Abstract

Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) is characterised by an ongoing pattern of inattention and/or hyperactivity-impulsivity with a negative impact on daily functioning and development. Statistics indicate that an increasing number of children, as well as children in their middle childhood years, are affected by this condition. A “child” is defined by the Children's Act 38 of 2005 as a person under the age of eighteen years. The middle childhood years range from six to twelve years old. Children with ADHD in their middle childhood years require unique support with the mastering of various age-specific developmental tasks, which places additional pressure and stress on parents already faced with the normal demands of parenthood.

This explorative study is approached from a resilience perspective. There are many definitions of and opinions on resilience, but for the purposes of this study it is defined as follows: the experience of well-being, despite challenging circumstances, by interaction with the environment and by accessing the necessary resources to achieve this. The rationale is that when a deeper understanding is gained of the experience of parents with children in their middle childhood years with ADHD, any interventions for this context can be more effectively planned.

In light of the above, the premise of Amartya Sen’s Capability Theory serves as a theoretical framework for this research. Although this theory is aimed mainly at differentiating between the level of capability and the level of functioning among persons with disabilities, it is also useful in understanding possible causes of disability, and by extension, in understanding ADHD. In this study the theory is used to identify individual determinants, resources, social determinants and factors of resilience in order to find answers to the research questions, namely: What is the experience of parents who have children with ADHD in their middle childhood years? and What are the determinants for the actualisation of resilient parenthood in the context of children with ADHD in their middle childhood years?

The research plan comprises an exploratory narrative case study. Twenty-one parents of middle childhood age children with ADHD participated in this study. The data was generated primarily through semi-structured interviews conducted over the course of two months. Field notes made during interviews, participants’ journal entries, and reflective journal entries supplemented the data. This data was processed using thematic analysis and an intra-comparison of themes. The research meets the ethical requirements of the Health Professions Council of South Africa (HPCSA) and ethical guidelines were very strictly followed to respect participants’ rights to dignified treatment. Participants signed permission and consent forms to ensure anonymity, the confidential treatment of personal information and voluntary participation in the study. All information gathered was treated confidentially and anonymously and data was safely stored.

A thematic analysis of the data yielded six themes, namely: (1) parents’ experiences during the diagnosis and treatment process; (2) common feelings and emotions experienced by parents; (3) the influence of ADHD on the family dynamic; (4) the influence of a school system; (5) the value of a support system; and (6) society’s perception of ADHD. These findings were summarised in a diagrammatic representation which illustrates some of the determinants and obstacles to resilience, as well as other related processes. In summary, the determinants of participants’ resilience identified in this research include: a positive attitude and strict routine at home, time and experience in adapting to the condition, and support provided by family, staff of special needs schools, and parents of other middle childhood age children with ADHD. In opposition to this, societal ignorance is found to be the largest obstacle inhibiting the actualisation of resilient parenthood, which seems to correspond with people’s critique and prejudice, the exclusion of children with ADHD as experienced in mainstream schools, and the stigma associated with the use of medication for ADHD and with the placement of children with this condition in special needs schools. Arising from this is the argument that creating awareness of ADHD can equip society with the information it needs to have a better understanding of parents’ experiences of this condition. This can lead to an increase in the support offered to parents of children with ADHD and thereby possibly promote the resilience of parents with middle childhood age children with ADHD. Therefore one can argue that it is the responsibility of all parents of children with ADHD, but also of the larger population, to empower themselves with information on ADHD, thus advancing the awareness of this condition.

This exploratory study makes contributions on a theoretical, practical professional, and policy level. On a theoretical level, the determinants of resilience are explained within the framework of capability theory. This in itself makes an important contribution to the literature on the subject, as it includes recommendations for the promotion of resilience among parents of middle childhood age children with ADHD. On a practical level a significant amount of knowledge was gained around parents’ experience in this context and therefore educational psychologists can now use this study as a basis when offering support to parents in similar situations. Recommendations were also made on a policy level, in order for policies and guidelines to be outlined or put in place that will promote the actualisation of resilience among parents of children with ADHD in their middle childhood years. Teachers and other support staff may, for example, find it valuable when SIAS (policy on screening, identification, assessment and support) is used for the assessment and planning of intervention for children with ADHD.

Against the backdrop of existing literature on the subject of resilience, this is also the first study in South Africa that explores the experience and actualisation of resilience among parents of middle childhood age children with ADHD. For example, various participants from low socio-economic circumstances shared their experiences, shedding light on a prevalent reality in South Africa. In this manner, the research also makes valuable contributions to the literature on resilience among parents of middle childhood age children with ADHD in a South African context.

Keywords: Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD); middle childhood years; obstacles; parenthood; resilience; resources

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Ouers van kinders in hulle middelkinderjare met aandagtekort- en hiperaktiwiteitsversteuring se belewing: ’n veerkragtigheidsperspektief

The post The experience of parents of children in their middle childhood years with Attention Deficit Hyperactivity Disorder: a resilience perspective appeared first on LitNet.

Hermann Giliomee (photo: Naomi Bruwer)

Text of address by Hermann Giliomee prepared for the centennial festival dinner of the Afrikanerbond (formerly Broederbond), at which the President, Mr Cyril Ramaphosa, was the guest of honour and main speaker, 7 June 2018.

I have had only one previous exchange with Mr Ramaphosa. He came to the Stellenbosch University campus early in 1994, just after agreement had been reached on the Interim Constitution. After the speech, I rose to ask a question: Why did the different parties agree to an electoral system that was so wrong for reconciliation between the white and black communities?

In his book, A democratic South Africa, published in 1991, the highly regarded American legal scholar Donald Horowitz made it very clear that our electoral system, chosen by the parties at Codesa, namely a proportional representation list system, gives powerful impetus to the exclusion and resultant alienation of those ethnic or racial groups not represented in the majority coalition. Given the experience elsewhere, it would have been far better for South Africa to have a variant of the plurality system, which rewards the party that is most widely spread over the different communities and regions.

Mr Ramaphosa smiled and replied, “Listen here, Dr Giliomee, I did not come to Stellenbosch to answer difficult questions.”

I thought that was a gentle way of putting down an ivory tower academic trying to be smarter than the politicians grappling with thorny issues. But, of course, Mr Ramaphosa was also well aware that the communist faction in the ABC was pressing very hard for the PR list system. In virtually any other system, they would feature far less prominently as candidates in the ANC-led coalition, and they would have suffered a great setback in their ambition to impose their National Democratic Revolution.

Ramaphosa belonged to the faction called the nationalist faction, whose leadership was drawn mostly from the UDF ranks. What joined them in a coalition with the communists was the idea of national liberation through decolonisation. The Oxford philosopher Isaiah Berlin made the acute remark that national liberation movements that claimed to be fighting for liberty against a colonial oppressor were not necessarily fighting for liberty, but for the recognition of distinctiveness as a nation and for a form of national independence that went further than formal political independence.[i]

The electoral system agreed on in 1993 also suited the National Party. Mr FW de Klerk could tell his caucus that with polls showing 20% support for the NP, virtually all members were assured of a seat in the next Parliament. According to Horowitz, with his wide comparative perspective, it is a common error to assume that the politicians drawing up a new constitution have the long-term interests of the country at heart. They invariably choose to put the interests of their party first. It was predictable that the electoral system would facilitate and even promote the race-baiting that seems to be getting worse.

It also made the position of minorities more precarious, especially in the competition for jobs in the public sector and in enjoying language rights. There is no reason to doubt that effective protection for Afrikaans was an important issue for De Klerk. Yet, the whole question of official languages received surprisingly little attention from government. The early failure to discuss some key issues, together with the changeover from Gerrit Viljoen to Roelf Meyer as chief negotiator, made later negotiations exceptionally difficult.

In June 1992, a delegation from the SA Akademie vir Wetenskap en Kuns – the main mouthpiece for Afrikaans in tertiary education – handed De Klerk a memorandum with proposals for a post-apartheid language policy, in the presence of some 50 Afrikaner leaders from all walks of life.

The president pledged to keep the Afrikaans language community informed, using the Akademie as the main channel. But, a year later, on 3 May 1993, chief NP negotiator Roelf Meyer told the Akademie’s secretary he did not know of any document on Afrikaans that had been submitted. The only document he was aware of was the ANC’s language proposals. This was startling news for the Akademie leadership, given that at least four Afrikaans bodies had prepared submissions.[ii]

Later in 1993, the Akademie published its “Language Plan for the Country”. It argued that there were 11 main languages, which it depicted as inherently of equal worth and entitled to protection. Citizens had to be given the opportunity to communicate with the government in any of the main languages. It urged retention of English and Afrikaans as official languages, but proposed providing the opportunity for all nine other languages to attain official status, and offered to facilitate that process through technical assistance with dictionaries and so on. Language rights ought to be seen as a human right and incorporated in a bill of rights. These rights had to be expanded, not abridged.[iii]

It was apparent from the start that the ANC, paying only lip service to multilingualism, confidently expected making English the dominant public language once it was in firmly entrenched power. The multiparty negotiating body finally decided to recognise 11 official languages. Lawrence Schlemmer commented that this decision “was in fact a decision taken in bad faith”. Almost from the start, the ANC “backtracked on its constitutional commitments, pleading costs and practicality, and it would continue to make very few resources available for effective multilingualism”.[iv]

The NP secured a clause providing that rights related to language and the status of languages existing at the commencement of the Interim Constitution “shall not be diminished”, but this provision would be omitted from the final Constitution.

The government and the ANC were soon at loggerheads over the language character of universities and university autonomy. Some ANC members – of whom Kader Asmal, a future minister of national education, was the most vociferous – soon indicated that the new government would have little patience with attempts by universities like Stellenbosch and Potchefstroom to maintain an Afrikaans character, even if it was non-racial. Neither the government nor the Afrikaans universities collectively developed a comprehensive plan for the survival of Afrikaans at tertiary level.

Stellenbosch and Potchefstroom simply assumed they could continue using Afrikaans as medium. Rand Afrikaans University and the University of Pretoria made their own plans for dual medium and parallel medium instruction, while the University of the Orange Free State opted for parallel medium.[v] As experience elsewhere demonstrates, both dual medium and parallel medium held the real risk that over the medium term, English would drive out the regional or national language.

On 16 September 1993, minister of national education Piet Marais warned De Klerk that “education was not the priority among our negotiators, which it should be”. He added that in informal talks he had with ANC negotiators, he gained the clear impression that they “displayed an intolerance towards Afrikaans and to the demand that the Afrikaans universities could continue to imbue their mission with a cultural content”. He urged De Klerk to have a list compiled of bottom lines and undertakings the NP had given to its voters, and to indicate which of them it had met. At that stage, all the main issues related to higher education had already been settled.[vi] De Klerk urged Marais to talk to the ANC negotiators about reopening the issue, but Marais found no-one interested.

Language is of vital importance to all minority groups. Without the language, the medium of instruction at some schools and universities sidelines the group, and with it the community inexorably disintegrates.

I am not and have never been a member of the Broederbond, but in the 1990s I was grateful that the Broederbond was still functioning, because I was convinced it would help to ensure that the new government would guarantee the right to receive education in Afrikaans at both school and university level. But even in the final stage of the negotiations, the NP did not make sure all the loopholes were closed for those majoritarians in the ANC – and I believe this faction comprised mostly Kader Asmal and some other members of the ANC’s exile faction – who drove the agenda of English as the only effective national language.

In the negotiations for a final Constitution, some NP members became increasingly concerned about the vagueness on the issue of language of instruction at both schools and universities. Jacko Maree, who was one of them, told me that he and some colleagues approached Ramaphosa, chairperson of the Constitutional Assembly, about their concerns. He pointed out that the NP negotiators had left him in the dark over the importance their party attached to education.[vii]

And, indeed, when the Constitutional Court referred the draft of the final Constitution back to Parliament, the NP raised no concerns about the language issue. The ANC had no reason to believe that the NP was unhappy about it.

It was the DA, under Tony Leon and Helen Zille, who took up the issue of access to Afrikaans-medium schools and universities as a right on which citizens could rely.

Part of the problem lies with the Afrikaner community. The loss of power and the disintegration of the NP have led to a state comparable to a wheel whose hub has been removed. The rim is still there, but the spokes are lying about, and no-one knows how to put the hub back. It is extremely difficult to mobilise Afrikaans-speakers of all colours on the vital issue of the constitutionally protected right to receive education in one of the official languages.

What makes matters worse is the attitude of some university principals and council chairmen who think the issue of language of instruction is the university’s “own affair” on which it and it alone can decide.

Dr Rolf Stumpf, who was at one stage deputy vice chancellor of Stellenbosch University, put the opposite view well: “No higher-level development could occur without the Afrikaans-speaking community’s active co-operation.” Regarding the issue of diversity, he said: “I have always believed that Stellenbosch should remain an Afrikaans university from a national-diversity perspective – diversity clearly implies much more than just race and gender. Language, coupled with culture, are also important considerations for diversity.”

Sadly, the current Stellenbosch University council and management happen to think that rising in the world rankings of universities is of greater importance.

In 2017, several eminent scholars warned against the obsession of top South African universities with the ranking system, in which only well endowed universities could effectively compete.

Not only do our universities lack the resources to compete in the world university rankings, but it also leads to the neglect of the communities that they were supposed to serve in the first place. Both here and abroad, several experienced university administrators have recently expressed severe doubts about the value of such rankings, except for well endowed top universities.

In the list published by the Center for World University Rankings, it is shown that between 2016 and 2017, the rankings of the top South African universities all fell by 20 points or more.

Table:

Drop in ranking of some top SA universities, 2015–2017:

University of Witwatersrand to 176th

University of Cape Town to 265th

University of Stellenbosch to 329th

University of Pretoria to 697th

The International Center for World University Rankings, which ranks 1 000 universities, shows SU falling from 330th globally (3rd in South Africa) in 2017 to 448th (5th in South Africa) in 2018.[viii]

Philip Altbach and Ellen Hazelkorn sounded this warning: “The ranking system perverts the true function of the university: namely, to transfer the knowledge and skills the graduates would need in the communities they would one day serve.”[ix]

By 2018, Afrikaans was used as a language of instruction in all courses at only one of the country’s 37 university campuses (the Potchefstroom campus of North-West University). At Stellenbosch University, a fifth of the lecturers recently indicated that they are unable to teach in Afrikaans, putting a huge question mark over management’s claim that there will always be a place for Afrikaans.

In the history department, established in 1904, where I was first a student and then a lecturer for many years, no Afrikaans-medium teaching takes place. A Dutch/Afrikaans history tradition, of which I feel very much part, is on the brink of extinction.

The community that has suffered most is the Afrikaans-speaking brown people forming a majority language community in the Western Cape.

In the mid-1980s, large numbers of black students started flocking to the University of the Western Cape (UWC), established in terms of the apartheid policy for the brown people. It put the management under huge pressure to replace Afrikaans with English as medium of instruction. Recently, Jaap Durand, deputy vice chancellor at the time, recounted these events as follows:

Our experience at UWC was that when we allowed blacks as students, although it clashed with government policy, they began to flock in large numbers to UWC. As a result, we were compelled to make English the primary medium of instruction. The result was that the academic performance of our brown students declined markedly. Their limited command of English was a serious handicap. The ability of most blacks to communicate in the classrooms was equally poor.

I make no apology for our decision. UWC was in the throes of our battle against apartheid, and we had to accept the consequences of our decision. As a result, we were not prepared to subject the issue to thorough research. But in retrospect, I would say that I would not be far off the mark were I to assert that the brown Afrikaans-speaking students were significantly disadvantaged as a result of our decision.[x]

Presently, the brown community has the lowest participation rate in university education. Part of the reason is the low income of their parents, while another is the tendency of parents to choose English as medium of instruction, even if the home language is Afrikaans. More than 50% of the Afrikaans-speaking youths of the brown community attend English-medium schools. But there is clearly a burgeoning interest in Afrikaans in this community. At present, the largest undergraduate classes in Afrikaans are at UWC.

In 2013, the Council on Higher Education commissioned a study to establish the success rate of the different population groups in studying for bachelor degrees during the period 1970 to 2010. The percentage of white and Indian students awarded bachelor degrees rose from 18% to 29%. The figure for blacks dropped from 11% to 9%, and that of brown students sank from 10% in 1970 to 6% in 2010.

The signs are that the performance of the last group is deteriorating further. These figures underline the importance of mother tongue education. Desperate remedial measures are needed, and it starts with the medium of instruction.

In the case of Stellenbosch University, one can think of establishing a fixed Afrikaans-medium stream and a fixed English-medium stream. Students apply for a particular stream, and should not be allowed to switch streams during their undergraduate studies. At high school level, such a policy has been applied with great success by Grey College in Bloemfontein.

If one uses the existing facilities for 12 instead of eight courses, the cost could be as low as 4% of the budget.

Mr Ramaphosa’s call, “Send me”, has made us perk up our ears. Nothing will ensure the wholehearted co-operation of the Afrikaans-speaking community with his presidency more than offering a fixed, secure and sustainable place for Afrikaans at both school and university level.

Let me end with a story. In January 2000, I wrote a letter on behalf of a couple of organisations complaining about the downscaling of Afrikaans by the Mbeki government. He acknowledged the letter, and said that he had introduced an office in the presidency dealing specifically with language and cultural issues. It was headed by Jacob Zuma, the vice president.

At the appointed hour, I arrived at Shell House, accompanied by Dr Van Zyl Slabbert and Mr Ton Vosloo. A few moments later, Zuma arrived. He asked, “What can I do for you gentlemen? I am just the baggage carrier of the ANC.”

There was no official present to take notes, and we never had any response to our requests.

When I told Jakes Gerwel the story, he smiled wryly and said, “That is Jacob Zuma for you.”

Dear Mr Ramaphosa: “We don’t want any Jacob Zumas to deal with the vital issue of language, which is so important to us as the Afrikaans-speaking community. We also don’t want any other baggage carrier in presidency instructed with the task of setting up a toy telephone to talk to the minorities. We want you. I can assure you the rewards will be rich.”

[i] Michael Ignatieff, Isaiah Berlin: A life (London: Vitage, 1998), p 227.

[ii] Pieter Kapp, Draer van ’n droom: Die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, 1909–2009 (Hermanus: Hemel en See Boeke, 2009), pp 139–42.

[iii] SA Akademie vir Wetenskap en Kuns, Nuusbrief, 33, 3, 1993.

[iv] Lawrence Schlemmer, “Liberalism in South Africa”, Milton Shain (ed), Opposing voices: Liberalism and opposition in South Africa (Johannesburg: Jonathan Ball, 2006), p 86.

[v] Hermann Giliomee and Lawrence Schlemmer, ’n Vaste plek vir Afrikaans: Taaluitdagings op kampus (Stellenbosch: Sunmedia, 2007), pp 36–43.

[vi] Letter from PG Marais to FW de Klerk and a memo from Marais to H Giliomee, 16 September 1993, and personal communication of the same date.

[vii] Interview with Jacko Maree, NP Member of Parliament, 21 April 1998.

[viii] International Center for World University Rankings, 2017–18 edition.

[ix] “Why universities should quit the ratings game”, University World News, issue 442, January 2017.

[x] Email communication, 3 April 2016.

The post Binding the nation through language diversity: A challenge to a new president appeared first on LitNet.

’n Jong man speel dubbele “aulosse” (diauloí) | Foto: Wikimedia Commons

“Musiek is die snelskrif van die mens se gevoelens en emosies.” Leo Tolstoi, 1828–1910

Musiek het ’n uiters integrale rol gespeel in die Oudgriekse samelewing, in hul dramaskrywing (tragies én komies), by byna al hulle feesgeleenthede, en ook in hulle private lewe. Musiek het as ’n basiese vereiste gegeld by die Oudgriekse opvoeding. In hulle Sewe Vrye Kunste (Artes Liberales), soos oorgeneem deur die Romeine, het musiek ook voorop gestaan saam met die letterkunde (grámmata), filosofie, retorika, meetkunde, wiskunde en sterrekunde. Die Romeine sou later, volgens Marcus Terentius Varro, ook argitektuur en medisyne by hierdie lys bygevoeg het.

’n Koor van grysbaarde in Euripides se Hercules Furens (reël 676) het uitgeroep: “Kom, laat ons nie sonder musiek lewe nie!” Musiek het behoort by godsdienstige feeste, oesfeeste, troues en begrafnisse, soos ook by feestelike samekomste aan huis en by musikale wedstryde by hul atletiekspele (soos by die Istmos van Korinthe en by Olumpia). Musiek het gesorg vir die tussenspele by die Oudgriekse dramas – wat helaas vandag vir ons verlore gegaan het. Ons kan die koorlirieke van ’n Atheense drama (epiek en liriek) vandag skandeer in kort en lang sillabes om die metrum daarvan te bepaal, maar die musiekbegeleiding daarvan met fluit en snaarinstrument is onherroeplik vir ons verlore. Ons sit hier met die beeld van ’n god sonder sy kop. In die Ilias van Homerus (boek 9, reëls 186–9) vind ons dat Achilles in sy tent besig was om op sy lier te sit en speel toe Agamemnon daar opgedaag het. Hierdie epos van Homerus, geskryf in die 9de eeu vC, dateer uit die 12de eeu vC.

Wat ons vandag van die eie aard van die Oudgriekse musiek weet, kan ons slegs aflei uit die enkele geskrifte van Oudgriekse teoretici wat vir ons bewaar gebly het, asook op ’n skrale dokument of wat van musiekfragmente wat bewaar gebly het op stukkies papirus, klip en in enkele aanhalings in manuskripte daarvan.

Hoewel Griekeland geografies tot Europa behoort, het sy musiek in klassieke tye sterk onder Oosterse invloed gestaan. Ou Griekeland het sterk handels- en bloedbande met die Asiatiese kusstreke gehad, daarom sou ons dit ook verwag van bepaalde Frigiese, Lidiese en selfs Fenisiese elemente daarin wat uitgewys kan word naas die Doriese van die Peloponnees. Teoreties sou Kreta (’n verlengstuk van Egipte) ook ’n prominente rol in die Oudgriekse musiekaard kon gespeel het.

In ou Griekeland was die digter ook komponis. Die drie groot tragici, Aischulos, Sophokles en Euripides, het nie alleen die tekste van hul dramas geskryf nie, maar ook die musiek daarvan gekomponeer. Met hulle blyspeldigting het Aristophanes en Menandros dieselfde gedoen. In die Griekse Nuwe Komedie is vir ons tekste oorgelewer met aanwysings soos “die optrede van die koor” (choroû) toe hierdie musikale tussenspele begin losstaan het van die teks (byvoorbeeld by Aristophanes se Ecclesaizusae en Plutus). Die barde (aoidoí en rapsôdoí) van die Homeriese eposse het hulle sange gesing-praat (“chant”) met die musiekbegeleiding van die lier of fluit. Liriese himnes, paiane, dithurambes en epiníkia (“oorwinningsliedere” by atletiekspele) is ook elke keer in die gepaste metrum met musiekbegeleiding voorgedra.

Die legendariese skepper van die Oudgriekse musiek sou Olumpos, die seun van Marsúas, ’n Sileen uit Frigië, gewees het. Aan hom word die invoering van nómoi, die tradisionele melodiese formules, toegeskryf, dws die akkoorde waarop die musiek van die aulós (nie soseer ’n fluit nie, maar eerder soos die hedendaagse hobo) gebaseer was, en dit gaan sekerlik so ver terug as 900 vC.

Die ou Grieke het in hulle mites magiese kragte aan musiek toegeken. Deur die mag van musiek, met sy goue lier, het Amphion die Katmeía, oftewel Burg van Thebe in Beosië, gebou (vernoem na Kadmos van Tirus, wat die Grieke hul alfabet gegee het uit die Fenisiese tekens, volgens Herodotus 5.58). Op die klank van musiek het die stene vanself in hul posisies geval. Dit was by hierdie prehistoriese Katmeía dat Amphioon so mooi op sy lier gespeel het dat die stene vanself die mure van die Burg gebou het. Orpheus, die Thrasiër en sy volgelinge van die wyngod Dionusos, het reeds as vóór-Homeriese digter só pragtig op sy lier gespeel dat die wilde diere, die plante en bome, en selfs die rotse onder sy betowering gekom het, en riviere hulle loop verander het. Met sy aulós, oftewel fluitspel, het hy selfs daarin geslaag om sy geliefde Euridike by Hades, die Onderwêreld, by Demeter te gaan haal. Toe hy egter Thanatos (die Dood) se gebod verbreek het, en omgekyk of sy hom nog volg op pad terug na die Bo-Wêreld, het sy weer vir goed verdwyn. Hierdie ou-ou mite was die tema van die eerste Italiaanse opera, Orfeo, van 1762.

Die eerste historiese figuur in die geskiedenis van die Oudgriekse musiek was Terpandros uit Antissa op Lesbos van ongeveer 675 vC. Hy was die uitvinder van die sewesnarige lier (wat voorheen net vier snare gehad het). Met hierdie lier kon hy ’n breër musikale scopus bied. Terpandros het hom op Sparta gaan vestig, waar hy die eerste musiekskool in die Oudgriekse wêreld gaan stig het. Hy sou daar ook die Eoliese en Beosiese modi, oftewel musikale ritmes, kon ingevoer het – waarskynlik slegs ’n popularisering van melodieë wat op sy tuiseiland en Beosië in omloop was. In die latere klassieke Oudheid het Sparta (naas Athene) sterk gaan staan in die kunste van die musiek (hê mousikê téchnê: “die tegniek/kunsvaardigheid van die Muses”) en die beeldhoukuns – laasgenoemde by die skool van Sikuon). Dit was in Sparta dat die koorlirieke van die Attiese drama ontstaan het – ook dialekties-gewys midde in die suiwer Atheense segging. Hierdie koorlirieke het altyd gepaard gegaan met koordanse, meestal uitgevoer deur jong meisies, in bepaalde kunssinnige patrone. Voor dit moes solosange seker lank al reeds algemeen bestaan het.

Die eerste Griek wat die filosofie van musiek daargestel het, was Puthagoras van Samos, teen 580 vC gebore, wat later na Magna Graecia in Suid-Italië gemigreer het, waar hy ’n broederskaplike filosoweskool by Kroton gestig het. Miskien was Puthagoras in die eerste plek ’n wiskundige: dink maar aan sy wonderbaarlike formule om die oppervlakte van ’n sirkel te bepaal deur die transendente formule πr², asook hoe om die oppervlakte van ’n reghoekige driehoek te bepaal. Hy het besef dat musiek basies deur ’n wiskundige patroon gemaak en verklaar kan word. Hy het naamlik die numeriese verhouding ontdek wat daar bestaan tussen die lengte van ’n snaar en die toon (deur vibrasie) wat dit gee wanneer dit getokkel word. So kry ons dan verskillende toonhoogtes van klanke. Hy het die musikale notasie binne die oktaaf reeds vasgelê. Die onkordante invalle (sumphôníai) in musiek verteenwoordig alleen maar numeriese verhoudings. As die snaar van ’n lier reg in die middel deur ’n beweegbare brug vasgedruk word, sal elke helfte die noot van ’n oktaaf hoër gee as die noot van die hele snaar. En as die snaar op ’n punt derde van sy einde af vasgedruk word, sal die ander twee-derdes ’n noot gee wat een-vyfde hoër is as dié van die hele snaar. Puthagoras het ook interessant gefilosofeer oor die hemelse musiek van die sfere: vgl Paul Calter, “Pythagoras and Music of the Spheres” (Geometry in Art and Architecture), 1998.

Plato, die “god van die filosowe”, het verklaar dat musiek nie alleen in staat is om die gemoed van iemand vir die oomblik te beïnvloed nie, maar deur volgehoue beoefening die karakter van daardie persoon permanent kan beïnvloed (vgl sy Staat, 398–399d). Plato het egter die Ioniese en Lidiese musiekstyle as “onmanlik en verwyf” afgewys, en sy onvoorwaardelike voorkeur gegee aan die Doriese styl van die Spartane op die Peloponnees, omdat dit die nabootsing (mímêsis) van durf en soberheid sou gewees het. In sy laaste werk, sy Wette (653d–673a en 795a–813e), sê hy dat goeie musiek die mens se karakter bou en deugsaamheid in die hand werk.

Aristoteles, die “Meester van hulle wat weet”, het ewe-eens die waarde van die invloed van musiek op die karakter van die persoon hoog aangeslaan (vgl sy Politica, 8.1339a–1342b). Hy was egter minder puristies as Plato, en het alle vorme van musiek toegelaat wat die mens kan bekoor. Ook het hy volgehou dat ritmiek en melodie as nabootsende voorstellings (mímêmata) die morele in die psige van die mens help vorm. Hoewel ook hy aan die Doriese stylaard voorkeur gegee het, het hy die (meer opruiende) Frigiese styl nie so belangrik geskat as Plato nie. Musiek, het Aristoteles gesê, kan ook ’n kátharsis, oftewel reinigende ervaring, in die gemoed van die mens teweeg bring, of dit nou statig, opruiend of klaend (soos die Lidiese toonaard) is.

Die ou Grieke het ’n toonreeks van een oktaaf in twee groepe van vier tone elk verdeel (tetrakoorde). Anders as by ons vandag, het hulle toonreeks van bo na onder geloop. Hulle het ook drie toonlere, oftewel “toongeslagte”, geken, naamlik diatonies (’n natuurlike opeenvolging van tone), chromaties (wat in halftone op en neer geloop het, en enharmonies (met intervalle kleiner as die halftoon, gelyk aan hoogte, maar verskillend in aanduiding). Vir die neerskryf van hul musieknotasie het die ou Grieke grotendeels gebruik gemaak van hul alfabet, waaruit die neumata (“neumes” < pneûmata, “ademinge”) uiteindelik sou ontwikkel wat in cantus planus (“plainsong”), dws ’n verlengde pouse, of ’n groep note, aangedui word om as ’n enkelsillabe gesing te word, veral aan die einde van ’n melodie.

By hulle nootnotasie het die ou Grieke ’n onderskeid gemaak tussen die stemme en instrumentele melodie wat in alfabetvorm bokant die hoofletterskrif van die teks self aangebring is. Hulle het hier gepraat van schêmata tês léxeôs, tês kroúseôs, waar kroúsis gedui het op die “slaan” van die musiekinstrument. In die sogenaamde Berliner Papyrus (sien hierna) word beide hierdie noterings inderdaad gebruik.

Die Oudgriekse musiekinstrumente

Die ou Grieke het naas ’n basiese blaasinstrument (die aulós) ook verskeie snaarinstrumente gehad, soos die lúra (lier), die kithára (die kitaar), die mágadis (’n driehoekige snaarinstrument wat na die hedendaagse harp gelyk het), die sámbuke (soos by Euphorion, laat-Helleens, met korter snare as die lúra), die péktis (“kaarder”), en die bárbitos (polúchordos by Theokritos 16.35). Die ou Grieke het nooit ’n strykinstrument gehad nie. En die naaste aan ’n klavesimbel wat hulle gekom het, was Ktesibos van Alexandrië (ongeveer 285–22 vC) se húdraulis, oftewel waterorrel, met 20 nootpype. Vgl hier Plinius se Historia Naturalis 9.24 en Cicero se Tusculanae Disputationes 18.43. Die Latynse skrywer Pollio Vitruvius (ongeveer 50–26 vC) beskrywe in sy De Architectura 10.8 presies hoe hierdie waterorrel van Ktesibos gewerk het (asook die Griekse klepsúdra, oftewel waterhorlosie, by 9.8.4 vervolgens – wat vir ’n duisend jaar die akkuraatste meting van tyd gebly het). Heron van Alexandrië het óók die werking van die waterorrel beskryf, in sy Pneumatica 1.42.

Die lier was die Grieke se vernaamste snaarinstrument wat met die vingers getokkel was of met die vingers oor die snare geslaan was (tó psállein > “Psalm”). Dit was die instrument van die god Apollo (wat ook die god was van profesie, medisyne en die boogskietkuns) én die instrument van Orpheus, die Thrasiër, ’n legendariese vóór-Homeriese digter en volgeling van die god Dionusos. Orpheus sou die eerste mitologiese bespeler van die lúra gewees het. Oorspronklik was dit niks anders as snare wat oor ’n leë skilpaddop (chélus) gespan was nie. Maar Hermes, die boodskapper van die gode, sou dit uitgevind het. Aanvanklik sou dit net vier snare gehad het. Virtuose het egter ’n snaarinstrument met nog meer snare verkies. Só het die elfsnarige lier toe tot stand gekom, en dít is ’n kíthara genoem.

Soos reeds verduidelik, was die blaasinstrument aulós nie soseer ’n fluit nie, maar eerder gelyk aan ons hedendaagse hobo (’n blaasinstrument van hout). Dit is veral gebruik by die erediens van Dionusos, die god van wyn en ekstase, afkomstig uit Thrasië. Daar is ook dubbele “aulosse” (diauloí) gebruik. Daar bestaan vandag die bekende afbeelding van die Etruskiese bespeler van ’n diaulós. Die Etruskers was die vroeë inwoners van ’n deel van noordwes-Italië wat later, as inboorlinge, ’n groot invloed op die Romeinse beskawing gehad het.

Die ou Grieke het verskillende benaminge vir die fluit geken, soos pslatêrion, mágadis en péktis. Die mágadis was waarskynlik van Lidiese oorsprong. Die Lidiërs het van droewige, klaende, musiek gehou. Anakreon, een van die Alexandrynse kanon van nege Oudgriekse liriese digters wat sy floreat in die 6de eeu vC gehad het, het een van die liefdesange, “O Leukastis, ek speel vir jou op ’n Lidiese harp", op ’n mágadis van twintig snare gespeel. Die sámbukê het, soos ons reeds gesien het, korter snare as die normale lier gehad. Die bárbitos was ’n derde vorm van lier wat die ou Grieke gebruik het. Die grootste digteres van die Griekse Oudheid, Sappho van Lesbos, gebore in die 7de eeu vC, vir wie Plato die “Tiende Muse” genoem het, het haar sange waarskynlik met ’n bárbitos begelei (vgl Theokritos 16.45 se polúchorodos).

Ander Oudgriekse musiekinstrumente wat gebruik is, was die sûringks (herdersfluit), die sálpingks (krygstrompet), die krótalon (kastanjet as klepper by dans), die túmpanon (tamboeryn as perkussie-instrument) en die koudounía (’n klokkieagtige instrument wat van koper gemaak was).

Die ou Grieke het dikwels musiekkompetisies gehou, soos by die Puthiese Spele by die Istmos van Korinthe, reeds vanaf 590 vC vir solo-fluitspelers, en daarna ook vir solo-lierspelers. Duette is mettertyd ook gespeel met lier en fluit, soos by Sikuon op die Peloponnees sedert die 5de eeu vC. Dit is interessant om daarop te let dat die Atheners die sangstem saam met musiekbegeleiding verkies het, soos in die koorsange van hul tragedies en later ook komedies.

Die groot Atheense veldheer Perikles (ongeveer 500–429 vC) het aan die suidelike hang van die Akrópolis ’n spesiale musiekteater laat bou waar musikale uitvoerings gegee kon word. Hierdie Odeion (< ô[i]dê, “lied’) was, anders as die ander Oudgriekse teaters (soos vir die opvoering van dramas), van ’n dak voorsien, waarskynlik ter wille van die akoestiek. Dit was ’n ronde gebou, ’n nabootsing, so word ons vertel, van die vorm van die Persiese aanvoerder Xerxes (die Ou-Testamentiese Ahasvéros) se tent. Die Persiese aggressie onder Xerxes is in 480 vC, met die seeslag van Salamís, finaal gestuit. Hierdie Odeion het ’n kegelvormige dak gehad, en hierin is musiekwedstryde van die pan-Atheense feeste ook gehou. Perikles se leermeester in musiek was Damon. Volgens Plato, in sy Staat, was musiek naas gimnastiek vir Perikles fundamenteel vir die vorming van die karakter (mores) van die jongman: “Die woord musiek gee uitdrukking aan die totale opvoeding van die mens.”

By die Dionusiese feeste het die tien Attiese stamme elke jaar meegeding met sangkore van 50 stemme. Hulle het hoofsaaklik in nómoi (’n spesiale wysie of melodie vir lofsange, maar ook oorlogsange (nómoi polemikoí) gesing. Die nómos was geknoop aan ’n baie ou Griekse liturgiese himne. Dit is aanvanklik, in solo, saam met die lier gesing, maar later ook met die fluit ter ere van die wyngod Apollo. ’n Nómos kon in ’n verskeidenheid van metra opgestel gewees het. Vir wyding is gewoonlik die spondee (– –), dws met twee lang lettergrepe in die voet (podés) van die versreël (stíchos), gebruik. Phrunichos, ’n vroeë-Atheense tragedieskrywer met ’n floreat tussen 512 en 476 vC (van wie ons vandag eintlik bitter min weet), word gewoonlik met hierdie veranderinge geassosieer. Die heel oudste Griekse gedig as (fragmentariese) realia (maar aansienlik in omvang) wat ons vandag besit (wat bewaar word in ’n museum in Berlyn), naamlik die “Perse” van Timotheüs, en wat uit die 4de eeu vC dateer, is so ’n nómos. Vir die geskiedenis van hierdie sonderlinge Oudgriekse skrifstuk, sien my “Rondom die Antieke Grieks Boek” (UUB Stellenbosch, 1977, bl 112 vervolgens). Hierdie nómos van Timotheüs het al meer die karakter van ’n dithurambe, as voorloper van die koorliriek van die Oudgriekse tragedie. Dit was aanvanklik net geknoop aan die aanbidding van die god Dionusos, gesing deur ’n kúklios chorós van 50 mans wat in ’n kring gestaan het.

Die koor van die Nómos was soos saters (woud- of veldgode met horings en bokpote) aangetrek, word daar gemeen. Die oorsprong van die naam Dithúrambos (wat as lied so na aan die Nómos lê) is onseker. JB Hofmann (Etymologisches Wörterbuch des Griechischen, München 1950) beskou dit as ’n epitheton (“Beiwort”) by Bákchos wat deur metonomie verwys na Dionusos as die wyngod. In vroeë Grieks sou dit gelyk kon gewees het aan thríambos, ook as ’n naam vir Bakchos en Dionusos, te vergelyk met Latyn triumphus, “triomf” (< “*titúr-ambos Vierschritt, mit ägäischer Lautgebung”, volgens Hofmann).

Musiek was vir die Romeine minder belangrik as vir die Grieke. Die Romeine het musiek nie so intens persoonlik opgeneem as die Grieke nie. As “praktiese” mense het hulle meer van die opsigtelik-teatrale gehou (vgl by Seneca, Epistolae 84.9-10). Daar is uiteindelik waarskynlik drie redes waarom musiek vir die Romeine minder belangrik was as vir die ou Grieke: (1) By die Romeine het die digkuns (drama) homself losgemaak (geëmansipeer) van die musiek as noodsaaklike dubbelganger. (2) Die onskuldige eenvoud van die Oudgriekse musiek het nie tot die Romeine gespreek nie (hulle het eerder belanggestel in die fisieke gladiatorespele in die Colosseum van Rome. (3) Die Romeine het, as praktiese mense, nie belanggestel in die karaktervormende invloed van musiek nie. Die Muses was vir die Romeine nie so persoonlik soos vir die fyngesnaarde Grieke nie.

Literatuuraangawe

A Gevaert, Histoire et théorie de la musique de l’antiquité (1875–81, repr 1966); R Westphal, Theorie des musiches Künste der Hellenen (3de uitg, 1885); DB Monro, The Modes of Ancient Greek Music (1894); H Albert, Die Lehre von Ethos (1890); Theodore Reinach, La Musique grecque (1926); RP Winnington-Ingram, Mode in Ancient Greek Music (1936); Isobel Henderson, Ancient Greek Music (in The New Oxford Dictionary of Music, 1957, Vol I); K Schlessinger, The Greek Aulos (1938); M Wegner, Das Musikleben der Griechen (1949); ML West, Ancient Greek Music (OUP, 1992); Warren D Anderson, Music and musicians in Ancient Greece (Cornell University Press, 1994); Andrew Barker (red), Greek musical writings (in 2 vols, Cambridge, 1984–89); Giovanni Cornotti, Music in Greek and Roman culture (Baltimore, 1989); G John Landels, Music in Ancient Greece and Rome (London, New York, 1999); Sheramy Bundrick, Music and image in Classical Athens (CUP, 2005); Stephan Hagel, Ancient Greek music: A new technical history (CUP, 2009); Martha Maas en Jane McIntosh Snyder, Stringed instruments in Ancient Greece (Yale University Press, 1989); Thomas J Mathiesen, Apollo’s lyre: Greek music and music theory in Antiquity and the Middle Ages (University of Nebraska Press, 1999); S Michaelides, The music of Ancient Greece: An encyclopaedia (Faber & Faber, Londen, 1978); Egert Pöhlman en Martin L West, Documents of Ancient Greek music: The extant melodies and fragments edited and transcribed with commentary (Clarendon Press, Oxford, 2001); Penelope Murray en Peter Wilson (reds), Music and the Muses; The Culture of “Mousike” in the Classical Athenian City (OUP, 2004); Andreas Kramarz, The power and value of music. Its effect and ethos in Classical authors and contemporary music theory (New York, Bern, 2016); Oliver Strunk, Leo Treitler en Thomas Mathiesen (reds), Source readings in music history: Greek views of music (hersiene uitgawe, New York, 1997).

The post Die Oudgriekse musiek en musieklewe (deel 1) appeared first on LitNet.

LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.

Koos van der Merwe

Koos van der Merwe het bekendheid verwerf as deel van die groep Prophet met die treffer "Houtkruis". Koos is ook ’n predikant, filosoof en woordkunstenaar. Onlangs het hy ook Leonard Cohen en toe Bob Dylan in Afrikaans vertaal en gesing. Hy het vir 15 jaar Sarie se "Laaste sê"-rubriek hanteer.

Foto: verskaf

Opsomming

Sielskos: Stories oor verlange en hoop
Koos van der Merwe
Uitgewer: Lux Verbi
ISBN: 9780796320995

Hierdie bundel is saamgestel uit hoogtepunte van die laaste 15 jaar se "Laaste sê"-rubrieke deur Koos van der Merwe in Sarie. Koos weef meesterlik met woorde en het die vermoë om diep betekenis uit alledaagse situasies te haal. Koos vertel van mense, en hulle soeke na hoop, maar ook ons almal se verlange na die Een wat ons nooit sal laat gaan nie.

Uittreksel

Verlang

daar lê lang en somber wense
in die afstand tussen mense
ver lê eendag
hier lê nou
tussenin lê berge blou
met die hartseer tussen daar en hier
bly die mens ’n kuddedier

Geleende tyd

Dit gebeur so dikwels. Jou lewe raak besig. Jou lewe gaan al hoe meer net oor jou eie werk, jou eie huis, eie kinders en vrou. Daar is geen kwade gevoelens tussen jou en jou broers en susters nie. Die lewe het maar net sy gang gegaan. Julle is dekades reeds nie meer kinders nie. Sien mekaar darem nou en dan by ’n troue of ’n begrafnis. Belowe om te bel. Ons moet kuier. En dan gaan maande en jare weer verby.

Abel is suksesvol. En besig. Daar is so ’n effense ongemaklikheid in sy binneste. Dis eintlik seker nie reg dat hy en sy broers so min praat nie. Maar wat kan hy nou eintlik daaraan doen? Sedert sy ouers se egskeiding is dit nou maar die situasie. Daar is nie meer ’n gemeenskaplike huis nie. Dis of die boom sy penwortel verloor het. Hy aanvaar dit maar as ’n deel van die hartseer van die lewe waarvoor hy nie verantwoordelik is nie en waaraan hy nie regtig iets kan doen nie. Ten minste praat hy dikwels met sy dierbare ou moeder en bly op die hoogte van die belangrikste familienuus.

Maar soms dink hy terug aan hoe dit was. Hul kinderdae lê ver terug. Die visvangdae. Die sokkerspeel op die sypaadjie. Die baklei met mekaar, maar die onverbiddelike eenheid as enigiemand van buite dit durf waag om sy hande teen een van hulle te lig. Maar veral die visvang. Hoe sou dit wees as die boeties dit weer saam kon doen? Maar voor die hunkering hom te hartseer stem, gee hy eerder sy gedagtes aan dít wat sy lewe nou van hom vereis. Dit help tog nie om te probeer veg teen die realiteite van die lewe nie.

Drie jaar gelede het Abel die nuus gekry. Faan is siek. Hy was saam met sy ma hospitaal toe. In die hospitaal kom die hunkering weer. Hoe wens hy nie die lewe was anders nie. Maar meer as duisend kilometer skei hulle van mekaar. En ook meer as veertig jaar van hoe die lewe met hulle gemaak het. ’n Paar weke later kry hy die nuus. Die breingewas is nie kwaadaardig nie, maar dokters kan dit nie heeltemal verwyder nie. Die nuus is goed én sleg. Daar is nog tyd. Maar die gewas sal groei en die tyd wat daar nog is, is geleende tyd.

Terug in sy besige lewe vervaag die besluit dat hy moet werk maak en meer met Faan gesels. Dis of die siekte dit nog moeiliker maak. Hy voel ongemaklik. Weet nie wat om met sy emosies te maak nie. Miskien ook skuldig oor die jare se stilte.

Maar dan begin Faan bel. Elke week. Sy spraak is effens anders, maar hy is nog steeds so skerpsinnig soos voorheen. Maar sagter en ernstiger. Die geleende tyd doen iets aan Faan. Hy weet die broers het iets om in te haal. En tyd is min. Ná ’n paar weke is die vreemdheid iets van die verlede. Abel kan nie wag dat Faan bel nie. Faan spreek hom ernstig aan. Jy moet jou ander broers bel. Bloed is bloed. Hy maak die eerste tentatiewe oproepe. Soos ’n ware oudste broer vra Faan verslag.

Abel moet vir sake Vrystaat toe. Miskien moet hy twee dae langer bly en die paar honderd ekstra kilometers na Faan se dorpie toe ry. Sal Faan nog in staat wees om vis te vang? Hulle beplan en die weke kan net nie gou genoeg verbygaan nie.

En dan sien die broers mekaar. Hulle is weer waar hulle vroeër jare was. Dis midwinter en die yskoue plaasdam is plek-plek gevries. Maar Abel en Faan sit by ’n plaasdam. Die water is koud, maar hul harte is warm. Die vis byt nie, maar die vangs is baie groter as ’n net vol vis.

Abel ry die lang pad terug. Sy gedagtes is ’n warboel van hartseer en blydskap. Hy wonder hoekom hy so lank gewag het. Maar in die weke wat volg, is daar nie kans vir selfverwyt nie. Die tyd is te kort. Hy en Faan praat elke dag. As die geleende tyd tog net kan hou. Die somer kom. Die plaasdam wag. En skielik is duisende kilometers en ’n paar dekades geen verskoning nie.

Sy wil onthou word

Jy kon haar klein lewetjie se storie sommer op die eerste dag lees. Op haar gesiggie. Die bang oë. Die skurwe hande. Klere wat lank reeds dít geword het waarvoor selfs vierjariges skaam begin kry.

Ander ouers by my sussie se kleuterskool bring die kinders tot by die deur. Kom ons noem haar Emmie. Emmie moet maar by die hek uitklim. Sy is al gewoond dat niemand haar drukkies en soentjies gee nie. Gewoond dat niemand gaan verlang nie. Gewoond om alleen te wees. En bang.

Emmie kyk grond toe. Grootmense se oë maak haar bang. Want waar sy vandaan kom, is grootmense se oë kwaai. Waar sy vandaan kom, is grootmense se oë bloedbelope. Sy kruip weg vir die soort kyk wat haar nie wil raaksien nie. En sy kruip weg vir die asems wat altyd ruik soos die goed wat in die bottel op die tafel is. Nee, sy kyk nie op nie. Daar bo raas en skel dit. Afkyk en wegkyk is beter in Emmie se wêreld.

Sy praat nie baie wanneer sy tussen maatjies kom nie. Eenkant is vir haar veiliger. Naby kom is nie goed nie. Emmie oorleef omdat sy weet om buite trefafstand te bly. Vir maande bly hierdie afkykkind in haar eenkantplek. Speel alleen. Eet alleen. Terwyl ander kindertjies op ouma Breggie se skoot kom sit en hulle verwonder oor die baie plooie onder haar dierbare ou ken en arms sit Emmie onder die boom.

Maar geen kind kan vir altyd die liefde wat wink op die sagte skoot en liefdevolle kyk van ’n ouma vermy nie. Emmie begin opkyk. Skaam en versigtig. ’n Kyk wat vra of sy veilig is. Sy is nie meer elke dag onder die boom in die verste hoek van die tuin nie. Sy loer om die hoek na waar Ouma op haar tuinwoonstel se stoep sit en naaldwerk doen. As Ouma haar roep, hardloop sy weg. Maar môre kom loer sy weer. Effens nader.

Emmie speel steeds alleen. Maar nou nie meer onder die boom nie. Ouma se tuin is nou haar alleenplek. En sy begin al hoe meer opkyk. Haar oë volg die liefdevolle oumens op die stoep. As Ouma ingaan om tee te maak speel Emmie vlak voor die deur. As Ouma uitkom, speel sy weer effens verder. Maar elke dag al hoe nader. Nader aan die vreemde wêreld waar grootmense nie seermaak nie.

My ma ken kinders. Sy het al meer afvlerke in haar nes vertroetel en grootgemaak as wat ons kan tel. Sy weet Emmie is gereed vir haar arms. Emmie speel vlak onder haar oë. Ouma laat val kamma ’n tolletjie gare en maak asof sy sukkel om op te kom om dit op te tel. Emmie tel dit op en gee dit vir Ouma. En op haar kindergesiggie wil-wil dit lyk asof ’n eerste glimlaggie verskyn.

En so begin dit. Die stadige ingang na ’n kinderhart. Emmie kom help met lappies en ouma-goeters. Maar sy is nog buite vat-afstand. Tot op ’n dag. Sy val en skaaf haar knieg. Sonder dat sy dit besef, hardloop sy na Ouma toe. En dan is sy veilig. Op Ouma se skoot. Ouma soen die skaafplek gesond. Vir meer as ’n week kom Emmie elke dag en vertel hoe seer die skaafplek is. En dan soen Ouma. Daar is skaafplekke wat net deur soene gesond gemaak kan word.

Drie jaar later moet Emmie groot skool toe. Sy sit elke dag by die grys tannie en help met dit en dat. In die laaste week draai sy om Ouma. Sy vra ’n skêr en ’n lap. My ma wonder wat in haar kindergedagtes aan die gang is. Emmie sny versigtig ’n lang reep uit die lap wat Ouma vir haar gegee het. En dan bind sy dit aan die tralies voor my ma se deur. Wat maak jy, Emmie? Dis dat Ouma my nie sal vergeet nie. En ou trane rol oor ou wange.

Emmie is amper ’n jaar reeds in die groot skool. En as die motor stilhou om haar boetie te kom haal, spring sy uit. Om my ma te kom druk. En seker te maak die lap is aan die tralie.

Want ons almal wil onthou word …

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: <i>Sielskos</i> deur Koos van der Merwe appeared first on LitNet.

You are invited to the launch of The Summit Syndrome on 23 June in Stellenbosch. The author, Owen Dean, will be in conversation with Cobus Jooste.

The post <i>The Summit Syndrome</i> by Owen Dean: book launch appeared first on LitNet.

Die sosiale media kan mense se aandag aftrek van belangrike take. Maar die keersy van die munt is dat die sosiale media ook van groot waarde kan wees – en selfs as onderrigmiddel ingespan kan word.

Estelle Kruger gesels met Christa van Staden oor haar artikel:

WhatsApp? Die ontwikkeling van ’n positief-interafhanklike e-praktyknetwerk tydens die samestelling van e-portefeuljes in afstandhoëronderwys

Christa, dit blyk uit jou bibliografie vir hierdie artikel dat jy ’n gesoute navorser is, en spesifiek op die terrein van tegnologiese leernetwerke. Waar kry jy die energie vir sommer drie artikels in ’n jaar (2016)?

Estelle, ek geniet dit om navorsing te doen oor hoe leer deur middel van interaktiewe tegnologie bevorder kan word. Twee van die drie artikels het gevolg op oproepe vir navorsingsartikels. Die temas het my gelok omdat ek navorsing kon doen oor die effektiwiteit van my leergeoriënteerde raamwerk vir die inskakeling van e-portefeuljes in afstandhoëronderwys. Beide voorstelle is aanvaar, dus moes ek hard werk om die navorsing binne sperdatums te voltooi. Dit help nogal, omdat ek lank huiwer voordat ek my artikels vlerke gee. Daar is geen waarborge dat artikels aanvaar gaan word nie, dus pomp die adrenalien elke keer woes deur my are wanneer ek ’n e-pos van die redakteur of redaktrise ontvang. 

Wat is die agtergrond van die studie – maw watter omstandighede het hierdie navorsing van jou geïnspireer? Hoe het jy bewus geword van die moontlikhede wat WhatsApp as onderrigmiddel kan bied?

Lidmaatskap van die WhatsApp-groep het my gehelp om my vinger op die pols te hou terwyl die studente met hulle leertake besig was. Ek het geweet dat die leertake uitdagend is, maar ek het geglo dat volwasseneleerders uitgedaag moet word om te groei. My teenwoordigheid in die groep het die droombeeld geskep dat ek dag en nag beskikbaar was, maar hulle was eintlik vir mekaar beskikbaar. Ek het inge-“chip” (soos een student daarna verwys het) indien hulle op ’n dwaalspoor was. Meestal was dit slegs nodig om te vra: “Wie kan help?” of “Stem jy saam?” om verdere deelname aan gesprekke aan te moedig. Die studente het sulke noue bande gesmee dat meer as die helfte van die groep twee jaar later steeds hierdie groep gebruik om hul lief en leed te deel.

In hierdie artikel verwys jy dikwels na Arend, die genetwerkte-leer-platform wat jy geskep het. Vertel ons asseblief meer daarvan? Hoe verskil dit van myUnisa se Mahara-platform?

Arend is ’n sosialenetwerkdiens wat ek in 2012 ontwerp het om ’n plek te bied waar die deurlopende professionele ontwikkeling van onderwysers ondersteun kan word. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Natuurwetenskap en Tegnologie het vanjaar fondse verskaf dat Arend vir navorsingsdoeleindes in toepassingformaat ontwikkel kan word. Die toepassings is as Arend Onderwysers in App Store en Google Play gepubliseer en alle onderwysers, onderwysstudente en dosente van onderwysstudente is welkom om aan te sluit. Hierdie sosialenetwerkdiens verskil in belangrike opsigte van die tegnologie wat Unisa beskikbaar stel.

Beide die leerbestuurstelsel (myUnisa) en die e-portefeuljestelsel (Mahara) word vir formele assessering gebruik, daarom is die studente versigtig om by gesprekke in die forums van die twee platforms betrokke te raak. Arend het ’n informele leeromgewing gebied waar die studente verbindings met mekaar kon bou om saam te leer om tegnologie (beter) te gebruik.

Jy meld dat ’n probleem met afstandonderwys is dat daar aangeneem word dat alle studente ervare selfreguleerders is. Waarom dink jy dat dié aanname uitgedaag moet word?

Indien alle afstandstudente ervare selfreguleerders is, moet afstandhoëronderwys die hand in eie boesem steek om die besonder hoë uitval- en druipsyfers te verklaar. Die probleem is dan nie by die studente nie, maar by die wyse waarop die studente onderrig word.

Wat kan daaraan gedoen word?

Dit is noodsaaklik om die ontwikkeling van selfreguleringsvaardighede tydens afstandhoëronderwys te fasiliteer. Dit is ook noodsaaklik om geskikte tegnologie tydens afstandhoëronderwys in te skakel om die ontwikkeling van saamwerk-leervaardighede te bevorder.

Hoe het jy by die oplossing van die leergeoriënteerde raamwerk vir die   samestelling van e-portefeuljes gekom?

Ek haat dit om honderde soortgelyke werkopdragte te assesseer, veral as die studente die opdrag verkeerd verstaan het. Werkopdragte wat slegs kennis toets, skep geleenthede vir plagiaat. Ek betwyfel ook die waarde van ’n enkele summatiewe assessering na afloop van ’n kursus vir volwasseneleerders. Die inskakeling van e-portefeuljes het dit moontlik gemaak om die fokus op leer te plaas. Leergeoriënteerde benaderings tot assessering is op drie beginsels gebaseer, naamlik dat:

• leertake in plaas van assesseringstake ontwerp word
• terugvoer vinnig moet geskied om huidige en toekomstige leer te bevorder
• leerders as eweknie- en selfassesseerdes betrek word.

Die inskakeling van e-portefeuljes het dit moontlik gemaak om te vereis dat die studente hulle leertake verbeter voordat dit vir finale assessering in die e-portefeuljes uitgestal word. Sodoende kon ek die studente begelei om e-portefeuljes te skep wat hulle na afloop van die kursus kon wegneem om nie alleen hulle kennis, vaardighede en tegnieke nie, maar ook hulle groei en ontwikkeling aan potensiële werkgewers te demonstreer.

Dit is duidelik dat jou ervaring by Unisa en afstandsonderrig jou voorberei het en jou denke beïnvloed het by die gebruik van WhatsApp as onderrigmiddel. Vertel ons ’n bietjie hiervan, asseblief.

Ek kry studente wat vir afstandonderwys inskryf jammer. Hulle studeer saans, maar hulle dosente is bedags, wanneer hulle self werk, kantoorpligtig. Dit veroorsaak onnodige spanning, omdat studente saans sukkel en eers die volgende dag met hulle dosente in aanraking kan kom. Dosente word soggens met e-posbusse vol soortgelyke navrae oorlaai. Hierdie probleem kan suksesvol oorkom word indien geskikte tegnologie gebruik word om die leerproses samewerkend te struktureer. Die studente wat hierdie WhatsApp-groep gebruik het, het die meeste van die probleme gesamentlik opgelos. My teenwoordigheid het bloot ’n gevoel van veiligheid geskep.

Wat was vir jou die duidelikste bewys dat die saamwerk-/koöperatiewe-leer in WhatsApp die studente gemotiveer het?

Die studente het sulke nou verbindings in die WhatsApp-groep gebou dat meer as die helfte van hulle steeds deel van die WhatsApp-groep is, soos ek reeds genoem het. Hulle het vir mekaar omgegee, mekaar ondersteun, mekaar tydens persoonlike probleme bygestaan, maar mekaar veral gemotiveer om nie uit te val nie. Anders as wat in die literatuur beweer word, het die studente die take van ’n saamwerk-basisgroep spontaan opgeneem. Die ervare selfreguleerders het die onervare selfreguleerders tot in die middernagtelike ure van die finale datum vir indiening gehelp en so gesorg dat al die agterosse betyds in die kraal kom. Ek het die groep na afloop van die navorsing op 21 Mei 2018 gegroet omdat ek nie meer sinvolle bydraes tot gesprekke kon maak nie. 

Dit blyk dat WhatsApp ’n negatiewe invloed kan hê op die ontwikkeling van die skryfvaardighede van leerders/studente. Het jy dit so gevind? Indien wel, wat kan daaraan gedoen word?

Daar is wel al bevind dat WhatsApp ’n negatiewe invloed op die ontwikkeling van skryfvaardighede uitgeoefen het. Vir my is WhatsApp egter nie ’n middel om skryfvaardighede te bevorder nie, maar eerder ’n middel om saam-leer te fasiliteer. Die studente het SMS-taal gebruik, en die taaljuffrou in my het binnensmonds gemurmureer, maar ek het verby die gebruik van taal gekyk omdat ek van mening is dat spelling ondergeskik is aan die vermoë om sinvol aan ’n gesprek deel te neem.

Die Afrikaans-juffrou in my het wel al tegnieke ingespan om mense aan te moedig om beter te spel. My eie kinders het op ’n stadium ’n skryftaal vol vreemde afkortings gebruik omdat hulle deel van die Mxit-generasie was. Dit het my dwars in die krop gesteek en ek het saamgesels deur al die klinkers uit woorde te haal. My dogter het my berispe en gesê dat dit nie so werk nie en dat my boodskappe onverstaanbaar is. Ek het gesê dat hulle s’n ook onverstaanbaar is. So het dit gebeur dat ons gesin se WhatsApp- en SMS-boodskappe uit volledige woorde en sinne bestaan – omdat Ma volgens hulle die dam onder die eend uitgepluk het! Ek vermoed egter dat kunsmatige intelligensie daartoe bygedra het dat ons reg spel. Ons slimfone leer woorde aan en maak voorstelle sodra ons ’n woord begin tik.

As die foon die woord nog nie ken nie, word dit tussen dubbele aanhalingstekens geplaas. Klik jy op die woord, word dit deel van die foon se woordeskat. Om dié rede sou WhatsApp nie as ’n geskikte tegnologie ingespan kan word om spelling te assesseer nie, maar eerder om kinders se gewilligheid om ’n foon te leer spel, te assesseer. Ek kan egter nogal dink dat dit gebruik kan word om sinskonstruksies te assesseer. 

Die infasering van multikulturele klaskamers sedert 1994 het gelei tot verskillende opvoedkundige (onderrig-en-leer-) probleme. Dink jy dat genetwerkte leer (soos met WhatsApp) ’n oplossing kan bied om hierdie uitdaging die hoof te bied?

Genetwerkte leer verskuif die fokus vanaf die student na die student se vermoë om verbindings met die regte medestudente te bou om toegang tot die regte inligting, kennis, raad, leiding, ondersteuning, ervaring en konkrete bronne te verkry om te leer om sy of haar werk (beter) te doen. Hierdie vaardigheid is noodsaaklik in werksomgewings. Indien genetwerkte leer deur tegnologie ondersteun word, word verskeie ander soorte leer tydens die proses moontlik gemaak, byvoorbeeld toevallige leer, selfgerigte leer, passiewe leer en so meer. Ek het ’n artikel daaroor geskryf.

In ’n ideale wêreld: hoe sou jy die toepassing van genetwerkte leer en e-praktyknetwerke binne die professioneleleergemeenskapmodel in die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel sien? Wie kan iets daaraan doen om by hierdie ideaal uit te kom?

Die term professioneleleergemeenskap verwys beide na ’n model vir professionele ontwikkeling en na ’n groep (onderwysers) wat bymekaar kom om saam te leer om hulle werk (beter) te doen. Ek glo dat onderwysers die beste by mekaar leer om hulle werk te doen, daarom verstaan ek die staat se vereiste dat onderwysers professioneleleergemeenskappe moet vestig. Die staat bied egter geen riglyne vir die identifisering van ’n professioneleleergemeenskap nie en puriste vereis dat ’n groep aan sekere vereistes moet voldoen voordat dit as ’n professioneleleergemeenskap beskou kan word. Anders as puriste, glo ek nie dat elke lid van ’n groep in gelyke mate aan aktiwiteite deelneem of daarby baat nie. Daarom verkies ek die begrippe praktyknetwerk en e-praktyknetwerk.

e-Praktyknetwerke verwys na die verbindings wat met behulp van ’n tegnologie (soos Facebook, WhatsApp en Arend) geskep word om toegang tot die regte inligting, kennis, raad, leiding, ondersteuning, ervaring en konkrete bronne (byvoorbeeld lesplanne) te verkry om te leer om (beter) te werk. Ek glo dat aanlynleeromgewings leer effektiewer ondersteun omdat die presiese inhoud van gesprekke outomaties geberg word om sinchroniese en asinchroniese deelname aan gesprekke moontlik te maak. Hierdie netwerk van verbindings kan ondersoek word om geïsoleerde onderwysers te identifiseer en die impak van hulle isolasie op hulle werksverrigting te ondersoek. Die data wat so ingesamel word, kan daartoe bydra dat geskikter professioneleontwikkelingsaktiwiteite ontwikkel word.

Hoe sou jy die begrip netnografiese ondersoeke kortliks aan ’n jong (belangstellende) navorser beskryf wat dit sou wou gebruik as metode om sosiale interafhanklikheid in genetwerkte leer te ondersoek?

Netnografiese ondersoeke is etnografiese ondersoeke wat in aanlyn omgewings gedoen word. Netnografie verskil van etnografie omdat kleredrag en liggaamstaal nie bestudeer kan word nie en die fokus op die geskrewe woord en emotikons geplaas word om menslike gedrag te verstaan en te voorspel. Navorsers kan aan die gesprekke deelneem of die gesprekke as buitestanders bestudeer. Indien die gesprekke tydens ’n leerproses plaasvind, verkies ek deelnemende navorsing omdat ek glo dat die leerproses gefasiliteer moet word.

Waarmee het jy in hierdie ondersoek gesukkel – watter struikelblokke was daar? Enige kritiek? Hoe het jy dit hanteer?

Die grootste struikelblok is ’n gebrek aan “gespierde” Afrikaanse terme vir terme soos cooperative base groups, cooperative learning en so meer. Hierdie terme het reeds die literatuur as koöperatiewe basisgroep en koöperatiewe leer binnegedring. Dit skep verwarring as beter Afrikaanse terme gebruik word, omdat die terme na spesifieke teoretiese benaderings verwys. Indien ek ander terme sou gebruik, sou dit ook die keuse van geskikte kernwoorde beïnvloed en veroorsaak dat my artikels nie opgespoor word wanneer internetsoektogte geloods word nie.

Watter ontdekkings het jy in die proses van die navorsing gemaak?

Ek dink die belangrikste ontdekking was dat die studente die take van ’n saamwerkbasisgroep spontaan opgeneem het. Dit was ook verrassend dat die akademies sterk studente hulle kennis en ervaring so maklik met medestudente gedeel het. Die akademiese wêreld is veronderstel om ’n mededingende wêreld te wees waarin dit belangrik is om die beste te presteer. Volgens Lekanne Deprez vrot kennis wat nie met ander gedeel word nie in ’n mens se kop. Ek twyfel of studente daaroor bekommerd is, dus wil ek nog navorsing doen oor dit wat studente motiveer om hulle kennis en inligting met vreemdes te deel om vreemdes te help om beter te presteer.

Dit is spesiaal dat jy die navorsing aan Student S opdra wat oorlede is in die tyd van die navorsing. Wat sou jy wou hê dat jou oudstudente eendag op jou graf moet skryf?

Dit is ’n baie interessante vraag. Ek het terwyl ek skoolgehou het, altyd gehoop dat ek nie te sterwe sou kom voordat ek die dag uittree nie. Sulke begrafnisse word deur toesprake van kinders en kollegas oorheers en die familie word verdring. Op dié dag wil ek net deur my gesin, familie en beste vriende omring word. Daarom kan ek nogal sê dat ek nie daarvan sou hou as ’n student op my grafsteen skryf nie.

Op my Facebook-muur kan hulle maar na hartelus skryf terwyl ek nog lewe. Ek het toevallig op 8 Mei vanjaar gevra dat oudleerders op nasionale onderwysersdag iets op my muur skryf.

Anders as wat ek verwag het, het diegene aan wie ek baie tyd tydens die afrigting van buitemuurse aktiwiteite bestee het, nie op die versoek reageer nie. ’n Oudleerder, Cobus-Johann Visser, en een van my eie oudonderwysers het egter as volg gereageer:

Die taaljuffrou in my geniet die manier waarop hy Afrikaans besig. Hy gee my soveel meer krediet as wat ek myself sou gee. Volgens ’n Engelssprekende leerder het my liefde vir Afrikaans so ’n groot impak op haar gehad dat sy haar kinders in Afrikaans grootmaak. Sulke boodskappies laat mens skoon vergeet hoe jy moes raas en blaas sodat leerders presteer. Ek moet egter ook byvoeg dat die onderwys gedurende die 1980’s en 1990’s toe die twee leerders in my klasse was, ’n baie aangenamer plek was. Ons kon toe nog op onderrig fokus en nie op dissiplinering van kinders nie omdat die hoof toe nog boudjies kon afstof wat klasse ontwrig. 

As ’n mens kyk na jou produktiewe navorsingsgeskiedenis, watter nuwe navorsingsprojek(te) is op jou horison?

Ek is besig met navorsing oor hoe ek saamleerbasisgroepe as tegniek ingespan het om die ontwikkeling van ’n e-praktyknetwerk tydens afstandhoëronderwys te bevorder. ’n Voorstel vir ’n hoofstuk in ’n internasionale SAGE-handboek oor die gegradueerdheid (“graduateness”) van studente moet Oktober vir publikasie gereed wees en ek en ’n vriendin wil nog ’n artikel skryf oor die manier waarop sy Afrikaans op universiteitsvlak met behulp van tegnologie aangebied het.

The post WhatsApp en die onderwys? Die sosiale media tot die redding! appeared first on LitNet.

Skildery deur Carl Larsson, 1881 | Wikimedia Commons

Die Broes Grimm se sprokiesvehaal vetaal en angepas deu Olivia M Coetzee

Een dag lank lank geliede was daa ’n soet en kleine dogtetjie. Amal wat haa gesien het, het van haa gehou, maa die een wattie mieste van haa gehou het, was haa ouma. Haa ouma hettie mee gewiet wat om haa kleinkind nêks te gie nie. Maa eendag toe gie sy vi haa ’n kappie wat gemaak was van rooi vêlvet. Ommat dit haa soe lekke gepas het en ommat sy dit elke dag gedra het, het amal vi haa Rooikappie beginte noem. Een dag toe sê haa ma vi haa: “Rooikappie, waa is djy? Kô, vat die goed! Hie is ’n stuk koek en ’n drienk. Varrit daa na jou ouma toe. Sy is siek en voel glattie lekke nie, ennie koek ennie drienk sal haa bieter lat voel. Gedra vi jou en sê vi haa ek stuu al my liefde. En moenie onnorige draaitjies loep innie bossie, en bly oppie bos se paadjie, wan netou haak of val djy oor ’n klip en dan briekie glas. En dan wat gan djy dan kan vat vi jou siek ouma?”

Rooikappie het toe vi haa ma beloewe dat sy na haa sal luiste en haaself sal gedra. Die ouma het diep innie bos gebly, dit was soe ’n halfuur se stap vannie dorpie af. Toe Rooikappie by die bos in gestappit, toe sien Wolf vi haa en hy stap toe oo na haa toe. Maa Rooikappie hettie gewiet watte gemôs van ’n dier hy wassie en sy was toe nie bang vi hommie.

“Hallo, Rooikappie. Dis ’n mooi dag vedag, nuh?” smilie wolf toe met Rooikappie.

“Ja, Wolf,” sê Rooikappie.

“Rooikappie, nou wantoe stap djy dan soe vroeg innie oggend?" vra Wolf toe.

“My ma’t my gestuu na my ouma toe.”

“Nou wat stiek djy weg daa onner jou vooskoot?” wil Wolf wiet.

“Ouma is siek en sy voel rêrigie lekkerie, en ek vat vi haa koek en ’n drienk. Ôs het giste gebak, en dit sal haa stêker maak.”

“Rooikappie, nou waa bly jou ouma dan?” vra Wolf.

“Sy bly somme hie naby. Dis soe 15 minute se loep van hie af, daa onnerie drie groot boeme. Daa is ’n heining wat vol bessies is daa langs. Djy moetie plek ken,” sê Rooikappie.

“Ooh lekka! Nou daa is ’n lekke brêkfis vi my. Maa hoe gan djy haa vang?” dinkie wolf vi homself.

Hy sê toe vi Rooikappie: “Luiste hie, Rooikappie, but het djy daai mooi blomme gesien wat soe mooi staan innie bos? Hoekô try djy nie om dit te gat kykkie? En ek dinkie djy sal gloe hoe mooi daai voëls daa singie. Dit sal voel soes djy innie dorp is op pad skool toe. Dis tog baie mooi hie innie bos.”

Rooikappie kyk toe om haa en sien toe rêrig hoe mooi dit is daa innie bos is. Sy sien hoerie son se strale deurie boeme se takke spring en hoerie veld toegeplak is met veldblommetjies. Sy dink toe: “Maa as ek ’n bossie blomme vi Ouma vat, dan sal dit haa somme nog baie bieter lat voel. Dis tog nog vroeg, en al gan pluk ekkie blomme sal ek nog altyd op tyd byrrie huis ankô.” Dis toe wat Rooikappie mettie koek ennie drienk die bos in haloep ommie blomme te gan soek om vi haa ouma te gan pluk. En soe het Rooikappie toerie blommetjies beginte pluk, maa elke kee as sy klaa ’n blommetjie geplukit, dan het sy nog een gesien wat mooier gelyk het. En soe het sy maa net vêder agterie blommetjies angehaloep, en vêder en vêder die bos in gegan. Maarie wolf het reguit na Ouma se huis toe gehaloep en daa het hy gekô en annie deu gan klop.

“Wie’s daa?” vra Ouma toe in haa biewerige stemmetjie.

“Dis ek, Ouma, Rooikappie. Ekkit vi ouma koek en ’n drienk gebring. Maak toggie deu vi my oep,” sê Wolf toe in ’n dun stemmetjie.

“Die deu issie gesluitie, draai nettie handvatsel!” roep Ouma. “Ek is te swak om op te staan, my kind.”

Die wolf draai toe die deu se handvatsel en stootie deu oep. Hy’t ingestap en reguit narrie bed toe geloep en net daa vi Ouma opgeïet. Toe vat hy van Ouma se klere en trekkit an. Hy’t haa mussie op sy kop gesit en trug in haa bed geklim. Hy’t hom toegemaak met ouma koeberse ennie gordyne wat voorie bed hang toegetrek.

Rooikappie het agte elke blommetjie gehaloep wat haa oeg gevanit en dit gepluk totdat sy nie mee blomme kon dra nie. Toe sy by Ouma se huis kô, toe is sy vebaas dattie deu oep staan. Sy’t byrrie deu ingestap, maa alles het net soe anners gelyk en gevoel dat sy gedink het: “Maa hoekô is ek soe bang? Dis mos Ouma se huis en ek hou van hie kô kuier.” Dis toe dat Rooikappie na Ouma se bed toe geloep het ennie gordyne voo ouma se bed oep getrekkit. Rooikappie wiet toe nie dis Wolf wat daa lê nie, en sy dink toe dis Ouma. Maa Ouma lê innie bed met haa mussie wat oo haa hele gesig getrek is. Rooikappie dink toe: “Ai, my ouma lyk dam siek.”

Sy kyk toe vi Wolf en sê: “Ooh jitte, Ouma, kyk hoe groot is Ouma se ore!”

“Om vi jou bieter te kan hoo, my kind.”

“Ooh niee, Ouma, en Ouma se oë. Kyk hoe groot is Ouma se oë!” sê Rooikappie.

“Dis soedat ek jou kan bietere sien, my kind,” sakkie wolf af.

“Ouma! En Ouma se hanne? Kyk hoe groot is Ouma se hanne!” Rooikappie skrik toe sy Wolf se hanne sien.

“Hulle is soe groot om jou bietere meen te kan vang!”

“Ouma! Kyk Ouma se lielike groot mond!”

“Groot genoeg op jou op te kan iet!” skrie die wolf, en net daa toe spring hy uitie bed uit, boe-op Rooikappie en toe iet hy haa op.

Toe Wolf nou klaa sy lekke brêkfis geïet het, het hy omgedraai en wee trug in Ouma se bed geklim, homself mettie koeberse toe getrek en net daa annie slaap geraak. Hy was lekke dik gevriet en soes hy oppie naat van sy rug gelê en slaap het, het hy begin snôk, en dit het net al hoe harde gegan. ’n Jagter het toe daa veby gestap toe hyrrie gesnôk hoo. Hy dink toe maa niee, dis darem snaaks, ’n ou-vrou kan mossie soe kliphard snôkie. Hy’t toe besluit hy sal gan kyk, wan as ’n mens sien dan kan ’n mens gloe. Hy’t toe byrrie oep deu in gegan en toe sien hyrrie wolf wat hy al soe lankal jag wat styf onner ouma se koeberse lê en snôk.

“Hy hettie ouma geïet, maa miskien kan sy nog gesave wôt. Ek sal hommie skietie,” dinkie jagter toe.

Die jagter vat toe ’n groot skêr en beginte die mag vannie wolf oep knip. Hy hettie eens baie geknippie toe hyrrie rooi kappie in Wolf se maggie sien. Hy’t toe ’n bietjie vêder geknip en toe spring Rooikappie uittie wolf se mag uit en skrie: “Yoh! Ek was soe bang! Dit was soe donke daa binnekant Wolf.” En toe klim Ouma oek liewendig uit. Toe gan tel Rooikappie swaa klippe op, en hulle pak toe Wolf se hele mag vol mettie klippe. Toe Wolf wakke skrik was hy dôs vannie klompie klippe in sy mag, maa toe hy opgestanit wassie klippe te swaa en hy’t net daa oppie vloer dood neegeval.

Hulle was amal hêppie. Die jagter ommat hy vi Ouma en vi Rooikappie kon gesavit en ommatie wolf uiteindelik dood is. Ouma het haa koek en drienk wat Rooikappie gebring het mettie jagter gedeel. Rooikappie het vi haaself gedink: “Soe lank soes ek liewe sal ek vi Mammie luiste, wan as ek gemaak het soes sy gesê het, dan sallie wolfie vi Ouma en vi my geïet hettie. Ek sal vi my ma luiste en nooit wee die bospaadjie los om allien innie bos in te haloepie.”

The post Sprokies in Kaaps: Rooikappie ennie wolf appeared first on LitNet.

Ys
Rudie van Rensburg
Uitgewer: Quillerie
ISBN: 9780795801501

Plaaslike boekwinkels se rakke staan deesdae vol van Afrikaanse spanningsverhale met kragtige een-woord titels. Vir diegene wat op soek is na ’n lekkerlees-boek om die stil Sondag-middagure, voor die Carte Blanche-deuntjie begin speel, mee te verwyl, is een grilller seker net so goed soos die ander.

Maar verkies jy ’n intelligente, donker spanningsroman wat jou lank na die laaste bladsy nog effe ongemaklik laat, is Rudie van Rensburg jou man.

Kaptein Kassie Kasselman en sy kollega Rooi Els is terug in Ys, Van Rensburg se jongste spanningsverhaal. Hierdie keer bevind die paar hulle in die Spesiale Spookeenheid (SGU) – die SAPD se nuwe elite-speureenheid. Ondanks die fênsie naam en die belofte aan hoëprofielsake sonder administratiewe rompslomp, bied die SGU (nooit die SS nie, asseblief) nie veel opwinding vir Kassie en sy regterhandman nie.

Met net twee moordsake tussen drie speurspanne, lees hulle intussen maar deur stapels en stapels opleidingsmateriaal. Boonop het Kassie se nuwe bevelvoerder nie veel vertroue in twee oud-stasiespeurders se vaardighede nie.

Wanneer ’n vooraanstaande Amerikaanse wetenskaplike in ’n Waterfront-hotel vermoor word, is dit die ideale geleentheid vir die tweemanskap om hulle speurvernuf te bewys. Op die oog af lyk dit soos ’n rooftog wat skeef geloop het, maar daar is dalk meer as een kinkel in hierdie kabel.

So word Kassie in ’n ingewikkelde komplot gedompel. Hoe steek ’n moord in die Noordpool, ’n politiese gekonkel in Washington, en die geval van ’n voortvlugtige oud-Pollsmoor-gevangene inmekaar? En dan is daar ook nog die geheimsinnige man met Die Drang wat snags deur die Kaap se strate rondsluip. Die intriges loop diep, maar Kaptein Kassie Kasselman laat hom mos nie so maklik afskrik nie.

Ys bevat al die kenmerke van ’n goeie spanningsverhaal. Soos dit die genre betaam, is dit ’n boeiende, aksie-belaaide roman met genoeg onverwagte draaie in die knoop om die leser se aandag tot die einde te behou.

Wat van Ys ’n uitstekende speurverhaal maak, is egter Van Rensburg se vermoë om fyn verwikkelde verhaallyne, komplekse karakters en vlymskerp sosiale kommentaar te verweef in ’n roman wat bloot net lekker is om te lees.

Ys deins nie terug vir groot vraagstukke nie. Die roman ondersoek die interseksie tussen politiese- en omgewingskwessies op ’n manier wat, veral in ’n nuwe, onsekere Trump-era, na genoeg aan die werklikheid voel om die leser onrustig te stem oor die lot van ons wêreld. So ook word die kwessie van huishoudelike geweld met sensitiwiteit en vernuf hanteer.

Boonop wend Van Rensburg ’n prysenswaardige poging aan om in sy moorddadige antagoniste se psiges rond te delf en hulle motiverings en snellers op ’n geloofwaarlike manier uit te beeld – iets wat bitter selde in blitsverkopers te vinde is en dui op diep insig in die kriminele gemoed (of dalk net goeie navorsing).

Kassie Kasselman is een van die mees innemende hoofkarakters wat ek nog in ’n speurverhaal teëgekom het. Met sy onooglik rooi windjekker, hare wat lyk of dit elke oggend deur ’n koei natgelek word en ongesonde Creme Soda en Lucky Strike gewoonte, herinner hy aan Peter Falk se Columbo – oënskynlik onbekwaamd en lomp, maar as’t ware ’n skerpsinnige bobaasspeurder.

Indien jy nog nie met Kassie Kasselman kennis gemaak het nie, wag daar ’n groot bederf op jou. Hy is ook te vinde in Van Rensburg se vyf vroëere spanningsverhale: Slagyster (2013), Kopskoot (2014), Judaskus (2015), Pirana (2016) en Kamikaze (2017). Jy kan hulle almal sommer binge-lees.

The post <em>Ys</em> deur Rudie van Rensburg: ’n resensie appeared first on LitNet.

Tot die dood ons skei: Mans wat hul vroue vermoor
Schalk Schoombie
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798172905

Hierdie lesersindruk is uit eie bewewging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

In sy inleiding tot Tot die dood ons skei onthul Schalk Schoombie reeds die hoofargument van sy boek: Wêreldwye geweldsmisdaad teen vroue is grotendeels die resultaat van “’n patriargale sienswyse”. Dit is misdade wat intiem verweef is met ’n magspel. Met ’n ongesonde balans in genderverhoudinge. En, verklaar hy dan ook ten slotte in sy inleiding, dat hy “nou in murg en been ’n feminis” is. Dan volg daar 14 hoofstukke, 14 lang, pynlike hoofstukke. Pynlik, nie omdat dit oninteressant is nie, maar dis ’n lang bloedspoor van geweld. Dit is nie die tipe stof wat jy lees vir ontspanning nie. Die goeie mense wen nie. Dis die een bloederige geval na die ander. ’n Stroom van sinnelose geweld teen vroue, wat soms voel of dit nooit gaan einde kry nie.

Die boek bevat geen hoofstuk wat as ’n slot of samevatting beskryf word nie. In die laaste twee hoofstukke ondersoek Schoombie die tipiese gevaartekens van gewelddadige mans, en hy maak ook voorstelle oor hoe om uit gewelddadige verhoudinge los te breek. Die boek het dus ook ’n nuttige praktiese deel.

Dit is heel gepas dat Schoombie ’n sin uit die trouformulier gebruik as tema van hierdie boek. Want as daar nou al ooit ’n patriargale gebruik was wat genderrolle tipeer, wat die basis van die wanbalans tussen verskillende genders sement, dan is dit nou die troue en die huwelik. Natuurlik het die huwelik ook goeie bedoelinge. Dis ’n kontrak tussen twee partye en dis eintlik veronderstel om mense se regte te beskerm. Wanneer die huwelik werk, werk dit dikwels baie goed, maar die huwelik skep ook verwagtinge by baie; dikwels ongesonde en onrealistiese verwagtinge. Saam met die aanhaling uit die huweliksformulier, plaas Schoombie ook twee aanhalings uit die Bybel. Beide uit die boek Spreuke van die 1933-vertaling van die Afrikaanse Bybel. Die Bybel is natuurlik in eie reg hoogs omstrede waar dit by gender kom, en dit is asof hierdie twee aanhalings uit die Bybel, wat reg aan die begin van hierdie boek geplaas word, nie vir my lekker hier pas nie. Die feit dat die moderne mensdom nog so baie waarde aan die Bybel as ’n boek wat na bewering normatief is heg, dra na my beskeie mening net verder by tot die probleem van geweld teen vroue, aangesien die Bybel die grootste wapen in die hande van die patriargie is. So was dit in die verlede, en dit is vandag nog so. Hoe dikwels sal mens in ’n kerk instap en hoor: "só lyk ’n Bybelse huwelik", "só lyk die lewe van ’n Christenman of -vrou", en selfs "só lyk Bybelse seksualiteit " … Of jy ry daar verby en sien ’n advertensie: Kom woon ons seminaar by, ons besprekinge, ons sal jou uit die Bybel wys hoe ’n gelowige man se lewe moet wees, hoe ’n Christusvrou lyk …

Die kerk en die samelewing het nog lank nie die onderwerp van die Bybel, en hoe die Bybel vandag verstaan en gelees moet word, voldoende uitgepluis nie.

Schalk Schoombie | Foto: verskaf

Daar word baie in hierdie boek geskryf oor die geweld van mans teen vroue. Dit sal, want dis die boek se onderwerp en dit is goed dat dit gedokumenteer word en die verhale moet vertel word. Dis pynlike verhale, en moet daarom juis vertel word. En daar volg wel interessante ontledings oor die patriargie en sielkundige ontleding saam met elke bespreking, maar ek voel die onderwerp van patriargie kon selfs nog meer ontgin geword het. Van die grootste proseliete van patriargale waardes is dikwels self vroue. Vroue tipeer in verhoudinge ook dikwels  mans en mans se rol in die samelewing. En dan is daar die rol van God, godsdiens en die Bybel.

Die onderwerp van misdaad en veral geweldsmisdaad sal altyd belangstelling wek. Miskien is dit vir baie van ons ’n desperate poging om sin te probeer maak van al die sinnelose geweld waarvan ons elke dag hoor en dikwels selfs in ons eie gemeenskappe sien. In Tot die dood ons skei verlang mens amper na ’n lekker ou misdaadfiksie. Dié is ook maar meestal baie bloederig, maar jy weet ten minste die karakters is fiktief en uiteindelik sal die goeie ouens die oorhand kry. Daarteenoor lyk die bloedbad in Tot die dood ons skei na ’n onoorkombare berg, en miskien is dit nie meer genoeg om net met onsself nie, maar met die saak van die bevordering van vroueregte te identifiseer. Miskien het die tyd aangebreek om meer krities met die Bybel om te gaan, en die Bybel as ’n voorbeeld te begin voorhou van hoe dinge nié moet wees in die verhoudinge tussen mense nie. Die mens moet hulle romanse met die Bybel en ook ander godsdienstige boeke soos die Koran begin verwater, en aanvaar dat die verhoudinge wat daarin geskets word, dateer uit ’n baie verre en donker verlede. Dat die mens sedertdien baie ontwikkel het, en dat mens eers die mens in die ander moet raaksien voordat jy die gender van daardie persoon oorweeg. Byna alle godsdienste is patriargaal, en moet drasties hervorm word.

The post <i>Tot die dood ons skei</i> deur Schalk Schoombie: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Poznań, Pole (Foto: Dennis Jarvis van Halifax, Kanada (Poland-00552 - Whipping Post) [CC BY-SA 2.0], via Wikimedia Commons)

Hoe is dit gesteld met Afrikaans in die buiteland? Waar word die taal en sy letterkunde by universiteite as vak aangebied?

Naomi Meyer en Menán van Heerden gesels met Jerzy Koch en Karen Kuhn van die Departement Nederlands en Suid-Afrikaans by die Adam Mickiewicz-universiteit in Poznań, Pole.

(Ander kollegas wat by Suid-Afrikaanse Studies betrokke is as ondersoekers en dosente, is Paweł Zajas en Małgorzata Drwal.)

Jerzy Koch (Foto: Naomi Bruwer)

Wat is jou agtergrond en hoe het jy betrokke geraak by die departement waar jy nou klas gee?

Jerzy Koch (JK): Dis vir my ’n snaakse vraag want ... ek het hierdie departement self opgerig! Dit het stadigaan begin sedert 1997 met opsionele proseminaries vir studente-Engels en is later uitgegroei tot die volwaardige departement.

Karen Kuhn (KK): MA in kreatiewe skryf aan die Universiteit Kaapstad voltooi.

Karen Kuhn

Karen, hoe het jy in die buiteland begin Afrikaans doseer?

Ek het in 2012 te hore gekom van die departement hier in Poznań en aansoek gedoen.

Jerzy, waarom het jy betrokke begin raak by ’n Afrikaans-departement?

Ek moet die vraag ’n bietjie aanpas omdat ek, soos ek reeds gemeld het, die departement self  opgerig het. My betrokkenheid by Afrikaans het in 1992 begin toe ek vir die eerste keer as neerlandikus ’n kongres van Suid-Afrika bygewoon het. Ek het ondersoek begin instel oor die Afrikaanse letterkunde en in die verloop van tyd drie boeke in Pools en een in Nederlands daaroor gepubliseer. Vir my was dit ’n natuurlike uitbreiding van my belangstellings. Die sfeer aan de Adam Mickiewicz-universiteit rondom nuwe inisiatiewe was en is nog steeds baie gunstig. Dis hoekom ek daar ook die tydskrif Werkwinkel opgerig het wie se ondertitel bykans soos die naam van die departement lui: “Tydskrif vir Nederlandse en Suid-Afrikaanse Studies”.

Jerzy, waar het jy Afrikaans geleer?

Ek het Afrikaans veral tuis geleer. Ek het na die bandjies begin luister uit die blindes se biblioteek, opnames met Afrikaanse literêre werke, en dit veral terwyl ek die klere vir die hele gesin gestryk het ... Dat ek sedert 2000 elke jaar na Suid-Afrika kom (2017 was daar ongelukkig ’n uitsondering op hierdie reël) het my ook baie gehelp. Dit was gewoonlik ’n kuier van 3–4 weke (tot een maand is daar geen visum nodig vir die EU-burgers nie). Ek het baie na my vriende geluister, met hulle gepraat en by hulle geleer. En lees ... dit veral!

In watter stad en land doseer jy tans of het jy al doseer?

JK: Ek het Afrikaans-klasse aan die Universiteit Wrocław gegee. Aan hierdie instelling was ek tot 2011 verbonde en daar het ek ook ’n departement vir die moderne Nederlandse literatuur en Afrikaans opgerig. Sedert 1997 werk ek aan die Adam Mickiewicz-universiteit, die derde beste universiteit in die land na Warskou en Karków.

KK: Op die oomblik in Poznań, Pole en voor dit in Kaapstad.

Wat is die interessantste kultuurverskil(le) tov studentekultuur, akademiese omgewing, ens, as jy die omgewing waar jy is met die Suid-Afrikaanse omgewing sou vergelyk?

JK: Pole is oor die algemeen eentalig en eenkultureel. Dit het na 1945 so geword as gevolg van die historiese en dramatiese prosesse. Ondanks die feit dat die wêreld nou oop staan vir die jongmense, is daar ’n sekere gereserveerdheid, maar tegelyk ook nuuskierigheid na die nuwe en na die ander. Dis uitdagend om hier te werk met Suid-Afrikaanse inhoude/onderwerpe wat op ’n natuurlike manier multi- is in alle opsigte. Die universiteit se taak is om jongmense tot denkende wesens te maak. En binne Suid-Afrikaanse geskiedenis, kulture en tale is daar  wonderlike materiaal om dit te bereik. In my departement is daar Poolse, Suid-Afrikaanse, Engelse, Nederlandse en Vlaamse kollegas – vyf nasionaliteite onder 14 mense! Binne ons Fakulteit Engels is daar ook nog Amerikaners, Iere en Skotte.

KK: Ooreenstemmend met ’n Suid-Afrikaanse omgewing is ons departement ook multikultureel. Ek vind Poolse studente meer gereserveerd (nie as ’n negatiewe stereotipe nie) en weens heelwat kleiner getalle en 90-minuut-klasse is daar ook ruimte vir aktiwiteite buite lesingslokale, soos om uitstallings by te woon.

Wat is die vakinhoud / teoretiese benadering(s) en hoe pas jy inhoud aan vir buitelandse studente wie se eerste taal nie Afrikaans is nie?

JK: Die kurrikulum omvat die Engelse en Suid-Afrikaanse modules. In die tweede jaar is daar verskillende vakke waarby veral eie materiaal van die dosente gebruik word. Daar is min boeke en studieboeke uit die RSA of ander lande wat ons sonder aanpassings kan gebruik. Maar dit gee die dosente ook die kans om eie ervaring in die kursusse te verwerk.

KK: ’n Taalgids vir Engelssprekendes is in die verlede gebruik. Alle multimedia word vanaf die internet verkry. VivA (Virtuele Instituut vir Afrikaans) is ideaal vir veral kort kursusse wat nou in die weegskaal is. 

Wat is sommige van die redes wat jy al by studente gehoor het hul motiveer het om in te skryf vir ’n Afrikaans-kursus by jou departement?

JK: Die redes verskil baie. Maar dis veral die nuuskierigheid na die eksotiese en belangstelling in die vreemde wat die studente motiveer. Partykeer wil hulle ook anders wees as die hoofstroomstudente, want as dit op jou diploma staan dat jy ook Suid-Afrikaanse Studies gedoen het, maak dit ’n verskil.

KK: Studente vind die kursus eksoties en stel belang in Afrikaans en/of Suid-Afrika, hetsy die belangstelling gekweek is deur ouers, reis, ’n liefde vir natuur en avontuur of soms ook Die Antwoord.

Poznań, Pole (Foto: © Marek and Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland [CC-BY-SA-3.0 & GDFL], via Wikimedia Commons)

Waarop spits jy jou toe: basiese taalverwerwing, praktiese toepassings van Afrikaans (indien wel, op watter terreine) of die letterkunde?

KK/JK: Basiese taalverwerwing word aangebied van 1BA tot 3BA. Letterkunde en kulturele vakke word vanaf die tweede jaar aangebied.

Waarom word Afrikaans by die universiteit waarby jy betrokke is aangebied en word die vak Afrikaans aangebied as ’n Europese, Afrika- of ander soort (definieer, asb) taal?

JK: Afrikaans maak deel uit van die Suid-Afrikaanse module binne Engelse studies. Dit word deur my kollegas as ’n Afrika-taal gesien, maar daar is selde noodsaak om dit te definieer. Die beleid binne die Fakulteit Engels is al jare dat daar ook byvoorbeeld Keltiese of Nederlandse studies aangebied word, dws daar is ’n  openheid en selfs Engels word as medium gesien en nie in eerste instansie as draer van Engelse of Amerikaanse identiteit nie. 

Hoeveel voorgraadse en nagraadse (indien enige) studente skryf rofweg in vir die Afrikaans-kursusse wat aangebied word?

JK: Die reëls aan die universiteit het die afgelope tyd skerper geword en ons mag nie meer die kleiner groepe van sewe, agt mense aanneem nie; daar moet minimum 15 aanmeldings wees wat aan kwalitatiewe eise (matriekresultate) voldoen. Saam met die demografiese ontwikkeling en daling van die algehele aantalle studente is daar die laaste tyd probleme om ’n groep te vorm. Die Suid-Afrikaanse inhoude word op die oomblik dus binne die proseminaries vir angliste en neerlandici verwerk.

Word Afrikaans beskou as ’n algemeen-Suid-Afrikaanse (kulturele) uitvoerproduk, of in hoe ’n mate is die apartheidsbagasie wat dit aankleef, ’n versperring vir aanbieding van die vak by ’n buitelandse universiteit?

JK: Nie meer nie, sou ek sê, want die jonger geslag is al jare na apartheid en hier in dié land ná die val van kommunisme gebore. Dis jammer dat vir party van hulle ook die name van mense soos Mandela of De Klerk geen konkrete assosiasies opwek nie. Afrikaans word wel as deel van Suid-Afrika se erfenis gesien, maar ons moet as dosente inspeel op die baie leë plekke in die kennis rondom Suid-Afrika.

KK: Ek vind nie dat die bagasie van apartheid ’n versperring is nie. Studente hier toon ’n belangstelling in ander Europese tale met die Erasmus-uitruilprogramme veral binne die EU. Vind ook dat tale soos Mandaryn en Japannees al hoe meer belangstelling geniet.

Word nog ander Suid-Afrikaanse tale by die universiteit waar jy betrokke is aangebied? Tale soos Zoeloe of Xhosa of Sotho, byvoorbeeld?

JK: Nie meer nie, maar vroeër toe daar Suid-Afrikaanse dosente was wat soos Karien Brits die swart tale magtig was, is daardie elemente in die klasse verwerk.

Daar waar jy jou bevind: hoe lyk die toekoms van Afrikaans?

JK: Baie ongewis, altans in die huidige vorm. Uit ervaring weet ons dat die belangstellings kom en gaan en aan baie faktore onderhewig is. As die demografiese situasie verbeter, is daar kennis en kompetensies om verder aan te gaan met die aanbied van die klasse. Die baie ambisieuse aanpak (Suid-Afrikaanse Studies as ’n aparte kurrikulum binne studie Engels) moet daar dalk aangepas word. Die Suid-Afrikaanse inhoude word tans ook op ander wyse verwerk, soos in die proseminaries vir studente-Engels of in die klasse vir neerlandici.

KK: Geleenthede binne die beroepswêreld in Afrikaans is veral vir hierdie studente beperk. Daar word wel nog deur die jaar Afrikaanse werkswinkels aangebied en Afrikaans sal ook vir die volgende akademiese jaar, 2018/2019, as kortkursus vir deeltydse studente by ons Open University beskikbaar gestel word.

Lees ook op LitNet en Voertaal

Ingeboek by 'n universiteit in Pole: Karen Kuhn vertel

Afrikaans, 'n burger van die wêreld

Koue Pole se hart klop warm vir Afrikaans

Afrikaans in die buiteland: ’n onderhoud met Annelies Verdoolaege van die Universiteit Gent

Afrikaans in die buiteland: ’n onderhoud met Jacques Van Keymeulen van die Universiteit Gent

Afrikaans in die buiteland: ’n onderhoud met Eep Francken van die Universiteit Leiden

The post Afrikaans in die buiteland: ’n onderhoud met Jerzy Koch en Karen Kuhn van die Adam Mickiewicz-universiteit in Poznań appeared first on LitNet.

Hartklop Omnibus 4
Malene Breytenbach, Madeleine Malherbe en Rykie Roux
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624084631

Die romantiese verhale in Omnibus 4 speel al drie af teen ’n mediese agtergrond.

Dokter van ver

In Dokter van ver deur Malene Breytenbach ontmoet dr Rafaella Continari die sjarmante dr Giulio di Mareneschi en nooi haar na sy familielandgoed op die Italiaanse platteland. Hier ontmoet sy vir Luigi, Giulio se sjarmante maar opdringerige broer wat dinge ietwat deurmekaarkrap.

Malene Breytenbach, gebore in Port Shepstone, het ná skool haar BA- en BA (Hons)- grade (Engels) aan die Universiteit van Pretoria behaal. Sy het daarna as vertaler gewerk. Sy en haar gesin het in 1985 na Stellenbosch verhuis, waar sy die grade honneurs, magister en DPhil in joernalistiek, MA (Ou Nabye-Oosterse Studie) en MPhil (Antieke Studie) behaal het, van 1990 tot 2008 aan die Universiteit Stellenbosch. In 2005 het sy by LAPA Uitgewers met ’n romanse, Palmyra herleef, gedebuteer. Sedertdien is verskeie van haar romanses (kontemporêr, medies en histories) by LAPA en Tafelberg/NB-Uitgewers gepubliseer. Sy het ook vir Tafelberg romanses onder die skuilnaam Marilyn Bennett geskryf. Sy het ses romans geskryf en verskeie van haar kortverhale het al in tydskrifte en bundels verskyn. Sy en haar man Willie het een dogter en twee kleinkinders.

Yskoue, vuurwarm liefde

In Yskoue, vuurwarm liefde leer ken Sandra Botes vir Brandon, die ekspedisieleier op die vakansieskip waarop sy as skeepsdokter werk. Sy leer ken die aantreklike blondekop Konrad Malan wat op die skip vakansie hou. Die vraag is: wie laat haar hart vinniger klop?

Madeleine Malherbe is die skrywer Eleine Roets se doop- en skuilnaam. Sy is gebore in Pretoria, maar haar kinderjare was in Vanderbijlpark, waar haar pa die Yskorfabriek help stig het. Sy het aan die Universiteit Stellenbosch studeer en het tot met haar aftrede in WNNR se biblioteek in Pretoria gewerk. Sy het later jare begin skryf as gevolg van haar liefde vir Afrikaans. ’n Lied vir Chablis verskyn in 2000 by Human & Rousseau.

Dokter Draak

In Dokter Draak kruis Livia Naudé se pad ná vier jaar weer met dié van haar broer se vriend, die broeiende, donker Anton Duvel. ’n Ongeluk stuur hul lewens in ’n ander koers en met die herontmoeting het die eens sorgelose student in Dokter Draak verander.

Rykie Roux is die skuilnaam van Marisa Haasbroek, wat aan die Universiteit van Pretoria studeer het en redakteur van verskeie korporatiewe tydskrifte is. Haar eerste kortverhaal is deur Sarie gepubliseer. Mettertyd beproef sy langer werk en begin romanses skryf. Sy is getroud met die ingenieur Dries Roux en hulle het twee kinders, ’n seun en ’n dogter. Haar jeugverhaal Fairy Dust wen in 2015 die ATKV-Kinderboektoekenning vir graad 8–10.

The post <i>Hartklop Omnibus 4</i>: ’n oorsig appeared first on LitNet.

Keur 17
Ena Murray
Uitgewer: Jasmyn
ISBN: 9780624084914

Elsa Winckler is gebore op Loxton in die Karoo, een van drie dogters van die plaaslike geneesheer, dr Mans. Sy het reeds op laerskool begin skryf. Ná skool het sy in Bloemfontein verpleeg. Sy is met Boet Murray getroud en ná hul egskeiding twintig jaar later het sy haar in Wildernis gevestig. Twee jaar later trou sy met Jacques Mostert. Beide huwelike was kinderloos. In 1991 het hulle na die Santos Haven-aftreeoord in Mosselbaai getrek. Ná voltooiing van haar eerste twee verhale het sy dit aan Rooi Rose gestuur en dit is as vervolgverhaal gepubliseer. Lisé het in 1960 by JP van der Walt-uitgewers verskyn en was die begin van Ena se lang loopbaan as een van die gewildste skrywers van Afrikaanse ontspanningsverhale. Die glimmende simitar was Ena se heel eerste pennevrug en is geskryf toe sy maar veertien was. Dis eers ’n dekade later gepubliseer!

Ena se resep vir sukses was haar selfdissipline en streng skryfprogram. Haar meer as 130 titels is meestal snags geskryf, en vyftien uur per dag agter die tikmasjien was vir Ena niks vreemds nie. Sy het deeglike navorsing gedoen en meestal vir haar liefdesverhale bekendheid verwerf. Dit het waarskynlik bygedra tot haar sukses dat baie van haar boeke op ware gebeure en regte mense gebaseer was. Lesers kon dus maklik met die karakters vereenselwig. Sy is in ’n opname deur Radio Sonder Grense en Tafelberg-Uitgewers aangewys as die gewildste skrywer in Afrikaans.

In 1996 het Ena haar tikmasjien weggepak, maar haar verhale is in 40 omnibusse gebundel. Reënboog van koraal is vir skole voorgeskryf, terwyl twee van haar boeke, Vrou uit die nag en Plekkie in die son, verfilm is. Oor hoe sy nederig gebly het ná al haar sukses, het Ena gesê: “Wanneer ek sien een van my boeke is boaan die topverkoperlys, sê ek vir myself: ‘Dis alles net genade.’” Ena is in Junie 2015 oorlede.

Keur 17 is ’n versameling van drie verhale: Verwonde jare, Môre lê ver en Die meisie van Klaradynstraat. In Verwonde jare stort Daniël Pohl se wêreld in duie ná ’n nuusberig van ’n man wat met ’n silwergrys Mercedes ’n vrou se baba in ’n stootwaentjie doodgery en weggejaag het. ’n Motor presies soos Daniël s’n, en hy was boonop daardie middag in dieselfde omgewing waar die voorval plaasgevind het …

In Môre lê ver word die rykmansdogter Tania Erasmus se gemaksugtige wêreld tot ommekeer gebring toe ’n vreemdeling onverwags by haar verlowingspartytjie opdaag. Sy leer ’n baie belangrike lewensles: dat ryk nie gelyk is aan beter nie.

In Die meisie van Klaradynstraat het prokureur Owen Kemp Elsa Brits van haar agterbuurtbestaan verlos, maar nie van haar probleme en pyn nie.

Lees meer oor die outeur:

Ena Murray (1936–2015)

The post <i>Keur 17</i> deur Ena Murray: ’n oorsig appeared first on LitNet.

Wouter Gildenhuys (foto: verskaf)

Ek het vroeër vanjaar na ’n interessante gesprek vanaf die US Woordfees geluister. Volgens hulle is die stand van Afrikaans op skool in die land heel billik. Wel, die prentjie in KwaZulu-Natal is heel anders! Die toekoms van Afrikaans in KwaZulu-Natal is glad nie so rooskleurig nie.

Ek wil begin deur ’n retoriese vraag te stel. Waarom word daar nog onderskei tussen Huistaal-leerders en Eerste Addisionele Taal-leerders op skole? Dié praktyk is in wese elitisties en eksklusief en dit skep net verdeeldheid!

Die uitdaging is om die inklusiewe en transformatiewe aspekte van Afrikaans aan ’n breër Suid-Afrika voor te stel.

Toe ek Latyn/Frans/Duits op skool geleer het, het ek Duits geleer – nie ’n Eerste Addisionele Taal nie, maar ’n volwaardige TAAL. Die verdelende stelsel van die verlede moet opgelos word – nie deur mooi woorde nie, maar deur tasbare dade en stelsels.

Tans neem die stelsel ook nie die ewolusionêre ontwikkeling van die taal op skool in aanmerking nie. Afrikaans, soos enige ander taal, is dinamies en gedurig besig om te groei en te ontwikkel soos onlangs deur die toevoeging van nuwe woorde in die nuwe HAT gedemonstreer is. Dit is belangrik dat voorsiening gemaak word vir hierdie ontwikkeling in die taal en veral vir die invloede van nuanses deur die invloede/gebruike as ’n streekstaal.

’n Mens praat ’n taal goed of beter – nie ’n addisionele eerste taal nie. Hoekom is daar so ’n groot verdeeldheid en hoe kan ons dit omsluit/oplos?

Ons moet juis nou ’n stelsel ontwikkel wat alle leerders insluit. (Ek was op my dae ’n lektor so ek is met die uitdagings van die onderwysstelsel vertroud.) Hoe is die huidige stelsel op skool inklusief? Die huidige stelsel is in wese eksklusief – dit sluit die ander uit – deur die blote feit dat daar nog onderskeid getref word tussen verskillende taalbekwaamhede. Totdat ’n stelsel ontwerp word wat almal insluit, ongeag ras, taalagtergrond, bekwaamheid of ekonomiese verskille is dit ’n eksklusiewe sisteem.

Ons moet die gemeenskappe nader aanmekaar bring. Woorde en teorieë op papier maak nie altyd voorsiening vir die werklikhede in die praktyk nie. Die werklikheid is dat daar nog groot ongelykhede bestaan in die onderrig van Afrikaans in skole. Totdat ’n nuwe-stelsel/sisteme ontwikkel word wat dit aanspreek sal die “taal-diskriminasie van Apartheid” voortbestaan/voortleef. Daar is verskillende organisasies/unies/ens soos FEDSAS, ATR, SAOU, die Departement van Basiese Onderwys, ensovoorts wat hulle beywer vir die regte (toekoms) van Afrikaans. Ongelukkig, in my ervaring, het die verskillende organisasies elk hulle eie agenda wat nie altyd ooreenstem met mekaar nie. Elkeen veg vir sy eie oorlewing wat ook nie altyd tot die voordeel van die taal is nie. Al hierdie verskillende entiteite moet deel vorm van ’n nasionale gesprek sodat daar ’n nasionale, oorkoepelende benadering geskep kan word. Die agendas van die verskillende organisasies moet binne hiérdie raamwerk ontwikkel word sodat almal dieselfde doelwit nastreef naamlik: die oorlewing van Afrikaans.

Volgens statistieke van 2011 is Afrikaans die moedertaal van 602 000 Suid-Afrikaners. Ek kan u verseker dat dit in die afgelope nege jaar daadwerklik verander het. Die 2011-data is ’n wanvoorstelling van die lewensvatbaarheid van Afrikaans. Rome is aan die brand ...

Die GRONDWOORDE Digkompetisieprojek is in 2016 geloods om deur die gebruik van Afrikaans tussen diverse groepe leerders brûe te bou, en ook om die Afrikaanse digkuns te bevorder onder Hoërskoolleerders. Tot op datum het ek ongeveer 250 skole betrek by die digkompetisie. Ek verstout myself om te sê dat dit al die hoërskole in KZN is waar Afrikaans nog in een of ander vorm aangebied word. In 2017 was 155 skole betrek by die GRONDWOORDE Digkompetisie. In 2018 het 18 van dié skole (om en by 15%) nie meer Afrikaans aangebied nie. Hierdie afname is ontstellend, maar dit is die realiteit! Dit is natuurlik ’n komplekse probleem soos die tekort aan gekwalifiseerde leerkragte, hulpmiddele, ens.

Daar is blykbaar ook nog net vyf skole wat as “Afrikaanse skole” in KZN geklassifiseer kan word. In een jaar het ± 15% van die skole Afrikaans afgeskaf. Dit is rofweg 18 000 leerders wat nie meer toegang tot Afrikaans het nie. Die tendens sal voortduur tensy daar daadwerklike pogings aangewend word om dit te stuit deur betekenisvolle veranderinge/ingrypings.

Volgens my ervaring is die gesindheid tot Afrikaans baie positief, maar die leerkragte is in die algemeen baie bekommerd oor die toekoms van Afrikaans. Die volgende statistiek is nog meer kommerwekkend. Nie net is daar alreeds ’n tekort aan gekwalifiseerde onderwysers op sowel hoër- as laerskoolvlak nie, maar as die huidige korps aftree dan is daar nie gekwalifiseerde leerkragte om Afrikaans op hoërskoolvlak oor te neem nie. Afrikaans sal in die volgende twee tot drie jaar eenvoudig “sterf” in ± 150 skole in KZN. Dit is nie eens ’n politieke-dood nie, maar bloot as gevolg van ’n afwesigheid van pro-aktiewe beplanning. Dit is skrikwekkend!

Die situasie word vererger en gekompliseer deur die feit dat daar nie instansies is waar leerkragte opgelei kan word nie. Verder, as gevolg van die feit dat daar van “geleentheids-” onderwysers op laerskoolvlak gebruik gemaak word, is die standaard onvoldoende as die leerders op hoërskoolvlak kom. Daar is ’n dringende behoefte aan ’n “oorbruggingswerkboek”. (En ook ’n dringende tekort aan opgeleide leerkragte op laerskoolvlak!)

Ek is ook ingelig dat daar verskeie poste is as gevolg van die tekort aan gekwalifiseerde onderwysers wat nie gevul kan word nie. Sogenaamde swartskole kan nie Afrikaans aanbied nie, want daar is nie onderwysers beskikbaar nie.

In baie gevalle wil die leerders op hoërskoolvlak vir Afrikaans registreer, maar daar is nie ’n oorbruggingsopsie nie. As ’n werkboek saamgestel kan word wat aan hierdie vereiste voldoen, sal dit ’n positiewe invloed uitoefen op toekomstige getalle.

’n Baie interessante aspek van Afrikaans op skoolvlak is die feit dat die buitelandse leerders, van onder andere Botswana, Malawi, Mosambiek, Rwanda, DRC, ensovoorts, verkies om Afrikaans eerder as isiZulu op skool te neem. Alhoewel dié leerders blykbaar isiZulu praatmagtig is (hulle bly gewoonlik tussen isiZulu-sprekende mense) vind hulle dit moeilik om dit as skryftaal/eksamenvak aan te leer en verkies om liewer Afrikaans te neem.

Hierdie aspek belowe opwindende geleenthede en ’n toekoms vir Afrikaans op die vasteland van Afrika.

Die leerders wil ook graag Afrikaans “oefen”/praat, maar daar is nie geleenthede nie. Miskien kan ’n uitruilprogram daargestel word waar Natallers in die res van land kan oefen om Afrikaans te praat. Dit op sigself belowe om diepgaande interaksies tussen diverse groepe leerders te fasiliteer.

Die skole het ook ’n groot tekort aan leesboeke in Afrikaans.

In skole wat Eerste Addisionele Taal aanbied, doen die leerders oor die algemeen baie goed in isiZulu, of dit nou Eerste Taal of Eerste Addisionele Taal is. Die meeste A-simbole in graad 12 word verkry in isiZulu. Dit word deels daaraan toegeskryf dat die standaard van die vraestelle vergeleke met Afrikaans nie so “uitdagend” is nie. Daarteenoor is die standaard wat verwag word, veral van Afrikaans Eerste Addisionele Taal, blykbaar baie moeilik. Gevolglik is die resultate “onbevredigend” en dringende aandag moet hieraan geskenk word.

Daar is ook ’n probleem met vakadviseurs vir grade 8 en 9. Daar is ’n tekort aan voldoende gekwalifiseerde persone.

Oor die algemeen is daar ’n behoefte aan ondersteuning en akademiese materiaal, veral vir die digkunsafdeling. Daar moet onthou word dat die leerkragte Afrikaans praat as ’n tweede taal, in sommige gevalle derde taal, en die standaard wat verwag word, is onrealisties moeilik!

In die verlede kon die leerders TV-programme gebruik as praktiese leermiddel, maar die taalgebruik in TV-programme is blykbaar nie meer na wense nie. Dit is nou blykbaar deurspek met Engelse woorde.

In baie gevalle wil leerders Afrikaans neem, maar daar is nie genoeg gekwalifiseerde leerkragte nie met die gevolg dat van die skole nie meer Afrikaans as ’n vak kan aanbied nie.

Die ander verdoemende aspek is die feit dat die eksamen-vraestelle van Afrikaans so moeilik is dat dit leerders “wegjaag” van Afrikaans af. Ons moet ’n sisteem ontwikkel wat die leerders op ’n meer inklusiewe manier eksamineer. Daar moet ook daadwerklik en krities na die sillabus gekyk word, die relevansie/toepaslikheid daarvan en die volhoubaarheid van die stelsel. Blykbaar is die keuse van die gedigte tans baie meer toeganklik, ’n bietjie meer “modern”. Dit is ’n positiewe verandering, maar die “standaarde” wat verwag word van die leerders is bo hulle vuurmaakplek.

Om aan te hou om aan sogenaamde standaarde (byvoorbeeld die moeilike eksamenvraestelle) in ’n veranderende milieu vas te kleef, dui daarop dat ons nog ’n eksklusiewe beleid volg.

Ons wil leerders behou en lok na Afrikaans en nie wegdryf nie.

Dit is van kardinale belang dat ons moet luister na die stem van die ander, wat in my ervaring glad nie die geval is nie. Daar is ’n gevoel dat baasskap in Pretoria nog hooggety vier as gevolg van ’n onveranderde elitistiese sisteem.

Dit is die algemene gevoel onder leerkragte in KZN!

Die toekoms van Afrikaans is in die hande van die swartman.

Ons moet dus:

1. meer inklusief dink;
2. ons organisasies/taalstrukture meer verteenwoordigend maak van die Suid-Afrikaanse demografiese profiel;
3. demokraties verteenwoordigende stelsels implementeer;
4. transformasie ten alle koste nastreef; en
5. wegdoen met lippetaal.

As ons die bogenoemde teikens met ywer nastreef sal daar dalk ’n toekoms vir Afrikaans wees. Die huidige stelsel versmoor Afrikaans en lei tot die, nie stadige, maar haastige dood van Afrikaans.

In 2017 was daar blykbaar 50 000 moedertaal- en 120 000 nie-moedertaal-leerders wat vir die Graad 12-eksamen ingeskryf het. Terselfdertyd het KZN, in een jaar, ± 18 000 toekomstige/potensiële leerders van Afrikaans as vak verloor! Dit is meer as 10% van die bogenoemde nasionale statistieke.

Daar is soveel moontlikhede vir die groei van Afrikaans in KZN maar as ek kyk na die terugvoering wat ek kry, versterk dit my oortuiging dat diegene in beheer van die taal nie bewus is van die werklikhede nie, wat nog die ondergang van Afrikaans in KZN sal wees.

Ek skryf vanuit my ondervindinge in KZN, maar ek is seker dat dit in die algemeen op die res van Suid-Afrika van toepassing is.

Wouter J Gildenhuys: Projekkoördineerder, GRONDWOORDE

Grondwoorde: ’n digkompetisie vir hoërskoolleerlinge in KwaZulu-Natal

The post Ope brief aan Phumelele Buthelezi, vakadviseur KwaZulu-Natal: Die toekoms van Afrikaans op skool appeared first on LitNet.

NALN stel met groot opwinding die Vrystaat Kunstefeesprogrom vir 2018 bekend. Die volledige program kan hier afgelaai word.

Die Vrystaat Kunstefees-App kan via Google Play Store op ’n Android-selfoon of mobiele toestel afgelaai word.

Koop kaartjies deur Facebook, by Computicket of laai die Vrystaat Kunstefees-App af.

Ons sien baie daarna uit om jou van 8 tot 14 Julie 2018 in Bloemfontein te ontvang!

As deel van die Literatuurfees bied NALN* ook sy eie program aan.

Die Hulde aan helde-reeks word voortgesit met paneelgesprekke oor verskeie skrywers en hul nalatenskap. Kom gesels saam oor:

The Celebrating Heroes series is being continued with panel discussions about several writers and their legacy. Come and join the discussions about:

Hulde aan helde: JRR Tolkien-bustoer, aangebied deur Leana Lategan van NALN
12 Julie, 16:30 by NALN

Prys: R220
Tydsduur: 150 min
Taal: Afrikaans

Befaamde fantasie-skrywer JRR Tolkien is in Bloemfontein gebore en spandeer die eerste drie jaar van sy lewe hier. Gaan saam met Leana Lategan op toer na van die belangrikste plekke van sy jong lewe in Bloemfontein. Philip de Vos, bekroonde vertaler, sal gedeeltes van die toer met vertellings aanbied. Sluit die toer af met skemerkelkies en ligte verversings by The Hobbit House.

Hulde aan helde: CJ Langenhoven
10 Julie, 18:00 by NALN

Prys: R25 (glas wyn ingesluit)
Tydsduur: 60 min
Besprekingspaneel: Willemien Brummer, Corlietha Swart & Johan Olivier
Aanbieder: Tildie Smit
Taal: Afrikaans

In Mei 1918 skryf Cornelis Jacobus Langenhoven die Afrikaanse gedig, Die Stem van Suid-Afrika. Die gedig, alombekend as Die Stem, word in 1921 deur ML de Villiers getoonset. Dit word die eerste keer op 31 Mei 1928 in die openbaar gesing. Kom gesels saam met die paneel oor die mens Langenhoven, sy digkuns en skryfwerk, en sy nalatenskap.

Hulde aan helde: Dan Sleigh & Hermann Giliomee
11 Julie, 18:00 by NALN

Prys: R25 (glas wyn ingesluit)
Tydsduur: 60 min
Besprekingspaneel: Hermann Giliomee & Dan Sleigh
Taal: Afrikaans

Sleigh en Giliomee, twee reuse binne die Suid-Afrikaanse literêre landskap, vier albei in 2018 hul 80ste verjaarsdag. Hulle word albei wyd gereken as wêreldklas-historici wat in hul skryfwerk Suid-Afrikaanse, en veral Afrikanergeskiedenis voorop stel. Hier is hulle met mekaar in gesprek.

Hulde aan helde: Flaxman Qoopane
12 Julie, 14:00 by NALN

Prys: R25
Tydsduur: 80 min
Besprekingspaneel: Pule Lechesa, Charmaine Mwerbi & andere
Taal: Engels en Sesotho

We pay homage to Moalosi Jacob “Flaxman” Qoopane (1955–2017), known as “the father of literature and arts” in Mangaung. Qoopane was a literary activist and internationally recognised author, poet, journalist and biographer. This tribute will include a reading from his books and those written about him, as well as an audio-visual exhibition focused on the Qoopane Literary Gallery.

Hulde aan helde: Dalene Matthee
13 Julie, 9:00 by die Film Studio, UV

Prys: R25
Tydsduur: 60 min
Besprekingspaneel: Hilary Matthee, Katinka Heyns, Simon Barnard & Irene Raath
Aanbieder: Anthea van Jaarsveld
Taal: Afrikaans

Ons bring in hierdie gesprek hulde aan Dalene Matthee (1938–2005), een van Suid-Afrika se mees geliefde skrywers. Die 30-jarige herdenking van die filmweergawe van Matthee se bekroonde gelyknamige roman, Fiela se kind (1988), word ook gevier. Hierdie gesprek gaan ’n vertoning van die film vooraf. ’n Donasie ter waarde van R30 word vir die film voorgestel.

*Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum is geleë op die h/v President Brand- en Miriam Makebastraat (voorheen Elizabethstraat).

Parkering is beskikbaar op die parkeerarea langs die NALN-gebou vanuit Miriam Makebastraat vir na-uurse geleenthede.

#VSKunstefees  #Litfees  #HuldeAanHelde  #VSLitfees  #NALN

The post Vrystaat Kunstefees 2018: Literatuurfees by NALN appeared first on LitNet.

The post <i>Die Afrikaners</i> deur Hermann Giliomee: bekendstelling in Stellenbosch appeared first on LitNet.

Iets wat my absoluut dwars in die krop steek, is hierdie nuwe neiging (of dalk is dit al oud, en ek kom dit onlangs eers agter) dat mense dikwels by die beriggewing van ’n kontroversiële gebeurtenis vra “maar wat van sis of so …”. Hoekom kan ons nie ’n stuk nuus vat vir wat dit is sonder om dit te wil vergelyk met iets wat in jóú opinie en konteks, net so erg is nie?

Laat ek eers agtergrond gee: Ek het so ’n paar maande gelede ’n video gekyk van John Oliver waar hy die begrip “WhatAbout-ism” verduidelik. Hy sê daarin die idee kom daarop neer dat alle aksies, ongeag van die konteks, moreel gelyk gemaak word. 

Ek het die Henri van Breda-saak noukeurig gevolg en omdat ek ongelooflik nuuskierig is, gaan lees ek dikwels die kommentaar onderaan artikels, want ek wil graag weet wat die mense van ons land te sê het. En ongelooflik baie van die kommentaar was in die koers van “Ja, maar wat van Malema en sy trawante?” of “Ja, maar wat van plaasmoorde?” of “Ja, maar wat van die ANC wat ons mense rot en kaal besteel?”. Nou, ek sê nie ek is enigsins ’n kenner op politieke gebied nie, maar dit maak mos nie sin nie?! Hoe kan jy een saak vat en dit vergelyk met ’n ander kwessie wat nie eers daarmee verband hou nie? Die feit dat Henri van Breda skuldig bevind is, sê mos nie dat die res van die land sommer vergeet het van die uitdagings wat op ander gebiede bestaan nie.

En dit hoef nie eers ’n kontroversiële gebeurtenis te wees nie, ek weet ek het dit nou inleidend so bewoord, maar dit kan op enige plek voorkom. As iemand byvoorbeeld besig is om te praat oor goeie ma’s, kry jy dikwels daardie persoon wat vra “Ja, maar wat van al die pa’s?”. Dis mos nie die punt nie ... Nog ’n bekende wat onlangs in die sop hieroor was, is Matt Damon wat na die #TimesUp-beweging in die media gesê het daar word nie genoeg gepraat van mans wat nié seksuele oortreders is nie. Sjoe. Ek voel twee dinge oor so ’n kommentaar: 1. Nie die punt nie, en 2. Hoekom moet mans geprys word omdat hulle doodgewone mans is? My tweede punt is ’n berig vir ’n ander dag.

So hoekom gebeur dit dat ons vra “Maar wat van …?” Is dit oor ons bestaansangs? Of omdat ons te vinnig aanstoot neem? Of is dit omdat ons voel die media dek nie genoeg kwessies van dit wat vir ons belangrik is nie? Of het ons bloot net nie genoeg insig tot ander se geleefde ervaringe nie?

Ek weet nie wie die antwoorde het op hierdie vrae nie, maar wat ek vir seker weet, is dat WhatAbout-ism baie gevaarlik is, want dit verklap meer oor jouself en jou uitkyk op jou medemens as oor die stand van die land se sake ...

The post WhatAbout-ism (ja, maar wat van ...) appeared first on LitNet.

Cecile gee ’n stout laggie, kry die handvastel op haar kierie en wil van die verhoog afstap. Sy vorder geen tree vooruit nie. Sy word toegestroom deur mense wat haar wil groet, gelukwens, en onthou-jy-nog-stories wil vertel.

Dit was in Maart 2018 by die US Woordfees. Haar bundel kortverhale met die lang en verleidelike titel Die ou vrou en die priester is bekendgestel. Sy lag en groet. Vertel ’n stout grappie. Teken boeke tot alles uitverkoop is en gaan sit toe met ’n glasie rooiwyn. Groet nog mense wat kom vertel hoe hulle van die boek gehou het.

Daarna sou sy deur die land toer, boeke teken — ’n bundel kortverhale wat bekendgestel is toe sy ’n opgewekte jong 84 was.

Uitgehou met daardie wye glimlag, vrolike laggie. En ’n paar weke na haar 85ste verjaardag is sy weg. Of dood, sou sy sê, want immers het Cecile nie van die ware betekenis van woorde weggeskram nie.

Hoekom was Cecile spesiaal? Omdat sy so absoluut mens was. Van haar intellektuele werk tot haar welsynswerk, tot haar geestelike werk, was sy merkwaardig. En sy het van kos en van onthaal gehou. Altyd tyd gevind vir ’n kuiertjie.

’n Doktorsgraad oor NP van Wyk Louw, ’n gewilde poësievoorleser wat tydens die verhoor van Breyten Breytenbach op terreuraanklag, van sy poësie voorgelees het as getuie vir die verdediging. Sy het in die direksie van die Studietrust ywerig gewerk daaraan om aan lede van al die rasse geleentheid te gee om beurse te verwerf.

Haar lewe met John, ’n geoloog en ’n ewe gesellige storieverteller, was sy met ’n baie besige gesin ’n trekpeister vir ’n wye verskeidenheid mense. Onder die yslike boom in haar “jaart” in Linden, Johannesburg, het sy en John ’n lewendige, kritiese, teenstrydige, meningsgemeenskap onthaal. In haar kombuis het sy met snipperskêr in die hand nog verder argumente gehoor, gelag en soms toegegee, soms glad nie.      

Benewens haar intellektuele en sosiale lewe was haar geestelike lewe diep, sodanig dat sy in die NG Kerk en ook in verskeie kerklike instellings ’n belangrike rol speel het.

Jong predikante het kom kers opsteek wanneer probleme met die hiërargie opduik. Cecile het die hiërargie self betree. En sy is ook onder meer in die algemene sinode tot selfs ondervoorsitter gekies. Ook in die NG Vrouediens, sowel as in opvoedkundige instellings, het sy ’n rol gespeel. Sy was ook ’n baie gewilde spreker, met selfs in ’n amper-stout grappie in die donkerpakvergaderings van die sinode.

Sy was, gedagtig aan Sir Thomas Moore, “a woman for all seasons”.

Cecile het vir baie Afrikaanse vroue in die Johannesburgse gemeenskap ’n deur oopgemaak tot ontmoetings met swart vroue, om dan betrokke te raak by sosiale probleme. Bridget Oppenheimer en Cecile het Women for Peace, Vroue vir Vrede gestig; ongenadig baie tyd bestee aan projekte en ontmoetings met swart vroue onder die glad-nie-beïndruk-owerheid van daardie sewentigerjare nie.

Haar skryfwerk het van ’n lewe met die hedendaagse vertel. Veral ook het haar liefde en fyn kennis van die taal (ook haar renons in swak taalgebruik en spelling) lesers geboei. Sy het baie na haar kinders Amalie, Jan en Abraham in Amerika, Engeland en Australië gereis. Verlei deur haar liefde vir kuns, mense en ook ander tale kon sy onderhoudend skryf oor die ervarings. Sy het wyd geskryf, kinderverhale, artikels en manuskripte. “Waar kry jy nog tyd vir skryf?” is sy een keer gevra. “Wanneer ek sit,” was haar antwoord.

Cecile Cilliers, gebore Pretorius, het ongetwyfeld ’n rol gespeel in die sosiaal-politieke lewe waar sy, onbesonge, in die bres getree het vir ons bewuswording van en interaksie met ons landgenote. Dikwels het sy ook herberg gegee vir swartmense in nood. Bowenal was haar respek vir die lyding van armes, onderdruktes ’n teken van haar lewe.

Sou ’n mens nou vir haar wou sê: ou Siela, jy het darem wragtie jou kant gebring as Afrikanervrou. En sou sy antwoord: maar het ons nie in wonderlike tye beleef nie, sommer met die Ingelse ook.

En weer met ’n aansteeklike laggie.

The post In memoriam: Cecile Cilliers (1933–2018) appeared first on LitNet.

Ek bedoel daardie reekse nommertjies wat mens moet intik as jy geld met jou kaart wil trek by 'n OTM. Of as jy in 'n winkel wil betaal vir goedere gekoop.

Ek voel al die nommers wat mens moet onthou plaas ekstra stres op jou, veral as jy aan die oudword is soos ek. Tans het ek ses nommers om te onthou. Die meeste is kaarte, maar daar is ook nommers vir telefoonbankdienste en internetbankdienste. En nog 'n aantal wagwoorde vir verskillende doeleindes, soos as jy vriendskap sluit met Microsoft of Telkom of wie ook al. 

Jy het geen keuse nie, anders as om dit iewers af te skryf en te hoop dat skelms dit nie in die hande kry nie. 

Ek het een keer by 'n groot winkel 'n trollie vol goed gekoop en toe dit by die betaalslag kom, het ek die pin totaal vergeet. Herwaarts en derwaarts se soek in my brein het niks gehelp nie, ek moes huis toe ry om te gaan kyk waar ek dit afgeskryf het. Gelukkig was die personeel gaaf en het hulle die goed vir my eenkant gehou terwyl ek gou huis toe is, darem naby aan die winkel.

Al die moderne digitale toerusting en die internet maak glo 'n mens se lewe geriefliker. Ek is nie oortuig daarvan nie, want dit bring sy eie probleme. Dikwels sukkel ek met 'n stadige of steeks rekenaar terwyl ek haastig is. Die sogenaamde "notebook" wat ek nou het, gee bv gereeld probleme. Hy laai ook sommer selfs opgraderings van Windows op, dan moet ek tot twee uur lank sit en wag dat hy al die ou opdaterings uithaal en nugter weet watse ander funksies hy nog uitvoer. En ek is 'n ongeduldige mens, ek dink ek kan dalk 'n hartaanval kry van die gespanne frustrasie.

Dag ek sê maar net.

Tiens

The post Pinne (of is dit pins?) appeared first on LitNet.

Foto van Michael le Cordeur: Izak de Vries

Alvorens jy begin om die kurrikulum te bespreek en te fynkam vir beginsels en doelwitte en hoe dit in die klas sal uitspeel, is dit belangrik dat elke onderwyser hom of haarself vergewis van die groter prentjie. Met ander woorde: hoekom is daar ’n nuwe kurrikulum? Waarom was die vorige kurrikulum nie meer goed genoeg nie?

Die antwoorde op hierdie vrae sal nie net jou onderrig aan die hand van die nuwe kurrikulum rig nie, dit sal jou ook help om daardie kritiese vrae van leerders te beantwoord. Dis nog iets waarvoor onderwysers hul moet begin staal: die jeug van vandag is meer krities as ’n geslag gelede. Hulle bevraagteken alles en onderwysers moet gereedmaak hiervoor.

In daardie opsig kan dit byvoorbeeld nie ontken word nie, dat die geskiedenis wat tot dusver in skole gepredik is, problematies is. Dit was meestal geskryf vanuit ’n Christelik-Nasionalistiese perspektief waar groot klem op die Afrikaner en sy prestasies geplaas is. Dit moes verander, veral na 1994 toe die eerste demokratiese regering aan bewind gekom het. Die nuwe kurrikulum moes daardie demokrasie ondersteun en versterk. Gevolglik is groter klem geplaas om kwessies soos gelykheid, menseregte en inklusiwiteit ten einde ’n nuwe nasie te bou wat sou inpas binne die raamwerk van ’n demokrasie.

Die nuwe geslag moet juis so opgevoed word sodat hulle bestaande lewensbeskouings krities kan beoordeel ten einde vir hulself te kan besluit. Dit is trouens een van die beginsels van die nuwe kurrikulum wat sedert 2012 gevolg word. Dalk is dit nodig om vir ’n wyle net weer stil te staan by die beginsels en doelwitte van die KABV-kurrikulum[1] (in Engels bekend as CAPS).

Die KABV-kurrikulum

In die aanhef tot die kurrikulum word dit duidelik gestel die KABV “vorm die grondslag van wat beskou kan word as die vaardighede, kennis, en waardes wat noodsaaklik is om te leer. Dit sal verseker dat leerders kennis en vaardighede verwerf en toepas op maniere wat betekenisvol is vir hulle lewens”.

Opsommend is die doelwitte wat in die beleidsdokument uitgespel word, “om leerders, ongeag hul sosio-ekonomiese agtergrond, ras, geslag, fisiese of intellektuele vermoë, toe te rus met die kennis, vaardighede en waardes wat nodig is vir selfvervulling en betekenisvolle deelname in die samelewing as burgers van 'n vrye land; om toegang tot hoër onderwys te verkry; om die oorgang van leerders vanaf onderwys-instellings na die werkplek te fasiliteer en om aan werkgewers 'n voldoende profiel van 'n leerder se vermoëns te verskaf”.

Die KABV is voorts gebaseer op die volgende beginsels: Sosiale transformasie, kritiese leer, hoë kennis en hoë vaardighede, menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid, sensitief vir kwessies van diversiteit.

Sonder om aanspraak te maak op volledigheid, gaan ek in hierdie artikel probeer om net sommige van hierdie beginsels aan te raak. Dis belangrik om te onthou dat bogenoemde beginsels in ALLE vakke tot hul reg moet kom. Die huidige debat oor geskiedenis wat ’n verligte vak sal word sodat sekere kwessies van menseregte aangespreek kan word, is na my mening nie ’n goeie argument nie juis omdat menseregte in elke vak aan bod moet kom.

Menseregte

Kom ons neem uit die staanspoor die tema van Nelson Mandela, die vryheidsvegter wat geveg het vir die vryheid van sy mense, en sy rol binne die ANC. Terwyl baie mense verwag dat hierdie tema in ’n vak soos Geskiedenis aangebied sal word, word die moontlikheid dat dit ook in ander vakke aandag kan kry, dikwels misgekyk. In ’n vak soos Afrikaans – my vakgebied – is ’n leesstuk van 1 000 woorde oor die lewe van meneer Mandela ’n ideale hulpbron om die vaardighede van ’n begripstoets te onderrig. ’n Les wat gebaseer is op die lewe van Madiba sal veral nuttig wees rondom meneer Mandela se verjaarsdag op 18 Julie, of Vryheidsdag op 27 April, toe hy tot die eerste demokraties-verkose president verkies is. Sodoende laat die onderwyser ook reg geskied aan die KABV-beginsel van menseregte.

Dieselfde tema kan ook in Lewensoriëntering aangepak word. Hierdie keer behoort die klem te val op die vaardighede wat nodig is vir goeie leierskap, iets wat elke onderwysstudent behoort te ken of minstens aan te leer. Vrae soos: Waarom was meneer Mandela so ’n goeie leier? Watter vaardighede het hom in staat gestel om effektief te lei en waarom was hy as leier ’n geloofwaardige figuur teenoor ander leiers wat minder doeltreffend was, is van die temas wat onder die vaandel van menseregte in Lewensoriëntering (LO) aangespreek kan word.

Omgewingsbewustheid

Die formele onderwys moet die uitdaging aanvaar om omgewingsopvoeding te onderrig. Ons leef in ’n wêreld waar die natuurlike hulpbronne soos water, die skoon see, ons bome en woude, ons Groot Vyf en ons minerale rykdom toenemend onder druk kom. Leerders moet van vroeg af bewus gemaak word van hierdie uitdagings. Alle onderwysers van alle skoolvakke moet ingevolge die KABV aangemoedig word om leerders meer met die onmiddellike omgewing in kontak te bring.

In al die jare van klas gee (eers op hoërskool en later op universiteit) het ek gevind dat die multi-dissiplinêre benadering die mees geskikte vir plaaslike omstandighede is. Dit beteken dat die verantwoordelikheid om ons leerlinge meer omgewingsbewus te maak, nie net op die skouers van een onderwyser rus nie. Dit is wel formeel deel van Lewensoriëntering, maar die beginsel kan (en moet) in alle vakke aangespreek word.

Diegene wat al in my klasse gesit het, weet hoe lief ek vir die gedig “Vroegherfs” van NP van Wyk Louw is. In al die jare van formele klas gee het ek die gedig in die eerste week van Maart met die studente behandel. Ek gee nie om wat die kurrikulum sê nie: die gedig sal op geen ander tyd van die jaar soveel sin maak as om dit in die vroeë herfs van die Boland aan te bied nie. Ek het al meermale op pad klas toe ’n handvol “goue akkerblare” en ’n verbruinde wingerdtak afgepluk en dit saamgeneem klas toe.

Enigiets anders, sal net nie dieselfde effek hê nie. Op ’n stadium het ek ’n blinde student in my klas gehad. Dwarsdeur die les het ek haar met die “goue akkerblare” en ’n verbruinde wingerdtak laat speel. Sy het agterna opgemerk dat sy nog nooit die eerste twee versreëls van die gedig so goed begryp het nie. Nie net het dit by haar ’n permanente liefde vir die akkerboom gekweek nie, maar dit gee nuwe begrip aan die volgende versreëls:

Die jaar word ryp in goue akkerblare,
in wingerd wat verbruin, en witter lug

Diegene wat Kuns as vak het, kan die gedig in die Afrikaans-klas komplimenteer met sketse, foto’s en kunswerke in herfskleure van wingerde en akkerbome. Die poësieles kan verder aangevul word, met ’n mondelinge gesprek oor:

Sou Stellenbosch vandag die Eikestad geheet het as dit nie was vir ’n paar visioenêre mense wat 100 jaar gelede die akkerbome hier geplant het nie?

Die les kan verder aangevul word met Boomplantdag, ’n spreker wat jeugdiges wys op die ontbossing van die vastelande wat lei tot die vergroting van woestyngebiede en die impak daarvan op die natuur.

Die afgelope droogte in die Wes-Kaap behoort genoeg motivering te wees om leerders bewus te maak dat jy natuurlike hulpbronne soos water moet bespaar. Laat leerders opstelle hieroor skryf, debatte voer oor hoe die stadsraad met beter voorstelle vir waterbesparing vorendag kan kom en publiseer die artikels in die plaaslike nuusblad of selfs die skoolkoerant as deel van kreatiewe skryfwerk.

Ander vakke kan lustig meedoen: In die wiskundeklas kan leerders bereken hoe lank dit ’n dam van 100 miljoen kubieke liter neem om vol te raak as daar gemiddeld 50 mm reën per maand val en die inwoners gebruik 500 miljoen liter per dag. Hulle kan ook uitwerk hoeveel meer moet inwoners spaar om Dag Zero te vermy.

In die Aardrykskundeklas moet die onderwyser leerders wys waar al die opgaardamme is, wat die stand van die damme is, en watter riviere die damme voed. Hulle kan vasstel wat die geografiese redes is waarom die dam daar gebou is (hoeveelheid reënval of sneeuval, riviere, ens).

Wat van ’n kompetisie vir die beste plakkaat om water te bespaar?

Die moontlikhede is legio.

Sodoende kan onderwysers verseker dat die nodige kennis, vaardighede en positiewe houdings sal lei tot betrokkenheid en ’n groener omgewing. Onthou ook dat kinders kyk of luister eerder na 'n storie as na 'n “les”. Baie “omgewingslesse” kan in die vorm van 'n storie tuisgebring word.

Omgewingsopvoeding is 'n funksie van gesonde onderwys en gevolglik is dit die verantwoordelikheid van elke onderwyser.

Sosiale transformasie

Die KABV is ontwerp om jongmense bewus te maak van ons verdeelde verlede en hoe belangrike mense hard gewerk het om ’n demokratiese bestel te verseker. Dit sluit mense in soos Nelson Mandela en Govan Mbeki van die ANC, maar ook leiers van die vorige regering wat bereid was om die Rubikon oor te steek: mense soos FW de Klerk en Pik Botha. Hierdie geskiedenis is een van die beginsels waarop die hele kurrikulum geskoei is en kan in verskeie vakke onderrig word.

Uiteraard sal Geskiedenis hier ’n belangrike rol speel om aan leerders ons land se volledige geskiedenis te leer. Daarteenoor kan die vak Lewensoriëntering die lesse wat uit die geskiedenis geleer word, vir jongmense aanleer sodat hulle nie dieselfde foute herhaal nie.

In die Aardrykskundeklas behoort die onderwyser die leerder te wys op historiese plekke soos mnr Mandela se geboorteplek, Robbeneiland en die geskiedenis agter die eiland as ’n plek van gevangenis, waar presies is die plaas Rivonia geleë asook waar die vorige tuislande van swartmense geleë was wat na 1994 tot niet gemaak is.

In die Afrikaansklas is die moontlikhede ontelbaar, onder andere in die gedigte van Adam Small. In sy gedig “Die Here het gaskommel” skryf die digter:

die Here het gaskommel
en die dice het verkeerd geval vi' ons
daai's maar al

so lat hulle ma' sê skollie pêllie
nevermind
daar's mos kinners van Gam en daar's kinners van Kain

In die gedig sinspeel die digter op ons verdeelde verlede en die onderskeid wat gemaak is tussen die verskillende kinders (mense) van Suid-Afrika.

Die tema apartheid word baie treffend in Small se drama Goree bespreek. Die drama beskryf die verset van 'n jong bruinman wat 'n tuisgemaakte bom in 'n supermark plant waarin 'n vrou en 'n dogtertjie "van so ses, sewe" die slagoffers is. Hierdie daad is volgens die bruin man 'n daad van verset teen 'n regering wat hom en sy familie male sonder tal verneder het. Maar in die oë van die vorige regering het hy moord gepleeg en daarvoor moet hy tronk toe. Dit is stof vir baie goeie debatvoering in die mondelingklas en onderwerpe vir menige kreatiewe, redenerende opstel.

Kwessies van diversiteit

Die laaste beginsel wat ek in hierdie artikel aanraak, is diversiteit, wat kwessies insluit soos armoede, ongelykheid, ras, geslag, taal, ouderdom, gestremdhede en ons inheemse kennissisteem. Omdat ruimte beperk is, bepaal ek my hier meestal tot my vak, Afrikaans.

Anoeschka von Meck se Vaselinetjie voer lesers terug na die wêreld van die weeshuis. Die roman raak verskeie kwessies van diversiteit aan waarmee die moderne kind en veral die weeskind moet tred hou. Dit sluit in ras: sy is ’n wit meisie wat by ’n bruin oupa en ouma grootword en dan deur die welsyn weggevat word omdat apartheid dit in die ou dae verbied het. Die ongelykheid onder apartheid word effektief weerspieël as die meisie in die weeshuis gekonfronteer word met kwessies soos taal: “Jy praat soos ’n bruin mens.”

In die roman Philida deur André P Brink val die fokus op ’n slaaf op die plaas Zandvliet, en dit speel af in die tydperk voor en tydens die vrystelling van slawe aan die Kaap. Die geskiedenisonderwyser kan sy klas ’n kwartaal lank besig hou met die geskiedenis van die slawe en die Wet op aparte ontwikkeling.

Daarteenoor sal die Afrikaansonderwyser leerders kan wys op die invloed wat die slawe op die ontwikkeling van Afrikaans gehad het, wat nog ’n beginsel naamlik taal aanspreek.

Die vertelling begin in 1832, as Philida van Zandvliet Stellenbosch toe loop om ’n klag by die slawebeskermer in te dien teen Frans Brink, seun van die plaaseienaar, saam met wie sy kinders gehad het en wat toe nie sy belofte om haar vry te koop, nagekom het nie.

Dis ’n kragtige herinnering aan die verdeelde verlede waaruit ons kom en die Lewensoriënteringonderwyser wat sy sout werd is, sal leerders begelei dat die foute van die verlede nie herhaal moet word nie.

In Adam Small se drama Krismis vir Map Jacobs kom veral armoede onder die bruin mense onder die loep, asook die gedwonge verskuiwing van bruin en swart mense uit gebiede soos onder andere Distrik Ses ná die instelling van die groepsgebiedewet. Die breër ruimte wat in Map Jacobs bespreek word, is die Kaapse Vlakte; ’n uitgestrekte, sanderige gebied ver van die Kaapse middestad en sy geriewe, wat die mense dwing om baie kostes aan te gaan om by hul werk en skole uit te kom. Dit lei tot grootskaalse armoede.

Ook hierin sal die vak Geskiedenis diep kan delf en die leerders kan in Aardrykskunde navorsing doen oor watter ander gebiede behalwe Distrik Ses so geraak is. Die drama raak nog ’n beginsel van die KABV aan, naamlik om sensitief te wees vir vroueregte en vroue-mishandeling.

In Bettina Wyngaard se roman Slaafs word nog ’n baie belangrike beginsel aangeraak: om sensitief vir mense se seksuele oriëntasie te wees. Eers moet die leser gewoond raak daaraan die baasspeurder van hierdie speurverhaal ’n vrou is, en dan moet hulle boonop die kwessie verwerk dat die baasspeurder in ’n verhouding is met ’n ander vrou wat boonop die pastoor van die gemeente is.

Die uitdaging aan die Lewensoriëntering- en die Afrikaansonderwyser is om leerders so te begelei dat hulle sal verstaan dat baie mense veilig en beskermd voel binne ’n gay-verhouding en dat dit die rede is waarom ons Grondwet nie teen sulke paartjies diskrimineer nie. Dit is deel van die veranderde wêreld waarin die jeug van vandag opgroei.

Ek sou nog talle ander beginsels van die KABV-kurrikulum kon bekyk, maar dit behoort nou reeds duidelik te wees dat die beginsels nie net beperk is tot die inhoud van een spesifieke vak nie. Die multidissiplinêre benadering beteken dat onderwysers ook op verskeie temas kan saamwerk sodat die leerder nie verwar word met verskillende perspektiewe van verskillende onderwysers nie.

Dit verg slegs goeie beplanning en ’n goeie skoolhoof wat die kurrikulum oopkop en kreatief benader sonder dat hy aan hom laat voorskryf deur eksamens en toetse. Per slot van rekening behoort ons die kurrikulum aan leerders te onderrig en hulle nie net af te rig vir toetse en eksamens nie. Dit sal die leerervaring vir leerders soveel meer interessant maak!

• Michael le Cordeur is die hoof van die Departement Kurrikulumstudie in die Fakulteit Opvoedkunde aan die Universiteit Stellenbosch

[1] KABV = Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring

https://www.litnet.co.za/category/menings/skoleseminaar/

The post Die beginsels van die kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring (KABV) – en hoe dit in alle vakke moet neerslag vind appeared first on LitNet.

Daar was geen rassisme te bespeur voor, tydens of na die voorval waartydens Ashwin Willemse die ateljee verlaat het gedurende 'n regstreekse uitsending van Supersport nie. Dis die amptelike bevinding na afloop van die ondersoek.

Toevallig val dit ook netjies saam met die uitspraak wat die Supersport-base, wat betaal vir die ondersoek en verslag, onmiddellik na die voorval gemaak het. Bloot toevallig, natuurlik.

Willemse se keuse om nie deel te neem aan die proses nie word nou uit alle oorde gekritiseer. Dit beteken hy’t goed geweet hy het nie 'n saak nie, word gesê. Maar is dit regtig so eenvoudig?

Heelparty mense verkies in 'n demokratiese bestel om, wanneer hulle ongelukkig met die regering en die verkiesingsproses is, weg te bly van die stembus in protes, of om hul stemme te bederf. Dis algemeen-aanvaarde praktyk. Dit word algemeen aanvaar dat dit beteken die persoon teken protes aan en is besig, in effek, om die proses as illegitiem te bestempel. Op hierdie oomblik is Suid-Afrika gewikkel in 'n proses om aan die Internasionale Kriminele Hof te onttrek omdat hulle, onder andere, voel dat die hof nie onpartydig staan teenoor misdade gepleeg deur lede in sg “swart” lande nie. Die VSA het sopas aangekondig dat hulle onttrek aan die VN se Menseregtekommissie, omdat hulle beleid ten opsigte van immigrasie skerp kritiek ontlok het.

Reg of verkeerd, die keuse om nie deel te neem aan 'n proses wat 'n party oordeel nie regverdig teenoor hulle gaan wees nie, is goed gevestig. So hoekom mag Willemse dan nie kies om hom te onttrek van 'n proses wat uiteindelik maar net 'n rubberstempel was op wat die Supersport-base vanaf Dag Een gesê het?

Dis moeilik om te weet wat deur sy kop gegaan het, aangesien Willemse tot nou toe nog stilgebly het, maar die vraag wat by my opkom is: het hy dalk geweet of vermoed dat dit die uiteindelike slotsom sou wees? Hy het tog aanvanklik deelgeneem aan die proses, en skynbaar eers onttrek nadat die myns insiens oorhaastige mediaverklaring uitgereik was wat rassisme ontken.

Sou dit vir hom beter wees om deel te neem aan die proses, en sy kant te stel? Dit hang af. Die vraag is seer sekerlik of hy vertroue gehad het in die proses, of hy gereken het hy sou gehoor word. Of sou sy deelname legitimiteit verleen aan 'n proses wat hy nie vertrou het nie? Willemse is die enigste een wat daardie vraag kan antwoord.

Dis egter onteenseglik so dat dit tyd geword het om opnuut te kyk na rasse-ingesteldheid in Suid-Afrika. Wat die verslag baie netjies uitgelig het, is dat daar overte en subtiele vorme van rassisme bestaan, en dat dit soms moeilik is om die subtiele vorme te onderskei.

Die ervaring daarvan is iets wat verskil van persoon tot persoon, en wat afhang van die persoon se sensitiwiteitsvlakke. Dit hang ook af van die persoon se geleefde ondervindinge. Iemand wat vantevore rassisme ervaar het, is geneig om meer bedag daarop te wees as 'n persoon wat dit nog nie ervaar het nie.

Beteken dit nou dat iemand meer sensitief is, dat sy ervaring nie geldig is nie? Natuurlik nie. Dit beteken juis dat daardie persoon se ervaring met groter omsigtigheid hanteer moet word.

Soms is die subtiele vorme van rassisme meer traumaties, juis omdat dit so moeilik is om die vinger daarop te lê, juis omdat dit makliker is om dit te ontken en die persoon van oorsensitiwiteit te beskuldig.

Dis maklik om Willemse nou uit te maak as die “author of his own misfortune”. Die genie is nou uit die bottel. Dis moeiliker om dit terug te probeer druk, veral aangesien daar groeiende onvergenoegdheid is van heelparty mense wat presies weet waarvan Willemse praat omdat hulle dit aan eie bas ervaar.

In 'n land waar politici hulle politieke kapitaal verstrek deur rassespanning aan te blaas, in 'n land waar organisasies vir hul finansiële voortbestaan afhanklik is daarvan dat daar vrees tussen rassegroepe is, het Supersport 'n gulde geleentheid om sport te gebruik om met groter sensitiwiteit die gesprek voort te sit, gemis.

My pa het altyd gesê die spelers het botter aan hulle vingers as hulle die bal laat val. Dit lyk my die bottervingers kom van bo af.

Die bal gaan nie lank op die grond bly nie. Dit gaan volgende keer dalk nie in rugby-konteks opkrop nie, maar die gesprek, en die spanning, is nog lank nie besweer nie.

Kom ons hoop die volgende persone het nie botter aan hul vingers nie.

The post Ashwin Willemse: nog is het einde niet? appeared first on LitNet.