Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21496 articles
Browse latest View live

Die dosent as kunstenaar

$
0
0

Pieter GR de Villiers gesels met Jannie Pretorius oor sy LitNet Akademies-artikel “Louter handeling vir alle Christene: dans, plavei en Van Gogh se Die sterrenag”.

……………………

Jannie Pretorius (Foto: Verskaf)

Jy verwys in jou belangrike, besonder oorspronklike artikel na kursusse wat jy deur die jare bygewoon het om meer te leer oor estetiese onderrig. Sedert die Verligting is ons só ingestel op die verstandelike dat ons die estetiese en kuns as subjektief en onbetroubaar beskou. Vele mense sou dink dat kuns ’n mens vermaak eerder as wat dit mens bemagtig, transformeer of onderrig.

In skerp teenstelling daarmee word vandag in estetika al hoe meer en sterk beklemtoon dat kuns ’n belangrike bron van kennis kan word. Uit jou artikel blyk dit dat jy in jou loopbaan kuns gebruik het vir die opleiding van leerders en studente en dat jy dit as ’n doelbewuste onderrigmetode bedink het.

Waarom en hoe gebruik jy kuns in jou onderrig? Hoe reageer jou leerlinge en studente op die benadering? Kan jy vertel hoe jy dit gedoen het en watter verskil dit aan jou klasse gemaak het? Hoe het jy op die benadering afgekom?

My reis met die kunste is ’n lewenslange een, maar dit het ’n akademiese rigting ingeslaan toe ek in 2007, na ’n loopbaan van 20 jaar as biologie-onderwyser, as dosent by Kovsies aangestel is.

Ek was weens my swaarkry in die onderwys – onder andere weens kinders wat nie na my kon of wou luister nie – diep onder die indruk van die sware verantwoordelikheid om onderwysstudente na behore voor te berei vir die eise van die moderne klaskamer. Ek het dit toe nog nie geweet nie, maar my intuïtiewe soektog was na ’n omvattende en nuttige onderrigfilosofie.

Al wat ek aanvanklik geweet het, was dat ek nie my studente sou oplei soos wat ek in die vroeë tagtigerjare opgelei is nie. Daardie vervelige onderrigmodel het goed gewerk toe kinders nog geslaan kon word tot hulle stilsit, maar dit was nutteloos in die 21ste eeu. Die fundamentele vraag was: Wanneer gee mense vrywilliglik aandag aan iets?

Uit eie ervaring (ek kon as kind ure na die pragtige Julie Andrews se portret agterop ons Sound of Music-plaat se omslag staar) het ek besef dat dit iets met skoonheid te make moes hê. Toe ek ’n aangrypende artikel van die bekende Elliot Eisner lees waarin hy die onderwyser met die dirigent van ’n simfonie-orkes vergelyk, was ek in ekstase – ek het my filosofie en metafoor gevind: die onderwyser as kunstenaar.

In 2008 is my artikel “Die opleiding en praktyke van die onderwyser as kunstenaar” in LitNet Akademies gepubliseer en dit rig my praktyke en onderrigmetodes tot vandag toe nog. Popkunstenaars en onderwysers het dieselfde probleem: hoe om mense se aandag te kry en te behou. As ons as opvoedkundiges dus by hulle leer en die kennis toepas, kan ons ons gehore se aandag beter behou.

As dosente en studente hierdie metafoor kan aanvaar, gaan die wêreld van die kunste vir hulle oop. Ek gebruik films, popmusiek en skilderye om te onderrig, en oor die algemeen geniet studente dit. Mens moet egter altyd onthou om dit nie te oordryf nie en dat die keuse van die kunswerk belangrik is, want enige kuns het ook ’n verdelende effek. As ek byvoorbeeld ’n video van Lady Gaga se “Born this way” gebruik, gaan daar definitief studente wees met wie sy nie “praat” nie, of wat dit selfs afstootlik vind.

Cesar Cruz hét egter gesê: “Art must comfort the disturbed and disturb the comfortable”, en ek staan en val daarby. En is daar nie in elk geval ’n natuurlike verdelende effek in alle gehore wat na ’n spreker (moet) luister nie? Daar is vir my ’n sekere noodwendigheid aan die teenwoordigheid van die kunste in ons lewens – wat ook verklaar hoekom Thomas Mann sê dat die wette van die kunste onpeilbaar is: Ons het geen ander keuse as om hulle te gehoorsaam nie, hoewel ons hulle nooit kan verstaan nie.

Ek probeer verder om dit wat ek persoonlik leer, toe te pas wanneer ek lesings gee – om self sover as moontlik ’n opvoedkundige kunstenaar te wees. So hoop ek dat ek nie net vir die studente sê wat om te doen nie, wat in elk geval beperkte nut het, maar ook demonstreer wat om te doen.

Jou artikel fokus sterk op die rol wat kuns in ’n mens se godsdienstige ervaring kan speel. Jy is deel van die Fakulteit Opvoedkunde en jy het ’n twintig jaar lange geskiedenis as ’n biologie-onderwyser, soos jy reeds genoem het. In jou loopbaan kom kuns, opvoedkunde en godsdiens dus op ’n boeiende manier ter sprake en lei die wisselwerking tussen hulle tot ’n besondere perspektief op veral godsdiens. Waar kom jou belangstelling in godsdienstige temas vandaan?

As elfjarige seun was ek besonder intens bewus van die teenwoordigheid van Jesus in my lewe. Te midde van duisende uitsprake, menings, vermanings en druk deur ouers, onderwysers, predikante en medegelowiges daarna moes ek as Christen uiteindelik by ’n persoonlike interpretasie, belewing en uitlewing van my geloof uitkom.

Vir my was en is dit ’n lewenslange pelgrimstog na volkome vryheid, na ’n diepere begrip en omhelsing van die kruisdood van Jesus Christus. Op hierdie reis gryp ek na elke vorm van kuns en kunstige handewerk om my te bemoedig, te onderrig, te heilig en te inspireer. In die skryf van my artikel het ek myself onderrig oor die volle implikasies van ’n onbevange, bevryde lewe in Christus. Tans is ek met ’n soortgelyke proses besig, maar hierdie keer ter voorbereiding op die uiteindelike mistieke eenwording met Christus voor en na die dood.

Jou artikel is uitgesproke persoonlik van aard: Jy vertel van ’n fase in jou lewe waarin jy nuwe insigte en energie in jou persoonlike geestelike reis gevind het en ekstrapoleer dan die insigte op godsdienstige kwessies en inhoude. Jy skryf kripties dat sulke outo-etnografiese benaderings sin wil maak van ervarings, maar terselfdertyd het jy duidelik ook ’n “missionêre” bedoeling – jy hoop om deur die artikel ’n wyer en meer diverse gehoor as tradisionele navorsers te bereik.

Dit is boeiend dat ’n mens deur so ’n fokus op jou eie ervaring en geskiedenis akademiese werk wil doen. Dit laat my dink aan die baie persoonlike en baie gewilde boeke van Henri Nouwen, een van die mees gelese spiritualiteitskrywers, wat ook so ’n sterk persoonlike kleur gehad het. Hy het op ’n stadium geskryf dat die mees persoonlike skrywe terselfdertyd die mees universele skrywe is. Die feit dat hy die gewildste skrywer van geestelike boeke by geestelike leiers was, bevestig hoe waar sy opmerking is.

Mens sou dink dat opvoedkundige werk op die inhoud van ’n vak konsentreer en nie op die persoon van die dosent nie. Waarom is dit so ’n gewilde en effektiewe manier van skryf?

My groot mentor en lewenslange rolmodel in hierdie verband was en is Hennie Aucamp, wat graag na die egodokumentêre aard van sy artikels, briewe en dagboeke verwys het. Die egodokumentêre skrywer word dikwels daarvan beskuldig dat hy of sy selfgesentreerd of selfs narsisties is, maar Aucamp verwys na Anaïs Nin wat sê nee, dié skrywers erken deur hulle aanslag juis ’n eie onvolmaaktheid en streef na selfverbetering.

Hennie Aucamp, mentor en leermeester (Foto: Versindaba)

Uiteindelik gaan dit vir my oor my geestelike identiteit: wie ek in en deur Christus is. Hy is wel deeglik bewus van my tekortkominge en foute en Hy weet dat ek akuut bewus is daarvan – maar dat ek my ook vasberade wil losskryf daarvan. Sou dit dan vir iemand anders ook ter stigting dien, is ek baie bly, maar ek probeer in die eerste plek om myself te verbeter.

Jy skryf oor “louter handeling vir alle Christene” wat jy verbind met die filosofiese beskrywing van God. Vele lesers sal nie die begrip louter handeling ken nie. Boonop is dit duidelik nuut en anders om te praat van “’n siening van God as louter handeling (“pure act”). Dan verwys jy ook na jou begeerte om ’n lewe gekenmerk deur louter handeling uit te leef.

Jannie Pretorius se skildery, God en ek in louter handeling (Foto: Jannie Pretorius)

’n Mens het onwillekeurig verskeie vrae. Kan jy vir LitNet-lesers ’n eenvoudige verduideliking gee hoe jy die begrip verstaan? Louter kan dubbelsinnig wees – dit kan beteken “suiwer”, of “net” of “alleen”. Waarom “suiwer” en nie “suiwerende” handeling nie? En waarom die “filosofiese”?

Donald Schön praat van ’n sekere manier van wéét wat hy “knowing in action” noem: daardie intuïtiewe vermoë van die mens om in die oomblik, of oombliklik, te weet wat om volgende te doen of te sê.

NP Van Wyk Louw (Foto: ATKV|LitNet-Skrywersalbum)

Ter illustrasie wil ek dit graag toepas op my lewe as dosent. ’n Student kom in my kantoor in en sê hy het drie dae laas geëet, kan ek hom R50 leen om kos te koop? Wat doen of sê ek daarop – en hoe neem ek daardie besluit?

Dit kan rasioneel wees: As ek dit vir één student doen, gaan meer kom vra. Nee, dus.

Sê nou ek “kom agter” ek reik na my beursie en soek na ’n R50-noot? Dalk selfs ’n R100-noot? Wie neem daardie besluit – ek of God? Ek én God? Nét God? Is ek dan willoos in sy hande, sy raadsbesluite?

Nee, vir my beteken louter handeling nét handeling, suiwer en vrymoedige handeling: die mens as volkome vrygemaakte, gewillige medewerker van God. Jesus het self die model daarvoor aangebied in Matteus 10:19–20:

Wanneer hulle julle uitlewer, moet julle julle nie bekommer oor hoe of wat julle moet sê nie, want op daardie oomblik (my beklemtoning) sal God aan julle gee wat julle moet sê. Dan is dit nie julle wat praat nie, maar die Gees van julle Vader wat deur julle praat.

Hoekom die “filosofiese”? Want daar is min dinge so prakties, rigtinggewend en nuttig soos ’n weldeurdagte filosofie. Van Wyk Louw sê mos filosofie is niks anders nie as “streng en omvattend dink” en dit laat ons die wêreld met natuurlike oë sien.

Jou interessante artikel verbind ’n mens se geestelike lewe op ’n kreatiewe manier met, van alle dinge, dans. Jy skryf dat jy opnuut met energie gevul is toe jy eers Lax se werk oor louter handeling en toe Lane Potter se boek oor die invloed van dans op haar lewe gelees het. Die een het jou horison oopgemaak vir ’n nuwe manier van glo, terwyl die ander een vir jou die apparatuur gegee het hóé dit gedoen kan word.

Jy lê ook heelwat klem op die groot vryheid en sterk lewensvreugde wat jy deur kuns en literatuur kon ontdek. Jy skryf egter: “Was ek, wat onder die juk van die Calvinisme grootgeword het, inderdaad vry om na my diepste begeertes te handel – en dit sonder om deur God tereggewys te word?” Dit klink baie depressief en donker. En die bestraffende-God-beeld is werklik maar aaklig.

Waarom kon jou vorige verstaan van en verhouding met God nie dieselfde effek op jou gehad het nie? Dit is ironies dat dit so met jou gebeur het, veral omdat Van Gogh, met sy louter handeling, uit die hart van die Calvinisme gekom het en op ’n stadium selfs predikantswerk gedoen het. Dit lyk dus asof hy ’n ander tipe Calvinisme geken het. Wat is dit dan aan die Calvinisme dat dit mense soos Van Gogh kon voortbring, maar terselfdertyd ook tog weer so vervreemdend kon wees?

Een van die interessantste aanlyn publikasies wat ek tans oor kuns en spiritualiteit lees, is versorg en uitgegee deur Calviniste in Nederland. Maar ook hulle skryf (in die Rookmaker-tradisie) binne breë parameters wat kuns van oraloor en almal bespreek, sonder om enige fundamentalistiese grense neer te lê. Tog kan ’n mens nie die Calvinistiese ondertoon in hul werk mislees nie.

Van Gogh het oorboord gegaan en fanaties geraak, wat hom as teoloog laat misluk, maar as kunstenaar laat slaag het. Is dit nie fassinerend nie?

Die teoloog wat hom/haar laat verlei deur perfeksionisme plaas die juk van die wet op sy/haar en gemeentelede se skouers – en dit is juis die juk wat Jesus kom afhaal het. Calvinisme was vir my ’n seëning en ’n vloek – in gelyke mate. Die vloek het gekom in die vorm van dogmatiese, eiegeregtige predikante wat my, onder druk van eng gemeentelede en ’n verskraalde persepsie en begrip van die volle implikasies van Jesus se kruisdood, skuldig laat voel het oor ek my vryspraak en vryheid wou omhels. Die seëning het gekom juis omdat dit die intensiteit van my besef en begrip van die volle implikasie van my vryspraak in Christus verhoog het.

Vir my was vryheid anderkant woede: Ek moes eers kwaad raak voor ek myself kon losmaak van fundamentalisme. Dan praat ek nie net van ’n losmaak van fundamentaliste nie, maar ook van my eie fundamentalistiese sieninge – ek moes myself losmaak van enige vorm van oordeel. Die huidige gaydebat in die NG Kerk is ’n goeie voorbeeld – ek verskil drasties van gelowiges wat verse uit verband ruk, maar ek kan hulle nie veroordeel nie, net soos ek nie gay medegelowiges kan oordeel nie. God, moes ek nie self vir jare met my eie seksualiteit en drange stoei nie?

Ek dink elke mens moet opnuut reformeer en ’n persoonlike lys stellinge teen die spreekwoordelike kerkdeur vasspyker. My artikel oor louter handeling was iets van dié aard.

Verstaan is steeds in die oë van die leser of kyker – die bagasie van die waarnemer bepaal die betekenis wat hy of sy in die teks of kunswerk raaksien. Behalwe, uiteraard, wanneer die kunstenaar of skrywer duidelik leiding gee hoe die teks/kunswerk verstaan moet word.

Maar diepsinnige kuns neig juis om nie voorskriftelik te wees nie en wil eintlik graag hê dat die waarnemer self betekenis moet skep. Hoe seker is jy dat wat jy in die skilderye raaksien, betroubaar is? Met ander woorde, hoe sou jy reageer as ander lesers sou sê dat jy te veel in die kuns inlees of dat hulle dit heel anders verklaar?

In jou artikel noem jy byvoorbeeld dat jy in jou eie skilderwerk die kleur geel vir God gebruik, blou vir jouself en bruin vir die aarde. Wat is die kanse dat ’n leser wat jou nie ken nie, dieselfde betekenis in jou kuns sal raaklees? In Islam is groen ’n bekende kleur vir die goddelike en ’n mens sou ook kon redeneer dat groen ’n kleur vir die aarde is. Wat is die kanse dat oningeligte kykers jou simboliek sal herken?

Ek raak aggressief – selfs gewelddadig – as iemand my die reg ontsê om my artistieke vryheid en keuses uit te oefen. Ek het regtig genoeg gehad van voorskriftelikheid.

Twee van my medekursusgangers in New York kon sien en aanvoel wat ek wou uitbeeld – warmte en beweging – en dit het my groot plesier verskaf. Dit was ook genoeg. As niemand dit kon insien nie, sou ek dit kon aanvaar, want dit het my persoonlike landskap en begrip verhelder.

Die mens is ontwerp vir sosiale interaksie en ek gun elke mens sy mening en siening – maar nie as dit my persoonlike of geestelike vryheid bedreig nie. Ek stap uit die kerk uit as die predikant oor sonde preek. In daardie opsig sien ek myself as geestelike aktivis.

Dit is uit die artikel duidelik dat godsdiens in jou persoonlike konteks ’n belangrike rol speel. Hoe raak dit jou as dosent aan ’n universiteit, veral in ons huidige godsdiensneutrale samelewing?

Ek probeer so leef dat ek effektief getuig sonder om te praat. Ek is lief vir my studente en ek hoop hulle kan dit aanvoel en sien.

Daar is tans ’n merkwaardige uitstalling van William Kentridge in Kaapstad waarin, naas sy artistieke meesterskap, veral sy tegnologiese vaardigheid op ’n oorweldigende manier duidelik word. In die laaste vertrek is daar ’n film wat op drie mure van die groot saal geprojekteer word. Dit is ’n film, nie ’n skildery nie; dit betrek Afrika-karakters en het roerende musiek.

Ek het die kykervaring daar as ’n transformerende oomblik beleef, wat my op ’n nuwe manier blootgestel het aan die besondere seggingskrag van inheemse godsdiensgroepe se belewinge. Dit is ’n heel ander kunservaring as byvoorbeeld die Van Gogh-museum in Amsterdam.

Is daar sekere nuwe ontwikkelinge in die kunswêreld wat vir jou spesiaal is? Is daar Afrika-kunstenaars wat jou inspireer? Gebruik jy Afrika-kuns vir jou studente?

My studentegehoor het die afgelope vyf jaar dramaties verander, maar omdat groot kuns, in die woorde van George J Nathan, irrasioneel en kranksinnig van sy eie skoonheid is, vind ek dat die meeste van die kunstenaars wat ek gebruik, steeds tot die studente spreek. Ek het Neil Diamond egter onlangs met DJ Black Coffee vervang …

Lees Jannie Pretorius se LitNet Akademies-artikel hier:

Louter handeling vir alle Christene: dans, plavei en Van Gogh se Die sterrenag

 

The post Die dosent as kunstenaar appeared first on LitNet.


Inter-review with Lauri Kubuitsile about her book, But deliver us from evil

$
0
0

Photo of Lauri Kubuitsile: Penguin

But deliver us from evil
Lauri Kubuitsile

Publisher: Penguin
ISBN: 9781485903826

Lauri Kubuitsile has written a novel which enthralled me from the opening pages. She tells an adventure story, essentially, of two young girls who grow up against the backdrop of colonised Botswana during the 1870s and onwards. It is subject matter worthy of investigation for a curious reader wanting to know more about the unwritten history of Africa. Added to this, both protagonists have a supernatural ability to see outcomes of the future or the unseen truth of matters, which enhances the sense of the inevitability of fate. This heady mix allows the reader to escape into the pages of a crackingly good tale, with elements of fact to back it up.

One of the girls is Nthebolang, whose father makes medicine for cattle ailments and who is her beloved role model. Nthebolang is just five years old when her world is turned upside down by jealous and vengeful relatives, spurred on by an unknown man with evil intentions. When Nthebolang and her mother are cast adrift into the veld, with rumours of witchcraft simmering behind them, they strive to find a new place in an unwelcoming world.

In a tandem narrative, a young Koranna girl, Beatrice, lives with her family, who are part of the Gemsbok Koranna of the Gariep. She, too, idolises her father, who dresses and speaks like his Dutchman father, and rides his stallion like a master. Beatrice dreams of riding a stallion just like his and spends her days exploring the veld around their settlement on her own. Riet Towenaars admires his spirited daughter and, after a daring raid to steal the cattle and sheep of the nearby Griqua burghers, whom he regards as thieves who have taken their land, he gives Beatrice a small dagger with a stallion's arching head as its handle. Even though she is only seven years old, he knows she deserves recognition for her heroic nature. She names the dagger after his stallion, Maangees – spirit of the moon.

When the colonial government, bolstered by the local Boers and the frontier army, decide to put an end to the Koranna's stock theft, all of the Towenaars are told that the men will be sent to Robben Island and the women will be imprisoned in the Cape. However, light-skinned Beatrice attracts their attention, and she is abducted by one of the marauders, as they believe she is a kidnapped Boer girl who has been stolen from her Boer parents. They tie her to a horse and forcefully remove her in a bid to return her to her "rightful" people.

With the unsettled backdrop of colonialism and lawlessness, both girls are propelled by their brutal losses into an unforgiving world. Over the years, they grow into strong young women, even though they endure difficult circumstances. Neither loses her desire to be free of constraints, and Beatrice even resorts to putting her beloved Maangees to use in order to save herself on one occasion. Many years later, the two women meet when their paths inevitably cross. Beatrice, now unwillingly married to a duplicitous pastor, Thomas Milner, arrives to take her place as the pastor's wife in the area of Ntsweng. The mission house has a domestic worker and her daughter living in the servant's quarters. They have remained since the departure of the previous pastor. These domestic workers are Nthebolang and her mother.

Nthebolang senses that the new pastor's wife is nothing like the other white women she has encountered, and it doesn't take long before Beatrice finds in Nthebolang the confidante she's longed for. From this point on, their narratives become one, and danger stalks them both, especially since jealousy and rumours of witchcraft have followed Nthebolang all her life. In the village, in spite of the kind leader, Kgosi Sechele, who embraces Christianity, there are ancient dark forces at work that seek their own desires. The evil is strong in the village, and one old woman in particular is determined to have her own way.

Kubuitsile has written an absorbing adventure story which appealed to me from the very first page. Not only do the strong female characters remind me of the novels I loved reading while growing up (Anne of Green Gables, (Jo in) Little women, What Katie did, among others), but the beautifully descriptive passages of the harsh landscape through which the protagonists make their journeys remind me of the land of my youth. The veld of late 19th century Botswana feels very similar to that of the Orange Free State in which I grew up. My happiest childhood memories are of walking through the endless veld of the goldfields, exploring and looking for adventures with my brothers and his friends, or often simply on my own. This novel evokes the sense of freedom and possibility which held no restraints for "just a girl" during those times.

This novel is full of the spirit of adventure and the desire for justice, which make for great storytelling. The desire for justice inherent in both protagonists reminded me of yet another novel which I loved as an adolescent, To kill a mockingbird. This novel is also informative about the history of colonial Botswana and the customs of its inhabitants.

Kubuitsile is a powerful and vividly imaginative storyteller. Her novel moves swiftly through the compelling events of the narrative, and the ending is as satisfying as I could have hoped for. It is a highly recommended read at a time when an enthralling novel is the best medicine. I look forward to reading more of Lauri Kubuitsile's work soon.

Q and A: Janet van Eeden talks to the author Lauri Kubuitsile:

This novel seems to be based on historical fact, Lauri, which makes it doubly fascinating to me. One of my favourite genres is historical literature, and I've written many plays and screenplays in this genre. How did you come across this particular era in history, and what drew you to this period?

This entire book comes from a single letter, a letter written to the editor of a Setswana newspaper that was published at the mission in Kuruman at the time. I found the letter when I was doing research for The scattering. Someone had written to the paper criticising Kgosi Sechele for executing witches at his kgotla in Ntsweng, even though he was a Christian and Christianity did not recognise witchcraft. Kgosi Sechele, a very learned, extraordinary man and a committed Christian, wrote back to say that he had executed only a few witches, all known to be witches, and that the initial accusation had come from the daughter of the domestic worker at the mission house. That bit, the last bit, caught my attention. I know when a year plus can pass and I'm still wondering about that girl that there is something there that I must investigate, and I investigate through my writing. So, the letter was real, and Kgosi Sechele and his son are real; everything else is the answers my mind found to those questions.

You seem to have a love for historical fiction, if I can call it that. Was your novel The scattering a similar genre? Can you tell the readers more about the subject of that novel?

Yes, The scattering is also a historical novel. It also involves the lives of two women, by accident, not design. One woman, Riette, is caught up in the Second Anglo-Boer War, and is put into a concentration camp with her stepdaughters. She falls in love with an Irish man there and is labelled a traitor, so she runs away to northern Botswana. The other woman is Tjipuka. Tjipuka is Herero and is caught up in the German-Herero war. In the final battle, she loses her husband. The two women's lives intersect in northern Botswana at the edge of the Okavango Delta.

Do you have a background in history, or are you drawn to history purely for the love of the stories it inspires in you?

No, I have no background in history. Stories capture me, and I follow them. It has always been like that with my writing. I do think, though, that the stories in the history of southern Africa, especially women's stories, remain, for the most part, untold and undocumented. I think historical fiction, especially, can mitigate that.

You write with an enormous amount of compassion for your characters. Do you find that you also fall in love with the characters as you write them? Which is your favourite in this novel?

Yes, I do fall in love with characters, and when I do, they continue to live with me. Beatrice is by far my favourite in this book. In many ways, she's who I wish I were. I, too, have a strong sense of moral justice, justice which often supersedes legal justice. I'm not as brave as her, though I wish I were sometimes.

I also admire her loyalty to those she loves. She is so loyal that she will intervene to protect those she loves from themselves. Some may find that ill-advised, but there is something to respect there, too.

She's flawed in ways that might make readers dislike her, but I know those flaws, as well. Her ambivalence about motherhood, for example, and her guilt about it (at one point, at least) are something I think about often, and have struggled with in the past, too. I think it is near taboo for women to speak about this, and I wish that could change. It would make being a mother much easier.

You are a prolific author. Could you tell me about other works you have written?

Yes, I write quite widely. I've written quite a few books for children. Two are CAPS approved for grade 7 in South Africa: The second worst thing (Oxford University Press) and Curse of the gold coins (Vivlia). I've written a few books for teens. I regularly write romance and had four titles published by Kwela's now extinct imprint, Sapphire Press. I write early readers for Cambridge University Press, UK; I have eight titles so far in their Cambridge Reading Adventures series, which is being sold around the world. Most recently, a deal was signed in China for the series. I have a book coming out this month with Love Africa Press, called Revelations. It's a romance set in Botswana about HIV/AIDS and the frequent ruthlessness of the so-called fire churches. And, for two years now, I've quite regularly written romance story computer games for a company in Japan. They are very popular in Asia and fun to write.

I really write just what I want. This year, my big objective is to get an acceptance from Mills & Boon. I've been studying their many imprints and have finished the rough draft for the first book, and last week started the second for their medical imprint – of course, it is about Covid-19! As if we can think of anything else at the moment. I just go where my mood (and perhaps muse) takes me. I've been told by publishers and agents in the past to stick to one lane or use pseudonyms. I don't like that advice at all. This is probably why I have more than ten different publishers now and no agent. Ha! Outside of my writing, I'm a generalist with a very wide range of interests, so why should my writing be different?

Thanks for the time and for the wonderful novel, Lauri!

The post Inter-review with Lauri Kubuitsile about her book, <em>But deliver us from evil</em> appeared first on LitNet.

Seen elsewhere: "I absolutely love being a South African"

$
0
0

Photo: provided

Jonathan Amid writes on Facebook:

All jokes and memes aside, the mask struggles of our president did more for morale and the statesman's public image than any extended PR campaign could. We are laughing WITH him, not AT him, and I have no doubt in his exhausted state he is having a proper whisky and is lolling it up with his loved ones right now. Superheroes are at their most heroic and beguiling not when they appear indestructible, but when the cracks in their armour appear, and they soldier on for another day. This man is just a human being, trying to do right by us. I absolutely LOVE being a South African — sometimes we truly are the quickest and sharpest tools in the shed.

The post Seen elsewhere: "I absolutely love being a South African" appeared first on LitNet.

Breyten Breytenbach: Sal die nood ons leer herbesin?

$
0
0

Die digter, skrywer en skilder Breyten Breytenbach gesels met Willem de Vries oor vele wêrelde en een planeet, oor hierdie dae, diversiteit, tale en medemenslikheid, oor die rol van hoop, kyk, skryf, dink en lees.

Foto: Tessa Louw

Hoe ervaar jy tans die lewe in Frankryk? Hoe vergelyk dit met wat jy in Suid-Afrika kort tevore nog beleef het?

Nogal ’n wydlopende vraag, Willem. Daar is baie ooreenkomste – deel van die feit dat die wêreld skielik baie kleiner geword het, is dat die noodmaatreëls, die inperking, die verslaentheid en die begin van ’n opstand hier en daar, die onbevoegdheid en onbekwaamheid van alle geledinge van ons gemeenskappe, die opportunisme en die selfsugtigheid en die eiegeregtigheid, net soos ook die gebare van medemenslikheid (so asof ons nou skielik miskien weer besef ons is medemense), maar veral die geliegtery van politici en die “gesaghebbendheid” van handpoppe – dis maar baie eners oral in die wêreld, met plaaslike aksente natuurlik soos bepaal deur samestelling en geskiedenis. Opvallend is dat mense wat van beter behoort te weet, of so voorgee, net nie sover kan kom om te erken (en aanvaar?), “Ons wéét nie.” Dis bykans onmoontlik om in en saam te neem die mens het die wêreld – die lewe op aarde net soveel as die kosmos – mismaak. Want waarnatoe dan? En nou is die mislikheid nie meer weg te steek nie! Wat ook opval, is dat die mens, in die algemeen maar ook die besonder, eenvoudig nie onsekerheid kan duld nie. Ons het nog nie ’n stilte of ’n leemte teëgekom wat ons nie vol wil praat met nonsens nie. En al babbelend sal ons neuk oor die afgrond wat ons self gegrawe het. Dit gaan nou nie oor die toeskryf van blaam nie. Vandat ons op die agterpote regop gekom het om die son in die gesig te kyk, was ons blind vir ons beperkings.

Oor Suid-Afrika wil ek my nie uitlaat nie. Dis my waarvandaan, soos jy weet. Maar ek weet nie – of wil nie aanvaar ek weet én weet nie – wat daar aan die hand is nie. Dit maak my te bang en te seer (asof my kleinserigheid nou te berde moet kom!) om te wil begryp hoe ons met die beste bedoelings so dodelik verkeerd kon gaan. Die ergste, die mees ondenkbare, beide in terme van hierdie kroonpespandemie en wat dan daarna gaan kom, lê nog voor. Maar miskien sal die nood ons leer herbesin? Miskien sal ons kan leer dit baat nie om die mites te besing nie – dat ons in alle ootmoed en trots en mededeelsaamheid moet aanleer hoe om vir mekaar te sing, én vir die wolk en die mot en die blaar en die wind en beweging én vir die ritme om te bestaan-om-te-mag-vergaan?

Frankryk is ’n ander storie. Hierdie pandemie – gewaan of eg, want soms kry ’n mens die indruk ons steier rond in ’n selfverbeelde tragedie vir die planke – is ook ’n katalisator wat al die onderliggende skaafplekke en vratte opeens pynlik uitlig. ’n Mens moenie vergeet dat ons hier die aartsvoorbeeld van die Gesentraliseerde Staat het nie, al word dit ook by die dag minder toepaslik en al het die verkrampende mag grotendeels oorgegaan in die hande van supranasionale mastodonte en banke. Ons bly vaskleef aan ’n fetus wat al so lank ons lewens bepaal. Die Staat bly die ding wat ons aandadig en nagverantwoordelik gaan hou vir alles waarteen ons in opstand kom … en wat ons na opsien vir redding en versorging. Daarmee saam moet ’n nasionale karaktertrek, as so iets sou bestaan, in ag geneem word: die skeptisisme wat jou daarvan wil oortuig die glas was nog altyd halfvol al loop dit ook oor. Frankryk is egter kosmopolities en dit word al hoe meer ’n deurslaggewende faktor. As ons net ons alewige nuk om alles te wil intellektualiseer en struktureer (en dekonstrueer) kan omvorm, is daar ’n goeie kans dat daar sterker inisiatiewe vir verantwoordbare medeverantwoordelikheid kan voortkom uit die burgery, van die citoyens. (Hier is nie veel sprake van ’n burgerlike samelewing nie – die Staat en al haar afwentelinge met rosette in die lapelle steel nog te veel suurstof.) En as ons tog net die verslawing aan paraître hok kan slaan! Die Staatspresident is ’n goeie voorbeeld: Hy sal diep in die lens van die televisiekamera kyk, intiem soos ’n aspirantakteur, en maak asof hy elkeen van ons persoonlik iets op die hart wil lê. 

Het die pandemie ’n uitwerking op jou daaglikse ritmes en kreatiwiteit? Hoe reageer skrywersvriende en ander kunstenaars in jul gesprekke hierop?

Op die daaglikse ritme wel. Mens lewe in ’n vreemde tussentyd in ’n plek waar die tyd stilstaan. Ons is met die laaste geskeduleerde Air France-vlug uit die Kaap weg, kort voordat mense daar streng ingeperk is. Meer so as hier, waar jy met die nodige vergunning darem ’n uur per dag buite kan wees om kos en koerante te koop. Restaurante en winkels vir kunsmateriaal is toe, maar ná ’n tydjie het ons kon uitwerk waar die allernoodsaaklikste gekry kan word. En dis ’n openbaring om die buurt te ontdek, veral noudat dit onbesoedeld en stil en kleurryk is. Nou sien en ruik mens dit vir die eerste keer werklik ná al die jare. En jy word bewus van die voëllewe in tuine en bome. Dis net die kraaie wat vermenigvuldig en al hoe meer teenwoordig en astrant word wat jou rillings gee. En rotte op boupersele waar die werk gestaak is.

Ek neem baie foto’s van die onmiddellike omgewing, binne en op straat, wolke bo die stad, weerspieëlings in die fasades van leë winkels. Die buurman straat-af het vir my ’n aantal doeke voorberei en in ruil bring ek vir hom brood en vrugte. Die uitruilings van gedagtes met medemarginales is lakonies. Ons maak mekaar attent op boeke wat die moeite werd is om te lees. Alles is stil, so asof dit asem ophou. Ons was nie veronderstel om nou hier in Parys te wees nie, en eintlik weet ek nie waar my vriende is nie. Die verbintenisse is virtueel. Mense wat ek gedog het lankal nie meer in lewe is nie, maak uit die bloute van die kuberruim hulle opwagting. Ons slaap miskien minder, dieper soms, en dikwels ook meer onrustig. Hier is baie Afrikane in die buurt en hulle steur hulle instinktief nié aan “sosiale distansiëring” nie. Mense wat dit nog nooit vantevore gedoen het nie, draf nou al om die park wat gesluit is. Die haweloses sit breed onder bruê op versaakte en ingesakte sofas, soos boere op hulle plaasstoepe. Die enkele voetgangers dra dikwels smoelkappies. Jy sien die stilte in hulle lywe, hoe hulle maak asof hulle mekaar nie raaksien nie.

Die internasionale situasie wek skynbaar by skrywers, digters en skilders verskeie/verskillende vrae. Hoe beskou jy die besinning oor rolle en mediums as skrywer, digter én skilder in hierdie tyd?

Een uitloopsel van hierdie paradigmaverskuiwende periode is blykbaar dat mense veel meer aangewys gaan wees op virtuele verbinding, op Skype en ander elektroniese interaksie. Wat gaan dit behels vir uitgewerye? Vir uitstallingslokale en teaters en musieksale? Reeds begin mens van jou goed versprei sonder om daaraan te dink as intellektuele of ander soorte van “eiendom”. Die wêreld het skielik veel meer toeganklik geword, alles is binne bereik – en daarom is mense meer afgesonderd en eensaam as ooit tevore. (Maar ook een-saam.) Jy skryf en skilder veel meer net vir jouself, in gesprek met jou nietigheid, en dit hoef nie toeganklik te wees nie. So in die verbygaan behoort dit gesê te word dat die werklike skade wat ons toegelaat het om aan onsself en die planeet en die Werklikheid gedoen te word, die innige vervreemding en verwildering, is om oorgeneem te word deur die middele, gevlei en gefatsoeneer en uiteindelik afhanklik van virtuele sogenaamde kommunikasie en wat as “sosiale media” beskryf word. Méér so en veel meer dodelik as die virus. In die proses het ons nie “astronote” geword nie maar “paranote”.

Die mense wat vorm en uiting gee aan wat met ons gebeur, het nie ’n sentrale rol nie. Die tyd vir predikers en profete is verby. Maar die mensebehoefte aan skoonheid, en aan die ervaring van die grein van syn, hoe dit ook gedefinieer mag word (en dit behels veel meer teenstrydighede as wat ons wil besef), sal altyd met ons wees. Miskien kan ons nie méér verwag van die kategorie aangeërs wat jy hier bo noem as dat hulle sjamaans van helderheid mag wees of word nie.

Vandag het ’n stapel koerante en tydskrifte en selfs boeke getuimel van ’n afpootstoel wat ek eenkant hou om weggegooi te word. Onder die boeke was daar Walter Benjamin se Illuminations. Ek kom toe af op iets wat ek onderstreep het in sy essay “Die taak van die Vertaler”: “In die waardering van ’n kunswerk dra die inagneming van die ontvanger nooit veel vrug nie. (…) Kuns (…) postuleer die mens se fisiese en geestelike bestaan, maar nêrens bemoei dit sig met sy antwoord nie. Geen gedig is bedoel vir die leser, geen afbeelding vir die persoon wat daarna kyk, geen simfonie vir die luisteraar nie.” En ’n bietjie verder in dieselfde bundel opstelle kom ek in sy “Franz Kafka” af op die verskriklike aanhaling uit ’n Verslag aan die Akademie: “Ek het mense nageaap omdat ek op soek was na ’n uitweg, en om geen ander rede nie.”

Stilte is vervleg met jou kreatiwiteit. Vind jy aansluiting by wat vir talle die skielik "vreemde" stilte in stede is? Wat is jou ervaring hiervan die laaste ruk?

Daar is baie soorte stiltes. Die stilte van wat nie gesê kan word nie – ook die skuldige stilte wanneer jy insien die oormag is te veel, dat jy nie kan inpas by die gekwetter van slim analises en bespiegelings en selfversekerde voorspellings nie. (Daar is ook die skaamkwaad stilte by die besef van hoe lustig jy tot die geraas bygedra het!) Daar is die stilte van onmag wanneer jy voorgesê word jy het jou kans om ’n volwaardige deelnemende mens en landsburger te wees verbeur, dat dit van jou verwag word om stil te bly en boete te doen en polities korrek dankbaar te wees dat dit jou gegun word om nog ’n bietjie verder te lewe. Daar is die stilte wat jou opgelê word wanneer daar vir jou gesê word dis ’n onsensitiewe en uiteindelik kriminele colonial mindset om jou in die plek van die ander te wil indink, dat jy nooit kan weet hoe dit is om die ander te wees nie. Daar is die stilte wanneer jou mond met hartgare toegenaai word omdat jou taal in al haar variante agterlik, besmet, mensonterend, peasant, rassisties is … want nou is ons wêreldburgers – hier praat ons vervreemding en onteiening van menswees; hier praat ons die voorkeurtaal, Globish; hier praat ons nie brood nie maar koek en aansien en ambisie – gaan babbel jou kindertaaltjie by die huis … maar liefs nie só dat dit die vrede verstoor nie. Daar is miskien die stil besluitneming van dié wat oor lewe en dood beskik dat die oorskietmense nie gered kan word nie, daar is nie genoeg asem vir almal nie. Daar is die stilte van mense agter glas wanneer hulle nie kan verstaan waarom hulle nie meer aan ’n geliefde se hand kan raak nie. Daar is die stilte van asem in die bome. Daar is die stilte van rye doodskiste wat in slote toegegooi word. Daar is die stilte van Mandela se lippe. (Net die kadders bly raas in hulle bakleierige vraatsug.) Daar is die stilte wanneer jy wakker word in die nag en wonder of jy nog weer asem wil haal. Daar is die stilte van woorde wat verdwyn in die gang van skrywe. Daar is die verskriklike stilte van vrees in die oë van ’n Palestynse kind of grysaard wat nou bestaansdiewe en vyande geword het in die land van hulle geboorte. Die dooie stilte in die houding van derduisende Oeighoers en Tibettane waar hulle hurk in ry op ry in die Volksrepubliek van China se regmaakkampe. En nou die stilte van ’n stad wat – wanneer – gister? nog gebruis het met die lewe van verkeer, van kinders wat skool toe gaan, met malletjies wat skel en venters wat nikse verkoop.

Daar is die stilte van ons aardskip oor ’n donker spieëlsee waarin sterrestelsels flonker.

En dan is daar die oneindige stilte wat alles omvat, wat nié stilte is nie, wat jy opvang omdat jy deel daarvan is, omdat daar geen jy is om deel te wees van wat dan ook nie. Miskien die vibrasie van die klepel teen die rand van die sirkelgang van klank.

Geen stilte is sonder ruising nie, al is dit slegs die geruis van afwesigheid. In ’n katalogus van werke van Heloisa Novaes, Om die wêreld te ontdek, lees ek ’n flarde teks van Clarice Lispector: “Chagall is ’n dwaas wanneer hy ’n koei in die naghemel plaas om oor die dakke te vlieg. Dis so te sê onmoontlik om die oordaad liefde wat ’n dwaas oproep te vermy. Want slegs die dwaas beskik oor uitspattige liefde. En slegs die liefde skep die dwaas.”

Lees jy in hierdie dae enigiets spesifieks? Wat is vir jou besielend om na te kyk en/of na te luister?

Baie dinge, sommer los en vas. Dikwels werke wat ek weer en weer lees en vergeet dat ek hulle reeds gelees het. Meestal boeke wat amper toevallig hier in die ateljee beland of agtergebly het. Die meeste van my boeke is in Katalonië of nou ook in die Kaap en ek verloor hulle spoor, probeer aanmekaar iets van ’n orde skep. Marc de Smedt se Chevaucher le Vent (juis oor meditasie en stilte); Hatif Janabi se Questions and their retinue (gedigte uit die Irakkese Arabies vertaal deur Khaled Mattawa); Japanese death poems, wat mens laat regop sit en sê, “nee fok, so kan dit nie aangaan nie”; my ou kameraad Sam Hamill se A poet’s work, opstelle oor “the other side of poetry”; die evokatiewe gedigte van Gisela Ullyatt (Die waarheid oor duiwe), en wonderlike goed wat my kant toe kom, soos ’n onlangse ongepubliseerde vers van Marlise Joubert; Walter Benjamin se Essays and reflections soos saamgestel deur Hannah Arendt (hy skryf oor Kafka: “[B]ecause the most forgotten alien land is one’s body, one can understand why Kafka called the cough that erupted from within him ‘the animal’. It was the most advanced outpost of the great herd.”); Camus se La peste wat ek gratis kon aflaai; lieflike gedeeltes van Louise Viljoen se boek oor die lewe en werk van Ingrid Jonker, wat in Engels verskyn by Ohio-universiteit.

En soms vang ’n onderhoud mens se oog. Ken jy die gedagtewêreld van Edgar Morin? ’n Dierbare ou Franse toppie, as ek nou so familiêr mag wees. Versigtig pessimisties, kan mens sê. Byna honderd jaar oud en so vars soos pietersielie. Hy praat en skryf dalk te veel – soos alle Franse intellektuele geneig is om te doen – dis waar ek my spraaksamigheid opgetel het, alhoewel my ma se mense ook al baie glad met die bek saam was – maar altyd die lees en die probeer kop werd. ’n Onlangse onderhoud in Le Monde word aangebied onder die aanhaling van, “Hierdie krisis behoort ons gees wat vir te lank ingehok is in die onmiddellike oop te maak.” Hy maak dan die stelling dat al hierdie verwoestende omwentelinge wat ons ondergaan, en wat skynbaar nie onderling verwant is nie, in feite verbind is. Hy sê hierdie epidemie het ons in ’n “fees van onsekerhede” gedompel. Hy vaar uit teen die verslawing aan die oortollige en die oorbodige en spreek die hoop uit dat ons nou oplaas kennis gaan neem van ons hoenderkop verbruikerswaansin, ons onderdanigheid aan advertensie-aanhitsing, dat ons nou gaan insien daar is gesonde en mondsmaaklike voedsel, ’n volhoubare produksie en nie slegs ’n weggooigoedkultuur nie. Maar hy hou nie sy asem op nie. Sal die krisis lank en diep genoeg duur om ons tot ons sinne te bring? Hy wil glo daar is hoop dat die evolusie wat reeds begin het – die bewuswees dat ons onlosmaaklik deel is van en verantwoordelik is vir alle lewe, vir die kosmos – versnel kan word. “Gaan ons uit-die-hok kom die begin van die einde van ons megakrisis beteken, of gaan dit net erger word? ’n Nuwe opbloei of ’n depressie? Enorme ekonomiese krisis? Voedseltekort in die wêreld? Voortsetting van globalisering of ’n terugtrek agter skanse? Wat van die toekoms van globalisering?” (Op Frans word daar ’n verskil gemaak tussen “mondialisation” en “globalisation”.) “Sal die afkop neoliberalisme weer beheer oorneem? Gaan die groot moondhede nog meer vyandiggesind opgestel wees teenoor mekaar? Gaan die gewapende konflikte wat so min of meer bedaar het, nou nog sterker opvlam? Sal daar ooit ’n reddende internasionale élan van samewerking kan wees? Sal daar ten minste ’n mate van politieke, ekonomiese en sosiale vooruitgang wees soos ná die Tweede Wêreldoorlog? Sal daar ’n voortsetting en verdieping kan wees van die solidariteit wat die krisis ook gebring het tydens ons periode van tydloosheid, en nie slegs vir die dokters en die verpleërs nie maar ook vir die straatveërs en die instandhouers en die afleweraars en die kassiere – sonder wie ons nie sou kon oorlewe het nie terwyl ons goed genoeg kon klaarkom sonder ’n Aandelebeurs en die Rykes? (…) Gaan die onthoktes die ydele en rasende siklus van egoïsme en verbruikerisme hervat? Of gaan daar (kan daar?) ’n nuwe bron van medemensliewende en saamlewende beskawing oopgeboor word waar die poësie van die lewe in kan baai, waar die ‘ek’ vervulling kan vind in ’n ‘ons’?”

Kyk? Die lig en die helderheid buite, die boomtuine wat tot bo-op dakterrasse aangelê is, die maan wat nader aan Urd (die aardbol) gekom het as ooit, graffiti teen die mure en op sypaadjies – af en toe met die mees onverwagte afbeeldings – die tone-na-binne-gekeer-manier van stap van duiwe pad-af, soos koertannies op pad na die OK Bazaar, na van my eie skilderye wat ek aanmekaar weer op wil neem en verander, na die lieflike geboue wat ek nooit vantevore opgelet het nie, laatnag na ’n goeie ou donker film met Jean Gabin of met Jeff Bridges, na wonderlike en onthutsende kortfilms van Afrikane, na die mallighede (op televisie) van argeoloë wat ou artefakte opgrawe en interpreteer van ’n lewe wat ons nooit geken het nie en ons nou moet verbeel. As straf na die werklik vreesaanjaende, selfversekerde smoele van die base van Amazon en Google en Facebook … en al die Dr Strangeloves wat hulle onversadigbare vernielsug moontlik maak. Ná die dood-van-alles-wat-ons-ooit-geken-het-protagoniste van “kunsmatige intelligensie”. (Wat sou kuns-matig wees?) En as ek myself nou regtig die horries wil gee, na Trump en Poetin en die so nederige Chinese president. “Long live! Long live!”

Luister? Na oom Ollie Viljoen en na Skalla Joubert en na David Kramer en na Johnny Kerkorrel en na die Brasse van die Kaap en na Piet Botha en na Lieze Stassen … En na Bra Leonard. Herhaaldelik. En na Mozart en Bach en soms Beethoven. En na die voëlsang vroegoggend. En na die stilte. En na wanneer Yolande opstaan en daar skielik weer lewe in die ateljee is.

Maniere van lees kom na vore soos wat ’n era daarna vra. Dít blyk opnuut in hierdie diskordante tydperk. Wat bied die bewustheid en heersende indrukke van ’n gefragmenteerde samelewingsnarratief vir ’n skrywer? Hoe gaan skrywers daarmee om?

Miskien die erkenning dat ons nie beskik oor ’n gesaghebbende en saambindende narratief nie. Dat ons ten dele ervaar. Dat elke woord (en gedagte) soos ’n klippie in die nie-weet plons en, vir ’n wyle, ’n rimpel sal maak op die oppervlak. Dat alles omswagtel is in stilte. Maar dat ons nie anders kan nie. Dat daar nie van Leser verwag kan word om wat gelees word, aanmekaar te string en te voltooi nie, maar dat die sekwensies en die wat-makeer tog ’n passasie (en soms ’n passaat) aanbied. (Wanneer laas het ons die evokatiewe en melankoliese “passede” tyd opgeroep?)

Die nuus word om verstaanbare redes oorheers deur die pandemie. Terselfdertyd het dit tot gevolg dat verskeie, eweneens belangrike kwessies na die periferie geskuif word, problematiek wat verskeie mense en streke op allerlei maniere raak. As magspolitiek aan die een kant van die spektrum is en medemenslikheid aan die ander, wat word in die huidige situasie beklemtoon én uitgebuit? En wat gee hoop, skep vernuwing en nuwe, oper ruimtes van watter aard ook al?

Ek is regtig bang dat hierdie krisis-waarin-ons-almal-is gebruik en misbruik gaan word om allerlei “onafgehandelde en kontensieuse” wette deur te druk siende ons aandag elders is. In die naam (en met die perverse verdraaiing) van bemagtiging, van vrye toegang vir almal, gaan die owerhede probeer om kopieregwette te verander. Dis nie net die wegneem van karige inkomste waaroor skrywers miskien sou beskik nie, maar ook ’n meer algemene uitgangspunt dat wat ook bestaan, eers vernietig moet word sodat ’n regverdige bedeling in die plek kan kom. (“Gee, gee, gee … gee my jou sente …” het Johannes al gesing, met baie pyn in sy stem.) Idem vir die plase. Ons beweeg na ’n afhanklikheidsamelewing. En tot wie se voordeel? Die “bevrydingsbeweging”, die kadders wat droom van ’n Partystaat, van totalitarisme à la China. (“Long live! Long live!”)

Maar ek dink nie dis haalbaar nie. Ek wil optimisties wees en glo dat as hierdie krisis wat skynbaar van nêrens gekom het – en ons weet die daaropvolgendes kan net erger wees – ons almal diep genoeg ontsetel het, dalk elke sektor op ’n eie manier ontwrig en bevraagteken – ons geen ander keuse gaan hê as om werklik te begin versoen nie. Nie die toesmeer met aandpraatjies vir die vaak van mense (“leiers” glo) met oorgewig ego’s nie, maar dan met betrokkenheid van almal. Dat ons werklik gaan begin luister na mekaar. Dat winsbejag en oënskynlike wedywering die dood in die pot is. Dat ons in ons moer is. Dat dit slegs van almal van ons gaan afhang of ons ondergaan of, met deernis en onsekerheid, oorlewe ter wille van dié wat voor ons was en dié wat, miskien, ná ons kom.

“Saam het ons in die kak beland, saam kan ons daar uitkom.”

Interdissiplinêre navorsing wys op die regstreekse korrelasies tussen verdwynende natuurlike habitatte en verlies aan tale. Dit is dus voor die hand liggend dat taal- en biodiversiteit beskerm moet word. Hoe beskou jy die plek en belangrikheid van die diversiteit van Afrikaans?

Ek het onlangs vir ’n aantal kennisse die onderstaande gestuur. Miskien het jy dit opgetel? Dit was na aanleiding van die saak wat hangende gemaak word teen regter Cameron.

Miskien word dit nou tog duidelik dat die kwessie veel groter was – veel groter is – as Stellenbosch University se gewraakte (en uiteindelik kortsigtige en mensonterende) taalbeleid; dat die moontlike voortbestaanvraag wat ons aan die strot gryp, is of ons leiersfigure oor genoeg insig en etiese ruggraat beskik om te realiseer die totalitarisme, van watter aard ook, wérk eenvoudig nie; dat die saamsnoering ’n dinamiese en dialektiese proses is wat lewend gehou moet word indien dit ons erns is om saam te wil lewe; en dat hierdie proses se lewensvatbaarheid afhanklik is van die mate waartoe struktureel, konkreet, kultureel ruimte gelaat en bevorder word vir die lokale, vir tekstuur, vir die verantwoordelike aanvaarding van ’n saam-mekaar-anders-maak aan die hand van ’n etiese verbeelding, van verantwoordbare interaksie.

Daar KAN geen “eenheid” wees sonder die daadwerklike inagneming van “diversiteite” nie. Mens wil byna sê: geen “universiteit” sonder die erkenning en waardering van “diversiteit” nie.

Goeie genade, is dit dan so moeilik om te verstaan?

Groete – en sterkte aan almal toegewens vir hierdie donker tyd.

Breyten Buitetjank

In Suid-Afrika is dit inderdaad mensonterend hoedat die groot en betekenisvolle diversiteit inherent aan Afrikaanssprekende gemeenskappe geleenthede vir opleiding en verder opvoeding ontneem word. Magspolitieke masjinasies het ’n enorme impak op geslagte Afrikaanse mense – dit was die geval onder die nasionaliste destyds en vandag is dit weer so. Wat beskou jy as die grootste toets vir moedertaalonderrig in Suid-Afrika tans, met Afrikaans as voorbeeld? Wat aan die aanslag van die huidige leierskap van die Universiteit Stellenbosch byvoorbeeld moet verander om die groot verskeidenheid binne Afrikaans daadwerklik te erken en ten beste te dien?

Ek dink my reaksie op jou vorige vraag vang hierdie kwessie op, ten dele ten minste.

Ons is ’n bastervolk van vele oorspronge en volledig en onlosmaaklik inheems as Afrikane. Ons is (nie as enigstes nie, maar net so “geregtig” as wie dan ook) van die oorspronklike synsnyers en agter-die-sterre-aan-lopers. Ons taal moes gesmee en gelouter en versoepel word omdat ons hier moes oorlewe, moes andersmaak en andersword. Die storie is nog lank nie verby nie en in hierdie besinning (en besinging) gaan dit ons niks help om ’n oorhand te wil kry op ons diversiteit met oorlamse drogredenasies van “suiwerheid” en “outensiteit” en “wie was eerste” en wie het besluit wat moet erkenning kry en bevorder word nie. Dis die stuiptrekkings van petit-boersjwa mense wat smag na die bietjie aansien, verkieslik Engels, van society, van hulle met die hoë agterstewes.

Dat ons tuisgeteelde hans-fasciste van vroeër, as “leiers” met Cele-hoofdeksels, lank en behaaglik in die water gepis het (jammer vir die growwe taalgebruik – maar so is ons ook) en toe wou hê ons moes dit drink as nagmaalwyn, is waar. Dat daardie verkramping van apartheid nou nog gebruik word as pampoenspook deur mense wat enigiets sal aangryp om hulle eie gebrek aan agentskap en verantwoordelikheid-van-nou-en-hier-en-vorentoe mee te verdoesel, is gewoon pateties.

Dat ons van jongs af geleer moet word wat dit beteken (kan beteken) om Suid-Afrikaans te wees – soos elders op die kontinent Pigmees en Hutu’s en Berbers – en dat dit moet behels dat ons struktureel blootgestel word aan al ons inheemse tale as erfgoed, as eiegoed, as saamgoed, as die basis van ons gedeeldheid, as uiting van ons respek vir mekaar en ons potensiaal om saam te lewe, is tog ’n onomstootlike en dringende noodsaak! Dit gaan om veel meer dan die lewensvervreemde establishment van Skellumbos Universiteit. Gun hulle hul “universaliteit”, hulle plekkie op die internasionale rangorde, hulle illusies van aansien, hulle stertswaaiery en opgeblasenheid. Hulle sal vanself irrelevant word. Hierdie krisis gaan hulle nie help nie.

Die wêreld is midde-in ’n versnelde oorgang wat groter ongestruktureerdheid en/of onwrikbaarhede in die hand werk; tesame hiermee kom wel ook ’n groter klem op beweging en beweeglikheid. Jy noem dat teenstrydige prosesse versnel. Wat kan die skrywer en kunstenaar bydra binne hierdie geweldige onbestendighede wat ook die opeis van geleenthede daarstel wat dalk nie tevore daar was nie?

Om aan te hou beweeg en rekenskap te probeer gee van daardie beweging, en uit te reik, en aanspreeklikheid te aanvaar vir die feit dat ons nie weet nie, nie profete is nie, nie “leiers” is of kan wees nie, sekerlik nie altyd reg of selfs redelik is nie, en dat dit tog te maklik is om ons bloot as “provokateurs” af te maak – maar dat ons van die oertyd af al, van sterre-tel-tyd al iets essensieel het om by te dra en waarsonder ons mens-dom nie kan klaarkom nie. Al is dit dan ook slegs die gebeier van die rand van die onkenbare waarteen ons klop. Om daarvan te bly getuig dat die saamkrimping en uitbreiding van gewaarsyn eie is aan alle lewe. Dat ons wat “mense” is, nie meer reg het as enige ander vorm van lewe nie. Dat ons, sover ons weet, kom om te wees en dan te gaan, dat ons die daarstelling vergestalt en die uitvee aanvaar – maar ook dat daardie “kom” versluier is in ’n onpeilbare verlede net soos die “gaan” ’n oorgaan is in organiese lewe. (“Ons lewe, ons sterwe: Is dit nou nodig om so ’n bohaai te maak oor so ’n vanselfsprekendheid?”) Maar ook dat ons hierdie teenstrydige geleentheid moet aangryp om te besef ons méér-wil-wees, ons méér-wil-hê, lei onvermydelik tot die vernietiging van alles, van ons asemruimte en -beweging, en ook van Urd. Daar gaan niemand en niks wees om wat dan ook te onthou nie. En, miskien, te weet (werklik te integreer) dat metamorfose beteken ons word anders. Dat die enigste kenbare die oorgange na die onbekende is.

Sam Hamill, my ou mankbeen pel, haal ’n redelik onbekende en niegekanoniseerde gedig van Kenneth Rexroth aan in sy opstel “The poetry of Kenneth Rexroth”. Hier is die laaste drie reëls. Dit kom uit “Confusion of the senses”:

We lie together listening
To each other breathing in the moonlight.
Do you hear? We are breathing. We are alive.

Parys, 22 April 2020

The post Breyten Breytenbach: Sal die nood ons leer herbesin? appeared first on LitNet.

Kom Ons Jol bring musiek en kuier na kykNET  

$
0
0

Hamilton Wessels (foto: verskaf)

Verlang jy na die gevoel van ’n lekker jol saam met jou vriende en familie oor ’n naweek? Wel, goeie nuus! kykNET bring die JOL terug na JOU! So, maak die litte los en warm jou stem op vir Kom Ons Jol vanaf Saterdag 25 April 2020 om 20:00 op kykNET, DStv-kanaal 144.

Kom Ons Jol, ’n splinternuwe en interaktiewe musiekprogram, bied aan kykers bobaasmusiek en hope geleenthede vir dans, saamsing en lag in die gemak van hul eie sitkamer of stoep. Boonop kom kuier van die land se top kunstenaars óók saam met hul akoestiese sessies elke Saterdagaand!

Tog bly die belangrikste deel van hierdie nuwe program, die kykers.

Kykers sal die geleentheid kry om spesiale gelukwensings aan vriende, familie en geliefdes te stuur met ’n musiekvideo in die verloop van die program elke week. Hulle sal ook hul eie karoake video’s aanstuur waar dit ’n kans staan om tydens die program op kykNET gewys te word.

Daar sal ook weekliks ’n eiesoortige sosiale media uitdaging aan kykers gestel deur die Kom Ons Jol-span waar daar altyd tyd sal wees vir lekker lag tussen die hope kuiermusiek.

Die aanbieder van Kom Ons Jol is niemand anders as Hamilton Wessels nie, wat kykers leer ken het tydens die Wêreldbeker Rugby-program, In Japan, Ja!.

Hamilton, ook bekend as Hammie, sal vir twee ure kykers vergesel tussen lekker kuiermusiek, gaskunstenaars, video’s en hul Saterdagaand avonture met geliefdes.

"Ek is bitter opgewonde oor Kom Ons Jol, want die program se sukses gaan vir die eerste keer nie afhang van bekende gaste of die aanbieder nie, maar wel van die waardevolste bate van kykNET, die kykers. Kykers gaan nie net inbel of ’n WhatsApp-boodskap stuur nie, maar die geleentheid kry om video’s vir ons te stuur tydens die program en sodoende Kom Ons Jol se gaste word!" – Hamilton Wessels, aanbieder van Kom Ons Jol.

Hamilton sal elke week die program afskop met sy gunsteling musiekvideo en daarna inloer by kykers en hul doen en late op sosiale media asook video’s van hul uitdagings wat hulle ingestuur het. Voorwaar ’n program vir die kykers, met die kykers.

Hamilton sal ook in die verloop van hierdie twee uur lange, interaktiewe musiekprogram verskeie oproepe neem van kykers by die huis waartydens hul verskillende musiekvideo’s kan versoek om te speel.

Kom Ons Jol sal ook by ’n paar bekendes inloer om te sien wat hulle op ’n Saterdagaand aanvang. En vir die laaste uur van die program sal daar twee sessies wees waar ’n kunstenaar vir ons lekker musiek maak.

Die eerste gaskunstenaar op Kom Ons Jol vandeesweek is Danny Smoke.

Die res van die gaskunstenaars sal elke week bekend gemaak word op kykNET se sosiale media blaaie.

Kom Ons Jol begin vanaf hierdie Saterdag 25 April 2020 om 20:00 op kykNET, DStv-kanaal 144 met ’n herhaling Sondae om 15:00 op kykNET NOU, DStv-kanaal 146.

The post <em>Kom Ons Jol</em> bring musiek en kuier na kykNET   appeared first on LitNet.

Nou in die verlede: Die menslikheidsfaktor van die Pretoria-lugramp van 1968

$
0
0

Foto ter illustrasie: Canva

Lees in hierdie artikel oor ’n gebeurtenis wat onlangs in die geskiedenis plaasgevind het.

Maandag 20 April 2020

Saterdag 20 April 1968 buite Windhoek het ’n passasiersvliegtuig van die Suid-Afrikaanse Lugdiens (SAL) gereedgemaak om in ’n maanlose nag op ’n roetinevlug te vertrek. Die vliegtuig was egter skaars ’n minuut in die lug voordat dit in die barre woestynlandskap neergestort het. Tot vandag toe was dit die tweede grootste lugramp in die Suid-Afrikaanse burgerlugvaartgeskiedenis. Hierdie is die tragiese verhaal van daardie rampspoedige vlug 52 jaar gelede.

Die Boeing 707-334C-straalviegtuig met die naam Pretoria was net ses weke oud toe dit geskeduleer was om van Jan Smuts Internasionale Lughawe (vandag bekend as Oliver Tambo Internasionale Lughawe), Johannesburg, na Heathrow Internasionale Lughawe, Londen, te vlieg. Onderweg sou dit vier lande aandoen: Windhoek in Suidwes-Afrika (nouNamibië), Luanda in Angola, Las Palmas in die Kanarie-eilande en dan Frankfurt in Wes-Duitsland (nou Duitsland).

Die Pretoria was ’n derdegenerasie-Boeing 707 met vier Pratt & Whitney-straalmotore. Volgens Mark Young, ’n joernalis wat hom toelê op lugvaartondersoeke, is hierdie motore uiters betroubaar. Gedurende die laat 1950’s was hierdie masjiene steeds in ’n ontwikkelingsfase, maar op die stadium toe die C-model bekendgestel is, het Boeing alreeds groot verbeterings daaraan aangebring, soos beter brandstofverbruik.

In die algemeen het die 707 ’n uitstaande veiligheidsrekord gehad en was dit besonder gewild onder al die internasionale lugdienste van daardie tyd, weens die vliegtuig se betroubaarheid. SAL het die 707 bykans sedert die vliegtuig se ontstaan gebruik; hul eerste moderne vliegtuie was dan ook die 707B’s. Young merk op (vertaling uit die Engels my eie; ook elders, tensy anders vermeld): "Toe die 707C’s op die mark verskyn het, was die SAL een van die eerste kliënte wat die nuwe vliegtuig aangeskaf het." Die 707 is beskou as "die juweel in die kroon van Boeing se skeppings".

Die Pretoria het met 105 passasiers en 12 bemanningslede aan boord vanaf Jan Smuts Internasionaal opgestyg vir die betreklik kort vlug na JG Strijdom-lughawe naby Windhoek. Die kaptein vir die totale vlug was kaptein Eric Ray Smith (49). Met 18 102 vliegure agter sy naam was hy een van die mees ervare vlieëniers in diens van die SAL. Dit sou sy laaste internasionale vlug wees voor hy die tuig na ’n uitnemende loopbaan sou neerlê. Sy medevlieënier was die 34-jarige John Peter Holliday. Sy totale vliegervaring was 4 109 uur. Volgens die latere amptelike verslag het Holliday "bevredigend gevaar in alle vorige toetse", maar daar is opgemerk dat hy "nog nie voorheen ’n nagtelike opstyging vanaf JG Strydom-lughawe ervaar het nie". Die verslag het egter ook genoem dat Holliday "beduidende ervaring van opstyg in ’n donker nag moes gehad het". Die derde loods was Richard Fullarton Armstrong (26) wat altesaam 1 000 vliegure agter sy naam gehad het. Hierdie vlug was sy eerste as ’n onafhanklike lid van ’n Boeing 707-bemanning. Dit was ook die eerste vlug waartydens al drie loodse as vlugbemanning saam sou vlieg. Die res van die vlugbemanning het bestaan uit die vlugingenieur, Phillip Andrew Minnaar (50) en die navigator, Harry Charles Howe (44). Die kajuitbemanning het bestaan uit vlugverkeerbeampte AG Manson, hoofvlugkelner JA Erasmus, senior vlugkelner HS Louw, vlugkelners EJ Bester en JW Jesson, asook die enigste vroulike lede, E Janse van Rensburg en M Nortier as lugwaardinne.

Na ’n taamlik rustige vlug na JG Strijdom het 35 passasiers afgeklim, maar 46 nuwe passasiers het opgeklim, wat die totale getal passasiers by opstyging vanaf JG Strijdom op 128 te staan gebring het, insluitend die 12 bemanningslede. Een van die passasiers was die 36-jarige Amerikaner Thomas Taylor, ’n diplomatieke koerier vir die Amerikaanse Departement van Buitelandse Sake. Ook op die vlug was JG van der Wath (60), voorsitter van die Suid-Afrikaanse Wolraad, asook ’n Nederlandse diamanthandelaar, J Smit (daar was bewerings dat hy diamante ter waarde van $700 000 by hom gehad het, maar dit is nooit bevestig nie). Nog ’n passasier, ’n sakeman van Kaapstad, was bespreek om op hierdie vlug na Londen terug te keer, maar hy het op die nippertjie besluit om liewer ’n later vlug te neem ten einde meer tyd met sy seun in Johannesburg deur te bring.

Die familie en vriende van die addisionele 46 passasiers het hulle geliefdes en vriende totsiens gewuif waar hulle die trappe opgeklim en in die Pretoria se passasierskajuit verdwyn het.

Om ongeveer 20h49 het die Pretoria stadig na aanloopbaan 08 gerol (in ’n oostelike rigting) vir opstyging. Hoewel dit mooiweer was, was dit ’n besonder donker, maanlose nag met enkele, indien enige, ligte op die grond waar die uitgestrekte woestynlandskap anderkant die aanloopbaan gelê het. Die vliegtuig het oor die aanloopbaan versnel en in die donker opgestyg. Die vliegtuig het aanvanklik ’n hoogte van 650 voet (ongeveer 200 meter) bo grondvlak bereik, voor dit na 30 sekondes gelyk begin vlieg het.

Toe het dit onverklaarbaar weer begin daal. Vyftig sekondes na opstyging het die Pretoria teen ’n snelheid van 271 knope (502 kpu) in die grond vasgevlieg. Die koers waarteen die vliegtuig hoogte verloor het voor dit die grond getref het, kon nie met sekerheid vasgestel word nie, maar dit is geskat op ongeveer 2 000 voet per minuut. Tydens die ondersoek is bevind dat die vier Pratt & Whitney-motore eerste die grond getref het. Hierdie vier motore het vier yslike slote in die grond gegrawe voor die res van die vliegtuig die grond getref en in stukke opgebreek het. Twee afsonderlike vure het byna onmiddellik uitgebreek toe die twee vlerke, wat elk vol brandstof was, ontsteek het.

Die ongelukstoneel was maar 5 327 meter anderkant die einde van die aanloopbaan, maar dit het hulpspanne nogtans 40 minute geneem om die toneel te bereik weens die onbegaanbare terrein.

Jan de Waal was in 1968 ’n 19-jarige polisieman van Windhoek. Hy was te voet op pad terug na sy slaapkwartiere na ’n besoek aan sy meisie die aand toe die dienssersant met ’n polisievangwa langs hom stilhou en skree "Klim in!" Hy het agter in die voertuig geklim, waar daar toe alreeds verskeie van sy kollegas was. Hulle was nie voorbereid op dit wat op hulle sou wag nie. De Waal onthou: "Sommige van die ouens het al voorheen met lyke te doen gekry, maar vir baie van ons was dit ons eerste ervaring met lyke ... [A]lmal van ons is bymekaar gemaak, ek was toevallig onder die eerstes, en ons is almal saam uitgevat lughawe toe."

Intussen het die rolprent by Windhoek se enigste inrybioskoop gestop en ’n aankondiging is oor die luidsprekers gemaak dat alle polisiemanne onmiddellik by die polisiestasie moes gaan aanmeld. In die dorp is soortgelyke afkondigings gemaak en daar is ’n beroep gedoen op elkeen wat kon, om met die reddingspoging te gaan help.

Toe De Waal egter op die toneel aankom, het hy gou tot die slotsom gekom dat die kanse om enigeen te red so goed as nul was: "[D]it was chaos op die toneel. [W]aar die vliegtuig die grond getref het, het jy ’n voor gekry, ek sou sê omtrent ’n meter (diep), omtrent drie of vier meter lank en toe het dit blykbaar weer gelig en omtrent 10, 15 meter verder het jy vyf strepe gekry van die enjins weerskante en die romp in die middel, ook omtrent ’n meter diep ... [E]n toe breek die een vlerk af, die regtervlerk." Die romp het in twee stukke gebreek, terwyl die regtervlerk afgebreek, óór die romp getrek, ongeveer ’n kilometer verder geland en ’n klein veldbrandjie veroorsaak het. Die wrakstukke was oor ’n gebied van ongeveer agt kilometer versprei.

Omdat die toneel bykans in die middel van nêrens geleë was, in ’n stikdonker nag, was die gebrek aan beligting een van die groot uitdagings wat die reddingspanne in die gesig gestaar het. Hoewel daar oral vure gebrand het, moes die reddingspersoneel uiters versigtig beweeg om nie op liggaamsdele te trap, of in gate te val of deur wrakstukke beseer te word nie. Die enigste lig beskikbaar was dié van voertuie wat die toneel kon bereik en flitse wat aan hulle uitgedeel is.

Op pad na die wrakstukke het hulle skrikwekkende waarnemings gemaak, soos De Waal verduidelik:

[J]y kom op die toneel, jy weet nie wat gebeur het nie, en dan sien jy skielik ... jy sien liggaamsdele van mense ... nie erg verbrand nie. [S]naaks genoeg, nie een was totaal verkool nie, hulle was slegs geskroei, net genoeg sodat hulle kon opswel ... [J]y gaan na ’n liggaam toe en wil dit optel ... jy dink jy het dit maar dan skil die vel af tot by die gewrig ... En die reuk op die toneel ... Ek weet nie of die reuk veroorsaak was deur die tipe brandstof, wat dit erger gemaak het nie; die reuk was net ongelooflik.

Die brandstof wat in passasierstralers gebruik word, verskil aansienlik van dié wat in motorvoertuie gebruik word. Straler-A1-brandstof bestaan hoofsaaklik uit paraffien en het derhalwe ’n soortgelyke skerp reuk. Dit tesame met die reuk van gebrande mensvleis het toestande byna ondraaglik vir De Waal en sy kollegas gemaak.

Uiteindelik het hulle die voorkant van die romp naby die stuurkajuit bereik, waar hulle begroet is deur ’n werklik ontstellende toneel. Een van die lugwaardinne het aan ’n stuk draad gehang waarin haar nek verstrik geraak het: "[S]y het blykbaar steeds met die mikrofoon in haar hand gestaan, besig met aankondigings en aanwysings ... die bedrading van die vliegtuig het haar net agter die kakebeen getref sodat sy aan die bedrading gehang het met die mikrofoon in haar hand ..."

Sakkie van der Merwe, ’n nou afgetrede SAL-loods, vind dit baie vreemd dat die lugwaardin nie gesit het nie. "Dit is baie eienaardig, want jou bemanning, jou hele bemanning, is vasgegord op daardie stadium ... Om een of ander rede was daardie jong dame nie vasgegordel nie. Dit is een van die grys gebiede van die Windhoek-ongeluk. Hoekom was sy nie vasgegordel nie?"

Intussen het De Waal en die ander voortgegaan met die herwinningsproses deur liggaamsdele in die bosse op te tel en na ’n ambulans te neem. Hy kon klere in die bome sien hang en babadoeke wat verspreid op die grond lê. "Daardie oomblik staan jy net daar in ongeloof. Wat jy hier voor jou sien, is basies onmoontlik ... Wat veral hartverskeurend was, was die klein kindertjies. Ag ... vermink, gebreek ..." Elke polisieman, ongeag sy ervaringsvlak met die dood, het gesukkel om sy emosies in toom te hou. De Waal onthou: "[S]elfs geharde ouens wat gereken het dat niks hulle kan onderkry nie ... Laat ons net sê daar was niemand op die toneel wat nie gehuil het nie."

En tog, te midde van die afgryslikheid was daar oomblikke van hoop. Wonderbaarlik het sommige van die passasiers wel die ongeluk oorleef en is uit die wrakstukke na veiligheid getrek. Een van die oorlewendes was Thomas Taylor, die Amerikaanse diplomatieke koerier. Hy is deur die slag uit die vliegtuig gegooi en het ’n ent weg van die wrak geland. Behalwe ’n gesplinterde tand, gekraakte rib en ’n paar skrape, was hy in ’n redelik goeie toestand. Toe De Waal vir Taylor raakloop, kon hy sien dat hy gedisoriënteerd was: "Hy het tussen die bosse rondgestrompel; ons moes hom vang." Taylor en die ander oorlewendes moes per helikopter vervoer word, maar dit was makliker gesê as gedaan, soos De Waal verduidelik: "[O]m hierdie kêrel wat pas uit ’n Boeing-ramp gekom het in ’n helikopter te kry om hom na die hospitaal te vervoer ... Dit was ietwat van ’n stryd. Uiteindelik het ons hom in ’n kombers toegedraai en met gordels vasgebind sodat hy nie moet fisiek raak in die helikopter nie."

’n Ander ongeïdentifiseerde passasier het aan die reddingspanne vertel dat hy tydens opstyging ’n boek gelees het en dit het vir hom gevoel asof hulle al met die grond langs sweef, totdat die ligte afgegaan het en hy homself kop ondertoe bevind het.

Aanvanklik het nege mense die ongeluk oorleef, maar drie het op die toneel of op pad hospitaal toe beswyk. JG van der Wath het ook aanvanklik die ongeluk oorleef nadat reddingspanne hom uit die wrak getrek het. Hy is egter minder as ’n maand later in die hospitaal oorlede. Uiteindelik was daar net vyf oorlewendes.

Bykans onmiddellik na die ongeluk het die ondersoek na die oorsaak daarvan begin. Baie mense binne die Suid-Afrikaanse lugvaartbedryf, en selfs oorsee, was geskok dat so ’n ramp hoegenaamd kon plaasgevind het. Sakkie van der Merwe onthou: "Onmiddellik begin jy vra 'Hoe is dit moontlik?' Want jy weet van al die prosedures wat jy deurgaan om seker te maak dat volgehoue veiligheid gehandhaaf word ... [W]anneer jy in die simulant, of nabootser, klim, is dit die ding wat die meeste by jou ingeskerp word: vlugveiligheid."

Een van die eerste oorsake wat oorweeg is, was sabotasie. Op daardie stadium was Suidwes-Afrika al sedert 1915 onder Suid-Afrikaanse administrasie, maar daar was sterk opposisie hierteen, internasionaal en plaaslik. Die bekendste van die opponente was die South West Africa People's Organisation (Swapo) wat hulle vir die land se onafhanklikheid en swart meerderheidsregering beywer het. Uiteindelik het hulle ’n guerrilla-oorlog teen die Suid-Afrikaanse Weermag (SAW) begin, en byna twee jaar voor die vliegramp, op 26 Augustus 1966, het gewapende Swapo-magte met die SAW in ’n skermutseling betrokke geraak, wat as die begin van die "Grensoorlog" beskou word. Derhalwe het baie mense gedink dat die Pretoria die slagoffer van ’n bomaanval was. Young verduidelik: "As ons die politieke situasie van daardie tyd in gedagte hou, is dit nie onverwags dat mense so sou dink nie en dit het miskien party gepas om daardie gedagte te laat gedy. Vanselfsprekend het hulle na die aktiwiteite van die vryheidsvegters gekyk. Dit was een van die eerste dinge wat die regering wou in- of uitsluit." Ondersoekers kon egter geen getuienis vind dat daar ’n bom aan boord was nie.

Uit die staanspoor is die ondersoek bemoeilik omdat daar nie ’n stuurkajuit-klankopnemer of data-opnemer (bekend as die "black box") op die vliegtuig was nie. Hierdie toestelle was vanaf 1 Januarie 1968 verpligtend op alle kommersiële vliegtuie, insluitend die Pretoria, maar SAL was nie daartoe in staat om genoeg van hierdie toestelle aan te skaf nie, met die gevolg dat verskeie Suid-Afrikaanse vliegtuie nie daarmee toegerus was nie. Gevolglik was dit onmoontlik vir die ondersoekers om te bepaal wat presies in die stuurkajuit en met die vliegtuig se instrumente gebeur het. Hulle was aangewese op slegs die wrakstukke en ooggetuies se weergawes. Die ondersoekspan was dus verplig om logiese, stap-vir-stap-afleidings te maak om te probeer vasstel wat tot die ramp gelei het. Eerstens het hulle op die toestand van die enjins gefokus om vas te stel of daarin enige defek was. Daar is gevind dat die hitte van die uitlaatgasse waar die vliegtuig neergestort het, so intens was dat dit die sand tot glas gesmelt het. Young wys egter spoedig daarop dat selfs al sou die enjins op ’n hoogte van 450 voet gaan staan het, sou hulle steeds genoeg hitte gegenereer het om daardie effek op die sand te kon hê.

’n Spesialis in hierdie enjins by SAL se tegniese afdeling het die senders op die enjins ondersoek om te probeer vasstel wat die posisie van die vliegtuig se versnellers was tydens impak. Hierdie senders stuur instruksies vanaf die versnellers na die enjins. Maar weens die slag van die botsing het die versnellers almal na nul teruggeskuif. Die spesialis was egter daartoe in staat om die senders uitmekaar te haal en kon deur die gebruik van ’n mikroskoop vasstel waar die meganisme tydens die botsing was. Uiteindelik, na ’n paar maande van sorgsame werk, het hy vasgestel dat al die enjins op ongeveer 98% van hul maksimum werkverrigting geloop het.

Die amptelike ondersoek het dan ook uiteindelik bevind dat die vliegtuig en die vier enjins in werkende toestand was. Die primêre fout het gelê by kaptein Smith en sy medevlieënier, Holliday. Die verslag lees as volg: "Die hoofoorsaak van die ongeluk was die menslike faktor." Dit verduidelik voorts dat die vlieëniers "versuim het om ’n veilige lugspoed en hoogte en positiewe opstyging te handhaaf deur nie hulle vluginstrumente dop te hou gedurende opstyging nie." Die derde vlieënier, Armstrong, is van alle blaam onthef.

Volgens die verslag kon die volgende sekondêre faktore tot die ramp bygedra het: 1. Verlies aan omgewingsbewustheid. 2. Die vlieëniers het geen sigbare verwysingspunt in die donker gehad nie, wat tot disoriëntasie ten opsigte van omgewing en spasie kon gelei het. 3. Die vlieëniers het die vlerkflappe ingetrek in die volgorde waarin dit in die 707B-reeks gedoen word, met die gevolg dat hulle groter dele van die flappe ingetrek het as wat hulle op daardie stadium van die vlug moes gedoen het, wat weer gelei het tot ’n verlies aan hoogte op 600 voet (180 meter) bo die grond. 4. Tydelike verwarring aan die kant van die vlieëniers by die lees van die vertikalespoedaanwyser, wat verskillend is van dié in die 707A- en 707B-reekse. 5. Die dromtipe-hoogtemeter wat in hierdie vliegtuig gebruik is, was berug daarvoor dat vlieëniers dit moeilik gevind het om te lees, derhalwe kon die vlieëniers hul hoogte so verkeerd gelees het dat hulle tot ’n 1 000 voet uit was. 6. Ondersoekers het ook gespekuleer dat die vlieëniers se aandag afgetrek kon gewees het deurdat hulle voëls of vlermuise kon getref het, of enige ander kleinerige voorval. 7. Daarbenewens is bevind dat Holliday en 44 van die passasiers en bemanningslede nie hulle sitplekgordels aangehad het tydens die ongeluk nie. Dit het waarskynlik tot hulle dood bygedra.

Die verslag was verdoemend vir die reputasie van so ’n ervare vlieënier soos Eric Smith. Gevolglik het die SAL Vlieëniersvereniging die verslag verwerp. Hulle het aangevoer dat Smith en sy medevlieënier nou as sondebokke uitgesonder word om die tekortkominge binne die lugdiens toe te smeer. Hoe kon ’n vlieënier met Smith se ervaring so ’n verskriklike reeks opeenvolgende foute maak soos in die verslag beweer word?

Die eenvoudige antwoord lê – ironies genoeg – by ... sy ervaring. Soos Van der Merwe verduidelik: "Eric Smith was ’n uiters bekwame man, geweldig baie ervaring, maar hy het uit die skroef-era gekom. Hy het baie skroefgedrewe vliegtuie gevlieg en toe oorgeskakel na stralers." Smith het wel ten tye van die ongeluk alreeds 4 600 ure met 707-stralers gevlieg, maar wat belangrik is, is dat hy slegs 80 minute agter die kontroles van die nuwer 707C deurgebring het. Die uitleg van die 707C se instrumente het aansienlik van dié van sy voorgangers verskil. In die C-model-Boeing is die posisie van die hoogtemeter en die klim-en-daalmeter omgeruil op die instrumentepaneel. Young verduidelik dat "weens die mag van gewoonte sou hy (Smith) na ’n spesifieke plek gekyk het om te kyk of die vliegtuig sak of nie. Maar nou is daardie instrument nie daar nie, dit is iewers anders." Om dinge te vererger, het Smith ook nog kort voor dit ’n bril gekry en hy het die gewoonte gehad om nader aan ’n instrument te leun om seker te maak hy lees dit reg. Young is van mening dat dit Smith verdere waardevolle sekondes sou gekos het om seker te maak hy lees die regte instrument. "As jy dit by die sekondes voeg wat hulle moontlik gebruik het om te kyk of daar ander verkeer in die omgewing was, kan jy verstaan dat hulle by ’n punt gekom het waar hulle dit nie meer kon red nie."

Niemand sal ooit weet wat deur kaptein Smith se kop geflits het gedurende daardie fatale sekondes na opstyging nie, maar dit wil voorkom asof al die jare agter ’n vliegtuig se kontroles hom oorgerus gemaak het. Die mag van die gewoonte het sy vermoë om by veranderde omstandighede aan te pas, oorheers. Soos sy naamgenoot, Edward J Smith, kaptein van die Titanic (wat, interessant genoeg, ook gedurende April gesink het), het Eric R Smith se grootste bate ook tot sy ondergang gelei: sy ervaring het teen hom getel.

Hierdie tragedie het egter daartoe bygedra om groot ontwikkelings in die lugvaartveiligheidsbedryf aan te help. Nadat hierdie ongeluk ondersoek is, het die Federale Lugvaartadministrasie aanvaar dat ’n grondnabyheidswaarskuwingstelsel sou gehelp het om hierdie ramp te voorkom. Daarom is daar regulasies uitgevaardig dat vanaf Februarie 1972 alle passasierstralers met die stelsel toegerus moet wees. Young stem saam dat die lesse wat geleer is uit die Pretoria-ramp, daartoe bygedra het om lugreise baie veiliger te maak: "Dit is interessant dat daar volgens my kennis, geen ander 707 neergestort het weens dieselfde probleem nie."

Dit vereis gewoonlik ’n spesifieke opeenvolging van gebeure wat verskriklik verkeerd loop vir ’n tragedie om toe te slaan. Dit gebeur gewoonlik nie binne ’n vlietende oomblik nie. Daar is ’n voorafgaande opbou, soos domino’s wat vooraf opgestel word om agtereenvolgens op mekaar ineen te stort. Maar as een van die domino’s uit die lyn verwyder word, stop die ineenstorting net daar. Rampe of byna-rampe (Apollo 13 is ’n voorbeeld) ontlok gewoonlik reaksie van regerings en soortgelyke instellings. Maar dit is presies waar die probleem lê. Waarom moet daar altyd eers ’n tragedie wees voor daar optrede kom, en nie andersom nie?

Die wêreld staar op die oomblik ’n wêreldwye pandemie in die gesig, erger as enige pandemie in menseheugenis. Die Suid-Afrikaanse regering het verkies om ’n totale inperking op die land af te dwing om die verspreiding van die infeksie te beperk. Dit kom voor of dit kan werk voordat die siekte in ’n tragedie oorgaan. Maar terwyl die regering meestal geprys word omdat daar vroegtydig ingegryp is, beweer sommige, insluitend die Demokratiese Alliansie se leierskap, dat die inperking ernstige sosio-ekonomiese gevolge vir die oorgrote meerderheid van die bevolking inhou. Hulle voorspel dat die ekonomiese krisis wat op die inperking gaan volg, meer sterftes tot gevolg sal hê as wat COVID-19 ooit sou gehad het. Dis debatteerbaar. Maar op hierdie stadium is daar baie onbekende feite en onsekerhede. Net die geskiedenis en die burgers van Suid-Afrika sal eendag kan oordeel of die regering die regte besluite geneem het teen die agtergrond van die alternatiewe benaderings wat in sommige ander lande gevolg word.

Feit bly staan dat daar ’n baie fyn lyn loop tussen die veroorsaking en die voorkoming van rampe. ’n Oordeelsfout hier of iets wat misgekyk word daar. Dit is al wat nodig is. Die tragedie van die Pretoria is besig om in die kollektiewe geheue te vervaag, soos die generasies die een by die ander oorneem. Maar dit is geen verskoning om nie te leer uit die opofferings (en foute) van die Pretoria se bemanning en passasiers nie. Laat ons leer van dié wat gesterf het, want juis hulle het so baie om ons te leer.

Bibliografie

Angell, JB. 2018. None swifter than these: The Diplomatic Courier Service's centennial. US Department of State (1 November).

Associated Press. 1968. South African plane crashes with 129; 123 Die in crash (21 April).

Haine, EA. 2000. Disaster in the air. New York & Londen: Cornwall.

Linder, B. 2019. Today in history: SAA Boeing 707 crashes in Namibia, killing 123. Roodepoort Record (20 April).

Onbekende skrywer. 1968. Survivor of air crash can't remember details. Madera Tribune, 76, bl 241 (22 April).

Onbekende skrywer. 2015. The air disaster at Ondekaremba. Gondwana Collection: Namibia (24 April).

Report by the Board of Inquiry Appointed by the Honourable Minister of Transport Under Sub-Section (1) of Section 12 of the Aviation Act, 1962 (No. 74 of 1962) to Investigate and Report on the Accident to South African Airways Boeing 707=344C Aircraft ZS-EUW, "Pretoria", at Windhoek on 20th April, 1968.

Young, MD. 2007. A firm resolve – a history of SAA Accidents 1934–1987. Hillcrest: Laminar.

—. 2010. Onthou (Remember) series SA228 - (English Transcription of Episode as Broadcast on You Tube).

The post Nou in die verlede: Die menslikheidsfaktor van die Pretoria-lugramp van 1968 appeared first on LitNet.

Lesersindruk: Die agste dag deur Ockie Strydom

$
0
0

Die agste dag 
Ockie Strydom

Uitgewer: Rosslyn-Pers
ISBN 9780994700865

Poësie is tydloos en universeel. As poësie uit ’n mediese verwysingsraamwerk geskryf word, bestaan die waarskynlikheid dat die leser vanuit die geneesheer se denkwêreld dié realiteit in ’n ander dimensie kan betree. Die werklikheid van die COVID-19-pandemie het my aandag op hierdie bundel gevestig, nie omdat die pandemie as sulks daarin aangeroer word nie, maar omdat die verlies van vryheid en ook menslike verlies blatant en sonder huiwering aangespreek word.

Op die titelblad beeld ’n skildery van Johan du Plooy ’n variasie van Rembrandt se bekende skildery Het feestmaal van Belsazar (1635) uit. Die sentrale karakter in die skildery is Strydom self.

In die programgedig, "Agste dag", verwys die digter tong in die kies na "Genesis 1 vers 2", wat die sentrale tema en die "agste dag" simboliseer en dan die bundel so as ’n eenheid aanbied.

Toe maak jy van my ’n pronkduif
skouperd par excellence
vir ’n wyle en ’n bietjie lank het jy
my aarde en son vir 15 grade
binne jou poorte laat vertoef;
dit was óns genesis, óns skepping,
ons eie paradys.

Die agste dag. (1)

Strydom se aanvanklike fokus laat die leser besin oor lewe en dood, lig en donker en dan ook die spiritualistiese middeweg wat die verse anker. ’n Sterk psigoanalitiese en filosofiese benadering kom ook na vore in verse soos  "Asásel" (32), "Ashvatta" (34), "Bermuda begraafplaas" (37), "Binnemens" (41) en "Blinde van Jerigo" (42) waar indringende vrae gevra en  ondersoek word, maar die leser gelaat word om self gevolgtrekkings te maak.

In die skreiende gedig "Blok my vry" (44) sluit Strydom weer aan by die titel en die motief, die agste dag, wat ’n paradoks van vryheid en ongebondenheid blyk te wees:

Sou die fynkak van duiwe
jou oë wou gom,
jou voete gestol in
gewapende beton
wou vlug van witverf en groen
dan breek daar branders
vreesloos aan die Skedelkus
en stamp koppe teen dolosse
sonder naam, gewete of geheue.

Koper, brons en kil beton
huil saam oor voetpaaie
van wees en word

Dit was aand en dit was môre
die agste dag.

En monumente het gehuil.

Strydom stel die lesers ook bloot aan terreur, onder andere die Tsjernobil-katastrofe in 1986 toe kragsentrales onklaar geraak het en bestraling oor groot areas gesaai het (56).  Hy dig oor inisiasiepraktyke wat skeefloop (106), Downsindroom (127) en anti-retrovirale middels in "En route 2 kwadraat" (96).

Hoewel van die gedigte tegniese en mediese terme bevat, is dit tog toeganklik vir die leser.   Voetnotas lei tot verheldering.

Ian Raper, wat die agterplatteks geskryf het, beweer met reg dat Strydom se oeuvre onbeperk is in die sin dat hy veelsydigheid is. Die digter het ’n wye algemene kennis en pas dit dan ook so in sy skryfwerk toe. 

Die agste dag weerspieël veral die denke van ‘n mediese praktisyn wat daagliks gekonfronteer word met noodgevalle, slagoffers van misdaad, repressie, depressie, selfdood en die dood.

In "Dood, jou bliksem" (79) en "Finaal" (101) word die agste dag gestroop van enige sin, en die werklikheid soos ons dit nou ervaar, word ’n realiteit:

Al onthou jy, weet jy van, of ken jy hom nie
het die virus hom kom haal,
die een wat jy weet
die CD4-telling
bepaal.

Finaal (101)

Meer oor die digter

Ockie Strydom is ’n algemene praktisyn in die Langkloof. Hy het in 2013 met Na-ure skalpel en Druppels rooi gedebuteer. Van sy ander werke is in ’n verskeidenheid versamelbundels opgeneem.

Die bundel is as e-boek by Amazon beskikbaar. ’n Kopie kan ook by ockiestrydom05@gmail.com bestel word.

The post Lesersindruk: <em>Die agste dag</em> deur Ockie Strydom appeared first on LitNet.

In a time of plague: Memories of the “Spanish” flu epidemic of 1918 in South Africa by Howard Phillips – a review

$
0
0

In a time of plague: Memories of the “Spanish” flu epidemic of 1918 in South Africa
Howard Phillips
Van Riebeeck Society Second Series, No 50, Cape Town, 2018
ISBN 978-0-9947207-1-9
E-book available from HiPSA (Historical Papers Southern Africa), email: office@hipsa.org.za 

 

 

 

 

 

Part 1: The 1918 pandemic unleashes

32. Mrs E Louw, b 1897 (aged 21 in 1918): “… [T]he ‘plague’ came upon us in Cape Town with the force of a tornado.” 

Introduction

In recent times, the Covid-19 pandemic has dominated the international and local media. Phrases such as “flattening the curve”, “social distancing”, “self-isolation”, “lockdown” or “shut down”, “personal protective equipment”, “respirators” and “ventilators” have gone into everyday language. Increasingly, references to another, largely forgotten pandemic have inched their way into the headlines. This pandemic is known as the “Spanish” flu of 1918, because during World War I (1914–1918), a relatively free press in neutral Spain first began reporting on a new flu epidemic. During the first wave of this epidemic, many soldiers fell ill, but relatively few lost their lives. In March 1918, a more virulent influenza strain originated in Kansas and spread to military bases across the USA, from where American troops carried this strain to the Western Front in Europe. In late 1918, infected soldiers, returning home from the battlefields of Europe, became carriers of a much more deadly strain of “Spanish” flu to countries across the globe. Between March 1918 and August 1919, the pandemic engulfed the globe in three waves. It killed about 50 million people, or 3–4% of the global population.

South Africa was not spared. The pandemic raged in the country in September and October 1918, during which about 60% of the South African population contracted the virus. Within six weeks, the virus had killed between 300 000 and 350 000 South Africans. According to Howard Phillips, the renowned South African historian of epidemics, “… the estimated overall mortality toll of 4.4% made it the fourth worst-hit state in the world after Western Samoa (22%), India (6.2%) and Gambia (5.7%)”.

The second wave of the “Spanish” flu “docked” at Cape Town in early September 1918 when the troopships Jaroslav and Veronej arrived with members of the South African Native Labour Corps on board. The Cape Town health authorities quarantined Corps members for two days, then demobilised them and placed them on five trains to transport them inland to their homes. A day after they had left, staff at the military camp and labourers in the harbour fell ill. Between seven and ten days after the demobilised soldiers had disembarked from the trains, a similar pattern emerged in towns, villages and rural areas situated along the railway lines. Villagers and families fleeing infected towns and migrant workers escaping from mine compounds spread the virus further inland. This second wave was extremely infectious and lethal, and death rates rose rapidly. The impact on the local black population was particularly severe.

With the exception of the scholarship of Phillips, scant reference has been made to this pandemic in local history books. In 1990, Phillips published his PhD thesis, “Black October”: The impact of the Spanish influenza epidemic of 1918 on South Africa. In 2018, in commemoration of the centenary of the pandemic, he published a collection of testimonies of survivors, In a time of plague: Memories of the “Spanish” flu epidemic of 1918 in South Africa, which includes 126 interviews and letters which he and others collected in the 1970s. These interviews were transcribed “… exactly as they were spoken, with repetitions, hesitations and grammatical and linguistic errors”, according to Phillips. This editorial decision was most fortunate. Since interviews were numbered and the date of birth of all interviewees was recorded, the age of each respondent at the time of the pandemic could be calculated. This information is provided in bold. Interview “sound bites”, reproduced below, place the experiences of the survivors of the 1918 “Spanish” flu at centre stage during the 2020 Covid-19 pandemic, and will haunt modern readers for a long time to come.

Falling ill

The “Spanish” flu pandemic was ferocious but short-lived. Unlike other pandemics, during which mainly children and the elderly died, this pandemic claimed men and women between 18 and 40, including many pregnant women. Many died of acute pneumonia, which was incurable at the time. The flu affected all South African communities, and some say that it also took the life of the first prime minister of the Union of South Africa, General Louis Botha. 124. Albie Venter, b 1895 (aged 23), then living in Nuwe Smitdorp, a mining village close to Pietersburg (Polokwane), summarised beliefs held at the time. “At the time people said that the Spanish flu was brought ‘by people from overseas’, but it spread among those who lived in isolated little settlements. It just came suddenly, a strange sickness, it was blown by the wind. It was a terrible time. We saw only people digging graves to bury others. It was known as the ‘three day sickness’ – if you survived three days then you would live.”

In Cape Town, 11. Christina Davids, b 1899 (aged 19), recollected falling ill: “… I remember working on Saturday morning. Together with many others, I went home feeling ill. There were severe headaches, lameness of the legs and back and severe coughing. The illness raged on for four days, then subsided, after which I felt weak and dizzy ….” Also in Cape Town, 4. Margaret Lister, b 1886 (aged 32), recalled, “… I began to feel awfully ill … and by the afternoon I was shaking … I couldn’t stay up. And then I went off to bed, very cold and very hot … And the next day it was far worse ….” 118. Popema Mhlungu, b 1872 (aged 32), living in Natal, said, “If you get that influenza, you get sick two days now, the third one, finished. Many people died … everyone who was sick just died, so quick, plenty people …. My sisters all died during that time.”

Some interviewees reported on the spread of the virus in institutions. 98. Chief Azarias Theko Maama Letsie, b 1900 (aged 18), then studying in the Roma Valley, Lesotho, remembered “… quite vividly one morn in the Morning Mass of 6am when one of the Girls of St Mary’s Convent was attacked by a Pounding Head-Ache and acute pain in chest & loin. From there in 5 minutes two boys followed suit. After a week both schools had lost more than 20 students.” 69. Edith Goring, b 1899 (aged 19), added, “I was living in the women’s residence of Grey University College which was already in session when the Flu came to Bloemfontein …. Most of our men students were ill before any of the women students. They complained of excruciating back aches. I felt a terrible lassitude for a day or two before my temperature rose. Mine went to 103 degrees and a trifle higher my first night, then came down to 101 degrees and stayed there for a fortnight or so and finally came down to normal. Many patients were delirious to the point of violence and having to be tied to their beds. I was near one such in the emergency hospital. Two women in the bed along side of me turned livid: I saw purple and black blotches develop on them when dying …. I was told that all pregnant women died.” A Pretoria medical student, 120. Charles Niehaus, b 1901 (aged 17), described his personal experience of the onset of the disease: “I had been studying till about 10pm and went to bed feeling perfectly well. I woke up, however a few hours later with a splitting headache, pains all over my body, shivering, and a high temperature taken early next morning. I was kept in bed till my temperature was normal for a couple of days, and soon recovered but so weak [his emphasis]. Even without complications, the ‘Flu’ took it out of you.” 101. Mrs Geach, b 1898 (aged 20), a temporary teacher on a farm outside Cathcart, Eastern Cape, said, “It was very bad. I had 10 people down. And it was a terrible time …. It seemed endless …. We couldn’t believe where it had come from. There was evidently no cure. It was an unexpected plague …. You never knew the numbers …. A lot of our friends died. It didn’t take the very young. It took the older people … 40 and 50. And pregnant women. And it was quick …. It was a proper plague.”

In cities, towns and villages

The immediate impact of the epidemic could be seen in the streets of the cities, towns and villages in South Africa. The recollections of the 1918 survivors are an uncanny echo of the effects of the current lockdown as experienced by the 2020 South African population.

Spanish flu (source: wikipedia)

Cape Town

The pandemic hit Cape Town in mid-September 1918, and by 7 October had engulfed the city, with dead bodies lying uncovered on pavements from Sea Point onwards into town. 43. Stan Stone, b 1905 (aged 13), described the scene: “It was like a city of the dead, yes – it was awesome, it was quiet, you’d never hear a horse-and-cart, very, very, few motor-cars, and, you know, you’d miss the horses’ hoofs going round and the rumbling of the wheels on these gravel roads. It was really, really bad, very bad …. Just now and again a tram would come rattling through, and, of course trains were few and far between.” 15. Angela Gilhan, b 1901 (aged 17), remembered the weather: “Black October came. The sky was overcast. The weather was putrid. Dull, cold days with intermittent rain.” 44. Mr NA Reinbach, b 1899 (aged 19), stated, “It was over 50 years ago this October [1972] that Cape Town was struck by the Plague during a howling black South Easter…. I saw death in the streets. Cape Town became deserted and looked more like a city of the dead. People were dying like flies. No one seemed to be making contact with one another. The stores and Bioscopes had no attendance and ultimately closed …. During the third week of the Plague, I witnessed people dropping dead in the street.”

Phillips recorded that the working-class areas of Cape Town were hardest hit: District Six, Bo-Kaap, “Little Sicily” near the harbour, Woodstock, Salt River, the African locations at the docks and the local black township, Ndabeni. As assistance was not forthcoming from the central government’s three-man Public Health Department, the Cape Town City Council took action. It divided the city into districts, each served by a relief food depot and providing soup kitchens and free medicines, including vaccines. In these designated districts, subcommittees organised burials, transport, and cleaning and disinfecting of streets. Six temporary hospitals were set up as well. Volunteers were called for to assist with running these efforts. On 10 October 1918, 442 deaths were recorded. Overall, the Cape Town death toll topped 4 300, or 3,5% of the population.

  1. Irene Beater, b 1905 (aged 13), remembered, “I believe the black population suffered severely. Carts used to travel along the roads with the dead just rolled in blankets. I think they were buried somewhere near Salt River. The convicts were turned out, doped with drink, and forced to dig graves.” 19. Dennis Scholtz, b 1885 (aged 33), recalled, “I mean the town was like, at a standstill. Activities were at a standstill … very few people … very few about, but long death columns [in the newspaper]. It was really stagnation … like a ghost town … It was like, ‘Where are the people?’ The city seemed to be a dead city.” From Ndabeni, 23. Lillian Nontombi Mawu, b 1874 (aged 34), reported, “Somebody coming from somewhere fell dead in the street, but I know that in the houses there were 20 or 30 in one house. And in the morning when you come there early everybody’s dead. During the time … there were no dogs barking, there were no fowls crowing, no trains running, everything was at a standstill. Everything was quiet.”

Bloemfontein

Phillips commented on Bloemfontein: “The powers-that-be there cherished the belief that, because of its climate, pure air and modest size, Bloemfontein was the cleanest, healthiest city in the Union and that this would be proof against an outbreak of any disease becoming serious …. The final death toll came as a rude awakening. Nearly 1,300 deaths in a population of 30,767.” As a 17-year-old, 76. Mrs Anne Frayne’s, b 1901 (aged 17), perception of Bloemfontein was “… one of complete unreality. Of daily living completely disorganised, of empty streets, of closed houses where people were lying sick or dead. All schools and colleges were closed and I think business houses and shops must have remained open if there was a skeleton staff, otherwise they must have closed their doors ….”

Kimberley

Kimberley was infected with the virus by unwitting carriers who had arrived from Cape Town in late September 1918. Kimberley, at the time, had a disproportionately high percentage of young men – migrant workers who lived in the mine compounds, demobilised soldiers in army camps and young men (and women) living in the local congested townships. The death toll soared.

  1. Dudley Drever, b 1903 (aged 15), remembered what people said: “Kimberley was like a dead town and many couldn’t go to work …. The flu came from Europe and people said that it was because of the war. Soldiers were killed and their bodies left lying around rotting. Germs were picked up from this, which caused the ‘Spanish’ flu. A red flag was put outside the house if a doctor was needed by sick people inside.” 63. Mrs ME Hardcastle, b 1909 (aged 9), observed the devastation: “We as kids used to see the carts passing to go to the cemetery at first with coffins then with bodies wrapped in blankets as the coffins had been used up and people were dying faster than others could make ….” 92. Erna Westphal, b 1901 (aged 17), recalled, “Bioscopes and all public gatherings, except of course church, were banned, and finally all shops were closed except those which supplied food, which were open part of the time. All people who could get out of Kimberley left as fast as they could ….” 64. Joe Sperber, b 1900 (aged 18), remarked, “The De Beers Company have compounds for their African staff, and there was considerable loss of life in these compounds. Undertakers ran out of coffins, and corpses were wrapped in blankets and buried. The Africans were buried in mass graves, and there were hardly enough coffins for European victims.”

In the rural areas

In 1918, almost 70% of the South African population lived in the rural areas, residing mostly in the Transkeian Territories, the southern Cape, the Natal hinterland and the northern, western and eastern Transvaal. These areas were not well served by the railway network. Hence the epidemic reached these areas about a week later, when sick migrant workers and soldiers returned home. Phillips found that local magistrates in control of large districts had to initiate efforts to control the pandemic without resources or assistance. They received no timely, practical advice or directives regarding prevention measures from the central government. Small country towns were a little better off. The local doctor and sometimes a small hospital staffed by a few nurses formed the only – though better than none – defence against the pandemic.

  1. Mrs CE Bronkhorst, b 1900 (aged 18), said of De Rust, a village close to Oudtshoorn: “People said, ‘The flu is here’. They heightened our fears by telling us, ‘You get sick and you die’. People did not know how to treat it.” From Piketberg in the Western Cape, 86. Jan Dommisse, b 1902 (aged 16), reported, “Nobody knew anything about the flu. This was brand new in Piketberg at that stage; it was hardly known … the whole village was down. And when I say the whole village is down, that is literally the truth. White and coloured were down, the doctor was down, the magistrate was down, all prominent people were down except the sergeant in the police. The name was Sergeant Baker.” 105. Frederica Kriel, b 1892 (aged 26), said, “Next day Aliwal North was dead. Shops closed, no post, no servants and I was that dizzy I also clung to the wall for support but we were not bad. Old people got it mild; it was from about 20 to 40 years that thousands died within three to five days. In those days there were no phones, so [we] had no news of the family.”
  2. Diyandi Mbauli, b 1903 (aged 15), was terse: “At the time of the flu I was a young boy … in the Ciskei, aged 15. My two eldest brothers … died in that flu. One had children already ….” 113. Dinah Zaula, b 1897 (aged 21), recollected that in the Transkei [Eastern Cape], “[a]t the time there was no doctor …. Even witchdoctors know nothing …. There was no medicine at all. Doctors know nothing about that flu … didn’t give any medicine. It was accepted as something that just was. When this started, the afternoon, the day started a wind, a very big wind …. The following day everybody said some people were sick …. That thing was so quick … was very bad. Some people are sick there. Some people are sick there …. They didn’t have a name. It was infulawenja [dog fever]. Some people came to get some medicine from the shop, but some others say they don’t have ….” 119. Petrus Ndaba, b 1900 (aged 18), remembered seeing in Cullinan, near Pretoria, “… a man sitting on a step with his head on his arms – he was dead. Many people died, too much, it was awful.

The community response

Across the country, the task of caring for the sick fell on the shoulders of municipalities, village management boards, local resident magistrates, NGOs as well as volunteers. Some authorities opened emergency hospitals to tend to the sick and, in places, came up with free vaccines or flu mixtures. They organised home visits to take soup and food to the sick and cart away the mounting number of corpses. Many people resorted to traditional cures.

In Cape Town, 32. Mrs E Louw, b 1897 (aged 21), was impressed that “… the Mayoress and others organised a band of helpers who did fine work. Soup kitchens and free distributions of bread etc. were arranged.” 13. Winifred Petersen, b 1901 (aged 17), of Cape Town was heartened: “… [O]ne of the things that really sticks in my mind is the amazing way that people stood together to help. It brought Europeans, non-Europeans together, making soup and taking them out, knocking on doors that hadn’t been opened for days and finding most of them dead and the baby crawling over the family, because the whole family was gone …. Nobody thought in terms of ‘Oh, I might get it’, you know. Church groups stood together and women would come together and cook soup and take it out … most of the shops, most of the businesses were closed, some for a day, some for longer, it depends on how sick the people were ….” In an interview with Phillips in 1981, 71. Mr H Selby Msimang (1887–1982) (aged 31 during pandemic), one of the founders of the ANC, looked back on the pandemic: “Despite all differences with whites, the ‘Spanish flu’ epidemic created a spirit that was never known before in Bloemfontein. Whites were sympathetic – they became friends and brother to people in [Waaihoek] location. It seemed as if everyone in the town took an interest in what could be done. Cars were going to and fro to give help to those in need. There was a feeling of brotherhood – it never again existed.” He added, “You would talk to a man in the morning and in the afternoon he’d be flat. You’d talk to a man and in a short time he’d have convulsions and be dead. I have never seen anything like that.”

Spanish flu (source: wikipedia)

  1. Mrs ME Hardcastle, b 1909 (aged 9), said, “Mom used to go to the Kimberley Hospital [for a shift] from 3pm to midnight, come home and after a few hours’ sleep used to go out with us to the city hall; there we were given eggs, lemons, tablets and a can of hot soup.” 76. Mrs Anne Frayne, b 1901 (aged 17), related: “I was seventeen at the time, living at home with my father and mother. Mother spent her days making soups and custards, which my father put into his car and distributed to various houses. The procedure was simple to knock at the door and if there was no response one walked in and did what one could.” 42. Jenny Stern, b 1903 (aged 15), from Cape Town, remembered her mother’s remedies: “Mother … beat up the egg and the brandy and we used to drink it hot. And momma also took garlic and crushed it to a paste with camphorate. But I do know that at the City Hall and in De Villiers Street they had little bottles of red medicine which they gave. Whether it helped or not, I don’t know. … I know everybody was crying out for lemons. Food was there plenty …. Blankets were distributed ….”

Numerous home remedies were used to treat patients. 94. Gideon PF Heymans, b 1897 (aged 21), recalled, “If you ask me what remedies were taken, people tried everything you can think of. Garlic, Meth Spirits, Camphor, laxatives but what was of any consequence I do not know.” 11. Christina Adams, b 1899 (aged 19), remembered, “… [A] remedy we used, was a pink medicine issued at Claremont Town Hall. We also poured boiling water onto wild garlic and drank that. Another remedy was a drop of turps on a teaspoon of sugar.” 13. Winifred Petersen, b 1901 (aged 17), said, “… [P]eople would pay anything to get a clove of garlic … wormwood … you make that and you put the garlic in. That was the poor people’s remedy … because it worked so well.” From Kimberley, 55. “Ma” Jones, b 1889 (aged 29), said, “Quinine was used, but only when you get a chance to go to the hospital, you get it and get some of it through there.” In Bloemfontein, 81. Charles Kohler, b 1897 (aged 21), remembers being told not to drink water unless it was boiled, to be hygienic he wore a disinfected white dust coat with a Red Cross armband and being advised not to kiss. He gargled with Condy’s Crystals every day and got an injection.

  1. Edna Aldworth, b 1906 (aged 12), recalled, “… [T]here were no drugs in those days, and of course, nearly all the people who had the flu, got Pneumonia, still no drugs, we used to watch my mother make antiflugestine jackets. These were cut out of cotton wool and the antiflugestine [a waxy ointment to draw out the inflammation] which came in a smallish tin from the chemist, was put into the oven (coal stove) and when very hot, it was spread on with a knife, the jacket was then applied to the patient as hot as he could stand it. This was to remove the inflammation in the lungs …. My recollection of making mustard plaster for students with bad backs, hurrying, as fast as my feet would carry me, to administer these, and finding, when they had no effect, that I’d used saffron, stored in a mustard tin! Trying to housekeep in other peoples’ houses sometimes leads to such a fiasco.”

Volunteers

During the Bloemfontein epidemic, Arthur, Mrs Aldworth’s late husband, “… was 11 years old and a Boy Scout, and with his mother went to the hospital to offer his services. In those days there were very few cars, also very few telephones. He had to run messages, carry trays to patients and do all sorts of things. After the flu had spent itself, the Boy Scouts presented thirteen special badges throughout S. Africa to scouts who had done their duty and one was presented to my husband Arthur Power Aldworth. This remained one of his most treasured possessions.” 82. Hennie Venter, b 1907 (aged 11), also volunteered. He was given two buckets of soup and a mug on a yoke across his shoulders and was told, “Don’t knock – just go in.” People in the houses he entered were lying down, sick or dead. He had to report the deaths. “It was a terrible time. You only worried to give a sick man a cup of soup – you didn’t have time for anything else.” 76. Mrs Anne Frayne, b 1901 (aged 17), went “… to work in one of the emergency hospitals, which was in a school, and the first day I spent in a room with other girls, making shrouds, but the next day was moved into a ward full of sick and dying men …. I went down with the flu, and my mother took to her bed at the same time.”

In Piketberg in the Western Cape, 86. Jan Dommisse, b 1902 (aged 16), was put to work. “And Jack Reitz and I, being youngsters of 16, were then roped in by the sergeant to try and … help mix this [medicine] – we did it all in one of these big zinc baths. We made it up in wholesale quantities …. Jack and I after we had mixed the medicine, would then set off with whatever containers we could get and we covered the village. During the day, wherever there was anybody sick, they used to just come out.” In Cape Town, 44. Mr NA Reinbach, b 1899 (aged 19), “… took up relief work with a friend of mine by the name of Van der Spuy. He was another that had not been affected. We concentrated on District Six, had to force our way into locked premises only to find whole families wiped out, let alone the stench of Death. … During our relief work, we met death everywhere in a short time. I became quite hardened to seeing death everywhere. I sometimes wondered how many were buried alive.”

Part 2: The 1918 pandemic abates

  1. Stan Stone, b 1905 (aged 13), spoke of “… the flu which was actually like a raging forest fire, completely out of control, it burnt itself out exactly as a forest fire would do.”

In the course of his research, Phillips found that the best form of protection against the deadly scourge of the “Spanish” flu pandemic was an early dose of the flu, which afforded people a measure of immunity. 3. Elizabeth Wightman, b 1899 (aged 19), was fortunate. “I was the lucky one, because I got the bug before anyone realised what was going on and I was in bed a couple of days and then up. I had a headache, a bad headache but it was a different headache from any other headache I have ever had ….”

The efficacy of this acquired immunity became apparent after the pandemic, when death rates were calculated. Phillips found that Natal [KZN], the southern Transvaal [Gauteng] and the northern Orange Free State [Free State], where the pandemic had first taken hold in September 1918, recorded the lowest death rates in the country. In Durban, the death rate was 0,6%; in Johannesburg, with its congested compounds, 0,9%; and in Kroonstad, 0,7%. In comparison, in October 1918, during the second wave of the pandemic, Cape Town recorded a 3,5% death rate, Bloemfontein 4,3% and Kimberley a massive 8,9%. In rural areas such as Mount Frere in the Transkei [Eastern Cape], 7,8% of the rural population died, in all probability after having been infected by migrant workers returning home from Kimberley. However, in the neighbouring district of Mount Ayliff, 1,4% of the population died. The Natal railway line connecting this district with the outside world probably contributed to the acquired immunity of people who contracted flu during the first wave of the pandemic.

Reaction of the authorities

In 1918, the South African authorities were unprepared for the onslaught. In 1918, doctors had no knowledge of the human influenza virus. This virus was first identified 15 years later in 1933, and the development of antibiotics and antivirals lay far in the future. In 1918, the recently formed Department of Public Health had few strategies to combat the pandemic. Advice, instructions and sometimes even rumours were spread in newspapers or by word of mouth. Often, interviewees clearly remembered “… what people said”. 4. Margaret Lister, born 1886 (aged 32), conveyed, “My relations said there was something in the paper about this and said people mustn’t worry. They should stay in bed for a couple of days and then they must be encouraged to get up and walk about! Carry on as you used to.” 50. Douglas P Veary, b 1895 (aged 23), recollected, “At first people did not think it was a serious illness and were told that it was best for people who had fallen ill to stay in bed for a few days. Those who did and then got up to carry on with their duties seemed to be the ones that suffered most.” 96. Mr PS Du Plessis, b 1903 (aged 15), remembered, “Farmers called the ‘Spanish’ flu ‘die kakie pes’ [khaki plague] because they believed that it came from the war and they still hated the English. They would say, ‘Die boere het die Kakie pes gekry’ and ask, ‘Hoe gaan dit met die Kakie pes?’”

Spanish flu (source: wikipedia)

Isolation

In 2020, the first line of defence against the spread of Covid-19 has been isolation and a national lockdown, with citizens being ordered to remain at home and venture out only to buy essentials. In 2020, regular and thorough handwashing with soap as well as hand sanitisers has become standard hygienic practice. A few of the 1918 interviewees spoke of isolation measures and heightened hygiene measures implemented in 1918. In the cases where these measures were practised, they were highly successful in protecting people.

  1. Mr GW Cook, b 1910 (aged 8), reported that in 1918, his father, the principal of the Industrial School of Potchefstroom, situated a short way outside the town, successfully implemented a “lockdown” of the school. “He soon became aware of what was known as the Spanish Influenza Epidemic, which I recollect started in Cape Town. He was a man with a scientific turn of mind and extremely forceful personality. He decided that he would endeavour to isolate the whole school and by sheer strength of character persuaded his staff and pupils to co-operate. By the time the first cases of influenza occurred in Potchefstroom he had instituted the isolation procedure. Nobody was allowed to leave the school and he threatened to forcefully prevent anybody who might leave from returning. All supplies and post were by arrangement, dumped on an old disused concrete platform in the veld outside the school and fetched some hours later. The isolation was complete and there was not a single case of illness in the whole complement of about 200 pupils and staff.
  2. Ethel M Hart, b 1906 (aged 12), remembered, “… Auntie and Daddy were told what to do to try and prevent their family and servants from getting this flu. We Europeans and the servants fairly lived chewing stick cinnamon until all the danger of the flu was over. No one on Glencoe [our farm] caught this influenza …. A bath of disinfectant water was placed beside the road near our huts, for the use of anyone leaving or coming to our farm, and one of our maids was told to see to the washing and ironing of the clothing which passed through the disinfectant water.” On the farm, one person only was permitted to leave to collect post, groceries and medicines at the station, provided he followed this procedure. On their farm near De Rust, 89. Mrs CE Bronkhorst, b 1900 (aged 18), recalled how her father gave them, as a preventative, bitter aloe tablets, which they kept on having. “They were so bitter that the germs didn’t attack you. Even the flies kept away. Newspapers and letters which arrived from other places were first placed outside in the sun ‘to kill the germs’.”
  1. Erna CM Westphal, b 1901 (aged 17), remembers the strict hygiene measures implemented by her mother on their mission station. “I don’t know if it was the ‘salies-tee’ [sage tea], or just the good air of Pniel combined with the strict hygiene which was responsible for the good health of the population of Pniel, but for the whole of that period there were only 11 deaths, and of these two were aged folks who were dying of old age and seven were miners who had fled home to die there. This was out of a population of a couple of thousand people, Pniel was a very big mission station. It stretched all along the big bend of the Vaal River ….”

Aftermath

The pandemic took its psychological toll on survivors. Symptoms they described point to what today can be diagnosed as post-traumatic stress disorder. This manifested in different ways across the communities. According to Phillips, interviewees often confessed that they simply wanted to forget about the tragedy, while others would not talk about it because they thought that no one would believe them, so horrific were their experiences. Their terse comments capture the enduring trauma which they experienced.

  1. Fred Appolis, born 1908 (aged 10), relived his local experiences: “The only thing which helped our coloured people was wild garlic and milk. That’s why we coloured people of the Cape got it in our minds, that it was the Flu that helped to end the First World War. Oh it was terrible. I don’t like to think of it.” 17. Isaac Ospovat, b 1903 (aged 15), observed, “Walking around, you know. You were all in a sort of dreary state, frame of mind. There was no willingness to do anything …. People were just walking around …. The first question to ask [somebody], ‘Anyone in your family got the flu?’ That’s what happened. It was a terrible thing ….” 94. Gideon Heymans, b 1897 (aged 21), voiced the thoughts of many survivors: “I only know, it came, it claimed its victims, and it went and all I can say as far as my memory goes, it was the darkest month I experienced in my life.” 55. “Ma” Jones, b 1889 (aged 29), mused, “I don’t hope for anything like that again. That’s worse than a war … I used to know when I was younger how many people died in the First World War which they can trace, but that epidemic took more in those couple of months, it takes more away. Husbands without wives, children without mothers …. I got such a shock; well goodness me, I can still picture it ….” 83. Stanley Daubney, b 1902 (aged 16), remembered a plague of flies after the epidemic – “millions of flies”. People would dip the branch of a tree into a paraffin tin filled with a mixture of arsenic and sugar, and then hang it up. The flies were attracted and were poisoned by the mixture.
  2. Anna Helmbold, b 1906 (aged 12), said that when she went back to Heilbron by train that year, “… the countryside was lush and beautiful after good summer rains”. She would never forget the joy of being able to go home, but “… in spite of the lushness of veld, there was a cloud, a dreadful depression over one all the time”. 69. Edith Goring, b 1899 (aged 19), looked back: “After the flu, apart from general weakness, we were leaden-footed for weeks, to the point where each step meant a determined effort. It also was very difficult to remember any simple thing, even for five minutes. People whose temperature was very high (105 degrees or so) for days on end, lost all their hair, two or three months later. Fortunately it grew again. My sister Gladys lost hers ….”
  3. Popema Mhlungu, b 1872 (aged 46), spoke of the magnitude of the impact of the pandemic in black communities: “Popema knows about amandwane/amandiki [a spirit possession in times of stress] … it makes your brain to get mandiki when people just cry. You cry for nothing. Then they ask you, ‘what’s wrong?’ During that time while you are crying, you know nothing why you are crying. Then for a while you come up again like a stroke. At my place you go lie down …. Influenza was before amandwane. Amandwane came after. Amandwane came after influenza. Because I myself had it after the influenza. I was also sick by amandwane. Witchdoctors used to help [us] about that ….” Even at age eight, 116. William Kubeka, b 1910 (aged 8), was also aware of this aftermath: “That amandwane was after the influenza. I saw many people like that and they even run away ….”

Interviewees recalled how the impact of the tragedy would revisit them. 15. Angela Gilhan, b 1901 (aged 17), exclaimed, “Oh! It was dreadful. Even when October comes each year and skies become grey, my thoughts still go back to 1918. I am now 70 years and 7 months [in 1972]. 94. Gideon PF Heymans, b 1897 (aged 21), observed, “When I hear people talk of the Flu, I think to myself this is a mockery. What I saw and was called ‘Spanish’ Flu, I never wish to see again.” 13. Winifred Petersen, b 1901 (aged 17), mused, “They called it, the old people still call it ‘Black October’ up till now …. It started gradually, just one or two and then so many were affected …. I think they didn’t realise in the beginning that afterwards it would spread so quickly.” In Cape Town, 45. Ted Jones, b 1904 (aged 14), took comfort from nature: “And then I seem to remember the Cloth settled on Table Mountain and the blessed South Easter raged carrying with it the cursed germs. No longer did people die. Few homes escaped the dreadful scourge ….” 96. Mr PS Du Plessis, b 1903 (aged 15), emphasised, “The smell of the 1918 flu you will never forget – so pungent, the smell of fever – it just came into your nostrils with a bang. Even after the flu I can still remember it.”

Counting the cost

Phillips pointed out that in South Africa, the 1918 pandemic highlighted socio-political issues which demanded attention. The embryonic Public Health Department was expanded; in 1919, a new Public Health Act was promulgated; and in 1920, the first Housing Act was passed. In Cape Town, the garden city suburb, Pinelands, was laid out, and in 1920, the newspaper The Cape Times launched the Fresh Air Fund to enable inner city slum children to enjoy a seaside holiday. This fund still exists today. Racial segregation became entrenched in the town-planning layouts of the new townships for black people on the outskirts of cities. The Langa township was laid out some distance from the centre of Cape Town, as was the township of Batho in Bloemfontein, as well as the Western Native Townships in Johannesburg. In 1923, the Native Urban Areas Act was passed to proclaim separate living areas for white, black, coloured and Indian people.

By 1925, a significant drop in the number of children of school-going age became apparent. This was a direct result of the high death rate among pregnant women during the epidemic. Phillips found that, in commemoration of the traumatic time of their birth, some children were named Ora Pro Nobis (Pray For Us) or Myra (Lament), for example. As a great number of parents died during the pandemic, almost 900 000 children were unexpectedly orphaned and left destitute. Nationwide, 23 new orphanages were built, three of which catered only for black and coloured children. Siblings were often separated from one another and placed with different members of their extended families, sometimes never to be reunited again. During the 1920s, dozens of boys in Cape Town who failed to find such a refuge had to survive as street children. 95. Hester Coetzer, b 1911 (aged 7), and her two siblings lost both their mother and their father because of the pandemic, one parent dying shortly after the other. Hester vividly recalled, “… [M]y uncle came to tell us that she [her mother] had died. We went in to see her, accompanied by my father, and I still feel the shaking of my legs …. A feeling of utter loss made them shake like that …. We were taken to our grandparents, where we received almost all the love in the world, but the shock of our great loss remained with us all our lives. We were fortunate in having relations who wanted to care for us, but the deaths of those dear ones left an indelible impression on our minds” [her emphasis].

For many years, during the month of October, death notices published in the “In Memoriam” pages of local newspapers were stark reminders to survivors of the ongoing grief and trauma of loved ones lost during the tragedy. Heeding the marketing call of not dying uninsured, many also took out life insurance and other policies. According to Phillips, others turned to religion. A number of independent Zionist churches emerged. Two women visionaries, Johanna Brandt, who was Afrikaans, and Nontetha Nkenkwe, a Xhosa woman, preached about the flu. Ms Brandt claimed that it was a turning point in history, and the prophetess Nontetha that the pandemic was sent to punish sin. The Church of the Prophetess Nontetha still exists today. Many traditional African people believed that the evil originated in the actions of malevolent witches and wizards. Both locally and elsewhere in sub-Saharan Africa, “witch-finders” were employed to “smell out” alleged evildoers.

Conclusion

Despite the extensive documentary evidence on the pandemic available in South Africa, historical studies of the impact of the “Spanish” flu pandemic on South Africa have been few and far between. The extensive scholarly work done by Phillips is the exception. He surmises that this is the case “… perhaps because it seems to stand outside the main themes of the country’s modern history, its significance difficult to fathom at a macro, national level”. This collection of testimonies of survivors of the pandemic in the book under review, In a time of plague: Memories of the “Spanish” flu epidemic of 1918 in South Africa (2018), is the latest addition to Phillips’s long list of publications on this topic.

Testimonies by survivors, recorded irrespective of race, class, age, gender and geographical locations, add breadth and depth to the overall grim picture of the 1918 “Spanish” flu pandemic. Despite recollections having been recorded some 60 years after the event, the voices of the interviewees echo eerily across time as they attest to the trauma and horror of a time when they performed tasks seldom required of young people in peacetime. These memories of the survivors of the 1918 “Spanish” flu pandemic have a striking and frightening immediacy during the time of Covid-19.

In a time of plague: Memories of the “Spanish” flu epidemic of 1918 in South Africa (Van Riebeeck Society Second Series, No 50, edited by Howard Phillips) is well worth being read in its entirety. An electronic version of the book, the e-book In the time of plague, is available from the Historical Papers Southern Africa (formerly the Van Riebeeck Society), email: office@hipsa.org.za.

The post <em>In a time of plague: Memories of the “Spanish” flu epidemic of 1918 in South Africa</em> by Howard Phillips – a review appeared first on LitNet.


Stemme: noord en suid

$
0
0

Tenita Kidelo is tans besig met haar meestersgraad in Afrikaanse en Nederlandse letterkunde aan die Universiteit van Wes-Kaapland. Haar navorsing is ’n vergelykende studie oor swart feminisme in die werke van Ronelda Kamfer en die Nederlandse digter Simone Atangana Bekono. Cliffordene Norton gesels met haar hieroor.

……..

Lees meer oor feminisme en digkuns in die volgende LitNet Akademies-artikel:

……..

Tenita in die Japannese tuin in Clingendael Park, Nederland. (Foto: verskaf)

Wat het jou navorsingsonderwerp geïnspireer?

Dit het eintlik als begin in ’n honneursklas en ’n taak wat ek moes doen vir Antjie Krog. Ek moes onder andere Kamfer as digter bespreek, en haar bundel grond/Santekraam teenoor Hammie vergelyk. Prof Krog het met die terugvoer gevra of ek meesters gaan doen en of ek dit sal oorweeg om Kamfer deel te maak van my MA-studie aangesien daar so min oor haar gedoen is en omdat ek haar werk so goed begryp. Van daar af was ek “hooked” op Kamfer en het die moontlikheid met my studieleier, dr Bonthuys, bespreek.

Ronelda Kamfer (Foto: Tamara Gerwel)

Sy het my toe van Bekono bewus gemaak en haar bundel by Alfred Schaffer aangevra. Ek het Bekono gelees en gesien dat sy en Kamfer baie soortgelyk is – en so het die idee van ’n vergelykende studie ontstaan.

Hoe sou jy swart feminisme definieer? Hoe verskil dit van hoofstroom feminisme?

Die woord feminisme is volgens die HAT afgelei vanaf die Latynse woord femina wat “vrou” beteken. Hoofstroom feminisme is in kort gemik op die erkenning van die onderdrukte posisie van die vrou en die herstel van haar regte op alle ekonomiese, politieke en kulturele terreine. Die feminisme strewe dus daarna om ’n stem te gee aan die stemlose vrou. Swart feminisme fokus egter nie alleenlik op geslagtelike onreg nie, maar beklemtoon ook die komponent van rassisme.

Watter navorsing doen jy vir jou tesis?

Bekono is nie baie bekend in Suid-Afrika nie en daarom is daar ook nie baie inligting rondom haar werk hier nie. Ek was egter bevoorreg om in 2018 Nederland toe te gaan met ’n uitruilprogram waar ek die geleentheid gehad het om biblioteke daardie kant te besoek waar ek inligting kon kry.

Meestal het ek net opgelees oor die digters, al wat ’n teorieboek oor swart feminisme, feminisme en postkolonialisme (nog ander teorieë ook) deurgegaan, en dan het ek ook natuurlik die hulp van my amazing studieleier, Marni Bonthuys, gehad om my op die regte pad te hou.

Hoekom fokus jy op die werke van Ronelda Kamfer en Simone Atangana Bekono?

Ten spyte van die feit dat swart Afrikaanse vroueskrywers tans ’n gunstiger posisie binne die Afrikaanse literêre sisteem as voorheen beklee, is daar steeds min navorsing rondom Kamfer gedoen.

Beide Kamfer en Bekono skryf vanuit ’n vooraf gemarginaliseerde posisie en gee dus so stem aan die stemlose “swart” vrou. Hulle werk komplementeer mekaar goed en die temas wat beide aanraak, maak goeie argumente vir ’n vergelykende studie.

Verder is dit vir my ook interessant om te sien hoe die Suid-Afrikaanse posisie teenoor die Nederlandse posisie afspeel. Daar is heelwat verskille, en tog ook so baie ooreenkomste wat ondersoek kan word.

Bestudeer jy hierdie digters se oeuvres of fokus jy op spesifieke werke?

Bekono het maar in 2018 gedebuteer met haar bundel Hoe de eerste vonken zichtbaar waren en Kamfer is al sedert 2008 bekend aan die Suid-Afrikaanse publiek. In my studie bestudeer ek daarom beide se oeuvre sodat ek ’n beter begrip van hulle groei (in die geval van Kamfer) kan kry wat vir beter gevolgtrekkings sal dien. Vir ontledingsdoeleindes selekteer ek enkele gedigte van beide digters en analiseer dit met betrekking tot die teorie waarop ek fokus.

Simone Atangana Bekono (Foto: Gaby Jongenelen Fotografie)

Wat hoop jy om met hierdie navorsing te bereik?

Met dié studie beoog ek dus om hierdie gapinge wat ek voorheen genoem het, te vul deur ’n komparatiewe studie te doen met die aandag gefokus op Kamfer en Bekono.

Hierdie studie se probleemstelling kan dus saamgevat word as ’n ondersoek na swart feminisme in Nederlandse en Afrikaanse poësie met betrekking tot die werke van Ronelda Kamfer en Simone Atangana Bekono.

My fokus sal op die Afrikaanse situasie wees, aangesien dit my konteks as navorser is en ek Bekono en die Nederlandse situasie op sekondêre vlak ondersoek.

Na afloop van die studie, hoe sal jy jou bevindinge prakties wil toepas?

Ek sal graag wil hê dat dit beskikbaar is vir ander studente sodat dit hulle ook kan help om die digters beter te verstaan, en dan hoop mens natuurlik vir akademiese publikasies ook.

Lees ook 

’n Bespreking van die verteller en verhalende elemente in Hammie deur Ronelda Kamfer, met ’n fokus op die onderskeidende ervarings van die spreker

Lees ook op Voertaal

"I ended up writing poetry because of the Wachowskis" – an interview with Simone Atangana Bekono

The post Stemme: noord en suid appeared first on LitNet.

Vryheidsdag 2020 en COVID-19: Beggars can’t be choosers

$
0
0

Fotobron: Canva

Dis tog lekker om te sien hoe stiek politieke partye hulleself in die skande deur te doen wat hulle doen teenoo die mense wat hulle in daai posisies gesit het. Maa dit warrie my dat die mense wat tel, sien nie die goed raakie. Dit walg my – die maskers, die kospakkies, die situasie by Strandfontein-sportgronde. Maa wat kan mens dan maak as om net die storie soe te kyk soes dit ontwikkel? Ek mien, hoe kry hulle dit reg om die koronavirus nog ’n politiese PR stunt te maak? Terwyl mense se veiligheid en lewens op die spel is? Because dis hoe dit lyk, soes ’n PR stunt om nog stemme te wen.

Maa wat verwag ôs? Politiek het nog nooit in Suid-Afrika gegaan oo die mense nie, maa oo die leiers, en hulle agendas. Die dinge wat hulle doen, het hulle nog altyd gedoen om Brownie points te score by diés wat hulle kan daa boe hou.

Maa leer ôs deur die goete? Nee, ôs leer nie. Kyk nou hier in die Wes-Kaap waar die DA mos nou ôs se leiers is. Wat het hulle al sover gedoen om mense te help wat hulle nou deurmaak in die tyd van COVID-19? Volgens hulle baie, maa die photos wat almal voor my afspeel is daai kamp op Strandfontein-sportgronde, die wapper van daai tent soes die wind waai, die gedruk van daai antie tien daai fêns met die kommer wat draai in haar oë, die hande wat brood wys na die kamera wat net nat gemaak is met ’n bietjie jêm en bietjie peanut botte. Die nuusberigte van R32 miljoen wat dit die City of Cape Town maandeliks kos om daai kamp oep te hou; die berigte van ’n jong vrou wat gerape was; vrae van mense wat vra, "Maa hoekô is hy uit op bail, waa het hy daai R2 000 gekry as hy oek homeless was?" Die video’s wat ek sien van hoe mense proebee om te ontsnap, en truggehou wôt met rubber bullets, en daai video waa JP Smith eeder skel met Cameron Dugmore oor die toestand van daai kamp. En dan wonder ek vir myself, maa hoe slaap hulle in die nag, die mense wat supposed is om ôs te lei, hoe kan hulle slaap? Om te sien hoe mense suffer en eeder te sê "Dis die beste wat ôs nou kan doen."

My muur is vol van Facebook-vrinne wat voorstelle gie van wat die City kan doen om die situasie bieter te hanteer, soes die vakansieoorde wat onder die City se leierskap lê wat kon reggemaak was om die mense wat die straat hulle huis noem, regte plek te gie. Ek mien maa, daa staan hoeveel chalets leeg, maa is dit omdat hulle gewarried is oo wat hulle sal moet doen met daai mense once lockdown oor is? Dis hoekô daa nog hordes mense op die straate bly, wan hulle sal eeder op die straat in die koue bly, as in ’n kamp waa djy op geskiet gaan wôt as djy ’n anner plek vi jou wil gaan soek om te bly.

Ôs amal sien die mense wat op straat bly in die stad, en oral waa dit stink van middelklas en privilege as iets wat nie daa behoort nie. Ôs sien dit as iets wat moet skoongemaak wôt. Maa amal daai mense wat op die straat bly, dit maakie saak in watter gemeenskappie, is deel van daai gemeenskap, en dit moet die wêk van daai gemeenskap wies om agter hulle te kyk.

Die gesêgde, "Beggars can't be choosers" sing in my kop, dis ’n comment wat gedeel was op een van die photos wat soe in my kop afspeel. En hoeveel van ôs leiers stap oekie met daai selle gedagte nie? "Ja, hulle is anyway op die pad, soe hulle moet dankbaar wies vi daai stukkie brood, en daai matras, en daai tent oo hulle koppe." Die anne dag skel ek en ek sê toe, die Jirre slaapie, maa na ek daai woorde geuiter het, toe wonne ek, maa as die Jirre dan nie slaapie, waa is die Jirre dan? Of is dit net sekeres wat agter gekyk wôt?

Dit is sekerlik verkeerd om in ’n tyd soes dié hoep te veloor, maa hoe maak mens met die donker wat om mens staan? Net omdat ’n mens op die straat bly, bedoel dit nie daai persoon het nie waarde nie.

Ek is Olivia M Coetzee, skrywer van Innie Shadows wat beskikbaar is. Die boek is volledig in Kaaps geskryf. Dankie vir die ondersteuning wat julle gee deur my rubrieke te lees en te deel met julle netwerk. Bly veilig daar buite en help asseblief waar julle kan.

The post Vryheidsdag 2020 en COVID-19: Beggars can’t be choosers appeared first on LitNet.

An open letter regarding the buying, selling and reading of books as an essential service

$
0
0

Photo: Canva

Below is an letter from 344 South African published authors, academics, and readers, asking that all books be available for trade at Level 4 of Lockdown. The letter has been submitted to the National Coronavirus Command Council through the correct portal, and letters will be written, individually, to the key ministers on Tuesday 28 April 2020. The letter remains open for signature, at https://pensouthafrica.co.za/an-urgent-appeal-for-the-sale-of-books-during-lockdown-stage-4/

 The letter was sent out by authors Nadia Davids, Mark Gevisser, Pumla Gobodo-Madikizela, Ronnie Kasrils, Njabulo S Ndebele, Yewande Omotoso, Sisonke Msimang and Zukiswa Wanner.

 Among the signatories are the novelists JM Coetzee, Zakes Mda, Mandla Langa, Ivan Vladislavic, Lauren Beukes, Damon Galgut, Margie Orford, Marguerite Poland, Achmat Dangor, Siphiwo Mahala and Angela Makholwa; the non-fiction writers Albie Sachs, Jonny Steinberg, Pumla Dineo Gqola, Elinor Sisulu, and Andrew Feinstein, and Hennie van Vuuren; the poets and storytellers Gcina Mhlope, Lebo Mashile, Lindiwe Mabuza, Antjie Krog and Ingrid de Kok; the artist William Kentridge; the cartoonist Zapiro; the journalists Jacques Pauw, Ferial Haffajee, Anton Harber, Justice Malala, Adriaan Basson, and Pieter-Louis Myburgh; the broadcaster-writers Redi Tlhabi, Eusebius McKaiser, John Maytham, and Bruce Whitfield; the political and economic analysts Moeletsi Mbeki, Tony Leon, Judith February, Greg Mills, and Songezo Zibi; the academics Tshepo Madlingozi, Mcebisi Ndletyana, Jaclyn Cock, Shireen Hassim, Bill Nasson, Nicoli Nattrass and Eddie Webster.

 For more information, please contact Mark Gevisser: mark@markgevisser.com.

___________________________________________________________________

27 April 2020

 An Open Letter to President Cyril Ramaphosa, Minister Nkosazana Dlamini-Zuma, and the South African National Coronavirus Command Council

The buying, selling and reading of books is an essential service

As published South African authors, and readers and writers, we are proud of and grateful for the sober, compassionate, and science-based leadership our government has shown during the COVID-19 pandemic. We are mindful of the difficult choices you have to make, every day, in an attempt to save both our lives and our livelihoods, and we have noted your call for public response to the proposed regulations governing the easing of the lockdown. It is in this spirit that we submit our request: that all books, and not just "educational" ones, be available for trade, at Level 4 of the lockdown.

The book industry was vulnerable even before the pandemic. We as a country are at great risk of losing not only our booksellers, but our publishers too. We are concerned about the jobs that will be lost, as well as the loss of vital cultural and intellectual space. This space will not be easily regained once the COVID-19 crisis is over. 

From May 1, restaurants will be able to deliver cooked food. We understand the value of this, to the economy, the service industry, and consumers alike. We would like to urge that brain-food be delivered, too, as an essential service: not just so that writers can keep writing and publishers can keep publishing and booksellers can keep selling, but so that readers can keep reading, that new ideas can keep sprouting, and that the life of the mind of our country can keep growing.

Reading is one of the few art-forms that can be practiced at a social distance; it is a pastime that both encourages safe behaviour in the present and is an investment in our individual and collective future. University students, in particular, need uninterrupted access to books to prepare them for a meaningful contribution to the knowledge economy.

We are not being simply nostalgic when we say that there is nothing like a physical book: it distills, holds, and transmits knowledge like no other "device". From the young child discovering the world through her first storybook to a grandmother, now alone during the lockdown, with only her books to comfort her, it is the foundation of our literate society. If we are going to ensure that our country continues to develop and strengthen a reading culture, we need to nurture and protect writers, publishers, booksellers and readers.

 We have noted the new ways technology is being adopted because of the pandemic, and we understand that, in the future, there might be more trade in e-books and less in physical books. Still, publishers will be necessary to make those e-books, and so we don’t want to lose them. And, of course, the pandemic has put into sharp relief the digital divide. For a long time to come, e-books will not be an option for most South Africans, and for this reason the paper publishing industry must stay alive. 

Of course, there are books in circulation already, and it could be argued that it is not essential for more to be bought and sold right now. We would disagree. To allow the book industry to trade right now is to give it a lifeline. Without that lifeline, we could well lose it. Forever. 

In South Africa, purchasing a book is often a luxury, but many in the book community work to promote national literacy, to ensure that books are widely available for loan and purchase, and to promote the understanding that books are a necessity rather than a privilege. We would like to see emerge, out of this crisis, an opportunity for developing better book delivery at a community level, so that the key work already done to build literacy in South Africa will not be lost.  

We do not ask that bookshops be open physically for business just yet. Rather, we ask for a simple addition to the current Level 4 regulations: that all books be available for purchase online or over the phone and for delivery, and that all booksellers, big and small, be allowed to trade.

All books are educational.

Signed

  1. Barbara Adair
  2. Lize Albertyn- du Toit
  3. Kate Alexander
  4. Lucy Alexander
  5. Jonathan Ancer
  6. Gavin Andersson
  7. Peter Anderson
  8. Sally Andrew
  9. Brett Archibald
  10. Neil Armitage
  11. Zaheera Jina Asvat
  12. Adriaan Basson
  13. Charlotte Bauer
  14. Lesley Berry
  15. Mark Berry
  16. Lauren Beukes
  17. Cynthia Bevan
  18. Zelda Bezuidenhout
  19. Hlumelo Biko
  20. Albert Blake
  21. Carole Bloch
  22. Marn Bodenstein
  23. Jill Bradbury
  24. Kerneels Breytenbach
  25. Nechama Brodie
  26. Daniel Browde
  27. Edyth Bulbring
  28. Mary Burton
  29. Ndukenhle Buthelezi
  30. Penny Buseeto
  31. Mike Cadman
  32. Jonathan Cane
  33. Andy Capostagno
  34. Trevor Carnaby
  35. John Cartwright
  36. Alma-Nalisha Cele
  37. Mukesh Chander
  38. Ivor Chipkin
  39. Yvette Christianse
  40. Sean Christie
  41. Jakkie Cilliers
  42. Francois Cleophas
  43. Stephen Clingman
  44. Jacklyn Cock
  45. JM Coetzee
  46. David Cooper
  47. Michael Cope
  48. Sharon Cort
  49. Ben Cousins
  50. Karin Cronje
  51. Jenny Crwys-Williams
  52. Lindelwa Dalamba
  53. Jude Daly
  54. Achmat Dangor
  55. Fezile Dantile
  56. Carol Ann Davids
  57. Nadia Davids
  58. Rebecca Davis
  59. Henrietta Dax
  60. Jean-Pierre de Kock
  61. Ingrid de Kok
  62. Philippa Yaa de Villiers
  63. Dirk de Vos
  64. Fred de Vries
  65. Shaun de Waal
  66. Jessica Denyschen
  67. Isobel Dixon
  68. S. Dlamini
  69. Khaya Dlanga
  70. Ebbe Dommise
  71. Dorothy Driver
  72. Andrew Duminy
  73. Hani du Toit
  74. Nomathemba Dzinotyiwei
  75. Chike Frankie Edozien
  76. Hagen Engler
  77. George Ellis
  78. Zimitri Erasmus
  79. Natasha Erlank
  80. Martha Evans
  81. Judith February
  82. Andrew Feinstein
  83. Melinda Ferguson
  84. Brian Fredericks
  85. Sibongile Fisher
  86. Fiona Forde
  87. Moira Forjaz
  88. Roddy Fox
  89. Damon Galgut
  90. Dawn Garisch
  91. Philippa Garson
  92. Mark Gevisser
  93. Pumla Gobodo-Madikizela
  94. Jeremy Gordin
  95. Tracy Going
  96. Pregs Govender
  97. Pumla Dineo Gqola
  98. Rachelle Greeff
  99. Pippa Green
  100. Jane Griffiths
  101. Albert Grundlingh
  102. Sharon Grussendorf
  103. Ferial Haffajee
  104. Rosemund Handler
  105. Ray Hartley
  106. Shafinaaz Hassim
  107. Joann Hichens
  108. Nicky Falkof
  109. Anton Harber
  110. Shireen Hassim
  111. Stefanie Hefer
  112. James Hendry
  113. Michiel Heyns
  114. Mark Heywood
  115. Craig Higginson
  116. Alan Hirsch
  117. David Holt-Biddle
  118. Mehita Iqani
  119. Ron Irwin
  120. Zubeida Jaffer
  121. Ashraf Jamal
  122. Ena Jansen
  123. Nozizwe Cynthia Jele
  124. Ashraf Kagee
  125. Philippa Kabali-Kagwa
  126. Aryan Kaganof
  127. Ronnie Kasrils
  128. Cathy Kelly
  129. Billy Keniston
  130. Andrew Kenny
  131. William Kentridge
  132. Rashida Khan
  133. Busisiwe Precious Khumalo
  134. Siya Khumalo
  135. Sarah-Jayne King
  136. Bongani Kona
  137. Kelly-Eve Koopman
  138. Lindie Koorts
  139. Rustum Kozain
  140. Sue Kramer
  141. Helena Kriel
  142. Antjie Krog
  143. Cynthia Kros
  144. Christa Kuljian
  145. Terry Kurgan
  146. Ismail Lagardien
  147. Mandla Langa
  148. Bronwyn Law Viljoen
  149. Pertunia Lehoka
  150. Tony Leon
  151. Nimbulelo Leqheku
  152. Sekajane Leqheku
  153. Lorraine Le Roux
  154. Michelle le Roux
  155. Lorna Levy
  156. Bridget Lotz
  157. Barbara Ludman
  158. Lindiwe Mabuza
  159. Wendy Maartens
  160. Deon Maas
  161. Joanne Macgregor
  162. Hugh Macmillan
  163. Tshepo Madlingozi
  164. Bongani Madondo
  165. Kathu Maestro
  166. Nelly Page Magwaza
  167. Siphiwo Mahala
  168. Sello Mahapeletsa
  169. Macdonald Mailula
  170. Joshua Maluleke
  171. Desiree-Anne Martin
  172. Julia Martin
  173. Malose Erick Makgotho
  174. Angela Makholwa
  175. Justice Malala
  176. Gerhard Mare
  177. Lebo Mashile
  178. Sizwile Masukuma-Sibindi
  179. Zethu Matebeni
  180. Nixon Mateulah
  181. Makanaka Mavengere
  182. John Maytham
  183. Moeletsi Mbeki
  184. Liz McGregor
  185. Eusebius McKaiser
  186. Fiona Melrose
  187. Rajend Mesthrie

 

The post An open letter regarding the buying, selling and reading of books as an essential service appeared first on LitNet.

Grendeltyd en e-onderrig: kreatief met kreatiewe skryfwerk

$
0
0

Bron: Pixabay

Op Donderdag 26 Maart 2020, om 23:59, is die meerderheid onderwysers in Suid-Afrika se uitgangspunt oor onderwys onherroeplik verander. Die vierde revolusie in die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel is bloedloos uitgevoer en onderwysers het hulle midde-in die era van e-onderrig of virtuele onderrig bevind. Hierdie omkeer of revolusie is so stil-stil deur ’n Trojaanse muis veroorsaak en onderwysers moes eensklaps hul hele benadering tot onderrig herbedink en herbeplan.

Die doel van hierdie artikel is om aan die taalonderwysers ondersteuning te bied met die beplanning en ontwerp vir ’n digitale les. ’n Suksesvolle e-les behoort steeds geskoei te word op die basiese pedagogiek wat reeds deel van die mondering van enige taalonderwyser is. Die grootste verandering is egter geleë in die wyse waarop die les aan die leerders oorgedra gaan word, want die tradisionele klaskamer het verander in ’n digitale klaskamer waar die klik van ’n “muis” elke handeling van die onderwyser beheer.

Kurrikulum speel steeds die deurslaggewende rol, en tegnologie is slegs die middel waardeur die les afgelewer word. Die onderwyser se rol is steeds dié van beplanner en ontwerper, maar as fasiliteerder neem die onderwyser beheer van die “muis” en nie andersom nie. Dit is selfs in die kuberklaskamer belangrik om voorbereid te wees, want dit skep selfvertroue en verminder stres by die onderwyser, en verder wek dit vertroue by die leerders.

Daarbenewens is dit ook belangrik om binne die skool se strategiese beleid ten opsigte van e-onderwys te handel en ook die skool se gekose leerbestuurstelsel (LBS) (byvoorbeeld Google-klaskamer) vir die aflewering van die onderrig te gebruik. Indien ’n LBS nie bestaan nie, is dit dalk die ideale tyd om met die skoolleiers te skakel en ’n besluit te neem ten einde ’n tussentydse afleweringsplatform daar te stel. Dit is ’n belangrike aspek hierdie, want leerders behoort hul lesse van dieselfde leerplatform af te ontvang ten einde verwarring te vermy. ’n Leerplatform is belangrik, want kommunikasie, lesse, leermateriaal en assessering kan vanaf so ’n platform geskied.

Ons het die volgende aanbeveling of plan vir taalonderwysers wanneer hulle met die herbeplanning en -ontwerp van hul lesse begin. Die bestaande lesbeplanning is die beginpunt vir herbeplanning en -ontwerp, want in die tradisionele beplanning is die leerdoelwitte van die KABV (Education 2011:9) reeds ingevoeg.

Ander faktore wat tydens die beplanning en ontwerp van ’n e-les in ag geneem behoort te word, is die diversiteit van die leerders (veral ten opsigte van internettoegang en databeskikbaarheid), die onderwyser se eie unieke onderrigstyl en die beskikbaarheid van gepaste hulpbronne en leermateriaal.

Ons wil daarom die volgende generiese plan ten opsigte van die herbeplanning en -ontwerp van ’n e-les aan die taalonderwysers voorhou en daardeur rigting gee, sodat die taalonderwyser meer in beheer van e-onderrig kan voel. Die kernuitgangspunt van hierdie voorgestelde plan is ’n leergesentreerde benadering waar die kernvaardigheid wat deur die leerder ontwikkel word, dié van selfgerigtheid is. Met ander woorde, leerders sowel as onderwysers ontwikkel die vaardigheid om in eie tyd, teen eie tempo en deur eie werkswyse e-leer en e-onderrig onderskeidelik tot uitvoering te bring.

Benewens al bogenoemde aspekte is dit belangrik dat wanneer die e-les beplan word, die toegewese daaglikse roostertyd steeds in ag te neem behoort te word, want leerders het ook ander vakke waarin hulle e-onderrig ontvang.

Die voorgestelde e-lesplan is geskoei op ʼn aangepaste templaat wat die Universiteit Stellenbosch se beginneronderwysers tydens die bouproses van hul onderrigvaardighede gebruik en die ontwerpbeginsels van Gagne, Briggs en Wager (1974:224) wat dit stel dat ’n effektiewe les uit drie fases bestaan, naamlik die verkenningsfase, die ontdekkingsfase of hoofdeel, en die samevatting of slot. Die taalonderwyser kan eers al die stappe gebruik en dalk later, soos ervaring in die ontwerp van e-lesse toeneem, sommige stappe weglaat.

Die volgende tabel is ’n skematiese uiteensetting van die beplanningsproses vir die skryf en aanbied van die bespiegelende opstel (taak 5) vir graad 11-leerders. Die les word in drie dele verdeel sodat dit makliker vir leerders is om te begryp, en verder is elke leseenheid geskoei op tradisionele 45-minute-klasperiodes.

Onderwerp en graad

Die bespiegelende of refleksiewe opstel (taak 5); graad 11; lestema: grendeltyd.

Doelwit van die les

Skep, interpreteer en gaan verbeeldingryk om met verbale, visuele en geskrewe tekste.

Motivering vir die onderwerp

Die onderwerp stel leerders in staat om kreatief en krities te dink en te skryf (aangepaste KABV 2020:51).

Vaardighede in terme van KABV

Kommunikasievaardighede stel leerders in staat om gedagtes en idees samehangend te konstrueer en te kommunikeer. Skryf is sowel ’n manier van refleksie en leer as ’n medium van kommunikasie.

21ste-eeuse vaardighede

Leerders ontwikkel hul selfgerigte vaardighede deurdat hulle op eie tyd, teen eie tempo en op hul eie manier die opdragte uitvoer. Kreatiwiteit, vernuwing, kritiese denke word gestimuleer.

Tegnologiese vaardighede

Leerders sal in staat wees om op ’n LBS hulself te bestuur, te kommunikeer en werk in te dien.

Verloop van die les

Net soos in die tradisionele klaskamer gaan die e-les oor drie sessies of fases verloop ten einde die leerder nie kognitief te oorlaai nie.

Les 1: verkenningsfase of inleiding (45 minute)

Onderwyseraktiwiteit tydens beplanning, ontwerp en uitvoering

Leerderaktiwiteit in Google- klaskamer/ander

Verbind met leerder se voorkennis.

Brondokumente: KABV; kwartaalbeplanning. Soek die nodige leermateriaal uit en plaas dit met duidelike instruksies in die klaskamer.

Ontwerp van die riglyne om denke te rig – werkkaart.

Ontwerp ’n vasleggingstoets (10 punte) met die hulp van Google Vorms.

Leerders begin die aktiwiteit deur die ontleding van ’n voorbeeld- bespiegelende opstel; spesifieke riglynwerkkaart word gegee om hul denke te rig.

Leerders beantwoord ’n kort vasleggingstoets oor die kenmerke van die opstel.

Les 2: ontdekkingsfase of verkryging van nuwe kennis (45 minute)

Onderwyseraktiwiteit tydens beplanning, ontwerp en uitvoering

Leerderaktiwiteit in Google- klaskamer/ander

Leerders ontdek verder self belangrike aspekte oor die bespiegelende opstel.

 

Plaas opdrag met die internetskakel van die Wolkskoollesing oor kreatiewe stelwerk in klaskamer; stel ’n gids oor die skryfproses van die bespiegelende opstel saam en plaas in die klaskamer; gebruik weer ’n vasleggingstoetsie (10 punte) vir kontrole van werk.

Laat leerders die video van die Wolkskool oor kreatiewe stelwerk bestudeer en notas daaroor maak. Leerders lees ook die gids oor die skryf van ’n bespiegelende opstel deur.

Doen vasleggingstoetsie.

Les 3: uitvoering/ assessering en refleksie (45 minute)

Onderwyseraktiwiteit tydens beplanning, ontwerp en uitvoering

Leerderaktiwiteit in Google- klaskamer/ander

Dit is tyd om buite die boks te dink – leerders leer verskeie nuwe vaardighede deur dié opdrag en die onderwyser moet hier ook eie tradisionele uitgangspunte oor assessering aanpas.

Die onderwyser besin na afloop van die lesse oor watter aspekte suksesvol of onsuksesvol was, want daardeur vind ontwikkeling by die onderwyser plaas.

Gebaseer op die leer en lesdoelwit; skep opdrag in Google-klaskamer deur die “create”-funksie en skep vir elke leerder sy/haar eie kopie sodat die skryfstuk in Google Docs ingedien word.

Dit vergemaklik assessering, want die onderwyser kan die redigeer- en kommentaarfunksie van Google Docs gebruik om skryfwerk te evalueer.

Plaas ook die gepaste assesseringsrubriek van die opstel in die klaskamer.

Leerders doen ’n breinkaart deur byvoorbeeld Google Jamboard te gebruik, want hulle kan die onderwerp deur prente, foto’s en kleefnotatjies ontleed.

Leerders gebruik dan hul kopie van Google Docs en skryf hul eie opstel en dien dit in.

Opstelonderwerpe kan handel oor die werklikewêreldaspek van grendeltyd, byvoorbeeld:

  • Grendeltyd …vasdruktyd 
  • Die virusse in my lewe.

 

Ons wil ten slotte beklemtoon dat wedersydse kommunikasie met en ondersteuning aan die leerders uiters belangrik is. Onderwysers behoort ook met hul eie vakhoof en vakspanne kontak te behou, want e-onderrig kan nie binne ’n vakuum geskied nie. Jy self kan met jou vakspan met die hulp van Zoom of Google Meet in verbinding bly. Lees ook gerus die artikel van Michele van der Merwe en Marné Pedro oor “Nasionale inperking: Só kan Afrikaansonnies aanlyn onderrig” wat ook deur LitNet gepubliseer is.

Met erkenning aan: Marié Grabe van Wolkskool.co.za vir die leermateriaal oor die skryf van ’n kreatiewe opstel.

Biblografie

Beetham, H en R Sharpe. 2013. Rethinking pedagogy for a digital age. Designing for 21st century learning. 2de uitgawe New York: Routledge.

Conole, G en M Oliver (reds). 2007. Contemporary perspectives in e-learning research. Themes, methods and impact on practice. Londen: Routledge.

Education, DOB. 2011. Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring. Pretoria: Goverment Printing Works.

Gagne, R, L Biggs en W Wager. 1974. Principles of instructional design. 4de uitgawe Orlando: Harcourt Brace College Publishers.

Sharpe, R en M Oliver. 2007. Designing courses for e-learning. In Conole en Oliver (reds) (2017:41–51).

 

  • Ria Taylor (Hoër Meisieskool Paarl) en Michele van der Merwe (Universiteit Stellenbosch)

The post Grendeltyd en e-onderrig: kreatief met kreatiewe skryfwerk appeared first on LitNet.

Living while feminist – an interview

$
0
0

Title: Living while feminist: Our bodies, our truths
Editor: Jen Thorpe
Publisher: Kwela
ISBN: 9780795709418

Many of our experiences are filtered through our bodies – norms, myths and cultural standards shape the way that we feel about our bodies and how we see ourselves. Feminism says that these rules are bullshit.

This collection takes us from an examination of skin and hair to an exploration of pleasure, sex and safety. The authors explore our bodies and health. They examine the way that institutions can trap us and how we can trap ourselves. It reminds us that feminism is dynamic, open and ever relevant.

......

Living while feminist is a collection of essays that take readers from an examination of skin and hair to an exploration of pleasure, sex and safety. Cliffordene Norton interviews the editor, Jen Thorpe.

Photo: provided

What was the inspiration behind this book?

I was inspired by the response to Feminism is and the questions that people asked at the launches. I think that there is always more room to explore a feminist life, and so I wanted to do that. In particular, I was interested in why so few pieces in Feminism is touched on the body and on what it meant to live in the world physically as a feminist, so I hoped to get more of those in this collection.

Jen, take us through the process of compiling and editing Living while feminist.

With these collections, I start with a discussion with my publisher, Na’eemah Masoet, to talk about the rough idea, the potential and the boundaries. Once we’d talked this through and agreed that it would be a good idea, I put out a call on social media and on a website with a clear deadline. By the deadline, I’d received over 200 000 words in submissions, so the next step was to go through these and sort out pieces that could work together, that were particularly strong and which addressed the topic the best.

I also talked through the poetry with the publishing team, because that is not my area of expertise. Once we’d agreed on the pieces that worked, I began arranging them to see how they could work together. From there, it was just editing, editing, editing.

The book discusses nine themes: skin, hair, sex, safety, change, becoming, health, institutions and heart. How did you choose the themes of the book? And what came first – the themes or the contributions?

The themes flowed from the contributions. Many of the pieces could have fitted under more than one theme, so there was a bit of moving things around, trying to play with the balance of longer and shorter pieces, and seeing which pieces worked best in conversation with each other.

What was the hardest essay for you to read in this book? Why?

I found all of the pieces really moving. I found that there were some I could relate to more than others, but that’s the important bit – living while feminist means different things for different people. It includes in some places, and excludes in others.

How did you come up with the title Living while feminist?

The title was the theme for the call for submissions and was at the centre of the project. If Feminism is defined what feminism meant for so many different writers, then Living while feminist deals with what that means on a day-to-day basis. 

The title recalls hashtags like #EatingWhileBlack and #BBQingWhileBlack, which trended in America in reaction to racial profiling that black people experienced. Was it a deliberate choice?

The title came from discussions of Feminism is at various launches and festivals, so it wasn’t tied to these #s that you mention.

Also read

Feminism is: South Africans speak their truth, edited by Jen Thorpe: a book review

The post <i>Living while feminist</i> – an interview appeared first on LitNet.

Persverklaring: Aansoeke vir Jakes Gerwel Stigting se skrywershuis oop

$
0
0

Die Jakes Gerwel Stigting en die Suidoosterfees onderskraag graag jong dramaturge en moedig hulle aan om juis nou, te midde van onsekere tye, uiting aan hul skeppingsdrang te gee. ’n Uitsonderlike geleentheid word aan belowende dramaturge gebied om onder professionele mentorskap aan hul tekste te skaaf.

Vir die Suidoosterfees en die Jakes Gerwel Stigting is die ontwikkeling en bevordering van ontluikende talent ’n saak van erns, daarom word gefokus op dramaturge wat aan die begin van hulle loopbane staan en nog nuut in die bedryf is.

Abduragman Adams tree vanjaar as mentor van hierdie ontwikkelingsprojek op. Adams is veral bekend as TV- en rolprentakteur, onder meer in die kykNET-sepie Suidooster. Hy is ook by verskeie projekte as regisseur en dramaturg betrokke, en hy doseer drama.

Belangstellendes word versoek om teen 26 Junie 2020 nuutgeskrewe dramatekste, of ’n uittreksel daaruit, tesame met ’n kort CV, te stuur aan theo@jgf.org.za

Bestaande werk wat reeds opgevoer is, sal nie oorweeg word nie.

Suksesvolle kandidate kry die geleentheid om in September vir drie weke in Paulet Huis, die Jakes Gerwel Stigting se skrywershuis in Somerset-Oos, tuis te gaan om te skryf. Dié sjarmante, ouwêreldse woning met ruim kamers, elegante leefvertrekke en ’n lowergroen tuin, is die ideale omgewing om onverstoord te kan skryf. Reis- en verblyfkoste van suksesvolle kandidate, asook maaltye, sal deur die Stigting gedek word.

Hierdie projek bied mentorskap aan talentvolle individue wat andersins nie toegang daartoe sou gehad het nie, en bou voort op die passie en visie van wyle professor Jakes Gerwel. Die Jakes Gerwel Stigting is in die lewe geroep om die nalatenskap van Gerwel, wat uitgeblink het as opvoeder, bevryder, beskermheer van die kunste en kundige sakeman, deur projekte soos hierdie uit te bou. Voorts werk die Stigting en die Suidoosterfees as vennote saam om inklusiwiteit in die kunste te bevorder en die instrumentele rol wat Gerwel in die ontstaan van die fees gespeel het, te gedenk.

Professor Gerwel se geliefde Paulet Huis is na sy dood deur sy weduwee, Phoebé, aan die Stigting geskenk met die doel om dit as skrywershuis in te rig.

Na afloop van die mentorskapprogram sal die dramaturge se tekste vir opvoering tydens die volgende Suidoosterfees oorweeg word.

........

Young playwrights encouraged to create

The Jakes Gerwel Foundation and the Suidoosterfees support and encourage emerging playwrights to be creative, especially in the current climate of uncertainty. Promising young playwrights are offered an exceptional opportunity – participation in a mentorship programme that will see their plays polished and perfected under professional guidance.

The foundation and the festival are dedicated to developing and promoting young talent, therefore this initiative is aimed at playwrights on the threshold of their careers and new to the industry.

Photo: Pixabay.com

Abduragman Adams, television and film actor best known for his role in the kykNET soapie Suidooster, will act as mentor. Adams is also active as director, playwright and drama lecturer.

Young playwrights who would like to participate in this programme, are invited to submit a new play, or an excerpt, together with a CV, to Theo Kemp, executive director of the Jakes Gerwel Foundation, at theo@jgf.org.za by 26 June 2020.

Existing work that has already been performed will not be considered.

In September successful candidates will enjoy a three-week writer’s residency at Paulet House in Somerset East, where the Jakes Gerwel Foundation is situated. The house with its old-world charm, spacious rooms, elegant living areas and lush garden, provides the ideal environment for uninterrupted writing. Travel and accommodation expenses of successful candidates, as well as meals, will be covered by the foundation.

Building on the late professor Gerwel’s passion and vision, this project offers mentorship to talented individuals who would not have had the opportunity otherwise. The foundation was founded with the purpose to honour the legacy of Jakes Gerwel, who excelled as an educator, liberator, patron of the arts and astute businessman. The foundation and the festival joined hands to promote inclusivity in the arts, and to commemorate the instrumental role Gerwel played in establishing the Suidoosterfees.

After Professor Gerwel’s death, his widow Phoebé donated his beloved Paulet House to the foundation, with the idea to turn it into a writers’ residence.

Texts of the participating playwrights will, after completion of the mentorship programme, be considered for stage production at next year’s Suidoosterfees.

Lees ook 

Jong dramaturge gesels oor Jakes Gerwel Skrywersresidensie IV

Skrywershuis se dak behoorlik natgemaak

The post Persverklaring: Aansoeke vir Jakes Gerwel Stigting se skrywershuis oop appeared first on LitNet.

Reader impression: Eb Koybie by Ebrahim Essa

$
0
0

Readers’ impressions are unsolicited contributions by readers who wish to share their impressions of books on LitNet. 

Eb Koybie: A memoir of shenanigans between Durban and Bombay
Ebrahim Essa

Publisher: Social Bandit Media
ISBN: 9780620859219

Books should be seen and heard. That's what I believe. So, when I embarked on reading Eb Koybie, I did so at various coffee shops, posting to social media photographs of the book with coffee cup and #BookHappenings accompaniment. I would share a synopsis of the book with waiters and acquaintances. One waiter remarked: "I notice you've been here about three hours and spent most of the time reading that book." I replied that I was working on a review, and handed him the book to scan over. He mentioned, with a twinkle in his eye, that he also dreamed of someday writing a book that would be turned into a movie.

I recounted several versions of writing encouragement. The late legendary journalist Farook Khan would walk up to people and quip: "There's a book in you." Author of Drama queen: The Elizabeth Sneddon story, James P Parker, said to me once: "Everyone has a book in them because everyone has experiences." And in the trailer for Eb Koybie is author Ebrahim Essa's voiceover: "Everybody's story is important. I promise you. Jot it down. Good, bad or ugly. It's all about the struggle for our very existence."

Eb Koybie, loosely translated from Memon as "And for that matter, anybody", is a phrase coined by Essa, which "became somewhat of an inside joke between him and his father". The idea is that while this is someone's memoir, it could be anybody's story, and again serves as inspiration for people to tell their stories with their characteristic flavour.

In the foreword, Azad Essa highlights that his dad imparted a sense of civic participation: "If you wanted something done, you'd have to make it happen, or at least die trying." A childhood account of the great length to which the author went to acquire a packet of comics – collector's items: Superman and Batman – all the way from New York bears testament to this philosophy.

Ebrahim Essa shares the delight of reading: "I was born to read. If nothing else was available, even the telephone directory would do." I recalled my own experience of grade 10 English, with schoolmaster Ismail Asmal encouraging his learners: "Let reading be your lifestyle!" and "Develop a voracious appetite for reading."

Eb Koybie has all the elements of a riveting read: daredevil adventure, childhood reminiscences, mystery and mayhem. Brace yourself for a roller-coaster ride coupled with time-travel backflips through the backstreets of Durban onwards to Bombay aboard the SS Kampala. Meet the witch from Hansel and Gretel, Indian basketwomen, the self-appointed Zorro of Harwin Court and the threatening cane that adds to the thrills.

Storytelling has been Essa's penchant since childhood. To quote an illuminating extract: "… I was still the uncrowned king of storytelling. The path to the throne had not been easy and meant stealing Walla's comics and from his treasury of classics like Treasure Island, Kidnapped and other abridged stories. I was blessed with an uncanny memory to remember only the only important thing in life: fairytales! … To localise the action, I would relate the tale of Goldilocks, but this time around, she stole porridge belonging to the Nagaria family in Wiggins Road, across from the school. Snow White continued eating apples as red as her cheeks, but would instead be poisoned by that old, wicked Mango-Auntie who often released her two black Alsatian half-breeds on poor, innocent scholars trying to help themselves to the ripe mangoes that had fallen from her trees. Midas, meanwhile, merrily converted base metals not into gold, but into precious lead before selling it to scrapyards like Father's. Slowly and surely, I would shift the location of these stories to my newly discovered green forest in the city."

The subcontinental anecdotes that stood out for me include the care of complete strangers like Shantabai and the colourful description of Bengal as the land of wonderful authors and philosophers, such as Rabindranath Tagore, Sarat Chandra Chatterjee and Satyajit Ray.

The arresting photographs, such as the one on the book's cover taken on a visit to Kashmir in 1967, teleport the reader to a bygone era. The chapter subtitles are drawn from movie titles that include Pyaar Kiya to Darna Kya and Around the world in eighty days, adding a theatrical dimension to the supporting text. Essa reflects in the book: "Many motion pictures I saw, made a lasting impression on me, and caused me to develop a habit of relating some events in the movie directly to reality."

The book overflows with anecdotes foregrounding persistence. In one instance, the power of popular culture complemented by a curious disposition sparked in Essa a deep-seated desire to taste marmalade. Enid Blyton's Adventure series provided the impetus. I recollected my own fascination with Ben & Jerry's while on conference in Montréal, having first encountered the ice cream parlour in Salaam namaste (2005).

Essa describes his father's life as ranking high in adventure. Suliman Essa Patel (1910–1974) "never knew the meaning of defeat or fear, and set himself far horizons with his daring attitude, positive foresight and never-ending enthusiasm".

In an age of gizmos, gadgets and multitudes of competing interests, the magical captivation of a book is still a timeless splendour.

The post Reader impression: <em>Eb Koybie by Ebrahim Essa</em> appeared first on LitNet.


Elders gesien: Bybelstudie 101 met inagneming van die werklikhede

$
0
0

Foto: Pixabay.com

Jean Oosthuizen skryf op Facebook:

Noudat niemand vir die afsienbare tyd meer Sondae hoef kerk te loop nie kan meer mense gerus daardie uurtjie afknyp om vir hulself stiltetyd te hou en te dink.

So bietjie Bybelstudie 101 is nie ’n slegte idee nie. Doen dit net met inagneming van die werklikhede om jou byvoorbeeld:

  1. Daar was nooit regtig ’n Adam en Eva nie. Hulle was mitiese figure. Daarom kon daar ook nie ’n sondeval in die paradys gewees het nie.
  2. Slange en donkies kon nog nooit praat nie. Ek belowe.
  3. Dis nie waar dat die dood die gevolg is van ’n vrug wat ’n vrou in die paradys geëet het nie. Dood is ’n natuurlike verskynsel en nie die gevolg van sonde nie.
  4. As daar nie ’n sondeval was nie hoef daar nie ’n verlosser te wees om wreedaardig doodgemartel te word nie.
  5. Dit plaas Jesus se lewe en dood in ’n gans ander konteks.
  6. Maagde word nie swanger nie.
  7. Dooie mense word nie weer lewendig nie.
  8. Die Jesus waarvan ons in die kerk leer is nie die man wat waarskynlik iewers in Palestina se stofpaaie rondgeloop het nie. Dit is die sogenaamde oorvertelde Jesus waarvan ons leer in die kerk. Die regte Jesus sou hom nie herken het nie.
  9. Die historiese Jesus was ’n Joodse rabbi. ’n Joodse rabbi sou dit as hoogs lasterlik beskou as daar na hom as God verwys word. Dis mense wat van Jesus God gemaak het. Nie hy nie.
  10. Jy hoef nie ontsteld te wees as jy die goed hoor nie. Dis OK. As jy ’n goeie dominee het weet hy dit al lankal. Hulle is nie almal dom nie en leer die goed op universiteit al maar vertel dit nie altyd vir die gemeente nie. Lang storie vir ’n anderdag waarom nie. Seepkispredikers leer dit nie.

Daarmee dan vandag se les. Mens moet die goed maar stap vir stap oordink. Dit neem tyd om van ou dogmas ontslae te raak.

Huiswerk om oor na te dink:

  1. Waarom het God hoorbaar met Israel gepraat maar met geen ander volk nie en ook nie met jou en my nie?
  2. Waarom sou God iemand wat 70 of as hy gelukkig is 80 jaar leef tot in alle ewigheid in ’n helse vuur gooi en vir altyd martel en pynig?
  3. Het God toe al die pous geantwoord toe hy hom nou die dag gevra het om die koronavirus te stop?

Dit dan ons stiltetyd vir die dag.

Ons sing saam uit die nuwe hallelujahboek:

I’d heard there was a secret chord
That David played and it pleased the Lord
But you don’t really care for music, do you?
Well, it goes like this
The fourth, the fifth, the minor fall, the major lift
The baffled king composing Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Well, your faith was strong but you needed proof
You saw her bathing on the roof
Her beauty and the moonlight overthrew ya
She tied you to the kitchen chair
She broke your throne and she cut your hair
And from your lips, she drew the Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Well baby, I’ve been here before
I’ve seen this room and I’ve walked this floor
I used to live alone before I knew ya
And I’ve seen your flag on the marble arch
And love is not a victory march
It’s a cold and it’s a broken Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Well, maybe there’s a God above
But all I’ve ever learned from love
Was how to shoot somebody who outdrew ya
And it’s not a cry that you hear at night
It’s not somebody who’s seen the light
It’s a cold and it’s a broken Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

The post Elders gesien: Bybelstudie 101 met inagneming van die werklikhede appeared first on LitNet.

Elders gesien: Meertalige inligtingsessies oor die pandemie

$
0
0

Foto: Pixabay.com

Danie van Wyk skryf op Facebook:

Ons almal waardeer die inligtingsessies oor die COVID-19-pandemie van die regering deur middel van die President en die verskillende ministeries/bevelsraad aan die Suid-Afrikaanse nasie.

Die probleem wat egter geïdentifiseer was deur verskeie mense, en spesifiek deur ’n algemene praktisyn wat twee spreekkamers in Khayelitsha en Mitchell’s Plain het, is dat die meeste mense wat haar besoek, nie die boodskappe vanaf regeringskant verstaan nie. Dit word slegs in Engels gedoen en nie almal het toegang tot radio en tv nie. Wat nog te praat van DStv.

Die mediese praktisyn stel voor dat die inligtingsessies oor die pandemie onmiddellik hersien word, en dat dit ’n meertalige aanslag moet hê. REDE: die meeste mense verstaan nie die ingewikkelde Engels nie en noem byvoorbeeld dat inligtingspamflette in Khayalitsha in isiXhosa en in Mitchell’s Plain grootliks in Afrikaans vrygestel word sodat mense dit kan verstaan en wat die risiko/gevare is wat die virus inhou.

Ek ondersteun haar want ons kan nie aanvaar dat almal verstaan wat gesê word in ’n taal wat vreemd is vir hulle nie. Ons is egter ’n meertalige land en sal vanaf regeringskant erken moet word om tot meer mense deur te dring. 

  • Om etiese redes sal ek nie die medikus se naam bekend maak nie.

The post Elders gesien: Meertalige inligtingsessies oor die pandemie appeared first on LitNet.

Press release: The Baxter Theatre Centre launches Baxter Radio during lockdown

$
0
0

In response to the impact of coronavirus and the nation-wide lockdown, the Baxter Theatre Centre has launched a brand-new initiative called Baxter Radio, aimed at recording school set-works, children’s books, new South African works and classics. These will be made directly accessible to The Baxter’s subscriber database and to community radio stations.

Photo: Pixabay.com

Baxter Radio brings together 40 local artists who have been involved to make these works available and which will be offered to radio stations as free content for their programming. The initiative hopes to reach a wider audience and bridge the gap for communities who do not have access to the internet and will be available through radio broadcasts as well as to those individuals who support The Baxter’s fundraising initiative.

Borne out of a need to provide the many young children and learners who are at home during this time of isolation, Baxter Radio is intended to offer an alternative education and entertainment option. 

The lockdown, although necessary, continues to have a devastating effect on the economy and the arts industry in particular. This initiative gives some artists the opportunity to work and provides an outlet for their creative talent. 

Artists such as Marc Lottering (Aunty Merle, The musical; Aunty Merle, it’s a girl!), Susan Danford (John Kani’s missing, Still breathing), Jennifer Steyn (The Goat, or who is Sylvia?; The inconvenience of wings), Faniswa Yisa (Knuckle City; Ityala Lamwele), Andrew Buckland (Endgame; The inconvenience of wings) and Nicky Rebelo (Aunty Merle, It’s a girl!; Scenes from an execution), as well as trailblazing young theatre-makers Tiisetso Mashifane (Sainthood), Khayalethu Anthony (The Champion; Solomon and Marion) and Kanya Viljoen (Raak). They have teamed up with The Baxter to provide readings of award-winning books, an isiXhosa setwork, some classics and brand new plays written specifically for the Baxter Radio initiative.

Marc Lottering, Jennifer Steyn and Faniswa Yisa (Photos: provided)

Baxter CEO and artistic director, Lara Foot, explains: “I was concerned about the artists who are losing income during this lockdown and the many learners in communities who are unable to play outside and who do not have access to the internet. I wanted to find a way for The Baxter to bridge the gap and create a platform that would contribute to a solution for both these challenges.”

She continues: “I’m not a fan of live-streaming because I believe that theatre doesn’t exist without the special connection between actor and audience. To distill theatre through a screen is what I call anti-theatre. However, the old and trusted medium of radio asks the audience to listen and engage, which is comparable to the form of theatre.

“When I listened to the first editions of Baxter Radio, I was delighted and moved, and fondly remembered my childhood obsession of listening to stories on the radio.”

This initiative is also a perfect value-added service to the #BaxterCoffeeAngels, who have donated to its “Buy The Baxter a coffee every month” campaign.

Susan Danford reads popular children’s stories which include the Zambian tale The hare’s revenge from Nelson Mandela’s Favourite Stories for Children, Madiba Magic, Tacky The Penguin written by Helen Lester and Julia Donaldson’s A squash and a squeeze. Additional children’s stories in English, Afrikaans, isiXhosa and isiZulu were supplied by Jacana Publishers.

Learners in Grades 10 to 12 will be able to tune in to listen to the reading of the isiXhosa set-work Buzani Kubawo, coordinated and directed by Faniswa Yisa and featuring 14 actors.

Classic plays such as Harold Pinter’s Landscape and Herman Charles Bosman’s Street woman will be performed by Jennifer Steyn and Nicky Rebelo. Brand-new works by Tiisetso Mashifane and Khayalethu Anthony make up some of the new South African works content. Mashifane has created original content narrated in English, isiXhosa and Afrikaans, which is a series of comedic short stories titled A guide to understanding smaller humans and is an attempt at understanding the world of young children through testimonies of amused older members of their families.

Marc Lottering will read Yusuf Daniel’s award-winning book Living Coloured (Because Black and White were already taken), a series of short stories which are a fond remembrance of an era growing up on the Cape Flats. It pays homage to everything from the culinary offerings between neighbours of different faiths during religious festivals, to evening entertainment at popular nightclubs.

The Baxter’s in-house production team assisted with technical support and sound effects for some of the stories.

The Baxter hopes that community and commercial radio stations will take advantage of this initiative which is aimed at benefitting communities and theatre lovers during these uncertain times.

As part of The Baxter’s efforts to ensure its continuity and sustainability for years to come, a new fundraising campaign urging the public to “Buy The Baxter a cup of coffee every month” has also been launched. Donating to this campaign is simple and will enable the iconic theatre to continue creating cutting-edge and new South African works and support talented artists. The request is simply to donate R30 (or more, where possible) a month, through a scheduled payment (debit or stop order).

The post Press release: The Baxter Theatre Centre launches Baxter Radio during lockdown appeared first on LitNet.

"The first step is to keep the book industry alive"– an interview with Mark Gevisser

$
0
0

Photo: Canva

In an open letter to the president sent on 27 April 2020, a case for the buying, selling and reading of books as an essential service is pleaded. Remona Voges spoke to one of the organisers, Mark Gevisser.

Who is the driving force behind this plea?

A group of authors and academics who are deeply concerned about the future of our book industry.

What does the law currently state about the sale and distribution of printed books? At which level (currently) will bookshops be opened and the distribution of books resume?

At Level 4, only educational books are allowed to be traded. At Level 3, all books can be traded. 

There is no specific mention of bookshops, but my assumption is that bookshops will be allowed to reopen at Level 3 as long as they enforce hygiene and social distancing rules.

Why is it so important that all books (not just educational ones) are available in printed format within the South African context, especially during the national lockdown?

The pandemic has put into sharp relief the digital divide. For a long time to come, e-books will not be an option for most South Africans, and for this reason the paper publishing industry must stay alive. Reading is one of the few art-forms that can be practiced at a social distance; it is a pastime that both encourages safe behaviour in the present and is an investment in our individual and collective future.

Can you elaborate on the importance of the circulation of books, not only for individuals, but for the South African book industry as a whole?

The book industry was vulnerable even before the pandemic. We as a country are at great risk of losing not only our booksellers, but our publishers too. We are concerned about the jobs that will be lost, as well as the loss of vital cultural and intellectual space. This space will not be easily regained once the COVID-19 crisis is over. 

The plea is not for bookshops to be open for business, but rather for all books to be available for online purchase and delivery. Will this include the spread and delivery of books to vulnerable people and communities who don’t necessarily have direct access to online stores or funds to make book purchases?

The first step is to keep the book industry alive: to save jobs and preserve the space in which books provide information to South Africans. That is the main task of this initiative. But we state in our letter that we understand that many people don’t have access to books, or resources to enable them to buy books. Given how this pandemic and the lockdown throws our inequality into such stark relief, I would hope that everyone who loves books will work together to figure out ways to make them more accessible.

How can the reading community get involved in the process?

The first step is to sign the petition, which is live at https://pensouthafrica.co.za/an-urgent-appeal-for-the-sale-of-books-during-lockdown-stage-4/.

The next step is to be involved in initiatives that help to circulate books.

Read the letter here:

An open letter regarding the buying, selling and reading of books as an essential service

 

The post "The first step is to keep the book industry alive" – an interview with Mark Gevisser appeared first on LitNet.

COVID-19 in Zambië: Laat ons nie die oumas vergeet nie

$
0
0

Fotobron: Pixabay

"Tuleisakamana" ("Stop Coronavirus"), sing die ou vrou wat die grenadellas by ons heining in ’n doek bymekaar maak. "Tuleisakamana" weergalm in die leë gange van die yslike mall in Lusaka. Op ’n reuse-TV-skerm maan B’Flow die Zambiese nasie om hande te was; tuis te bly. Vóór die virus was dit die yuppies wat saam met B’Flow (Brian Bwembya) in nagklubs gesing het. Nou neurie selfs die oumas die woorde van "Tuleisakamana".

Ons kompleks is onaardig stil. Die Oostenrykse en Australiese kindertjies is vroeg in die COVID-19-sage reeds landuit; die Amerikanertjies op een van die laaste vlugte wat Kenneth Kaunda-lughawe verlaat het. Die skoonmaker se kinders is by die ouma in die village.

Dis ’n algemene gebruik – die verbintenis met die village lê diep in Zambiërs se psige. Hul wortels is steeds in die village; dis waar hul veilig voel. Stout kinders, verveelde kinders, in-die-pad-kinders word village toe gepos, na ouma toe.

Zambiërs is net gedeeltelik ingeperk, maar die stad het feitlik tot stilstand gekom. Vir ’n week is geen nuwe COVID-19-gevalle aangemeld nie en die gemoedere begin lig. Toe, op 13 April, word vier nuwe gevalle aangemeld. Amptelik is 43 siek en twee dood, steeds gering in vergelyking met wêreldstatistieke. Dalk, wie weet, is korona betyds gekeer, gis die Zambiërs versigtig.

Verskeie redes word aangevoer. Eerstens was dit so beskik dat die virus die wêreld tref vóór die afskop van die Zambiese toeristeseisoen in die laatherfs en winter. Die somerreëns verander gewilde toeristebestemmings jaarliks in moerasse, onbegaanbaar vir voertuie en toeriste. Gelukkig is betreklik min toeriste dié tyd van die jaar in die land. Sou COVID-19 ’n paar maande later gekom het, was duisende buitelanders in die land, met potensieel katastrofiese gevolge.

Voorts is algemeen gevrees dat die Chinese werkers die virus sou saambring ná hul Nuwejaarsvieringe in China. Oor die afgelope dekades is die Zambiese konstruksiebedryf feitlik oorgeneem deur Chinese konstruksiemaatskappye. Derduisende Chinese het die land binnegekom en hulle werk gewoonlik deur die Kersseisoen. Januarie gaan hulle graag huis toe om die Chinese Nuwejaar saam met die familie te gaan vier. Die geluk by die ongeluk is, gewone Chinese werkers kan bloot nie bekostig om China toe te vlieg nie. Dis slegs senior bestuurders wat jaarliks terugvlieg. Werkers gaan hoogstens elke tweede jaar China toe. Die Chinese wat wel teruggekom het, was onder dubbele kwarantyn: eers in China en daarna in Zambië. Alle passasiers uit China is op die lughawe gelys en onder selfkwarantyn geplaas. Hul gesondheid is daagliks deur gesondheidswerkers gemonitor.

’n Derde rede vir die betreklik lae getal pasiënte is Afrika se ervaring in die hantering van aansteeklike siektes soos Ebola. Zambië spesifiek het kort-kort choleraprobleme en so onlangs as 2018/2019 is 98 mense binne ’n kort tydperk dood. Navorsers het daarop gewys dat ’n veel hoër sterftesyfer verhoed is – juis omdat mense goed ingelig was en hul bydrae gelewer het. Skole en universiteite was vir maande gesluit. Die stad is van hoek tot kant skoongemaak en ontsmet. Die publiek, winkeliers en selfs straatverkopers het al morrende saamgewerk om die verspreiding van cholera te keer. Ook in dié 2020-pandemie is die siviele gehoorsaamheid opvallend in die stad.

Boonop het Zambië nie ’n goeie gesondheidsisteem nie en mense aanvaar dat mediese hulp nie vryelik beskikbaar is nie. Hulle neem gevolglik verantwoordelikheid vir hulself en hul gesin se gesondheid, handhaaf sosiale afstand en was hande.

Die virus het vroeg Maart die land binnegekom saam met ’n Zambiese egpaar wat in Frankryk vakansie gehou het. Hulle het onmiddellik hulp gesoek toe hul siek word en dit het aanvanklik voorgekom asof die Zambiese regering se vinnige optrede doeltreffend was. Maar toe word ’n Pakistani, pas terug van sy tuisland, siek en binne dae was daar 39 bevestigde gevalle.

Ongelukkig is alle Pakistani’s nou verdagtes – en selfs veragtes. Een bekende blogger is besonder uitgesproke:

They recently attended an Islamic annual ceremony. Just there in Pakistan, government orders for maintaining social distancing amid COVID-19 were defied blatantly by the Pakistanians and all those that travelled there. These people … are the ones spreading the virus in Zambia – otherwise we wouldn't have any case so far. I want to believe Gvt knows these people. My simple investigation has revealed that most of them live in Emmasdale with a small group residing in Madraas Kabwata/Kamwala areas.

Natuurlik is daar ook in Zambië die gewone politieke beswaddering. ’n Voormalige politikus het kwansuis besmette sanitiser geskenk, juis in die tyd van tussentydse verkiesings. ’n Minister word daarvan beskuldig dat hy COVID-geld gesteel het. ’n Ander word vermaan dat hy ryk genoeg is om ’n baie groter skenking te kon gemaak het. ’n Minister word aangepraat omdat hy sy "groot voorkop" te graag op die televisie wys en te min dóén.

Om dinge baie erger te maak: Zambië het nog nie herstel van ’n verskriklike droogte nie – die ergste sedert 1981. Teen die einde van 2019 het 1,7 miljoen mense honger gely, en volgens Unicef maak 40% van kinders onder vyf deel van die syfer uit. Plattelandse Zambiërs is grotendeels bestaansboere en kassawe- en mielielandjies het lank reeds verdroog en verskrompel. Ten spyte van ’n goeie reënseisoen, sal dit nog maande duur voor die volgende oes gereed is.

Die BBC gesels met ’n 52-jarige ouma wat ’n sak mieliemeel by ’n hulporganisasie ontvang. Sy is moeg, haar stem toonloos. Sy en haar kleinkinders het van wildevrugte geleef, vertel sy. Dié merkwaardige ouma het haar na die bos gewend. Die kennis oor wildevrugte is volksbesit en oumas weet die miombowoude is ’n spens in tye van nood. Hulle weet ook die vrugte van die waterbessie, wilde lukwart en bosappel maak nie die magies vol nie. Die hongerpyne knaag steeds, maar dit is ryk aan vitamines en ander voedingstowwe. Danksy Zambië se groot aantal wildreservate het groot stukke miombobos behoue gebly. Die wet van die village is dat die boom in jou erf joune is, maar die bome van die veld, dié is almal s’n. En het Jesus nie gesê kom pluk en eet nie?

Mens kan net hoop dat sakke mieliemeel en rys saam met die kinders in die village afgelaai is om die oumas se las so ’n bietjie ligter te maak. Oumas, in die pandemie juis die mees kwesbare, mag nie vergeet word nie. Saam met die gesondheidswerkers en ander rolspelers sal die oumas help om die COVID-wa deur die drif te trek.

Is die situasie regtig onder beheer? Gaan die COVID-bom nog in Afrika bars? Soos elders in die wêreld is daar ook hier meer vrae as antwoorde.

Behalwe miskien by een trotse joernalis, wat glo Zambië het die oplossing vir die wêreld:

In this regard, the DP requests the Government to disclose to the nation and the world what medicine Zambia is using in treating these patients. It is evident that the world is struggling to treat their patients while Zambia has continued to record remarkable progress. With this progress, we believe Zambia can take this opportunity to be the solution that the world is looking for. Maybe France or even Italy can learn from us on how we are managing to treat our patients.

Lees ook:

COVID-19 in Zambië

The post COVID-19 in Zambië: Laat ons nie die oumas vergeet nie appeared first on LitNet.

Viewing all 21496 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>