Voortaan publiseer LitNet gereeld e-posgesprekke tussen vuurwarm boekduiwels Deborah Steinmair en Jonathan Amid. Hulle sal mekaar aanvat oor boek- en skryfsake. Skerp, slim, voor op die wa, insigryk en belese, ontstigtelik en ondermynend. Hier is die eerste salvo.
![]()
Jonathan Amid en Deborah Steinmair (onderskeie foto’s verskaf)
Duiwelsduo een: e-pos nommer een
Jonathan Amid:
Hi Deborah
Dis die jaar 2020. Die Proteas speel weer teen die Bleekbene en verwelk teen die spoed van wit lig. Eskom beloof om ons vir nog ’n jaar letterlik en figuurlik in die donker te hou. Daar’s ’n storie oor ’n Ankerman en ’n vertaler en ’n Rooi Hond wat woes aan die enkels hap. Never a dull moment, right? Maar eintlik wil ek graag weer bietjie boeke met jou gesels. Daai besige, flink brein van jou pols. Weer neutrale grond – fatsoenlikheid en inskiklikheid en ’n bietjie gemak – betree na die donderstormpie einde se kant van 2019. Elke egpaar het mos hulle koppe wat stamp en humeure wat opvlam. Dis mos heeltemal normaal!
As ek jou gat gekrap het – jammer, jammer. Kom ons probeer asseblief weer? Sal jy my vergewe?
Skerp, slim, voor op die wa, ironies, krities, vars, vreesloos, deeglik, aweregs, leidinggewend, insigryk en belese, onstigtelik en ondermynend – dis presies wat ek sou wou sien van boekgesprekke en woordenaars hierdie jaar. Hoe klink ’n uitgebreide, knetterende tweegesprek, alles binne die Republiek van die Lettere, vir jou?
My aandag-afleibaarheid en wye lesery maak dit nogal moeilik om met die intrapslag ’n enkele inleidende stelling te isoleer en vir jou voor te hou, so ek dink dit maak dalk sin om ’n bietjie terug te werk, om sodoende vorentoe te beweeg. Kom ek hou op met borrels hap en kom tot die punt(e).
2019 was ’n absolute bielie van ’n boekjaar. Ten spyte van die niefiksie en digkuns wat ek geniet het, het fiksie my die meeste “food for thought” verskaf. Daar was een boek wat vir my kop en skouers bo die res uitgetroon het, ’n sterk sarsie romans wat groot indruk gemaak het, en ’n paar boeke wat vir my totaal in die hek geduik het. Om ’n bietjie struktuur aan die gesprek te verleen het ek dit goedgedink om die boeke wat ek wil noem, in vyf subkategorieë te gaan opdeel.
Fantasieverhale
Twee besliste wenners wat hier na vore tree: die Heerser van die ringe-vertaling deur Kobus Geldenhuys, en Die Wonderwese deur Carina Stander. Dit sit beslis nie in almal se broek om Tolkien te vertaal nie – ek was baie skepties. Maar Geldenhuys het dit sowaar met integriteit, vernuf en baie flair reggekry! Hierdie vertalings is vir my ’n rigtingwyser vir toekomstige vertalingsprojekte en dis ’n groot pluimpie vir Protea dat die geleentheid aangegryp was.
Resensie: Die Wonderwese deur Carina Stander
Dan Carina Stander se Wonderwese – eenvoudig fantasties!!! Die lofgesange vloei soos goeie rooiwyn oor hierdie tweede aflewering in haar reismistiek-drieluik, maar die belangrike punt om oor en oor te beklemtoon oor hierdie skrywe is hoe dit so klinkklaar bewys dat Suid-Afrikaners die fantastiese met vrug kan omarm, dat lesers honger is daarvoor. Die mark is nou behoorlik oopgeskryf – nou wag ons om te sien watter jong skrywers ook hulle hand aan die genre gaan waag. Baie, baie opwindend!
Verhale van die grens
Marita van der Vyver, Grensgeval; Ruan Kemp, Gedeeltelik bewolk; Jaco Kirsten, Nadraai.
Bitter interessant, hierdie kategorie, om verskeie redes. Almal is teen dié tyd bewus van die herrie rondom Gedeeltelik bewolk en die persona van DB (Dave Bishop). Ons sal moet wag vir Ruan Kemp se tweede roman om te sien of sy debuut inderdaad te swaar dra aan die invloed van die oorledene Bishop. Wat my gaan interesseer in die volgende ruk, is om te sien of die roman vir al wat ’n literêre prys is, benoem gaan word, of daar akademiese artikels gaan kom wat dieper delf in die weefsel van die romankuns van Gedeeltelik bewolk self, en die ondersoek van die vele lae van intertekstualiteit tussen die teks en vele ander.
Gedeeltelik bewolk: ’n onderhoud met Ruan Kemp
Daar is beslis ’n gesprek aan die gang tussen Bewolk en Marita se Grensgeval, wat vir my een van haar beste boeke in ’n lang tyd is. Deernisvol, sensitief, vol patos, maar ook vol woede en onreg wat so tasbaar is. Die boek verkoop goed soos ek dit verstaan, en ek was nie juis verbaas om te sien watter heftige reaksie dit ontketen het onder ’n sekere deel van die publiek nie! Die wonde van die grens is duidelik nog lank nie genees nie. Dat ons nog vele grensverhale kan verwag, is seker.
Wat ek graag sal wil sien, is hoe skrywers ontsyfer hoe die jonger geslagte – met ouers wat moet saamleef met die trauma van die Grens – sin maak met die nalatenskap van ’n oorlog, die nadraai daarvan, as ’t ware.
Grensgeval deur Marita van der Vyver: ’n resensie
Wat my uitbring by Nadraai van Jaco Kirsten. Twee resensies het op Netwerk24 verskyn – een baie krities, deur Jean Meiring, en een redelik lou deur Charles Smith – en nie veel van ’n gesprek oor die boek daarna nie. Joan Hambidge het wel vir my die mees genuanseerde en interessante resensie geskryf, en toegelig hoe Nadraai so veel oor die trauma van die Grensoorlog handel as wat dit poog om die plek van die wit man in die hedendaagse samelewing oop te skryf. Word daar inderdaad op die wit man jag gemaak?
Nadraai was vir my een van die interessantste romans wat ek in 2019 gelees het, juis omdat dit bereid was om in vele opsigte ’n ongemaklike hibriede teks te wees – deels filosofiese besinning, deels sosiopolitieke kommentaar, deels oorlogsverhaal, deels spanningsriller. Uiters ongewoon, beslis nie altyd maklik verteerbaar nie, en soms doelbewus uitdagend vir lesers. Die nadraai van die roman se publikasie het my nogal aan die dink oor hoe tekste bemark word, en of ons as Suid-Afrikaanse lesers dikwels nog daaraan vasklou om duidelike genre-afbakenings te geniet. Wat dink jy? Is dit steeds vir skrywers ’n groot risiko om iets te pen wat nie maklik in ’n boks gedruk kan word nie? Dink jy lesers voel soms dat “idees” in die pad staan van “goeie stories”?
Die ideëroman
Etienne van Heerden, Biblioteek aan die einde van die wêreld; Kerneels Breytenbach, Hond se gedagte; Harry Kalmer, In ’n land sonder voëls; Francois Loots, Spook in die huis; Christine Barkhuizen-Le Roux, My naam is Prins en ek slaap met die lig aan.
’n Hele paar van my 2019-gunstelinge val onder hierdie kategorie. Eerstens is dit interessant dat drie van die boeke wat ek hier het – Biblioteek, Hond en Prins – onder dieselfde dak uitgegee is.
Kom ek begin by Prins: ’n boek wat jou gekneus en seer en totaal verrinneweer anderkant laat uitkom, maar ’n broodnodige verhaal oor seksuele misbruik wat my lank sal bybly. Wat veral hier uitstaan, is die vertelkuns en onafwendbaarheid van die tragedies wat afspeel: jy weet wat kom, maar jy kan nie ophou lees nie.
Resensie: My naam is Prins, ek slaap met die lig aan deur Christine Barkhuizen-Le Roux
Ek het gedink die leen van inspirasie uit Mark Winkler se meesterlike Wasted / My name is Nathan Lucius was besonder treffend. Die vraag is egter of skrywers en uitgewers kans sal sien om meer fiksie te publiseer wat eksplisiet oor mishandeling, seksuele geweld en geslagsgeweld gaan sonder dat dit deel uitmaak van krimi’s of spanningsverhale, waar geweld teen vroue tradisioneel een van die pilare van die vertelling is.
Ek het my vermoede dat Hond se gedagte ’n groot klomp lesers hoogs die moer in gehad het, en dat baie wat die boek gekoop het, dit nie sou klaar gelees het nie. Dan die teenoorgestelde wel ook: Dat heelwat lesers hulle gate uit sou geniet het met die aweregse draakstekery! Met so ’n roman is die vraag vir my wie spesifiek die boek lees/koop, en in watter opsigte daar kennis geneem word van die utopiese dimensies wat in die roman vervat word. Daar is ’n duidelike poging om ’n nierassigheid voor te stel, maar word hierdie poging genoeg uitgelig en waardeer?
LitNet Akademies-resensie-essay: Hond se gedagte deur Kerneels Breytenbach
Ek dink ons stem saam dat Biblioteek die allerbeste Afrikaanse-fiksie-titel was vir 2019 – uitnemend op soveel vlakke, en met sowat van ’n vinger op die pols van wat oral rondom ons aangaan – en ek verwag nog baaaaaaie gesprekke daaroor hierdie jaar. Wat my veral opgeval het, is hoe die mees gewigtige uitpak van konsepte en idees swaelstert met ’n klomp verhaallyne wat elk soveel onstuitbare momentum geniet. Juis omdat die karakters almal grys gebiede betree en nie deur die skrywer veroordeel word vir hul oortuigings en keuses nie.
’n Ware polifoniese roman. Ek weet hoe lekker ek daaraan gelees het ... maar ek wonder of die gewone leser ook so gemaklik en smaaklik gaan hap aan hierdie twaalfgangmaal? Is dit ’n biblioteek vir die fynproewer, of een wat die volk (weer) aan die lees en bespreek gaan kry? Verbeel ek my as ek vermoed dis wel ’n toeganklike biblioteek? Daar is tog vir my ’n enorme “lekkerleeswaarde” aan die stories.
LitNet Akademies-resensie-essay: Die biblioteek aan die einde van die wêreld deur Etienne van Heerden
Dit was vir my nogal fassinerend om keer op keer die klagtes oor die slot van In ’n land sonder voëls te moes hoor. “Ek verstaan nie.” “Dit maak nie sin nie.” “Miskien is ek net te dom?” Ek het juis gedink die slot was een van die mees ontroerende stukke skryfwerk van die jaar, een wat net meer in die hart kruip met die heengaan van die skrywer. Ek vermoed daar is nog baie lesers wat ’n groot hekel het aan ’n oop einde, terwyl ek nogal juis daarvan hou. So gaan die storie vir my aan. As ywerige leser en uitgewer, wat werk vir jou?
Die grootste teleurstelling van 2019 was vir my Francois Loots se Spook in die huis. Ek het in die verlede groot bewondering gehad vir die skrywer se ongewone, soms surrealistiese, episodiese, “dromerige” vertellings. Dis asof dit met hom minder oor die storie en meer oor die atmosfeer en stemming gaan. Maar hierdie roman het net nooit vir my uit die verf gekom nie, en ek was geskok oor die uiters laks benadering tot die teksversorging en ontwikkeling van die manuskrip se idees. Het jy dit gelees?
Hier het die pogings tot filosofiese diepgang net nooit vir my gerealiseer nie, en was die storie-elemente in die besonder flou, ten spyte van ’n paar wonderlike idees. Die vraag wat hier by my spook, is dan: Wat behoort die maatstaf vir ’n goeie fiksieteks te wees? Kan daar so iets wees, aangesien smaak so subjektief is? Is dit eerder ’n geval van sekere elemente wat afbreuk doen aan die geheel? Ek dink hierdie onderwerp is nogal een wat ons lekker sal kan bespreek.
Die verhoudingsroman/liefdesverhaal
Jan van Tonder, Die verevrou; Reney Warrington, Smit Motors; Debbie Loots, Die boek van gelukkige eindes; Nadia de Kock, Die wolkversamelaars; Helene de Kock, Die kind in die wingerd; Zelda Nel Bezuidenhout, ? Die dekonstruksie van Retta Blom; Vita du Preez, Klaskamer
Smit Motors deur Réney Warrington: ’n resensie
2019 het gewys dat die verhoudingsroman of liefdesverhaal nie maklik afgemaak kan word nie. Daar was verskeie invalshoeke, hope drama, heelwat seks, misverstande, rusies, lewens wat van koers verander en talle onverwagse ontdekkings wat ’n fisiese en geestesreis tot gevolg gehad het. Ek het meestal verskriklik lekker aan die titels hier bo gelees. Ook die wonderlike, dikwels donker humor in vele van die vertellings het my baie genot verskaf. Smit Motors het vir my ’n treffende, “lived-in” gevoel gehad. Die uitstekende karakterisering het vir my die storie vorentoe gedra.
Mense vir wie jy omgee, word dan mense oor wie jy graag verder en verder wil lees. Beslis ook so met Kind in die wingerd, wat veral ruimtelikheid en die binnewêrelde van die karakters met vrug ontgin, en Die wolkversamelaars, wat die liriese en die traumatiese op so ʼn wyse kombineer dat mens skoon oorwoë is soos jy die waarheid agter Talla se verhaal ontdek.
Wat vir my uitstaan met hierdie titels, is die uitbeelding van die vroulike protagonis as slagoffer van seksuele geweld of mishandeling, en die konfrontasie met ’n uiters traumatiese verlede. Dink jy ons vroulike skrywers voel onbewustelik dat hulle realiteit moet weerspieël in die #MeToo-era en plaaslike konteks, deur getraumatiseerde vroulike karakters oop te skryf?
Die verevrou was vir my in vele opsigte indrukwekkend, veral die liriese taalgebruik, raak beskrywings en onthoubare karakters. Tog het daar wel dinge gehaper, veral wat die roman se uitbeelding van seksualiteit en jong seksualiteit betref. Ek dink nie eers Jan van Tonder self gaan my oortuig van veral een sekstoneel nie! Ook het die roman vir my die gevaar van te veel karakters en te veel verskillende storielyne geloop, ten spyte van die baie sterk karakterisering. Dink jy ’n roman met te veel karakters kan ’n groot probleem word wat die leeservaring belemmer?
Die verevrou deur Jan van Tonder: ’n lesersindruk
Gepraat van seks en seksualiteit: Die meeste van hierdie romans dek intimiteit op ’n sensitiewe en geslaagde wyse, maar Klaskamer staan vir my uit as ’n roman wat uiters problematies is, op ’n klomp vlakke. Benewens ’n gros blote valshede/mites oor BDS/M soos reeds in verskeie resensies uitgelig, is die roman inderwaarheid gevaarlik naby aan ’n Afrikaanse Fifty shades of Grey. Vanaf die heel eerste hoofstuk is dit duidelik hoe daar “geleen” word en “inspirasie” geput word uit die internasionale topverkoper, en hoe ’n enorme aantal insidente, karakters en wendings eenvoudig “gelig” word en deur die skrywer ingespan word.
Daar word in die Erkennings genoem hoe Fifty shades inderdaad as inspirasie gesien was deur die skrywer, maar ek is totaal onoortuig. Daar volg blykbaar nog twee romans in die beplande drieluik – ons sal gou genoeg uitvind of die Fifty shades-resep weer so slaafs nagevolg sal word. Indien wel, is dit enigsins aanvaarbaar? Wanneer word “geleen” dan nou “geneem”?
Die misdaadroman/spanningsroman
André Krüger, ’n Redelike hoeveelheid moeilikheid; Johan Jack Smith, Zola; Irma Venter, Sewe-en-veertig; Rudie van Rensburg, Vloek; Chris Karsten, Anderman se vrou; Calvyn van Niekerk, Die man van Quatro; Bettina Wyngaard, Jagter; Carina Diedericks-Hugo, Karaktermoord; Jaco Wolmarans, Bos; Jan Vermeulen, Ondier; Dibi Breytenbach, Blinde gode; Madelein Rust, Doodsengel; Piet van Rooyen, By die brandende berg
Resensie: Die man van Quatro deur Calvyn van Niekerk
2019 was ’n fees vir die spanningsvraat! Die terugskouende blik vertel ook veel van hoe die jaar beide opspraakwekkende debute en verrassende nuwe invalshoeke vir gevestigde skrywers aangebied het. Zola, Karaktermoord en Bos het elk om die beurt beïndruk. Ek voorspel ’n bitterblink toekoms vir Jaco Wolmarans – die man verstaan storie en spanning. Karaktermoord was vir my fassinerend, enduit. Deels beslis ook oor die skrywer se binnekennis van die wêrelde wat sy beskryf, en die “rowwe en onbeskofte” aanslag, wat sommige lesers nogal hewig ontstig het.
Onvermydelik begin mens dan wonder oor die kwessie van geloofwaardigheid, en hoe om karakters se eie stemme op die mees oortuigende wyse vas te vang op papier. Dink jy dis belangrik, en vir ons lesers belangrik, om oor karakters te lees van wie hulle ook darem op ’n sekere vlak hou?
Zola was vir my die debuut van 2019. Johan Jack Smith kan beslis skryf, en hy toor ’n gruwelike stadsroman op wat jou teen die weemoedige slot absoluut ten gronde het. Die boek is boeiend en ontstellend en roerend verby. Ons kan lank gesels oor die roman se verbeelding van geweld teen vroue en of daar ’n amper pornografiese verheerliking van geweld voorkom (ten spyte van die uiterste gruwels neig ek na nee), maar iets wat my gehinder het in veral die eerste helfte van die roman, is die alewige systrate wat bewandel word, en redelik gereelde herhaling van sekere gegewens, soos die township-geskiedenis van Majola.
Resensie: Zola deur Johan Jack Smith
Op een vlak dra dit natuurlik by tot die diepgang en karakterisering, maar op die blote storievlak, en in terme van die voorwaartse trajek van die verhaal, doen dit vir my groot afbreuk aan die vertelling. Die spanning word gedurig verbreek, en dit raak kort-kort frustrerend. Wanneer die verhaal wel in die laaste derde sy gang behoorlik gaan, is daar geen keer nie. It’s all over, red rover. Al die legkaartstukke kom so mooi bymekaar. Maar, maar, dan word die leser ten laaste toegegooi onder een wending na die ander, in so ’n kort bestek dat dit die geloofwaardigheidsgevoel laat taan.
My vraag aan jou as ywerige spanningsverhaalleser is dus: Wanneer is daar eenvoudig te veel karakters, storielyne, of wendings? Dalk nog belangriker: Met al hoe meer skrywers wat, soos te verwagte, die mark van spanningsverhale sal betree in die nabye toekoms, word die debuutskrywer genoeg streng leiding gegee, en genoeg teen hom- of haarself beskerm? Is ons nog geneig om te sê: “Ja, dit was goed, vir ’n debuut”?
Terwyl daar behoorlik van ’n roman soos Zola kennis geneem is, voel ek romans soos Jagter, Ondier, Die man van Quatro, Blinde gode en Doodsengel het ’n bietjie onder die radar verbygeglip. ’n Groot jammerte, want Ondier was vir my ’n groot stap vorentoe vir Jan Vermeulen, terwyl Quatro ’n heerlik spannende stuk weerwraak in stereo was. Ek wonder of Bettina Wyngaardt se aktivisme en weeklikse LitNet-rubriek ’n bate of ’n las is vir haar loopbaan as krimiskrywer? Haar fiksie raak beslis al hoe meer geslyp en gesofistikeerd.
Ek het ’n groot sagte plekkie vir die skrywes van Madelein Rust en Dibi Breytenbach, maar hulle is na ’n reeks titels nog nie so bekend soos hul manlike eweknieë Deon Meyer, Rudie van Rensburg en Chris Karsten nie. Hoekom dink jy is dit die geval? Gepraat van Chris Karsten – hier het ons ’n virtuose skrywer wat met feitlik elke titel sy taalgebruik so aanpas om die meeste uit sy karakters te kry. Ek sou graag wou weet hoe Anderman se vrou – wat juis ’n verfrissende spel met taal oplewer, en die leser telkemale uitdaag – verkoop teenoor sy ander titels, wat dalk sterker steun op aksie en die vreemde?
André Krüger se Moeilikheid was vir my die perfekte voorbeeld van hoe ’n skrywer sy verwysingsveld vir sy lesers gaan verdiep en hom met nuwe gegewens uitdaag. Ek verwag ook niks minder van sy kraakvars nuwe roman, Geen engel nie, nie. Daarteenoor was ek geweldig teleurgesteld in die nuwe Piet van Rooyen. By die brandende berg, eerder as wat dit krities te werk gaan om die gegewens van die “diepste, donkerste Afrika”-verhaal te beskou en dalk ook te ondermyn, kom verskeie passasies geweldig naby daaraan om geweld teen vroue en kinders, en blote Afropessimisme, in ’n nuwe baadjie op te dis. Wie sou die teikenmark wees vir so ’n verhaal? moet ’n mens hardop wonder.
Sjoe. Nogal ’n mondvol, ek weet. Val in, net waar jy lus kry.
Early days, maar ek hoop 2020 se oes gaan ons harte bly maak met onvergeetlike karakters, interessante temas, bevredigende ontwikkeling van gegewens en uitstaande teksversorging en redigering. Mag dit ook dan ’n jaar wees waarin die boekdiskoers floreer, en die polemiek rondom boeke asook resensies en besprekings van ’n hoogstaande gehalte sal wees.
Ek sien uit om van jou te hoor.
Beste groete
J
E-pos nommer twee: Deborah Steinmair antwoord
Dankie vir jou mooi woorde, Jono. Ek het eweneens respek vir jou flink brein, en omdat ons al twee se hart boeke en nie tjoklits nie klop, en oor jou af humorsin en jou mooi groot Joodse oë. Ja, so ’n familietwis in die Kersseisoen is ’n lelike ding. Huishoudelike geweld. Ek is ook maar vinnig met die vuiste. Ek vergewe jou ook vir die blouoog; dis nou ou koeie, maar ek wil tog nog iets daaroor sê: Ek was bebliksem vir jou omdat ek gevoel het dat jy in jou aanval op my (ná my vrae oor die outeurskap van Gedeeltelik bewolk) op iemand anders se instruksie optree, dat jy nie ’n vry man is nie. Ek wil bo alles ’n vry fokken vrou wees (dankie Antjie).
Kyk, ek gaan dit reguit sê: Ek vermoed jy is ’n influencer vir NB en jy dans na die groot kanonne se pype. Erken ’n mens ooit as jy so iets is? Ek het die advertensie op hul Facebook-blad met groot geamuseerdheid gadegeslaan: “Wil jy ’n influencer wees?” Dan word ’n mens gekeur, al is daar glo nie van betaling sprake nie. Hulle gaan na hoeveel invloed jy op hoeveel platforms het en as jy nie weer van hulle hoor nie, moet jy aanvaar jou aansoek was onsuksesvol.
Asseblerrieblief.
Nee, ek is nie lus om oor 2019 se boeke te gesels nie. Dis ou nuus. Ons stem in breë trekke saam, veral oor die paradigmaverskuiwende, dromerige deurdrumpel wat deur LitNet se groot indoena geskryf is. Ek is bly om te sien daar was ’n paar boeke waarvan jy nie gehou het nie, want dit is my enigste beswaar teen jou deurgekomponeerde, weldeurdagte en welsprekende resensies: Jy is te positief. Alles kan nie ’n kragtoer wees nie. Maar jou entoesiasme is lieflik.
Ek het tans sorge van my eie. Ek slaan my jaskraag dramaties hoog teen die snerpende wind en tuur nonchalant na die horison nadat ek betrap is waar ek in die konsistorie gepoep het. Dit was Michiel Heyns se woorde ná ’n artikel in Vrye Weekblad waar ek gewys het op ’n negatiewe resensie uit Brittanje en vrae gevra het oor ’n Hertzogpryswenner. Die Akademie slyp hul messe vir my. Ek trap telkens in die perdedrol en leer nooit nie, want ek glo ’n mens moet die vryheid hê om vrae te stel. Die heilige koeie soms ’n skoppie op die gat te gee. Wat dink jy? Ek glo vir geen oomblik jy is so gedweë en lieftallig soos jou gesig suggereer nie, dat botter nie in jou mond smelt nie.
Is ons letterkunde te klein en marginaal om enige sogenaamde ondermyning uit eie geledere te oorleef? Hoe voel jy oor spoeg en plak, oor leen en aanpas, pastiche en collage, steel en plunder? Waar is die streep in die sand?
Gits, omdat ek so aandag-afleibaar is, kan ek nou skaars jou vrae onthou en begin sommer my eie afvuur: Dink jy skrywers of hul uitgewers moet op resensies en artikels repliek lewer?
Jy is een van die mees belese mense wat ek ken, jy en Louis Gaigher. Julle lees selfs meer as ek. Dink jy nie ons moet die groter prentjie ook dophou nie, al het ons skaars tyd om die plaaslike aanbod agter die blad te kry? En dan is daar nog Engelse Suid-Afrikaanse fiksie en niefiksie. My oë word so moeg, dis al. Ek kan Lou-Marié Kruger se Of motherhood and melancholia nie sterk genoeg aanbeveel nie. Dis eenvoudig lieflik en hartverskeurend.
Nou hoop ek jy gaan my vertel of jy ’n influencer is en indien wel, hoekom? Ek weet boeke is duur, maar regtig. En wat jy dink van leen en uitlig en aanpas van ander se tekste? Ek gaan eers weer jou woorde lees om te sien of daar nog iets is wat ek wil antwoord.
Nou goed, dan sê ek maar iets oor 2019 se boeke: Oor André Krüger: Hy is intussen my kollega (vind ek nou die dag toevallig uit), maar lank voor ek hom geken het, het sy romans my geïmponeer. Daar is iets verdiepend, soos jy sê, en heeltemal universeel aan sy boeke. Dit kon in enige land afspeel. Maar genoeg daarvan, ek hou nie juis daarvan om met jou saam te stem nie – waar is die vreugde daarin?
O, en oor die swak teksversorging: Ek staan nou self agter die deur. By Protea moet ons alles self behartig; byna niks word uitgekontrakteer nie. Ek het gereken ek is ’n redelik goeie taalversorger, maar moes tot my skok agterkom dat dit nie waar is nie. Ek lees te vinnig en ly aan ’n soort disleksie waar dele van woorde omgeruil word, blitsig, typos outomaties gekorrigeer word. En omdat ek so lank reeds paragrawe op ’n slag lees, is dit vir my moeilik om lettergreep vir lettergreep te lees. En ek kan jou verseker, die foutlose boek bly ’n onmoontlike droom. Maar ek leer.
Goed, die volgende sal ek probeer beantwoord: “My vraag aan jou as ywerige spanningsverhaalleser is dus: Wanneer is daar eenvoudig te veel karakters, storielyne, of wendings? Dalk nog belangriker: Met al hoe meer skrywers wat, soos te verwagte, die mark van spanningsverhale sal betree in die nabye toekoms, word die debuutskrywer genoeg streng leiding gegee, en genoeg teen hom- of haarself beskerm? Is ons nog geneig om te sê: ’Ja, dit was goed, vir ’n debuut’?”
Veral noudat ek redakteur is en daagliks met ander se tekste worstel, besef ek toenemend dat daar eenvoudig geen resepte bestaan nie. Jou teks mag so woelig soos ’n Tolstoi wees, as jy dit kan hanteer. Ek dink aan al die storielyne, karakters en wendings in Biblioteek aan die einde van die wêreld. Maar ja, jy vra spesifiek oor debuutskrywers. Toe ek nog resensent was, was ek geneig om aan debuutskrywers genade te betoon. ’n Mens wil nie die voël uit die lug skiet voordat sy vlerke sterk is nie. Ja, ek glo redakteurs moet debuutskrywers teen hulself beskerm. Die werklikheid is egter natuurlik dat die tyd ontbreek om indringende manuskripleiding te gee; as ’n redakteur reken ’n boek behoef te veel werk, word dit weggewys. Gelukkig is daar baie bedrewe vryskutvroedvroue.
Jy wonder ook of Bettina Wyngaard se aktivisme en weeklikse LitNet-rubriek ’n bate of ’n las is vir haar loopbaan as krimiskrywer. ’n Professor het eenkeer vir my gesê hy wil soos die woorde op die ou TDK-kassette wees: high output, low noise. Ek het eenkeer vir Fransi Phillips gesê sy moenie soveel filosofiese wyshede (dikwels polities aanvegbaar) op Facebook deel nie, dis pêrels voor die swyne. Bly misterieus, hou dit vir jou boeke. Moenie dat hulle jou sien aankom nie. Maar in Bettina se geval en met die soort krimi’s wat sy skryf (feministies), glo ek nie haar aktivisme op LitNet sal skade doen nie, eerder die teendeel.
Dan sien ek ook uit na jou antwoorde, kameraad.
E-pos nommer drie: Jonathan Amid reageer
Goeiedag, kameraad D. Ek hoop jy’s nog vuur en vlam na die afgelope week se hondepraatjies? Soos dit maar gaan met honde, word daar altyd iewers ingestorm, alles wat leef en beef word gelek, en iewers word drolle soos basaarpoeding opgeslurp. Ek sal ’n bietjie later my muntstukkie in die roomysbak gooi oor spoeg-en-plak en die kulkuns van letterdiewe, maar ek wil tog eers by ’n paar redelik persoonlike opmerkings stilstaan. As jy nie omgee nie.
Jy sê jy het respek vir my, in breë trekke, en dan ook respek vir my “mooi groot Joodse oë”. Kan ons gou hier stilstaan? Dink jy nie dis ’n tikkie neerbuigend en totaal beside the point nie? Wetenskaplik gesproke dink ek nie my oë is juis besonder groot nie, maar hulle werk goed genoeg om te kan sien as iemand so ’n bietjie die spot dryf. Dan vra mens: “To what end?” Stel dit so: As die rolle omgeruil was, en ’n man in sy vyftigs grappig-ernstig verwys het na ’n jonger vrou se oë, of mond, of wat ook al, sou jy gemaklik gewees het daarmee? Dra dit enigsins by tot die gesprek, of is dit bloot vermakerig? As ons op loop gaan met Joodse oë, sou ons seker iewers ook by die Bybelse Deborah uitgekom het. Was sy ’n vrou van edele inbors? Dan dink ek aan Casper de Vries se Esliema en haar “parrot”, en hoe dit nie “applicable” is tot wiskundige geletterdheid nie. Seker so met groot Joodse oë ook. Dit dan daar gelaat. Eish.
Dan die ophaal van “ou koeie”, soos jy dit noem. Die kontroversie rondom die roman Gedeeltelik bewolk en my onderhoud met Ruan Kemp op LitNet. Jy praat van my “aanval” op jou omdat jy durf om vrae te vra en om jou “vrye fokken vrou wees” te beoefen. Nou ja. Een sin kan seker ’n aanval wees, en een man kan seker ook ’n army wees. ’n Mens kan enige mens onder die son van byna enigiets verdink. Dit beteken nie vir een oomblik dat die storie waar is, of dat daar selfs ’n greintjie waarheid daarin steek nie. Net omdat iemand iets dink, en dan hardop sê, beteken dit nie dat die heelal skielik begin saamspeel en dit so sal bewillig nie. Dan kom jy uit by jou eintlike punt, een wat jy ter beklemtoning dan later in jou repliek ook herhaal: dat ek ’n handpop is, ’n mandaryn, ’n kniebuiger, ’n bietjie van ’n lamsak, ’n jellievisskrywer, ’n jong resensent en boekejoernalis op soek na ’n ruggraat. Almal my woorde hierdie, maar dis tog die implikasie. Hierdie jong man tree op volgens ander se instruksies, so moenie wat hy sê en doen te ernstig opneem nie. He’s a little bit tainted, a little bit bent. He’s an influencer, kids. Ek slaan my oë op na die hemele en bid vir reën, Deborah. ’n Influencer? Regtig? Wat dan volgens jou navorsing ook nie ’n sent deur NB-uitgewers, namens wie ek kamma influence, betaal word nie? Om ons vriend Karl Marx gruwelik te verdraai: ’n Mens kan nie boeke eet nie. Of jy kan, as jy dan vinnig wil braak. Dis hoe ek hierdie verdagmakery sien: as pure galbrakery, niks meer of minder nie. Oor jou motivering vir hierdie “observasie” wil ek liefs nie spekuleer nie. Ook nie juis oor jou griewe met NB-uitgewers nie. Dit het niks met my uit te waai nie. Dis algemene kennis dat jy op ’n kol ook in hul skrywersgeledere was. Wat daar gebeur het, weet ek nie, en dis beside the point. Daar was reeds in een van die kommentare op een van die Red Dog-stukke genoem dat beide Ruan Kemp en Willem Anker by NB publiseer. En dan jou aantyging dat ek ook in die NB-sakkie is. Daar vorm ’n patroon hier: drie betreklik jong wit, Afrikaanse skrywers (ek sluit myself in die breë hierby in) wat in die loop van ses maande in die openbaar “aangeval” is. Dis hoogs ironies dat ’n huidige Protea-uitgewer ’n voormalige Protea-skrywer nou so takel.
En nou kom ek uit by my motivering om ’n indringende onderhoud met Ruan Kemp te doen, nadat jou stuk op Vrye Weekblad gepubliseer is. Daar is onomwonde verklaar dat die jong Kemp hom aan ongerymdhede en oneerlikheid skuldig gemaak het, en dat sy uitgewer pa moet staan vir ’n gekompromitteerde literêre artefak. Iets wat saam met die debuutskrywer reis sedert die publikasie – dat daar iets oneties, onbedagsaam en uiters verdag vaskleef aan die weefsel van al daardie woorde. Ek het die roman gelees voor die artikel, en was nogal omgekrap oor die aantygings. Een van die redes was uiteraard dat ek myself in Kemp se skoene kon plaas met ’n klein verbeeldingsprong: Sê maar ek wil oor so tien jaar debuteer, en ek word so gruwelik onder ’n vergrootglas geplaas en daar word artikels oor my gepubliseer sonder dat ek eers kans gegun word om daarop te reageer? So iets – en ek beskou myself as geestelik sterk – sou my ’n moerse knak gee. Dis toe dat ek besluit om die onderhoud met Ruan te doen. Ek het beslis verwag om ’n onderhoud met hom te sien in die Huisgenoot, of in By, of in Rapport. Maar nee. Tjoepstil. Dit was inderdaad meer as net gedeeltelik bewolk, maar nie ’n druppel reën het kom val op Ruan Kemp se kop nie. Hy moes maar in die woestyn rondploeter. Nee. Die lyn in die sand moet soms oorgesteek word. What’s fair is fair. As jy dink my gesprek met Ruan was langer en deegliker as die ander onderhoude wat ek al op LitNet gevoer het, gaan lees bietjie ’n paar. Ek voorsien vir jou ’n paar skakels. Sela.
Skrywersonderhoude
https://www.litnet.co.za/gedeeltelik-bewolk-n-onderhoud-met-ruan-kemp
https://www.litnet.co.za/skrywersonderhoud-andre-kruger-oor-redelike-hoeveelheid-moeilikheid
https://www.litnet.co.za/doodsengel-n-onderhoud-met-madelein-rust
https://www.litnet.co.za/die-dekonstruksie-van-retta-blom-n-onderhoud-met-zelda-bezuidenhout
Resensies
https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/jagter-en-prooi-kort-dalk-nuwe-lewe-20180429
https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/een-van-paar-bliksems-agter-die-moord-20190310
https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/morsige-blik-agter-die-wyngordyn-is-maar-saai-20190324
https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/n-ondier-wat-dikwels-en-dawerend-vir-die-leser-brul-20190414
https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/boek-se-fantastiese-gegewens-bly-agter-wasige-sluier-20190512
https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/monster-uit-middestad-se-bloederige-wraak-20190818
https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/klikbek-verryk-ons-krimikorpus-20190927
Oor 2019 se boeke wat jy nie lus is om oor te gesels nie: nou maar goed. Ek volstaan by my vorige skrywe. Ek verskaf wel graag vir jou ’n klomp skakels na resensies van die afgelope jaar of so waar ek telkemale kritiese opmerkings maak, en motiveer. ’n Paar van die resensies is uiteraard hoofsaaklik negatief, en besweer jou vrese dat ek dink alles is ’n “kragtoer”. In jou eie woorde dan: Asseblerrieblief! Kyk sommer uit vir dié naweek se resensie van Piet van Rooyen se By die brandende berg as jy nog twyfel of ek kan krities skryf. Ek kan, en ek doen dit ook. Gereeld. Ek waardeer wel dat jy belangstel in my resensies. Miskien net meer stip lees.
Dalk iets waaroor jy en ander gewonder het, wat ek gou kan uitklaar: Weens die feit dat ek deesdae so gereeld resenseer, en weer vir LitNet skryf, het ek besef dat ek nie ook – soos jare gelede wel, toe ek nie in die dagblaaie resenseer het nie – teksredigeerder kan wees nie. Ek doen wel privaat redigering en manuskripontwikkeling, wat ek vrek baie geniet, maar daar is geensins ’n geval van iemand wat vir ’n mededingende uitgewery as uitgewer werk en redigeer en dan ook ander uitgewers se boeke resenseer nie. So ’n stand van sake klop bloot nie vir my, maar jy voel anders oor die saak.
Ek lees elke week met graagte en genoegdoening jou stuk in Vrye Weekblad, maar dit val op dat dit nie soseer resensies is nie, eerder lesersindrukke. Jou entoesiasme weekliks is merkbaar! Ek wil my gewoonlik na die boekwinkel toe haas wanneer ek lees wat ’n “kragtoer” die boeke is en hoe hulle my “hart gaan breek”. Baby, it hurts so good!
Charl-Pierre Naudé het juis Maandag in sy “Boekevat” ’n prikkelende stuk geskryf oor die stand van die plaaslike resensiekunde. Dit het my laat dink aan prosaskrywers wat ook boekresensente is. Dalk iets wat ons in die volgende aflewering kan bespreek?
Ek waardeer jou kompliment dat ek baie lees; dit is inderdaad so. Ek het ook Lou-Marie Kruger se boek uitstekend gevind, en het baie onlangs ook die nuwe André Krüger, Geen engel nie, en Nathan Trantraal se kragtige Oolog, verslind. Die skrywers van ons, hulle wikkel! Om baie te lees, en om krities en met begrip en inderdaad goed te lees, is egter nie gelykstaande nie. Ek hoop om na die regte kant toe te neig. Die groot Joodse oë kan ook net soveel lees voor dit rooi en “verblok” raak.
Wat ek al hoe meer in ons piepklein dampkringetjie, ons troebel poel, besef, is dat daar dikwels wild en aanhoudend afgevuur word, maar dat die teiken met reëlmaat misgeskiet word.
En hiermee bedoel ek die teiken behoort ’n bepaalde idee, konsep, beweegrede, tendens of patroon te wees, nie bloot ’n persoon of persoonlikheid nie. Ek dink nie dis waar dat ons lettere nie teenstand van binne duld nie; ek dink eerder dis ’n geval van baie mense wat baie omgekrap raak wanneer ’n verdagmakery sonder die nodige skietgoed die voortou neem. Die hoogste bome vang dalk die meeste wind, maar mens moet hulle nie sommer afkap vir vuurmaakhout nie. Verder: Jy het my al vantevore aangehaal, en ek volstaan daarby, die idee van “hoe meer stemme, hoe meer vreugde”. Ek glo dit steeds. Maar dan moet mense wat wil stry, die boeke lees, in goeie gees tot die debat toetree, en nie die posisie van slagoffer inneem as eerste posisie nie. Die gevegte raak seker maar so lelik omdat die pastei so klein is en almal mekaar ken. In 2020 gaan kwasiintellektuele uitsprake en pseudowetenskap ons nêrens bring nie. Ons sal die probleem van die “persoonlike” en “persoonlikhede” en eiebelang kaalvuis moet aanspreek.
Jy noem dat die Akademie hul messe vir jou slyp. Hoe dan so? As ek jy was, het ek my nie veel daaroor gepla nie. In beginsel ondersteun ek jou Operasie Gatskop Die Heilige Koei een honderd persent. Laat ek dit onomwonde so stel: Die vrae vra, en die gesprekvoering, is broodnodig. Absoluut en sonder enige twyfel. Groeipyne is goed. Motiverings gee is iets wat almal in wese kan en moet ondersteun. Maar dis die manier waarop dit gedoen word wat soms pla.
Oor spoeg en plak, leen en aanpas, pastiche en collage, steel en plunder: Kom ek hou dit maar kort. Dit word uiters problematies wanneer vier (minstens) verskillende “werkswyses” of “prosedures” sommer so saamgegooi word. Dis regtig nie sommer net twee kante van dieselfde munt nie, en nogal moedswillig om al die bogenoemde sommer in een sak te dompel. Ek het jou stuk oor Red Dog in Vrye Weekblad gelees, ook die opvolg/repliek, en die ander bydraes, en interessant genoeg was daar geen teken van ’n verwysing na David Shields se Reality hunger nie. Ek het nou al my vingers stomp getik, so ek gaan nie Shields se betoog indringend hier bespreek nie, maar hy kom vorendag met die idee dat daar nie meer so iets soos plagiaat is nie, en dat alles ’n teks is – plunder dus maar voort. Ek stem nie met hom saam nie, en ons het iets soos kopiereg en die regte van outeurs om hul teen kwaadwillige aksies te beskerm.
Wat Willem Anker juis in Buys gedoen het, en Michiel Heyns se vertaling – met iets soos subvertalings nog in die mix – is om die hele idee van grense te problematiseer. Grense tussen mense, territoriale grense, mens en dier, beskawing en agteruitgang, die grense tussen liggaam en taal, geskiedenis en die hede, held en booswig, en natuurlik grense tussen epistemologie en ontologie. Vervlaks, die HELE BOEK (Buys en Red Dog) is een intertekstuele netwerk wat metafiksioneel gaan torring en grou en krap en knaag en skiet en byt en verwond aan hoe ons Geskiedenis met ’n hoofletter G verstaan. As jy fyn genoeg lees, is die stempel van erkenning – van ander skrywers, van ander tekste, van die reste van die geskiedenis en die uiteindelike gebrek aan die finale woord oor enige historiese figuur of tydperk – sigbaar op elke bladsy. Anker doen die fynste borduurwerk, al is sy geheelbeeld skrikwekkend.
Die suggestie van plagiaat is een wat ek, en ek is seker ook hy en sy vertaler en uitgewers, met minagting verwerp. Ek dink skrywers of hul uitgewers moet negatiewe resensies aanvaar en aanbeweeg, en stilte is ook ’n antwoord, maar dis ’n ander storie wanneer die integriteit van ’n party verdag gemaak word. Dan glo ek beide die skrywer en die uitgewer het die volste reg om tot die gesprek toe te tree.
Oor teksversorging, ontwikkeling en die druk op die uitgewer: Ek kan skaars glo dat daar soveel druk is op jou om amper alles met die “worstel” met tekste self te behartig. Dit maak dit inderdaad baie moeilik om vir skrywers baie leiding te gee, en daar is die gevaar van ’n enkele oog op die teks eerder as wat daar meer as een opinie oor die potensiaal van ’n teks ingewin word. Elke leser het blinde kolle. Daarom dink ek die model van keurverslae werf is ’n noodsaaklike deel van die proses. Gits, dis ’n groot deel van my werkslewe elke maand – om die druk op die uitgewer te verlig, en om te help met leiding gee. Ek probeer omvattende, uiters kritiese verslae te lewer.
Lekker lees dié week!
Beste groete
Kameraad J
E-pos nommer vier: Deborah Steinmair se antwoord
Beste kameraad
Sjoe, dis ’n mondvol. My klein Hongaarse oë (my oupagrootjie is van daar) trek nog skeler. Oor die groot Joodse oë: Almal wat my ken, weet daar bestaan nie hoër lof as Joodsheid in my koker nie. Jammer as ek aanstoot gegee het. Ek het gemik vir ’n familiariteit, vir heen en weer skerm soos soort van disfunksionele huweliksmaats.
Ek gaan dit kort hou: Jy het nie geantwoord of jy ’n NB-influencer is nie.
My artikels is opiniestukke, nie resensies nie, Charl-Pierre.
My uiteindelike gevolgtrekking was soos joune: Sogenaamde plagiaat is nou aan die orde van die dag en heeltemal aanvaarbaar, niks om ’n bohaai oor op te skop nie.
Ek wag steeds op ’n samehangende antwoord van NB. Daar word soveel stof opgeskop. Is dit nie dalk ’n interne H&R-aangeleentheid waar een van hul skrywers (ek) ’n ander (WA) beoordeel nie?
Ek het niks teen NB nie, behalwe hul onaantasbaarheid. Dis toevallig dat al twee boeke waaroor ek vrae gevra het, uit hul stal is. Ek besing hul boeke gereeld, soos jy self sê.
Oor Protea se proses: Dit werk lieflik. Daar is beslis meer as een paar oë en ’n mens is deurentyd bewus van die hele proses. Ns: Ek is nie ’n Protea-influencer nie.
Lekker lees en ek sien uit na jou roman. Ek gaan dit nie resenseer nie, want ek mag nie meer resensies skryf nie.
The post Duiwelsduo: die eerste boekeoorlog appeared first on LitNet.
