Adam Small bekendgestel

September 5, 2016, 7:00 am

≫ Next: ’n Beoordeling van die vertaling van σάρξ (vlees) in die Direkte Vertaling en die Afrikaanse Standaard Vertaling van die Nuwe Testament

≪ Previous: kykNET Silwerskermfees-resensie: Shepherds and butchers

Op Vrydag 1 September 2016 is die première van Ek hoor die vryheid sing, 'n film oor die lewe van Adam Small, gehou. Die film - gefinansier deur die Dagbreek Trust - word op Small se verjaarsdag die 21ste Desember amptelik uitgereik en sal dan gratis aflaaibaar wees.

Die première is in ’n onopgesmukte saal van die Wes-Kaapse Sportskool gehou. Uiters gepas: niks fênsie nie, wel goed toegerus en volledig deel van die gemeenskap. Adam Small sou tevrede wees.

Small het geleef vir sy gemeenskap, die opdrag voor in sy bundel sê sjibolet is: "Vir die eenvoudiges wat dink en ook mag praat."

Small was ook ’n opvoeder in murg en been en het destyds by die UWK meegedoen aan betogings wat bekend gestaan het as "hek toe" – aangesien die UWK-studente dikwels van die kampusgeboue af na die hek toe marsjeer het.

Organiseerders: Avril Fielies en Danie van Wyk

Volpunte dus aan Danie van Wyk, bestuurder van die Suid-Afrikaanse Onderwysontwikkelingstrust, wat die première juis hier, juis vir onderwysers gehou het.

Willem Fransman (junior)

Van Wyk het almal verwelkom waarna Willem Fransman (junior) vir ons twee gedigte uit Small se oeuvre voorgedra het.

Micheal le Cordeur

Micheal le Cordeur het daarna gesels oor Small se lewe, die onreg teen hom, en die feit dat die Hertzogprys darem ’n mate van korreksie gebring het. Die datum 12 September is belangrik, sê Le Cordeur, want Steve Biko is daardie dag in aanhouding dood, en Small is op daardie datum vereer met die Hertzogprys.

In die geval van Biko, soos later met Chris Hani, is die stem van ’n swartbewussynsleier stilgemaak en daar was geen manier om die onreg reg te stel nie. In Small se geval kon die onreg darem gedeeltelik reggestel word.

Le Cordeur het ook verwys na Small se versoenende houding teenoor hulle wat die onreg gepleeg het. Adam Small het byvoorbeeld vir Pieter Odendaal, die jong digter, vertel het dat hy wat Small is, wéét Odandaal se pa was ’n goeie man, al het hy op die grens baklei. (Hierdie moment kom ook in die film voor.) Odendaal se gedig is hier te lees.

Abraham de Vries

Abraham de Vries, die vervaardiger van Ek hoor die vryheid sing, het daarna vertel hoe dit gekom het dat hy die film gemaak het en wat hy daarmee wou bereik.

Die film is ten eerste vir onderwysers gemaak, sê De Vries en hy wou vier vrae beantwoord.

1. Wat was die invloed van Small se kinderjare op sy loopbaan? Daar is heelwat argiefmateriaal gebruik vir hierdie gedeelte.

2. Waarom bly Small relevant vir vandag se jongmense? Die jong Lyntia Julius, wat in 1993 gebore is, het hierdie vraag help beantwoord.

3. Wat is die rol wat skuld speel in Small se oeuvre? Interessant, in sy antwoord was Small weer eens versoenend, nie aanvallend nie; presies soos Le Cordeur vroeër gesê het.

4. Hoekom Kaaps? Hier het Frank Hendricks, van die Universiteit Afrikaans en Nederlands aan die UWK, baie interessante insette gelewer.

Die film is daarna vertoon.

Die film gee ’n interessante blik op een van ons groot denkers. Dit is net 48 minute lank en sal dus ’n skoolperiode inpas. Dit is ’n baie goeie oorsig oor Small se lewe en dit was lekker om sy stem weer te hoor.

Small lees voor en gesels met die kamera. Daar is heelwat foto’s en beeldmateriaal uit die verre en die onlangse verlede. Charles Badenhorst se aangrypende animasie van "Wat about de lô", soos vervaardig deur die ATKV vir Filmverse, is volledig opgeneem in die film en ’n deel van Koos Kombuis se vertolking van dieselfde gedig vroeër vanjaar by die US Woordfees, is ook opgeneem. (Daar is hier oor hierdie geleentheid berig.)

Op 21 Desember sal almal toegang kry tot Ek hoor die vryheid sing. Laai dit af en maak dit asseblief beskikbaar aan alle skole.

Kyk dit ook self. Ons was bevoorreg om Adam Small in ons midde te hê. Ek hoor die vryheid sing sal nie net vir skoolkinders nie, maar vir alle Afrikaanssprekendes iets bied.

The post Nuwe film oor Adam Small bekendgestel appeared first on LitNet.

↧

’n Beoordeling van die vertaling van σάρξ (vlees) in die Direkte Vertaling en die Afrikaanse Standaard Vertaling van die Nuwe Testament

September 5, 2016, 7:32 am

≫ Next: Notule van Gesondheidsdepartement

≪ Previous: Nuwe film oor Adam Small bekendgestel

*’n Beoordeling van die vertaling van σάρξ (vlees) in die Direkte Vertaling* en die Afrikaanse Standaard Vertaling van die Nuwe Testament** Philip La G. du Toit, Nadoktorale navorsingsgenoot, Fakulteit Teologie (Nuwe Testament), Universiteit Stellenbosch
LitNet Akademies Jaargang 13(3)	ISSN 1995-5928

Die artikel sal binnekort in PDF-formaat beskikbaar wees.

Opsomming

Beide die Afrikaanse Standaard Vertaling en die Nuwe Testament en Psalms: ’n Direkte Vertaling is direkte vertalings van die Nuwe Testament wat in 2014 verskyn het. In hierdie artikel word die vertaalfilosofie van hierdie twee vertalings beoordeel aan die hand van die wyse waarop σάρξ, σαρκικός en σάρκινος vertaal is. Die beoordeling word eerstens gedoen deur die vertalings van hierdie lekseme te vergelyk met ander vertalings wat met soortgelyke en ander vertalingsfilosofieë werk. Tweedens word gefokus op die teologiese kontekste van die gedeeltes waar die betrokke twee Afrikaanse Bybelvertalings σάρξ met “sondige aard” of “sondige natuur” vertaal. Die gevolgtrekking waartoe gekom word, is dat die vertaling “sondige aard” of “sondige natuur”, wat slegs op die vlak van die antropologie lê, die heilshistoriese en eskatologiese konnotasies wat aan σάρξ verbonde is, verlore laat gaan. Die aanbeveling word gedoen dat direkte vertalings σάρξ eerder op hierdie plekke met “vlees” moet vertaal sodat die leser self vanuit die konteks kan aflei waarop σάρξ dui.

Trefwoorde: Afrikaans, dinamies ekwivalent, direkte vertaling, funksioneel ekwivalent, Nuwe Testament, sondige aard, sondige natuur, σάρξ, vertaling, vlees

Abstract

An evaluation of the translation of σάρξ (flesh) in the Direkte Vertaling (Direct Translation) and the Afrikaanse Standaard Vertaling (Afrikaans Standard Translation) of the New Testament

Readers of the Bible in Afrikaans are privileged to have access to a variety of Afrikaans Bibles that are translated on the basis of a variety of translation philosophies. The two latest additions to the array of Afrikaans translations appeared in 2014, namely the DV (Direkte Vertaling) and the ASV (Afrikaans Standaard Vertaling). Both the DV and the ASV claim to be “direct translations” of the New Testament which try to stay as close as possible to the source text while aiming to make meaningful use of the receptor language. This type of translation aims to retain the metaphorical or idiomatic expressions and the structure of the source texts as far as possible while trying to convey these in fluent, idiomatic Afrikaans.

The translation philosophies, namely word for word, direct, functionally equivalent and paraphrase, represent, in this order, a progressive moving away from a focus on the source text (word for word) to a focus on the receptor language (paraphrase). However, these translation philosophies cannot exist in watertight categories and involve a measure of overlap. Whereas the meaning of a word-for-word translation can be obscure, a paraphrastic translation can be focused so much on the receptor language that it can be anachronistic, or it can send the reader in the wrong direction with regard to the original meaning of the text. Any translation thus has to position itself somewhere on a continuum from a focus on the source text to a focus on the receptor language.

Another factor that influences translation is the fact that there are approximately 5 000 Greek lexemes in the New Testament that are used in about 25 000 meanings. The lexeme σάρξ is especially difficult to translate, as it can be applied in a variety of meanings. This article aims to evaluate the translation of the lexemes σάρξ, σαρκικός and σάρκινος in the DV and the ASV, (1) in respect of the translation philosophy that these translations utilise in comparison with those of other translations that use similar or related philosophies, and (2) by discussing the translation of these lexemes in respect of the theological interpretation in the various contexts in which they occur. In this discussion the focus will be on those instances where the DV and the ASV translate σάρξ as “sinful nature”.

The main domains of meaning in which σάρξ is used in the New Testament (based mainly on Bauer et al. 2000 and Louw and Nida 1988) are the following (from basic/literal to extended/figurative): (1) physical flesh, (2) the human body, (3) a human being, (4) of human or earthly descent, (5) nation, (6) earthly life, (7) physical human nature and (8) psychological human nature. Another meaning claimed for σάρξ is that it points to someone’s “sinful nature”. However, this meaning is not well supported by Bauer et al. 2000 or Louw and Nida (1988). This article specifically focuses on those instances where the DV and the ASV translate σάρξ as “sinful nature”. The lexeme σαρκικός can denote that which is human, material or physical, natural or worldly. Similarly, σάρκινος can point to that which is human, natural or worldly (based on Bauer et al. 2000 and Louw and Nida 1988).

All eight of the above meanings of σάρξ are represented in the ASV. The same applies to the DV, except for the fourth meaning (human/earthly descent). Apart from the meaning “natural”, both the ASV and the DV utilise all meanings of σαρκικός and σάρκινος. In the ASV and especially the DV, functional equivalents are used to translate σάρξ, σαρκικός and σάρκινος. It is noteworthy that the DV often translates σάρξ as “sinful nature”, in much the same way that the NAV (1983 Afrikaans translation) and the NIV3 (third, 1984 edition of the New International Version) do. The ASV, however, translates σάρξ as “flesh” in most of these instances.

The more important question is whether “sinful nature” is a legitimate translation of σάρξ at all. There is a difference of opinion on how to translate σάρξ in this kind of extended meaning, which occurs especially in the Pauline corpus. In this regard the salvation-historical use of σάρξ can already be derived from its first occurrence in Paul’s letter to the Romans. In Bible translations there exists a tendency to move away from the idea of the two “natures” of Jesus (σάρξ and πνεῦμα) in 1:3–4, to two phases of salvation history. In this regard the NIV4 (fourth, 2011 edition of the New International Version) changed the translation “human nature” of the NIV3 to “earthly life” (1:3). The Spirit-flesh contrast in Romans 1:3–4 would then reveal the heart of Paul’s gospel (1:2), namely the two phases of Jesus’ ministry: his birth and work as Son of David in the old era (flesh) and in the new era, which was inaugurated by Christ’s resurrection by the Spirit. Where the ASV keeps the original “flesh”, the DV translates Rom. 1:3 as “as human being”, which lies closer to the two natures view.

A passage where the two phases of salvation history are especially evident is Rom. 7:5–6. The ὅτε (“then”) in verse 5 is contrasted with the νυνί (“now”) in verse 6, thus constituting a contrast between two eschatological and salvation-historical eras and realities. In this understanding σάρξ (v. 5) points to a way of existence before or outside Christ, on the pre-Christ, pre-Spirit side of eschatological realities, which does not belong to the believer’s present. Similarly, πνεῦμα (v. 6) denotes a way of existence and eschatological reality in Christ, where God’s Spirit replaces observance of the Law. The Spirit is the essential element of the New Covenant. Flesh thus points to a way of existence under the Law, sin and death (Rom. 3:9, 19–20; 5:12–13, 20–21; 6:14–15; 7:4–5, 8), whereas the Spirit signifies a way of existence of the new life and the new position of righteousness in Christ (Rom. 7:6; 8:2–4, 6, 10–11, 13; Gal. 5:5; 6:8). In the context of Rom. 7:5–6 it is thus unlikely that σάρξ points to the sinfulness or sinful nature of human beings, contra the NAV and the DV. Even the NIV4 translates σάρξ as “the realm of the flesh” (v. 5) where the NIV3 has “sinful nature”. This salvation-historical contrast between flesh and Spirit is in all probability carried over to Rom. 8:1–16. Rom. 8:9 (“you are not in the flesh”) in particular points to the old existence before or outside Christ.

The same salvation-historical contrast between flesh and Spirit can be derived from Gal. 5:16–25, where the Spirit that desires against the flesh can be understood as a supra-individual struggle between two realities pertaining to two salvation-historical eras. Being under the Law (5:18) corresponds to an existence prior to Christ (4:5) and prior to the “coming” of faith (3:23–25). The “works of the flesh” (5:19–21) are characteristic of a life that is deprived of the inheritance of God’s kingdom (5:21). Someone in Christ is therefore someone who crucified the flesh (5:24), being dead to the former existence (2:19). Eternal life is the end result of sowing in the Spirit, which is contrasted with corruption as the end result of sowing in the flesh (6:8). Although pertaining to the moral dynamics of fallen humanity, the eschatologically old existence can also be derived from Eph. 2:3. There σάρξ points to the natural inclinations of the whole person who opposes God’s will, rather than to someone’s sinful nature as an anthropological idea.

As a second layer of meaning, the Spirit-flesh contrast, can also denote a contrast of two mutually exclusive identities. In this extended application, flesh could denote the identity of someone before or outside Christ, where identity is marked by external identity markers such as the observance of the Law, circumcision and ethnicity. In contrast, Spirit can denote the identity of someone whose spirit bears witness with God’s Spirit that he or she is a child of God (Rom. 7:5–6; 8:1–16; Gal. 5:5, 13, 16–25; 6:8; Eph. 2:3). In John 3:5–6, “flesh” points to the natural human ability and identity, whereas “the Spirit” refers to the divine origin of identity.

The study concludes that in instances where the ASV and the DV translate σάρξ as the anthropological translation “sinful nature” (and the DV’s translation of σαρκικός in Rom. 7:14), the eschatological and salvation-historical connotations as well as the connotations of identity are obscured or lost. The translation “sinful nature” actually lies closer to the Hellenistic idea of a higher nature (spirit) and lower nature (flesh), which should be avoided. In the light of the study it is a question what the function and definition of a direct translation are. If σάρξ, σαρκικός and σάρκινος are translated with functional equivalents, the idea of a direct translation might be misleading to the general public, especially if the expectation is created that a direct translation would bring the reader much closer to the source text. If the translations discussed above can be considered as representative of the translation philosophy of the ASV and the DV, it is recommended that these translations more explicitly position themselves within the spectrum of functional equivalence. It is nevertheless recommended that the ASV and especially the DV translate σάρξ as “flesh” instead of “sinful nature” where appropriate. This will enable the reader to decide from the context what the meaning of σάρξ is, rather than for the reader possibly to be pointed in the wrong direction.

Keywords: direct translation, dynamic equivalent, flesh, functional equivalent, New Testament, σάρξ, sinful nature, translation

1. Inleiding

Die leser van die Bybel in Afrikaans is bevoorreg om toegang te hê tot etlike Afrikaanse Bybels, wat op grond van ’n verskeidenheid vertalingsbeginsels vertaal is. ’n Paar van hierdie Afrikaanse vertalings het betreklik onlangs verskyn. Ná die verskyning van die Ou Afrikaanse Vertaling van 1933/1953 (OAV) het Die Lewende Bybel verskyn (1982). Die 1983-vertaling of sogenaamde Nuwe Vertaling (NAV) het kort daarna gevolg en later ook Die Boodskap: Die Nuwe Testament in hedendaagse Afrikaans (Van der Watt en Joubert 1997). Waar die OAV hoofsaaklik ’n letterlike, woord-vir-woord-vertaling was, het die NAV ’n vertaalfilosofie van dinamiese ekwivalensie gevolg, wat later as funksionele ekwivalensie bekend geword het (Carson 2003:65; Van der Merwe 2014:294). Die oogmerk van ’n funksioneel-ekwivalente vertaling is om “dieselfde effek op hedendaagse lesers te hê as wat dit op die eerste hoorders en lesers gehad het” (Van der Merwe 2014:294). Dit “vertaal” dus begrippe eerder as woorde. Die Lewende Bybel en Die Boodskap, daarenteen, is albei parafrases. Die Boodskap is by uitstek daarop gerig om die Bybel in “alledaagse Spreektaalafrikaans” (Van der Watt en Joubert 1997:8) weer te gee.

Die Bybel vir Almal (ABA), wat in 2007 verskyn het, is ook ’n parafrastiese vertaling en was oorspronklik op dowe lesers gemik. Die Nuwe Lewende Vertaling (NLV) het in 2006 verskyn en is in 2011 hersien. Dit is net soos die NAV ’n funksioneel-ekwivalente vertaling in hedendaagse Afrikaans, maar met ’n sterker fokus op die teikentaal as sommige ander funksioneel-ekwivalente vertalings. Soos uit hierdie artikel sal blyk, is die 2011-uitgawe van die funksioneel-ekwivalente New International Version (NIV4) byvoorbeeld in sekere opsigte meer bronteks-georiënteerd as die 1984-uitgawe daarvan (NIV3).

In 2014 het die Afrikaanse Standaard Vertaling van die Nuwe Testament (ASV) en die Nuwe Testament en Psalms: ’n Direkte Vertaling (DV) verskyn. Albei is direkte vertalings wat poog om so getrou moontlik aan die bronteks te bly en is terselfdertyd ingestel op die sinvolle aanwending van die teikenteks. Dit probeer dus om so ver moontlik die metaforiese of idiomatiese uitdrukkings en die struktuur van die bronteks te behou, maar poog om dit in vloeiende, idiomatiese Afrikaans weer te gee. Terwyl die OAV, die NAV, die ABA en die DV deur die Bybelgenootskap van Suid-Afrika uitgegee is, is die ander vier Afrikaanse vertalings wat hier bo vermeld is, deur die Christelike Uitgewersmaatskappy uitgegee.¹

Dit is belangrik om in gedagte te hou dat die onderskeie vertaalfilosofieë (woord-vir-woord, direk, funksioneel-ekwivalent en parafrasties) nie in waterdigte kategorieë bestaan nie, maar in ’n groot mate oorvleuel. Dit is ook belangrik om daarop te let dat daar nie ’n regte en verkeerde vertaalfilosofie is nie, maar dat almal sterk en swak punte het. Die hoofrede is die feit dat daar so ’n groot hermeneutiese afstand bestaan tussen die taal en leefwêreld van die Nuwe Testament en die leefwêreld van diegene wat vandag die Bybel in Afrikaans lees. Enige vertaling behels ’n keuse om sterker op óf die bronteks óf die ontvangteks te fokus. Dikwels kan ’n vertaling nie aan beide volkome reg laat geskied nie. Deur met uiterstes te werk, waar ’n woord-vir-woord-vertaling getrou is aan die bronteks, is die vertaalde teks dikwels moeilik verstaanbaar of selfs sinloos in die ontvangteks.

’n Parafrase, daarenteen, is baie meer ingestel op ’n vloeiende, maklik leesbare teks in die ontvangteks as om die leser naby aan die bronteks te bring. ’n Parafrastiese vertaling kan die gevaar loop om só ingestel te wees op die leefwêreld van die ontvangteks dat die vertaling anachronisties kan wees.² ’n Woordelikse vertaling, ’n direkte vertaling, ’n funksioneel-ekwivalente vertaling en ’n parafrase kan in hierdie volgorde beskou word as ’n progressiewe beweging vanaf ’n fokus op die bronteks na ’n fokus op die teikenteks. Dit hang dus af van wat met ’n vertaling bereik wil word. Indien die vertaling lesers so na as moontlik aan die bronteks wil bring, kan ’n woord-vir-woord- of direkte vertaling gebruik word, maar dikwels veronderstel dit ’n goeie begrip van die bronteks of benodig ekstra studie om by die betekenis agter die vertaling uit te kom. Aan die ander kant kan ’n parafrase so sterk op die ontvangteks fokus en soveel interpretasie bevat dat die leser nie noodwendig ’n goeie begrip van die bronteks kry nie, of selfs dat die leser in die verkeerde rigting gestuur word wat die oorspronklike betekenis van die teks betref.

’n Verdere faktor wat ’n groot rol in vertaling speel, is die feit dat daar ongeveer 5 000 Griekse lekseme (wat idiome insluit) in die Nuwe Testament voorkom, terwyl daar nagenoeg 25 000 betekenisse vir hierdie lekseme in die Nuwe Testament is (Louw en Nida 1988, Vol. 1, bl. vi). ’n Funksioneel-ekwivalente vertaling wat poog om aan sowel die bronteks as die ontvangteks reg te laat geskied, moet ten beste as ’n kompromie tussen die bronteks en die ontvangteks beskou word, veral as in ag geneem word (1) dat die vertaling dikwels ’n mate van interpretasie bevat wat betref die keuse van betekenis wat weergegee word in die vertaling, en (2) dat daar nie altyd presiese ekwivalente van die betekenis in die taal van die ontvangteks bestaan nie. Sekere Griekse lekseme word in ’n hele paar semantiese velde gebruik en kan dus verskillende betekenisse in verskillende kontekste hê,³ of die gebruik daarvan in die bronteks kan doelbewus dubbelsinnig wees. Die keuse waarvoor die vertaler te staan kom, is om te besluit watter betekenis in die vertaling weergegee moet word.

Die lekseem σάρξ is by uitstek moeilik om te vertaal, juis omdat dit in ’n wye verskeidenheid kontekste of betekenisse aangewend kan word. Die vertaler moet kies of die lekseem met ’n woord-vir-woord-vertaling vertaal gaan word (bv. “vlees”) of met ’n funksionele ekwivalent (kyk hier onder).

Die doel van hierdie artikel is om die vertaling van die Griekse lekseme σάρξ, σαρκικός en σάρκινος van die DV en die ASV te beoordeel aan die hand van (1) die vertaalfilosofie waarmee hierdie vertalings werk in vergelyking met ander vertalings van die Bybel wat ’n soortgelyke of verwante vertaalfilosofie gebruik, en (2) om die vertaling van hierdie lekseme te bespreek aan die hand van die teologiese interpretasie van die lekseme in die verskillende kontekste waarin dit gebruik word. In laasgenoemde bespreking sal die fokus val op daardie plekke waar die DV en die ASV σάρξ met “sondige aard/natuur” vertaal.

2. Die hoofbetekenisse van σάρξ, σαρκικός en σάρκινος

Die lekseem σάρξ kan in kontekste met letterlike of figuurlike betekenis gebruik word. Die onderstaande betekenisvelde waarin σάρξ gebruik word, is gerangskik van letterlik tot figuurlik, oftewel van die basiese tot die uitgebreide betekenisse. Hierdie voorbeelde is nie bedoel om die volle reikwydte van betekenisse te dek nie, maar om ’n breë oorsig te gee oor die basiese betekenisse waarin σάρξ gebruik word (vir betekenisse 1–3, kyk Bauer, Danker, Arndt en Gingrich 2000 (voortaan BDAG), σάρξ §1–3; velde 8.63, 8.4 en 9.11 in Louw en Nida 1988; Moo 2003:366–7; vgl. Bruce 1985:49–50):

1. vleis (bv. Luk. 24:39; 1 Kor. 15:39)

2. die menslike liggaam (bv. 1 Kor. 6:16; 2 Kor. 7:1)

3. die mens (bv. Matt. 24:22; 1 Kor. 15:39)

4. van menslike, aardse en/of geslagtelike afkoms (bv. Rom. 4:1; 9:3; Bruce 1985:49; BDAG, σάρξ §4)

5. nasie of volk (bv. Rom. 11:14; veld 10.1 in Louw en Nida 1988)

6. aardse lewe (bv. Heb. 5:7; veld 23.90 in Louw en Nida 1988)

7. fisieke of menslike natuur. Dit dui op die fisieke aspek van menslike lewe (bv. Gal. 4:23; veld 58.10 in Louw en Nida 1988; vgl. veld 9.12 in Louw en Nida 1988)

8. psigologiese of menslike natuur. Dit dui op die natuurlike, sielkundige aspek van die menslike natuur in teenstelling met dit wat geestelik is of van God kom (bv. 1 Kor. 1:26; veld 26.7 in Louw en Nida 1988; vgl. Bruce 1985:50).

’n Ander moontlike betekenis wat onder punt 8 hier bo ingesluit sou kon word, is dat σάρξ op die mens se “sondige natuur” of “sondige aard” kan dui wat teenoor God se Gees staan (bv. Gal. 5:16–17 in Moo 2003:366–7; vgl. Bruce 1985:50–1). Hierdie betekenis word egter nie goed ondersteun deur BDAG of Louw en Nida (1988) nie. Die naaste wat Louw en Nida daaraan kom, is om daarop te wys dat σάρξ wel gebruik word in kontekste waar dit op die sielkundige faktor in die mens dui wat as gewillige instrument van sonde dien en aan die sonde onderworpe is (veld 26.7; vgl. BDAG, σάρξ §2c). Die spesifieke fokus van hierdie artikel is juis om die plekke waar die DV en die ASV σάρξ met “sondige aard” of “sondige natuur” vertaal, in oënskou te neem.

Die lekseem σαρκικός kan dui op dit wat menslik is (bv. 2 Kor. 1:12), dit wat materieel of fisiek is (bv. Rom. 15:27), dit wat natuurlik is (bv. 1 Kor. 3:3) of dit wat wêrelds is (bv. 1 Pet. 2:11; velde 26.8, 79.1, 79.4 en 41.42 in Louw en Nida 1988; vgl. BDAG, σαρκικός). Die lekseem σάρκινος word in baie dieselfde betekenis as σαρκικός gebruik, en kan dui op dit wat menslik is (bv. Heb. 7:16), dit wat natuurlik is (1 Kor. 3:1) of dit wat wêrelds is (bv. 1 Kor. 3:1; velde 9.13, 26.8, 79.4 en 41.42 in Louw en Nida 1988; vgl. BDAG, σάρκινος).

3. Die vertaling van σάρξ, σαρκικός en σάρκινος in die DV in vergelyking met ander vertalings

Vervolgens word die vertalings van σάρξ in die DV genoem in vergelyking met die ASV en sekere ander vertalings op sekere punte (tussen hakies aangedui). Die vertalings word in nagenoeg dieselfde volgorde genoem as betekenisse 1–8 hierbo, hoewel ’n mate van oorvleueling teenwoordig is. Vreemde of inkonsekwente vertalings word gekursiveer (kyk die bespreking daarvan verder aan).

1. “vleis”: Luk. 24:39 (ook NAV en ASV); Op. 17:16; 19:18 (X5); 19:21 (ook ASV)

“fisiese vorm”: 1 Kor. 15:39 (derde voorkoms; ASV: “vleis”)

2. “liggaam”: Joh. 6:51, 52, 53, 54, 55, 56 (ASV: “vlees”); Hand. 2:26, 31 (ook ASV); Rom. 4:1 (ASV: “vlees”); 9:3 (ASV: “vlees”), 8 (ASV: “vlees”); 1 Kor. 6:16 (ook ASV); 2 Kor. 4:11 (ook ASV); 7:1 (ASV: “vlees”); Gal. 4:14 (ASV: “liggaamlike”); Ef. 2:14 (ook ASV); 5:29 (ook ASV); Ef. 5:31 (ASV: “mens”); Kol. 1:24 (ook ASV); Heb. 9:10 (ook ASV), 13 (ASV: “liggame”); 10:20 (ook ASV); 1 Pet. 3:21 (ook ASV); 1 Pet. 4:6 (vgl. ASV); Jud. 23 (OAV: “sonde”; ASV: “sinlike luste”)

“liggame”: Jak. 5:3 (ook ASV); Jud. 7 (ASV: “vlees”), 8 (ASV: “liggaam”)

“liggaamlik”: 2 Kor. 7:5 (ASV: “vlees”); Gal. 2:20 (ASV: “op aarde”); Ef. 2:11 (tweede voorkoms; ASV: “liggaam”); Fil. 1:22, 24 (ASV: “vlees”); Kol. 2:5 (ASV: “liggaam”); Filem. 16 (ASV: “mens”); 1 Pet. 3:18 (ook ASV); 4:1 (2X) (ook ASV)

“liggaamlike”: Joh. 1:13 (ASV: “vlees”); 2 Pet. 2:18 (ASV: “liggaam”); 1 Joh. 2:16 (ASV: “vlees”)

“liggaamlike bestaan”: 1 Pet. 4:2 (ASV: “as mens”)

“menslike liggaam”: 1 Tim. 3:16 (ASV: “fisiese liggaam”)

“natuurlike liggaam”: 2 Pet. 2:10 (ASV: “natuurlike drange”)

3. “mens”: Matt. 24:22 (ook ASV); Mark. 13:20 (ook ASV); Joh. 1:14 (ASV: “vlees”); 3:6 (eerste voorkoms) (ASV: “liggaam”); Rom. 1:3 (ook NAV; ASV: “vlees”); 3:20 (ASV: “vlees”); 8:3 (tweede en derde voorkoms) (NLV: “menslike”; “soos ons sondige menslike natuur”; NIV3: “sinful man”; NIV4: “flesh”; ASV: “vlees”); 9:5 (ASV: “vlees”); 1 Kor. 1:29 (ook ASV); Gal. 2:16 (ook ASV); 1 Pet. 1:24 (ook ASV); 1 Joh. 4:2 (ASV: “vlees”); 2 Joh. 7 (ASV: “liggaamlik”)

“mense”: Hand. 2:17 (ASV: “mens”); Rom. 11:14 (ASV: “volk”)

“mensdom”: Luk. 3:6 (ASV: “mense”); Joh. 17:2 (ASV: “vlees”)

“lewende wesens”: 1 Kor. 15:39 (eerste voorkoms; ASV: “vleis”)

4. Geen

5. “volk”: 1 Kor. 10:18 (ook NAV en ASV)

6. “aardse”: Ef. 6:5 (ook ASV); Kol. 3:22 (ASV: “vlees”); Heb. 12:9 (ASV: “menslike”)

“aardse lewe”: Heb. 5:7 (ASV: “lewens-”)

“hierdie lewe”: 1 Kor. 7:28 (ASV: “die lewe”)

7. “menslik”: Joh. 3:6 (tweede voorkoms; ASV: “liggaam”)

“menslik gesproke”: 1 Kor. 1:26 (ASV: “menslike standaarde”)

“menslike”: Rom. 6:19 (ook ASV)

“menslike swakheid”: 2 Kor. 1:17 (ASV: “vlees”); 10:2 (ASV: “vlees”), 3 (2X) (ASV: “vlees”)

“menslike standaarde”: 2 Kor. 11:18 (ASV: “vlees”)

“menslike krag”: Gal. 3:3 (vgl. NAV; ASV: “vlees”)

“menslike dinge”: Fil. 3:3, 4 (2X) (NAV: “menslike dinge”; ASV: “vlees”)

“uiterlike”: 2 Kor. 5:16 (2X) (NAV: “menslike maatstaf”; ASV: “vlees”); Gal. 6:12, 13 (ASV: “vlees”)

“iets uiterliks”: Rom. 2:28 (ASV: “vlees”)

“op ’n natuurlike manier”: Gal. 4:23, 29 (ASV: “menslike natuur”)

“persoonlik”: Kol. 2:1 (ASV: “in persoon”)

8. “sondige aard”: Rom. 7:5 (NAV: “’n sondige lewensbestaan gevoer het”; NLV: “sondige natuur”; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “realm of the flesh”; ASV: “vlees”), 18 (ook NAV; NLV: “sondige natuur”; NIV3 en NIV4: “sinful nature”; ASV: “vlees”), 25 (NAV: “doen en late”; NLV: “sondige natuur”; NIV3 en NIV4: “sinful nature”; ASV: “vlees”); 8:3 (eerste voorkoms), 4, 5 (2X), 6, 7 (NAV en NLV: “sondige natuur”; NIV3: “sinful nature” of “that nature” in v. 5, tweede voorkoms; NIV4: “flesh”; ASV: “vlees”), 8, 9 (NAV en NLV: “sondige natuur”; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “realm of the flesh”; ASV: “vlees”), 12 (eerste voorkoms), 13 (NAV en NLV: “sondige natuur”; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “flesh”; ASV: “vlees”); 1 Kor. 5:5 (ook NAV en NLV; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “flesh”; ASV: “liggaam”); Gal. 5:13 (NAV: “om sonde te doen”; NLV: “sondige begeertes”; ASV: “fisiese begeertes”), 16 (NLV: “sondige geaardheid”; ASV: “menslike natuur”), 17 (2X) (NLV: “sondige geaardheid”; ASV, eerste voorkoms: “menslike natuur”; ASV, tweede voorkoms: “vlees”), 19 (NLV: “sondige geaardheid”; ASV: “vlees”), 24 (NLV: “sondige geaardheid”; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “flesh”; ASV: “menslike natuur”); 6:8 (2X) (NAV en ASV: “sondige natuur”; NLV: “sondige geaardheid”; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “flesh”); Ef. 2:3 (eerste voorkoms; NAV: “sondige”; NLV: “sondige begeertes”; ASV: “sondige natuur”; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “flesh”), 11 (eerste voorkoms; ASV: “volgens afkoms”; vgl. NAV; NLV; NIV3 en NIV4: “by birth”); Kol. 2:11, 13 (NAV: “sondige natuur”; NLV: “sondige geaardheid”; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “flesh”; ASV: “vlees”), 18 (NAV: “in eiewaan”; NLV: “sondige geaardheid”; ASV: “vleeslike”; NIV3 en NIV4: “unspiritual”), 23 (NAV: “sondige drifte”; NLV: “sondige geaardheid”; NIV3 en NIV4: “sensual indulgence”; ASV: “vlees”)

“sondige natuur”: Rom. 13:14 (ook NLV; NAV: “sondige”; NIV3: “sinful nature”; NIV4: “flesh”; ASV: “vlees”).

In die volgende Skrifgedeeltes vertaal die DV σάρξ met “vlees”: Matt. 16:17 (ook ASV); 19:5 (ASV: “liggaam”); 26:41 (ook NAV; ASV: “liggaam”); Mark. 10:8 (ASV: “liggaam”); 14:38 (ook NAV en ASV); Joh. 6:63 (ook ASV); 8:15 (ook ASV); 1 Kor. 15:50 (ook NAV en ASV); 2 Kor. 12:7 (ook NAV en ASV); Gal. 1:16 (ASV: “’n mens”); Ef. 6:12 (ASV: “vleis”); Heb. 2:14 (ASV vertaal “vlees en bloed” met “menslike wesens”).

In die volgende Skrifgedeeltes laat die DV σάρξ onvertaald: Matt. 19:6 (ASV: “liggaam”); Rom. 8:12 (tweede voorkoms; ASV: “vlees”); Gal. 4:13 (ASV: “liggaamlike”); 1 Kor. 15:39 (tweede voorkoms en vierde voorkoms; ASV: “vleis”); Ef. 2:3 (tweede voorkoms; NAV: “sondige natuur”; ASV: “liggaam”); Kol. 1:22 (ASV: “vleeslike”).

Met die uitsondering van Jud. 23 vertaal die OAV σάρξ in al bogenoemde Skrifgedeeltes met “vlees”, “vleeslik” of “vleeslike”.

Die DV vertaal σαρκικός soos volg:

“menslik”: 2 Kor. 10:4 (NAV: “van die mens”; ASV: “vleeslik”)

“menslike”: 2 Kor. 1:12 (NAV: “van mense”; ASV: “vleeslike”)

“liggaamlike”: 1 Pet. 2:11 (ook ASV; NAV: “sinlike”)

“materiële”: Rom. 15:27 (OAV, NAV en ASV: “stoflike”); 1 Kor. 9:11 (OAV, NAV: “stoflike; ASV: “materiële”)

“wêrelds”: 1 Kor. 3:3 (2X) (vgl. NAV; ASV).

Met die uitsondering van die aangeduide Skrifgedeeltes vertaal die OAV σαρκικός met “vleeslik” of “vleeslike”.

Die DV vertaal σάρκινος soos volg:

“menslike”: Heb. 7:16 (ook NAV en ASV)

“mense-”: 2 Kor. 3:3 (vgl. NAV; ASV: “vlees”)

“wêreldse mense”: 1 Kor. 3:1 (ook NAV; vgl. ASV)

“sondige aard”: Rom. 7:14 (NAV: “aards”; ASV: “vleeslik”).

Die OAV vertaal σαρκικός met “vlees-”, “vleeslik” of “vleeslike”.

4. Algemene opmerkings oor die vertalings van die DV en die ASV

Met die uitsondering van die vierde betekenis (geslagtelike afkoms – kyk betekenisveld 4 hier bo) verteenwoordig die vertalings van die DV al die basiese betekenisse waarin σάρξ gebruik word. Dieselfde geld vir die ASV, behalwe dat die ASV wel σάρξ met die vierde betekenis vertaal (Ef. 2:11). Hierdie semantiese veld word egter nie uitdruklik deur Louw en Nida (1988) ondersteun nie. Met die uitsondering van die betekenis “natuurlike” verteenwoordig die vertalings van σαρκικός en σάρκινος van beide die DV en die ASV al die moontlike betekenisse.

Beide die DV en die ASV gebruik funksionele ekwivalente (soortgelyk aan Louw en Nida 1988) om die onderskeie semantiese velde van σάρξ, σαρκικός en σάρκινος weer te gee. Dit is egter opmerklik dat die ASV heelwat meer keer σάρξ met “vlees” of “vleeslik(e)” vertaal as die DV. Die DV vertaal wel die uitdrukking σὰρξ καὶ αἷμα met “vlees en bloed” (Matt. 16:17; 1 Kor. 15:50; Gal. 1:16; Ef. 6:12; Heb. 2:14). Een van die inkonsekwenthede van die DV is egter om die aanhaling van Gen. 2:24 in Matt. 19:5 (ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν) te vertaal met “die twee sal een vlees wees” (vgl. Mark. 10:8), terwyl dieselfde aanhaling in Ef. 5:31 vertaal word met “hulle twee sal een liggaam wees”. Die ASV is egter ook inkonsekwent deur dieselfde konsep in Ef. 5:31 met “een mens” te vertaal terwyl dit elders met “een liggaam” vertaal word. Die ASV is ook inkonsekwent deur in 1 Joh. 4:2 te vertaal dat Christus “in die vlees gekom het” (ἐν σαρκὶ ἐληλυθότα), terwyl Christus volgens 2 Joh. 7 “liggaamlik gekom het” (ἐρχόμενον ἐν σαρκί).

Dit is veral opmerklik dat die DV σάρξ dikwels met “sondige aard” vertaal (slegs “sondige natuur” in Rom. 13:14) op baie dieselfde wyse as wat die NAV dit met “sondige natuur” vertaal (vgl. ook die NLV en die NIV3). Dit is ook ’n vraag waarom Rom. 13:14 in die DV met “sondige natuur” vertaal is (slegs een maal), terwyl “sondige aard” meestal gebruik word. Met die uitsondering van Gal. 6:8 en Ef. 2:3 (eerste voorkoms), waar die ASV σάρξ met “sondige natuur” vertaal, vertaal die ASV σάρξ meestal met “vlees” (soms “menslike natuur”) op die plekke waar die DV “sondige aard” het. Dit is egter onduidelik waarom die DV σάρξ in beide Johannes 6:63 en 8:15 met “vlees” vertaal in die lig van die funksionele ekwivalente waarmee σάρξ elders in hierdie evangelie vertaal word.

Een van die eienaardigste vertalings in die DV is waarskynlik die vertaling van Ef. 2:11, waar σάρξ (eerste voorkoms) met “sondige aard” vertaal word (“Daarom moet julle onthou dat julle destyds volgens julle sondige aard heidene was”), terwyl feitlik alle ander funksioneel-ekwivalente vertalings dit met “van geboorte” (NAV), “volgens afkoms” (ASV) of iets soortgelyks vertaal. Hoe is mense in elk geval volgens hulle “sondige aard” heidene (DV)? Die vertaling van die DV kan die indruk skep dat heidene as heidene beskou moes word op grond van hulle sondige aard terwyl die Israeliete deel was van God se volk omdat hulle klaarblyklik nie ’n sondige aard gehad het nie. Σάρξ (eerste voorkoms) dui eerder hier op die heidene se geslagtelike afkoms (NAV; ASV), of staan in verband met hulle onbesnedenheid – soos die tweede helfte van hierdie vers aandui (Hoehner 2002:353–4; Arnold 2010:153). Dit is laastens opmerklik dat die DV ook σάρκινος in Rom. 7:14 met “sondige aard” vertaal, ’n vertaling wat nie deur Louw en Nida (1988) of BDAG ondersteun word nie.

Die belangrikste vraag wat egter gevra moet word, is of die vertaling “sondige aard” of “sondige natuur” hoegenaamd ’n geldige vertaling van σάρξ (of σαρκικός/σάρκινος) is. Hierdie kwessie word vervolgens bespreek.

5. Die uitgebreide betekenisse van σάρξ

Soos uit bostaande bespreking blyk, bestaan daar meningsverskil oor hoe om σάρξ te vertaal wanneer dit in figuurlike of uitgebreide kontekste gebruik word. Hierdie gebruik van σάρξ kom veral in die Pauliniese geskrifte voor en word nou van naderby beskou.

5.1 Die heilshistoriese konteks waarin σάρξ gebruik word

Die heilshistoriese gebruik van σάρξ kan reeds uit die eerste voorkoms daarvan in die brief aan die Romeine afgelei word (Rom. 1:3–4). Soos Moo (2003:372) aantoon, bestaan daar ’n tendens om weg te beweeg van die idee van ’n onderskeid tussen die “twee nature” van Christus in Rom. 1:3–4 (σάρξ en πνεῦμα) na twee fases van die heilsgeskiedenis. Die NIV4 het daarom die vertaling van die NIV3 verander van die “menslike natuur” van die Seun na die “aardse lewe” van die Seun (1:3). Die aanwysing van Jesus as Seun van God by sy opstanding uit die dood dui dan op ’n nuwe fase in die geskiedenis van die heil onder die tydvak van geregtigheid en lewe (πνεῦμα), wat staan teenoor die ou tydvak van sonde en dood (σάρξ). Die Gees-vlees-kontras in Rom. 1:3–4 openbaar dan reeds die hart van Paulus se evangelie (v. 2), naamlik die twee fases van Jesus se bediening: sy geboorte en werk as Seun van Dawid in die ou tydvak (die vlees) en die nuwe tydvak, wat ingelui is deur Christus se opstanding deur die Gees (Vos [1912] 1980:103–5; Ridderbos 1966:63–7; Moo 2003:373). Die DV vertaal Rom. 1:3 egter met “as mens”, wat lyk of dit nader lê aan die idee van die “twee nature” van Christus (vgl. NAV). Die ASV vertaal σάρξ hier met “vlees”, wat dit aan die leser oorlaat om die betekenis van σάρξ hier af te lei.

’n Verdere teksgedeelte waarin die twee fases van die heilsgeskiedenis op ’n prominente wyse ter sprake kom, is Rom. 7:5–6. Die ὅτε (“toe”) in vers 5 staan in kontras met die νυνί (“nou”) in vers 6, en dui die kontras tussen twee eskatologiese en heilshistoriese eras en werklikhede aan (Ridderbos 1959:145–7; TDNT 7:133–5; Cranfield 1975:337, 340; Käsemann 1980:190, 210; Fee 1994:504, 821; Moo 1996:422; Osborne 2004:173; Jewett 2006:436–7; Longenecker 2016:636–7). In hierdie verstaan dui σάρξ op ’n bestaanswyse vóór Christus se koms of los van Christus. Soos Ridderbos (1959:145) dit stel: σάρξ dui hier op ’n “boven-individuele werkelijkheid, waaraan de individuele mens-buiten-Christus vervallen is”. Of soos Fee (1994:504) dit stel: “[B]oth the Law and the flesh belong to the past, on the pre-Christ, pre-Spirit side of eschatological realities.” Op ’n soortgelyke wyse dui πνεῦμα in vers 6 op die bestaanswyse en eskatologiese werklikheid in Christus waarin die Gees van God wetsonderhouding vervang (Käsemann 1980:210; Fee 1994:507). Die Gees is daarom die wesenlike element van die Nuwe Verbond (Fee 1994:508). Die verlede tyd waarin die toestand in die vlees in vers 5 aangedui word (ἦμεν, impf. ind.) dui in hierdie konteks daarop dat die lewe in die vlees nie tot die gelowige se eskatologiese hede behoort nie (Fee 1994:505).

Hierdie ou bestaanswyse in die vlees verwys dan na ’n bestaanswyse onder die Wet, die sonde en die dood (Rom. 3:9, 19–20; 5:12–13, 20–21; 6:14–15; 7:4–5, 8), wat in teenstelling staan met die bestaanswyse in die Gees wat deel is van die nuwe lewe en die nuwe posisie van “geregtigheid” in Christus (Rom. 7:6; 8:2–4, 6, 10–11, 13; Gal. 5:5; 6:8). Dit is dus onwaarskynlik dat σάρξ in die konteks van Rom. 7:5–6 na die mens se sondigheid of sondige aard verwys, anders as wat die NAV en die DV dit vertaal. Waar die NIV3 ἦμεν ἐν τῇ σαρκί (Rom. 7:5) vertaal het met “when we were controlled by the sinful nature”, vertaal die NIV4 dieselfde sinsnede met “when we were in the realm of the flesh”. Die ASV vertaal ook σάρξ hier met “vlees”, net soos die OAV, en plaas weer eens die onus op die leser om uit die konteks af te lei waarop σάρξ dui.

Op grond van dieselfde eskatologiese onderskeid tussen die “toe” in die vlees en die “nou” in die Gees voer Fee (1994:515–69) aan dat die basiese kontras tussen vlees en Gees in Rom. 8:1–16 ook ’n eskatologiese en heilshistoriese kontras is tussen die bestaanswyse vóór Christus (vlees) en die bestaanswyse ín Christus (Gees). Die sterkste aanduiding hiervan is waarskynlik die νῦν (“nou”) in vers 1, wat die nuwe eskatologiese tydvak in Christus aandui. In verse 2–4 gee Paulus ’n bondige opsomming van die ou era onder die Wet, die sonde en die dood (vlees) en die nuwe era in Christus. In hierdie nuwe era is God se Seun as mens gestuur om die sonde in die ou bestaanswyse te veroordeel. Daardeur het God die reg of vereiste van die Wet vervul in diegene wat nie leef op grond van die ou bestaanswyse (vlees) nie, maar op grond van die nuwe bestaanswyse in die Gees (vgl. Bruce 1977:203; Käsemann 1980:212–3, 219–20; Moo 1996:477, 478, 485, 489–90; Wright 2002:581; Jewett 2006:486). Paulus sê daarom in vers 9: “julle is egter nie in die vlees nie” (OAV; vgl. ASV). Net soos in Rom. 7:5 dui σάρξ in 8:9 egter eerder op hierdie ou bestaanswyse onder die Wet, die sonde en die dood as op die mens se “sondige aard” of “sondige natuur”. Moo (1996:489–90) skryf tereg dat ἐν σαρκί en ἐν πνεύματι onderskeidelik dui op “die ou era van sonde en dood” en “die nuwe era van geregtigheid en lewe”. Dit is gevolglik moeilik om sin te maak van die DV se vertaling van 8:9: “Julle, daarenteen, bly nie in julle sondige aard nie, maar in die Gees.” Hoe “bly” ’n mens “in” jou “sondige aard”? Beteken dit ’n mens het nie meer ’n sondige aard nie? Beteken dit dat die sondige aard soos ’n geestelike blyplek is waarin ’n mens nie meer verkeer nie? Beteken dit jou sondige aard is steeds teenwoordig, maar jy is nie meer onderhewig daaraan nie? Of beteken dit iets anders? Die bedoeling is onduidelik.

Die twee heilshistoriese eras waarop σάρξ en πνεῦμα dui, kan ook uit Gal. 5:16–25 afgelei word. In hierdie gedeelte kan die Gees en vlees wat teenoor mekaar “begeer”, verstaan word as ’n bomenslike stryd tussen twee werklikhede wat op hul beurt eie is aan twee heilshistoriese en eskatologiese eras (TDNT 7:133; Fung 1988:249–50; Fee 1994:435–8; Silva 2001:183). Met ander woorde, Gees en vlees behoort tot twee verskillende wêrelde (Fee 1994:343–5; Martyn 1997:495) of sfere (De Boer 2011:336).⁴Dít kan afgelei word uit die feit dat geloof in Christus en die werke van die Wet tot twee onverenigbare kategorieë behoort (Fee 1994:431; vgl. De Boer 2011:336) en wat in ooreenstemming met die πνεῦμα-σάρξ tweedeling staan. Πνεῦμα dui in hierdie konteks op die bestaanswyse in die geloof en word as “deur die Gees” beskryf, terwyl σάρξ die bestaanswyse buite die geloof verteenwoordig en wat as “van menslike oorsprong” (1:11), “in eie krag” (3:3) of as “onder die toesig van die Wet” (3:25) beskryf word (Lategan 1986:105). Voorts word leiding deur die Gees terselfdertyd gekontrasteer met die vlees (5:16–19, 24) en om “onder die Wet” te wees, wat op sy beurt dui op die tydvak vóór of buite Christus (3:23; 4:5; 5:18). Ook die “werke van die vlees” (vv. 19–21) word beskryf aan die hand van die koninkryk wat nie beërf word nie (v. 21). Laasgenoemde dui op die eskatologiese einde van God se koninkryk, wat reeds ’n teenswoordige werklikheid begin word het (vgl. Rom. 14:17; 1 Kor. 4:20; Hays 2000:327). Of ’n mens die koninkryk van God beërf of nie, hou direk verband daarmee of mens ’n gelowige is of nie, of in Christus is of nie. Die optrede wat in verse 19–21 beskryf word, behoort daarom tot die vorige manier van lewe (Fee 1994:441, 443).

Laastens word iemand wat aan Christus behoort, beskryf as iemand wat die vlees gekruisig het (Gal. 5:24). Om aan Christus te behoort beteken om Abraham se nageslag en ’n erfgenaam van die belofte aan Abraham te wees (3:29), wat in ooreenstemming staan daarmee om in Christus te wees (3:28). Die lewe in Christus word in 5:24 gekontrasteer met die vorige lewenswandel in die ou orde onder die Wet in die vlees, terwyl die vlees gekruisig is (2:20) en die “ek” vir die vorige lewenswandel dood is (2:19; vgl. Rom. 5:15; 6:2–6; 7:9, 10, 24; 2 Kor. 5:15; Fee 1994:455–6). Christus en die Gees verteenwoordig dus die wenteling van die eeue, en lewe deur die Gees en die vlees is twee opsies wat mekaar uitsluit. Die kontras tussen die Gees en die vlees is uiteindelik absoluut (Schreiner 2001:145). Hierdie kontras kan veral afgelei word uit 6:8, waar die ewige lewe die eindresultaat is van die saai in die Gees en staan teenoor die verderf as die eindresultaat van die saai in die vlees. “Vlees” dui op beide die vorige era onder die Wet, sonde en dood, en op ’n posisie buite Christus en die Gees.

Die eskatologies ou bestaanswyse vóór Christus, los van God, kom ook in Ef. 2:3 voor. Die tekstuele merker wat hierdie ou toestand vóór Christus aandui, is ποτέ (vroeër/eertyds). Hoewel σάρξ hier verband hou met die morele dinamika van die gevalle mensheid, dui dit ’n bestaanswyse los van God en teenoor God aan. Ofskoon die gelowige se natuurlike, aardse bestaan as die toestand van “vlees” beskryf kan word (vgl. Gal. 2:20), is die gelowige in ’n eskatologiese sin nie meer daarin nie (Rom. 8:9). Dieselfde geld vir die konteks waarin σάρξ hier gebruik word (Hoehner 2002:320). Soos Hoehner (2002:320) tereg opmerk, kan σάρξ wel in verband staan met ’n negatiewe morele dimensie, maar eerder as wat σάρξ dui op die mens se “sondige aard” as antropologiese idee, dui dit op “the natural inclinations of the whole person to oppose God’s will and ways” (vgl. O’Brien 1999:162).

5.2 Σάρξ en πνεῦμα as twee bestaanswyses en modusse van identiteit

Paulus gebruik σάρξ soms in taamlik komplekse en gelaagde betekenisse. Daar bestaan ook ’n mate van oorvleueling of vloeibaarheid tussen die betekenisnuanses waarin Paulus σάρξ gebruik. Dat σάρξ in Gal. 5:16–25 beide ’n vorige era én ’n posisie buite Christus en die Gees kan aandui, dui daarop dat σάρξ in hierdie heilshistoriese en eskatologiese gebruik ook met identiteit te make het. Die inwoning van die Gees hang saam met die begin van die Christus-lewe en kan verstaan word as die enigste merker van identiteit in die nuwe era in Christus (Gal. 3:2–3; Rom. 7:6; 8:1–16; Fee 1994:383, 508, 540, 553, 564; vgl. Hansen 2009:221). Op ’n soortgelyke wyse dui σάρξ op ’n bestaanswyse waarby identiteit deur natuurlike impulse en fisieke inspanning gekenmerk word (vgl. Rom. 7:15–20),⁵ en waar identiteit hoofsaaklik bepaal word deur ’n posisie onder die beheer van die Wet, die sonde en die dood. Σάρξ kan in hierdie konteks verstaan word as ’n karakterisering van die manier waarop die identiteit van iemand vóór of buite Christus afgemerk word.

Volgens hierdie verstaan, dui die leiding (ἄγω) van die Gees in Rom. 8:14 nie soseer op die alledaagse leiding van die Gees nie, maar op die identiteit van iemand onder die Nuwe Verbond en staan dit teenoor die “Gees van slawerny” (πνεῦμα δουλείας, v. 15), wat in verband staan met die “Gees van aanneming” (πνεῦμα υἱοθεσίας, v. 15; Fee 1994:563–4). Met ander woorde, om deur die Gees “gelei” te word is God se onderskeidende merkteken daarvan om God se kind te wees (Moo 1996:499). Gelowiges is nie meer “in die vlees” nie (Rom. 8:9) juis omdat hulle identiteit nou nie meer bepaal word deur uiterlike merktekens van identiteit, soos die Wet, die besnydenis, die onderhouding van Sabbatte of etnisiteit nie, maar slegs deur die inwoning van die Gees. Die Gees wat “getuig saam met ons gees” is die merkteken daarvan dat “ons kinders van God is” (Rom. 8:16). In hierdie sin bestaan daar ook oorvleueling met die antropologie en dus met die mens se liggaamlike bestaanswyse in hierdie wêreld. Die toestand van “vlees” hou gevolglik ook verband met ’n menslike, natuurlike, liggaamlike bestaanswyse wat nie deur die Gees gelei en beheer word nie – ’n bestaanswyse vóór of buite Christus waar identiteit afgemerk word deur dinge wat binne die sfeer van die mens se eie vermoëns lê. Dit staan dan teenoor die bestaanswyse in die Gees, waarin die mens se identiteit afgemerk word deur dit wat God in die mens deur die Seun en die Gees doen. Ten diepste staan die onderskeid tussen vlees en Gees ook in verband met die onderskeid tussen die mens (vlees) en God (Gees).

Die verband waarin σάρξ met identiteit staan, kan ook afgelei word uit Gal. 5:16–25. Gal. 5:1, wat eintlik die einde van die diskoers oor die gelowige se vryheid van die Wet aandui (4:21–5:1), beklemtoon die diskontinuïteit van die gelowige met die Wet. Christus is sentraal in die omskrywing van identiteit en staan teenoor die besnydenis, wat in die ou era identiteit help afmerk het (5:2–3). Christus en die Wet verteenwoordig twee aparte sfere van mag in dié sin dat iemand wat die magsfeer van die Wet kies, afgesny is van die magsfeer van Christus (5:4; Hays 2000:312). Hierteenoor word geloof in Galasiërs 5 uitgebeeld as die teenpool van ’n identiteit wat deur besnydenis (vv. 6–12) en die Wet bepaal word, en stem ooreen met die Gees (v. 5) en met liefde (v. 6). Volgens Fee (1994:427) kan iemand wie se identiteit deur uiterlike identiteitsmerkers gekenmerk word, godsdienstig wees sonder om regverdig te wees. Om hierdie rede het God ’n einde gebring aan die onderhouding van die Wet as identiteitsmerker. Die Gees het hierin die Wet vervang met die gevolg dat mense van alle soorte nou ’n nuwe identiteit het deur die inwoning van die Heilige Gees (vgl. Schreiner 2001:263).⁶ Die kontras tussen die Gees en die vlees in Gal. 5:16–25 kan derhalwe ook verstaan word as die kontras tussen twee wedersyds uitsluitende identiteite: die identiteit onder die Wet (vlees), wat nie gelei word deur die Gees nie (v. 18) en die identiteit in die Gees, wat die vlees afgesterf het in Christus (v. 24). Die paranese in Galasiërs 5 kom daarop neer dat die gelowige, wie se identiteit deur die inwonende Gees bepaal word, nie moet leef volgens die ou identiteit onder die Wet en onder die mag van sonde (vlees) nie, maar volgens die nuwe identiteit in Christus, wat die vrug dra van die werking van God se Gees in hom of haar.

Die idee van identiteit lê ook ten grondslag van Kol. 2:11–13. Die “uittrek” (ἀπέκδυσις) van die “liggaam van die vlees”⁷ in Kol. 2:11 kan ook verstaan word as die “uittrek” van die ou identiteit vóór of buite Christus wat tot ’n einde gekom het in die dood (letterlik “besnydenis”)⁸ van Christus. “Liggaam” dui nie noodwendig hier op die fisieke liggaam nie, maar kan op baie dieselfde manier verstaan word as die “liggaam van die sonde” in Rom. 6:6, wat dui op ’n ou bestaanswyse onder die heerskappy van die dood en die sonde (vgl. Ridderbos 1960:179; Moo 2008:200).⁹ Dat gelowiges “dood was” (Kol. 2:13) in hulle oortredinge dui dan op die ganse periode vóór Christus wat onder die mag van die dood was as gevolg van die sonde en die “onbesnedenheid van die vlees” (Lohse 1971:107). Hierdie metaforiese gedagte van die “onbesnedenheid van die vlees” dui op sowel die heidene se fisieke onbesnedenheid as hulle geestelike toestand (Ridderbos 1960:183), en sluit selfs diegene in wat etnies God se mense maar geestelik onbesnede was (Moo 2008:206–7). Aangesien die besnydenis ’n “vleeslike” identiteitsmerker was, maar Christus self die besnydenis in sy uiteindelike “besnydenis” (sy dood) vervul het, het “vlees” in beide verse 11 en 13 daarmee te make dat mense se identiteit nog nie bepaal was deur Christus se kruisdood nie (vgl. Thompson 2005:56–7). Kol. 2:11–13 wys die nuwe kriteria van identiteit as God se mense aan, wat Christologies gedefinieer word. God se mense is nou diegene wie se identiteit nie deur etnisiteit of uiterlike identiteitsmerkers (soos “besnydenis wat met die hand gedoen is”, v. 11, ASV) bepaal word nie (vlees), maar deur die geestelike besnydenis in Christus. Die vertaling “sondige aard” in verse 11 en 13 van die DV is dus nie net aanvegbaar nie, maar verbloem ook die fyner konnotasies en nuanses van identiteit wat aan σάρξ verbonde is.

In die Evangelie van Johannes word πνεῦμα en σάρξ ook teenoor mekaar gestel, waar dit twee onverenigbare bestaanswyses of bronne van oorsprong aandui. Πνεῦμα het te make met dit wat van God kom, terwyl σάρξ te make het met dit wat natuurlik of menslik is (Ridderbos 1997:131; vgl. Carson 1991:196–7; Michaels 2010:185). Volgens Joh. 3:3 moet iemand “van bo” of “weer” gebore word (γεννηθῇ ἄνωθεν) om God se koninkryk binne te gaan, want “wat uit die vlees gebore is, is vlees, en wat uit die Gees gebore is, is gees” (3:6). Geboorte “uit die vlees” dui op ’n natuurlike geboorte en die “modus van bestaan” van die natuurlike mens (Bruce 1983:85; Carson 1991:196; Ridderbos 1997:128). By implikasie kan geen aanspraak op God se koninkryk op grond van dinge soos nasionaliteit, etnisiteit of selfs godsdienstige tradisie, wat alles deel van ’n natuurlike bestaan (vlees) vorm, ’n mens in God se koninkryk laat ingaan nie. Elke mens moet die Gees as “eskatologiese gawe” ontvang (Ridderbos 1997:127; vgl. Bruce 1983:110; Carson 1991:195, 224–5). Daar is ’n noue verbintenis in Johannes 3 tussen geestelike geboorte (3:5–6) en geloof (3:15–18). In Johannes is aanbidding ook nie verbonde aan ’n aardse tradisie of plek nie (4:21). ’n Uur het “nou” gekom wanneer aanbidders God aanbid “in Gees en in waarheid” omdat God “Gees” is (4:23–24). Volgens Ridderbos (1997:163) dui “Gees” hier op ’n tyd van redding wat gekom het met Christus en die nuwe verhouding waarin God met die mens staan. Soos die Evangelie later aandui, oordeel die Fariseërs egter “volgens die vlees” (8:15). Die enigste geldige bron van lewe en toegang tot die koninkryk is God se Gees, wat God as eskatologiese gawe gee, en nie dit wat uit die natuurlike mens (vlees) kom nie. Die geboorte en die nuwe lewe in die Gees kan derhalwe gesien word as ’n nuwe, hemelse bestaanswyse deur God se Gees wat die ou bestaanswyse in die vlees oortref en vervang. Hierdie nuwe bonatuurlike bestaanswyse vorm die basiese identiteit van mense wat weer, of van bo af, gebore is en kwalifiseer hulle vir toegang tot die koninkryk.

6. Gevolgtrekkings en aanbevelings

Uit hierdie bespreking kan afgelei word dat πνεῦμα in die uitgebreide toepassing daarvan by beide Paulus en Johannes op ’n eskatologiese era en bestaanswyse in die Gees kan dui waarin identiteit (kindskap by Paulus en toegang tot die koninkryk by Johannes) deur die interne werk van die Gees bepaal word (Fee 1994:469–70, 553; Moo 1996:49–50; Hansen 2009:221; vgl. Bruce 1983:110; Carson 1991:195, 224–5; Ridderbos 1997:127). By Paulus dui πνεῦμα op die nuwe bestaanswyse in die Gees onder die heerskappy van geregtigheid en lewe (veral Rom. 7:6; 8:2–4, 6, 10–11, 13; Gal. 5:5; 6:8), waarin identiteit (kindskap) bepaal word deur die getuienis van die mens se gees met God se Gees (veral Rom. 8:16). In die Evangelie van Johannes dui πνεῦμα op die goddelike oorsprong van identiteit en die nuwe lewe (veral 3:5–6).

Hierteenoor kan σάρξ in die uitgebreide toepassing daarvan by Paulus dui op ’n eskatologies ou era en bestaanswyse in die heilsgeskiedenis vóór Christus onder die mag van die Wet, die sonde en die dood. Hierdie toestand vóór of buite Christus hang saam met ’n identiteit wat bepaal word deur dit wat menslik moontlik of uiterlik waarneembaar is (veral Rom. 7:5; 8:1, 4, 6, 8–9, 12–13; Gal. 5:13, 16–17, 19, 24; 6:8; Ef. 2:3). Hoewel geboorte uit die vlees wat staan teenoor geboorte uit die Gees in die Evangelie van Johannes ook verband hou met identiteit (toegang tot God se koninkryk), val die klem op die kontras tussen dit wat van menslike oorsprong is (vlees) en God se werk deur die Gees (veral 3:6).

Ofskoon ’n verstaan van die Gees en die vlees as twee heilshistoriese en eskatologiese bestaanswyses staan teenoor die interpretasie om die Gees en vlees te sien as ’n voortdurende stryd tussen die “sondige aard/natuur” van die mens wat ’n stryd voer met die inwonende Gees, hoef die eskatologiese verstaan nie ook te lei tot triomfalisme nie. Die spanning tussen die “alreeds” en die “nog nie” word eerder verstaan as tussen die werklikheid van die nuwe lewe wat voortydig (eskatologies) deur die Gees deurgebreek het en die swakheid en lyding van hierdie “teenswoordige bose wêreld/eeu” (Gal. 1:4) wat die opstanding verwag (Fee 1994:432). Ironies genoeg kan die vertaling “sondige aard/natuur” van σάρξ in Skrifgedeeltes soos Rom. 7:5; 8:9; 2:3 en Kol. 2:11, soos die DV dit inderdaad vertaal (vgl. die NAV), juis die indruk skep dat gelowiges nie meer ’n “sondige aard” het nie of dat die “sondige aard” nie meer ’n faktor in die gelowige se lewe is nie. Laasgenoemde kan juis as triomfalisme geïnterpreteer word. As σάρξ in hierdie Skrifgedeeltes egter op ’n bestaanswyse buite Christus dui waarin die hele mens teenoor die vrug van God se Gees gerig is, dan moet die gelowige voortdurend rekening hou met die natuurlike neiging by die mens om te leef vanuit dit wat menslik, gebroke en onvolkome is. Dan moet die mens hom- of haarself voortdurend ondergeskik stel aan die leiding van die Gees deur middel van die vernuwing van denke: om nie meer te dink vanuit ’n natuurlike, menslike raamwerk nie, maar om jou denke te laat vernuwe deur die Gees (Rom. 12:2; Ef. 4:22–24; Kol. 3:10).

Die probleem met die vertaling “sondige aard/natuur” van σάρξ by die DV, wat ook teenwoordig was by die NAV (vgl. die NIV3), is dat σάρξ in hierdie tipe vertaling uitsluitlik as ’n antropologiese term vertaal word. Die heilshistoriese en eskatologiese konnotasies, asook die konnotasies van identiteit, gaan gevolglik verlore (vgl. Fee 1994:819).

Die ander probleem met sodanige vertaling van σάρξ is dat dit nader lê aan die Hellenistiese idee waarin die liggaamlike bestaan beskou is as sleg en onwenslik, maar veral ook die Hellenistiese idee dat daar ’n “laer” natuur by die mens is wat staan teenoor ’n “hoër” natuur (Ridderbos 1966:66–7; veld 26.7 in Louw en Nida 1988). Dit is waarskynlik om hierdie rede dat die vertalers van die NIV4 op ’n hele paar plekke (nie oral nie) besluit het om weg te beweeg van die vertaling “sinful nature” en terug te keer na “flesh”. Met die uitsondering van Gal. 6:8 en Ef. 2:3 het die ASV ook in al die gedeeltes waar die DV σάρξ met “sondige aard/natuur” vertaal, van sodanige vertaling wegbeweeg. In die Skrifgedeeltes waar die DV σάρξ met “sondige natuur/aard” vertaal, vertaal die ASV dit meestal met “vlees”, een maal met “fisiese begeertes” (Gal. 5:13) en soms met “menslike natuur” (Gal. 5:16, 24). Laasgenoemde twee vertalings is meer neutraal, en hoewel dit uitsluitlik antropologiese konnotasies dra, is dit verder verwyder van die Hellenistiese beskouings van menswees as die vertaling “sondige aard/natuur”. Dit is ook meer in pas met die teenstelling van die natuurlike (ψυχικός) teenoor die geestelike (πνευματικός/ πνευματικῶς) in 1 Kor. 2:13–15, waar ψυχικός in semantiese veld 41.41 in Louw en Nida (1988) gesien kan word as semanties baie naby aan σαρκικός/σάρκινος in veld 41.42 in Louw en Nida (1988).¹⁰

Uit die bespreking van die vertaling van σάρξ, σαρκικός en σάρκινος, en die manier waarop dit in die ASV en veral die DV vertaal is, ontstaan die vraag opnuut wat die funksie of definisie van ’n direkte vertaling is. Aangesien genoemde lekseme in die DV meestal met funksionele ekwivalente vertaal word en ’n hele paar keer in die ASV ook so vertaal word, lyk dit of die idee van ’n direkte vertaling vir die algemene leserspubliek in sekere opsigte misleidend kan wees, veral as die verwagting met ’n direkte vertaling geskep is om nader aan ’n woord-vir-woord-vertaling te beweeg, soos die OAV, of indien die verwagting geskep is dat die leser nader aan die bronteks sal kom. Natuurlik kan ’n beoordeling van die vertaling van σάρξ, σαρκικός en σάρκινος in hierdie vertalings ’n mens nie tot finale gevolgtrekkings of geheelindrukke oor die vertalings lei nie. Indien hierdie steekproef egter verteenwoordigend is van die vertaalfilosofie van hierdie vertalings, kan ’n paar voorlopige gevolgtrekkings gemaak word.

Hoewel die DV inderdaad in baie opsigte nader aan die bronteks lê as ander funksioneel-ekwivalente vertalings (bv. die NAV of die NLV) wat hierdie steekproef betref, kan dit steeds as ’n funksioneel-ekwivalente vertaling beskou word wat bloot nader aan ’n woord-vir-woord-vertaling lê as aan ’n parafrase. Die ASV lê wat hierdie steekproef betref, heelwat nader aan die bronteks as die DV, hoewel dit ook ’n paar funksionele ekwivalente bevat. Hoewel die ASV nie ’n woord-vir-woord-vertaling is nie, lê dit ook heelwat nader aan die OAV as aan die DV. As die NIV4, wat nie daarop aanspraak maak dat dit enigiets anders as ’n funksioneel-ekwivalente vertaling is nie (Carson 2003), nader lê aan die bronteks of ’n woord-vir-woord-vertaling as die DV (soos uit hierdie steekproef blyk), is dit inderdaad ’n vraag of die DV as ’n direkte vertaling bekend moet staan.

Wat die vertaling van σάρξ, σαρκικός en σάρκινος betref, kan ’n paar aanbevelings gemaak word. Buiten die enkele inkonsekwente vertalings van σάρξ by sowel die DV (bv. “een vlees” in Matt. 19:5 en “een liggaam” in Ef. 5:31) as die ASV (bv. “vlees” by 1 Joh. 4:2 en “liggaamlik” by 2 Joh. 7; “mens” in Ef. 5:31 en “liggaam” elders), wat reggestel behoort te word, is dit my aanbeveling dat die vertaling “sondige aard/natuur” van σάρξ (en σαρκικός in die DV van Rom. 7:14) in beide die ASV en die DV eerder vervang moet word met “vlees” of “vleeslik(e)” sodat die onus op die leser rus om uit die konteks af te lei waarop σάρξ (of σάρκινος in Rom. 7:14) dui. Hierbenewens behoort die ASV en veral die DV duideliker aan te dui dat hulle steeds in ’n mindere of meerdere mate binne die kader van funksionele ekwivalensie lê. Indien die oogmerk van ’n direkte vertaling egter is om die leser nader aan die bronteks te bring as die vryer vertalings, en as dit is om interpretasie in die vertaling te verminder, behoort ’n direkte vertaling die dubbelsinnigheid of kompleksiteit van die bronteks te behou op plekke waar funksionele ekwivalente te veel daarvan verlore laat gaan. Hoewel enige vertaling ’n mate van interpretasie bevat, is die gevaar by ’n funksioneel-ekwivalente vertaling van lekseme soos σάρξ, σαρκικός en σάρκινος groter om die leser in die verkeerde rigting te stuur wat die interpretasie van die teks betref.

Bibliografie

ABA. 2007. Die Bybel vir almal. Kaapstad: Bybelgenootskap van Suid-Afrika.

Arnold, C.E. 2010. Ephesians. Zondervan exegetical commentary on the New Testament. Grand Rapids: Zondervan.

ASV. 2014. Afrikaanse Standaard Vertaling. Vereeniging: CUM.

Bauer, W., F.W. Danker, W.F. Arndt en F.W. Gingrich. 2000. A Greek-English lexicon of the New Testament and other early Christian literature. 3de uitgawe. Chicago: University of Chicago Press.

Botha, J. 1990. Semeĩon: Inleiding tot aspekte van die interpretasie van die Griekse Nuwe Testament. Pretoria: NG Kerkboekhandel.

Bruce, F.F. 1977. Paul: Apostle of the heart set free. Carlisle: Paternoster; Grand Rapids: Eerdmans.

—. 1983. The Gospel of John. Grand Rapids: Eerdmans.

—. 1985. Romans: An introduction and commentary. Tyndale New Testament commentaries. Downers Grove: InterVarsity Press.

Carson, D.A. 1991. The gospel according to John. The Pillar New Testament commentary. Leicester: Apollos: Grand Rapids: Eerdmans.

—. 2003. The limits of functional equivalence in Bible translation – and other limits, too. In Scorgie, Strauss en Voth (reds.) 2003.

Cranfield, C.E.B. 1975. A critical and exegetical commentary on the epistle to the Romans. Vol. 1. International critical commentary. Edinburgh: T&T Clark.

De Boer, M.C. 2011. Galatians: A commentary. The New Testament library. Louisville: Westminster John Knox Press.

Dunn, J.D.G. 1996. The epistles to the Colossians and to Philemon. The New International Greek Testament commentary. Grand Rapids: Eerdmans; Carlisle: Paternoster.

Du Toit, P. La G. 2015. Paul’s reference to the “keeping of the commandments of God” in 1 Corinthians 7:19. Neotestamentica, 49(1):21–45.

DV. 2014. Nuwe Testament en Psalms: ’n Direkte vertaling. Bellville: Bybelgenootskap van Suid-Afrika.

Fee, G.D. 1994. God’s empowering presence: The Holy Spirit in the letters of Paul. Grand Rapids: Baker Academic.

Friedrich, G. (red.). 1971. Theological dictionary of the New Testament. Vol. 7. Vertaal deur G.W. Bromiley. Grand Rapids: Eerdmans (TDNT).

Fung, R.Y.K. 1988. The epistle to the Galatians. The new international commentary on the New Testament. Grand Rapids; Cambridge: Eerdmans.

Gaffin, R.B. (red). 1980. Redemptive history and Biblical interpretation: The shorter writings of Geerhardus Vos. Phillipsburg: Presbyterian and Reformed Publishing.

Hansen, G.W. 2009. The letter to the Philippians. The Pillar New Testament commentary. Grand Rapids: Eerdmans.

Hays, R.B. 2000. The letter to the Galatians. In Keck (red.) 2000.

Hoehner, H.W. 2002. Ephesians: An exegetical commentary. Grand Rapids: Baker Academic.

Jewett, R. 2006. Romans: A commentary. Hermeneia. Minneapolis: Fortress Press.

Käsemann, E. 1980. Commentary on Romans. Vertaal deur G.W. Bromiley. Londen: SCM Press.

Keck, L.E. (red.). 2000. The new interpreter’s Bible. Vol. 11. Nashville: Abingdon Press.

—. 2002. The new interpreter’s Bible. Vol. 10. Nashville: Abingdon Press.

Lategan, B.C. 1986. Die brief aan die Galasiërs. Kaapstad: NG Kerk-Uitgewers.

LB. 1982. Die lewende Bybel. Vereeniging: CUM.

Lohse, E. 1971. Colossians and Philemon: A commentary on the epistles to the Colossians and to Philemon. Hermeneia. Philadelphia: Fortress Press.

Longenecker, R.N. 2016. The epistle to the Romans. The new international Greek Testament commentary. Grand Rapids: Eerdmans.

Louw, J.P. en E.A. Nida. 1988. Greek-English lexicon of the New Testament based on semantic domains. New York: United Bible Societies.

Martyn, J.L. 1997. Galatians: A new translation with introduction and commentary. The Anchor Bible. New York; Londen; Toronto; Sydney; Auckland: Doubleday.

Matera, F.J. 2010. Romans. Paideia commentaries on the New Testament. Grand Rapids: Baker Academic.

Michaels, J.R. 2010. The gospel of John. The new international commentary on the New Testament. Grand Rapids: Eerdmans.

Moo, D.J. 1996. The epistle to the Romans. The new international commentary on the New Testament. Grand Rapids; Cambridge: Eerdmans.

—. 2003. “Flesh” in Romans: A challenge for the translator. In Scorgie, Strauss en Voth (reds.) 2003.

—. 2008. The letters to the Colossians and to Philemon. The Pillar New Testament commentary. Grand Rapids: Eerdmans; Nottingham: Apollos.

NAV. 1983. Die Bybel: Nuwe vertaling. Kaapstad: Bybelgenootskap van Suid-Afrika.

NIV3. 1984. New International Version. 3de uitgawe. Grand Rapids: Zondervan.

NIV4. 2011. New International Version. 4de uitgawe. Grand Rapids: Zondervan.

NLV. 2011. Nuwe Lewende Vertaling. Vereeniging: CUM.

OAV. 1953. Die Bybel: Ou Afrikaanse Vertaling. Hersiene uitgawe. Kaapstad: Bybelgenootskap van Suid-Afrika.

O’Brien, P.T. 1999. The letter to the Ephesians. The Pillar New Testament commentary. Grand Rapids: Eerdmans; Leicester: Apollos.

Osborne, G.R. 2004. Romans. The IVP New Testament commentary series. Downers Grove: IVP Academic.

Pao, D.W. 2012. Colossians and Philemon. Zondervan exegetical commentary on the New Testament. Grand Rapids: Zondervan.

Ridderbos, H. 1959. Aan de Romeinen. Commentaar op het Nieuwe Testament. Kampen: Kok.

—. 1960. Aan de Kolossenzen. Commentaar op het Nieuwe Testament. Kampen: Kok.

—. 1966. Paulus: Ontwerp van zijn theologie. Kampen: Kok.

—. 1997. The gospel according to John: A theological commentary. Vertaal deur John Vriend. Grand Rapids: Eerdmans.

Schreiner, T.R. 2001. Paul, apostle of God’s glory in Christ: A Pauline theology. Downers Grove: IVP Academic; Leicester: Apollos.

Scorgie, G.G., M.L. Strauss en S.M. Voth (reds.). 2003. The challenge of Bible translation: Communicating God’s Word to the world. Grand Rapids: Zondervan.

Silva, M. 1983. Biblical words and their meaning: An introduction to lexical semantics. Grand Rapids: Academie; Zondervan.

—. 2001. Interpreting Galatians: Explorations in exegetical method. Grand Rapids: Baker Academic.

Thompson, M.M. 2005. Colossians and Philemon. Two Horizons New Testament commentary. Grand Rapids: Eerdmans.

Van der Merwe, C.H.J. 2014. Direkte vertaling van die Bybel as antieke teks: net ’n nuwe benaming vir ’n stokkerige woordelikse vertaling? LitNet Akademies, 11(3):290–315.

Van der Watt, J. en S. Joubert. 1997. Die Boodskap: Die Nuwe Testament in hedendaagse Afrikaans. Vereeniging: CUM.

Vos, G. [1912] 1980. The eschatological aspect of the Pauline conception of the Spirit. In Gaffin (red.) 1980:91–125.

Wallace, D.B. 1996. Greek grammar beyond the basics: An exegetical syntax of the New Testament. Grand Rapids: Zondervan.

Wright, N.T. 2002. The letter to the Romans. In Keck (red.) 2002:394–770.

Eindnotas

¹Die agt vertalings wat hier genoem is, verteenwoordig nie al die Bybels wat in Afrikaans verskyn het nie.

²’n Voorbeeld hiervan is die verwysing na die vrou wat haar vriendinne uitnooi vir “’n koppie tee” nadat sy haar verlore geldstuk gevind het (Luk. 15:9 in Van der Watt en Joubert 1997:255).

³Die semantiese uitgangspunt waarmee in hierdie artikel gewerk word, is dat taal soos ’n prisma is waardeur na ’n nielinguistiese sisteem gekyk word, eerder as wat dit gesien word as ’n “sak vol woorde”. Met ander woorde, eerder as wat woorde spesifieke inherente betekenisse dra, word sekere woorde in bepaalde kontekste gebruik om bepaalde betekenisse weer te gee (vgl. Silva 1983:35–8; Botha 1990:131–3; Wallace 1996:4).

⁴Martyn (1997:493–4, 529–30) en De Boer (2011:350) verstaan egter nie die Gees-vlees-kontras as ’n heilshistoriese kontras nie, maar sien die Gees en vlees eerder as akteurs in ’n apokaliptiese oorlog aan die einde van tye.

⁵In die toestand van die ou mens vóór of buite Christus, waarop Rom. 7:14–25 waarskynlik dui (bv. Fee 1994:511–5; Moo 1996:447–9; Wright 2002:551–3; Jewett 2006:462–73; Matera 2010:167), bestaan die wil om goed te doen, maar is daar ’n onvermoë om dit uit te voer.

⁶Hoewel diegene in die Radikale nuwe perspektief op Paulus aanvoer dat daar steeds ’n onderskeid is tussen Christus-gelowiges uit die heidene en gelowiges wat uit die historiese Israel afstam, en dat laasgenoemde steeds die Wet en die besnydenis as identiteitsmerker aanwend, argumenteer die gebruik van die eerste persoon meervoud (“ons”) in Galasiërs (Gal. 1:4; 2:4, 16–17; 3:23–25; 4:3, 5, 6, 26, 28; 5:1, 5; 5:25) teen hierdie standpunt (sien Du Toit 2015:29–30). Dit dui daarop dat Paulus as iemand wat self ’n gebore Israeliet is, ingesluit is by “ons” in Galasiërs.

⁷Die DV vertaal die hele frase τοῦ σώματος τῆς σαρκός met “sondige aard” en vertaal dus nie σῶμα (liggaam) nie.

⁸“Die besnydenis van Christus” (τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ) is waarskynlik hier ’n metaforiese uitdrukking wat dui op Christus se dood self (Moo 2008:199; Pao 2012:166).

⁹Hierdie beeldspraak sluit egter nie ondertone van die fisieke liggaam van Christus heeltemal uit nie. Die gelowige deel immers in die “besnydenis-dood” van Christus, wat in verband staan met die gelowige se eie “besnydenis-dood”. Gelowiges deel in ’n liggaam wat deur fisieke dood getransformeer is tot ’n kosmiese liggaam van Christus – die kerk (Dunn 1996:158).

¹⁰Hoewel die fokus effens verskil (ψυχικός in kontras met dit wat onder God se beheer is; σαρκικός/σάρκινος fokus op basiese fisieke begeertes), word beide semantiese velde 41.41 en 41.42 in Louw en Nida (1998) ingelei met: “pertaining to behaviour which is typical of human nature”. Die verwantskap tussen σάρξ en die natuurlike (φύσις) kan ook uit Efesiërs 2:3 afgelei word: die begeerlikhede en die wil van die “vlees” hang saam met die idee dat heidene “van nature” kinders van die toorn was.

The post ’n Beoordeling van die vertaling van σάρξ (vlees) in die Direkte Vertaling en die Afrikaanse Standaard Vertaling van die Nuwe Testament appeared first on LitNet.

↧

Notule van Gesondheidsdepartement

September 5, 2016, 8:02 am

≫ Next: Vanuit die sewende hemel

≪ Previous: ’n Beoordeling van die vertaling van σάρξ (vlees) in die Direkte Vertaling en die Afrikaanse Standaard Vertaling van die Nuwe Testament

Die laaste vergadering van die destydse Bestuurskomitee, gehou op die 5de vloer van ’n verlate gebou in die middestad, in die halfdonker by kerslig om drie-uur in die oggend.

Teenwoordig:

Die dokter: ’n Skraal, ouerige man met ’n goudkleurige brilraam wat blink in die kerslig. Briljant en streng, tog vol deernis vir die ondergeskiktes. (Voorsitter van die komitee)

Die Verpleegbestuurder: ’n Kort, effens plompe dame met grys hare. Intelligent, moederlik.

Die Gesondheidsinspekteur: ’n Lang skraal man met swart hare, grys om die slape. Slim en presies.

Die Finansiesklerk: ’n Skraal dame met rooierige hare wat begin grys word. Sy dra ook ’n goudkleurige bril. Pligsgetrou in haar werk, onseker.

Die Administratiewe Klerk: ’n Vet man met donkerbruin hare en ’n rooierige snor. Sy brilraam is ’n goedkoop soort, swart van kleur. Senuweeagtig, beangs, maar hardwerkend. (Sekretaris van die komitee) Notule van die vorige vergadering: Die voorsitter sê hulle moet maar die oorweging van die notules oorlaat aan ’n volgende vergadering. Daar is nie nou tyd nie. Elkeen moet net so bondig moontlik aan hom rapporteer, hy moet alles later oordra aan die militêre noodkomitee. ’n Vragmotor sal hulle netnou kom oplaai. Die vyf van hulle sal na ’n veilige plek vervoer word om die kern te vorm van ’n toekomstige, nuwe streekkantoor. Hulle moet maar hul gesinne opdra aan God, nugter weet wanneer hulle mekaar weer sal sien, indien ooit. Hy vee senuagtig met sy regterhand oor sy snor en mond en vra dan dat die verpleegbestuurder moet voortgaan.
Verslagdoening:

2.1 Verpleegdienste: Die plompe dame met die ronde gesig vertel dat die nuwe entstof wat ontwikkel is te laat gekom het, soos almal weet. Haar gesig lyk bleek en ernstig in die kerslig, soos al die gesigte om die tafel. Sy gaan voort om te rapporteer dat, ten spyte van alles, is spanne verpleegpersoneel saam met gesondheidsinspekteurs in die streek besig om gesonde mense op te spoor en in te ent. Die spanne word elkeen beskerm deur ’n stuk of ses soldate. Alle personeel, dié wat die aanvanklike aanslag van die siekte oorleef het altans, is ingeënt. Die spanne stig oral klein gemeenskappies wat deur die soldate bewaak word. Soos die dokter weet, sal ingeënte mense wat nogtans siek word, waarskynlik net ’n ligte aanval kry en dit oorleef, mits hulle versorg word. Die staatsapteker het vooraf gereël dat medisynes uitgestuur word. Net jammer die arme man self is ook dood, hy het siek geword voor die entstof kon begin werk.

Origens is dit maar chaoties. Die hoë koors dryf die slagoffers tot ’n soort waansin.

Daar is nie meer brandstof hier in die stad beskikbaar vir die staatsmotors nie, die nuwe militêre owerheid het alles opgekommandeer. Die beamptes in die veld behoort egter voorlopig genoeg te hê, hulle het ekstra kanne vol saamgeneem. Telefoonlyne is nou al vir ’n lang ruk dood, daar is net die militêre radios beskikbaar en dit is moeilik om gereeld met elke span te kommunikeer. Dikwels hoor hulle van aanvalle deur gewapende bendes op die personeel, maar die soldate is goed bewapen en kon nog alle aanslae afweer. Die personeel wat nou nog dienste lewer is die toegewydes, dié wat werklik wil probeer om die land te red. Baie ander het opgegee en by die plunderende bendes aangesluit.

2.2 Die Gesondheidsinspektoraat Die lang, skraal man beaam die verpleegster se verslag. Hy voeg by dat alles moontlik gedoen word om voedselvoorrade te beveilig. Dit word opgespoor en by militêre kampe geberg. Kuddes vee word bymekaar gejaag en deur soldate opgepas. Veevoer word ook opgegaar by sentrale punte.

Sy inspekteurs en die soldate het opdrag om gesonde burgerlikes op te kommandeer om te help dat alle lyke uit damme en riviere verwyder word. Indien moontlik word lyke begrawe of verbrand. Daar is berigte van ’n toename in knaagdiere oral, rotte vreet aan die lyke wat nog nie mee weggedoen is nie. Weens die rotteplaag kan pessiektes uitbreek. Dit hou ook ’n gevaar in vir die voedselvoorrade en sal moet aandag kry. Die dokter moet dit tog as ’n prioriteit aan die noodkomitee voorlê.

Die watersuiweringswerke hier in die stad en op ’n hele paar ander plekke funksioneer darem nog redelik goed onder die omstandighede.

Sover hy weet is alle oorlewende sleutelpersoneel ingeënt, natuurlik die weermag ingesluit, hulle het voorkeur gekry. Maar hy verstaan ’n paar soldate het ook berserker geraak en is deur hul makkers doodgeskiet. Dít is die instruksie as hy ’n gevaar word vir die groep.

Die dodetal is enorm, laas het hy van hoofkantoor verneem dat, volgens hul berekeninge, net sowat ’n kwart van die bevolking die epidemie sal oorleef, miskien minder. Dit is gebaseer op statistiek wat hulle tot twee weke gelede uit die streke gekry het, dit bring in berekening die koers waarteen mense ingeënt word.

Oral is daar bendes waansinnige mense, gedryf deur vrees en die koors, wat deur dorpe en stede beweeg en probeer om te steel wat daar nog is. Dikwels is hulle gewapen en die personeel voel onveilig, maar tot sover kon die soldate wat hulle vergesel, hulle suksesvol beskerm. Hy het egter pas ’n uur gelede per radio verneem van ’n verpleegster wat verkrag en vermoor is. Sy het van die groep afgedwaal en toe hulle na haar begin soek, was dit reeds te laat. ’n Lid van die publiek het gesien wat gebeur het en ’n verklaring afgelê, vir wat dit werd is. Sy kontak by die militêre noodkomitee verseker hom darem dat hulle die stryd begin wen en dinge onder beheer kry.

2.3 Finansies: Sy is bang, kan hulle nie nou maar gaan nie? Daar is buitendien tog niks om te rapporteer nie. Sy en die administratiewe klerk slaap nou al vir tien dae lank op die vloer in die teekamer. Die kosvoorraad in die gebou raak op. Die vernaamste finansiële rekords en ’n paar ander belangrike lêers is ingepak en hulle kan dit saamneem. Wanneer kom die vragmotor dan, sy wil hier wegkom? Sy weet ook nie hoe dit gaan met haar familie in die naburige stad nie, wat gaan van hulle word?

2.4 Algemene Administrasie: Die vet man met die welluidende stem klink angstig. Hy bevestig die finansiesbeampte se verslag. Sy vernaamste dokumente is ingesluit by die wat in haar tasse is. Dit lyk maar sleg, hy hoop tog God help hulle, hy kan nie meer nie. Trane biggel uit sy oë en hy snuif, vee sy neus af met die agterkant van sy hand.

Die voorsitter lyk of hy hom wil vererg, maar bedwing hom. Hy verseker hulle dat die vragmotor nou-nou hier sal wees. Hulle moet nou maar afsluit, hy sal ’n gebed doen.

Voor hy egter verder kan gaan, swaai die deur oop en die kerse waai dood. Twee figure met flitsligte kom die vertrek binne. Hulle skrik eers en wil opspring, maar dan sien hulle in die lig wat van die mure weerkaats word die persone het weermaguniforms aan. Dit is die soldate wat hulle kom haal het.

Hulle word aangesê om dadelik te kom, die vragmotor wag onder. Die vet man kyk egter eers by die venster uit. Buite is dit donker, hy sien net die ligte van enkele vragmotors wat in die straat op en af beweeg. Telkens hou hulle stil om lyke op te laai. Hy kan die lyke sien in die ligte van die lorries, soms lê daar tot drie opeengestapel. “Dalk het hulle in hul doodsangs mekaar vasgegryp,” dink hy. “Of dalk is die verklaring eenvoudiger: soldate loop rond in die strate en sleep die lyke bymekaar vir die lorries om op te laai.” Hier en daar brand vure en sien hy groepies mense sit of rondhardloop.

Maar dan gryp hy die tas wat hy moet dra, die ander loop al by die deur uit. Voor loop ’n soldaat, dan die dokter, die verpleegster, die gesondheidsinspekteur , dan die finansiesklerk en die tweede soldaat. Die vet administratiewe klerk kom heel agter aan. Hulle sukkel stadig teen die donker trappe af, met net die flitsligte wat die pad verlig.

Onder by die hoofdeure staan die vragmotor gereed. Hulle klim met ’n gesukkel in, die soldate raak ergerlik met hulle. Die vet man gooi eers sy tassie in, dan moet drie soldate hom inhelp. Binne sit reeds ’n paar mense, hy erken ’n beampte van die Werke-departement van wie hy nie hou nie, maar hy groet die man nogtans. Die man knik net met sy kop maar sê niks. Hy lyk ook maar bleek en beangs.

Die vragmotor trek met ’n ruk weg en val in by ’n konvooi voertuie wat verbykom. Hulle ry af in Hoofstraat, onder die snelweg deur en draai dan op teen die lang bult. In donker plekke sien hy naakte paartjies wat lê en kopuleer, hy sien die wit boude en bene in die lig van die vure wat oral brand. Mense hardloop rond tussen lyke deur, kort-kort klap daar ’n skoot, soms ’n hele sarsie. Langs ’n vuur sien hulle drie mans druk ’n naakte vrou neer op die grond, terwyl ’n vierde begin om haar keel af te sny met ’n lang vleismes. ’n Soldaat lig sy geweer om te skiet maar dis te laat, die bloed spuit in ’n boog uit haar keel tot in die vuur. Die soldaat laat sak sy geweer en kyk anderpad, maar die vet man bly staar.

Hulle is skaars ’n kilometer teen die lang bult uit toe die konvooi tot stilstand ruk. Die vet man val amper om en gryp aan die verpleegster vas, hulle albei val op die vloer van die trok en staan met ’n gesukkel op en gaan sit weer op hul bankies. Die gewoonlik besadigde verpleegbestuurder vloek hom.

Hulle sit ’n halfuur en wag, terwyl die son rooi opkom oor die see. Hulle hou die tonele voor hulle dop, die soldate is gereed sou iemand hulle wil aanval. Die vet man voel geskok en verleë toe hy ’n erotiese gevoel ervaar terwyl hy na die kopulerende paartjies kyk. Hy kyk weg, na die binnekant van die trok en probeer sy gedagtes beheer. Dan vertrek die lorrie weer, hy kyk terug en sien die vure, die rook en die malende mense, almal gedryf deur ’n uiterste waansin, veroorsaak deur die siekte en die wete dat hulle gedoem is.

Hulle ry nog steeds teen die lang bult uit, kilometer vir kilometer. Eers kon hulle nog die stad daar onder sien, die geboue omgeef van rookdampe, maar dit begin nou vervaag. Die bult het nie ’n einde nie en hulle ry en ry, die son begin steek, dit is warm hier agter in die vragmotor en die vet man sweet. Hy vra water en ’n soldaat gee hom sy bottel aan. Daar is net ’n paar slukke in en hy gooi die leë bottel agter by die lorrie uit. Die trok ry steeds teen die bult uit en die vet man sweet. Hy begin koorsig voel, hy raak lighoofdig en hyg na asem. Maar die bult het nie ’n einde nie, hulle ry en ry net, dit voel asof hulle na die son toe ry. Die vet man kan dit nie meer hou nie, hy begin sy klere afpluk. Hy sien die finansiesklerk trek ook haar bloes uit, sy kyk na hom met begeerte.

Die vet man besef te laat sy fout. “Hierdie trok is op pad hel toe,” flits dit deur sy gedagtes. Die son is die hel en hulle ry reguit soontoe. Hulle is om die bos gelei. Daar onder in die stad is die ware lewe, daar tussen die sterwendes. Hierdie trok neem hulle hel toe, besef hy weer toe hy uitspring.

The post Notule van Gesondheidsdepartement appeared first on LitNet.

↧

Vanuit die sewende hemel

September 5, 2016, 8:06 am

≫ Next: Waar is die hemel en waar is die hel? In ons heelal of in ’n ander tydlose dimensie?

≪ Previous: Notule van Gesondheidsdepartement

As iemand se verstand hom tot ander se oortuigings beperk, het hy sonde en 'n hel.

The post Vanuit die sewende hemel appeared first on LitNet.

↧

Waar is die hemel en waar is die hel? In ons heelal of in ’n ander tydlose dimensie?

September 6, 2016, 12:52 am

≫ Next: Hendrik Verwoerd: vyftig jaar later

≪ Previous: Vanuit die sewende hemel

Die lees van die vraag sal verskillende reaksies by verskillende mense ontlok. Die instrukteurs van my army-dae sou dit kort en kragtig beantwoord het met: “Kak vraag. Sit.”

Ander sou sê: In ons heelal, natuurlik, want dit is waar al die gode, versinsels van menslike gedagtes hul tuiste het.

Tog word daar word so baie oor die begrippe geskryf dat as jy dit google jy letterlik tientalle webblaaie daaroor sal vind. Ook op LitNet was daar talle besprekings met talle antwoorde. So was daar onlangs ’n plasing onder die opskrif ‘“Die hel se leërmagte”: ’n Interpretivistiese perspektief op teodisee en die hel’.

Ook is daar ander wat artikels plaas soos bv onder die opskrif: “Christene wat uit vrees vir die hel god aanbid, eerder as liefde vir Jesus” en dan my en ander daarvan beskuldig. Dit is eintlik nogal snaaks aangesien baie ateïste die bestaan van God ontken en Jesus as ’n mitiese figuur beskou, as versinsels van die mens. Baie van die kritiek kom van voormalige kerkgangers, wat sê vandat hul nou van die beskouinge ontslae geraak het, vrylik kan asemhaal en lewe.

Dit is eintlik nogal snaaks in ’n sekere sin dat mense wat hul oorsprong te danke het aan iets wat miljoene jare gelede plaasgevind het en die gevolg daarvan is hul so daaroor kan uitspreek. Die mens is sover ek weet die enigste gevolg wat ’n oorsaak probeer verduidelik.

Dit is nogal ’n prestasie veral as ’n mens in ag neem dat die mens se brein eintlik maar ’n evolusionêre produk is, onderhewig aan talle siektes, soos bv ‘Hydrocephalus’ (waterhoof) waar blokkasies behoorlike dreinering verhoed en tot geweldige drukking op die brein lei en die brein teen die breinkas vasdruk.

In http://www.livescience.com/29365-human-brain.html kan jy lees oor

“Humans vs other animals”

Dit is duidelik sonder die mens se brein is ons bestaan in sy huidige vorm nie moontlik nie.

Soms kry ’n mens tyd in die lewe om oor die goed na te dink en kom dit op ongewone tye en plekke. Tydens my weermagopleiding was die regiment waaraan ek behoort het vir ’n opleidingskamp teen terroriste-insypeling gehuisves by Lake Sibaya. Omdat sekere pelotonbevelvoerders nie kon saamgaan nie vind ek my in ’n waarnemende posisie.

Die verouderde weermagkaart dui aan dat daar ‘dense undergrowth’ is wat dan ook so is en ’n hele regiment verdwyn daarin sonder dat jy hul aanwesigheid sal opmerk.

So bevind ek my dan ook in ’n holte op die hoogste duin van die omgewing, na die dag wat ons besluit het om van die vuil ‘overalls’ ontslae te raak en teen alle instruksies en waarskuwings in in die see te baljaar om van stof en gekoekte hare ontslae te raak. Om nie rigting te verloor nie het van die manne ’n gebreekte skeepsmas van ’n seiljag op die duin ingeplant as rigtingwyser na ons skuilplek diep in die bosse.

Die see het ’n kalmerende amper hipnotiese uitwerking op ’n mens. Die branders rol sonder ophou terwyl ek oor die see tuur tot waar water en horison mekaar ontmoet en skepe bymekaar verby vaar elkeen na sy bestemming. Ek probeer sin maak oor my bestaan as mens, oor God, die hemel en die hel en oor wat ewig is.

Dit wat ek aanskou is nie ewig nie, sal eendag ophou bestaan en horison en water ontmoet mekaar nooit nie. Dit is ’n illusie, soos tyd ’n illusie is omdat ek groot geword het met ’n son wat opkom en ondergaan.

As kind moes ek dikwels hoor dat grootmense kla en sê dat kinders se gedrag, vandag weer hul ‘siel hel toe gesleep het’.

Snaaks ek het nooit gehoor dat hul kla dat ‘hul siele hemel toe gesleep is’ nie. Dit moes dus makliker wees, so het ek gedink, om hel toe te gaan as hemel. Die hel moet ’n verskriklike plek wees. Ek was skaars uit die skool uit, toe word ek benoem as diaken.

Pa was immers ouderling. So sou ek my dan gou in die wêreld van hardebaard ouderlinge en diakens bevind, waar ouderlinge ellelange gebede op vergaderings doen totdat iemand tot almal se verbasing en seker verligting een se gebed met ’n kort en kragtige ‘Amen’ kortknip en almal die konsistorie groetend verlaat het.

So bevind ek my dan een Sondagoggend vir diakendiens op die gallery om ’n ogie te hou oor die woelinge daar aangesien dit die plek van jongmense is. Trappe klim, sou ek later agterkom is nogal moeilik veral as die knieë nie meer so lekker saamwerk nie.

So skuins voor my sit ’n ou wat ’n heerlike uiltjie knip, sy kop sak al laer op sy bors.

Dan word dit doodstil in die kerk. Dominee hou op preek en met ’n bulderende stem spreek hy die slapende aan met ’n ‘al slapende sal jy die verdoemenis ingaan’ terwyl hy woedend so het vir my gelyk ’n psalmboek na hom slinger.

Daarna slaap niemand meer nie en sou die uitbarsting nog lank daarna ’n besprekingspunt bly. Later – veel later, soos ’n mens ouer word sou die begrippe ‘hemel’ en ‘hel’ ander betekenisse kry.

In die Bybel :
In Johannes 3 is Jesus in gesprek met Nikodemus. Van hom lees ons in Johannes 3 dat:1 Daar was 'n man met die naam Nikodemus. Hy het aan die party van die Fariseërs behoort en was 'n lid van die Joodse Raad.

Vir Nikodemus is daar ook dinge wat hy nie verstaan nie, hoe word jy bv weer gebore? Jesus antwoord hom met:

7	Moenie verbaas wees dat Ek vir jou gesê het: Julle moet opnuut gebore word nie.
8	Die wind waai waar hy wil. Jy hoor sy geluid, maar jy weet nie waar hy vandaan kom en waar hy heen gaan nie. So gebeur dit met elkeen wat uit die Gees gebore is.”
9	Nikodemus vra Hom toe: “Maar hoe is dit moontlik?”
10	En Jesus antwoord hom: “Jy is die bekende leermeester van Israel en jy verstaan dit nie?
11	Dit verseker Ek jou: Ons praat oor wat ons weet, en ons getuig oor wat ons gesien het, en tog aanvaar julle nie ons getuienis nie.
12	Ek het julle van die aardse dinge vertel en julle glo dit nie, hoe sal julle glo as Ek vir julle van die hemelse vertel?
13	Niemand op die aarde was al in die hemel nie behalwe Hy wat uit die hemel gekom het, naamlik die Seun van die mens.

Volgens Jesus se getuienis is die plek waaruit hy na die aarde gekom het die ‘hemel’. Maar dit beantwoord nie vraag waar die ‘hemel’ is nie.

Is die ‘hemel’ ’n gemaakte plek en deel van ons heelal of het dit altyd bestaan? In Johannes 1 getuig Johannes in vers 2 en 3 dat:

2 Voor enigiets nog gemaak was, was Jesus al by God. Hy het alles in die skepping gemaak. Niks het op ’n ander manier ontstaan nie.3 Hy het alles gemaak.

Aan die gedagte dat Christus verantwoordelik is vir die skepping van ‘alles’ sluk die moderne mens maar swaar. Op 26 Junie 2014 skryf Thomas soos volg oor die onderwerp. ‘Wat was die Oorsaak van die Oerknal’.

“FC Boot maak die geldige stelling in een van sy skrywes dat alles ’n begin het (en per implikasie dus ook ’n einde). Sy vraag wat die oorsaak van die oerknal was, is dus ’n heel billike vraag. Die wetenskap is gedurig besig om antwoorde op allerhande vrae te vind en soos die tyd aangaan stoot die wetenskap die grense van onkunde terug. Dieselfde kan ongelukkig nie van godsdienstiges en die godsdiens gesê word nie omdat hulle doel nie is om uit te vind wat hulle nie weet nie, maar om te verhoed dat hulle troetelgelofies bedreig word. Die blote feit dat FC Boot die woord OORSAAK met hoofletters skryf impliseer dat hy ’n vooropgestelde idee het van die skepper van die oerknal en dit waarskynlik aan sy god koppel – ’n kleinsielige entiteit wat voortdurend van sy (ja dis beslis ’n man) belangrikheid herinner moet word deur alles aangaande hom met hoofletters te laat skryf deur sy onderdane. Kyk maar na ons spirituele kabouter hier op die Sê se skrywes – dis besaai met die hoofletters sodra daar van sy god gepraat word. Dit lyk vir my of die “Caps Lock” sleutel op die rekenaar se toetsbord, ingebring is om godsdienstiges se tikwerk te vergemaklik!

Om egter regtig ernstig die vraag te beantwoord oor wat die oorsaak van die oerknal was moet ons ons na die wetenskap wend. Die oerknalteorie konstateer kortliks dat die uitspansel (ons universum) soos ons dit waarneem ongeveer 15 miljard jaar gelede vanuit ’n oneindige digte deeltjie (of ’n singulariteit) ontstaan het. Die deterministiese wette van die fisika is nie geldig in ’n toestand van oneindige digtheid nie. In leke wiskundige taal beteken dit dat daar aanhoudend deur nul gedeel moet word waarvoor daar nie ’n wiskundige oplossing bestaan nie. Die begrip tyd soos ons dit vandag verstaan het dus met die oerknal begin. Omdat die wette van die fisika tydens die ontstaan van die singulariteit opgehef was kan ons dus nie met sekerheid sê dat dieselfde wette of selfs dieselfde hoeveelheid materie voor die oerknal bestaan het nie. Die gebeure voor die oerknal het geen waarneembare gevolge nie en dus kan ons bloot spekuleer en hipoteses daar stel oor wat die oorsaak van die oerknal was. Die hipotese dat daar ’n god is wat voor die oerknal bestaan het en dat dié god die oerknal sou laat gebeur het, is nie ’n geldige hipotese nie. Dit bring ’n nuwe onbekende in die vergelyking in wat niks bydra tot die oplossing van die vraagstuk nie omdat die oorsaak van die nuwe onbekende dan net weer gesoek moet word. Die wetenskap het ongelukkig nie sulke maklike oplossings as ons dinge nie verstaan nie. Ons kan nie sommer ’n god ontdek en alles aan die god toeskryf nie, want almal sal wil weet waar die god vandaan kom. Godsdienstiges het daardie gerief om alles aan hulle god toe te skryf – die probleem vir hulle is dat hulle blote geloof dit ongelukkig nie waar maak nie.”

Thomas en Nikodemus het dus veel ingemeen al leef Thomas amper 2000 jaar later en is sy wetenskaplike kennis op ’n totaal ander vlak as die van Nikodemus, bly Jesus se antwoord vir beide dieselfde.

Maar dit is nie my doel om weer die debat oor die ontstaan van ons heelal oor te begin nie. Vir enige Christengelowige moet dit duidelik wees dat Christus en dus die hemel nie in ons heelal bestaan nie maar wel gelyktydig oneindig bestaan in ’n oneindigheid, ’n onbegrensde dimensie.

Dat ons heelal in die oneindigheid op ’n onverklaarbare wyse tot stand gekom het en dus steeds kan uitdy sonder om self oneindig te word, is iets wat buite die grense van ons kennis en verstand val. Ons heelal het grense soos alles wat ’n begin en ’n einde het, grense van bestaan het. Ook my bestaan op aarde.

Niemand kan dus uit ons tydelike dimensie die oneindigheid waar die hemel is betree nie sonder die wonderwerk waarna Jesus in sy gesprek met Nikodemus verwys in sy lewe plaasgevind het nie.

Maar waar is die ‘hel’ dan?

In Openbaringe 12 word ’n vreemde visioen beskryf.

Satan word uit die hemel gegooi:

7 Daar breek toe ’n oorlog in die hemel uit. Die oorlogsgeneraal van God, Migael, en sy engele pak toe die draak in ’n oorlog. Die draak en sy engele het hulle bes probeer, maar tevergeefs. 8 Hulle het liederlik verloor. Daar was toe nie meer vir hulle ’n plek in die hemel nie. Hulle is verbied om hulle voete daar te sit. So is die groot draak uit die hemel uitgesmyt. 9 Ek praat nou van die slang van wie ons lank terug al in die Bybel lees. Sy ander name is duiwel en Satan. Hy het al die mense wat op die aarde bly heeltemal op die verkeerde pad gelei. Juis hy is saam met sy engele uit die hemel gegooi!

Satan is dus teenwoordig in ons heelal en sal dit Paulus se woorde soos vervat in Ef. 6:12 ’n stryd word:

12	Ons stryd is nie teen vlees en bloed nie, maar teen elke mag en gesag, teen elke gees wat heers oor hierdie sondige wêreld, teen elke bose gees in die lug.

Die stryd om die eindbestemming van die mens se siel het dus begin toe Satan uit ’n oneindigheid tydelik na ’n eindigheid, ons heelal verban is.

Maar Christus is deur die Trooster nog steeds teenwoordig en werksaam in ons heelal en is daar ’n geweldige stryd waarvan ons as mense nie altyd bewus is besig om sigself af te speel nie.

Hierdie stryd kom tot ’n einde wanneer ons heelal tot ’n einde kom

en die finale oordeel oor elke mens uitgespreek word en Satan en sy volgeling hulself gaan bevind in ’n ander dimensie,die ‘hel’ waaruit hul nie kan ontsnap nie, maar waar hul tog deeglik van Christus en sy verlossingswerk bewus is.

In Lukas 16 in die gelykenis sê Abram aan die ryk man: “En buitendien is daar 'n groot kloof tussen ons en julle, sodat dié wat hiervandaan wil oorgaan na julle toe, nie kan nie, en dié wat dáár is, ook nie na ons toe kan oorkom nie.”

As ons dus as mense praat van ‘hel’ en ‘hemel’ op aarde en hel

vergelyk met ’n bestaan van swaarkry, verdriet en ellende waarin siekte, armoede en dood is, en hemel op aarde in teenstelling daarmee is dit iets anders as die eindbestemming van Satan en sy volgelinge en Christus en sy volgelinge.

Thomas het tot die gevolgtrekking gekom dat:

“Die hipotese dat daar ’n god is wat voor die oerknal bestaan het en dat dié god die oerknal sou laat gebeur het, is nie ’n geldige hipotese nie. Dit bring ’n nuwe onbekende in die vergelyking in wat niks bydra tot die oplossing van die vraagstuk nie omdat die oorsaak van die nuwe onbekende dan net weer gesoek moet word. Die wetenskap het ongelukkig nie sulke maklike oplossings as ons dinge nie verstaan nie. Ons kan nie sommer ’n god ontdek en alles aan die god toeskryf nie, want almal sal wil weet waar die god vandaan kom. Godsdienstiges het daardie gerief om alles aan hulle god toe te skryf – die probleem vir hulle is dat hulle blote geloof dit ongelukkig nie waar maak nie”

Wat Thomas egter nalaat is om dit begrip ‘geloof’ te omskryf.

Daarom is dit goed vir alle gelowiges om vas te klou aan die omskrywing van ‘geloof’ soos dit in die Bybel A tot Z omskryf word.

‘Geloof omhels dat ’n mens jou vertroue stel op dit wat Christus reeds vir jou gedoen het. Dit behels egter ook dat jy jou hoop vestig op dit wat Hy nog in die toekoms vir jou gaan doen.

Geloof werk ten opsigte van die beloftes van God in jou lewe soos ’n transportakte ten opsigte van ’n eiendom werk: dit waarborg jou dat jy ’n besitter is van God se beloftes. Soos wat ’n transportakte geld al het jy die eiendom nog nie gesien nie, so ook is God se beloftes oor al die heerlike dinge wat ons nog nie gesien het nie.’

The post Waar is die hemel en waar is die hel? In ons heelal of in ’n ander tydlose dimensie? appeared first on LitNet.

↧

Hendrik Verwoerd: vyftig jaar later

September 6, 2016, 2:25 am

≫ Next: Teaterresensie: Clybourne Park by die Fugardteater

≪ Previous: Waar is die hemel en waar is die hel? In ons heelal of in ’n ander tydlose dimensie?

Hendrik French Verwoerd is op 6 September 1966 – vanjaar 50 jaar gelede - om die lewe gebring.

Dit was nie moord nie, het regter-president Andrew Beyers van die Kaapse hooggeregshof later (tereg) bevind: Dimitri Tsafendas was immers ontoerekeningsvatbaar en kon dus nie regtens die opset om die premier te vermoor vorm nie.

Betsie Verwoerd en haar kinders het in die hof se uitspraak berus en stilweg uit die kalklig verdwyn.

Ek het as hoërskoolseun dikwels persoonlik met Verwoerd kennis gemaak want ek het in sy kiesafdeling, Heidelberg (Gauteng), skoolgegaan.

In 1963 het hy op ’n Saterdagmiddag ‘n "NP-Stryddag" op Heidelberg kom toespreek. Ek dink dit was die eerste keer dat ek hom in lewende lywe gesien het. Saam met ’n swetterjoel kinders het ons ná sy toespraak op hom toegesak vir sy handtekening. Terwyl hy vir my op ’n stukkie wit papier geteken het – nogal met my eie Hifra-vulpen – het ’n fotograaf van Die Vaderland ’n foto geneem wat die daaropvolgende Maandag in dié middagblad gepubliseer is.

My tweede ontmoeting met Verwoerd was by die Uniegebou in Pretoria later in 1963. Ons het by vriende gekuier. Dinge by die huis het ons begin verveel en ons jong klomp het besluit om in die nabygeleë tuine van die regeringsetel te gaan rondloop. Ek het my pa se 35mm-kamera (sonder sy medewete) saamgeneem. Dit was vakansietyd en ons was kaalvoet.

Met ons ronddrentel het ons later aan die "agterkant" van die Uniegebou beland – daar in die middel van die halfboog, waar lede van die publiek nou nie meer toegelaat word nie. In die warm son het ‘n swart Cadillac gestaan, TP1000. Daar was ‘n motorbestuurder geklee in ‘n grys dubbelbors-uniform met ‘n bypassende pet. Hy het ons meegedeel dat dit Verwoerd se ampsmotor was en dat hy hom aanstons Libertas (soos die ampswoning toe nog bekend was) toe sou neem vir middagete.

Ek het besef dat daar vir my ‘n kans was om - soos ‘n wafferse persman – my eie foto’s van die eerste minister te neem.

Na wat soos ‘n ewigheid in die warm son gevoel het, het Verwoerd, vergesel van sy lyfwag, eensklaps sy verskyning gemaak. Toe hy sien dat ek ‘n foto wou neem het hy sy hoed afgehaal en reguit na my aangestap gekom. Sy lyfwag het eenkant toe gestap en toe sommer ook verdwyn.

My eerste foto was heeltemal onbepland, maar dit het so gekom dat ek die sluiterknoppie gedruk het op die oomblik toe hy van die trappie afgestap het.

Ek het daarna teruggehol na die Cadillac se agterdeur vir ‘n “nabyskoot”.

Verwoerd het egter stil gaan staan en my genooi om nog ‘n foto te neem.

Daar was ander ontmoetings ook.

Verwoerd se dood kort voor die matriekrekordeksamen van 1966 het my persoonlik erg geruk.

Ek sal nooit sy staatsbegrafnis in Pretoria vergeet nie. Ek was dáár.

Die jeugdige historikus, Lindie Koorts, het ’n jaar of wat gelede agting verwerf vir haar biografie van DF Malan – “warts and all”, soos die Engelsman sou sê. Dalk is die tyd nou ryp vir ’n wetenskaplik verantwoorde biografie van HF Verwoerd wat in sy betreklike kort lewe van 65 jaar nie alleen akademies en andersins uitmuntend presteer het nie, maar wat ook die gang van ons land se geskiedenis diep geraak het. Hopelik sal iemand uit die jonger (post-apartheid) geslag vir so-iets kans sien.

Was Verwoerd regtig – soos Schalk Pienaar eenkeer geskryf het – saam met lord Milner een van dié twee “gevaarlike manne” wat Suid-Afrika opgelewer het?

Gevaarliker, desktruktiewer, as die hedendaagse Jacob Zuma?

Ek sal Hendrik Verwoerd altyd onthou as die statige omie met die glinsterende grys hare, deftig geklee in ‘n bruin strepiespak, wat op ‘n warm somersmiddag in Pretoria vir my - ‘n kaalvoet standerd sewetjie met ‘n borselkop - stil gaan staan het met die woorde: "Boetie, wil jy nog ‘n foto neem?"

Foto's: Gustaf Pienaar

The post Hendrik Verwoerd: vyftig jaar later appeared first on LitNet.

↧

Teaterresensie: Clybourne Park by die Fugardteater

September 6, 2016, 3:14 am

≫ Next: 'n Hond k@k hare

≪ Previous: Hendrik Verwoerd: vyftig jaar later

Clybourne Park het al die Tony Award for Best Play (2012), Olivier Award for Best New Play (2011) en Pulitzer Drama Prize (2011) ingepalm en met sy indringende kyk na ras en eiendom en al die wanopvattings wat daarmee saamgaan, kan dit net sowel in jou woonbuurt en vriendekring afspeel.

Clybourne Park is ’n geïnspireerde antwoord op Lorraine Hansberry se bekroonde toneelstuk, A Raisin in the Sun.

Die eerste bedryf speel af in 1959 toe Russ en Bev hul oulike twee slaapkamerhuis in Chicago se gesogte Clybourne Park verkoop. Toe die bure uitvind dis aan ’n swart gesin verkoop, is daar roeringe omdat dit die eerste swart gesin in ’n wit woonbuurt sal wees.

Daar is goeie ou stereotipering: swartmense ski nie, so hulle gaan nie in hierdie woonbuurt gemaklik voel nie; hier is nie supermarkte wat vir hul kosbehoeftes ingestel is nie, wat sal hulle dus hier eet; en hul kinders sal nie gemaklik voel in die skool nie, want dit is nie ingestel op hul kultuur nie ...

Die algemene gedagte onder die wit bure is dat jy ’n woonbuurt “een huis op ’n slag laat agteruitgaan” en voor jy jou oë uitvee, is dit die tuiste van boemelaars, huise wat geen prys kan behaal in die eiendomsmark nie en onveilig.

In die eerste bedryf sit die gehoor in amper-stilte en absorbeer die beledigings, neerbuigende aanmerkings en blatante rassisme wat goed versteek is onder ’n dun lagie ordentlikheid.

Spesiale vermelding moet gemaak word oor die stelontwerp deur Saul Radomsky (Shadow of the Hummingbird, Orpheus in Africa) en Birrie le Roux se kostuums. Albei plaas jou onmiddellik in die era en milieu.

In die tweede bedryf is dit 2009 en daardie selfde huis is inderdaad deur graffiti-kunstenaars beverf en deur boemelaars en vandale gestroop - meestal toe te skryf aan die ekonomiese krisis en werkloosheidprobleem wat wêreldwyd heers. ’n Jong wit egpaar het die eiendom gekoop en hul bouplanne veroorsaak dieselfde woelinge - onder die inwoners van die nou swart woonbuurt - as 50 jaar gelede.

Dieselfde vrese en wanopvattings is van toepassing: “Ons kultuur gaan verlore - een huis op ’n slag.”

In die tweede bedryf gil die gehoor basies hul misnoeë uit met die faux pas wat gemaak word met nuwe stereotipering en aanstoot gee.

Die gesprek tussen die nuwe eienaars, lede van die huiseienaarsvereniging, argiteksverteenwoordiger en bouer, word ’n heen-en-weer polities-korrekte warboel en kom tot ’n uitbarsting van o-so-goed-verskuilde raskonflik.

Dis hier waar Lena (die swart huiseienaar) die wit egpaar uiteindelik uit desperaatheid toesnou: “Ons is nie omgekrap oor jul ras nie, eerder oor jul slegte smaak!”

Dis ook haar woorde dat ons moet sensitief wees oor die storie en die geskiedenis, wat jou lank bybly.

Dis heel gepas om hierdie vertoning te kyk in die hartjie van Distrik Ses, dié episentrum waar mense hul huise noodgedwonge verloor het en elders moes hervestig. Dit gaan oor die beginsel van ’n plek hê waar jy tuis voel; tussen jou eie mense wees. En hoe goed ons almal dit bedoel, maar hoe oningelig ons oor mekaar is.

Mens besef hoe waar die karakter, Karl, se woorde is as hy sê: “But you cannot live in a principle, can you? Gotta live in a house.”

Eric Abraham (vervaardiger van die stuk en eienaar van die Fugardteater) sê die stuk is ’n mylpaal wat ons gevoel van andersheid; en goed soos die taal wat ons met mekaar gebruik; gentrifikasie; erfenis en ’n gevoel van gemeenskap; in ’n nie-apologetiese - maar vlymskerp, gevatte manier - ondersoek.

“Hierdie is gesprekke wat toepaslik is vir Suid-Afrikaners en ons is trots om dit by die Fugard aan te bied.”

Die teks is ongemaklik gepas en raak. Dit krap die rasroof telkemale af en dis nie lekker as jy besef hoe toepaslik daardie stereotipes is nie - ongeag in watter jaar die toneelstuk afspeel.

Jy vee soms die trane uit jou oë van die lag, maar dis met rooi skaamte op jou wange wat jy besef hoe skuldig jy aan daardie einste wanopvattings is.

Clybourne Park

Met: Andrew Buckland as Russ, Dan; Susan Danford as Bev, Kathy; Lesoko Seabe as Francine, Lena; Scott Sparrow as Jim, Tom, Kenneth; Nicholas Pauling as Karl, Steve; Pope Jerrod as Albert, Kevin en Claire-Louise Worby as Betsy, Lindsey.

Deur: Bruce Norris

Regie: Greg Karvellas

Vervaardiger: Eric Abraham

Kostuums: Birrie le Roux

The Fugard Theatre

16 Augustus tot 1 Oktober 2016

Kaartjies deur Computicket on 0861 915 8000 en die teater, 021-461 4554

Foto’s: Jesse Kate Kramer

The post Teaterresensie: Clybourne Park by die Fugardteater appeared first on LitNet.

↧

'n Hond k@k hare

September 6, 2016, 6:26 am

≫ Next: Boekresensie: Hy kom met die skoenlappers deur Valda Jansen

≪ Previous: Teaterresensie: Clybourne Park by die Fugardteater

Chris Rock het ’n paar jaar terug ’n dokumentêr genaamd Good hair gedoen, oor die obsessie in die Amerikaanse swart gemeenskap oor wat “goeie” hare nou eintlik is.

In een van die snaaksste en tegelyk sprekendste tonele in die film praat hy met haarkappers oor waarna hulle soek wanneer hulle hare aankoop om in verlengstukke te gebruik. Deur die bank was die antwoord dat dit natuurlike mens-hare moes wees. Dan pluk Rock ’n bos kroes hare uit en vra of hulle dit wil koop. Een stilis het selfs ’n tree weg van die boskaas gegee. Niemand wou natuurlike “swart” hare koop nie. Gladde Indiërhare, aan die ander kant, word met ope arms verwelkom. Die slotsom waartoe Rock aan die einde van die dokumentêr kom, is dat gladde hare as “goeie” hare beskou word, as die ideaal waarna gestreef moet word. Sg etniese hare, swart hare in sy natuurlike staat, is iets wat ten alle koste getem moet word. Dis ’n lukratiewe besigheid met omset wat multimiljoen rand beloop, hierdie “goeie”-hare-bedryf, soos wat Black Like Me en Jabu Stone in Suid-Afrika kan getuig.

Viola Davis, die bekroonde Amerikaanse aktrise, het opspraak gewek toe sy by ‘n Hollywood-glansfunksie, die Oscars, opgedaag het met haar hare in ’n netjiese modieuse afro. Dit was eenvoudig nog nooit gedoen nie – die verwagting was nog altyd dat jy met gladde hare opdaag, of dit nou ’n pruik, chemiese relaxer of deur ingevlegte haarstukke gebeur. Davis het eenvoudig geweier om aan daai eng definisie van wat “red carpet ready” beteken, te voldoen.

Oprah Winfrey het in een episode van haar geselsprogram kykers en die kamera toegelaat om haar vir ’n dag te volg. Die program begin waar sy met haar natuurlike hare opstaan, voordat ’n haarstilis daaraan kan werk. Daar het ’n senuweeagtige gegiggel deur die studiogehoor gegaan, en die spanningsvlakke het eers regtig begin daal toe die haarstilis Oprah se hare begin bewerk in die meer herkenbare styl waarmee sy op televisie verskyn.

In Suid-Afrika was daar onlangs ’n opskudding toe ’n sepie-aktrise met haar hare in ’n natuurlike toestand in ’n episode van die program verskyn het. Ek moet bieg, ek kyk nie sepies nie en ek het dus geen idee hoe die aktrise vooraf gelyk het nie. Ek neem aan haar hare was altyd “getem”.

Rastafariërs se hare word as “vuil” beskou. Hardnekkige gerugte wil dit hê dat daar meer as veertig verskillende soorte luise in Bob Marley se hare gevind is na sy dood.

Swart hare in sy natuurlike toestand was nog altyd as problematies en ongewens beskou. Met Boesmans se “peperkorrels” word daar net soveel spot gedryf.

Die boodskap wat jong swart dogters elke dag kry, waar hulle ook al gaan, elke keer as hulle die televisie aanskakel, is dat dit wat natuurlik hulle s’n is, nie aanvaarbaar is nie – hulle hare, hulle lippe, hulle heupe. Juis daarom het “Black is beautiful” feitlik ’n oorlogskreet geword, terwyl dit eintlik maar net bevestiging van iets vanselfsprekend behoort te wees. Juis daarom is dit nodig om #BlackLivesMatter uit te roep, oor en oor en oor. Daar is so min positiewe bevestigings rondom swartheid.

Dink maar aan sprokies. Die heks dra altyd swart, die heldin se witheid word op een of ander manier bevestig. Swart is boos, wit is rein. Die mitiese bose swart man is die gogga wat baba bang maak in Suid-Afrika.

Dis teen hierdie agtergrond dat die herrie wat die afgelope week by ’n Pretoriase skool uitgespeel het, gesien moet word.

Ek wil dit onomwonde stel: om dit af te maak as ’n eenvoudige geskil rondom ’n skool se netheidsreëls is om die hele punt van die protes te mis. Dit gaan oor veel meer as die lengte van hare, of die voorgeskrewe style waarin dit gedra mag word, en selfs of die styl kulturele betekenis het. Die hart van die protes gaan daaroor dat ’n integrale deel van ’n groep se identiteit misken en verwerp word.

Die argumente wat ter verdediging van die skool se reëls aangevoer is, was soms so belaglik dat dit amper nie reaksie werd is nie. Een daarvan was dat die kinders agter ’n kind met ’n afro nie die bord sal kan sien nie. Hoe hanteer skole lang of frisgeboude kinders? Word hulle gepenaliseer omdat die kinders agter hulle nie kan sien nie, of word die sitplekreëlings net anders getref?

’n Ander argument was dat die dogter wat die gesig van die protes geword het, van Indiese afkoms is en dat ’n afro dus nie kultureel vir haar gepas is nie. Dis nie die punt nie. Haar hare in sy natuurlike toestand groei in ’n afro uit, en haar reg om dit so te dra, word misken.

Dan – wat deur baie as troefkaart voorgehou word – is die argument dat daar een skool in Soweto (dus, kode vir “swart skool”) is wat ook nie braids toelaat nie. Die argument is dan dat die haarreëls nie rassisties of negatief kan wees as daar ’n swart skool is met dieselfde reëls nie. Beteken dit dan dat apartheid nie so erg was nie, want daar was swart polisiemanne en soldate en askari’s en informante wat gehelp het om die regime in stand te hou?

Die regulasies rondom die netheid van hare, en veral swart hare, is problematies eenvoudig om die volgende rede: wie se standaarde van netheid as die norm aanvaar word, en wie die standaarde afdwing. In ’n land met ’n swart meerderheid, deel van ’n kontinent met ’n swart meerderheid, kan dit mos onmoontlik aanvaarbaar wees dat ’n swart kind met arrestasie gedreig word omdat sy aandring op die reg om haar hare in ’n natuurlike styl te dra.

Dis nie die eerste keer dat skole, vasgevang in die greep van konserwatiewe denke, onkant betrap word wanneer hulle met diversiteit gekonfronteer word nie. Die laaste keer toe ’n skooldogter die grondwetlike hof genader het, oor haar reg om ’n neusring te dra, het die hof die dogter gelyk gegee.

Daar is alreeds in Port Elizabeth ’n saak met soortgelyke feite wat in die regsproses is. Tensy die onderwysdepartement en individuele skole indringend na hulle haarbeleid kyk, gaan daar waarskynlik ook binnekort ’n hofbevel kom om hulle te verplig om dit te doen.

Audre Lorde het ’n dwingende argument uitgemaak hoekom elkeen van ons ’n plig het om betrokke te raak by protes teen ongeregtigheid: “[I]f I fail to recognise them as other faces of myself, then I am contributing not only to each of their oppressions, but also to my own, and the anger which stands between us then must be used for clarity and mutual empowerment, not for evasion by guilt or further separation. I am not free while any woman is unfree, even when her shackles are very different from my own. And I am not free as long as one person of color remains chained. Nor is any of you.”

Dit gaan nie net oor hare nie. After all, soos wat baie oumense vinnig sal opmerk, ’n hond k@k ook hare.

The post 'n Hond k@k hare appeared first on LitNet.

↧

Boekresensie: Hy kom met die skoenlappers deur Valda Jansen

September 6, 2016, 6:42 am

≫ Next: Boekresensie: Die formidabele Ling Ho deur Johan Kruger

≪ Previous: 'n Hond k@k hare

Hy kom met die skoenlappers
Valda Jansen
Human & Rousseau
ISBN: 9780798172523

Die leser kan aanneem dat mens hier – soos dit met die ondertitel aangegee word – te make het met “‘n elegie aan verlore liefde”. So ‘n aanname onderskat egter die omvang van Hy kom met die skoenlappers. Wat verdoesel word op die stofomslag, is ‘n konteks waaroor daar nie genoeg gepraat en geskryf word in Suid-Afrika nie: hoe die individu voortgebring word nie net deur ouers, familie en sleutelgebeurtenisse in sy of haar lewe nie, maar ook deur die geskiedenis, die omgewing en die sosiopolitieke toontaal van die kinderjare.

Die boek is op die oppervlak inderdaad ‘n tipe rouklag aan ‘n gestorwe liefde. Die hoofkarakter – wat ‘n naam met die skrywer deel – werk aan ‘n onbegonne legkaart oor haar verhouding met Anders, wat sy in die vroeë negentigerjare in Jena in Oos-Duitsland ontmoet, ‘n taak wat sy onderneem met behulp van ‘n pak briewe van hom wat sy lank van vergeet het, ‘n onbetroubare geheue en ‘n vreeslike berou oor verspeelde kanse.

Sy het onlangs ontdek dat Anders dood is, te midde van groot veranderinge in haar persoonlike lewe: sy trek Kaapstad toe van Johannesburg af met haar seun, onseker oor die toekoms van haar huwelik, en voel eensaam en vreemd in ‘n bekende stad.

Die nuus oor Anders se dood is soos ‘n klein ongeluk op die hoofweg: niemand is beseer nie en die lewe, die verkeer, gaan ongeërg aan. Net die skok bly oor, ‘n intensiteit wat deur die skrywer-karakter bemiddel word deur woorde. Want “[o]nbeantwoorde woorde gaan sit in selle. Vele onbeantwoorde woorde word vele kwaadaardige selle.”

Op dié manier word skerwe bymekaar gepas: vele verledes (haar kinderjare in die Strand, haar etlike besoeke aan Duitsland, haar universiteitsjare, haar lewe in Johannesburg) en ‘n skurwe, ongemaklike hede.

Die ongladheid van dié proses word benadruk deur ‘n verskeidenheid skryfstyle: soms eenvoudige maar onthullende reportage oor haar nuwe roetines in Kaapstad; soms spreek sy direk vir Anders – of sy spook – aan. Partykeer trek sy ‘n ruk lank aan ‘n vislyn en kom met ‘n klein, helder vissie van ‘n herinnering uit. En dan is daar ook passasies van bewussynstrome sonder leestekens, wat beklemtonend dringend is.

Die eindresultaat is ‘n teks wat suggestief eerder as eksplisiet te werk gaan. Die liriese word bo die vertellende benadruk en die storie ontwikkel stadig, wasig soos die figuur in die sneeu in die prent op die boekomslag. Dit verg aandag – die leser moet saamwerk. Maar omdat die teks so poëties te werk gaan, verlangsaam dit die pas – die liriese toon en ylheid wat deur die teks se elisie bewerkstellig word, bou ‘n verbasend lang en diep storie.

Hierdie verhaal is nie, kom ‘n mens agter, ‘n elegie aan ‘n verlore minnaar nie, maar ‘n elegie aan ‘n self wat soek geraak het agter skanse wat begin as blote mure maar mettertyd begin inkelder. As volwassene is die verteller omring deur hoë mure in Johannesburg waar die sekuriteit so goed is dat “niemand sal sien as jy agter die muur seerkry nie”. Vir die verteller as kind was die meer verraderlike mure van apartheid eintlik ruite waardeur sy as bruin kind net mag uitkyk op haar omgewing, waarvan sy egter nie deel kon wees nie.

Ook beperkend in haar kinderjare is haar gesinsomstandighede: ‘n onderwyseres-ma met ses kinders en min tyd, en ‘n afwesige pa wat terugkom van die grens en hulle onderwerp aan sy soldaatmaniere en problematiese lojaliteit – ‘n doofheid en doodsheid te midde van ‘n skaarsonderdrukte huishoudelike en landsgeweld.

Anders het op sy beurt grootgeword “agter die muur” in Oos-Duitsland, waar hy droom om eendag die Atlantiese Oseaan te kan sien – iets wat binne reikafstand van die verteller se huis was, maar wat vir haar as bruin kind net so onbereikbaar was.

Die verteller se enigste ontvlugting is deur woorde: “Ek gaan onder die grond in waar woorde groei sonder dat iemand sien ek duik ondergronds … net as ek skryf kan ek die taal wees net as ek is kan ek die taal word net as ék kan ek die taal word net as ék kan ek word.”

Maar dit word haar ook ontneem: wanneer sy vir haar pa die gedigte wys wat sy as kind skryf, haal hy sy belt uit – hy wil weet waar ’t sy die goed gesteel. Sy trek af in haarself in. Later, op universiteit, terwyl sy Duits studeer, vra die dosent vir haar ‘n vraag en sy kry nie ‘n antwoord uit nie. Maar skryf kan sy skryf, sê die dosent, en “ek kyk op soos iemand wat wakker word”. Die stilte self, die verteller self, word ‘n muur, ‘n burg – afgesny en onbereikbaar vir haarself.

Teen die einde van die boek ry sy Strand toe om te gaan kyk na die huis waarin sy grootgeword het. Dis nou omring deur ‘n heining. Sy ry met die kuspad langs en maak die kar se venster oop. “Hoe lank het dit my geneem om te besef dat ek nou mag kyk, dat die see my nou geoorloof is, dat ek die sand en see en alles wat daarin is nie meer hoef te sien asof deur ‘n venster nie, asof in ‘n prentjie wat in ‘n ander land afspeel.”

Gedurende die verblyf in Jena, wanneer sy vir Anders ontmoet, in die vroeë negentigerjare, word daar baie gepraat van “Vergangenheitsbewältigung”, ‘n woord wat beteken om vrede te maak met die verlede, veral in ‘n openbare diskoers met die doel om ‘n verskriklike geskiedenis kollektief te kan verwerk en verstaan.

Die intieme verhouding wat verlore gegaan het – as gevolg van die verteller se onbewuste skanse as verweerreaksie – vee ‘n komplekse hopie probleme bymekaar wat universeel uitdy: swart, wit, die beperkings wat mense opgelê word deur regimes, pa’s wat soldate is in oorloë wat later as onregverdigbaar en boos onthul word.

Deur die oog van hierdie naald onderneem Jansen ‘n belangrike literêre stap in die trant van Vergangenheitsbewältigung en trap suutjies agter die woeste ontploffings op sosiale media, waar die “dis alles in die verlede, kom ons beweeg aan”-brigade die beseerdes uittart. En waar, tereg, die ontwaakte (#woke) Twitter-leër meedoënloos uiteensit hoe en hoekom dit onmoontlik is in ‘n land waar die individu en die samelewing soos hy nou daar uitsien, gevorm is deur ‘n korrupte en etterende verlede.

Hierdie subtiele verhaal se bydrae op daardie vlak moet nie onderskat word nie, en omdat dit ‘n boek is wat fluister, sou dit maklik wees om te doen. “Ek soek na ‘n woordeskat … buite woorde”, en dit doen sy dan ook, en openbaar ‘n nuwe uitsig wat nóg in Afrikaans nóg in Engels al voorgekom het nie.

Dit is die storie van ‘n doodgewone mens wat besef dat sy haar nie kon weer teen die vernieling van ouers en vaderland nie: “Ek was nie ‘n heldin nie ek was nie in die struggle nie ek is nie gemartel nie ek is nie verban nie ek het nie gely vir my land nie ek het nie baklei nie ek is nie in die tronk gegooi nie.” Hierdie verklaring van ‘n gebrek aan heldhaftigheid is nie ironies bedoel nie en tog kan blote oorlewing soms ‘n teken van dapperheid wees.

Dit is hierdie stories wat vertel moet word – maar hulle moet gehoor word óók, want dit is hier waar die waarheid borrel soos waterstofperoksied op ‘n wond: in die marginale, die onmerkwaardige, die eentonige alledaagse afskaal, inkort en opsluit wat vir miljoene mense noodsaaklik was.

Daar is geen groot onthulling aan die einde van Skoenlappers nie: net ‘n stil aanvaarding van spyt; net genoeg om aan te hou met die aanhou.

En hoe? “Ek neem julle woorde met my saam ek neem julle woorde weg ek neem die woorde uit julle monde ongesiens ek neem julle van julle woorde weg ek is ‘n dissident ek is ‘n skandaal …”

Nie net met sy titel nie, maar ook met sy intieme stem en verlange herroep Hy kom met die Skoenlappers Hettie Smit se Sy kom met die Sekelmaan. En net soos Smit destyds baanbrekerswerk gedoen het, doen Jansen dit ook deur die elegie aan verlore liefde meer te laat wees: ‘n elegie aan ‘n verlore self, ‘n verlore land.

Dit stel ‘n nuwe, ‘n vurige standaard.

The post Boekresensie: Hy kom met die skoenlappers deur Valda Jansen appeared first on LitNet.

↧

Boekresensie: Die formidabele Ling Ho deur Johan Kruger

September 6, 2016, 6:57 am

≫ Next: Suid-Afrikaanse universiteite: Nie alles is verlore nie

≪ Previous: Boekresensie: Hy kom met die skoenlappers deur Valda Jansen

lingho250 Titel: Die formidabele Ling Ho
Skrywer: Johan Kruger
Uitgewer: Umuzi, 2016
ISBN: 97814115201756

Johan Kruger het al jeugromans en korter stories geskryf, maar dis sy twee geskiedkundige romans, Die vloek en Die dag van die Lords, wat hom as voltydse rolspeler op die skrywerslandskap gevestig het. Die vloek is in 2012 vir ’n ATKV-Woordveertjie benoem.

Die formidabele Ling Ho slaan egter ’n hele nuwe rigting in. Dis tone-laat-omkrul-satire op sy beste.

Dis die storie van die kansvatter van formaat, Willem Landman. Wanneer dié gladdebek bedrieër sy haredos onder ’n bleskoppruik met slierte verdoesel en sy swart snor opplak, die liggeel grimering sy gelaatskleur verander en hy sy stem verdiep word hy Ling Ho, die charismatiese towenaar wat skaars ‘n goeienaand in Afrikaans of Engels kan uiter.

Van landbousaal na skoolsaal na kerksaal reis Willem, sy assistent (die onwillige Dora) en sy (ewe onwillige) kat, Kwantie. Hul bakkie, gevolg deur ’n karavaan, gevolg deur ’n Ventertjie, reis oor die grasvelde en deurgeryde grondpaaie van Mpumalanga.

Willem is versot op kwantumfisika en lees graag op oor die kwantum – sy inspirasie. Om dié gedaanteverwisseling van Willem na Ling Ho te vervolmaak, is nogal ’n hele gedoente wanneer Kwantie in die boks gesit word sodat Ling Ho se towerkragte na vore kan kom.

Soos sy onderhandelinge vir geskikte sale om in op te tree misluk, word allerhande goed, tot apartheid, geblameer, “omdat die mense op die platteland nie van Sjinese hou nie”, en hy kom ook omkopery onder dominees teë en is sommer vies oor dié gladdebek liegtery.

Dit is juis op hul jongste toer waar dié klein bende vir Evie en Noah raakloop. In hul biblioteekwa bring dié gedemoveerde bibliotekaresse en die drywer van die Travelling Library die geskrewe woord na die mense. Tussen Evie en Willem is daar ’n vonkie, want Willem sien onmiddellik potensiaal in Evie as opvolger vir die onwillige Dora, en boonop is sy ook lief vir boeke.

Dinge verloop egter nie soos beplan nie en daar kom vuisgevegte, ’n nag in ’n tronksel en ’n ontvoering in die mengsel. Die twee groepe se pad skei met harde woorde en blou kolle.

Toe die hemele die sluise ooptrek en al wat leef en beef amper in ’n tweede sondvloed wegspoel, spoel dié groepie drenkelinge weer bymekaar uit.

Johan se vlymskerp humor laat jou soms hardop lag. Sy draakstekery met onderwerpe soos regstellende aksie, kerkpolitiek, wantroue tussen bevolkingsgroepe en seksisme druk die vinger op ons politieke-korrektheid-seer waaraan almal wil wurg.

Evie se onskuldige uiterlike het ’n erotiese kinkel; die sagmoedige reus, Noah, dra sy eie geheim; en Dora besef dat sy haar pligte as ma versuim toe sy een aand “die dood in die oë staar” met die glip van Ling Ho se kettingsaagtoertjie. Net Willem kom nooit tot die besef dat sy oëverblindery en liegstories die redes vir sy eie ondergang is nie.

Die boek het tot ’n mate ’n gelukkige einde en hier in die laaste bladsye wil jy amper simpatie opbou met ou Willem, wat ná al sy mislukkings aan die bediening dink ...

Die formidabele Ling Ho is ’n moet-lees as jy suf is van die kritiek, openbare bakleiery en agter-die-hand-geskinder oor korrupsie en wanbestuur. Dis die ideale geleentheid om vir Johan se waarnemingsvermoë oor die alledaagse lewe in Suid-Afrika, maar ook vir jouself, te lag.

Die boek was een van Exclusive Books se Homebru-veldtog-boeke wat in Junie vir die 15de maal landswyd aangebied is. Die veldtog eer plaaslike talent onder skrywers.

The post Boekresensie: Die formidabele Ling Ho deur Johan Kruger appeared first on LitNet.

↧

Suid-Afrikaanse universiteite: Nie alles is verlore nie

September 6, 2016, 7:14 am

≫ Next: Regsalmanak: Oor fyn-van-nerf verkeersbeamptes

≪ Previous: Boekresensie: Die formidabele Ling Ho deur Johan Kruger

Nie alles is verlore vir swart studente aan Suid-Afrikaanse universiteite nie

Die afgryslike diskriminasie waaronder swart meisies aan vooraanstaande voormalige model C-hoërskole in drie provinsies van die land gebuk gaan, het opnuut bewys dat onderwys in die algemeen en hoër onderwys in die besonder in Suid-Afrika ’n voortslepende brandpunt sal bly. Brandpunte vereis uiteraard noodwendig indringende en pynlike hervormings. Hierdie artikel neem Marinus Wiechers se onlangse bydrae getiteld “Quo vadis, Suid-Afrikaanse universiteite?” as ’n vertrekpunt in ’n poging om sekere van sy uitlatings en standpunte en die reaksie van enkele lesers krities onder die soeklig te plaas. In hoeverre Wiechers ook in gebreke bly om vernuwend, simpatiek en inklusief oor die verlede, hede en toekoms van universiteite te dink, word ook belig.

Wiechers se argumente bied nie slegs ’n venster op die legio uitdagings wat Suid-Afrikaanse universiteite se vreedsame voortbestaan bedreig nie, maar ontbloot die oudrektor se filosofies-onderwysbeskouings. In 2007 het Dan Roodt, die omstrede skrywer en meningspreker, Wiechers verkwalik dat hy dit durf waag het om Hendrik Verwoerd se groot intellek in twyfel te trek deur na sy (Verwoerd se) binnelandse beleid “as ’n uitwas van Britse imperialisme en kolonialisme in ’n nuwe vorm weergegee” te verwys. Dat Wiechers een van die land se intellektuele reuse is, betwyfel ek nie in die minste nie.

Profiel van die huidige universiteitstudente

Die profiel van die huidige studentekorps aan Suid-Afrikaanse universiteite het oor die afgelope twee dekade onherroeplik verander. Wiechers se waarneming in hierdie verband is heeltemal in die kol: die oorgrote meerderheid studente (Unisa inkluis) is swart (bruin, Indiër ea hierby ingesluit), arm. Hulle kom uit agtergeblewe gesinne, geweldgeteisterde gemeenskappe, arm swart skole waar finansiële beperkings belemmerend inwerk op die dinamika van die nuwe kurrikulum en buitemuurse aktiwiteite. Arm studente verdien aanmoediging en geleenthede. In 2015 het ’n tweeling uit die krotbuurt Khayelitsha op die Kaapse Vlakte hul mediese opleiding voltooi. Hul moeder werk as ’n bediende. Dit was gewis nie maklik vir hulle nie; inteendeel, ek het rede om te argumenteer dat die meerderheid swart studente onseker van hul kanse op akademiese sukses is. Dit verskil lynreg van die ooglopende selfvertroue wat hul wit medestudente op die kampus uitstraal. Dit is immers die universiteit waar hulle grootouers, ouers, broer en susters studeer het. In baie gevalle is vriendskapsbande oor jare met dosente gesmee wat ’n direkte impak op sodanige studente se sukses het. Dosente, personeel en studente deel in baie gevalle dieselfde geloofsoortuigings, kerk en sportkodes. Wiechers sal met my saamstem dat daar geldige redes is om aan te voer dat die speelvelde vir die verskillende studente op universiteite geensins gelyk is nie. ’n Oudrektor het sy lewe gewy om die universiteit se deure vir die talentvolle studente uit ’n behoeftige agtergrond oop te maak. Sy bekende Pedagogie van hoop het onder andere die visie onderstreep dat ’n universiteit toeganklik moet wees vir beide die seun van die plaasboer en die dogter van die plaasarbeider.

Verering van monumente

Wiechers se verwysings na studenteversetveldtogte as “betogings en rumoerigheid” mis die dieper erns van hierdie kwessie. Niemand kan onverskillig staan teenoor studente wat ’n eerlike en diepe wroeging met vreemde, koloniale en Afrikanersimbole het. Studente is ongemaklik om deel te wees van en respek te toon vir simbole wat onderdrukking en verontregting verteenwoordig. Hier dink ek aan die kwaadwillige beskadiging van wyle Steve Biko se standbeeld. Wit universiteite se openbare en private ruimtes is steeds gevul met erflatinge, monumente, kunswerke en skilderye wat die koloniale tydperk en Europese (Afrikaner-) kultuur verheerlik. Dit dien as bewys dat tradisioneel wit universiteite na 20 jaar van demokrasie nog glad nie swart studente se verwysingsvelde en aspirasies verstaan en na waarde skat nie. Op hierdie terreine lê nog baie harde werk voor.

Wiechers se uitspraak dat duisende studente geen leerkultuur het nie; die minste kennis van die universiteitswese of geen respek vir geleerdheid nie verteenwoordig ’n blatante vooroordeel jeens sodanige studente en verklap ’n verskuilde beheptheid met die handhawing en verlaging van akademiese standaarde. Om sout in die wonde te vryf eindig Wiechers sy pleidooi dat sodanige studente eerder vir tegniese opleiding voorberei word.

Ek wil lesers tot groter waaksaamheid oor ongeldige en onsimpatieke uitsprake oor arm studente roep. Om welke redes? Hier moet ons die advies van Eusebius McKaiser, politieke ontleder, media-omroeper, dosent en skrywer werklik ernstig ter harte neem. McKaiser oordeel dat die debat rondom swart meisies se hare in wese oor dieperliggende kwessies soos kultuur en identiteit strek. In die lig hiervan maan hy ’n bekende radio-omroeper: eerstens, erken dat jy nie alles omtrent swart mense en swart mense se hare weet nie; tweedens, toon nederigheid wanneer iemand vanuit sy of haar lewenservaring praat; en derdens, moet nooit dink jy het al die antwoorde uitgewerk omtrent mense wat fundamenteel anders as jy is nie.

Die dringende behoefte aan ’n pedagogie van menswaardigheid en hoop

Kommentaar op sosiale media toon ’n oordrewe beheptheid met onder andere die belangrikheid van moedertaalonderrig, hoë toelatingsvereistes, assessering en akademiese standaarde aan universiteite. Dit sal lesers veel baat om kennis te neem van Aletta Norval, ’n Afrikaanse bloubloed en visekanselier aan ’n voorste Britse universiteit, se standpunte oor taal en universiteitstoelatingsvereistes. “’n Mens kan nie net oor Afrikaans praat sonder om ook oor Xhosa en Zoeloe en al die ander inheemse tale te praat nie. Jy moet gelykwaardig dink oor hoe (akademiese opvoeding) sal werk vir studente van alle inheemse tale” – aldus Norval. Sy maak dit duidelik dat universitêre opvoeding nie net beperk is tot die kampus nie. Norval vind aansluiting by studente se eise dat ’n universiteit ’n plig het om sy groter samelewing te dien.

Norval onderstreep verder dat universiteite wat hul onderrig bly toespits op studente met A-vlak-toelating, hulle onderrigmetodes moet hersien. Ook haar universiteit moes daardie paradigmaskuif doen en dit bly selfs vir Norval ’n leerproses. By ’n onderwys-en-onderrig-werkswinkel wat ek onlangs bygewoon het, is die noodsaaklikheid van ’n verandering van die leeromgewing opnuut beklemtoon. Deelnemers was dit eens dat sodanige verandering van die leeromgewing geensins tot die verlaging van standaarde aanleiding gee nie. Norval bepleit dat dosente vooraf studente se kennisvlak en leerstyl moet bepaal ten einde hul onderrigmetodes te hersien.

Waar is ons ingenieurs van hoop en kennis?

DF Malan se toespraak by die Volkskongres oor die armblankevraagtsuk wat van 2 tot 5 Oktober 1934 in Kimberley gehou is, is in vele opsigte rigtinggewend vir die oplossing van sekere tergende onderwysuitdagings. Malan het in sy hoedanigheid as LV oor die siel van die armblanke gepraat en enkele voorstelle oor sy rehabilitasie gemaak. In weerwil van die ontdekking van groot mineraalbronne en die versnelde ekonomiese vooruitgang van die land het die armblanke agtergebly: ongeskoold, en met ’n ernstige minderwaardigheidskompleks. Die armblankevraagstuk was ongetwyfeld ’n ekonomiese probleem en maatreëls van suiwer ekonomiese aard was gebiedend noodsaaklik. Die ekonomiese rehabilitasie van die armblanke kan nie geskied sonder sy sielkundige rehabilitasie nie, aldus Malan. Ons wil hê dat die armblanke in homself en in sy eie krag en moontlikhede moet glo. Dit sal nie gebeur as iemand anders nie eers self toon dat hulle in hulle glo nie, het Malan gesê. Geloof in jouself word gewek deur die geloof wat ander in jou het.

Gegewe die haglike omstandigheide aan huis, in die buurt en skool is dit prysenswaardig dat swart leerders, soos in die geval van die mediese tweeling, bo hul omstandighede kan uitstyg. Die faktore en regeringsbeleide wat swart ekonomiese en opvoedkundige bemagtiging oor die dekades heen vertraag en uiteindelik verongeluk het, is welbekend en val ongelukkig buite hierdie artikel. Die destydse Britse premier Harold Macmillan se toespraak in die parlement in 1960 oor die winde van verandering wat oor Afrika waai, is nouliks te harte geneem. Die jare 1960 tot 1990 was ons afgryslikste jare, maar tog hunker konserwatiewe mense steeds daarna. Ons kan beswaarlik die verlede heeltemal uit die oog verloor. Robert Vosloo, vooraanstaande teoloog en skrywer, herinner ons dat “nie alleenlik het ons ’n begrip van die verlede nie, maar die verlede het ook ’n greep op ons”. Die verlede is daarom nie bloot verlede tyd nie, maar is aktief teenwoordig in ons geheue en verbeelding; dit leef op ’n positiewe en negatiewe manier in ons liggame, denke en drome. Die verlede is inderdaad op ’n kragtige en komplekse wyse teenwoordig. Dit is tragies dat sommige opvoedkundiges selektief die verlede inspan. Wat Malan in 1934 bepleit het en wat daarna tot 1994 vermag is om die armblanke op vele terreine te rehabiliteer, moet ook dus aan die arm swart bevolking in die algemeen en die swart student in die besonder gegun word.

Die hoop onder Suid-Afrikaners beskaam nie

Maar die hoop en verwagtinge onder Suid-Afrikaners is nie heeltemal uitgewis nie. Ek is innerlik oortuig dat elke menslike uitdaging die vrug van sy eie menslike oplossing dra. Die groeiende belangstelling in die redelik onlangse studieterrein van kompleksiteitstudies wys dat Suid-Afrikaners nie voor uitdagings swig nie. In hierdie skrywe word uitdagings gerig aan al die rolspelers in hoër onderwys om met vernuwende denkpatrone en rasionele ideale die boot in die troebel waters te navigeer. ’n Mengsel van filosofie, teologie en kompleksiteitstudies maak deel uit van die kontoere waarbinne oor die huidige uitdagings gedink en na praktiese oplossings gesoek moet word.

Hoëronderwys-amptenare in die algemeen en dosente in die besonder vervul ’n omvattende spektrum sleutelrolle. In vele opsigte is hulle “ingenieurs” van voortdurende en volhoubare vernuwing, diepe kennis en borrellende hoop. Die suksesvolle bestuur van hoëronderwysinstellings is tot ’n groot mate afhanklik van denkleiers wat in oorleg met alle rolspelers (staat, burgerlike samelewing, ens) optree.

Dosente wat altoos dink hulle werksomskrywing behels net roetine-doseerwerk, -assessering en -studentbevordering of terughou, bevind hulle duidelik in die verkeerde beroep. Dosente doseer nie net nie. In die nouste is hulle die bestuurders van studente se lewe. Hulle dui rigting aan en stippel beroepsmoontlikhede aan studente uit. Hulle bring opstandige en verdwaalde studente tot emosionele, intellektuele en selfs geestelike rypheid en volwassenheid. Hulle verskaf die sleutels tot sukses wat studente later in hul lewens kan smaak. Hulle wakker hoop aan in studente wat geen toekomsdrome het nie. Meer nog, hulle verskaf die nodige lewensvaardighede vir die uitdagings van die 21ste eeu. Hulle daag konvensionele en uitgediende onderwysteorieë uit. Hulle weet hoe om vyandige student hulle vriende te maak. Hoe om studente se gebrekkige taalvermoë te verbeter. Hoe om studente te loof eerder as om in die klas te verneder. Hulle bewys dat dosente mag lief wees vir hul studente. Hulle onderriglokale adem die gees van menswaardigheid, warmte en beskerming, ’n atmosfeer waarin studente hulle “dom” vrae kan vra sonder om veroordeel te word. Hulle kantore is allermins ivoortorings waarbinne dosente teen lastige studente skuil. Inteendeel, hulle kantore is ruimtes waarbinne studente hulle diepste geheime kan kom deel en die advies van dosente kan vra. Geen geld sal ooit genoeg wees om dosente vir hulle onbaatsugtige diens te betaal nie.

Transformasie van universiteitspersoneel

Ek is diep besorg dat Wiechers nalaat om sy landgenote en veral hulle in die akademie tot ’n nuwe patriotisme te roep. Inteendeel, hy loof eerder die suksesse van ’n nuwe Afrikaanse instelling. Een afleiding is dat binne sodanige instelling “vreemdelinge” wat nie die Afrikaanse taal op sy hoogste vlak kan bemeester nie, geen of moeilik toelating sal kry. Volkshelde van die verlede mag weer hul regmatige plekke in die ruimtes van hierdie instellings inneem. Dat sodanige instellings moontlik geen swart dosent of swart student sal toelaat of aanstel nie, word buite rekening gelaat. Suid-Afrika kan dit beswaarlik bekostig. Dit is nie die pad van nasiebou en ’n inklusiewe en menswaardige samelewing nie. Gegewe die donker prentjie aan Suid-Afrikaanse universiteite, is ons by die kruispad. Ons het nou dringend denkleiers nodig; persone wat die joernalis Willem Pretorius “rebelle van gees” noem; individue wat vir universele menseregte en bindende waardes pleit. Diegene is mense van integriteit; mense met die vasberadenheid en vermoë om mislukkings in suksesse om te draai, om drome te verwesenlik, ongeag die uitdagings van omstandighede. Denkleiers wat gemiddelde studente tot groter akademiese hoogtes en prestasies sal inspireer.

Slot

Ek is dit eens met Wiechers dat hoër onderwys in Suid-Afrika inderdaad voor groot uitdagings staan, waarvan studente se eis van geen verhoging van studentegelde een van die kwellendste blyk te wees. Hierop het ek nie ’n antwoord nie. ’n Huis wat verdeeld is, kom vinnig tot ’n val. Suid-Afrika kan dit beswaarlik bekostig dat sy universiteite heeltemal oor die afgrond tuimel. Die gevolge is eenvoudig te senutergend om aan te dink. Ter wille van die toekoms van ons jeug en nageslag bepleit ek dat as vertrekpunt dit vir Suid-Afrikaanse universiteite noodsaaklik is om ons land se nasionale leuse van “eenheid in verskeidenheid” na te streef. Vir die swart student en swart dosent moet universiteite ruimtes bied waarbinne hulle erfenis, menswaardigheid en ideale op prys gestel word.

Een Bybelse les wat ons ter harte kan neem dateer uit die geskiedenis van die leier Gideon in die Ou Testament wat sy leër van 3 000 vegters tot 300 ingekort en steeds oorwinning behaal het. Die les van die storie is dat met min veel uitgerig kan word. Ons moet daarteen stry om alle hervormings aan universiteite totaal aan finansies te koppel.

Die skrywer is verbonde aan die Fakulteit Krygskunde, Universiteit Stellenbosch. Hy skryf hier in sy persoonlike hoedanigheid.

Hierdie artikel is deel van LitNet Akademies (Opvoedkunde) se universiteitseminaar. Klik op die “University Seminar 2016”-banier hierbo om alle essays wat deel vorm van die gesprek, te lees.

This article forms part of the ongoing university seminar, with new essays continually being added. Please click on the “University Seminar 2016” banner above to follow the ongoing conversation and to read more essays on education, access, transformation, language and the Constitution.﷯

The post Suid-Afrikaanse universiteite: Nie alles is verlore nie appeared first on LitNet.

↧

Regsalmanak: Oor fyn-van-nerf verkeersbeamptes

September 6, 2016, 7:24 am

≫ Next: Oorsig oor die Suid-Afrikaanse boekmark en Afrikaanse boeke

≪ Previous: Suid-Afrikaanse universiteite: Nie alles is verlore nie

Vir sy navorsing vir die weeklikse Regsalmanak-rubrieke maak Gustaf Pienaar grotendeels van Juta Law se aanlyn biblioteek gebruik. Hierdie regsbiblioteek is ‘n omvangryke naslaanbron van hofsake, wetgewing en ons land se dinamiese grondwetlike ontwikkeling. Juta Law stel hierdie bronne goedgunstiglik tot Gustaf se beskikking vir die skryf van hierdie rubrieke. Vir nadere besonderhede besoek www.jutalaw.co.za.

Lees ook vorige Regsalmanak-rubrieke
• Hy sou met haar trou, mits ...
• Dink twee keer voor jy appèl aanteken
• Ceres se akkerbome
• Die "kousale ketting" in strafsake
• Diefstal van eie goed
• Regsalmanak: Stephan Welz se epiese hofstryd
• Regsalmanak: 'n Storie oor 'n spinnekopwespe
• Regsalmanak: Die bloedige hand erf nie
• Regsalmanak: Regte van ‘n ongeborene
• Regsalmanak: Teologie-proffie wat slegs sy Bybel en ‘n sannageweer op sy naam gehad het ...
• Regsalmanak: Wanneer vermoed word dat iemand dood is
• Regsalmanak: geldige testament of nie
• Regsalmanak: #SmutsMustFall? Toe nie – danksy Epidermix 372
• Regsalmanak: Ondertekening van parlementswette
• Regsalmanak: Robert McBride
• Regsalmanak: Is McBride ‘n “moordenaar”, of nie?
• Regsalmanak: Produkaanspreeklikheid, toe en nou
• Regsalmanak: Die vere maak die voël
• Regsalmanak: Die rokende bus en die motorfietsryer met trane in sy oë
• Regsalmanak: "Die tjek is innie pos"
• Regsalmanak: Protes en brandstigting
• Regsalmanak: Sal ‘n rekenaar eties kan optree? En wat van liegbekke ontmasker?
• Regsalmanak: Die Groot Krokodil se swanesang
• Regsalmanak: Nasionale Wet op Veld- en Bosbrande
• Regsalmanak: Tyd om die roede ook in Suid-Afrika te spaar?
• Oscar Pistorius – vir laas: Voorste strafregkenner krities oor appèlhof se uitspraak
• Regsalmanak: Hoofregter Stratford en die Wêreldhofuitspraak oor SWA
• Regsalmanak: Twee juriste
• Regsalmanak: Die verskyningsvorme van opset

Ene mnr Van Niekerk was in die 1970’s 'n tegniese beampte van die Departement Elektroniese Ingenieurswese aan die Universiteit Stellenbosch. Hy het op Somerset-Wes gewoon en het daagliks met die breë snelweg Stellenbosch toe gery. Op ‘n wintersoggend in 1975 so teen 08:15 was hy weer met sy motor op pad werk toe. Daar was 'n spoedlokval. Van Niekerk het dit betyds gesien en toe naby die plek waar die pypies oor die pad gespan was, stilgehou. Ja, dit was nog die dae van die “pypies”.

Van Niekerk het uitgeklim, by die pypies rondgeloop en toe langs die pad tussen die twee rye pypies gaan staan met sy gesig na die pad se kant toe. Die posisie wat hy ingeneem het, was teen die helling van 'n wal langs die pad en ongeveer drie tot vier treë van die naaste ente van die pype. Op hierdie plek was hy sigbaar vir verkeer wat besig was om die spoedlokval te nader. Hy het egter geen gebare gemaak om aankomende verkeer van die lokval te waarsku nie.

Nou kan 'n mens vra hoekom Van Niekerk so belang gestel het in die spoedlokval. Dit was omdat hy 'n ruk vantevore self in so 'n lokval beland het en toe deur die Staat vervolg is. Hy het die saak verdedig en dit skyn asof dit sy verweer was dat die apparaat wat in die lokval gebruik was, óf nie behoorlik opgestel was nie óf nie behoorlik gefunksioneer het nie. Hy het die hof gevra om hom toe te laat om die spoedapparaat te toets terwyl dit vir normale lokvalle opgestel is. Dié verlof is nie toegestaan nie, maar hy is die geleentheid gebied om die apparaat vir twee dae lank êrens privaat te toets.

Ongetwyfeld het Van Niekerk daardie oggend in 1975 naby die spoedlokval stilgehou om waar te neem hoe dit in die praktyk werk. Maar die verkeersbeamptes wat die spoedlokval beman het, was nie gelukkig met sy teenwoordigheid op die toneel nie, aangesien hulle van mening was dat aankomende motoriste hom kon sien en dan op dié manier gewaarsku word om “af te slek”, soos my oupa altyd gesê het.

Die verkeersbeamptes het Van Niekerk gevra om die toneel te verlaat aangesien hy besig was om hulle in die uitvoering van hulle pligte te verhinder. Toe hy onwillig was om spore te maak, het hulle gedreig om hom in hegtenis te neem. Hy het toe wel in sy motor geklim en Stellenbosch toe gery.

'n Rukkie later het hy teruggekom, dié keer in die geselskap van 'n kollega. Hulle het op die verkeerseiland tussen die twee bane van die snelweg agter 'n proteabos gestaan en foto's neem van die pypies wat oor die pad gespan was. Dit is onseker of hulle dáár sigbaar was vir motoriste. Maar teen dié tyd was die verkeersbeamptes erg geïrriteerd met Van Niekerk se teenwoordigheid by die spoedlokval en het hulle besluit om hulle pypies op te rol en die aftog te blaas.

Later die dag is 'n klagte ingevolge die destydse Padordonnansie teen Van Niekerk gelê. Die ordonnansie het bepaal dat iedere een wat 'n verkeersbeampte dwarsboom, hinder of belemmer in die uitoefening van enige van sy pligte, aan 'n misdryf skuldig is.

Die landdros het Van Niekerk skuldig bevind[i] en hom gevonnis tot R40 boete of 40 dae gevangenisstraf. Hierteen het hy geappelleer.

Die regter het – bloot vir doeleindes van die argument – aanvaar dat Van Niekerk die verkeersbeamptes gehinder of belemmer het in die uitoefening van hul pligte deurdat sy teenwoordigheid en optrede by die sensorpype gedurende die twee betreklike kort periodes aandag op die lokval kon gevestig het. Dit kon tot gevolg gehad het dat sommige aankomende motoriste wat vinniger gery het as wat hulle mag, daarin kon slaag om betyds spoed te verminder en op dié manier die verkeersbeamptes se pogings om hulle te betrap, verydel het.

Die regter het egter na 'n ontleding van die betrokke ordonnansie beslis dat die Staat moes bewys het dat Van Niekerk se optrede opsetlik was. Sy verduideliking was dat hy sekere waarnemings wou doen op die toneel waar die spoedlokval opgestel was ten einde 'n beëdigde verklaring voor te berei wat hy aan die hoof van verkeer op Stellenbosch wou voorlê met die oog op die ander saak wat teen hom hangende was. Hy het nooit enige opset gehad om aankomende motoriste van die lokval te waarsku nie en het gevolglik ook nie die opset gehad om die verkeersbeamptes in die uitvoering van hulle pligte te verhinder nie.

Die hof het Van Niekerk se weergawe aanvaar en sy skuldigbevinding en vonnis is tersyde gestel.

Deesdae word die “pypies” nie meer gebruik nie; spoedkameras is mos die in ding. Mag jy iemand waarsku van ‘n spoedlokval – byvoorbeeld deur vir aankomende motoriste ‘n teken met jou hoofligte te gee? Ek het al daaroor in Regsalmanak geskryf. As jy sou belang stel, hier is die skakel.

[i] S v Van Niekerk 1976(3) SA 311 (KPA)

The post Regsalmanak: Oor fyn-van-nerf verkeersbeamptes appeared first on LitNet.

↧

Oorsig oor die Suid-Afrikaanse boekmark en Afrikaanse boeke

September 6, 2016, 7:34 am

≫ Next: If you arrive

≪ Previous: Regsalmanak: Oor fyn-van-nerf verkeersbeamptes

Dié toespraak deur Nicol Stassen is verlede week by Protea Boekhuis se skrywerspartytjie by Simonsvlei Wynlandgoed gelewer.

Dit lyk of dit goed gaan met die Suid-Afrikaanse boek, en spesifiek die Afrikaanse boek.

Volgens syfers wat Marga Stoffer van NB-uitgewers uit verkoopsyfers van Nielsen Bookdata saamgestel het, het die aandeel van plaaslike uitgewers in die Suid-Afrikaanse boekmark tussen 2004 en 2014 aansienlik toegeneem. Waar slegs 24% van boektitels wat gedurende 2004 in Suid-Afrika verkoop is, plaaslik uitgegee is, het dit tot 36% in 2014 gestyg. In dieselfde dekade het die aantal boeke wat jaarliks in Suid-Afrika gepubliseer is, van 9 000 titels tot ongeveer 16 000 gestyg. Dit het dus binne tien jaar amper verdubbel.

Waar algemene boekhandelaars tien jaar gelede net meer as 1,5 miljoen Suid-Afrikaanse boeke kon verkoop, het hulle in 2014 amper 3,6 miljoen Suid-Afrikaanse boeke van die hand gesit.

Binne hierdie gunstige mark vir Suid-Afrikaanse uitgewers, is die posisie van Afrikaanse uitgewers besonder rooskleurig. In 2004 was net 22% van die plaaslik-gepubliseerde boeke wat van die hand gesit is, in Afrikaans geskryf (teenoor 77% in Engels). Teen 2014 het die aandeel van Afrikaanse boeke tot 45% toegeneem teenoor die aandeel van Engelse boeke, wat tot 53% afgeneem het.

Daar is ook verdere aanduidings van die gunstige posisie waarin Afrikaanse uitgewers hulle bevind. Tydens ’n stemming van Wes-Kaapse biblioteekgebruikers vir die 100 beste boeke in die dekade 2001 tot 2010, waaraan meer as 2 000 mense deelgeneem het, was meer as die helfte van die top 100 boeke Afrikaanse boeke.

Dit begin lyk of die groeiende markaandeel van Afrikaanse boeke spoedig ook gevolg sal word deur al hoe meer boeke wat in Afrikatale gepubliseer sal word. Protea Boekhuis se beskeie eerste poging om boeke in drie Afrikatale naas Afrikaans te publiseer is met groot sukses bekroon en voorspel goeie dinge vir die toekoms. Ons gaan beslis meer boeke in Afrikatale publiseer.

Die beste aanduiding van die rooskleurige posisie waarin uitgewers van Afrikaanse boeke hulle bevind, is dat die grootste mediakonglomerate ter wêreld, soos Penguin Random House, Macmillan, Oxford en Pearson, ook tot die Afrikaanse mark toegetree het, en dit bowendien met groot sukses.

Oorsig oor die internasionale boekwêreld

Tydens die afgelope twee dae op die jaarlikse konferensies van die Uitgewersvereniging van Suid-Afrika (PASA) en die Suid-Afrikaanse Boekhandelaarsvereniging (SABA) het verskeie sprekers die wekroep herhaal: “Die e-boek is dood!” Verskeie kettingboekwinkels in die Verenigde Koninkryk het besluit om hulle verkope van e-boeke en e-boek-lesers te staak. Dit is teen hierdie tyd duidelik dat die skouspelagtige suksesse wat destyds vir e-boeke voorspel is, nie gerealiseer het nie. Daar is verder ook talle aanduidings dat die tradisionele boek besig is om weer veld te wen teen die e-boek. In sekere genres, soos kinderboeke en akademiese boeke, kon die e-boek in elk geval nie veel hond haaraf maak teen die tradisionele boek nie.

Die betreklik swak rand en die nasleep van Brexit het tot gevolg dat plaaslik-gepubliseerde boeke relatief steeds goedkoper word in vergelyking met duur ingevoerde Engelse boeke. Dit skep natuurlik selfs nog meer geleenthede vir plaaslike uitgewers namate die prysverskil tussen ingevoerde en plaaslike boeke al groter word.

Oorsig oor toestande in Suid-Afrika

Twee gebeurtenisse wat vanjaar ongetwyfeld ’n groot impak op die plaaslike boekbedryf gehad het, was die sluiting van Leserskring en On the Dot.

Ek is nie noodwendig bekommerd oor die sluiting van Leserskring nie en verwag dat veel goeds mettertyd daaruit sal voortvloei. ’n Groot aantal uitgewers het eenvoudig te gemaklik geraak en te veel op die louere van hulle Leserskring-verkope gerus. Die sluiting van Leserskring sal plaaslike uitgewers ongetwyfeld dwing om in die toekoms meer ondernemend te wees, interessanter boeke te publiseer en hulle boeke meer ondernemend te bemark. Boekklubs soos Leserskring was 30 jaar gelede die Amazon van hulle tyd. Hulle is intussen deur meer suksesvolle modelle soos dié van Amazon vervang, net soos Amazon in die toekoms deur steeds meer suksesvolle besigheidsmodelle vervang gaan word. In hierdie stadium is daar sprake dat Leserskring in ’n ander vorm sal herleef, maar dis nog veels te vroeg om die impak daarvan te voorspel.

Die sluiting van die verspreider On the Dot was ongetwyfeld rampspoedig vir die Suid-Afrikaanse boekbedryf. Dit is gevolg deur ’n tydperkvan groot ontwrigting vir boekhandelaars dwarsdeur Suid-Afrika, maar alle aanduidings is dat die verspreiding van ’n groot aantal Suid-Afrikaanse uitgewers stadig maar seker besig is om na normaal terug te keer. Protea Boekhuis het in die lig daarvan gelukkig besluit om voortaan ons eie verspreiding te hanteer. Alle aanduidings is dat dit die regte besluit was, want die verspreiding van ons eie boeke het naatloos sonder onderbreking voortgegaan, terwyl ander uitgewers heelwat ontwrigting moet verduur. Ons sal dit in die toekoms waarskynlik oorweeg om die verspreiding van ander uitgewers se boeke aan te durf!

Die posisie van Afrikaanse uitgewers is natuurlik nie los te maak van die posisie van Afrikaanse koerante, die Afrikaanse media en Afrikaans as universiteitstaal nie, maar ek gaan nie nou hierop uitbrei nie.

Prestasies van Protea Boekhuis in 2016

Protea Boekhuis is die enigste groot Afrikaanse uitgewer wat nie aan ’n mediagroep of groot organisasie behoort nie en in privaatbesit is. Protea tel boonop onder die 15 grootste Suid-Afrikaanse uitgewers van algemene boeke.

Protea Boekhuis se duisendste boek word vanjaar gepubliseer – The Thirstland Trek, 1874–1881 van Nicol Stassen. (Ter vergelyking: Human & Rousseau se duisendste boek is in 1974 gepubliseer. Dit was Die groot verlange van Leon Rousseau.)

Protea se groot prestasie vanjaar was ongetwyfeld Ena Jansen se boek Soos familie,wat met die prestige-UJ-prys bekroon is. Dis ook so pas in Nederlands deur Uitgeverij Cossee gepubliseer. Ons het verlede week boonop verneem dat dié boek, saam met Die Dorslandtrek, 1874–1881 van Nicol Stassen, op die kortlys van die kykNet-Rapport-prys vir niefiksie vir 2015, die grootste boekprys in die land, is. Dit beteken dat twee van die drie boeke op vanjaar se kortlys publikasies uit ons stal is.

As vertaler sit Kobus Geldenhuys sy segetog voort met die toekenning van die Alba Bouwer-prys vir kinderliteratuur vir sy vertaling van Hoekom die walvisse gekom het van Michael Morpurgo. Kobus het verlede jaar die Elsabe Steenbergprys vir Vertaalde Kinder- en Jeugliteratuur in Afrikaans ontvang vir sy vertaling van Hoe om Drakonees te praat deur Cressida Cowell. Later vanjaar ontvang hy ’n spesiale IBBY-toekenning in Nieu-Seeland vir sy vertalings.

Ernst Stals ontvang die Stalsprys vir Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir Môrewind oor die Karasberge.

En Troula Goosen ontvang die ATKV-prys vir kinderboeke in die selfleeskategorie vir graad 6 tot 7 vir Spooksoene.

Laastens: talle goeie films is op goeie boeke gebaseer. Tydens die onlangse Silwerskermfees het Johnny is nie dood nie met omtrent al wat ’n prys is, weggestap. Die film is natuurlik gebaseer op die gelyknamige drama van Malan Steyn wat deur Protea Boekhuis gepubliseer is.

Opsomming van Protea Boekhuis se publikasies in 2015

Protea het in 2015, benewens herdrukke, 89 nuwe boeke gepubliseer. Dit sluit ses digbundels, twee dramas, tien prosawerke, sewe geskiedenisboeke en vyf ander niefiksiewerke en ’n allemintige 57 kinder- en jeugboeke in.

Soos in die verlede het ons ’n groot aantal boeke (57) in Afrikaans vertaal, onder andere 18 uit Nederlands, 16 uit Engels, 11 uit Duits en 10 uit Frans. Ons filosofie is steeds om die room van die wêreldletterkunde in Afrikaans te vertaal en te publiseer. Skrywers en lesers van Afrikaanse boeke sal in die toekoms al hoe meer op hoogte moet wees van wat in ander tale in die wêreld gepubliseer word. Ons sal beslis nie Afrikaanse boeke in isolasie kan publiseer sonder om kennis te neem van wat in die res van die wêreld gebeur nie.

Dis vir Protea Boekhuis ’n vreugde om ’n beskeie rol in hierdie verband te speel.

The post Oorsig oor die Suid-Afrikaanse boekmark en Afrikaanse boeke appeared first on LitNet.

↧

If you arrive

September 6, 2016, 7:34 am

≫ Next: #jesuisceque

≪ Previous: Oorsig oor die Suid-Afrikaanse boekmark en Afrikaanse boeke

For C

If you arrive at my window
like a distorted vine which
outgrew itself,
I shall welcome you
into the glass.

Your lithe breathing
will become the dusks
and dawns of each day.

You will burn in the sun
and your shadow
will last on my bed
like a forgotten stranger.

If you arrive at my window
like a single line
that runs like a vein
down the glass
into my room,
I shall disguise you
so that the universe
cannot find its missing piece.

Do not break the glass,
or ruin the light,
just remain in me
like the purple hue
of a silhouette
at sunrise.

The post If you arrive appeared first on LitNet.

↧

#jesuisceque

September 6, 2016, 7:51 am

≫ Next: Einstein-kompetisie-foto’s: Miskruiervang in die mis

≪ Previous: If you arrive

“Die weird ding is, die bloed en die trane op die sypaadjie is actually nie die prentjie van die aand wat my die langste gaan bybly nie.”

Wynand staan alleen by die kroegtoonbank. Om hom klink die mooi klanke van Franse stemme en ligte musiek op, laat hom liggies wieg. Hy wag geduldig, al wag hy al onnodig lank. Dis sy eerste keer in Parys. Tyd is nie ‘n ding nie, hy is met vakansie. Hy en Wikus en Christo kuier al vandat hulle op die vliegtuig geklim het.

Hy voel hoe ‘n meisie langs hom kom staan. Hy draai sy kop en kyk nuuskierig oor sy skouer. Die mooiste swart vlegsels hang oor haar gesig, wek terugflitse van Johannesburg in hom op, dronk aande in Braamfontein. Sy kyk voor haar uit, na die ligte en bottels wat agter die toonbank blink, met ‘n selfvertroue wat hom nostalgies maak, vir iets wat hy nie kan herroep nie. Sonder om vir te lank te dink, vra hy in haar rigting: “Hi; sorry; this might be random, but are you from South Africa?”

Sy draai verbaas na hom toe, glimlag asof sy hom herken en sê: “Well, yeh. How did you …”

“Your braids, I think. Or your, um, confidence.” Sê-vra.

Kantel haar kop, selfbewus. “I’m impressed.”

“I’m Wynand.” Steek sy hand na haar toe uit.

“Zuki. Or Zukiswa if this becomes a job interview.” Glimlag speels, haar hand voel sag en warm in syne.

“So you’re really from South Africa?”

“Yes! I flew up from Joburg today. I grew up in Rustenburg and moved to Jozi four years ago.”

“I … that’s what I thought. Joburg.”

“Are you from Jozi? Pretoria?”

“Um. No, well … I grew up in Cape Town. Durbanville, Bellville. The northern suburbs.”

“Oh okay.” Haar oë wil meer weet, haar lippe trek oop en asem saggies uit.

“And I worked in Johannesburg for three years.”

“Okay. And you work in Paris now?”

“London, actually. For D3. I’m in audit, unfortunately. So no job interviews that you would want to have.”

Die enigmatiese glimlag, steeds. “So you helped the world go into recession?”

Hy lag, half-onseker. “Well … I can’t really take the blame … Powers beyond my control, you know…”

Sy vat aan sy arm. “Don’t worry, love. I’ve got friends in financial services. They’re all working in the States and Australia now. I know the spiel.”

Van diep binne sy bors, ‘n sug van verligting. Dan, “Can I buy you a drink?”

“Yes, please. Just a beer.”

“It’s a pity they don’t have Black Label.”

“You could ask them if they have.”

“My French is non-existent.”

“Don’t worry love, so is mine. I just look the part.”

“And I don’t?”

Hulle lag vir mekaar.

‘n Mooi meisie met donker hare en tattoes oor haar arms kom hurk voor hulle, haar wenkbroue verwagtend gelig.

Rynhardt buig vooroor, met sy elmboë op die taai toonbank. “Deux bières, s'il vous plait.”

Sy verdwyn onder die kroegtoonbank na tussen die yskaste, verskyn weer met twee biere in haar hand, wat sy met twee vinnige bewegings van hulle doppies verlos. “That’s eight euros, please.”

Hy oorhandig die rooibruin noot, wat sy vinnig in die kasregister stoot en twee koper-en-silwer munte voor hom neersit. Hy huiwer ‘n oomblik, beduie dan dis oukei, en kyk verwagtend na Zuki.

“It’s ridiculous, am I right. Thirty rand tips. Eish.”

“Ja. But we’re in Paris, right. Hashtag yolo or something.”

“Right. So, where are your friends?”

“They’re over there at the table. Next to the girls.” Hy beduie. “But don’t you wanna … and yours?”

“They’re still at another bar. They’re joining later.”

“So don’t you wanna …” Hy soek vir ‘n leë tafeltjie.

“Find a table?”

“Ja. Find a table.”

“Okay, yeh. What about there?”

Hy knik instemmend, volg haar verby die mense wat langs of op kroegstoeltjies sit of staan en vir drankies wag. Hy beduie oor sy skouer na sy vriende se tafel dat hy ander kant toe beweeg, Christo lig sy bier en skree iets onhoorbaar, hulle is in elk geval te dronk om om hom aan die tafel te mis. Onder die saamgeperste mense se bottelgevulde hande sien hy hoe haar vingers een van sy hande soek. Hy leun vooroor en sy lei hom na ‘n tafeltjie wat so pas onbeset gelaat is, hulle gaan sit weerskante van halfgedrinkte bierbottels en vuil servette.

“So you came here on your own?” Sy vingers val uit haar hand.

“The other place is just around the corner. I’m just not in the mood for a gay bar right now, you know what I mean.”

“Ja, I can … I know what you mean.”

Sy kyk na die deur se kant toe, dan na hom. “So what are you in Paris for?”

“Ag, just a weekend away. That’s the nice thing about living in London. You can do weekends away to Europe.”

Ha, lag sy, “That is tres lush!”

Hy glimlag skouerophalend. “And you?”

“Do you know the Mandela Washington Foundation?”

“Uuuh ... I think I’ve heard about it. Like a young leaders vibe?”

“Yes! I’m impressed. So, some of us were invited to a conference in Paris for tomorrow and Sunday.”

“Ag that’s cool.” Hy vat ‘n sluk van sy bier. “And where are you staying?”

“We got this big apartment on AirBnB. It’s super nice, actually.”

“Cool.” Vat ‘n sluk. “So I guess that means you’re politically very … active … um … conscious?”

Sy frons. “I suppose. But aren’t we all at the moment? Like, on the internet and everything.”

“Seker. Ek; I’m just confused about what that means, at the moment.”

“I see it as we all actively define our own consciousness, awareness, of issues everywhere. You know what I mean?”

Sy vingers voel sweterig op die taai plastiek tafeldoek. “I dunno. It feels like people are being forced to feel a specific way. Think a specific way. Which is weird, isn’t it? Like guilt being forced onto people on Facebook?”

“If you need to be informed, you need to be informed.”

“You’re right. I know. I’ve just never liked politics. I guess you could say it’s part of why I’m in London at the moment.”

“So what -”

“No offence, of course. I am in audit, you understand. Turn a blind eye.”

“So what do you like?” Leun vooroor, vat ‘n sluk van haar bier. Oë wat op hom gerig bly, uitdagend of belangstellend.

“Music, I suppose. And sport.” Hy knik. “But more music.”

“Oh, yeh?”

“Ja.”

“What kind of music?”

“Uh. Well. Punk music is, like, my heart music. But …”

“Haha, what, like Blink-182?”

Hy lag. “I did grow up with Blink, but no. Not in the last fifteen years. It’s more… I don’t think you’ll know any of it. Punk music isn’t really a … mainstream thing at the moment.”

“So you think I’m a mainstream girl?”

“I didn’t …”

Hy glimlag as hy sien dat sy vir hom lag.

“It’s interesting though. I didn’t even know it existed.”

“It’s very much alive, punk music. But that’s also the nature of the music industry at the moment, you know. You have this massive mainstream scene, but an equally massive underground or alternative or whatever scene, and the two don’t really speak to each other. Well –”

“Sounds like you know your scenes.”

Selfbewus, soos altyd as hy homself saam met ander moet groepeer. “I read Pitchfork like every day. This music blog. I used to hate it, they didn’t really like the music that I grew up with. But I get their vibe, what they’re trying to do. And I discover so much music, so much about music.”

“So what should I be listening to at the moment, then?”

“Um. Well. I don’t know what you’re into … but I’ve been listening to Blood Orange a lot lately, like this find. Do you know him? Dev Hynes.”

“Blood Orange? No, I don’t think so.”

“He wrote that song “Losing You” for So-lang. So-landge, I never know how to pronounce her name. Beyonce’s sister.”

“He wrote that song no way!”

“You’ll like it, I think. You … there’s something about the way you move your eyes that makes me think of a Blood Orange song.” Verwagtende glimlag. Weerloos in woorde. “Is that weird?”

Haar gesig vou oop in ‘n glimlag, halfskaam en vol belangstelling. “Tell me more.”

Smalend, “Yes, you’re … He always puts his women in the front, their voices, their … faces.”

“Sounds like someone to invest in.” Knipoog, of net sy verbeelding.

“Oh and Kendrick Lamar and Kamasi Washington. The jazz vibe, I really like that, this modern nostalgia.”

“Aaah, Kendrick! Love of my life, babez!”

“Beyond me. I really think the voice of our time.”

“Totally, right? I see Kendrick as the voice, as the anthem of all the movements at the moment, BlackLivesMatter and marches against police brutality, all of that that’s happening. This booming voice for justice, for the dignity of our people.”

“You’re right.” Minder meegevoer, wat sy dadelik optel.

“But you don’t agree?”

“I agree. I just don’t have an opinion about it.”

“Of course you do. I know you do, Wynand.”

“I’ve been asked not to have an opinion.”

“What do you mean?”

“It isn’t my conversation. You know what I’m talking about, Zuki.”

Sy sug. “It’s complicated, though. I don’t see you as …” Besorg, verboureerd? “There’s this Ta-Nehisi Coates quote … it’s … for another night. Let’s not go into this too deep. We’re in Paris, am I right. City of love. Not politics.” Sy kyk na haar bier, wat amper op is, dan na hom. “What I wanna know, Wynand, is why didn’t you become a musician or a music journalist or something, if you’re so into music?”

Dis ‘n glimlag vol konflik wat oor sy wange sny. “I gave up that dream long ago. It was never an option.”

“But that seems weird to me.”

“It was a different time. Different advice.” Hy sien hulle albei se biere is op. “Can I get us another round?” Hy skuif in sy stoel om op te staan en nog drankies te gaan koop, sy been stamp teen haar knie. “O, skuus.” ‘n Gloed pols deur hom, opwinding wat in sy bors saamtrek.

“Askiesie?”

Skreefsooglaggend, nou kalmer, “Askiesie, ja.”

Sy glimlag stralend, verlig. “Yes please.”

Hy staan op en beweeg na die kroeg toe. Sy haal haar foon uit, stuur ‘n boodskap vir Anesu. Wag vir ‘n antwoord, blaai deur twiets en Facebook updates. Kyk op as sy Wynand se stem hoor.

“So I bought us shots. I hope you like tequila.” Hy sit die klein glasies met een hand neer en die biere met die ander.

“I love tequila! How did you know?” Opgewonde glimlag.

Dan: “Grrrrrrrrlllllllll!!!!!!!!”

Sy kyk op. “Aaahh! The crew’s here!” Glimlagte wat by hulle aansluit, oorweldigende energie wat haar toevou in ‘n groepsomhelsing. “Guys! Guys!” probeer sy haarself loswriemel. “This is Wynand. Wynand: Abongile, Anesu, Fez and Joel.”

“Hi, nice to meet you. We’re gonna have to buy more shots, I think.”

“Aah I love this guy already, babe!”

Skaterlag wat weerklink.

“Okay cool let’s get drinks and try get a table outside.”

“It’s fucking cold outside.”

“That’s why we’re getting shots.”

“Okay okay.”

“Meet you guys outside?”

“Yeh.”

“Must we take these out with us?”

“Nana, we’ll buy and bring out.”

“Okay. So Wynand. To roots in Johannesburg.”

“To roots in Johannesburg.”

Hulle klink hulle glasies, sluk die tequila af. Hyg en neem slukke bier, glimlag deur tranerige oë vir mekaar.

“Okay, come.” Die ander is al kroeg toe. Sy vat hom weer aan die hand, hy soek sy vriende tevergeefs soos hulle by die deur uitgaan; hulle vind ‘n tafel buite naby die deur, gaan sit.

“Cheers.” Klink hulle biere.

“So … what do you do in Joburg?”

“I’m final year law at Wits.”

“Ah. Nice.”

“Where did you study?”

“Stellenbosch.”

“That makes sense. It sounds like quite a party, from what I’ve heard.”

“It’s a different place now to when I was there.”

“How –”

“All right, ladies and gentlemen. Time for another drink.” Abongile sit die houertjie met ses glasies op die tafel voor hulle neer. Elkeen vat ‘n glasie, hou dit voor hulle uit.

“To being alive, in 2015, in Paris.”

“Yes!” Weer klingel die glasies teen mekaar, en almal sluk hulle drankies af. Wynand en Zuki se oë ontmoet in die flits van ‘n halfglimlag, voor hulle hulle koppe agtertoe gooi.

Sy hand vou onder die tafel oor haar been, sy vingers streel oor haar binnebeen. Sy vou haar hand oor syne, draai na Abongile, “So how was Le Piscine?”

“It was nice, babez. You would have loved the time there.”

“Yeah. Such good music.”

“Nice bodies.”

“Dancing hipsters.”

“The people here, they’re so beautiful.”

“Je veux baiser tous vous!”

Hulle almal lag. Fez fluister iets in Anesu se oor. Hulle vat slukkies bier en kyk vir mekaar.

“So … can I roll us a joint?”

“Yesss.”

“Joel, have we ever said no?”

“No.” Ondeuende glimlag, haal ‘n materiaalsakkie uit sy leerbaadjie. “I have other goodies for later…”

“Wynand friend what are your plans for later?”

“My friends are drunk inside there.” Hy beduie met sy duim oor sy skouer. “They will probably want to drink and try to French kiss some French girls.”

“Me too, only, these French boys don’t know what’s coming at them tonight.”

“It’s a good place to be.”

“Preach, babe.”

“The night’s still young.”

“So many parties, so little time. And here we are.”

Onder die tafel speel vingers oor mekaar. ‘n Warm gloed tussen sy longe en sy bene.

“Okay it’s rolled, are we gonna go sit on the pavement, there’s a spot across the street there?”

“Keen.”

“Sounds good.”

“We can take our drinks with, this is Europe.”

“Thank Gawd.”

Hulle stap oor die straat, gaan sit in ‘n bondel op die sypaadjie. Joel hou die netjiesgerolde sigaret voor hom uit, brand die voorpunt tot dit egalig swart is en gloei. Hy neem ‘n paar trekke, stuur dit aan, hoes in sy hand agter sy skouer.

“So you’re all going to the conference tomorrow?”

“Yep, hungover as fuck, probably. But can’t think of that right now.”

Hulle almal neem die sigaret, vat trekkies, stuur dit al in die rondte. Luister na die aandmusiek van die straat.

“Isn’t it weird being here, you know, this moment?”

“It’s beautiful.”

Sy kyk nuuskierig na hom. “You talk less when you’re high right?”

Hy glimlag. “I don’t talk much. Ever.”

“That’s not true! You came up to me and started talking. You’ve been talking ever since!”

Haha. Hy lag. “Tonight’s an exception.”

“Are you emotional?”

“Am I under … what’s kruisverhoor … cross examination?”

“Haha, yes!”

“Very well, then.”

“So when’s the last time you cried?”

“The last time I cried? Yoh. Um. Oh. Ja. When I watched the SABC2 news, the last time I was home.”

“Yeh?”

“It’s … My grandmother used to watch 7deLlaan and the news every single night. Nothing else ever. And then the one night I was home and the intro song started to play … She died in February … I just …”

“That’s a beautiful memory … in a lonely kind of way … You know, how we ...”

“Ja, seker. And you?”

“Me? Uhm. Also at my gogo’s, actually, at her funeral. In September.”

“Really? That’s …”

“Sotho funerals are so … excessive … there isn’t really time to reflect … Music and singing and plates full of food … I went to sit on my own outside the tent, listened to the music in the background and remembered how much Gogo Thandi loved music. How she would just sit and tap her hand on her chair, move her head and her eyes to the music.”

Hy lig sy bier. “To the people who shaped us.”

Sy kyk na hom, deur klam oë. Fluister saggies "to the people who shaped us."

Klinkende verlang.

Hy vat ‘n sluk bier, sy kyk na die vuil sypaadjie.

Die stemme om hulle eggo in die strate af. Motors flikker en wiele draai, bande gly oor die teer.

“We gon’ be alright!”

“Do you hear me do you feel me?!”

“When you hear the next pop, the funk shall be within you!”

“High/er/than/a/mother/fucker/dreamin/of/you/as/my/lover!”

Haar hand beweeg in ‘n glimlag na hom toe, hulle skouers teen mekaar …

Geraas skeur oorverdowend deur die lug, ‘n donderslag soos twee wolke wat bulderend teen mekaar skuur, skote in die verte, soos vuurwerk wat knetter, die sypaadjie wat onder hulle bewe. Almal kyk op, hoog en verward na mekaar, probeer uitpluis of dit verbeelding of werklikheid is wat in geraas om hulle afspeel.

‘n Onseker glimlag wat gerusstelling in ‘n ander gesig soek, paranoïese oë wat opstaan en in die straat af kyk, alreeds die ysige waarheid besef het, maar wens en soek vir ‘n ander verduideliking.

Dan hoor hulle die gille, wat skreiend deur die aandlug weergalm, uit ‘n ander wêreld opgeroep, deur elke straat en mensehart, wat nou onheilspellend stiller klop.

Die hele kringetjie staan stadig op, staar in gespanne afwagting en ongeloof in die rigting waar hulle alarms en voetvalle hoor aankom.

‘n Bier word omgestamp en rol kletterend oor die sypaadjie, kom klinkend tussen hulle voete lê. Die eerste mense wat uit die donkerte verskyn, herken hulle in verlammende ongeloof as hulleself, jong lywe met dooie oë wat iewers na buite hulleself probeer vlug.

Die see van histerie word in groepies gestuit deur mense wat nou uit restaurante en woonstelle en kombuise stroom. Mense probeer sin maak, probeer mekaar in die verwarring verstaan.

Trane breek soos haelkorrels oor die teer. Gesigte, oopgeskeur in pyn, wat in gekromde holtes van skouers huil. Klere vol bloed, wat mense oor mekaar verf. Meeste moet gaan sit. Sirenes, gedempde gebrom, eggoënde stilte.

Vingers ontmoet, vervleg, arms, bene, polsende lywe, kom teen mekaar. Sy maak die stortdeur oop, klim in. Hy bly staan, versteen voor die glasdeur.

“Joh. Daai trane soos haelkorrels. Sê my, kon jy al na daai review notes kyk?”

The post #jesuisceque appeared first on LitNet.

↧

Einstein-kompetisie-foto’s: Miskruiervang in die mis

September 6, 2016, 7:51 am

≫ Next: An evaluation of the translation of σάρξ (flesh) in the Direkte Vertaling (Direct Translation) and the Afrikaanse Standaard Vertaling (Afrikaans Standard Translation) of the New Testament

≪ Previous: #jesuisceque

anneke_veldwerk650

Lees ook
• Einstein-kompetisie: Wenners
• Die liefdeslewe van miskruiers: V&A met Anneke Schoeman
• Einstein-kompetisie-inskrywing: Anneke Schoeman

Die Einstein-kompetisie-wenner, Anneke Schoeman, se kewerkoors het almal aangesteek. Hier deel die Tukkies-honneursstudent foto’s van ’n onlangse departementele besoek aan die Mount Sheba-natuurreservaat. Sy skryf:

Hierdie foto’s is in Maartmaand geneem toe ek, Caitlyn Nauschutz en Christian Deschodt (’n senior tegniese assistent in Tukkies se Miskruiernavorsingsgroep) by Mount Sheba-natuurreservaat, naby Pelgrimsrus in Mpumalanga, miskruiers gaan versamel het. Daar kom drie van die ses spesies waaraan ek werk, voor, naamlik Epirinus asper, Epirinus validus en Sisyphus muricatus. Die genus Sisyphus is vernoem na die Griekse koning Sisyphos, wat as gevolg van sy trots en gekonkel deur die gode gestraf is: hy moes vir ewig ’n reuse ronde rots by ’n berg oprol, en kon dan maar net toekyk hoe dit weer na onder rol.

Al hierdie foto’s is deur Caitlyn geneem. Ek en sy deel ’n hokkie in ons kantoor en is albei besig met ons honneurs. Sy is ook by die navorsingsgroep betrokke, maar werk aan die taksonomie van mierleeus (daai oulike goedjies wat die valle in die sand bou).