Opsomming

Hierdie navorsingsartikel gee ’n oorsig van inligtings-en-kommunikasietegnologie-verwante (IKT-verwante) navorsing in Afrikaans vir die tydperk 2011–2021. Die hoofdoel is om die omvang en fokus van die navorsing wat gedoen is vas te stel. Die metode wat gevolg is, is ’n formele oorsig. Na keuring op grond van tersaaklikheid en wetenskaplikheid is 86 publikasies as deel van die studie ontleed. Die bevindinge toon die jaarlikse publikasietendense, belangrike uitsetpunte en universiteite wat beduidende bydraes gelewer het. Bevindinge toon dat IKT-verwante navorsing in Afrikaans ’n sterk sosiale aard het, met die sosiale konteks van die inligtingstegnologie wat feitlik deurlopend die aard en fokus van die navorsing bepaal. Die hooftema wat uit die navorsing geïdentifiseer en bespreek word, is “aspekte van menswees in die digitale omgewing” met as belangrike subtemas “onderwys en tegnologie” asook “taal as sentrale rolspeler in IKT-verwante navorsing”. Alhoewel meer as 90 navorsers deelgeneem het aan Afrikaanse IKT-verwante navorsing, is dit teleurstellend dat slegs 11 van hierdie navorsers betrokke was by meer as een publikasie. Verder blyk dit dat navorsers in hierdie veld mekaar se Afrikaanse publikasies slegs tot ’n beperkte mate aanhaal. Daar is dus ’n behoefte aan die vestiging van ’n meer omvattende en samehorige wetenskapskultuur rondom hierdie tipe navorsing in Afrikaans.

Trefwoorde: Afrikaans; inligtings-en-kommunikasietegnologie; inligtingstelsels; rekenaarwetenskap

Abstract

A review of the extent and focus of information and communications technology related research in Afrikaans for the period 2011–2021

The aim of the paper is to provide an overview of the extent and focus of information and communications technology (ICT) related research in Afrikaans for the period 2011‒2021. Doing scientific research in a language such as Afrikaans is not a matter of course, given the global pressure to publish in international journals with high citation rates, the fluency in English of most Afrikaans scholars, and the resources available at South African institutions to facilitate scientific publication in English. Factors that may exert a positive influence on a decision to publish in Afrikaans include the South African government subsidy formula for publication that does not discriminate against scientific publications in any of the indigenous languages, Afrikaans being a fully developed scientific language, and developmental perspectives that encourage scientific publication in local languages, which not only improves access to scientific literature for local communities, but also enables publication of local and indigenous knowledge in appropriate languages.

Language is an important aspect of scientific practice as a cultural phenomenon (Roth and Lawless 2005). Mouton (2005) demonstrates how this also applies to Afrikaans as scientific language, with scientific publication practices in Afrikaans corresponding to the scientific cultural practices that are established in various disciplines. Of particular relevance to this paper are his findings that ICT-related research does not correspond to a single scientific culture, and that human science-related research is more often locally published in Afrikaans journals than for instance research in natural or health sciences.

ICT-related research areas are diverse and are often interdisciplinary in nature. Furthermore ICT-related research comprises a mix of scholarly and practice based publications. An important consideration is the relatively short shelf-life of most technologies, which requires that research be published and disseminated as rapidly as possible. This also puts pressure on researchers to rather publish in English than in other languages.

For the purpose of this paper ICT-related fields are seen as the confluence of information systems and computing disciplines (computer science, software engineering, ICT) that have a core technological dimension. This corresponds largely to the ACM classification system for computing topics. In this article the disciplines in which the research papers were grounded were also of interest. As a guide to disciplinary areas the UNESCO classification system was used.

The review was structured around the following questions:

• What is the extent of scientific ICT-related research published in Afrikaans in the period 2011‒2021?
• Which ICT-related topics were researched in this period and in which disciplines were the studies grounded?
• Which themes can be identified in the published research?
• Is there (at an exploratory level) an indication that publications included in this review are linked through citations with one another or with other Afrikaans publications?

The contribution of the paper thus is to provide an update of “the extent and production of scientific products in Afrikaans” (Mouton 2005:370) in the focused area related to ICT research.

The research method used was a systematic review. A set of Boolean search strings was compiled and refined after a first round of searches. It became clear at an early stage that the normal sources of publications used for systematic reviews (e.g. Web of Science and Scopus) provided inadequate coverage of Afrikaans publications and the search was adapted to search via the open internet and known scholarly publication outlets in Afrikaans (e.g. LitNet Akademies, Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie and Tydskrif vir Geesteswetenskappe). Papers included in the review were selected on the basis of relevance and scholarly merit. On this basis, 86 publications were selected and analysed as part of the study. These comprised 53% journal publications and 47% dissertations and theses. The publications included in the review were analysed using a grounded approach to allow an overall picture of the scope and focus of the research to emerge.

Although more than 90 researchers had participated in the studies included in the review, only 11 were involved in more than a single publication. Authors of the publications were mainly affiliated with the traditional large South African universities. Researchers from North-West University contributed significantly more than other universities, largely because of the significant number of theses and dissertations completed in Afrikaans at this university.

Although overall numbers of publications remained relatively stable for the period 2011‒2021, a closer examination revealed a significant decline in the production of theses and dissertations in Afrikaans, while publication of journal papers increased significantly since 2016, with LitNet Akademies as the preferred publication outlet.

In terms of the focus and nature of ICT-related discourses it emerged that the vast majority of publications had their origins in human and social sciences, and education. Only a limited number of papers were focused on ICT within a technological context.

In terms of the ACM classification system the main technological focus areas in the publications related to computing applications (mainly educational applications) and web-based applications (mainly social media).

Findings show that ICT-related research in Afrikaans exhibits a strong social nature, with the social context of information technology determining the nature and focus of the research in most instances. The central theme identified is “aspects of being human in the digital environment”, with significant subthemes being “education and technology”, and “language (notably Afrikaans) as central role player in ICT-related research”. The aspects of being human that are addressed include philosophical, theological, psychological, social, historical, language and educational dimensions.

The subtheme of “education and technology” relates to both schools and tertiary education. Research focused on teachers and lecturers, technological considerations related to e-learning and online learning, social networks and computer applications, and the context of the adoption and use of technology in schools.

Research relating to the subtheme of “language (notably Afrikaans) as a core role player in ICT-related research” demonstrates the role of language as both a stimulus and an area of application (both in terms of the language and its users). Main elements covered include Afrikaans as resource-scarce language, the impact of technology on aspects of Afrikaans, digital lexicography and related work, technological support for Afrikaans education, language and technology as bridging facility and virtual Afrikaans communities.

An exploration of bibliometric aspects of the research included in the survey shows that only 53% of publications are cited, with 47% having no citations. Within the subtheme of “language as central role player in ICT research” citation rates are higher, with 63% of publications being cited. The most citations for any single publication in the study is 15 citations. Although a majority (61%) of the publications do cite other Afrikaans sources, only 21% of the publications cite other publications included in the study.

The large number of authors that have published on the topic in Afrikaans is an indication that there are sufficient numbers of scientists with the ability to conduct research and report on it in a scientific manner in Afrikaans. However, there is limited evidence (at exploratory level) of a cohesive scientific culture that has developed. This may be contrasted with the current default status of (international) scientific research that relies on discourse (including inter- and trans-disciplinary discourses), convergence, connectivity (among researchers) and sharing of resources and infrastructure (Pérez-Llantada 2012). For ICT-related research in Afrikaans to develop a scientific culture, the point of departure cannot solely be “science-as-knowledge”, but needs to broaden to include “science-as-practice” (Pickering 1992). Thus, through an ecosystemic approach around scientific practice (including all the elements of international scientific research listed above), a cohesive scientific culture around ICT in Afrikaans can be sustained.

The theme “language as a core role player in ICT-related research” holds potential for sustainable further research in Afrikaans. The South African context requires equal treatment of all official languages. With most of these languages lacking resources, there is potential for a research and development agenda for the development of digital resources for resource-scarce languages, including Afrikaans.

Keywords: Afrikaans; computer science; information and communications technology; information systems

1. Inleiding

1.1 Die taal van wetenskaplike publikasies

Dit is nie vanselfsprekend dat wetenskaplikes ’n keuse sal maak om wetenskaplike navorsing in ’n taal soos Afrikaans te publiseer nie. Oor die afgelope jare het die druk op navorsers (veral by tersiêre instellings wêreldwyd) dramaties toegeneem om in internasionale tydskrifte met hoë tref- en aanhalingstempo’s te publiseer ten einde bevorder te word en erkenning as akademici te kry (Bocanegra-Valle 2014). Dit geld ook vir navorsers wie se eerste taal nie noodwendig Engels is nie, maar wat nodig het om internasionaal sigbaar te wees (Huang en Chang 2008).

Selfs tale wat as sogenaamde “supersentrale” tale beskou kan word (bv. Frans, Chinees en Spaans) (De Swaan 2001), ondervind ’n drastiese afname in navorsing wat in hierdie tale gepubliseer word. Dít ten spyte van beduidende pogings van sekere organisasies (bv. die Europese Navorsingsindeksstelsel vir Geesteswetenskappe onder die vaandel van die Europese Wetenskapstigting) om wetenskaplike publikasies in nie-Engels meer sigbaar te maak en op ’n meer gelyke voet met Engelse publikasies te plaas (Bocanegra-Valle 2014). Die redes vir die keuses van nie-Engelse navorsers om in ander tale te publiseer, is kompleks en het te make met onder andere die behoefte om wetenskap vir plaaslike gemeenskappe toeganklik te maak (Duszak en Lewkovicz 2008). Uiteraard is daar min wetenskaplikes wat nie ook in Engels publiseer nie (Duszak en Lewkovicz 2008).

Die geval van Afrikaans is interessant. Twee van die beduidende uitdagings wat nie-Engelssprekende navorsers dikwels in die gesig staar as dit kom by navorsing, is onvoldoende taalvaardigheid in Engels, en nie-taalverwante beperkings (soos bv. gebrek aan voldoende inligtingsbronne). Dit is veral die geval by navorsers in ontwikkelende lande (Canagarajah 1996) en beperk die vermoë van sulke navorsers om in Engels te publiseer (Bocanegra-Valle 2014). Die meeste Afrikaanssprekende navorsers is egter goed vaardig in Engels, en taalvaardigheid behoort dus nie ’n beduidende rol te speel in die keuse tussen Afrikaans en Engels as dit kom by die publikasie van navorsing nie. Verder het navorsers aan Suid-Afrikaanse universiteite en ander navorsingsinstansies voldoende nie-taalhulpbronne om navorsing in Engels moontlik te maak. Die keuse om nie in Engels te publiseer nie, maar eerder in Afrikaans, kan dus nie hoofsaaklik die gevolg wees van hierdie uitdagings of beperkings nie.

Daar is positiewe faktore wat die publikasie van navorsing in Afrikaans potensieel bevorder. So byvoorbeeld penaliseer die Department van Hoër Onderwys en Opleiding in Suid-Afrika se subsidieformule nie uitsette in ander tale as Engels nie, dit wil sê tersiêre instellings ontvang wel volledige subsidie vir navorsingsartikels in Afrikaans.

Verder is Afrikaans ’n ontwikkelde wetenskapstaal (De Swaan 2001). Roth en Lawless (2002) beklemtoon die belangrikheid van taal binne die konteks van die verstaan van wetenskapspraktyk as ’n kulturele verskynsel. Mouton (2005) sluit hierby aan in sy ondersoek na Afrikaans as wetenskapstaal deur sy gebruik van die term wetenskapskultuur om aan te toon dat die taal van publikasie saamloop met die aard van ’n dissipline se gebruike rondom wetenskapsbeoefening en -publikasie. Sy bevindinge toon dat geesteswetenskaplike navorsing beduidend in Afrikaans gepubliseer word, terwyl natuur- en gesondheidswetenskappe asook ingenieurswese as dissiplines baie min Afrikaanse publikasies oplewer. Interessant genoeg noem hy IKT-verwante navorsing as ’n veld waar nie slegs ’n enkele wetenskapskultuur ter sprake is nie.

Uit Afrika- en ontwikkelingsperspektiewe gesien, is dit voordelig dat kleiner tale (as Engels) as wetenskapstale ontwikkel. Dit dra by tot toeganklike wetenskap vir groter plaaslike groepe en speel ’n rol in die vestiging van ’n “wetenskapskultuur” (Salager-Meyer 2008). Daar is ook nuwe waardering vir die kennis wat bestaan in hierdie tale – veral wat betref inheemse kennis rondom byvoorbeeld lewens- en landbouwetenskappe (Hamel 2007).

1.2 Die aard van inligtings-en-kommunikasietegnologie-verwante wetenskap

Inligtings-en-kommunikasietegnologie-verwante navorsingsvelde het spesifieke eienskappe wat dit uniek maak. Die navorsingsareas is uiteenlopend en is dikwels interdissiplinêr (Benbasat en Zmud 2003), die veld word dikwels as gefragmenteerd (“eklekties”) beskou (Christofferson en Lunt 2009), daar is ’n groot komponent van praktisyns en van die belangrikste publikasies in die veld fokus dus op ’n mengsel van akademies- en praktykgerigte inhoud (Peffers en Ya 2002). Een van die belangrikste eienskappe is die kortstondige duur van die meeste tegnologiese vernuwings, wat veroorsaak dat navorsing verkieslik vinnig gepubliseer moet word en ’n korterige raklewe het. Dit sou dus voordelig wees om in Engels te publiseer sodat navorsing so spoedig moontlik wêreldwyd versprei en gebruik kan word.

Vir die doel van hierdie artikel word IKT-verwante velde gesien as die samevloeiing van die velde van inligtingstelsels en rekenaarkundige dissiplines (rekenaarwetenskap, sagteware-ingenieurswese, inligtings-en-kommunikasietegnologie), wat vir akademiese doeleindes wel gesamentlik gesien kan word, as gevolg van die tegnologiese dimensie wat meestal sentraal in hierdie navorsing is (Oates 2006). Die omvang van die ondersoek stem dus grootliks ooreen met die veld wat gedek word deur die Vereniging van Rekenaarmasjiene (Association of Computing Machinery of ACM) se klassifikasiestelsel vir rekenaarkundige onderwerpe (ACM 2012). Hierdie velde sluit alles in van suiwer tegnologiese navorsing tot die sosiale en kulturele kontekste van tegnologie. Vir die doeleindes van hierdie artikel is inligtingkundige navorsing (d.w.s. die inhoudelike aspek van wat via die tegnologie gelewer word) doelbewus uitgesluit.

Vir die doel van hierdie artikel stel ek ook belang in die vakgebiede waarbinne die IKT-verwante navorsing plaasgevind het (bv. onderwys, sielkunde, fisika, ens.). Vir hierdie doeleinde is die klassifikasiestelsel van die Verenigde Nasies se Opvoedkundige, Wetenskaplike en Kulturele Organisasie (UNESCO) gebruik. Hierdie twee kategoriseringsraamwerke word later vollediger bespreek.

1.3 Fokus van hierdie artikel

Gegewe die aard van Afrikaans as ’n wetenskapstaal, met die voor- en nadele daaraan verbonde om navorsing in Afrikaans te publiseer soos hier bo uiteengesit; en gegewe die unieke aard van navorsing in IKT, is my belangstelling geprikkel om ondersoek in te stel na die aard en omvang van gepubliseerde IKT-navorsing wat onlangs (in die tydperk 2011–2021) in Afrikaans verskyn het.

Die artikel is geskryf in die vorm van ’n verkennende oorsig oor wetenskaplike IKT-verwante navorsing wat die afgelope dekade in Afrikaans gepubliseer is.

Die doel van die navorsing was nie om die motiewe van IKT-navorsers om in Afrikaans te publiseer te ondersoek nie, maar eerder om te fokus op die onderwerpe wat aangespreek is, en vas te stel of daar tekens is van diskoerse wat (in Afrikaans) rondom die gepubliseerde onderwerpe ontwikkel (deur te ondersoek of die publikasies in Afrikaans mekaar aanhaal).

Vorige studies wat oorsigtelik handel met Suid-Afrikaanse IKT-verwante navorsing sluit in Parry (2019) se oorhoofse blik op IKT-navorsing in Suid-Afrika, Brown en Tanner (2008) wat hulle ondersoek beperk tot die internasionale sigbaarheid van inligtingstelselnavorsing in Suid-Afrika, Kotze en Van der Merwe (2009) wat publikasietendense in die South African Computer Journal vir die tydperk 1990 tot 2008 ondersoek, Sanders en Alexander (2015) wat ondersoek instel na die fokus en omvang van IKT-verwante doktorale verhandelings in Suid-Afrika (2000–2014) en Turpin (2018) wat fokus op inligtingstegnologie-vir-ontwikkelingsnavorsing in drie tydskrifte. Al hierdie navorsing is by implikasie gerig op navorsing wat in Engels gepubliseer is. Hierdie artikel sluit aan by dié studies deur spesifiek te fokus op navorsing wat in Afrikaans gedoen is, en dus nie by die vorige studies spesifiek in aanmerking geneem is nie.

Die volgende vrae is vir die doel van hierdie artikel gevra:

• Wat is die omvang van wetenskaplike IKT-verwante navorsing wat in 2011–2021 in Afrikaans gepubliseer is?
• Watter IKT-verwante onderwerpe is nagevors in hierdie tydperk en in watter vakgebiede is die navorsing begrond?
• Kan daar temas in die gepubliseerde navorsing geïdentifiseer word?
• Is daar (op ’n verkennende vlak) aanduidings dat die publikasies in hierdie studie deur middel van aanhalings gekoppel is met mekaar of met ander Afrikaanse wetenskaplike publikasies?

Die res van die artikel is soos volg gestruktureer: ’n Beskrywing van die navorsingsmetode volg en daarna word navorsingsresultate bespreek aan die hand van (1) eienskappe rondom die omvang van die navorsing wat gedoen is; (2) geïdentifiseerde temas en groeperinge van IKT-verwante Afrikaanse navorsing; (3) ’n verkennende oorsig van die vraag of daar enige aanduidings is van interaksie in die vorm van bronverwysings tussen die publikasies wat by die navorsing ingesluit is. ’n Bespreking van bevindinge volg en die artikel word afgesluit met gevolgtrekkings en aanbevelings.

2. Metode

2.1 Inleiding

Die studie is as ’n verkennende oorsigartikel gedoen. Oorsignavorsing word beskou as geskik vir IKT-verwante navorsing as gevolg van die vermoë van die oorsigproses om interdissiplinêre onderwerpe te hanteer (Ramey en Rao 2011). Die doel van hierdie artikel is om akademiese werk van goeie gehalte rondom IKT-verwante onderwerpe op te spoor. Die fokus is spesifiek op IKT-verwante navorsingspublikasies, dit wil sê akademiese publikasies wat fokus op inligtingstegnologie en die aanneming en gebruik van die tegnologie. Navorsingsareas wat ingesluit is, is rekenaarwetenskaplike publikasies, publikasies oor aspekte van die aanneming en gebruik van tegnologie (soos tipies in dissiplines soos inligtingstelsels of informatika en IKT-publikasies vervat). Suiwer inhoudelike aspekte (d.w.s. inligtingkunde) is uitgesluit.

’n Oorsigstudie is gedoen met die volgende stappe: (1) opstel van ’n studieprotokol; (2) literatuursoektogte in ooreenstemming met die protokol; (3) uitskakeling van onvanpaste publikasies (bv. duplikate en publikasies wat nie aan gehaltestandaarde voldoen het nie; (4) ontleding van ingeslote artikels in terme van ACM- en UNESCO-kategoriserings, en verkennende ontleding van aanhalings; (5) sintese van ingeslote artikels in terme van temas. Hierdie aspekte word nou in meer besonderhede bespreek.

2.2 Literatuursoektogte en opstel van databasis van publikasies

’n Studieprotokol is opgestel waarvolgens literatuursoektogte op die internet gedoen is. Die volgende tabel dui die protokol vir insluitings en uitsluitings as deel van hierdie studie aan:

Tabel 1. Insluitings en uitsluitings

Daar is aanvanklik gekyk of dit werkbaar is om die normale soekplatforms te benut wat vir oorsigartikels gebruik word (bv. Scopus en Web of Science) maar dit het vinnig duidelik geword dat hierdie databasisse onvoldoende dekking aan artikels in Afrikaans gee. Die soekstrategie is dus gewysig en artikels is gesoek deur middel van die “oop” internet (hoofsaaklik Google Scholar) en spesifieke vakkundige publikasies waarvan die skrywer vantevore bewus was (LitNet Akademies, Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie en Tydskrif vir Geesteswetenskappe is voorbeelde).

Vir die soektog is ’n aanvanklike stel Booleaanse soekstringe opgestel, wat na aanleiding van trefslae in die eerste rondte van soektogte uitgebrei is tot die stel soekstringe in Tabel 2.

Tabel 2. Soekstringe wat gebruik is vir die navorsing

Publikasies is op grond van gehalte gekeur vir insluiting in die finale ontleding. Die keuringsraamwerk vir gehalte is gebaseer op navorsing deur Zawacki-Richter, Kerres, Bedenlier, Bond en Buntins (2020) en Greenhalgh en Taylor (1997). Die evaluasie van gehalte van navorsingspublikasies het berus op die toepaslikheid van die onderwerp, toepaslikheid en uitvoering van die gekose navorsingsmetode, asook betroubaarheid van bevindinge.

Aanvanklike soektogte het 155 moontlike publikasies opgelewer. Na uitskakeling van duplikate en gehaltekeuring is 86 publikasies by die oorsig ingesluit. Bronne gemerk met “*” in die bibliografie is die 86 publikasies wat vir ontleding ingesluit is.

Artikels is met behulp van EPPI-sagteware gestoor (Thomas en Brunton 2007) en ontledings en kodering is met behulp van hierdie sagteware gedoen.

2.3 Groepering van rekenaarkundige onderwerpe en dissiplinêre toepassingsareas

Die ACM se hiërargiese groeperingstruktuur wat as die standaardgroepering vir rekenaarkundige dissiplines beskou kan word, is gebruik om die verskillende artikels wat by die studie ingesluit is te groepeer (ACM 2012). Kotze en Van der Merwe gebruik ook hierdie klassifikasieskema in hulle oorsig oor die navorsingsfokus in die tydperk 1990 tot 2008 in die South African Computer Journal (Kotze en Van der Merwe 2009) en Sanders en Alexander (2015) gebruik dit om die onderwerpe van doktorale proefskrifte in IKT-verwante rigtings in RSA te groepeer.

Elke artikel kon verskeie etikette kry as daar meer as een kernaspek van rekenaarkunde in ’n artikel aangespreek is. Die breë groeperinge van die ACM-stelsel word in die volgende tabel getoon:

Tabel 3. ACM-skema vir rekenaarkundige onderwerpe (oorhoofs opgesom vanuit ACM 2012)

As gevolg van my belangstelling in die toepassingsareas van die tegnologie is elke artikel ook gegroepeer in terme van UNESCO se internasionale standaardgroepering van onderrig (UNESCO 2013). Die doel van hierdie stelsel was oorspronklik om groepe vir die statistiese ontleding van opvoedkundige inligting te skep. Hierdie stelselmatige groepering van opvoedkundige areas is geag as ’n nuttige struktuur vir hierdie artikel om ’n oorsig te kry oor die breë toepassingsvelde van die navorsingspublikasies wat in die studie gebruik is. Die hiërargiese stelsel word in Tabel 4 uiteengesit.

Tabel 4. ’n Opsomming van UNESCO se klassifikasiestelsel wat gebruik is vir die ondersoek (UNESCO 2013)

2.4 Bepaling van temas

Temas rondom die navorsing is op ’n uitlegmatige begronde hermeneutiese wyse bepaal. ’n Gegronde benadering is gekies as ’n interpretatiewe, pragmatiese manier om ’n fenomeen (in hierdie geval die aard en omvang van IKT-verwante publikasies in Afrikaans) te benader sonder enige voorafbepaalde konseptualisering van die moontlike uitkoms van die ondersoek (Åge 2011). Die konseptuele raamwerk ontwikkel dus tydens die navorsing deur vergelykend om te gaan met die data. Dié benadering vertoon hermeneutiese eienskappe in die sin dat die navorser vanuit eie konteks en belewenis sin maak uit die gegewens en dit kategoriseer, namate die navorser se verstaan van die fenomeen ontwikkel (Rennie en Fergus 2006).

Die temas wat na vore gekom het, is aangedui en verder ontleed om te kyk of daar tekens is dat die publikasies na mekaar en na ander wetenskaplike publikasies in Afrikaans verwys. Hierdie ontleding is hoofsaaklik geskoei op ’n ontleding van die bronne wat deur elke publikasie aangehaal is, en die aantal kere wat elke publikasie self aangehaal is (volgens Google Scholar se syfers). Die normale aanhalingsontledings via Web of Science en Scopus was nie toepaslik vir hierdie studie nie, as gevolg van swak dekking van Afrikaanse publikasies.

3. Die omvang van die groep publikasies wat in die studie ingesluit is

In hierdie afdeling word kortliks gekyk na eienskappe rondom die omvang van die 86 navorsingspublikasies wat in die studie ingesluit is. Dit sluit in skrywerskap, institusionele affiliasies van die skrywers, publikasietipes, tydskrifte waarin gepubliseer is en jaarlikse publikasietendense vir die tien jaar onder beskouing.

3.1 Publikasieverwante kenmerke

In die dekade 2011–2021 het 86 publikasies verskyn wat in hierdie studie ingesluit is, met 92 skrywers wat bygedra het.

Tabel 5. Algemene kenmerke van publikasies wat by die studie ingesluit is

Uit die tabel kan gesien word dat die publikasies bestaan uit 53% tydskrifpublikasies en 47% uitsette van nagraadse studente.

3.2 Skrywers van die publikasies

3.2.1 Bydraes per skrywer

In totaal het 92 skrywers tot die publikasies bygedra. Van die publikasies het 66 ’n enkelskrywer, met 20 publikasies wat deur meer as een navorser geskryf is.

Die meeste van die skrywers was betrokke by slegs een publikasie as skrywer/medeskrywer. Slegs 11 skrywers was betrokke by meer as een publikasie. Dit staan in teenstelling met Parry (2019) se bevindinge vir (Engelse) IKT-verwante publikasies in Suid-Afrika waar minder as 15% van publikasies deur enkelskrywers geskryf is.

Tabel 6. Aantal publikasies per skrywer/medeskrywer

3.2.2 Affiliasies van skrywers

Die volgende tabel wys die affiliasies van skrywers/medeskrywers vir publikasies wat deel van die studie vorm.

Tabel 7. Affiliasies van skrywers/medeskrywers

Die meeste publikasies kom van tradisionele groot Suid-Afrikaanse universiteite. Uit die tabel is dit duidelik dat Noordwes-Universiteit by verre die grootste aantal publikasies het wat in die studie ingesluit is – hoofsaaklik aangesien ’n beduidende aantal studente hulle verhandelings en proefskrifte in Afrikaans voltooi het.

Hierdie bevinding kan gekontekstualiseer word deur dit te vergelyk met ander verwante studies (geeneen van hierdie studies is op Afrikaans gefokus nie). Parry (2019) bevind dat die mees produktiewe universiteite in terme van IKT-verwante uitsette (in Engels) die universiteite van Pretoria, Kaapstad en Johannesburg is. In Parry se rangorde is Noordwes-Universiteit slegs in die negende posisie vir publikasies. Turpin (2018) bevind in ’n ondersoek na Suid-Afrikaanse navorsing oor inligtings-en-kommunikasietegnologie vir ontwikkeling dat die uitsette gedomineer word deur die Universiteit van Kaapstad.

Opvallend is die feitlik volledige afwesigheid van inter-universitêre samewerking deur skrywers. Dit laat die vraag ontstaan oor die gebrek aan aansporing tot samewerking. In terme van die drywers vir samewerking in die Suid-Afrikaanse konteks (Van Biljon en Naude 2018) kan dus vrae gevra word oor die moontlike afwesigheid van aansporingsfaktore vir samewerking en die aanwesigheid van faktore wat samewerking teëwerk. Aansporingsfaktore sluit in toegang tot befondsing, moontlikhede van kennisuitbreiding en wyer blootstelling van navorsers, en samewerkingstradisies tussen instellings.

3.3 Totale jaarlikse publikasies

Die volgende grafiek wys die totale aantal publikasies per jaar wat by die studie ingesluit is.

Figuur 1. Totale aantal publikasies per jaar wat by die studie ingesluit is

Met die uitsondering van enkele “goeie” jare (2011, 2016, 2018) is die aantal uitsette per jaar redelik bestendig. Dit is egter wel insiggewend om die totale aantal publikasies in die twee publikasiekomponente te verdeel, naamlik tydskrifartikels en proefskrifte/verhandelings, soos wat in die volgende onderafdelings getoon en bespreek word.

3.3.1 Jaarlikse tydskrifartikels

Die volgende figuur toon die jaarlikse tydskrifartikels wat by die studie ingesluit is:

Figuur 2. Jaarlikse tydskrifartikels ingesluit by die studie

Dit is duidelik dat daar sedert 2016 ’n beduidende toename in die aantal tydskrifpublikasies is. Die rol van LitNet Akademies in hierdie toename is beduidend. Die onderstaande tabel wys die jaarlikse publikasies van die verskillende tydskrifte waarin die ingeslote publikasies verskyn.

Tabel 8. Relatiewe jaarlikse bydraes van tydskrifte

¹ Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Geesteswetenskappe
² Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Wetenskap en Tegnologie

Tabel 8 toon duidelik dat LitNet Akademies die hoofbron van tydskrifartikels is wat in die studie ingesluit is. SATNT en veral SATG het ook beduidende bydraes. In totaal is daar tersaaklike artikels in slegs ses akademiese tydskrifte gevind. Die totale bydraes per tydskrif word in die onderstaande tabel aangedui:

Tabel 9. Totale aantal tydskrifpublikasies per akademiese tydskrif

3.3.2 Jaarlikse publikasie van proefskrifte/verhandelings

Figuur 3 toon die aantal proefskrifte/verhandelings per jaar wat in die studie ingesluit is.

Figuur 3. Jaarlikse aantal proefskrifte/verhandelings in die studie ingesluit

Die beduidende afwaartse tendens sedert 2016 is opvallend, en dit is nie goeie nuus vir akademiese werk oor IKT in Afrikaans nie, aangesien proefskrifte/verhandelings tipiese bronne vir verdere publikasies in tydskrifte is, veral vir jong navorsers.

4. Fokus en aard van diskoerse

In hierdie afdeling word die artikels se inhoud gegroepeer volgens die UNESCO- en ACM- klassifikasiestelsel (soos genoem in die inleiding van die artikel).

Tabel 10 wys die toepassingsvelde van die publikasies wat ingesluit is in die ondersoek, geklassifiseer volgens die UNESCO (2013)-vakdissiplines.

Tabel 10. Hoof-toepassingsvelde (gegroepeer volgens UNESCO-vakdissiplines)

Dit is duidelik dat die oorgrote meerderheid van bydraes hulle ontstaan binne die menswetenskappe het (onderwys, geesteswetenskappe en sosiale wetenskappe) en die toepassing en implikasies van tegnologie binne hierdie kontekste. Die mees beduidende groepe is tegnologie toegepas binne onderwyskonteks (22 artikels) en taalkonteks (21 artikels). Aan die ander kant is dit ook duidelik dat baie min IKT-verwante navorsingsuitsette binne die konteks van die IKT-dissipline staan (d.w.s. publikasies wat gefokus is op tegnologie en die tegnologiekonteks). Dit geld ook vir ’n baie beperkte fokus op tegnologieonderrig.

In terme van die ACM-groeperingstelsel vir rekenaarkundige onderwerpe kan die publikasies soos volg gegroepeer word. Let daarop dat sommige publikasies meervoudige tegnologietoepassings bevat en dan in meer as een groep kan verskyn tydens die ontleding.

Tabel 11. Tegnologietoepassings ter sprake (n.a.v. ACM-groeperingstelsel)

Uit hierdie tabel blyk dit dat daar twee groot fokuspunte in terme van tegnologiegroepering is, naamlik rekenaarkundige toepassings (die tema kom 35 keer voor) en spesifiek opvoedkundige toepassings (kom 23 keer voor). Verder kom inligtingstelsels ook 35 keer voor, en binne hierdie onderwerp is webgebaseerde toepassings ’n beduidende onderwerp (kom 30 keer voor) met as hooffokus sosiale media (hoofsaaklik Facebook, maar ook ander sosiale media).

Belangrike temas wat waargeneem kan word uit die vakkundige en rekenaarkundige groeperings word in die volgende afdeling bespreek.

Enkele kleiner temas wat nie verder bespreek word nie sluit in:

• IKT en bemarking (Beukes 2015; Odendaal 2016)
• IKT en die reg (Boniface en Velthuizen 2017; Gordon 2016, 2018; Mulvaney 2015)
• IKT in ’n kommersiële konteks (Badenhorst 2013; Lotriet en Ditshego 2020)
• Operasionele navorsingsverwante onderwerpe (Strydom 2011; Venter 2012)
• Suiwer IKT-gerigte onderwerpe (Olivier 2016; Van Zyl 2014; Wolff 2018)
• IKT in die mediese konteks (Wolff 2014)
• IKT en sekerheidsdienste (Senekal 2018).

5. Bespreking van bevindinge

5.1 Die sosiale aard van IKT-verwante diskoerse in Afrikaans

Vanuit die tabelle in die voorafgaande afdeling van die artikel is dit duidelik dat die meeste van die IKT-verwante artikels in Afrikaans begrond is in mensgerigte dissiplines (te wete onderwys, geesteswetenskappe en sosiale wetenskappe), met min artikels wat as suiwer IKT-gerig beskou kan word. Baie van die publikasies lê dus sterk klem op die sosiale en menslike kontekste van tegnologie.

’n Ondersoek na die aard van die diskoerse in die artikels bring ’n belangrike hooftema met twee subtemas na vore. Dit word hier in meer diepte bespreek.

Die hooftema wat na vore kom, is “aspekte van menswees in die digitale konteks”. Die twee subtemas wat beduidend is, is eerstens “onderwys en tegnologie”, en tweedens “taal (hoofsaaklik Afrikaans) as sentrale rolspeler in IKT-verwante navorsing”.

Die tema “aspekte van menswees in die digitale konteks” omsluit 75 van die 86 publikasies wat in hierdie studie ingesluit is (dit is 87%). Hiervan is die twee groot subtemas onderwys (meer as helfte, 41 of 55%) en digitale taalaspekte (27 van 75 artikels, of 36%). Sewe artikels handel oor beide onderwys en taal. Van die taalverwante artikels is 23 van die 27 (of 85%) verwant aan aspekte van Afrikaans.

5.2 Aspekte van menswees in die digitale konteks

Figuur 4. Hooftema ‒ Aspekte van menswees in die digitale era
Klik op die figuur vir ’n groter weergawe.

Hierdie tema beklemtoon geestes- en sosialewetenskapsaspekte van die navorsing wat gedoen is.

Op ’n filosofiese vlak besin sowel De Beer (2016) as Matthee (2013) oor die menslike gees en menslike kapasiteit in die digitale era en die aard van sinvolle verwantskappe tussen mens en tegnologie.

Op godsdienstige vlak stel teoloë meestal belang in die moontlikhede wat die internet bied om kerklike kommunikasie te ontwikkel (Lazenby 2013; Maritz 2014; Van Niekerk 2013). Ook wek die rol van sosiale media in die teologie belangstelling. Van den Berg (2016) besin oor die impak van Twitter op die aktualisering van teologiese uitdrukkings en die gebruik van YouTube vir prediking (Van den Berg 2021), terwyl beide Botes (2015) en Du Plessis (2020) die moontlikhede van Facebook vir jeugbediening ondersoek.

Op sielkundige vlak word veral klem gelê op die internet en potensieel weerlose groepe. Dit sluit in berading van emosioneel verwonde adolessente (Louw 2017), en van MS-lyers (Pretorius 2016) deur middel van Facebook. Daar is ook ondersoeke na die impak van internetgebruik op adolessente se welstand (Van der Merwe en Jansen 2015) en selfoongebruik op hulle portuurgroepverhoudinge (Van Tonder 2014). Op opvoedkundig-sielkundige terrein kyk Slinger-Steenberg en Daniels (2019) na die gebruik van WhatsApp om ouerbetrokkenheid van nie-Afrikaanstalige leerders by Afrikaanse skole te bevorder.

Verskeie skrywers ondersoek aspekte van virtuele sosiale gemeenskappe vanuit ’n sosiale perspektief. Dit sluit in Du Plessis en Du Plessis (2018) se ondersoek na Twittergebruik deur die virtuele Afrikaanse organisasie Afrikaans.com, die gebruikersbehoeftes van die Virtuele Instituut vir Afrikaans (Van Huyssteen, Botha en Antonites 2016), deelnemers aan virtuele publieke sfere binne die kerk (Van Niekerk 2013), sosiale netwerke rondom Suid-Afrikaanse skrywers (Senekal 2019), Suid-Afrikaanse uitgewers (Senekal 2020a) en die Afrikaanse literêre sisteem (Senekal 2020b). Verder is daar ook ondersoeke na sosiale ondersteuningsgroepe vir onderwysers (Van Staden 2011, 2016, 2017, 2019, 2021).

Die gebruik van digitale argiewe vir die bewaring van geskiedkundige en letterkundige versamelings en die beskikbaarstelling daarvan word ondersoek aan die hand van die digitalisering van aspekte van NALN se versameling (Senekal 2011) en die digitale argief op Orania (Senekal en Kotzé 2018).

Navorsing oor taaltegnologie-verwante onderwerpe sluit in tegnologie-ondersteuning vir die aanleer en verbeterde gebruik van tale (Beukes 2017; Van Dyk, Louw, Taljard en Cloete 2021) en die fasilitering van kommunikasie in taalkontekste (veral Afrikaans – sien ook die bespreking van taal as sentrale rolspeler in IKT-verwante navorsing in afdeling 5.5 verder aan) (Mihai 2017a; Lawrence 2021; Cox, Steenkamp en De la Harpe 2019). Verder is daar heelwat navorsing oor die beskikbaarstel van taalhulpbronne (hoofsaaklik aanlyn en digitale woordeboeke) vir taalgebruikers (sien as voorbeelde Blom 2021; Du Plessis 2016 en 2017).

Rakende mens-masjien-interaksie beskou Tempelhoff (2019) die kwessie van ’n toepaslike koppelvlakontwerp vir gesiggestremde leerders binne die konteks van ’n plekspesifieke digitale literatuurprojek. Lauwrens (2021) verken die moontlikhede van beliggaamde aanraking binne digitale kontekste. Hierdie verkenning vind plaas teen die agtergrond van die verpligte distansiëring tydens die onlangse pandemie.

Onderrig, leer en tegnologie is die beduidendste aspek van hierdie tema wat ondersoek is, en word as ’n subtema in meer besonderhede in die volgende afdeling van hierdie artikel bespreek.

5.3 Subtema: Onderrig, leer en tegnologie

Figuur 5. Subtema: Onderwys en tegnologie
Klik op die figuur vir ’n groter weergawe.

Onderrig, leer en tegnologie is by verre die mees uitgebreide aspek van IKT-verwante navorsing in Afrikaans.

Die onderwerp word breedvoerig gedek in die navorsing wat ingesluit is by hierdie studie, en sluit in onderrig en leer op beide skool- en universiteitsvlak, fokusse op beide onderwysers (en dosente) en leerders, en verskeie tegnologieaspekte rondom e-leer en aanlynleer, sosiale netwerke en rekenaartoepassings, en tegnologiesteun vir leerders met leerhindernisse (Engelbrecht en Mihai 2020).

Op skoolvlak dek die navorsing aspekte van rekenaaronderrig soos byvoorbeeld onderrigtegnieke (Africa 2012), opsporing van plagiaat in programmeringswerksopdragte (Botes 2018), verbetering van werktoegangvaardighede van rekenaartoepassingstegnologie-leerders (Lubbe 2011), gebruik van interaktiewe witborde in geskiedenisklasse (Loock 2015), die ergonomiese inrigting van rekenaarlokale by skole (Slabbert 2011, Slabbert, Mentz en Oosthuizen 2014) en die rol van tegnologiekoördineerders in Suid-Afrikaanse skole (Tarantal 2011). Stols, Venter en Louw (2016) toon aan dat sosiale invloed ’n direkte bepaler is van die voorneme van onderwysers om wiskundesagteware deel te maak van hulle onderrigpraktyk. Mukhari en Hugo (2017) argumenteer dat onderwysers bewus moet wees van leerteorieë wat aansluit by die gebruik van IKT in die klaskamer, aangesien dit tot voordeel van hulle onderwyspraktyk mag wees. Aansluitend hierby argumenteer Pedro en Van der Merwe (2020) dat onderwysers en leerders sleutelrolspelers behoort te wees tydens die integrasie van tegnologie met onderrig en leer in taalklasse. Kontekstueel word die impak van tegnologiebeleid op skole (Botha 2015), ’n e-onderwysgebaseerde benadering tot implementering van die Nasionale Kurrikulumverklaring vir fisiese wetenskappe (Van Breda 2011) en uitdagings in landelike gebiede (Mihai 2017b) ondersoek.

Op tersiêre vlak dek die navorsing rekenaarsteun vir verskeie groepe studente, byvoorbeeld nie-Afrikaanssprekende studente aan die Universiteit Stellenbosch (Beukes 2017) en aanlyn onderwysstudente (Du Toit 2011). Taylor, Goede en Steyn (2011) stel ’n model voor van suksesfaktore wat die onderrig van tegnologiegebaseerde vakke beïnvloed. Ook word daar gefokus op aspekte van die opleiding van onderwysers, byvoorbeeld onderwysstudente in rekenaarkunde (Geldenhuys 2012) en die gebruik van rekenaarondersteunde tekeninge as onderrighulpmiddel vir onderwysstudente in ingenieursgrafika en -ontwerp (Viljoen 2014). Taylor (2018) doen ’n uitgebreide ondersoek na grondslagfaseonderwysstudente se belewenis van afstandsleer.

Nog ’n aspek waarop gefokus word, is die ontwikkeling van digitale hulpbronne vir studente soos byvoorbeeld die ontwikkeling van ’n veeltalige aanlyn termbank (Goosen 2018). Lawrence (2021) ondersoek die gebruik van sosiale netwerke onder studente (WhatsAppgebruik deur Afrikaansstudente). Van Staden (2018) bevind dat WhatsAppgroepe van studente ’n bydrae tot studentesukses kan lewer (in hierdie geval met die indien van e-portefeuljes as deel van afstandsonderrig) mits ’n fasiliteerder teenwoordig is wat samewerkende leer kan fasiliteer. Kotzé (2016) ondersoek grootdata- en datawetenskaponderrig aan Suid-Afrikaanse universiteite.

As deel van leerbestuurstelselnavorsing besin Mays en Wiggill (2016) oor Noordwes-Universiteit se eFundi Leerbestuurstelsel en hoe die tegnologie tot kommunikasie en die bou van verhoudings tussen dosente en studente bydra. Smit en Du Plessis (2013) bevind dat die gebruik van sosiale netwerke funksioneel komplementerend kan wees tot die gebruik van leerbestuurstelsels, maar dat daar wel risiko’s is wat bestuur moet word. In e-leer-verwante navorsing ondersoek Roux (2015) die metodiek van aanlyn fluitonderrig.

5.4 Subtema 2: Taal (en Afrikaans) as sentrale rolspeler in IKT-verwante navorsing

Figuur 6. Subtema: Taal (meestal Afrikaans) as sentrale rolspeler in IKT-navorsing
Klik op die figuur vir ’n groter weergawe.

’n Belangrike subtema wat na vore kom, is die rol wat taal (meestal Afrikaans) speel as ’n stimulus vir IKT-verwante navorsing, maar ook as toepassingsveld, beide in terme van die taal en haar gebruikers. Verskeie aspekte van die rol van taal kan uitgelig word vanuit die ingeslote publikasies. Hierdie sluit in Afrikaans as hulpbronskaars taal, die invloed van tegnologie op aspekte van Afrikaans, digitale leksikografie (en verwante aspekte), tegnologie-ondersteuning vir Afrikaanse onderwys, en taal en tegnologie vir oorbrugging. Elk van hierdie aspekte word kortliks bespreek.

5.4.1 Afrikaans as hulpbronskaars taal

Afrikaans is interessant vir navorsers in leksikografies-verwante velde as gevolg daarvan dat dit as ’n (betreklike) “hulpbronskaars” taal beskou word en dat die behoefte bestaan om hierdie hulpbronskaarste aan te vul. Tegnologies hou hierdie navorsing hoofsaaklik verband met masjienleer en algoritmes. Voorbeelde sluit die volgende in: (1) ’n skaarste aan etiketteringshulpbronne (Griebenow 2015); (2) die behoefte aan ’n benoemde-entiteitherkenner (Matthew 2013); (3) ’n genreklassifikasiestelsel vir Afrikaans (Snyman, van Huyssteen en Daelemans 2014); en (4) verbeterde metodes vir outomatiese woordafbreking (Fick 2013).

’n Uitsondering is die werk van McKellar (2011) wat statistiese Afrikaans-Engelse masjienvertaling as voorbeeld gebruik, juis omdat daar vir Afrikaans-Engels groter hoeveelhede parallelle data (hulpbronne) beskikbaar is as vir ander taalpare in Suid-Afrika.

5.4.2 Die invloed van tegnologie op aspekte van Afrikaans

Daar is navorsers wat fokus op die taal-tegnologie-interaksie en hoe tegnologie taal vorm, of die potensiaal het om nuwe taalverwante aspekte te belig.

So beskou Nel (2018) die impak van digitale media (in hierdie geval Twitter) op kenmerke van Afrikaans en die eiesoortigheid hiervan met as einddoel die identifikasie van skrywers op grond van kort tekste.

Senekal (2011, 2012, 2018) belig die moontlikhede van tegnologie om nuwe insigte in aspekte van Afrikaans te bring. Voorbeelde sluit in die digitalisering van analoogdata as invloed op letterkundenavorsing (Senekal 2011), die gebruik van sosialenetwerkanalise vir die ontleding en visualisering van groter datastelle in die Afrikaanse letterkunde (Senekal 2012) en die digitale teenwoordigheid van Afrikaanse skrywers op sosiale media (Instagram) (Senekal 2020b). In die wyer Suid-Afrikaanse literêre konteks ontleed Senekal (2019) ook die aard van gebruikersinteraksies rondom ’n skrywer se sosialemediaprofiel (Twitter).

5.4.3 Digitale leksikografie en verwante aspekte

Navorsing fokus op verskillende aspekte van digitale woordeboeke (aanlyn en selfoon-gebaseer). So word daar gekyk na raamwerke vir beide aanlyn (Blom 2021) en selfoonwoordeboeke (Du Plessis 2016) in Afrikaans, byvoorbeeld die bruikbaarheid daarvan (Blom 2021) en die verbetering van ’n selfoon-WAT (Du Plessis 2016).

Op meta-leksikografiese vlak redeneer Du Plessis (2017) dat woordeboekontwikkeling nie slegs meer op leksikografiese gronde kan gebeur nie, maar dat tegnologievereistes in ag geneem moet word.

Goosen (2018) beveel aan dat ’n veeltalige aanlyn termbank vir studente ’n bydrae kan lewer vir alle tale in Suid-Afrika, aangesien die meeste plaaslike tale ’n skaarste het aan elektroniese terminologiehulpbronne.

5.4.4 Tegnologiese ondersteuning vir Afrikaanse onderwys

Heelwat navorsing fokus op ondersteuning van aspekte van Afrikaanse onderwys, onderwysers (en dosente) en leerders. Hierdie aspekte sluit nou aan by die vorige subtema wat bespreek is (nl. onderwys).

Op skoolvlak word gekyk na Afrikaansklasleerders en blogs (Mihai 2017), ondersteuning van nie-Afrikaanse ouers in Afrikaanse skole (Slinger-Steenberg en Daniels 2019) en tegnologie-integrasie vir Afrikaans Huistaal-klasse ten dele ter bevordering van 21ste-eeuse vaardighede (Taylor en Van der Merwe 2019a, 2019b).

Op universiteitsvlak is daar werk gedoen op Afrikaanse lesingpodsendings in die konteks van Engelse lesings (Van As 2020) en digitale hulp vir studente wat moet leer om akademiese Afrikaans te gebruik (Van Dyk e.a. 2021). Verder kyk Lawrence (2021) of die gebruik van sosiale media (WhatsApp) die potensiaal het om Afrikaansstudente se taalvaardighede te verbeter.

5.4.5 Taal en tegnologie as oorbruggingsfasiliteit

Op universiteitsvlak beskou Beukes (2017) die gebruik van tegnologie ter ondersteuning van Afrikaanse taalverwerwing van buitelandse universiteitstudente. Van As (2020) kyk na die moontlikheid van lesingpodsendings in Afrikaans om inklusiwiteit te bevorder in ’n Engelse mediese leeromgewing. Op skoolvlak wys Slinger-Steenberg en Daniels (2019) hoe sosiale media (WhatsApp) gebruik kan word om Xhosasprekende kinders in Afrikaanse skole se ouers te ondersteun – ook ter bevordering van inklusiwiteit.

5.4.6 Virtuele Afrikaanse gemeenskappe

Du Plessis en Du Plessis (2018) gebruik die voorbeeld van Afrikaans.com as ’n wêrelddorp. Van Huyssteen, Botha en Antonites (2016) kyk na die behoeftes van die aanlyn gemeenskap rondom die Virtuele Instituut vir Afrikaans (VivA).

5.5 Enkele bibliometriese eienskappe rondom die geïdentifiseerde temas

Ek is geïnteresseerd in die mate waartoe Afrikaanse publikasies in IKT mekaar aanhaal en dus by implikasie van mekaar bewus is.

Daar is gepoog om die volgende aspekte in hierdie opsig (rondom die geïdentifiseerde tema en subtemas) te verken:

• Die mate waarin Afrikaanse publikasies in IKT wat ingesluit is in die studie oor die algemeen aangehaal word, en vir elkeen van die temas en subtemas. Hier is gesteun op aanhalingsyfers van Google Scholar, aangesien meer betroubare inligting nie beskikbaar is nie.
• Die mate waartoe die publikasies wat ontleed is, gebruik maak van wetenskaplike akademiese bronne in Afrikaans (nie noodwendig ingesluit in hierdie studie nie). Om hierdie aspek te ondersoek, is daar gekyk na die bibliografieë van die publikasies wat ingesluit is in die studie om te bepaal tot watter mate daar gebruik gemaak word van ander Afrikaanse akademiese bronne.
• Die mate waartoe die Afrikaanse publikasies in IKT wat ingesluit is in die studie mekaar aanhaal (d.w.s. is daar sprake van samehangende diskoerse wat rondom van die geïdentifiseerde temas ontwikkel). Om hierdie aspek te ondersoek, is die bibliografie van elkeen van die publikasies wat ingesluit is in die studie ontleed om uit te wys watter van die ander publikasies wat by die studie ingesluit is aangehaal word.
• Bronne wat ingesluit is, wat die meeste aangehaal word, wat ’n voorlopige aanduiding kan wees van publikasies wat deur ander navorsers as belangrik beskou word (Donthu, Kumar, Mukherjee, Pandey en Lim 2021).

Weer eens, weens die onvoldoende dekking van “normale” bronne van bibliometriese ontleding (Scopus en Web of Science) is die aanhalingsyfers vir artikels verkry vanaf Google Scholar vir die doeleindes van hierdie verkennende ontleding. Alhoewel Google Scholar se aanhalingsinligting waarskynlik nie so goed is soos byvoorbeeld Web of Science (WOS) nie, is dit tog ’n aanduiding op ’n verkennende vlak, aangesien dit beter vaar as WOS ten opsigte van byvoorbeeld nie-Engelse artikels, en publikasies soos boeke en referate (Baneyx 2008).

5.5.1 Aanhalingsyfers van publikasies ingesluit in die studie

Tabel 12 toon enkele syfers rondom aanhalings van die publikasies wat ingesluit is in die studie en ook rondom die geïdentifiseerde tema en subtemas.

Tabel 12. Aanhalingsyfers van publikasies ingesluit in die studie, en gegroepeer rondom temas

Uit die tabel kan gesien word dat publikasies ingesluit in die studie in totaal 103 keer aangehaal is. Opvallend is dat feitlik die helfte van die publikasies (47%) geen aanhalings het nie met net 53% van publikasies wat wel aangehaal word.

As daar spesifiek na die subtema “taal as sentrale rolspeler in IKT-navorsing” gekyk word, lyk die aanhalings egter beter, met 63% van die publikasies wat wel aangehaal word.

Die publikasie van Du Toit (2011) met ’n onderwys- en tegnologiefokus word die meeste van al die publikasies in die studie aangehaal.

5.5.2 ’n Beskouing van die aard van aanhalings in die studie

Tabel 14 dui aan of skrywers van publikasies in hierdie studie mekaar of ander Afrikaanse bronne raadpleeg en aanhaal in hulle navorsing.

Tabel 13. Haal die skrywers mekaar aan?

Die meerderheid van die publikasies (61%) haal wel Afrikaanse bronne aan, maar slegs 21% (18/86) van die publikasies haal van die ander publikasies wat by die studie ingesluit is aan.

Die aanhalings binne die subtema “taal as sentrale rolspeler in IKT-navorsing” lyk ietwat beter, met 67% van publikasies wat ander Afrikaanse bronne aanhaal, en 30% van die publikasies wat ander studies ingesluit by hierdie navorsing aanhaal. Dit dui moontlik op ’n relatief sterker interne diskoers binne hierdie subtema tussen die navorsers betrokke in die veld.

Tabel 14. Hoogs aangehaalde bronne en ander syfers van belang

Die ontledings toon dat, alhoewel die navorsingsartikels wat ingesluit is tot ’n beperkte mate mekaar aanhaal en aangehaal word, daar nie werklik sprake is van sterk ontwikkelde diskoerse in IKT-verwante publikasies in Afrikaans wat mekaar aanhaal nie. Hierdie fenomeen word waargeneem ten spyte daarvan dat die oorgrote meerderheid van publikasies die afgelope aantal jare in dieselfde publikasie (LitNet Akademies) verskyn.

6. Gevolgtrekkings

6.1 Omvang van IKT-verwante navorsing in Afrikaans

Mouton (2005:370) argumenteer dat dit belangrik is om op hoogte te bly van wat hy beskryf as “die omvang en produksie van wetenskapsprodukte in Afrikaans” asook die tendense wat waargeneem kan word. Deur die landskap van onlangse IKT-verwante navorsing in Afrikaans te verken, te beskryf en te kategoriseer dra die navorsing in hierdie artikel daartoe by om in hierdie behoefte te voorsien.

Ses-en-tagtig publikasies is op grond van wetenskaplike verdienste in die studie ingesluit. Hiervan is 46 artikels in akademiese tydskrifte en 40 is verhandelings en proefskrifte.

’n Groot aantal skrywers (92) het bygedra tot Afrikaanse IKT-verwante navorsing in die tien jaar onder beskouing, maar ietwat teleurstellend is dat die meerderheid (82) slegs by een publikasie betrokke is. Die navorsers is hoofsaaklik gekoppel aan die tradisionele “groot” Suid-Afrikaanse universiteite, met Noordwes-Universiteit wat verreweg die grootste bydrae gelewer het, hoofsaaklik as gevolg van die groot aantal proefskrifte en verhandelings wat aan hierdie universiteit in Afrikaans voltooi is.

Die aantal publikasiekanale wat gebruik is, is beperk, met LitNet Akademies wat sedert 2016 ’n sleutelrol speel in terme van die publikasie van artikels wat by hierdie studie ingesluit is. Vanuit ’n taalperspektief is die afname die afgelope aantal jaar in die aantal verhandelings en proefskrifte betekenisvol, aangesien dit op ’n afname in Afrikaanse bronmateriaal vir ontluikende navorsers dui.

6.2 Aard en fokus van die navorsing

Navorsing rondom inligtings-en-kommunikasietegnologie toon ’n sosiale aard, met die sosiale en die kontekstuele wat ’n deurslaggewende rol speel in die meeste van die publikasies wat ingesluit is by die navorsing. Hiervan getuig die belangrike tema wat geïdentifiseer kon word uit die navorsing, naamlik “aspekte van menswees in die digitale konteks”, met die subtemas van “onderwys en tegnologie” en “taal (meestal Afrikaans) as sentrale rolspeler in IKT-navorsing”.

6.3 Koppeling van publikasies deur middel van aanhalings

’n Ondersoek na aanhalings van die publikasies rondom die geïdentifiseerde temas toon dat die publikasies wel tot ’n mate aangehaal word, maar dat daar slegs beperkte gevalle is waar die publikasies ingesluit in die ondersoek mekaar aanhaal. Die artikel met die hoogste sigbaarheid is die onderwys-gefokusde artikel van Du Toit (2011) wat 15 keer aangehaal is. Dit sal gewens wees vir die volhoubaarheid van navorsing rondom die geïdentifiseerde temas as die navorsers in gesprek tree met mekaar se werk rondom gemeenskaplike temas.

6.4 IKT-verwante navorsing in Afrikaans en die vestiging van ’n wetenskapskultuur

Soos reeds in die eerste gedeelte van hierdie artikel aangedui is, is die taal waarin ’n publikasie verskyn volgens Mouton (2005) gekoppel aan die wetenskapskultuur binne ’n spesifieke dissipline, maar IKT kan nie noodwendig aan ’n enkele wetenskapskultuur gekoppel kan word nie. Die bevindinge in hierdie artikel toon dat navorsers wie se werk oor IKT-verwante onderwerpe in die geestes- en sosiaalwetenskappe begrond is, se artikels in plaaslike tydskrifte in Afrikaans gepubliseer word. Hierdie bevinding stem ooreen met Mouton se wyer bevinding rondom Afrikaanse publikasies met ’n geestes- of sosiaalwetenskaplike inslag. Die groot aantal skrywers wat al in Afrikaans oor IKT-verwante onderwerpe gepubliseer het in die tydperk 2011–2021 toon dat daar genoegsame skrywers is met die vermoë om artikels van aanvaarbare wetenskaplike gehalte te produseer. Tog is dit opmerklik (op verkennende vlak) dat daar, met enkele uitsonderings, nie veel tekens is van ’n sterk samehorigheid tussen Afrikaanse IKT-verwante publikasies nie. Hierdie neiging staan in teenstelling met die huidige internasionale wetenskaplike konteks waar samehorigheid (verbintenis en konvergensie) tussen wetenskaplikes en hulle werk (versterk deur digitale vermoëns), die deel van hulpbronne, en gesprekvoering (ook inter- en transdissiplinêr) die norm geword het (Pérez-Llantada 2012). Eweneens, vir die wetenskapskultuur rondom IKT in Afrikaans om te gedy is dit nodig dat publikasie van artikels in Afrikaans binne ’n gesonde groter ekosisteem plaasvind. Vanuit ’n pragmatiese perspektief moet daar dus ’n bewustheid groei van die noodsaaklike verskuiwing van ’n vertrekpunt van (slegs) “wetenskap-as-kennis” tot insluiting van die perspektief van “wetenskap-as-praktyk” (Pickering 1992). Slegs deur die skep van ’n groter stelsel rondom wetenskapspraktyk wat die bogenoemde aspekte insluit (d.w.s. verbindings, kommunikasie, hulpbronne en infrastruktuur) kan samehorigheid, en uiteindelik volhoubaarheid van die wetenskapskultuur rondom IKT in Afrikaans verbeter.

6.5 Moontlike verdere navorsing

’n Tema wat heelwat potensiaal toon vir volhoubare verdere navorsing is die tema “taal as sentrale rolspeler in IKT-navorsing”. Aangesien die huidige konteks in Suid-Afrika vra vir beregtiging van alle tale (ook hulpbronskaars tale) sou dit sinvol wees vir ’n navorser om ’n navorsingsagenda op te stel wat toon watter digitale hulpbronne ontwikkel behoort te word. ’n Artikel met so ’n navorsingsagenda kan dan nuttig aangewend word as motivering vir verdere taal-en-tegnologieverwante navorsingsprojekte.

Bibliografie

Nota: Bronne gemerk met * is vir ontleding by die oorsig ingesluit.

ACM. 2012. Computing Classification System. https://dl.acm.org/ccs (26 Februarie 2022 geraadpleeg).

*Africa, F. 2012. Die gebruik van probleemoplossings-onderrigtegnieke deur onderwysers in die Rekenaartoepassings-tegnologieklaskamer. MA-verhandeling, Kaapse Skiereiland Universiteit van Tegnologie.

Åge, L.J. 2011. Grounded theory methodology: Positivism, hermeneutics and pragmatism. Qualitative Report, 16(6):1599–615.

*Badenhorst, L.B. 2013. Die lewensvatbaarheid van ’n mobiele elektroniese rekeningkundige stelsel vir klein- tot mediumgrootte ondernemings. MCom-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

Baneyx, A. 2008. “Publish or Perish” as citation metrics used to analyze scientific output in the humanities: International case studies in economics, geography, social sciences, philosophy, and history. Archivum immunologiae et therapiae experimentalis, 56(6):363–71.

Benbasat, I. en R.W. Zmud. 2003. The identity crisis within the IS discipline: Defining and communicating the discipline's core properties. MIS quarterly, 27(2):183–94.

*Beukes, L. 2015. Die DA se gebruik van Facebook om politieke deelname te fasiliteer: Die 2014–Nasionale Verkiesingsveldtog. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.

*Beukes, V. 2017. ’n Taakgebaseerde rekenaargesteunde leer- en onderrigprogram vir sosiale Afrikaans vir nie-Afrikaanssprekende internasionale studente aan die Universiteit Stellenbosch. Doktorale proefskrif, Universiteit Stellenbosch.

*Blom, M. 2021. ’n Aanlyn Afrikaanse akademiese redigeerwoordeboek: die bruikbaarheid van ’n prototipe. Doktorale proefskrif, Universiteit Stellenbosch.

Bocanegra-Valle, A. 2014. “English is my default academic language”: Voices from LSP scholars publishing in a multilingual journal. Journal of English for Academic Purposes, 13(2014):65–77.

*Boniface, A. en A. Velthuizen. 2017. Skoonlief en die ondier: ’n Ondersoek na die nut van aanlyn bemiddeling in gesinsgeskille in Suid-Afrika. LitNet Akademies, 14(2):755–79. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2017/10/LitNet_Akademies_14-2_Boniface-Velthuizen_755-779.pdf.

*Botes, J. 2015. Die gebruik van Facebook as bedieningsmedium in verhoudingsgerigte jeugbediening. Doktorale proefskrif, Universiteit Stellenbosch.

*Botes, P.S. 2018. Die opsporing van plagiaat in grafiese gebruikerskoppelvlakprogrammeringsopdragte. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.

*Botha, N. 2015. Navorsing oor beleide aangaande tegnologie en die toepassing daarvan in vier verskillende laerskole in die Wes-Kaap. Doktorale proefskrif, Universiteit Stellenbosch.

Brown, I. en M. Tanner. 2008. The international visibility of South African IS research: An author-affiliation analysis in the top IS-ranked IS-centric journals. South African Computer Journal, 42:14–20.

Canagarajah, A.S. 1996. “Nondiscursive” requirements in academic publishing, material resources of periphery scholars, and the politics of knowledge production. Written Communication, 13(4):435–72.

Christofferson, L.R. en B. Lunt. 2009. Ranking scholarly outlets for information technology. Proceedings of the 10th ACM conference on SIG-information technology education. https://dl.acm.org/doi/abs/10.1145/1631728.1631761 (13 April 2022 geraadpleeg).

*Cox, S., A. Steenkamp en R. de la Harpe. 2019. Taalkommunikasiedosente se persepsies en verwagtinge van e-leerondersteuning om dienslewering te verbeter. LitNet Akademies, 16(1):266–94. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2019/06/LitNet_Akademies_16-1_Cox-Steenkamp-DeLaHarpe_266-294.pdf.

*De Beer, C.S. 2016. Om digitaal te wees: ’n Waarborg of ’n bedreiging vir die toekoms? Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, 35(1):1–9.

De Swaan, A. 2001. Words of the World: The Global Language System. Cambridge: Polity.

Donthu, N., S. Kumar, D. Mukherjee, N. Pandey en W.M. Lim. 2021. How to conduct a bibliometric analysis: An overview and guidelines. Journal of Business Research, 133:285–96.

*Du Plessis, A.H. 2016. ’n Analise van die selfoon-WAT: ’n Grondslag vir die verbetering van selfoonwoordeboeke. Magister Lettere en Wysbegeerte (Leksikografie)-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

*—. 2017. Die rol van die bruikbaarheidsbenadering binne die e-leksikografie. Literator: Journal of Literary Criticism, Comparative Linguistics and Literary Studies, 38(2):1–11.

*Du Plessis, D. en C. du Plessis. 2018. Afrikaans op Twitter in ’n wêrelddorp: ’n McLuhaniaanse perspektief. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 58(4):788–808.

*Du Plessis, D.J. 2020. Facebook en die bediening van die kerkjeug in die Apostoliese Geloof Sending van Suid-Afrika: ’n Pastorale studie. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.

*Du Toit, C. 2011. Riglyne vir effektiewe onderwys in afkampusonderwysprogramme vir praktiserende onderwysers. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.

Duszak, A. en J. Lewkowicz. 2008. Publishing academic text in English: A Polish perspective. Journal of English for Academic Purposes, 7:108–20.

*Engelbrecht, H. en M. Mihai. 2020. Tegnologiegebruik deur onderwysers vir leerders met leerhindernisse. LitNet Akademies, 17(3):713–47. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2020/12/LitNet_Akademies_17-3_Engelbrecht-Mihai_713-747.pdf.

*Fick, M. 2013. Masjienleerbenadering tot woordafbreking in Afrikaans. Doktorale proefskrif, Unisa.

*Geldenhuys, E.J. 2012. Sosiale vaardighede vir paarprogrammering. MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Goosen, M. 2018. Aspekte van die ontwerp en samestelling van ’n veeltalige aanlyn termbank vir Suid-Afrikaanse universiteitstudente. MA-verhandeling, Universiteit van Pretoria.

*Gordon, B.J. 2016. Aspekte van regsbeheer in die konteks van die Internet. Doktorale proefskrif, Unisa.

*—. (2018). Regulering van Nulgradering-Internetdienste in Suid-Afrika: quo vadis? LitNet Akademies, 15(2):507–31. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2018/09/LitNet_Akademies_15-2_Gordon_507-531.pdf.

Greenhalgh, T. en R. Taylor. 1997. How to read a paper: Papers that go beyond numbers (qualitative research). British Medical Journal, 315:740–743.

*Griebenow, A. 2015. Enkele tegnieke vir die ontwikkeling en benutting van etiketteringhulpbronne vir hulpbronskaars tale. MSc-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

Hamel, R.E. 2007. The dominance of English in the international scientific periodical literature and the future of language use in science. Aila Review, 20(1):53–71.

Huang, M.H. en Y.W. Chang. 2008. Characteristics of research output in social sciences and humanities: From a research evaluation perspective. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 59(11):1819–28.

Kotze, A. en A. van der Merwe. 2009. The research foci of computing research in South Africa as reflected by publications in the South African Computer Journal. South African Computer Journal, 44:67–84.

*Kotzé, E. 2016. ’n Oorsig van grootdata- en datawetenskaponderrig aan Suid-Afrikaanse universiteite: oorspronklike navorsing. Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, 35(1):1–10.

Kreps, D., L. Leenen en K. Kimpa (reds.). 2018. This changes everything – ICT and climate change: What can we do? Cham: Springer Nature.

*Lauwrens, J. 2021. Behou kontak! Beliggaamde persepsie, aanraking en digitale kommunikasie oor ’n afstand. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 61(2):391–411.

*Lawrence, D. 2021. Afrikaansstudente se persepsies en gebruik van WhatsApp as platform vir (taal-)leer: ’n nuwe norm(aal)? LitNet Akademies, 18(1):283–318. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2021/04/LitNet_Akademies_18-1_Lawrence_283-318.pdf.

*Lazenby, M.J. 2013. Missionale kerk-wees en die benutting van die internet in die plaaslike gemeente met spesifieke verwysing na die webblad. Doktorale proefskrif, Universiteit van Pretoria.

*Loock, H. 2015. Die gebruik van die interaktiewe witbord in geskiedenisonderrig: ’n gevallestudie. MEd-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

*Lotriet, R.A. en K.K. Ditshego. 2020. ’n Assessering van die persepsies oor digitale transformasie by ’n Suid-Afrikaanse handelsbank – ’n geval van Antropogeen-ontkenning vir die ekonomie? Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 60(3):687–707.

*Louw, M. 2017. Die gebruik van die sosiale netwerk Facebook as deel van ’n pastorale benadering tot emosioneel verwonde adolessente. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.

*Lubbe, E.E.S. 2011. ’n Onderrigraamwerk om werktoegangvaardighede by rekenaartoepassingstegnologie-leerders te verbeter. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.

*Maritz, P.F. 2014. Praktiese teologiese perspektiewe vir die ontwikkeling van digitale kommunikasie in die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Vrystaat. MDiv-verhandeling, Universiteit van die Vrystaat.

*Matthee, M. 2013. Kuborge en die toekoms van die gees: verdere besinning oor gees, geestelikheid en die geestelike. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 53(4):546–557.

*Matthew, G.D. 2013. Benoemde-entiteitherkenning vir Afrikaans. MA-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Mays, M. en M.N. Wiggill. 2016. Die eFundi Leerbestuurstelsel as kommunikasie- en verhoudingsbou-instrument. Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, 35(1):1–10.

*McKellar, C. 2011. Dataselektering en -manipulering vir statistiese Engels–Afrikaanse masjienvertaling. MA-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Mihai, M. 2017a. Leerders se ervarings tydens blogging in ’n Afrikaansklas. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 57(1):205–21.

*—. 2017b. Bestuursuitdagings van ’n informasiekommunikasie-tegnologienetwerk in landelike skole. Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, 36(1):1–10.

Mouton, J. 2005. Afrikaans as wetenskapstaal in Suid-Afrika. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 45(3):370–85.

*Mukhari, S.S. en A.J. Hugo. 2017. Die leerteorieë onderliggend aan inligting en kommunikasietegnologie waarvan onderwysers kennis moet dra. Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, 36(1):1–7.

*Mulvaney, N. 2015. Die erkenning van elektroniese dokumente as geldige testament. LLM-verhandeling, Universiteit van Pretoria.

*Nel, M. 2018. Outeurskapidentifikasie en mikroblogs: ’n Eksploratiewe forensiese analise in ’n digitale era. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.

Oates, B. 2006. Researching Information Systems and Computing. Londen: Sage.

*Odendaal, C.V. 2016. Die gebruik van Facebook vir kommunikasiebestuur deur Wegtydskrifte: ’n verkennende studie. MA-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Olivier, J. 2016. Vervlegte interaksie: Implementering van ’n bring-jou-eie-toestel-benadering teenoor verskafde tabletrekenaars. Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, 35(1):1–8.

Parry, D.A. 2019. Computing research in South Africa: A scientometric investigation. South African Computer Journal, 31(1):51–79.

*Pedro, M. en M. van der Merwe. 2020. ’n Kritiese blik op 21ste-eeuse onderrig en leer deur ’n onderwyser- en leerderbril. LitNet Akademies, 17(1):440–72. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2020/04/LitNet_Akademies_17-1_Pedro_vdMerwe_440-472.pdf.

Peffers, K. en T. Ya. 2003. Identifying and evaluating the universe of outlets for information systems research: Ranking the journals. Journal of Information Technology Theory and Application, 5(1):63–84.

Pérez-Llantada, C. 2012. Scientific discourse and the rhetoric of globalization: The impact of culture and language. Londen: Continuum International Publishing Group.

Pickering, A. (red.). 1992. Science as practice and culture. Chicago: The University of Chicago Press.

*Pretorius, C. 2016. Die ervaring van aktiewe betrokkenheid by ’n aanlyn Facebook-ondersteuningsgroep as ’n vorm van ondersteuning vir individue wat met meervoudige sklerose gediagnoseer is. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 56(3):809–28.

Ramey, J. en P.G. Rao. 2011. The systematic literature review as a research genre. 2011 IEEE International Professional Communication Conference. https://ieeexplore.ieee.org/abstract/document/6087229 (13 April 2022 geraadpleeg).

Rennie, D.L. en K.D. Fergus. 2006. Embodied categorizing in the grounded theory method: Methodical hermeneutics in action. Theory and Psychology, 16(4):483–503.

Roth, W.M. en D. Lawless. 2002. Science, culture, and the emergence of language. Science Education, 86(3):368–85.

*Roux, L. 2015. ’n Ondersoek na die onderwysmetodiek van aanlyn fluitonderrig. MMus-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Salager-Meyer, F. 2008. Scientific publishing in developing countries: Challenges for the future. Journal of English for Academic Purposes, 7(2):121–32.

Sanders, I.D. en P.M. Alexander. 2015. A study of computing doctorates in South Africa from 1978 to 2014. South African Computer Journal, 57:58–89.

*Senekal, B.A. 2011. Die digitalisering van NALN se knipselversameling: Die bemiddeling van 21ste-eeuse navorsing in die Afrikaanse letterkunde. LitNet Akademies, 8(2):46–65. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2021/01/LA_8_2c_senekal.pdf.

*—. 2012. ’n Inligtingstegnologie-gesentreerde gebruikerskoppelvlak vir navorsingsdoeleindes binne die geesteswetenskappe met spesifieke verwysing na die Afrikaanse letterkunde. LitNet Akademies, 9(2):468–499. https://www.litnet.co.za/assets/pdf/7GWSenekal.pdf.

*—. 2018. Socmint: Die monitering van sosiale media vir gemeenskapsveiligheidsdoeleindes binne ’n grootdataraamwerk in Suid-Afrika met spesifieke verwysing na Orania. LitNet Akademies, 15(3):276–309. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2018/12/LitNet_Akademies_15-3_Senekal_276-309.pdf.

*—. 2019. ’n Sisteemteoretiese ontleding van gebruikersinteraksies rondom Deon Meyer se Twitter-profiel: ’n Resepsiestudie in die digitale era. LitNet Akademies, 16(3):75–102. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2019/12/LitNet_Akademies_16-3_Senekal_75-102.pdf.

*—. 2020a. ’n Ontleding van drie Suid-Afrikaanse uitgewerye (NB-Uitgewers, LAPA Uitgewers en Protea Boekhuis) se Instagram-plasings. LitNet Akademies, 17(3):59–81. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2020/12/LitNet_Akademies_17-3_SenekalB_59-81.pdf.

*—. 2020b. ’n Hond, ’n hottentotsgot en literêre prestige: Instagram as rolspeler in die Afrikaanse literêre sisteem. LitNet Akademies, 17(3): 211–40. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2020/12/LitNet_Akademies_17-3_SenekalB_211-240.pdf.

*Senekal, B.A. en E. Kotzé. 2018. Die ontwikkeling van ’n koste-effektiewe en byderwetse multimedia digitale argief by EPOG in Orania. LitNet Akademies, 15(3):239–75. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2018/12/LitNet_Akademies_15-3_Senekal-Kotze_239-275.pdf.

*Slabbert, I. 2011. Die ergonomies ideale inrigting van rekenaarsentrums in skole. MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Slabbert, I., E. Mentz en I. Oosthuizen. 2014. Die ergonomies ideale rekenaarlokaal vir die daarstel van leerdergeborgenheid. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 54(1):111–28.

*Slinger-Steenberg, L. en D. Daniels. 2019. Verkenning van WhatsApp as ondersteuningsplatform om ouerbetrokkenheid by Xhosasprekende leerders se opvoeding te bevorder. LitNet Akademies, 16(2):467–88. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2019/10/LitNet_Akademies_16-2_SlingerSteenberg-Daniels_467-488.pdf.

*Smit, I. en L. du Plessis. 2013. Leerbestuurstelsels teenoor sosialenetwerk-omgewings: die ontwikkeling van ’n geïntegreerde tegnologiese onderrig-leer-model. LitNet Akademies, 10(1):415–39. https://www.litnet.co.za/assets/pdf/tydskrifuitgawe_10_1/10(1)_GW_SmitDuPlessis.pdf.

*Snyman, D., G. van Huyssteen en W. Daelemans. 2014. Outomatiese genreklassifikasie vir Afrikaans. Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, 33(1):1–12.

*Stols, G.H., S.J. Venter en E.M. Louw. (2016). Faktore wat onderwysers se gebruik van GeoGebra vir Wiskundeonderrig beïnvloed. Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, 35(1), 1‒8.

*Strydom, M. (2011). ’n Bydrae tot die rangordebepaling van akademiese tydskrifte. LitNet Akademies, 8(1):214–23. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2021/01/LA_8_1j_strydom.pdf.

*Tarantal, J.C. 2011. Die rol van tegnologiekoördineerders in inligting- en kommunikasie tegnologie [kommunikasietegnologie] in Suid–Afrikaanse skole. MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Taylor, E., R. Goede en T. Steyn. 2011. ’n Model van faktore wat die sukses van onderrigleer van tegnologiegebaseerde modules beïnvloed. LitNet Akademies, 8(3):21–62. https://www.litnet.co.za/assets/pdf/2_taylor.pdf.

*Taylor, B. 2018. Studente se ervaring van afstandsleer in die Baccalaureus Educationis Grondslagfase-graad. MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Taylor, R. en M. van der Merwe. 2019a. ’n Behoefte aan die integrering van tegnologie in die Afrikaans Huistaal-klaskamer om die ontwikkeling van 21ste-eeuse vaardighede te ondersteun: ’n gevallestudie. LitNet Akademies, 16(1):295–340. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2019/06/LitNet_Akademies_16-1_Taylor-VanDerMerwe_295-340.pdf.

*—. 2019b. Die integrasie van tegnologie in die Afrikaans Huistaal-klaskamer van skole in die Wes-Kaap: ’n gevallestudie. LitNet Akademies, 16(2):509–53. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2019/10/LitNet_Akademies_16-2_Taylor_vanderMerwe_509-553.pdf.

*Tempelhoff, W.G.D. 2019. Koppelvlakontwerp om plekspesifieke digitale literatuur toeganklik te maak vir gebruikers met siggestremdheid. MA-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

Thomas, J. en J. Brunton. 2007. EPPI-Reviewer: software for research synthesis. https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10003909/1/Thomas2007EPPI-Reviewer%28Poster%29.pdf (13 April 2022 geraadpleeg).

Turpin, M. 2018. Assessing South African ICT4D research outputs: A journal review. South African Computer Journal, 30(1):108–127.

UNESCO. 2013. International standard classification of education. http://uis.unesco.org/sites/default/files/documents/international-standard-classification-of-education-fields-of-education-and-training-2013-detailed-field-descriptions-2015-en.pdf (13 April 2022 geraadpleeg).

*Van As, J. 2020. Lesingpodsendings in Afrikaans om inklusiwiteit te bevorder. LitNet Akademies, 17(2):457–87. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2020/09/LitNet_Akademies_17-2_VanAs_457-487.pdf.

Van Biljon, J. en F. Naude. 2018. Collaboration towards a more inclusive society: The case of South African ICT4D researchers. In Kreps e.a. (reds.) 2018.

*Van Breda, J. 2011. ’n E-onderwysgebaseerde benadering tot die implementering van die Nasionale Kurrikulumverklaring vir fisiese wetenskappe: ’n didaktiese perspektief. Doktorale proefskrif, Universiteit van die Vrystaat.

*Van den Berg, J.A. 2016. ’n (Outo)biografiese Twitter-teologie. HTS: Theological Studies, 72(4):1–7.

*—. 2021. Bekentenisse van ’n YouTube-prediker: Voorlopige outo-etnografiese refleksies oor die opname en lei van ’n digitale erediens. In die Skriflig/In Luce Verbi, 55(2):1–7.

*Van der Merwe, P. en C. Jansen. 2015. ’n Eksploratiewe ondersoek na adolessente se internetgebruik en die identifisering van moontlike risikofaktore ten opsigte van hulle psigososiale welstand. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 55(3):490–506.

*Van Dyk, T., H. Louw, M. Taljard en D.J. Cloete. 2021. Digitale hulp vir akademiese Afrikaans – eerste lesse uit ’n ontwikkelingsprojek. Literator ‒ Journal of Literary Criticism, Comparative Linguistics and Literary Studies, 42(1):1–14.

*Van Huyssteen, G.B., M. Botha en A. Antonites. 2016. Die Virtuele Instituut vir Afrikaans (VivA) en markbehoeftes in die Afrikaanse gemeenskap. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 56(2‒1):410–37.

*Van Niekerk, F. 2013. Die rol en regulering van internetdiskoerse op die NG Kerk se webplatforms in die daarstelling van ’n publieke sfeer. Magister in Joernalistiek, Universiteit Stellenbosch.

*Van Staden, C.J. 2011. Sosiale netwerk analise as metode om die deurlopende professionele ontwikkeling van wiskundeonderwysers van ’n sekondêre skool te bevorder. Doktorale proefskrif, Universiteit Johannesburg.

*—. 2016. Ontleding van sosiogramme as metode om die doeltreffendheid van genetwerkte leer in ’n skoolgebaseerde wiskundevakgroep te ondersoek. LitNet Akademies, 13(3):672–718. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2016/12/LitNet_Akademies_13-3_VanStaden_672-718.pdf.

*—. 2017. Aanlynleeromgewings: ’n Sleutel tot die deurlopende professionele ontwikkeling van onderwysers. LitNet Akademies, 14(3):770–821. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2017/12/LitNet_Akademies_14-3_vanStaden_770-821.pdf.

*—. 2018. WhatsApp? Die ontwikkeling van ’n positief-interafhanklike e-praktyknetwerk tydens die samestelling van e-portefeuljes in afstandhoëronderwys. LitNet Akademies, 15(2):350–96. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2018/09/LitNet_Akademies_15-2_vanStaden_350-396.pdf.

*—. 2019. ’n Ondersoek na die tegnologiese-pedagogiese-en-inhoudkennis (TPEIK) waartoe die Arend-toep toegang verleen. LitNet Akademies, 16(2):584–622. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2019/10/LitNet_Akademies_16-2_vanStaden_584-622.pdf.

*—. 2021. Onderwysers se persepsies van Facebook en Gesels.net as e-leeromgewings: implikasies vir nood-afstandonderwys. LitNet Akademies, 18(1):450–476. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2021/04/LitNet_Akademies_18-1_vanStaden_450-476.pdf.

*Van Tonder, A.M. 2014. Die invloed van selfoongebruik op vroeë-adolessente se portuurgroepverhoudinge. MA-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Van Zyl, S. 2014. Die onderrig van Scratch met die oog op die aanleer van Delphi as objekgeoriënteerde programmeertaal. MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Venter, G. 2012. Bydraes tot die oplossing van die veralgemeende knapsakprobleem. Doktorale proefskrif, Unisa.

*Viljoen, W.J. 2014. Die integrasie van rekenaarondersteunde tekeninge as hulpmiddel in die onderrig van onderwysstudente in ingenieursgrafika en -ontwerp. MA-verhandeling, Universiteit van die Vrystaat.

*Wolff, H. 2014. Prosesanalise om die inligtingsvloei van ’n teaterpasiënt in ’n privaat hospitaal in Pretoria te optimaliseer: ’n gevallestudie. MCur-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

*Wolff, F. 2018. Skoner en kleiner vertaalgeheues. Doktorale proefskrif, Unisa.

Zawacki-Richter, O., M. Kerres, S. Bedenlier, M. Bond en K. Buntins (reds.). 2020. Systematic reviews in educational research: Methodology, perspectives and application. Wiesbaden: Springer VS.

• Die fokusprent deur Israel Palacio by hierdie artikel is verkry op Unsplash.

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post ’n Oorsigtelike verkenning van die omvang en fokus van inligtings-en-kommunikasietegnologie-verwante navorsing in Afrikaans vir die tydperk 2011–2021 appeared first on LitNet.

Abstract

The aim of the paper is to provide an overview of the extent and focus of information and communications technology (ICT) related research in Afrikaans for the period 2011‒2021. Doing scientific research in a language such as Afrikaans is not a matter of course, given the global pressure to publish in international journals with high citation rates, the fluency in English of most Afrikaans scholars, and the resources available at South African institutions to facilitate scientific publication in English. Factors that may exert a positive influence on a decision to publish in Afrikaans include the South African government subsidy formula for publication that does not discriminate against scientific publications in any of the indigenous languages, Afrikaans being a fully developed scientific language, and developmental perspectives that encourage scientific publication in local languages, which not only improves access to scientific literature for local communities, but also enables publication of local and indigenous knowledge in appropriate languages.

Language is an important aspect of scientific practice as a cultural phenomenon (Roth and Lawless 2005). Mouton (2005) demonstrates how this also applies to Afrikaans as scientific language, with scientific publication practices in Afrikaans corresponding to the scientific cultural practices that are established in various disciplines. Of particular relevance to this paper are his findings that ICT-related research does not correspond to a single scientific culture, and that human science-related research is more often locally published in Afrikaans journals than for instance research in natural or health sciences.

ICT-related research areas are diverse and are often interdisciplinary in nature. Furthermore ICT-related research comprises a mix of scholarly and practice based publications. An important consideration is the relatively short shelf-life of most technologies, which requires that research be published and disseminated as rapidly as possible. This also puts pressure on researchers to rather publish in English than in other languages.

For the purpose of this paper ICT-related fields are seen as the confluence of information systems and computing disciplines (computer science, software engineering, ICT) that have a core technological dimension. This corresponds largely to the ACM classification system for computing topics. In this article the disciplines in which the research papers were grounded were also of interest. As a guide to disciplinary areas the UNESCO classification system was used.

The review was structured around the following questions:

• What is the extent of scientific ICT-related research published in Afrikaans in the period 2011‒2021?
• Which ICT-related topics were researched in this period and in which disciplines were the studies grounded?
• Which themes can be identified in the published research?
• Is there (at an exploratory level) an indication that publications included in this review are linked through citations with one another or with other Afrikaans publications?

The contribution of the paper thus is to provide an update of “the extent and production of scientific products in Afrikaans” (Mouton 2005:370) in the focused area related to ICT research.

The research method used was a systematic review. A set of Boolean search strings was compiled and refined after a first round of searches. It became clear at an early stage that the normal sources of publications used for systematic reviews (e.g. Web of Science and Scopus) provided inadequate coverage of Afrikaans publications and the search was adapted to search via the open internet and known scholarly publication outlets in Afrikaans (e.g. LitNet Akademies, Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie and Tydskrif vir Geesteswetenskappe). Papers included in the review were selected on the basis of relevance and scholarly merit. On this basis, 86 publications were selected and analysed as part of the study. These comprised 53% journal publications and 47% dissertations and theses. The publications included in the review were analysed using a grounded approach to allow an overall picture of the scope and focus of the research to emerge.

Although more than 90 researchers had participated in the studies included in the review, only 11 were involved in more than a single publication. Authors of the publications were mainly affiliated with the traditional large South African universities. Researchers from North-West University contributed significantly more than other universities, largely because of the significant number of theses and dissertations completed in Afrikaans at this university.

Although overall numbers of publications remained relatively stable for the period 2011‒2021, a closer examination revealed a significant decline in the production of theses and dissertations in Afrikaans, while publication of journal papers increased significantly since 2016, with LitNet Akademies as the preferred publication outlet.

In terms of the focus and nature of ICT-related discourses it emerged that the vast majority of publications had their origins in human and social sciences, and education. Only a limited number of papers were focused on ICT within a technological context.

In terms of the ACM classification system the main technological focus areas in the publications related to computing applications (mainly educational applications) and web-based applications (mainly social media).

Findings show that ICT-related research in Afrikaans exhibits a strong social nature, with the social context of information technology determining the nature and focus of the research in most instances. The central theme identified is “aspects of being human in the digital environment”, with significant subthemes being “education and technology”, and “language (notably Afrikaans) as central role player in ICT-related research”. The aspects of being human that are addressed include philosophical, theological, psychological, social, historical, language and educational dimensions.

The subtheme of “education and technology” relates to both schools and tertiary education. Research focused on teachers and lecturers, technological considerations related to e-learning and online learning, social networks and computer applications, and the context of the adoption and use of technology in schools.

Research relating to the subtheme of “language (notably Afrikaans) as a core role player in ICT-related research” demonstrates the role of language as both a stimulus and an area of application (both in terms of the language and its users). Main elements covered include Afrikaans as resource-scarce language, the impact of technology on aspects of Afrikaans, digital lexicography and related work, technological support for Afrikaans education, language and technology as bridging facility and virtual Afrikaans communities.

An exploration of bibliometric aspects of the research included in the survey shows that only 53% of publications are cited, with 47% having no citations. Within the subtheme of “language as central role player in ICT research” citation rates are higher, with 63% of publications being cited. The most citations for any single publication in the study is 15 citations. Although a majority (61%) of the publications do cite other Afrikaans sources, only 21% of the publications cite other publications included in the study.

The large number of authors that have published on the topic in Afrikaans is an indication that there are sufficient numbers of scientists with the ability to conduct research and report on it in a scientific manner in Afrikaans. However, there is limited evidence (at exploratory level) of a cohesive scientific culture that has developed. This may be contrasted with the current default status of (international) scientific research that relies on discourse (including inter- and trans-disciplinary discourses), convergence, connectivity (among researchers) and sharing of resources and infrastructure (Pérez-Llantada 2012). For ICT-related research in Afrikaans to develop a scientific culture, the point of departure cannot solely be “science-as-knowledge”, but needs to broaden to include “science-as-practice” (Pickering 1992). Thus, through an ecosystemic approach around scientific practice (including all the elements of international scientific research listed above), a cohesive scientific culture around ICT in Afrikaans can be sustained.

The theme “language as a core role player in ICT-related research” holds potential for sustainable further research in Afrikaans. The South African context requires equal treatment of all official languages. With most of these languages lacking resources, there is potential for a research and development agenda for the development of digital resources for resource-scarce languages, including Afrikaans.

Keywords: Afrikaans; computer science; information and communications technology; information systems

• This article’s featured image by Israel Palacio was obtained from Unsplash.

Lees die volledige artikel in Afrikaans

’n Oorsigtelike verkenning van die omvang en fokus van inligtings-en-kommunikasietegnologie-verwante navorsing in Afrikaans vir die tydperk 2011–2021

The post A review of the extent and focus of information and communications technology related research in Afrikaans for the period 2011–2021 appeared first on LitNet.

Prent: https://pixabay.com/photos/books-stack-literature-knowledge-5937823/

Johan Anker is deeltydse dosent betrokke by KSUT (CPUT) en sedert 2018 as buitengewone professor verbonde aan die Departement Kurrikulumstudie van die Universiteit Stellenbosch.

Hy is ook bekend as aanbieder by onderwyseropleidingsessies onder die vaandel van verskeie onderwysdepartemente en was meer onlangs landswyd betrokke by kursusse van die ATKV in verband met lees- en letterkunde-onderrig. Hy is bekend as navorser en opleier op die gebied van leesbegriponderrig en was betrokke by verskeie handboekreekse vir Afrikaans, vanaf grondslagfase tot graad 12.

Aangesien leesbegripstrategieë en die onderrig daarvan ’n reuse-probleem is in al die onderwyssektore, deel hy in die artikel hier onder die ervaring en kennis wat hy oor meer as drie dekades opgebou het met onderwysers en onderwyseropleiers.

............

Die betekenis van wat jy lees, lê net so wyd soos jou agtergrondskennis, woordeskat, belesenheid, denke, verbeelding en lewenservaring, in verhouding met die teks waarmee jy besig is. Daar word tereg baie gepraat en geskryf oor die gebrek aan leesbegrip, gebrek aan geletterdheid in ’n breër sin (betekenis), die onvermoë van soveel kinders om vroeg al te dekodeer, vloeiend te lees, woorde te herken.

................

Die betekenis van wat jy lees, lê net so wyd soos jou agtergrondskennis, woordeskat, belesenheid, denke, verbeelding en lewenservaring, in verhouding met die teks waarmee jy besig is. Daar word tereg baie gepraat en geskryf oor die gebrek aan leesbegrip, gebrek aan geletterdheid in ’n breër sin (betekenis), die onvermoë van soveel kinders om vroeg al te dekodeer, vloeiend te lees, woorde te herken. Hierdie aspekte is almal baie belangrik as ’n basis vir die leesproses om uiteindelik by die doel daarvan te kom: om met begrip te kan lees. Want ’n mens kan ’n hele sin vlot en vloeiend lees, maar nog altyd niks daarvan verstaan nie. Soos wanneer iemand vir my ’n teks oor elektronika of kernfisika gee om te lees!

Die vraag in hierdie bespreking gaan egter daaroor of ons genoeg dink oor wat leesbegrip alles inhou, hoe vervleg en geïntegreerd dit is met ander faktore soos agtergrondskennis, lewenservaring, konteks, omgewing, sosio-ekonomiese faktore?

...............

Die vraag in hierdie bespreking gaan egter daaroor of ons genoeg dink oor wat leesbegrip alles inhou, hoe vervleg en geïntegreerd dit is met ander faktore soos agtergrondskennis, lewenservaring, konteks, omgewing, sosio-ekonomiese faktore?

................

Miskien is dit eerstens belangrik om na te dink oor ons eie prosesse wanneer ons lees. Miskien moet ons eers bewús word van ons eie denkprosesse wanneer ons lees, voordat ons (veral as onderwysers en opleiers van onderwysers) daaraan dink om lees te onderrig en begripstoetse op te stel? Terselfdertyd moet dié wat kritiek uitspreek oor die onderrig van lees en leesbegrip ook eers nadink oor wat alles in hulle gedagtes gebeur wanneer hulle lees. Heelwat navorsers stel dit baie duidelik dat metakognisie (die denke oor jou leesproses terwyl en hoe en waaroor jy lees) die belangrikste aspek is wat eers ontwikkel moet word.

Ek probeer hier onder net my eie denke oor die lees van ’n teks weergee as ’n voorbeeld van hoe ’n mens hierdie denke oor ’n teks kan verwoord, hardop kan dink en so aan, leerders kan modelleer sodat hulle kennis kan neem van die soort denke en vrae wat deel vorm van leesbegrip. Die ontwikkeling van metakognisie (hoe ek dink oor my denke en my leesproses) is een van die belangrikste maniere om leesbegrip te verbeter, maar ek moet eers bewus word van my eie metakognisie voordat ek dit aan ander kan modelleer en ander kan ondersteun in die ontwikkeling daarvan.

..............

Die ontwikkeling van metakognisie (hoe ek dink oor my denke en my leesproses) is een van die belangrikste maniere om leesbegrip te verbeter, maar ek moet eers bewus word van my eie metakognisie voordat ek dit aan ander kan modelleer en ander kan ondersteun in die ontwikkeling daarvan.

................

Ek begin met my eie denke oor ’n teks en my uiteindelike interpretasie daarvan. Ek moet beklemtoon dat dit ’n persoonlike interpretasie is en kan verskil van leser na leser omdat elkeen se agtergrondskennis, teoretiese kennis, denke en assosiasies rondom woorde en begrippe (kan) verskil. Die geskrewe vorm is ook bedoel om eintlik as ’n hardopdink-proses voorgehou te word. Dit neem ook nogal lank vir ’n mens om só jou gedagtes terwyl jy lees uit te druk in woorde! Dit as sodanig is ook ’n proses wat geoefen moet word.

Ek begin met ’n gedig, omdat dit my vakterrein is. Die proses wat ek hier onder beskryf, kan egter op alle vakke toegepas word.

Ek begin met woorde wat ek raaksien soos wat ek vinnig deur die teks hier onder kyk. Nogal ’n gedig oor tegnologie, sien ek tot my verbasing. Woorde soos die volgende wat in die teks voorkom: program, tegnologie, skryf, jaarliks, klank, afstandbeheer, natuurlik, herhaal, outomaties. Bekende woorde? Ja, ek dink baie lesers het hulle al gehoor en gelees. Ek weet ook uit my agtergrond in die semantiek dat hierdie woorde net letters en klankverbindings is wat mondeling of skriftelik verwys na dinge of prosesse in die werklikheid. Die woord program byvoorbeeld verwys net na iets wat ’n program is – die woord program is nie die program self nie!

Maar nou ken ek verskillende soorte programme: sportprogramme, skoolprogramme, bemarkingsprogramme, rekenaarprogramme, ens. En so verskil elkeen van ons se agtergrondskennis van verskillende soorte programme, afhangende van ons ervaring en werk en omgewing.

Selfs die woord afstandbeheer kan na verskillende voorwerpe, programme en situasies verwys en het sedert Covid nog ander soorte “betekenis” bygekry! Só baie dinge moes “oor ’n afstand” beheer word. Dit is beslis nie net ’n proses waarmee jy TV-programme beheer nie.

............

Ons kan egter die woorde se betekenis beter afbaken eers as dit in ’n sin of teks of breër konteks gebruik word. En dan hang dit af van hoeveel ek van daardie konteks weet, wat my agtergrondskennis daarvan is.

.............

Ons kan egter die woorde se betekenis beter afbaken eers as dit in ’n sin of teks of breër konteks gebruik word. En dan hang dit af van hoeveel ek van daardie konteks weet, wat my agtergrondskennis daarvan is.

Kom ons begin met die woord tegnologie, die titel van die gedig. Watter verskeidenheid dinge, programme, voorwerpe kan ek verbind met dié woord wat een van die mees gebruikte woorde in die moderne wêreld is? Vir verskillende lesers wissel dit van slegs ’n bekende woord tot assosiasie met ’n hele wye netwerk en industrie. Ek dink my eie kennis daarvan (en dus ook woordeskat) is redelik beperk in vergelyking met die meeste jongmense s’n wat daarmee grootgeword het. Ek dink maar net aan selfone en hoe ek sukkel daarmee. Maar my kennisveld, die terrein waarin ek dit kan toepas, brei darem daagliks uit.

’n Terrein wat ek redelik goed ken, is die letterkunde, wat gedigte insluit. Nou wat het ’n woord soos tegnologie met die letterkunde of gedigte te doen, behalwe dalk nou in die wêreld van wetenskapfiksie? Hier kom goed nou by mekaar wat ek nie dadelik aan gedink het nie. Ek wonder maar net hardop.

Sou ’n mens dan nou ’n gedig kon skryf oor “tegnologie”? Die mense wat baie gedigte lees, sou vir jou ’n hele reeks kon noem. Ek dink dit sal egter beteken dat die teks heel moontlik anders gaan lyk as die gewone tegnologieteks wat ek al gesien het, met heelwat woordeskat uit die tegniese wêreld – formules, formele en presiese taalgebruik – of so dink ek nou daaroor.

Byvoorbeeld:

Tegnologie

Die program deur U self geskryf
word jaarliks herroep op harde skyf
en elke onderdeel digitaal bepaal

tog kan U deur middel van afstandbeheer
enige troostelose winter herprogrammeer
of dit natuurlik outomaties herhaal.

Wat gebeur nou in my leesproses? Ek is meer op my gemak, want normaalweg kan ek gedigte lees en geniet en redelik verstaan.

............

Wat gebeur nou in my leesproses? Ek is meer op my gemak, want normaalweg kan ek gedigte lees en geniet en redelik verstaan.

.............

Ek sien dadelik raak dat dit ’n gedig is deur die vorm te herken: die titel en twee strofes wat elk drie reëls het. Ek dink dit word “tersines” genoem, dié strofevorm. Maar dit is nie nou belangrik nie. Ek wil eers dink waaroor die gedig handel, wat dit “beteken”. Ek stel dus eers belang in die inhoud daarvan. Ek weet ook ek sal die gedig meer as een keer moet lees om verwysings en woorde daarin beter te verstaan en die verband tussen hierdie woorde te probeer agterkom. My agtergrondskennis en ervaring gee vir my daardie raamwerk of “schema” in verband met gedigte om binne te dink (soos iemand anders na ’n wiskundeprobleem kan kyk!).

Die titel, weet ek, is baie belangrik in enige gedig, en ek wonder dadelik daaroor: “Tegnologie”. Watse soort tegnologie sou dit nou wees, of is dit, soos baie ander gedigte eerder ’n toepassing op mense se lewens (want dit is waaroor gedigte gewoonlik gaan –sê my ervaring). Al manier om uit te vind is om verder te lees, en soos ek lees, my eie vrae hier bo te beantwoord.

Die eerste, versigtige lees stel my gerus dat hier nie te veel “tegnologiese” woordeskat is wat dit vir my moeilik gaan maak nie. Ek ken die woord “digitaal” ook redelik goed, maar weet nie presies mooi wat dit beteken nie.

Soos ek lees, sien ek heelwat woorde wat wel na tegnologie verwys: ’n “program” wat geskryf word, soos ek al kollegas sien sukkel het met die skryf van rekenaarprogramme vir byvoorbeeld skoolroosters! So ’n program verstaan ek kan onder andere op hardeskyf bewaar en “herroep” word. Selfs “jaarliks”, bedoelende elke jaar. Maar “herroep”, dink ek nou, kan beteken dat dit weer net so gebruik gaan word, of dalk selfs herroep word om te verander? Ek sal eers later kan besluit watter betekenis dit het, of dalk selfs albei? In ’n gedig is daar soms woorde wat dubbelsinnig is, meer as een ding gelyktydig kan impliseer. Dis nog ’n rede om meer as een keer te lees.

Die laaste reël van die eerste strofe beklemtoon ook dat die besonderhede in die program spesifiek vasgestel en ingeskryf is: “digitaal bepaal”. Dis wat daardie woorde vir my beteken op hierdie stadium. Ek verstaan nie regtig hoe dinge “digitaal bepaal” word nie, maar weet dit gebeur!

My gedagtes gaan egter die hele tyd terug na die gebruik van die “U” met ’n hoofletter in die eerste reël. Wie is hierdie “U” wat hierdie program so presies geskryf het dat dit “jaarliks” dieselfde kan bly? Kan dit ’n Skeppergod wees? In my kultuur verwys ons so met ’n hoofletter na God, die skepper. Indien dit die geval is, gaan die gedig nie net oor tegnologie nie, maar ook oor die hele skepping, die mens ingesluit – so begin ek dink. Dit staan egter nie so in die eerste strofe nie – ek begin net daaraan dink! Maar dis in elk geval nog net die eerste strofe. Daar is ook ’n aandagstreep, wat vir my sê die volgende strofe gaan daarop uitbrei.

Die tweede strofe begin met “tog”, en “tog” beteken dat ten spyte van wat nou al gesê is, iets anders ook dalk kan gebeur. Weer word na die “U” verwys. Dieselfde “U” as in die eerste strofe, neem ek aan. Die een wat die program geskryf het. En nou word hier die eerste keer gepraat van “afstandbeheer”. Hierdie “U’ kan dan van baie ver, of in elk geval vanaf ’n afstand, blykbaar die program “herprogrammeer”. Die skepper van die program kan dus sy eie program moontlik aanpas? Dit is “tog” moontlik?

Die program waarna verwys word, sluit egter nou ook ’n seisoen in: “troostelose winter”. In watter opsig is die winter deel van ’n program? Is dit omdat dit een van die vasgestelde seisoene is wat jaarliks plaasvind, deel is van die natuur se siklus? En is alle winters dan nou “troosteloos”?. Wat beteken die woord “troosteloos”? Is dit dalk “sonder enige troos”, dus hartseer, vol smart en swaarkry? Winter word nogal in die letterkunde dikwels geassosieer met lyding, swaarkry en selfs die dood, terwyl lente en somer weer lewe voorstel of simboliseer. So sê my agtergrondskennis oor gedigte waarin na die natuur of seisoene verwys word.

Ek wonder nou verder hoekom die spreker in hierdie gedig die winter as “troosteloos” beskryf. Het hy hierdie winter as baie hartseer ervaar? Vra hy eintlik dat die skepper/God asseblief hierdie program herskryf vir die volgende jaar en die winter minder “troosteloos’ maak? As God dan in beheer is van hierdie program, is dit seker binne sy mag? Is dit wat hierdie reëls beteken? Dié soort gedagtes begin nou vorm kry as gevolg van die heen-en-weer-verwysings na die woorde en begrippe in die eerste en tweede strofe.

Ek begin dink die gedig is eerder metafories, of dan beeldspraak, as wat dit na ’n werklike rekenaarprogram verwys. Die ooreenkoms tussen ’n rekenaarprogram en die verwysing na ’n seisoen is dan die spesifieke en herhalende aard van seisoene elke jaar. Die hele siklus van seisoene jaar na jaar werk dan volgens die spreker soos ’n goed-opgestelde program.

Maar nou is daar is nog ’n reël: “of dit natuurlik outomaties herhaal”. Is dit ’n gevoel van gelatenheid by die spreker dat dit in die skepper/God se hande is en dat die natuurlike proses van lewe en dood, vreugde en hartseer maar so sal voortgaan? Moet die spreker nou maar vrede maak daarmee dat dit is hoe dinge gebeur, en gebeur het? Selfs die woord “natuurlik” word nou ook dubbelsinnig: Dit is die natuurlike verloop van dinge of dit is uit die aard van die saak, natuurlik, vanselfsprekend in die skepper se hande. Die mens het nie eintlik ’n invloed op daardie besluit nie?

Na al die gedagtes lees ek maar weer die gedig om nou my verskillende idees bymekaar te sit en te toets of dit sin maak. As ek nou terugdink aan wat ek gelees en gedink het, bly die gedagte by my dat die spreker “tog” maar mooi vra of dit nie moontlik is om een keer of net een slag die volgende winter bietjie te “herprogrammeer” nie. Asseblief. Want hierdie een wat nou verby is was darem regtig ’n bietjie erg!

Hoekom dan “tegnologie”? Is dit die verwysing na die vasgestelde, natuurlike siklus in die skepping op aarde, of, en ook, die idee dat ’n skepper/God wat beheer het daaroor, dalk soms na mense ook luister? Dat die “tegnologie” tog nie die finale beheer het nie maar dat die skepper van hierdie program aanpassings kan maak soos nodig? Lees maar nog ’n slag om te kyk of hierdie gedagtes nou nog sin maak.

So verweef ’n mens se gedagtes, vrae, antwoorde en verbindings tussen gedagtes en woordbetekenisse asook jou as mens se ervarings en assosiasies. En die gedagtes sal kan verskil tussen leser en leser. Vir lesers wat al baie hartseer ervaar het, lees dit seker ook anders as vir ander wat min daarvan beleef het. Die emosie en empatie kan verskil. Die geloofsvrae wat kan ontstaan, kan ook nou verskil na gelang van elkeen se persoonlike denke oor die skepper se beheer oor wat met die aarde en mense gebeur.

Bostaande is net ’n voorbeeld van hoe ’n mens ’n gedig kan lees of hoe die lees van gedigte kan werk vir mense wat dit dikwels doen. Dit is nie die enigste manier of enigste betekenis nie! Die idee is nie om vir leerders te sê “dit is hoe julle daaroor moet voel en dink” nie. Dit gaan eerder oor die maniér van dink, die herlees en vrae stel, die wonder oor die betekenis van woorde en die verbande tussen woorde. Dit gaan oor die bewuswording van hoe ’n mens se gedagtes en assosiasies en kennis en ervarings bydra tot jou eie skep van die betekenis vir jouself uit die teks. Die betekenis is nie net in die teks self nie, dis in baie opsigte in jou eie kop! Saam word ’n betekenis gevorm deur die verweefdheid van verskillende soorte denke en gedagtes. En later, as ’n mens dit weer lees, kan jy selfs weer ander aspekte raaksien of daaraan dink. Dink byvoorbeeld net hoe mense die gedig na die ervaring van COVID-19 anders kan lees as in die tyd toe dit geskryf is – lank gelede.

Met die herlees van die modellering is dit tog interessant om te sien watter leesbegripstrategieë alles gebruik is ten opsigte van die leesproses: daarvóór, tydens die lees en daarna:

Die aktivering van agtergrondskennis: oor teks, onderwerpskennis, leesstrategieë.

Toepassing van betekenis van woorde.

Konneksies maak met eie assosiasies, ander tekste en algemenekenniswêreld.

Vrae vra.

Afleidings maak.

Verbande lê tussen woorde en begrippe.

Monitor eie begrip en vrae oor eie begrip.

Gebruik van tekseienskappe en tegniese kennis van vak/genre.

Stel doelstellings vir lees.

Herlees vir begrip.

Voorspelling van betekenisse of volgorde.

Wyer denke as net gedig: die lewe in die algemeen.

Betrek eie ervarings.

Dink oor dubbelsinnigheid en styl (metafories?).

Dink oor spesifieke tegnieke en taalgebruik.

Vra vrae oor die doel van die spreker/outeur.

Maak sintese van verskillende afleidings.

Evalueer teks.

Slotsom as moontlike, voorlopige interpretasie.

Erkenning van ander lesers se moontlike verskille in die leesproses.

Onderrigproses

Wanneer hierdie soort denke gemodelleer word oor ’n teks om vir leerders/student te wys hoe ’n mens se gedagtes kan wissel en vervleg word in ’n gedig, word die volgende proses voorgestel:

• Verduidelik eers die begrip metakognisie.
• Doen en bespreek voorbeelde waar die lesers verskil oor die assosiasies, denke en kennis oor ’n paar woorde.
• Plaas dan daardie woorde in ’n konteks sodat die betekenisse meer spesifiek word. Slegs kort sinne of paragrawe.
• Modelleer dan alleen jou denke oor die teks (kort) sonder enige bydrae van die ander lesers – hulle moet net die hardop dink ervaar.
• Herhaal die modellering met nog ’n teks (kort). of tekste.
• Doen dan die modellering saam met die groep. Laat hulle ook sê wat hulle dink of wil vra.
• Laat die groep dit dan onder mekaar doen, daaroor gesels, terugvoering gee.
• Gee nou kans dat die lesers dit individueel doen en daarna vertel wat in hulle gedagtes gebeur het.
• Laat die lesers nog voorbeelde doen waar hulle hulle gedagtes neerskryf, ’n joernaal hou, vrae formuleer.
• Hou aan met hierdie soort gesprekke, individueel en met die klas.
• Die onderwyser of dosent speel dus al hoe meer die rol van ’n begeleier en die individuele lesers word ondersteun om hierdie denke te ontwikkel – die sogenaamde “scaffolding”- of steierbegeleiding.

Dit is natuurlik ’n proses wat in enige vak toegepas kan word!

Bronne vir verdere leesstof:

Anker, J. 2020. Vakgerigte geletterdheid en leesbegripstrategie-ontwikkeling. Litnet Akademies, 17(3): 787-814.

Brozo, W.G. 2017. Disciplinary and content literacy for today’s adolescents. 6de uitgawe. New York: The Guilford Press.

Keene, E. en S. Zimmermann. 2007. Mosaic of thought. 2^nd Edition. Portsmouth, NH: Heinemann.

Kelley, M. en M. Claussen-Grace. 2007. Comprehension shouldn’t be silent. From strategy instruction to student Independence. Newmark, DE: International Reading Association.

Lees ook:

Vakgerigte geletterdheid en leesbegripstrategie-ontwikkeling

Elders gesien: Die klankbaan van ’n krieketbal op ’n krieketkolf

The post Onderwyshulp: Hoe wyd lê die betekenis van lees? Die toepassing van metakognisie en modellering appeared first on LitNet.

Kinder- en jeugboeke in Suid-Afrika het ’n totale omwenteling ondergaan in die afgelope 40 jaar. Boeke wat vir kinders in Suid-Afrika beskikbaar is en die waarde van die karakters in hierdie boeke sal hier bespreek word. Daar sal ’n bondige oorsig gegee word oor wat van 1990 tot 2010 gepubliseer is, teenoor wat in die laaste 12 jaar in Afrikaans gepubliseer is.

Daar sal ook na die kompleksiteite van karakterassosiëring verwys word ter verheldering van waarom karakters in kinder- en jeugliteratuur so ’n sentrale rol speel wanneer dit by die leeservaring van ’n kinder- of jeugboek kom.

Oorsig van publikasies 1990–2010

Anke Theron (Foto: verskaf)

’n Vlugtige oorsig van Afrikaanse jeugboeke sal beslis toon dat daar ’n tendens was sedert die vroeë 1990’s om meer sogenaamde randfigure in jeugboeke uit te beeld. Ons kan hier dink aan Barrie Hough se Vlerkdans (1992) en Skilpoppe (1998). Daar is ook Leon de Villiers se Aliens en engele (1996) wat die kwessie van egskeiding aanraak. Elsabe Steenberg se Ken jy die weerligvoël? (1992), Johan de Waal se ! Sit oom Paul (1995), Maretha Maartens se ’n Pot vol winter (1992), en François Bloemhof se Slinger-slinger (1997) en Die dae toe ek Elvis was (2000) het kwessies soos tienerseks aangeraak. Daar kan beweer word dat weens die streng sensuur en beheer wat oor kinderboeke, en veral jeugboeke, uitgeoefen is deur die vorige bedeling, die meeste uitgewerye onder staatsbeheer of sterk invloed en hewig onder die heersende gesindheid van die tyd was. Die periode van die 1990’s en vroeë 2000’s was ’n reaksie op die “onder die mat invee”- en “as ons niks sê nie, is daar niks”-benaderings. Dit is dus nie vreemd om ’n sterk oplewing van boeke met onderwerpe soos egskeiding, ontrouheid, dwelms, vigs, drankmisbruik, mishandeling en seksuele oriëntasie te sien nie. Tog het die kwessie van gestremdheid eintlik onlangs eers meer na vore getree.

Oorsig van publikasies sedert 2011 tot op hede

Sou die blik na die laaste dekade verskuif word, beweeg die fokus ’n bietjie weg van die “kwessies” en meer na die karakters en die verhaal wat die karakters probeer vertel. Dit is moontlik om die verhale wat in hierdie tydperk gepubliseer is, te beskou as ’n antwoord op wat in die vorige 14 jaar gepubliseer is en dat daar ’n onderlangse gesprek tussen dié tekste is. Hier kan byvoorbeeld gekyk word na Fanie Viljoen se Uit (2014) wat in gesprek kan tree met Barrie Hough se Vlerkdans (1992), waar die hoofkarakters op ’n reis van selfontdekking (die kwessie van seksuele oriëntasie is natuurlik ook deel van hierdie selfontdekking) gaan en kennis maak met verskeie maatskaplike kwessies. Sou daar na die laaste vier jaar (2019–2022) se publikasies gekyk word, bied die volgende lys titels ’n redelike, alhoewel selektiewe oorsig:

• Thomas@-reeks Omnibus (2019), Carina Diedericks-Hugo
• Die groot koelte (2019), Leon de villiers
• Die avonture van Speurhond Willem 3-in-1 (2020), Elizabeth Wasserman
• 3-in-1: Rock susters, Duinebesies en Franse vlegsel Omnibus (2019), Christien Neser. Voorheen individueel gepubliseer in 2012, 2013 en 2014.
• Glam divas: Talia, Didi en Lienka (2020), deur Solet Scheeres en voorheen individueel gepubliseer in 2011, 2012 en 2013.
• Die Projek-reeks Omnibus (2020), wat insluit Projek Paddaprins, Projek Boontjierank en Projek Doringrosie deur Maritha Snyman. Voorheen individueel gepubliseer in 2008 en 2010.
• Wolk (2021) en Roet (2022) deur Hannes Barnard. Roet is tans op die kortlys vir ’n kykNET-Rapport-Boekprys: Film.
• Offers vir die vlieë (2019) deur Fanie Viljoen.
• Wêreld van wolwe: Eerste bloed (2021), Tweede Asem (2022) en Derde Mag (2022) deur Fanie Viljoen.
• Wat Werner doen met sy drie miljoen (2021) deur Tertius Janse van Rensburg.
• Elikser (2021) deur Frenette van Wyk.
• Clint Fryer en die helde van Huis Hindernis: Die soektog (2021) en Partytjiepret (2021), Anzil Kulsen.
• Toe ons oneindig was (2020), Die 3 van ons (2021) en Anderkant die blou (2022) deur Zelda Bezuidenhout.
• Oopmond (2019), Baster (2020), Poppie Viool en die Swartwoud-arende (2022) en Hoeveel tande het ’n engel? (2022) deur Jan Vermeulen.

Hierdie is slegs ’n klein seleksie van die verskeidenheid boeke wat vir jong lesers gepubliseer is in die laaste vier jaar. Dit is van belang dat daar van nader na die karakters in van hierdie boeke gekyk word.

Karakters en die proses van betekenisgewing

Wanneer daar na die funksionering van ’n karakter binne ’n teks en al die tegniese narratologiese elemente gekyk word, is dit moontlik die belangrikste om die proses van betekenisgewing in ag te neem. Hoe die leser betekenis gee aan wat hy of sy lees en dus ’n karakter op ’n spesifieke manier ervaar of lees, beïnvloed natuurlik ook hul voorkeur.

In Maritha Snyman se studie oor die leesvoorkeure en leesgedrag van Afrikaanse kinders (2006) is breedvoerige, kwantitatiewe navorsing gedoen omtrent waarvan kinders hou om te lees en hoe presies hulle leesgewoontes lyk. Die kernpunte uit hierdie navorsing en wat van toepassing is op hierdie bespreking van “boeke vir alle kinders”, is die volgende gevolgtrekkings:

’n Gemiddeld van 41% van die respondente het verkies om in Afrikaans te lees teenoor die 27% wat Engels verkies het en die 37% wat ewe veel Engels en Afrikaans lees. Taalvoorkeur speel dus ook ’n rol.

Die genres waarvan die respondente die meeste gehou het, was godsdiensboeke. Daarna was dit avontuurverhale, reeksboeke, vriendskapsverhale, strokiesverhale, speurverhale en liefdesverhale, met meer as 45% van die respondente wat hierdie tipes verhale verkies.

Nog ’n interessante bevinding is dat “(d)ie voorkeur vir avontuurverhale, reeksboeke en vriendskapsverhale strook met verwagtings. Die respondente het grillers waarskynlik as avontuurverhale geklassifiseer” (2006:32). Hier kan baie van Fanie Viljoen, François Bloemhof en Jaco Jacobs se boeke genoem word. Dié bevinding strook dus met wat aan die begin van hierdie bespreking genoem is.

In verband met ’n proses van betekenisgewing en leeservaring is al die boeke wat genoem word, verhale waarby lesers iets kan leer of ’n ander insig mee kan kry deur die lees van die betrokke verhaal. Snyman verwys na haar bevinding dat “(r)espondente aandui dat hulle daarvan hou om iets (maar beslis indirek) te leer uit boeke” (2006:49).

Boeke wat nie vroeër genoem is nie, maar wat ’n beduidende insig vir jong lesers kan bied, is Christien Neser se Einstein-boeke, Amper Einstein (2019) en Absoluut Einstein (2020). Dit verskaf ’n heeltemal ander perspektief op ’n karakter, Micha, wat 10 jaar terug as ’n randfiguur gekenmerk sou gewees het. In hierdie geval word die onderwerp van outisme uit die skadu’s gehaal en voorgehou as ’n ervaring deur karakters se oë. Die kwessie rondom randfigure en die definisie van randfigure moet deeglik oorweeg word. Word hierdie karakters as randfigure gesien omdat hulle werklik as figure op die rand van die samelewing funksioneer, of is dit die karakters wat uit ’n vorige onbekende deel van die samelewing uit die skadu’s na die samelewing aangestap kom? Daarom is dit van belang dat kinders hierdie ervarings uit boeke “beleef”.

’n Seleksie van die karakters sal vervolgens in oënskou geneem word.

Ken jy vir Clint Fryer, Keegan, Samier, Rufus, Xander, Lily, Werner of dalk vir Joshua? Hierdie is maar net ’n paar van die karakters wat op die rakke beskikbaar is en wag dat jy hulle stories lees. Dié karakters se stories verskil almal van mekaar, maar het ’n goue draad wat hulle met mekaar verbind. Hulle maak ’n reis van selfontdekking mee en daarmee saam oorkom hulle verskeie struikelblokke.

Clint is in ’n rolstoel en woon saam met ’n groep ander kinders in ’n kinderhuis. Nee, Clint is nie die tipe karakter wat homself jammer kry nie. Hy maak planne om ’n blikkie kondensmelk uit die kombuis te gaps, want wie hou nou nie van lekker soet kondensmelk nie? In die bestek van twee boekies is dit duidelik dat Clint soos enige ander seun hou van pret. Hy bou verhoudings met maats en moet leer om jammer te sê wanneer hy stout is.

Keegan en Samier is beste vriende en Samia is Samier se tweelingsuster. Hierdie twee vriende beleef baie avonture saam. Hulle speel sokker en Keegan raak ook so ’n bietjie verlief op die nuwe meisie in hulle klas. Hierdie reeks deur André Trantraal is beslis lekker verhale vir kinders. Dit omarm ook die gemeenskapskultuur van die Kaapse vlakte.

Rufus en Xander is beste vriende en amper klaar met skool. Rufus se pa het besluit dat hulle gaan emigreer omdat die land in so ’n gemors is. Rufus en Xander besluit dan om hulle laaste paar dae saam te spandeer en dan gebeur daar ’n ramp. Hulle verhouding verander en hulle leer aspekte van hulleself ken waaraan hulle nooit eers gedink het nie. Die opvolgverhaal, Roet (2022), het selfs meer kinkels in om hulle verhaal verder te kompliseer, en daar is ’n goeie skeut klimaatsverandering betrokke.

Lily moet ’n baie belangrike plantjie vir haar siek ma gaan opspoor in Ierland, in The Burren. Daar is ’n klompie magiese insidente en dalk ’n vampier en weerwolf of twee betrokke. Maar is Lily wie sy grootgemaak is om te glo sy is? Sy vind geheime uit oor haar herkoms en ook liefde op ’n ongewone plek. Hier is ’n liefdes- en fantasieverhaal verweef vir die avontuurlustige jongvolwassene-leser wat wag om ontdek te word.

Werner se gesin lyk dalk anders, maar sy ma en oupa (wat Alzheimer se siekte het) is baie lief vir hom. Hy het ook twee boesemvriende wat hom help om die Lotto te wen – drie miljoen rand! Maar hoe gemaak om die geld te eis en wat gaan hulle als daarmee aanvang? Daar is soveel dinge wat hulle daarmee wil doen, maar TC het ’n slim plan sodat alles ten goede uitwerk. Dit is moontlik een van die mees deernisvolle verhale wat sonder soetsappighede in ’n Afrikaanse jeugboek vertel word en beslis die lees werd.

Laastens is daar Joshua. Hy is … ’n weerwolf, maar hy weet nie hoekom nie of hoe dit gebeur het nie. Hy is beslis nie deur een gebyt nie. Inderhaas moet hy en sy pa na hierdie vreemde dorp, Droomhoek, trek. Waar daar selfs nog vreemder dinge gebeur. Joshua is op ’n reis van selfontdekking en maak ’n paar goeie vriende langs die pad … Die derde boek is pas vrygestel, wat beteken dat al die antwoorde nog onthul sal word. Gaan lees gerus self dié reeks.

Hierdie karakters gee beslis ’n interessante blik op verskeie ervarings vir jong lesers. Wanneer ’n persoon of ’n kind ’n teks lees, vind ’n proses van betekenisgewing tussen ’n simboliese en verbeelde ruimte plaas. Dit is die proses waarmee ’n leser ’n verbinding tussen die “stories soos dit afspeel in ’n boek” maak met die letters en simbole wat op die bladsy staan. Jacques Lacan se teorieë sal hier verdere ontledingsmoontlikhede kan bied, maar dit daar gelaat vir ’n ander geleentheid.

Dit klink dalk baie ingewikkeld, maar wanneer daar na hierdie verskillende karakters en hul struikelblokke gekyk word, kan ons sien dat selfs kinders hierdie prosesse meemaak wanneer hulle lees en dat dit nie uitsluitlik ’n volwassene-leeservaring is nie. Terselfdertyd moet daar ook in gedagte gehou word dat hierdie proses selfs meer kompleks kan raak wanneer ons na boeke vir die jeug of jong volwassenes beweeg.

Volgens Snyman is daar bevind dat respondente van 9 tot 15 jaar terugvoering gegee het dat hulle met karakters kan “vereenselwig” (2006:79). Daarom is dit beslis duidelik dat karakters meer aandag geniet deur lesers as die kwessies wat aangeraak word. Die vraag bly staan hoe en waar kinder- en jeugliteratuur in Afrikaans en Suid-Afrika bevorder word en wat dit anders maak as die vorige bedeling se eksklusiwiteit?

Instansies wat kinder- en jeugliteratuur bevorder

Sedert 1994 was daar ’n verskuiwing van organisasies wat hulle slegs vir die bevordering van Standaardafrikaans en die morele oortuigings van die betrokke organisasies beywer het, na instansies wat los staan van die regering.

Daar is verskeie instansies wat die bevordering van Afrikaans in sy verskeie variëteite bevorder en selfs uitbrei na ander Afrika-tale wat ’n kultuur van inklusiwiteit wil skep. Die Stigting vir Bemagtiging deur Afrikaans dryf spesifiek taal- en leesbevordering. Hulle beywer hulle vir die bevordering van Afrikaans in sy gestandaardiseerde vorm, maar ook in al sy variëteite. Hul grootste fokus is om kinders se geletterdheid te bevorder en hulle is ’n forse voorstander van moedertaalonderrig, en daarom ook om in jou moedertaal te lees.

“Die Stigting vir Bemagtiging deur Afrikaans (SBA) se fokus is om funksionele geletterdheid vir elke Afrikaansgebruiker te bring. Om seker te maak dat mense met lees-, hoor- en leergestremdhede ook baat vind by ons projekte …” (Stigting vir Bemagtiging deur Afrikaans, 2022). ’n Voorbeeld van die karakters wat hulle in hul kinder- en jeugliteratuur gebruik, is Robbie die Rowwe Rot. Dit is gratis beskikbaar in Kaapse Afrikaans en Xhosa, aanlyn op hul webtuiste. Dit is belangrik om daarop te let dat die SBA ook ’n fokus op lesers met gestremdhede plaas en inklusiwiteit nie net op grond van taal wil bevorder nie.

’n Belangrike rol word deur die Sanlam-boekpryse gespeel in die erkenning van nuwe jeugboeke. Hierdie gesogte kinder- en jeugliteratuurpryse word tweejaarliks aan nuwe manuskripte vir tienerlesers tussen 12 en 18 jaar en jong volwassenes toegeken. Daar word twee wenners (goud en silwer) in drie kategorieë aangewys: Afrikaans, Engels en Afrikatale (Nguni- en Sothotale, Tshivenda en Xitsonga) en die prysgeld beloop R90 000. Beslis ’n stewige aansporing vir die skep van nuwe verhale.

“Die pryse is in perfekte ooreenstemming met ons doel by Sanlam: om alle Afrikane met selfvertroue te laat leef. Vandag se jeug leef ’n vinnige, dikwels digitale lewe, en literatuur is ’n kragtige middel om konteks en verwysingsraamwerke te bied om die wêreld mee te besigtig” (NB-Uitgewers, 2021).

Vanuit die uitgewersperspektief wys Shauna-Lize Meiring op ’n soortgelyke waarneming: “Die wêreld van vandag is groot. Kinders en tieners kyk Netflix, reis rond en is deel van sosialemediaplatforms. Kinders en tieners se wêrelde strek dus ook wyd en sluit verskeie perspektiewe in. Die mense wat in jou leef- en verwysingswêreld beweeg, lyk dalk heeltemal anders as jy. “Normaal” is relatief. Dis tog net regverdig, en waar, om verskillende leefwêrelde en ervaringe in boeke uit te beeld” (Lessing-Venter, Meiring en Do Carmo, 2022).

Ten slotte is daar ’n legio van keuses vir jong lesers en beslis iets vir alle kinders in Suid-Afrika wat Afrikaans kan en wil lees.

Verwysings

Lacan, J. 2006. Écrits: the first complete edition in English. (Vertaler B Fink.) New York: Norton.

Lessing-Venter, Meiring en Do Carmo. 2022. Afrikaanse jeugboeke vandag: ’n perspektief deur PRH/LAPA Uitgewers. https://www.litnet.co.za/afrikaanse-jeugboeke-vandag-n-perspektief-deur-prh-lapa-uitgewers (7 Augustus geraadpleeg).

NB-Uitgewers. 2021. Wenners van Sanlampryse vir Jeuglektuur 2021 bekend gemaak – 23 November 2021. https://www.nb.co.za/en/blog/d979433152664c7480043d3aaaf79951 (8 Augustus geraadpleeg).

Snyman, M. 2006. Die leesvoorkeure en leesgedrag van Afrikaanse kinders. [Studie] Universiteit van Pretoria.

Stigting vir Bemagtiging deur Afrikaans. 2022. https://sbafrikaans.co.za/loer (7 Augustus geraadpleeg).

Die bydraes vir LitNet se miniseminaar, “Kinder- en jeugboeke vir ’n nuwe era”, is hier beskikbaar:

Miniseminaar: Kinder- en jeugboeke vir ’n nuwe era

Lees ook:

Oop gesprekke oor genderuitbeelding in jeugverhale

Afrikaanse jeugboeke vandag: ’n perspektief deur PRH/LAPA Uitgewers

Wydlopende kommentaar deur akademici op Van Coller-debat

Persverklaring: Hennie van Coller bedank as voorsitter van die SA Akademie se Letterkundekommissie

Trompie ’n chauvinis?

SJ Naudé se toespraak by ontvangs van die Hertzogprys

Dit sou inderdaad skokkend wees: ’n analise van Hennie van Coller se ope brief aan SJ Naudé

Jeugboeke se storm en drang: Onstuimige gesprekke en versugtings na tienerreekse wat die ouers onthou

The post Miniseminaar: Boeke vir alle kinders in Suid-Afrika appeared first on LitNet.

Prent: https://pixabay.com/photos/mediterranean-cuisine-eat-food-2378758/

Is jy in graad 10 en spandeer jy gedurende die skoolvakansie eerder tyd in die kombuis as voor jou boeke? Hierdie Wiskundige Geletterdheidsvraestel deur Lee-Ann West kan jou wys hoe om Wiskunde in alledaagse omstandighede te gebruik - soos wanneer jy besig is om resepte uit te werk om kos vir jou maats te maak. (Wanneer die skool weer begin, gaan dit jou ook help. Dan het jy reeds ’n voorsprong met jou voorbereiding vir die laaste kwartaal!)

Klik hier om die vraestel gratis in PDF-formaat af te laai.

Klik hier om die memo gratis in PDF-formaat af te laai.

Lees ook:

Indeks: notas, toetse en vraestelle

Graad 10, Fisiese Wetenskap: Chemie, vraestel en memo – vierde kwartaal

Afrikaans EAT: wenke vir onderwysers en toetse vir graad 10-leerders

Wiskunde met LitNet: graad 10 – parallellogram-eienskappe

The post Graad 10: Wiskundige Geletterdheidsvraestel en -memo, hersiening appeared first on LitNet.

........

Sodra die integrasie van die twee versamelings in ’n gevorderde stadium is, sal ’n katalogus van knipsels op LitNet beskikbaar gestel word sodat navorsers kan sien wat by NALN gehuisves word. Navorsers sal dan ’n lys van publikasies kan aflaai en by NALN aanvra.

........

Inleiding

Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en -Navorsingsentrum (NALN) is in 1973 deur PJ Nienaber in Bloemfontein gestig. Deur sy bestaan het NALN vele uitdagings ondervind, maar dit was veral sedert 2007, toe sommige van NALN se personeel onder meer herontplooi is na die Sesotho Literêre Museum, dat uitdagings skerp toegeneem het.

NALN (Bloemfontein) (Foto: Marief100 [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons)

In 2009–2012 was ek betrokke by die digitalisering¹ van NALN se bestaande knipselversameling, omdat hierdie versameling een van NALN se mees gebruikte versamelings is (Senekal 2011). Sedert 2017 was ek weer onder leiding van Cecilia Kruger, toe die hoof van die Erfenisstigting, betrokke by samesprekings oor hoe NALN bygestaan sou kon word. In 2020 het ek befondsing vanaf die Het Jan Marais-fonds deur middel van die Erfenisstigting bekom om verdere materiaal in ’n digitale formaat te versamel – ’n projek wat vanjaar deur die Dagbreek Trust befonds is. Tans werk ons nou saam met LitNet, die Dagbreek Trust, die Het Jan Marais-fonds, en Nuuseum om NALN by te staan.

Van links: Lizabé Lambrechts (uitvoerende hoof: Nuuseum), Wyno Simes (kurator van NALN), Burgert Senekal en Menán van Heerden (LitNet Akademies) by NALN in Bloemfontein

Hierdie artikel bespreek kortliks wat tans ten opsigte van die knipselversameling by NALN gedoen word.

Die integrasie van versamelings

Tydens die eerste digitaliseringsprojek het ons NALN se bestaande knipselversameling van 1993 tot 2009 ingeskandeer, en ’n personeellid van NALN, Tiaan de Lange, is opgelei om knipsels wat sedert 2010 versamel is, in te skandeer. NALN het reeds oor metadata vir hierdie knipsels beskik deur middel van hul databasis.

Tydens samesprekings sedert 2017 het dit aan die lig gekom dat NALN steeds ernstige personeeltekorte beleef, wat gelei het tot ’n afskaling in versamelings. Met beperkte menslike hulpbronne het NALN voor die moeilike realiteit te staan gekom dat alles oor die Afrikaanse letterkunde nie meer versamel kon word nie, en daar is besluit om te konsentreer op ’n kernversameling rondom hoofstroom koerantpublikasies. Die voordeel van hierdie besluit was dat koerantpublikasies, wat die meeste ontwrig word deur veranderende toegangsbeleide van koerante en skakels wat verander of weggeneem word, wel bewaar is. Die nadeel is egter dat ’n baie groot hoeveelheid materiaal oor die Afrikaanse letterkunde, soos gepubliseer in akademiese joernale, op webwerwe soos LitNet en Maroela Media, en deur middel van persoonlike blogs, nie meer by NALN bewaar is nie. Ons nuwe projek sedert 2020 sou dan sulke publikasies terugwerkend gaan versamel, in ’n digitale formaat. Die nuwe digitale versameling van materiaal oor die Afrikaanse letterkunde sou hoofsaaklik konsentreer op materiaal wat nie meer deur NALN versamel is nie, maar sou uiteraard ook nuwe inligtingskanale betrek.

Daar sou ook ’n mate van oorvleueling met die bestaande versameling wees – ’n artikel wat in 2011 in LitNet Akademies (Geesteswetenskappe) verskyn het, sou byvoorbeeld tydens die nuwe projek versamel word, maar kon reeds deel uitgemaak het van NALN se bestaande versameling. Dit is heelwat minder hulpbronintensief om aan te neem dat die publikasie nie in NALN se versameling is nie en dit opnuut te versamel, en dan later met die bestaande knipselversameling te vergelyk, as wat dit sou wees om alle publikasies op alle platforms tydens die versamelingsproses een vir een met NALN se bestaande versameling te vergelyk. Boonop is die kwaliteit van materiaal wat in ’n digitale formaat versamel word, beter as materiaal wat ingeskandeer is, en daarom moet voorkeur gegee word aan die digitaal versamelde publikasie. Die uiteinde van die twee projekte is dat twee versamelings ontstaan het: die knipsels wat voorheen ingeskandeer is en waarvan metadata handmatig op NALN se databasis aangebring is, en nuwe knipsels wat digitaal versamel is. Die twee versamelings moes derhalwe geïntegreer word.

Sedert Junie vanjaar is daar met befondsing vanaf LitNet begin om die versamelings te integreer (via my en Tiaan de Lange) terwyl die digitale versamelproses voortgaan. Deurgaans word gepoog om die beste moontlike kopie te versamel, maar dit is reeds duidelik dat die meerderheid knipsels in NALN se besit nie meer aanlyn verkrygbaar is nie, wat juis dui op die waarde wat NALN vir navorsers inhou deur materiaal te bewaar wat andersins verlore (sou kon) gaan.

Tiaan de Lange doen sedert 2020 vryskut werk, onder meer die argivering van Afrikaanse akademiese en nuusbronne. Hy is verder betrokke by die katalogisering van wyle Jaap Steyn se boekversameling. Hy was voorheen werksaam in die verkoopsbedryf nadat hy die Suid-Afrikaanse Weermag in 2009 verlaat het. Tiaan studeer tans sagteware-ontwikkeling en programmering.

Om die proses te bespoedig, word die lys van NALN se knipsels rekenaarmatig met die nuwe lys van digitale knipsels vergelyk en verskille word outomaties uitgelig.

Anders as wat voorheen die geval was by NALN, word metadata tans rekenaarmatig onttrek. Soos voorheen genoem, het NALN ’n ernstige personeeltekort, en wanneer die proses van versameling, berging en ontsluiting op een persoon neerkom – boonop in die tyd van die inligtingsontploffing – kan daardie persoon dit gewoon nie alles behartig nie. Sedert 2017 onderneem ek daarom eksperimente met verskeie maniere om dokumente rekenaarmatig te ontsluit, ook met die hulp van Eduan Kotzé by die Departement Rekenaarwetenskap en Informatika aan die Universiteit van die Vrystaat. Sommige prosesse is nog in ’n beta-fase, terwyl ander reeds by die proses geïntegreer is.

Figuur 1 dui die skrywers en ander Afrikaanse rolspelers aan oor wie materiaal reeds tydens die huidige projek ontsluit is, met skrywers se name groter aangedui indien daar meer materiaal oor hulle ontsluit is.

Figuur 1. Rolspelers oor wie materiaal reeds ontsluit is

Die nuwe digitaal versamelde knipsels is tans reeds beskikbaar aan NALN se personeel om navrae deur middel van voltekssoektogte te hanteer, en die voorheen geskandeerde knipsels word nou by hierdie versameling gevoeg. Hierdie voltekstoegang sal NALN in staat stel om meer inligting vinniger te vind, wat hopelik daartoe kan bydra dat ’n beter diens aan navorsers gelewer kan word.

Sodra die integrasie van die twee versamelings in ’n gevorderde stadium is, sal ’n katalogus van knipsels op LitNet beskikbaar gestel word sodat navorsers kan sien wat by NALN gehuisves word. Navorsers sal dan ’n lys van publikasies kan aflaai en by NALN aanvra.

Slot

Die knipselversameling is natuurlik net een van NALN se versamelings, en daar word tans samesprekings gevoer oor die digitalisering van meer versamelings. Indien ons Afrikaans se literêre erfenis wil behou, sal hulp van privaat Afrikaanse instellings en individue nodig wees. Die goeie nuus vir NALN is dat daar tans goeie werksverhoudinge met LitNet, die Dagbreek Trust, Nuuseum, en die Het Jan Marais fonds bestaan, en in Julie vanjaar is ’n taakspan saamgestel wat juis hierdie bystand verleen.

Bibliografie

Senekal, BA. 2011. Die digitalisering van NALN se knipselversameling: Die bemiddeling van 21ste-eeuse navorsing in die Afrikaanse letterkunde, LitNet Akademies (Geesteswetenskappe), 8(2):46–65.

Eindnota:

¹ Ek gaan nie hier op terminologie ingaan nie. Breedweg word hier met digitalisering bedoel die omskakeling vanaf ’n sigkopie (“harde kopie”) na ’n digitale kopie, waar karakterherkenning toegepas is en metadata toegevoeg is.

Lees ook op LitNet Akademies en LitNet:

Die digitalisering van NALN se knipselversameling: Die bemiddeling van 21ste-eeuse navorsing in die Afrikaanse letterkunde

Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN): ’n onderhoud met Wyno Simes

Reguit met Robinson: ’n Zoom-gesprek met Wyno Simes

’n Oorsig oor enkele digitiseringsprojekte in Afrikaans: ’n Vertrekpunt vir Afrikaans se digitale toekoms

’n Inligtingstegnologie-gesentreerde gebruikerskoppelvlak vir navorsingsdoeleindes binne die geesteswetenskappe met spesifieke verwysing na die Afrikaanse letterkunde

Die ontwikkeling van ’n koste-effektiewe en byderwetse multimedia digitale argief by EPOG in Orania

Lees ook op Voertaal:

Lewende, gesaghebbende digitale biblioteek vir Afrikaanse letterkunde

Die DBAL-reeks: Marita van der Vyver

Persbericht: Archieven Surinaams-Nederlands slavernijverleden binnenkort digitaal te raadplegen

Frieda Steurs (INT): "Een taal die niet digitaal ondersteund wordt, gaat dood"

Die mense wat ’n sterwende taal opgeteken het

“Wat gestolen is, zal terug moeten gaan” – Wat te doen met koloniale roofkunst?

Themamiddag over postkoloniale beeldenstormen

The post Die digitalisering van NALN se knipselversameling: jongste verslag appeared first on LitNet.

Titel: On scope
Skrywers: Jack Coughlin & Donald A Davis
Uitgewer: Pan Macmillan
ISBN: 9781447263760

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer daarvan aan LitNet gestuur.

Stephen Hunter het met sy ikoniese karakter, Bob Lee “The Nailer” Swagger, vir twee dekades die skerpskuttersplatform gedomineer. Swagger is ook die hoofkarakter in beide die 2007-film en die 2016-reeks Shooter. Enkele boeke soos White Star deur James Thayer het daarna die kollig gedeel.

Die Kyle Swanson-reeks (Kill Zone, 2007) is die eerste skerpskuttersreeks wat Swagger ewenaar. (Scott McEwen het eers in 2008 aan sy SEAL-sluipskutterkarakter Gil Shannon lewe gegee.) En die allerbeste, die skrywer is niemand anders as skietersersant Jack Coughlin nie. Jip, jy het reg gelees, dié skrywer van Shooter: The Autobiography of the Top-Ranked Marine Sniper.

In On Scope, die sewende boek in die reeks, staan Spanje ​​op die rand van ekonomiese ineenstorting. ’n Alliansie van Islamitiese bankiers stel ’n reddingspakket sonder enige voorwaardes voor. Hul onderliggende doel is egter om die eenheid van Europa te verbreek en Madrid op die pad na Islamitiese bewind te plaas. Wanneer Amerika die ooreenkoms teëstaan, storm terroriste die Amerikaanse konsulaat in Barcelona.

Ná Amerika se “war on terror” weet ons wat gaan volg en Swanson en die pragtige karakter Beth “Coastie” Ledford, sy Task Force Trident-vennoot, stel ons nie teleur nie. Maar dit is nie jou tipiese kat-en-muis-spel nie, nee, in On Scope word die jagters ook gejag. Dit is ’n aksie-belaaide skaakspel tussen Swanson/Ledford en die meesterbreinantagoniste Yanis Rebiane en sy seun Djahid, waarin een skoot die toekoms van Spanje, NATO en die Europese Unie gaan bepaal.

Coughlin en Davis slaag suksesvol daarin om die aksie af en toe te vertraag met Swanson se muisneste en Ledford se sielkundige probleme, sonder om te irriteer.

Indien jy van die skerpskutterboeke Marine Sniper: 93 Confirmed Kills (deur Charles W Henderson), American Sniper (deur Chris Kyle, Jim DeFelice en Scott McEwen) en The Longest Kill (deur Craig Harrison) gehou het, gaan On Scope jou vasnael.

The post <i>On scope</i> deur Jack Coughlin en Donald A Davis, ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Watter faktore tel teen Poetin op hierdie stadium?

Freek Robinson gesels met Christiaan Basson, voormalige Suid-Afrikaanse ambassadeur in Oekraïne, en Gerrit Olivier, Suid-Afrika se eerste ambassadeur in Rusland.

Lees ook:

Oekraïne: Berigte te velde

The post Reguit met Robinson: Het Poetin sy hand oorspeel? appeared first on LitNet.

Foto: Joy Stamp op Unsplash

Mornings, Uncle, hoe lykit daa?

Ek wiet Uncle dans nog ie two-step om onner ie missing geld oppie plaas yt te kom, maa Uncle bieter bykom. Daa brou iets, en it issie skomfaan ie. Wanne laas het Uncle op ’n oumens-pay-dag while it loadshedding is en it reent in ’n lyn byrie winkel of ie post office gestaan? Wyl it nog skoolvakansie is oek, by the way, soe allie kinnertjies wat nowhere het om te gan, kô sam innie lyn staan.

Is ’n disgrace hoe ôs oumense getreat raak. Hulle wôd ge-expect om in daai lyn te staan, en hulle biene is klaa nie lekke nie. Daa’s ie eeste ’n ou bierkrat lat hulle kan sit ie. Hulle kry bietere treatment byrie shebeen as byrie AllPay, cause why, daai mense wat daa wêk vegiet hulle moet oek ou biene maak eendag. Soelank hulle mense gesort is, worry hulle niks. Net soes djulle innie parlement. Djulle is sorted, en daai’s al wat saak maak.

Nou, Uncle, kô ek save djou ’n trip wat djy anyway nie smaak ie. Kô engage gou al djou senses, Uncle. Djy’s oud, die jig pla. Al djou joints skrie vannie pyn. Die windjie sny yl deurie dun jersey en krimpelienrok en langmou-onnehemp wat djy aanhet. Die houtkierie wat djy het, is met dik bruin Sellotape vasgeplak, wan ie daghospitaal hettie mee kieries ie. Daa’s ie funds ie. Djou biene is lam, wan djy staan al van six o’clock al. Daa’s niks innie koskaste nie, soe djy kannie afford om yt ie lyn te staan ie. Djou maag skrie, wan djy’t giste laas iets gehad om te iet. Besides, mettie lectric wat mee af as an is, iet djy net koue kos die slag as daa iets is om te iet. En met allie geraas kan djy oekie ees hoo wat hulle announce ie, wan djou ore is doef. Djou oë kan oekie mee sien soes ees ie, en ie waiting time ommie katarakte af te lat hal is twie jaar.

Djy hettie ’n bank account ie, wan djy trust ie banke nalat djy al djou savings geveloo het toe United Bank onnegegan het ie. It wassie baie nie, maa daai was virre rainy day. Nou reent it, en djy’t niks, soe djy bly staan maa innie lyn innie koue.

Moenie ees jokes maak oorie welfare nie; hulle kannie voobly mettie needs innie community nie. Die social workers se nerves is klaa; die wattie geroek hettie chain-smoke oek al. Hulle bôs raak warm assie mense kô vra vi food parcels, wan daa issie mee nie. Issie lat hulle nie care nie, is net lat as hulle ophou kwaad raak, hulle sal moet admit hulle fight ’n losing battle. Besides, hulle gie hulle als, meantime wôd hulle pension-geld gesteel. Soe, wanne hulle kwaad raak virrie mense wat parcels soek, is it eintlik lat hulle bang raak, want hulle sien hulle eie future, een waa die government hulle drop na ’n lifetime se service.

Same mettie nurses ennie ambulance drivers.

Soe, Uncle, something’s gotta give, soes hulle innie American movies sê. En guess what, djou political liewe issie target. Djy kan net soveel mal geshock wies oo iets wat ’n blinne man sien kom het voo mense besef djy vat hulle virre gat. En nieman smaak mee wag tot na die election om te sien wat wôd vannie corrupt ouens ie, wan al hoe mee wonne ôs wat hulle van djou wiet lat hulle nie aan ie pen kan ry nie. Wat wiet hulle, Uncle?

Ek wiet Uncle worry nie oorie mense wat SASSA pay nie. Maa die tax-paying public is oek moeg van allie niks wat Uncle doen, en as hulle ophou tax betaal, is it net ’n matter of time voo Uncle met toyi-toyiende mense sit wat wag vi hulle SASSA-geld wat ie daa issie.

Soe, Uncle, wake up en smell ie coffee beans voo it te laat is. En is al klaa five to midnight.

The post Daa kom ’n SASSA-toyi, Uncle Cyril appeared first on LitNet.

Elda Kruger, Dokka Swart, René Arendse, Shireen Crotz, Christien Neser, Chareldine van der Merwe, Gerrie Lemmer en Christie Swanepoel

Suid-Afrikaanse kinders sukkel om te lees. Voor die pandemie het die Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS) Suid-Afrika se jong lesers heel laaste geplaas uit al vyftig lande wat deelgeneem het aan die studie wat leesbegrip getoets het.

Toe kom die pandemie en ’n hele gros leerders raak nog verder agter.

Hoekom?

Ons kurrikulum is oorvol en gebaseer op papegaaileer, maar meer nog: Suid-Afrikaanse huishoudings lees nie. Ouers stel nie die voorbeeld aan hulle kinders dat boeke ’n goeie ontspanningsmiddel is nie.

Dit gaan lank neem vir alle Suid-Afrikaners om mededingend te wees wanneer dit by leesbegrip kom, maar die Vriende van Afrikaans (VVA), ’n divisie van die ATKV, is tans besig met opleiding in talle dele van die land. Hulle wil saggies-saggies ’n verskil begin maak wat sal kan deursuur – die kurrikulum en ander probleme ten spyt.

Die VVA het onlangs met ’n multidissiplinêre span deur die suide van die land getoer. Hulle was ook in Gqeberha, waar onderwysers en ouers genooi is om na hulle aanbieding te luister.

Dokka Swart het eerste opgetree. Sy het die Doen en Leer-pakket ontwikkel wat kinders wat bang is vir lees, aanmoedig om hulle vrees te oorkom.

’n Ouer het ingewillig dat Dokka die pakket op haar seun demonstreer.

Chareldine van der Merwe het daarna ’n aantal redes voorgehou waarom lees so belangrik is vir jong breine se ontwikkeling. Ouers, en ook onderwysers, moet besef dat ’n kind wat grootword in ’n woordryke omgewing, ’n enorme voorsprong het bo kinders vir wie daar nie gelees nie of wat nie self lees nie.

’n Ouer, of onderwyser, wat vir ’n jong kind lees, leer hulle luister. Meer nog: Lees stimuleer die volgende prosesse in die brein:

• Dit ontwikkel verbeelding en kreatiwiteit.
• Dit brei woordeskat uit, wat lei na beter kommunikasie.
• Dit verbeter begrip, empatie en simpatie.
• ’n Kind wat lees, snap oorsaak en gevolg makliker en leer baie vinniger om voorspellings te maak oor wat moontlik sal gebeur, gegewe ’n aantal feite.
• Die lees van links na regs help ook om middellynkruising in die brein te verbeter.
• ’n Kind wat leer om self te lees, ontwikkel ’n gevoel van onafhanklikheid.

Vir onnies het Van der Merwe heelwat praktiese raad gehad:

• Begin ’n boekklub.
• Moedig leerders aan om hardop te lees – veral wanneer hulle klein is.
• Kry ’n leeshoekie in jou klaskamer.
• Maak seker daar is elke dag tyd vir lees in jou klas.
• Vir kinders wat sukkel, kies korter verhale of kortverhale.
• Vra dat sommige leerders boeke lees wat reeds verfilm is, en laat hulle vergelykings tref.
• Maak seker dat leerders wat lees, ewe veel prys en ondersteuning ontvang as leerders wat goed is in sport.
• Moedig top lesers en leerders aan deur vir hulle ekstra leestyd te gee.

René Arendse het daarna die Afrikaanse onderwysnetwerk se steun aan die projek toegesê.

Christien Neser het toe die uitdagings van inklusiewe klaskamers uitgelig. Ons werk deesdae met briljante leerders én kinders met ernstige leerprobleme in een klas.

Sy het ’n boek geskryf waarin sy kenners van verskeie kwessies se raad aanhaal en verwerk. Die boek Help! My kind is anders! Het by LAPA verskyn.

’n Deel van haar praatjie het ook gehandel oor kinders op die outismespektrum:

• Hoe ken ’n mens hulle uit?
• Wanneer verwys jy?
• Hoe hanteer jy sulke kinders in die klas?

Talle bekende mense is of was op die spektrum. Soos Einstein. Sulke kinders kan dus uitstekend vaar as hulle die regte leiding kry.

Sy het juis twee boeke geskryf oor die onderwerp. Dit is fiksie, maar gebaseer op haar navorsing: Amper Einstein en Absoluut Einstein, wat by Tafelberg verskyn het.

Sy het ook verduidelik hoe lees vir die pret ’n brein kan stimuleer én laat kalmeer sodat die lesers beter vaar op skool.

Sy het navorsing aangehaal wat toon dat leerders beter presteer as hulle ’n halfuur voor slaaptyd tekste lees wat niks met hulle skoolwerk te doen het nie; hulle is gemeet aan leerders wat studeer het tot net voor hulle moes slaap.

Die brein ontspan wanneer ’n mens lees, en prosesseer dan die inligting wat gedurende die dag ingeneem is; ’n gespanne brein kan dit nie doen nie.

Shireen Crotz, ook van die VVA, het die dag se verrigtinge afgesluit.

Lees ook:

Onderwyshulp: Hoe wyd lê die betekenis van lees? Die toepassing van metakognisie en modellering

Vakgerigte geletterdheid en leesbegripstrategie-ontwikkeling

Miniseminaar: Kinder- en jeugboeke vir ’n nuwe era

The post Vriende van Afrikaans bevorder leesvaardighede in die Baai appeared first on LitNet.

Titel: Today is tomorrow
Skrywer: Caroline Kurtz
Uitgewer: Catalyst Press
ISBN: 9781946395672

In die oë van sommige Christene word Westerse sendelinge in Afrika dikwels as heilige martelaars beskou wat die donker kontinent ten alle koste moet kersten. In die oë van sekulêre skeptici is sendelinge gewoonlik die vernietigers van inheemse kulture en irrasionele proselietmakers wat mense teen hul sin tot die Christelike geloof wil bekeer.

Albei hierdie uiteenlopende sienings van sendelinge word op hul kop gekeer in Caroline Kurtz se memoir Today is tomorrow. Dit is ’n opvolg van haar bekroonde memoir A road called Down on Both Sides: Growing up in Ethiopia and America.

...

Waarvoor sy ten diepste omgee is nie om siele te wen of ander se geloof te wil verander nie. Dit gaan vir haar in die eerste plek om mense se lewens. Geregtigheid. Genade. Vrede. Die verlossing en hergeboorte wat net die liefde kan bring (125).

...

Sy en haar man Mark is albei Amerikaners wie se ouers sendingwerk in Afrika gedoen het. Nie een van hulle twee is sendelinge in die tradisionele sin van die woord nie, hoewel albei vir die Presbiteriaanse Kerk gewerk het. Beide van hulle staan as’t ware met die een voet in Amerika en die ander voet in Afrika vanweë die besondere verbintenis wat hulle met albei het. Amerika is hulle geboorteland en Afrika is die kontinent waar hulle grootgeword het en albei se ouers as sendelinge gewerk het.

Caroline het vanaf vyfjarige ouderdom in Ethiopië grootgeword. Die gesin het in die Presbiteriaanse Kerk se mees afgeleë sendingstasie in die bergagtige streke van suidwestelike Ethiopië naby die dorp Maji gewoon. Vanaf die ouderdom van tien het sy kosskool bygewoon in Addis Abeba en toe in Alexandrië, Egipte. Sy het op 18 na ’n universiteit in die VSA vertrek, onvoorbereid op die Amerikaanse kultuur. Sy trou uiteindelik met haar jeugliefde Mark, wat ook die kind van Amerikaanse sendelinge in Ethiopië is. Kort na hul huwelik en ontnugter met Amerika keer die egpaar met hul gesin terug na Afrika om in Ethiopië, Kenia en Suid-Soedan te gaan woon en werk.

...

Caroline speel ’n belangrike logistieke rol tydens die Wunlit-vredeskonferensie om die konflik te beëindig tussen die strydende faksies in Noord-Soedan en die suide van die land wat later die wêreld se jongste onafhanklike land, naamlik Suid-Soedan, sou word.

...

In Afrika word Caroline telkens gekonfronteer met die donker kant van die kontinent vol konflik, korrupsie en armoede. Sy leer ken egter ook die menslike kant van Afrika wat as ubuntu bekend staan. Dit word dikwels beskryf as iets om ons te herinner: “Ek is wat ek is as gevolg van wie ons almal is.”

Haar verhaal speel af teen die agtergrond van die tweede Soedannese burgeroorlog wat van 1983 tot 2005 geduur het. Caroline speel ’n belangrike logistieke rol tydens die Wunlit-vredeskonferensie om die konflik te beëindig tussen die strydende faksies in Noord-Soedan en die suide van die land wat later die wêreld se jongste onafhanklike land, naamlik Suid-Soedan, sou word.

Sy beskryf haar werk in Suid-Soedan as die belangrikste en mees hoop inspirerende werk wat sy in al haar jare in Afrika gedoen het. “Terugskouend lyk dit net reg. Hoop en wanhoop, vrede en oorlog, versoening en geweld – hierdie teenstrydighede lê skerp langs mekaar in Suid-Soedan” (142).

Sy pas nie in een van die stereotipies van ’n tradisionele sendeling nie. Sy is nóg heilige martelaar nóg proselietmaker wat mense teen hul wil tot die Christelike geloof probeer bekeer.

Sy wou nooit ’n sendeling geword het nie. Haar roeping lê vir haar daarin om mense te onderrig en te help om selfstandig te wees. Sy het veral ’n sagte plek vir die vroue van Afrika, wat onder ’n geweldige patriargale stelsel gebuk gaan.

Hoewel sy nog altyd ’n skerp gevoel het vir die geestelike dimensie van die lewe, gaan dit vir haar in die eerste plek oor die mens. Waarvoor sy ten diepste omgee is nie om siele te wen of ander se geloof te wil verander nie. Dit gaan vir haar in die eerste plek om mense se lewens. Geregtigheid. Genade. Vrede. Die verlossing en hergeboorte wat net die liefde kan bring (125).

Een van die interessante aspekte van die boek is die besef dat die Christendom nie so nuut of vreemd aan Afrika is as wat mens dikwels geneig is om te dink nie. Afrika figureer reeds sterk in die vroeë geskiedenis van die kerk nog lank voordat Europese sendelinge mense in Afrika wou kom kersten.

Die Noord-Soedannese het Egipte in die 8ste en 7de eeu vC verower en in omstreeks 500 nC het die Nubiërs die Christendom in drie noordelike Soedannese koninkryke aangeneem.

Die kerkvader Augustinus was byvoorbeeld ’n Noord-Afrikaan en die Koptiese kerk in Egipte het reeds in die eerste eeu na Christus tot stand gekom. Die Christelike geloof het dus nie in die eerste plek deur middel van Westerse sendelinge na Afrika gekom nie. Dit is reeds in die  9de en 10de eeu deur middel van gewone mense in Afrika versprei wat die tradisie mondelings van geslag tot geslag oorgedra het. Mense in Afrika het die barmhartige God van Islam en die Christelike God van liefde ’n welkome verligting gevind bo die kwaadwillige geeste van die wêreld waarmee hulle toe bekend was.

Caroline word tydens haar werk in Afrika nie net met die konflik van Afrika gekonfronteer nie. Haar huwelik is ’n persoonlike konflik wat telkens dreig om ’n burgeroorlog van sy eie te word. Haar man se depressie, woedebuie en voortdurende beskuldigings dat sy hom nie waardeer nie, lê heeltyd swaar op haar gemoed. Saam met die heersende idees van Bybelse vroulikheid plaas dit groot druk op haar persoonlike lewe en ook op haar huwelik.

...

Caroline se verhaal is die verhaal van soeke na die immer ontwykende vrede. Vrede tussen die strydende faksies in Soedan, maar ook die soeke na innerlike vrede in haar eie deurmekaar gemoed.

...

Beide sy en haar man word gekonfronteer met die korrupsie en omkopery wat alombekend is aan Afrika en so dikwels deel is van die alledaagse kultuur. Dit bots met haar eie oortuigings en beginsels. In ’n stadium moet sy kies tussen die betaal van omkoopgeld om ’n verkeersboete vry te spring en om hof toe te gaan.

Terwyl haar man daaroor huiwer, is dit vir haar geen kwessie nie. Sy weier botweg om die omkoopgeld te betaal en moet hof toe gaan om haar saak te stel. Na ’n yslike gesukkel en rompslomp in die deurmekaar hof is die boete wat haar opgelê word, dieselfde bedrag as wat die omkoopgeld met veel minder moeite sou gewees het.

Sonder om die korrupsie in Kenia en elders in Afrika enigsins te probeer regverdig, besef sy dit is nie so eenvoudig as om met ’n Westerse bril daarna te kyk nie. Keniane en buitelanders debatteer dikwels wat om te maak net die korrupsie wat oral in Kenia posgevat het. Idealiste glo as niemand omkoopgeld aan die polisie betaal nie, sal hulle uiteindelik ophou om mense te probeer omkoop. Die realiste argumenteer weer dat baie van die omkopery eerder net gesien moet word as ’n fooitjie om vinniger tussen al die rompslomp deur geholpe te raak.

Caroline se verhaal is die verhaal van soeke na die immer ontwykende vrede. Vrede tussen die strydende faksies in Soedan, maar ook die soeke na innerlike vrede in haar eie deurmekaar gemoed.

Na die vredesberaad tussen Noord- en Suid-Soedan het sy nooit weer na Soedan teruggekeer nie. Daar het nuwe etniese geweld in Suid-Soedan uitgebreek wat in 2013 in ’n volgende burgeroorlog ontwikkel het. Suid-Soedan word vandag algemeen as ’n mislukte staat beskou en is steeds in ’n voortdurende burgeroorlog gewikkel.

In Caroline se woorde is dit ’n nasie wat hoop op die beste, maar nie te verbaas of moedeloos is wanneer die beste nie gebeur nie. Hulle dwaal voort in hul eie wildernis en probeer weer en weer om daardie beloofde vrede te vind (240).

Vir Caroline was haar verbintenis met Afrika paradoksaal. Sy het gevoel sy behoort daar maar ook nie regtig nie. “Ek het behoort en ek het nie behoort nie.” Dit was in Suid-Soedan waar sy vrede met haarself kon maak, maar dit is ook die land van immer ontwykende vrede.

Die kompleksiteit van Afrika met sy etniese, kulturele en geloofsverskille laat die leser met die vraag of daar ooit lig sal wees in die tonnel van donker Afrika. Maar ook met die besef dat mislukkings en suksesse mekaar op hierdie kontinent altyd afwissel net soos die retoriek van oorlog en vrede.

Kurtz deel haar persoonlike kwesbaarheid en ervaring met lesers sonder om vas te val in ’n meerderwaardige intellektuele diskoers oor die kruiskulturele verskille wat so eie is aan Afrika. Dit is ’n verhaal wat hoop skep, maar ook nie onrealistiese verwagtings vir die toekoms nie. In Afrika is môre altyd net nog ’n dag en vandag is môre.

Lees ook:

Why is Ethiopia at war? A Zoom interview with Caroline Kurtz

#ReadingAfrica | The children’s literature panel

Sending as medemenslike lewenswyse – ’n lesersindruk oor die outobiografieë van Koos Oosthuysen en Lucia Oosthuysen

The post <i>Today is tomorrow</i> deur Caroline Kurtz: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die Etienne van Heerden Veldsoirée het van 23 tot 25 September in Cradock plaasgevind. Johan Kotze was daar en deel sy gunstelingfoto’s.

In 2023 sal die fees van 22 tot 24 September plaasvind. Bespreek solank jou plek by Die Tuishuise & Victoria Manor, of by die Buffelshoek DiRosie Lodge.

Hennie van Coller

Sidney Gilroy

Elise Bishop in gesprek met Izak de Vries

Christi van der Westhuizen

Heilna du Plooy

Theresa Hardman

Freda Froehlick

Amos Nteta

’n Besoek aan die gedenktuin wat opgerig is vir die Cradock Vier

Iets oor die lewens van die Cradock Vier

’n Ander blik

Freek Robinson by die gedenktuin. Sy pa was Mathew Goniwe se dokter.

Izak de Vries, Etienne van Heerden en die feesdirekteur, Darryl David

Darryl David

Etienne van Heerden

Henrietta Rose-Innes

Darryl David, Heilna du Plooy, Etienne van Heerden, Elise Bishop, Elsa van Coller, Hennie van Coller

Clinton du Plessis

Heindrich Wyngaard

Mputhumi Ntabeni

Barend la Grange

Freek Robinson

Jo Els gesels om die kampvuur.

Izak de Vries

Elise Bishop ontvang die Orde van die Windpomp van Etienne van Heerden.

Borge:

Die Tuishuise & Victoria Manor

Buffelshoek Dirosie Lodge

NB-Uitgewers

Amazwi South African Museum of Literature

Montego Pet Nutrition

Lees ook:

The Etienne van Heerden Veldsoirée through my lens

Etienne van Heerden Veldsoirée: fotogalery van die sprekers

’n Fees in die veld: Etienne van Heerden Veldsoirée-fotogalery

Suid-Afrikaanse samelewing weer eens by ’n kruispad: Gesprekke by die Etienne van Heerden Veldsoirée

The post Die Etienne van Heerden Veldsoirée deur Johan Kotze se lens appeared first on LitNet.

Die Etienne van Heerden Veldsoirée het van 23 tot 25 September 2022 op Cradock plaasgevind.

Elise Bishop het met Izak de Vries gesels oor haar outobiografie Twee lewens.

Bishop is ook bekroon met die Orde van die Windpomp tydens dié fees.

Die volgende Etienne van Heerden Veldsoirée sal van 22 tot 24 September 2023 plaasvind.

Besprekings vir verblyf kan nou reeds gemaak word by Die Tuishuise & Victoria Manor of by die Buffelshoek DiRosie Lodge.

• Foto’s: Johan Kotze, sien sy volledige galery hier.

Borge:

Die Tuishuise & Victoria Manor

Buffelshoek Dirosie Lodge

NB-Uitgewers

Amazwi South African Museum of Literature

Montego Pet Nutrition

Lees ook:

The post Etienne van Heerden Veldsoirée: Elise Bishop oor <i>Twee lewens</i> appeared first on LitNet.

Van Der Aven het op 23 September ’n video vir “Heimwee” uitgereik. Hierdie musiekvideo vir hul verwerking van die bekende gedig wat deur JRL van Bruggen geskryf is, is deur die talentvolle Hugo Brand in die Boland verfilm.

Hulle het 30 September ’n selfgetitelde 6-snit EP die lig laat sien. Van Der Aven stel op Vrydag 7 Oktober hul EP by The Daisy Jones Bar net buite Stellenbosch bekend.

Van links na regs: Paul Avenant, Roelof van der Merwe en Theunis van der Merwe (Foto deur Dawid van Niekerk)

Van Der Aven reik 6-snit ep uit

“Hulle is beslis vir my die beste band in SA!” - Danie Reënwolf.

Van Der Aven het uit die staanspoor aandag getrek toe hulle in 2020 Texx and the City se "Band Or Bust"-kompetisie by die US Woordfees gewen het. Daar was meer as 250 inskrywings en Van Der Aven  is eenparig deur ’n indrukwekkende paneel beoordelaars as die wenners aangewys. Musiekvervaardiger Theo Crous was op dié paneel en sê: “Wat hierdie groep so besonders maak, is die drie-deel-harmonieë waarmee hulle werk. Ons het nog nie so iets in Suid- Afrikaanse musiek nie. Dit maak hulle musiek heeltemal uniek.”

Dié opwindende groep wat uit twee Karoobroers en hul beste vriend bestaan, het in Junie 2022 hul eerste Afrikaanse enkelsnit “Heimwee” uitgereik. Daarna het hulle ook die verhoog gedeel met Spoegwolf, Elandré, Glaskas en Droomsindroom en het ook vroeër vanjaar by Danie Reënwolf se troue gespeel.

Danie Reënwolf glo dat Van Der Aven ’n groep is om dop te hou. Hy sê: “Van Der Aven se nuwe musiek is oorspronklik, incredible en bly in jou kop. Hul aanslag met ritme en liriek is iets wat ek nog nooit gehoor het in enige taal nie. Ek en my vrou het gister ’n paar keer deur die album geluister en gereeld songs gestop sodat ons dit van voor af kon speel. Van der Aven kry dit reg om epiese temas op ’n amper huishoudelike manier aan te pak. Dis soos om te kyk hoe die son ontplof vanaf jou sitkamervenster. Hulle is beslis vir my die beste band in SA, en ek glo mense sal dit vinnig besef!”

“Heimwee” is die eerste lied vanaf Van Der Aven se 6 snit EP. Dit bevat beide Afrikaanse en Engelse liedjies en is opgeneem by Sunset Recording Studios in Stellenbosch, met behulp van die uitstekende Jürgen von Wechmar. Die liedjies vertoon die omvang van die groep se besonderse talent met onder andere sagter akoestiese klanke (soos gehoor in “Easy”), sowel as rock (“Slaap jy Al”) tot en met elektroniese elemente soos gehoor kan word in “Afskeid”.

Meer oor die video

Die video volg die groep waar hulle rondry in ’n 1978 Jaguar XJ6 met die bynaam “Layla.” Roelof vertel: “ Layla was vir byna twee jaar my enigste vervoer en het met ’n gehik en ’n gehoes ons gekry by heelwat van ons vertonings. Dit het menige male mooi praat en soebat gekos en juis vir hierdie rede is sy vernoem na die bekende lied van Eric Clapton.”

Die kuns op die EP se voorblad

Die kunswerk op die EP se voorblad is gemaak deur Sarel Greyling. Dit is ’n skildery van “Spitskop”, naby Murraysburg (Paul se tuisdorp) in die Karoo. Greyling skilder met klei op doek om sy beelde te skep.   Die oorspronklike foto waarop die kunswerk gebasseer is, is geneem deur Jan-Hendrik Swiegers.

Snitte op die EP

1. Heimwee
2. Mona Lisa
3. As Ons Almal Môre Sterf
4. Easy
5. Slaap Jy Al
6. Afskeid

Kaartjies na EP vrystellings optrede by Daisy Jones 7 Oktober by Quicket:

Bestel EP vooraf hier.

Sosiale Media:

https://www.facebook.com/VanDerAven/

https://www.instagram.com/vanderavenband

Van Der Aven | Spotify | Linktree

Lees ook:

Van Der Aven se eerste Afrikaanse enkelsnit “Heimwee” op Mimi se verjaarsdag

The post Musiekvideo: Van Der Aven reik 6-snit ep uit appeared first on LitNet.

’n Top internasionale jazzensemble vanaf Munich Universiteit tree in Suid-Afrika op om die wêreldbekende jazzbaanbreker Charles Mingus (1922 – 1979) se 100ste verjaarsdag te herdenk. Sien hulle by die US Woordfees en veel meer vertonings in Kaapstad en Gauteng.

Ter ere van die legendariese Charles Mingus se 100ste verjaarsdag, sal plaaslike aanhangers bevoorreg wees om te kan luister na die uitvoering van sy suite “The Black Saint and the Sinner Lady” en ander komposisies deur ’n groep internasionale jazzmusikante vanaf Duitsland, Mongolië, Oostenryk en die VSA.

Die toergroep, by name The Charles Mingus Ensemble, bestaan uit studente en  graduandi van die Munich Akademie van Musiek en Uitvoerende Kunste, onder leiding van die  internasionale baskitaarspeler en jazzkenner, Martin Zenker.

Die groep tree al die afgelope drie jaar op met suksesvolle toere na Europa en Asië.

Saam met die ensemble sal Gilson Amaral van die Universiteit Kaapstad altsaksofoon speel.

Volgens Zenker het Charles Mingus oor sy komposisie van “The Black Saint and the Sinner Lady” gesê: “Vergeet van al my ander opnames...”

Zenker verduidelik dat hierdie meesterstuk, wat deur die legendariese Amerikaanse baskitaarspeler, komponis en digter geskryf is, een van die min en gelyk ook die belangrikste voorlopers van avant-garde jazz was. Dit is ook ’n skakel tussen tradisie en modernisme in jazz.

Zenker sê dat die uitvoer van die Mingus Suite nie ’n maklike taak vir selfs die mees ervare jazzspelers is nie, omdat daar geen bladmusiek bestaan nie en dele moes getranskribeer, georkestreer en deels geherranskik word deur Zenker self. Dit was dus ’n groot uitdaging om “The Black Saint and the Sinner Lady” vir Charles Migus se 100 ste verjaarsdag in 2022 op die verhoog te bring.

Hierdie meesterstuk van Chares Mingus, wat sedert sy opname selde opgevoer is, is ’n komplekse en ekspressiewe werk wat beide streng dissipline en groot vryheid van die musikant vereis.

Die groep se optredes sal oor die volgende paar weke uitgevoer word by verskeie lokale in die Kaap en in Gauteng, met as hoogtepunt ’n konsert by die Endlersaal gedurende die Toyota US Woordfees in Stellenbosch.

Hierdie toer lewer ook ’n groot opvoedkundige bydrae aan Suid Afrika omdat Zenker en die spelers gratis werkswinkels aan die studente van die Universiteite van Stellenbosch, UCT, Wits en Pretoria aanbied saam met hul optredes asook by plaaslike gemeenskapmusiekskole in Gugulethu en Langa.

Dit is nie Zenker se eerste besoek aan Suid Afrika nie en hy het al aan plaaslike kunstenaars die geleentheid gebied om na Duitsland en Mongolië te toer, op te tree,  gaslesings aan te bied en ’n opvoedkundige uitruilbasis te vorm.

As hoof van buitelandse skakelings by die Munich Universitieit, sowel as ereprofessor aan die Mongolse Staatskonservatorium, het Zenke sy tyd en kennis gebruik om oor ’n lang periode sy jazzkennis uit te brei en te deel met ontwikkelend lande.

In 2021 het hy met die Universitieit van Stellenbosch se Musiekdepartement  saamgewerk aan ’n reeks gaslesings.

Moenie hierdie top jazzuitvoering misloop nie.

Reeks optredes en lokale op SA 2022-toer:

• 12 Oktober – The Alma Kafee, Rosebank
  13 Oktober – Baxter  Teater , UCT
• 13 Oktober – Cafe  Roux, Noordhoek 
• 14 Oktober – Toyota  SU Woordfees Konsert by die Endler 
• 15 Oktober – Amazink, Kyamandi
• 16 Oktober – Jazz  in the Native Yards, Gugu Sthebe Amphiteater
• 19 Oktober – Die  Chris Seabrooke Musieksaal, Wits Braamfontein Kampus Oos.
• 20 Oktober – Musaionsaal, Universiteit van Pretoria

Sien ook:

• Charles Mingus Ensemble Facebook page
• Charles Mingus Ensemble Instagram page

The post Persverklaring: Top internasionale jazzensemble vanaf Munich in Suid-Afrika, ook by Toyota US Woordfees appeared first on LitNet.

Izak de Vries, Etienne van Heerden and Darryl David at Cradock Four Memorial (Photo by Johan Kotze)

Days like this

When it’s not always raining there’ll be days like this
When there's no one complaining there'll be days like this
When everything falls into place like the flick of a switch
Well my mama told me there'll be days like this

Ever since the Etienne van Heerden Veldsoirée over the weekend of the 23–25 September in Cradock, the words of Van Morrison have been playing like a stuck record in my head. Yes, every now and again, you curate the most perfect book festival imaginable. And the Etienne Van Heerden Veldsoirée over the Heritage Day weekend was one such festival. With BookBedonnerd a month away, I'm worried we might have peaked too early.

From the moment I looked out the window and admired the beauty of Die Tuishuise Guesthouses on Market Street on a beautiful Karoo morning, I felt a sense of calm.

Of course, a lot of this must be put down to the new member of the team, Izak de Vries. From liaising with writers, publishers and the media, Izak did it all. I really needed the help because a mere two weeks earlier, I hosted my Midlands Literary Festival. As they say in cricket parlance: cometh the hour, cometh the man.

By the time the day ended with an unforgettable visit to the Cradock Four Memorial, and Lisa Antrobus asked me how the festival was going, I told her there and then, "It's going to be a good one. Possibly my best of 2022." It was not the biggest crowd we've ever had, but the smiles around on day 1 were infectious. The knowledge in the room was astounding. The way the writers fed off each other’s talks. The links they made with talks 6 hours earlier – it was just astounding. Even through the darkness of Eishkom, we shone brightly. None more so than Elise Bishop during her impromptu interview with Izak. And when Rory Roirdon came to our aid at the 11th hour after Loit Sols had to pull out, and gave one of the talks of the evening, then you start to believe. 

When you don't need to worry there'll be days like this
When no one's in a hurry there'll be days like this
When you don't get betrayed by that old Judas kiss
Oh my mama told me there'll be days like this

Despite talks ending at 9 pm on Friday, I felt energised when I woke up on Saturday. After all, a programme that included Heindrich Wyngaard, Etienne van Heerden, Clinton du Plessis, Chris Marais & Julienne du Toit and Freek Robinson, to name but only a few of Saturday’s line-up – that is a day to savour in anyone's book. And none of them disappointed. And then of course we had the Heritage Day braai planned for the evening, with talks by Jo Els and Tony Jackman – under a Karoo sky. With a moerse firepit, poeding onder die sterre, and Elise Bishop being presented with Die Orde van die Windpomp Award to close off our Saturday (a tradition inaugurated by Lien Botha at the 1st Veldsoiree); Nee wat! That Saturday shone as bright as the night stars on Dirkie Visser’s farm at Buffelshoek.

And then came Sunday, and I felt that old melancholy feeling. In my heart, I knew why. Although we had a wonderful day ahead of us, I knew that one of the most beautiful festivals I had ever organised was about to come to an end in 8 hours’ time. A lot of it I must add has to do with Etienne van Heerden himself. He is a warm host. Always smiling, always laughing. He sat in for every talk. It’s these small things that make a big difference.

But by the time I loaded the five mutts into the DogMobile, I was in better spirits for the most outrageous part of the festival. DieGroot BrakBreg!!!! Yes, a dog show like no other, to honour the dogs in Olive Schreiner's life. What a joy to drive into DiRosie Gastehuis and see dogs all over the place, with bags of my dog’s favourite dog food, Montego Pet Food everywhere. And French Poodles, Great Danes, St Bernards, Golden Labradors, and a 15-year-old Golden Cocker Spaniel who could not walk but whose owner brought her along just for the atmosphere. I could almost hear Nita scratching from inside Olive’s Sarcophagus to come and join the festivities. Why, we even bumped into Beverley Thomas, Head of Amazwi, who said she would attend the festival every year if we had the dog show. After a tiring morning judging the winners in three categories, our dogs duly gobbled down the Karoo Montego chunks. All I will say is – Olive would have approved. It was a great, great morning. Thank you to Montego Pet Food, a Graaff-Reinet company that sponsored the entire event. Did you know they are the biggest dog food company in Africa? And it all just goes to show – sometimes the craziest ideas are the ones that strike a chord with people.

And then for the absolute highlight. The Pilgrimage to Olive Schreiner's last resting place. I have said it before, this trip is the highlight of my years working on book festivals. Nothing comes close. This is the purest form of literary tourism you will find. Even if you know nothing about Schreiner, the journey to the top will get your blood pumping. It is so scary I walked the last bit to the base camp, where we enjoyed some delicious biltong and sherry. And then, hundreds of photographs later, with smiles still set on our faces, we set off for Schreiner’s Sarcophagus on foot. And let me tell you – you know when Paton described the Carisbrooke area as "lovely beyond the singing of it?" HE WAS LYING. These are the most beautiful vistas in all of South African literature. To top it all off, Jean Meiring gave one of the most singular talks on the role Schreiner played in campaigning for gender parity for women legal practitioners. It was a master class.

And then we had to bid Olive and Nita farewell. And I felt like crying. Honestly I did. I have always felt an inexplicable bond with Schreiner which is why it was the second festival after BookBedonnerd that I started way back in 2010. I wanted to hug the Sarcophagus, but did not want to seem stupid. So I just patted the dome-shaped structure like I do my St Bernard, and hoped the inhabitants understood the gesture. 

As we were driving down the pass on our return journey, I knew in my heart that the Etienne van Heerden Veldsoirée had just announced itself on the literary scene as the premier book festival in the Eastern Cape. With a team like Menán Van Heerden, Izak and Etienne to think up even more mad ideas like the Groot BrakBreg, I feel confident about the future of the festival. After all, was it not Alice (in Wonderland) who remarked, ‘sometimes the best people in the world are slightly mad’? And this year’s Etienne van Heerden Veldsoirée was insanely beautiful.

When you don't need an answer there'll be days like this
When you don't meet a chancer there'll be days like this
When all the parts of the puzzle start to look like they fit
Then I must remember there'll be days like this

Sponsors:

Die Tuishuise & Victoria Manor

Buffelshoek Dirosie Lodge

NB-Uitgewers

Amazwi South African Museum of Literature

Montego Pet Nutrition

See also:

Die Etienne van Heerden Veldsoirée deur Johan Kotze se lens

The post Etienne van Heerden Veldsoirée: Days like this appeared first on LitNet.

Join the club, the Thursday Murder Club…

Bargain Books is giving away a copy of The bullet that missed by Richard Osman. You could be the lucky winner, enter now!

How to enter:

• Send an email to izak@litnet.co.za. In the subject line write “Osman”. In the body, answer this simple question: “What did this bullet do?” Plus, do provide your courier address and a contact number, please. We will not publish these or make them public.
• Entries close on Monday 31 October @ 23:55.
• For the small print, see below.

Small print:

• The correct answers will be entered into a lucky draw.
• One winner will be randomly selected. She / he / they will have a copy of The bullet that missed by Richard Osman delivered to any address in South Africa that a courier company can regularly service.
• The winners will be contacted by email and would need to supply LitNet and Bargain Books with a workable courier address and a telephone number. Failure to do so within seven days of being contacted, will result in a new winner being chosen.
• Bargain Books and LitNet may announce the name of the winners, but no contact details will be made public.
• No correspondence will be entered into regarding the outcomes of the competition.

The post Bargain Books competition: You could win a copy of <i>The bullet that missed</i> by Richard Osman appeared first on LitNet.

One of us will win!

Bargain Books is giving away a copy of Nothing more to tell by Karen M McManus. You could be the lucky winner, enter now!

From the author of One of us is lying.

How to enter:

• Send an email to izak@litnet.co.za. In the subject line write “One of us”. In the body, answer this simple question: “Who is the author of the Nothing more to tell?” Plus, do provide your courier address and a contact number, please. We will not publish these or make them public.
• Entries close on Monday 31 October @ 23:55.
• For the small print, see below.

Small print:

• The correct answers will be entered into a lucky draw.
• One winner will be randomly selected. She / he / they will have a copy of Nothing more to tell by Karen M McManus delivered to any address in South Africa that a courier company can regularly service.
• The winners will be contacted by email and would need to supply LitNet and Bargain Books with a workable courier address and a telephone number. Failure to do so within seven days of being contacted, will result in a new winner being chosen.
• Bargain Books and LitNet may announce the name of the winners, but no contact details will be made public.
• No correspondence will be entered into regarding the outcomes of the competition.

The post Bargain Books competition: You could win a copy of the latest novel by Karen M McManus appeared first on LitNet.

Foto: Johan Kotzé

Sêgoed van Pieter Fourie Wat hy met Boetman se verhoogverwerking probeer bereik? “Hopelik dít: dat geen geslag hulle hierna sal laat reduseer tot bliksoldaatjies wat later moet toekyk hoe die magtige oorlogsmasjiene in hul duisendtalle soos stowwerige speelgoed staan en roes in hul bergingsplekke nie.” (Beeld, 30 Mei 2000) “Ek voel altyd tuis op die afgeleë plekke. Dis omdat alles hier ewe skielik meer intens raak. As jy ’n boom sien staan, is jy pynlik bewus van die boom. Sien jy ’n skilpad loop, is jy pynlik bewus van hom. Langs die Tuinroete staan miljoene bome; dit beteken vir my niks. Dis die intensivering van alles wat vir my belangrik is. Dit het ’n groot invloed op ’n skrywer; veral in die drama, waar alles intens is.” (Sarie, 27 Maart 1996) “Ek dink as ek my lewe kon oorhê, is daar twee dinge wat ek bitter graag sou wou word. Ek sou ’n argitek geword het, een wat spesialiseer in restourasie. Ek sou ook graag ’n tesis wou skryf oor wat apartheid aan ons volkskultuur gedoen het. As jy dink aan pragtige pioniershuise wat die land vol gelê het en wat almal vandag nog bewaar kon gewees het.” (Sarie, 27 Maart 1996) Hoekom hy drama in plaas van poësie gekies het? “Ek dink in die eerste instansie omdat dit makliker was. Ek dink ’n poëet is iemand met ’n afspraak met die gode. En ’n dramaturg is ’n ou met ’n afspraak met die lewe. Met tyd en nou. En dit het my aangetrek, maar as ek nou sê ‘makliker’ dan is dit wat die ander genres betref, dink ek, miskien die moeilikste, want jy het net die dialoog – niks anders nie.” (Tydskrif vir Letterkunde, Mei 1994) “Ek is ’n sandtrapper in wese, ouwêrelds, maar oopkop. Ek is kerksku. God, die Woord en ek het ons eie onderonsie. Dit gee sin aan my lewe. As teatermens weet ek egter dekor is soms nodig vir stemming. Dan gaan ek kerk toe. Kostumering ook. Dan woon ek ’n doopdiens by.” (De Kat, Maart 1997) “Daar sal altyd ’n gehoor wees vir die regte produksie, of dit nou op die platteland, in ’n private teater soos die Sterrewag, of in die Staatsteater is. En met regte produksie bedoel ek nie net klugte nie. Ek, Anna van Wyk en Boetman is die bliksem in het gewys mense wil ook na ‘ernstige’ teater kyk.” (Die Burger, 13 Augustus 2001) Tydens ’n sessie met Hennie van Coller in 2004 op die Volksblad-Kunstefees: “Ons vrek van blêrrie ordentlikheid; ons verneder onsself; ons verskraal en verarm ons eie geestelike waardes met die versoeningsousie wat ons deesdae oor alles gooi. Drama is botsing, nie versoening nie.” (Volksblad, 15 Julie 2004) “Daar is twee probleme met die publikasie van ’n dramateks – dit is ’n ou uitspraak van my wat my agtervolg – en die eerste is dat jy in die hande van uitgewers word soos ’n rugbybal in die hande van Naas Botha. Jy word óf gedrop, óf jy beland ver buite die kantlyn. En die tweede gevaar is dat jy die Hertzogprys kry.” (Die Burger, 16 April 2003) “Ek pleeg nie kultuur nie. Ek skryf vir die volk. Ek kan dit doen omdat ek deel is van die volk. My vriende kom nie uit die toneelwêreld nie. Hulle is boere, slagters, werktuigkundiges.” (Aan Marita van der Vyver, Sarie, 25 Februarie 1987) Hoekom skryf hy vir die teater en nie vir televisie nie (in 1987): “Die teater is my lewe. Ek kan nie vir die teater én vir TV skryf nie. Dit sal wees soos ’n man wat sy vrou verneuk.” (Sarie, 25 Februarie 1987) Oor die Karoo: “Jy weet, in daardie wêreld reën dit nooit, maar as die mense daar begin praat, dan reën dit op jou ore. Die mooiste, mooiste Afrikaans.” (Sarie, 25 Februarie 1987) Oor opdragwerke: “Ek dink nie opdragwerke ontneem jou jou vryheid nie. Dit is eerder ’n stimulus as dit van jou verwag word dat jy ’n drama min of meer teen ’n bepaalde tyd klaar sal skryf.” (Die Transvaler, 22 Mei 1981) Hoe sal Pieter Fourie eendag onthou moet word? “Ek sal graag onthou wil word as ’n Afrikaner wat homself ’n leeftyd lank probeer suiwer het van sy beheptheid met ’n oordrewe eie identiteit, en dat ek in die proses die Afrikaanse teater positief gedien het.” (Volksblad, 13 April 1989) “Die kunstenaar ken net een heerser en meester, en dit is die kuns.” (Die Burger, 13 Augustus 2001) Was jy ’n rebel? “Ek is seker steeds een. Dis nou net getemper. Kyk, ’n rebellie dra in homself ’n groot klomp ekstra energie. En ekstra energie is die meeste van die tyd skeppend. En grense is tog maar daar om verbreek te word.” (Sarie, 27 Maart 1996) “Die Afrikaner se beheptheid met homself staan my nie aan nie. Sy inherente drang na uitbuiting van die godsdiens, natuur en arbeidskrag is iets wat my ’n leeftyd pla. Dit word op breë vlak in die werke wat ek geskryf het, weerspieël.” (De Kat, Maart 1997) “’n Taal kan sprankel van vars kreatiwiteit, maar durf nie nalaat om sy klassieke werke te koester nie. Dit is die knaters van sy oorlewing.” (Beeld, 29 Junie 2012)

Gebore en getoë

Pieter Fourie is op 3 April 1940 in ’n onderdorpse huisie in Philippolis in die Suid-Vrystaat gebore – die middelste van drie kinders. Hy word groot op Philippolis tot hy sewe jaar oud is en is daarna na Luckhoff – Griekwawêreld en “seker die rede dat ek so selde die dubbele ontkenning gebruik”. Pieter se pa, Fritz, was ’n vervoerkontrakteur en as kind het Pieter baie kilometers saam met hom afgelê. Hierdie kleintydse rondryery het Pieter voorberei vir sy jare as rondreisende toneelspeler op die platteland.

Pieter se pa het altyd gesê: “’n Ryk man is iemand met ’n klein bietjie geld, maar sonder enige skuld.” (Sarie, 17 Oktober 2001)

Pieter is op vyftienjarige ouderdom om finansiële redes uit die skool en hy gaan werk as posbode vir vier jaar, eers in Bloemfontein, waarna hy posseëls verkoop en bevordering na Koffiefontein kry. Daar ontmoet hy vir Stephen le Roux (Etienne Leroux) wat hom aanmoedig om terug te gaan skool toe. Op 21-jarige ouderdom behaal hy sy matriek in Philippolis.

As ’n jong seun in Luckhoff, vertel Pieter, maak hy met die teater kennis deur die vertonings van die rondreisende toneelgeselskap van André Huguenet. “As klein seuntjie staan jy en wag vir hul bus om te kyk of jy nie dalk vanaand ’n geleentheid sal kry om die gordyn te trek nie. Dan ontmoet jy ’n perfeksionis soos André Huguenet wat selfs die gordyntrekker ’n oudisie laat aflê.” Huguenet sê aan Pieter dat hy ’n aanvoeling het vir hoe om die gordyn te laat sak! (Rapport, 6 April 2003)

Verdere studie en werk

Ná matriek (in 1961) is Pieter na die Universiteit Stellenbosch, waar hy aanvanklik drama studeer. Ná ’n onderonsie met Fred Engelen het hy besluit om drama te los en BA te studeer. Hy het sy BA Honneurs in Afrikaans-Nederlands in 1964 verwerf en was een van die eerste studente in DJ Opperman se bekende letterkundige laboratorium. Gedurende die sestiger- en sewentigerjare het hy baie poësie in tydskrifte soos Stiebeuel, Standpunte, Sestiger en Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer. Op Stellenbosch het hy vir J St Elmo Pretorius ontmoet wat “alles ondermyn wat ek nog omtrent geskiedenis gedink het. Skielik het al die helde voete van klei. En is alles skielik nie meer swart en wit nie. Dis Elmo wat my met nuwe oë na Tsjaka laat kyk het. En wat my oor hom my eerste drama laat skryf het.” (Aan Fanie Olivier, Beeld, 4 April 2003)

Op Stellenbosch was Pieter medestigter en eerste voorsitter van die SAAK, die eerste studentevereniging wat van Nasionaal-Christelike beginsels weggebreek het. Hy was die eerste eerstejaarstudent wat die senior redenaarsbeker gewen het, het hy aan Ilse Salzwedel vertel. “Nogal met die onderwerp dat dit uit die bose is dat eerstejaars mag stemreg hê vir die verkiesing van die studenteraad. Ek het daarna twee lyfwagte nodig gehad om op kampus rond te beweeg,” het hy laggend voortvertel. Hy het daarna die redenaarskompetisie vier jaar na mekaar gewen met die mees uiteenlopende onderwerpe.

Oor SAAK het Pieter aan Salzwedel (Rooi Rose, Augustus 2006) vertel dat dit die eerste studente-organisasie op Stellenbosch was wat apolities en areligieus was. “Jy moet onthou, Verwoerd was op sy politieke kruin, en die land was verdeel in Nat en Sap. En net om ’n statement te maak, nooi SAAK summier vir dr Albert Luthuli om die eerste spreker te wees, welwetend dat hy nie toegelaat sou word om te kom nie.”

En dit is hoe die jongman van die platteland uit ’n konserwatiewe huis vir die eerste keer op die rooi tapyt beland het. Die rektor het hom ’n “kommunis” en ’n “pienk liberalis” genoem wat, volgens Pieter, mak was in vergelyking met die name wat hy later genoem is.

Pieter Fourie het hom op Stellenbosch op sosiale gebied ook laat geld. “En,” het hy aan Salzwedel verduidelik, “die eerste bordeel op Stellenbosch bedryf. Ek was in my eerste jaar in Bergville-privaatkoshuis. In my tweede jaar huur ek toe ’n kolekamer met ’n grondvloer teen R3 per maand. En tussen vyfuur en sewe-uur huur ek hom toe uit as ’n opsitplek vir studente, kompleet met ’n orgidee in ’n wynglas voor die bed. Vir ’n rand per aand. My ‘besigheid’ by Soeteweide 3 was suksesvol. Dit het my losies, rookgoed, kos en drank betaal.”

Pieter se betrokkenheid by die teater het vroeg begin. Hy het reeds gedurende sy dae op universiteit artikels in die koerant geskryf oor die beroepsreg van toneelspelers en die haalbaarheid van toneelreise. In sy derde jaar het hy resensies oor professionele teaterproduksies vir Die Burger geskryf.

Nadat hy sy honneursgraad in BA verwerf het, het hy sy eie toneelgeselskap, die Pieter Fourie Genootskap, gestig waarmee hy vir drie jaar (1964–66) die platteland deurreis het. Christine Basson en Marie Pentz was twee van die lede van sy geselskap. Hulle repertorium sluit stukke in wat hy self geskryf en geregisseer het. Dit is ook hier waar hy regte drama leer ken het — “die klein behoeftes van mense, die passie van die performance”.

Oor sy tyd op die toneelpaaie in die land het Pieter aan Francois Griebenow (Beeld, 30 Mei 2000) gesê: “Dit was ’n voorreg om die land op dié manier te leer ken. As dit die aand goed gegaan het by die loket, het die twee aktrises in die hotel deurnag, en ek in die woonwa wat agter aan die trokkie met die dekor gehaak was.

“As die inkomste die aand nie waffers was nie, het die vrouens in die woonwa geslaap en ek voor in die trokkie. En winternagte op die Hoëveld kán mos so deur ’n mens sny.”

In 1966 het Pieter hom by Kruik aangesluit as bestuurder van die Afrikaanse toneelgeselskap en in 1967 word hy hoof van die Afrikaanse toneelafdeling. In 1968 is hy aangestel as artistieke direkteur by Kruik, ’n posisie wat hy vir sestien jaar beklee. Hy het in 1969 sy eerste stuk vir Kruik, Fando en Lis van Arrabal, geregisseer en sy onortodokse en vindingryke regiebenadering het gehore dikwels laat regop sit. Hy was in die sestiger- en sewentigerjare die regisseur van heelwat vertalings van bekende oorsese dramas soos Die selfmoordenaar (Erdmann), Die twee laksmanne (Arrabal), ’n Kop vir die strop (Feydeau), Die huwelik van mnr Mississippi (Dürrenmatt), Shakespeare se Othello en Roulette en Arme moordenaar van Kohout. Met Roulette het hy besluit om, net soos in So ’n liefde, die stel te stroop van visuele ornamentasie wat afbreuk mag doen aan die trefkrag van die stuk.

Pieter het aan Amanda Botha vertel (Die Transvaler, 22 Mei 1981) dat sy debuutwerk as dramaturg ’n Engelse stuk was, getiteld The parents. Dit is nie gepubliseer nie, maar is in 1980 in Kaapstad opgevoer. Sy eerste toneelstuk was die kindertoneelstuk Hansie die hanslam wat in 1969 deur Tafelberg uitgegee is en landwyd opgevoer is. Hy het ook twee ander toneelstukke vir kinders geskryf in opdrag van die Oude Libertas – Husse met lang ore en Luilummel en Flenterpiet. Tsjaka was sy eerste vollengte drama wat reeds in die sestigerjare geskryf is, maar eers in 1976 gepubliseer is.

Faan se trein is Pieter se eerste vollengte drama wat opgevoer is. Faan het lank in die laai gelê en met die polemiek rondom Bartho Smit se Bacchus in die Boland is Faan se trein in 1975 in sy plek opgevoer. Tsjaka is intussen gepubliseer, maar nooit opgevoer nie. Met die opvoering van Faan se Trein in 1975 en later Faan se stasie was die destydse administrateur van die Kaap, LAPA Munnik, so ontstoke oor sekere politieke uitlatings dat hy gedreig het om Kruik se subsidie te heroorweeg. Maar waar Faan se trein ook al opgevoer is, het dit gewoonlik vol sale getrek.

Pieter het aan Pieter Malan (Rapport, 6 April 2003) vertel dat Faan se trein uiteindelik vir twee jaar lank oor die land gespeel het: “Ook in Johannesburg en Durban vol sale getrek, iets wat nog nooit voorheen dáár gebeur het nie. Dit was my kickstart, soos die ouens op die motorbikes sê.”

In ’n onderhoud met Org Potgieter (Volksblad, 25 Mei 2013) het Pieter meer oor die ontstaan van Faan se trein vertel. Hy het dit in 1970 in Kaapstad geskryf, binne drie dae: “En drie nagte … met so drie uur slaap tussenin. Met die hand geskryf en met baie whiskey, witwyn, sardiens en anchovies, wat die maagwand ’n lining gee. Geen muse of inspirasie het my gedryf om Faan neer te pen nie, net die onrustige gevoel wat ek gewoonlik kry voordat ek iets aanpak.

“Toe ek my skryfproses later aan DJ Opperman vertel, was sy reaksie: ‘Dink net as jy drie maande gevat het.’ Ek dink dit was sy manier om te sê dit sou letterkundig ’n beter werk gewees het, en hy is reg.”

Faan het regtig bestaan. Hy het op Luckhoff gewoon en, het Pieter aan Potgieter vertel, “ek het eerstehandse kennis van Faan se woedebuie nadat ek self een dag aan die nek gegryp is. Faan het die ongelooflikste blou oë gehad waarin ek al hoe meer gelees het hoe ouer ons geword het. Al die resensente het Faan as die epitome of innocence beskryf. Hy was werklik die versinnebeelding van die onskuld wat ons almal eens op ’n tyd besit het.”

In 1975 is Faan se trein by Tafelberg gepubliseer. En vir André P Brink (Rapport, 23 November 1975) het dit die geleentheid gebied om meer objektief en onverbiddelik na die drama te kyk en nie soseer die toneelstuk met ’n sielvolle bydrae van Cobus Rossouw, Willem de la Querra of Schalk Jacobsz nie. Brink het toegegee dat daar verseker ruimte in enige teater en selfs besonderlik in die Afrikaanse teater vir “volksteater” is en daar is ook al deur dramaturge soos PG du Plessis bewys gelewer dat volksteater nie noodwendige slapstick teater hoef te wees nie.

Dan het Brink voortgegaan: “Moontlik het ons ‘volksteater’ deel geword van die hele nostalgiese terugkyk na die verlede, net bruter en feller as die geglamoriseerde terugblik-met-emosie wat ons in die mode- of die rolprentwêreld aangetref het. So ’n terugblik sou van verskillende aard kon wees, wisselende vanaf ’n tydvak opnuut herwaardeer word – tot ’n liefderyke vertroeteling van herinneringe soos ons dit al baie jare in ons kleinkuns aantref.

“In eersgenoemde rigting sou ons die groot eenmalige figure verwag, wat in hul ‘afwyking’ juis ’n magtige stuk menslikheid verwerk; in die tweede rigting die gemoedelike mensies wat met hul klein verdriet en klein vreugde vlugtig en aandoenlik mens se meegevoel wek.

“Pieter Fourie se figure neig eerder tot die tweede kategorie. Daar is in Faan se verhaal die gegewe vir groot en blywende dramatiese konflikte (…) maar dit gebeur selde dat Faan meer word as gevallestudie, tipestudie – en dan eindelik tóg verwring deur sentimentaliteit en selfs deur opvallende manipulasie. (…)

“Mens moet nie die stuk onderskat nie. Dit bevat tonele met ’n dramatiese intensiteit wat mens van Fourie nog veel laat verwag: ná ’n nogal dralende, trekkerige verloop in die hele slottoneel byvoorbeeld – binne die beperkinge van die klein realisme – iets van ’n kragtoer. En ook die dialoog is telkens heerlik verfrissend in sy presisie en direktheid. (…)

“Faan se trein is nie ’n swak stuk nie: verre daarvandaan. Maar dit is ’n yl stuk wat sowel in breedte as in diepte veel armer is as wat hy kón gewees het – asof die skrywer óf nie die volle implikasies van sy gegewe besef het nie óf nog nie reg daaraan laat geskied nie. Sekerlik ’n werk waarmee ’n vindingryke regisseur met eersterangse spelers ’n ontroerende en momenteel indrukwekkende resultaat kan behaal: maar as stuk – en dit is wat hy in druk is – nog te skraal om werklik bevredigend te kan wees. Vir ’n deurwinterde teatermens soos Fourie is dit wel ’n begin met groot belofte; en ’n mens hoop op verruiming en verdieping in sy werk wat voorlê.”

In Die Burger van 15 Januarie 1976 het Adam Small sy resensie van Faan se trein só begin: “Faan se trein is geen groot drama nie, maar ’n goeie drama. Die stuk het hom natuurlik op die verhoog ‘bewys’. Ek moet erken dat ek eers skrikkerig was vir Faan se karakters (…), maar my vrese was min of meer verniet. Die karakters in Faan word nooit in hul kleinheid gróót nie. Tóg laat Pieter Fourie hulle vir ons suksesvol van binne af oopgaan só dat die skerpsinnige leser van die stuk en teaterganger eerlike mededoë vir dié mens het. (…)

“Natuurlik is hierdie stuk (soos geskryf) ’n aanwins vir ons teater-lektuur. Die grootste kwaliteit van die dialoog (kostelike dialoog) is nie poësie nie, maar humor. Nog dit: Al bestaan die lewensomstandighede waaroor Faan se trein dit het, eintlik nie meer in wit Suid-Afrika nie, bly die drama ‘relevant’ (tot ons, nou) omdat dit, suksesvol genoeg, ’n deel van ’n waarheid omtrent ons land se mensegeskiedenis verwoord.

“Mens hoop maar dat soveel mense as wat die stuk op die verhoog gaan kyk het, dit ook sal lees.”

In 2005 word Faan se trein weer in Kaapstad opgevoer nadat dit in dieselfde jaar by die KKNK met die Kanna-Herrieprys vir die gewildste produksie bekroon is, asook Paul Eilers vir die Kanna-prys as beste akteur.

Ook in 2005 is Faan se trein tydens die Volksblad-kunstefees opgevoer weer met Paul Eilers as Faan en, skryf Andrelise Meiring (Volksblad, 13 Julie 2005), is die stuk nog net so gewild as dertig jaar vantevore. Daar is ook nie aan Pieter Fourie se oorspronklike teks verander nie, wat net nog ’n bewys lewer van die uitstaande dramaturg wat hy is.

In 2013 is Faan se trein verwerk tot ’n film met Pieter en Koos Roets wat verantwoordelik was vir die draaiboek. Roets was ook die regisseur en Willie Esterhuizen het die rol van Faan vertolk. Tydens die Silwerskermfees van kykNET het dit nege toekennings ingepalm, onder andere dié van beste fliek, beste regisseur, beste akteur, beste draaiboek, beste manlike byspeler (Deon Lotz) en beste vroulike byspeler (Anel Alexander).

In Volksblad (24 Januarie 2014) skryf Paul Boekkooi as volg oor hierdie film: “Elke raampie in Faan is ’n meesterstuk in visuele trefkrag, estetiese sinrykheid, asook ’n verhaalverbreder op die vlak waar woorde ontoereikend sou kon wees. Op 70 is Roets ’n perfekte gefokuste verteller deur sy kaleidoskoop van beelde. Die natuur word afgespieël teenoor menslike gemoedere. (…)

“Dit is asof Roets en Fourie die kyker daarop attent maak in watter mate van onderdrukte sedelike verkramptheid die Afrikaner van destyds geleef het, ondanks die uiterlike beskaafdheid wat in hul gasvryheid en mededeelsaamheid na vore gekom het. Te midde van dié soms verstikkende aura moet die bespotbare, agterlike en immer uitgedaagde Faan staande bly.

“Esterhuizen (…) maak van Faan ’n karakter wat grense verskuif rondom iemand wat jy as ’n gestremde sou kon beskou. (…)

“Faan se trein het die maatstaf so gelig dat – indien dit volgehou en deur ander nagevolg kan word – dit van ons Suid-Afrikaanse rolprentbedryf ’n wêreldmededinger kan maak.”

In 1976 word die opvolg van Faan se trein, Faan se stasie, ook deur Tafelberg Uitgewers uitgegee. Dit is egter nie so goed deur die kritici ontvang soos Faan se trein nie. Die resensent in Die Burger (10 Junie 1976) was PG (geen volle name is vermeld nie). Hy skryf dat Faan se stasie maar “bra dun” lyk op die “koue bladsy van die boek”.

Volgens PG is dit ook “belas met ’n groot vrag betekenis en betrokkenheid”. Hy het voortgegaan: “Die gaafheid en samehorigheid wat opgeval het in Faan se trein het hier tot ’n groot mate verlore gegaan. Die basiese probleem is een van uitgangspunt. Moet ons hierdie nuwe drama sien as voortsetting van die vorige, as vervolg op, as eenvoudig ’n drama naasaan?

“Dit blyk ’n vervolg te wees, want hier op bladsy een, in dieselfde tronksel, met dieselfde beseerde voet, sit Faan. Nóg in styl nóg in omstandighede word daar aangedui dat die drama na ’n ander sfeer versit het. (…)”

Vir die resensent bestaan veral die “gemoedelike wêreld van die dorpsrealisme waarin die vorige stuk beoordeel was, tog wel. Word die drama op die vlak van betekenis ondersoek, skiet dit skromelik te kort. Die hele trein-motief staan in geen verband tot hierdie vlak van optrede nie, want Faan is nie van plan om die trein aan te wend om enige van die onregte reg te stel nie. (…)

“Hoe verder die stuk vorder, hoe meer beweeg hy weg uit die samehorige wêreld waar hy as hoof-interpreteerder van daardie soort realisme kon funksioneer, na ’n wêreld waar hy funksieloos en kragteloos optree. (…)

“Wat wel reggekry word, is dat die dramaturg einde ten laaste via Faan se monoloë (waaromheen die laaste bedryf eintlik gebou is) ’n soort elegie sing oor die vergane dorpsbestaan. As aparte stukke skryfwerk is hierdie monoloë soms besiel met ’n poëtiese vaart en selfs ook ontroerend (veral die sterfspraak), maar dit is nie genoeg om ’n drama daarmee te volvoer nie.

“Tot sover die teks – maar dis nog lank nie genoeg nie. Want die stuk moet op die verhoog gaan lewe. Die storie van Faan is ’n geil en ryk skepping – ’n bewese sterremaker. Selfs in hierdie weergawe van Faan, waar hy deur die dramaturg op vreemde bane gelei word, en waar die verskille tussen sy slu-slim en simpel aspekte te groot geword het vir geloofbaarheid, mag dit nog altyd lewensvatbaar blyk te wees op die verhoog.”

Ook Fanie Olivier (Rapport, 4 Augustus 1985) was nie oortuig van die waarde van Faan se stasie wat deur Truk in 1985 opgevoer is nie: “Truk se produksie van Faan se stasie was mos die voeding van die eerste stuk, en hoewel die dramaturg die gegewens daarvan probeer inwerk, glo ek die dramatiese agtergrond ontbreek wat die Stasie kan red van die gevaar van te veel dialoog sonder werklike spanning.

“’n Mens moet erken dat Fourie se taalgebruik spitsvondig, skerp en by tye werklik snaaks is. Terselfdertyd ontkom jy tog nie aan die gevoel dat dit in baie gevalle amper in vertonerigheid verval het nie. Op die lang duur word dit vervelig, word die monoloë van Faan te veel vir ’n gehoor wat aksie en taal-konflik verwag het.”

Olivier het egter Eric Nobbs se vertolking as Faan as aangrypend beskryf, “met goeie nuanses en met die regte soort kinderlikheid wat hierdie rol vra. Hy speel by die gebreke in die teks verby en selfs die baie gedwonge sterftoneel teen die slot word met waardigheid aangepak. (…)

“Dit was waarskynlik ’n fout om die skrywer te vra om ook die regie van die stuk te behartig: na al die jare lê die sentimentele liefde van Fourie vir sy karakters en sy stuk nog te sterk en kort die stuk die kragdadigheid van ’n meedoënlose regisseur.”

Ná die sukses van die twee Faan-stukke is die volgende drama uit Pieter se pen Tsjaka wat in 1976 deur Perskor gepubliseer is. En vir Fanie Olivier (Hoofstad, 1 Oktober 1976) was dit ’n groot teleurstelling. Olivier vertel dat Fourie by geleentheid gesê het dat hy Tsjaka in 1967 geskryf het en beskryf dit as “jeugwerk” met heelwat gebreke.

“Die dramatiese gegewe van die eerste Zoeloe-koning Tsjaka is sonder meer geskikte materiaal vir die verhoog en as ’n mens die ryk beeldspraak van dié nasie se taalgebruik in aanmerking neem, sou daar inderdaad heelwat regverdiging kon wees vir die aanpak van juis die versdrama oor so ’n onderwerp,” gaan Olivier voort.

“Maar ten opsigte van die basiese gegewens van die versdrama skiet Tsjaka tekort. Hy open sy verhaal op ’n betreklike laat stadium in Tsjaka se lewe en slaag eenvoudig nie daarin om ’n eksposisie van enige aard te gee nie. Die gegewens oor die verloop van Tsjaka se lewe tot dié tydstip word vaagweg geskets en as gevolg hiervan word die presiese aard van die verhouding tussen die koning en sy moeder, Nandi, nooit werklik verstaanbaar nie.

“Die drama het weinig dramatiese kwaliteite. (…) Miskien wil hierdie stuk nie opgevoer word nie; vra dit om slegs gelees te word. Ook ten opsigte van die beeldspraak slaag Tsjaka nie: aanvanklik boei die taalgebruik, maar mettertyd word die beelde vervelig. Amper asof die beeldwêreld te bewus ingevoer word. (…)

“Die vers wat Fourie inspan, is oor die algemeen dié waarin kort reëls oorheers. Na die tweede toneel word die ryme opvallender en hoewel dit grotendeels slaag, bly die gedwonge rym tog dikwels ooglopend. Dit is een van die grootste probleme van die versdrama waarin van rym gebruik gemaak word en die kort reëls verhoog myns insiens die opvallendheid daarvan.”

In Die Suidwester (13 September 1976) was die resensent (SE van Zyl) ’n bietjie meer positief oor Tsjaka, hoewel daar tog voorbehoude was: “In sy jongste drama maak Pieter Fourie op vernuftige wyse van ’n gegewe uit eie bodem gebruik om ’n sterk tragedie te skep waarin al die elemente – intrige, beeldspraak, karakters, ritmiese dialoog, ensovoorts – ’n geïntegreerde geheel vorm.

“Terwyl die drama enigsins enkelvoudig verloop en ’n mens voel dat die beeldspraak en dialoog sou gebaat het indien hierin meer vooruitwysing na toekomstige gebeure binne die drama was, sou ’n mens die werk as sterk kan bestempel, maar nog nie as ‘groot’ nie.”

Van Zyl het afgesluit: “In die algemeen egter ’n baie opvoerbare drama wat teen ’n byna asembenemende tempo spanning opbou en in die proses wel ook soms (soos dit my lyk!) byna onmoontlike eise aan ’n regisseur gaan stel. (…) As die onverskrokkenheid waarmee die skrywer Tsjaka se wreedhede mekaar laat opvolg, in ’n opvoering weergegee kan word deur ’n volgehoue, vinnige tempo, kan ’n mens jou voorstel dat die stuk ’n baie geslaagde opvoering kan word.”

Pieter se volgende gepubliseerde drama is Die joiner wat in 1976 by Tafelberg uitgegee is. DH Steenberg het die drama in Woord en Daad (Februarie 1978) bespreek en hy het sy resensie só ingelei: “Min literêre werke verbind historiese en eietydse problematiek op so ’n tematies en tegnies sinvolle wyse soos hierdie drama. Hierin word volksverraad van die verlede en bloedverraad in oorsaaklike verband geplaas, en die isolering van ’n buitestaander wat in die Suid-Afrikaanse situasie gevorm is, in die volle konsekwensie van sy lot uitgebeeld.”

Vir Steenberg bereik die drama egter nooit grootse afmetings nie en word die tema nie tot “kragtige dramatiek” uitgewerk nie. Maar, het hy afgesluit, is daar weinig werke in Afrikaans wat die “swart-wit-verhouding met soveel durf en deernis aansny soos hierdie een. Beide wat tegniek en benadering van tema betref, bly Die joiner dus ’n interessante aanwins.”

Met Die joiner het Pieter Fourie bewys gelewer dat die Afrikaanse teater ’n dramaturg van belofte het, het Ronél van der Merwe in Volksblad van 23 Februarie 1977 geskryf. Vir haar was die twee Faan­-stukke niks meer as “sentimentele teater nie, maar met Die joiner is dit nie die geval nie. Hoewel daar gebreke is, kan dit in ’n volgende uitgawe reggemaak word.”

Van der Merwe het die inhoud van Die joiner as volg opgesom: “Die dramatiese situasie in die stuk word deur drie gebeurtenisse uit die verlede bepaal: die hoofkarakter Sarel het in die Engelse oorlog sy mense verraai, hy het later met ’n swart vrou getrou en in 1948 het hy ‘die vermetelheid gehad om vir Malan te stem’ – ’n driedubbele ‘verraad’ teenoor sy mense dus.”

Vir Van der Merwe is Fourie ’n meester in die stelselmatige en subtiele blootlê van gegewens. “Van die openingstoneel af ontstaan ’n reeks vrae by die gehoor. Stelselmatig en byna terloops word die sluier telkens ’n entjie verder gelig totdat die gehoor skielik met ’n skok voor die kern van hierdie mens se tragiek te staan kom… (…)

“Soms raak die dialoog darem te stroperig – veral die slot – en die beeldgebruik wat die idiomatiese dialek van Sarel en sy vrou moet dra, oordadig. (…) Tog, in die geheel beskou, lyk Die joiner na heeltemal toneelmatige teater.”

In 1978 is Pieter aangestel as artistieke direkteur van beide die Afrikaanse en Engelse toneelafdelings van Kruik. Daar was kritiek op hierdie aanstelling omdat Pieter Afrikaans is: die kritici was bang dat die Engelse teater ’n tweede plek sou moes inneem en dat sy Afrikaner-agtergrond ’n verlaging van taalstandaarde sou meebring.

In 1980, in ’n onderhoud met Scenaria, het Pieter hom baie sterk uitgelaat oor inheemse teater en oor sy oortuiging dat teater oorgelaat moet word aan die artistieke integriteit van die kunstenaars wat weet waaroor dit gaan. ’n Toneelstuk soos Pieter se eie Die Plaasvervangers, wat deur die Administrateur van Kaapland verban is omdat hy gevoel dat dit ’n belediging vir die Afrikaner is, het Afrikaanse akteurs van die gehalte van Anna Neethling-Pohl in die hoofrol gehad, en spelers soos sy weet tog van beter. Hy het gebots met die owerhede en hy sal dit weer doen, want hy is nie bereid om die groei van inheemse teater te kniehalter nie. Plaaslike dramaturge moet aangemoedig word om iets unieks daar te stel. Die enigste kriterium vir die opvoer van ’n stuk is of dit goed is en artistieke meriete en integriteit het.

Die plaasvervangers het gehandel oor die degenerasie van die heldhaftige konsentrasiekamp-Afrikaner uit die Anglo-Boereoorlog-tydperk wat binne drie geslagte plaasvind. Die kampmoeder word deur haar mede-Afrikaners en nageslagte geëer omdat sy die kind gebaar het wat deur ’n boere-offisier verwek is, kort voor hy gesneuwel het. Sy vertel haar afstammelinge dat sy nie die waarheid gepraat het nie, maar dat die kind se pa ’n Engelse soldaat was. “Hierdie is ’n genadelose oopvlekking van die valse ideale en handelswyses van destydse en sommige huidige Afrikanerleiers. Die enigste mense wat onaangetas daaruit kom, is die nederige bruin Afrikaners wat die erfgename van die toekoms word.” (Elizabeth de Roubaix, Kaapse Bibliotekaris, Junie/Julie 1992)

In ’n onderhoud met Amanda Botha (Die Transvaler, 22 Mei 1981) sê Pieter prontuit dat hy ’n volkskrywer wil wees: “Ek is ook nie bang om eerlik te erken dat ek vir geld skryf – en dié maak ek soos bossies!” Botha skryf dat Pieter nie skaam is om in sy skryfwerk die volkse op ’n eksplisiete manier te verken nie en hy probeer ook nie om die sentimentele of emosionele te vermy nie.

Hy het in die ongeveer twintig jaar wat hy te make gehad het met die toneel, baie van die begrip “kunstenaarskap” geleer: “Kunstenaarskap kan eers werklik sinvol raak die dag as jy jou eie potensiaal kan vasstel en aanvaar. Dan kan jy werk om die grense van jou moontlikheid te oorskry. Dit bly vir my staan dat die hoogtepunte van jou kunstenaarskap omraam word deur jou beperkinge. Só het ek ook my beperkinge, as dramaturg, leer ken.

“Indien ek sinvol wil voortskryf, moet ek binne die grense van my beperkinge my beste moontlike werk lewer.”

Hy het verder aan Botha vertel dat weens sy praktiese verbintenis met die toneel, hy voordeel daaruit kon trek dat hy toneelmatig en struktureel-tegnies sy grense verder kon verskuif: “Met die aanvaarding hiervan is daar vir my die moontlikheid van kruisbestuiwing en inteling om, soos ek dit ten doel stel, volkstoneel te kan red van die gevaar van stagnasie en kleinburgerlike realisme. Ek wil verruiming bring – veral struktureel-tegnies.

“Ek meen dat ek daarin geslaag het tussen die pole van Faan se trein, wat doodgewoon maklike kleinburgerlike realisme is en Mooi Maria met sy tegniese vervlegdheid en dubbele personasies. Ek streef só om die volkse tot kuns te verhef.”

Mooi Maria is in 1980 gepubliseer en is oorspronklik in die 1970’s opgevoer. Dit beleef ’n herlewing en is in 2011 by Aardklop opgevoer, asook in 2012 by die Woordfees, Aardklop en by die Innibos-fees in Nelspruit. By Aardklop het dit weggestap met die pryse vir beste Afrikaanse produksie, beste regisseur (Albert Maritz) en beste aktrise in die persoon van Anthea Thompson.

Mooi Maria vertel die storie van die pragtige Maria wat haar verloof aan die ryk jong Neel Cronjé. Wanneer sy egter voor hulle troue deur ’n hondsdol meerkat gebyt word en sy as gevolg daarvan misvorm word, verlaat haar verloofde die kontrei om eers vyftien jaar later weer sy verskyning te maak. Hierdie herontmoeting vorm die res van die drama.

Fourie het in die drama gebruik gemaak van die effek om twee karakters gelyktydig op die hoof te laat verskyn, naamlik die misvormde Maria, asook die jonger en beeldskone Maria van vroeër. Vir Ia van Zyl (Die Suidwester, 27 Julie 1981) is dit ’n “drama met besondere opvoermoontlikhede, maar met min psigologiese diepgang”.

Pieter is in 1983 as die residentdramaturg by Kruik aangestel en in 1985 het hy dieselfde posisie by Truk beklee. Volgens sy kontrak by beide Kruik en Truk moes hy twee toneelstukke per jaar skryf vir die spesifieke verhoë en hierdie stukke kon vir twee jaar lank net in die onderskeie gebiede opgevoer word.

In 1986 is Pieter Fourie se nuwe drama, Die koggelaar, bekroon met die Sakruk-prys wat destyds die grootste toneelprys van R25 000 was. Dit het in 1987 ook met die Dawie Malan-prys vir die beste inheemse drama weggestap.

Pieter het in sy bedankingstoespraak gesê: “Die dramaturg is die nar van die konings en ek aanvaar die prysgeld met dank – al is dit van die konings afkomstig.”

Die koggelaar is die produk van agtien maande se skryf en skryf en skryf, het Pieter aan Hilda Grobler vertel. (Tempo, 31 Oktober 1986) Hy het verder aan Grobler gesê dat daar besliste tekens van Opperman se invloed in Die koggelaar te sien is: “Veral in die opsig dat dit meervlakkig is, dat daar met talle simbole gewerk word en dat die beelde geleidelik inmekaar groei. Die stuk handel tematies oor die droogte en die stilte wat in die Karoo ervaar word, maar beide die droogte en die stilte is veel omvattender, veel dieper as die fisieke of waarneembare neerslag daarvan in die natuur – dit reik uit na die mens self en verken die droogte en stilte op allegoriese wyse deur middel van die karakters (as simbool van die eietydse Suid-Afrikaner) op die Karooplaas.”

Die koggelaar is in 1987 in die Nico Malan-teater opgevoer onder regie van Dieter Reible met Brümilda van Rensburg as Anna en Ian Roberts as Boet Cronjé terwyl dit in 1989 in die André Huguenet-teater in Bloemfontein op die planke gebring is, onder spelleiding van Gerben Kamper en met Isadora Verwey in die rol van Anna Cronjé.

In 1988 het Pieter Fourie aan die toneelregte-organisasie Dalro opdrag gegee dat “geen opvoerregte van my werk, professioneel of amateur, toegestaan mag word waar enige vorm van blanke eksklusiwiteit gehandhaaf word nie”.

Hy het aan André le Roux (Beeld, 6 Desember 1988) vertel: “My verklaring volg op die KP-segregasie wat die voorgenome Kruik-opvoering van Die vonkel in haar oog op Kuruman gekelder het, asook die instelling van klein apartheid in Boksburg en elders.

“Die soort bordjie-en-hortjie-politiek van die KP’s is naakte rassisme,” het Pieter voortgegaan, “teen juis húlle wat Afrikaans, en veral as spreektaal, voortdurend versterk, vernuwe en verryk. Afrikaans word by die mense ’n futlose taaltjie van kennisgewings, memorandums en swetende toespraak-retoriek.

“Dié mense wat uit die teaters en sale verwilder word, laat Afrikaans gedy as ’n taal van humor, skeppingskrag, pyn en hoop – ’n volwaardige taal. Afrikaans is die onvervreembare besit van Afrikaner, bruinman en plattelandse swartman. Ek sal my beskeie bydrae nie laat injaag in ’n drukgang van onmenslikheid en kulturele verarming nie.

“Die Afrikaanse drama word verryk deur die werke van bruin dramaturge soos Small, Peter Snyders, Melvin Whitebooi. (…) In my jongste drama, Donderdag se mense, put ek hoofsaaklik uit die ryk geskakeerde en interessante wêreld van plattelandse ‘swart’ Afrikaans. As ek die swartman hiertoe sou toegang weier, is ek besig met blatante uitbuiting en verraad teenoor Afrikaans.”

HAUM-Literêr is die uitgewers van Pieter Fourie se drama Die groot wit roos in 1989. Saam met Die koggelaar en Ek, Anna van Wykvorm dit ’n drieluik waarin die dramaturg die tradisionele Afrikaner-patriarg se eng seksuele en politieke menings blootlê en hom as chauvinistiese stoetwese blootlê, het Barrie Hough hierdie trilogie opgesom. (Rapport, 3 September 1989)

“Waar Die koggelaar ’n uitbouing is van die politieke aspekte rondom die Afrikaner-patriarg wat in Fourie se seminale drama Ek, Anna van Wyk so sterk figureer, word Die groot wit roos gewy aan die seksuele, chauvinistiese sy van hierdie figuur.

“Geskryf in die self-refleksiewe tradisie van dramaturge soos Pirandello en Bartho Smit, is Roos ’n aweregse liefdesverhaal waarin die seksuele fyn gekaart word.

“Louis, ’n voormalige pierewaaier en vrouejagter wat hom in ’n rolstoel bevind, herlewe sy ryk geskakeerde en gevarieerde liefdeslewe in die verfilming van Die breker, ’n rolprent oor sy seksuele veldslae deur die jare. (…)

“Soos in Die koggelaar en Ek, Anna van Wyk verenig Fourie melodrama, ryk dialoog, skouspelagtige beelde en ontstellende gebeure tot vermaaklike en betekenisvolle teater,” aldus Barrie Hough.

Ook George Weideman was beïndruk met Die groot wit roos wat vir hom ’n besondere kant van Pieter Fourie se drama-oeuvre verteenwoordig: “Dis nié politieke teater soos Die koggelaar en Die joiner nie, maar aanhangers van Fourie is nie blinde Isakke nie. Hulle sal weet dat Jakob hier in ’n Esauskleed veel blootgelê het van die binnewêreld van die liefde. En pierewaaiers soos Louis sal daar altyd wees; húlle het niemand se goedkeuring nodig om te pierewaai nie.”

Pieter Fourie het hom ook in 1989 op die terrein van die kinderteater begewe met die skryf van Husse met lang ore wat nie net in die destydse Nico Malan-teater opgevoer is nie, maar ook in die Opera in Port Elizabeth.

In 1989 is Donderdag se mense in boekvorm uitgegee en in 1990 is dit in Pretoria opgevoer met Deon Opperman as regisseur en Louis van Niekerk, Lida Meiring, Peter Se-Puma en Noria Mabuela in die vier hoofrolle. Weer kyk die dramaturg krities na die figuur van die Afrikaanse patriarg, maar hierdie slag val die klem op sy verhouding met sy werkers. En soos so baie van Pieter Fourie se stukke is ook Donderdag se mense ’n striemende aanval op Suid-Afrika se politiese en sosiale bestel waar onregverdigheid aan die orde van die dag was.

“Die lewe en liefde van die boer Piet en sy vrou Letta word regstreeks gekontrasteer met dié van hul bediendes, Tem en sy vrou, Sina,” het Barrie Hough in Rapport van 25 Maart 1990 geskryf.

“Die regie is knap en suiwer en die spel op ’n hoë vlak,” het Hough ten slotte gesê. “Die ster van die opvoering is Noria Mabuela, wie se vertolking van Sina – ’n fyn samesmelting van aardsheid, humor en teerheid – ’n diep indruk laat.”

Nie al Pieter Fourie se teaterwerk is só goed ontvang nie. Met Vat hom, Flaffie! (wat opgevoer is onder die titel Hups in die hydro) het hy volgens die meeste kritici die pot ’n bietjie mis gesit. Tydens die speelvak in die destydse Nico Malan-teater (vandag Kunstekaap) was hy ook die regisseur. Hy het self die stuk beskryf as ’n meer gesofistikeerde komedie as die tradisionele Afrikaanse klug.

George Weideman (Volksblad, 29 September 1990) het sommer in die eerste paragraaf van sy bespreking die volgende gesê: “Dit is ’n byderwetse klug wat nie die moeite werd is om weer te lees of te sien nie. (…) Dit slaag wel in dié opsig dat dit die spot wil dryf met die mens se obsessie met ‘die ewige jeug’. Dis geskryf om die kyker – en ek bedoel hier letterlik: die kyker as voyeur – te vermaak met paddatjies en slangetjies in die gras. Dit wil die draak steek met seksuele ego’s: maar dit bly steek dikwels in gewildeskunnighede. Dis so passé soos kubuskoors.”

Die kritici is ook nie te opgewonde oor Pieter se volgende stuk nie, Daan se doilie (nie gepubliseer nie). In hierdie stuk is die hoofkarakters ’n tweeling, Daan en Doortjie, wat deur hulle ma en hul oupa grootgemaak word. Ma Bella noem hulle haar “speelgoed uit die hemel”.

Marguerite Robinson skryf oor die opvoering (Beeld, 3 September 1990): “Terwyl Fourie se verhaal ontvou, duik die leemtes ongelukkig op. Sy geneigdheid tot te poëtiese dialoog wat plek-plek afbreuk doen aan die eg-menslike storie, hinder. En sy helder simboliek word net te voorspelbaar. En jy verlaat die teater met gemengde gevoelens. Weliswaar nie die intellektualisme van Die groot wit roos nie, maar ook nie die suiwer evokatiewe krag van die vroeëre dramas nie.”

In 1993 het Pieter Post Mortem vir die ATKV se Kampustoneel geskryf en is dit deur die UV se dramadepartement in die Wynand Mouton-teater in Bloemfontein opgevoer met Pieter self as die regisseur.

Braam Muller (Volksblad, 15 Maart 1993) het die stuk beskryf as “ontstellend en dramaties” wat daarop gedui het dat die dramadepartement weg wil beweeg van sogenaamde veilige stukke. Die stuk het gesorg vir boeiende teater.

Muller het voortgegaan: “Fourie plaas weer ’n aspek van die Afrikaner in die kollig – wat eintlik blyk nie veel te verander het sedert die afskaffing van Apartheidswetgewing nie. Hy laat wel toe dat ’n bruin huishulp in die vrykamer intrek, maar kyk steeds neer op sy bruin mede-Afrikaner, skuil nog onder die dekmantel van kerk en die Bybel, maar sluit sy oë as dit pas.

“Die stuk begin met drie hope gronde en Trien in swart. Die weduwee begin die dooies oproep. En so beleef die gehoor dan die verhaal van Trien, haar godsdienstige, gebonde man, Basjan, die huishulp Vytjie en dié se vriend, die plaashulp Gulu.

“Dit word ’n driehoek, ’n vierhoek waarin die waarheid harteloos en genadeloos oopgevlek word. Hierdie is prikkelende, eietydse toneel en ’n goeie ervaring.”

In 2016 gee Protea Boekhuis Post Mortem uit en Dewald Koen beskryf dit as die “sluitstuk” in Pieter Fourie se vierluik plaastragedies ná Ek, Anna van Wyk, Die koggelaar en Donderdag se mense.

Koen skryf voorts: “Met die intrapslag word die leser gekonfronteer met die verbitterde vroulike verteller wat duidelik vasgevang is in ’n ongelukkige huwelik waar haar vroulikheid jare lank deur tradisie en die patriargale stelsel onderdruk is. (…)

“Vytjie en Basjan se interaksie lei tot spanning tussen verskeie karakters. (…) Vytjie se karakter versinnebeeld die verlies van onskuld en raak in Fourie se Post mortem ’n eeue oue tema aan van verhoudings tussen vroulike werkers wat deur hul manlike gesagsfigure uitgebuit word. Wat Fourie se dramateks egter verskillend maak van die voorspelbare narratief, is die onverwagse wending en ontknoping van die verhouding tussen Basjan en Vytjie.

“Met gemaklike en toeganklike dialoog, boeiende handeling en interessante verwikkelings is Post mortem een gepubliseerde dramateks van 2016 wat eenvoudig gelees móét word.”

In 2001 het Pieter die opdragstuk Naelstring vir die Aardklop Kunstefees geskryf. Hiermee is hy dalk “weer by ’n keerpunt in my werk: ’n verkenning van die universele”. Met die werk saam met die bekende regisseur Marthinus Basson het Pieter sterk onder die indruk van die visuele gekom. “Toneel is tog visueel en handeling. Soos Peter Handke voel ek soms dat ek ‘wil kots van die woord’, maar die woord bly onontbeerlik in teater. In Naelstring probeer ek ’n nuwe pad vind tussen die handeling en die woord. Ons moet maar sien hoe dit werk ...” (Aan Barrie Hough, Rapport, 30 September 2001)

Met die publikasie van Naelstring (’n band tussen twee teaterstrominge) deur Protea Boekhuis in 2001 het Pieter Fourie die terrein van die surrealistiese drama betree.

Eben Cruywagen (Die Burger, 7 Januarie 2002) beskryf die stuk as volg: “Naelstring is ’n tweepersoonstuk wat hom op ’n gestroopte verhoog af speel. Die markante simboliek in die teks toon analogie met hierdie visuele gegewe – ’n swart verhoog met ’n wit krat waaruit allerlei rekwisiete gehaal word; ’n wit vrou wat in die openingstoneel aan ’n bruin seun die lewe skenk (wat suggereer dat die vader ’n swart man is – ’n feit wat in die verwikkeling bevestig word) en bykans die volle duur van die drama weier dat die naelstring geknip word.

“Naelstring is die mees surrealistiese van Fourie se werk, tegniese en tematiese ooreenkomste met ander dramas in sy oeuvre ten spyt. Daar is selfs spore van die Absurde (veral Ionesco) te bespeur in Vrou wat weier om Baba se naelstring te knip en hom dekades lank daarmee manipuleer en selfs onderdruk. Dit word die leitmotif sowel as sentrale rekwisiet, en skep geleentheid vir eksperimentering met die ‘fisieke teater’. (…)

“Naelstring is ’n uiters visuele, gelade werk. Dit is deurspek met simboliek, en die dramatiese ironie bied geleentheid vir ’n verskeidenheid van interpretasie-moontlikhede – ’n uitstekende platform vir eindelose gesprekvoering, debattering en argumentering. Maar onthou dat geweld verdruk.”

Vir Johan Coetser (Beeld, 10 Desember 2001) sluit die aardse en humoristiese dialoog in Naelstring aan by Fourie se volksdramas en betrek aldus een betekenis van die titel. “’n Tweede betekenis hou met die gebruik van metadramatiese tegnieke in sy ‘ernstiger’ werk verband, met ander woorde met die aard van die opgevoerde teks.

“’n Derde betekenis hou met die tragikomiese aard van die drama en die naelstring as verhoogmetafoor (simbool) verband.”

Maar vir Coetser is Naelstring nie ’n nuwe hoogtepunt in sy werk nie. “Dit maak egter sin om dié tematies vernuwende teks teen die agtergrond van Fourie se oeuvre te lees.”

Pieter het ná 45 jaar in die vroeë 1990’s na Luckhoff teruggekeer en het weer die tyd van die hele emosionele aanloop na apartheid beleef. “Die hele groot wit mislikheid wat jy as kind beleef het. As sensitiewe kind het jy alles ingeneem, hierdie ding sien groei in jouself. (...) Jy het grootgeword in daardie totale magseuforie; magsdronkheid van die Afrikaner. En om ná 45 jaar terug te gaan binne daardie selfde gemeenskap, en te sien hoe hulle dit nou hanteer, hoe die sweer homself uitgesweer het. Daaroor sal ek graag wil skryf.” (Sarie, 27 Maart 1996)

In 1997, na sy aanstelling as feesdirekteur van die KKNK, het Pieter gesê: “Ek is totaal verbind tot die fees, die etiek en doelstellings daarvan, met behoud van vryheid. (...) Van die woord ‘go’ het ek besef die fees is óf ’n dooie lam óf ’n sesling, en dat die verantwoordelikheid hoofsaaklik by my en my direksie lê watter een dit sou wees. Ons het die uitdaging ontleed, aanvaar en in daardie stadium ’n eensame koers vreesloos ingeslaan. Die res is geskiedenis. Geen drapering van landsvlae, geen opening en afsluiting nie. Informeel, ’n fees vir die mense, sonder bymotiewe, toesprake en hoogwaardigheidsbekleërs.” (De Kat, Maart 1997)

Die Rapportryers van die Langenhoven-streek het hom in 1996 vereer vir sy voortreflike bydrae tot die vestiging en uitbouing van die KKNK op Oudtshoorn, asook vir sy bydrae oor baie jare as dramaturg, regisseur en toneelspeler om Afrikaanse toneel in Suid-Afrika te bevorder.

In 1997 het die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir Pieter vereer deur ’n erepenning vir toneelkuns, asook deur die Gerhard Beukes-prys aan hom toe te ken. Temple Hauptfleisch het in sy huldigingswoord as volg gesê: “Fourie het nie net talle jong toneelspelers die geleentheid gegee om professioneel op te tree nie, maar het een van die mees dinamiese geselskappe ooit op die been gebring.

“Sy persoonlike en artistieke verhouding met die omstrede, maar interessante nuwe Afrikaanse generasie skrywers, regisseurs en spelers, asook eie uiteenlopende eksperimente met toneel skryf, het veel gedoen om die sogenaamde ‘Nuwe Drama’ In Suid-Afrika te vestig.” (De Kat, Maart 1997)

Pieter is in 1996 getroud met Malette, sy derde vrou, en hy het vyf dogters – twee by Liz Dick, sy eerste vrou, twee by Marlize, sy tweede vrou, en die vyfde by Malette. Hy en Malette woon tans op Oudtshoorn.

Pieter is verlief op oudhede en restourasiewerk, meubels, geboue, noem maar op. Klere is nie vir hom belangrik nie, skoene ’n doring in die vlees, kouse ’n Middeleeuse dwangbuis. Hy is ook dol oor ou motors en sy Mercedes, ’n 1958 M220 S-model, is ’n algemene gesig in Oudtshoorn se strate. Maar hy gesels met sy dogters en probeer op hoogte bly met jong kunstenaars, wat hulle smake en ideale en neigings is. 

In 1998 is Pieter se pos as feesdirekteur afgeskaf en is Pieter aangestel as artistieke bestuurder (woordkuns). Karen Meiring word die nuwe feesbestuurder. Pieter is verlig hieroor, want dit het aan hom tyd gegee om weer te skryf – iets wat hy nie kon doen vandat hy feesdirekteur geword het nie.

In 1998 is Pieter verkies as lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se kommissie vir uitvoerende kunste en hy is ook aangestel as een van die trustees van Die Kuns- en Kultuurtrust van die president. Pieter het as volg hierop gereageer: “Hoewel hierdie aanstellings in my persoonlike hoedanigheid is, glo ek tog dat die sukses van die KKNK iewers op die agtergrond ’n bydraende faktor was. Ek is 38 jaar ononderbroke betrokke by die uitvoerende kunste, maar die laaste vier jaar in Oudtshoorn was sekerlik die grootste uitdaging.” (Volksblad, 3 Julie 1998)

Pieter se Ek, Anna van Wyk word in 1999 by die KKNK opgevoer as ’n koproduksie van die vier kunsterade — Sukovs, Kruik, Naruk en Truk. Dit is die eerste keer dat die kunsterade saamspan om ’n produksie aan te bied. Ek, Anna van Wyk maak in 1984, toe dit tydens die ATKV Kampustoneel-kompetisie opgevoer is, opslae op die Afrikaanse verhoog, onder meer oor ’n vroulike volnaaktoneel. Maar dit is soos almal Pieter beskryf – hy gaan nie kompromieë aan nie.

Ná die opvoering van Anna van Wyk met Dieter Reible as regisseur in die Staatsteater in Pretoria in 1985 het Paul Boekkooi (Beeld, 30 Augustus 1985) as volg geskryf: “Die inhoudelike van die stuk of die mate van herkenning wat elke individu by Ek, Anna van Wykmag ervaar, is ’n dwingende saak vir selfondersoek en leen hom eintlik nie tot rasionalisasie nie. Dieter Reible se produksie vir Truk – sy eerste as vaste regisseur van dié streeksraad – ontleed en openbaar die kruitvat van onregverdigheid, manipulasie, indoktrinasie en korrupsie tot op die been.”

Boekkooi het afgesluit: “Hoewel nie altyd in alle opsigte ideaal ten opsigte van stemming en struktuur nie, is dié produksie van Ek, Anna van Wyk een wat ’n mens weer en weer sal wil sien. Die raamwerk van gegewens en rype subteks vereis dit van die teaterganger wat hom as Afrikaner tegelykertyd oopstel vir selfkritiek.”

Ek, Anna van Wyk is in 1986 die eerste maal gepubliseer en in 2002 gee Protea Boekhuis ’n tweede, hersiene uitgawe uit. Vir Johan Coetser (Beeld, 7 April 2003) is hierdie drama ’n hoogtepunt in die Afrikaanse drama ná 1976; dus moet hierdie heruitgawe verwelkom word.

“Uiterlik gaan die drama oor Anna Terre’blanche se huwelik met Junior, haar versweë epilepsie wat meebring dat sy haar seun by die doopvont laat val, en haar inperking tot ’n inrigting.

“Kritici het hierdie oënskynlik eenvoudige gegewe geïnterpreteer as onder meer ’n ondersoek van die Afrikaner-gemeenskap: die rol wat kerk, politiek (mag) en gender (geslagsidentiteit) daarin speel. Waar Elke duim ’n koning die psige van ’n toneelarties ondersoek, werk Ek, Anna van Wyk met die psige van ’n kultuurgroep.”

In 2014 het die dramadepartement van die Universiteit van die Vrystaat weer Ek, Anna van Wyk op die planke gebring met die hoof van hierdie departement Nico Luwes as regisseur en derdejaarstudente in die rolverdeling.

Die debakel rondom die bekende en berugte Boetman-brief van Chris Louw het Pieter in 2000 geïnspireer om ’n drama, Boetman is die bliksem in!, rondom die gebeure te skryf.

Pieter het meer uitgebrei oor dié debakel teenoor Francois Griebenow (Beeld, 30 Mei 2000): “Chris Louw se brief was soos ’n vonk by die kruitvat en die reaksie kring steeds wyer. Die vroue klim ook in, en dis wonderlik. Dis hoog tyd dat dié ding oopgekrap word. (…)

“Daar is twee redes waarom ek bly is oor die ongekende reaksie op die Boetman-brief. Noudat die hou-jou-bek-kultuur aan die kaak gestel is, het mense vrymoedigheid om te skryf oor gevoelens wat jare lank opgekrop was.”

Vir Fourie was die ander positiewe uitkoms van die polemiek die rykdom materiaal wat daaruit voortgevloei het en wat kon uitloop op ’n dokumentêre drama in Afrikaans – “’n drama uit die volk, deur die volk, vir die volk. Mans en vroue uit alle beroepe is besig om die pen op te neem en een van die grootste dramas te skryf wat nog ooit in ons geskiedenis geskryf is. Of hulle dit nou weet of nie, almal wat op Louw se brief reageer, is mede-skeppers van ’n lewende drama wat om ons afspeel. En hulle skep nie niet die karakters wat daarin speel nie; hulle ís die karakters.”

Pieter het sy rol as dramaturg in die storie gesien as dié “van griffier – iemand wat sy ambag gebruik om die gebeure op te teken,” het hy aan Francois Griebenow gesê. “Ek moet die materiaal wat geskep is, sif en die essensie daarvan vasvang. Ek glo dit gaan die eerste werklike dokumentêre drama in Afrikaans wees, ’n eindproduk wat almal help skep het.” Die drama bestaan uit vier elemente: Louw se brief, die reaksie daarop, Willem de Klerk se reaksie en Louw se repliek. (Beeld, 30 Mei 2000)

Boetman is die bliksem in! het in 2000/1 twee FNB Vita-toekennings gewen – vir die beste nuwe Afrikaanse toneelstuk en beste produksie.

Pieter stig ook in 2000 se eie produksiemaatskappy, Rooderandt Produksies, wat binne ’n jaar vier produksies op die planke bring, onder andere ook Pieter se stuk oor die teaterlegende André Huguenet, Elke duim ’n koning, wat in 2003 deur Protea Boekhuis gepubliseer is. Die stuk is tydens die KKNK van 2001 vir die eerste maal opgevoer met Gavin van den Bergh as André Huguenet en Rolanda Marais as die Aktrise.

Johan Coetser som die drama as volg op (Beeld, 7 April 2003): “Die Aktrise speel die rol van ’n student wat pas ’n navorsingsprojek oor die lewe en werk van Huguenet voltooi het. Sy doebleer in ander rolle, onder andere as Huguenet se moeder.

“Haar navorsingsverslag is die aanleiding om Huguenet op die verhoog uit die dood terug te roep, en om hom aan ’n eie uitspraak te toets (naamlik die motto van die teks): Daar is wet wat eis dat mate en gewigte altyd weer getoets moet word en dié wet behoort ook op dokters en onderwysers toegepas te word, maar veral op verhoogkunstenaars.

“Dit bring mee dat Elke duim ’n koning groei tot ’n ondersoek van Huguenet as mens, as akteur, maar ook van opvattings oor die toneelkuns en dramateorie. Die teks is gevolglik ook ’n ondersoek van een van die eerste premisse van teater, naamlik die verhouding tussen spel (skyn) en werklikheid.

“Die toneelganger/leser vind die dramatiese ondersoek van gedeeltes van Huguenet se lewe terug in die analogie van die teater as spieël van die werklikheid. Dit geld veral van die ondersoek na sy seksuele identiteit in die tweede bedryf.

“Verder vertoon die drama kenmerke van die teater van herinnering, met ’n sterk biografiese kleur. Die dramaturg het opvallend van gepubliseerde bronne gebruik gemaak om die handelingsverloop te skep. (…)

“Elke duim ’n koning is ’n besonder digte teks. Vanweë die plesier van die ontdekking van tekste in gesprek sowel as Fourie se sprankeldialoog, sal toneelliefhebbers en kenners van Huguenet hierdie drama in opvoering en as leesdrama ewe genotvol vind.”

In sy kritiek op Die koggelmanderman wat in 2002 die Nagtegaal/KKNK-kompetisie vir nuutgeskrewe verhoogtekste gewen het, sê André Brink, wat een van die beoordelaars was, dat die outeur sy verhoog ken en weet hoe om kontraste en dramatiese effekte te hanteer. Tog is te veel nog idee, te min het al sy finale beslag gekry.

Hierdie drama het sy ontstaan gehad toe Pieter op ’n keer buite Philippolis ry en ’n bloukopkoggelmander op ’n ysterklip sien sit het. Die beweging van die koggelmander se kop het ’n ou herinnering in Pieter losgemaak van die boer wat met ’n halwe bloukopkoggelmandermasker en ’n stert gevleg met repe uit ’n binneband, vir sewe jaar by sy plaashek sit en wag het op sy vervreemde vrou. “’n Ent verder het die sien van die koggelmander én ’n storie uit my kinderdae skielik bymekaargekom in die ou Boesmangesegde: ‘Waar die bloukopkoggelmander sit, dáár lê die vrou tevrede.’” (Aan Jens Friis, Volksblad, 23 Februarie 2005)

Oor die regisseur van Koggelmanderman, Marthinus Basson, se vertolking van hierdie stuk, was Pieter baie opgewonde, het hy aan Francois Smith gesê (Die Burger, 16 April 2003): “Kwits, man, kyk wat het jy daar: Jy het jou regisseur, die skilderkuns, beeldhoukuns, musiek, dans, ballet … Hier het ons weer teater soos wat hy moet wees: kollektiewe kuns.

“Volgens dié benadering moet ’n dramateks nooit heeltemal voltooi wees nie. As ek niks aan Marthinus oorlaat nie, het ek ’n swak teks geskryf. Kyk maar na Shakespeare se Titus Andronicus. Kan jy swakker? Maar in die hande van grotes word dit iets aangrypends.”

Pieter Fourie het in 2001 aan Volksblad (7 Mei) meer vertel oor wat hy lees: “Buite my vakgebied lees en reageer ek op romans en poësie as blote individu met sy persoonlike smaak en hebbelikhede. Twee dinge ontroer, prikkel en bevredig my by die lees van ’n boek of ’n bundel poësie – ja, selfs in die kyk na ’n skildery of ’n beeldhouwerk. Aan die een kant: toeganklike eenvoud met ’n eerlike ondertoon, sterk verhaal, identifiseerbare karakters wat as ’n geheel uitstyg bo wat Van Wyk Louw ‘gemoedelike, lokale realisme’ genoem het en ’n wêreld van universaliteit en tydloosheid betree. Hier troon Bart Nel van J van Melle vir my kop en skouers uit bo al diesulkes.

“Aan die anderkant: ’n ragfyn verwikkeldheid, verskuilde suggesties, misterieuse prikkels en ontwykende klaarheid. Die lees van so ’n werk word een opwindende – dog frustrerende – speurtog en opwindende reis deur die katakombes van die gees. Hier bly Sewe dae by die Silbersteins deur Etienne Leroux die hoogtepunt van alles wat ek nog in die genre gelees het.”

Met die ontvangs van die Hertzogprys vir sy hele oeuvre in 2003 het Pieter aan Fanie Olivier vertel (Beeld, 4 April 2003) dat hy in ’n mate stomgeslaan is, maar ook bly. “Hierdie toekenning wys weer hoe daar wegbeweeg word van die leesdrama na die verhoogdrama. En dit terwyl ek darem nog aktief aan die skryf is. Anders as met Adam (Small) en Bartho (Smit). Weet jy, Bartho is die man wat eintlik by ons die verhoogdrama ingevoer het. Hy was my mentor. En hoeveel keer is sy stukke nie afgeskiet nie, nek omgedraai kort voor die opvoering deur ’n streekraadbedeling waar vryheid nie bestaan het nie.

“En Kanna! – 41 jaar oud, en steeds die beste drama in Afrikaans ... Dit is die mees universele en tydlose stuk wat nog in Afrikaans geskryf is.” Pieter was van mening dat as Adam Small na die graf moes gaan voordat hy die Hertzogprys gekry het, sou dit ’n ewige spook wees wat oor die Hertzogprys bly hang. (Rapport, 6 April 2003)

Pieter sou self die Hertzogprys die graagste wou ontvang het vir Die joiner, omdat dit nog die meeste omtrent homself sê en hoe hy na toneel kyk. Maar ongelukkig sou die establishment nooit daarvan gehou het nie: “Daardie soort WVK rondom die Anglo-Boereoorlog word darem te ongemaklik.” (Beeld, 4 April 2003)

Pieter Fourie het ook aan Pieter Malan (Rapport, 6 April 2003) gesê dat hy baie ingenome is met die “Boere-Nobel”: “Wat hulle ook al sê van die verlede van die Hertzogprys gee dit jou steeds ’n moerse kick om dit te kry. Dis die Rolls Royce (van literêre pryse). Dit gee jou selfvertroue. Ek wil amper sê dit het inspirerende betekenis.”

Hy het verder aan Francois Smith vertel dat die ontvangs van die Hertzogprys vir hom ’n “persoonlike vreugde” was. “Dit hou verband met ’n verskuiwing in denke oor die gepubliseerde drama, dat dramas nie meer net as leestekste beskou word nie, maar ook as verhoogstukke. Met ander woorde, die teaterwerker met ’n talent vir skryf kan op gelyke voet meeding met die toneelskrywer met ’n effense instink vir die verhoog. Ek skryf nie letterkunde nie. Ek skryf goed vir die verhoog. Ek is ’n teaterwerker.”

Voor Etienne Leroux se dood in 1989 het Pieter by hom op Koffiefontein gekuier. Leroux het vertel dat hy Pieter beny omdat hy self nie volksdramas en sterk letterkundige werke kon skryf wat algemeen aanklank vind nie. Pieter het hom egter daarop gewys dat daar reeds twee karakters in Magersfontein, o Magersfontein is wat verder ontgin moet word – die plaaswerker Gert Garries en die verkeersbeampte Le Grange. So ontstaan Gert Garries – ’n Baaisiekel Babelas. “Ek het twaalf jaar nodig gehad om te besin hoe ’n mens die wêrelde van ’n volkskrywer (ek self) en ’n intellektuele reus (Leroux) kon laat saamsmelt tot ’n sinvolle geheel. Maar toe ek besef dat merino-, dorper- en Persiese skaap mekaar in die Suidwes-Vrystaat kan vind, het ek geweet dat Fourie en Leroux hulle dit sou kon nadoen. Die meeste van my karakters (...) kom net so uit my kinderwêreld. Maar dit is veral eksentrieke, deerniswekkende individue wat my as kind aangegryp en laat besef het: volronde mense kom uit alle lae van die samelewing. (...) Sulke karakters smeek om op papier verewig te word, want in ’n wêreld wat almal in ’n grys tegnologiese massa wil saamvoeg, het die individu – wat eintlik ’n juweel moet wees – ’n steen des aanstoots geword.” (Volksblad, 23 Februarie 2005)

In 2002 is Gert Garries by die KKNK opgevoer onder die titel Gert Garries: 'n baaisiekel-babelas. Dit is deur Pieter Fourie self vir die Klein Karoo Nasionale Kunstefees geskryf en het op 30 Maart 2002 (onder regie van Marthinus Basson en Rooderandt Produksies) suksesvol gepremière. Die stuk is daarna ook opgevoer by Kunstekaap, in Bloemfontein, by Aardklop en by die Walvisfees op Hermanus, en is gunstig deur gehore ontvang. 'n Radioverwerking van die drama is deur Eben Cruywagen in 2019 gedoen en is in die eerste Radioteater-seisoen van 2019 op RSG uitgesaai.

Met hierdie drama het Pieter Fourie Gert Garries se karakter uit Etienne Leroux se Magersfontein, o Magersfontein so ’n bietjie vleis gegee. 

“Die plaaswerker Gert Garries ry vir drie dae met die verbrande liggaam van sy kind op sy fiets rond. Hy wil ’n doodsertifikaat bekom, ’n voorvereiste voordat hy die kind kan begrawe. Weens sy velkleur word hy egter deur die burokrate van bakboord na stuurboord gestuur. Na sy ontmoeting met Le Grange, ’n empatiese verkeersbeampte, ontstaan ’n sonderlinge verhouding tussen hulle. Hierdie verhouding suggereer ’n beter toekoms en menslike identiteit vir Gert, terwyl die kind simbool word van ’n bitter en wrang verlede. Eindelik begrawe Gert sy kind saam met die room van die Engelse. Die gehoor volg Gert Garries op sy drie dae lange fietsrit en beleef saam met hom ’n prutpot van emosies. Die drama word gepubliseer in 2019 deur Protea Boekhuis as Gert Garries: ’n Baaisiekel-blues.” (Inligtingstuk van die uitgewer)

In Literator (vol 41, no 1) skryf Marisa Keuris as volg oor Gert Garries: “Gert Garries: ’n Baaisiekel-blues is ’n uitsonderlike drama in Pieter Fourie se oeuvre: saam met Gert gaan die lesers en toeskouer op ’n dolle reis vol swart humor, skreiende ironieë en klugtige absurditeite, maar besef ook ten slotte hoeveel patos daar in die lewe en dood van ’n enkele baba opgesluit kan lê. Fourie is bekend vir sy uitsonderlike karakterbeeldings (veral in sy sogenaamde volksdramas, byvoorbeeld die Faan-dramas) en dialoog vol oorspronklike beeldspraak. In hierdie drama sou net die besondere taalgebruik (vergelyk die gesprekke tussen Gert en Lord Sudden, asook sy interaksies met die swart chauffeur) ’n studie op sigself kon inhou. Die publikasie van hierdie drama deur Protea Boekhuis word dus verwelkom: dié werk van Pieter Fourie kan as een van die hoogtepunte in sy oeuvre beskou word.”

Daniel Hugo (Die Burger, 29 November 2003) lewer die huldigingswoord met die oorhandiging van die Hertzogprys aan Pieter: “As dramaturg het veral vier soorte mense in sy skryfwerk belang gestel: die toneelliefhebber, die resensent, die akademikus en die sensor. Met die lojale en entoesiastiese ondersteuning van die toneelliefhebber het hy die ander drie seëvierend oorleef. (...) Fourie het aan die begrip volksteater ’n besondere diepgang gegee. As ek hom daarom ’n volkskrywer noem, bedoel ek dit as erenaam. Die mens, en in besonder die Afrikaanse mens, kom in ’n ryke verskeidenheid van gestaltes en situasies in sy werk voor. Hy het Suid-Afrikaanse gehore emosioneel, moreel én ideologies help lei in veelbewoë tye. Sy toneelstukke het dikwels ’n sielsnodige katarsis by misleide en verwarde mense teweeg gebring. (...) Pieter Fourie is ’n dramaturg vir al vier die seisoene van dié tragiese en komiese land: hy ken die speelse en romantiese lente, die volryp en verskroeiende somer, die melancholiese en euforiese herfs, die besinnende en sentimentele winter.”

Pieter Fourie se bekroning in 2002 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, asook die Gerhard Beukes-prys vir Drama; sy insluiting in 1997 as trusteelid van die Kuns- en Kultuurtrust van die staatspresident, asook die feit dat hy in 1998 vir drie jaar aangestel word as kommissielid vir kuns by die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, is van die belangrikste erkennings vir sy werk.

Ander toekennings is die Nagtegaalprys vir Afrikaanse teater. Vir sy bydrae tot die groei van die KKNK, die bevordering van toerisme in Oudtshoorn en die streek, en sy uitbouing en handhawing van Afrikaans word hy in 2003 deur die Oudtshoorn Sakekamer bekroon. Die Universiteit Stellenbosch bekroon hom ook in 2003 met ’n spesiale toekenning vir sy uitsonderlike bydrae tot die Suid-Afrikaanse teaterbedryf. In 2006 word ’n Fleur du Cap aan hom toegeken vir sy bydrae as voortreflike veelsydige teaterpraktisyn as toneelbestuurder, kultuurfeesorganiseerder, speler, regisseur en dramaturg. Vanaf 2006 is hy lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en die Akademie bekroon hom met ’n erepenning. In 1996 ontvang Fourie die erepenning vir toneelkuns en die Gerhard Beukes-prys van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. In 2019 publiseer die Akademie ’n bundel aan hom, onder redaksie van Fanie Olivier, met die titel Pieter Fourie: Teatermaker: ’n Huldiging.

Op 11 Mei 2011 word die kroon op sy loopbaan gespan as die Universiteit van die Vrystaat ’n eredoktorsgraad (DLitt) in Drama en Teaterkuns aan Pieter toeken vir sy bydrae tot die Afrikaanse teater in Suid-Afrika. In sy bedankingstoespraak by die Kanseliersete het Fourie weer sy bekende woorde oor die kunstenaar herhaal: “Die kunstenaar is soos ’n vlermuis. Dis ’n lelike ding wat in die nag werk en alles onderstebo sien as hy hang. Hy sien die wêreld om hom uit ’n totaal ander hoek.” (Nico Luwes op LitNet)

In 2010 is die Afrikaans Onbeperk-prys vir sy lewensbydrae deur die KKNK aan Pieter toegeken en in 2012 is hy ook deur die feeskomitee van die Innibos-kunstefees vereer vir sy lewenswerk. ’n Beeld deur die Laeveldse beeldhouer Arend Eloff is aan hom oorhandig ná ’n opvoering van Mooi Maria op die fees.

Ná die toekenning deur die Innibos-fees wou Anna-Retha Bouwer by hom weet wat dit vir hom beteken het: “Inaggenome die kern van my oeuvre voel ek ek word vereer as nasaat van ’n Boer en nie spesifiek as Afrikaner nie. Daarop is ek trots en dit maak my opreg dankbaar. My lewensfilosofie word uitgespel in Die joiner: ‘Staan eers jou man as mens en dan as Afrikaner.’ Dit was 51 jaar lank die fondament van my dramaturgie en teaterbestuur.” (Beeld, 19 Junie 2012)

In 2017, op 77-jarige ouderdom, word Pieter Fourie se eerste digbundel by Naledi Uitgewers gepubliseer. Pieter was die laaste van die manne van die 60’s, skryf Gerard Scholtz in De Kat, asook die laaste van DJ Opperman se “laboriete”. “Ek is so bly dat ek onder hom die woord kon leer ken,” was Pieter se kommentaar.

In De Kat van Mei/Junie 2017 vertel Gerard Scholtz van ’n kuier by Pieter en Maletta in Onrusrivier. Tydens hierdie kuier het Pieter aan hom vertel van ’n “stortvloed woorde en beelde wat as verse by hom opgewel het”. Hy kon dit nie keer nie.

Pieter het vertel: “As ’n woord eers daar is, soek hy ’n lewensmaat. ’n Woord langs hom of ’n woord onder hom. Dit het alles net gebeur. Ek dink dit het ook te doen met die skoonheid van die taal. Dit het alles net gebeur. Die musikaliteit. En baie jammer om te sê, ook die verdwyning van sekere aspekte van die taal. Vir my alles vreemde ervaringe wat ek nooit as dramaturg geken het nie. In die vers ‘Kro’ het dit net spontaan gebeur. Woorde met ’n sekere drif wat binne-in jou lê. Dit het alles binne ’n minuut of twee gebeur. Woorde het mekaar gesoek en op ’n bondeltjie kom sit. En so het dit dwarsdeur die bundel geloop.”

Vir Pieter was die oorgang van dramaturg na digter nie deel van die “bokspringe van die lewe” nie: “Ek sien dit eerder as ’n eerste liefde wat nooit sterf nie. Ou liefde wat nooit roes nie. My eerste liefde was poësie en ek is terug daarby. Ek sal nie weer terugkeer na die skryf van dramas nie. Dis ’n geval van oumense moenie in die water mors nie, die kinders wil dit drink. Ek los dit nou vir die jonges.”

Hy het ook in Knapsekêrels teruggegaan na ’n Afrikaans van ’n vroeër generasie, want sy grootwordtaal is nog altyd lewendig vir hom, het hy aan Scholtz verduidelik en as voorbeeld die woord “waenhuis” genoem wat hy elke dag gebruik: “Weet jy wat se wonderlike woord is waenhuis in vergelyking met motorhuis. Alles is daarin. Velle. ’n Ou skaal. ’n Hele ou oopgevlekte wêreld. En om met hierdie ou Afrikaans te werk, is vir my fantasties.”

Die laaste gedig in die bundel het die dood as tema: “Vir twee jaar het ek loop soek na ’n enkele woord. Voor Hamlet sterf, sê hy: ‘Die res is stilte.’ Niemand kan dit meer gekonsentreerd, meer waar, wetenskaplik, meer kompak en meer filosofies stel nie. Maar ek wou dit hê. Ek wou die dood assosieer met stilte. Ek wou in hierdie ruimte van die dood inbeweeg van mens, blom, insek, dier, plant, enigiets, na stilte. En toe, sonder om plagiaat te pleeg, kom hierdie ou vergete woord by my op – allemensig / die klokhelder stilte.”

Daar sit ook veel meer agter die titel Knapsekêrels as net die saad van onkruid wat aan jou kom vassit: “Dit is iets onaangenaams wat jy in jou lewe ervaar,” het Pieter dit aan Scholtz uitgelê. “Dit steek, klou aan jou, dit wil jou nie los nie. Maar in hierdie bundel is dit nie net oor irritasies nie, nie oor dinge wat seermaak nie, nie rou wonde wat oopgeskaaf word nie. Dit is ook vir plesier. Dit is ook wonderlike oomblikke wat soos ’n knapsekêrel aan jou kom sit en jy vir die res van jou lewe wil onthou. Dit gaan ook wyer. Na die samelewing waarin ons leef. Wat hier en nou gebeur, lê deurspek van knapsekêrels.”

Johann de Lange skryf oor Knapsekêrels (De Kat, Mei/Junie 2017): “Dis lank sedert ’n digter met soveel onverdrote ywer met die volkstaal omgegaan het. Ons ken die hardnekkige knapsekêrels wat aan mens se klere of kouse vassit. By Pieter Fourie is dit die taal self wat so hardnekkig bly klou. Gaandeweg ontplooi die digter ook ander betekenisse, ander maniere waarop die titel gelees of verstaan moet word. Knapsekêrels is ’n stimulerende, uitdagende teks. Die taalregister wat betrek word, is wyd – en so ook die emosionele register. Selfs net op taalvlak is die verse loutere plesier.”

Joan Hambidge resenseer Knapsekêrels vir Volksblad van 29 Mei 2017 en vir haar was Pieter Fourie se debuut as digter “onverwags”. Sy beskryf hierdie verse as kontreiverse wat in die aard van die styl die leser laat terugdink aan NP van Wyk Louw se “Klipwerk”-reeks. Die verse neem haar ook terug na Ezra Pound se “In a station of the Metro” (1913), asook na Boerneef.

“Fourie praat dus hier met gekanoniseerdes, hier te lande en buitelands. Die nuttige woordelys maak die gedigte ‘oop’ vir die leser om die streekgebonde woorde in gedigte te begryp. Fourie, soos wyle Anton Prinsloo, een van my helde, bewaar ‘annerlike’ Afrikaans,” skryf Hambidge voorts.

“Hierdie soort skerfgedig word dikwels geskryf deur ’n volwasse digter wat terugkyk op sy jeug. Dis verse gevul met nostalgie, verlange en pyn; oor ’n wêreld wat vir ewig verby is. (…) Kortom, dit is nie die soort gedig wat ’n jongeling sal kan skryf oor sy jeug nie. (…)

“Fourie skryf boere-haikoes. Puntdigte. Onvoltooide verse wat wag vir invul en klaarskryf. Die gedig as blokkiesraaisel vir die leser.”

Fourie dig egter nie net oor die dood en ellende nie – net soos by Van Wyk Louw is daar ook humor in hierdie verse in Knapsekêrelsen is die skunnige ook te bespeur. “Kyk hoe laai Fourie ’n varkblom met seksuele innuendo. Die reeks ‘los kraletjies’ is ’n hoogtepunt in hierdie bundel met sy speelse aanslag:

2

tietermantollie
tonteldosie
in knippievlam
kring ons krosie (…)

“’n Man wat só kan dig, verdien al die akkolades. Om so ’n ‘geurtjie in gebeurtjie’ om te sit, vereis ’n vaste hand én oor. Pieter Fourie het met hierdie digterlike oes iets presteer: min woorde maar baie implikasie én nadink. Die digkuns as klokhelder stilte. Die uitgewer Naledi het hier ’n belangrike bundel gepubliseer en hiermee ou woorde aan die vergetelheid ontruk.”

Pieter Fourie se digterspen was nie stil ná die publikasie van Knapsekêrels nie. In 2018 word Bidsnoer by Naledi uitgegee en in 2019 Stof en ster, weer by Naledi.

Joan Hambidge is weer die resensent, maar hierdie keer vir Rapport (6 Mei 2018): “Die tweede bundel is ’n bliksem wat party digters van die Pegasus afgooi, maar gebeur dit nie. Fourie is vaardig in sy erns en guitigheid; in sy speelsheid en hartseer. Party lesers kan dalk voel hier is nie genoegsame vooruitgang of verdieping nie, maar basta! ’n Digter doen wat hy of sy kan – die onmenslike eis van ‘vernuwing’ is min van onse digters beskore.

“Bidsnoer sluit duidelik aan by die reeks ‘los kraletjies’ in Fourie se debuut waarin hy in gesprek tree met Boerneef. (…)

“Bidsnoer is ’n pragtige bundel vol volksryme wat in hul speelsheid en bedrieglike eenvoud bekoor, en miskien is die ‘nuutheid’ gewoon nou minder ‘nuut’ omdat die boek te na in die skadu of lig van die debuut staan. Hierdie bundel bewys hoe Boerneef en die onopgesmukte vers weer terugkeer ná jare se vergeet, selfs by moderne digters soos Breyten Breytenbach en Johann de Lange.”

Fanie Olivier (Beeld, 24 Junie 2019) het egter sy bedenkinge oor Stof en ster gehad. Vir hom bring hierdie derde bundel van Pieter Fourie “verstegnies” nie iets nuuts nie. “Die digter neem verder drie gedigte uit die vorige bundels hierin op, waarvan die lang en knap siklus ‘gehuggie’, uit Bidsnoer, een is. Die leser ontdek dan ook dat daar tematies ook nie juis nuwe dinge ter sprake kom nie, hoewel die aanslag miskien anders is.

“As ’n mens Stof en ster moes omskryf, sal jy dit kon saamvat as ’n uitgebreide reeks portrettekeninge van die lewe en van karakters op ’n klein plattelandse dorp. (…) Die klein, alledaagse omgang van mense met mekaar en hulle verskille en vooroordele, ’n wisselwerking van persone wat voortdurend op mekaar aangewese of van mekaar bewus is, word aan die orde van die dag gestel.”

Vir Olivier is daar te veel gedigte in die bundel waar die beskrywing oppervlakkig bly, “met een of ander korrektief of bywerking in die slotreëls, en mis ’n mens ’n beduidender wensing of insig. Die plesierigheid wat met die beskrywing saamhang, is in die meeste gevalle van so ’n aard dat die indruk en nadink jou nie bybly nie. In hierdie opsig mis te veel dinge in Stof en ster die diepgang wat die eenvoudige volkse verse van Boerneef, en selfs Ronnie Belcher, met hulle saamgebring het.

“Verstegnies haper daar soms iets aan die ritme in ’n klompie van die gedigte en mis ’n mens die tweede ‘nie’, die dubbele negatief wat juis in hierdie wêreld en sy taal tuishoort. (…) Moet my nie misverstaan nie. Daar is geweldige plesierige dinge, as vertellings, in die bundel aanwesig, maar dit op sigself is nie rede genoeg om die publikasie van Stof en ster te regverdig nie.

“Die bundel kon myns insiens sonder veel verlies met ’n derde gesnoei word. Of, nog beter, miskien sou dit verstandig gewees het om ’n jaar of twee te wag en te kyk of daar nie ook ander gedigte tot stand kom wat publikasie sinvoller sou gemaak het nie.”

Op Versindaba is Amanda Lourens meer positief oor Stof en ster: “’n Mens begin al byna té gewoond raak aan uitstekende poësie deur Pieter Fourie, sowel as aan artistiek keurig versorgde digbundels uit Naledi se stal. Stof en ster, die derde bundel uit Fourie se pen nadat Afrikaans se voorste dramaturg se digterlike wal in 2017 met Knapsekêrels gebreek het en in 2018 met Bidsnoer opgevolg is, sluit tematies en tegnies naatloos by sy voorgangers aan, sonder dat daar enige dalende lyn in terme van gehalte te bespeur is.

“Fourie se poëtiese styl en aanslag is teen dié tyd kenmerkend, en die bundel bevat ongetitelde verse wat die leser se middelklas-verstedelikte gemaksone deur die eerlikheid en gestrooptheid daarvan uitdaag. Hierdie digter skroom nie om deur te dring tot in die diepste kern van die menslike psige met sy primordiale drifte nie, maar nêrens word dit met grootdoenerigheid of vertoon aangebied nie – trouens, Fourie is die meester van die nugter en eenvoudige, maar altyd gelade en meerlagige gedig. Soos in die vorige bundels lei die volkse taalgebruik tot besondere klankeffekte, maar skep dit ook die eiesoortige aardse en lokaal realistiese tekstuur van Fourie se poësie. (Fourie self bestempel sy werk as ‘folk’-realisme, en verskaf voor in die bundel ’n aanhaling van David Barnett wat hierdie kunsrigting soos volg omskryf: ‘Folk realism is the new genre as literary work, reminding us that under our veneer of sophistication we are of the soil that still breathes and remembers the old ways under the layers of tarmac and concrete that we hide it beneath.’)

“Die bundel het sy oorsprong in die lang gedig ‘gehuggie’ in Bidsnoer (geïnspireer deur Dylan Thomas se bekende Under Milk Wood), volgens ’n nota van die digter voor in die nuwe bundel.

“Die lieflike kunswerk op die voorblad deur Maletta Fourie is ’n soort impressionistiese beeld van ’n landskap, sonder té veel realisme of detail. Eerder skep dit die indruk van ’n vloeibaarheid of ’n vormingsproses, wat sterk aansluit by die ‘swerfsand’ binne ’n groter kosmiese opset, soos wat in die eerste gedig aan die orde gestel word:

die oerknal sper
sy heelal af
mens plant insek dier
leef hier stil deurdag
verken hul al
kortom
swerfsand
strawasie
vervlietend
onder
ster en son:

“Op ’n manier kan die titel Stof en ster geïnterpreteer word as ’n deel-geheelverhouding, veral wanneer die kosmiese situering van die bundel in gedagte gehou word. Stof is ’n relatief klein vorm van materie, en ook die samestelling van die twee naamwoorde (‘sterstof’) aktiveer die moontlikheid van stof as die boustof van sterre, oftewel aansienlik groter konglomerate van materie, alhoewel hulle op hul beurt weer dele van die veel meer komplekse sterrestelsels is. En wat in die bundel voorgehou word, is ook niks anders nie as ’n deel-geheelverhouding: Die bundel gaan naamlik oor ’n landelike gemeenskap, maar word saamgestel uit bepaalde karakters en hulle individuele wel en wee. (…)

“Fourie verken die spektrum van lewe binne ’n gemeenskap op meesterlike wyse, en ontbloot met humor en deernis die tragiek van individuele menselewens, maar skroom ook nie om die skadukant van die gemeenskap aan die kaak te stel nie. (…)

“Stof en ster is in alle opsigte ’n merkwaardige bundel deur ’n digter wat hom in ’n kort tyd as ’n belangrike rolspeler binne die Afrikaanse poësiesisteem gevestig het.”

In 2019 is Pieter Fourie deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vereer toe ’n huldigingsbundel wat deur Fanie Olivier saamgestel is, gepubliseer is. Dit was die derde bundel in die Akademie se boekeprojek oor Hertzogpryswenners.

Pieter Fourie het aan Christiaan Boonzaier (Volksblad, 1 Julie 2019) gesê dat hy nuuskierig en baie bly is oor hierdie bundel waarin daar na sy lewe en werk gekyk word: “Ek kan nie wag om dit te lees nie. Dit is seker een van die hoogste vorms van erkenning wat jy kan kry – en dit is min mense beskore!

“Natuurlik gaan ek dit lees. Ek is nie ’n vreeslike sosiale ou of ’n statussoeker nie, maar ek is ’n ou wat my werk gedoen het, en as jy erkenning vir jou werk kry, moet jy dankbaar wees daarvoor.”

Die bundel bevat ook ’n biografiese hoofstuk wat deur Pieter self geskryf is: “Ek het aanvanklik vir Fanie Olivier gesê ’n jakkals gaan nie oor sy eie stert praat nie, maar hy het aangehou en gesê ek het ’n lekker skryftrant en ek moet daaroor besin. En toe het ek dit heroorweeg en besluit om dit te doen. Ek het eintlik aan alle aspekte van my lewe geraak – van my geboorte af tot nou – maar ek het besluit om dit vanuit die derde persoon te skryf sodat ek van buite af na my lewe kon kyk. Ek het dit nogal tong in die kies en met genoeg humor benader,” het hy aan Boonzaier vertel.

In dieselfde onderhoud met Boonzaier het Pieter afgesluit: “My oeuvre groei steeds. Ek het die afgelope tyd ’n interlude gehad, toe ek met die poësie besig was, maar ek het drie bundels in drie jaar gepubliseer en voel nou redelik skoon aan die binnekant. Oor my volgende stap wil ek eers besin, maar stilsit kan ek nie.

“Daar is altyd dinge wat enigiemand nog in hulle lewe sal wil doen. Etienne Leroux se Die eerste lewe van Colet spook by my. As dit rustiger word en ek kry toestemming, sal ek dit graag wil verwerk, want dit bly vir my een van die mooiste liefdesverhale in Afrikaans. Ek hoop regtig ek sal dit kan doen.”

Op 12 September 2021 is Pieter Fourie in sy huis op Onrusrivier naby Hermanus oorlede. Maagkanker is vroeër in September by hom gediagnoseer. Hy word oorleef deur Maletta, sy kunstenaarvrou, ’n stiefdogter en vier dogters (twee elk by Liz Dick en Marlize Herselman), asook kleinkinders.

Huldeblyke:

• Marthinus Basson, teaterskepper: “Alle teater wat ek nog in my lewe ervaar het as ’n baken of rigtingwysend, was te danke aan Pieter Fourie. Hy moet benewens as groot dramaturg van klassieke dramas soos Die koggelaar, Faan se trein en Die joiner onthou word vir sy enorme werk as kunste-administrateur by die streekrade, waar hy daagliks ’n eierdans uitgevoer het.

“Nie net het hy as hoof van Afrikaanse toneel by Kruik voorsien in die behoefte van sy gehore nie, hy het die destydse politieke klimaat bestuur. Al die balle soos ’n goëlaar in die lug gehou en werk verskaf aan honderde akteurs en regisseurs. Daarby het hy regisseurs van die buiteland, soos die Duitser Dieter Reible, na Suid-Afrika gebring, wat ’n durende invloed hier gelaat het. Pieter het nie geglo dat Afrikaners na hul eie naeltjies moet staar nie, sy teater was nie inklusief Afrikaans nie, maar dit het altyd na die breër werklikheid en gemeenskap gekyk. Al het Fourie dikwels skreiende aanvalle op die destydse establishment geloods, het sy kritiek uit eie boesem gekom. Hy het reeds in die spieël gekyk en daardie spieël teruggekaats.” (Netwerk24, 13 September 2021)

• Nico Luwes: “Ons verloor ons skerpste, mees kritiese en vreeslose dramaturg in Afrikaans. Sy grootste werk was Die koggelaar, waarin hy die Afrikaner se valsheid en misbruik van godsdiens blootlê. Dit is asof die Afrikaner ’n kontrak met God moet hê. Hy kon chauvinisme blootlê en werklik groot rolle vir vroue skryf. Ek dink sy werk is, soos Reza de Wet s’n, tydloos.” (Netwerk24, 13 September 2021)

• Nico Luwes op LitNet: “Na soveel jare se persoonlike vriendskap, mentorskap, my skerpste kritikus en die man wat eendag lank gelede as vreemdeling na die debuut van Aku vang ’n sterdie kleedkamer ingekom en net gesê het: ‘Hou maar aan skryf,’ betreur ek en die UV se Dramadepartement saam met medekunstenaars en die publiek Pieter Fourie se dood op 12 September 2021. (…)

“Die trotse Pieter wat in liefde omring was deur sy dogters en sy eggenote. Geëer deur soveel akteurs en regisseurs wat die voorreg gehad het om sy karakters lyf en stem te gee. Hy wat vreesloos alle politieke en sosiale valsheid, eiewaan, misbruik van mag en minagting van die natuur en ontkenning van die waardigheid en menslikheid van alle inwoners van die land op die verhoog ontbloot en tot orde geroep het, se kleurvolle lewe is verby – maar sy stem nooit stil nie. (…)

“Wat ’n voorreg was dit nie om die regie van sy dramas en komedies te kon uitvoer en in sy stukke te kon speel nie. Die man wat vrouekarakters kon skep soos geen ander Afrikaanse dramaturg nie. Ons medekunstenaars eer sy nagedagtenis as die mees gepubliseerde Afrikaanse dramaturg, digter en teateradministrateur. Geen ander Afrikaanse dramaturg het op die mees eksperimentele wyses met die volle teatersemiotiek omgegaan nie. Die spanning tussen gevestigde teatertradisies en vernuwende teaterkodes waarmee hy eksperimenteer, veral wat die tematiese en vormgegewe betref, sou dikwels tot kontroversiële kritiek op van sy werk lei. Fourie se skrywerskap het inderdaad gegroei van realistiese well-made plays-toneelskrywer tot ’n meesterlike dramaturg wat met die manipulering van teatersemiotiek ongekende vernuwing gebring het ten opsigte van die tematiese en die vormgegewe van die Afrikaanse teater en drama.”

• Karen Meiring, uitvoerende hoof van kykNET: “Dit was vir Pieter Fourie baie belangrik dat almal betrek moes word by die KKNK. Dit moes nie weer ’n geleentheid wees waar Afrikaners laer trek nie. Wat hy vermag het met die fees, is revolusionêr. Sy motto vir die fees was: verryk, vermaak en versoen. Pieter het risiko verstaan en dit berekend geneem. Hy het ’n eiesoortige insig in die psige van mense gehad, en ten spyte van sterk standpunte, deernis met almal gehad. Hy het kunstenaars intuïtief verstaan en hulle uitgedaag en geïnspireer.” (Netwerk24, 13 September 2021)

• Nicola Hanekom, dramaturg en akteur: “As jong aktrise in Ek, Anna van Wyk het hy vir my so baie vraagstukke oopgemaak, daarna in die rolprent Faan se trein, dit is maar twee van sy groot werke. As ek net dink aan wat die KKNK in ons lewe as akteurs en regisseurs beteken, dan het ek bykans nie woorde nie – en hy was een van die stigters daarvan. As skrywer was hy ’n ongelooflike inspirasie en as mens was hy enig in sy soort.” (Netwerk24, 13 September 2021)

• Kerneels Breytenbach, joernalis, uitgewer en skrywer: “Die ontslape dramaturg Pieter Fourie het my een van die beste lesse van my loopbaan as teaterresensent geleer. Dit is iets waaraan ek hom dikwels herinner het deur die jare, maar iets waarna hy self nooit weer uit sy eie verwys het nie. Wanneer daar in die komende dae aan hom hulde gebring word, soos dit hoort, en oorvloedig ook, dink ek terug aan hom as die man wat my een van die grondbeginsels van joernalistiek geleer het.

“Laat in 1978 het Kruik-Toneel sy toneelstuk Die plaasvervangers opgevoer – met Pieter as regisseur. Ek was lid van Die Burger se Kunsredaksie, en moes alle toneelopvoerings resenseer wat ons hoof-teaterresensent, WEG Louw, nie kon doen nie. In effek het dit beteken dat Louw alle belangrike opvoerings hanteer het, en ek het my voete gevind met opvoerings in die Volksruimte en mindere stukke in die Nico Malan- en Baxter-teaters. Tydens pouse met die openingsaand van Die plaasvervangers kom Louw na my en versoek (eintlik beveel) dat ek die resensie skryf, want hy vind die opvoering uiters swak. Wat ek toe die volgende dag, ’n Sondag, op kantoor in Keeromstraat 30 doen. Ek was pas klaar, so net voor middagete, toe lui die foon. My buurman, Deon Malherbe, wonder of ek nie gou by Pieter aan huis wil kom koffie drink nie. Deon is Pieter se prokureur, en ek is ’n nuuskierige jong joernalis.

“Ek ry toe soontoe, en oor ’n koppie koffie vertel Pieter toe hoe hy sy pragtige vakansiehuis teen die hang by Rooi-Els bekom het. WEG Louw het hom jare gelede, in die dae toe Kruik nog hul opvoerings in die Hofmeyr-teater gehad het, belaster. Die skikkingsgeld uit die lasteraksie het hom in staat gestel om die erf te koop en ’n huis te bou. Hy verneem dat ek die taak van die resensie van Die plaasvervangers gekry het, en hoop tog dat ek my goed vergewis het oor die onderwerp van laster. Natuurlik was Pieter nie dom nie – hy het geweet dat Louw, deur die taak na my oor te hewel, ook sy negatiewe gevoelens aan my, ’n oud-student van hom en boonop op goeie vriendskaplike voet met hom, sou oordra.

“Ek is terug kantoor toe en het my resensie gefynkam. Al lesende besef dat ek inderdaad in sommige opsigte dinge op só ’n manier beoordeel het dat dit Louw sou tevrede stel. Ek het daardie dele herskryf. ’n Kritikus is nie sy naam werd as hy nie sy eie gevoelens oordra nie. Daar was ’n effense kilheid in die lug die volgende keer wat ek Louw gesien het, maar ek is tot vandag toe bly oor die manier waarop ek ’n gewisse lasteraksie vrygespring het, en terselfdertyd geleer het dat elke resensie wat ek skryf, net my eie mening sal behels.

“Uiteraard het die optrede van die destydse administrateur, Lapa Munnik, toe alle gesprekke oor Die plaasvervangers in ’n ander rigting gestuur deur die opvoering in Januarie 1979 te verbied, omdat dit té ‘omstrede’ sou wees. Die plaasvervangers had leemtes, soos ek in my resensie genoem het, maar omstrede was dit nie. Dit was deel van die kritiese gesprek wat volwassenes oor hul eie kultuurgroep behoort te voer. In die skemerjare van die apartheidsregime was daardie gesprek baie skaars, en het veroorsaak dat Fourie uiteindelik sy rug op Kruik moes keer. Dít is dan ook wat ek vandag, wanneer ek oor wyle Pieter Fourie nadink, die graagste onthou. Hy was ’n man wat gestaan het by sy eie insigte, en nie geskroom het om hulle oor te dra nie. Kruik se verlies was vir die Afrikaanse toneelkultuur in die Noorde ’n absolute wins.” (LitNet)

• Temple Hauptfleisch: “Met die heengaan van Pieter Fourie neem ons afskeid van seker een van die merkwaardigste en veelsydigste persoonlikhede in die Suid-Afrikaanse teaterbedryf in die onlangse geskiedenis. Daar was oor die jare natuurlik ’n paar werklik monumentale uitblinkers op die gebied, persone wat deur hulle aktiwiteite ’n onuitwisbare impak op die kultuurlandskap gehad het. Onder hulle tel Pieter Fourie sonder twyfel as een van die invloedrykstes. Hy is seker die beste bekend as bekroonde dramaturg en skrywer van meer as 35 toneelwerke, waaronder van die gewildste Afrikaanse stukke van die afgelope 50 jaar. (…) Maar dis alles maar een faset van Pieter Fourie se grotere bydrae, want hy was, op die keper beskou, eintlik veel meer: akteur, digter, dramaturg, regisseur, toneelbestuurder, feesdirekteur, raadgewer, teoretikus, filosoof, aktivis – en les bes, skrynwerker, meubelrestoureerder en gastehuisbestuurder.

“In sy verbysterende verskeidenheid kan hy dalk ten beste in hedendaagse terme beskryf word as ’n volwaardige teatermaker – in die wydste betekenis van die woord maker, of selfs beter: skepper. In dié sin was hy sy lewe lank ’n dinamiese, kreatiewe, strategiese en, by tye, konfronterende katalisator tot vernuwing, verandering en eksperimentering op alle terreine binne sy gekose veld. En nog belangriker: Hy was ’n leidende figuur in die daarstel van ’n geskikte teaterbestel, ’n ontvanklike konteks vir die nuwe impetus in die kunste, een waarbinne vernuwing en kreatiwiteit werklik vlam kon vat, veral onder die nuwe geslag. (…)

“In my omgang met hom destyds het veral twee dinge my getref: In die eerste plek was daar Pieter se verbete dog goedgemotiveerde standpuntinname oor enige vorm van sensuur by Kampustoneel – ’n standpunt wat seker verstaanbaar was in die lig van sy eie ervarings by Kruik en elders. Hy het dit as ’n ononderhandelbare deel van die reglement beskou dat daar geen beperkende bande op skrywers se werk geplaas moet word nie. Elke keer as enige bedenkinge oor die aanvaarbaarheid van ’n tema of die welvoeglikheid van ’n teks uitgespreek is, het hy dié standpunt onomwonde gestel.

“Die tweede herinnering wat my bybly uit die Kampustoneel-ervaring, het te doen met die wyse waarop hy te werk gegaan het om sy tekste en opvoerings te konstrueer en as unieke entiteite tot lewe te bring. Een ervaring kom uit ’n skrywerswerkswinkel waar hy aan die voornemende dramaturge genoem het dat hy self dalk die meeste oor toneelskryf en tydsberekening op die verhoog geleer het tydens sy twee jaar as eienaar en bestuurder van die kompakte Pieter Fourie Genootskap (1965–1966). Omdat hulle op toer was, vertel hy toe, moes hy vir hulle toneelstukke probeer skep volgens praktiese behoefte, met inagname van die mense, fasiliteite en begroting tot hulle beskikking. En dié insig sou sy hele loopbaan beïnvloed, vanaf daardie eerste, intense leerkurwe tot sy werk by die streeksrade, die KKNK en sy jare met Rooderandt Produksies, sy latere professionele geselskap. (…)

“Om saam te vat: In sy lewe en sy kuns was Pieter Fourie by uitstek die toegewyde vakman, ’n katalisator vir verandering en ’n belangrike argitek van ’n nuwe bestel vir die Afrikaanse toneel. En ons is die dankbare erfgename daarvan.” (LitNet)

• Daniel Hugo: “’n Gedig vir Pieter”

Knapsekêrel
Vir Pieter Fourie

in die telegraafkantoor
het jy as klerk veral dit
geleer: om woorde te tel
en hul waarde te weeg
want dit kos ’n prys
om bondig te berig oor
die lewe: sy vreugdes
en die durende ellende
jy het toe reeds geweet
waar om die woord stop
te plaas: dat jy elke sin
tot stilte moet dwing. (Netwerk24, 13 September 2021)

• Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns: “Fourie het Suid-Afrikaanse gehore emosioneel, moreel en ideologies geïnspireer in veelbewoë politieke kontekste. Hy het die leiding geneem by die ontwikkeling van die ATKV se Kampustoneelprojek en eweneens ’n belangrike rol gespeel by die totstandkoming van die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (die KKNK) en daarmee ook die kunstefeesbeweging in Suid-Afrika aan die gang gesit. Deur sy toedoen het dit gelei tot ’n opbloei in die Afrikaanse toneelwêreld. Vir daardie bydrae het die Innibosfees hom vereer. Hy het in 2017 ook as digter gedebuteer.” (LitNet)

Publikasies

Boeke opgedra aan Pieter Fourie:

• Koen, Dewald: Resensie: Pieter Fourie: Teatermaker deur Fanie Olivier (redakteur)
• Kotze, Johan: Foto’s: Bekendstelling van Pieter Fourie se Die teatermaker
• Olivier, Fanie (red.). 2020. Pieter Fourie: Teatermaker – ’n huldiging. Pretoria: Protea Boekhuis [ISBN 9781485310815 (sb)]
• Schoombie, Schalk: Die wegstroop van fassades [sic] en leuens
• Van Jaarsveld, Anthea: Pieter Fourie: Teatermaker – ’n huldiging

Artikels oor Pieter Fourie beskikbaar op die internet:

• Afrikaans wys gesig in Grahamstad
• Blaise, Anneke: Pieter Fourie se nuwe stuk (Daan se doilie) is hier
• Blaise, Anneke: “Teater onvervreembare eiendom van die massa”
• Boetmanis ’n wenresep
• Boetmanmet Vita bekroon
• Botha, Johann: Pieter Fourie hou feesleisels: Groot belangstelling in kunstefees op Oudtshoorn
• Breytenbach, Kerneels: Lesse as teaterresensent van Pieter Fourie geleer
• Burger, Kobus: Boetman-stuk nou ook in Pretoria opgevoer
• Fourie aan spits van kunstefees
• Fourie boikot Vrystaat
• Fourie, Charles: Boetman is ’n wenresep
• Fourie laat karakters uit “Magersfontein” herleef
• Fourie nie weg by Truk
• Fourie, Pieter: Huguenet meester met die tong
• Friis, Jens: Koggelmandermanop Philippolis bevrug
• Friis, Jens: “Stories kom uit my heimat”: Pieter Fourie praat oor sy werk
• Griebenow, Francois: Aardklop hou asem op vir “Boetman”
• Griebenow, Francois: Pen wat nooit opdroog
• Griebenow, Francois: Teaterkolos dien 40 jaar al kunste
• Grundling, Erns: KKNK: Pieter Fourie gesels ... en jy beter daar wees!
• Hauptfleisch, Temple: Pieter Fourie: woordsmid en teatermaker
• Horn, Andreij: Twee sterre vier Fourie se 58ste jaar saam met hom
• Hugo, Daniel: Gedig vir Pieter Fourie
• Hugo, Daniel: Skrywer vir vier seisoene
• Innibos vereer Pieter Fourie
• Jooste, Margaretha: Postmodernistiese elemente in enkele dramas van Pieter Fourie
• Klong uit Bloemfontein se spoorwegkamp dié toneelgees
• Le Roux, André: Ná “Die Koggelaar” se kil ontvangs Sakruk-prys onder skoot
• Le Roux, André: Truk-Toneel palm Pieter Fourie in
• Louw, Salomi: Eerbetoon aan Pieter Fourie
• Luwes, Nico: ’n Huldiging aan Pieter Fourie (3 April 1940–12 September 2012)
• Luwes, Nico: Pieter Fourie (1940-) se bydrae as dramaturg en kunstebestuurder: 1965-2010
• Malan, Pieter: Uiteindelik, die Boere-nobel en ’n groot “kick”
• Meiring, Jean: Fourie oorheers eerste Nagtegaal-kompetisie met boeiende magiese realisme: Jean Meiring in gesprek met beoordelaar Salomi Louw
• Nieman, Nols: “Simpelfaan” was inspirasie vir toneelstuk: Karakter en skrywer leef in harte van Luckhoffers
• Olivier, Fanie: Eers gordynsakker, nou wenner van die Hertzogprys
• Pieter Fourie
• Pieter Fourie
• Pieter Fourie
• Pieter Fourie aan’t skep in Oudtshoorn
• Pieter Fourie oorlede
• Pieter Fourie (1940-2021)
• Pieter Fourie (81) oorlede
• Pople, Laetitia: Dramaturg Pieter Fourie sterf
• Pople, Laetitia: “Ons het vreesloosste dramaturg in Afrikaans verloor”
• Robinson, Marguerite: Fourie is weer terug by die volk (Daan se doilie)
• Smith, Francois: Fourie wil steeds bind én vervreem
• Steyn Bezuidenhout, Christa: KKNK-stigterslid sterf
• Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns betreur die dood van die dramaturg Pieter Fourie
• Van Vuuren, Carin: Geloofwaardige karakters geskep in Post Mortem
• Voorste dramaturg weier opvoerregte

Pieter Fourie se ATKV|LitNet-Skrywersalbum is oorspronklik op 2008-09-09 gepubliseer en is nou volledig bygewerk.

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN)

Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir die doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Pieter Fourie (1940–2021) appeared first on LitNet.

Die Kaapse slawe 1652–1838 – ’n kultuurhistoriese perspektief
Eunice Bauermeester
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485311287

Die slawe aan die Kaap het as draers en skeppers van kultuur, ten spyte van onderdrukking, ’n groot invloed uitgeoefen op die ontwikkeling van die samelewing aan die suidpunt van Afrika en veral van ’n inheemse, kreoolse kultuur. In hierdie boek word die slawe se rol in die ontstaan van dié eiesoortige kultuur vir die eerste keer verken.

The post Pasverskyn: <i>Die Kaapse slawe 1652–1838 – ’n kultuurhistoriese perspektief</i> deur Eunice Bauermeester appeared first on LitNet.