Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21949 articles
Browse latest View live

The one-person play as a (still emerging) sub-genre: an outline of its development and characteristics

$
0
0

Abstract

The contemporary theatre landscape finds itself, both locally and internationally, in a troubled position on account of restricting economic circumstances and competing forms of entertainment (television, internet, etc.). Accordingly, many dramatists, theatre production teams and actors turn to financially more viable formats of theatre creation – the one-person drama, for example. The smaller the ensemble, the better the chances of profit-gaining.

The flourishing condition of the subgenre may, however, also be ascribed to other factors. The broad, contemporary cultural focus on the "self", for example, has also played a part in this regard. According to Jo Bonney – in her anthology Extreme exposure: an anthology of solo performance texts from the twentieth century – actors, directors and playwrights have become products of "a hundred years of shifting from the nineteenth-century emphasis on the community to the late twentieth-century elevation and examination of the individual" (2000:xiv).

Mark Berninger (in Wallace 2006:3) correctly states that "one of the difficulties that dogs any discussion of theatre monologues is the very looseness of the term". The term een-persoondrama (one-person drama) is not mentioned in any of the various Afrikaans explanatory dictionaries, but eenman (one-person) is defined as follows in the multivolume WAT(Woordeboek van die Afrikaanse taal) (Dictionary of the Afrikaans Language): "van een man of een persoon; uit een man of een persoon bestaande; met slegs een man of een persoon daaraan verbonde" (of one man or one person; consisting of one man or one person; with only one man or one person involved in it) (Schoonees 1972). The term monodrama is explained in the Oxford English Dictionary (OED 2015b) as a "dramatic piece for a single performer, originally with spoken text and musical accompaniment. […] Also: the genre of drama of this type."

What further complicates the matter is that the term one-man drama is used alternately with synonyms such as one-man piece, one-woman piece, one-person performance, one-man showone-person show, one-woman show, monologue drama, monodrama, solo piece, solo performance – and more descriptions can be added to the list. Although these terms are employed varyingly, the implied meaning always boils down to the following: that in such theatre pieces an audience is watching and listening to a single actor and narrator.

In the past, studies of one-person dramas have included rather little focus on theorising about the genre, even though the way it has flourished within the theatre industry has been notable. The aim of the research reported on in this article has been to fill this gap – to study and describe the origins, the developmental history and the thus arising features of the one-person drama as a genre in the international theatre context, with specific reference to its manifestation in a number of Afrikaans plays. A growing number of financially and artistically successful Afrikaans one-person dramas are annually presented at various festivals and theatres, a fact which attests to the relevance of such a research undertaking.

For instance, in 2011 Nicola Hanekom appeared in her one-woman show, HOL, which was presented as a dramatised version of the stream of consciousness of a single character. In the following year Wessel Pretorius acted in his own one-man show, titled ONT-, which is about a young man and his coming-of-age experiences. Sandra Prinsloo, also in 2012, tackled a one-woman show called Oskar en die pienk tannie, originally a drama created by Éric-Emmanuel Schmitt and 7subsequently converted into a short novel by him, which was then translated from the original French into Afrikaans by Naòmi Morgan, who then also translated the drama version into Afrikaans.

The very favourable reception of the three one-person dramas mentioned emphasises the relevance of our study. The said productions together won more than 12 awards in 2012 and 2013. For HOL, Hanekom received, among other prizes, a Standard Bank Ovation award as best actress in 2012. Pretorius’s ONT- (2012) was nominated for eight KykNET Fiesta awards in 2013, of which it won four: for best actor, best performance in a solo play, best new Afrikaans play and best upcoming artist. In 2013, Oskar en die pienk tannie received, in addition to prizes from other institutions, three kykNET Fiesta awards: for best actress (Sandra Prinsloo), best director (Lara Bye) and best production (see De Beer 2013).

Drawing from a variety of international secondary sources on the subject, the course of the development of the subgenre and its characteristics are described in relative detail in our article. From this it becomes apparent that, like some other public performance types, the one-person drama stems, in the international context, from 19th-century public poetry readings and performative interpretations of literary works, gradually developing into its manifestation as a refined theatre form.

Regarding the development of the one-person drama in the South African context it was found that the oral tradition that existed among the indigenous population groups can serve as a good starting point for discussion of the topic. Aspects of the nature of the earlier oral storytelling traditions are often similar to features of the contemporary one-person drama. This becomes apparent, for instance, when manifestations of the latter are compared with the iintomsi tradition, where the observance of a fourth-wall convention has not existed, or to other forms of oral literature that have been practised within various indigenous cultures. The poetry genre of the dramatic monologue as it was practised in different periods of 20th-century Afrikaans literature may also be regarded as a source of inspiration for the contemporary one-person drama genre in South Africa.

All this does not mean that the origin or progress of the Afrikaans one-person drama genre can be attributed exclusively to the legacy of the dramatic monologue or of the oral traditions of indigenous population groups. Afrikaans drama has also been continuously influenced by international, especially European, theatre trends. In our paper we argue that the influence that European cabaret practices, for example, have exerted on the development of the Afrikaans one-person drama genre, is of greater importance in this regard than the legacy of the indigenous oral traditions or the dramatic monologue as a poetic form. Other local factors enhancing the growth of the one-person drama genre in Afrikaans have been the staging of a string of South African English one-person dramas during the 1980s and the changing socio-political circumstances in the country during the past quarter-century.

We do not only track the original sources and the course of development of the subgenre, but also pay attention to its (emergent) distinctive theatrical features. From our analyses of various Afrikaans one-person dramas, it becomes apparent that the basic literary modes of the narrative, lyrical and dramatic are utilised interchangeably by playwrights when writing for this subgenre. It is, however, the (relatively) distinctive utilisation of (mainly) three core dramatic mode elements which characterises the one-person play as a theatrical form, viz. the roles assigned to the verbal text, the actor and the audience in a production. These three core aspects, it is argued and demonstrated in the article, are made manifest in characteristic applications of five means of theatre play creation: characterisation, the (participative role of the) audience, storytelling (as a dialogue component), (stream-of-consciousness-like and, therefore, often lyrical) language usage, and (stripped) stage decoration.

Keywords: Afrikaans theatre landscape; cabaret; drama; drama theory; drama-theoretical analysis; genre modes; lyrical genre; monologue; narrativity; one-person drama; storytelling

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Die eenpersoondrama as (steeds ontluikende) subgenre: ’n skets van sy ontwikkelingsgang en kenmerke

The post The one-person play as a (still emerging) sub-genre: an outline of its development and characteristics appeared first on LitNet.


Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Dowe gode deur Dibi Breytenbach

$
0
0

LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.


Dibi Breytenbach

Foto: verskaf

Dibi Breytenbach is ’n regsgeleerde wat saam met haar gesin op die platteland van KwaZulu-Natal woon. Sy het ’n passie vir kinders en kinderregte en spesialiseer op daardie gebied in haar professionele hoedanigheid. Sy put heelwat uit werkskennis om polisieprosedures van binne te beskryf.

Breytenbach debuteer in 2015 met Saliger en volg dit op met Vrediger in 2016 en Heiliger in 2017.

Van Saliger sê joernalis en resensent Org Potgieter: “Dibi Breytenbach verdien applous vir haar eerste poging met ’n boek wat lekker lees en teen die einde moeilik neergesit word.”

Sy volg haar debuut op met Vrediger in 2016 waarin grondkwessies en gesinsgeweld te berde kom. Riaan Grobler maak in sy resensie op Netwerk 24 die volgende opmerking: “Vrediger is ’n fassinerende blik op Suid Afrika se strafregstelsel en is boonop ’n boeiende raaisel wat knap en ekonomies geskryf is.”

In 2017 word Vrediger gevolg deur Heiliger. LitNet oor Heiliger: “Heiliger kan met Rudie van Rensburg se Kamikaze en Madelein Rust se Moordhuis vergelyk word as die hoogtepunt van die skrywer se oeuvre tot dusver. Eenvoudig uitstaande.”

Heiliger haal ook die kortlys van die 2017 Tempo-toekennings.


Opsomming

Dowe gode
Dibi Breytenbach
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799389814

Wanneer het lewe so goedkoop geword en genade so duur?

Masjiengeweervuur skeur deur die stilte van die nag in die distrik van Opathe in die Natalse bosveld. Dit verander die lewe van een boeregesin vir altyd, want twee geslagte word in ’n oogwink koelbloedig op hulle plaas deur gesiglose aanvallers uitgewis.

Aella O’Malley, die ondersoekbeampte, sukkel om sin te maak uit ’n reeks leidrade wat deur politiek, afguns, vrees, geloof en bygeloof tot ’n verwarrende mengelmoes van inligting deurmekaar geroer word. Om sake te kompliseer kry sy ’n boodskap: “Onthou die pad na Opathe,” wat in gewone omgangstaal ’n doodsdreigement is. Net daarna wórd sy inderdaad raakgeskiet.

Wat is die motief? Is dit net nog ’n sinlose plaasmoord, waarom wil iemand Aella uit die weg ruim, en sit daar iets meer agter hierdie slagting?

Haar eerste verdagte word wreed aangerand deur ’n gefrustreerde jong boer, en nou het die oorwerkte polisie hóm ook in hegtenis geneem.

Die roman bied ’n sonderlinge blik op die polisie se werkwyse. Breytenbach werk daagliks in ons strafregstelsel en sy beskryf die polisieprosedures in detail, maar só dat die leser voel jy stap saam in die aanklagkantoor in. Die lykskouings, die vorms, die klagteboeke, alles word deel van die storie. Hier is ’n kenner se hand aan die werk. Wat meer is, die roman toon hoe sekere ondersoekbeamptes steeds probeer funksioneer in ’n disfunksionele stelsel en ondanks politieke inmenging in hulle werk.

Moord, verraad en hoop: Watter een van hierdie drie sal uiteindelik oorwin?

Eers teen die einde, wanneer Aella besef sy is bedrieg, verstaan sy dat die pad na Opathe ’n verraderlike pad is wat met groot omsigtigheid gestap moet word.

Wat maak die boek anders?

  • Die konflik onder die ou en nuwe lede van die Suid-Afrikaanse Polisiediens op grondvlak word ontgin;
  • Die polisiekultuur word lewensgetrou uitgebeeld;
  • Die roman word geweef rondom ’n oënskynlike plaasaanval waarin die lot van die slagoffers sowel as die misdadigers aangespreek word.

Uittreksel

Die predikant maak sy mond oop, maar word onderbreek deur Aella se selfoon.

Hy lig sy wenkbroue. “Mozart?”

Sy knik. Roel het self nog die eerste mate van “Eine kleine Nachtmusik” as haar luitoon geïnstalleer Sy haal haar selfoon uit haar kortmoubaadjie se sak.

“Ekskuus, Dominee,” sê sy terwyl sy antwoord. Dit is Handsome Kunene van die misdaadkamer.

“Hulle soek na jou,” sê hy in swaar geaksentueerde Engels. “Jy moet kom.”

In die agtergrond hoor sy dringende stemme. Radio’s piep en kraak. Die elektriese atmosfeer van die misdaadkamer knetter deur die eter.

“Praat met my,” sê sy vir haar kollega. Sy skuif uit die orrelbank, staan op en stap sonder ’n woord na die stoepie onder die kerktoring. Dit is reeds amper donker. ’n Helder lig skyn oor die Muur van Herinnering. Leë nisse staar soos die hol oë van ’n skedelbeen kerkwaarts en wag vir die een of ander ongelukkige siel se as om sin aan dié uitgawe vir die bouwerk te verleen.

“There was an attack.”

Aella maak haar oë toe en trek haar asem diep in.

“Waar?” vra sy toe sy dit stadig uitblaas.

“Die plaas Carlsbad. Hulle wag vir jou.”

’n Onsigbare hand knel om haar bors en pers die lug uit haar longe. In haar geestesoog sien sy die plaaswerf, die ouderwetse huis met sy tuin en sy gasvrye mense. Sy ken die plek goed.

“Carlsbad?” vra sy toe sy uiteindelik beheer oor haar stembande herwin het. “Is jy seker?”

“Yebo.”

“Is iemand dood?” Dit is ’n sinnelose vraag. Hulle sou haar andersins nie gebel het nie. Sy is die enigste speurder wat moordsake in hulle distrik ondersoek.

“Hulle sê so,” antwoord Buthelezi. “Jy moet ry. Die PKRS is reeds gekontak.” Hy beëindig die gesprek sonder seremo-nie.

“Ek kom,” sê sy vir die dooie handstuk. Sy byt haar onderlip vas tot sy bloed deur die dun epiteel kan proe.

Sy het Henno op Boerevereniging-vergaderings leer ken as ’n korrelkopwewenaar. Heinrich se vrou Irmela oefen by dieselfde gimnasium as sy. Daarby het sy en Roel, toe hy nog kon, gereeld op Sondagmiddae met die boer se seën op die uitgestrekte wildplaas gaan rondry in die hoop om renosters of olifante te sien te kry.

Aella trek haar asem diep deur haar neus in. Geleidelik klop haar hart stadiger. Sy ril. Waar is haar motorsleutels? Sy tik-tik aan haar baadjiesakke. Wat het sy daarmee gemaak? Sy stap met afgemete treë die kerk binne. Die sleutels lê op die orrelbank waar sy gesit het.

“Ek moet ry,” sê sy stomp.

“Jy is wasbleek.” Die dominee frons. “Was dit slegte nuus?”

“Daar was ’n plaasaanval.”

“Liewe hemel.” Die man sit sy saamgevoude hande voor sy mond asof hy bid. “Nog een?”

Die kerkklok beier deur die leë kerk en doof die leraar se woorde uit. Dit is seweuur.

“Ek stap saam met jou na jou kar toe,” sê die dominee.

“Dis oukei.” Aella lig haar hand. “Tot later.”

Die jong leraar maak sy mond oop om iets te sê. Sy wag nie om te hoor wat dit kan wees nie. Sonder ’n verdere woord stap sy na die wit dubbelkajuit-Hilux wat die staat aan haar toegeken het.

’n Aanval. Nog een.

Sy klim in die hoë voertuig en druk die sleutel in die aansitter. Haar voete raak die pedale net-net. Met ’n sug knip sy haar pistoolholster los en sit die vuurwapen op die passasiersitplek neer. Dis beter. Sy draai die sleutel en die voertuig dreun gerusstellend onder haar. Toe ry sy by die kerk se lowerryke parkeerterrein uit en draai regs in die rigting van die grootpad na die see. Die roete na Carlsbad lei verby die laerskool aan die regterkant van die pad, verby die groot madressa aan die linkerkant.

Carlsbad, ’n groen juweel in die hartjie van die KwaZulu-Natalse bos. Aella was vyf weke tevore saam met Whistler daar toe drie renosters gestroop is. Sy het vir Roel daardie oggend in die hande van ’n tuisversorger gelaat, want sy moes die Volkers gaan bystaan.

“Fokken bliksems,” het Whistler afgemete gesê terwyl hulle in afgryse na die opgeblaasde, horinglose karkasse in die klein oopte tussen die platkruine gestaar het. “Etters.”

Henno, Heinrich en Irmela Volker was ook daar, stil en woedend. Daar was nie woorde nie.

Dit was die tweede keer dat die Volkers se renosters gestroop is. Die stropers is professioneel. Sover is daar nog niemand gearresteer nie.

Buite die dorp trap sy die versneller dieper met die punte van haar tone in. Die kragtige enjin antwoord sonder teëspraak. Plase en plantasies flits soos ’n snelfilm in die nag verby. Baie daarvan lê braak, want hulle eienaars het lank reeds die grond verlaat om ’n ander heenkome in vreemde lande te soek. Dis net die bittereinders wat steeds vasklou aan hulle plase soos wat hulle dit al vir geslagte lank doen.

Nog ’n aanval.

Dit is die derde een binne agtien maande.

Haar kakebene klem onwillekeurig opmekaar en haar vingers verstyf om die stuurwiel.

Die eerste aanval was verlede Maartmaand by Afgunswinkel op oom Van Galen se plaas. As kind in Nederland het die ouman die Tweede Wêreldoorlog oorleef. Ná die oorlog het hy sy fortuin in Afrika kom soek. ’n Driekwarteeu later het Aella sy lyk in die melkstal opgetel. Hy is vir twee duisend rand en ’n haelgeweer vermoor deur die man wat koeldrank by sy kontantwinkel afgelewer het. In die nag sien sy steeds die ouman se gesig voor haar met sy yl wit hare wat soos donsvere oor sy bebloede gesig wapper.

Sy draai die ruit af. Die koel aandwind streel met sagte vingers oor haar gesig. Die lug ruik na bos en stof en die poeieragtigheid van soetdoringbloeisels.

In Desember was daar Adams in Laersdrift. Dié boer is doodgeslaan deur ’n familielid van ’n werker op ’n buurplaas. Toe Aella op die toneel kom, kon hulle hom slegs uitken aan die trouring aan sy vinger.

Al die sterftes, al die lyke.

Dit hol haar van binne uit.

Sy knip haar oë en fokus op die pad wat soos ’n lanferlint voor haar uitstrek. Dit is donkermaan en die dorp se stralekrans lê reeds ver agter haar. Bliksemstrale speel op die horison en verlig die naghemel. Sy ry verby die witgepleisterde biltongstalletjie aan die linkerkant van die pad. Dit gloei soos ’n baken in die donker. Dié tyd van die aand is dit toe, maar deur die dag doen dit goeie besigheid met vakansiegangers en sakemanne op pad na die see toe. Een of ander tyd gaan dit ook deel word van die statistiek, want daar is geld en die mense is honger.

By die afdraai na Konfoormeule met die klein satellietpolisiestasie langsaan flikker die rooi ligte van ’n ambulans in die donker voor haar. Sy draai links en volg in die voertuig se stofspoor. Dié ry besadig in die rigting van Carlsbad.

“My magtig,” sê Aella afgemete toe sy die voertuig verbysteek. Sy flikker haar ligte. Ry vinniger, beduie sy. Sy wag nie om te kyk of die ambulansbestuurder haar boodskap verstaan nie. Ver voor, omhul deur die duister van plantasies wat die pad aan beide kante begrens, sien sy nog ligte.

Sy byt haar onderlip tussen haar tande vas.

Die boere en die plaaswag is gemobiliseer. Dit voorspel moeilikheid. Angstige boere het ’n kort lont, groot gewere en jeukerige vingers. Daarby vertrou hulle niemand nie. Ná wat sy die afgelope agtien maande gesien en gehoor het, kan niemand hulle daarvoor verkwalik nie. Haar bakkie ratel op die sinkplaatpad en die duisternis suig haar in.

Dit is piknagdonker in die plantasie. Niemand weet hoe donker dit in hierdie deel van Afrika kan word nie. Drie plaasbakkies voor haar verlig egter haar pad. Voor haar ry ’n bruin Land Cruiser. Dit is die verstekvoertuig in hulle distrik. Elke tweede boer het een. Sy toet toe sy verbysteek en in die polisiebakkie se kopligte kan sy vlugtig ’n hand sien waai. Voor haar is daar nog ’n Cruiser en ’n Toyota Hilux. Hulle ry vinnig, maar Aella ry vinniger. Sy steek die drie voertuie moeiteloos verby. In die verbygaan herken sy die Hilux. Dit behoort aan S.P. van der Walt, voorsitter van die plaasbeveiligingskomitee en ouderling in Roel se kerk. Hy flits sy ligte vir haar.

Nie nou nie, dink Aella. Hulle ligte verdwyn om die draai by Mawana Game Ranch. Weer is sy en die donker alleen op die pad. Sy ry stadiger, want voor haar op ’n heuwel gloei die wit muur van Carlsbad se indrukwekkende hek. Henno Volker het baie geld vir hierdie hek betaal. Irmela het haar vertel.

“En vir wat?” het sy retories gevra terwyl hulle besig was om af te koel ná ’n intensiewe oefensessie in Vicky se gimnasium. “Hy moet eerder die geld vat en iemand aanstel om vir Heinrich te help. My arme man werk hom dood terwyl my skoonpa lekker van die stoep af boer.”

Sy ry nog stadiger totdat sy amper tot stilstand kom voor die oordadige konstruksie. Carlsbad, staan daar in swierige koperletters teen die onberispelike muur. Die naam roep beelde van koue sneeu en skerp bergspitse op, nie stof en mot en roes nie. Die bakkie skud en ratel oor spoorstawe wat in ’n netjiese rooster op die grond tussen die hekpale uitgelê is sodat ’n bees of ’n bok nie daaroor kan stap nie. Of dit ’n olifant sal stuit, weet sy nie. In teenstelling met die oordadigheid van die plaasingang lei ’n eenvoudige tweespoorpaadjie haar die bos binne. Oë gloei onheilspellend in die donker ruigtes.

Sy ril.

Daar is baie ongediertes op Carlsbad.

Sy ry nog stadiger, want sy wil nie in ’n olifant vasry nie. ’n Jakkals draf voor haar oor die klipperige paadjie, toe nog een. Hulle is donkerdiere. Sinister. Sy ril weer. Koue vingers streel oor haar skouers en die weerlose agterkant van haar nek. Sy sal dit nooit erken nie, maar ná ’n leeftyd laat die eerste roep na ’n moordtoneel haar steeds hoendervleis uitslaan.

Die plaashuis se ligte glinster deur die roering van takke en blare. Die bakkie skud op sy harde vere toe sy teen ’n klein steilte af met ’n tuisgeboude laagwaterbruggie oor ’n droë rivierbedding ry. Haar lippe pers ferm opmekaar. Die voertuig stoei aan die ander kant van die bruggie teen die steilte op na die werfhek toe. Uiteindelik is sy bo. Die hek staan oop. Sy ry deur en hou stil onder die akasia waar sy en Whistler stilgehou het die dag toe die renosters geskiet is. ’n Bottel water rol onder die passasiersitplek uit; iets wat sy daar begin bêre het op Roel se aandrang. Sy skakel die enjin af. Daar is ’n algehele afwesigheid van klank op die werf.

Dit is altyd so.

Sy trek haar asem diep in terwyl sy die deur oopmaak. Die groen-en-wit Avanza van die Plaaslike Kriminele Rekordsentrum staan langs ’n blou Skyline met roeskolle op die kattebak. Die kar behoort aan Sibisi. Hy is ’n oorblyfsel uit ’n ander tyd, op die rand van aftrede. Omdat hy uit die ou bedeling stam, sal hy aftree op die rang van adjudant-offisier. In drie en twintig jaar is hy nooit bevorder nie, want die nuwe geskiedenis is in ’n onvergewensgesinde stryd met die oue.

Dit is ’n skande. Sibisi is ’n goeie polisieman. Hy verdien beter. Daarby is hy die enigste speurder op die klein polisiestasie langs Konfoormeule. Hy is hoofsaaklik getaak met die bemiddeling van onderlinge dispute wat die potensiaal het om op geweld uit te loop. Sibisi is ’n vredemaker. Hy is waarskynlik eerste gekontak omdat Carlsbad vir amptelike doeleindes van die satellietstasie met sy gebrekkige hulpbronne vir polisiëringsdoeleindes afhanklik is.

Sy tel haar pistool op en klim stadig uit die bakkie. Lig spoel uit die huis oor die onverligte grasperk en laat skadu’s voor haar voete speel. Haar oë gly oor die werf terwyl sy die holster aan haar broekband vasknip. Die pistoolkolf druk koel teen haar vel.

“Sawubona,” klink ’n diep stem uit die nag op.

Aella kyk op. Sibisi leun in die skadu’s teen die stoepmuur langs die strelitziabos. Toe sy naderstap, staan hy regop en strek regaf teen sy lyf.

“Captain.”

“Naand, Adjudant.” Aella hoor bewegings in die huis, maar geen stemme nie. “Praat met my.”

Hy maak sy keel skoon. In die oorspoellig van die stoep lyk sy gesig so grys soos as. Sibisi hoort nie op hierdie toneel nie.

“Amabili,” sê hy sag – twee.

Aella probeer praat, maar haar woorde stol in haar keel.

“Wie?” vra sy uiteindelik.

Hy druk met sy duim en voorvinger teen sy neusbrug. “Mister Volker and his son.”

Sy maak haar oë toe. Vir ’n oomblik wieg sy op haar voete. “Mevrou Volker en haar kind?” Sy maak haar oë oop.

“Hulle is binne.” Sibisi knipper sy oë. “Hulle is . . . orraait.” Hy fluister die woorde.

Aella lek oor haar droë lippe. “Waar is hulle?”

“In die eetkamer.”

Sy trek haar asem diep in en draai na die stoeptrappe om die huis binne te gaan.           

“Wag,” sê Sibisi.

Aella frons. “Wat nou?”

“LCRC. Hulle het gesê ons moet wag. Hulle neem nog foto’s.”

Sy draai terug. “Het jy met haar gepraat?”

Sibisi skud sy kop. “Not much. Sy praat deurmekaar.”

Aella byt aan haar wysvinger se nael tot sy die bloed soos warm koper in haar mond proe. “Het sy seergekry?” vra sy uiteindelik.

“Angisabona” – ek het nie gesien nie.

Haar oë gly oor die werf. Sy hoor ’n ritseling in die bos langs die draad en verbeel haar sy hoor die flappende ore van ’n olifant wat stilweg in die duisternis verdwyn.

Sy is bang vir olifante.

“Hoe het hulle by die werf ingekom?” Hulle. Hy. Sy weet nie. Sy tuur na die donker bos. Die huis is ’n eiland van lig in die duister van die woesteny wat hulle omring. Sewentig kilometer na die ooste lê die eindelose Indiese Oseaan, na die noorde die ruigtes van Mosambiek en die einders van die res van Afrika. Is die boosdoeners nog in die omgewing?

Sibisi skud sy kop. “Angazi” – ek weet nie. Hy volg haar oë. “It is very dark.”

Vir ’n lang oomblik staan hulle en luister na die bosgeluide wat deur die stil nag klief. Iewers skree ’n jakkals en verder af, in die rigting van die rivier, klink die onheilspellende antwoord van sy maat.

Sibisi maak sy keel skoon. “Hulle het die jong mister Volker daar op die stoep geskiet.” Hy beduie met sy kop na die voordeur.

“Waar is sy liggaam dan?” vra Aella fronsend. Van waar sy staan, kan sy die voordeur sien. Daar is geen liggaam op die stoep nie.

“Inside.”

“Binne?”

Sibisi knik. “Sy’t hom binnetoe gesleep.”

“Jy’s nie ernstig nie.” Heinrich Volker was ’n lang man, groot en swaar van been. Ten spyte van die feit dat Irmela se lyf reeds ’n kind gedra en gebaar het, is sy steeds gebou soos ’n merrievul.

“Dis wat sy sê.”

Die diep dreuning van meer as een voertuig onderbreek die gesprek.

Aella kyk om.

Die neus van S.P. van der Walt se Hilux verskyn in die werfhek.

“Heiden,” sê sy sag terwyl sy haar weerbarstige hare uit haar gesig stoot.

Sibisi antwoord nie.

Sy kyk woordeloos na die bakkie wat langs die voëlbad op die gras stilhou. Die twee Land Cruisers parkeer in gelid. Die voertuie se kopligte gooi helder strale oor die werf. Sy byt aan die los naelriem van haar verwoeste vingernael terwyl Van der Walt sy deur oopmaak en met ’n vloeiende beweging uitklim. Die spoeg in haar mond laat haar vinger brand. Sy vee haar hand aan haar broekspyp af en stap met lang treë vorentoe.

“Klim terug in jou kar en draai om,” beveel sy sonder om te groet. Sy moet opkyk, want Van der Walt is ’n groot man.

“Sê jy?” vra hy met sy growwe stem.

Aella sit haar hande op haar heupe en hou sy oë met hare gevange. S.P. van der Walt is ’n intimiderende man met ’n lyf en gesig wat lyk of dit uit Afrika-klip gekap is. Sy het die eerste keer met hom te doen gekry toe sy net in Opathe aangekom het en saam met Whistler die boer se gesteelde beeste moes opspoor. Dis hy wat vir haar van die geskiedenis van hulle distrik vertel het, van die Voortrekker-setlaars wat gesteelde beeste vir koning Cetshwayo gaan soek het en toe deur sy impi op die pad na Opathe in ’n hinderlaag gelei en uitgemoor is. In omgangstaal is die verwysing “die pad na Opathe” ’n doodsdreigement. Die pad na Opathe is ’n verraderlike pad.

“Sê ek. Dit is my toneel, S.P. Moet dit nie moeiliker maak as wat dit is nie.”

“Irmela het geradio.” Van der Walt se mond is ’n donker spleet.

Aella trek haar asem in. “Sy is daarbinne. Sy en Sigrid is oukei.”

’n Kiewiet roep onrustig. Die wind steek van die see se kant af op en fluister deur die doringbome wat hulle omring.

Die groot boer staar na Aella en asem uiteindelik uit. “Heinrich? En die oom?” Sy neusvleuels sper wyd. Hy wil verbybeur na die huis, maar Aella sit haar hand op sy arm.

Sy skud woordeloos haar kop.

Van der Walt maak sy oë toe. Sy lippe beweeg, maar hy maak geen geluid nie.

“Ry,” sê sy weer. “Daar is niks wat julle nou kan doen nie.”

Die boer knip sy oë en staar oor Aella se skouer na die huis agter haar. “Die ander manne het reeds begin om die paaie af te sper, tot anderkant Konfoormeule.”

Aella maak keel skoon, want ’n knop het hom in daar tuisgemaak en sy sukkel om te praat. “Dis ’n goeie ding.” Sy lek oor haar droë lippe. “Gaan nou.”

’n Motordeur klap en Aella kyk op. Vet Jan Pieterse klim stadig uit sy Land Cruiser en stap moeisaam oor die netjiese grasperk in hulle rigting. ’n Groot rewolwer hang in ’n holster aan sy sy.

“Ons kan nie ingaan nie,” sê Van der Walt met ’n strak gesig toe die vet man by hulle aansluit.

Selfs dié tyd van die aand kan Aella die sweetdruppels op die boer se bolip in die swak werflig sien glinster. Sy hartaanval is ’n ramp wat ’n plek soek om te gebeur.

“Nou wat dan?” vra hy. Sy asem hyg deur sy oorwerkte longe.

“Ons kan nie ingaan nie.” Van der Walt se woorde is strak.

“Draai terug,” sê Aella.

Jan Pieterse trap besluiteloos rond.

“Julle kan niks hier doen nie,” sê sy sag. “Nie voor ons klaar is nie.”

Die twee boere staar woordeloos na mekaar en toe na haar. Daar is niks om te sê nie, niks om te doen nie. “Ons wag by Konfoormeule,” sê Van der Walt uiteindelik. Hy haal ’n selfoon uit sy sak en hou dit in die lug. Sy gesig gloei in die lig van die instrumentjie in sy hand. “Fok, daar’s al weer nie sein nie.”

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: <i>Dowe gode</i> deur Dibi Breytenbach appeared first on LitNet.

African Library: And they didn’t die by Lauretta Ngcobo

$
0
0

Lauretta Ngcobo: And they didn’t die (1990)

South Africans and others who want to, need to or ought to have an understanding of rural black South African life under the apartheid system can do no better than to read or reread Lauretta Ngcobo’s searing, moving and profoundly probing account enshrined in the unforgettable narrative of her 1990 novel, And they didn’t die. The ring of tragic defiance in that title points simultaneously to the daily, unrelenting battering that this policy inflicted on men, women and children, and to the very harsh costs exacted from all of them merely to stay alive – with their lives often reduced to (periods of) abject poverty and harmed by the ugly denials of black people’s human worth by the racism that the applications and consequences of the policy enshrined and rewarded. But Ngcobo’s wide-ranging text also unsparingly exposes how certain customary rigidities practised in what were (and are?) largely tribally structured lives of people in rural black South African communities combined fiendishly with apartheid regulations and laws to curtail, diminish and plague the lives of people in such communities – with a particular focus on women’s suffering, courage and resistance ordeals. Jezile Majola, the young, married black woman who is the central character of Ngcobo’s novel, is a sensitive register of the gamut of feelings and thoughts produced in response to the abovementioned forces and influences that structure the external conditions of her existence. She is portrayed as living mostly in a village (Sigageni) imagined by the author as located in the vicinity of the rural KwaZulu-Natal town of Ixopo, in a Zulu-speaking area. She lives mostly in the company and under the authority of her strictly custom-adherent mother-in-law, Mabiyela, whose only child, Siyalo, is (of course) Jezile’s husband, and is sensitively portrayed in this narrative. And they didn’t die is an account of terrible times, yet the novel may serve as a superb illustration of how the best African works of fiction archive local societies and histories in complex and insightful ways and demonstrate how the continent’s outstanding authors manage to craft works of great literary art in their vividness, elegance and affective power.

Ngcobo’s skilful interweaving of historical references with familial and village events and Jezile’s personal experiences in her multi-stranded narrative is evident from the start to the end of the novel. What is particularly remarkable is how naturally the political and historical references are incorporated. The novel opens in what is probably the late fifties, when black women’s anti-pass law protests were (again) under way. We see the bleak winter scene of a drought-raddled landscape, in which the central sight of an emptied dip tank for cattle carries historic and symbolic significance. It is the sign of the local women’s protest against the white Nationalist Party government of the time’s attempt to control and regulate their lives “for their own good”, having first created the many structural conditions – loss of fertile land; reduction to subsistence farming on small, infertile land parcels; lack of drought aid; taxes unaffordable for poor rural communities, forcing able-bodied men to try and find work in the white-owned urban industries, etc, etc – hampering any possible flowering of real improvement in the lives of the rural poor. The dipping officer, Mr Pienaar, expresses sentiments in which the white rulers’ inability to understand black South Africans and their deep contempt for them – here, of course, exemplified for Pienaar in the local women’s resistance – are exhibited:

These women, this strange breed of womanhood, thin and ragged and not like women at all – they think they rule the world, they spill men’s beers, they herd cattle, they plough fields, they run this community. That’s what it is; that’s why this defiance – they’ve lost respect for manhood, for all authority, but they haven’t got the sense to do it properly. In the absence of their husbands they’ve lost the need for men; if nobody stops them, they’re going to ruin this country. (2)

After his rant, and as the only (petty) way to express his outrage to the women, Pienaar drives his vehicle straight at a column of hoe-carrying women, to rejoice futilely when they scatter in a panic. Recovering from the fright, the women cluster around Jezile and celebrate the apparent success of their strategy to frustrate Pienaar’s work and to try and force the government, through its local authorities, to hear their insistence that what black South Africans need are clinics, not beer halls and better land allocation, not cattle culling. But Jezile is cut short and cut off from her informal political leadership role by nothing more than “a cautionary look and one or two barbed words in Jezile’s ear” from her mother-in-law, Mabiyela. “Mortified and angry”, she returns to her lonely hut. “No-one really knew how deeply affected Jezile was by her failure to have a baby” (3), the narrative voice informs us. Of course, the single word “failure” immediately indicates the utterly unfair construal of this fate as Jezile’s “fault” – she being a young woman “failing” to do her honourable duty and (moreover) held solely to blame for her present childlessness, despite two years of marriage. Not only is her husband, Mabiyela’s son, left out of the equation, but so are the brutal circumstances allowing men like him under social and economic apartheid restrictions to visit their wives and families for only two weeks a year. Mabiyela’s treatment of Jezile at this time is described bluntly as a “relentless persecution” (3). Very much later, Jezile will ascribe the lack of compassion and disrespect allowed by the customary family hierarchies, which render young and especially childless women the lowest ranking members of any family, to the fact that women like her mother-in-law had to live similarly lonely and unfulfilling, hardscrabble lives and are taking some sort of emotional vengeance on the younger women under their supervision and control.

In an ironic and bitter contrast, Jezile’s dearest friend and age-mate, married to her husband Siyalo’s best friend, Mthebe, is beset with a relentless stream of pregnancies and babies resulting from every single visit from her lazy, improvident and imprudent husband, who lives like a playboy in Durban, hardly communicating with and sending little if any money to his wife and children in “the reserves” – as rural black-allocated areas were termed at this time. As luck would have it, Jezile has her period during Siyalo’s next visit. The knowledge that there is again no chance of a pregnancy at this time throws an emotional pall over them both, and although Siyalo remains as loving, reliable and faithful a husband as their bad circumstances allow, even he (as he returns to his work in Durban) “admitted to himself” for the first time that “they needed a child to hold their marriage together” (9). When Jezile receives Siyalo’s next cool and distant-sounding letter, she is shocked into resolving to act in alleviation of their circumstances. Without confiding in or asking permission from her mother-in-law (a way of behaving sure to earn Mabiyela’s severe censure), Jezile decides that she will find a way to visit Siyalo in the city, by hook or by crook. She forges a letter in which her husband supposedly asks her to come to Durban to see a specialist about her “failure” to conceive, then visits a sympathetic GP in Ixopo and obtains the necessary second letter from him stating that she has to go to Durban for a medical examination at a higher level. The next step is to go queue at the local, aptly nicknamed BAD – the acronym for the (local) offices of the Bantu Administration Department – which governs most aspects of black South Africans’ lives at this time. Seeing the lengthy queue of sad and depressed-looking people at the offices, Jezile refers to it as “the burial ground of all human dignity” (11).

Perhaps predictably, with an awful manner and manners, the BAD official Jezile encounters sneers at “that lying doctor” and tells Jezile, “You want a fuck man you look for a man here” (13). But then, writing on one of her documents, the man demands Jezile’s “pass”, the colloquial reference to the document allowing black South African men (initially), and now also women, to travel out of their area of residence or to work in the at-this-time white-designated areas, by far the greater and more industrialised areas of South Africa. Jezile is stunned – in her eagerness to travel to visit Siyalo, she had momentarily forgotten that she could not do so without the hated pass document, which she, like the other women of her village, had sworn never to accept, as an act of political defiance to claim their right to live in or travel to any part of the country of their birth. Secretly, she goes and obtains the pass. But Mabiyela expresses ugly suspicion concerning the reasons for Jezile’s quite unannounced, unexplained and unpermitted absence in Ixopo – not for political reasons, but as an exertion of her familial powers of control. Jezile snaps and replies with unheard of aggression, and they end up having a major falling-out. In the meantime, Jezile has visited her baby-beset friend and discovered that Zenzile, pregnant again, is emaciated and ill; the pregnancy is not going well, either. They both weep at their separate and seemingly insurmountable problems. Jezile then decides that she has to mend fences with her mother-in-law; no self-respecting son will, apparently, take his wife’s side against his mother. She regains Mabiyela’s grudging approval by sheer hard work, helping to provide for the larger household, of which she is now a part. So, when in a fortnight’s time, Jezile leaves by bus for Durban, she does not do so against her mother-in-law’s rules.

Upon her arrival, Siyalo is fortunately there to meet her and to lead her to the “single men’s hostel” where he (along with thousands of other black male workers – and the occasional “illegal” female visitor) stays; because of the short notice of Jezile’s arrival, he has managed only by sheer luck to get them relatively more “private” accommodation for the rest of her stay. Jezile is disappointed, though she tries to hide it, and mortified at having to share a bed with Siyalo on her first night in Durban closely surrounded by so many other “single” men. But, although the “holiday cottage” in which they have a room is also pretty run down and dirty, they have privacy there and are able to give far freer rein to their love and desire than was possible ever before, even in their own hut in the village. The visit also proves politically educational for Jezile, who learns about and eventually takes part in some of the black women’s demonstrations of the time – marches with placards, meetings, and attacks on the so-called beer halls (government-built), where black men fritter away incomes (meagre enough to start with) to go home drunk and belligerent to indignant or long-suffering wives (and children). Again, Ngcobo recognises the twinning of the major scourge of racist apartheid practices with black men’s irresponsible and often faithless conduct towards wives and families (often, of course, there is a “second wife” or concubine and family in the city, unbeknown to the rural wife and children). Jezile also feels that while in Durban, she must see Mthebe, her poor friend Zenzile’s husband. He puts on a show of wealth and privilege for Jezile’s benefit, treating her like a favourite personal visitor, but “forgets” to give Jezile anything for his sick and lonely wife, or even for his malnourished children – until Jezile makes clear that she will not allow him to leave her without money to take to his wife and family. With some of Mthebe’s money for Zenzile, along with money the flamboyant and irresponsible Mthebe inappropriately gives to her personally, Jezile buys food for her friend and her family and small gifts for her children. Not that the ailing Zenzile is totally fooled by the impression of a caring Mthebe that Jezile attempts to create later to comfort her friend in her lonely suffering, but there is, at least, a moment of relief and nutritious food to share.

Unexpectedly, Siyalo tells Jezile that she must return to Durban a few days earlier than she intended to. Much later, she will discover that Siyalo, who has accepted and supported his wife’s political activism, is himself part of a male group agitating for political reform in South Africa. Back in Sigageni, Jezile feels simultaneously matured and empowered by the widening of her political and social horizon in Durban, and weakened and embarrassed by the knowledge that she has broken the pact with the other women never to accept the pass. Nosizwe, a doctor practising in Sigageni and surrounding villages and the undisputed political leader and instructor of the local women, expresses her disappointment and anger (when Jezile can eventually bring herself to confess the fact of her having obtained the pass to go visit her husband), and her fierce rebuke to Jezile is that their shared “sacrifice” means “personal needs” are “sacrificed for the common good” (42). Nevertheless, she does call on Jezile to report to the other women at their weekly “prayer meeting” – an event which provides the opportunity for the local women to discuss their political situation and plan action – on what she witnessed of the women’s protest movement while in Durban. Probably spurred on to do so by the revelation of even Jezile’s limited political understanding of how apartheid functions and its broader effects on and infiltration of black South Africans’ lives, especially in the rural areas – as apartheid slowly advances and intensifies its death grip – Nosizwe (a woman whose very name identifies her as a representative of the nation) embarks on what is, in essence, a brilliant, brief lecture in political insight and sociology within apartheid’s parameters as seen from the victims’ perspective. At first, Nosizwe feels that she may only have discouraged the women, but after moments of silence, a strong voice is raised, singing the famous, hymn-like song in praise of South African (black) women, “Malibongwe Igama Lama Khosikazi”, and all the other voices soon join in. “Their prayer rose in a crescendo,” even though the women “cried as they prayed” (49). On this note of political solidarity and women’s shared suffering, the meeting concludes, only to be met by the sight of a line of men, some in uniform, evidently sent to intimidate and disperse what they were told is a political protest meeting, but intimidated in their turn by the demonstrations of fervent piety in the women’s weeping prayers. For now, these power representatives leave the women alone, but the general mood among black South Africans at this time is greatly apprehensive, for all have heard rumours of the coming intensification of apartheid’s stranglehold by means of so-called “rehabilitation schemes, the resettlement schemes, the Bantu Authorities Act, the Betterment schemes and many such fine-sounding terms” (as the narrator bitterly adds); all of them know that “things in the country moved at a snail’s pace, but … when they did [eventually arrive, they would] crash in fury over people’s heads” (51).

With intense and initially secret joy, Jezile discovers that she is pregnant. Her happiness is tempered by her discovery that a heavily pregnant Zenzile is now terribly ill. She has not had a single letter, let alone any sign of support, from Mthebe since Jezile’s return from Durban. Caring deeply for her friend as she does, Jezile can do little to help her. She leaves the village to go and visit her own mother. Soon after her return, Jezile gets an urgent message from Zenzile, asking her to come over. Once there, she sees that her friend is in the throes of a dangerously long, difficult delivery process. Zenzile asks to be taken to hospital, but her mother-in-law (and chief midwife) resists and rebukes her, for birth is supposedly “natural” and the “woman’s job”, in which modern medical science has no role. Jezile, with carefully “lowered” eyes and voice, offers to pay for a car to transport Zenzile to the hospital and to cover medical costs, and since Zenzile’s sufferings are clear to all, the older woman at last relents (58). But the car arrives too late – Zenzile dies as she delivers her (dead) baby. Mthebe, the heartless husband, arrives late for the funeral, with a flourish and in a grand car, evidently intent mainly on impressing the locals and putting on a show of weeping.

The NP government attempts to use Chief Siyoka, the local traditional authority figure, to persuade the people of Sigageni to implement the new and even harsher measures, and then fires him (as well as banishes him and his family to a faraway area) when he makes no secret of his actual lack of support of what is to be done – landless local people to be resettled in faraway rural “locations” with strangers in similar circumstances; cattle to be culled to reduce overgrazing; barbed wire fences to be erected by unpaid local labour (men’s as well as women’s) around smaller and geometrically measured plots. The community is filled with justified fury at these oppressive and exploitative measures, but can do nothing effective to resist them against the government’s overwhelming power. In the meantime and, to an extent, because of Zenzile’s death in her birth throes, Jezile grows increasingly anxious about her own baby’s impending birth. Secretly, because she knows Mabiyela would be offended, Jezile books a place in the local hospital and gives birth there to a healthy girl, to be named S’naye – a name whose meaning proclaims, in pride and relief, “We have her” (72). After a visit to her own mother (with her baby) to recuperate and to “share” the baby, Jezile returns to her home to await Siyalo’s arrival on his annual leave. “They all felt fulfilled” (75), the narrator tells us. Although it is a minor-seeming thing, Jezile is nevertheless “puzzled” to overhear Siyalo proclaiming: “Don’t worry, … we’ll fix these Boers this time” (76). Soon after his return to the city, the women’s group decides to burn their passes (at least, those who have them, like Jezile) as a public ritual of political defiance. Then the police start harassing the isolated women in night-time raids – intimidatory tactics meant to smother the spirit of revolt. At this point, Nosizwe and the women of Sigageni and other villages decide to stage a march to the BAD offices in Ixopo and present their objections to recent as well as long-standing treatment of blacks in South Africa. Then, on the eve of the march, Siyalo shows up out of the blue on the doorstep of his and Jezile’s home. He has been fingered for political activities and briefly detained; as a result, his employer has dismissed him. Despite fruitless attempts to find other employment that will ensure him a pass, he is very soon arrested as present “illegally” in the city, and “endorsed out” (in the parlance of the time). This is shocking and tragic news; how will the family survive without his income?

The next morning, as Jezile starts preparing to join the women’s protest march, intending to take S’naye with her, Siyalo has a strange premonition and demands that the baby be left with him and his mother for the day. Reluctantly, Jezile complies. The march ends in a chaotic mass arrest of the participating women; the government will not tolerate such “dangerous” and “subversive” political activity. The terrified women are soon brought to trial and sentenced to what appears to be around six months’ imprisonment – with “hard labour”! Beyond the obvious deprivations that prison life brings, the women are exposed to the leering eyes of prison guards, who “take out” young women they regard as attractive for nights away, though no-one ever tells what happens or asks the women about those dark hours away from their fellow prisoners. Tensions also bedevil relations between the rural and the urban women in the prison for a time, but this eventually resolves itself. Fortunately, Jezile manages to avoid being “taken out”, particularly since she has discovered, after roughly three months in prison, that she is pregnant with her and Siyalo’s second child. The labour of chopping boulders into small stones and gravel that the women are obliged to engage in almost every day, under prison guards’ supervision, is especially hard on Nosizwe, who is unused to manual labour, which the other women have had to do for years, and she has (in any case) been singled out for especially harsh racist and sexist taunting by the guards, resentful of a highly educated, “uppity” and politically conscious black woman showing up their own generally uncouth ways and lack of any tertiary education. Jezile is able to shield Nosizwe, who has become a real friend, from being exposed as unable to deliver (and punished for not chopping) enough stones.

Freed eventually, the women return to their homes, feeling strange but relieved. Jezile, however, is shocked at the malnourished condition of little S’naye. Deprived, initially, of her mother’s breastmilk, and then of all milk when the family’s overstretched, only milk cow died, and with there being no money to buy alternative means of nourishment for the child other than the spare diet they all scarcely survived on, S’naye, a bouncing baby when Jezile left home, is now an ailing child, visibly wasting away. The shocking sight causes an instinctive and profound (though unfair) resentment against her mother-in-law (the main caregiver in Jezile’s absence) in the young mother, now expecting a second baby, and in somewhat less than robust health herself. She also holds an instinctive, irrational grudge against her husband, unemployed as he is, despite his having fruitlessly attempted to make a little money within their indigent community, where no-one has money or food to spare. The family, nuclear and extended, lives for a period in silent misery, neither sharing their feelings nor supporting one another. Now, Mabiyela even starts spreading the rumour that the baby Jezile is carrying must be a prison guard’s. At last, one stormy night, when a nervous Jezile seeks comfort from Siyalo, the two of them are reconciled and at last tell each other all that happened during their separation. When Siyalo happens to discover Jezile’s long-lost wedding ring in the mud of the storm’s aftermath the next morning, he takes this as symbolising and consecrating their reunion. Soon afterwards, he hatches a daring plan – to go secretly to the estate of the prosperous white farmer Mr Collett, their unneighbourly though near neighbour, to milk one of his well fed cows. If they do not obtain milk soon for S’naye, the child will die. When Siyalo and Mabiyela went to Mr Collett’s place during Jezile’s absence – in a vain attempt to buy a little of his many litres of skimmed milk – he had curtly refused to sell them even a drop, stating that all the milk was needed to feed his pigs. Stealing is hence the only option, Siyalo decides – but Mabiyela must not know, as she could never condone theft, even if undertaken to save the life of her only grandchild, so unbending is her commitment to customary culture’s rules.

The stolen milk ensures the (nuclear) family a period of happiness and health. Mabiyela and others are slightly suspicious, but do not actually discover the truth, until Siyalo – probably inevitably – is caught in the act of milking one of Mr Collett’s cows, and arrested. When Siyalo fails to return home, Jezile soon guesses what has happened to him and that their guilty secret will now be exposed to a very resentful Mabiyela. So fearful does this make her that, when her labour pains come that same night, she does not summon her mother-in-law, and gives birth to the child by herself. Of course, this fact, along with the news of Siyalo’s arrest, which she has heard as gossip from a malicious neighbour, is the reason for an intensification of Mabiyela’s fury against her already mistrusted daughter-in-law. Mabiyela appears angrier (at Jezile, whom she holds to blame) than feeling concerned for Siyalo, and is deeply embarrassed that the theft was committed and the milk hoarded. She says terrible things to Jezile, such as, “Why do you suppose your child is more valuable than all the children in this village,” and accuses Jezile quite unfairly of having hatched the plan to steal milk and forcing Siyalo to execute it (146). Mabiyela storms off, in all likelihood to spread further rumours and accusations against Jezile, whom she leaves in a state of near despair – both at the disaster of Siyalo’s arrest and the bleak future she and her children now face, as well as to her mother-in-law’s viciousness. Again, the deadly combination of customary values and the cruel apartheid system have brought devastation into Jezile’s life. Two young local women, both of them deprived of husbands (one by death and the other by desertion), and both having to cope with hostile mothers-in-law, come to Jezile’s aid. They know that “when a mother-in-law blames you for any catastrophe, then you’re in trouble” (147). One of the women, Gaba, sends her eldest daughter (a ten-year-old girl, but a most sensible little person, sweet and competent far beyond her years) to Jezile “to help and carry messages when she was in confinement”, for Jezile has not yet recovered from her second baby’s arrival (148).

Two days later, when Jezile’s own mother has arrived, bringing huge baskets of food including fresh produce from her garden, Mabiyela is shamed into ingratiatingly welcoming her. Masibiya, Jezile’s mother, tactfully offers to go visit Siyalo in prison, so, of course, Mabiyela is forced to accompany her. During the brief, alienating prison visit, Siyalo urges the women to enlist Nosizwe’s aid in assuring he gets a good defence lawyer. Unfortunately, this eloquent man’s liberal and humane arguments make no headway against the iron laws of the apartheid era. Siyalo is sentenced to ten years in prison, and a stunned Jezile has to face a decade without a husband or assurance of any income, and two very young children to raise by herself in the company and within the compound of her hostile mother-in-law. But Mabiyela eventually softens somewhat in her conduct towards Jezile, for “no two people had so little love for each other and yet they had so much in common”. Mabiyela tells Jezile, “You’ll have to find a way to live somehow. You have very young children. They must live through this and survive” (157). If not exactly encouraging or an offer of help, these words at least show Mabiyela’s increased understanding, and even a touch of empathy.

Jezile’s disreputable friends soon come and urge her to join them in a poorly paid work party that will at least bring in a pittance. As Jezile discovers, “what she valued most in the summer of that year was the company of the other women” (160), chatting companionably, and sharing one another’s woes and small successes. She is comforted when their congregation gathers for the occasion of her second child’s baptism, their visiting church minister’s christening of the community’s new babies. The little girl is baptised Barbara Ndondo Majola and will be addressed as Ndondo. But depression descends on Jezile once more when her little bit of saved money runs out and her children again begin showing signs of malnutrition. Having been absent from the women’s group’s Thursday meetings for a long time, Jezile feels a need to reconnect with them, but finds the meeting (as it seems) almost over. It is not, but the gathering’s usual purpose has been usurped by their local councillor Duma, informing them of new, even harsher government measures announced at a meeting between officials, their new unpopularly imposed Chief Siyapi and Duma. Angrily, the women interrupt Duma with fierce accusations of complicity, and he storms off. The community decides to show Siyapi their disdain for sell-outs and stooges. As a result, police and the paramilitary are sent to intimidate the community, increasingly united politically against both the government and those assisting it in the imposition of its restrictive policies. When the people ask Siyapi to meet with them at his grand home, he refuses to emerge to speak to or hear them. The community’s anger at this slight reaches boiling point, and some men rush and set fire to the home in which Siyapi has, in vain, barricaded himself with all his dependants – including grandchildren. Screaming “down with the traitor”, the people present celebrate their violent retaliatory act, despite the danger of imminent reprisals from the government. Ngcobo refers to the “sacrilegious glow” of the dying fire and evokes the horrible, “pungent smell of the burning flesh of dogs and cats and people [who had been] inside the house” and “told the story of anguish and death within” (173). Later that night, a group that includes Jezile comes upon the smoking ruins of councillor Duma’s house, also burnt down with the family inside in the night’s “orgy” of violence. Jezile reflects:

She had lit no fire herself. God knew that. But she felt dirty; God, how to get clean, how to clean the world, how to clean Sabelweni again? How to get rid of the government that poisoned the leaders, and now their people – was there nothing that was not tainted by the evil policies of the government? (174)

Evidently, there is no condonation of murder in either the author’s or Jezile’s feelings; both are deeply horrified, but (as evidently) both know what drove a normally peaceable people to such extreme and ugly acts, at an enormous cost (as they know) to their own future welfare.

Response from the state to these events is swift and brutal: “The whole area … was swarming with police and more soldiers”; “all meetings were declared illegal” and “[l]arge numbers of men were taken to prison summarily”; the police, now even more fiercely “on the warpath[,] … began to commit atrocities against the community”, with women being “particularly vulnerable” (175). Those who wish to maintain the protest movement move to join revolutionaries already in a mountain hideout nearby. The to-and-fro between police harassment and punitive actions (including shooting down men who have surrendered), versus the community organising secretly to maintain resistance and self-respect, continues. One morning, when Jezile returns from the mountain hideout where she has delivered food to the people there, her new friend Nomawa comes early to summon her: a road building work group has just set up camp near their village, presenting a work opportunity. Although Jezile is at first hesitant, her friend assures her that it is time to take independent decisions; Jezile is the one who has to feed her children. They go down and soon come to an agreement that these two women will be employed by the workers; Nomawa will do her share, while Jezile will brew and sell beer for the men and cook and wash clothes for the white overseer. The paid employment ensures food security for a number of weeks, but then the gang has to move on to work on another stretch of road. Jezile is dismayed at the prospective loss of income, when the overseer, a Mr Potgieter, asks her to come and work for his wife in their household in faraway Bloemfontein. Initially, Jezile cannot see herself leaving her two little girls behind, but, to her surprise, Mabiyela tells her that she will look after her beloved granddaughters, which will be no problem if there is money coming in. “Go to the city and we shall all survive” (188), she instructs Jezile.

She soon follows the white man to the train station, she, of course, to travel in a third-class compartment for “non-whites”, far separate from Potgieter’s berth. To Jezile, being by herself as a “single” woman is a novel experience; during the journey, she unexpectedly experiences a flood of undirected erotic sensations, delicately evoked by Ngcobo. But harsh reality reasserts itself upon her arrival in Bloemfontein: black people here all speak Sotho (not Zulu), and Mr Potgieter, who has always spoken to her in English, addresses her from here on in Afrikaans, a language of which she knows a few words only. On their arrival at the Potgieters’ modest, lower middle-class suburban home, the reception is chilly; Potgieter and his large wife evidently do not have a good relationship, while the woman is taken aback at having a completely strange black woman imposed on her household as their “servant”. There are five children, and the workload is heavy with long hours; Jezile’s back room, isolated in the yard, is bare and unwelcoming, with only a candle for lighting. The pay is quite decent, however; the wife offered Jezile five pounds a month, but Potgieter overrides her and makes it 25. Then the old issue of the pass comes up – the family cannot legally employ her without one, but since Potgieter is part of the Afrikaner bureaucratic network, he marches Jezile straight past the long queues and quickly obtains and signs her pass. As she gets to know her situation in this household, Jezile soon encounters “bars” marking “the limits of her humanity”; addressed by Mrs Potgieter as “Annie”, “she had lost her name, her past, her friends and relatives, her language, her initiative, and she felt she was just a shell of her real self” (200–1). There is worse to come. Jezile soon sees that Mr Potgieter no longer goes out to work; he is doing a correspondence course in law in order to qualify as a court prosecutor. She is constantly summoned to serve him cups of tea.

There are ugly marital rows in the household, culminating in a blow-up that ends with Mrs Potgieter lying bleeding and injured on her bedroom floor, while Potgieter drives off into the night. Jezile goes to the woman’s aid, weeping in sympathy. Late that night, having also had to soothe the children and put them to bed, when she goes to her room, she finds Potgieter stretched out on her bed. He grabs Jezile, covering her mouth, telling her, “Now quiet. I’m not going to hurt you. I love you. I’ve loved you a long time and you know it. If you sit quietly down here we can have a lot of fun. I need you and I’m sure you need me” (204). Potgieter adds that Jezile must know that he does not love his wife. Despite her “panic and horror”, Potgieter proceeds to rape Jezile. Afterwards, when she lies “curled up like a ball at the opposite end of the bed and winced and whimpered like a wounded animal”, Potgieter pleads with her to “understand”. He is “sorry it happened that way”, he says, and tells Jezile that if the law did not forbid it, he “would even marry her”; he brought her with him all the way to Bloemfontein because he “could not bear not to see [her] ever again”. Jezile, perhaps even because of Potgieter’s attempt to put a cloak of sentimentality over his brutal deed, remains “inconsolable” and “outraged”, and “felt completely alone” as well as “dirty and steeped in evil” (205). She washes herself over and over at the cold water outside tap – her only ablution facility. Although she thinks of fleeing to Sigageni the next morning, the thought of informing her people of the reason for her sudden return makes her burn with shame; after Mabiyela’s recent tarnishing of her reputation as a virtuous wife and mother, she is not even confident of sympathy and trust in the veracity of her account of her ordeal in the local community. “Rape is a burden to its own victim” (205) – the old and ugly truth of which the narrator reminds us here.

The rape seems not to be repeated, and Mrs Potgieter appears not to suspect her husband as the cause, as Jezile’s resultant pregnancy begins to show; she actually treats Jezile more kindly than before. When birth pains come, the Potgieters drive her to the hospital, where the evidently white child is safely delivered – a little boy. Her whole former life will be overthrown by the event. Even though the police come asking, Potgieter’s local standing allows him to fend off enquiries (this is, of course, the period of the Immorality Act in South Africa, when interracial sex has been criminalised). The next morning, Potgieter puts Jezile on the train home, having bought her a ticket and given her money, nappies and food. She will never see the Potgieters again; she leaves almost exactly a year after arriving in Bloemfontein. Now a new loneliness will beset Jezile. She goes first to her mother’s home; neighbours come to see the child and are quietly dismayed at the evidence of its mixed race. Jezile tells her mother, three days after her arrival, how she was impregnated; the older women in her mother’s community treat Jezile with great tenderness. But, although this child will be a member of his mother’s family by marriage, her mother-in-law has to be informed, and after a fortnight with her own mother, Jezile has to go back to Mabiyela with the baby. In Sigageni, a Majola family council expresses the fear that the police will come down on them because the baby was so clearly fathered by a white man; he cannot be a part of the Majola family, but they cannot decide what to do until Siyalo returns from jail to tell them what he thinks. To Jezile’s surprise, her fierce mother-in-law is now a weaker, softer person, and she allows Jezile to remain in her household with the “scandalous” baby. However, the church is Mabiyela’s mainstay, as it is for so many black women especially, and when the visiting minister hears about the two-month-old baby, he excommunicates Mabiyela for having harboured Jezile and the baby instead of sending them away to live with Masibiya. By the end of the week, Jezile tells her utterly downcast mother-in-law that in order to spare her from being punished for something that is no fault of hers, she will go with her three children to live with her own mother. Fortunately, at a Majola family meeting, it is decided that Jezile will be permitted to do so; the future of the two Majola granddaughters will only be finally determined when Siyalo can be consulted after being freed from jail in several years’ time.

The years with her three children, including the baby (cherished and nicknamed Lungu, meaning “white person”), are eventually happy ones. But then, after the release of Siyalo – who makes no contact with Jezile, or any attempt to hear her account of how she came to give birth to a white man’s child – several messengers arrive out of the blue from the Majola family. They have come to take Jezile’s daughters to their father’s family, who have this customarily indisputable right. Just like that, the two bewildered girls are led away, despite “their eyes pleading” with Jezile’s not to allow this separation. Jezile’s emotional shock at the loss is evoked as follows: “Pain raged beyond her control. Life seemed to recede like the setting sun leaving a pool of darkness behind” (227). Jezile feels as if she has been both emptied and “turned inside out”. Her mother and the local women keep watch over the emotionally and physically collapsed Jezile. It is only after a fortnight in this catatonic state that Jezile stirs again; no longer “frantic”, she calls for Lungu in a voice that is “loud and clear”. Lungu rushes to her side, exclaiming, “She’s awake, mother is awake, she’s all right” (227).

Some time after Jezile’s recovery, she gets the first of many regular letters from her mother-in-law, reassuring her that her daughters are well and have adjusted to life among the Majolas and with their father. As they grow older, the girls are sent to two of the better available boarding schools. Soon, it is 1976. S’naye, at 19, is completing her schooling; she will train as a nurse. Ndondo, who is two years “behind” her sister and in another school, is a leader there because of her strong personality and maturity. Lungu has been placed in the local school for “Coloured” [ie “mixed race”] children; it happens to be the school where Siyalo (who, by proxy, informs Jezile that he has no objection to it) works as caretaker. Soon, the political tensions of the time erupt in demonstrations by schoolchildren that are fiercely suppressed. Ndondo – who committed no violence – has to go on the run from the police, who want to arrest her as one of the protest instigators. Not too long after this, Jezile gets a secretly posted letter informing her that Ndondo has crossed the border to the north to train as an MK soldier. Lungu, who is also an admired leader at his school, despite his youth, gets shot during a demonstration in which he has participated, and is left paralysed in his lower body. But the boy has a strong spirit; his friends, who love him, constantly carry and cart him around, and he eventually, with the help of a bursary, trains and qualifies as a medical doctor.

One evening, S’naye arrives unexpectedly with the news that she was secretly approached by Ndondo and asked to prepare their mother for a risky visit from Ndondo later that night. The visit, though brief and dangerous, is greatly heartening to Jezile, who is proud of her daughter’s courage and dedication. Jezile accompanies Ndondo part of the way when she leaves in the early hours; as she returns home, she finds one of the young white soldiers who have been patrolling the area, somehow informed that Ndondo the revolutionary is around, about to rape S’naye, who remained behind. Desperate to stop this, Jezile grabs a knife and stabs the soldier to death. She is calm in the aftermath, telling S’naye to dress in clean garments and to accompany her to the Majola homestead to inform Siyalo. They walk the entire distance. Jezile’s first words to Siyalo are a reproach: “Why didn’t you ever come Siyalo, ever, ever?” Jezile says that because Siyalo previously never came to hear the truth from her, she had to make the effort to inform him, herself, of the fact that, as she puts it, “it’s happened again. Only this time, he wanted to rape S’naye” – conflating Potgieter and the soldier into a single figure of the white rapist. She tells Siyalo, “I could not let it happen again” (244). She explains that she stabbed the soldier to death, knowing that Siyalo will understand the implications at once – Jezile will be arrested, brought to trial and, inevitably in apartheid South Africa, sentenced to life in prison. Jezile continues, in simple words, “I had to defend her. We have to defend ourselves.” Unspoken in her words, and perhaps not even intended, is the point that for so many years, even after his release, Siyalo was not there to defend her and did not stand by her after the revelation that she had given birth to a white man’s child. All that this gentle man can do is look into Jezile’s eyes, at first “wordlessly”, as both are drawn into a vortex of the memories and feelings that entwine them. Then he holds her hands tightly in his and whispers “inaudibly, more to himself than to her, ‘Jezile, life of my life’” (245).

Those words end the narrative – perfectly, tragically and unforgettably. The meaning of the title is fulfilled, but one is left as wordless as Siyalo. The horrors of this time have still not been erased, but a novel of this stature bears witness to them, as it does to the astonishing courage and strength of many of apartheid’s victims in a way that is adequate to the place, time and people we must never forget, and in whose memory we have to continue to strive for a country in which all lives are cherished and cherishable.

The post African Library: <em>And they didn’t die</em> by Lauretta Ngcobo appeared first on LitNet.

Vers & kapittel deur Daniel Hugo: ’n lesersindruk

$
0
0

Vers & kapittel
Daniel Hugo

Uitgewer: Kraal uitgewers
ISBN: 9780994715944

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

Die einste Cecile Cilliers wat onlangs oorlede is, het iewers geskryf dat ons ’n volk van poësieskrywers is. Maar, het sy gevra, is ons ’n volk van poësielesers? ’n Vraag wat my dikwels treiter omdat ek so skugter vir die poësie is. My kennis oor dié genre skiet eenvoudig tekort.

Met ’n skeut waagmoed dus het ek Daniel Hugo se Vers & kapittel aangeskaf. Dié bundel is ’n versameling van Hugo se artikels, rubrieke en naskrifte oor die poësie wat meesal in dagblaaie verskyn het. Gerusstellend het ek geweet dat Hugo met wyd erkende gesag oor die onderwerp skryf. Vers & kapittel bevestig hom as ’n kenner van dié genre.

Veral drie indrukke staan vir my uit na die lees van die boek: hoe die poësie funksioneer, allerlei interessante wetenswaardighede en Hugo se persoonlike bemoeienis met poësie.

’n Goeie voorbeeld van hoe poësie funksioneer, en daarmee saam die vertaling van klassieke werke in Afrikaans, is die behandeling van Omar Khajjam se Die Roebaijat. Die kwatryn as versvorm word wydlopig behandel. Hiermee saam word die uitdagings rondom die vertaling van gedigte uiters onderhoudend onder die loep geneem. In hierdie verband stel Hugo dit so: “Die graad van kulturele sofistikasie wat ’n taal bereik het, word dikwels gemeet aan die vertalings van klassieke tekste uit die wêreldletterkunde.” (95). Die stuk oor Goethe in Afrikaans onder die opskrif "Die Vermetelde Vertaler" is aangrypend mooi. Wat ’n mens bybly met die vele invalshoeke van die digkuns is die wonder van die woord.

Wat wetenswaardighede betref, is daar net te veel om in ’n enkele resensie te noem en ek volstaan met een voorbeeld. Dit is insiggewend om te dink dat die Afrikaanse digkuns, teoreties gesproke, alreeds 900 jaar oud is! Dit het inderdaad alles by ’n monnik in ’n klooster begin (96).

Daniel Hugo koester die digkuns van kindsbeen af en leef dit elke dag uit. Dít lei ’n mens deeglik af met vele outobiografiese mededelinge. So kan die verbintenis tussen hom, sy pa en Elisabeth Eybers as astraal aandoenlik beskryf word.

Wat ’n diep indruk op my gemaak het, is die respek waarmee Hugo as ongelowige die werk van gelowige digters behandel.

Vers & kapittel is ’n besondere stuk werk wat ’n poësie-groentjie soos ek daartoe kan beweeg om met toenemende waagmoed na digterlike tekste te kyk.

The post <i>Vers & kapittel</i> deur Daniel Hugo: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Wat is in ’n naam? Dieselfde port, nuwe etiket

$
0
0

In 2020 sal dit twee dekades wees sedert die Suid-Afrikaanse portbedryf deur die Europese Unie ingelig is om afstand te doen van die port-benaming. Dis vanjaar ’n dekade sedert die landbouhandelsooreenkoms tussen Suid-Afrika en die Europese Unie onderteken is, en van 1 Januarie 2012 af dra alle portwyne wat in Suid-Afrika gemaak word, ’n naam wat bestaan uit “Cape” gevolg deur naam van die betrokke styl, skryf Maryke Roberts.

Ná die naamsverandering produseer die plaaslike wynbedryf Cape White, Cape Pink, Cape Ruby, Cape Tawny, Cape Late Bottled Vintage (LBV), Cape Vintage en Cape Vintage Reserve.

Die term “port” word deur die Europese Unie beskerm en verwys net na wyne van die Douro-vallei in Portugal. Port is ’n gefortifiseerde wyn – soos jerepiko, sjerrie en muskadel – wat gemaak word deur ’n gedeelte druifspiritus of brandewyn by die wyn se produksieproses te voeg. Die spiritus word bygevoeg voor die fermentasieproses voltooi is, wat die wyn die natuurlike soetheid van die druif laat behou en dit ryk, volrond en sag op die tong maak.

Hoewel port al sedert die 1800’s op sommige Suid-Afrikaanse wynplase gemaak word, word Boplaas Familiewingerde, De Krans Wyne, KWV en Allesverloren as die land se top-portprodusente gereken. Boplaas het meer Veritas Dubbelgoud-toekennings in die afgelope 15 jaar opgelewer as enige ander kelder en De Krans onder meer 11 Platter 5-ster-toekennings oor die afgelope 13 jaar.

Carel Nel, eienaar van Boplaas, was in 2000 die voorsitter van The Cape Port Producers’ Association (CAPPA) toe die kennisgewing van die Europese Unie opdaag. Hy vertel die lede het verskeie vergaderings en dinkskrumme gehou en toe besluit op die benaminge Cape Ruby, Cape Tawny en so meer. “Die Ruby-, Tawny-style was reeds aan die verbruiker bekend en die woord Cape is eie aan Suid-Afrikaanse wyne,” vertel hy.

Carel Nel, eienaar van Boplaas Familiewingerde buite Calitzdorp.

Boets Nel, mede-eienaar van De Krans Landgoed op Calitzdorp, is nog een van die portbedryf se kampioene. Die plaas het 11 agtereenvolgende 5-ster Platter-toekennings en twee SA Kampioen Port-trofees in 2012 en 2014 by die SA Jongwynskou behaal.

Die naamsverandering het De Krans ook nie regtig geraak nie, omdat verbruikers reeds vertroud was met die style en die naam Cape lank voor die woord “port” verdwyn het.

Boets Nel is die mede-eienaar van De Krans-landgoed op Calitzdorp.

Boets vertel: “Ons het die naamregulasies reeds sedert die laat negentigs sien kom. Ons is reeds sedert 1970 verbied om die ‘P-woord’ in Europa te gebruik. Daarom het ons al sedert die vroeë 1990’s die naam Cape voor die styl begin gebruik – om seker te maak ons porte word nie verwar met die porte uit die Douro nie.

“Die ooreengekome datum van 1 Januarie 2012 – alle port wat voor dit gebottel en gesertifiseer is, kon nog as ‘port’ verkoop word tot voorrade uitgeput is – het ons laat besluit om sommer baie 2010 The Last Cape Vintage Reserve Port-magnums net voor Kersfees 2011 te bottel. Dis tydens die laaste Wyn- en Spiritusraad se proe voor Kersfees (van daar die naam) goedgekeur, so ons sal hulle nog ’n hele paar jaar hiermee irriteer,” vertel hy met ’n vonkel in sy oog.

Boets vertel: “Ons kon darem ook met die EU onderhandel dat ons die stylbenamings soos Cape Ruby en Cape Vintage ook in Europa mag gebruik (wat nuwe markte vir ons geopen het) nadat ons bewys gelewer het aan die EU se spesiale komitee, met fakture en etikette, dat ons hierdie benamings reeds sedert die vroeë 1990’s gebruik het.”

Sedert die EU se verbod het produsente nie net met die nuwe name slim gedink nie, maar ook met gebruike.

Boets sê: “Ons moet die verbruiker altyd herinner dat port nie net in die winter voor kaggel gedrink word nie, maar afhangende van die styl, enige tyd van die jaar geniet kan word.”

Hy sê hy geniet hul port saam met ’n verskeidenheid kase, maar ook ’n Tawny saam met bruin uiesop of speseryagtige geregte. “Probeer gerus ’n jong Cape Vintage (Reserve) saam met ’n halfgaar volstruisfillet of ’n mooi Cape Tawny-port, wat jy yskoud kan bedien in die somer. Ek het altyd ’n bottel in my yskas.”

Portstyl-wyne is jonger, sexy en ideaal vir lang somerkuiers.

Louis van der Riet, die wynmaker op De Krans, het sy eie De Krans Berrylicious- skemerkelkie ontwerp wat onder meer pienk portwyn, aarbeie en mentblare kry. Dit bestaan uit 75 ml De Krans Cape Pink, 50 ml aarbeisap en 75 ml sodawater. Garneer met mentblare, twee groot aarbeie en fyn ys.

Dié heerlike somerdrankie is deur Louis van der Riet, wynmaker by De Krans-landgoed, ontwikkel.

Hy sê ook: “Ek geniet ’n glasie Vintage-port saam met ’n koedoefillet, maar geniet dit nog meer om port te gebruik wanneer ek kook. Een en ’n halwe bottel Cape Ruby saam met ’n heel springbokboud, het al twee keer die gesogte Calitzdorp Appelkoosfees potjiekoskompetisie-trofee gewen.”

Louis van der Riet, die wynmaker by De Krans-landgoed, het sy eie skemerkelkie ontwikkel.

Francois Ferreira, sjef en hoof van die Francois Ferreira Academy op George, was vir etlike jare die glanssjef by die Port-feeste op Calitzdorp. Hy het ook verlede jaar vir De Krans ’n port-en-biscotti-proe saamgestel. Hierdie kombinasie is baie gewild in Italië en die idee om dit na Suid-Afrika te bring het van die kos-en-wyn-liefhebber Denise Lindley gekom nadat sy De Krans se Moscato tydens ’n middagete geniet het. Francois het saam met Boets Nel en die voormalige bistrosjef Retief van der Walt ’n reeks biscotti “geskep” om saam met sommige van De Krans se tafel- en portwyne te geniet.

Francois Ferreira, sjef en hoof van die Francois Ferreira Academy op George, was vir etlike jare die glanssjef by die jaarlikse Portfeeste op Calitzdorp.

De Krans se Pinotage Rosé word gepaar met ’n biscotti van gemengde kruie, terwyl die Moscato die ideale smaakmaat vind in ’n tradisionele biscotti. Die landgoed se Touriga Nacional bring weer ’n lied na mens se lippe wanneer dit met ’n biscotti van biltong gekombineer word. Aangesien die meeste mense van koffie hou, sal die Original Espresso van De Krans en biscotti van koffie, vanielje en kasjoeneute die tonge behoorlik aan die gons sit. En die pièce de résistance? Wel, wat dan anders as De Krans se Cape Vintage wat saam met ’n allspice-choc-chip-biscotti geniet word.

Francois vertel port is in sy DNS, omdat hy Portugese bloed in sy voorgeslagte het. Hy vertel dat hy nooit regtig van Portugese port gehou het nie, maar toe hy Klein Karoo toe trek, hom natuurlik in die hartland van die Suid-Afrikaanse portwynwêreld bevind het. “Ek het toe besef nie alle portwyne hoef soet Ruby te wees nie; daar is verskillende style en so mettertyd het ek al die style begin ontdek.

“Oor die jare het ek verskeie portwyn-en-kos-pasmaats by die Portfeeste gedemonstreer en verlede jaar selfs saam met Boplaas die ‘Some like it hot’-demonstrasie met brandrissies gedoen. Ek het portwyne en tafelwyne van Portugese kultivars gebruik en die meeste mense het die portwyne bo die tafelwyne verkies,” vertel hy.

Francois sê hy geniet portwyne nie net in die winter nie. “Ek hou van portwyn in kos, saam met kos, en alleen. Die wit en pienk portwyne met suurlemoen en baie ys is heerlik verfrissend in die somer. Ek maak ook graag vir gaste my portini – pienk of wit port met jenewer of vodka en fyn ys.”

Dis ook lekker om port eerder as wyn saam met ’n ryk dis te bedien. Francois sê mense moet ook vergeet van die idee dat portwyne net by kaas en beskuitjies en wildsvleis pas. “Ek het al selfs vis in pienk portwyn geposjeer en dit was heerlik!” vertel hy.

En vir nagereg maak hy heerlike strope uit portwyn. Hy kook dit oor lae hitte en voeg steranys en suiker by en maak soet strope wat heerlik oor roomys is, of ’n portglansel wat hy oor varklies of boudvleis smeer.

Sjef Frans Groenewald van Gabriëlskloof Restaurant buite Botrivier sê hy word heeltemal nostalgies as hy aan portstylwyn dink. “Ek dink sommer terug aan my toerdae deur Portugal en sommer hier hy die huis met ’n lekker kaasbord.

“Port werk vir my mooi saam met wild, omdat ek daarvan hou om spek, jenewerbessies en pruime saam met wild te bedien en die rookkarakters werk dan lekker met iets soets in die glas. Dis ook heerlik met sterk kase en ’n gemmerkoekie om die volronde smaak te gee.”

Sjef Frans Groenewald van Gabriëlskloof Restaurant buite Botrivier.

Hy voeg by dat hy in die somer ’n portjellie saam met die hoenderlewerterrien bedien of ’n portgranita as ’n verfrissende alternatief geniet.

Portwyn word ook nie net uit die tradisionele portkultivars – Tinta Roriz, Touriga Nacional, Touriga Franca, Tinta Barocca, Tinto Cão en Tinta Amarela – gemaak nie.

Gerhard Swart, hoofwynmaker by Flagstone Wynkelder in die Strand, sê Flagstone The Last Word word sedert 2005 gemaak en dié eerste oesjaar is deur Bruce Jack, die stigter van Flagstone, gemaak. “Die 2005- en 2006-oesjaar is gemaak van shiraz uit die Tulbagh-streek, 2009 van Touriga Nacional uit die Overberg en die 2013 van Pinotage uit die Breedekloof.”

Anneke du Plessis, KWV se wynmaker wat na die gefortifiseerdewyn-portefeulje omsien, sê die druiwe vir hul porte bestaan uit komponente wat strek van twee jaar tot 40 jaar oud. Haar mond water as sy sê hul Cape Ruby is die ideale pasmaat vir springbokskenkel met ’n tamatieblatjang, en hul Cape Tawny met gerookte ham en pynappel.

Rijk Melck van Muratie Landgoed buite Stellenbosch sê daar word al vir 90 jaar portwyn op Muratie gemaak. “Portdrinkers bly maar ’n spesifieke groep. Daar mag dalk nou met die nuwe generasie skemerkelkiedrinkers ’n nuwe mark begin. Ek het self ’n skemerkelkie, die Muratie Chuck Norris, ontwerp en dit is erg gewild by ons musiek-en- parsfees!” Die drankie is ’n dubbelsopie Cape Ruby port met tonikum en ’n spatsel Rose’s Passion Fruit cordial.

Kim en Rijk Melck is die eienaars van Muratie Wynlandgoed buite Stellenbosch.

Dys Grundling, ’n wynmaker op Grundheim buite Oudtshoorn, geniet tarentaalpotjie as die beste pasmaat vir sy portwyne. Dys vertel dat die grootste uitdaging wat hom jaarliks in die gesig staar om goeie port te maak, hoofsaaklik gesonde druiwe en oop sementkuipe is. Hy maak port in die Ou Wêreldstyl waar die druiwe nog met drukstokke deurgedruk word. Gelukkig is die Oudtshoorn-klimaat aan sy kant: die droë, warm somers is ideaal vir die Portugese kultivars.

Sjef Archie Maclean van Catharina’s Restaurant op Steenberg Wynlandgoed, pasmaat sy Langbaken Karoo Sunset – ’n Karoo-gewaste kaas met baba ghanoesj, pynappel en druiweblatjang, met appelliefiejellie en suurdeeg-melba-toast – met Allesverloren-port. Die geure komplementeer mekaar uitstekend en dis ’n heerlike plaasvervanger vir nagereg as jy lus is vir iets soet ná ete, maar nie regtig plek het vir baie kos nie.

Sjef Archie Maclean van Catharina’s Restaurant op Steenberg Wynlandgoed

Sjef Archie Maclean van Catharina’s Restaurant op Steenberg Wynlandgoed pasmaat sy Langbaken Karoo Sunset-kaasbord met Allesverloren Port.

La Petite Ferme op Franschhoek se senior sous-sjef, Blaine Coetzer, sê: “In die somer kan jy jou Tawny effe verkoel en saam met nagereg bedien. Dink onder meer aan vars perskes in ’n dik room, of geroosterde pynappel met ’n skeutjie kerriespeserye, wat heerlik op die portwyn sal reageer, of vars bessies met crème fraiche – vra vir ’n lekker glasie verkoelde port-wyn.”

Meer oor CAPPA

CAPPA en SA Wynbedryf-Inligting & -Stelsels MSW (SAWIS) het streng regulasies waaraan Kaapse portwyne moet voldoen. Mike Neebe, eienaar van Axe Hill buite Calitzdorp en huidige voorsitter van CAPPA, vertel dat CAPPA, voorheen bekend as SAPPA, op 29 Julie 1993 by die Calitzdorp Portfees deur wyle Theo Rudman en 12 portprodusente gestig is. Die doel destyds was – en is vandag steeds – om die profiel en gehalte van outentieke Kaapse portwyne van Portugese kultivars volgens die tradisionele metodes en in ooreenstemming met die voorgestelde style te produseer.

CAPPA het 21 lede: Axe Hill, Badsberg, Boplaas, Calitzdorp, De Krans, Delair Graff, Distell – Monis, Groot Constantia, Grundheim, Landskroon, Louisenhof, Muratie, Namaqua Wines, Oranjerivier, Overgaauw, Peter Bayly Wines, Riebeeck, Rooiberg, Slanghoek, TTT Cellars en Vergenoegd, maar Mike sê daar is beslis baie meer produsente wat uitstaande portwyne maak en dit sal goed wees om hulle as lede te kan inlyf.

Calitzdorp se portstylwynprodusente soos Boplaas, De Krans, Axe Hill, Peter Bayly Wines en TTT Cellars wen gereeld pryse in die CAPPA-Uitdaging en ander wynskoue.

Foto's: verskaf

The post Wat is in ’n naam? Dieselfde port, nuwe etiket appeared first on LitNet.

Mens-masjien-verhoudinge en Afrikaanse poësie: ’n onderhoud

$
0
0

In jou artikel bespreek jy die gedig “e-sonnet” (1999) van Susan Smith (LitNet). 

Jy noem dat die spreker “vasgestelde reels” van die sonnet uitdaag, byvoorbeeld reëls in verband met rymskema, lengtes van versreëls en tema.

Jy noem ook dat digters tegnologiese ontwikkelinge uitbeeld deur byvoorbeeld die sosiale-media-terme Facebook en Twitter te gebruik.

Wat dink jy is die (toenemende) invloed van kommunikasie-aktiwiteite (bv sms-tegnologie en sosiale-media-platforms) op taalgebruik in die literatuur/digkuns ‒ veral mbt ’n nuwe generasie jongmense wat tegnies baie aktief en vaardig is? 

Daar is beslis ’n invloed op taalgebruik. Soos wat tegnologiese ontwikkelinge ’n uitwerking op mense se alledaagse lewens het, kan digters ook nie hulself heeltemal losmaak van dié invloede nie. Digters dig oor tegnologie en die invloede daarvan op die samelewing, maar dig ook in die “taal” van tegnologie.

Bibi Silippers is ’n baie goeie voorbeeld van ’n jonger digter wat tegnies/digitaal aktief en vaardig is en wat tegniese/tegnologiese taalgebruik met groot vernuf in haar digkuns aanwend. Kyk maar net die sukses wat sy met haar debuutbundel Fotostaatmasjien behaal het.

Daar is natuurlik die taalpuriste wat al die negatiewe aspekte van hierdie soort taalgebruik sal raaksien. Dit ís so dat daar gedigte bestaan wat tegniese terme en metafore ontgin en as gedigte eenvoudig van swak gehalte is.

Nietemin, dit kan op smaakvolle en kreatiewe wyse aangewend word, en Bibi Slippers en onder andere Loftus Marais en Fourie Botha, asook ’n paar van die ouer garde, soos Marius Crous en Johann de Lange, wys hoe dit gedoen word.

Papier vs iPad/Kindle. Wat verkies jy? 

Papier, papier, papier. Ek staar die hele dag lank na een of ander vorm van ’n skerm, en wanneer dit by lees en ontspanning kom, verkies ek die papier tussen my vingers. Dit is eenvoudig ’n persoonlike voorkeur en ek het niks teen e-lesers nie. Die voordele wat hierdie toestelle inhou vir byvoorbeeld mense met gesiggestremdhede is noemenswaardig.

Jy noem dat voorstellings van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie, spesifiek tussen die jare 2000 en 2012, meer kompleks, vervleg en multidimensioneel geword het.

In hierdie verband haal jy Viljoen (2005:177) aan: “[D]ie kwessie van die verhouding tussen mens en masjien is hoogs aktueel in ’n wêreld waarin ons toenemend afhanklik word van masjiene en die grens tussen mens en masjien voortdurend vervaag.”

Wat is die gevaar of gevare van hierdie vervaging?

Die mees voor-die-hand-liggende gevaar, en selfs vrees, is seker dat die mens sy menswees gaan verloor. Wanneer die mens meer soos masjiene word, kom die essensie van menswees, wat dit beteken om mens te wees, in gedrang. Dit is nie net ’n tema in die Afrikaanse poësie nie, maar ’n idee wat lankal reeds in die wetenskapfiskie ondersoek word.

Ons lewe in ’n tyd van tegnologiese vooruitgang en moontlikhede: 3D printing, hommeltuie (drones), apps, kunsmatige intelligensie, bestuurdervrye motors, virtuele realiteit, ontwerperbabas, ens. 

Hierdie ontwikkelinge beloof voordele vir die mensdom. Dit weerspieël “die ideaal van vooruitgang” (Viljoen 2010:184).

Wat dink jy is die mensdom se grootste tegnologiese triomf/fout?

Ek weet nie of mens dit uitsluitlik as ’n fout kan beskou nie, maar die ontwikkeling van wapens en ammunisie is seker een van die tegnologiese ontwikkelinge wat die grootste vernietiging veroorsaak het en dit steeds doen.

Die motorkar en daaropvolgende tegnologieë wat ontwikkelings in vervoer aanbetref is sekerlik ’n triomf vir die mensdom.

In jou artikel verwys jy na die term kubermens, asook die bundel Kubermens (Eveleen Castelyn, 1999). 

Hoe sou jy die begrip kubermens omskryf, veral mbt identiteit?

Eenvoudig gestel is die term ’n samestelling van tegnologie + mens. In die Afrikaanse poësie, en hoe ek die term vir die ontleding van gedigte vertolk het, is dit egter meer kompleks. Dit het beslis te make met identiteit en handel eerder oor menslike bewussyn en menslike subjektiwiteit – dit is nie soseer geskoei op die liggaamlike nie, maar op die menslike self binne die kuberruimte.

Dit is ook belangrik om daarop te let dat die woord ’n samestelling is wat op ’n tweeledigheid dui – die konstruksie/samevoeging van masjien met mens. Daar is ’n duidelike skeiding tussen die twee entiteite en ek dink dít is presies wat Eveleen Castelyn met haar bundel in gedagte gehad het. In Kubermens ondersoek sy die invloed van tegnologie op die mens en sy wys telkens op die negatiewe, die gevare wat masjiene vir die mens en menswees inhou.

“’n Aantal studies is onderneem oor die impak van tegnologie op die uitgewerswese, en die resepsie en verspreiding van literatuur in ’n digitale omgewing.” 

Wat is die positiewe/negatiewe/toekomstige impak?

Daar is heelparty wonderlike en interessante ontwikkelinge in die uitgewersbedryf, en die moontlikhede vir die toekoms is waarskynlik ondenkbaar. LitNet is ’n uitstekende voorbeeld van ’n aanlyn platform wat tegnologie en vooruitgang aangryp en bevorder. As mens terugdink na net 20 jaar gelede was aanlyn publikasie nog baie nuut, en nou kom dit met nuwe truuks soos ORCIDs en DOI’s en Crossrefs – alles vernuwing wat digitale publikasie as die enigste toekoms bevestig. Dit is goedkoper, vinniger en toeganklik.

Die negatiewe is seker dat in die afgelope 30 jaar wat die uitgewersbedryf dmv tegnologie verander het, baie mense hul werk verloor het - werk wat deur drie verskillende professioneel-opgeleide mense gedoen is, word nou deur een persoon gedoen. Uiteraard kan die gehalte van publikasies ook bevraagteken word. Digitale platforms skep ook die geleentheid vir selfpublikasie – wat natuurlik die kritici se hare laat rys.

Uiteindelik is hierdie ontwikkelinge iets wat nie gekeer kan word nie, en die positiewe uitwerkings sal hopelik die negatiewe oorskadu.

Verskeie artikels bespreek etiese kwessies en die sosiale impak/uitdagings van kunsmatige intelligensie, bv:

Top 9 ethical issues in artificial intelligence
Artificial Intelligence: Commission discusses ethical and social impact with philosophical and non-confessional organisations
Google doing the right thing: It has released its principles for ethical AI
The Ethical and Legal Issues of Artificial Intelligence.

Watter kwessie(s) staan vir jou uit?

Die impak wat tegnologie op die mens uitoefen, is ’n ou gesprek – kyk maar na die protesaksie van die Luddiete in die 1800’s oor werksgeleenthede. Maar kunsmatige intelligensie bring ook ander etiese kwessies waaroor mense kopkrap. Vir my staan ongelykheid en diskriminasie uit, omdat ons hier in Afrika wat tegnologiese ontwikkelinge aanbetref gewoonlik agter in die tou staan. Daar is ’n reuseverskil tussen mense se finansiële, sosiale en politieke status, en toegang tot die nuutste ontwikkelinge is vir baie mense dikwels onmoontlik. Mens moet ook nie vergeet dat tegnologie deur mense geskep word nie, en mense is geneig om te diskrimineer. Ek dink ons land, en selfs ons kontinent, se mense kan makliker slagoffers wees in dié opsig.

Dit is wel gerusstellend dat organisasies/regerings oor hierdie kwessies begin dink en reëls maak om weerloses te beskerm. Dit sal wel interessant wees om te sien hoe lank dit byvoorbeeld die Afrika Unie neem om ook aan die gesprekke deel te neem.

’n Laaste interessante kwessie wat vir my uitstaan, is robot-regte. Dit mag dalk nou soos wetenskapfiksie klink, maar in die toekoms sal ons dalk ons ruimtes deel met robotte wat onafhanklike entiteite met bewussyn en gevoelens is. Die televisiereeks Westworld is ’n goeie voorbeeld van hoe die mens, selfs al is dit in wetenskapfiksie, worstel met die onafhanklikheid van masjiene (veral die singularity-kwessie) en ’n reeks ander etiese kwessies. Ons leef in ’n interessante tydperk, en die stories van vandag is dalk net ons realiteit van môre.

The post Mens-masjien-verhoudinge en Afrikaanse poësie: ’n onderhoud appeared first on LitNet.

Innibos 2018: Rol jy ROF of rol jy RUSTIG ... dit is die vraag

$
0
0

Innibos is bekend vir die grootste opelugmusiekkonsert in Suid-Afrika. Dis nou die Saterdagaandkonsert op die hoofverhoog met ’n volledige orkes, choreografie en vuurwerke. Maar mettertyd het die fees organies gegroei om meer te bied vir ’n wye belangstellingsveld. Vir die kulturele fynproewer is daar ’n rustiger program wat denke voed in ’n stil omgewing. So, as die massas wat rof rol nie jou “ding” is nie, hou moed, jy kan rustig ook rol.

Innibos skop vanjaar vir die 15de keer af vanaf 27 tot 30 Junie 2018 in Nelspruit, Mpumalanga.

Soos genoem: een en almal vind vir hul feesvoete ’n tuiste, hetsy die opskoppers, grapjasse, kunstenaars, musiekliefhebbers, boekwurms, kunsvlyters, koekbakkers, natuurliefhebbers, gholfspelers, woelwaters en natuurlik die literêre fynproewer. Dan kom die Gin-proe, ’n boerderytoer en Klassieke Kamers, verskeie kunsuitstallings- en besprekings en kunsflieks daarby en ... en ... eenvoudig net te veel om op te noem!

Die siele wat verkies om rustig te rol sal bly wees om te verneem dat daar ’n boekefees by Hoërskool Nelspruit se Kultuursentrum gehou word, waar hulle in ’n pragtige ruimte kan ontspan. Op die perseel is daar boeke te koop, indiepte boekgesprekke word gehou en die bekende Laevelders Anton en Esra Bosch se keramiek word daar uitgestal. Daar is ook koffie en heerlike kos beskikbaar. Toegang tot die Boeke-oase is gratis en daar is oorgenoeg parkering.

’n Kinder-storie-krôl word op dieselfde perseel gehou. Dit is verlede jaar vir die eerste keer aangebied en was ’n blitssukses. Buiten die uiters gewilde Boeke-crawl sien ’n komedie-crawl ook in 2018 die lig by Inwenyama Lodge. Die Boeke-crawl word vanjaar by die Sudwala Grotte gehou en Woorde Innituin by Suikerbossie Teetuin. Vir die tearterliefhebbers sal daar 15 toneelstukke by verskeie verhoë in die dorp op die planke wees.

Vir die rowwe rollers word die feesterrein in ’n “dorp” omskep met sy eie infrastruktuur (krag, riolering, sekuriteit, strate) wat jaarliks op die gronde van Hoërskool Bergvlam gebou word. Daar is kuierareas, ’n bosmôl met 200 kunsmarkstalletjies, waarvan 67 vanjaar vir die heel eerste keer kom kuier, die kunspark met ’n teetuin en rustige musiekvermaak, asook die Boma Kuierteater wat uit sy nate begin bars.

Terloops, as nie eens een van dié jou ding is nie, kan jy gaan gholf speel of York Timbers se “geheime waterval”-toer meemaak.

Gaan bekyk gerus die volledige feesprogram by www.innbos.co.za vir nog inligting.

Ek het met die Innibos-wenspan gesels en die geesdrif is aansteeklik!

“Die feesganger, die kunstenaar en die uitstaller is waarom alles draai. Vir ons gaan dit daaroor om die beste te wees, voortreflik te wees en volhoubaar te bly. Van die eerste dag af kon die balans tussen kostes en inkomste gehandhaaf word. Nie ’n maklike taak nie, aangesien dit ons beleid is om kunstenaars so goed moontlik te vergoed en mooi na hulle om te sien,” vertel Andy Lubbe wat die visie gehad het om Innibos te begin.

Andy Lubbe

Vyftien jaar het verloop sedert dié driemalige wenner van die gesogte Fiësta vir die Gewildste Fees begin het en Innibos rol al vinniger. Met die eerste toekenning in 2012 het Innibos R50 000 losgeslaan wat net so in die gemeenskap teruggeploeg is.

Van ’n totale 25 000 besoekers vir die eerste fees het dit nou tot sowat 100 000 besoekers gegroei, ongeag die wisselvallige ekonomie. Innibos het sy eie identiteit ontwikkel wat hom al dieper in die hart van die Laevelder en die feesganger ingrawe. Daarby is die klimaat ’n groot vennoot en natuurlik is die wenspan na 15 jaar nog net so geesdriftig soos destyds. Die oorspronklike bestuurspan werk nog steeds saam en brei tans uit om die resep tot sukses in die volgende geslag neer te lê deur jonger assistente aan te stel.

Mariolise le Roux, bemarkingsassistent

Alles het begin toe Andy, destyds deeltydse sanger en boer met ’n groot liefde vir musiek, besluit het dat die Laeveld sy eie fees broodnodig het.

Andy:

Een en almal wil mos net see toe gaan vir vakansie, maar hier sit ons in die pragtige Laeveld met die beste winterweer! Kultureel het daar destyds nie veel aangegaan nie. Die fees is dus om hierdie rede geskep en ons is baie bevoorreg om ’n bydrae te lewer tot die kultuurlewe en toeristebedryf in die Laeveld.

Hoe keer ’n mens dat die momentum nie afneem nie, trouens dat dit al wyer uitkring om meer voorkeure in te sluit, selfs grense oor te steek en steeds gesog te bly?

Andy:

Ons het van die begin af met ’n tema gewerk. Die fees het organies gegroei en telkens word ’n nuwe invalshoek met ’n nuwe tema uitgedink. Dit is ’n riem onder die hart om te sien hoe die gemeenskap ook inkoop op die tema. Plaaslike besighede sal dit byvoorbeeld in hulle bemarking inkorporeer. Die 2010-tema “Ingeprop” was my idee toe ons tussen die wêreldbeker-sokkertoernooi en Kersfees moes inpas! Maar in September is dit reeds ietwat te warm, daarom hou ons by wintermaande.

Nog ’n been van die wenresep kom van Innibos se mede-stigter, Sandra Jacobs.

Sandra Jacobs

Sandra:

Ons wou van meet af aan gewone goed buitengewoon goed doen. Dis my hartsding om elke jaar op die vorige jaar te verbeter. Ons ding met onsself mee. Dit gee ons energie om elke jaar verlede jaar se grense oor te steek en die pakkie vars op te maak, nuut te maak en met ’n verrassing aan te bied. Ek wil telkens met nuwe oë kyk, anders, beter, lekkerder, goedkoper en meer oorspronklik wees.

En dis hoe Innibos rol!

Verskeie dinkskrums of eerder breinbollemakiesies word gehou na afloop van die fees om idees te oes vir die komende jaar se fees. Terme soos rol jy rof of rol jy rustig en breinbollemakiesie is juis voorbeelde wat ontstaan as ander skeppende geeste ingetrek word by die beplanning.

Die talle take wat voorlê nadat daar op ’n feesprogram besluit is, word deur kundiges op elke gebied behartig.

Een so ’n span wat die enorme taak van Produksies behartig, is die gedugte ma-en-dogterspan, Philna Scholtz (Produksies) en Adelene Niehaus (Kunstenaars).

Philna Scholtz en Adelene Niehaus

Philna:

’n Allemintige 72 produksies is met die eerste fees op elke moontlike verhoog in die Nelspruitomgewing aangebied! So algaande het Innibos ’n identiteit van sy eie gekry en het die program verander en uitgebrei om aan meer voorkeure te voldoen.

Ek probeer elke jaar slimmer te werk gaan; vindingryker, om meer koste-effektief te wees en sake gladder te laat loop. Ons bespreek meer as 1000 bednagte vir al die kunstenaars. Elkeen weet waar hy bly, wanneer hy waar moet wees vir optredes en talle ander detail.

Kunstenaars werk gewoonlik vir ’n loketinkomste en dus is dit belangrik om eerder minder produksies op die planke te bring, maar te sorg dat die sale vol is. Die balans in ʼn program is geweldig belangrik.

By die keuring van produksies word baie kriteria in gedagte gehou, soos die toeganklikheid van die produksie, die grootte van die rolverdeling en die grootte van die stel.

Ek woon jaarliks ander feeste by en peil onder die gehore waarvan hulle gehou het al dan nie. Daar is egter ruimte vir meer ernstige teater, maar weens ons beleid om die akteurs te vergoed met die verkope, moet ons maar versigtig kies om dit vir hulle die moeite werd te maak.

Vandat ons boekprogram uitgebrei het, lok ons nou ook die ernstiger feesganger en groot skrywers. Verlede jaar was Etienne van Heerden, Dolf van Niekerk en Bibi Slippers hier om boekgesprekke met lesers te voer.

Al hierdie aspekte van die program maak dit uiters uitdagend om die aanbiedinge te sinchroniseer. Die span sit koppe bymekaar sodat sake vlot kan verloop en aangesien beide Adelene en Philna uiters georganiseerd en agtermekaar is, vloei al die reëlings teen ’n snelle tempo.

Om die kroon te span, maak Adelene hierdie jaar ook haar debuut as regisseur van die rockprogram wat sedert 2016 Donderdagaande op die hoofverhoog ruk en rol.

Nog twee steunpilare van die Innibos-bestuur is Pippa Botha en Alison Linde.

Pippa Botha

Pippa bestuur die borgeportefeulje en is die een met die logistieke brein. Sy bly onder meer op hoogte met veranderende regulasies en wette, byvoorbeeld rakende die pendeldiens. Daar is tussen 70 en 80 borge per jaar wat elkeen die regte blootstelling moet kry en dis haar taak om die borg se behoefte met die fees se behoefte te laat klop. Nie ’n maklike taak nie! Pippa is prakties en ’n goeie onderhandelaar.

Pippa:

Dis my werk om te sorg dat wat Andy en Sandra met borge ooreengekom het, gebeur. Ek moet as’t ware van buite af op ’n holistiese manier na die fees kyk, die werkbaarheid van die oogmerk prakties uitvoer. Glo my, dit kan nogal ’n uitdaging word!

Alison is die brein agter die Bosmôl.

Alison Linde

Alison:

My groot liefde is die uitstaller. Ek hou daarvan om hulle te bederf en die aand voor Innibos se hekke open, hou ons ’n groot onthaal vir ons uitstallers. Nie minder nie as 600 mense kry ’n aansit-ete. Vriendskapsbande word gesmee, geskenke word uitgedeel, daar word gedans en fees gevier.

Hierdie jaar is daar ’n ontploffing van kleur (groen, geel, blou en rooi) en nie net die stalletjies nie, maar ook die hele feesterrein word in die kleurtema opgemaak en versier. Daar moet ’n karnavalgevoel heers!

Ons probeer elke jaar om unieke en nuwe produkte in te bring en hou dit sover moontlik kunsverwant. Die kosstalletjies sluit talle lande se kossoorte in, soos Meksikaanse, Griekse, Duitse, Nederlandse, Italiaanse en Sjinese kos. Die bekende Hezron van Sumting Fresh wat sing terwyl hy kos maak is ook daar. En vir die eerste keer, Japannese pannekoeke. Glo my, dit gaan ’n groot verrassing wees!

Vir my uitstallers, doen ek enige ding. As hulle vra, skuif die son, dan doen ek dit.

En daarmee word die hele fees opgesom. Kom rol saam! Die lieflike Laeveldson alleen is rede genoeg om die koue stede vir ’n paar dae agter te laat!

The post Innibos 2018: Rol jy ROF of rol jy RUSTIG ... dit is die vraag appeared first on LitNet.

Jong lesers: Nina en die wacky hare deur Elizbè van der Colff en Chris Venter

$
0
0

Nina en die wacky hare
Elizbè van der Colff, illustrasies deur Chris Venter

Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624054924

Die boek was baie interessant en het my laat lees tot heel aan die einde sonder om die boek neer te sit.

Die tannie skryf ook die woorde presies soos wat ons kinders in graad 5 met mekaar praat en dit was maklik om te lees en te verstaan.

Die illustrasies is mooi kleurvol en vertel jou ook ’n storie op sy eie. Dit het my omtrent laat voel asof ek binne-in die boek lewe.

Ek is ook in graad 5 en ek kon met die kinders identifiseer. Ook die feit dat hulle by “Tierkop” skoolgaan en ons sportklere dra. Ek is net so bly ons het nie sulke juffrouens by ons skool wat se koppe vol luise is nie.

Ek het ook baie van luise geleer wat ek nie geweet het nie. Jiggie … dis grillerig!

Ek moet nog besluit was is erger, om kougom in jou hare te hê of luise?

Dis ’n goeie boek wat my lekker laat lag het, en ook op plekke laat bang word het.

Ek het die boek baie geniet en sien daarna uit om tannie Elizbè se volgende boek te lees.

The post Jong lesers: <i>Nina en die wacky hare</i> deur Elizbè van der Colff en Chris Venter appeared first on LitNet.


Independent filmmaking: “Get out there and make movies”

$
0
0

This year marked the inaugural year of South Africa’s first independent film festival in Cape Town, with the aim of supporting both emerging and experienced filmmakers.

On 24 May, the South African Independent Film Festival, or SA Indie Film Fest for short, took place at the Labia Theatre in Cape Town, celebrating independent filmmaking. The festival showcased 22 short films, documentaries, music videos and even VR films from all around the world.

The panel of judges featured Sean Cameron Michael, Brandon Auret, Ryan Kruger, Ross Learmonth, Steve Wall, Roy Zetisky and Joe Vaz.

Festival director Ryan Kruger says the SA Indie Film Fest aims to give a platform to the vibrant and diverse artists working in independent film today. He is positive about the future of independent filmmaking in South Africa and hopes the SA Indie Film Fest will be even “bigger and better” next year.

Ryan Kruger, festival director of the South African Independent Film Festival

May 2018 saw the inaugural South African Independent Film Festival hosted at the Labia Theatre in Cape Town. How did the idea of this festival come about?

As indie filmmakers ourselves, we’re often confronted with the problem of where to showcase our work once it’s completed – especially in our home country of South Africa. South Africa hosts some brilliant world-class film festivals; however, we saw a gap in the film festival community for a space dedicated to independent filmmaking, and that’s where SA Indie Film Fest comes in.

What exactly is the South African Independent Film Festival, what does the initiative entail and how does it work?

The South African Independent Film Festival aims to showcase and celebrate the very best of South African and international independent film. The festival took place over one day and included screenings of our official selection films, an awards ceremony for the prize-winners, as well as a networking event where the audience and filmmakers got to meet and chat about their favourite films of the season. We received over 100 submissions from filmmakers around the world, and our judges had the difficult task of selecting the very best and most interesting entries for showcasing at the festival. The festival presents an opportunity for indie filmmakers to get their work out there to an engaged audience and presents a potential stimulus for their ongoing careers. At the same time, the audience gets a chance to see what indie filmmakers on the cutting edge are doing around the world.

What film genres did the festival cover?

We had a wide array of entries last year, from experimental interpretive dance to sci-fi comedy to dark and twisted drama. The SA Indie Film Fest prides itself on giving a platform to filmmakers that pushes the envelope in terms of both story and technical achievement. This includes short films, documentaries, music videos and even VR films. The only work we don’t show is non-independent films from large studios.

The South African Independent Film Festival, or SA Indie Film Fest, took place on 24 May this year.

Ryan, what are some of the challenges of organising a festival such as the SA Indie Film Fest?

Firstly, we receive so many brilliant films that one of the most difficult parts of organising the festival is deciding which we are able to show. In our 2018 season, the festival took place over one day, so we had to limit our screening programme to some extent. However, next year we hope to show many more films while maintaining the same standard of quality that the filmmakers set at our last festival.

Secondly, the obvious concern when hosting an event for its first year is attendance and general reception. Fortunately, we had a brilliant turnout in 2018 and a lot of excitement around the festival. We owe this, of course, to the brilliant filmmakers who submitted their work and set such a high standard of quality in filmmaking.

Why did you think it necessary not only to focus on South African films, but to include international films in the festival as well?

It’s essential to broaden the horizons of our local audience with both local and international content. The international indie film market offers narratives and flavours that South African audiences would otherwise never be exposed to. This stimulates both our audience and our local filmmakers toward how the boundaries can be pushed when it comes to filmmaking. On the other hand, when our audience sees our local content alongside our international content, it becomes clear what a serious player South Africa is in terms of the international indie film market.

Would you then say South Africa’s standard of films being produced is on the same standard as international films? Meaning, South African films do not have to take a back seat to international films?

Without a doubt, South Africa can and does produce films on the same level as our international counterparts. The 2018 season featured films from all around the world, including Belgium, China, the United States and France. South African films walked away with some of the top awards, including Best Actor, Best Actress and Best Cinematography, so the talent in South Africa is quite considerable.

The festival took place at the Labia Theatre in Cape Town.

Ryan, what have been some of the highlights of this first festival for you?

The turnout this year was excellent – especially considering that it was our first year! This year’s programme featured some excellent and envelope-pushing work that thrilled our audience and fellow filmmakers alike.

It was especially enjoyable to be able to recognise our award winners via our amazing judges. It was great to see so many local films walk away with some of the top awards!

Please elaborate on the “envelope-pushing work” you guys witnessed. What work stood out for you personally?

With a lot of independent cinema, one of the most prominent difficulties for filmmakers is how to create world-class films on low or no budgets. Some of the films feature technical achievements worthy of multimillion dollar Hollywood movies. For example, “Passion Gap”, a South African short film, stood out for its incredible cinematography, which one would not usually expect to be at such a high standard in a short film.

A site for amazing filmmaking innovation that the festival tries to foster is the VR category. The winner of the award for Best VR Experience, “Seance VR”, displays the incredible potential of VR filmmaking in the clever narrative devices it uses to tell its story in the VR format.

What advice would you give people going into independent filmmaking?

Get out there and make movies! It’s a cliché, but it’s true! Worrying about whether your gear or your movie will be good enough only leads to praxis paralysis. A bad movie is better than no movie.

Ryan, what is your opinion on the future of independent filmmaking in South Africa?

We have a very bright future for independent filmmakers in South Africa. South Africa is mainly known in the international filmmaking community as a “service country” for European and American productions; however, with the amount of talent and number of stories we have to tell, South Africa has the potential to be a site of indie filmmaking genius.

What does the future have in store for the South African Independent Film Festival?

The SA Indie Film Fest aims to return next year bigger and better than ever! The 2019 season will expand to a three-day festival and include more screenings, more great judges and more events. Keep an eye on our social media for more details.

The festival showcased 22 short films, documentaries, music videos and even VR films from all around the world.

Festival director, Ryan Kruger, is positive about the future of independent filmmaking in South Africa.

How do filmmakers go about entering for next year’s festival?

Visit our FilmFreeway page at https://filmfreeway.com/SAINDIEFILMFEST for details. We’re looking for the very best in short films, documentaries, music videos and VR experiences!

Next year’s South African Independent Film Festival will take place on 24–26 May 2019.

Check out the South African Independent Film Festival’s website at www.saindiefilmfest.co.za or Facebook page (South African Independent Film Festival) for more details.

  • All pictures are from the festival’s Facebook page.

 

Here is the complete list of this year’s winners:

Audience Award

“Good Mourning” – Ian Morgan and Warren Ferreira

Best Short Film

“State of Emergency Motherf**ker” – Sébastien Petretti (Belgium)

Best Documentary

“Nanlaban” – Shaun Swingler and Diana Neille

Best Experimental

“Cold Storage” – Thomas Freundlich (Finland)

Best Animation

“Call of Cuteness” – Brenda Lien (Germany)

Best Music Video

“Fortnite – Gasoline” – Sven D and Philipp Primus

Best VR Experience

“Seance VR” – Harry Chadwick and Josh Chadwick

Best Director

Sébastien Petretti – “State of Emergency Motherf**ker!”

Best Cinematography

Fabian Vettiger – “Passion Gap”

Best Actor

Russel Savadier – “Tears in the Rain”

Best Actress

Marguerite van Eeden – “Passion Gap”

Best Editor

Patrice Gautot – “State of Emergency Motherf**ker!”

Best Screenwriting

Christopher Grant Harvey – “Tears in the Rain”

Best Original Score

Sidhaartha Baarnhoorn – “Tears in the Rain”

The post Independent filmmaking: “Get out there and make movies” appeared first on LitNet.

Innibos 2018: Die magiese drie – ’n teater-onderhoud oor die produksie 3 Susters

$
0
0

Lizz Meiring, Margit Meyer-Rödenbeck en Nicole Holm

’n Splinternuwe teks deur Louis Pretorius, die skrywer van kykNET se bekroonde reeks Die Boekklub, is vanjaar tussen die opwindendste debuutproduksies by Innibos. Die stuk heet 3 Susters; ’n dramady oor liefde, verlies en ontvlugting in vyf bedrywe. Dit vra die vraag: Is bloed dikker as water? Dit word met baie humor, patos, ironie en al die ander teksture van emosies hanteer.

Kom reis saam met drie susters deur die slaggate en mynvelde van vrou-, dogter-, en ma-wees. Christine, Anel en Bianca se vlug na Thailand is vertraag. Dis Christine se 50ste verjaarsdag en dis die tweeling se verjaardaggeskenk aan haar. Hoekom moet Anel en Bianca altyd inmeng? ’n Bord sushi sou net so goed gewees het. Sy weet hulle is familie, maar hulle weet ook sy’s bang vir vlieg.

Terwyl die susters die tyd verwyl met kaarte, boeke, cappuccino’s en vlymskerp tonge word lewenskeuses uitmekaar getrek en ou koeie opgegrawe. Want, hier sit hulle nou. Die vlug is vertraag en sy's hoog op kalmeerpille. Bianca is vas oortuig sy't hulle verlore ma gesien. Anel praat met ’n aantreklik man. Christine maak haar oë toe. Sy droom van stilte. Absolute stilte. Sy wens partykeer haar man en seuns wil net verdwyn. Sy mag dit nie dink nie, maar ... sê nou maar, sê nou maar Thailand is die antwoord.

Sal hulle ooit daar kom? Of is almal net te vlugvoos?

Die spelers is Lizz Meiring, Nicole Holm en Margit Meyer-Rödenbeck.

Christiaan J de Swardt gesels met die skrywer Louis Pretorius.

Louis Pretorius | Foto: Lulama Zenzile

Die produksie 3 Susters word as die genre dramady beskryf. Waarom?

Dit is ’n versnit van drama en komedie, soos Die Boekklub. Daar’s ernstige temas wat met ’n onderliggende komiese element vertel word. Ek glo dis altyd die beste mengsel vir ’n storie, want ek voel dis maar die lewe en deel van die Suid-Afrikaner se psige. Ons maak grappies oor die Westdene-busramp. Dis hoe ons sin van ons lewe maak.

’n Mens dink onwillekeurig aan die regisseur Corné van Rooyen se onlangse rolprent, Susters, en die dramaturg en regisseur Nico Scheepers se bekroonde teaterproduksies Amper, Vrystaat en Nêrens, Noord-Kaap waarin die verhouding tussen sibbe ondersoek word. Hoe het jy die magiese drie-konsep in jou teks benut?

Vir my lê die kern van die magiese drie in die balans wat dit skep. Daar’s ’n sentrale punt wat die twee uiterstes balanseer. Die probleem kom egter in as die sentrale punt te swaar dra aan die twee pole. Wat gebeur as die middel in mekaar sak?

Toe Margit vir my gesê het sy soek ’n teks oor drie susters het my moed in my skoene gesak. Ek beskou Amper Vrystaat as een van die beste stukke teater in ’n baie lang tyd. Hoe verbeter jy daarop of hoe skep jy nuut rondom die tema van susters met iets so vars in die geheue. Willem Anker het my die idee gegee om twee van die sussies ’n tweeling te maak, wat darem al klaar ’n ander dinamika gegee het. Ek het geweet ek wil ’n meer dialooggedrewe teks skep, maar met die gebeure in die verlede wat die hede beïnvloed sou daar altyd monoloë wees. Ek was bewus van Nico se werk en het probeer wegskryf van dit wat hy so ongelooflik goed reggekry het. Hopelik hét ek dit reggekry en vind mense iets nuut in die dinamika van dié drie sussies. 

Wat is die temas en kwessies waarmee jy in die produksie delf?

Die hooftema is hoe ’n groot verlies in ’n mens se jeug jou kan beïnvloed. Die susters is deur ’n gemeenskaplike ervaring as jong dogters en dit het elkeen van hulle se uitkyk en houding teenoor die lewe bepaal. Die een het ontsnap in ’n droomwêreld, die ander het ’n rebel geword en die ander ’n versorger. Hierdie rolle wat hulle aangeneem het, het dan ook – en beïnvloed steeds – die susters se verhoudings met mekaar. Ek het probeer kyk na hoe ’n mens dan hierdie sikliese aard van konflik wat tussen sibbe ontstaan kan verbreek. Dit klink alles baie droog en akademies en vervelig. Basies is dit drie sussies, elkeen met hulle eie moerse koffers baggage wat vasgevang is op ’n lughawe, die aand probeer oorleef en tussenin ontdek dat om werklik te lewe jy die verlede moet laat gaan. 

’n Man ondersoek die psige van drie vroue. Wat het jou navorsing behels? Sou dit nie “natuurliker” met drie broers gewees het nie?

Ek het ’n jonger sussie, maar sy’s vroeg koshuis toe. Ons het later mekaar leer ken, maar sy’s in ’n ander fase van haar lewe as die drie susters oor wie ek geskryf het. Ek’t maar meer gedink en gekyk na die huidige vriendinne in my lewe. Toe ek besluit het op die tema wat ek wou ondersoek, het ek gekyk hoe so ’n gebeurtenis moontlik sielkundig die susters kan beïnvloed. Daarna het ek die karakters geskets en toe getoets by ’n paar vriende, my terapeut en so meer. Toe hulle gelukkig was met die karakters se reise het ek die storie begin weef. Ek het vrouetydskrifte en blogs gelees, maar dit het niks gehelp nie, want uiteindelik is mense, mense. Ons het sekere sentrale psigiese wonde wat dieselfde bly vir enige geslag. Ek weet eerlikwaar nie of dit natuurliker sou wees met drie broers nie. Ek dink partykeer my manlike karakters is meer stereotiep as die vrouens wat ek skryf.

Meen jy daar is ’n verskil in die intensiteit/aard van ’n verhouding/vriendskap tussen susters en susters versus broers en broers versus broers en susters?

Ek is nie ’n kenner op die gebied van broers/susters-verhoudings nie. Ek dink persoonlik dit wissel van huishouding tot huishouding. Ek glo as enige broer-suster verhouding oorleef tot almal groot is, verdien die ouers en die kinders ’n pluimpie!

Wat is die uitdagings/dissiplines in die skryf van ’n TV-teks (soos jou bekroonde Boekklub) teenoor die van ’n teaterstuk?

’n TV-reeks speel gewoonlik oor ’n langer tyd af met meer karakters en stories. Daar’s baie meer spesifieke struktuur wat gevolg moet word. Jy moet ook jou begroting en lokaliteitbeperkings in ag neem. Die skryf van 624 minute se TV is ook ’n marathon wat jy oor maande hardloop. Jy skryf elke dag. Jy’t sperdatums. Dis ’n werk deur en deur. Met die teaterstuk het ek bietjie meer vryheid gehad. Ek glo ook dat jy met slim ontwerp enige plek heen kan gaan op ’n verhoog. Dis ’n enorme vryheid.

Die aktrises gesels oor hul karakters.

Margit Meyer-Rödenbeck, die vervaardiger van dié produksie, is al 28 jaar in die vermaakbedryf betrokke. Sy vertolk die rol van Anel.

Anel is al deur die meule: drie keer getroud, drink te veel, rook te veel, redelik “sletterig”. Man het haar en tweejarige kind gelos. Sy is al vir 20 jaar permanent in survival mode. Sy leef letterlik van dag tot dag en van die hand in die tand. Om te survive, is universeel, maar Anel is redelik ver van my af – in die sin van ingesteldheid. Anel rebelleer teen haar omstandighede nog vanuit ’n tienerfase. En ek – Margit – wil beslis nie so baie aandag soos Anel trek nie!

Vir my is die tema elke vrou se versugting en drome en dikwels lê die antwoord sommer vlak voor jou. Susterliefde wat ’n vangnet skep vanwaar jy kan spring of inval. (Familie hoef nie van mekaar te hou nie, maar ons gaan mekaar nie verloën nie.)

Nicole Holm vier vanjaar 20 jaar op die verhoog. Sy vertolk die rol van Bianca.

Bianca is ’n klein dogtertjie, vasgevang in ’n grootmensbestaan. Haar veilige plek is haar ryk, effe desperate droomwêreld. Sy’s dus redelik gereeld in la-la-land en onbewus van haar onmiddellike omgewing. En ja, ai, hierdie kan net sowel ’n beskrywing van myself ook gewees het. Ek moet darem byvoeg dat Bianca net een job het en geen kinders nie. Dus het sy die luxury van wegglip wat ek nie so gereeld gegun word nie. En sy werk in ’n blommewinkel. Blomme gee my hooikoors!

Lizz Meiring, met 34 jaar se veelsydige ondervinding as aktrise, skrywer, regisseur en vervaardiger, vertolk die rol van Christine.

Christine is die ouer suster. Sy het pas 50 geword en haar tweelingsusters het vir haar ’n vakansie gekoop Thailand toe. Sy is bang vir vlieg. Sy is een van daardie helikopter-ma’s wat alles in haar wêreldjie beheer; ’n laerskoolonderwyseres wat al 27 jaar getroud is. Sy is eintlik ’n baie goeie mens, maar sy leef in ’n wêreld wat haar insluk. Sy is deernisvol, maar het min takt en haar oordrewe sin vir verantwoordelikheid eis sy tol.

Ek is nie naastenby soos dié karakter nie: nie getroud, ’n ma of ’n onderwyseres nie! Ook nie só georganiseerd soos sy nie! Ek steur my nie erg aan reëls en voorskrifte nie, maar ek het wel ’n sterk verantwoordelikheidsin. Ek het egter ’n vrye gees en het ’n breër verbeelding as dié karakter.

Ek skram weg daarvan om na boodskapgedrewe teater te verwys, want ons is nie ’n traktaatjie wat vir mens wil sê wat hulle mag of nie mag doen nie, wat hulle moet of nie moet glo nie, hoe hulle moet leef of nie moet leef nie. Dus: die oorkoepelende doel van teater is om mense aan hul menslikheid te herinner. Die lig en die donker en die goeie en die slegte van die mensdom – én al die teksture en al die skakerings daarvan tussenin – word met deernis in dié stuk belig.

  • 3 Susters is ’n Innibosproduksie ondersteun deur LW Hiemstra Trust, KWV, Vision Insurance, ClemenGold en Hannon, met die tydskrif Sarie as die mediaborg.
  • Met regie deur Tara Notcutt, tegniese regie deur Jeanne Steenkamp, stel, kostuums en beligting deur The Scenic Studio en klankbaan deur Gideon Lombard.

The post Innibos 2018: Die magiese drie – ’n teater-onderhoud oor die produksie <i>3 Susters</i> appeared first on LitNet.

Daar gaan ’n man verby: ’n persoonlike huldeblyk aan David Goldblatt

$
0
0

David Goldblatt | Foto: Vimeo

My boek ’n Duisend stories oor Johannesburg staan onbeskaamd op die skouers van drie van die biograwe van Johannesburg – die historikus Charles van Onselen, die argitek Clive Chipkin en die fotograaf David Goldblatt.

Van die drie is David Goldblatt dalk die belangrikste. Chipkin en Van Onselen het feit, insig en opinie verskaf. Goldblatt het iets anders gebring; die essensie en gees van Johannesburg.

David Goldblatt het baie foto’s in Johannesburg en omgewing geneem. En vanaf die melankolie van On the mines (1973) oor die lewe op die goudmyne, die ennui van die voorstede in In Boksburg (1982) tot by die geordende chaos van die strate in post-apartheid Johannesburg se middestad is Goldblatt se blik onverbiddelik.

Sy werk het my beïnvloed as mens en as kunstenaar. In Goldblatt se kuns het ek ’n woordeskat gevind wat my gehelp om my plek as wit man in Suid-Afrika te verstaan. Deur sy foto’s het ek besef dat die mens nie net gevorm word deur die politiek van die dag nie, maar ook deur sy betrokkenheid by die omgewing en die mense rondom hom. In sy werk was daar ’n strakheid en ’n eerlikheid wat tot my gespreek het. ’n Onsentimentaliteit wat menswaardigheid vooropgestel het.

Dit het nie saak gemaak of Goldblatt ’n konsentrasiekampbegraafplaas, ’n voorstedelike NG Kerk of ’n passasier op ’n vroegoggendbus afgeneem het nie. Elkeen van sy foto's het ’n storie vertel. Stories van ontheemding, verval en vervreemding. Selfs al was daar geen mense in die foto nie.

Diegene wat Goldblatt probeer reduseer tot ’n politiese of ’n anti-apartheid fotograaf doen hom ’n onreg aan, en verstaan dalk ook nie sy werk heeltemal nie.

In die 1980’s het Goldblatt die jong (meestal wit) nuusfotograwe wat foto’s van townshipgeweld aan die internasionale media verkoop het oor die vingers getik omdat hulle werk so ondeurdag en nuusgedrewe was dat dit ’n uiterste komplekse situasie gereduseer het tot op ’n punt waar dit as propaganda aangewend kon word.

In die 1990’s het hy dit duidelike gestel dat hy geen “joiner” is nie en dat hy by geen politieke organisasie sal aansluit of sal toelaat dat sy werk vir politiese doeleindes gebruik word nie.

Na die veranderinge wat in 1994 plaasgevind het, was Goldblatt se blik op demokratiese Suid-Afrika net so fel as wat sy blik op apartheid Suid-Afrika was.

Daarvan getuig sy foto’s van verwaarloosde monumente, onvoltooide behuisingskemas en die verval van beide plattelandse dorpe en stedelike ruimtes.

Maar daar is iets aan Goldblatt se manier van kyk en sien wat nie net gaan oor sy onderwerpe nie. Daar is ’n betrokkenheid van die kant van die fotograaf wat ook inspeel op die reaksie van die kyker. Ons word genooi om, soos in alle groot kunswerke, sy eie sin daarin te vind. En word telkemale verras deur die feit dat die inhoud van ’n foto nie so eenvoudig is as wat dit aanvanklik voorkom nie.

Goldblatt was ’n onverbiddelike dokumenteerder van ons leefwêreld. Sy inhoud was suiwer Suid-Afrikaans maar nooit parogiaal nie. Hy is internasionaal uitgestal, gepubliseer en bekroon. In 1998 was hy die eerste Suid-Afrikaner om uit te stal in die Museum of Modern Art in New York en in Februarie vanjaar was daar ’n retrospektiewe uitstalling van sy werke in die Pompidou-sentrum in Parys.  

Maar Goldblatt se werk is nie altyd met ewe veel entoesiasme ontvang nie. Die boek Some Afrikaners photographed (1975) het met die publikasie daarvan en ook later vir hom baie Afrikaner-wrewel op die hals gehaal.

In die boek is daar onder andere ’n foto van ’n armlastige wit Afrikanergesin in hulle kombuis besig om ’n doodskis aan mekaar te timmer. Die mense is inderdaad nie ’n voorbeeld van rykdom en sofistikasie nie. Maar wat die kyker nie besef nie, is dat die doodskis gemaak word vir een van hulle swart arbeiders.

Goldblatt het dit nie nodig gevind om die feit uit te spel en aan die klok te hang nie. Dit was hierdie benadering wat sy werk dikwels by die kyker laat resoneer. ’n Subtiele en genuanseerde aanslag. Deurweef met die medemenslikheid en deernis wat sy hele loopbaan gekenmerk het.

The post Daar gaan ’n man verby: ’n persoonlike huldeblyk aan David Goldblatt appeared first on LitNet.

Ly jou laerskoolkind aan aandagtekort?

$
0
0

Aandagtekort- en Hiperaktiwiteitsversteuring (ATHV) word gekenmerk deur ’n aanhoudende patroon van onoplettendheid en/of hiperaktiwiteit-impulsiwiteit wat ’n negatiewe invloed op daaglikse funksionering en ontwikkeling het. Kinders met ATHV in die middelkinderjare (ouderdomme ses tot twaalf) het eiesoortige ondersteuning nodig in die bemeestering van verskeie ontwikkelingstake eie aan hierdie fase. Dit plaas, bo en behalwe die gewone eise van ouerskap, eiesoortige druk en stres op ouers. Raad en wenke vir ouers en onderwysers blyk uit die navorsing vir 'n artikel wat onlangs in LitNet Akademies (Opvoedkunde) gepubliseer is.

Lees 'n gesprek van Estelle Kruger met Susan Van Zyl-Du Toit en Estelle Swart oor hulle artikel:

Ouers van kinders in hulle middelkinderjare met aandagtekort- en hiperaktiwiteitsversteuring se belewing: ’n veerkragtigheidsperspektief

1. Wat is julle ervaring in die onderwys wat daartoe gelei het dat julle bewus geraak van die probleem wat ouers van kinders met ATHV in hulle middelkinderjare het – met ander woorde wat is die agtergrond van julle betrokkenheid by die studie?

As opvoedkundige sielkundiges is ons werksaam in verskeie skole waar ons paaie dikwels kruis met ouers van kinders met ATHV. Ons het ook dikwels in ’n ondersteunende hoedanigheid te make met ouers van kinders met ATHV in hul middelkinderjare. Ons het besef dat kinders in hierdie stadium van hul lewe unieke uitdagings aan ouers stel. Hulle is byvoorbeeld nog ekstra afhanklik van hul ouers se hulp in terme van hul skoolwerk. Ons het begin wonder oor die maniere van intervensie om hierdie ouers op geskikte wyses te ondersteun.

2. Dit blyk duidelik in julle artikel dat ouers van leerders met ATHV besondere behoeftes het.

a. Hoe kan ouers beter toegerus word om hulle kinders met hierdie steurnis meer doeltreffend te hanteer?

Die belangrikste is dat ouers toegerus moet word met inligting aangaande ATHV as ’n toestand. Die meerderheid ouers wat deelgeneem het aan hierdie navorsing het getuig dat dit vir hul die belangrikste deurbraak in die verstaan en hantering van hul kinders was. Die ideaal is dat ouers op een of ander wyse deel word van ’n ondersteuningsnetwerk, hetsy ’n  ouerondersteuningsgroep, WhatsApp-ondersteuningsgroep of selfs aansluit by ’n Facebook-blad wat ’n netwerk van ondersteuning bied. Dit is ook belangrik dat ouers belangrike rolspelers in hul gesin se lewe inlig oor hierdie toestand en die hantering daarvan. Indien die kind se onderwysers aan boord is en samewerking tussen die skool en ouers gevestig word, kan dit ook tot meer doeltreffende ondersteuning van die ouer lei.

b. Is dit moontlik dat ATHV oorerflik is? Een van die deelnemers meld dat die dokter gesê het: “En jy is ook aandagafleibaar.”

Statistiek is soms misleidend, maar daar is reeds patrone in die literatuur hieroor. Volgens navorsers is tot 80% van die gevalle oorgeërf. In die lig van die genetiese verband is daar 35% kans dat ’n onmiddellike familielid en 32% kans dat ’n broer of suster ook die toestand sal hê. Die kans is ook 57% dat ’n kind met ATHV gediagnoseer sal word wanneer ’n ouer die toestand het. Die hipotese aangaande die rol van genetiese faktore word deur die resultate van tweelingstudies ondersteun. Daar word op grond van tweelingstudies verduidelik dat ATHV meer algemeen in monosigotiese tweelinge as disigotiese tweelinge voorkom en dat omgewingsfaktore slegs vir 0-6% van die variansie in ATHV-gedragsimptome verantwoordelik is.

In die lig van die rol van genetiese faktore op ATHV, is daar in ’n studie oor die interaksie tussen genetiese en omgewingsfaktore bevind dat ’n kind wel ’n genetiese predisposisie tot omgewingsinvloede ten opsigte van ATHV kan hê. Daar word aangevoer dat genetiese faktore beide die blootstelling aan die risiko’s tot ATHV binne die omgewing, asook die individu se vatbaarheid daarvoor, kan beïnvloed. In die breë kan omgewingsinvloede dus dien as óf ’n bydraende faktor tot die spesifieke genetiese en biologiese meganismes van ATHV óf as ’n inperking/verswakking daarvan.

Studies oor oorerflikheid is veral relevant tot die navorsing aangaande die vergestalting van veerkragtigheid van ouers van kinders met ATHV. Navorsers het reeds spesifiek ondersoek ingestel aangaande die rol van positiewe ouerskap in die vermindering van genetiese invloede op ATHV. Op grond hiervan is daar gevind dat die genetiese effek op AHTV deur die voorkoms van groter ouerbetrokkenheid verhoog is, terwyl ouerbetrokkenheid ’n verlaagde invloed op omgewingsfakore gehad het.

3. Hoe sou julle veerkragtigheid in + 25 woorde beskryf aan ’n besorgde ouer van ’n kind met ATHV?

Om te midde van teenspoed en uitdagings ’n belewing van welwees te ervaar deur die uitreik na mense en ook die hulpbronne in die omgewing.

4. Dit is duidelik uit julle artikel dat daar relatief min (ander) navorsing in Suid-Afrika oor die ervaring van ouers van kinders met ATHV in hulle middelkinderjare is. Julle maak dus ’n beduidende bydrae. Hoe wil julle hierdie navorsingsgetuienis bekend maak aan ouers, onderwysers en die onderwysdepartement?

Die navorsingsbevindinge het die onkunde van die samelewing beklemtoon en daarom ook hoe belangrik die bewusmaking van ATHV as toestand is. Die bevindinge van die navorsing is reeds aan die provinsiale kantoor van die onderwysdepartement deurgegee. Die voorstel is dat daar geleentheid vir opleiding aan ouers en onderwysers by skole gebied word. Dit sal ideaal wees as skole ouerondersteuningsgroepe kan stig. Bronnesentrums van die Departement van Onderwys kan opleidingsgeleenthede en inligtingspraatjies as deel van hul intervensie by skole aanbied.

5. As een van julle die hoof van die Departement van Sosiale Ontwikkeling was – hoe sou jy te gaan om die Onderwyswitskrif te wysig sodat ouers bemagtig kan word om meer veerkragtig en bekwaam te wees om kinders in hulle sorg met ATHV te verstaan en te hanteer?

Wat belangrik is, is dat die Onderwyswitskrif prakties uitvoerbaar is en daarom omgeskakel word in strategieë en riglyne wat prakties uitvoerbaar en relevant is. Daarvoor is die ideaal dat daar meer opvoedkundige sielkundiges en beraders in diens geneem word. Daar is tans ’n groot tekort aan hierdie groep mense in die onderwysdepartement, wat dit byna onmoontlik maak om die basiese dienste effektief uit te voer. Sielkundiges in die onderwysdepartement is nodig om onderwysers met inligting te bemagtig om kinders met ATHV in die klaskamer te kan akkommodeer en aan ouers die nodige leiding en ondersteuning te bied. Die noodsaaklikheid van hierdie aanstellings moet dus eerste bepleit word.

6. In die artikel meld julle dat dit belangrik is dat onderwysers met spesifieke vaardighede toegerus word om kinders met ATHV in hoofstroomklasse (inklusiewe onderwys), wat hoofsaaklik uitsluiting as tegniek wat die kind isoleer gebruik, te hanteer.

a. Hoe kan hierdie onderwysers toegerus word met sodanige vaardighede?

Dit is belangrik dat onderwysers toegerus word met inligting rakende ATHV en wat hierdie toestand presies behels, sodat hul die werklike implikasie daarvan op die kind in die klaskamer kan verstaan. Skoolondersteuningspanne van die Departement van Onderwys kan werkswinkels aanbied met praktiese voorbeelde hoe om kinders met hierdie toestand te akkommodeer. Spesiale skole wat ingestel is op die spesifieke akkommodasie van hierdie kinders kan in hul rol as bronnesentrums sulke uitreikaksies loods om hul raad en ervaring met onderwysers in hoofstroomskole te deel. Onderwysers kan as verteenwoordigers van skole ouerondersteuningsgroepe bywoon waar ouers ook uit hul ervaring praktiese raad en ervaring deel.

b. Is dit eintlik hulle houding, die stigma rondom medikasie en die oorvol klaskamers wat moet/kan verander?

Inklusiewe onderwys is ’n ingesteldheid. Ons uitgangspunt is dat die belangrikste oorweging is om kinders met spesiale hindernisse in die klaskamer te kan akkommodeer. Tog bly sistemiese hindernisse soos oorvol klaskamers ’n realiteit wat die beste voorneme om kinders te akkommodeer soms belemmer. Ons oortuiging, wat ook soos dit in die navorsing aan die lig gekom het, is dat die bewusmaking van ATHV kan bydra tot die bevordering van inklusiewe onderwys. Wanneer onderwysers ’n beter begrip van die implikasie van ATHV het, kan dit gevolglik ook ’n positiewe invloed op onderwysers se ingesteldheid daartoe hê. Dit is ons verdere oortuiging dat bewusmaking ook kan help om die stigma rondom medikasie vir ATHV te verminder. Uiteraard is daar uiteenlopende menings aangaande die gebruik van medikasie vir ATHV. Wat vir ons belangrik is, is dat die ouers vir wie se kind dit wel die mees aangewese oplossing is, die nodige ondersteuning en samewerking van die skool en klasonderwyser het.

c. Hoe kan hierdie verandering gebeur? Hoe lyk jou ideale wêreld in hierdie verband?

’n Ideale Suid-Afrika het genoeg hulpbronne om meer sielkundiges aan te stel wat bewusmaking kan bevorder, onderwysers met inligting en hanteringstrategieë kan bemagtig en selfs kinders en ouers kan ondersteun. Die hele proses vanaf die aanvanklike vermoede, die diagnose tot en met die effektiewe aanpassings en ondersteuning sal soomloos wees. In ’n ideale wêreld is elke onderwyser bewus van die implikasie van hierdie toestand en word dit nie as byvoorbeeld ’n blote gedragsafwyking beskou nie. In ’n ideale Suid-Afrika is daar kleiner klaskamers en meer onderwysers sodat kinders meer individuele ondersteuning kan ontvang. Dit is baie moeilik vir ’n onderwyser wat reeds swaar dra aan die las van baie administratiewe werk en 40 kinders in sy of haar klas het, om voldoende aandag aan die kind met ATHV te gee. In so ’n ideale wêreld is daar ook toeganklikheid vir alle ouers tot die nodige hulpbronne, soos medikasie wanneer hul kind dit nodig het.

7. Die deelnemers in julle navorsing kom hoofsaaklik uit ’n landelike konteks. Dink julle die resultate sou anders gewees het in ’n stedelike konteks? Verduidelik asb.

Sielkundiges in landelike gebiede wat in diens van die onderwysdepartement is, moet soms ver afstande na skole ry. Dit belemmer die hoeveelheid tyd tot hul beskikking om dienste te lewer. Werksgeleenthede in sekere dele van die platteland is ook dikwels beperk en ouers is meer afhanklik van byvoorbeeld staatshospitale vir hul kind se medikasie. Vervoer na die hospitaal is ook dikwels ’n probleem, wat op die beurt die toeganklikheid tot medikasie beperk. Ons is egter oortuig dat daar ouers in stedelike gebiede is wat aan dieselfde uitdagings blootgestel word. Die aanbeveling is daarom dat die navorsing nou uitgebrei word.

8. Ons leef in ’n tyd van sensoriese oorlading met allerlei elektroniese toestelle wat (amper) tot elke kind se beskikking is en dalk bydra tot ATHV. Hoe kan ouers opgelei word om dit te hanteer sodat kinders beter kan leer om te leer fokus op enige taak wat verrig moet word?

Alhoewel tegnologie ook baie effektief as opvoedkundige hulpmiddel aangewend kan word, is daar al genoeg bewyse om te argumenteer dat te veel en verkeerde blootstelling daaraan tot  nadeel van die kind kan wees. Die sleutelwoord hier is waarskynlik balans. Ons leef in ’n era waarin die daaglikse lewenstempo vir ouers vinnig en stresvol is. Ouers werk van vroeg soggens tot laat saans. Kinders het ook dikwels beperkte toegang tot die buitelug en is heeldag in die huis vasgekeer. Skermtyd raak ’n maklike en gerieflike oplossing om kinders besig te hou en ouers is soms onkundig rakende die gevare hiervan. Ouers moet dus ingelig word aangaande die belangrikheid van balans en dat die hoeveelheid skermtyd per dag beperk moet word. Die ideaal is dat ouers praktiese voorbeelde ontvang van alternatiewe aktiwiteite wat kinders kan besig hou. Ouers kan ook baat by leiding oor water tipe aktiwiteite op rekenaars, slimfone en tablette voordelig en ondersteunend kan wees. Hier sou dit ideaal wees as arbeidsterapeute in die staatsdiens werkswinkels by skole kan aanbied om ouers en ook onderwysers van praktiese raad en leiding te voorsien.

9. Hoe kan die samelewing (ouers, onderwysers, anders kinders) se negatiewe houding teenoor medikasie vir kinders met ATHV verander word – dalk sosiale media soos Facebook, WhatsApp en blogs? Wat nog?

Dit is soms juis deur sosiale media wat negatiewe en vals inligting aangaande die gebruik van medikasie versprei word. Tog kan sosiale media en tegnologie tot groot voordeel in terme van die ondersteuning aan ouers wees. Ouers wat deelgeneem het aan die studie het melding gemaak van die waarde van WhatsApp-ondersteuningsgroepe vir ouers van kinders met ATHV. Dit is soms vir ouers onmoontlik om ouerondersteuningsgroepe by te woon. Hul programme is vol, huiswerk moet ingepas word, kinderoppassers is dikwels ’n probleem, enkelouers het nie genoeg hande nie, en soms is daar bloot nie so ’n groep in die omgewing waar ouers woon nie. Dít is wanneer ouers in die gerief van hul eie huis hul lief en leed op sulke WhatsApp-groepe kan deel. Ouers vra raad, wend hulle daartoe wanneer hul mismoedig is en deel praktiese riglyne wat vir hul werk. Hul weet dat daar iemand op die groep is wat moontlik dieselfde ervaar en beleef ’n gevoel van geborgenheid en begrip van mense wat regtig verstaan. Soortgelyke Facebook-groepe kan ook van groot waarde wees vir ouers wat toegang daartoe het. Daar is ook heelwat blogs wat nuttige inligting vir ouers en onderwysers het. Die kwessie is egter dat dit dikwels nodig is om die ouer te help om die inligting wat beskikbaar is te verteer en dan beter keuses te maak.

Spesiale skole dien ook as bronnesentrum van die onderwysdepartement. Ouers wat raad of hulp benodig kan hul kontak om leiding te ontvang. Hierdie skole bied ook dikwels inligtingpraatjies wat ouers kan bywoon aan.

10. Dit lyk of narratiewe rekonstruksie een van die moontlike oplossings is vir ouers van kinders met ATHV.

a. Verduidelik asb wat hiermee bedoel word.

Wanneer gesondheidsprobleme veroorsaak dat ’n mens se verwagte lewenspaadjie die koers kwytraak, kan dit die samehang van daardie persoon se lewensverhaal, die betekenis wat hy of sy aan die lewe heg, asook hul identiteit beïnvloed of selfs stroop. Ten einde aan te pas by hierdie verandering, wat dikwels as traumaties beskou word, word ’n proses van narratiewe rekonstruksie geïmpliseer. Dit beteken dat nuwe stories of betekenisse geskep moet word ten einde nuwe betekenis aan ’n situasie te gee. Vir die ouers met ’n kind met ATHV, impliseer dit dat hul doelbewus nuwe, oftewel alternatiewe lewenstories moet skep. Daar is dikwels geen keuse in die rigting van die afdraaipaadjies op ’n mens se lewenspad nie, maar soms is daar wel ook geleentheid om kreatiewe, interessante en nuwe paaie van jou keuse aan te durf. Neem roetes wat jou as ouer na waters van rus kan neem. Kies en skep doelbewus geleenthede wat die pad ook vir jou makliker en mooier kan maak.

b. Is daar spesifieke maatreëls wat die deelnemers in julle navorsing beklemtoon het wat hulle help in gesinsverband?

  • Positiewe kommunikasie is baie belangrik. Deel jul belewing as ouers met mekaar sodat beide partye mekaar se behoeftes kan verstaan. Dit kan ook bydra tot meer effektiewe spanwerk wanneer ouers beter begrip het tot mekaar se situasies.
  • Betrek jul uitgebreide familiesisteem as ondersteuningsbron. Oupas, oumas en selfs broers of susters kan van groot waarde wees indien hul soms fisies hand kan bysit met die kinders of bloot net begrip het vir die uitdagings wat ouers van kinders met ATHV soms beleef.
  • Waak daarteen om van jou ander kinders wat minder aandag verg, te “vergeet”. Maak doelbewus tyd om as ’n gesin te ontspan en aktiwiteite te doen. Dit kan iets so eenvoudig wees as om saam om die gras te lê en na prentjies in die wolke te soek. Moet nooit die waarde van ontspanning en lagsessies onderskat nie.
  • Los mekaar af, sodat elke ouer ook genoegsame tyd kry om op sy of haar eie te ontspan. Vir ’n ma mag dit wees om ’n koppie koffie saam met ’n vriendin te gaan drink. Pa wil dalk ’n draaitjie ry of ’n oggend in die natuur spandeer. Herlaaisessies vir ouers is ook belangrik.
  • Wees versigtig vir sosiale onttrekking. Gesinne van kinders met ATHV is geneig om soms eerder tuis te bly, omdat ander mense nie altyd hul kinders se gedrag verstaan nie. Verduidelik eerder jou kind se toestand aan mense. Jou sosiale netwerk dra ook by tot jou ondersteuningsnetwerk.
  • Sorg dat jy definitiewe hanteringstrategieë tuis in plek het. Streng reëls en dissipline; konsekwente optrede; ’n beloningstelsel wat nie aan geld gekoppel is nie. Verskeie ouers getuig ook dat dit vir hul van groot waarde is om iemand te kry om hul kind met huiswerk te help. Dit spaar die ouer tyd en stres en verminder die konflik wat met huiswerk gepaard gaan. Gebruik dan eerder daardie tyd om elke dag iets ontspanne saam met jou kind te doen.
  • Kry betyds professionele hulp wanneer die eise van elke dag te veel stres op jou huwelik plaas.

c. Watter beskermingsmeganismes is daar wat ouers kan bemagtig om veerkragtig te wees?

Doen selfvoorspraak. Verduidelik aan die mense in jou lewe die implikasies van jou kind se toestand, sodat hul kan verstaan en die nodige begrip en ondersteuning kan bied. Woon ondersteuningsgroepe by of sluit aan by WhatsApp- en Facebook-groepe wat aanlyn ondersteuning verskaf. Vermy negatiewe en kritiese mense. Omring jouself met familie en vriende wat verstaan. Stel hanteringstrategieë in plek wat vir jou werk. Meeste ouers vind dat streng dissipline en roetine ’n beduidende verskil maak. Werk aan ’n positiewe ingesteldheid – leer tegnieke aan om jou gedagtes te bestuur. Soms kan jou ingesteldheid al wees wat jy het om aan vas te hou. Belê in jou eie emosionele welstand en doen dinge wat jou eie tenkie weer kan volmaak.

d. Het julle nog enige ander praktiese wenke vir ouers en onderwysers?

Onderwysers en ouers kan beide daarby baat deur hande te vat en mekaar as gelyke vennote in die ondersteuningsproses van die kind met ATHV te erken. Ouers is gewoonlik die meesterkenner van hul kind. Wanneer die ouer en die onderwyser ’n effektiewe benadering tuis en by die skool konsekwent toepas, verhoog dit die doeltreffendheid waarmee die kind geakkommodeer word, en verlig dit die uitdagings van die ADHD vir al die partye.

11. Uit julle navorsing is dit duidelik dat ’n ondersteuningstelsel (uitgebreide familie of ondersteuningsgroepe) beduidend bydra tot hulp vir ouers met kinders wat ATHV het. Is julle bewus van enige spesifieke sodanige groepe wat ouers op sosiale media kan opspoor om hulle te help?

Die volgende groepe wat op Facebook bestaan, is deur ouers aan ons verskaf: ADHD Support South Africa; ADHD Afrikaans; Kinders wat KAN; ADHD Adventures Support group; Kinders met ADHD en ADD; Moms of extra special kids SA; +ADHD/ADD Positief+; ADHD Ouerondersteuningsgroep; South Africa Adult ADHD Support Group.

12. Wat het julle persoonlik geleer in die proses van navorsing en publikasie van julle artikel?

In die onderhoude het ons gemerk dat die deelnemers die behoefte het om hul algemene belewing van die uitdagings van ’n kind met ATHV met die wêreld te deel. Nie net is ons geïnspireer deur die moedige ingesteldheid van die betrokke ouers van kinders met ATHV nie, maar het ons ook besondere waardering vir elkeen van die deelnemers gehad wat bereid was om hul storie te deel sodat dit moontlik ook tot die veerkragtigheid van ander ouers van kinders met ATHV kan bydra. Ons wens in terme hiervan is dat die bevindinge van hierdie studie op een of ander wyse tog tot die voordeel van ouers van kinders met ATHV in hul middelkinderjare kan strek. Ons het besef hoe onkundig ons aangaande ouers met ’n kind met ’n gestremdheid se alledaagse belewing is. Ons het ook besef dat ons ’n sosiale verantwoordelikheid het om vir hierdie ouers voorspraak te maak.

13. Is daar nuwe navorsing op julle horison? Kan julle ons daarvan vertel sonder om julle geheime uit te laat?

Een van die belangrikste dinge wat die betrokke navorsing aan die lig gebring het, is die onkunde aangaande ATHV in die samelewing. Dit dra tot ’n groot mate by tot die stres en uitdagings wat ouers van kinders met hierdie toestand ervaar, omdat dit aanleiding gee tot onnodige kritiek en dit die stigma rondom medikasie versterk. Dit lei ook daartoe dat mense nie weet hoe om kinders met ATHV te hanteer en te akkommodeer nie. Ons belangrikste fokus voordat ons enige ander navorsing aanpak, is dus om mense te bemagtig deur die bewusmaking van ATHV, die implikasies en ook die hantering daarvan. Ons poog om dit te doen deur byvoorbeeld met personeelopleiding by hoofstroomskole te begin. Ons hoop om spoedig daad by die woord te voeg. 

The post Ly jou laerskoolkind aan aandagtekort? appeared first on LitNet.

Kobus Geldenhuys: Oor drakies, kinderboekvertaling en die proe aan woorde

$
0
0

Naomi Meyer gesels met Kobus Geldenhuys oor sy vertaling van Klapper die drakie, ’n kinderboekreeks wat deur Ingo Siegner geskryf is.

Hallo Kobus! Jy is baie bekend vir jou vertaalwerk en al dikwels bekroon. En toe ek onlangs die Klapper die drakie-reeks vir my dogtertjie begin voorlees, kon ek (opnuut) sien waarom jy maar mág vertaal.

Die Klapper die drakie-reeks is uit Duits vertaal. Watter tale kan jy nog alles praat?

Frans, bitter min Xhosa en Italiaans.

Jy is baie bekend vir jou vertalings van die David Walliams-boeke ook of Cressida Cowell s'n. As jy nou 'n skrywer soos Ingo Siegner (wat die skrywer is van die Klapper die drakie-reeks) se werk moet vertaal, voel jy dat jy die skrywer se ander werk ook moet ken, of kyk jy net na die boek in jou hande?

Ek lees op oor die skrywer in die algemeen, maar dan fokus ek spesifiek op die boek wat ek gaan vertaal. In die geval van Walliams en Cowell is ek gelukkig reeds vertroud met hulle styl, maar oor Siegner het ek navorsing gedoen.

Jy vertaal sekerlik baie dikwels in opdrag vir uitgewers. Maar watter boeke geniet jy die meeste om te vertaal, en ook watter skrywers en watter tale?

Ek geniet alle genres (ook Coelho!), maar kinder- en jeuglektuur is my gekose nis. Daar is 'n ligtheid en 'n vrolikheid – en dikwels ook donker ondertone –  wat ek baie geniet. Ek geniet en bewonder die manier waarop skrywers jongmense met humor “haak” om verder te lees. (Dit raak natuurlik moeilik wanneer jy iemand soos Jaco Jacobs se boeke in Engels vertaal, maar dis 'n heerlike uitdaging.)

Skep jy graag nuwe woorde of probeer jy so getrou moontlik 'n reedsbestaande Afrikaanse woord kry waarmee jy 'n woord kan vertaal?

Ek proe eers aan 'n bestaande woord, maar as dit nie geskik vir die konteks of styl van die skrywer is nie, geniet ek dit baie om kanse met nuutskeppings te waag. (Nie dat ek probeer oulik wees deur vertaler-verraaier te speel en my eie styl op 'n skrywer se werk af te dwing nie.) Baie jeugboeke leen hulle egter heerlik tot nuutskeppings en “kreatiewe” vertaling, sonder om bloot jou eie ding te doen.

Jou vertalings word in bekroningsverslae (pryse toegeken deur die Akademie, byvoorbeeld) tereg beskryf as "sprankelend". Maar hoe kry ’n mens dit reg dat 'n boek nie net vreemd en andersoortig en eienaardig klink, asof dit van 'n ander planeet af kom en nie tuishoort op hierdie bodem, as mens iets vertaal en steeds getrou bly aan die bronteks nie?

Ek glo vertaling is nes skryf, wat myns insiens baie herskryf vereis. Ek redigeer my vertalings indringend en maak altyd doodseker die eindproduk lees vlot Afrikaans – vreemde konstruksies en woordgebruik is ’n slaggat waarin mense wat byvoorbeeld uit Vlaams, Nederlands of Duits vertaal soms trap, aangesien Afrikaans so nou verwant aan hierdie tale is.

Wat was vir jou lekker van die vertalings van Ingo Siegner se Klapper die drakie-reeks en wat was vir jou moeilik?

Dit was van begin tot einde heerlik. En die stories het my geamuseer. Ek was ook gelukkig dat ek met benamings kon speel. Eenvoud lyk verraderlik maklik, maar dis soms nogal 'n uitdaging. Hierdie reeks is vir eerste lesers, daarom moet die vertaler dit in gedagte hou. In 'n boek vir kleiner kinders (byvoorbeeld met rympies) moet die vertaler, nes die skrywer, natuurlik ook die voorleser in gedagte hou en ag slaan op ritme, klanke en aspekte soos alliterasie (gereeld met betrekking tot naamgewing, wat altyd 'n lekker uitdaging is!)

Kobus Geldenhuys (foto: Naomi Bruwer)

Voel Klapper vir jou soos 'n Duitse drakie?

Nee wat, hy’s lankal internasionaal – en reeds op YouTube. Dis wat hierdie konsep so wonderlik en suksesvol maak. Die oerdiertjie wat moderne kinders (en ouers!) se verbeelding aangryp en dinge ervaar wat vir enige kind op enige plek ter wêreld bekend is.

Direk uit Duits vertaal is sy naam Kokosneut, maar dit val net nie so gemaklik op die oor of die tong nie. So: hoe gemaak met die vertaling van name?

Dis soms ’n dilemma. My beleid is om konsekwent te wees. As jy name begin lokaliseer en verafrikaans, moet jy dit regdeur doen. Dan is Klapper nie meer ’n Duitse drakie nie, hy is ’n drakie in watter taal die boeke ook al vertaal word. Maar wanneer jy ’n boek vertaal wat pertinent in Engeland afspeel, kan jy beswaarlik al die name Afrikaans maak. Ek en my twee redakteurs het baie gewik en weeg oor Klapper se naam, veral omdat die konsep reeds in Engels ook bekend en gewild is. Kokos is eers oorweeg, toe 'n menigte ander name, en op die ou end het Simone Hough al die boksies getiek met haar voorstel van Klapper, wat boonop nie net na die vrug klapper verwys nie, maar indirek ook na die vuurwerke uit jong drakies se monde.

Voel jy as vertaler asof jy 'n verantwoordelikheid het teenoor jou lesers en teenoor die tale waartussen jy navigeer? Wat weeg die swaarste van die verantwoordelikhede?

’n Vertaler het beslis ’n verantwoordelikheid teenoor die oorspronklike skrywer, die bronteks en die nuwe leser. Respek vir ander se werk is kardinaal. Jy skep op ’n ander manier as die skrywer – jy herskep eintlik – en jy moet seker maak jy laat die teks tot sy volle reg kom in die teikentaal.

Maar as jy dan so goed vertaal, is jy nie in die versoeking om self ook te skryf nie? Of is dit presies waar iemand wat nie vertaal nie, die fout maak?

Ek beperk my skryfwerk tot televisie, wat ’n heel ander medium is en daarom ’n totaal ander uitdaging. Ek is effens verslaaf aan afwisseling tussen genres, en dialoog is iets wat my na aan die hart lê.

The post Kobus Geldenhuys: Oor drakies, kinderboekvertaling en die proe aan woorde appeared first on LitNet.

Innibos 2018: Kleedkamer Blues – ’n teater-onderhoud met die akteur en skrywer Ludwig Binge

$
0
0

Kloksgewys van links bo: Ludwig Binge, Greta Pietersen (foto: TVSA), Carel Trichardt (foto: The Movie Database), Wessel Pretorius (foto: Twitter) en De Klerk Oelofse (foto: Robert Hamblin)

Vanjaar se Innibos-vlagskipproduksie is die komedie Kleedkamer Blues, uit die pen van die akteur Ludwig Binge (29).

Ludwig het drama aan Universiteit Stellenbosch studeer en het sy debuut as Hamlet in die postmoderne verhoogproduksie van Kind Hamlet gemaak, onder regie van Marthinus Basson, wat nou ook die regie en ontwerp van Ludwig se eerste volwaardige teaterteks behartig.

Ludwig is onder meer bekend om sy rolle in die produksies Op dees aarde, Balbesit, Tjop en dop, Bloedmadrigaal en Koninkryk van die diere en die rolprente Johnny is nie dood nie (waarvoor hy kykNET se Silwerskermfees-toekenning in 2016 as beste manlike byspeler verower het), Foto en Plankekoors.

Teatergangers sal hom later vanjaar in sy eie sketskomedie My mense is die kluts kwyt (onder regie van die veelsydige Wessel Pretorius) by Aardklop sien en dan speel hy ook in Christiaan Olwagen se rolprent Kanarie. Hy skryf ook dialoog vir kykNET se sepie Suidooster en hy werk aan ’n opwindende nuwe dramareeks – én aan sy meestersgraad in drama.

Teater bruis in sy bloed. Sy ouers is immers die aktrise en stemkunstenaar Joanie Combrinck en Herman Binge, die regisseur en vervaardiger van dokumentêre rolprente. Hulle het al saamgewerk; Ludwig en Herman aan die rolprent Johnny is nie dood nie en Ludwig en Joanie aan die verhoogproduksie Koninkryk van die diere.

In sy oorspronklike produksie Kleedkamer Blues word die gehoor blootgestel aan ’n kleedkamer voor die vertoning van ’n laaste optrede by ’n kunstefees. Almal bietjie moeg, almal bietjie feesvoos ...

Diepseun Johan (Ludwig Binge) ly aan premature post-production blues, want hy sê nie ’n woord nie.

André (Wessel Pretorius) is knorrig omdat sy vriend en mede-akteur, Hendrik, nooit sy eenmanstuk kom kyk het nie.

Hendrik (De Klerk Oelofse) is pas benoem vir ’n toekenning, terwyl André se stuk pas ’n louwarm resensie gekry het. Dit grief hom.

Hendrik het Wena op die brein en vanaand is die aand dat hy sy liefde aan sy mede-akteur gaan verklaar, want hy kan nie anders nie. Wena (Greta Pietersen)  is gatvol vir die tekort aan finansiële sekuriteit en boonop knou verhoog-angs haar. Na die fees gaan sy ’n sepie-rol in Johannesburg aanvaar. En Hendrik is van Kaapstad.

Die ou veteraan, Paul (Carel Trichardt), wat na 15 jaar ’n comeback maak in hierdie alternatiewe weergawe van Beckett se Godot, ondersteun haar in haar besluit, maar sukkel self om sy woorde te onthou en blameer die ouderdom. So, die nerwe is dun geskuur.

Boonop kom ’n belangrike gas vanaand na die stuk kyk vir oorweging vir ’n speelvak in die buiteland. Kan hierdie kwesbare siele hulle verskille opsy sit en vir oulaas ’n briljante vertoning op die planke bring? Sal hulle die Kleedkamer Blues kan oorwin?

Christiaan J de Swardt gesels met Ludwig Binge

Wat was die inspirasie vir Kleedkamer Blues?

Ek wou iets probeer skryf omdat ek begin besef het dat dit nie moontlik is om van toneelspel alleen ’n loopbaan te bou nie. Daar is eenvoudig nie genoeg werk nie. Ek is versigtig om myself uit te gee as ’n “skrywer.” Ek is ’n akteur wat noodgedwonge vir myself speelkans probeer skep.

Watter uitdagings moes jy takel?

Omdat dit my eerste poging tot ’n toneelstuk is, het ek dit goed gedink om te begin by mense en omstandighede wat ek goed ken, naamlik die plaaslike teaterbedryf en in hierdie geval die fees-opset, omdat hierdie jaarlikse gebeurtenisse verantwoordelik is vir meeste Afrikaanse teater wat in die hierdie land plaasvind. Natuurlik, as iemand in ’n program-sinopsis lees: “’n Toneelstuk wat oor toneelspelers gaan,” kan hul maklik dink: “Hoe self-koesterend! Wie gee om?” maar ek dink dat die temas wat aangespreek word tog universeel is.

Wat is die breër tema wat ook tot mense buite die vermaakbedryf sal spreek?

In ’n groot mate gaan die stuk vir my oor mislukking en drome wat nie heeltemal realiseer het nie. Ons almal het naïewe vooropgestelde idees van hoe ons loopbane gaan uitspeel wanneer ons op universiteit is en ons almal gaan deur ’n mate van ontnugtering wanneer ons in die praktyk begin werk. Dis menslik en maklik om mee te vereenselwig. Dis hoe ons by daardie wrede realiteite aanpas wat belangrik is en interessant word.

Jou karaktername – soos André en Wena – lui klokkies na die verlede. Waarom?

Ek wou ook my generasie-teatermaker se storie vertel. Ons is op baie maniere waar die pioniers soos André Huguenet, Paul de Groot, Hendrik Hanekom en Wena Naudé in die twintiger- en dertigerjare was: Actor-managers wat ons bakkies, kombi’s, minibusse en sleepwaens laai en ons stukke na die gehore in die platteland neem. Ons lewe van fees tot fees. En natuurlik, sou die meeste van ons, in ’n ideale wêreld, deel van ’n heeltydse geselskap wou wees wat infrastruktuur en stabiliteit het. Daar bestaan ongelukkig nie meer so iets nie en ’n mens moet aanpas.

Hoe het jy te werk gegaan om nie in die slaggat van karikature te val nie?

Ek het onderhoude gedoen met jong akteurs om ’n gevoel te kry van wat hulle verwagtinge van die bedryf is, wat hulle dryf en wat hulle bekommer oor hul loopbane. Ek het gehoop dit sou die karakters outentiek laat lees en meer menslikheid gee, maar natuurlik is hulle ook oordrewe. Hulle moet wees. Dis ’n toneelstuk; nie ’n dokumentêre program nie. Of ek daarin geslaag het, is vir die gehore om te besluit …  

Wat wil jy met dié gegewe bereik?

Ek wou gehore die geleentheid gee om te voel asof hulle ’n tipe backstage pass  kry tot ’n kleedkamer terwyl akteurs voorberei vir die vertoning wat voorlê. ’n Kleedkamer is tradisioneel nogal ’n intieme, private ruimte waar die publiek nie toegelaat word nie. Dit is egter juis die plek waar die gehoorlid die mens agter die karakter kan leer ken. Akteurs is regtig ook nét mense!

Ervaar jy soms kleedkamer-blues?

Toe ek jonger was, het dinge soos post-production blues my nogal geknak. Dat dit alles so tydelik is. Jy sit vir vier weke soveel toewyding en passie in ’n projek en dan is dit alles skielik net verby en almal se paaie skei. Dit het bietjie gevoel soos ’n familie wat uitmekaar uit spat en niemand weet of die stuk nog ’n speelvak sal hê nie. Ek hanteer dit nou al heelwat beter. ’n Mens leer mettertyd dat dit deel van die beroep is en dat die lewe aangaan en dat ’n mens ander goed in jou lewe moet hê wat vir jou net so belangrik is.

Hoe hanteer jy kritiek?

Negatiewe terugvoer of kritiek kan ’n mens nogal die blues kan gee. Niemand pak ’n stuk aan met die doel om swak werk te lewer nie; veral nie in die teater nie. Dis harde werk vir min geld. Daarom is dit partykeer moeilik om te hoor of te lees hoe baie ’n resensent jou werk verpes. Kritiek het sy plek en ek het ook nou al myself geleer om meer gebalanseerd daarmee om te gaan.

  • Kleedkamer Blues is ’n Innibos-vlagskipproduksie, ondersteun deur NATi.
  • Met Ludwig Binge se teks, Marthinus Basson se regie en ontwerp, beligting deur Chris Pienaar en spel deur Ludwig Binge, Wessel Pretorius, De Klerk Oelofse, Greta Pietersen en Carel Trichardt.
  • By die Nelspruit-stadsteater; 120 minute.
  • Lees ook die onderhoud met die regisseur, Marthinus Basson.

The post Innibos 2018: <i>Kleedkamer Blues</i> – ’n teater-onderhoud met die akteur en skrywer Ludwig Binge appeared first on LitNet.

Innibos 2018: Kleedkamer Blues – ’n teater-onderhoud met die bekroonde teaterveteraan Marthinus Basson

$
0
0

Kloksgewys van regs bo: Marthinus Basson (foto: Naomi Bruwer), De Klerk Oelofse (foto: Robert Hamblin), Greta Pietersen (foto: TVSA), Wessel Pretorius (foto: Twitter), Ludwig Binge en Carel Trichardt (foto: The Movie Database)

Daar het 20 jaar verloop sedert Marthinus Basson die De Kat/Herrie-prys in 1998 gewen het vir sy omstrede en veelbesproke produksie van Breyten Breytenbach se toneelstuk Boklied. Die (manlike) naaktheid daarin het talle feesgangers ontstel en mense het die teater met afgryse uitgestrompel om selfs gelaaf te word! Dit is as pornografie bestempel!

Ondank die gehoor se afkeer en weersin destyds, het Boklied ook Vita-pryse gewen vir beste produksie, beste regisseur, stel-, kostuum- en beligtingsontwerp. Dawid Minnaar was die beste akteur en Antoinette Kellerman die beste vroulike byspeler.

Skrywers, regisseurs en spelers meen egter die uitbeelding van realiteit – al word dit as ontvlugting aangebied – moet gemotiveer word en ’n oomblik van eerlikheid en kwesbaarheid uitbeeld.

Verlede jaar het Basson weer twee puik produksies by die KKNK aangebied: die Hertzogbekroonde dramaturg Reza de Wet se Asem en ʼn vertaling van die Duitse dramaturg Roland Schimmelpfennig se Koninkryk van die diere; albei stukke waarin manlikheid tot op die been gestroop is. Dit het aan hom, Minnaar en Kellerman verlede jaar weer Kanna-erkennings besorg.

Vroeër vanjaar het Basson gehore verslae uit die teater laat strompel oor die bloedige wending waarmee Marina Albertyn se sielkundige verhoudingsriller Melk & Vleis (met bekroonde puik spel deur Ilse Roos en Neels van Jaarsveld) die gewete treiter.

In ’n loopbaan van oor die 40 jaar het hy oor die 40 toekennings verower – van die Standard Bank Young Artist’s Award in 1989 tot talle Fleur du Cap-,  Vita-, Fiësta- en nasionale kunstefeestoekennings. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns het hom in 2003 met ’n Erepenning vir Toneelkuns vir sy bydrae tot die Suid-Afrikaanse teater vereer.

Nou bied dié veelsydige akteur, regisseur, ontwerper, vertaler en teaterdosent gehore sy eiesoortige interpretasie van Ludwig Binge se debuutkomedie, Kleedkamer Blues, wat by Innibos debuteer en ook later vanjaar by Aardklop opgevoer word.

Christiaan J de Swardt gesels met Marthinus Basson

Meen jy gehore het meer verdraagsaam en/of volwasse geword ten opsigte van sosiale realiteite?

Ek vind gehore meer konserwatief deesdae as in die verlede – selfs soverre satire, kritiek, bereidwilligheid om hulle bloot te stel aan idees, tekste van elders, stories wat nie “ons” is nie.  Dit geld nie net gehore nie, maar ook akteurs. ’n Mens kan hulle seker nie kwalik neem nie. Die druk is so groot. Veral die jonges sien ek meer en meer gemaklike sloganeering en selfgeregtigdheid aanhang as insig ontwikkel of ’n bereidwilligheid om die grense van die gees te ontgin. Dit spoel natuurlik met gemak oor na ander aspekte soos: wees dapper, neem risiko’s, dink buite jou gemaksones en trap op tone.

Kom ek stel dit so: Alles voel vir my meer voorskriftelik as in die verlede. En ek sluit daarby die sensuurstelsel in wat jy met sukses in howe kon beveg. Hierdie is ’n ondermynende selfopgelegde stelsel wat in bloedarmoede kan ontaard ...

Wat is ’n regisseur se verantwoordelikheid rondom naaktheid op die verhoog?

Naaktheid, wat maar ’n klein aspek van die teatrale spektrum uitmaak, is ’n baie potente “effek” wat ’n mens uiters oordeelkundig moet aanwend, nie net uit die behoefte van die stuk of die idee nie, maar ook oor wat jy by die gehoor wil ontlok terwyl jy werk met ’n akteur wat ook ’n volledig komplekse mens is. Dus verg dit smaak, sensitiwiteit, begrip vir die waarmee jy besig is en bleddie goeie redes oor hoekom. En dapper akteurs wat werklik verstaan wat die groter waarde daarvan is – verby hul persoonlike, inherente weerstand teen iets wat jy so genadeloos blootstel.

Wat is die impak van naaktheid op akteurs?

’n Mens werk uiters versigtig met akteurs tot hulle genoeg nie meer “hulself” voel nie en meer die karakter aangeneem het wat hulself in ’n situasie bevind waar naaktheid ’n behoefte is vir die gegewe storie om tot wasdom te kom. Emosionele naaktheid kan net so kompleks wees. En net soveel skade berokken. Ek voel nie gemaklik met lukrake naaktheid nie. Daar moet ’n dringende behoefte en ’n duidelike doel daaraan geheg word voor ek daarvoor val. 

Is daar ooreenkomste tussen Koninkryk van die diere en Kleedkamer Blues?

Die enigste ooreenkomste tussen Koninkryk van die diere en Kleedkamer Blues is dat dit in ’n kleedkamer plaasvind en teater as tema het. Waar die Schimmelpfennig-stuk na die mens kyk as ’n dier en die teater gebruik as metafoor vir ’n oorlewingstryd, is Binge se stuk ’n baie realistiese blik op die realiteite van teatermaak en kop bo water hou, en dan nog, hopelik ’n dak daaroor.  Vir teatermakers, in ons huidige bestel waar die strukture byna heeltemal verval het, is dit ʼn stryd. Dit kyk terug na die pioniers wat dit moontlik gemaak het vir teater om in hierdie barre land tog te kon gedy en die siklus wat homself weer eens herhaal. Dit is op eerstehandse ervaring gebaseer en met ’n goeie dosis humor en komedie aangebied – maar wráng. 

Hoe relevant en outentiek is die inhoud, regie-styl en die ontwerp (stelinkleding en beligting) en hoe ontgin en ondersteun dié elemente die teks?

Die stuk speel in ’n kleedkamer by ’n kunstefees in ’n “stowwerige dorpie” af. Die stelontwerp put uit die eindelose nagmerrie-ervarings oor die afgelope 25 jare van onvoldoende ruimtes, geen infrastruktuur, min geld en groot drome om teater op die verhoog te hou. Die stel is tekenend. Dis ’n vorige stel met ’n nuwe laag verf en al die goed wat dit moontlik maak om te staan waar dit staan, en normaalweg nie gesien word nie, is op die verhoog as rekwisiete. Soos die mankolieke stoele, opslaantafels, vuil toilette en dies meer.

Alles in die stuk is so na as moontlik aan deurtrapte, deurleefde realiteit en elkeen van die rolverdeling ken die situasie deur en deur. So hopelik is die regie en ontwerp onsigbaar en dien dit die nodige doel. As ontwerper en regisseur probeer jy nie in die pad van die akteur staan nie terwyl jy die ruimte orden as plek vir hulle om onvoorwaardelik in te kan “leef”. 

Het jy al in jou loopbaan kleedkamer-blues ervaar?

Regisseurs word grotendeels geaborteer op openingsaand en jy moet maar gewoond raak daaraan. Dus gun ek my nie blues nie. Maar die musiek maak my wel opgewonde. 

Hoe hanteer en beheer ’n kunstenaar kreatiewe blues?

Ons s’n is ’n harde wêreld wat, soos jy dit skep, verdwyn. Ook is ons in ons proses konstant blootgestel aan kritiek, selfkritiek, selfondersoek en daaruit bou ons lugkastele. Dan is daar die kritiek van joernaliste, publiek, resensente en toeskouers. En dan is dit verby. En weg. En so hoort dit.

En wat behoort uit daardie “leegheid” te spruit?

Teatermense is taai, maar ons pad lê bestrooi met tragiese verhale, opofferinge en verlies. Maar vir die wat kans sien, is daar die eindelose verryking deur te werk aan grootse tekste, komplekse karakters waaruit jy jouself beter kan leer verstaan en soms, maar net soms, ’n gevoel dat jy deel kon wees van iets veel groter as die eng omvang van jou eie oortuigings of bestaan.

  • Kleedkamer Blues is ʼn Innibos-vlagskipproduksie, ondersteun deur NATi.
  • Met Ludwig Binge se teks, Marthinus Basson se regie en ontwerp, beligting deur Chris Pienaar en spel deur Ludwig Binge, Wessel Pretorius, De Klerk Oelofse, Greta Pietersen en Carel Trichardt.
  • By die Nelspruit-stadsteater; 120 minute.
  • Lees ook die onderhoud met die skrywer, Ludwig Binge.

The post Innibos 2018: <i>Kleedkamer Blues</i> – ’n teater-onderhoud met die bekroonde teaterveteraan Marthinus Basson appeared first on LitNet.


Soos ’n leeuwyfie

$
0
0

Die gordyn het grasieus toegeval toe die begrafnisondernemer uit die vertrek geloop het. Isabel Roux was alleen oor in die kamer. Stil het sy na haar man in die doodkis gestaar. Die ondernemer se personeel het hard probeer om die wond te bedek, maar hulle kon nie daarin slaag nie. Dit was ooglopend dat Isabel se man sy eie lewe met ’n pistool geneem het. Isabel het nie gehuil nie. Sy wou, maar die trane wou net nie loop nie. Al waaraan sy kon dink, was hoe hy steeds so ongelukkig gelyk het soos hy daar in sy doodkis gelê het; so ongelukkig soos wat hy die laaste twee jaar van sy lewe was. ’n Tragiese figuur in die doodskis is al wat oorgebly het van ’n man wat jare lank groot drome gekoester het. Isabel het geweet wat sy moes doen om sy dood te wreek.

Die begrafnisdiens was kort. Min woorde is gesê, met min roubeklaers wat hul laaste eer kom betoon het. Toe die lykswa wegtrek, het Isabel net saggies gesnik en stil vir die lykswa gewaai toe die voertuig wegry. Sy het bedroef na haar eie motor geloop en by die kerk se hek uitgery. Mense wou nog vir haar sê hoe jammer hulle is oor wat gebeur het, maar sy het nie belanggestel in hul simpatie nie. Isabel was ’n sterk vrou, so sterk soos ’n leeuwyfie wat enige prooi op die vlaktes kon plattrek. ’n Leeuwyfie soek nie simpatie wanneer haar lewensmaat deur ’n sterker mag vermorsel is nie. Leeuwyfies smag na wraak.

In haar huurhuis het haar tasse reggestaan. Bo-op haar spieëlkas het haar paspoort gelê. Sy het die paspoort oopgemaak en na haar Britse visum gesoek. Sy was twee maande gelede in Engeland vir besigheid en sy wou net seker maak dat sy nog die reg sou hê om weer terug te keer. “Ja,” het sy saggies gesê, “ek het nog drie maande oor.” Sy het die paspoort neergesit en haar telefoon opgetel. Sy het ’n buitelandse nommer geskakel. Die foon het gelui.

“Hallo,” het ’n stem aan die ander kant geantwoord.

“Hallo, Susan, dis Isabel. Dis verby.”

“Ek is jammer, Nig, ek weet nie wat om te sê nie.”

“Daar is niks om te sê nie. Mag ek asseblief met Gregory praat?”

“Hou aan, ek roep hom gou.” Isabel kon hoor hoe Susan in die agtergrond na haar man roep. Gregory was ’n oud-Engelse matroos wat Susan, Isabel se niggie aan moederskant, gedurende ’n kort vakansie in die vroeë 1990’s ontmoet het. Hulle wou in Suid-Afrika bly, maar Gregory, as buitelander, kon nie werk vind nie. Hulle het na Londen verhuis, waar Gregory as ’n sekuriteitswag begin werk het by ’n bank in Queenstraat.

“Hello, Isabel,” het Gregory gesê toe hy uiteindelik die foon by sy vrou geneem het.

“Hello, Gregory. It is over.” Gregory het net ’n keelgeluid gemaak om sy erkenning te gee.

“Will you be able to help?” wou Isabel weet.

“Yes, Isabel. I will pick you up from Gatwick. Just make sure you do not leave anything that can link me to your plan.” En met dié woorde het Gregory die gesprek summier beëindig. Isabel het die telefoon se gehoorstuk teruggeplaas. Sy het na haar bed geloop om haar tasse toe te maak voordat sy dit na die voordeur dra. Sy moes binnekort na die lughawe in Johannesburg vertrek. Toe loop sy na haar studeerkamer. Sy wou net ’n laaste keer kyk na die plan wat sy uitgewerk het. Sy het die straatname wat sy moes volg en die adres waarheen sy moes gaan nadat haar plan voltrek was, gememoriseer. ’n Leeuwyfie maak mos seker hoe sy haar prooi gaan plattrek, nog voordat sy die jagtog begin.

Die Uber-bestuurder het haar studiesessie onderbreek toe hy bel om haar te laat weet hy het gearriveer. Sy het ’n laaste draai deur haar slaapkamer gemaak, haar paspoort en handsak geneem en na die voordeur geloop. Oomblikke later het sy in die motor geklim en stil saam met die bestuurder na die lughawe gery. Sy was glad nie lus vir los praatjies met ’n onbekende persoon nie. Leeuwyfies meng mos nie met die kleiner katsoorte nie.

Sy was mooi betyds vir haar vlug en kon haarself gemaklik in die komplimentêre rus-area voorberei vir die taak wat in Engeland op haar gewag het. Sy het een van die gratis koerante by die besprekingstoonbank gevat omdat iemand wat sy haat op die voorblad gepryk het. Sy het gelees hoe Emil Rothstein weer spog oor wat sy maatskappy kon regkry. Rothstein se besigheid, Jones & Rothstein, was die bobaas openbare betrekkinge-maatskappy in Engeland, met kliënte regoor die hele wêreld, selfs ook die Suid-Afrikaanse regering. Sy het gelees hoe Rothstein spog oor hoe sy maatskappy weer ’n diktator gehelp het om sy korrupte regering na ’n onlangse verkiesing aan die stuur van sake te hou. Rothstein se plan was eenvoudig. Hy het ’n minderheidsgroep in die land uitgesoek en hulle begin uitbeeld as ’n bedreiging vir die land se regering en die welstand van die meerderheid. Deur middel van die land se media sou hy die diktator se beeld omskep as ’n soort redder wat die oplossing het om die minderheidsgroep in hul plek te hou. Sy plan het geslaag.

Dit was die eerste keer daardie dag dat Isabel haar humeur in toom moes probeer hou. Sy kon voel hoe die woede in haar opbou. Leeuwyfies brul mos wanneer hulle kwaad word – ’n brul wat die hele jagveld mooi laat verstaan dat iemand te ver gegaan het.

Teen negeuur die aand het sy in die besigheidsklas van die gewone Vrydagaandvlug na Londen gesit. Sy wou nie in die ekonomiese klas vlieg nie omdat sy uitgerus wou wees wanneer sy in Engeland aankom. So was dit ook. Sy kon agt ure se slaap inkry en was heeltemal reg vir haar beplande aksie later die volgende dag. Met haar paspoort gestempel, het sy Gregory met gemak in die aankomssaal gevind. Na ’n emosielose groet het die twee na Gregory se motor in die parkade geloop sonder om ’n woord met mekaar te praat. Met die aankoms by die motor het Gregory haar bagasie in sy kattebak gelaai terwyl Isabel haarself aan die passasierskant gemaklik gemaak het. Hulle het by die parkade uitgery. Isabel het by die venster uitgestaar terwyl Gregory probeer het om ’n geselsie met haar aan te knoop: “Isabel, I know that you are in mourning, but I am not convinced that your plan will succeed.”

Skielik het Isabel haar kop na Gregory gedraai en haar irritasie met sy stelling gewys.

“What, Isabel?” het Gregory verbaas gevra.

“It’s more than just a plan, Gregory. I am avenging my husband’s death. Understood?”

“Okay ... okay,” het Gregory saggies gesê om haar te laat bedaar. Die hele pad het hulle nie verder met mekaar gepraat nie. Met hul aankoms in Greenwich het Gregory haar by ’n klein hotelletjie afgelaai. Hy wou wegry sodat niemand hulle saam sou sien nie, maar Isabel het hom gevra om haar met haar bagasie te help tot by haar kamer.

Toe Gregory haar bagasie in die kamer neersit, het sy hom gevra of hy dit het. Hy het gehoop dat sy daarvan vergeet het, maar het ’n leersakkie uit sy swart baadjie se binnesak gehaal en dit vir haar gegee. Sy het hom vir die guns bedank en ook vir wat in die leersakkie was.

“Just remember to throw it in the Thames when you are done with it.”

Isabel het belowe sy sou. Gregory het by die kamer uitgeloop en die deur toegemaak. Daar sit Isabel toe weer alleen in ’n kamer. Voordat sy vir haarself ’n bad water wou intap, het sy eers die leersakkie oopgemaak. Sy het haar hand ingesteek en die koue staal van die pistool wat binne-in die sakkie is, gevoel. Sy het die pistool uitgehaal en dit van naderby bekyk. Sy het die magasyn uitgehaal en gesien dat dit vol patrone is. Gregory het sy kant van die belofte gehou. Sy het die pistool teruggeplaas in die leersakkie en dit in haar handsak gesit. Die res van die oggend sou sy ontspan, maar met die oopdraai van die bad se krane het sy haarself weer herinner hoekom sy in Engeland is. Sy het oor die foto’tjie van haar oorlede man wat sy altyd saam met haar dra, gevryf. Sy wou nie huil nie, maar net soos die water uit die krane, het haar trane begin vloei. Sy het teruggedink aan die dae toe hulle saam studente was by die destydse RAU en hoe hy haar altyd vertel het wat hy vir die toekoms beplan, veral toe die moratoriums en boikotte uiteindelik van Suid-Afrika se skouers gelig was. Sy hoor nog sy woorde van blydskap toe hy sy eerste miljoen in 1995 gemaak het. Uiteindelik kon hy vir haar die ring koop wat hy graag wou. Sy het natuurlik nog steeds die ring gedra. In haar hart was sy nog met hom getroud, al was hy nie meer by haar nie.

Soos sy verder aan hom gedink het, kon die trane nie meer ingehou word nie. Sy het op die yskoue teëlvloer neergeval en alles net laat uitvloei. Elke traan, alle gevoelens van smart en seer, alles is net daar op ’n badkamervloer in ’n hotel iewers in Engeland uitgestort. Die water in die bad het begin oorloop – ’n simbool van hoe sy die pyn en bitterheid nie langer kon inhou nie. Eers toe haar hele lyf net so nat was soos die badkamer se vloer, het sy opgestaan en die krane toegemaak. Sy het al die handdoeke wat sy kon kry, gaan haal en die vloer begin droogmaak.

Die pyn verdwyn mettertyd, het sy gedink, terwyl sy die badkamervloer probeer droogmaak. Sy dood sou makliker gewees het om te aanvaar as hy van natuurlike oorsake gesterf het. Seker 20 of selfs 30 jaar, dink sy, kon hulle nog saamgeleef het. Hy het geweet dat sy nie weelde wou hê nie. Sy het geglo aan die idee dat hulle met min kon klaarkom omdat die lewe eenvoudig aangepak kan word. Die spreekwoord lui: “Hoe meer jy het, hoe meer het jy om jouself oor te bekommer.” Maar dit was nie wat hom gepla het nie – hy het sy doel in die lewe verloor. As hy nie kon werk nie, as hy nie aan iets kon bou nie, was hy glad nie meer mens nie. Om ’n geleentheid van hom te ontneem was soos om sy hart uit sy borskas te ruk. Dit is wat booswigte soos Emil Rothstein aan haar man gedoen het. Hulle het sy rede om oor die jagveld te brul weggevat en hom gestraf omdat hy met ywer aan ’n loopbaan wou bou – ’n loopbaan wat aan ander geleenthede kon gee en sodoende ’n doel vir ander mense se lewens kon skep. As gevolg van wetgewings en stereotiperings van regimes van vervloë dae en van die teenswoordige tyd kon hy nie sy drome deur sy lewenstog bereik nie. Die stelsel het hom gebreek, en daarmee sy lewe gevat. Dit was tyd dat Isabel op die stelsel wraak sou neem op die mees pragmatiese, maar klandestiene manier waaraan sy kon dink.

Sy het teen tweeuur die middag haar weg gevind na Queenstraat in Londen. Duskant die Verenigde Vrymesselaarslosie van Engeland en Wallis was die hoofkantoor van Jones & Rothstein. Gregory het die gebou self ’n dag of twee vroeër besoek en vir Isabel die roete gegee wat sy moes volg om tot binne-in Emil Rothstein se kantoor te kom. Sy sou hom daardie aand besoek. Die Vrymesselaarslosie se maandelikse byeenkoms was ook vir daardie aand geskeduleer en Rothstein moes sy plig as lid vervul. Gregory was ook ’n lid en het gedurende sy besoeke aan die hooflosie agtergekom dat Emil altyd na so ’n byeenkoms terug na sy kantoor gaan voordat hy huiswaarts keer. Daardie brokkie inligting was vir Isabel goud werd, want sy het geweet dat sy net een kans sou hê om haar prooi plat te trek.

Teen sesuur die aand het die lede van die hooflosie een vir een gearriveer om hul byeenkoms te hou. Geklee in hul beste aandpakke, sommiges met hul voorskote reeds aan, het die Vrymesselaars mekaar gegroet en saam binnegestap. Geduldig het Isabel in ’n koffiehuis net oorkant die losie gesit en wag. Sy het by ’n sitplek naby die venster gesit en probeer kyk of sy Rothstein kon sien. ’n Halfuur later het hy by die koffiehuis ingestap. Isabel het geskrik. Sy het nie verwag dat hy so op die nippertjie van sy maandelikse byeenkoms eers na die koffiehuis toe sou gaan nie. Hulle het vir ’n oomblik in mekaar se oë gekyk, maar nie een van hulle het iets gesê of gedoen nie. Isabel het gewonder of sy die pistool kon uitruk en hom sommer net daar kon doodskiet. Die koffiehuis was nie vol nie en sy sou maklik kon ontsnap.

Sy het haar hand in haar handsak gesteek, maar besluit om liewer by haar plan te hou. Sy het gehoor hoe Rothstein ’n pakkie sigarette koop en toe net so vinnig uit die koffiehuis loop as wat hy ingekom het. Isabel het diep asemgehaal. Dalk was die ys nou gebreek. Dit sou nou makliker wees om hom weer later die aand te sien en hom dan uit die lewe te help, noudat sy hom in die oë gekyk het. Die leeuwyfie staar mos eers vir ’n oomblik na haar prooi voordat sy wegspring om die doodbyt aan die keel te gee.

Teen tienuur die aand was die losie se maandelikse ontmoeting verby. Die klomp Vrymesselaars het uit die losie gestroom en hul weë gevind na hul huise. Emil Rothstein was een van die eerstes uit. Hy kon nie wag om weer terug te wees in sy kantoor nie. Hy kon dan gou sy personeel in Sjina skakel om te hoor of hul nuwe veldtog om Tibet se beeld te beswadder mooi aan die gang was. Rothstein het deur die glasdeure van die gebou gestap en die sekuriteitswag oudergewoonte gegroet. Die wag het Rothstein vertel dat ’n dame na hom gesoek het so net na seweuur se kant en dat dit ’n dringende saak was. Die wag het verder vertel dat sy ’n brief in haar hand gehad het. Rothstein het hom gevra waar die brief is.

“She asked me if she could slip it under your door. Your secretary was still there, so I gave her permission to go up to your floor.”

“Did she leave?” wou Rothstein weet.

“I believe so. I called your secretary when I returned from my second floor rounds to ask that very same thing. She said that there was no one there, so I figured she had left during my absence.”

Rothstein het net geknik en by die oop hysbak ingeloop. Sy besigheid se kantore was op die boonste vloer; sy kantoor in die hoek met ’n pragtige vista oor die hele middestad van Londen. Die Londense Oog was seker die helderste ikoon wat ’n mens van sy kantoor af kon sien. Dit is presies waarna Isabel gestaar het terwyl sy in sy leunstoel vir hom gewag het, met ’n glasie van sy duur Skotse whisky in haar hand.

Met sy aankoms op die boonste vloer kon Emil Rothstein dadelik sien dat iets nie pluis was nie. Sy kantoordeur het oopgestaan. Hy was seker dat hy dit gesluit het voordat hy vertrek het. Hy het stadig na sy kantoor geloop, saggies, sodat niemand hom sou hoor nie. By die deur van sy kantoor het ’n koevert gelê. Hy het stadig afgebuk om dit op te tel.

“This must be the letter,” het hy vir homself gesê. Hy het sy kantoor se lig aangeskakel en die koevert oopgemaak. Binne-in was ’n klein kaartjie wat net gesê het: “Headline: Rothstein apologises.”

“What on earth?” het hy saggies gemompel terwyl hy die deur toemaak. Die volgende geluid wat uit die kantoor gekom het, was die harde slag van Rothstein se swaar liggaam wat op die vloer val. Niemand het die slag van die swaar objek wat sy kop getref het, of die geluid van sy liggaam wat die vloer tref, gehoor nie.

Toe Rothstein bykom, was dit steeds nag. Sy hande en voete was vasgebind en hy het teen die glasvensters van sy kantoor gelê. Die vensters was so hoog en so breed as wat die hele kantoor se lengte was. Net as iemand op dieselfde vlak van ’n ander gebou sou staan, sou ’n mens kon sien of Rothstein in sy kantoor was of nie. Anders kon mens niks sien of hoor wat in die kantoor aangaan nie. Dit was die perfekte jagveld vir ’n leeuwyfie soos Isabel.

Rothstein het stadig bygekom en was verbaas om Isabel te sien wat op sy gemaklike leerstoel gesit het en na hom gestaar het.

“Who are you?” het hy gevra terwyl hy sukkel om op haar te fokus.

“That is not important,” het sy geantwoord.

“What?” het hy met verbasing gereageer terwyl hy probeer om sy kop te vryf om vas te stel of dit bloei. “Why am I tied up? You want money. I have about 200 quid in my wallet. Take that.”

Isabel het hom ’n harde skop in sy ribbekas gegee wat Rothstein laat brul het van die pyn. Steeds het niemand niks gehoor nie.

“It’s not about money!” het Isabel woedend terug geantwoord.

“What then?” het Rothstein gevra.

“What do you have against white South Africans?” wou Isabel weet.

“Nothing! Don’t you know I am a white South African myself?”

“Come again?” het Isabel geskok gevra.

“I was born in Johannesburg, raised in Cape Town. I lived in South Africa until 1996.”

 “Why did you leave?” wou Isabel weet, steeds verstom.

“Due to the crime, mostly. Now speaking of crime, untie me!”

“Shut up!” het Isabel vir Rothstein gegrom terwyl sy die pistool uit haar handsak haal en teen sy bakkies druk. Rothstein het sy oë toegeknyp en gevra of sy beplan om hom te skiet. Isabel het hom nie geantwoord nie, maar net gevra: “Why then did you broadcast to the rest of the world false news about white South Africans still being supporters of Apartheid? Creating the image that none of us are willing to build up the country and create opportunities for others without taking away anything from someone else?”

“Lady, you obviously do not understand the history of that country. South Africa is forged on the idea of taking away something from others. Like when the National Party took away my youth and my innocence. Forced me, at the age of 18 into a regiment to serve in their war, a war that was theirs to fight, not mine. Never mine!”

“You did not answer my question, Mister Rothstein,” het Isabel weer vir haar prooi gegrom.

“What on earth has my South African business deals have to do with you?” het Rothstein terug gegrom. Dit was vir Isabel duidelik dat Rothstein self ’n leeumannetjie was. Sy sou haar taktiek mooi moes uitvoer om hom plat te trek. Sy het van haar stoel af opgestaan. Sy het om Rothstein se lessenaar geloop en die verte ingestaar.

“I buried my husband yesterday,” het sy stil gesê.

“My condolences. Now, would you please let me go?” was Rothstein se antwoord.

Isabel het nie vir Rothstein stilgemaak soos wat hy grommend op die vloer gelê en kriewel het nie. Sy het net aangehou om vir hom te vertel oor haar man. Hoe hy homself met ’n pistool doodgeskiet het omdat hy nie werk kon kry nie. Hoe hy vir twee jaar hard probeer het om ’n betrekking iewers te kry. Hoe hy dosyne kopieë van sy CV na maatskappye gestuur het wat vir hom terug laat weet het dat hy net te bevoeg is vir die pos, óf dat hulle nie enige blanke mans kon aanstel nie omdat wetgewing hulle sou penaliseer. Hoe hy nie ’n besigheid kon opbou sonder dat hy ’n gedeelte daarvan sommer net moes weggee aan iemand net omdat hul velpigment die regte skakering was soos die teenswoordige regime dit wou hê nie. Diskriminasie om elke hoek. Mens kan net soveel daarvan sluk voordat jy ingee.

“Lady, I know what discrimination is all about. Do you have any idea how it was to be an English-speaking South African in a pro-Afrikaner defense force during my National Service days? Can you imagine how it felt to live as an Englishman under the National Party regime?”

Isabel het die pistool stywer in haar hande vasgeknyp. Sy het met mening omgeswaai en die pistool op Rothstein gerig.

“Can you imagine, Mister Rothstein, how it feels like to look into the eyes of someone who is desperate for work, but cannot find it! Do you have any idea how it feels to see your spouse slowly collapsing because he feels unwanted and purposeless in a country to which he has given his entire youth! He gave his time, his ambitions, his dreams, his taxes and his labour to a country that he wanted to see flourish, and yet he was classified as being undesirable! Not due to anything he did or said. Merely classified based on an attribute he never had any choice over – the pigment of his skin and the language group in which he was born into. Just to hear how he should be guilt-ridden for decisions made in parliament by, as you say, the National Party regime. To make matters worse, your company’s campaign then started to spread lies of supposedly planned ‘White Control Protocol’ groups that wished to dump South Africa back into the days of grand and petty Apartheid!”

“So what? We were paid to spread the message that the ghost of Apartheid was not dead and buried. It’s an election year, lady! Wake up and realise that ruling parties will do anything in their means to blacken the name of any opposition, no matter if it is a political party or a part of the population. Aye! The National Party also did it with their ‘Swart Gevaar’ campaign and don’t think for a single moment that someone didn’t get rich from that! Yet my previous question still stands: Why am I tied up?” roep Rothstein uit met die hoop dat iemand hom sou hoor. Niemand het nie.

Isabel kon voel hoe die woede in haar opbou. Dieselfde woede wat sy ervaar het toe sy die koerant die vorige dag in Johannesburg bestudeer het. Sy het ’n oomblik geneem om haarself weer in toom te kry. Sy het diep asem gehaal en in Rothstein se oë gekyk. Hy het nie bekommerd gelyk nie, maar woedend na haar terug gegluur. “My husband wanted to leave South Africa and was the prime candidate for a job in New Zealand.”

“So?” het Rothstein geantwoord, “why did he then kill himself if he could go somewhere else like I did? Maybe you should look at yourself as the reason for his suicide.” Met daardie woorde het Rothstein sy doodsvonnis geteken. Isabel kon haarself nie keer nie. Sy het hom oor sy hele lyf begin skop. Die bloed het later by sy neusgate en mond begin uitloop en hy het na sy asem gesnak.

Sy het afgebuk sodat sy in sy oor kon fluister: “The day after your ‘White Control Protocol’ campaign was launched, the New Zealand company called him and said they did not wish to hire any white South Africans anymore. They believed your lies that there was a secret coup planned by extreme white rightwing groups, a coup that was however stopped before it could start, even though no evidence could be found to prove such accusations. No matter what my husband said, they would not listen. When that call was over, he walked towards his desk, took out his pistol and ended his misery moments later. While you were making money from the South African government to polarise the South African population for the sake of the ruling party’s next election victory, people you never met, like my husband, had to suffer and even pay the highest price. Let me ask you this: Did you obtain your revenge for a lost youth?”

Rothstein het nie geweet wat om te sê nie. Hy het verbaas na Isabel gestaar. Sy het sy kop met haar linkerhand opgetel en die pistool in sy mond gesit.

“I ask you again, Mister Rothstein, have you ever looked into the eyes of someone who could not find work?” Rothstein het iets probeer sê, maar dit was te laat.

Die skoonmaker in die teenoorgestelde gebou wat nagskof gewerk het, sou nie kon uitmaak dat die druppels op die vensters van Rothstein se kantoor nie reëndruppels was nie. Isabel het Rothstein se lewelose liggaam, met die warm bloed wat oor die mat vloei, net so gelos. Sy het die toue om sy voete en hande losgemaak en die kleeflint van die sekuriteitskamera se lens afgehaal voordat sy by die kantoor uitgestap het. Sy het die hysbak na die onderste vloer geneem en met die uittreeslag die brandalarm aangeskakel. Vinnig het sy terug in die hysbak geklim en die deure gesluit sodat die sekuriteitswag haar nie sou sien nie. Die wag het by die trapskag ingestorm en homself spoedig na Rothstein se kantoor gehaas toe hy die brandalarm gehoor het. Met niemand in die voorportaal nie het Isabel op haar gemak die hysbak oopgemaak en by die gebou se voordeure uitgestap sonder dat iemand haar gehoor of gesien het. Sy het doodluiters oor Queenstraat geloop en haar weg na die Thames se oewer gevind.

Minute later kon sy hoor hoe die ambulanse hul weg na Rothstein se kantoor vind. Sy het op die oewer gaan staan en die pistool in die rivier gegooi. Die leeuwyfie het haar prooi platgetrek en die karkas net daar gelos sodat elke gedierte kon sien dat sy enige opponent uit haar pad sou verwyder. Sy het stadig langs die Thames-rivier afgestap en gewag vir die oggendson om sy opwagting te maak.

“Na die donkerte kom die lig, na die smart kom die verligting,” het sy saggies vir haarself gesê en weereens liefderik oor haar ring gestreel.

Twee dae later besoek Isabel haar gunsteling koffiehuis in Melville. Sy bestel ’n espresso en vra vir die dag se koerant. Die hoofopskrif lui: “Beeldpoetser dood in Londen, vra glo verskoning.” Sy lees verder:

Emil Rothstein, Suid-Afrikaans gebore Britse miljardêr, is eergister dood in sy kantoor in Queenstraat, Londen aangetref. Hy is vermoedelik geskiet, maar die moontlikheid van selfmoord word steeds oorweeg. Langs sy lyk is ’n briefie gevind met die woorde: “Rothstein apologises.” Dit kan verband hou met sy maatskappy se veldtog wat onlangs in Suid-Afrika geloods is om die regerende party se steun te verhoog ...

Die leeuwyfie het oorwin. Sy kon weer oor haar jagveld regeer, al moes sy dit alleen doen.    

The post Soos ’n leeuwyfie appeared first on LitNet.

LitNet: Jeremy vannie Elsies

The 44th National Arts Festival hits Grahamstown

$
0
0

Ashraf Johaardien (Photo: Robyn Davie)

“Very few other festivals in the country have the demographic diversity of our audience. By numbers, we’re also the largest multi-arts festival of this kind on the continent, and we’ve also been around a lot longer than most.”

Ashraf Johaardien, executive producer of the National Arts Festival, talks everything arts and festival-related, and also weighs in on what this year’s National Arts Festival has in store.

The 44th National Arts Festival is taking place from 28 June until 8 July in Grahamstown.

Ashraf, can you please elaborate on the role of the executive producer in organising the National Arts Festival? What does your role entail?

Executive producers are normally found in commercial entertainment industries, such as television, film, radio and music. They are less common in the more traditional arts spaces, such as theatres, galleries, arts centres and festivals, where you are more likely to find an artistic director. In my case, the two different titles are somewhat interchangeable. Like a commercial producer, I need to ensure that I bring the artistic programme of the National Arts Festival in on budget; but, like an artistic director, I am also responsible for both the quality of the overall artistic programme as well as the overall artistic direction of the National Arts Festival.

The Grahamstown community is pulling together to prepare their town for the annual National Arts Festival. (Photo: The National Arts Festival)

What is the biggest change you have seen at the National Arts Festival over the years?

This is only my second year as executive producer, so I can’t really comment from that perspective. But, having attended the festival since 1993 in various other capacities, I think that every festival is quite different each year. Some years, the changes are almost imperceptible, while in other years the changes are more radical. The audience from then to now has changed quite a lot, but then so has the country, so that makes sense. Past changes in the location of the Village Green Market have changed the feel of the festival quite radically and impacted strongly on the overall audience relationship to Grahamstown as a creative and cultural space.

What can festivalgoers expect from this year’s festival, and what highlights can they look forward to?

A new location for the Village Green Market. The programme of works by our 2018 featured artist, Mamela Nyamza, is certainly my top highlight. In close second is pretty much everything on the programme by our six Standard Bank Young Artists. Boris Nikitin’s solo, “Hamlet”, has me super excited. “Selwyn and Gabriel” by Richard Kaplan is a beautifully written piece of new South African writing and is well worth seeing. There is a lot of anticipation around “Jungfrau”, directed by Jade Bowers, which opened in Germany last month and comes home to the National Arts Festival for its South African premiere. “Staged” is a showcase season of four plays in development, including Wynne Bredenkamp’s “At the edge of the light” (South Africa), Joakim Daun’s “The incident” (Sweden/Zimbabwe/South Africa), Maude Sandham and Nicola Pilkington’s “Tracks” (South Africa) and Greg MacArthur's “A city” (Canada/South Africa).

Richard Kaplan’s “Selwyn and Gabriel” stars Kai Luke Brummer and Mbulelo Oliphant. (Photo: The National Arts Festival)

“You suck and other inescapable truths”, Klara van Wyk’s cleverly humorous commentary on teenage social anxiety and bullying (Photo: The National Arts Festival)

Can you please elaborate on new features added to the festival programme this year, such as the Creativate Digital Arts Festival, the Festival of Film and Ideas, and the new home for the Village Green? What do these features entail?

Creativate is an all-new digital arts festival within the festival which explores the intersection of creativity and technology. The old film programme along with what used to be Thinkfest have merged and now morphed into the tightly focused Festival of Film and Ideas, housed in the Monument Building.

“Hamlet”, by Boris Nikitin (Photo: The National Arts Festival)

Jacques da Silva, Tracey-Lee Oliver, Carla Classen and Ameera Patel in “Jungfrau” (Photo: The National Arts Festival)

Ashraf, in your opinion, who are some of the artists to keep an eye on at the festival this year?

Carla Classen as Evelyn in “Jungfrau” gets my vote for breakout performance. Gopala Davies is the directing talent behind “A city”, and I’m excited to see what he’ll be putting on the boards this year. I am a Klara van Wyk fanboy. She makes her Main Programme debut with “Le chair de ma chair” and also returns to the Fringe with “You suck and other inescapable truths”.

National Arts Festival 2018’s featured artist, Mamela Nyamza (Photo: Jean-Michel Blasco)

What South African languages can be heard at this year’s festival?

Productions are predominantly in English, Afrikaans and Xhosa.

In your opinion, what role do arts festivals like these play in promoting the arts in South Africa?

They’re immersive experiences where you can spend days sampling some of the best arts and culture on offer in the country and also from the rest of the world. Festivals also act as arts markets, where producers and presenters shop for new work and for talent.

Lastly, what makes the National Arts Festival different from other arts festivals in the country?

The audience. Very few other festivals in the country have the demographic diversity of our audience. By numbers, we’re also the largest multi-arts festival of this kind on the continent, and we’ve also been around a lot longer than most.


 

Ashraf Johaardien is a creative producer, playwright and performer. In a career spanning two decades, he has produced and presented over 500 local and international plays and presided over arts festivals for the University of the Witwatersrand and the University of Johannesburg. He was appointed as executive producer of the National Arts Festival in 2016.

Visit the National Arts Festival’s website at www.nationalartsfestival.co.za or follow them on Facebook @nationalartsfestival, Twitter @artsfestival or Instagram @nationalartsfestival for more information about the festival.

The post The 44th National Arts Festival hits Grahamstown appeared first on LitNet.

Persverklaring: Die Stellenbosch Universiteitskoor is op pad na Londen, Wallis en die Wêreldkoorspele in Tshwane

$
0
0

Die internasionaal bekroonde US Koor vertrek 29 Junie op ’n konserttoer wat hulle via Londen en Wallis na die 2018 Wêreldkoorspele in Tshwane sal neem.

Die toer skop 1 Julie af met ’n konsert in die opgeknapte, pas heropende Purcell Room in die Southbank Centre – die grootste kuns-en-kultuursentrum in Europa.

Van Londen reis die koor via Bath na Wallis waar hulle van 5 tot 8 Julie aan die prestige-ryke Llangollen Internasionale Musiek-eisteddfod sal deelneem. Hierdie fees lok jaarliks tot 50 000 besoekers en ongeveer 4 000 deelnemers, waaronder 150 kore, van dwarsoor die wêreld. Die US Koor is saam met slegs drie ander kore genooi om voor ’n gehoor van 2 000 aan die International Celebration Concert deel te neem waarmee die Llangollen-eisteddfod open. Dié konsert word op Britse TV uitgesaai. Die US Koor sal ook deel wees van die kleurryke sogenaamde International Parade deur Llangollen waarin al die deelnemende kore as verteenwoordigers van hul land deur die stad stap. Die hoogtepunt van die Llangollen-eisteddfod is die Choir of the World-konsertreeks waarna die beste koor by dié fees aangewys word. Die US Koor ding in drie kategorieë mee – Youth Choirs (Jeugkore), Mixed Choirs (Gemengde kore) en Open Choirs (Oop kore).

Vanaf Wallis keer die koor terug na Suid-Afrika vir die 2018 Wêreldkoorspele in Tshwane waaraan meer as 300 kore van oor die wêreld deelneem. Die US Koor is genooi om as demonstrasiekoor by die Koorspele op te tree. Omdat André van der Merwe, die dirigent van die US Koor, die voorsitter van die Wêreldkoorspele se artistieke komitee is, mag die koor nie aan dié kompetisie deelneem nie. Kaartjies vir die US Koor se Celebration Concert by die Koorspele in die Universiteitsoord op 12 Julie is deur Nutickets beskikbaar: http://wcg.nutickets.co.za/2018SA

Die US Koor was die afgelope vyf jaar nommer een op Interkultur se ranglys van 1 000 internasionale kore, maar André van der Merwe beklemtoon dat dit nooit om wen en verloor gaan nie:

“Daar is vir my en die koorlede met hierdie toer niks ‘op die spel’ nie. My koorlede weet die uitslag van ’n kompetisie – wen of verloor – mag nie bepaal wie jy is nie. Ons is hier vir die musiek. Ons neem deel aan ’n kompetisie om ons eie standaarde uit te daag en om die musiek op die mooiste manier moontlik uit te voer. Die res is ’n bonus.”

’n Koortoer soos hierdie is ’n groot geleentheid, sê Van der Merwe:

“Vir enige kunstenaar is dit belangrik om sy werk op die internasionale verhoog uit te voer. Dis ’n wonderlike groeigeleentheid om te sien hoe jou kultuur-eie funksioneer binne ’n internasionale konteks. Ons sing interessante musiek en ek is nuuskierig om te sien hoe gehore op die musiek gaan reageer.

“Die US Koor gaan blootgestel word aan internasionale kore wat aan die voorpunt van hul kuns is. Ons gaan deel én leer! En ek is opgewonde om te wys kore dra wesenlik tot nasiebou in ons land by.”

Van der Merwe sê hy sien baie uit na die konsert in die Purcell Room, Southbank Centre, in Londen op 1 Julie: “Dit beloof om ’n besonderse ervaring te wees en heelwat Matie-alumni gaan teenwoordig wees.”

 

The post Persverklaring: Die Stellenbosch Universiteitskoor is op pad na Londen, Wallis en die Wêreldkoorspele in Tshwane appeared first on LitNet.

The missed opportunity

$
0
0

A regime, such as our current one, is known not only for its actions, but also for its failure to act. History judges harshly, not only the achievements of rulers, but also the omissions by a ruling party to better the lives of all its citizens.

One such marvellous opportunity presented itself when Australian Home Affairs minister, Peter Dutton, invited white South Africans to immigrate to Australia. The ANC could have utilised this opportunity to their benefit. In fact, they should have capitalized on the moment and offered to repatriate all white South Africans to Australia.

Instead, the regime chose to act with fake indignation that Mr Dutton dared to insinuate that white South Africans are treated poorly. This was not out of genuine concern for their white compatriots (they have made it abundantly clear how they feel about light complexion humans), but because any whiff of allegations that South Africa is another African state which preys on its citizens is racist. According to our rulers white South Africans are happy because they are all fabulously rich and they have nothing to complain about!

However, think about it for a minute: without white South Africans, there would be no more racism, no more white monopoly capital, no more white privilege, no more Eurocentrism and, frankly, no more white bodies to irk black revolutionaries. While white South Africans would be living in a country where they would not constantly be vilified and alienated from the broader society, where they would be viewed as human beings and not evil oppressors whose sole life’s mission is to exploit black people, where no racist-socialist policies, which have failed all over the world, will be implemented to destroy everyone’s livelihood.

It would have been a definite win-win situation. Of course, it would cost a pretty penny to effect the repatriation, but white South Africans relinquishing their ‘ill-gotten gains’ such as their properties and businesses could have covered that. Furthermore, it would not be a lengthy process as Mr Dutton promised that white South Africans’ applications would be “expedited”.

In the name of common sense and pragmatism, black South Africans should encourage their government to support the pragmatic solution to the “European question”.

The post The missed opportunity appeared first on LitNet.

Viewing all 21949 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>