Die Oudgriekse skulptuur van 800 tot 300 vC het sekerlik, via Kreta aan die suidpunt van die Griekse Balkan, ook sy vroeë inspirasie gevind in die Egiptiese en Nabye-Oosterse monumentale kunsbouwerke. Oor die eeue heen het dit egter geleidelik ontwikkel in die unieke “lewende” visie van wat ware kuns is wat deur mensehande geskep kan word. Die Oudgriekse kunstenaars het uiteindelik die toppunt van uitnemendheid ontwikkel waarin hierdie menslike vorm vasgelê is soos die wêreld dit nog nooit voorheen aanskou het nie, ’n standaard wat sedertdien nooit oortref kon word nie, maar hoogstens nageboots sou kon word deur iemand soos Michelangelo. Die Oudgriekse beeldhouers was in die besonder gemoeid met vorm én ewewig van houding. In hulle beeldhouwerk het hulle ’n geïdealiseerde volmaaktheid van die menslike liggaam nagejaag. Verhouding was vir hulle baie belangrik. Afgesien van die grootte van ’n beeld was die verhouding van kop tot liggaam altyd 1:7. In klip en brons het hulle beelde vasgelê wat nooit weer in louter vorm geëwenaar kon word nie.

Vanaf die 8ste eeu vC het die ou Grieke soliede figure in klei, ivoor en brons begin produseer. Natuurlik is hout ook gebruik, maar deur die verwering van eeue heen het feitlik niks daarvan behoue gebly nie. Dit is interessant om te sien (soos ons trouens ook sou verwag het) dat die figure wat afgebeeld is, soos die kop van mense, die voorstelling van griffioene (grúpes; mitiese grypvoëls met die lyf van ’n leeu en die kop en vlerke van ’n arend) en gebruiksartikels (soos kookpotte en bekers) in dieselfde styl gekonsipieer was as dit wat ons op die eietydse pottebakkerswerk aantref. Vergelyk byvoorbeeld hierdie dierefigure, soos die perd, wat ons in groot getalle vind by heiligdomme asmede votiefgeskenke by Olumpia (in die suide) en Delphi (in die noorde). Die ledemate was altyd lank en slank met ’n driehoekige torso van die mens of dier.

Die oudste Griekse skulptuur in klip (asook kalksteen) dateer uit die middel-7de eeu vC, en is op die eiland Thera (Santorini), een van die Sporádes gevind. Bronsfigure het los en vry op eie basisse begin staan. Ook meer ambisieuse projekte is daarna aangepak, soos die afbeelding van krygers, drywers van strydwaens en selfs musici met hul instrumente. Ook afbeeldings in marmer het vanaf die vroeë 6de eeu vC begin voorkom, monumentaal en lewensgroot. Dit het simboliese herinneringsfunksies by heiligdomme gehad, gewy aan die gode, of het as grafstene gedien.

Die figure wat aanvanklik in klip en marmer afgebeeld is, is redelik staties uitgebeeld. Later het dit egter meer “lewend” geword met die toevoeging van detail soos hare en gespanne spiere. Die arms het meer vry geraak om beweging en fisieke bou uit te beeld, en een been (gewoonlik die regterbeen) is vorentoe geplaas om die idee van ’n dinamiese voortbeweging daar te stel. Goeie voorbeelde hier is die koûroi (jongmanne) van Argos [Mukene], teen 580 vC by Delphi gewy, waar die linkerbeen die gewig gedra het, die regterheup ietwat laer was, en die boude en skouers van die beelde ook meer ontspanne voorkom. Soms kan op die gesigsuitdrukking selfs ietsie van ’n glimlag bespeur word. By die vroulike kórai sien ons reeds hoe die kleding wat hulle gedra het, (die mans was altyd kaal) aan die liggaam begin kleef asof die wind dit daarteen vaswaai, of dat dit ’n byna nat voorkoms het. Teen 500 vC het die beeldhouers bepaald begin wegbreek van die rigiede vorme van die mees antieke figure. Marmer het nou dié medium vir uitbeelding geword, en dit het beelde gelewer wat gelyk het asof dit van binne af na buite gegroei het, en nie sonder meer van buite af uitgebeitel is nie. Dit het dan ook voorgekom asof die beeld werklik ’n oomblik gelede nog gelewe het. Gesigsuitdrukking en houding het meer ekspressief en lewend geword.

Talle bronsbeelde uit die oudheid is weer opgesmelt om die metaal vir iets anders te gebruik. As ons vandag argeologiese terreine besoek, sal ons die rye en rye blote steenplinte sien waarop hierdie beelde eens gestaan het – ’n jammerlike verlies vir ewig.

Ons onderskei vandag sewe fases in die antieke beeldhouwerk, naamlik die Mukeense fase (1550–1200 vC); die sub-Mukeense fase van die Grieke se eie Donker Eeue toe hul selfs die gebruik van hul sillabiese skrif, Lineêr-B, verloor het (1100–1025 vC); die proto-Geometriese fase (1025-900 vC); die eintlike Geometriese fase (900–700 vC); die Argaïese fase (700–450 vC); die Klassieke fase (480–323 vC, met die dood van Alexander die Grote van Macedonië); en die Hellenistiese fase (323–31 vC, met die slag van Actium toe die Romeinse Keiserryk sou volg).

Die beeldhoukuns van die Weste van ons dag het ons eintlik van die Romeine gekry, wat dit weer (soos feitlik hulle ganse letterkunde) van die ou Grieke geërf het. Baie van die antieke beeldhouwerk wat ons vandag het, is Romeins van oorsprong. As die Romeine nie die Oudgriekse beeldhouwerk nageboots het nie, sou baie van wat ons vandag het, verlore gewees het. Dit geld ook vir hulle legendes en mitologie.

Die materiale (boustof) van die Oudgriekse skulptuur

Vanaf die 8ste eeu vC het die Grieke klip, marmer, kalksteen, brons (gietbrons), ivoor, klei (terracotta), gips en hout in hul beeldhoukuns gebruik. Die Griekse moederland en sy eilande was geseën met marmer (Sisilië uitgesluit). Die Parthenon is gebou met marmer wat hulle omtrent 9,5 km daarvandaan by die berg Pentelikos (ten noordooste van Athene) gaan uitbreek het. Hierdie marmer was melkwit met ’n baie fyn grein. Deur die eeue heen het dit die goudbruin kleur aangeneem soos ons dit vandag in die oorblyfsels daarvan op die Akropolis aantref.

Dan was daar die marmer van die Kukladiese (ring-)eilande soos Paros en Naxos. Naxos, die grootste van hierdie groep eilande, was eens ’n belangrike laat-Mukeense vesting. In die Argaïese tydvak was dit al ’n belangrike bron van wit marmer en amaril (skuur- of polyssteen). Paros was die tweede grootste van hierdie eilande, en bekend vir sy skitterblink marmer.

Gietbrons is ook druk gebruik. Dit probleem daarmee was egter dat dit later weer vir ’n ander doel opgesmelt kon word vir hergebruik. Die ry op ry kaal stutspalke by argeologiese terreine vertel die jammerlike storie daarvan. Nie meer as 12 eg-Griekse bronsbeelde het vir ons behoue gebly nie. Baie van die kopieë van beelde van die Romeinse periode was oorspronklik van brons.

Terwyl marmer- en bronsbeelde uiters duursaam was, was dit nie die geval met hout- en kleibeelde nie. Dieselfde geld grootliks ook vir kalksteen. Akrolitiese skulptuur het ook voorgekom waar die kop van steen was en die liggaam van hout. Vir tempels is beelde gemaak waarin goud en ivoor ook gebruik is (chruslephántinos). Goud is dan in ’n blaarvorm gebruik en ivoor by die gesig en hande. Wapens (spiese en swaarde), helms, diademe en ander versierings is ook by beelde aangebring. Bronsbeelde is soms ook voorsien van mênískoi, dit is ronde dakkies op die hoof van beelde om dit te beskerm teen voëls wat dit kon bemors.

Die Mukeense tydvak (1550–1200 vC)

Uit die Mukeense tydfase vind ons reeds die eerste beeldhouwerk in steen. Gedurende hierdie periode was die Mukeense en die eintlike Griekse beskawing van die tyd eintlik nog aparte eenhede. Die Grieke van die moederland moes in hierdie tyd baie geleer het van die Mukene, veral so ver dit die bou (en beeldhouversiering) van stadspoorte en die bou van stadsmure aangaan.

Die Leeupoort van Mukene

Die Mukene was die Grieke hier ver voor met hulle megalitiese bouwerk, in reliëf geïllustreer. Ons dink hier spesifiek aan die siklopiese Leeupoort tot die Mukeense Akropolis en die byekorftombes daarnaas. Die Leeupoort is prakties vierkantig gebou, 3,15 m hoog en 2,75–3 m wyd. Dit bestaan uit twee enorme vertikale steunpilare waarop ’n reuselatei rus. Die twee leeuwyfies in reliëf wat op die latei rus, staan op hulle agterpote en gluur mekaar aan, terwyl hulle voorpote op twee altare rus. Hulle koppe is geskend of het verweer omdat dit uit ’n ander, minder duursame, boustof geskep is. Hierdie twee leeuwyfies van Mukene word vandag beskou as die vroegste voorbeelde van die Griekse kuns. Die aanvoerder van Homerus se Achajers teen Troje (1193–1184 vC), Agamemnon, het sy paleis hier gehad. Heinrich Schliemann het aan die einde van die 19de eeu in die grafte op die Akropolis van Mukene die goue masker van Agamemnon (soos hy gedink het) ontdek. Die afwerking van die beelde is hier nog ru en somber. Dit kan van Egiptiese afkoms (via Kreta) gewees het. Engeland se Stonehenge in Wiltshire buite Salisbury herinner aan die Leeupoort van Mukene. Oor die simboliek van hierdie twee leeuwyfies wat na mekaar kyk, is daar meningsverskille: sommige meen dat dit religieus van aard is, ander weer dat dit koninklike insigna van Mukene aandui, en nog ander dat dit ’n simbool is van die twee naasliggende koninkryke Argos en Mukene is (twee name wat die Oudgriekse tragici dikwels vir dieselfde plek gebruik).

Die sub-Mukeense tydvak (1100–1025 vC)

So te sê geen beeldhouwerk uit die Oudgriekse wêreld het uit hierdie periode vir ons bewaar gebly nie. Dit word soms die Donker Eeue van Griekeland genoem. Dit was die tyd toe die Doriërs vanuit die noorde Griekeland binnegeval, verower en verwoes dit. Die Oudgriekse geskiedskrywer Thoukudides stel hierdie gebeurtenis op 80 jaar na die afloop van die Trojaanse Oorlog, dws teen 1100 vC. ’n Lang periode van net oorlogvoering het hierop gevolg. Net Attika, waarskynlik omdat dit uit hul pad suid na die Peloponnees gelê het, is nie ook aangeval nie. John Chadwick van Cambridge (’n klassikus) en Michael Ventris van Londen (’n argitek) het die Lineêr-B-skrif eers in 1952 ontsyfer.

Die proto-Geometriese tydvak (1025-900 vC)

In die pro-Geometriese periode het die Grieke met pottebakkerswerk begin, versier, maar aanvanklik heel eenvoudig in vorm. Daar word gemeen dat dit in hierdie tydvak was dat die Grieke vir die eerste keer begin uitdrukking gee het aan hulle skeppende genialiteit en dat hulle beskawing eintlik begin het. Gou hierna is die pottebakkerwiel hierna uitgevind vir vinniger produksie van artikels om uitgevoer te kon word. Dit was ’n eerste eksperimentele fase, soos die breë horisontale band rondom die nek en buikholte van kleipotte. Opvallend was die konsentriese sirkels waarvan daar in die ontwerpe gebruik gemaak is. Beeldinge was ook as abstrak gekonsipieer en uitgevoer.

Die Geometriese tydvak (900–700 vC)

Die Geometriese fase was ’n periode van dramatiese transformasie: die Griekse pólis (stadstaat) het tot stand gekom en die Grieke het hul alfabetiese skrif uit die Fenisiese tekens gekry (vgl Herodotus 5.58). Hulle het beelde van stadshelde begin skep, asook van diere en mense uit die mitologie. Die Griekse kolonisasie rondom die Egeïese (Middellandse) See het begin. Groot tempels en heiligdomme vir die gode is gebou. Hulle het de gewapende kryger, die strydwa en die perd wat dit getrek het, begin uitbeeld. Al wat nog ontbreek het in die nuwe passie van die Grieke, was die skep van groot soliede steenstandbeelde.

Die Argaïese tydvak (ongeveer 700–450 vC)

Die Argaïese tydvak is voorafgegaan deur ’n periode van Oosterse invloed vanaf 735 vC Dit was ’n natuurlike styl wat algaande ontwikkel het. Dit het begin met palmet- en lotuskomposisies, dit is die aftekening (ook op beelde) van die klein palmboom en die waterlelie (in die ou Griekse legendes was laasgenoemde die blom wat vergeetagtigheid en dromerigheid veroorsaak – gepaard met ’n sterk afkeer van alle werk). Mitiese diere is gemodelleer, soos griffioene (grypvoëls) en sfinkse. ’n Griffioen (grúps) was ’n mitiese dier met die lyf van ’n leeu en die kop en vlerke van ’n arend. Die sfinks (sphígks) was weer ’n leeuwyfie met ’n vrouekop en -borste. Daar het toe ook mededinging tussen die Griekse beeldhouers ontstaan om te kyk wie van hulle die beste en mees vernuwende beelde kon maak.

Dit was veral die Kukladiese eilande Naxos en Paros (sien hier bo) wat die beste marmer vir beeldhouers opgelewer het vir grootse skeppinge. Goudsmede het veral op die eiland Rhodos hulle ware geskep, terwyl selfs Kreta versierde bronswerke gelewer het. Die mees prominente sentra van die skep van kunswerke in die beeldhoukuns was Athene, Korinthe en Sparta, met aanmerklike streeksvariasie. Vgl byvoorbeeld hier die Doriese, Ioniese en Korinthiese tempelpilare. Die Doriese pilaar was stewig, maar eenvoudig. Dit is veral op die Griekse moederland en haar kolonies gebruik, asook op Sisilië. Die Ioniese pilaar was weer ietwat dunner, maar met ’n elegante kapiteel wat krulvormig was (voluut, soos by die ooprol van ’n papirusrol). Hierdie styl is veral in Oos-Griekeland en aan die Klein-Asiatiese kusgebied gevind. Die Korinthiese pilaar was so dik as die Ioniese pilaar, waarvan die kapiteel versier was met akantblare (Acanthus mollis, ’n doringrige plant). Groot tempels en heiligdomme is nogeens oral in die Oudgriekse wêreld met versiering gebou. Die Korintiese beeldhouers het die silhoeëtvorm ontwerp (afbeelding van die omtrek van ’n voorwerp met swart of ’n ander kleur ingevul). Die skilders van Athene het hulle weer met mitologiese temas besig gehou.

Die Argaïese era was die meeste en beste bekend vir die gebruik van klip as materiaal vir die beeldhouer en sy beitel. Kalksteen-koûroi (Ionies) of -kóroi (Atties), dws jong mans sonder klere aan, het teen 590 vC hulle verskyning begin maak, feitlik altyd met die trekke van ’n glimlag op hulle gesigte. Die hoofdoel was nou om die volmaaktheid van die menslike liggaam uit te beeld – en tog het daar steeds iets onnatuurlik aan hulle gesigte voorgekom. Die Grieke het nou staande standbeelde begin ontwerp. Die vroulike figuur hier (die maagdelike korê) is nooit naak uitgebeeld nie, en sy was altyd omtrek met ’n sluiernet om haar liggaam. Onder die groot skilders van die populêre (en tegnies gevorderde) swartfiguur-pottebakkerswerk het getel Sophilos, Kleitias, Nearchos, Ludos. Exekias en Amasis.

Die Klassieke tydvak (480–323)

Die Klassieke tydvak dateer vanaf die afloop van die Persiese Oorloë (490 vC Marathon, en 480 vC Salamis) tot die dood van Alexander die Grote in Babilon in 323 vC Dit was die Goue Tydvak van Perikles, hulle groot aanvoerder, wat in 429 sterf net na die uitbreek van die Peloponnesiese Oorlog met Sparta (431–404 vC). In hierdie tyd het Athene sy eie imperium opgebou (wat gelei het tot die botsing met Sparta). Dit was ’n keerpunt in die skeppende werk van veral Atheense beeldhouers, en dit het van die mees voortreflike en verruklike beeldhouwerk van die antieke Grieke opgelewer. Die beeldhouwerk van hierdie tydvak vier die nuutgevonde vryheid van die Grieke na die Persiese oorloë en die selfbewuste drang om hulleself uit te druk. Dit was in hierdie era dat die Atheense beeldhouers die skep van beelde uit marmer bemeester het en beelde geskep het van grootse vryheid van beweging en utdrukking van die beeldhouer.

Die Diskobólos

Hierdie spontane vryheid van beweging kan ons miskien vandag die beste sien in die Diskusgooier (Diskobólos) deur Muron, tans te sien in die Museo Naazionale Romana in Rome. Muron was een van grootste eksperimentaliste in die Oudgriekse beeldhoukuns. Plinius die Ouere (Naturalis Historia 34.58) wys op Muron se groot belangstelling in simmetrie. ’n Gedetailleerde beskrywing van Muron se Diskobólos in Lucianus van Samosata se Ikônes 4 het dit vir ons moontlik gemaak om hierdie Diskobólos, waarvan daar baie Romeinse kopieë bestaan, te identifiseer as die ware een wat ons vandag besit. ’n Ander groot werk van Muron was die groepbeeld van die godin Athena met Marsuas (vgl die “Athena” van Frankfurt), ook beskrywe deur Plinius (43.57). Die wedywering tussen die stilstaande godin en die omgekrapte Marsuas word voortreflik uitgebeeld. Dit het voorgekom op Romeinse munte van Athene en op die rooi oinochóos (“wynskinker”) in Berlyn, asook op ’n marmervaas in Athene. Daar is ook ’n staande Herakles van Muron in Oxford en Boston. Muron se beroemde beeld van ’n koei is waarskynlik nageboots in ’n bronsbeeld in die Cabinet des Médailles.

In die Klassieke fase sien ons ook hoe die mens in sy glorieryke anatomie uitgebeeld word, verewig in steen en brons. Om die menslike figuur, soos voorheen, aljimmers in ’n styf-stram en statiese posisie af te beeld is nou vervang met ’n meer “snapshot”-tipe beeld wat driedimensioneel voorkom. Dit was die eerste keer dat die beelde van gode geantropomorfiseer is en soos die mens self gelyk het. Die menslike liggaam het ’n studie op sigself geword, en is beskou as ’n lewende organisme met die uitbult van sy spiere en intense liggaamshouding. Hierdie evolusie moes noodwendig in die Oudgriekse beeldhoukuns op die menslike gestalte in sy volle skoonheid uitloop. Die Grieke het die onderdrukking van die menslike emosie as iets edels beskou. Bárbaroi, dws nie-Grieke (wat vir die Griekse oor “ge-bar-bar” het), is egter met wilde dramatiese gesigstrekke uitgebeeld.

Die groot beeldhouwerke van die Klassieke periode sluit Parthenon van Athena op die Akropolis in Athene in, asook die kolossale beeld van Zeus by Olumpia op die Peloponnees. Peidias was die ontwerper en bouer van beide.

’n Diskobólos in die Nasionale Romeinse Museum (Foto: Livioandronico2013 - Eie werk, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons)

Die Parthenon

Die vraag is al gevra waarom die Parthenon, ’n groot vierkantige bouwerk, so ’n geweldige indruk skep. Dit is omdat dit nie ’n strakke matematies-rekenkundige ontwerp is nie. Vele illusies word hier geskep om die menslike oog te kul. Die hoekpilare is byvoorbeeld effens dikker as die ander, naburige pilare, om ons oor die dikte van daardie pilare te kul. Die pilare self loop ook nie ewewydig in vaste lyne van dikte na bo nie, maar elke pilaar swel effens uit sy voetstuk en neem dan weer geleidelik van die middel af voordat dit deur die kapiteel omsluit word. Hierdie verfyning word entásis genoem. Wat die skynbaar reguit lyne van die Parthenon (horisontaal én vertikaal) laat “lewe”, is die feit dat dit inderwaarheid nié reguit is nie. Alle horisontale lyne in hierdie bouwerk (by die stilobaat, argitraaf, fries en kroonlys) bevat ’n delikate konvekse kromming, oftewel kurwatuur, wat dit in die middel ongeveer 10 cm hoër maak as wat dit aan die ente is. Die aslyn van die pilare staan ook nie presies vertikaal loodreg nie, maar hel almal oor na binne. Hierdie inbuiging is ongeveer 7 cm by die bopunt van die hoekpilare. Die Parthenon wat dus moes lyk na ’n louter meetkundige afwerking, is doelbewus beplan om ’n rat voor die menslike oog te draai. Dit bevat geen enkele reguit lyn nie. Alle lyne is subtiel gekrom. Oor die 92 metope en 160 m lange friese van die Parthenon kan ’n eie hoofstuk geskryf word. Dit het beeldhouwerk van die hoogste orde bevat.

Miskien moet hier iets meer gesê word oor die lang geskiedenis van die Parthenon. Omtrent die helfte van die bouwerk van die Parthenon staan vandag in die Britse Museum. In 1806 het Thomas Bruce, die latere lord Elgin, wat Groot-Brittanje se ambassadeur in Konstantinopel was (Griekeland was destyds ’n Turkse provinsie), by die sultan verlof ontvang om ’n keuse van die besbewaarde skulptuur op die Akropolis na Engeland te verskeep. Helaas het die eerste vrag op pad in die see gesink. Maar hy kon die hele fries van 160 m afbreek, asook die metope en ’n aansienlik groot deel van die res van die monumente op die Akropolis, onder andere  ook een van die ses karuátides (kórai), oftewel Doriese (dansende) jongmeisies, wat as pilare gedien het. Dit was die tweede kórê van links (wat nou eensaam in die Britse Museum staan). Die een wat nou sy plek by die Erechtheion op die Akrópolis ingeneem het, is ’n namaaksel. In ’n pamflet wat lord Elgin later oor hierdie wederregtelike Britse scoop geskryf het, sê hy prontuit: “(I) bought it for the nation.” Tien jaar later, in 1816, het die Britse Museum al die sg Elgin Marbles bekom. Terwyl John Keats in vervoering was toe hy dit vir die eerste keer in die Britse Museum gesien het, was lord Byron, in sy Childe Harold’s Pilgrimage, se kommentaar: “The walls defaced, the mouldering shrines removed by British hands.” Lord Elgin mag dit tydelik van verwoesting gered het, maar dit is tyd dat die Grieke nou hul kosbare skulptuur terugkry.

Ander lotgevalle het ook die monumente van die Akropolis getref aan die hande van die Turke, wat dit nie kon waardeer nie. Maar reeds lank voor lord Elgin het die grootste ramp die Akropolis getref. Dit was tydens die Turks-Venesiese Oorlog van 1687, toe Francesco Morosini Athene beleër het. Vanaf die Heuwel van die Muses (waarop die Siriese prins Philopappos in 114–116 ’n mausoleum, oftewel praalgraf laat oprig het) is ’n bom afgevuur wat deur die dak van die Parthenon getrek het, met katastrofale gevolge.

Nadat die Turke in 1453 Konstantinopel tot ’n val gebring het, is die Akropolis vir ander doeleindes gebruik. Dit het onder andere die setel van die Grieks-Ortodokse Kerk geword van waar Michael Choniates (Akominatos) oor sy skape regeer het.

Die beeld van Athena op die Akropolis, sowel as die beeld van Zeus by Olumpia, is deur Bisantynse keisers sonder meer na Konstantinopel geneem, waar dit later tot niet gegaan het.

Pheidias se beeld van Zeus by Olumpos

Die beeld wat Pheidias van Zeus, Oppergod van die Oudgriekse panteon, gemaak het, word nog vandag beskou as een van die sewe wonders van die antieke wêreld. Die reisiger Pausanias van die 2de eeu nC het dit goed beskryf. Op die kop van die beeld was daar ’n olyfkrans aangebring. In sy regterhand het Zeus ’n beeldjie van Níkê (“Oorwinning”), gepersonifieer as ’n godin, vasgehou. In sy linkerhand het Zeus sy septer vasgehou, ingelê met verskeie metale. ’n Arend stryk op die septer neer. Die sandale van die god was van goud, soos ook sy kleed van blaargoud. Dierefigure en lelies was daarop uitgegraveer. Die troon van Zeus was van suiwer goud gemaak met kosbare edelstene daarin saam met ivoor en ebbehout. Pheidias het die beeld rondom ’n houtbasis opgerig, waarmee Lucianus van Samosata, die saturis lekker gespot het, as sou muise daarin nes gemaak het. Die geograaf Strabo van die 1ste eeu nC het gemeen dat die grootte van die beeld buite verhouding was tot die tempel waarin dit gestaan het. Dit het gelyk asof die sittende Zeus sou opstaan en die dak van die tempel sou opgelig het. Die Alexandrynse liriese digter Kallimachos (305–240 vC) gee vir ons die afmetings van die Olumpiese standbeeld van Zeus 200 jaar nadat dit geskep is. Die basis daarvan was 66,5 m wyd, 10 m diep, en meer as ’n meter hoog. Die standbeeld self was 13 m hoog (so hoog soos ’n hedendaagse drieverdiepinggebou).

... word vervolg.

The post Die Antieke Griekse beeldhoukuns (deel 1) appeared first on LitNet.

Die Afrikaanse Taalraad is op Saterdag 24 Mei 2008 in Wellington in die historiese Goodnowsaal gestig. Ter viering van die 10-jaar-mylpaal het die vorige direksievoorsitters, Wannie Carstens, Michael le Cordeur en Anne-Marie Beukes, sowel as die huidige voorsitter, Japie Gouws, boodskappe ter gelukwensing geskryf.

Anne-Marie Beukes, derde voorsitter van die ATR 

Die Afrikaanse Taalraad (ATR) bereik op 24 Mei met die viering van ons eerste dekade op die Suid-Afrikaanse taalakker ’n besonder belangrike mylpaal. Die beweging om, in die rosige gloed van ons jong demokrasie in die vroeë 2000’s, ’n nuwe taalliggaam vir Afrikaans te vestig, was in baie opsigte opwindend, en op die keper beskou, nogal dapper. Dit was indertyd duidelik dat ons diverse taalgemeenskap verenig moes word en dat ’n inklusiewe liggaam van Afrikaanse taalbelanghebbers ‘n rol sou kon speel om ’n vaste staning vir ons taal in die nuwe dagbreek te bewerkstellig.

Oor die loop van die afgelope dekade het die ATR sy voete moes vind en die akker daadwerklik begin bewerk. Daar is koppe bymekaar gesit en gestamp, daar is saam besin en gestry, gewik en geweeg oor hoe om ’n inklusiewe en lewenskragtige “tuiste in eie taal” in te rig, om Jaap Steyn se woorde te gebruik. ’n Tuiste vir die Afrikaanse taalgemeenskap moes ’n woning wees met verskillende kamers waarin ’n verskeidenheid huisbewoners in geborgenheid tereg kon kom.

Nou, aan die begin van die tweede dekade, het die ATR haar kinderskoene ontgroei en word toenemend aktief op voetsoolvlak betrokke. Daarby word daar nou, in erkenning van ons land se taalverskeidenheid, ook uitgereik na ander inheemse taalgroepe. Die energieke uitleef van Afrikaans se verbondenheid by ’n diverse taallandskap aan die suidelike punt van Afrika bring die moontlikheid van nuwe sinergie en taalkontak. En dít bied die hoop dat die vele oorgelewerde mites oor die aard en rol van Afrikaans en haar sprekers – waarvoor ons steeds gekortwiek word – oor ’n breë front konstruktief uitgedaag kan word.

Die vraag onstaan dan wat die uitwerking sou wees van sulke transformerende kragte op Afrikaans se rol in die onderwys en die ekonomie, om maar twee domeine te noem, en ook in Suid-Afrika se onverkwiklike taalpolitiek in die breë. In hierdie tye waarin ons leef, sal die verhouding tussen die staat en die burgery herskryf moet word ten einde ’n deelnemende demokrasie te vestig. In só ’n konteks sal die rol van die burgerlike samelewing en nieregeringsliggame soos die ATR al hoe belangriker word om ’n gees van deelnemende, aktiewe taalburgerskap in Suid-Afrika te laat posvat.

Ek is vol vertroue dat die ATR in die toekoms ’n beduidende rol gaan speel om Afrikaans haar regmatige plek in ons taallandskap te laat inneem. Ek glo dat ons daarin sal slaag om ’n “goedvoel”-idee oor Afrikaans in ons taalgemeenskap te vestig, ’n gevoel van welsyn ín en déúr Afrikaans. Daarby glo ek ook dat die ATR daarin sal slaag om groter kennis en begrip oor Afrikaans by ons medelandsburgers en ons owerhede te kweek. Dit is van groot belang dat die ATR in ons ontluikende demokrasie ’n opwekker van taalvitaliteit en -sinergie sal wees. Ons bydrae om ’n gesonde taalekologie vir Suid-Afrika te verseker is van kardinale belang.

Lees ook:

ATR vier 10 jaar: Geluk liewe maatjie ... Die ATR is 10! Wannie Carstens Menings "Die Afrikaanse gemeenskap durf nie die impak van die ATR se werk onderskat nie, omdat die ATR die ruimte help skep het (en dit nog verder verfyn) waarbinne ons ons Afrikaansheid in die land uitleef en ook waarbinne ons stappe gedoen het om nader aan mekaar as gemeenskap te beweeg."

ATR vier 10 jaar: ’n Droom bewaarheid Michael le Cordeur Menings "Die kokerboom versinnebeeld die onstuitbare groei, uitreiking en voortgesette ontwikkeling van Afrikaans ten spyte van dikwels ongunstige omstandighede en die harde natuur van die politiek."

ATR vier 10 jaar: Die ATR is uitstekend geposisioneer Japie Gouws Menings "Die ATR is onvermoeid besig om Afrikaans as een van die belangrikste inheemse tale van Suid-Afrika te bemark."

Op pad van ’n verdeelde na ’n gedeelde toekoms in die Afrikaanse taalgemeenskap: Die rol van die Afrikaanse Taalraad in die proses van versoening Wannie Carstens LitNet Akademies (Geesteswetenskappe) "In hierdie artikel kom die toekoms van Afrikaans ook ter sprake [...] vanuit [...] hoe die taal se toekoms verseker kan word deur die inklusiewe Afrikaanse gemeenskap hierby te betrek. In watter mate die Afrikaanse Taalraad (ATR) hierdie rol kan vervul, en die werk wat hierdie liggaam sedert 2003 gedoen het, word hier bespreek."

The post ATR vier 10 jaar: Die ATR het haar kinderskoene ontgroei appeared first on LitNet.

Die Afrikaanse Taalraad is op Saterdag 24 Mei 2008 in Wellington in die historiese Goodnowsaal gestig. Ter viering van die 10-jaar-mylpaal het die vorige direksievoorsitters, Wannie Carstens, Michael le Cordeur en Anne-Marie Beukes, sowel as die huidige voorsitter, Japie Gouws, boodskappe ter gelukwensing geskryf.

Michael le Cordeur, tweede voorsitter van die ATR

Dit was in Maart 2011 dat Breyten Breytenbach voorspel het dat Afrikaans binnekort sou uitsterf omdat dit nie meer dieselfde amptelike status as tevore geniet nie en veg om oorlewing by universiteite. Wannie Carstens, toe die voorsitter van die Afrikaanse Taalraad (ATR), en ek self, toe nog ondervoorsitter van die ATR, het egter ander planne gehad.

Ons was allermins bereid om boedel oor te gee. Met ons ywer en passie vir Afrikaans wou ons as twee goeie vriende die gevierde digter en voormalige politieke gevange verkeerd bewys.

Die struggle en apartheid    

In haar artikel beskryf die Beeld-joernalis Susan Cilliers (2011:3) my en Wannie Carstens se verskillende belewenisse van apartheid as volg:

Vir Michael het apartheid onder meer beteken dat sy klere in die struggle-jare letterlik in sy lyf in geslaan is, en sy ma dit uit die wonde moes trek. Prof Wannie Carstens se beperkte ervaring van apartheid was volgens homself dat hy weens Suid-Afrika se isolasie in die ‘70’s nie as akademikus na Nederland kon gaan nie. Carstens het in die destydse Suidwes-Afrika (nou Namibië) grootgeword, grootliks onaangeraak deur segregasie, terwyl Le Cordeur as bruin jongeling in Wellington in die Wes-Kaap die lelikste momente daarvan beleef het.

Dié omstandigheidskontraste sou egter nie in die pad staan van twee vriende wat ’n diep liefde vir Afrikaans deel nie – ’n vuur wat in albei begin brand het danksy onderwysers soos Hennie Brand (in Suidwes) en Adam Small (in Wellington) wat die wonderlike wêreld van die Afrikaanse woord vir twee jong seuns oopgemaak het.

Carstens (in Cilliers 2011:3) onthou apartheid so: “Dit was ’n tyd van intense politieke woelinge. Die 1976-Soweto-opstand teen Afrikaanse onderrig het die persepsie oor Afrikaans as onderdrukkerstaal op die spits gedryf. Ironies genoeg het die UDF destyds ’n stem vir die massas geword – in Afrikaans.”

Dit was duidelik dat die Afrikaanssprekende gemeenskap nie so kon aangaan nie. Dit was Carstens en Le Cordeur se droom om die Afrikaanse gemeenskap te help versoen.

Hierdie besef en die legio Afrikaanse organisasies wat op hul “eie hopie koning gekraai het” (Cilliers 2011), was die motivering agter ’n gedagtegang wat veral sedert 2003 onder Carstens en ander taalliefhebbers begin posvat het.

Die twee mense wat as die mede-stigters van de ATR beskou kan word, Wannie Carstens (eerste voorsitter) en Michael le Cordeur (eerste ondervoorsitter en tweede voorsitter)

Aanloop tot die stigting

Die stigting van ’n taalbelangeraad is gefundeer op die Suid-Afrikaans Grondwet (1996) wat dit vir elke taal in die land moontlik maak om ’n taalbelangeraad vir elke taal te skep.

’n Historiese taalberaad is in Februarie 2007 in Pretoria gehou waar ek ’n pleidooi vir die stigting van ’n raad wat Afrikaanssprekendes kan verenig, gelewer het:               

Daar moet wyd gekonsulteer word om die raad inklusief en verteenwoordigend te maak.   Pogings moet veral aangewend word om ook Afrikaanssprekendes te betrek wat nie aan bestaande Afrikaanse organisasie behoort nie. Ons moet absoluut seker maak dat ons niemand uitsluit nie. (Le Cordeur 2007)

Die vergadering is opgevolg deur ’n byeenkoms op 14 April 2007 by die Universiteit Stellenbosch (US) onder die vaandel van die Nasionale Forum vir Afrikaans (NFA), die voorloper van die latere ATR, en is deur verteenwoordigers uit ’n breë spektrum van die Afrikaanse taalgemeenskap bygewoon. Die hoofdoel van die byeenkoms was om ’n strategie te formuleer vir die totstandkoming van ’n inklusiewe taalbelangeraad. Die gesprek is deur die destydse rektor van die US, Russel Botman, geopen.

Wannie Carstens het veral drie redes aangevoer waarom ’n taalbelangeraad nodig was:

Eerstens maak wetgewing voorsiening vir die stigting van ’n taalraad wat as statutêre liggaam na die belange van Afrikaans sou omsien. Tweedens is daar die groeiende gevoel dat Afrikaans gemarginaliseer word. Die derde grootste rede is die voortsetting van die bemagtiging van agtergestelde Afrikaanse gemeenskappe deur die ontwikkeling van vaardighede deur Afrikaans. (Merton 2007:3)

Op my beurt het ek die inklusiwiteit van die voorgenome raad beklemtoon:

Die stigting van ’n Afrikaanse taalbelangeraad sal slegs bestaansreg hê as hy al die sprekers van Afrikaans kan bemagtig terwyl dit ook tot voordeel van Suid-Afrika se ander inheemse tale behoort te wees. (Merton 2007:3)

Die vergadering het eenparig besluit dat in beginsel die stigting van ’n taalbelangeraad in die vooruitsig gestel word. Carstens (in Merton 2007:3) het beklemtoon: “Dis nou die era van dinge DOEN vir Afrikaans.”        

Op sy beurt het die uwe (in Merton 2007:3) as volg gereageer: “Die tyd was nog nooit so ryp as juis nou nie.”

Die eerste bestuur onder leiding van Wannie Carstens

Die stigting van die Afrikaanse Taalraad (ATR)

Op 4 Augustus 2007 is daar ná bykans vier jaar se gesprekke geoordeel dat die tyd aangebreek het om aansoek te doen vir die registrasie van ’n liggaam wat sou instaan vir die belange van Afrikaans ingevolge artikel 185 van die Grondwet. Die Taalraad het gevolglik aansoek gedoen om akkreditasie by die kommissie vir die bevordering en beskerming van die regte van kultuur-, godsdiens- en taalgemeenskappe.

Die ATR het op Saterdag 24 Mei 2008 amptelik sy beslag gekry as ’n liggaam wat die Afrikaanse taalgemeenskap wou versoen en byeen wou bring. Dié geskiedkundige oomblik het afgespeel in die ewe historiese Goodnow-saal in my tuisdorp, Wellington. Altesaam drie gassprekers het by die geleentheid opgetree.

Henry Jeffreys, toe nog Die Burger se redakteur, het die historiese belang daarvan uitgelig dat bruin en wit leiers die visie gehad het om saam ’n tree vorentoe te gee in die belang van Afrikaans.

Die tweede gasspreker was Theuns Eloff, op daardie stadium die rektor en visekanselier van die Noordwes-Universiteit. In sy referaat getiteld “Sê sjibbolet” maan hy dat die pad vorentoe nie maklik gaan wees nie. Eenheid tussen wit Afrikaanstaliges was reeds moeilik, wat nog te meer tussen wit en bruin en swart sprekers.

Franklin Sonn, eertydse ambassadeur by die Verenigde Nasies (VN) en deesdae ’n sakeman, was die derde gasspreker. Hy het daarop gewys dat Afrikaans in die toekoms ten beste slegs een taal tussen baie sal wees. Gevolglik pleit hy dat Afrikaanssprekendes hulle stem in die diversiteit eerder as net binne die Afrikaansgroepvorming moet laat hoor.

Die tweede bestuur onder leiding van Michael le Cordeur, saam met Adam Small by die eerste ATR Kokergeleentheid in die Paarl.

’n Droom bewaarheid

Uiteindelik, na ’n lang proses wat op 13 September 2003 begin het, het die breë Afrikaanse taalgemeenskap die voorgestelde Akte van Oprigting eenparig aanvaar.

Die byeenkoms is deur meer as 40 organisasies bygewoon – die grotes, die kleineres, van die noorde tot die suide. Die organisasies is verteenwoordig deur ongeveer 100 beraadgangers wat meer as 500 000 mense verteenwoordig het.

Wannie Carstens is as voorsitter verkies en ek is verkies tot ondervoorsitter met Jacques van der Elst as sekretaris en Danny Titus, uitvoerende direkteur van die Afrikaanse Taal-en Kultuurvereniging (ATKV), as die fondsbestuurder.

Die ander lede van die eerste direksie was Alana Bailey, Gerrit Brand, Francois Bredenkamp, Louise Combrinck, Hennie de Wet, Ria Olivier, Karel Prinsloo, Hendrik Theys, Piérre Theron en Christo van der Rheede.

Logo en leuse

Die kokerboom is as simbool vir die ATR se logo gekies omdat dit ’n toonbeeld van oorlewing is. Dit is ’n vaalgroen plant met heldergeel blomme wat floreer in ’n dorre landstreek al is daar min hoop op oorlewing. Die kokerboom versinnebeeld die onstuitbare groei, uitreiking en voortgesette ontwikkeling van Afrikaans ten spyte van dikwels ongunstige omstandighede en die harde natuur van die politiek (ATR 2008:4).

Die ATR is gestig as “’n geregistreerde, niewinsgewende sambreelorganisasie wat Afrikaans wil bevorder deur met ander Afrikaanse organisasies saam te werk en projekte help. Dit wil die Afrikaanse taal en taalgebruikers bemagtig en beskerm.” Gevolglik het die eerste bestuur dit goedgedink om die volgende leuse vir die ATR te aanvaar:

         Bemagtig – bevorder – beskerm.

Kerneels Lourens (Beskerming van Afrikaans) en Adam Small (Bevordering van Afrikaans) en ontvang die eerste Kokertoekennings van die ATR.

Ton Vosloo ontvang 'n Kokertoekenning van die ATR vir Bemagtiging deur Afrikaans.

Bronnelys

Afrikaanse Taalraad (ATR). 2008. Bekendstellingsblad. http://www.afrikaansetaalraad.co.za.

—. 2009. Akte van Oprigting. http://www.afrikaansetaalraad.co.za.

Brand, Gerrit. 2008. Taalraad gestig in Wellington. Carstens tot voorsitter gekies. Die         Burger, 26 Mei, bl 4.

Carstens, Wannie. 2009. Eerste Jaarverslag van die Afrikaanse Taalraad, Pretoria. 26        Augustus.

Cilliers, Susan. 2011. Een van daardie WOW-oomblikke: Afrikaanse organisasies deel nou hul kennis. Beeld, 3 Januarie, bl 11.

Eloff, T. 2008. Sê sjibbolet. Referaat by die Stigting van die ATR te Wellington. 24 Mei.

Jeffries, Henry. 2016. In DF Malan se stoel. In Ons kom van vêr. Kaapstad: Naledi.

Le Cordeur, Michael. 2007. Inklusiewe taalliggaam benodig. Referaat by Nasionale Forum vir Afrikaans (NFA). 16 Februarie. Pretoria.

Merton, Millicent. 2007. Afrikaanse Taalraad moet ook ander dien. Die Burger, 16 April, bl 3.

Michael le Cordeur is die voorsitter van die Departement Kurrikulumstudies van die Universiteit Stellenbosch.

Lees ook: 

ATR vier 10 jaar: Geluk liewe maatjie ... Die ATR is 10! Wannie Carstens Menings "Die Afrikaanse gemeenskap durf nie die impak van die ATR se werk onderskat nie, omdat die ATR die ruimte help skep het (en dit nog verder verfyn) waarbinne ons ons Afrikaansheid in die land uitleef en ook waarbinne ons stappe gedoen het om nader aan mekaar as gemeenskap te beweeg."

ATR vier 10 jaar: Die ATR het haar kinderskoene ontgroei Anne-Marie Beukes Menings "Dit is van groot belang dat die ATR in ons ontluikende demokrasie ’n opwekker van taalvitaliteit en -sinergie sal wees. Ons bydrae om ’n gesonde taalekologie vir Suid-Afrika te verseker is van kardinale belang."

ATR vier 10 jaar: Die ATR is uitstekend geposisioneer Japie Gouws Menings "Die ATR is onvermoeid besig om Afrikaans as een van die belangrikste inheemse tale van Suid-Afrika te bemark."

Op pad van ’n verdeelde na ’n gedeelde toekoms in die Afrikaanse taalgemeenskap: Die rol van die Afrikaanse Taalraad in die proses van versoening Wannie Carstens LitNet Akademies (Geesteswetenskappe) "In hierdie artikel kom die toekoms van Afrikaans ook ter sprake [...] vanuit [...] hoe die taal se toekoms verseker kan word deur die inklusiewe Afrikaanse gemeenskap hierby te betrek. In watter mate die Afrikaanse Taalraad (ATR) hierdie rol kan vervul, en die werk wat hierdie liggaam sedert 2003 gedoen het, word hier bespreek."

The post ATR vier 10 jaar: ’n Droom bewaarheid appeared first on LitNet.

Die Afrikaanse Taalraad is op Saterdag 24 Mei 2008 in Wellington in die historiese Goodnowsaal gestig. Ter viering van die 10-jaar-mylpaal het die vorige direksievoorsitters, Wannie Carstens, Michael le Cordeur en Anne-Marie Beukes, sowel as die huidige voorsitter, Japie Gouws, boodskappe ter gelukwensing geskryf.

Wannie Carstens, eerste voorsitter van die ATR

24 Mei 2018. Dit is een van daardie gedenkwaardige datums in die geskiedenis van Afrikaans. Dit wat as gevolg van hierdie datum tot stand gekom het, gee vir Afrikaans ruimte vir beweging vorentoe.

Ek verduidelik hier onder waarom ek so sê.

Ek het die voorreg gehad om betrokke te wees by die totstandkoming van die Afrikaanse Taalraad – as medestigter en as eerste voorsitter (2008–2011). Ek kyk daarom met vreugde en ’n groot mate van trots terug op die pad wat geloop is om hierdie liggaam gevestig te kry.

Die agtergrond

Afrikaans se verlede tel teen hom, of ons dit wil weet of nie. Die rede is heel eenvoudig: dit is voorgehou as ’n taal van hoofsaaklik wit sprekers terwyl die werklikheid anders was, want daar was nog altyd meer bruin sprekers van Afrikaans as wit sprekers. In hierdie proses het daar enorme verwydering ingetree tussen die wit en bruin en swart sprekers van Afrikaans, en die toepassing van die apartheidsbeleid – wat in ’n groot mate uitgevoer is in die monde van wit sprekers van Afrikaans – het hierin ’n groot rol gespeel. Laat dit duidelik gesê word.

Die kloof tussen die wit en bruin sprekers van Afrikaans was groot en die woede teenoor wit sprekers se betrokkenheid by negatiewe politieke gebeure was nog groter.

In die belang van Afrikaans en sy inklusiewe sprekersgemeenskap moes hierdie gaping op die een of ander manier oorbrug word. Maar hoe oorbrug ’n mens so ’n gaping, een wat aan die een kant gebou was op ’n kloof tussen gemeenskappe op grond van velkleur, maar aan die ander kant van mense wat dieselfde taal praat? Hoe kom ’n mens op die punt dat jy wantroue, woede, skaamte oor die verlede en die begeerte om nouer te skakel, versoen?

Die proses

In September 2003 het so ’n proses begin. Die FAK het toe in Pretoria ’n simposium aangebied met as tema “’n Groter voetspoor vir Afrikaans”. Oudjoernalis Annie Olivier het die konteks hiervoor geskep toe sy in ’n artikel in Beeld gevra het hoe Afrikaans meer inklusief kan wees. En ek en Christa van Louw het aansluitend hierby gewerk met die idee van ’n “nasionale strategie vir Afrikaans”.

Dit het ’n uiters belangrike proses aan die gang gesit (en dis die proses wat hier van kardinale belang is, omdat die produk sonder die proses van min waarde sou wees). Dit het naamlik gelei tot die FAK se simposium (georganiseer deur Hennie de Wet), die totstandkoming van ’n voortsettingskomitee (wat die gedagtes verder moes neem), die eerste nasionale Afrikaanse Taalberaad (Augustus 2004), die tweede nasionale Afrikaanse Taalberaad (2007), die Nasionale Forum vir Afrikaans (2005–2007), talle kleiner en ook groter gespreksbyeenkomste op verskeie plekke in die land, en uiteindelik tot die gedenkwaardige stigting van die Afrikaanse Taalraad op Saterdag 24 Mei 2008 in Wellington se beroemde Goodnow-saal op die Wellingtonkampus van die Kaapse Skiereilandse Universiteit vir Tegnologie (KSUT).

Ons was gelukkig dat befondsers ook ons drome gedeel het en aan ons die middele (geld, lokale), gegee het om te kon aangaan met die proses: eers Rapport (dankie Tim du Plessis!), Solidariteit (dankie Flip Buys!) vir die beginfondse en daarna die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, ATKV, FAK, Vriende van Afrikaans, Dameskring, en andere. Lokale van verskeie instansies (SA Akademie, FAK, Solidariteit, SBA, ATKV, Afrikaanse Taalmuseum, universiteite (Stellenbosch, Pretoria)) kon gratis benut word vir gesprekke, vergaderings, berade, simposiums. Dikwels is daar selfs vir die verversings betaal. Dankie! Toe het die Dagbreektrust ingekom en soveel deure oopgemaak sodat die ATR finansieel kon voortgaan (dankie Theuns Eloff!)

Nie net die proses om te praat was belangrik nie, maar veral dit waaroor gepraat is.

Ons het gepraat oor ons drome vir ’n inklusiewe Afrikaans, van ’n Afrikaans waaroor anders gedink sal word as in die verlede (as ’n taal waarin apartheid toegepas is), van ’n Afrikaans wat sy volle sprekersgemeenskap sou betrek by denke oor ons taal in die nuwe Suid-Afrika, van ’n Afrikaans wat sy volwaardige plek in die nuwe bedeling ná 1994 moes inneem.

Ons het ook gepraat – en by tye heel indringend, reguit, eerlik en opreg – oor hoe ons onderlinge wantroue kan afbreek, hoe ons nader aan mekaar as mense kan beweeg, hoe ons ons denke oor ons taal en ons sprekersgemeenskap kon verruim. En by tye was die gesprekke pynlik. Maar ons het veral gepraat oor hoe ons kan versoen. Want versoening in die kringe van Afrikaans was die hooftema op die tafel.

As sprekers van Afrikaans moes ons opnuut ontdek wat die volle gemeenskap deel, maar ons moes ook leer hoe om oor die gaping van die verlede te kom.  En dit was nie maklik nie. Aan die wit kant moes geleer word om te luister, harte oop te maak en te help om deel van die oplossing te wees, en aan bruin kant moes daar die kans kom om die pyn van die verlede te verwoord, ook oor die talle verlore kanse vir soveel mense.

Gesamentlik moes ons die strewe deel om te versoen: om reg te maak, maar ook om te vergewe en saam te werk in die belang van ons almal se hartstaal. Dit beteken nie dat vergeet word nie, maar dat ’n manier ontwikkel moes word om dit te hanteer. Ons moes Afrikaans dus transformeer van een toestand na ’n ander, na een waarin álmal in die Afrikaanse gemeenskap deel het. Dit was nie maklik nie, sal diegene kan getuig wat by die stigtingsproses betrokke was.

Die resultaat

Tien jaar later (2008–2018) is die ATR goed gevestig, en doen die ATR wonderlike werk op hierdie herstelpad van die Afrikaanse gemeenskap. Die ATR bemagtig steeds (daar is nog baie werk te doen om die volle Afrikaanse gemeenskap in die hoofstroom in te trek), bevorder (ons kan nie op ons louere rus nie) en beskerm steeds (Afrikaans kan nie aan ander se genade oorgelaat word nie).

Die werk hiermee is nog ver van klaar en ons moet die huidige bestuur van die ATR (en toekomstige besture) die nodige steun gee om hulle werk te kan doen. Die vorige besture wat die spit- en vestigingswerk gedoen het, in die besonder die eerste bestuur, verdien hier besondere vermelding. En dit is ook nie altyd maklik om samewerking te kry nie, want in die Afrikaanse taalgemeenskap wil elkeen mos graag “sy eie ding doen”.

In hierdie proses het soveel mense baie hard meegewerk, dikwels ten koste van gesinstyd, van die verwaarloos van loopbane, en dikwels ook op eie koste. Hierdie mense is die ware helde van Afrikaans, want vir hulle was die groot ideaal van ’n versoende Afrikaanse gemeenskap belangrik genoeg om hierdie opofferings te maak.

Die ATR se vestigingstyd is nou verby. Hierna volg die regte werk! Bemagtig, bevorder en beskerm het oneindig baie dimensies wat in die toekoms aandag moet kry, ook in die lig van die enorme (politieke?) druk op Afrikaans. Afrikaans loop gevaar om van sy funksies te verloor, en hierdie proses moet omgedraai word.

Die Afrikaanse gemeenskap durf nie die impak van die ATR se werk onderskat nie, omdat die ATR die ruimte help skep het (en dit nog verder verfyn) waarbinne ons ons Afrikaansheid in die land uitleef en ook waarbinne ons stappe gedoen het om nader aan mekaar as gemeenskap te beweeg.

Doe zo voort!

Geluk, ATR, met jou tiende verjaarsdag!

Lees ook:

ATR vier 10 jaar: ’n Droom bewaarheid Michael le Cordeur Menings "Die kokerboom versinnebeeld die onstuitbare groei, uitreiking en voortgesette ontwikkeling van Afrikaans ten spyte van dikwels ongunstige omstandighede en die harde natuur van die politiek."

ATR vier 10 jaar: Die ATR het haar kinderskoene ontgroei Anne-Marie Beukes Menings "Dit is van groot belang dat die ATR in ons ontluikende demokrasie ’n opwekker van taalvitaliteit en -sinergie sal wees. Ons bydrae om ’n gesonde taalekologie vir Suid-Afrika te verseker is van kardinale belang."

ATR vier 10 jaar: Die ATR is uitstekend geposisioneer Japie Gouws Menings "Die ATR is onvermoeid besig om Afrikaans as een van die belangrikste inheemse tale van Suid-Afrika te bemark."

Op pad van ’n verdeelde na ’n gedeelde toekoms in die Afrikaanse taalgemeenskap: Die rol van die Afrikaanse Taalraad in die proses van versoening Wannie Carstens LitNet Akademies (Geesteswetenskappe) "In hierdie artikel kom die toekoms van Afrikaans ook ter sprake [...] vanuit [...] hoe die taal se toekoms verseker kan word deur die inklusiewe Afrikaanse gemeenskap hierby te betrek. In watter mate die Afrikaanse Taalraad (ATR) hierdie rol kan vervul, en die werk wat hierdie liggaam sedert 2003 gedoen het, word hier bespreek."

The post ATR vier 10 jaar: Geluk liewe maatjie ... Die ATR is 10! appeared first on LitNet.

'n Bekende baken in Rhodos, Griekeland (foto: Pixabay)

Die Hellenistiese tydvak (323-331 vC)

In die Hellenistiese era (vanaf die dood van Alexander die Grote tot met die slag van Actium en begin van die Romeinse Keiserryk) het beeldhouers nog meer geëksperimenteer. Daar is nie langer streng by die klassieke konvensies gehou nie, en dramatiese veranderinge het ingetree. Ons kan dit in essensie die beste vergelyk met die klassieke Krygswadrywer van Delphi en die Jong Jokkie van die Hellenistiese era wat te Artemision in Noord-Euboia gevind is. Die eerste een is ‘n beeldhouwerk vol sobere waardigheid, terwyl laasgenoemde skitterende uitdrukking gee aan louter krag en energie. Die Kolossos van Rhodos wys dat tegnieke ontwikkel is om ontsettend groot bouwerke aan te pak.

Die Kolossos van Rhodos

Die Kolossos van Rhodos was ook in die outyd beskou as een van die sewe wonders van die wêreld, tog weet ons daarvan die minste. In 307 vC het Antigonus I van Klein-Asië die inwoners van die eiland Rhodos gevra om hom te help in sy oorlog teen die destydse Ptolomeërs van Egipte. Rhodos, die mees oostelike van die Griekse eilande in die Suide van die Egeïese See, gestig deur die Doriërs, het altyd na vrede and neutraliteit gestreef. Dit het self ‘n groot seemag teen seeroof opgebou. En hulle het die versoek van Antigonus geweier, waarop die beroemde beleg deur Demetrius Poliorketes van Rhodos in 305 vC gevolg het. Demetrius het met ‘n ontsaglike leër toegeslaan (40 000 soldate, 30 000 werkers, 200 oorlogskepe en 171 vragskepe). Dit was soos Dawid teen Goliat. Toe Demetrius na ‘n jaar niks kon uitrig nie, moes hy maar ‘n ooreenkoms aangaan. Hy het die inwoners van Rhodos, vrymanne én slawe, so bewonder dat hy die voorraad wat hy saamgebring het, aan die Rhodiane verkoop het. En dit is met hierdie materiaal dat Chares van Lindos tussen 294 en 282 vC hierdie kolossale monument van die songod Helios oor die ingang van die hoofhawe van die eiland gebou het (só volgens Mandraki, ‘n Italiaanse pelgrim wat Rhodos in 1394/95 besoek het). Dit was ‘n reusagtige bronsbeeld van Helios wat met sy voete gesper gestaan het oor die ingang van die hawe. So ‘n grootse werk het ook ingenieurskundigheid vereis.

Die woord colossus in Latyn is van voor-Griekse afkoms. In Wes-Asië het dit sonder meer bloot “standbeeld” beteken. En so het die Doriërs van die eiland dit ook oorgeneem.

Die Kolossos van Rhodos word 16 keer deur antieke skrywers vermeld, maar nie een van hulle gee vir ons ‘n duidelike beskrywing daarvan nie. Hulle sluit in Strabo, Plinius die Ouere en Philo van Bizantium. Plinius (Naturalis Historia, 34.41) skryf: “Die standbeeld van Helios die songod, geskep deur Chares van Lindos, ‘n student van Lusippos, vra vir bewondering bo almal. Dit is 33 m hoog, en is 56 jaar na die oprigting daarvan deur ‘n aardbewing [van ong 226 vC] laat kantel, maar selfs toe dit op die grond bly lê het, is dit bewonder. Min mense kon die duim van die beeld omarm. In die gapende wonde van die beeld se liggaam kon ‘n mens die groot massa klip sien waarmee dit opgerig is. Daar word vertel dat dit 12 jaar geneem het om dit op te rig, en dat dit 300 talente (van goud) gekos het. Hierdie geld was bekom uit die oorlogsmateriaal wat koning Demetrius agtergelaat het nadat hy moeg geraak het vir die lang beleg van Rhodos.” Sien hier ook Strabo se beskrywing in sy Geographiká 14.2.5.

In die Anthologia Graeca het ons waarskynlik ‘n wydingsinskripsie van die Kolossos van Rhodos. Daar word ook vertel dat ‘n Jood van Emesa in 654, toe die Arabiere Rhodos geplunder het, die fragmente van die hierdie eertyds grootse standbeeld gekoop het en dat dit op die rug van 900 kamele na Sirië vervoer is.

Nadat die standbeeld van die Songod van Rhodos in die aardbewing van 226 vC geval het, het die Rhodiane geweier om dit weer op te bou, al het Ptolemaeus III die hulp daarvoor aangebied. Die Rhodiane is glo ‘n orakel gegee wat dit verbied het. Die ruïnes het toe vir ‘n volle 900 jaar daar bly lê. Besoekers het hulle amper meer aan die omvang van klip en yster daarvan bewonder as wat dit die geval met die beeld self was.

Drie ander bekende Hellenistiese beelde is die Sterwende Galliër, die Venus de Milo, en die Gevleuelde Níkê van Samotrake.

Die Sterwende Galliër

Die Sterwende Galliër is in 1623 ontdek toe die uitgrawings gedoen is vir die Villa Ludovisi in voorstedelike Rome, digby die antieke tuine van Sallustius. Dit was ‘n Romeinse kopie in marmer van ‘n oorspronklike Griekse bronsbeeld uit die Hellenistiese tydvak. Dit was waarskynlik gemaak op aanvraag van Attalus I van Pergamum om sy oorwinning oor die Galliërs en die Kelte te vier in ‘n gebied wat nou deel is van Turkye. Die naam van die beeldhouer is onbekend, maar daar word gegis dat dit die hofbeeldhouer Epigonus was.

Hierdie beeld was tot in die 20ste eeu bekend as die Sterwende Gladiator”, naas vele ander name, soos die Sterwende Trompetter en die Sterwende Murmillo. Pous Clemens XII het dit later vir die Kapitolynse Museum bekom.

Hierdie naakbeeld spreek van diepe realisme en patos as ‘n mens na die gesigsuitdrukking daarvan kyk, en was oorspronklik, as marmerbeeld, beskilder. ‘n Bloeiende swaardwond is sigbaar aan die laer regterbors. Dit het die kenmerkende wilde haarstyl en snorbaard van ‘n Keltiese kryger, met ‘n tonus (sluitvliesverdikking) aan die nek. Die kryger is besig om na die grond te val en lê reeds op sy gevalle skild met sy eie swaard, gordband en gekromde trompet langs hom. Op die handvatsel van die swaard is daar die kop van ‘n leeu aangebring. Die linkerbeen van die beeld was op drie plekke afgebreek. Dit is egter so onsigbaar as moontlik weer aan die knie vasgeheg.

Toe Napoleon Bonaparte Italië binnegeval het, het hy hierdie pragtige stuk skulptuur summier geroof vir die Louvre in Parys. In 1816, met die finale val van Napoleon, is dit weer terugbesorg aan Italië, waar dit bekend was as die Galata Morente.

Dit was lord Byron wat dit die Dying Gladiator gedoop het, ‘n naam waarvan daar swaar afgesien is, maar wat duidelik onjuis was; vgl sy Childe Harold’s Pilgrimage, Canto IV (1818), stansas 140–41 (“I see before me the gladiator lie ...”).

Vele kopieë is al van die Sterwende Galliër gemaak. Die Amerikaanse president Thomas Jefferson wou graag die oorspronklike gehad het. Kopieë hiervan is orals vir musea gemaak: Cambridge, Londen, Washington, Berlyn, Praag, Stockholm, Versailles en Warskou. Selfs die William Humphrey-kunsgalery in Kimberley in Suid-Afrika het een.

Die Romeinse historikus Livius (22.46 en 38.21) vertel ons dat die Kelte van Klein-Asië nakend geveg het. Oudgriekse krygers het dit ook dikwels gedoen. So vind ons dit ook op die pediment van die Tempel van Aphaia op Aigina in die Saroniese Golf. Polubios (11.28) probeer ‘n verklaring hiervoor gee: “Die verskyning van naakte krygers was ‘n skrikwekkende spektakel, want dit het die mans in hulle glorieryke liggaamsbou vertoon, en daarby in hulle volle manbare leeftyd.”

Venus de Milo

Venus de Milo moet eintlik lees Aphrodite van Melos. Venus was die Oudgriekse godin van skoonheid en liefde wat die Griekse Aphrodite vertaal. Die Franse aanwysing van hierdie standbeeld (Venus de Milo) het dit beroemd gemaak as een van die waardevolste pragstukke in die Louvre in Parys. Dit is die (af-arm-) beeld van ‘n vrou in haar grootste skoonheid, die absolute toonbeeld van die femme fatale. Melos is die mees suidwestelike Griekse eiland in die Egeïese (Middellandse) See. Die tragiese verhaal van hoe die Atheners verraderlik die inwoners van Melos verslaaf en vermoor het tydens die Peloponnesiese Oorlog van 431–404 vC vertel Thoukudides ons (5.84, vervolgens).

Die geskiedenis van hoe hierdie beeld aan die begin van die 19de eeu by die eiland Melos (Milos gespel met attisisme) gevind is, is ietwat deurmekaar. Paul Carus vertel in sy The Venus de Milo: An Archaeological study of the Goddess of Womanhood (The Open Court of Publication Company van Chicago, Londen, 1916) die storie dat hierdie beeld in ruïnes in die omgewing van die Castro-teater in die moderne dorpie Tripiti op die eiland Melos ontdek is deur Georghos Bottonis en sy seun Antonio. Vader en seun sou hierdie marmerbeeld, heel toevallig, in Februarie 1820 in ‘n ondergrondse grot gevind het waar dit onder ‘n groot klip versteek was, reeds in twee stukke gebreek. Hierdie storie word vandag bevraagteken, baie duidelik gegrond op ‘n artikel in die Century Magazine, Vol I, van 1881, bl 99 vervolgens.

Die meer betroubare relaas lui dat die Franse vlootoffisier Olivier Voutier, wat ook die eiland Melos verken het, hierdie beeld daar onder die antieke ruïnes gevind het (en onmiddellik tekeninge daarvan gemaak het). Tien dae hierna het nog ‘n Franse vlootoffisier, Jules Dumont d’Urville, ‘n man met ondervinding van die Klassieke, die belangrike die vonds herken (aan die appel wat Aphrodite in haar linkerhand sou vasgehou het nadat Paris dit vir haar as die mooiste vrou op Olumpos gegee het) en besluit om te probeer reël dat die Franse ambassadeur in Turkye, Charles-François de Riffardean, later die Markies de Rivière, dit vir Frankryk bekom.

Twaalf dae nadat hul skip Toulon verlaat en buite Melos geanker het, het d’Urville en ‘n mede-offisier, Matterer, ‘n boer van die eiland, Dimitri Moraitis, ontmoet wat glo ‘n paar dae tevore hierdie standbeeld van Aphrodite oopgeploeg het, teen ‘n goedkoop-prys vir die Franse aangebied. Die marmer basis waarop die standbeeld glo sou gestaan het, is vandag nog in besit van daardie familie op Melos.

Nuus van hierdie wonderbaarlike ontdekking het langer as gewoonlik geneem om by die Franse ambassadeur uit te kom. Die Deliese boer het ongeduldig geraak om die geld te kry vir sy vonds, en is toe oorreed om dit aan Nicolas Mourousi, hoofdragoman van die Franse vloot, te verkoop wat ook as vertaler van sultan Mahmud II van Konstantinopel (nou Istanboel; in antieke Grieks Buzántion) opgetree het. ‘n Verteenwoordiger van die Franse ambassadeur in Turkye, Hermes de Marcellus, het net op daardie tydstip daar opgedaag toe die beeld reeds gelaai was om na Konstantinopel vervoer te word. Dié het toe summier beslag gelê op die Venus-beeld en die eilandbewoners oortuig dat dit aan hom oorhandig moet word, en alle ander transaksies nou van nul en gener waarde meer is. Die beeld is toe in 1821 aan koning Louis XVIII van Frankryk geskenk, wat dit weer daarna vir die Louvre in Parys gegee het.

Hierdie beeld van Aphrodite is groter as lewensgroot. Dit is 2,03 m hoog. Die twee arms daarvan het afgebreek; vgl hier Gregory Davidson, Disarmed: The story of the Venus de Milo (Alfred A Knopf, New York, 2003). Die storie lui dat die arms van hierdie beeld afgebreek het toe daar gestry is oor eienaarskap op die strand van Melos. Daar is ook ‘n opgevulde gat sigbaar onder haar regterbors wat oorspronklik die metaaltappe verberg het wat die regterarm in posisie gehou het..

Toe die Venus-beeld in die Louvre weer aanmekaar gesit is, is die fragmente van haar regterarm as oneg gesien as ‘n latere restourasie. Dit word egter nou weer as oorspronklik beskou, want beeldhouers van die tyd het minder opsigtelike dele van ‘n beeld tipies so afgerond. Die Aphrodite van Melos het oorspronklik uit ses of sewe aparte marmerblokke bestaan wat aan die einde aanmekaar geheg is. Die een blok was die naakte torso van die godin, ‘n ander een van haar gedrapeerde bene, dan een vir elke arm, ‘n klein blokkie vir die regtervoet, en ‘n blok vir die voetsuk met sy inskripsie. Dit was duidelik Pariese marmer wat gebruik was. Daar was ook die aparte ithufalliese hermae aan die voetstuk van die beeld.

Daar is aanvanklik luid verkondig dat ons nou hier ‘n beeldhouwerk het van die beroemde Praxiteles wat ook by die bou van die Parthenon op die Akropolis van Athene die hooffiguur was, en die beeld van Zeus op Olumpia. Die euforie was egter van korte duur. Die inskripsie op die voetstuk van die beeld het in werklikheid gelees: “Alexandros, die seun van Menides, ‘n burger van Antiochië aan die Maiandros-rivier het hierdie beeld gemaak.” Die ductus van die skrif van die inskripsie bewys ook paleografies dat dit nie Klassiek is nie. Verder is die vermelding van Antiochië in Sirië ook anachronisties. Antiochië het nog nie in die 4de eeu vC as sulks bestaan toe Praxiteles sy groot beeldhouwerk gelewer het nie. Die probleem is egter dat hierdie inskripsie op die voetstuk van die beeld sedertdien heel raaiselagtiglik verdwyn het – wat ‘n doelbewuste handeling deur die Franse owerhede nie uitsluit nie.

Die storie oor hoe die arms van die Venus-beeld afgebreek het, lyk ook apokrief. Daar word vertel dat daar op die strand by Melos in ‘n mêlée oor die eienaarskap van die beeld tussen die Franse en die eilandbewoners gestry is en dit afgebreek het toe dit oor die rotse gesleep is. Olivier Voutier se aanvanklike tekening toe die beeld ontdek is, bewys egter dat dit toe reeds sonder arms was (vgl Gregory Curtus se werk wat ek reeds aangehaal het).

Gedurende die opstande in Parys in 1871 is die Venus-beeld in die geheim in ‘n eikehoutvat na die kelderverdieping van die gebou van die prefek van die Paryse polisie vir beskerming geneem. Dit gebou is verbrand, maar die beeld het wonderbaarlik behoue gebly. In die herfs van 1939, op die vooraand van die Tweede Wêreldoorlog, is dit weer veilig weggesteek in die Château de Valençay op die platteland (saam met die Gevleuelde Níkê van Samotrake, ‘n ander kosbare beeldhouwerk wat in die Louvre gehuisves was.

In 1920 het die beeldhouer Robert Ingersoll Aitken opspraak verwek toe hy die plasing en beligting van die Venus de Milo in die Louvre gekritiseer het. Pierre-Auguste Renoir (sien by Francesca Bonazolli & Michele Robecchi, Mona Lisa to Marge: How the World’s Greatest Artworks Entered Popular Culture, New York, 2014) het weer die Venus de Milo ‘n yslike gendarme (dit is “dragonder van ‘n vrou”) genoem.

Nog net dit. Franse diplomasie en propaganda het beslis nog altyd ‘n rol gespeel met die Venus de Milo. In 1815 het die Franse die Medici Venus (wat toe beskou was as ‘n voorbeeld van die allerbeste Klassieke beeldhoukuns, en Napoleon geroof het) aan die Italianers terugbesorg. Hul Venus de Milo moes toe die plek daarvan ingeneem het. Die Venus de Milo was voorheen opgeneem as deel van die seël van The American Society of Plastic Surgeons, die oudste van sy soort in die wêreld. Alle vrouens wil graag soos Aphrodite van Melos lyk.

Die Gevleuelde Níkê van Samothrake

Die Gevleuelde Níkê (godin van oorwinning) van Samothrake is in April 1863 op die eiland Samothrake in die verre noordoostelike Egeïese See deur die Franse konsul Charles Champoiseau in Adrianapolis as amateurgeoloog ontdek. Dit is ‘n oorspronklike beeldhouwerk (en nie ‘n kopie nie) wat in die 2de eeu vC geskep is. Sedert 1864 word dit ook in die Louvre in Parys uitgestal, en is toe beskou as een van die beste beeldhouwerke uit die antieke Griekse verlede. Die kunskenner HW Janson (History of art, 5de uitgawe, Thames & Hudson, Londen, 1995, ble 157–8) het dit beskryf as “the greatest masterpiece of Hellenistic sculpture”.

Die Níkê stel beslis die oorwinning van ‘n seeslag voor. Hiervoor is daar al meer as een kandidaat aangewys. Vir lank is die teorie van Hermann Thiersch en Karl Lehmann aanvaar, naamlik dat dit dié van die eerder onbekende Side en Muonessos in 190 vC was. Daar is selfs gemeen dat dit tot die Slag van Actium in 31 vC kon behoort het. Die vraag het egter gebly waarom die beeld (wat waarskynlik in ‘n nis by ‘n teater geplaas was) opgerig is in Samothrake, wat in daardie tyd in die hande van die Macedoniërs was: sien hier Andrew Stewart, The Nike of Samothrace: another ivew (American Journal of Archaeology, 120.3, ble 399–410). Vandag word eerder aanvaar dat dit opgerig is om gesien te kon word vanaf die skeepsmonument van Demetrius I Poliorketes (337–283 vC). Dan sou hierdie beeld sy oorwinning oor Siprus kon gevier het. Of hierdie beeld kon ook ‘n herdenking gewees het van Antigonus II Gonatas van Macedonië se oorwinning oor Ptolemaeus II van Egipte by die eiland Kos in 255 vC. Dit moes egter deel gewees het van ‘n tempelkompleks op Samothrake gewy aan die Megáloi Theoí (“Groot Gode”). Inderdaad is parallelle beeldnisse van die Níkê op Macedoniese munte gevind.

Die Níkê is 2,44 m hoog. Die beeld in sy geheel dra die gevoel en atmosfeer van aksie en triomf oor. Die drapering van die kleed van die neerdalende godin op die boeg van die skip is uiters kunstig gedoen en wys die rimpelinge daarvan in die wind aan. Die wit marmerbeeld staan op ‘n pedestal van grys marmer, terwyl die skip ‘n snawelatige voorstewe het. Laasgenoemde marmer kom waarskynlik van Lardos af. Origens is Thrasiese en Pariese marmer gebruik. Die skip self was waarskynlik ‘n tri-hêmiolá naûs, dws ‘n ligte vaartuig (soos dié wat seerowers gewoonlik gebruik het om vinnig weg te kom).

In die Kunsthistorisches Museum in Wene is daar ook ‘n soortgelyke Níkê. Die Níkê van die Louvre is later, in 2013–14, verder met gipstoevoeginge gerestoureer.

Ons weet nie wie die beeldhouer van hierdie manjifieke beeld was nie. Paul MacKendrick (The Greek stones speak, Norton & Co, 1962) meen dat dit Puthokritos kon gewees het.

Die Níkê is weer eens sonder arms (wat afgebreek het). Daar word gemeen dat die godin, toe dit uit die lug op die skip neergedaal het, haar regterarm kon uitgestrek en haar hand bak kon gehou het voor haar mond terwyl sy die kreet van oorwinning uitgeroep het teen ‘n sterk wind in. Die opvallende indruk wat die beeld skep, is dié van ‘n skielike stilte na ‘n kwaai aksie op see. Daar bestaan ‘n interaksie tussen die beeld en sy ruimteplasing. Meer as een metafoor word gesuggereer. Dit vertoon in elk geval die ikoniese afbeelding van ‘n groot triomf.

Samothrake wil vandag met alle mag hulle beeld terughê uit die Louvre, net soos die Grieke hulle Parthenon uit die Britse Museum. Die eiland se burgemeester het dit al in ‘n dringende brief aangevoer, en die Griekse Adjunkminister van Buitelandse Sake het die saak so onlangs as 2013 weer aangeroer.

Soos met die Venus de Milo is daar ook vele kopieë regoor die wêreld heen van die Níkê van Samothrake gemaak. Daar is selfs een in Kaapstad (by die Senotaaf) gemaak deur die Brit Vernon March en ook een by die casino van Caesar’s Palace in Las Vegas. In die trofee van die FIFA Wêreldbeker het die ontwerper daarvan, Abel Lafleur, ook hierdie beeld gebruik.

Afsluiting van die Hellenistiese tydvak

In die latere en na-Hellenistiese tydvak het die styl van die Oudgriekse beeldhoukuns ook na die Ooste oorgewaai. Alexander die Grote het die Ooste oopgemaak, en die Romeine het hulle administratief daar gaan vestig. So het die Grieks-Boeddhistiese skulptuur in die Ooste ook sy merk gelaat, soos byvoorbeeld in Goa in Indië. Dit word toegeskryf aan Grieke wat hulle tot die Boeddhisme bekeer het en hulleself toe ook in die skulptuur laat geld het. Die Griekse styl, in afgewaterde vorm, het later selfs Japan ook bereik.

... word vervolg

Die Antieke Griekse beeldhoukuns (deel 1)

The post Die Antieke Griekse beeldhoukuns (2) appeared first on LitNet.

Inleiding

Die einddoel van oudio- en videokommunikasie is om deur mense gehoor en gesien te word. Die metings wat ontvang word, is om verskillende redes nie presies wat uitgestuur is nie, en die algemene gebruik is om daaraan te dink as sein plus ruis (die nimlike woord is ontleen aan hoe kortgolfradio gewoonlik klink). Tegnieke om die sein en ruis van mekaar te skei – bekend as gladstrykers wanneer ons uit die oogpunt van die sein dink, of filters wanneer ons uit die oogpunt van die ruis dink – is oor baie jare ontwikkel, in die eerste plek natuurlik vir oudiokommunikasie, wat al baie langer met ons is.

Ons ore en oë is egter fundamenteel verskillend uit ’n wiskundige oogpunt, omdat die oor lineêre prosesse gebruik (soos om toonhoogtes te onderskei) terwyl die oog nielineêre prosesse gebruik (soos om skerp rande en skielike bewegings te onderskei). Die tegnieke wat tradisioneel vir oudiofilters gebruik word, werk nie so goed wanneer dit sonder meer ingespan word om videosein van videoruis te onderskei nie.

Die probleem word nog erger wanneer die sein afkomstig is van meetprosesse in die fisika wat tot op die randjie van die meetbare strek, daar waar kwantummeganiese effekte ’n rol speel en Heisenberg se onsekerheidsbeginsel nie verwaarloos kan word nie, soos byvoorbeeld by Raman-spektroskopie, waar lasers gebruik word om individuele molekules waar te neem.

Vir die ontwerp van filters is dit nodig om wiskundige modelle vir sein sowel as ruis te bou. Die model vir die sein het gewoonlik ’n interpretasie binne die spesifieke toepassing (soms eers nadat die metings getransformeer is). Die model vir die ruis is eenvoudiger: blote lukrake kontaminasie. Die geskatte ruis word verkry deur die geskatte sein van die metings af te trek, waarna die ruis se onderliggende verdeling benader kan word.

Die belangrikste teoretiese hulpmiddel, naamlik die Fouriertransform, is reeds ongeveer 200 jaar lank bekend. In die geval van oudiotransmissie bestaan hierdie transform daaruit om klanke as ’n samestelling van suiwer tone van verskillende frekwensies te beskou. Dit is ’n lineêre transform – jy kan twee stelle metings apart transformeer en dan bymekaartel, of jy kan hulle eers bymekaartel en daarna transformeer, en die antwoord bly dieselfde – en dus nie so toepaslik vir ander seine as oudioseine nie. ’n Baie kort puls gee byvoorbeeld ’n baie breë band van frekwensies, terwyl ’n baie kort band van frekwensies net verkry kan word deur tone wat lank aanhou.

’n Mens kan jou afvra hoe die data dan moet lyk as jy wil hê dit moet ’n sogenaamde eiefunksie wees, d.w.s. dat die Fouriertransform dit moet transformeer na ’n replika van sigself. Die pragtige antwoord daarop is: die normaalverdeling. Dieselfde klokvormige kromme waarvolgens eksaminatore vir die matriekeksamen jaarliks besluit of die vraestel daardie jaar op standaard was, is ook die kenmerkende vorm van ’n sein wat onveranderd deur die Fouriertransform gaan.

Die gebruiklike model vir ruis is, om onder meer hierdie rede, dat dit uit onafhanklike, identies verdeelde waarnemings uit ’n normaalverdeling bestaan.

Die normaalverdeling het twee kenmerkende parameters: gemiddeld en standaardafwyking. Die gemiddeld van ruis is per definisie nul, en dus bly standaardafwyking alleen oor as die parameter wat bepaal moet word.

Met dié dat moderne metings tot by die rand van die meetbare strek, ontstaan verskeie probleme wat dikwels ’n strategieverandering vereis. Die aanname van ruis uit ’n normaalverdeling is dikwels duidelik nietoepaslik (Raman-spektroskopie lewer byvoorbeeld dikwels reusagtige opwaartse impulse in pare en redelik gereelde groot vlakveranderings), maar daarsonder het additiewe lineêre modelle nie ’n steunbasis nie. Meer plooibaarheid word vereis as ons ’n eenvoudige gladstryker wil ontwerp om ’n beduidende sein van die verswelgende ruis te skei.

Ons kyk dus verby die Fouriertransform na transforms wat nie op kontinuïteit staatmaak nie, en na funksies met ook ’n klokvorm soos die normaalverdeling, maar nie so glad nie.

Hierdie funksies staan bekend as B-latfunksies, en is ongeveer 50 jaar gelede deur die Amerikaanse wiskundige I.J. Schoenberg gedefinieer. Hulle begin by ’n vierkantpuls (oral 0 behalwe net een interval van lengte 1 waarop die funksiewaarde 1 is), daarna ’n tentfunksie (oral 0 be­halwe op twee aanliggende intervalle van lengte 1 waarop die funksie teen 45^◦ van 0 na 1 en weer terug gaan), ens., totdat dit nie meer met die oog van ’n normaalverdeling onderskei kan word nie.

Die Diskrete Pulstransform (DPT) is in 2004 bekendgestel. Dit is ’n tegniek om ’n string waarnemings as ’n som van kort en lang vierkantpulse te skryf, en kan bereken word met ’n aantal berekeninge per waarneming wat nie meer word saam met die aantal waarnemings nie. (Selfs die vinnige Fouriertransform het nie daardie eienskap nie.) Ek het egter eers ’n paar jaar daarna tot die insig gekom dat die DPT as ’n diskrete Fouriertransform gesien kan word – en die skakel tussen die DPT en die normaalverdeling is die B-latfunksies.

In die aanvanklike afleiding van die gebruik van die DPT om die standaardafwyking van data te skat, was daar ’n gaping. ’n Sekere stelling kon nie bewys word nie. Talle spesiale gevalle is bevestig, maar dit beteken nie dat dit altyd so moet wees nie.

Daardie gaping word in hierdie artikel toegestop.

Trefwoorde: latfunksies; normaalverdeling; standaard-afwyking; diskrete pulstransform

Klik hier om die volledige artikel in PDF af te laai.

The post Perspektiewe vanaf die <i>B</i>-latfunksies op die normaalverdeling, toegepas op die Diskrete Pulstransform appeared first on LitNet.

Jy word vriendelik uitgenooi na die bekendstelling van Dors deur Marinda van Zyl op 6 Junie in Bloemfontein. Gert Coetzee gaan met Marinda in gesprek wees.

The post <i>Dors</i> deur Marinda van Zyl: bekendstelling in Bloemfontein appeared first on LitNet.

Opsomming

Die afgelope twee dekades het die opbou en versterking van die navorsingskapasiteit in Suid-Afrika en internasionaal meer intens geraak, met spesifieke klem op die ontwikkeling van vaardige navorsers. ’n Vinnig veranderende navorsingsomgewing wat voortgedryf word deur globalisering, internasionalisering, tegnologiese vooruitgang en die gebruik van vernuwende metodologieë vereis nie net vaardige navorsers nie, maar meer spesifiek wêreldbekwame navorsers. Daar is nogtans min bekend oor die navorsingskennis en -vaardighede wat wêreldbekwame navorsers nodig het om betrokke te raak by navorsingsprojekte en navorsingsgemeenskappe ongeag die dissiplines en geografiese grense en om ook die verskillende kultuurgroepe binne ’n enkele nasie, soos in Suid-Afrika, na te vors. Daarbenewens spruit die bestaande literatuur oor die ontwikkeling van navorsers hoofsaaklik uit ontwikkelde lande en sluit dit selde die standpunte van die ontwikkelende wêreld in.

Om die bestaande gaping in die literatuur aan te spreek, verskaf hierdie artikel die standpunte van nege Suid-Afrikaanse beginner- sowel as ervare navorsers, soos onttrek van e-vraelyste uit die groter studie van 47 deelnemers vanuit verskillende lande. Die vraelyste was daarop gemik om (a) kennis en vaardighede aan te toon wat wêreldbekwame navorsers benodig om gehaltenavorsing te doen en (b) geleenthede en uitdagings wat verband hou met die verwerwing van hierdie vaardighede in die Suid-Afrikaanse hoër onderwyskonteks te ondersoek.

Die bevindings dui die kennis en vaardighede aan wat wêreldbekwame navorsers benodig om gehaltenavorsing te doen. Hierdie artikel skenk egter hoofsaaklik aandag aan die geleenthede en uitdagings wat verband hou met die verkryging van hierdie vaardighede in die Suid-Afrikaanse hoër onderwys. Die bevindings van hierdie studie dui voorts daarop dat die fokus op die uitbou van navorsingskapasiteit sterker klem op die voorbereiding van toekomstige navorsers noodsaak. Hoëronderwysinstellings kan dit wat hulle van wêreldbekwame navorsers verwag, oorweeg en die doeltreffendheid van hul huidige navorsingsleergeleenthede evalueer. Alhoewel die meeste van die verwagtinge van wêreldbekwame navorsers wat deur die deelnemers beskryf word, oënskynlik voor die hand liggend is, is die werklike probleem die feit dat daar in die praktyk verskeie uitdagings is wat beginnernavorsers beperk om die verwagte vaardighede te verwerf. Hierdie artikel steun op ’n klein steekproef en daarom kan die bevindinge nie veralgemeen word nie, maar dit beskik oor die moontlikheid om aan ’n wye gehoor, insluitend akademici, navorsers, nagraadse studente, navorsingspersoneel en bestuur, dieper insig te bied.

Trefwoorde: beginnernavorsers; kwalitatiewe studie; navorsingskapasiteit; navorsingsopvoeding; navorsingsvermoë; wêreldbekwame navorsers

Abstract

A South African perspective on the preparation of globally competent researchers

In the past two decades, building and strengthening research capacity have intensified in South Africa and internationally, with a particular focus on the development of skilled researchers. Higher education institutions play a vital role in preparing future researchers able to meet globalised expectations for their future careers within and outside academia. It is important to realise, however, that the way research is being done and shared is continuously being transformed. Research practices within a changing research environment encourage new ways of data collection, analysis and dissemination; communication within and between research communities; multidisciplinary and multicultural collaborations; and dissemination of research findings to non-research communities. These ongoing advances result in a demand for new knowledge, new skills as well as new approaches to research education of future researchers. A rapidly changing research environment driven by globalisation, internationalisation, technological advances and the use of innovative methodologies calls for not only competent but globally competent researchers. Yet little is known about research knowledge and competencies that globally competent researchers need in order to engage in research projects across disciplines, across geographic borders and diverse cultural groups, even within a single nation. In addition, the existing literature on the development of researchers comes mainly from developed countries and is rarely inclusive of perspectives from the developing world.

To address the scarcity of literature on this topic, this article brings perspectives of nine South African novice and experienced scholars to (a) showcase knowledge and competencies that globally competent researchers require to conduct quality research and (b) explore opportunities and challenges associated with the acquisition of these competencies in the South African higher education context.

Carving part of a larger qualitative study grounded in the interpretive approach, this article relies on the responses from an e-questionnaire completed by nine South African researchers from different higher education institutions. The participants included six professors, one postdoctoral fellow and two doctoral students, representing both genders, although not equally (three women and six men). The participants were from a broad range of educational disciplines and were all members of a Comparative Education Society in Europe. This research was narrowed to one specific discipline, that of education, with the intention of acquiring a thorough understanding of the topic under investigation. The actual preparation of researchers may vary across disciplines. Therefore, collecting data from multiple disciplines at this stage could potentially add a level of complexity that would detract from the objectives of this article. The attention to the development of doctoral students as globally competent researchers was driven by the fact that they are recognised in scholarly literature as vital to the 21st-century global knowledge economy.

The data gathered from the nine South African respondents was purposefully extracted from a larger pool of 47 international participants to inform this article. Data analysis involved reading across the nine e-questionnaires and coding text. The coding process involved generating initial codes, grouping similar codes that represented patterned responses and arriving at a more manageable number of themes. The collective perceptions of the participants are reported in three themes complemented by excerpts of participants’ responses to provide authentic illustrations of the findings.

In terms of the theoretical framework, this study was informed by a social practice perspective on learning as presented by Lave and Wenger (1991). These authors argued that learning is a process of participation in communities of practice. More specifically, it is a particular way of engagement where learners have opportunities to participate in the actual practice of experts. To that end, Lave and Wenger coined the term legitimate peripheral participation, referring to the actual process by which newcomers become part of a community of practice and gradually become full participants. Related to the focus of this article, doctoral students would have the opportunities to engage in a research community and practice of expert researchers in order to become globally competent researchers.

The findings showcase knowledge and competencies that globally competent researchers require to conduct quality research. However, most importantly, they bring attention to opportunities and challenges associated with the acquisition of these competencies in South African higher education. As is evident from the findings, knowledge, skills and values that globally competent researchers need to possess are substantial and growing. In fact, the participants identified a multitude of competencies from expertise of their own discipline and research methodologies to cultural competencies, social justice orientation and moral conduct. The findings indicate that preparing prospective researchers to become globally competent goes beyond expertise of their own field: it involves exposing novices to new perspectives in order to broaden their own worldview and to comprehend the accepted norms of diverse contexts. Besides the types of knowledge and competencies that globally competent researchers require in the increasingly complex nature of research, the participants reported current spaces and practices employed at their institutions to train future researchers, mainly doctoral students in education. Some of the listed educational opportunities equipping researchers with global competencies included research workshops, supervision and mentorship, theses, research funds, and movement of researchers across institutions and nations. The findings revealed that outside of formal spaces, such as research workshops, engagement in other learning activities also provides conditions conducive to the development of future global researchers. Although most of the expectations from globally competent researchers described by the participants may appear obvious, it is evident from the findings that in practice there are several challenges limiting the acquisition of these competencies. Some of the existing challenges and limitations participants identified at their respective institutions included lack of funding and resources to support students’ conferences; insufficient training and preparation of study supervisors and promoters; and lack of time due to high teaching workloads and high demands in terms of research productivity.

Overall, the findings suggest that higher education institutions should consider expectations of globally competent researchers and evaluate on an ongoing basis the effectiveness of their current research learning opportunities. This article provides several recommendations on how to promote effective research learning practice and address some of the challenges identified by the participants. One of the recommendations related to research learning opportunities was to create a dedicated space within a doctoral programme where novice researchers may examine themselves as researchers, examine systemic inequalities and evaluate levels of inequality or discrimination in diverse contexts. It is also of essence for young researchers to have a space where they can share their ideas and freely express their disagreements in order to learn how to deal with conflicts and allow different perspectives to co-exist. Another recommendation referred to financial challenges and encouraged institutions to evaluate their existing regulations and practices related to financial support of researchers. Some practices may be based on length of service or qualifications, determining a particular profile of a researcher who receives support. A practice inclusive of incentives for novice researchers could more effectively address their development needs.

In addition, the authors encourage future research in this area and more specifically, investigation of practices, lessons and experiences through which the competencies expected of globally competent researchers are being effectively transferred. Future studies could go beyond the field of education and rely on cross-disciplinary exploration. Although this article relies on a small sample and findings cannot be generalised, it has the potential to be informative to a wider audience, including professors, researchers, postgraduate students and research management.

It is fair to conclude that if dynamics of research are shifting along with expectations from researchers, rethinking current research education in higher education institutions is in order. In short, if South Africa aims to be globally competitive in terms of research outputs and research capacity, increased attention needs to be devoted to the preparation of globally competent researchers.

Keywords: globally competent researchers; novice researchers; research capacity building; research competence; research education; qualitative study

1. Agtergrond: navorsingskapasiteitsbou

Navorsingskapasiteitsbou is ’n ingewikkelde begrip wat reeds op verskeie wyses omskryf is. Ons verstaan navorsingskapasiteitsbou as pogings wat aangewend word om persone en instansies se vermoëns te verhoog om gehaltenavorsing te onderneem en om met plaaslike en internasionale gemeenskappe om te gaan om navorsingsbevindings te deel. Wêreldwye mededingendheid in navorsing en die daarstelling van universiteitsnavorsingsranglyste is opvallend in die hedendaagse hoëronderwysstelsels (Deem, Mok en Lucas 2008). Hul bestaan weerspieël die toenemende klem op navorsingsukses deur nasies wat vasbeslote is om ’n vernuwingsagenda na te streef (Connell 2004; Boud en Lee 2009). Hierdie klem is duidelik in die opkomende globale model (“emerging global model”) van die navorsingsuniversiteit, gekenmerk deur ’n navorsings- en navorserontwikkelingsdiepte soos nog nooit voorheen gesien is nie (Mohrman, Ma en Baker 2008).

Regoor die wêreld lê regerings toenemend klem op die belangrikheid van vernuwing en navorsingskapasiteit as noodsaaklike komponente vir die bereiking van toekomstige welvaart binne die globale kennisekonomie (kyk bv. Africa Institute of South Africa 2012; Economic and Social Research Council 2014). Kenners verduidelik dat die groter wordende globale fokus op navorsingsbevoegdheid en navorsingsproduktiwiteit uit die intrinsieke verband tussen ’n sterk kultuur van vernuwing en nasionale welvaart spruit (Chubb 2013). Om hierdie rede het regerings universiteite geleidelik begin erken as die sleutelinstrumente van nasionale mededingendheid in die globale kennisekonomie en gevolglik as verhoogde finansiële beleggings in universiteitsnavorsing en die voorbereiding van navorsers. Soos aangedui deur die Association of Commonwealth Universities (2016:2), is die lewering van gehaltenavorsing ’n kernmissie vir die meeste universiteite. Dit kan egter bereik word slegs as daar beleggings gemaak word in die ontwikkeling van diegene wat verantwoordelik is vir die navorsingsopbrengs.

Harle (2013) het in sy werk oor navorsing in Afrika-universiteite erken dat navorsingsaktiwiteite aansienlik gely het as gevolg van die befondsingsbesnoeiings. Hy het egter ook gesê dat ondersteuning van navorsing nie net begrip moet toon van finansiële behoeftes en groter getalle PhD's nie. Aandag moet ook bestee word aan die institusionele omgewings waarin akademici werk en navorsing doen. Dit sluit in die professionele ontwikkeling van navorsers, blootstelling aan nasionale en internasionale beleid, en geleenthede vir samewerking binne en oor grense.

Regerings, befondsingsinstansies en navorsingsuniversiteite wat verbind is tot die bevordering van sterk navorsingsprogramme (National Research Foundation [NRF] 2013; Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD] 2014; Ministry of Higher Education and Training 2016; Social Sciences and Humanities Research Council [SSHRC] 2016) gaan voort om verskeie aksies en regulasies in te stel om internasionale talent in ’n geglobaliseerde wêreld te trek (bv. befondsing vir internasionale nagraadse studente en postdoktorale genote; aantreklike indiensnemingspakkette en werksomstandighede vir gevestigde navorsers). Deur middel van beurse en ander vorme van befondsing verbind owerhede hulle daartoe om navorsingsuitnemendheid te bevorder en die volgende geslag bekwame navorsers en vernuwers op te lei (NRF 2016).

Hoër onderwys speel ’n sleutelrol in die opleiding van toekomstige navorsers wat aan internasionale verwagtings vir hul toekomstige loopbane binne en buite die akademie kan voldoen (L'Association Pour L'Emploi des Cadres Studies and Research Department and Deloitte Consulting Public Sector [APEC en Deloitte] 2010). Daar is egter nie veel bekend oor doeltreffende maniere om die kapasiteit vir uitnemendheid in navorsing en studie te bevorder nie (Walker, Golde, Jones, Conklin Bueschel en Hutchings 2008:151). Dit is belangrik om te besef dat die manier waarop navorsing gedoen word, voortdurend herskep word deur

the application of new methodologies, the use of powerful digital technologies, increasing international collaboration, the inclusion of multiple disciplinary perspectives and the engagement of non-academic sectors in creating and mobilizing knowledge. (SSHRS 2016)

Navorsingspraktyke binne ’n veranderende navorsingsomgewing moedig nuwe vorme van data-insameling en -verspreiding aan, asook kommunikasie binne en tussen navorsingsgemeenskappe, multidissiplinêre en internasionale samewerking, en die verspreiding van navorsingsbevindinge aan nienavorsingsgemeenskappe. Hierdie voortgesette vooruitgang lei tot die vraag na nuwe tegnieke en nuwe vaardighede onder toekomstige navorsers en nuwe benaderings tot die opleiding van wêreldbekwame navorsers. Hulle moet uiteindelik in staat wees om interdissiplinêre studies te doen en tussen geografiese grense te beweeg, asook om navorsing te doen tussen verskillende kultuurgroepe binne ’n enkele nasie, soos in Suid-Afrika en ander multikulturele bevolkings.

Rae (2005) herinner ons daaraan dat elke samelewing vaardighede en vermoëns van geslag tot geslag oordra en dat die vlak en omvang van kennis en vaardigheid wat in die huidige samelewing en die huidige navorsingsomgewing benodig word, aansienlik uitgebrei word. Trouens, navorsers funksioneer deesdae in omgewings wat verskillend is van dié van die verlede en daarom is dit noodsaaklik om uitstekende navorsing en die ontwikkeling van bekwame navorsers doeltreffend te ondersteun. Bestaande literatuur bring sekere navorsingsvaardighede en wetenskaplike kundigheid na vore wat 21ste-eeuse navorsers nodig het in ’n onderling verbonde (“interconnected”) wêreld, insluitend die vermoë om interdissiplinêr met ander navorsers te kommunikeer (Brogt 2007; APEC en Deloitte 2010), die vermoë om meertalige navorsing te verstaan en vertolk (Weijters, Geuens en Baumgartner 2013), die vermoë om internasionale befondsing te verseker (APEC en Deloitte 2010) en ’n bewustheid van konteks-spesifieke etiek (McGinn en Tilley 2012; Szostak 2013). Tog is bewyse van presies watter navorsingsgeleenthede binne hoëronderwysinstellings tot die verwerwing van hierdie vaardighede bydra, tot dusver lukraak gerapporteer.

Hierdie artikel, gebaseer op ’n kwalitatiewe ontleding, is daarop gemik om (a) die kennis en vaardighede te toon wat wêreldbekwame navorsers nodig het om gehaltenavorsing te doen en (b) die geleenthede en uitdagings verbonde aan die verwerwing en ontwikkeling van hierdie vaardighede in die Suid-Afrikaanse hoëronderwyskonteks te ondersoek.

Die uniekheid van hierdie studie is tweeledig. Eerstens, hoewel die literatuur oor die voorbereiding van wêreldbekwame onderwysers toeneem (Zhao 2010; O'Connor en Zeichner 2011; O'Sullivan en Niemczyk 2014;) asook literatuur oor die kweek van wêreldbekwame landsburgers (Andreotti en de Souza 2011; Tarc 2013 ), is geen empiriese navorsing gedoen spesifiek ten opsigte van die ontwikkeling van wêreldbekwame navorsers nie.

Literatuur wat die begrip wêreldbekwaamheid van navorsers aanraak, is skaars. Die werk van Jesiek, Haller en Thompson (2014) ondersoek wêreldwye professionele leer in ’n program vir oorsese ingenieursnavorsing. In die Suid-Afrikaanse konteks het Beckmann en Prinsloo (2015) oor die belangrikheid van internasionale bekwaamheid van navorsers op die gebied van onderwysreg geskryf, maar sonder enige empiriese navorsing. Beide artikels is insiggewend in terme van effektiewe wêreldwye leerervarings. Genoemde skrywers definieer egter nie die begrip wêreldbekwame navorsers nie, en spreek ook nie navorsingsopvoeding in die opvoedkunde aan nie. Met inagneming van die ontwikkelende navorsingslandskap wat oplossings vir uitdagings van globale verandering soek, ly dit geen twyfel nie dat alle nasies bekwame navorsers nodig het om betrokke te raak by interdissiplinêre navorsingsprojekte wat soms ook oor geografiese grense heen strek.

Tweedens is daar geen empiriese studie gevind wat die voorbereiding van wêreldbekwame navorsers in Suid-Afrikaanse nagraadse programme ondersoek nie. Daar is ’n toenemende aantal publikasies oor navorsingskapasiteitsbou van personeel (veral in gesondheidswetenskappe) en oor vennootskappe tussen ontwikkelde en ontwikkelende lande wat navorsingskapasiteit van die ontwikkelende lande bevorder (Chege 2008; Frantz, Leach, Pharaoh, Bassett, Roman, Smith en Travill 2014). Daar kon egter nie studies opgespoor word oor die beleefde ervaring rakende die doeltreffendheid van programme wat die toekomstige generasie navorsers voorberei nie. Dit is ’n belangrike beginpunt om navorsingsleergeleenthede en -uitdagings binne ’n Suid-Afrikaanse perspektief te verstaan, as verteenwoordigend van die suidelike halfrond, in teenstelling met die noordelike halfrond. Die belangrikheid om daardie kennis en vaardighede te verstaan wat wêreldbekwame navorsers nodig het, het nie net betrekking op navorsing wat in verskillende lande gedoen word nie, maar ook op navorsing wat oor verskillende kultuurgroepe heen binne ’n enkele nasie gedoen word, soos in Suid-Afrika.

2. Sleutelterminologie

Die term wêreldbekwame navorsers of globaalbekwame navorsers (“globally competent researchers”) is deur Niemczyk (2015b) ontwerp en gevestig as deel van haar nadoktorale internasionale navorsing. Die voorlopige bevindinge van hierdie groter navorsingsprojek (Niemczyk 2018) wat die ontwikkeling van wêreldbekwame navorsers ondersoek, verskaf die volgende ontwikkelende definisie vir die betekenis van ’n wêreldbekwame navorser in die onderwyskonteks:

A globally competent researcher possesses knowledge, skills, values, and attitudes necessary to conduct respectful and rigorous research in diverse contexts. Globally competent researchers are aware of a wider world, critical global issues and their impact on education in different contexts. They are committed to collaborate within multicultural and multidisciplinary settings. Globally competent researchers value diversity, social justice, and manifest intercultural sensitivity conducting and reporting research.

Volgens Niemczyk (2018) bevorder hierdie definisie nuwe maniere om te dink oor bekwame navorsers wat daartoe in staat is om gehaltenavorsing in uiteenlopende kontekste te doen en wat toegewyd is aan ’n betekenisvolle bydrae tot die globale samelewing. Die definisie kan ook as uitgangspunt dien om (a) die verwagtinge van wêreldbekwame navorsers te skets, (b) te bepaal of navorsers hulself as wêreldbekwaam beskou, (c) riglyne vir navorsingsprogramme daar te stel om beginners voor te berei op gehaltenavorsing in ’n geglobaliseerde wêreld en (d) navorsingsontwikkelingsruimtes vir praktiserende navorsers te voorsien, aangesien toekomstige wêreldbekwame navorsers slegs deur diegene wat reeds wêreldbekwame navorsers is, opgelei kan word.

Die term navorsingsopvoeding (“research education”) (Niemczyk 2015a) verwys na ruimtes, praktyke en beleide wat ontwerp is om voornemende navorsers toe te rus met die kennis, vaardighede en houdings wat hulle nodig het om gehalte etiese navorsing te doen en om plaaslik en wêreldwyd by wetenskaplike gemeenskappe betrokke te raak. Navorsingsopvoedingsruimtes (Niemczyk 2015a) verwys na navorsingsopvoedingsgeleenthede wat doktorale studente toelaat om hul navorsingskennis en –vaardighede te verbreed, asook om verantwoordelikhede wat verband hou met navorsing te ontdek. In die Suid-Afrikaanse konteks kan navorsingsopvoedingsruimtes in die doktorale programme waarop hierdie studie fokus, die volgende insluit: proefskrifnavorsing waar ’n student ’n onafhanklike studie onder toesig van een of meer promotors onderneem; navorsingsassistentskappe waar studente projekleiers in hul navorsingsprojekte help; en navorsingswerkswinkels. Dit is belangrik om daarop te let dat die organisasie en struktuur van doktorale programme van land tot land kan wissel. Daarom kan navorsingsopvoedingsruimtes in ander kontekste ook formele kursuswerk, voorbereiding van vorderingsverslae en omvattende eksaminering insluit.

3. Teoretiese raamwerk

Die teoretiese raamwerk vir hierdie studie word ingebed in ’n sosialepraktykperspektief op leer soos deur Lave en Wenger (1991) geteoretiseer is, wat aandui dat leer ’n proses van deelname in navorsingsgemeenskappe is. Lave en Wenger het ondersoek ingestel na watter soort omgewings die ideale konteks verskaf om te leer effektief te laat plaasvind. In hierdie studie was dit onder meer ons doel om te verstaan watter soort navorsingsopvoedingsruimtes die konteks bied om wêreldbekwame navorsers voor te berei. Volgens Lave en Wenger is sosiale interaksie en samewerking noodsaaklike onderdele vir leer. Die sleutelbegrip regmatige randdeelname (“legitimate peripheral participation”) (Lave en Wenger 1991) beskryf ’n bepaalde manier van betrokkenheid waar leerders deelneem aan die werklike praktyk van kundiges, en stelselmatig volwaardige deelnemers aan die praktyke van ’n gemeenskap word. Ander literatuur (APEC en Deloitte 2010; Niemczyk 2015a) ondersteun die idee van praktiese navorsingsleer en dui daarop dat dit die beste is vir studente om so spoedig moontlik by navorsingspanne en -gemeenskappe aan te sluit ten einde die nodige vaardighede te ontwikkel. Aangesien deelname aan sosiale praktyk volgens Lave en Wenger (1991) die fundamentele vorm van leer is, is dit noodsaaklik om navorsingsleergeleenthede te verstaan waar ontwikkelende navorsers kennis en vaardighede kan verkry om wêreldbekwame navorsers te word.

Dit is belangrik om te noem dat die ondersoek na die ontwikkeling van wêreldbekwame navorsers, wat ’n verskeidenheid deelnemers insluit, hoofsaaklik op doktorale programme fokus. Die fokus van hierdie werk is vernou na een spesifieke dissipline, dié van die opvoedkunde, met die doel om ’n deeglike begrip te verkry van die verskynsel wat ondersoek word. Alhoewel begrip van moontlike dissiplineverwante verskille in die ontwikkeling van wêreldbekwame navorsers tussen velde belangrik is, sou die insluiting van verskeie studierigtings in hierdie stadium moontlik ’n vlak van ingewikkeldheid meegebring het wat die bereiking van die doelwitte van hierdie artikel negatief sou kon beïnvloed het. Die werklike voorbereiding van navorsers kan wissel van die een dissipline tot die volgende.

Die aandag op die ontwikkeling van doktorale studente as wêreldbekwame navorsers is aangevoer deur die feit dat hulle dikwels as beginnernavorsers bestempel word van wie verwag word om oor te skakel van kennisverbruikers na kennisvervaardigers (Lovitts 2005). Hierdie groep navorsers word as noodsaaklik beskou vir die 21ste-eeuse globale kennisekonomie (Evans 2010). Doktorale studente moet omvattende begrip toon van die ingewikkeldheid van navorsing en moet die vermoë hê om soos navorsers te dink. Nicolas (2008:10) het doktorale studente as die toekomstige skeppers van kennis beskryf en gesê: "Researchers-in-the-making are by far the most important ‘vehicles’ for the transfer of university research to society.” Die Association of Commonwealth Universities (2016) berig dat daar beleggings gemaak moet word om die stelsels en prosesse te vestig om die navorsingskapasiteit van die instelling deur middel van sy opkomende talent te bou.

4. Navorsingsmetode

Hierdie artikel is gebaseer op ’n omvattende internasionale studie wat ontwerp is om die begrip wêreldbekwame navorser (“globally competent researcher”) te ondersoek asook die bevoegdhede waaroor ’n navorser behoort te beskik om aan multinasionale, multidissiplinêre en multisektorale projekte deel te neem. Die kwalitatiewe studie is gewortel in die interpretatiewe navorsingsbenadering:

In interpretive research, meaning is disclosed, discovered, and experienced. The emphasis is on sense making, description, and detail. Therefore, meaning-making is underscored as the primary goal of interpretive research in the understanding of social phenomena. (Given 2008:465)

Op grond van ’n doelgerigte uittreksel vanuit die e-vraelyste van ’n groter studie is hierdie artikel gebaseer op die antwoorde soos voltooi deur nege Suid-Afrikaanse beginner- en ervare navorsers in die opvoedkunde – almal lede van ’n spesifieke vergelykende-opvoedkundevereniging in Europa en komende vanuit ’n verskeidenheid Suid-Afrikaanse hoëronderwysinstellings. Die deelnemers sluit ses gevestigde navorsers, een nadoktorale genoot en twee doktorale studente in, en verteenwoordig beide geslagte, hoewel nie gelyk nie (drie vroue en ses mans). Ons beskou, vir die doel van hierdie navorsing, gevestigde navorsers as voltydse akademiese personeel met meer as vyf jaar se navorsingservaring. Die deelnemers kom uit ’n wye verskeidenheid opvoedkundige dissiplines en navorsingsbelangstellings.

Die e-vraelys het uit twee soorte vrae bestaan: vyf geslote en ses oop vrae. Die geslote vrae is ontwerp om demografiese inligting te versamel (sommige van hulle bevat voorafbepaalde keuses). Die oop vrae het ten doel gehad om deelnemers se persepsies oor die onderwerp van wêreldbekwame navorsers te bepaal. Vir die doel van hierdie artikel het die skrywers staatgemaak op die oop vrae wat die volgende kon toon: (a) kennis en bekwaamhede wat wêreldbekwame navorsers benodig om gehaltenavorsing te doen, en (b) geleenthede en uitdagings verbonde aan die verwerwing van hierdie vaardighede in die Suid-Afrikaanse hoëronderwyskonteks.

Die skrywers het die data tussen Junie en Julie 2016 met behulp van SurveyMonkey versamel. Na die verkryging van die etiekklaring asook die toestemming van die president van die vergelykende-opvoedkundevereniging waarbinne die data gegenereer is, is alle lede van die vereniging genooi om aan ’n omvattende, internasionale studie wat deur hierdie skrywers van stapel gestuur is, deel te neem. Ander lede van genoemde vereniging het nie as navorsers betrokke geraak nie; die befondsing was vanuit die Suid-Afrikaanse fakulteit; en die vereniging het nie enige direkte rol in die navorsing gespeel nie. Daar was nie enige formele loodsondersoek nie, hoewel die vraelys vooraf aan twee kritiese lesers voorgelê is en die nodige aanpassings gemaak is.

Ons het vervolgens die data wat van al nege Suid-Afrikaanse deelnemers ingesamel is, vir die doel van hierdie artikel onttrek uit die 47 deelnemers vanuit verskillende lande. Geen verdere kontak is ná die ontleding met die deelnemers gemaak nie, aangesien hulle anoniem gebly het, ooreenkomstig die aard van SurveyMonkey-e-vraelyste. Die data-ontleding het die lees van die nege oop e-vraelyste en die kodering van die teks behels wat die doelstellings van hierdie artikel aangespreek het, naamlik (a) die kennis, vaardighede en waardes wat wêreldbekwame navorsers nodig het om gehaltenavorsing te doen en (b) die geleenthede en uitdagings verbonde aan die verkryging van hierdie vaardighede. Die koderingsproses het die ontwikkeling van die aanvanklike kodes, die groepering van soortgelyke kodes volgens patrone en die daarstelling van ’n meer hanteerbare aantal temas behels (Braun en Clarke 2006).

Vir die doel van hierdie artikel rapporteer ons die gesamentlike insigte van die deelnemers aan die hand van drie verwante temas wat na vore gekom het:

1. Kennis en vaardighede wat van wêreldbekwame navorsers verwag word
2. Opvoedkundige geleenthede vir die voorbereiding van wêreldbekwame navorsers
3. Uitdagings geassosieer met die voorbereiding van wêreldbekwame navorsers.

Elke tema word aangevul met uittreksels van die deelnemers se antwoorde om oorspronklike voorbeelde van ons bevindinge te verskaf. Die mees verteenwoordigende aanhalings is gekies uit soveel deelnemers as wat moontlik was.

5. Bevindings

Hierdie afdeling word gestruktureer volgens die drie hooftemas wat uit die kwalitatiewe ontleding na vore gekom het. Die vermelde temas is gekoppel aan tersaaklike internasionale studies om die deelnemers se sienings regstreeks binne die breër literatuur te plaas en om die doelstellings van hierdie artikel aan te spreek. In die lig van die klein omvang van die steekproef word die bevindinge nie as finaal of veralgemeenbaar beskou nie, maar dit dien eerder om ’n dieper insig te verwerf.

5.1 Kennis en bevoegdhede wat van wêreldbekwame navorsers verwag word

Ons verwys na bekwaamheid as ’n samevoeging van vermoëns, begrippe, vaardighede en waardes wat ’n persoon in staat stel om doeltreffend op te tree in ’n gegewe werkruimte of omstandigheid. Volgens die deelnemers vereis wêreldbekwaamheid spesifieke kennis, vaardighede en waardes. Wat kennis betref, het die deelnemers die volgende uitgewys: kundigheid op eie terrein, bewustheid van huidige internasionale literatuur op eie terrein en verder, kennis van veelvuldige navorsingsmetodologieë en -metodes, kultuurspesifieke kennis, kennis van menseregte en etiese voorskrifte.

Soos een gevestigde navorser dit gestel het:

I am sure a globally competent researcher should demonstrate a high level of awareness and knowledge of the human rights of those in foreign settings that may become involved in his or her research. This is an ethically sound approach, and also shows the expected sensitivity for cultural differences.

Nog ’n deelnemer – ’n gevestigde navorser – het gesê:

Obviously sound knowledge and expertise in terms of research methodology is required, and the person [researcher] must have a good grounding in his/her own field. However, to engage in multinational and multidisciplinary projects, researchers also need the ability to collaborate, and transcend the boundaries of his/her field of expertise.

Die vaardighede wat vereis word om navorsing te doen, word algemeen aanvaar as noodsaaklik om sukses in ’n globale kennisekonomie te behaal (Davis, Evans en Hickey 2006). Die meerderheid van die deelnemers het die volgende vaardighede as belangrik geag: kritiese-denke-vaardighede, probleemoplossingsvaardighede, kommunikasievaardighede, tegnologiese vaardighede, kulturele sensitiwiteit en konflikoplossingsvermoë. Met betrekking tot waardes het die deelnemers aangevoer dat wêreldbekwame navorsers openheid moet toon, eties, meelewend en kollegiaal moet wees, asook sosiale geregtigheid moet bevorder en respek vir diversiteit moet hê, spesifiek ten opsigte van ander kulture en godsdienste. Hulle moet gedryf word deur ’n passie om ’n verskil in die wêreld te maak. Soos een van die deelnemers, ’n nadoktorale genoot, gesê het:

Talking about specific skills, I would list: expertise in own field, knowledge of ethical regulations and accepted norms of a given context, open mind, acceptance of diverse ideologies and that knowledge is socially constructed, respectful communication skills with different groups of people, inclusion of others (experts, nations, etc.) in complex studies, recognize own biases, monitor own decision making process, open to feedback, eager to think outside the box and beyond own discipline.

’n Ander, ervare, deelnemer het ook aandag gegee aan spesifieke deugde van wêreldbekwame navorsers: “Globally competent researchers should … [possess] honesty, integrity, collegiality, loyalty, punctuality”. ’n Doktorale student voeg by: “Globally competent researchers should have passion for field of study driven by the need to make a difference”.

Macfarlane (2010:23) vestig in sy werk oor waardes en deugde in kwalitatiewe navorsing die aandag op die deugde van navorsers as ’n manier om navorsingsetiek te verseker. Hy het verwys na deugde as aksies en gedrag gebaseer op etiese beginsels en het aangevoer dat "virtues are closely connected with human emotions and personalities. Nobody is perfect, and it is important to recognize that a virtue approach is about realizing the importance of trying to improve through practice." In sy ander werk (2004) het hy etiese verantwoordelikhede van universiteitsprofessore beskryf en verskeie deugde soos respek, sensitiwiteit en regverdigheid aangevoer, wat ook verskillende aspekte van persoonlikheid weerspieël. Macfarlane noem deugde tydlose bestanddele (“timeless ingredients”) wat goeie reflektiewe navorsers moet besit. Soos blyk uit die antwoorde van die deelnemers, glo hulle dat wêreldbekwame navorsers ook hierdie tydlose kenmerke moet besit om met integriteit navorsing te doen.

Macfarlane (2010) se argument vra ’n dieper nadenke oor watter soort gedrag, houdings en optrede as aanvaarbaar en wenslik beskou moet word onder wêreldbekwame navorsers. Aangesien ’n navorser se posisie ’n bevoorregte een is, moet daar veral aandag gegee word aan die ontwikkeling van die eerbare karakter van wêreldbekwame navorsers in hoëronderwysinstellings. In hierdie karakterbouproses kan deelname aan die sosiale praktyk, soos in die teoretiese raamwerk uiteengesit is (Lave en Wenger 1991) van besonderse waarde wees vir die ontwikkelende navorser.

Dit is noodsaaklik om op wêreldbekwame navorsers se kennis, vaardighede en waardes te fokus om te verken en te evalueer hoe nagraadse programme, senior navorsers en studieleiers hierdie vaardighede aan ’n nuwe geslag navorsers oordra. Dit is ook noodsaaklik om te verken hoe hoëronderwysinstellings en spesifieke fakulteite kundige navorsers ondersteun om hierdie vaardighede te verbeter. Volgens Cyranoski, Gilbert, Ledford, Nayar en Yahia (2011) is die idee dat universiteite ’n groot aantal doktorandi lewer wat middelmatige navorsers is, maar wel in staat is om die openbare mening te beïnvloed, nie aanvaarbaar nie. Volgens Leech (2012) is ’n moontlike rede vir die tekort aan vaardige en kundige navorsers die gebrek aan gehaltebeheer wat duidelike standaarde aan goeie navorsers voorlê om gehalte opvoedkundige navorsing te doen. In 2016 het Blade Nzimande, voormalige Suid-Afrikaanse minister van hoër onderwys en opleiding, in sy boodskap aan die Nasionale Doktorale Konferensie van die Nasionale Instituut vir Geesteswetenskappe en Sosiale Wetenskappe, soortgelyke besorgdhede uitgespreek (Ministry of Higher Education and Training 2016). Volgens hom het die uitdaging van navorsingskapasiteitsbou te make met die stadige tempo van transformasie, ontwikkelings in hoër onderwys wêreldwyd wat groter kundigheid van personeel verg, die betreklik ondergekwalifiseerde akademiese personeel en lae getalle nagraadse studente wat onvoldoende toevoer vir die werwing van toekomstige akademici beteken.

Levine (2007) se navorsing dui daarop dat die meeste programme in die VSA nie navorsers toerus met die nodige navorsingsvaardighede en -vermoëns nie. Soos afgelei kan word uit Levine se bevindinge, is die tekortkominge van opvoedkundige programme te wyte aan onvoldoende hulpbronne om voltydse doktorale studente te ondersteun, ’n gebrek aan gehaltepersoneel wat produktiewe navorsers sowel as bekwame mentors vir doktorale studente is, ’n gebrek aan streng standaarde en dubbelsinnige verwagtinge van wat doktorsgrade behels. Levine (2007:77) beveel aan: "[E]stablish effective means of quality control within the education research community and investigate doctoral programs to the extent they employ rigorous and appropriate standards."

Om die soorte kennis en bekwaamhede te verstaan wat wêreldbekwame navorsers nodig het in die toenemend gesamentlike en komplekse aard van navorsing, is slegs ’n eerste stap. Die volgende stap is om te verstaan deur watter opvoedkundige geleenthede beginnernavorsers sodanige navorsingskennis en -vaardighede verkry en verbeter. In dié verband beskryf die volgende tema die huidige situasie by die deelnemers se onderskeie instellings.

5.2 Opvoedkundige geleenthede vir die voorbereiding van wêreldbekwame navorsers

Sewe uit nege deelnemers het verduidelik dat daar baie verbeteringe by hul instellings aangebring moet word ten opsigte van die toewysing van beperkte interne befondsing en ondersteuning aan daardie navorsers wat bereid is om hul studente in navorsingsgemeenskappe te betrek.

Die volgende is die navorsingsopvoedingsruimtes en -praktyke wat deelnemers aangevoer het as noodsaaklik om navorsers met wêreldbekwaamheid toe te rus: navorsingswerkswinkels, toesighouding en mentorskap; die navorsing- en proefskrifskryfproses; die voorsiening van infrastruktuur en navorsingsfondse; die bevordering van die beweging van navorsers tussen instellings en nasies; bevordering van nagraadse studente se mobiliteit; aanmoediging om netwerke te vorm en verhoudings te bou; internasionale samewerking (gesamentlike projekte, geleenthede geskep deur internasionale kantoor); en leer by internasionale sprekers. ’n Nadoktorale genoot stel dit so:

There are several research learning spaces that have potential to be educational to doctoral students and expert researchers. Some of the spaces such as research workshops do not accommodate distant students or part-time students who work during the day. Technology is not fully utilized. Research assistantships offer wonderful spaces to learn hands-on research.

Twee aanhalings van twee gevestigde navorsers maak ook melding van navorsingsopvoedingsruimtes wat tot die ontwikkeling van navorsers kan bydra. “The postgraduate school [at my institution] provides a number of workshops, where international speakers engage on topics. The international office assists to create opportunities for collaborative research abroad.”

Net so, deel ’n ander deelnemer sy ervaring:

Crucial to successfully facilitating the maximal development of postgraduates’ research competence is very focused supervision and mentorship. We therefore invest a lot in building the capacity and effectiveness of our supervisors. Parallel to that, we create opportunities for Master’s and doctoral students to disseminate their findings in intra-faculty conferences, and to engage with visiting scholars to the faculty. They understand the importance of networking towards improved research outputs.

Bogenoemde aktiwiteite dui die huidige ruimtes en praktyke aan wat by deelnemende instellings gebruik word om toekomstige navorsers, hoofsaaklik doktorale studente in die opvoedkunde, op te lei. Die reaksies toon dat buiten formele ruimtes, soos navorsingswerkswinkels, ook betrokkenheid by ander leeraktiwiteite ’n opvoedkundige omgewing bied vir opkomende navorsers (Nicolas 2008). Toesighouding en mentorskap is gereeld genoem, asook die belangrikheid van kruiskulturele kommunikasie en mobiliteit. Een gevestigde navorser het verwys na "the educational value of young researchers accompanying their supervisors to academic conferences” waar hulle blootgestel word aan hoëvlakdiskoerse en in persoonlike kontak kom met toonaangewende navorsers in hul vakgebied.

Na aanleiding van die redenasie binne die teoretiese raamwerk van Lave en Wenger (1991:7) wat in hierdie werk aangewend word, en meer spesifiek die idee van regmatige randdeelname, leer beginnernavorsers deur aktief deel te neem aan hul navorsingsgemeenskappe. Soos deur die deelnemers aan hierdie studie gerapporteer is, kan aktiewe deelname verseker word deur studente se mobiliteit, netwerking, bou aan verhoudings, navorsingsamewerking en navorsingsassistentskappe. In sy latere werk het Wenger (1998) geskryf dat leer nie ’n aparte aktiwiteit is nie, maar eerder ’n proses is wat ingebed is in die aktiwiteite van ’n spesifieke gemeenskap: “For individuals ... learning is an issue of engaging in and contributing to the practice of communities”, en vir gemeenskappe is “learning […] an issue of refining their practice and ensuring new generations of members”.

Miller en Salkind (2002:15) meen: “[T]here are no shortcuts in becoming a competent researcher. It […] involves a great deal of time and practice in every sense of the word. An increasing number of experiences in different settings leads to enhanced competence.”

Op dieselfde noot is Lee en Roth (2003, par. 11) daarvan oortuig dat "becoming more fully engaged and becoming an expert are two sides of the same coin".

Daar is geen twyfel dat hoëronderwysinrigtings stelselmatig en doelgerig moet beplan om gehaltenavorsingsopvoeding te lewer nie. Alhoewel dit onmoontlik is om ’n uitkoms of die sukses van ’n navorser se ontwikkeling te voorspel, is dit moontlik om omstandighede te skep waaronder toekomstige wêreldbekwame navorsers kan floreer. Volgens die deelnemers skep bogenoemde navorsingsopvoeding geleenthede wat bevorderlik is vir die ontwikkeling van toekomstige wêreldbekwame navorsers. Die deelnemers se sienings strook met die literatuur (Niemczyk 2015a; Rossouw en Niemczyk 2016) oor die belangrikheid van doktorale studente se betrokkenheid by ’n navorsingsgemeenskap en hulle blootstelling aan die praktiese aspekte van navorsingsopvoeding. McWey, Henderson en Piercy (2006) redeneer dat navorsingsontwikkeling in nagraadse programme meer behels as om kursusse in navorsingsmetodes te volg en ’n proefskrif te voltooi. Dit behels ’n wye verskeidenheid opvoedkundige geleenthede waar studente hul teoretiese kennis kan verbind met en toepas op die navorsingspraktyk. Nzimande (Ministry of Higher Education and Training 2016) bevestig dat deel van ’n PhD-studie is om deel van ’n gemeenskap van navorsers te word. Hy moedig studente aan om aktief betrokke te raak by konferensies en intellektuele byeenkomste soos seminare en simposiums om van ander te leer en oefening daarin te kry om hulle eie werk voor soveel gehore as moontlik aan te bied. Ook die APEC en Deloitte-verslag (2010) ondersteun die idee van leer terwyl dit gedoen word en toon aan dat dit die beste vir studente is om so gou as moontlik by navorsingspanne aan te sluit om hul vaardighede te ontwikkel.

5.3 Uitdagings ten opsigte van die voorbereiding van wêreldbekwame navorsers

Ten einde navorsingsopvoedingsgeleenthede te bevorder, is dit noodsaaklik om bestaande uitdagings en beperkings te verstaan. Die volgende is uitdagings wat die deelnemers by hul onderskeie instellings gerapporteer het: gebrek aan befondsing en hulpbronne om studente se konferensiebywoning te ondersteun; onvoldoende opleiding en voorbereiding van studieleiers en promotors; promotors se gebrek aan samewerking met sterk navorsingsgerigte instellings; gebrek aan tyd; hoë onderrigwerksladings; hoë eise ten opsigte van publikasies; gebrek aan strategieë wat navorsers toelaat om hulself as wêreldbekwame navorsers en bydraers tot die globale kennis te beskou; en ’n gebrek aan regulasies en beleide.

’n Nadoktorale genoot stel dit soos volg:

From my perspective … more attention needs to be paid to craft regulations that are comprehensive, clear, beneficial to and protective of all involved [in research education], easily located by students and faculty, well-advertised, promoted, and updated on regular basis since the research landscape and the way we conduct research is constantly evolving. If we are valuing innovation and accept that ideas are the currency of higher education then we need to walk the talk.

Bostaande aanhaling toon die behoefte, wat die meerderheid van die deelnemers beklemtoon het, aan die regulering van navorsingsopvoedingsruimtes, byvoorbeeld ’n duidelike uiteensetting van studieleidingspraktyke wat in die opleiding van toekomstige wêreldbekwame navorsers gebruik word, ervarings wat doktorale studente as navorsers in opleiding behoort te hê, en die verwagte uitkomste in terme van navorsingskennis en -vaardighede wat beginnersnavorsers moet hê nadat hulle hul doktorsgrade voltooi het. Op hierdie stadium bestaan daar min substantiewe inligting oor die reëls en regulasies rondom navorsingsopvoedingsruimtes en -praktyke. ’n Afwesigheid van regulasies wat almal oor hul rolle, regte en verantwoordelikhede in navorsingsopvoeding inlig, lyk problematies.

Die volgende aanhalings vestig die aandag op beperkte finansies sowel as beperkte tyd om wêreldbekwame navorsers doeltreffend op te lei:

One of the main challenges is associated with the resources (financial and human) needed to facilitate effective training. Another aspect relates to timing ... there is only so much time within a doctoral program and especially part time students may have limited time to take advantage of all research learning opportunities. They might be mothers, single parents, working full-time etc. All factors to consider if we are looking for equity and inclusion in academic [research] circles and beyond. (Nadoktorale genoot)

’n Gevestigde navorser voeg by:

There is financial pressure in terms of the number of publications that is required by each academic staff member. Apart from the high load in classroom education, there is a lot of pressure in terms of the number of publications required by each academic staff member. Universities and faculties are, of course, dependent on the funding that the publications bring. These time-consuming duties can prevent thorough, focused mentoring. We are also not necessarily trained for the mentor role.

Die meeste deelnemers het beperkte befondsing, en het dus beperkte hulpbronne vir studente se navorsingsontwikkeling as ’n uitdaging genoem. Literatuur in hierdie verband dui die gebrek aan befondsing vir navorsingsentrums en hoëronderwysinstellings in Afrika aan. ’n Gebrek aan navorsingsbeurse vir studente maak dit moeilik vir gevestigde navorsers om noodsaaklike navorsing te onderneem en om studente by hul projekte te betrek.

Volgens Harle (2013) gaan die struikelblokke vir navorsing verder as blote toegang tot finansies. Die maniere waarop navorsing by instansies bestuur word deur strukture en beleide daar te stel, die bestuur van bestaande hulpbronne met die potensiaal om verdere befondsing te vind, en studieleiding aan studente is ook kritieke faktore om te oorweeg.

Hierdie beperking in befondsing dui daarop dat selfs as studieleiers toegewy is om hul studente aan die internasionale navorsingsgemeenskap bekend te stel, hulle beperk word tot interne befondsing wat toegewys word vir die navorsingsontwikkeling van nagraadse studente, of hoogs mededingende eksterne befondsing (Niemczyk 2015a). Dit is belangrik om daarop te let dat beginners se interaksie met kundige navorsers en betrokkenheid by navorsingsgemeenskappe tot die ontwikkeling van hulle navorseridentiteit bydra. Pyhältö, Stubb en Lonka (2009) is van mening dat doktorale studente hul identiteit as navorsers ontwikkel het deur hulle betrokkenheid by navorsingsgemeenskappe en deur navorsing te doen. Om dit te doen, benodig hulle geleenthede om te voel hulle behoort aan navorsingsgemeenskappe. Hierdie gevoel van “behoort” kan nie behoorlik ontwikkel word as studente se deelname beperk word nie. Die ontwikkeling van ’n navorser se identiteit deur aktiewe deelname stem ooreen met die idee van regmatige randdeelname waar ’n beginner deelneem aan die werklike praktyk van ’n gevestigde navorser en geleidelik ’n volwaardige deelnemer aan die aktiwiteite van ’n navorsingsgemeenskap word.

Nog ’n uitdaging wat in navorsing gerapporteer is, verwys na onvoldoende opleiding en die voorbereiding van studieleiers en promotors. Harle (2013) voer aan dat die hindernisse wat Afrika-universiteite verhoed om nuwe generasies navorsingstudente na vore te laat kom, gesetel is in die onvermoë van baie instellings is om hoëgehalte doktorale programme en voldoende studieleidingskapasiteit te bied. Soos in die teoretiese raamwerk aangedui, is die skep van geleenthede vir ontwikkelende navorsers veral suksesvol as dit binne ’n gevestigde praktykgemeenskap plaasvind (Lave en Wenger 1991). Dit is vir studieleiers en promotors noodsaaklik om die waarde van sodanige navorsingsleergeleenthede te verstaan. Wat onder meer verwag word, is voldoende getalle ervare personeel en ’n bereidheid om effektiewe ondersteuning te bied.

Internasionale literatuur dui aan dat daar van studieleiers verwag word om die ontwikkeling van beginnernavorsers (Strike, Anderson, Curren, Van Geel, Pritchard en Robertson 2002) te bevorder en hulle opvoedkundige geleenthede te bied. Sodoende sal hul navorsingsvaardigheidsontwikkeling en selfidentiteite as navorsers bevorder word (Grundy 2004). Sommige personeellede mag egter nie indringend genoeg oor navorsingsopvoeding en hul eie mentorskappraktyke dink nie (McGinn, Niemczyk en Saudelli 2013). Trouens, studieleiers aanvaar gereeld hul eie ervarings (as studieleiers of studente) as die norm sonder om aandag te skenk aan nuwe mentorspraktyke (Niemczyk 2015a). Diamond (2010) beskryf sy reis as mentor, wat dit wat hy by die onervare navorsers wat hy gementor het, geleer het, insluit. Dit bevestig die genoemde probleem dat pogings om ’n mentor te wees, problematies kan wees wanneer dit bloot op die mentor se eie vorige ervarings gegrond is. Hy het opvoeders en navorsers aangemoedig om na te dink oor hul persoonlike ervarings van mentorskap, en om ander en ryker vorme van mentorskap te verken, aangesien daar altyd meer as een manier is om te mentor. Hierdie voorstel ten opsigte van verskeie mentorspraktyke dui op ’n moontlike behoefte vir universiteite om sulke professionele ontwikkelingsruimtes aan navorsers te verskaf.

Die deelnemers het ook kommentaar gelewer op die druk op navorsers om te publiseer te midde van ’n hoë onderrigwerkslading, wat ooreenstem met die literatuur wat berig dat die personeel ’n ernstige tekort aan tyd ervaar weens hulle swaar onderriglading, druk om navorsing te doen en te publiseer, en baie administratiewe en diensverantwoordelikhede (Deem en Brehony 2000; Austin 2003). Dit blyk duidelik dat die uitdagings wat die deelnemers aangemeld het, sterk in ooreenstemming met die bevindinge van ander studies is. Die deelnemers se bekommernisse is dus gegrond en dit behoort ernstig in ag geneem te word.

6. Betekenis/belangrikheid van die studie

Hierdie artikel kom, soos reeds genoem, uit die ontleding van die stemme van nege Suid-Afrikaanse beginner- en gevestigde navorsers. Hul persepsies en ervarings by hul onderskeie instansies, en wyer, dui daarop dat die aandrang op navorsingskapasiteitsbou sterker klem op die voorbereiding van toekomstige navorsers noodsaak. Die bevindings dui daarop dat hoëronderwysinstellings hulle verwagtinge moet verklaar dat hulle wêreldbekwame navorsers wil lewer, en dus die effektiwiteit van hul huidige navorsingsopvoedingsgeleenthede moet evalueer.

Soos blyk uit die literatuur, soos aangehaal, verander die verwagtinge wat aan hoër onderwys en nagraadse opleiding gestel word, nie net in Suid-Afrika nie, maar wêreldwyd. Die rol van navorsing in universiteite groei en die verwagtinge van navorsers word meer kompleks. Dit is regverdigbaar om te sê dat indien die dinamika van navorsing saam met verwagtinge van navorsers ontwikkel, die herbesinning van die huidige stand van navorsingsopvoeding in hoër onderwysinrigtings noodsaaklik is. As Suid-Afrika daarna mik om wêreldwyd mededingend te wees ten opsigte van navorsingsuitsette en navorsingskapasiteit, moet groter aandag aan die voorbereiding van wêreldbekwame navorsers geskenk word. Die verbetering van navorsingsopvoeding kan ’n langtermynproses wees, maar vooruitstrewende Suid-Afrikaanse navorsingsintensiewe instellings kan nie bekostig om die opvoeding van toekomstige bydraers tot ’n kennisekonomie, die ontwikkelende navorsers, af te skeep nie.

’n Kennisekonomie berus op intellektuele vermoëns eerder as op fisieke arbeid of natuurlike hulpbronne. Kennisproduksie en dienste wat op kennisintensiewe aktiwiteite gebaseer is, word as stimuli vir ekonomiese groei en sosiale ontwikkeling beskou. ’n Belangrike element van die uitbreiding van die kennisekonomie is ’n kennisgebaseerde werksmag wat bestaan uit individue wat aan die voorpunt is met die ontwikkeling en verspreiding van nuwe idees. Ten opsigte van hierdie studie: die kennisekonomie plaas druk en verwagtinge op hoëronderwysinstellings om hoogs geskoolde navorsers en akademici voor te berei. Elke land wat staatmaak op die globale kennisekonomie, moet ’n sterk en vernuwende navorsings- en navorsingsopvoedingsomgewing bou en onderhou. Aangesien navorsers op nuwe, meer gevorderde wyses navorsing doen, moet die leerareas en -praktyke aanpas om die verkryging van progressiewe navorsingskennis, vaardighede en waardes te stimuleer. Navorsers word gedryf deur kreatiewe ondersoeke en streng intellektuele prosesse, maar navorsingsleer word gevorm deur die omgewing waarin dit uitgevoer word.

Soos vroeër gesê, word hierdie bevindinge nie as finaal of veralgemeenbaar beskou nie, maar dien dit eerder om ’n dieper insig te bied in watter kennis en vaardighede wêreldbekwame navorsers nodig het om wêreldwyd gehaltenavorsing te doen. Die deelnemers het ’n verskeidenheid vaardighede geïdentifiseer wat deur wêreldbekwame navorsers vereis word, van kundigheid oor die eie dissipline en navorsingsmetodologieë tot kulturele vaardighede, ’n sosialegeregtigheidsoriëntering en morele en etiese gedrag. Die bevindings dui daarop dat om voornemende navorsers voor te berei om wêreldbekwaam te wees, onder andere daarop neerkom om die blootstelling van beginners aan nuwe perspektiewe om hul eie wêreldbeskouing te vergroot. Die belangrikheid van die begrip van diverse wêreldbeskouings en aanvaarde norme van ’n spesifieke gemeenskap hou nie net verband met navorsing wat in verskillende lande gedoen is nie. Dit dui ook op navorsing wat tussen verskillende kultuurgroepe binne ’n enkele nasie uitgevoer word, soos in Suid-Afrika. Navorsers wat internasionale of interkulturele navorsing doen, het kulturele begrip en vertroudheid met kultuurspesifieke norme en gedrag van ’n spesifieke konteks nodig. Sodanige begrip bevorder gehaltenavorsing waar navorsers hulle studies op etiese en doeltreffende wyse uitvoer.

Geoordeel aan die deelnemers se sienings is dit duidelik dat kennis, vaardighede en waardes wat wêreldbekwame navorsers moet hê, omvangryk en steeds aan die uitbrei is. Die resultate van die studie toon voorlopig aan watter soort navorsingsleerruimtes navorsers toelaat om die nodige vaardighede te verkry. Die volgende stap sal wees om te verken deur watter spesifieke praktyke, lesse en ervarings hierdie vaardighede effektief oorgedra kan word. Die verkryging van navorsingskennis en -vaardighede kan bereik word deur middel van ’n strategiese onderrigmetode, maar ware ontwikkeling van waardes soos kulturele sensitiwiteit, deernis of integriteit vereis spasies vir besinning en kritiese ondersoek. Hierdie is, ideaal gesproke, doelmatig-ontwerpte ruimtes binne die program waar nuwelingnavorsers hulself as navorsers kan ondersoek, sistemiese ongelykhede ondersoek en vlakke van ongelykheid of diskriminasie in uiteenlopende kontekste evalueer. Bevordering van respek vir diversiteit kan bereik word deur kennis te deel oor verskillende kulture en agtergronde. Dit kan bereik word deur die kurrikulum en die leeromgewing te diversifiseer. ’n Wye verskeidenheid kursusse en werkswinkels kan aangebied word om wêreldbeskouings van verskillende tipes rassegroepe en sosiale groepe aan te bied. Kursusse moet so ontwerp word dat dit studente help (a) om te besef dat daar baie perspektiewe en standaarde is, en (b) om ontslae te raak van stereotipes en vooroordele teenoor ander etniese- en kultuurgroepe. Ander wyses om inligting oor te dra en besinning te stimuleer, sluit in films, toneelstukke en lesings, terwyl klasbesprekings ook baie effektief is. Sosialegeregtigheidswaardes kan ook oorgedra word deur die gebruik van sosialemedia-veldtogte, of demonstrasies wat die bewustheid van sosiale kwessies verhoog. Dit is ook noodsaaklik om ruimte te skep waar jong navorsers hul idees kan deel en hul onderskeie menings vrylik kan uitdruk, om onder andere te leer hoe om konflik te hanteer en hoe om verskillende perspektiewe naas mekaar te akkommodeer.

’n Belangrike aspek waarop daar gefokus moet word om die gehalte van navorsingsopvoeding te versterk, is om uitdagings wat deur deelnemers geïdentifiseer word, aan te spreek. Uitdagings soos ’n gebrek aan befondsing word nie maklik opgelos nie. Die gevolge van klein toewysings vir navorsing kan die algehele navorsingskultuur beïnvloed, insluitende toegang tot koste-intensiewe prosesse (bv. goeie taalversorging, bladgelde) of opleidingsruimtes, navorsingsdatabasisse en ander hulpbronne wat nodig is om navorsingsuitsette te lewer. Daarom moet noukeurig aandag gegee word aan die oordeelkundige beoordeling van hoe beskikbare befondsing toegeken en gebruik word. Suid-Afrikaanse universiteite moet noukeurig fokus op navorsingsgehalte en die toewysing van befondsing op die regte plekke. Die beperkte finansiële hulpbronne moet versigtig toegewys word vir navorsingsaktiwiteite, infrastruktuur en die befondsing van nagraadse studies. Aangesien die globale landskap voortgaan om sodanig te ontwikkel dat kennisekonomieë en vernuwing bevorder word, sal groter beleggings in navorsing en ondersteuning vir navorsers se ontdekkings noodsaaklik wees. Die ondersteuning van beginnernavorsers ten opsigte van mobiliteit en aktiewe betrokkenheid by navorsingsgemeenskappe is ook van groot belang. Slegs deur regmatige randdeelname in hul navorsingsgemeenskap sal hulle kundigheid kan opdoen en tot kennisproduksie bydra.

Hoëronderwysinstellings word aangemoedig om hul bestaande bepalings, beleide en praktyke met betrekking tot die finansiële ondersteuning van navorsers te heroorweeg. Sommige praktyke kan gegrond wees op die lengte van diens of kwalifikasies; dus sal hulle ’n bepaalde profiel van ’n navorser wat ondersteuning ontvang, bepaal. ’n Nuwe praktyk kan dan ingestel word om aansporings en doelwitte vir beginnernavorsers daar te stel om hul ontwikkelingsbehoeftes aan te spreek. Die instelling van ’n institusionele benadering ter ondersteuning van die ontwikkeling van wêreldbekwame navorsers kan help om die navorsingskultuur te vorm wat van waarde kan wees vir navorsers in alle stadiums van hulle loopbane. Dit kan verseker dat belowende navorsers hul motivering behou om die ontwikkeling van hul wêreldbekwaamheid en hul produktiwiteit voort te sit. Verder is daar ’n behoefte om nuwe navorsers met akademiese mentors te koppel en sodoende mentorskap in die institusionele kultuur te vestig.

Nog ’n gerapporteerde uitdaging wat versigtige aandag verdien, is die voorbereiding van studieleiers en promotors. Met die akademiese druk om te publiseer, om navorsingsfondse te vind, en ander akademiese pligte, is dit te verwagte dat mentore nie voldoende tyd kan spandeer om hul eie mentorskapsvaardighede te ontwikkel nie. Tog speel effektiewe studieleiding en mentorskap ’n sleutelrol om die volgende generasie wêreldbekwame navorsers op te lei. Die voorbereiding van studieleiers en promotors kan bereik word deur instansies wat werkswinkels en sessies aanbied wat op uiteenlopende studieleidingspraktyke en mentorstyle gefokus is. Deem en Brehony (2000) voer aan dat akademiese druk wat deur navorsers ervaar word, min tyd vir leiding aan navorsingstudente laat. Sommige mentore dra selfs van hul werk aan doktorale studente oor, wat sulke studente met selfs minder tyd vir hul eie ontwikkeling laat.

Die rol van ’n studieleier is besonder uitgebreid en daar is ’n lang lys vaardighede wat kundige navorsers nodig het om beginnernavorsers te help. Om die gehalte van toesig tydens navorsingsopvoeding aan te spreek, moet die institusionele navorsingskultuur gebaseer wees op gedeelde verantwoordelikheid. Dit beteken dat universiteite professionele ontwikkeling moet bied, en navorsers sulke geleenthede na waarde behoort te skat. Ons kan selfs verder gaan en sê dat hierdie tipe professionele ontwikkeling verpligtend moet wees om alles moontlik te doen om die maksimale impak van leiding aan potensieel wêreldbekwame navorsers te verseker.

Uitdagende tye en ingewikkelde maatskaplike kwessies dring aan op internasionale-standaard-navorsing en wêreldbekwame navorsers. Toenemende waarde word aan navorsing geheg as ’n belangrike uitset vir die hoër onderwys asook vir die breër samelewing. ’n Institusionele kultuur waar navorsingskapasiteitsbou en die ontwikkeling van wêreldbekwame navorsers voldoende vooropgestel of ondersteun word, is egter nog steeds nie ten volle gevestig nie. Hierdie artikel maak ’n sterk aanbeveling ten gunste van die ontwikkeling van opkomende, wêreldbekwame navorsers wat ’n krities-belangrike akademiese hulpbron vir die lewering van baanbrekernavorsing is.

Erkenning: Die skrywers is dankbaar teenoor die redakteur en taaladviseur van LitNet Akademies (Opvoedkunde), sowel as die anonieme keurders wie se kommentaar die artikel beduidend verbeter het.

Bibliografie

Africa Institute of South Africa. 2012. Development through knowledge. Annual report 2012–2013. http://www.ai.org.za/wp-content/uploads/downloads/2013/10/AISA-Annual-Report-2012-2013.pdf (10 November 2017 geraadpleeg).

Andreotti, A. en L.M. de Souza (reds.). 2011. Postcolonial perspectives on global citizenship education. Londen, VK: Routledge.

APEC and Deloitte (L’Association Pour L’Emploi des Cadres Studies and Research Department and Deloitte Consulting Public Sector). 2010. Skills and competencies needed in the research field: Objectives 2020. Parys, Frankryk. https://recruteurs.apec.fr/files/live/mounts/media/medias_delia/documents_a_telecharger/etudes_apec/skills_and_competencies_needed_in_the_research_field_objectives_2020/6185e35c6eef813aadaf2ee2bac10c6c.pdf (16 Oktober 2017 geraadpleeg).

Association of Commonwealth Universities. 2016. Investing in the next generation of researchers. https://www.acu.ac.uk/publication/download?publication=676 (19 Junie 2017 geraadpleeg).

Austin, A.E. 2003. Creating a bridge to the future: Preparing new faculty to face changing expectations in a shifting context. The Review of Higher Education, 26:119–44.

Beckmann, J. en J. Prinsloo. 2015. Developing educationists as globally competent education law researchers for international interdisciplinary research: A South African perspective. Thematic session at the Bulgarian Comparative Education Society conference. https://eric.ed.gov/?q=Education+AND+law&ff1=subSchool+Law&id=ED568921 (12 April 2018 geraadpleeg).

Boud, D. en A. Lee. 2009. Framing doctoral education as practice. In Boud en Lee (reds.) 2009.

Boud, D. en A. Lee (reds.). 2009. Changing practices of doctoral education. Abingdon, VK: Routledge.

Braun, V. en V. Clarke. 2006. Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2):77–101. http://dx.doi.org/10.1191/1478088706qp063oa (9 November 2017 geraadpleeg).

Brogt, E. 2007. Astronomy education: Becoming a hybrid researcher. Journal of Research Practice, 3(1), Article M2. http://jrp.icaap.org/index.php/jrp/article/view/57/82 (17 Oktober 2017 geraadpleeg).

Chege, F. 2008. Experiences of partnerships from Kenya: North-South and South-South. Norrag News, 41:104–6.

Chubb, I. 2013. Productivity, industry engagement and the PhD workforce. Keynote address for the AMSI Accelerate Australia Conference, Melbourne. Februarie. http://www.chiefscientist.gov.au/2013/02/productivity-industry-engagement-and-the-phd-workforce/ (10 November 2017 geraadpleeg).

Connell, H. 2004. Part 1: Addressing the research challenge in higher education. In Connell (red). 2004.

Connell, H. 2004. University research management: Meeting the institutional challenge. Parys: OECD.

Cyranoski, D., N. Gilbert, H. Ledford, A. Nayar en M. Yahia. 2011. The PhD Factory. Nature, 472:2769. http://www.nature.com/news/2011/110420/full/472276a.html (17 Oktober 2017 geraadpleeg).

Davis, H., T. Evans en C. Hickey. 2006. A knowledge-based economy landscape: Implications for tertiary education and research training in Australia. Journal of Higher Education Policy and Management, 28(3):231–44.

Deem, R. en K. Brehony. 2000. Doctoral students’ access to research cultures – are some more unequal than others? Studies in Higher Education, 25:149–65. http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/713696138?needAccess=true (21 November 2017 geraadpleeg).

Deem, R., K.H. Mok en L. Lucas. 2008. Transforming higher education in whose image? Exploring the concept of the “world-class” university in Europe and Asia. Higher Education Policy, 21(1):83–97.

Diamond, C.T.P. 2010. A memoir of co-mentoring: The “we” that is “me”. Mentoring & Tutoring: Partnership in Learning,18:199–209.

Economic and Social Research Council. 2014. Strategic plan 2009–2014. http://www.esrc.ac.uk/news-and-events/publications/strategic-plan/index.aspx (22 September 2017 geraadpleeg).

Evans, L. 2010. Developing the European researcher: “Extended” professionality within the Bologna process. Professional Development in Education, 36:663677. http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/19415251003633573 (21 November 2017 geraadpleeg).

Frantz, J.M., L. Leach, H. Pharaoh, S.H. Bassett, N.V. Roman, M.R. Smith en A. Travill. 2014. Research capacity development in a South African higher education institution through a north-south collaboration. South African Journal of Higher Education, 28(4):1216–29.

Given, L.M. 2008. Interpretive research. The SAGE encyclopedia of qualitative research methods. Thousand Oaks, CA: Sage.

Grundy, A.L. 2004. Learning experiences and identity development as a research assistant. Meestersverhandeling. Brock University, St. Catharines, ON.

Harle, J. 2013. Strengthening research in African universities: Reflections on policy, partnerships and politics. Policy & Practice: A Development Education Review, 16:80–100.

Jesiek, B.K., Y. Haller en J. Thompson. 2014. Developing globally competent engineering researchers: Outcomes-based instructional and assessment strategies from the IREE 2010 China Research Abroad Program. Advances in Engineering Education, 4(1):1–31.

Kiley, M. en G. Mullins (reds.). 2006. Quality in postgraduate research: Knowledge creation in testing times. Canberra, Australië: Centre for Educational Development and Academic Methods, Australian National University.

Lave, S. en E. Wenger. 1991. Situated learning: Legitimate peripheral participation. Cambridge, England: Cambridge University Press.

Lee, S. en W.M. Roth. 2003. Becoming and belonging: Learning qualitative research through legitimate peripheral participation. Forum: Qualitative Social Research, 4(2). http://www.qualitative-research.net (5 November 2017 geraadpleeg).

Leech, N.L. en L.D. Goodwin. 2008. Building a methodological foundation: doctoral-level methods courses in colleges of education. Research in the Schools, 15:1–8.

Levine, A. 2007. Educating researchers. Washington, DC: The Education Schools Project.

Lovitts, B.E. 2005. Being a good course-taker is not enough: A theoretical perspective on the transition to independent research. Studies in Higher Education, 30:137–54.

Macfarlane, B. 2004. Teaching with integrity: The ethics of higher education practice. Londen, UK: RoutledgeFalmer.

—. 2010. Values and virtues in qualitative research. In Savin-Baden en Howell Major 2010.

McGinn, M.K. 2006. New social science researchers in Canada: An ongoing research agenda. In Kiley en Mullins (reds.) 2006.

McGinn, M.K., E.K. Niemczyk en M.G. Saudelli. 2013. Fulfilling an ethical obligation: An educative research assistantship. Alberta Journal of Educational Research, 59:72–91. https://ajer.journalhosting.ucalgary.ca/index.php/ajer/article/view/1112 (25 September 2017 geraadpleeg).

McGinn, M.K. en S.A. Tilley. 2012. Research ethics on the ground: Partnerships, practices, and plans in global population health. A collective case study of ethics issues and challenges. Skripsie aangebied by Innovations in Global Health Research – Global Social Justice and the Social Determinants of Health: Setting the Course for the Future, Ottawa, ON, Oktober.

McWey, L.M., T.L. Henderson en F.P. Piercy. 2006. Cooperative learning through collaborative faculty-student research teams. Family Relations, 55:252–62. https://www.jstor.org/stable/40005334?seq=1#page_scan_tab_contents (21 November 2017 geraadpleeg).

Miller, D.C. en N.J. Salkind. 2002. Basic research design. In Miller en Salkind (reds.) 2002.

Miller, D.C. en N.J. Salkind (reds.). 2002. Handbook of research design & social measurement. 6de uitgawe. Thousand Oaks, CA: Sage.

Ministry of Higher Education and Training: Republic of South Africa. 2016. Message of support from Dr Blade Nzimande, Minister of Higher Education and Training, to the National Doctoral Conference of the National Institute of the Humanities and Social Sciences. http://www.dhet.gov.za/SiteAssets/Latest News/November 2016/Speech, NIHSS National Doctoral Conference.pdf (11 November 2017 geraadpleeg).

Mohrman, K., W. Ma en D. Baker. 2008. The research university in transition: The emerging global model. Higher Educational Policy, 21:5–27.

Nicolas, J. 2008. Researchers for tomorrow. University Affairs. http://www.universityaffairs.ca
(11 November 2017 geraadpleeg).

Niemczyk, E.K. 2015a. A case study of doctoral research assistantships: Access and experiences of full-time and part-time education students. Doktorale proefskrif. Brock-Universiteit, St. Catharines, ON.

—. 2015b. Research education: Developing globally competent researchers for international and interdisciplinary research. Thematic session at the Bulgarian Comparative Education Society conference. http://complit.ca/xiii-bces-conference-2015 (18 Junie 2017 geraadpleeg).

—. 2018. Developing globally competent researchers: International perspective. Manuskrip aanvaar vir publikasie. South African Journal of Higher Education, 32(4).

NRF (National Research Foundation). 2013. South African Research Chairs Initiative (SARChI). http://hicd.nrf.ac.za/?q=node/16 (12 Junie 2017 geraadpleeg).

—. 2014. NRF rating. http://www.nrf.ac.za/rating (10 November 2017 geraadpleeg).

—. 2016. National Research Foundation Strategy 2020. http://www.nrf.ac.za/about-nrf (12 Junie 2017 geraadpleeg).

O’Connor, K. en K. Zeichner. 2011. Preparing US teachers for critical global education. Globalisation, Societies and Education, 9(3):521–36.

OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). 2014. Promoting research excellence: New approaches to funding. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264207462-en (10 November 2017 geraadpleeg).

O’Sullivan, M. en E.K. Niemczyk. 2014. Mentoring for global competence: Teachers preparing their peers for international service learning. In Popov, Wolhuter, Skubic Ermenc, Hilton, Ogunleye en Chigisheva 2014.

Popov, N., C. Wolhuter, K. Skubic Ermenc, G. Hilton, J. Ogunleye en O. Chigisheva. 2014. Education’s role in preparing globally competent citizens. Sofia, Bulgarye: The Bulgarian Comparative Education Society.

Pyhältö, K., J. Stubb en K. Lonka. 2009. Developing scholarly communities as learning environments for doctoral students. International Journal for Academic Development, 14:221–32.

Rae, B. 2005. Ontario: A leader in learning. Report & recommendations. Toronto, ON: Queen’s Printer for Ontario. http://www.edu.gov.on.ca (13 Junie 2017 geraadpleeg).

Rossouw, J.P. en E.K. Niemczyk. 2016. Regulating research learning spaces: An ethical-juridical perspective from South African and Canadian contexts. South African Journal of Higher Education, 29(6):279–92.

Savin-Baden, M. en C. Howell Major. 2010. New approaches to qualitative research: Wisdom and uncertainty. Abingdon, VK: Routledge.

SSHRS (Social Sciences and Humanities Research Council). 2016. Advancing knowledge for Canada’s future: Strategic plan 2016–2020. Ottawa, ON: Author. http://www.sshrc-crsh.gc.ca/about-au_sujet/publications/strategic-plan-strategique-2016-eng.pdf (15 September 2017 geraadpleeg).

Strike, K.A., M.S. Anderson, R. Curren, T. van Geel, I. Pritchard en E. Robertson. 2002. Ethical standards of the American Educational Research Association: Cases and commentary. Washington, DC: American Educational Research Association.

Szostak, R. 2013. Research skills for the future: An interdisciplinary perspective. Journal of Research Practice, 9(1):V3. http://jrp.icaap.org/index.php/jrp/article/view/385/308 (10 November 2017 geraadpleeg).

Tarc, P. 2013. International education in global times. New York, NY: Peter Lang.

Walker, G.E., C.M. Golde, L. Jones, A. Conklin Bueschel en P. Hutchings. 2008. The formation of scholars: Rethinking doctoral education for the twenty-first century. San Francisco, CA: Jossey-Bass.

Weijters, B., M. Geuens en H. Baumgartner. 2013. The effect of familiarity with the response category labels on item response to Likert scales. Journal of Consumer Research, 40:361–81.

Wenger, E. 1998. Communities of practice: Learning, meaning, and identity. Cambridge, Engeland: Cambridge University Press.

Zhao, Y. 2010. Preparing globally competent teachers: A new imperative for teacher education. Journal of Teacher Education,61:422–31. http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0022487110375802 (10 November 2017 geraadpleeg).

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post ’n Suid-Afrikaanse perspektief op die voorbereiding van wêreldbekwame navorsers appeared first on LitNet.

Abstract

In the past two decades, building and strengthening research capacity have intensified in South Africa and internationally, with a particular focus on the development of skilled researchers. Higher education institutions play a vital role in preparing future researchers able to meet globalised expectations for their future careers within and outside academia. It is important to realise, however, that the way research is being done and shared is continuously being transformed. Research practices within a changing research environment encourage new ways of data collection, analysis and dissemination; communication within and between research communities; multidisciplinary and multicultural collaborations; and dissemination of research findings to non-research communities. These ongoing advances result in a demand for new knowledge, new skills as well as new approaches to research education of future researchers. A rapidly changing research environment driven by globalisation, internationalisation, technological advances and the use of innovative methodologies calls for not only competent but globally competent researchers. Yet little is known about research knowledge and competencies that globally competent researchers need in order to engage in research projects across disciplines, across geographic borders and diverse cultural groups, even within a single nation. In addition, the existing literature on the development of researchers comes mainly from developed countries and is rarely inclusive of perspectives from the developing world.

To address the scarcity of literature on this topic, this article brings perspectives of nine South African novice and experienced scholars to (a) showcase knowledge and competencies that globally competent researchers require to conduct quality research and (b) explore opportunities and challenges associated with the acquisition of these competencies in the South African higher education context.

Carving part of a larger qualitative study grounded in the interpretive approach, this article relies on the responses from an e-questionnaire completed by nine South African researchers from different higher education institutions. The participants included six professors, one postdoctoral fellow and two doctoral students, representing both genders, although not equally (three women and six men). The participants were from a broad range of educational disciplines and were all members of a Comparative Education Society in Europe. This research was narrowed to one specific discipline, that of education, with the intention of acquiring a thorough understanding of the topic under investigation. The actual preparation of researchers may vary across disciplines. Therefore, collecting data from multiple disciplines at this stage could potentially add a level of complexity that would detract from the objectives of this article. The attention to the development of doctoral students as globally competent researchers was driven by the fact that they are recognised in scholarly literature as vital to the 21st-century global knowledge economy.

The data gathered from the nine South African respondents was purposefully extracted from a larger pool of 47 international participants to inform this article. Data analysis involved reading across the nine e-questionnaires and coding text. The coding process involved generating initial codes, grouping similar codes that represented patterned responses and arriving at a more manageable number of themes. The collective perceptions of the participants are reported in three themes complemented by excerpts of participants’ responses to provide authentic illustrations of the findings.

In terms of the theoretical framework, this study was informed by a social practice perspective on learning as presented by Lave and Wenger (1991). These authors argued that learning is a process of participation in communities of practice. More specifically, it is a particular way of engagement where learners have opportunities to participate in the actual practice of experts. To that end, Lave and Wenger coined the term legitimate peripheral participation, referring to the actual process by which newcomers become part of a community of practice and gradually become full participants. Related to the focus of this article, doctoral students would have the opportunities to engage in a research community and practice of expert researchers in order to become globally competent researchers.

The findings showcase knowledge and competencies that globally competent researchers require to conduct quality research. However, most importantly, they bring attention to opportunities and challenges associated with the acquisition of these competencies in South African higher education. As is evident from the findings, knowledge, skills and values that globally competent researchers need to possess are substantial and growing. In fact, the participants identified a multitude of competencies from expertise of their own discipline and research methodologies to cultural competencies, social justice orientation and moral conduct. The findings indicate that preparing prospective researchers to become globally competent goes beyond expertise of their own field: it involves exposing novices to new perspectives in order to broaden their own worldview and to comprehend the accepted norms of diverse contexts. Besides the types of knowledge and competencies that globally competent researchers require in the increasingly complex nature of research, the participants reported current spaces and practices employed at their institutions to train future researchers, mainly doctoral students in education. Some of the listed educational opportunities equipping researchers with global competencies included research workshops, supervision and mentorship, theses, research funds, and movement of researchers across institutions and nations. The findings revealed that outside of formal spaces, such as research workshops, engagement in other learning activities also provides conditions conducive to the development of future global researchers. Although most of the expectations from globally competent researchers described by the participants may appear obvious, it is evident from the findings that in practice there are several challenges limiting the acquisition of these competencies. Some of the existing challenges and limitations participants identified at their respective institutions included lack of funding and resources to support students’ conferences; insufficient training and preparation of study supervisors and promoters; and lack of time due to high teaching workloads and high demands in terms of research productivity.

Overall, the findings suggest that higher education institutions should consider expectations of globally competent researchers and evaluate on an ongoing basis the effectiveness of their current research learning opportunities. This article provides several recommendations on how to promote effective research learning practice and address some of the challenges identified by the participants. One of the recommendations related to research learning opportunities was to create a dedicated space within a doctoral programme where novice researchers may examine themselves as researchers, examine systemic inequalities and evaluate levels of inequality or discrimination in diverse contexts. It is also of essence for young researchers to have a space where they can share their ideas and freely express their disagreements in order to learn how to deal with conflicts and allow different perspectives to co-exist. Another recommendation referred to financial challenges and encouraged institutions to evaluate their existing regulations and practices related to financial support of researchers. Some practices may be based on length of service or qualifications, determining a particular profile of a researcher who receives support. A practice inclusive of incentives for novice researchers could more effectively address their development needs.

In addition, the authors encourage future research in this area and more specifically, investigation of practices, lessons and experiences through which the competencies expected of globally competent researchers are being effectively transferred. Future studies could go beyond the field of education and rely on cross-disciplinary exploration. Although this article relies on a small sample and findings cannot be generalised, it has the potential to be informative to a wider audience, including professors, researchers, postgraduate students and research management.

It is fair to conclude that if dynamics of research are shifting along with expectations from researchers, rethinking current research education in higher education institutions is in order. In short, if South Africa aims to be globally competitive in terms of research outputs and research capacity, increased attention needs to be devoted to the preparation of globally competent researchers.

Keywords: globally competent researchers; novice researchers; research capacity building; research competence; research education; qualitative study

Lees die volledige artikel in Afrikaans: ’n Suid-Afrikaanse perspektief op die voorbereiding van wêreldbekwame navorsers

The post A South African perspective on the preparation of globally competent researchers appeared first on LitNet.

Opsomming

Die doel van hierdie artikel is om die manifestasie van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012 op twee vlakke aan te toon. Eerstens word dié verhouding op kwantitatiewe wyse deur statistiese data-ontleding aangetoon. Tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe kan op kwantitatiewe wyse gekarteer word. Die aantal digbundels wat van 1990 tot 2012 in Afrikaans gepubliseer is, is opgeteken en die aantal bundels wat tegnologiese terme en verwysings bevat, is aangetoon. Die gedigte wat van 1999 tot 2012 op LitNet verskyn het wat tegnologiese terme en verwysings bevat, is ook aangeteken. Die data word in grafieke en tabelle uiteengesit en bepaalde afleidings wat daaruit volg, word bespreek. Die motivering vir die kwantitatiewe ontleding is nie net dat dit waardevol is vir toekomstige navorsing nie, maar ook dat dit die daaropvolgende teksontleding ondersteun. Die mens-masjien-verhouding en spesifiek die tegnologiese voorwerp in die Afrikaanse poësie word op teksontledende wyse beskou. Sleutelbegrippe soos antropomorfisme, tegnomorfisme en die tegnologiese voorwerp as metafoor is belangrik om die verloop van die mens-masjien-verhouding in die Afrikaanse poësie te begryp. Die verskuiwings en ontwikkelinge wat plaasgevind het in die uitbeelding van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie in die periode 1990 tot 2012 word aan die hand van uitgesoekte gedigte beskou. Die gedigte wat betrek word, is “ode aan my televisie” (Prevot van der Merwe), “Virtual reality” (George Weideman), “e-sonnet” (Susan Smith), “kantoormasjien” (Hein Viljoen), “Gevaar / Danger / Ingozi” (Martina Klopper) en “Remote” (Aniel Botha).

Trefwoorde: Afrikaanse poësie; antropomorfisme; mens-masjien; tegnologie; tegnomorfisme; tegnologiese voorwerpe

Abstract

The manifestation of human-machine relationships in Afrikaans poetry (1990–2012): a quantitative and text-analytical perspective

This article investigates the manifestation of human-machine relationships in Afrikaans poetry on two levels. First, a quantitative analysis is done of technological terms and references to technological objects in Afrikaans poetry between 1990 and 2012. Secondly, this article will show various shifts in human-machine relationships as a theme represented in Afrikaans poetry in this period.

The quantitative analysis played an important methodological role in that it allowed me to make a meaningful and representative selection of poems for analysis. Furthermore, the quantitative analysis added to the focus and depth of the textual analysis and enriched the qualitative analysis.

The quantitative survey is of value for Afrikaans literary history because particular thematic developments and changes may also be drawn from it. Furthermore, the elaborate quantitative survey also fills a gap because similar research has not yet been conducted in Afrikaans literary studies. In addition, the survey may prove useful to future researchers planning to research other aspects of human-machine relationships.

The specific timeframe in which the research was conducted (1990 to 2012) as well as the particular selection of poems was necessary to limit the scope of the article. However, it is important to note that this limitation in no way implies the absence of human-machine relationships in the period preceding and following the selected timeframe. It is in this particular period (1990 to 2012) that a notable increase in the use of digital technological terms and themes in Afrikaans poetry is found. The chosen period is also suited to the textual analysis conducted in part 5 of this article. It includes the identifying of developments, differences and similarities regarding human-machine relationships and the representations of these relationships in the period preceding (1990 tot 1999) and following (2000 tot 2012) the turn of the millennium.

It is important to define some theoretical concepts for the purposes of specifically the textual analysis in part 5.

Kroes (1998:124) describes the concept technological object in terms of two dimensions, namely physical attributes and function. He describes the duality of a technological object as follows:

On the one hand, it is a physical object with a specific physical structure (physical properties), the behavior of which is governed by the laws of nature. On the other hand, an essential aspect of any technological object is its function. A technological object has a function, which means that within a context of human action it can be used as a means to an end. A physical object is the carrier of a function and it is by virtue of its function that that object is a technological object.

According to Kroes (124) the function of a technological object is defined by the context of use and is therefore always subject to human construction. This definition follows on what Heidegger and Ihde say about technological objects. Non-human entities, or the being of “things” that are manipulated or used, are described by Heidegger (1962:97) as “use-objects” or “tools”. Ihde (1990:31) describes “use-objects” as part of our ordinary experience of technology. According to Ihde (32) objects are bound by context and have “intentionality” or a specific purpose, and objects-in-use become the means of the experience.

Two other concepts to define are anthropomorphism and technomorphism. Simply put, anthropomorphism is the attribution of human characteristics to non-human forms (Guthrie 1993:62). Epley, Waytz and Cacioppo (2007:864–5) define it as follows:

Imbuing the imagined or real behavior of nonhuman agents with humanlike characteristics, motivations, intentions, and emotions is the essence of anthropomorphism. These nonhuman agents may include anything that acts with apparent independence, including nonhuman animals, natural forces, religious deities, and mechanical or electronic devices.

Technomorphism, originally termed megamorphism (Caporael 1986:215) is described as the attribution of machine-like characteristics to humans. Lum (2011:2) describes technomorphism as the attribution of technological characteristics to humans. Lum (5) furthermore explains that technomorphism and anthropomorphism are intertwined because the two concepts are considered opposites. “If technomorphism involves the attribution of machine-like characteristics of humans, anthropomorphism can be considered the opposite, such that it is the attribution of human-like characteristics to non-human entities” (Lum 2011:5).

In part 3 of this article I give a short summary of some of the thematic manifestations of technological objects in Afrikaans poetry before 1990. This brief historical overview gives more depth to the textual analysis following in part 5.

In part 4 the quantitative survey of technological terms and references to technological objects in Afrikaans poetry (1990 to 2012) follows. The survey was conducted by using the South African National Library’s online database as a starting point to compile a preliminary list of published anthologies in Afrikaans from 1990 to 2012.

In addition, a list of poems from the online platform LitNet was also compiled. Unfortunately, the precise publishing dates of poems especially from 1999 to 2006 are not available, and the LitNet list was therefore not included in the data analysis. The primary reason is because of the effect this would have on the validity and reliability of the data analysis.

The list of published Afrikaans anthologies includes the quantitative surveying of technological terms and references to technological objects in Afrikaans poetry from 1990 to 2012. The data analysis and results are concluded by means of graphs and tables in this article.

In part 5 the textual analysis focused on several characteristics, dimensions, differences, similarities and developments as embodied in individual and selected poems. In addition, the representations themselves and the conclusions that may be drawn from the represented human-machine relationships are investigated. The goal of the textual analysis is to present a clearer, more nuanced perspective of the representations of human-machine relationships from 1990 to 2012. The selected poems are: “ode aan my televisie” (Prevot van der Merwe), “Virtual reality” (George Weideman), “e-sonnet” (Susan Smith), “kantoormasjien” (Hein Viljoen), “Gevaar / Danger / Ingozi” (Martina Klopper) and “Remote” (Aniel Botha).

The representation of human-machine relationships from 1990 to 1999 emphasises the negative, destructive and disruptive influence of machines on human existence. A notable shift from fear, paranoia and antagonism towards the representation of more moderate human-machine relationships takes place. The relationships are characterised by acceptance of the changes brought about by machines, but also include disappointment, disillusionment and a rational awareness of technological limits.

In the representations following the year 2000 there is far less focus on the negative impact of machines. Representations in the period 2000 to 2012 indicate more complex, intertwined and multidimensional human-machine relationships than the preceding period (1990 to 1999).

In representations following 2000 the focus falls on complete integration between human and machine, wherein the human transform into a machine and experiences the world as a machine would. Representations from 1990 to 1999 indicate a blurring of boundaries and differentiations between humans and machines, although the total lifting of boundaries in representations occurs only after 2000. Total integration however, is not always represented positively. There are indications that complete integration between human and machine may have devastating consequences for humanity and that it is futile to undo the human-machine integration.

Anthropomorphism is a prominent characteristic of the representations of human-machine relationships from 1990 to 1999. Machines are portrayed rather simplistically as monstrous and evil intruders, thereby emphasising the one-dimensional distinction between humans and machines. Technomorphic representations are absent in this period; however, in the poetry following 2000 technomorfic representations have become predominant. The shift from anthropomorphism to technomorphism is one of the most important developments in representations of human-machine relationships in Afrikaans poetry. From this shift the development from initial antagonism towards a more moderate acceptance and eventually total integration with machines is clear.

The quantitative data analysis supports the finding that representation of human-machine relationships manifests in various ways. This is further supported by the multidimensional and ever-changing nature of human-machine relationships as highlighted by these representations.

Keywords: Afrikaans poetry; anthropomorphism; human-machine; technology; technomorphism; technological objects

1. Inleiding

Die ontwikkeling van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie word in hierdie artikel op twee vlakke aangetoon. Eerstens poog ek om verslag te lewer van die kwantitatiewe kartering van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012. Tweedens is ten doel om die tematiese verskuiwings ten opsigte van mens-masjien-verhoudinge soos uitgebeeld in die Afrikaanse poësie in dieselfde periode aan te toon.

Die kwantitatiewe kartering van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012 speel ’n belangrike metodologiese rol omdat dit die tersaaklike en verteenwoordigende keuse van gedigte moontlik gemaak het. Hierbenewens het dit bygedra tot gefokuste teksontledende verkennings en onderskraag die kwantitatiewe ondersoek die kwalitatiewe teksontledings wat daarop volg.

Die kwantitatiewe kartering is van literêr-historiese belang omdat spesifieke tematiese ontwikkelinge en verskuiwings hieruit afgelei kan word. Verder vul die uitgebreide kartering ’n navorsingsleemte, omdat soortgelyke ondersoeke nog nie in Afrikaanse poësienavorsing onderneem is nie. Dit baan die weg vir navorsers om toekomstige navorsing oor ander aspekte van mens-masjien-verhoudinge of die tematiese manifestasies van tegnologie in die Afrikaanse poësie te onderneem. In dié opsig dien die saamgestelde lyste as ’n nuttige verwysingsbron.

Die spesifieke en afgebakende tydsraamwerk (1990 tot 2012) en die seleksie van spesifieke gedigte is noodsaaklik om die omvang van die ondersoek te beperk. Dit impliseer egter nie die afwesigheid van mens-masjien-verhoudinge in periodes vóór of ná die afgebakende periode nie. Dit is egter tydens die periode 1990 tot 2012 dat ’n duidelike toename in die tematiese ontginning van veral digitale tegnologie in die Afrikaanse poësie plaasvind. Die gekose periode is verder geskik vir die teksontleding wat in afdeling 5 gevolg word. Dit behels die identifisering van verskuiwings, ooreenkomste en verskille in terme van mens-masjien-verhoudinge én die representasies hiervan tussen die periode vóór (1990 tot 1999) en ná (2000 tot 2012) die millenniumwending.

2. Literatuuroorsig en omskrywing van sleutelbegrippe

Viljoen (2005:178) bestudeer subjektiwiteit en die rol van tegnologie in identiteitsvorming in gedigte van Nijhoff, Van Wyk Louw en Castelyn. Hy identifiseer dat die verhouding tussen mens en tegnologie in die digkuns ter sprake kom, maar dat “net ’n handjievol gedigte wat spesifiek kubertegnologie tematiseer” voorkom. Viljoen (2005:177) dui verder die aktuele aard van mens-masjien-verhoudinge soos volg aan: “[D]ie kwessie van die verhouding tussen mens en masjien is hoogs aktueel in ’n wêreld waarin ons toenemend afhanklik word van masjiene en die grens tussen mens en masjien voortdurend vervaag.”

De Beer (2005:126) laat hom soos volg uit oor die belangrikheid van Viljoen (2005) se navorsingsbydrae:

Viljoen werk na aanleiding van enkele bydraes uit die Afrikaanse poësie ’n relevante en oorspronklike bydrae uit oor identiteit en die kubermens. [Hy] maak die pad oop vir die moontlikheid en noodsaaklikheid van indringende debat oor ’n nuwe mensbeeld en die uitdaginge wat daarmee verband hou.

Met spesifieke verwysing na Eveleen Castelyn toon Ohlhoff (2015:494) aan dat sekere temas by herhaling in Castelyn se poësie voorkom:

So verwys skrywers byvoorbeeld na die menslike kondisie en menslike en persoonlike ervarings, die mens gekwel en bedreig deur pyn, siekte, ouderdom en vervreemding, die geroetineerdheid van die woonstelbestaan en die stadslewe, en die belewenisse in die gesin.

Verder noem Ohlhoff (494) dat mens ander temas, soos gesins- en religieuse waardes, (oorlogs)geweld, sosiale probleme, afskeid en skeiding en die rol van die wetenskap en tegnologie kon byvoeg. Hy sonder spesifiek die tegnologiemotief in die bundel Kubermens (1999) uit.

Ohlhoff (502) wy in sy profiel oor Castelyn ’n hele afdeling aan tegnologie. Na aanleiding van ’n aanhaling van Forbes (2000) voer Ohlhoff (502) aan dat wetenskap die dominante kultuurmag in die 20ste eeu geword het en dat dit poësie se onderwerpsveld aansienlik uitgebrei het. Hy erken (503) dat dié onderwerpsveld van natuurwetenskap en tegnologie mettertyd ’n al groter rol in Castelyn se werk speel.

Viljoen (2010) bied ’n bestekopname van die onlangse Afrikaanse poësie waarin hy melding maak van “groot avonture” in die poësie. Die avontuur van moderniteit beskryf Viljoen (2010:184) as ’n vergestalting van “die ideaal van vooruitgang deur die rede en die wetenskap, veral deur tegnologie en tegnologiese ontwikkeling”. Hy sonder ’n gedig van Carl Mischke uit (“Lanseerprogram: Apollo I”) om die avontuur van moderniteit te beskryf. Hy wys op hoe die gedig “die oormoedige vertroue in tegnologie” ontmasker (184). Die postmoderne avontuur sluit fragmentering van die self in en bevraagteken vooruitgang en die idee van moderniteit wat aansluit by die avontuur van moderniteit (185).

Odendaal (2010) bied ’n oorsig van die belangrikste tendense in Afrikaanse poësie van 2000 tot 2010 en wys spesifiek op die uitwerking van digitale tegnologie op die uitgewersbedryf. Die tendense in die poësie wat hy aanraak, sluit egter nie tegnologie of die mens-masjien-verhouding as tema in nie. Viljoen (2011:17–34) gee ’n bestekopname van die Afrikaanse poësie van 2000 tot 2009. Sy sonder liggaamlikheid, die omgewing, dood, familiesake en intertekstuele verbande as die belangrikste tematiese fokusse uit.

’n Aantal studies is onderneem oor die impak van tegnologie op die uitgewerswese, en die resepsie en verspreiding van literatuur in ’n digitale omgewing. Dié studies besin oor die publikasie van poësie op die internet, maar daar is geen verwysings na die poësie self nie. Venter (2006) en De Wet (2003) bestudeer die ontstaan van e-publikasies, terwyl Adendorff (2003) spesifiek die resepsie en verspreiding van debuutdigbundels teen die millenniumwending en die toename in elektroniese produkte ondersoek. Kleyn (2008) bespreek boekpublikasies en aktiwiteite rondom Afrikaanse poësie soos verteenwoordig by kunstefeeste, in radioprogramme en op webtuistes. Die rol van tegnologie as tematiese gegewe in die poësie word egter nie in hierdie studies bespreek nie.

Vir die doeleindes van hierdie artikel is dit nodig om ’n aantal sleutelbegrippe te omskryf, omdat dié begrippe tematies en struktureel aansluit by die teksontledende fokus op representasies van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie.

2.1 Tegnologiese voorwerp

Kroes (1998:124) omskryf die begrip van ’n tegnologiese voorwerp in terme van twee dimensies, naamlik fisiese eienskappe en funksie. Hy verduidelik die tweeledige aard van ’n tegnologiese voorwerp soos volg:

On the one hand, it is a physical object with a specific physical structure (physical properties), the behavior of which is governed by the laws of nature. On the other hand, an essential aspect of any technological object is its function. A technological object has a function, which means that within a context of human action it can be used as a means to an end. A physical object is the carrier of a function and it is by virtue of its function that that object is a technological object.

Kroes (124) wys verder daarop dat funksie afhanklik is van die spesifieke gebruikskonteks van die tegnologiese voorwerp. Volgens hom (124) behels dit altyd ’n konteks van menslike handeling wat impliseer dat die funksie van ’n tegnologiese voorwerp ’n menslike of sosiale konstruksie is. Derhalwe is ’n tegnologiese voorwerp beide ’n fisiese én ’n menslike/sosiale konstruksie (124).

Bogenoemde beskouing sluit aan by dié van Heidegger en Ihde. Niemenslike entiteite of “dinge” wat gemanipuleer of gebruik word, word deur Heidegger (1962:97) as “gebruiksobjekte” of “gereedskap” beskryf. Ihde (1990:31) omskryf “gebruiksobjekte” weer as deel van ons alledaagse belewing van tegnologie. Ihde (32) onderskei drie kenmerke van voorwerpe wat nou aansluit by Kroes (1998) se omskrywing van ’n tegnologiese voorwerp. Volgens Ihde (32) se fenomenologiese beskouing is voorwerpe konteksgebonde, beskik dit oor “intensionaliteit” of ’n spesifieke doel en is gereedskap-in-gebruik die middel tot belewing.

2.2 Antropomorfisme

Eenvoudig gestel is antropomorfisme die toekenning van menslike eienskappe aan niemenslike vorme (Guthrie 1993:62). Die omvattende aard van niemenslike vorme word soos volg deur Epley, Waytz en Cacioppo (2007:864–5) aangetoon:

Imbuing the imagined or real behavior of nonhuman agents with humanlike characteristics, motivations, intentions, and emotions is the essence of anthropomorphism. These nonhuman agents may include anything that acts with apparent independence, including nonhuman animals, natural forces, religious deities, and mechanical or electronic devices.

Verder voer Aggarwal en McGill (2007:468) aan dat menslike eienskappe aan die natuurlike wêreld én voorwerpe toegeken kan word. Konkrete voorbeelde van die toekenning van menslike eienskappe aan voorwerpe is om ’n motor as lojale metgesel te beskou en dit selfs ’n naam te gee, of om rusie te maak met ’n rekenaar of enjin wat onklaar raak (468).

Dit is belangrik om kennis te neem van die redes vir antropomorfisering. In dié opsig som Aggarwal en McGill (469) die redes vir antropomorfisering ter aansluiting by Guthrie (1993:64–5) soos volg op: Eerstens bied dit vertroosting aan mense en vul dit spesifieke leemtes, deurdat mense verhoudings met niemenslike entiteite opbou (469). Tweedens is dit ’n manier om die wêreld beter te verstaan, omdat mense deur die toekenning van menslike eienskappe aan niemenslike entiteite die onbekende beter kan begryp (469). Derdens behels dit ’n kognitiewe en perseptuele strategie wat hulle soos volg verduidelik: “[A]nthropomorphizing may be seen as a cognitive and perceptual strategy akin to making a bet that the world is human-like: a bet that has more upside than downside risk” (469).

2.3 Tegnomorfisme

Die verskynsel tegnomorfisme is aanvanklik meganomorfisme (Caporael 1986:215) genoem en word beskryf as die toekenning van masjien-eienskappe aan die mens. Lum (2011:2) beskryf tegnomorfisme as die toekenning van tegnologiese eienskappe aan die mens. Lum wys daarop dat nog net ’n handjievol studies tegnomorfisme in enige vorm genoem het:

It has been seen in the science fiction genre with countless characters in movies and books that are described in terms of their mechanical nature. For example, a series of commercials have been produced for the Droid cell phone in which a human using the phone is transformed into a cyborg while using the device. From a scientific perspective, however, technomorphism is something that researchers have been slow to investigate.

Lum (5) verduidelik dat tegnomorfisme en antropomorfisme verweef is, omdat die twee begrippe in ’n teenstellende verhouding tot mekaar staan. As antropomorfisme die toekenning van menslike eienskappe aan niemenslike entiteite beteken, dan behels tegnomorfisme die toekenning van masjinale eienskappe aan die mens (5).

3. Tegnologiese voorwerpe in die Afrikaanse poësie vóór 1990: enkele literêr-historiese en tematiese manifestasies

Dit is vir die doeleindes van hierdie artikel belangrik om kennis te neem van enkele literêr-historiese en tematiese manifestasies van tegnologiese voorwerpe in die Afrikaanse poësie vóór 1990. Dit sal meer reliëf gee aan die teksontledende bestudering van representasies van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012.

3.1 Vroeë representasie van ’n tegnologiese voorwerp

Een van die vroeë Afrikaanse gedigte wat inspeel op latere tegnologiese ontwikkelings en die aanbreek van massamedia is “Draadlose wiegeliedjie” van Eugène Marais wat in 1926 in Die Huisgenoot verskyn het. Dit is ’n vroeë literêre representasie van ’n moderne tegnologiese voorwerp in die kleiner huishoudelike ruimte waarin dit ’n aktiewe rol in menslike belewing speel. Derhalwe funksioneer die tegnologiese voorwerp in “Draadlose wiegeliedjie” nie as ’n blote verwysing of ruimtebeskrywing nie, maar verkry dit ’n interpretatiewe waarde in die gedig.

In die gedig gebruik die ouers van ’n baba die draadloos en jazzmusiek om die kind aan die slaap te sus:

Slaap, Babetjie, doedoe gerus deur die nag,
want om jou gedurig hou Engeltjies wag.
Slaap soet na die himne van draadloos J.B.:
          “I want to be happy” en “Take me to tea”.

Ohlhoff (2016:43) noem dat “Draadlose wiegeliedjie” ’n wrang ironiese siening is van ’n baba wat nie deur sy ouers aan die slaap gesing kan word nie, maar wel deur die draadloos. Die ouers gebruik hierdie tegnologiese voorwerp as hulpmiddel wat bepaalde voordele inhou: “Toe Mammie en Pappie nog babetjies was,/ had hulle geen keuse van Foxtrot of Jazz,/ nooit had hulle voorregte, Liefling, soos jy.”

Die verwysings na “J.B.” en “C.T. Nujaar” (kyk die uittreksel verder af) is verwysings na die eerste radiostasies in Suid-Afrika. Die eerste uitsendings vind van November 1923 in Johannesburg plaas toe danskonserte deur die Suid-Afrikaanse Spoorweë uitgesaai is. Die eerste professionele radiostasie, genaamd J.B. Calling, het vanuit die Stuttafordsgebou in Johannesburg begin uitsaai en kort daarna het Kaapstad en Durban gevolg (SAUK 2011:144). Teen 1924 het betreklik min Suid-Afrikaanse huishoudings ’n radiotoestel (“draadloos”) besit en daarom is die sprekers in “Draadlose wiegeliedjie” deeglik bewus van hoe bevoorreg hul kind is om na draadloosmusiek te kan luister.

Die publikasiedatum van die gedig (1926) en ’n aantal verwysings roep die tydgees van die 1920’s op wat in die Amerikaanse kultuur die “Roaring Twenties” genoem is. Dumenil (2007:5) beskryf die 1920’s as die “era of wonderful nonsense”. Volgens Dumenil (5) is die gretigheid na vooruitgang en die skep van massakultuur via radio, films, advertensies en verbruikersgoedere kenmerke van hierdie dekade. Die verwysings na “foxtrot” en “jazz” dui op hierdie kenmerke.

Die SAUK (2011:144) dui aan dat draadloostoestelle rondom 1924 in min huishoudings voorgekom het en mense gevolglik radiopartytjies gehou het. Die slotstrofe speel hierop in:

Slaap soet, Lief’ Kaboutertjie, soet deur die nag,
jou ogies is toe, net jou lippies wat lag,
want Pappie’s ’n Jakkals en Mammie ’n “Blaar”,
maar die program is “J.B.” en “CT. Nujaar”.

Dit is ’n moontlikheid dat die ouerpaar ’n radiopartytjie hou of een bywoon. “Nujaar” dui moontlik daarop dat dit Oujaarsaand is en die ouers gereed maak om dit te vier, en daarom die kind aan die slaap moet sus. Die benamings “Jakkals” en “Blaar” word in die 1933-uitgawe van Marais se Versamelde gedigte onderskeidelik verklaar as “Een wat in die nag rondloop” (Jakkals) en “Scoria=gifblaar” (Blaar) – verdere toespelings op die “wonderful nonsense” van die 1920’s.

Dit is opvallend dat daar reeds in 1926 ’n voorbeeld van ’n tegnologiese voorwerp as hulpmiddel wat menslike belewing binnedring, voorkom. In die volgende onderafdeling word die tegnologiese voorwerp as metafoor kortliks bespreek.

3.2 Die tegnologiese voorwerp as metafoor

Dit is van belang om kennis te neem van ’n paar vroeë voorbeelde waar tegnologiese voorwerpe as metafore gebruik word.

In die reeds vermelde omskrywing van die begrip tegnologiese voorwerp is aangedui dat ’n tegnologiese voorwerp ’n fisiese én sosiale konstruksie is (Kroes 1998:124). Met spesifieke verwysing na die Afrikaanse poësie kan dit ook as ’n literêre konstruksie beskou word. Die literêre skepping van die tegnologiese voorwerp word as metafoor in die Afrikaanse poësie uitgebeeld.

In hierdie kort oorsig word op drie vroeë metaforiese toepassings van die tegnologiese voorwerp in die Afrikaanse poësie vóór 1990 gewys.

In “Ballade van die Grysland” (Negester oor Ninevé, 1947) van D.J. Opperman dien tegnologiese voorwerpe as metafore van vervreemding in die stad:

Draaisae gil en in my ore
klink die geklets van beitels,
die geneul van swart motore.

Verdere verwysings na tegnologiese voorwerpe is “neonligte”, “Pennieslotmasjien” en “mallemeul” wat ook metafories aangewend word om die spreker se ontnugtering met die stedelike bestaan te beklemtoon. Verder word tegnologiese voorwerpe in hierdie gedig in verband gebring met die spreker se konstante angs (“die vrees – die rekenmeester kom”) en geleidelike disintegrasie van sy siel. Enersyds beangs die stad en sy tegnologiese voorwerpe die spreker; andersyds dien dit as metafoor vir die spreker se beangstheid. In die slotstrofe dien tegnologiese voorwerpe weer eens as metafore van die absurde en verstrikkende stadsruimte:

Blinkpapier, mallemeul en wiel,
’n laphaas en ses honde
om en óm ... die dun spil van die siel.

Tegnologiese voorwerpe dien ook as metafore van groter magte (soos die dood) waaraan die mens uitgelewer is. In N.P. Van Wyk Louw se gedig “Renboot” (13) wat in die bundel Gestaltes en diere (1942) verskyn, is die renboot ’n metafoor van magte buite die spreker se beheer:

My boot skiet rasend oor die see,
die vrees vlieg soos ’n wit voël mee:
Moet hy nie sink as hy gaan staan?
(iets donkers gryp-gryp onderaan).

In Opperman se “Man met flits” (8) uit die bundel Negester oor Ninevé (1947) is die flits (as tegnologiese voorwerp) metafories van die digter se denke en bewussyn. Die flits (as die spreker se gereedskap) is slegs in staat om enkele plekke tydelik te verlig voordat die duisternis oorneem. Die flits as tegnologiese voorwerp is dus metafories van die mens se onmag om hom teen groter magte te beskerm.

Tegnologiese voorwerpe dien ook as metafore van digterskap. N.P. Van Wyk Louw se gedig “Die beiteltjie” (35) uit Nuwe verse (1954) is belangrik omdat die beitel as gereedskap van die mens (digter) eienskappe kry waaroor dit nie normaalweg beskik nie. Die beitel as metaforiese gereedskap van die digter om kuns te skep dien as voorloper tot latere gedigte waar die tikmasjien (gedigte van Wessel Pretorius en Antjie Krog) en die rekenaar of woordverwerker (vgl. Ronel de Goede, Joan Hambidge en Daniel Hugo) as digterlike metafore optree.

Dit sluit ook aan by Loftus Marais se beskouing van digterskap in die eerste dekade van die nuwe millennium. In dié verband gaan dit spesifiek om sy gedig “Die digter as rockstar” (40) uit Staan in die algemeen nader aan vensters (2008), waarin hy afkeurend na Van Wyk Louw se “beiteltjie” verwys:

ek het nie ’n beiteltjie nie
ek het ’n fokken lugdrukboor.

Hambidge (2009b:4) noem dat Marais afreken met die Afrikaanse poësietradisie, maar dit ook terselfdertyd bestendig. In dié opsig is dit belangrik dat die “lugdrukboor” in die Marais-gedig as metafoor van literêre vooruitgang funksioneer in teenstelling met die “beiteltjie” wat as metafoor van digterlike stagnering dien. Hier geskied dus ’n soort metaforiese oordrag om veranderinge in literêre opvattinge aan te toon.

3.3 Die antropomorfisering van tegnologiese voorwerpe

Soos reeds vermeld, behels antropomorfisering die toekenning van menslike eienskappe aan niemenslike entiteite en ten opsigte van tegnologiese voorwerpe vind antropomorfisering ook plaas deur menslike eienskappe aan tegnologiese voorwerpe toe te ken. Antropomorfiese uitbeeldings van mens-masjien-verhoudinge is sterk aanwesig in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2000. Ten einde hierdie soort uitbeeldings in ’n wyer literêr-historiese konteks te plaas, is dit nodig om kennis te neem van vroeë voorbeelde.

Elisabeth Eybers se gedig “Wekker” (20) wat in die bundel Die helder halfjaar (1956) verskyn, handel oor ’n huishoudelike voorwerp wat die spreker se lewe binnedring. In “Wekker” is dit egter die antropomorfisering van die tegnologiese voorwerp wat opval:

Oordag staan hy geduldig op sy pos,
maar saans het ek die lig skaars afgedraai
of rats begin sy dirigeerstok swaai
en bars al sy sersantastrantheid los.

Die spreker ken menslike eienskappe toe aan die wekker wanneer die spreker daarna verwys as ’n sersant met ’n dirigeerstok. Die gebruik van die persoonlike voornaamwoorde “hy” en “sy” versterk die antropomorfiese uitbeelding van die tegnologiese voorwerp. Die wekker orden en reguleer die spreker se lewe op meganiese wyse en dit is duidelik dat die spreker bewus is van die masjien se indringing in haar lewe.

Dié indringing is belangrik, omdat dit aansluit by latere uitbeeldings van tegnologiese voorwerpe in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2000. Gedurende hierdie periode word tegnologiese voorwerpe met vrees geassosieer en val die fokus prominent op die bedreigende en vernietigende aard van tegnologiese voorwerpe. Goeie voorbeelde hiervan is aanwesig in Eveleen Castelyn se bundel Kubermens (1999) waarin veral die rekenaar as ’n bedreigende tegnologiese voorwerp uitgebeeld word.

Peter Blum se twee gedigte “Die wekker I” (12) en “Die wekker II” (37) uit Enklaves van die lig (1958) sluit weer aan by “Wekker” van Eybers. Ook in die Blum-gedigte is sprake van antropomorfisering. Die volgende is spesifieke voorbeelde van waar menslike eienskappe aan die wekker toegeken word: “sy smoel”, “waag hy kraai”, “keel afsny” en “weerlose wekker swyg”. In beide gedigte (soos in die Eybers-gedig) versterk die herhaaldelike gebruik van “sy” en “hy” die antropomorfiese uitbeelding van die wekker.

Verdere voorbeelde van antropomorfisering van tegnologiese voorwerpe is in die digkuns van Pirow Bekker aanwesig. In dié opsig is gedigte soos “Aanpaksel” (7), “Ougees” (12) en “Domkrag” (13) uit sy bundel Die klip sing (1965) ter sake. In dié gedigte word menslike eienskappe onderskeidelik aan ’n ketel, ’n windpomp en ’n domkrag toegeskryf. In die gedig “Ougees” word die windpomp byvoorbeeld as “ylhoofdig”, “’n wakker windblom” en “kermend” beskryf.

3.4 Eerste spore van die rekenaar as tegnologiese voorwerp

Daar is so vroeg as die middel-1970’s enkele gedigte in die Afrikaanse poësie wat na die rekenaar verwys. Dit is van belang om hiervan kennis te neem, omdat die rekenaar (en ander vorme van digitale tegnologie) ’n prominente gegewe in die representasies van mens-masjien-verhoudinge van 1990 tot 2012 is.

Pirow Bekker se “Kameraad” (62) verskyn in 1975 in die bundel Toekomstige betrekkinge, nog voordat tuisrekenaars kommersieel beskikbaar was. In dié opsig is George Weideman se gedig “Ek het vir my ’n komper bestel” (49) uit die bundel Hoera, Hoera die ysman (1977) ook ’n goeie voorbeeld (die skryfdatum van die gedig word as 1970 aangedui). Die gedig beeld die spreker se fantasie uit om ’n “komper” (tuisrekenaar) te besit, wat van 1970 tot 1977 nie moontlik was nie.

4. Die kwantitatiewe kartering van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe in die Afrikaanse poësie (1990–2012)

Die Nasionale Biblioteek van Suid-Afrika (NLSA) se aanlyn databasis is as vertrekpunt gebruik om ’n aanvanklike lys van gepubliseerde Afrikaanse digbundels van 1990 tot 2012 saam te stel.

Hierbenewens is gedigte op die aanlyn platform LitNet verreken. Al die gedigte wat van 1999 tot 2012 op LitNet gepubliseer is, is gekontroleer. LitNet se argiewe word in twee geskei. Argief 1 (OuLitNet, oulitnet.co.za) bevat gedigte van 1999 tot 2006 en Argief 2 (argief.litnet.co.za) bevat gedigte van 2007 tot 2012. Al die gedigte is alfabeties volgens skrywersname nagegaan om tersaaklike enkelgedigte wat op die webwerf gepubliseer is, te lys. Die presiese verskyningsdatums van gedigte word veral in Argief 1 (1999–2006) nie aangetoon nie en daarom word die LitNet-gedigtelys nie by die data-ontleding ingesluit nie. Die hoofrede hiervoor is om die betroubaarheid en akkuraatheid van die data-ontleding te verseker.

Die gepubliseerde bundels is op ’n stelselmatige wyse gekontroleer. Gedigte wat tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe bevat, is geïdentifiseer. Dié terme en verwysings is volgens gedigtitels soos wat dit chronologies in bundels verskyn, gerangskik.

Vir die doeleindes van die kwantitatiewe kartering verwys tegnologiese voorwerp na enige bestaande voorwerp wat deur moderne tegnologiese ontwikkeling (d.w.s. masjien-, elektroniese, digitale en kubertegnologie) tot stand kom en deel vorm van die hedendaagse mens se tegnologiese leefwêreld.

4.1 Bundellys: gepubliseerde digbundels van 1990 tot 2012

Ter wille van toeligting oor die samestelling van die bundellys (gepubliseerde digbundels van 1990 tot 2012) is die volgende verklarings belangrik. In die kolom “Tegnologie” word die manifestasie (aanwesigheid) van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe met ’n “Ja” of “Nee” aangedui, om aan te toon of dié verwysings voorkom of nie. Onverkrygbare bundels word as “Nie gelees” aangedui. Die woord “Uitgesluit” verwys na bundels wat wel gelees is, maar buite die bestek van die kartering (en data-ontleding) val. Een rede hiervoor is dat versamelbundels dikwels voorheen gepubliseerde gedigte bevat wat die geldigheid en betroubaarheid van die data-ontleding sou beïnvloed.

Die kolom “Bladsynommers” verwys na die bladsynommers van gepubliseerde gedigte waarin tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe voorkom. Die bladsynommers word volgens die volgorde van verskyning in die tersaaklike bundel gelys. In ooreenstemming hiermee word elke gedigtitel in die volgende kolom (“Gedigte”) gelys en deur ’n komma (,) gevolg om die volgende gedig aan te dui. Die kolom “Tegnologiese voorwerpe en terme” stem ooreen met die vermelde bladsynommers en gedigtitels. Die spesifieke terme wat in elke gedig voorkom, word met ’n komma (,) geskei vir terme in dieselfde gedig, en met ’n kommapunt (;) om die volgende gedig aan te dui.

4.2 Data-ontleding

Die saamgestelde bundellys van gepubliseerde Afrikaanse digbundels omvat die kwantitatiewe kartering van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012. Dié kartering is aan statistiese data-ontleding onderwerp en die resultate hiervan word in die onderstaande grafieke en tabelle aangedui. Figuur 1 dui die totale aantal bundels per jaar aan wat sedert 1990 tot 2012 gepubliseer is. Figuur 2 toon persentasiegewys die aanwesigheid van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe in bundels per jaar aan. Figuur 3 dui die totale aantal terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe in bundels per jaar aan. Figuur 4 verskaf vergelykende aanduidings van die frekwensie van spesifieke terme in die periode vóór die millenniumwending (1990 tot 1999) en daarná (2000 tot 2012). Figuur 5 toon die aantal gedigte en tegnologiese terme in die bundels van spesifiek Joan Hambidge van 1990 tot 2012 aan. Verder vergelyk die grafiek die aantal terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe met die aantal gedigte van Hambidge wat per bundel verskyn.

4.2.1 Totale aantal bundels per jaar gepubliseer van 1990 tot 2012

Die grafiek in figuur 1 toon die aantal bundels wat in Afrikaans gepubliseer is van 1990 tot 2012. Dit is duidelik uit die lineêre lyn dat ’n geleidelike toename in die aantal publikasies van digbundels in Afrikaans aangetoon word.

Figuur 1. Aantal bundels van 1990 tot 2012 gepubliseer

4.2.2 Die totale aantal terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe in bundels per jaar van 1990 tot 2012

Figuur 2 dui aan hoeveel tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe per jaar in bundels van 1990 tot 2012 voorkom. Dit is belangrik om daarop te let dat die manifestasie nie reguitlynig plaasvind nie.

Figuur 2. Aantal tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe per jaar van 1990 tot 2012

4.2.3 Die manifestasie van tegnologie in bundels per jaar van 1990 tot 2012

In figuur 3 kan ’n geleidelike jaarlikse toename in bundels wat tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe bevat, waargeneem word.

Figuur 3. Manifestasie persentasiegewys van tegnologie in bundels per jaar

Vergeleke met ander publikasies in dieselfde jaar bevat byvoorbeeld 24% van bundels in 1990 tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe, wat dan toeneem na 52% in 2012.

Die R² dui aan hoe goed die verskillende modelle (regressielyne) die data uitbeeld. Dit is duidelik dat die meervoudige regressiemodel (R²=0,5378) die data meer akkuraat uitbeeld as die lineêre regressiemodel (R²=0,2567). ’n R²-telling nader aan 1 dui op ’n model met ’n meer betroubare voorstelling van die data, en 0 op ’n minder betroubare voorstelling. Die manifestasie van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe toon dus fases van oplewing, met ’n hoogtepunt in 2012 (vgl. figuur 2). Die lineêre model in figuur 3 dui ook aan dat die manifestasie van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe oor die tyd toegeneem het.

4.2.4 Die frekwensie van spesifieke tegnologiese terme in die periode vóór die millenniumwending (1990 tot 1999) en daarná (2000 tot 2012)

’n Groottotaal van 1 151 tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe (insluitend gedigte op LitNet)is aangeteken. Dit is aantoonbaar dat die toename in die aantal bundels soos in figuur 2 aangedui, saamhang met ’n geleidelike toename (figuur 3) in die frekwensie van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe.

Die manifestasie van tegnologiese terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe het van 21% (van 1990 tot 1999) tot 79% (van 2000 tot 2012) gestyg.

Die tabel in figuur 4 dui die totale aantal terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe voor en ná die millenniumwending aan.

Figuur 4. Die totale aantal terme en verwysings na tegnologiese voorwerpe voor en na die millenniumwending

Die frekwensies van hierdie terme en verwysings word persentasiegewys aangetoon. Die term telefoon se gebruik neem toe van 25% (1990–1999) na 75% (2000–2012) en selfoon van 18% vóór die millenniumwending tot 82% daarna. Die term woordverwerker kom slegs vóór 2000 voor, maar e-pos kom uitsluitlik ná 2000 voor. Opvallend is die gebruik van die simbool @ om plek aan te dui, asook die term internet wat vóór en ná die millenniumwending voorkom, alhoewel die frekwensie van veral internet ná 2000 begin toeneem.

Dit is duidelik uit die toename in die frekwensie van tegnologiese terme en verwysings dat digters tred hou met tegnologiese ontwikkelinge en dit metafories en tematies in hul digkuns ontgin. So byvoorbeeld kom die sosiale-media-terme Facebook en Twitter uitsluitlik ná 2004 voor, uiteraard omdat Facebook eers in 2004 gestig is en Twitter in 2006, wat verder op dié ontginning dui.

4.2.5 Die aantal gedigte van Joan Hambidge wat tegnologiese terme en verwysings bevat (1990 tot 2012)

Een digter wat die tegnologietematiek en ontginning van tegnologiese terme in haar digkuns gebruik en heelwat literêre kritiek (Kannemeyer 2005; John 2005; Bezuidenhout 2006) vir “oorproduksie” en “oordrewe intertekstuele verwysings” (Cochrane 2016:464) moet verduur, is Joan Hambidge.

Die grafiek in figuur 5 illustreer die toename en afname in die aantal gedigte wat tegnologiese terme en verwysings bevat.

Figuur 5. Aantal gedigte met tegnologiese terme in bundels van Joan Hambidge

Hambidge publiseer vanaf 2002 met die bundel Ruggespraak geleidelik meer gedigte wat tegnologiese terme en verwysings bevat, met hoogtepunte in spesifiek 2005, 2006 en 2009. Cochrane (2016:470) wys daarop dat “internetmetafore” in dié bundel “vir die eerste keer daadwerklik in die Hambidge-oeuvre ontgin” word. In Ruggespraak is daar altesaam 52 gedigte opgeneem waarvan 10 gedigte 35 tegnologiese terme en verwysings bevat.

In 2005, met die bundel En skielik is dit aand, is die aantal tegnologiese terme en verwysings relatief hoër teenoor die aantal gedigte in die bundel. Cochrane (2016:471) wys daarop dat die bundel “oorwegend negatief deur kritici ontvang” is en dat dit ’n “laagtepunt in die Hambidge-oeuvre verteenwoordig”. Van die 94 gedigte in die bundel is daar 32 gedigte wat tegnologiese terme en verwysings bevat. In hierdie 32 gedigte kom daar altesaam 124 tegnologiese terme en verwysings voor. Die persentasie terme en verwysings per gedig is hoër (388%) in En skielik is dit aand as in Ruggespraak (350%).

Die feit dat 34% van gedigte in En skielik is dit aand tegnologiese terme en verwysings bevat, verklaar moontlik die kritiek van onder andere Cochrane (2016:472) oor die “onoortuigende en [...] eenselwige gebruik van Engelse rekenaarterme” en “opnoem van rekenaarterme” wat “amateuragtig en oppervlakkig” voorkom. Voorbeelde hiervan is “delete”, “files”, “rescue files” en “attachment”.

In die bundel Vuurwiel wat in 2009 verskyn, is daar 17 uit 80 (21%) gedigte wat altesaam 53 tegnologiese terme en verwysings bevat (312%). Vuurwiel word gunstiger deur kritici ontvang (Cochrane 2016:475), omdat tegnologie as tema minder op die voorgrond blyk te wees en op meer vernuftige wyse aangewend word as in En skielik is dit aand. Met die verskyning van Lot se vrou in 2012 is ’n verdere afname in die gebruik van tegnologiese terme en verwysings na te speur. Daar is vyf gedigte wat altesaam nege tegnologiese terme en verwysings bevat. Cochrane (476) beskryf Lot se vrou as ’n “besliste hoogtepunt in die Hambidge-oeuvre” en noem verder: “Die verse in Lot se vrou is meer afgerond, woordkeuses is beter en die verbande tussen temas, metafore en intertekstuele verwysings is goed verweef” (478).

5. Teksontledende verkenning van representasies van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012

In afdeling 3 is gewys op ’n aantal literêr-historiese en tematiese manifestasies van tegnologiese voorwerpe in die Afrikaanse poësie vóór 1990. Hierdie manifestasies verteenwoordig ook van die eerste aanduidings van hoe mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie uitgebeeld is. Dit baan die weg vir ’n indringender teksontledende verkenning van representasies van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012.

Die teksontledende fokus omvat eienskappe, dimensies, verskille, ooreenkomste en verskuiwings soos in individuele en uitgesoekte gedigte vergestalt. Hierby ingereken is die representasies op sigself én wat hieruit afgelei kan word oor mens-masjien-verhoudinge. Na aanleiding van spesifieke teksontledende afleidings hieroor sal enkele kernbevindings geïdentifiseer word. Die uiteindelike doel is om ’n duideliker, vollediger en meer genuanseerde perspektief te bied op representasies van mens-masjien-verhoudinge van 1990 tot 2012.

Vervolgens verskuif die fokus nou na die ontleding van uitgesoekte gedigte. Die gedigte wat betrek word, is “ode aan my televisie” (Prevot van der Merwe), “Virtual reality” (George Weideman), “e-sonnet” (Susan Smith), “kantoormasjien” (Hein Viljoen), “Gevaar / Danger / Ingozi” (Martina Klopper) en “Remote” (Aniel Botha).

5.1 Ontleding van uitgesoekte gedigte

5.1.1 ode aan my televisie (Prevot van der Merwe)

Prevot van der Merwe se “ode aan my televisie” verskyn in die bundel Boerejive (1990:43). In dié gedig word die masjien (televisie) op ’n antropomorfiese en monsteragtige wyse uitgebeeld. Die televisie beskik oor die vermoë om menslike handelinge soos “hap” en “loer” uit te voer. In dié opsig sluit die gedig aan by soortgelyke antropomorfiese en monsteragtige uitbeeldings van die stad en tegnologie in vroeëre Afrikaanse gedigte, soos “Stad in die mis” van D.J. Opperman en “Graafmasjien” van G.A. Watermeyer.

In die tweede strofe verwys die spreker na die televisie as “die bose oog” waarvoor sy kat skrik. Dit is die eerste aanduiding dat die televisie ’n bose en destruktiewe invloed op die huisgesin uitoefen. Die onheilspellende mag van die televisie kom ook in die derde strofe ter sprake waarin die spreker suggereer dat dit die televisie se skuld is dat hy sy vinger met ’n bierblik oopsny. Dit is uiteraard pynlik (“brand van die peanuts se sout”), maar die fisieke pyn wat die spreker ervaar, beklemtoon ook dat die televisie se aanwesigheid ontwrigting en chaos veroorsaak. Die televisie lei tot toenemende vrees en paranoia (“ek raak benoud”) as hy in die vierde strofe wonder: “wanneer hap hy ’n hele hand?”.

Die negatiewe en destruktiewe invloed van die televisie word toenemend erger. In die vyfde strofe word die televisie as ’n indringer beskryf: “die derde aand loer die ding by die slaapkamer in”. Die spreker verwys ook na “die intrusie van die televisie”. Die televisie het ’n negatiewe invloed op alle fasette van die spreker se bestaan, insluitend sy huwelik: “maak my vrou kil en toe koud”.

Die televisie verskaf nie die “in-sig” waarop die spreker gehoop het nie. Derhalwe besluit hy om die televisie op die ashoop te smyt. Dit beëindig egter nie die ondefinieerbare en onheilspellende mag van die televisie nie. Die slotstrofe dui eerder op ’n intensivering hiervan:

toe sien ek die skerm kraak skelmpies oop
en al die goeters van die ashoop
wat binne-toe loop.

Dit is opvallend dat die televisie nie slegs op mens en dier ’n bose invloed uitoefen nie, maar ook op ander niemenslike entiteite (“en al die goeters van die ashoop/ wat binne-toe loop”). Hierdeur word die uitbeelding van die televisie as monsteragtig, boos en vernietigend verskerp.

Dit is ironies dat die spreker die gedig as ’n “ode” beskryf veral as op die volgende omskrywing van ode gelet word:

’n Taamlik omvattende beskrywing sou wees dat die ode ’n statige, ernstige lied is waarin ’n verhewe onderwerp, ’n belangrike gebeurtenis, ’n bewonderde persoon of ’n abstrakte gegewenheid soos skoonheid, vreugde, ouderdom, liefde, waarheid, vriendskap, arbeidsaamheid of ander deugde op verhewe toon besing word. (Vorster 1992:355)

Die uitbeelding van die televisie dui allesbehalwe op verhewenheid of deugde. Die ironiese “ode” aan die televisie beklemtoon dat dit geen waarde vir die spreker het nie. Die masjien (televisie) voldoen geensins aan die spreker se verwagtinge of behoeftes nie. Die spreker verplaas die “ode” eerder na sy besluit om die televisie op die ashoop te gooi, wat ironies genoeg as ’n verhewe daad beskou word. Die televisie op sigself beskik nie oor enige verhewe eienskappe nie.

Die representasie van die mens-masjien-verhouding in “ode aan my televisie” dui op eendimensionele vrees vir en antagonisme teenoor die masjien. Die verhouding tussen mens en masjien word as negatief en destruktief uitgebeeld. Dié verhouding is ook van korte duur (vier dae) en word deur distansiëring gekenmerk. Die mens doen afstand van die masjien (die spreker gooi die televisie op die ashoop) wat verligting bring (“en ’n sug van verlossing slaak”).

5.1.2 Virtual reality (George Weideman)

Die gedig “Virtual reality” van George Weideman verskyn in ’n Staning onder sterre (1997:43). In die gedig fokus die spreker op die kontras tussen ’n ouer wêreld en ’n digitale wêreld. Dié kontras vorm die basis vir verdere teenstellings in die gedig, naamlik die natuurlike teenoor die onnatuurlike en die werklike teenoor die onwerklike. In ’n digitale wêreld vervaag die grense tussen die werklike en die onwerklike.

Die gedigtitel aksentueer hierdie vervaging en vermenging tussen die werklike en die onwerklike. Die term virtuele realiteit verwys na ’n driedimensionele rekenaargegenereerde wêreld waarbinne mense handelinge kan uitvoer en voorwerpe kan manipuleer. Hierdie wêreld verteenwoordig egter steeds ’n soort skynwerklikheid.

In die eerste strofe verwys die spreker na ’n tuin, moontlik die tuin van Eden (“lowerlushof van weleer”), wat ’n idilliese natuurlandskap verteenwoordig:

Ons is nie verdryf nie
ons het dit afgesweer:
die lowerlushof van weleer
word deur ’n gerub met ’n gasmasker
en ’n randsnyer beheer.

Die spreker steun in hierdie strofe op oorspronklike Bybelse gegewens om die verskuiwing van ’n ouer wêreld na ’n digitale en tegnologies gedrewe realiteit aan te dui. Die spreker verwys in die eerste twee versreëls na die hedendaagse mens (“Ons”) wat die natuurlike wêreld (“die lowerlushof van weleer”) “afgesweer” het weens die invloed van tegnologie. Die eerste versreël speel in op die verhaal van Adam en Eva wat uit die tuin van Eden verban is. Die hedendaagse mens is egter nie soos hulle uit die natuurlike paradys verban nie, maar het dit “afgesweer”, wat impliseer dat die natuurlike wêreld nie meer vir die moderne mens van belang is nie. Dit kom verder daarop neer dat die natuurlike wêreld steeds bestaan en nie heeltemal deur masjiene verwoes is nie. Die mens se belewing van en interaksie met die natuurlike wêreld word egter deur masjiene verander.

Die verwysing na “gerub” in die vierde versreël speel in op die hemelwesens (gerubs) wat God in die tuin van Eden plaas om die boom van die lewe te bewaak (Genesis 3:24). Dié Bybelse gegewe word egter in reëls 4–5 totaal anders uitgebeeld. Die “gerub” verwys na die moderne mens wat deur voorwerpe en masjiene (“gasmasker” en “randsnyer”) sy natuurlike omgewing beheer.

In die tweede strofe wys die spreker op hoe digitale tegnologie menslike kommunikasie verander:

Spraak het nie verdwyn nie
ons het dit bloot verleer:
die storievertellers floreer
nou op ’n elektroniese,
kosmieser manier.

Mondelinge kommunikasie (“spraak”) bestaan nog steeds, maar word weens digitale tegnologie (soos e-pos) nie meer baie gebruik nie (“ons het dit bloot verleer”). Dieselfde geld vir orale vertelkuns, want “storievertellers” maak nou van digitale tegnologie gebruik om hul stories aan ’n wyer (“kosmieser”) gehoor te vertel. Persoonlike en intieme (fisiese een-tot-een-) kommunikasie is deur digitale tegnologie ongedaan gemaak.

Die derde strofe sluit by die eerste strofe aan in terme van die teenstelling tussen die natuurlike wêreld en die tegnologiese/digitale wêreld. In die derde strofe bevestig en verskerp die spreker die gedagte dat die mens as gevolg van masjiene die natuurlike wêreld “afgesweer” het:

Selde kyk ons buitentoe
waar mossies tussen blare speel.
Die vensters van die rekenaar
bied uitsig op ’n binnestad
waarna ons gehipnotiseer

en volkome onversadig staar.

Dit is ironies dat die rekenaar juis nie die mens se wêreld verruim nie, maar slegs “uitsig op ’n binnestad” bied. Die spreker benadruk dat masjiene (rekenaars) die mens gevange hou, wat aansluit by ’n verdere teenstelling tussen buiteruimtes (“buitentoe”) en binneruimtes (“binnestad”).

Die voorlaaste reël (“waarna ons gehipnotiseer”) is ’n verdere aanduiding dat masjiene (die rekenaar) tot gevangenskap lei. Die mens is so verknog aan sy tegnologiese voorwerpe dat hy nie noodwendig die destruktiewe implikasies daarvan besef nie.

Die alleenstaande slotreël “en volkome onversadig staar” dui op die beperkinge van masjiene. Hiermee bevestig die spreker dat digitale tegnologie nie aan die volle spektrum van menslike behoeftes kan voldoen nie. Verder beklemtoon dit die spreker se ontnugtering en teleurstelling met digitale tegnologie.

Die slotreël dui egter op ’n teenstrydigheid. Enersyds beklemtoon dit die onmag van digitale tegnologie wat slegs onvervuldheid tot gevolg het; andersyds dui dit juis op die mens se verslawing aan digitale tegnologie en obsessiewe hunkering na steeds meer vernuwende tegnologie.

In dié gedig beeld die spreker op ’n redelik saaklike dog ontnugterde wyse die mens-masjien-verhouding uit. Hy formuleer sy beskouings hieroor deur stellings of opmerkings, nie deur paranoïese waarskuwings of vermanings nie. Hieruit is dit duidelik dat die representasie van die mens-masjien-verhouding op aanvaarding en nouer interaksie neerkom. Dit sluit egter nie uit dat die representasie dui op ’n kritiese en problematiese verhouding met masjiene nie. Die spreker beklemtoon hoe masjiene tot ingrypende veranderinge in menslike lewensbeskouings lei. Hierdie veranderinge word telkens as onbevredigend uitgebeeld.

Die spreker beeld dus nie die mens-masjien-verhouding in terme van vrees, boosheid en verwoesting uit nie, maar die uitbeelding dui eerder op ontnugtering en teleurstelling.

5.1.3 e-sonnet (Susan Smith)

Die gedig “e-sonnet” (1999) van Susan Smith verskyn op LitNet. Die gedigtitel beklemtoon die tematiese bemoeienis met digitale tegnologie en sluit in dié opsig aan by “Die reus van IBM” en “Kuberkomponis” van Castelyn (vgl. Botha 2013) en “Virtual reality” van Weideman.

In onderskeidelik die eerste en tweede strofe stel die spreker ouer of meer tradisionele/konvensionele vorme van tegnologie soos die “skuifspeld”, “ponser” en “kram” teenoor meer onlangse tegnologie, soos afgelei kan word uit die volgende versreëls in die tweede strofe:

nou wag iewers in die ruimte
my posbus
gedot & gekom
slaggereed op besoekers van buite.

Die naasmekaarplasing van “sonnet” en die letter “e” (wat die verkorte vorm van “elektroniese” is) in die gedigtitel beklemtoon die kontras tussen gevestigde en meer onlangse tegnologie en werkswyses. In dié opsig verteenwoordig die sonnet voorgeskrewe, vaste en bekende metodes. Die “e” dui weer op verandering, vooruitgang en vloeibaarheid. Die spreker bevind haar in ’n oorgangsfase tussen tradisie en vernuwing waarin sy nog nie ouer vorme volledig afgesweer en nuwe vorme volledig aanvaar het nie.

Hierdie opmerkings sluit aan by die feit dat die gedig uit 14 reëls bestaan wat verdeel is in ’n oktaaf en ’n sekstet. Verder is daar sprake van ’n wending aan die begin van die sekstet. Die spreker gebruik die woord “langsamerhand” (aan die begin van die sekstet) om die verskuiwing in haar verhouding met haar rekenaar aan te dui. Alhoewel die spreker se “e-sonnet” voldoen aan sommige van die gevestigde voorskrifte van die sonnet, verbreek sy ook vasgestelde reëls in terme van rymskema, versreëllengtes en tematiek. Dit beklemtoon die gelyktydige manifestasie van tradisie en vernuwing in die digitale wêreld en impliseer ook dat nuwe tegnologie nie op volledige vervanging van ouer metodes of tradisies neerkom nie.

In die eerste strofe val die fokus op ouer tegnologie. Die spreker beskryf hoe sy “tevore” van ouer tegnologie gebruik gemaak het om te skryf. Deur verwysings soos “soos dit hoort”, “netjies elke woord” en “orden volgens plan” beklemtoon die spreker gevestigde kenmerke van ouer tegnologie (“op papier”). Verder openbaar sy dat sy ten spyte van tegnologiese vooruitgang steeds ’n voorstander van ouer tegnologie is (“soos dit hoort”).

In die tweede strofe verskuif die fokus na die belewing van meer onlangse digitale tegnologie. Die tweede strofe begin met die woord “nou” wat die oorgang tussen die ouer en nuwer tegnologie aandui.

Die aanvaarding van nuwer digitale tegnologie deur die spreker geskied nie onmiddellik en onproblematies nie. Vir haar is dit ’n geleidelike proses om ’n meer geïntegreerde verhouding met nuwe tegnologie te bewerkstellig: “langsamerhand vind ek egter/ die e-verhouding al hegter”.

Alhoewel die spreker haar verhouding met tegnologie mettertyd aanvaar, is sy terselfdertyd deeglik bewus van die indringing en manipulerende impak daarvan op haar lewe:

Dat ek met elke klik
en dubbelklik
my lewe al meer
na die eenoog-despoot se buie skik.

Die verwysing na “eenoog-despoot” in die slotreël is belangrik. Dit is ’n metafoor vir die rekenaarmuis (hier verwys “eenoog” na die muis se infrarooiliggie) of rekenaarskerm wat met ’n “eenoog” vergelyk word. Die woord “despoot” dui op die vermoë van rekenaartegnologie om beheer oor die mens se daaglikse lewe uit te oefen. Dit word beklemtoon deur die feit dat die spreker reeds haar lewe na gelang van die rekenaar se “buie” beplan.

Die verwysings na “eenoog-despoot” en “buie” dui op ’n antropomorfiese uitbeelding van die rekenaar, omdat menslike eienskappe aan ’n niemenslike tegnologiese voorwerp toegeken word. Die beskrywing “eenoog” roep ook die monsteragtige en reusagtige op, veral met spesifieke verwysing na die mitologie waarin verskeie eenoogmonsters en eenoogreuse voorkom.

Die verwysing na “die eenoog-despoot se buie” dui verder op sekere beperkinge van tegnologie soos rigiditeit en wisselvalligheid. Met ander woorde, tegnologie staan nie altyd in diens van menslike behoeftes en werkwyses nie. Die spreker is deeglik bewus van dié problematiese aspekte van digitale tegnologie. Sy neem ’n nostalgiese houding teenoor konvensionele of ouer tegnologie in en is steeds oortuig dat ouer tegnologie meer wenslik is.

Die representasie van die mens-masjien-verhouding in “e-sonnet” dui op positiewer, nouer en meer genuanseerde interaksie tussen mens en masjien. Alhoewel die spreker bewus is dat die rekenaar tot ’n mate haar lewe beheer, is hier min sprake van antagonisme en pessimisme teenoor die rekenaar. Die antropomorfiese metafoor “eenoog-despoot” dui op ’n negatiewe (en selfs monsteragtige) uitbeelding van die masjien (rekenaar), maar dit beklemtoon nie boosheid of apokaliptiese verwoesting nie. Dit dui veel eerder op die beperkinge van die rekenaar.

Verder handhaaf die spreker ’n speelse en relativerende houding teenoor die rekenaar. Sy beskou nie die rekenaar as ’n bedreiging nie, maar aanvaar dit as ’n alledaagse irritasie in ’n digitale wêreld.

Die representasie van die mens-masjien-verhouding kom in hierdie gedig nie neer op ’n eendimensionele vernietiging van gevestigde menslike tradisies nie. Die gedig wys op die alternatiewe moontlikheid dat tradisie en tegnologiese vernuwing wel versoenbaar is en dat gematigde verhoudings tussen mens en masjien kan bestaan.

5.1.4 kantoormasjien (Hein Viljoen)

In 2003 verskyn die gedig “kantoormasjien” van Hein Viljoen in Holtrom en groot kabaal (bl. 57). Die titel verwys waarskynlik na ’n fotostaatmasjien, soos blyk uit die volgende versreëls:

En die oë, ja, beelde word –
Selfs deur ’n lens – te dof geregistreer.

Dit is duidelik uit beskrywings soos “afgeslyt”, “dof”, “kapot”, “aangepak” en “skroot” dat die fotostaatmasjien nie meer effektief funksioneer nie. Hierdie beskrywings word deurlopend gejukstaponeer en vervleg met verwysings na die menslike liggaam soos “nek”, “heupe”, “knieë”, “prostaat” en “hande”. Menslike en masjinale eienskappe word oorwegend as uitruilbaar, versmeltend en afwisselend uitgebeeld. ’n Goeie voorbeeld hiervan is “bewegende dele” en “kapot”, wat op menslike én/óf masjinale eienskappe kan dui. Dieselfde is van toepassing op reëls 1–3:

miskien is dit die nek
           wat eerste ingee – skokbrekers
           afgeslyt deur te veel buig, draai [...]

Weer eens is dit uit hierdie uitbeelding duidelik dat onderskeide tussen mens en masjien vervaag, want dié reëls kan na beide mens én masjien verwys.

Die uitbeelding van die mens-masjien-verhouding in hierdie gedig geskied dus op twee vlakke. Op die eerste vlak handel die gedig oor ’n afgeleefde fotostaatmasjien, wat in terme van menslike eienskappe (“nek”, “heupe” en “knieë”) uitgebeeld word. Op die tweede vlak val die fokus op die liggaamlike en geestelike aftakeling van ’n uitgebrande mens wat in terme van masjinale eienskappe (let veral op “silinderwande” en “uitlaatkanale”) uitgebeeld word:

en gesmoorde ideale vreet aan silinderwande
prostaat gekneus gesit versper die afvoer
van besoedelstowwe obstruksies in uitlaatkanale.

Die twee vlakke van representasie wat hier bo aangetoon is, versmelt egter deurlopend in die gedig. Daar is ook sprake van afwisselende klemverskuiwings. Op sekere plekke val die fokus meer op masjinale uitbeeldings van die mens en op ander plekke verskuif die fokus weer na menslike uitbeeldings van die masjien. Die onderskeid tussen mens en masjien bly tot en met die laaste versreël onduidelik. Dit is eers in die laaste versreël dat die spreker die gevestigde onderskeid tref:

[...] sy
dienslewe is verby gee hom ’n pakket.

Die duideliker onderskeid tussen mens en masjien word beklemtoon deur die groter tipografiese spasie tussen “dienslewe is verby” en “gee hom ’n pakket”. Verder verwys die woord “dienslewe” spesifiek na masjiene, terwyl “pakket” spesifiek met mense verband hou. Tog berus die mens-masjien-verhouding nie slegs op onderskeid (of verskille) nie, maar ook op ooreenkomste afgesien van die spesifieke verwysing na “dienslewe” of “pakket”. Die feit is dat beide mens én masjien ’n gedeelde kenmerk vertoon: beide is afgeleef en nie meer van nut nie.

Dit is reeds vermeld dat menslike eienskappe in hierdie gedig aan die fotostaatmasjien toegeken word. Dit word veral in terme van menslike liggaamsdele (“miskien is dit die nek/ wat eerste ingee [...]) en fisiologiese prosesse (“van besoedelstowwe obstruksies in uitlaatkanale”) uitgebeeld. Hier is dus duidelike tekens van antropomorfisering of antropomorfiese uitbeeldings van die fotostaatmasjien. Terselfdertyd val die klem ook op tegnomorfisering (of tegnomorfiese uitbeeldings van die mens) deur die volgehoue toekenning van masjinale eienskappe aan die vermoeide werker.

Verder dui die vervlegting tussen antropomorfiese en tegnomorfiese uitbeeldings op integrasie tussen mens en masjien. Dit kom daarop neer dat die mens op sigself ’n masjien word, wat ook deur die titel “kantoormasjien” beklemtoon word.

Die gedig is ’n aanduiding van ’n verskuiwing in die uitbeelding van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie ná 2000. Dit sluit aan by én verskil van die representasies in die uitgesoekte gedigte (1990–1999) van Van der Merwe, Weideman en Smith wat vroeër behandel is.

Die eerste verskil is dat die uitbeelding van die mens-masjien-verhouding in “kantoormasjien” nie fokus op negatiewe of positiewe invloede van masjiene op die menslike bestaan nie. In dié opsig verskil dit van die uitbeeldings in “ode aan my televisie”, wat oorwegend fokus op die mens se antagonisme teenoor masjiene.

Die tweede verskil is dat die representasie in “kantoormasjien” meer gerig is op die integrasie tussen mens en masjien en die opheffing van rigiede onderskeide. Alhoewel die representasies in “Virtual reality” en “e-sonnet” dui op mense se toenemende aanvaarding van masjiene en meer gematigde verhoudinge tussen mens en masjien, is die onderskeide tussen mens en masjien (en die aantal verwante teenstellings wat dit inhou) steeds aantoonbaar.

Die derde verskil is die beduidende aanwesigheid van tegnomorfiese representasie van die mens-masjien-verhouding. In “kantoormasjien” verkry die mens masjinale eienskappe wat aansluit by die uitbeelding van die mens se volledige transformasie tot masjien. In “ode aan my televisie”, “Virtual reality” en “e-sonnet” is tegnomorfiese representasies van mens-masjien-verhoudinge afwesig.

Daar is wel in sommige gedigte (spesifiek “ode aan my televisie” en “e-sonnet”) antropomorfiese uitbeeldings van masjiene aanwesig. Dié antropomorfiese uitbeeldings beklemtoon die bose, vernietigende en ontwrigtende invloed van masjiene op die mens. In dié representasies is grootliks dieselfde teenstelling aanwesig: die masjien as boosaardige monster, reus of despoot teenoor die vreesbevange of gekwelde mens.

In “kantoormasjien” aksentueer die antropomorfiese uitbeelding van die masjien ’n teenoorgestelde mens-masjien-verhouding. Die liggaamlike en geestelike aftakeling van die mens word gelykgestel aan ’n afgeleefde fotostaatmasjien. Met ander woorde, die antropomorfiese uitbeelding van die masjien beklemtoon juis die assimilasie van mens en masjien. In “ode aan my televisie” en “e-sonnet” benadruk antropomorfiese uitbeeldings eerder die verwydering tussen mens en masjien.

5.1.5 Gevaar / Danger / Ingozi (Martina Klopper)

Martina Klopper se gedig “Gevaar / Danger / Ingozi” verskyn in haar debuutbundel Nadoodse ondersoek (2010:42).

Die titel verwys na die bekende waarskuwing in Afrikaans, Engels en Zoeloe wat op Suid-Afrikaanse kragverspreidingseenhede verskyn. Die eerste strofe toon duidelik aan dat die spreker masjinale eienskappe aan haarself toeken:

My hart is ’n ou kragboks:
swaar gelaaide drade
peul daaruit; my are
staan wild van die volts.

Hierdie tegnomorfiese uitbeelding van die mens-masjien-verhouding beklemtoon die volledige integrasie tussen mens en masjien. Die spreker beskryf haar hart as “’n ou kragboks” met “swaar gelaaide drade” wat uitpeul en elektrisiteit wat deur haar are vloei. Die spreker verkeer dus in ’n staat van emosionele hoogspanning. Sy beeld nie slegs haar emosionele belewing deur masjinale vergelyking uit nie; sy beleef ook haar emosionele wêreld as ’n masjien; of anders geformuleer, sy ís die masjien (“My hart is ’n ou kragboks”).

Die verwysing “daar is geen smeltdraad –” in die sesde reël dui op die kort draadjie in elektriese toestelle om kortsluitings en oorverhitting te voorkom. Die spreker noem dat die “stroom flits en kraak” omdat sy nie ’n smeltdraad het nie. Die beskrywing “flits en kraak” dui op die klap- en kraakgeluide en vonke wat vloeiende elektrisiteit in die oop bedrading veroorsaak. Dit hou verband met die verwysing na die ontbrekende smeltdraad wat suggereer dat die spreker emosionele gevaar voorstel. Dit is waarskynlik ook ’n toespeling op emosionele skade (moontlik weens ’n mislukte liefdesverhouding) wat die spreker opgedoen het.

Dit is ironies dat die spreker in die voorlaaste reël noem dat sy “heeltemal onskadelik” is, want dit is allermins die geval. Die voorwaarde of waarskuwing (“solank niemand aan my raak”) wat sy in die slotreël rig, sluit hierby aan. Sy sal niemand skade aandoen nie (ook nie haarself nie) op die voorwaarde dat ander persone haar met rus laat.

Die tegnomorfisering in Klopper se gedig bied ’n teenoorgestelde perspektief in terme van die redes vir antropomorfisering (vgl. Aggarwal en McGill 2007:469). Die spreker soek nie vertroosting via die toeskryf van menslike eienskappe aan niemenslike entiteite nie, want sy ís die kragboks (masjien) en beleef haar wêreld (ook emosionele wêreld) reeds as ’n masjien (“kragboks”). In haar verhoudings met ander mense funksioneer sy ook as ’n masjien. Dit is ironies, want dit gaan nie meer om die mens wat bedreig word deur masjiene nie, maar eerder mense wat bedreig word deur die mens-as-masjien (“solank niemand aan my raak”). Dit dui op ’n fokusverskuiwing in mens-masjien-verhoudinge – dit is nie masjiene wat mense word nie, maar mense wat masjiene word.

In terme van die representasie van mens-masjien-verhoudinge sluit die gedig nou aan by “kantoormasjien”. In beide gedigte is sprake van tegnomorfiese representasies van die mens-masjien-verhouding wat verband hou met die assimilasie van mens en masjien. In beide gedigte is daar ’n verskuiwing van antropomorfiese na tegnomorfiese representasies van die mens-masjien-verhouding. In dié opsig verskil “kantoormasjien” en “Gevaar / Danger / Ingozi” van ander gedigte wat tot dusver behandel is. In die gedigte wat vóór 2000 verskyn, oorheers antropomorfiese representasies van mens-masjien-verhoudinge. In hierdie verhoudinge is die mens deurlopend ondergeskik aan die masjien. Hierdie magspatroon lyk heeltemal anders in “kantoormasjien” en “Gevaar / Danger / Ingozi”. In dié gedigte is enersyds geen sprake van ’n magsverhouding tussen mens en masjien nie (“kantoormasjien”) en andersyds verskuif die mag van die masjien na die mens-as-masjien (“Gevaar / Danger / Ingozi”).

5.1.6 Remote (Aniel Botha)

Die gedig “Remote” van Aniel Botha verskyn in haar debuutbundel Pirouette (2012). Dit sluit aan by “kantoormasjien” (Hein Viljoen) en “Gevaar / Danger / Ingozi” (Martina Klopper) in terme van die tegnomorfiese uitbeelding van mens-masjien-verhoudinge. In hierdie gedig word masjinale eienskappe weer eens aan die mens toegeken, soos blyk uit reëls 1–4:

Die pa lê voor die TV,
sy flatscreen-oë starend
na akteurs soos vissies
in ’n fosfor-akwarium.

Die verwysing na “sy flatscreen-oë” dui op tegnomorfisering en dat die obsessiewe televisiekyker self, deur sy konstante interaksie met die televisie, masjinale eienskappe verkry. Verder veroorsaak die televisie luiheid by die televisiekyker (“Hy hoef nie te dink nie ”) en verveling by sy vrou (“afgetrokke hoe sy vismond / oop en toe oop en toe gaan”).

Dit hou ook negatiewe gevolge vir menslike kommunikasie en persoonlike verhoudinge in: “Hy skree op die ma uit sy La-Z-Boy.” In dié opsig is dit ironies dat die televisiekyker se vrou juis die televisieafstandbeheer gebruik as ’n manier om met haar man te kommunikeer:

Sy draai die volume af, kyk
afgetrokke hoe sy vismond
oop en toe oop en toe gaan
sonder om iets te sê.

Haar poging tot sinvolle kommunikasie met haar man misluk egter. Haar onmag (asook dié van tegnologie) en die totale disintegrasie van menslike kommunikasie word in die slotstrofe beklemtoon:

Dan skakel sy maar die TV af,
trek die muurprop uit,
gooi die remote stukkend
teen die dowwe akwariumruit.

Die masjien kan nie die mens se begeertes of behoeftes bevredig nie, wat tot teleurstelling en frustrasie lei: “Sy channel-hop ’n rukkie, maar /vanaand is 7de Laan se stories saai.”

Die slotstrofe dui verder op die vernietiging van die mens-masjien-verhouding. Dit is duidelik dat die vrou nie langer enige verhouding met masjiene in stand wil hou nie: “trek die muurprop uit,/ gooi die remote stukkend.” Die vrou kan slegs deur futiele pogings die destruktiewe verbintenis met die televisie probeer ophef, maar die volledige integrasie tussen mens en masjien (en die negatiewe gevolge hiervan) het reeds plaasgevind.

Die vrou se man is reeds ’n masjien (en nie meer ’n mens nie), moontlik weens sy konstante interaksie met die masjien (televisie). Dit verklaar ook waarom die vrou (wat nie tegnomorfies uitgebeeld word nie) nie daarin slaag om met haar man te kommunikeer nie en sy so gefrustreerd is. Haar frustrasie sluit aan by die kommunikasiegapings wat die masjien (televisie) tussen die man en vrou veroorsaak (ook aangedui deur die titel, “Remote”).

Ironies gesproke het die vrou dus ’n waardelose verhouding met twee masjiene – haar man wat ’n masjien geword het én die televisie wat ’n masjien bly. Dit impliseer dat die vrou ook probeer om die verhouding met haar man te verbreek en nie slegs met die televisie nie. In dié opsig sluit die voorlaaste reël (“gooi die remote stukkend”) aan by die agtste reël: “hy werk met remote control.” Dié reël kan tegelyk na die man én die televisie verwys. Die slim gebruik van die voornaamwoord “hy” asook die sintaktiese meerduidigheid sluit hierby aan.

Daar is reeds vroeër gesê dat daar tegnomorfisering (die man verkry masjinale eienskappe) in die gedig ter sprake is, maar die antropomorfiese uitbeelding van die televisie is ook ter sprake. Dit is egter die afwisselende antropomorfiese én tegnomorfiese uitbeeldings in dieselfde versreëls (en die grootste gedeelte van die gedig) wat opval. Hierdie afwisselende uitbeeldings word bewerkstellig deur sintaktiese meerduidigheid en woordspel. In reëls 7–9 is daar goeie voorbeelde van afwisselende antropomorfiese en tegnomorfiese representasies:

Hy hoef nie te dink nie –
hy werk met remote control.
Sy skottel vang net drie kanale op [...]

Hierdie drie reëls verwys afwisselend na die mens (televisiekyker) wat tegnomorfies uitgebeeld word (“hy werk met remote control”) en die masjien (televisie) wat antropomorfies uitgebeeld word (“Hy hoef nie te dink nie”). Terselfdertyd is daar geen onderskeid te tref tussen die televisiekyker en die televisie nie, want die voornaamwoorde “hy” en “sy” verwys na beide. Verder is die eienskappe wat genoem word, op beide van toepassing.

Die tegnomorfiese uitbeelding van die mens-masjien-verhouding in “Remote” sluit aan by “kantoormasjien” en “Gevaar / Danger / Ingozi”. Dit dui op ’n verskuiwing van antropomorfiese na tegnomorfiese representasies van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012.

Tog verskil die representasie in “Remote” in baie opsigte van dié in “kantoormasjien” en “Gevaar / Danger / Ingozi”. In laasgenoemde gedigte beklemtoon tegnomorfiese representasies die opheffing van onderskeide tussen mens en masjien. In dié opsig is sterk aanduidings van geïntegreerde verhoudings tussen mens en masjien aanwesig. In “Remote” dui die tegnomorfiese uitbeelding van die televisiekyker ook op integrasie tussen mens en masjien, alhoewel die fokus op die negatiewe en destruktiewe invloed van hierdie integrasie val.

In “Remote” wend die mens futiele pogings aan om hierdie integrasie op te hef. Dit verskil radikaal van “kantoormasjien” en “Gevaar / Danger / Ingozi” waarin nie sprake is van pogings om die integrasie tussen mens en masjien ongedaan te maak nie. In beide gedigte dui die mens se transformasie na masjien juis op bemagtiging en nuwe moontlikhede van belewing. Verder word die uitbeeldings van mens-masjien-verhoudinge nie deur vrees, teleurstelling en antagonisme gekenmerk nie. In teenstelling sluit “Remote” meer aan by “ode aan my televisie”, omdat die representasies van mens-masjien-verhoudinge in dié gedig ook op antagonisme, vrees en teleurstelling dui (vgl. bespreking van “Die reus van IBM” en “Kuberkomponis” in Botha 2013).

’n Verdere ooreenkoms tussen hierdie gedigte en “Remote” is die uitbeelding van die masjien as ’n vernietiger van menslikheid. Dit is veral op “ode aan my televisie” van toepassing waar die televisie ook ’n destruktiewe mag in die voorstedelike huis verteenwoordig.

In “ode aan my televisie” word die masjien op ’n antropomorfiese en monsteragtige wyse uitgebeeld, terwyl die mens (televisiekyker) in “Remote” op ’n tegnomorfiese wyse uitgebeeld word. In beide gevalle beklemtoon hierdie onderskeie representasies die negatiewe invloed van masjiene op die menslike bestaan, soos deur die betrokke digters gesien.

Die tegnomorfiese representasie van die televisiekyker in “Remote” dui egter op integrasie tussen mens en masjien, terwyl die antropomorfiese representasie van die masjien (televisie) in “ode aan my televisie” op ’n teenoorgestelde wyse die teenstellings tussen mens en masjien aandui.

Op ’n teenoorgestelde wyse slaag die televisiekyker in “ode aan my televisie” wel daarin om sy interaksie met die televisie te verbreek om sodoende die destruktiewe mag van die televisie vry te spring. ’n Moontlike rede hiervoor is dat sy verhouding met die masjien van korte duur is. Hy is nie soos die televisiekyker in “Remote” toenemend blootgestel aan die masjien nie en kon derhalwe ook nie tot masjien transformeer of ’n meer geassimileerde verhouding met die masjien hê nie.

6. Gevolgtrekking

In die voorgaande teksontledende verkenning is gefokus op representasies van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012.

Die teksontledende fokus het geval op eienskappe, dimensies, verskille, ooreenkomste en verskuiwings soos in geselekteerde gedigte vergestalt. In dié opsig is nie slegs gefokus op representasies op sigself nie, maar is hieruit ook afleidings gemaak oor mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie. Ten opsigte van teksontledende afleidings oor beide aspekte kan enkele kernbevindings nou geformuleer word.

Die representasies van mens-masjien-verhoudinge van 1990 tot 1999 beklemtoon pertinent die negatiewe, destruktiewe en ontwrigtende invloed van masjiene op die menslike bestaan. In dié opsig vind ’n verskuiwing van eendimensionele vrees, paranoia en antagonisme na die uitbeelding van meer gematigde mens-masjien-verhoudinge plaas. Dié verhoudinge word gekenmerk deur aanvaarding van die veranderinge wat masjiene bewerkstellig het, maar dit dui ook op teleurstelling, ontnugtering en ’n rasionele bewustheid van tegnologiese beperkinge.

In die representasies ná 2000 word veel minder gefokus op die negatiewe invloed van masjiene. Representasies in die periode 2000 tot 2012 dui op meer komplekse, verwikkelde en meerdimensionele mens-masjien-verhoudings as die voorafgaande periode (1990 tot 1999).

In die representasies ná 2000 val die fokus op die volledige integrasie tussen mens en masjien, waar die mens tot masjien transformeer en die wêreld as ’n masjien beleef. Representasies van 1990 tot 1999 dui op ’n vervaging van grense en onderskeide tussen mens en masjien, maar die totale opheffing van grense is eers in representasies ná 2000 aantoonbaar. In dié opsig word die volledige integrasie tussen mens en masjien nie in alle gevalle positief uitgebeeld nie. Daar is selfs aanduidings dat die volledige integrasie tussen mens en masjien vernietigende gevolge vir menslikheid inhou en dat dit futiel is om die integrasie ongedaan te maak.

Antropomorfisme is ’n prominente kenmerk van die representasies van mens-masjien-verhoudinge van 1990 tot 1999. Masjiene word op ’n redelik onverwikkelde wyse as monsteragtige en bose indringers uitgebeeld wat die eendimensionele onderskeid tussen mens en masjien beklemtoon. Tegnomorfiese representasies is afwesig van 1990 tot 1999. Dit is anders gestel in die poësie ná 2000, waar tegnomorfiese representasies ’n oorheersende gegewe is. Verder is antropomorfiese uitbeeldings meer verwikkeld in vergelyking met uitbeeldings vóór 2000. Verder val die fokus ná 2000 nie uitsluitlik op antropomorfisme nie, maar op die jukstaponering en integrasie van antropomorfisme en tegnomorfisme. Dit sluit direk aan by die volledige integrasie tussen mens en masjien, die vervaging van onderskeide en die mens se transformasie tot masjien wat uitbeeldings ná 2000 kenmerk.

Die verskuiwing van antropomorfisme na tegnomorfisme is een van die belangrikste verskuiwings in die representasie van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012. Dit sluit aan by ’n verbandhoudende ontwikkeling van aanvanklike antagonisme na geleidelike aanvaarding tot volledige integrasie.

’n Duidelike verband bestaan tussen tegnologiese ontwikkeling (ook mense se reaksies op en gebruik van tegnologie) en die representasies van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012. Die grafiek in figuur 1.3 toon aan dat daar fases van oplewing sigbaar is in die aantal bundels wat tegnologiese terme en verwysings bevat. Die representasies van mens-masjien-verhoudinge van 1990 tot 2000 is gevarieerd en getuig van klemverskuiwings, aansluitings en bevestigings binne dieselfde periode en tussen die periodes vóór (1990 tot 1999) en ná (2000 tot 2012) die millenniumwending.

Die kwantitatiewe data-ontleding onderskraag die bevinding dat representasies van mens-masjien-verhoudinge gevarieerd manifesteer. Dit sluit aan by die geskakeerde, meerdimensionele en veranderlike aard van mens-masjien-verhoudinge wat telkens deur die representasies beklemtoon word.

Bibliografie

Aggarwal, P. en A.L. McGill. 2007. Is that car smiling at me? Schema congruity as a basis for evaluating anthropomorphized products. Journal of Consumer Research, Inc, 34(4):468–79.

Bekker, P. 1965. Die klip sing. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Bpk.

—. 1975. Toekomstige betrekkinge. Kaapstad: Tafelberg.

Bezuidenhout, Z. 2006. Resensie: En skielik is dit aand. Tydskrif vir Letterkunde, 43(1):188–90.

Blum, P. 1958. Enklaves van die lig. Kaapstad: Balkema.

Botha, A. 2012. Pirouette. Kaapstad: Queillerie.

Botha, T. 2013. “Video killed the radio star?”: representasies van die posthumane subjek in die resente Afrikaanse poësie (1999–2012). Stilet, XXV(1):1–15.

Caporael, R. 1986. Anthropomorphism and mechanomorphism: two faces of the human machine. Computers in Human Behavior, 2(3):215–34.

Castelyn, E. 1999. Kubermens. Kaapstad: Human & Rousseau.

Cloete, T.T. 1992. (red.) Literêre terme en teorieë. Pretoria: HAUM.

Cochrane, N. 2016. Joan Hambidge: oeuvre (1996–2013). In Van Coller (red.) 2016.

Dumenil, L. 2007. Reinterpreting the 1920s. OAH Magazine of History, 21(3):5–6. http://www.jstor.org/stable/25162121 (29 Julie 2016 geraadpleeg).

Epley, N., A. Waytz en J.T. Cacioppo. 2007. On seeing human: a three-factor theory of anthropomorphism. Psychological Review, 114(4):864–86.

Eybers, E. 1956. Die helder halfjaar. Johannesburg: Constantia.

Guthrie, S.E. 1993. Faces in the clouds. A new theory of religion. New York: Oxford University Press.

Hambidge, J. 2002. Ruggespraak. Pretoria: Protea Boekhuis.

—. 2005. En skielik is dit aand. Pretoria: Protea Boekhuis.

—. 2006. Dad. Parklands: Genugtig! Uitgewers.

—. 2009a. Vuurwiel. Kaapstad: Human & Rousseau.

—. 2009b. Debuut gee vreemde blik op die gewone. Volksblad, 12 Januarie, bl. 4.

—. 2012. Lot se vrou. Kaapstad: Human & Rousseau.

Heidegger, M. 1962. Being and time. Vertaal deur J. Macquarrie en E. Robinson. Oxford: Blackwell.

Ihde, D. 1990. Technology and the lifeworld: from garden to earth. Bloomington: Indiana University Press.

John, P. 2005. Die leser kan helaas van verlies alleen nie lewe. Beeld, 19 September, bl. 15.

Kannemeyer, J.C. 2005. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Kaapstad: Human & Rousseau.

Klopper, M. 2010. Nadoodse ondersoek: gedigte. Kaapstad: Human & Rousseau.

Kroes, P. 1998. Technological explanations: the relation between structure and function of technological objects. Techné: Research in Philosophy and Technology, 3(3):124–34.

Louw, N.P. Van Wyk. 1942. Gestaltes en diere. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Bpk.

—. 1954. Nuwe verse. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Bpk.

Lum, H. 2011. Are we becoming superhuman cyborgs? How technomorphism influences our perceptions of the world around us. Doktorale proefskrif, University of Central Florida.

Marais, E.N. 1926. “Draadlose wiegeliedjie”. Die Huisgenoot, 29 Januarie.

—. 1933. Versamelde gedigte. Pretoria: Van Schaik.

Marais, L. 2008. Staan in die algemeen nader aan vensters. Kaapstad: Tafelberg.

Ohlhoff, H. 2016. Perspektief op die Afrikaanse poësie: Die poësie van voor 1900 tot 1960. In Van Coller (red.) 2016.

Opperman, D.J. 1945. Heilige beeste. Kaapstad: Tafelberg.

—. 1947. Negester oor Ninevé. Kaapstad: Tafelberg.

SAUK (Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie). 2011. The SABC … informing a nation … inspiring the future. Corporate Heritage profile, ble. 144–9. http://www.sabc.co.za/wps/wcm/connect/1124648047c2ca7e97279ffbc57fbce7/SABC.pdf (1 Junie 2016 geraadpleeg).

Smith, S. 1999. “e-sonnet”. LitNet. http://www.oulitnet.co.za/poesie/smith02.asp (8 September 2012 geraadpleeg).

Van Coller, H. (red.). 2016. Perspektief en profiel, Deel 2. 2de uitgawe. Pretoria: Van Schaik.

—. 2016. Perspektief en profiel, Deel 3. 2de uitgawe. Pretoria: Van Schaik.

Van der Merwe, P. 1990. Boerejive. Kaapstad: Human & Rousseau.

Viljoen, H. 2003. Holtrom en groot kabaal. Pretoria: Protea Boekhuis.

Vorster, W.S. 1992. Ode. In Cloete (red.) 1992.

Weideman, G. 1977. Hoera, hoera die ysman (1970–1976). Johannesburg: Perskor.

—. 1997. ’n Staning onder sterre. Kaapstad: Tafelberg.

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post Die manifestasie van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie (1990–2012): ’n kwantitatiewe en teksontledende beskouing appeared first on LitNet.

The post <i>Wat de Joost!</i> deur Joost Pyck: bekendstelling by Die Bôrdienghuis, Wellington appeared first on LitNet.

Abstract

This article investigates the manifestation of human-machine relationships in Afrikaans poetry on two levels. First, a quantitative analysis is done of technological terms and references to technological objects in Afrikaans poetry between 1990 and 2012. Secondly, this article will show various shifts in human-machine relationships as a theme represented in Afrikaans poetry in this period.

The quantitative analysis played an important methodological role in that it allowed me to make a meaningful and representative selection of poems for analysis. Furthermore, the quantitative analysis added to the focus and depth of the textual analysis and enriched the qualitative analysis.

The quantitative survey is of value for Afrikaans literary history because particular thematic developments and changes may also be drawn from it. Furthermore, the elaborate quantitative survey also fills a gap because similar research has not yet been conducted in Afrikaans literary studies. In addition, the survey may prove useful to future researchers planning to research other aspects of human-machine relationships.

The specific timeframe in which the research was conducted (1990 to 2012) as well as the particular selection of poems was necessary to limit the scope of the article. However, it is important to note that this limitation in no way implies the absence of human-machine relationships in the period preceding and following the selected timeframe. It is in this particular period (1990 to 2012) that a notable increase in the use of digital technological terms and themes in Afrikaans poetry is found. The chosen period is also suited to the textual analysis conducted in part 5 of this article. It includes the identifying of developments, differences and similarities regarding human-machine relationships and the representations of these relationships in the period preceding (1990 tot 1999) and following (2000 tot 2012) the turn of the millennium.

It is important to define some theoretical concepts for the purposes of specifically the textual analysis in part 5.

Kroes (1998:124) describes the concept technological object in terms of two dimensions, namely physical attributes and function. He describes the duality of a technological object as follows:

On the one hand, it is a physical object with a specific physical structure (physical properties), the behavior of which is governed by the laws of nature. On the other hand, an essential aspect of any technological object is its function. A technological object has a function, which means that within a context of human action it can be used as a means to an end. A physical object is the carrier of a function and it is by virtue of its function that that object is a technological object.

According to Kroes (124) the function of a technological object is defined by the context of use and is therefore always subject to human construction. This definition follows on what Heidegger and Ihde say about technological objects. Non-human entities, or the being of “things” that are manipulated or used, are described by Heidegger (1962:97) as “use-objects” or “tools”. Ihde (1990:31) describes “use-objects” as part of our ordinary experience of technology. According to Ihde (32) objects are bound by context and have “intentionality” or a specific purpose, and objects-in-use become the means of the experience.

Two other concepts to define are anthropomorphism and technomorphism. Simply put, anthropomorphism is the attribution of human characteristics to non-human forms (Guthrie 1993:62). Epley, Waytz and Cacioppo (2007:864–5) define it as follows:

Imbuing the imagined or real behavior of nonhuman agents with humanlike characteristics, motivations, intentions, and emotions is the essence of anthropomorphism. These nonhuman agents may include anything that acts with apparent independence, including nonhuman animals, natural forces, religious deities, and mechanical or electronic devices.

Technomorphism, originally termed megamorphism (Caporael 1986:215) is described as the attribution of machine-like characteristics to humans. Lum (2011:2) describes technomorphism as the attribution of technological characteristics to humans. Lum (5) furthermore explains that technomorphism and anthropomorphism are intertwined because the two concepts are considered opposites. “If technomorphism involves the attribution of machine-like characteristics of humans, anthropomorphism can be considered the opposite, such that it is the attribution of human-like characteristics to non-human entities” (Lum 2011:5).

In part 3 of this article I give a short summary of some of the thematic manifestations of technological objects in Afrikaans poetry before 1990. This brief historical overview gives more depth to the textual analysis following in part 5.

In part 4 the quantitative survey of technological terms and references to technological objects in Afrikaans poetry (1990 to 2012) follows. The survey was conducted by using the South African National Library’s online database as a starting point to compile a preliminary list of published anthologies in Afrikaans from 1990 to 2012.

In addition, a list of poems from the online platform LitNet was also compiled. Unfortunately, the precise publishing dates of poems especially from 1999 to 2006 are not available, and the LitNet list was therefore not included in the data analysis. The primary reason is because of the effect this would have on the validity and reliability of the data analysis.

The list of published Afrikaans anthologies includes the quantitative surveying of technological terms and references to technological objects in Afrikaans poetry from 1990 to 2012. The data analysis and results are concluded by means of graphs and tables in this article.

In part 5 the textual analysis focused on several characteristics, dimensions, differences, similarities and developments as embodied in individual and selected poems. In addition, the representations themselves and the conclusions that may be drawn from the represented human-machine relationships are investigated. The goal of the textual analysis is to present a clearer, more nuanced perspective of the representations of human-machine relationships from 1990 to 2012. The selected poems are: “ode aan my televisie” (Prevot van der Merwe), “Virtual reality” (George Weideman), “e-sonnet” (Susan Smith), “kantoormasjien” (Hein Viljoen), “Gevaar / Danger / Ingozi” (Martina Klopper) and “Remote” (Aniel Botha).

The representation of human-machine relationships from 1990 to 1999 emphasises the negative, destructive and disruptive influence of machines on human existence. A notable shift from fear, paranoia and antagonism towards the representation of more moderate human-machine relationships takes place. The relationships are characterised by acceptance of the changes brought about by machines, but also include disappointment, disillusionment and a rational awareness of technological limits.

In the representations following the year 2000 there is far less focus on the negative impact of machines. Representations in the period 2000 to 2012 indicate more complex, intertwined and multidimensional human-machine relationships than the preceding period (1990 to 1999).

In representations following 2000 the focus falls on complete integration between human and machine, wherein the human transform into a machine and experiences the world as a machine would. Representations from 1990 to 1999 indicate a blurring of boundaries and differentiations between humans and machines, although the total lifting of boundaries in representations occurs only after 2000. Total integration however, is not always represented positively. There are indications that complete integration between human and machine may have devastating consequences for humanity and that it is futile to undo the human-machine integration.

Anthropomorphism is a prominent characteristic of the representations of human-machine relationships from 1990 to 1999. Machines are portrayed rather simplistically as monstrous and evil intruders, thereby emphasising the one-dimensional distinction between humans and machines. Technomorphic representations are absent in this period; however, in the poetry following 2000 technomorfic representations have become predominant. The shift from anthropomorphism to technomorphism is one of the most important developments in representations of human-machine relationships in Afrikaans poetry. From this shift the development from initial antagonism towards a more moderate acceptance and eventually total integration with machines is clear.

The quantitative data analysis supports the finding that representation of human-machine relationships manifests in various ways. This is further supported by the multidimensional and ever-changing nature of human-machine relationships as highlighted by these representations.

Keywords: Afrikaans poetry; anthropomorphism; human-machine; technology; technomorphism; technological objects

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Die manifestasie van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie (1990–2012): ’n kwantitatiewe en teksontledende beskouing

The post The manifestation of human-machine relationships in Afrikaans poetry (1990–2012): a quantitative and text-analytical perspective appeared first on LitNet.

Klik hier om hierdie nuusbrief aanlyn te lees. | Click here to view this newsletter online.

The post LitNet: Jou dao appeared first on LitNet.

Wonder darem met historiese rekords ...Van Jan van Riebeeck tot Piet Retief het wettig grond gekoop van inheemse bevolkings. Daar is talle ander voorbeelde ook op rekord. 

Grondonteiening het tydens die Britse koloniale era gebeur. Waarom word kompensasie nie van Britte verhaal vir restitusie, soos wat in Zimbabwe gebeur het nie? 

The post Gesteelde grond? appeared first on LitNet.

Ashwin vererg hom bloedig en stap van die stel af.  Ek het drie keer terug geblaai en kon nie agterkom waaroor Ashwin so onthuts was nie.  Daar kan net een verklaring wees – dis soos padwoede; frustrasie bou op en uiteindelik is ’n onbeduidende insidentjie die oorsaak van ’n helse uitbarsting.

Ek het eendag by die werk gesien hoe een ou ’n ander een – die een was ’n projekbestuurder en die ander een ’n ingenieur –  met ’n klomp lêers gooi.  Daar het niks (wel, nie veel nie) van gekom nie want albei was wit.  ’n Paar maande later, na ’n hewige bekgeveg, het een vrou ’n ander een – die een was ’n bourekenaar en die ander ’n finansiesklerk –  geklap en daar het ook nie veel van gekom nie want albei was swart. 

In beide gevalle het die een nie veel ooghare vir die ander gehad nie en hierdie uitbarstings was maar die gevolg van jarelange irritasie.  Dis normaal, dis doodnormaal dat sekere mense nie van andere hou nie ongeag ras, kleur, geloof, geslag of oriëntasie. 

Dit is ook doodnormaal dat mense wat wel van mekaar hou ook stry kan kry.  Trouens, daar’s ’n Tswana-spreekwoord wat sê jou vriend is nie ’n vriend in die ware sin van die woord as julle nog nie baklei het nie (nou nie noodwendig fisies nie).  Dit maak sin; waar goeie vriende, soos broers en susters byvoorbeeld, mekaar kan invlieg sal, ten opsigte van vreemdelinge, mens ordentlikheidshalwe terughou.

As Ashwin wit was, of as Naas en Nick swart was, wat sou Ashwin gesê het om sy frustrasie te kenne te gee?  Dalk “julle dink omdat julle pa pastoor is julle kan julle gewig rondgooi” of “julle dink omdat julle ouer is julle weet meer van rugby as ek” of so iets maar apartheid en dus, ras sou nie ter sprake gewees het nie.  Waarnemers sou dit sien as ’n gewone onderonsie.               

Ashwin het egter 'n  rassekleur daaraan gegee met sy verwysing na apartheid en, in ’n besprekingsprogram op RSG die Maandag daarna, het Bettina Wyngaard, Heinrich Wyngaard en ’n ene Boesak dit bekragtig.  “Ons voel ook so,” het die een na die ander op Anita se vraag geantwoord.  Dit is verder bekragtig deur die minister van sport , ander swartes en ander liberales; die minister eis skoon dat Naas en Nick in die pad gesteek moet word.

Die gevolg hiervan is dat geen witte in Suid-Afrika ooit normaal teenoor ‘n swarte (dit sluit in bruin en Asiaat om nou Bettina se definisie te gebruik) sal kan optree nie.  Wittes sal altyd op eiers moet loop, geen grappies, geen poetsbakkery, niks nie en polarisasie sal net meer en meer manifesteer.  Eintlik is dat alreeds so, dit het in ’94 begin en word net erger soos die tyd aangaan. 

Dis nogal jammer.

The post Molshoop transformeer na berg – Ashwin-sage appeared first on LitNet.

Twenty-four outstanding stories have been selected by an international judging panel from 5 182 entries from 48 Commonwealth countries. The writers come from 14 countries including, for the first time, Samoa and Ghana.

The Commonwealth Short Story Prize is awarded for the best piece of unpublished short fiction in English from the Commonwealth. As well as being open to entries translated into English from any language, it is the only literary prize in the world where entries can be submitted in Bengali, Chinese, Malay, Portuguese, Samoan, Swahili, and Tamil. Again, in 2018, we’re delighted that a translated story has reached the shortlist. The inclusion of other languages in the Prize speaks to Commonwealth Writers’ recognition of the need for linguistic diversity to promote the richness of varied literary traditions and lesser-heard narratives.

The 24 entries have earned their place on the shortlist – a rich collection of stories showcasing the skill and talent of the writers and capturing the attention of the judges. Chair of the judges, award-winning novelist and short story writer Sarah Hall, said of this year’s shortlist:

"The versatility and power of the short story is abundantly clear in this shortlist. With such a range of subject, style, language and imagination, it is clear what a culturally important and relevant form it is, facilitating many different creative approaches, many voices and versions of life. 

"With a panel of judges also spanning the globe there was a sense of depth and breadth to the selection process, and each commonwealth region showcases the very best of its traditions, adaptations, and contemporary approaches.

"This is such a great, unique prize, one that seeks to uphold both literary community and particularity, crossing borders with the ambition of collating our common and unique stories. It is an enormous pleasure, and illuminating, to have been part of the reading process."

The Prize is judged by an international panel of writers, representing each of the five regions of the Commonwealth. The 2018 judges are Damon Galgut (Africa), Sunila Galappatti (Asia), Kateri Akiwenzie-Damm (Canada and Europe) Mark McWatt (Caribbean) and Paula Morris (Pacific).

The 2018 Commonwealth Short Story Prize Shortlist in full:

"Dancing with Ma", Harriet Anena (Uganda)
"Matalasi", Jenny Bennett-Tuionetoa (Samoa)
"An Elephant in Kingston", Marcus Bird (Jamaica)
"Tahiti", Brendan Bowles (Canada)
"Ghillie’s Mum", Lynda Clark (United Kingdom)
"Goat", Sally Craythorne (United Kingdom)
"The Divine Pregnancy in a Twelve-Year-Old Woman", Sagnik Datta (India)
"Soundtracker", Christopher Evans (Canada)
"Passage", Kevin Hosein (Trinidad and Tobago)
"Jyamitik Zadukor" (The Geometric Wizard) by Imran Khan (Bangladesh) translated by Arunava Sinha
"Talk of The Town", Fred Khumalo (South Africa)
"Night Fishing", Karen Kwek (Singapore)
"Nobody’s Wife", Chris Mansell (Australia)
"The Boss", Breanne Mc Ivor (Trinidad and Tobago)
"Holding On, Letting Go", Sandra Norsen (Australia)
"Empathy", Cheryl Ntumy (Ghana)
"A Girl Called Wednesday", Kritika Pandey (India)
"Chicken Boy", Lynne Robertson (New Zealand)
"Hitler Hates You", Michelle Sacks (South Africa)
"After the Fall", James Smart (United Kingdom)
"Son Son’s Birthday", Sharma Taylor (Jamaica)
"Berlin Lends a Hand", Jonathan Tel (United Kingdom)
"True Happiness", Efua Traoré (Nigeria)
"Juju", Obi Umeozor (Nigeria)

For more on the writers and short stories, visit http://www.commonwealthwriters.org/2018-cssp-shortlist/.

The post Press release: 2018 Commonwealth Short Story Prize shortlist announced appeared first on LitNet.

Ek voel al soos skilpad op paal op plattelandse grondpad ...

Ek het dieselfde regte, maar kies om dit op ander manier uit te leef en wil nie deur ander se keuses oortuig word nie. Maak my vryheid van keuse en assosiasie my nou outomaties rassis omdat ek nie meeloper met ander se idees of sienings is nie? 

Dit beteken nog steeds nie dat die politieke swartes 'n gesonde selfbeeld het nie. 

Hipokrisie en oksimorons in oglokrasie in SA. Minderhede het dieselfde regte en is gelyk voor dieselfde reg. As jy rassistiese aanmerkings maak, verwag ek ook dat jy tronkstraf kry.

The post Emosionele plakkery-oorlog in SA appeared first on LitNet.

Blom in die hare
Kristel Loots
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799387575

Kristel Loots is ’n gesogte Afrikaanse skrywer met haar suksesvolle uitbeeldings van liefde en die bittersoet sy daarvan.

Kristel, ’n boorling van Despatch, was eers onderwyseres. Later jare het die gesin na Kaapstad verhuis. Nadat haar kinders, Werner en Sonja, gematrikuleer het, het sy ernstig begin skryf. Haar eerste tydskrifverhaal is in Huisgenoot gepubliseer, waarna verskeie kortverhale, novelles en vervolgverhale in Huisgenoot, Sarie, Rooi Rose en Landbouweekblad verskyn het. Haar eerste roman, Die agtervolger, het in 1998 die lig gesien.

Sy skryf graag oor vroue wat sy raakloop, en vertel die stories wat sy om haar hoor. By almal sien sy ’n universele begeerte: iemand om lief te hê en iemand wat vir jou lief sal wees. Deur haar stories skets sy die wêreld om haar en verweef dit met humor. Haar romans het al by LAPA, Tafelberg en Carpe Diem verskyn. Sy is al vir verskeie ATKV-toekennings benoem en wen in 2013 die ATKV-prys vir liefdesromans vir Eendagmooi.

Haar boeke is in druk en as e-boeke beskikbaar. Blom in die hare is haar agtste liefdesroman. Die voriges wat lesers meegesleur het, was Aspoesterskoene, Sjokoladesoene, Lemoenseisoen, Eendagmooi, Die ander vrou, Katerina se mojo en Foxtrot van die liefde.

Blom in die hare vertel die storie van Kaila Esterhuizen, ’n aangenome dogter wat grootword op die dorp Albertynshoop, ’n agter-die-klip-dorp aan die gatkant van die wêreld waar niks gebeur nie. Kristel slaag geheel en al daarin om die wel en wee van ’n verliefde hoërskoolmeisie weer te gee en menige vrou sal herinner word aan die tyd toe sy sélf as verliefde meisie in haar skoolskoene gestaan het. Blom in die hare is ’n meesleurende vertelling beginnende by die jong Kaila, haar stryd om aanvaarding en soeke na liefde – ongetwyfeld die deurlopende tema, asook iets waarmee ieder en elk van ons kan vereenselwig. ’n Keerpunt in die skrywe is die liefde wat ’n ouer vir sy eie vlees en bloed het, iets wat Kaila se lewe as volwassene ook tot nuwe insigte en begrip dwing. Haar eie ondervindings bring haar tot by ’n kruispad: die feit dat sy self kennis en ervarings deur haar lewe opgedoen het oor soveel belangrike aspekte, dwing haar om nie die realiteit wat haar in die gesig staar, te kan ontken nie. Sal haar eie seer haar inspireer om ’n ander keuse te maak, noudat sy die kans het?

Die skrywer lei die leser deur ’n rivier van emosies, meestal van wroeging en seer, tot ’n plek van selfontdekking. Soos die gesegde spreek: “What has been seen, cannot be unseen.” Inderdaad, dit is die groot faktor in Kaila se lewe. Wat sy weet en ervaar het, het haar gevorm en dit kan nooit verander word nie. Met ’n nuwe waarheid wat voor haar kom staan, word sy na selfondersoek gedwing. Sy word gekonfronteer om haar soeke aangesig tot aangesig aan te spreek. Vir my as leser was dit byna soos om ’n fliek kyk, asof dit nie die een bladsy na die ander is wat die woorde gevorm het totdat ek kon omblaai om te sien wat verder gebeur nie. Die karakters voel eg, nie soos net name in swart op wit nie. Die een bladsy volg natuurlik op die ander soos wat die storie, oftewel Kaila en haar gesin, se lewens ontknoop. Kristel Loots het ’n baie gemaklike skryfstyl en al is Blom in die hare ’n lywige 300 bladsye lank, lees mens dit moeiteloos in ’n japtrap deur.

The post <i>Blom in die hare</i> deur Kristel Loots: ’n resensie appeared first on LitNet.

Dit is presies 10 jaar gelede sedert die Nudies hul laaste album voltooi het en ongeveer 20 jaar dat hulle “Blue eyes” geskryf het. Dis hoe dit gaan met ’n musiekgroep wat borrel van talent. Die individuele lede van die Springbok Nude Girls was die afgelope jare besig met hul eie projekte en loopbane.

Na ’n spontane samekoms en suksesvolle toer verlede jaar besef die groep dat die inspirasies wat hulle in die eerste plek saamgebring het, steeds daar is. Hulle vind ook dat hul ondersteuners nog net so honger soos voorheen is vir hul musiek. Die gevolg is byna ’n natuurlike progressie om nuwe musiek te skryf en weer te toer.

Arno Carstens

Besonderhede van ’n vollengte-album word later in die jaar bekendgemaak. Die eerste liedjie van 2018, “Beautiful evolution”, is gedurende Mei digitaal vrygestel en ’n binnelandse toer het gevolg. Die toer is lojaal deur hul bestaande aanhangers en ook ’n jonger geslag ondersteun.

’n Stellys van meer as 18 liedjies het met elke optrede genoeg aan die gehoor gegee om hulle uitasem te laat. Die Springbok Nude Girls se musiek is hard, energiek en vol passie. Met hul optrede by Hillcrest Quarry was die ondersteuners reg van die begin af op hul voete.

Theo Crous

“Gang”, “Super girl” en “Managing mula” word gretig met vuiste in die lug ontvang en die Nudies kon nie ’n voet verkeerd sit nie. Die ouer liedjies word effens verwerk om dit steeds vars te laat klink.

Die Nude Girls kon die hele aand gespeel het en die gehoor sou steeds vir nog gevra het. Geen wonder dat die encore oor drie liedjies gestrek het nie: “Genie”, “Blue eyes” en “Bubblegum on my boots” kry almal luidkeelse applous.

Arno Carstens en Theo Crous van die Springbok Nude Girls

Die Springbok Nude Girls is reeds ’n Suid-Afrikaanse instelling en ons sien gretig uit na hul album later vanjaar.

“Beautiful evolution” nou beskikbaar op iTunes.

Teks en foto’s (by Hillcrest Quarry): Stephen Fourie

The post Die Springbok Nude Girls is terug met nuwe musiek en toer weer! appeared first on LitNet.

Foto van Wannie Carstens: Naomi Bruwer

Leerstoel Zuid-Afrika (UGent) en het Gents centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika

Nieuwsbrief (januari-mei 2018)

Leerstoel Zuid-Afrika

Op advies van de onderzoeksgroep Gents centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika (UGent) is de opvolger van professor Hein Willemse (Universiteit van Pretoria) voorgedragen aan de commissie gastprofessoren en de faculteitsraad. Professor Wannie Carstens, een van de medeoprichters van de Gentse Leerstoel “Zuid-Afrika: talen, literaturen, cultuur en maatschappij” en buitengewoon hoogleraar (met emeritaat) van de Noordwes Universiteit (Potchefstroomkampus), heeft de voordracht aanvaard. Na de beslissing van de faculteitsraad wordt Wannie Carstens aangesteld als deeltijds gastdocent voor de periode oktober-december 2018. Hij zal colleges aanbieden op het gebied van de Afrikaanse taalkunde en taalverwerving in het bachelorvak “Afrikaans: taal- en letterkunde” én zes seminaries over de Afrikaanse taalkunde in het nieuw opgerichte mastervak in de opleiding Taal- en Letterkunde: “Talen en literaturen van Zuid-Afrika” (academiejaar 2018-2019). In dat vak worden talen en literaturen in Zuid-Afrika bestudeerd in dialoog met het Afrikaans. Naast de taalkundige component bevatten beide opleidingsonderdelen een even ruim aanbod op het gebied van de Afrikaanse letterkunde.

In de marge van de leerstoel heeft de onderzoeksgroep de dichter, criticus en vertaler Daniel Hugo uitgenodigd als “vertaler in residentie”. Van 1 oktober tot 30 november 2018 verblijft Daniel Hugo aan de Universiteit Gent en hij presenteert lezingen over de vertaling van teksten van Nederlandstalige auteurs naar het Afrikaans (http://www.knack.be/nieuws/belgie/laten-we-vanuit-vlaanderen-blijvend-onze-schrijvers-promoten-in-zuid-afrika/article-opinion-930993.html). Er zijn daarnaast gastcolleges voorzien voor beide opleidingsonderdelen “Afrikaans: taal- en letterkunde” én “Talen en Literaturen van Zuid-Afrika”. In december reist Daniel Hugo door naar het Vertalershuis in Amsterdam.

Colloquia

Op 5 en 6 oktober 2018 heeft het vijfde colloquium Afrikaans plaats aan de Universiteit Gent. Zoals elk academiejaar worden taal- en letterkundige sessies aangeboden. De tweedaagse conferentie zet voor de letterkunde in op het fenomeen van de transnationale literaire relaties tussen Nederland, België en Zuid-Afrika en de rol van de culturele bemiddelaars en teksttransmissie. Keynote-sprekers zijn prof. Louise Viljoen (Universiteit Stellenbosch) en de schrijfster Bettina Wijngaard. In 2019 zal Ronelda Kamfer onze gastauteur zijn. Voor de taalkundige component wordt de Afrikaans Grammar Workshop aangeboden in samenwerking met het Virtuele Instituut vir Afrikaans (Viva), University of Michigan en het Meertens Instituut. Keynotesprekers zijn Theresa Biberauer (University of Cambridge) en Bertus van Rooy (Noordwes Universiteit) (http://www.afrikaans.ugent.be/colloquium/call-for-papers/).

Van 12 tot 14 september organiseert het departement Afrikaans en Nederlands van de Universiteit Stellenbosch ter gelegenheid van haar eeuwfeest het congres van de Afrikaanse Letterkundevereniging (ALV). De schrijversfocus is gericht op Antjie Krog. Verder wordt ingezet op “Die vele raamwerke van die Afrikaanse literatuurwetenskap” (https://www.ivn.nu/congressen/oproep-vir-referate-alv-kongres-2018-62). Namens de Gentse onderzoeksgroep zetelt Yves T’Sjoen in het organiserend comité van de studiebijeenkomst.

Buitenlands gastdocentschap

Op de expertise van de onderzoeksgroep wordt almaar vaker een beroep gedaan. Na passages in Praag en Brno (Tsjechië) was het dit voorjaar de beurt aan Boedapest. Omdat Jacques van Keymeulen vanwege gezondheidsredenen noodgedwongen verstek moest geven, heeft Wannie Carstens de honneurs waargenomen in Hongarije. Carstens en Yves T’Sjoen hebben gastcolleges aangeboden op het gebied van de Afrikaanse taal- en letterkunde aan de gereformeerde Károli-universiteit van Boedapest. Naast taalgeschiedenis en taalverwerving is in het letterkundige deel aandacht besteed aan de betekenis van de Sestigers in de ontwikkeling van de Afrikaanse literatuur en aan aanknopingspunten met Europese literaire en filosofische tendensen na de Tweede Wereldoorlog. Inmiddels zijn de voorbereidingen getroffen om naast het contract met Károli ook een bilateraal raamakkoord af te sluiten met de Loránd Eötvös-universiteit (ELTE) in Boedapest. In het najaar van 2018 wordt alvast gestart met een blokcursus over Afrikaanse literatuur. Later komt de Afrikaanse taalkunde aan bod binnen de raamovereenkomst. Jacques van Keymeulen gaf een gastcollege over het Afrikaans aan de Universität Zürich.

Privébibliotheek van Fanie Olivier

De voorbije maand is het transport vanuit Durban met de boeken-, tijdschriften- en dvd-collectie van Fanie Olivier in Gent terechtgekomen (http://www.litnet.co.za/kostbare-boekenschenking-afrikaanse-letteren-aan-de-universiteit-gent/). De imposante boekenverzameling is inmiddels globaal beschreven door twee studenten-stagiairs in de Faculteitsbibliotheek Letteren en Wijsbegeerte. De schenking betekent een aanzienlijke aanwinst voor het fonds Afrikaanse letterkunde, en bij uitbreiding voor de geschiedenis van Zuid-Afrika, en bevat ook tal van Engelstalige Zuid-Afrikaanse publicaties. De verzameling zal het voor studenten en onderzoekers mogelijk maken met behulp van de primaire bronnen diepgaander onderzoek te verrichten en de Afrikaanse literatuur nog breder te verspreiden. Samen met de Ernst van Heerden-collectie van het Poëziecentrum, in het najaar precies twintig jaar geleden opgericht (nadere berichtgeving volgt nog), beschikt de stad Gent naast de collectie van het Zuid-Afrikahuis (Amsterdam) over de ruimste Zuid-Afrikaanse boekencollectie buiten Zuid-Afrika. Op de plek waar het coördinerende onderzoekscentrum voor het Afrikaans en Zuid-Afrika is gevestigd, in de schoot van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte (Universiteit Gent), beschikken belangstellenden voor het Afrikaans over duizenden primaire bronnen met betrekking tot de Afrikaanse literatuur, Zuid-Afrikaanse politiek, maatschappij en cultuur. Ter gelegenheid van de schenking organiseerde de Faculteitsbibliotheek op voorstel van de bibliothecaris Paul Buschmann en dankzij de aanzienlijke bijdrage van de Gentse studenten Dora Scott en Anne-Sophie Rouckhout een kleine expositie met kleinoden en preciosa in Fanie Oliviers’ legaat aan de universiteit. Tijdens het colloquium in oktober wordt aandacht besteed aan de boekencollectie. Ook Fanie Olivier zal bij die academische gelegenheid te gast zijn.

Lezingen en ontmoetingen

De onderzoeksgroep is daarnaast actief op het gebied van de organisatie van lezingen en interviews. Vrijwel maandelijks komt de Leeskring Zuid-Afrika samen, met in het voorjaar een hommage aan Karel Schoeman (lezingen door Eep Francken op 29 maart en Rob van der Veer op 3 mei), en er zijn de Filmavonden Zuid-Afrika. De Leeskring bestaat bij de gratie en met de financiële steun van de Vlaams-Zuid-Afrikaanse Cultuurvereniging en de heer Frank Judo. Beide initiatieven zijn geïnstigeerd en worden in goede banen geleid door Laura Engels. In opdracht van De Nieuwe Liefde en organisator Mirjam van Hengel verzorgde Yves T’Sjoen op 21 januari, tijdens een namiddagbijeenkomst met en over Breyten Breytenbach, een lezing in Amsterdam (http://denieuweliefde.com/programma/poezie-breyten-breytenbach/). Op 21 april was de Zuid-Afrikaanse onderzoeksjournaliste Marianne Thamm te gast in Bibliotheek De Krook in Gent op initiatief van het Gents Afrika Platform en Annelies Verdoolaege. Na een inleiding door Tom Lanoye vond een geanimeerd gesprek plaats met Thamm, hier onder andere bekend van haar scherpzinnige artikels op de nieuwssite van de Daily Maverick, over de Nederlandse vertaling van haar boek De ondraaglijke blankheid van het bestaan (https://www.ugent.be/nl/agenda/1521810387466). Op 8 mei sprak Hermann Wittenberg (UWK) op voorstel van de collega’s Stef Slembrouck en Gert Buelens, voor de Literary Studies Workshop over “The Visuality of J.M. Coetzee” (http://www.letterkunde.ugent.be/nl/literary-studies-workshop). Alle lezingen zijn druk bijgewoond door collega’s, studenten en andere belangstellenden.

Met Marieta Nel (freelance redacteur) en Sylvia de Wet (directeur), vertegenwoordigers van LAPA Uitgewers (Lees Afrikaans Praat Afrikaans), met hoofdkantoor in Johannesburg, vond een bijzonder constructief gesprek plaats. Het initiatief voor een ontmoeting in Gent is genomen door Ingrid Glorie. Binnenkort (in september) wordt in Kaapstad en Johannesburg verder gepraat over samenwerking. Ook met Tuin van Digters in Wellington (directeur Francois Lötter) en het schrijvershuis van de Jakes Gerwel-stigting, dat binnenkort in het Oost-Kaapse Somerset-Oos opent (uitvoerende directeur Theo Kemp), hebben gesprekken plaats om Nederlandstalige schrijvers af te vaardigen. Het onderzoekscentrum bracht de contacten met het Poëziecentrum en het Vlaams Fonds voor de Letteren tot stand.

Afrikaans op de middelbare school

Marc le Clercq en Joris Cornelissen zetten onlangs een project op met als doelstelling in het middelbaar onderwijs van Nederland en Vlaanderen, in het vak Nederlands, weer aandacht te vragen voor taalvariëteiten van het Nederlands. Noties van Caribisch-Nederlands, Surinaams-Nederlands en ook van de zustertaal Afrikaans kunnen het taalbewustzijn van leerlingen aanscherpen en hun blik op taal en wereld verruimen. Er is een “resonance”-groep samengesteld (Kenneth Bouman, Frank Judo, Eric Mijts en Yves T’Sjoen), waarin de onderzoeksgroep is vertegenwoordigd. Over Afrikaans op de middelbare school is hier alvast een mening vertolkt: http://www.litnet.co.za/afrikaans-op-school-nederland-en-vlaanderen/. Op 30 maart vond in de faculteit een eerste vergadering plaats waarin opzet en doelstellingen van het initiatief zijn besproken. In Zuid-Afrika is in de pers (Beeld en Die Burger) bericht over dat voornemen. Ook het tijdschrift Neerlandia van het Algemeen Nederland Verbond besteedt voortaan meer gerichte aandacht aan de Afrikaanse literatuur. In de redactie van Neerlandia is de onderzoeksgroep voortaan gerepresenteerd.

Writer in Residence

Op voorstel van Kurt Defrancq en Yves T’Sjoen heeft het Bestuurscollege van de Universiteit Gent het budget goedgekeurd om vanaf 2019 te starten met het project Writer in Residence. Ten aanzien van het rectoraat is voorgesteld als eerste internationaal gerenommeerde schrijver een Zuid-Afrikaans auteur te engageren ter gelegenheid van de enige leerstoel in de faculteit Letteren en Wijsbegeerte: de leerstoel Zuid-Afrika. De gesprekken met John M. Coetzee zijn al in een gevorderd stadium. Nog onder voorbehoud zal Coetzee de eerste residentiële gastauteur zijn aan de UGent. De gastschrijver verzorgt enkele voordrachten en schrijft vooral in de rust van Woning Van Wassenhove (Sint-Martens-Latem) aan zijn literaire oeuvre. Voor het culturele prestige van de UGent zal de aanstelling van John M. Coetzee (onder voorbehoud) bijzonder belangrijk zijn. Daarenboven wordt de focus weer gericht op Zuid-Afrika.

Parafernalia

Gezien de respons op het boek Rakelings, aangeboden ter gelegenheid van de oprichting van de Leerstoel Zuid-Afrika in Gent dankzij de financiële inbreng van de onderzoeksgroep, verschijnt na de zomer in beperkte oplage een tweede druk.

In de Arkbrochure 2018 (Arkcomité en De vrienden van De Zwarte Panter, Antwerpen), uitgegeven ter gelegenheid van de uitreiking van de Arkprijs van het Vrije Woord aan PEN Vlaanderen (9 mei 2018), schreef Yves T’Sjoen een bijdrage over contacten met PEN Afrikaans en het incident naar aanleiding van de censuur van kunstwerken (o.a. van Breyten Breytenbach) op de campus van UCT. Ook andere betreurenswaardige beslissingen van de Kaapse universiteit, inzake accreditatie van onderzoekers en de mogelijkheid internationale colloquia bij te wonen, worden in die bijdrage gecontextualiseerd.

In de eerste week van oktober 2018 bezoekt Prof Rik van de Walle, rector van de UGent, Zuid-Afrika samen met een delegatie van de universitaire gemeenschap. Bij die gelegenheid worden gesprekken gevoerd met rectorale teams van zusterinstellingen in Zuid-Afrika en zal worden nagegaan in hoeverre nieuwe samenwerkingsovereenkomsten kunnen worden gesloten.

Op 26 november zal de vijfde Mandelalezing plaatsvinden aan de Universiteit Gent. Onder de titel “Nelson Mandela – The Legacy” zal Zelda la Grange het hebben over haar jarenlange nauwe samenwerking met President Mandela, en zijn nalatenschap in Zuid-Afrika en daarbuiten.

De eerste nieuwsbrief (oktober 2017 - januari 2018) kan hier worden gelezen: http://www.litnet.co.za/leerstoel-zuid-afrika-ugent-en-het-gents-centrum-voor-het-afrikaans-en-de-studie-van-zuid-afrika-nieuwsbrief-oktober-2017-januari-2018/

Yves T’Sjoen, mede namens Timothy Colleman, Jacques van Keymeulen en Annelies Verdoolaege (dagelijks bestuur van het Gents Centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika, UGent).

The post Leerstoel Zuid-Afrika (UGent) en het Gents centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika: Nieuwsbrief (januari-mei 2018) appeared first on LitNet.