Swimming towards emptiness on a bright summer day
(for Julian, Mikale and Vincent)

   The unforeseen visitor,
   emptiness, like blood,
can be graceful and intelligent. Poured into
    the human body, it can
    be useful. You can
    gather it in your arms,

call it, all the cells and platelets, “harvest”.

    But be careful, because
    “it” can come with the
mechanism of wild gestures.
    It will remind you that
    you need your rest after a
    lover has left you high
and dry. It will make you shake it
    off like a fish. You will

    find yourself swimming
    towards it on a bright

summer day without a care in the world.

    The mansion of the sky
    on fire. Life tired of the
    heat and dust. Emptiness will
    be on your tongue. It will
    be your mother tongue
until a replacement comes along.
    Another migration will

take place. You will fall in love again.

    You will learn to live
    again. It will happen
    when you least expect
    it, though. When your
    country is tired of being

    broken by waves and
    vertigo. Of being cold
    or tired. Of being called
    “meat country”. Or the
    exit. Or the escape. Or is

the country terrifying the quiet.

The post Swimming towards emptiness on a bright summer day appeared first on LitNet.

Op die vooraand van wat Jakes Gerwel se 72ste verjaardag op 18 Januarie sou wees, skryf Heindrich Wyngaard dat die nuwe Mandela-(outo)biografie Dare not linger – The presidential years Gerwel se onmisbare rol in Suid-Afrika se oorgang en die uitbou van Madiba se nalatenskap beklemtoon.

Jakes Gerwel en Nelson Mandela
Fotobron: Jakes Gerwel-stigting

Oor sowel Nelson Mandela as Jakes Gerwel word gesê dat hulle nederig was; dat geen posisie of eerbewys na hulle kop toe sou gaan nie.

Maar ook – of dalk veral – dat hulle besonderse voorbeelde is van die belangrikheid daarvan dat ’n mens jou woorde moet tél of moet wéég voordat jy jou mond oopmaak om iets te sê; en dat dit veral nie wenslik is om impulsief te handel nie – juis nie in posisies van mag of invloed nie.

Gerwel, nes Madiba, het ook, moet onderstreep word, oor die uitsonderlike gawe beskik om met opregte belangstelling na ander te kon luister– op sigself ’n skaars menslike kommoditeit. Die les is dat jy aan jou gespreksgenoot, sonder aansiens des persoon, die nodige eerbied betoon; klaar laat praat vóórdat jy reageer.

“Prof” was as Direkteur-Generaal in die Presidensie en sekretaris van die Kabinet die eerste senior aanstelling in die Mandela-administrasie. Dit was ’n aanstelling “wat gravitas na die presidensiële personeelkorps gebring het”, aldus Mandla Langa, medeskrywer van Dare not linger.

En dit was belangrik dat ’n bekwame “kader” in die Presidentskantoor aangestel word om te vergoed vir die verlies van die sestig personeellede wat FW de Klerk saam met hom na sy nuwe kantoor as een van twee adjunkpresidente geneem het. Selfs al was Gerwel deur Madiba met die hand uitgekies vir hierdie rol, het Madiba eers sy huiswerk gedoen.

Die ANC se adjunk-sekretarisgeneraal, Jesse Duarte, vertel in Dare not linger die president wou “alles weet wat daar oor Jakes te weet was” voordat hy Gerwel die pos aangebied het. Oudminister Trevor Manuel, ’n prominente UDF-leier, moes byvoorbeeld sý indrukke oor Gerwel deel, sê Duarte, terwyl Mandela ook met heel paar ander aktiviste gepraat het “oor wie hierdie Gerwel-kêrel is”.

In die oorspronklike (onvoltooide) weergawe van die nuwe Mandela-(outo)biografie, is dit duidelik presies hoe hoog die ontslape staatsman sy nou ontslape voormalige “voorman” geag het. Eers gee hy ’n oorsig oor Gerwel se vername openbare rolle in onder meer die Presidensie, Nelson Mandela-stigting, WNNR en Instituut vir Geregtigheid en Versoening; dan oor sy lidmaatskap en voorsitterskap van direksies soos dié van Brimstone, Naspers en WP Krieket; asook sy akademiese prestasies en poste, waaronder rektor van die Universiteit van Wes-Kaapland en kanselier van Rhodes-universiteit.

Hierna herinner Madiba die leser aan onder meer Gerwel se rol in die Lockerbie-deurbraak toe die Libiese leier, Muammar Gaddafi, deur Gerwel en Prins Bandar van Saoedi-Arabië oorreed is om twee verdagtes in verband met hierdie lugaanval vir verhoor aan die owerhede te oorhandig.

“Solank as wat daar mans en vroue van hierdie kaliber en visie is,” skryf Madiba oor Gerwel en Prins Bandar, “sal wêreldvrede en stabiliteit die hoeksteen van nasionale en internasionale verhoudings wees.”

Maar Gerwel se invloed was selfs meer onmisbaar in die Presidensie se oorgangsjare: hy was begeleier van sowel personeel uit die ou orde as die nuutaangesteldes. Tegelykertyd was hy die bewaker van vrede tussen ministers uit die vorige bedeling en die inkomende ANC-kabinetslede.

Terwyl Madiba hom gehaas het om bestaande personeel gerus te stel dat hy nie van hulle ontslae sal raak nie, was Gerwel “se benadering tot die vestiging van die nuwe Kantoor van die President, ’n studie in die kalm bestuur van ’n oorgang”. Dit is wat Joel Netshitenzhe, Madiba se destydse kommunikasiehoof, in Desember 2012 by Gerwel se gedenkdiens gesê het, waar hy “Prof” tot die “dekaan van staatsdiens” verklaar het.

Madiba het “Prof” gerespekteer en sy raad aanvaar. Ambassadeur Barbara Masekela, wat destyds deel van die Presidensiespan was, word as volg in Dare not linger aangehaal: “Ek dink dit verg ’n sekere mate van nederigheid en selfbelang om die beste raad te vereis en dit te aanvaar.” Maar dan ook hierdie onthulling oor die aansien wat gegradueerdes by Madiba geniet het: “Hy het geleerde mense net ’n bietjie té veel waardeer, sou ek sê.”

Dié geleerdheid van Gerwel het in 1968 begin toe hy sy BA-graad met onderskeiding aan die destydse Universiteitskollege van Wes-Kaapland (UWK) ontvang het, soos wat Die Burger op 11 Januarie 1968 berig het.

Ook goed dat Madiba dié teenperspektief vir Masekela se siening oor sy waardering vir Gerwel in die boek aandui: dat “Prof” op die gebied van menslike verhoudings ontpop het “as ’n ware leier sonder paranoïese neigings en [iemand] wat beginselvaste diskoers aanmoedig” en dat hy ’n “indrukwekkende en vreeslose onafhanklike denker” was.

Dié “eerbetoon” is selfs meer betekenisvol, skryf Langa, as in ag geneem word dat “Prof” uit ’n Swartbewussynsagtergrond (Steve Biko se “Black Consciousness” oftewel BC) gekom het – en nie ’n kaartdraende ANC-lid was nie. In sý huldeblyk het die letterkundige Hein Willemse onder meer ook onthou dat Gerwel hom as derdejaarstudent by UWK op ’n dag daarop gewys het: “BC is nie alles nie.”

Straks is dit waarom hy homself as selfverklaarde “non-racialist” kon handhaaf in ’n omgewing waar ras ’n belangrike rol in die Mandela-versoeningsprojek vertolk het, soos aangedui deur hoe gesteld Madiba daarop was dat sy eerste Kabinetslede van alle rasse ingesluit het.

Dare not linger vertel die leser nie hoe Gerwel en Mandela ras in hul werksverhouding gehanteer het nie, maar dalk het Madiba as oud bokser sy voetwerk goed gedoen nadat hy hom in die verlede teen twee ander “non-racialists” vasgeloop het: sy mede-Robbeneilander Neville Alexander en die Kaapse onderwyslegende RO Dudley.

Netshitenzhe het in 2012 ook gesê: “Heel dikwels verwys ons na Gerwel as ’n toevoegsel tot ’n ikoon. Maar jy moes kon aanskou hoe hy in sy interaksies met pres Mandela wysheid en inskiklikheid gebruik het om regeringsbeleid en -praktyk te beïnvloed.” En: “Hy was die stewige hand wat verseker het dat dinge ewewigtig verloop.”

Madiba self skryf in ’n 60ste verjaardagboodskap aan “Prof” dat talle mense die wêreld oor trots is op hom en dat hy hoop jong mense sal by Gerwel leer “dat ’n mens groot aansien kan geniet, maar terselfdertyd so nederig soos jy kan wees”. Dit was Madiba se wens dat “Prof” goeie gesondheid sal geniet en nog vele verjaardae sou kon vier, maar die noodlot het dit anders bestuur: Gerwel (66) sterf op 28 November 2012, omtrent presies ’n jaar voor Mandela (95) op 5 Desember 2013.

In Dare Not Linger word dié twee uitsonderlike Oos-Kapenaars se blywende bydrae tot die totstandkoming van ’n nuwe Suid-Afrika opnuut beklemtoon: die bokwagtertjie van Qunu wat President geword het; en die plaaswerkersklong van Kommadagga wat ’n gevierde intellektueel geword het.

Heindrich Wyngaard is ’n aktualiteitsaanbieder en skrywer.

The post <i>Dare not linger</i>: Jakes Gerwel se onmisbare rol in Suid-Afrika se oorgang appeared first on LitNet.

Die borsbeeld van Adam Small, en Michael le Cordeur (Foto: Naomi Bruwer)

Kunstekaap  16 Desember 2017

Vrinne
lat ons die Bybel oepeslaan
en lat ons daaryt lies –
o Allahoegste Gies
lat die volgende woorde na ons almal se harte gaan!
En maak vir ons lig moet hierie woorde
Soos moet kerse.

Nou vrinne

Adam Small is op 21 Desember 1936 in Wellington gebore. Hy spandeer sy grootwordjare op die plaas Goree in Robertson (waar sy pa skoolhoof was) en later op die Kaapse Vlakte. Hy studeer aan die Universiteit van Kaapstad en die London School of Economics. Hy keer later na Engeland terug vir verdere studie aan Oxford oor onder andere Nietzche. In 1959 word hy dosent in filosofie aan Fort Hare en in 1960 een van die grondleggers van die nuwe Universiteit van Wes-Kaapland (UWK).

Small se lewe is gekenmerk deur konflik, omdat sy werk vir lank deur die establishment geïgnoreer is. Hy moes dikwels  om ’n permit aansoek doen om na sy eie dramas te kyk, soos toe Kanna in die Staatsteater opgevoer is. Ook in hierdie teater, toe nog die Nico Malan.  Dit is algemene kennis dat hy hom aan die kant van die studente geskaar het toe hulle in opstand gekom het teen apartheid. Hieroor moes hy sy werk as hoof van Filosofie in 1973 prysgegee, maar danksy Richard van der Ross keer hy in 1984 terug as hoof van die Departement Maatskaplike werk tot 1997.

Maar dit was tipies Small, wat denkend en nadenkend met die wêreld en sy probleme omgegaan het, wat geglo het in die “oop gesprek” en bereid was om in dialoog te tree met selfs sy grootste teenstander, op soek na die waarheid. Small was in baie opsigte ’n enkeling – gekant teen politieke populisme – en het sy diepste gevoelens slegs met diegene baie na aan hom gedeel; andersins moes jy die versiendheid van sy filosofiese denke in sy gedigte en sy dramas gaan naspeur.

Denker, digter, dramaturg; ek sou kon byvoeg: akademikus, taalaktivis, vryheidsvegter. Volgens Hein Willemse ook filosoof, skrywer, maatskaplike werker en intellektueel, wat hom oor sy mense en hul menslikheid ontferm het.

Adam Small het die brandende vraagstukke waarmee ons geworstel het, en die eens versweë onderwerpe van ’n verdeelde Suid-Afrika, gevoelig dog gesaghebbend op deurdagte wyse aangeroer – kwessies soos apartheid, gedwonge verskuiwing van mense en rassediskriminasie – en hom só as denkende revolusionêr onderskei.  Sy oeuvre hanteer al die temas wat vandag steeds relevant is. Die problematiek van die individu wat verskeurd is tussen sy eie aspirasies en dié van sy mense, en die fyn lyn tussen reg en verkeerd, tussen goed en kwaad. Was Johnny Adams in Goree ’n terroris wat ’n onskuldige vrou en kind in ’n supermark opblaas, of ’n vryheidsvegter wat sy mense se vryheid bo lewenslange tronkstraf gekies het?

Gedigte soos “Die here het gaskommel”, “Kitaar my kruis”, “Sê sjibbolet” en “Kô, lat ons sing” het huishoudelike name in ons land geword, maar spreek ook van verbittering oor wat apartheid aan hom en sy mense gedoen het. Ten spyte van alles was hy onverskrokke en het hy die apartheidswette uitgedaag met gedigte soos “What abou’ de lô?”.

Toe, op ’n dag in 1983, het hy – toe ’n verbitterde mens en uit verset teen apartheid –  opgehou om te publiseer. Die groot Stilte het gevolg.

Small die Sestiger

Die Sestigers word bestempel as die vernuwers in die Afrikaanse letterkunde. Daar is Breytenbach in die digkuns, Brink en Leroux in die romankuns en De Vries in die kortverhaal. In die drama is dit ongetwyfeld Adam Small, en sy se drama-oeuvre sluit in Kanna hy kô hystoe (1965), Joanie Galant-hulle (1978), Krismis van Map Jacobs (1983) en The Orange Earth (1984), vertaal as Goree in 2013.

Dis veral Kanna – deur baie letterkundiges, insluitende JC Kannemeyer en Andre P Brink, aangeslaan as die grootste drama nóg in Afrikaans – wat ’n totale vernuwing ingelui het en die Afrikaanse drama in die moderne era geplaas het. Uiteindelik sou hy vir sy bydrae tot die Afrikaanse drama in 2012 deur die Suid-Afrikaanse Akademie met die Hertzogprys vereer word – ’n eer wat hom lank reeds toegekom het.

In Desember van 2016 het die Universiteit Stellenbosch ’n eredoktorsgraad aan hom toegeken. Hy het ook eredoktorsgrade van die UWK, die Nelson Mandela Universiteit in PE en die Universiteit van KwaZulu-Natal ontvang.

Adam die Moses

Adam Small was ook ’n vertolker, ’n Moses (soos hy die figuur in sy tweede bundel, Kitaar my kruis (1962), noem): Nou het ’n Moses vir julle opgestaan.

Small het begin om namens sy mense te praat oor die liberale waardes van vryheid van denke en spraak:  ʼn stem vir menige stemlose.

Sy poësie en dramas was sy manier om te rebelleer teen die uitsluiting van bruin mense, en veral Kaapssprekendes, uit die hoofstroom Afrikaanse leefwêreld.  Vir menige leser is dit die Small wat almal ken: die skrywer wat die spreektaal van die Kaapse werkersklas – eens verbind met afwyking, domheid en grappigheid – so pragtig en met soveel waardigheid te boek gestel het. Hy het Kaaps gevestig as “’n taal in die sin dat dit die volle lot en noodlot van die mense wat dit praat, dra” (Kitaar my kruis).

Deur in Kaaps te skryf het hy sy mense taalkundig bemagtig en so hul stem teruggegee wat deur die establishment-media en apartheidsregering stilgemaak is: “Laat die wêreld maar praat pellie, los en vas.”  Sodoende het Small daarin geslaag om van Kaaps ’n literêre taal te maak en Kaaps te verhef tot  ʼn taal van verset teen politieke onreg.  Meer nog: danksy Small is die stigma rondom Kaaps afgebreek, is die Suid-Afrikaanse letterkundeskat verruim en die Afrikaanse woordeskat verryk. Vandag word sy poësie en dramas  in skole en universiteite bestudeer. 

Adam die profeet

’n Proefiet van Jesus djy? ’n Proefiet van Jesus dja.

Adam Small was tegelykertyd filosoof en profeet. Reeds vyftig jaar gelede verwys hy na die leierskapskrisis waarin Suid-Afrika hom sou bevind as hy vra:  “Waar, waar is Moses? Die wêreld se manne sit in die knyp.” Dan beantwoord hy sy eie vraag: “As Kanna hier was, sou ons bieterde af gewees het. Kanna het mos gesê hy gan hys toe kom."

“Daarom moet ons skryf waar jy kan, praat waar jy kan. Probeer mense oorreed. Ons moet die kaarte maar nougeset bly skommel, bly meet en pas, en bly hoop, bly hoop vir Suid-Afrika,” skryf Van Wyk Louw aan hom in sy brief.

In die lente van 2013, dertig jaar na sy selfopgelegde ballingskap, het ’n nuwe lente vir Small aangebreek met die bekendstelling van Klawerjas,  ’n digbundel wat hy aan sy vrou Rosalie opgedra het en op sy (en my) geboortedorp, Wellington, vrygestel is.

Adam Small se borsbeeld by die Kunstekaap (Foto: Liné Enslin)

Adam, ’n man van versoening

Sy moed om terug te keer na die openbare lewe nadat hy so lank met die gevolge van apartheid geworstel het, is een van die kragtigste dade van versoening wat nog in Afrikaans geskied het. Dis waarom die Kunstekaap en die SBA vandag, Versoeningsdag, namens ons almal vir Adam Small vereer met die onthulling van n bronsbeeld; ook vir sy bydrae tot die bevordering van Afrikaans en in besonder die Kaapse variant. Hiervoor gee ek graag erkenning aan die bestuurspanne van Kunstekaap en die SBA.

Op die Kaapse Vlakte, deur die wynlande van Stellenbosch, tot ver anderkant Wellington se berge, en oor die Karoovlaktes weerklink die verse van Adam Small. ’n Bronsbeeld ter ere van Small, asook hierdie huldigingsbundel deur die Suid-Afrikaanse Akademie, is gepaste erkenning vir ’n man wat lank in sy eie land misken is terwyl hy eintlik sy tyd ver vooruit was. 

Die mense van Voorstraat en Terracestraat – sy mense – vier vandag hierdie geskiedkundige oomblik saam met die gaste hier. As ’n Wellingtonner aan ’n oud-Wellingtonner, kan ek net sê: Wat ’n voorreg om deel te wees van iets so spesiaals:

...  want julle sien vrinne
die Here het gabring
aan my sy wonnerwerke oek so
hy het gavra wat’s in my hand
en in my hand is my glas

so kô, laat ons ’n heildronk instel  
op Adam Small
want hier in die Kunstekaap
het Small uiteindelik hystoe gekom.
Ek dank u.

Michael le Cordeur is mede-professor en hoof van die Departement Kurrikulumstudies aan die US en doseer Afrikaanse letterkunde.

The post Voorstelling van Adam Small tydens onthulling van borsbeeld appeared first on LitNet.

Navigate
Karin Schimke
Publisher: Modjaji Books
ISBN: 9781928215264

Karin Schimke talks to Naomi Meyer about Karin's new poetry collection, Navigate.

Congratulations on Navigate, Karin. Why this title? To where and from where? A verb, a wish, a command (or none of the above)?

It’s a reminder to myself to be attentive, to move forward carefully, using the markers provided by the landscape. Even when the landscape shifts and changes and rumbles, the markers are still there if you look carefully. When I was younger, I just used to live quite blindly and thoughtlessly. One’s sense of present, past and future is much more hemmed in when one is younger. You just do whatever you’re doing, and have less sense of the bigger picture (for want of a better cliché). But, I think as you get older, you live more carefully and think more broadly about your position in the world.

I recently had to find my way around a foreign city, which made me think again about how navigation is always only approximation and guesswork: the distances in steps are different to the distances as they appear on maps; the tall buildings are landmarks you work your way towards or away from; sometimes, you stumble across something you didn’t know was a landmark until you see it again and think, “I’ve been here before …” or “I am in the vicinity of …”

I have reductionist tendencies. I reduce in order to master, because I am a slow thinker. Yet, every reduction accrues its own ifs and buts. Identity politics is so fascinating to me, because it is both an exercise in “seeing completely” (as in seeing an individual’s many aspects as part of what makes him function in the world in a certain way) and an exercise in futility, because things are always shifting. So little of our identity is fixed, whether experienced from the inside or seen from the outside. For instance, what seems fixed about my identity is that I am a cisgendered, middle-aged white mother, to use the reductionist labelling of identity politics, but this is not the whole picture, nor is it fixed. If I were living in Europe, I would be seen differently and think of myself differently. If my children were dead or adopted or estranged, I would be a different kind of mother. And so on.

Maria Popova recently wrote: “Today, we seem to serve not as custodians of our inner worlds, but as their terrified and terrible wardens, policing our own interiority, along with that of others, for any deviation from the prescribed identity-political correctness. And yet, identity is exclusionary by definition – we are what remains after everything we are not.”

When the discussion of tattoos comes up in the family – as I suspect it often does with teenagers in the house – my argument against it, for myself, has always been that I would not want a tattoo because I feel it would lock me into a particular me from a particular time. But, in which ways do you remain “you” through life, even as you change? What are the unshifting markers of identity? Do they exist?

Anyway, it was these thoughts about moving through life, about identity – which is so much a part of our current political conversation, while it is also always a very private and intimate internal conversation on an individual level – as well as the ongoing project of personal meaning-making that all fed into this title.

Childhood (the father), the life of the immigrant (in all respects, figuratively speaking, too), home, learning to swim, hybrid[-ism]. And these are only some of the themes from Part 1. Is the poetry collection subdivided this way? Should the poems be understood like this? Tell me how the collection was put together.

Karin Schimke (Photo: Paul Reeves)

Initially, I had no idea how the various poems would fit together. What am I trying to say – not in individual poems or a series of poems, but as a whole, now, here, at this point in history and in my life? Once I had done the necessary weeding and chopping and mowing, I started to see what it was that bound it all together, and it was, in a way, “not knowing”, “feeling one’s way forward”, “having more questions than answers”, “figuring it out” that bound it all together: life as a boat whose course one continually monitors and adjusts.

I am not married to the idea of sections in a poetry book, but the poems definitely belonged together in a certain way: the first part has to do with trying to understand how belonging works from the point of view of an immigrant, which ties in with the second part (which was the genesis of this collection), a political querying about how I belong here and how here feels to me now. The third part is more personal and enumerates the various compass points of the individually navigated life, the things that I personally use to understand my own life and its meaning and my own sense that I will never truly know how identity and belonging work.

And inspirations. Is this a word you would use? Or memories, dreams and words from different times, eras, etc, coming together for one particular poem?

I discovered, quite by accident – though it had been staring me in the face – that the questions I wanted to approach about belonging could be explored in the closest example I have of someone grappling with it daily: my father is an immigrant. I wrote the first part of the book furiously over a period of about two weeks: I wanted to imagine his inner world – something none of us has ever had access to – rather than examine my relationship with him. In so doing, our relationship also emerges, and this is important, but it’s not what I had in the Petri dish at the time of writing. It was “belonging” I wanted to examine. So, I have my father to thank if there was particular, direct inspiration going on here.

As for memories, dreams, words … these are the raw materials, and each weighs the same on my inspiration scales.

Change, revolution and self-censorship. Ways to navigate? 

The straitjacket of self-censorship is, without a doubt, this book’s genesis. And, yes, all of these are ways to navigate and all of these have to be navigated.

Where are you, the poet, in your poems?

These poems, which were written in 2015 and 2016, started because of my feeling unnerved by the socio-political world, and not knowing how, sensibly, to respond to it. Everyone (sweeping statement, I know), it seemed to me for the longest time, was decisively angry and absolutely clear and unwavering about what was to be done about everything that was wrong. Writers appeared to me to be particularly confident about their positions on various matters and what ailed the world, and what simple steps were required to set it back on its track. I wished I could feel that sure of myself, but I couldn’t. Either people were confidently indignant, or people were hopeless and despairing, and I was actively resisting being sucked into either of those black holes.

The effect, however, was a paralysing inability to write anything. Every possible thing I thought I should be writing about had a whiff of the fancy-dress party about it: I could don some indignation, put some angry glitter on my eyelids, strap on my play-play sword and stride out to the fight party looking as though I knew precisely what part I was playing. But, I would be caught out eventually. Inauthenticity sits so badly with me. I am not good at it. A little bit of dissembling is a necessary life skill, and I am very bad at it. Very bad.

So, the poet in this collection is quite simply the one who watches and listens.

You are a freelance journalist. I remember you once wrote: “I like things to be right and good, but perfect poetry doesn’t exist. I have a newspaper journalist’s attitude to almost everything I write: I did it the best I could at the time, and then I had to let it go.” Do you still agree with your previous self? Is this still the way you write poetry? How does your background as a newspaper journalist influence your poetry, if at all?

A lot, actually. I believe that I am drawn to poetry because it is as succinct, if not as obvious, as reporting is. It feels like the other side of the journalism tapestry to me. The journalism side of the tapestry is facts and figures, events and developments. The poetry side of the tapestry is more removed, less direct, more concerned with how these things feel, their mood and what their effects are. I could not tell you which is the front side of this imagined tapestry, though. My metaphor fails me there.

But, certainly: brevity, clarity, speed … these are the things about journalism and poetry that I love. And cutting. Journalism is uncompromising about editing. It robs you of any penchant for preciousness about your work. There is always, always room for cutting and for improvement, but also, there’s the journalistic tendency to say, “There, let it go now into the world.” So, I work hard on my poems, but I don’t, like many people I know, edit myself into a frenzy. I write; I edit. I let go.

Journalism taught me just about everything I’ve needed, not just for the writing life, but for life in general. Ethics, organised thinking, taking criticism, openness to ideas and an ability to make links, hard work, taking nothing at face value and never making assumptions, listening, watching … so many solid values. And it managed to do that without converting me to its icy cynicism, which I always deplored, even as I practised it among hardened newspaper journalists.

You are also a translator. How does this influence your poetry, if at all?

While I can say for certain that newspaper journalism has influenced all the work I do as a freelancer, I cannot say for certain what parts of my day-to-day work influence what anymore. It could be that poetry influences the way I translate, that my editing influences my poetry, that translation influences my non-fiction writing.

When I was translating Flame in the snow, I read about how the Sestigers lived inside the world of writing, consumed by letters. My life is not dissimilar, even though my life seems far less romantic and urgent. Everything I do is about words, writing, language … a roiling, constantly shifting, almost casual daily engagement with these little marks on paper or on the screen. That makes it sound grand. Mostly, it’s not. It can be very prosaic.

One day last year, my son sent me a whatsapp saying: “What are you doing?” I said: “Writing an article about dictionaries.” He wrote back: “Scintillating.” I had to laugh. I was actually having quite a lot of fun, a fact that is obscured to the casual onlooker, I suppose.

I really like what I do.

You won the Ingrid Jonker Prize for your first poetry collection. How was the writing of this poetry collection different to the writing of the first one’s poems?

The received wisdom among writers seems to be that the second book is much harder than the first. Navigate was very hard. The first time around (I published Bare & breaking in 2012), I waded in blithely and naively.

The second book lacked the thematic urgency of the first one, and I felt like if I could not summon that depth of feeling – indeed, suffering – I would fail. But, because I didn’t have that, I turned towards the poetry in a much more focused way. I think, I hope, that pushing through in the second one helped me become a better poet.

You have children in school; you have to write for bread on the table – where do you find the time to write (poetry)?

Well, this is probably why I write poetry: it’s so quick to do a first draft, and the fact that it is unpaid work means that there’s no deadline pressure, so I can return to it at will. However, I would love, more than anything, for poetry to be paid, to have deadlines, to be seen as a serious endeavour. As it is, it gets conveyed in writing via the tiny bubbles of time that rise up during busy days. The only time I have ever spent writing poetry in a dedicated way was the two weeks in January 2016, when I was trying to push on the idea I was grappling with by writing the immigrant poems. It was the happiest writing time of my life, and I would do anything to get to do that for two weeks at least once a year. To be immersed like that – I honestly think it might be one of the peak experiences of my inner life. On a day-to-day basis, poems rush by me and through me all the time, and only now and again do I have the time to snatch them by their slippery tails and nail them to the page.

Yes. It feels that violent and desperate sometimes.

What about love? In your poetry? And do you write about your own love life? (Maybe this is the same question as, “Where are you in your poetry?”)

Bare & breaking was exclusively about love and love lost. This book contains far less Sturm und Drang, but lots more varieties of love.

Who is your favourite poet?

This is always the most impossible question to answer! I read so much poetry all the time, that I simply cannot say what the answer is. Let me tell you, instead, what my two current poetry obsessions are: the New Yorker Poetry podcast and the Penguin Modern Poets series. How’s that for sidestepping your question?

Why write poetry?

“Why write poetry? For the weird unemployment./ For the painless headaches, that must be tapped to strike/ down along your writing arm at the accumulated moment./ For the adjustments after, aligning facets in a verb/ before the trance leaves you. For working always beyond/ your own intelligence.” – Les Murray, New selected poems

Every single line in this poem is precisely right. It’s not just an explanation of the urge towards poetry, but is, in itself, a shining example of the art’s precision.

(A lengthier explanation of why I write poetry can be found here: http://www.litnet.co.za/one-less-scoundrel-perhaps-write-poetry/.)

Practical question: do you sometimes sit and wait for a child in a car and have to write a poem down? Scribble something on a piece of paper? Or how does it work for you?

Yes. There’s a notebook in the car. The car, in fact, is one of the places that delivers up the most lines and ideas.

You have a German background – or, where is the surname from? How long have you lived in other countries (which ones are the other countries – this one or the other ones)?

Yes. My father is German. My mother is Afrikaans. I was born and raised here. I have only ever spent six months in Germany (apart from other shorter visits), and I spent six months in London. I find it hard to imagine living anywhere but here. This is partly the difficulty I was grappling with in Navigate. I do have dreams to travel once my children are finished with school. I have always wanted to go to Bhutan. One of the last poems in this collection is imagining myself getting there.

Recent books you can recommend? In Afrikaans, English or German? 

In Afrikaans: Huilboek by Ryk Hattingh still haunts me, and the German ghost book – the one that won’t leave my head – is Ruth Klüger’s weiter leben. I read both more than two years ago and have read many since, but those two won’t be erased.

The English books of the last few years that lodged in me were The sellout by Paul Beatty and the English translation of David Grossman’s To the end of the land.

Most memorable non-fiction of the past while: Svetlana Alexievich’s Second-hand time.

Writing is your career; please name a favourite pastime.

When I am not writing, I’m pretty much reading. Other than that, I hike, or run, or gym, or swim.

When there are long stretches of time – in other words, never – I embroider useless bits of cloth for no particular reason. I would garden if I had a garden. I knit. I take photographs of flowers on the macro lens setting, and then never look at them again. I translate poems for fun.

As my son would say: “scintillating”.

What is the meaning of life?

I think about this all the time, and have since I was about sixteen, and I still don’t know; but, give and take various aspects of the definitions of these two words individually, I would probably describe myself as a “cheerful nihilist”.

Click here for more information about the book launch at the Book Lounge in Cape Town on 31 January.

The post <i>Navigate</i>: an interview with Karin Schimke appeared first on LitNet.

You are invited to the launch of Navigate on 31 January in Cape Town. Jolyn Phillips will introduce the poet, Karin Schimke, who will also read from her poetry collection.

The post <i>Navigate</i> by Karin Schimke: book launch appeared first on LitNet.

• Lees ook die LitNet Akademies (Regte)-artikel, “Eiendomsverlies deur verkrygende verjaring: Onteiening sonder vergoeding – of nie?” (2012). AJ van der Walt en EJ Marais fokus op onder andere kernaspekte van die Suid-Afrikaanse onteieningsreg.

Agtergrond

Die nuutverkose ANC-president, Cyril Ramaphosa, het die afgelope maand, sedert sy nuwe ampstoetrede, op verskeie geleenthede uitsprake ten gunste van die onteiening van grond sonder vergoeding, binne ’n bepaalde raamwerk, gemaak. Sodanige onteiening kan naamlik plaasvind slegs indien (a) dit geen nadelige uitwerking op landbou het nie; (b) voedselsekerheid nie bedreig word nie; en (c) ekonomiese sekerheid in beide private en openbare sektore ongeskonde bly.

Hierdie uitlatings en die raamwerk waarbinne dit moet plaasvind, laat verskeie vrae ontstaan, onder meer: Wat behels onteiening? Wat is die wesenselemente daarvan? En wat is die grondwetlike en ander – verreikende – implikasies van so ’n stap? Op ’n oorhoofse vlak is die eintlike vraag: Is dit werklik nodig om onteiening sonder vergoeding daar te stel ten einde suksesvolle grondhervorming te bewerkstellig? En eindelik: is hierdie uitlating van Cyril Ramaphosa werklik so drasties, gegewe die voorwaardes wat hy self daaraan koppel, of gaan dinge grootliks maar onveranderd voortgaan?

Links bo: Cyril Ramaphosa (foto: YouTube)

Die huidige grondwetlike bedeling

Voordat die nuwe beleidsrigting en die vrae wat hier bo geïdentifiseer is, oorweeg word, is dit belangrik om eers te verstaan waar ons huidige grondhervormingsprogram vandaan kom, hoekom dit juis ’n bepaalde formaat aanneem en wat die rol van die bestaande eiendomsklousule, artikel 25 van die Grondwet, is.

Daar is in die wêreld geen ander grondhervormingsprogram wat soos die Suid-Afrikaanse program lyk en funksioneer nie. Dit is werklik uniek, om veral twee redes: (a) dit is die resultaat van ’n vreedsame oorgang wat op onderhandeling fundeer was; (b) grondhervorming is in die Grondwet, meer spesifiek in die eiendomsklousule self – art 25 – gesetel. Die feit dat dit in die Grondwet gesetel is, het sekere belangrike implikasies. Dit beteken onder meer dat bepalings, wetgewing en beleide op ’n bepaalde manier benader en interpreteer moet word; dit plaas pertinente verpligtinge op die staat; en veral deurslaggewend: dit verleen grondwetlike gesag aan grondhervorming. Dit beteken ook dat die grondhervormingsprogram aan die vereistes van die Grondwet in die algemeen, maar veral ook aan die eiendomsklousule self, moet voldoen. Die eiendomsklousule bied dus tegelykertyd die raamwerk en die toetse/kriteria vir grondhervorming in Suid-Afrika.

Die eiendomsklousule is ook taamlik uitsonderlik. In die breë bestaan dit uit twee afdelings of gedeeltes: die eerste gedeelte (art 25(1), (2) en (3)) is veral daarop gerig om bestaande regte te beskerm; die tweede gedeelte – die grootste deel – bestaan uit art 25(4), (5), (6), (7), (8) en (9). Hierdie gedeelte is gerig op die transformasie van regte en eintlik die eiendomsbestel in die algemeen, asook natuurlike hulpbronne (waaronder grond, water en minerale). Daar is dus ’n inherente spanning tussen die twee dele van die eiendomsklousule: regte word beskerm, maar terselfdertyd moet daar ook hervorming plaasvind. Dit verg gevolglik ’n kreatiewe en ingrypende manier van dink om dit te kan doen, wat ’n moeilike en uitdagende taak daarstel vir wetgewers, howe en ander rolspelers wat betrokke is. Wat egter kristalhelder is, is dat die bestaande bestel direk na 1994, en na die afskaf van apartheid, nie net onveranderd kon voortduur nie. Die hervormende of transformerende fokus van art 25 kan dus geensins oor die hoof gesien word nie.

Soos verduidelik, word bestaande regte in eiendom tans pertinent in art 25(1)–(3) beskerm. Dit beteken egter nie dat bestaande regte nie beperk, ontneem of heeltemal weggevat – onteien – kan word nie. Inteendeel, eiendomsreg kan beperk en onteien word, maar binne die grondwetlike raamwerk soos tans uiteengesit in 25(1) en (2).

Onteiening is dus heeltemal moontlik en grondwetlik, in die volgende omstandighede: as dit vir ’n openbare doel of in openbare belang is; en teen die betaling van billike en regverdige vergoeding.

Die eiendomsklousule gaan dan verder en lys die faktore wat oorweeg moet word ten einde te bepaal of die bedrag van vergoeding, asook die tyd en wyse van betaling, regverdig is. Dit moet verder ook ’n billike ewewig toon tussen die openbare belang en die belange van diegene wat geraak word, met inagneming van die volgende faktore (art 25(3)):

• die huidige gebruik van die eiendom
• die geskiedenis van die verkryging en die gebruik van die eiendom
• die markwaarde van die eiendom
• die omvang van regstreekse belegging en subsidie deur die staat ten opsigte van die verkryging en voordelige kapitaalverbetering van die eiendom
• die doel van die onteiening.

Omdat onteiening nog altyd moontlik was vir openbare doeleindes, ook in die voorgrondwetlike en apartheidsbestel, is die frase “in openbare belang” pertinent in die eiendomsklousule ingevoeg. Om nog meer duidelikheid te bring, bepaal art 25(4) verder dat die openbare belang vir doeleindes van art 25 ook die nasie se verbintenis tot grondhervorming insluit, asook hervormings om billike toegang tot al Suid-Afrika se natuurlike hulpbronne te bewerkstellig. Eiendom is verder vir doeleindes van art 25 ook nie tot grond beperk nie. Om saam te vat: dit is dus tans moontlik om verskillende vorme van eiendom te onteien om byvoorbeeld paaie te bou en vervoerinfrastruktuur daar te stel, skole en hospitale te bou, en elektriese en waterinfrastruktuur daar te stel of te verbeter – alles voorbeelde van openbare doeleindes. Dit was spesifiek ook reeds sedert 1994 pertinent moontlik gewees om eiendom – nie net grond nie – te onteien vir grondhervormingsdoeleindes en om toegang vir Suid-Afrikaners tot grond en ander natuurlike hulpbronne te bewerkstellig en te verbreed. Helaas, hierdie meganisme is tot op hede geensins optimaal ingespan nie.

Wesenselemente van onteiening

Tot op hede was dit belangrik om tussen ontneming van eiendom en onteiening van eiendom te onderskei. Die onderskeid was nie net van akademiese belang nie, hoewel verskeie akademiese publikasies en doktorale studies hieroor handel – sien byvoorbeeld die verskeie publikasies van AJ van der Walt, die bekende ontslape akademikus van Stellenbosch-universiteit en die navorsing van sy meesters- en doktorale studente. Hierdie onderskeid het ook spesifieke praktiese en finansiële implikasies, aangesien slegs onteiening die betaal van billike en regverdige vergoeding vereis. Dit was dus kardinaal om vas te stel welke vorm van staatsinmenging in eiendom in ’n bepaalde geval ter sprake was. Terwyl alle onteienings terselfdertyd ook ontnemings is (die sogenaamde FNB-benadering), is alle ontnemings nie noodwendig onteienings nie. In die geval van ’n onteiening is die somtotaal van alle inhoudsbevoegdhede – en nie net slegs enkele daarvan nie – weggevat. Sulke inhoudsbevoegdhede sluit byvoorbeeld in die bevoegdheid om eiendom te geniet, te gebruik, daaroor te beskik, dit te besit en dit te vervreem. Van der Walt lys verder die wesenselemente van onteiening as volg: (a) slegs die staat kan eiendom onteien (b) vir bepaalde openbare doeleindes of in die openbare belang (c) wat lei tot staatsverkryging van eiendom (d) uit hoofde van spesifieke magtigende wetgewing wat (e) die magtiging, die strekwydte, proses en doel van onteiening duidelik belyn (sien byvoorbeeld Van der Walt en Marais 2012, LitNet). Wesenselement (c) – verkryging van eiendom deur die staat – is ietwat omstrede, maar vorm tradisioneel deel van die kernelemente. Verder omstrede is die vraag of die betaal van billike en regverdige vergoeding ook ’n kern- of wesenselement van onteiening uitmaak en dus ’n voorvereiste vir ’n geldige onteiening daarstel en of dit eerder gewoon die gevolg van ’n onteiening is. Weens beperkte ruimte kan hierdie kwessie nie verder hier ontleed word nie. Nietemin, nadat die vraag ondersoek en bevredigend beantwoord is dat onteiening inderdaad ter sprake is, was die opvolgvraag gewoonlik wat billike en regverdige vergoeding dan sou behels. Met ander woorde, die kernvrae by staatsinmenging van eiendom, soos dit in die huidige grondwetlike bedeling uitspeel, is: (a) Was daar ’n geldige onteiening? En indien wel, (b) wat is die billike en regverdige vergoeding wat betaalbaar is?

Indien die nuwe voorgestelde beleidsrigting ’n werklikheid word, en indien dit inderdaad ’n geval is waar onteiening sou kon plaasvind sonder om die drie voorwaardes hier bo genoem te oorskry, vervaag die onderskeid tussen ontnemings en onteienings taamlik drasties omdat daar vir geen van dié kategorieë staatsinmenging vergoeding betaalbaar is nie. Maar dit is toekomsmusiek, aangesien art 25 nog geld en onteiening sonder vergoeding teenstrydig met die eiendomsklousule is.

Wysiging van die eiendomsklousule

Om die voorgestelde beleidsrigting ’n werklikheid te maak sal die eiendomsklousule verander moet word. Dit is nie ’n eenvoudige proses nie.

Art 74(2) van die Grondwet bepaal dat die Handves van Menseregte (hoofstuk 2 van die 1996-Grondwet waarvan art 25 deel uitmaak) deur ’n wetsontwerp gewysig kan word indien dit

• deur die Nasionale Vergadering (NV) met ’n tweederde-meerderheid van die lede goedgekeur is
• deur die Nasionale Raad vir Provinsies (NRP) met ’n meerderheidstem van 6 uit die 9 provinsies goedgekeur word.

Die Grondwet skryf ook die spesifieke tydsraamwerke van prosesse voor.

In die praktyk beteken dit die volgende: die NV het 400 lede en ’n tweederde-meerderheid, oftewel 67% van die lede, kom op 267 neer. Die NRP het 90 lede – 10 per provinsie. Lede stem onderling vir of teen die voorgestelde wysiging, waarna die resultate verwerk word om te bepaal of minstens 6 uit die 9 provinsies die wysiging steun (dit is dus nie ’n oorhoofse koppetelling van 60 stemme uit 90 nie).

Voordat die wetsontwerp egter vir stemming aan die NV voorgelê word, is daar bepaalde voorvereistes. Die wetsontwerp wat die Grondwet wysig, moet geformuleer word en in die Staatskoerant afgekondig word met ’n algemene uitnodiging vir publieke kommentaar. Hierdie kennisgewing moet gepubliseer word minstens 30 dae voordat die wetsontwerp by die parlement ingedien word. Enige kommentaar wat ontvang word, moet saam met die wetsontwerp ingedien word. Nadat die wetsontwerp ter tafel gelê is, moet daar nog minstens 30 dae verloop voordat die NV kan stem, soos hier bo uiteengesit. Dit is dus ’n omslagtige, tydsame proses wat ook openbare deelname en publieke debat en kommentaar insluit.

’n Voorvereiste vir suksesvolle grondhervorming?

Is die onteiening van eiendom sonder vergoeding werklik nodig ten einde die pas van grondhervorming te versnel enersyds en suksesvolle grondhervorming daar te stel andersyds? Navorsing op globale skaal het aangedui dat grondhervormingsprogramme waar vergoeding vir onteiening betaal is, in die algemeen beter ondersteun en dus oorhoofs meer suksesvol was as in gevalle waar konfiskering van grond of dreigende onregmatige grondbesetting as dryfvere ingespan is. Selfs gevalle waar laer as markwaarde betaal is (mits dit nie aansienlik laer was nie), was steeds aanvaarbaar en het ondersteuning van grondeienaars en gevolglik beter samewerking, bewerkstellig. (Kyk R van den Brink, GS Thomas en H Binswanger, “Agricultural redistribution in South Africa: towards an accelerated implementation” in L Ntsebeza en R Hall (reds), The land question in South Africa, 2007:152-201. Sien ook JM Pienaar, Land reform, 2014, hoofstuk 2, waar grondhervorming gekontekstualiseer word.)

Dit is verder belangrik om te beklemtoon dat die betaal van vergoeding nie noodwendig in alle gevalle onbekostigbaar en dus onvolhoubaar hoef te wees nie. “Billike en regverdige vergoeding” sluit nie net markwaarde in nie. Die hele lys faktore moet oorweeg word, waarvan markwaarde slegs een is. Dus, as die bestaande klousule (art 25) onveranderd bly, hoef dit nie onbetaalbaar duur te wees om grond te onteien nie. Dit kan meer bekostigbaar gemaak word, veral ook in die lig van ander relevante wetgewing.

Ander relevante wetgewing

Die Property Valuation Act 17 van 2014 (vrye vertaling: Wet op Eiendomswaardasie) het op 1 Julie 2014 in werking getree. Een van die oogmerke is juis om die pas van grondhervorming te versnel deur die verkryging van grond vinniger te laat geskied. Om dit te kan doen, is daar byvoorbeeld ’n definisie van markwaarde waar eiendom vir grondhervorming verkry word. In sulke gevalle word die prys wat die staat voorheen vir vergelykbare transaksies betaal het, geïgnoreer. Die rede hiervoor is dat daar aangevoer is dat pryse (en dus markwaarde) van grond opgestoot is as dit deur die staat vir grondhervorming aangekoop is. Die argument het gelui dat daar nie werklik ’n “mark” was nie, omdat die staat die enigste koper was en dit dus nie regtig ’n “vrywillige koper, vrywillige verkoper”-geval was nie. Die idee is verder ook dat ’n nuwe instansie en funksionaris, Office of the Valuer-General – Kantoor van die Waardeerder-Generaal, oor ’n tydperk data sal opbou om ’n beter aanduiding van waarde van eiendom te gee. Die samehang van die nuwe ontwikkelings sou dus ook daartoe kon bydra dat onteiening meer bekostigbaar gemaak kan word. (Van belang is egter dat markwaarde in die Eiendomwaardasiewet nie vir alle doeleindes aangepas is nie, maar slegs in gevalle waar die staat eiendom vir grondhervorming verkry. Vir ander, gewone transaksies in die ope mark, tussen privaatpersone, geld die beginsel van vrywillige verkoper, vrywillige koper dus steeds.) Hoewel ’n databasis ’n goeie idee is en daar in beginsel geen probleem met ’n laer-as-markwaarde-prys vir die verkryging van eiendom vir grondhervorming is nie (soos hier bo aangedui, maak art 25(3) in wese reeds daarvoor voorsiening), is dit egter te betwyfel of die pas van grondhervorming noodwendig met die gebruik van hierdie wet sou versnel. Dit bly steeds ’n omslagtige proses om die korrekte waarde te bepaal en die prosesse in die wet na te volg.

Die Onteieningwet van 2016 is verder ook relevant by die verkryging van eiendom – in die algemeen, maar ook vir grondhervormingsdoeleindes. Die hoofoogmerk is om die wet met die grondwetlike bepalings, soos hier bo uiteengesit, in ooreenstemming te bring. Soos verduidelik, maak die Grondwet reeds voorsiening vir onteiening in openbare belang en vir openbare doeleindes. Die bestaande wet – die Onteieningswet 63 van 1975 – is ’n ou, voorgrondwetlike wet wat nie tred gehou het met die grondwetlike bedeling nie. Dit maak byvoorbeeld nie voorsiening vir onteiening in openbare belang nie. Die nuwe wet is taamlik tegnies en kompleks en die proses vir onteiening van die begin tot die einde is lank en ingewikkeld. Hoewel dit in wese met art 25 van die Grondwet belyn is (byvoorbeeld: presies dieselfde faktore wat tans in art 25(3) gelys is, is ook in die Wet opgeneem), is daar bekommernis oor die tydsraamwerke wat in die wet verskyn en dat grondeienaars nie noodwendig genoeg tyd gaan hê om al hul voorbereiding te doen nie. Daar is in sommige kringe ook kommer oor die omskrywing van eiendom en dat dit nie net onroerende bates – soos grond – insluit nie. Soos reeds aangedui, bepaal art 25(4) van die Grondwet pertinent dat vir doeleindes van die eiendomsklousule eiendom nie net tot grond beperk is nie. Dit is ook onduidelik waar kommunale grond, dit is grond wat gewoonlik in die voormalige tradisionele gebiede of voormalige “tuislande” geleë is, onder beheer van tradisionele owerheidstrukture, in die wet inpas.

Presies hoe die Onteieningswet en die Eiendomwaardasiewet saamhang en funksioneer, is verder onduidelik. Dit is opmerklik dat die twee wette deur verskillende ministeries administreer word: die Onteieningswet deur Openbare Werke, en die Eiendomwaardasiewet deur Landelike Ontwikkeling en Grondhervorming. Dit is moontlik dat verskillende departemente verskillende benaderings kan volg wat tot onsekerheid en verwarring aanleiding kan gee. Uiteraard is sinergie tussen die wette noodsaaklik, maar of dit werklik in die praktyk bereik gaan word, is onseker.

Statutêre ontwikkelings op landbou gerig

Die onlangse uitlatings van Cyril Ramaphosa het veral die landbougemeenskap en grondeienaars van kommersiële plase onkant gevang. Die rede hiervoor is dat daar die afgelope paar jaar reeds etlike ontwikkelings in die pyplyn was wat spesifiek op landbougrond gerig is en wat moontlik die indruk kon skep dat landbougrond op ’n bepaalde manier benader wou word.

Die mees onlangse ontwikkeling wat ’n daadwerklike impak op landbougrond het, is die Regulation of Agricultural Landholding Bill van 2017 – Wetsontwerp op Regulering van Landbougrondbesit. Die oorhoofse oogmerk van die wetsontwerp is enersyds om die hoeveelheid landbougrond wat persone en instansies kan besit, te reguleer en andersyds om in die toekoms, nadat die wet in werking getree het, eiendomsreg van landbougrond deur nie-Suid-Afrikaanse burgers te verhoed. Direk gekoppel aan die regulering is dat waar die grondgrootte die perk oorskry, daardie stukke grond vir herverdelingsoogmerke verkry sal word. Met ander woorde: soos wat die grond beskikbaar raak, sal prosesse intree om te verseker dat persone wat nie toegang tot grond het nie weens historiese diskriminasie en ongeregtighede, nou toegang verkry. Die wet maak in beginsel vir verskillende plafonne voorsiening, maar verskaf nie besonderhede nie, aangesien die plafonne vir elke distrik later, na konsultasie, in die Staatskoerant afgekondig gaan word. Daar kan dus verskillende benaderings in verskillende gebiede wees, afhangende van die klimaat-, grond- en ander faktore eie aan die streek en die spesifieke landbougebruike. Daardie finale reëlings moet nog getref word. Die wet maak verder vir ’n Grondkommissie voorsiening wat nou betrokke gaan wees in die opstel van registers van privaat en staatsgrond en die monitor van die registers. Enige verandering aan die status van die grond (byvoorbeeld nie meer landbougrond nie) of die eienaars daarvan (byvoorbeeld deur verkoping) moet in die register aangeteken word. Dit beteken dat daar eers ’n bestekopname gedoen moet word voordat die proses kan begin. Die wet maak voorsiening vir ’n tydperk van 12 maande na inwerkingtreding vir alle eienaars om hul besonderhede te verskaf, insluitend die ligging en grootte van die grond, die ras, geslag en nasionaliteit van die eienaar, waarvoor die landbougrond aangewend word, en enige beperkte saaklike regte (byvoorbeeld verbande of serwitute) wat teen die titelakte van die grondstuk geregistreer is.

Nadat die plafonne vasgestel is, sal ondersoek ingestel moet word na welke grond die plafonne oorskry. Dit is daardie stukke grond wat tussen die verskillende plafonne val wat verkry moet word en vir herverdeling aangewend moet word. Die proses werk kortliks soos volg: die grond moet eerstens aan swart persone (ooreenkomstig die definisie van swart in die Diensbillikheidswet van 1998) beskikbaar gestel word vir verkryging. Indien dit nie binne die voorgeskrewe tydperk en op die voorgeskrewe wyse verkry word nie (besonderhede wat nog deur regulasies verfyn moet word), moet die minister die grond verkry, ook binne ’n voorgeskrewe tydperk. As die minister en die grondeienaar nie konsensus kan bereik oor die verkoopprys nie, kan die grond onteien word.

Hoewel die nuutste weergawe van die wetsontwerp meer besonderhede as sy voorganger bevat, is daar nog steeds heelwat vrae. Omdat art 25 nog steeds deel van die Menseregtehandves uitmaak, moet hierdie bepalings dus aan art 25 voldoen. Hierdie aspek vervaag indien die beleidsrigting om art 25 te wysig of selfs te skrap, ’n werklikheid word. In die huidige bestel, terwyl art 25 nog van krag is, kom die volgende oorwegings ter sprake: beperking op die hoeveelheid grond waaroor ’n persoon of instansie mag beskik, is ’n beperking van eiendomsreg wat ooreenkomstig art 25(1) uit hoofde van ’n algemeen geldende wet moet voortvloei en nie arbitrêr mag wees nie. Ontnemings is gewoonlik arbitrêr indien daar nie ’n regsgeldige rede/basis daarvoor is nie of indien die proses onredelik is. Om dit te toets, is daar onder meer ’n “middel-doel”-toets (en ’n samehang van verskillende regte en verhoudings wat in regspraak uitgekristalliseer het. Die middel-doel-toets beteken dat daar ’n sinvolle, regsgeldige verband moet wees tussen die meganismes aan die een kant en die bereiking van ’n bepaalde einddoel aan die ander. In hierdie geval is die einddoel die oogmerke van die wet, nl verbreding van toegang tot landbougrond en die meganisme die regulering of stel van plafonne en aanverwante prosesse. Om grondwetlik te wees moet daar dus ’n duidelike korrelasie wees tussen die plafonne en kriteria om finale plafonne daar te stel, sowel as die proses hieraan verbonde. Dit gaan dus nie net oor die beginsel van plafonne nie, maar ook oor die spesifieke kategorieë van groottes, die faktore wat ’n rol speel, sowel as hoe die grond eindelik verkry en herverdeel word. Daar moet dus ’n duidelike oorhoofse korrelasie wees, op ’n rasionele basis. Op hierdie stadium is daar nog te veel onsekerhede om vas te stel of daar so ’n rasionele korrelasie is. Die wet bepaal byvoorbeeld nie hoe die grond tussen die plafonne aan swart persone beskikbaar gestel moet word nie, hoe die spesifieke stuk(kie) grond geïdentifiseer en afgebaken gaan word nie, hoe lank die proses gaan duur nie, ens. Daar is ’n werklike risiko dat die eindresultaat stukke oorskietgrond sal wees wat oor die hele land versprei is. Die vraag is of dit werklik tot effektiewe herverdeling van landbougrond kan lei – wat dus die hele beweegrede van die wet bevraagteken. Daar is ook tegniese probleme gekoppel aan die herverdeel van landbougrond, die aanpas van titelaktes en die gepaardgaande implikasies hiervan vir verbandhouers, soos banke en ander finansiële instellings. Die algemene impak wat herverdeling op geregistreerde regte het, kan ook verreikend wees. Soos in die geval hier bo is die sinergie tussen hierdie wet, die Onteieningswet en die Eiendomwaardasiewet nie uitgeklaar nie. Presies hoe die verskillende wette en die nuwe instansies wat daarin geskep is (byvoorbeeld die Waardeerder-Generaal en die Grondkommissie) saamwerk, is dus nog onduidelik. Dieselfde onduidelikheid oor kommunale grond steek ook hier kop uit. Is hierdie wet ook op kommunale grond van toepassing? Hoewel die Onteieningswet voorsiening daarvoor maak dat die relevante minister bepaalde stukke grond van die werking van hierdie wet kan uitsluit, bevat die wet tans geen kriteria vir sodanige uitsluiting nie. Dit is dus tans taamlik onduidelik op welke basis kommunale grond moontlik van die werking van hierdie wet uitgesluit sou kon word. Omdat die registers van grond, waarna hier bo verwys is, deurentyd verander, is dit ’n “lewende register” wat baie werk, tyd en aandag gaan verg om dit deurlopend in stand te hou. Of daar werklik kapasiteit is om dit te doen, is te betwyfel.

Waar staan ons nou?

In hierdie uiteensetting is na drie onlangse ontwikkelings verwys wat spesifiek op landbougrond gerig is, te wete: die nuwe Eiendomwaardasiewet, die nuwe Onteieningswet en die voorgestelde wet om grondeienaarskap te beperk. Die uitlating van Cyril Ramaphosa het ’n impak op art 25 in die algemeen en op al bogenoemde ontwikkelings, in die besonder. Tot Cyril Ramaphosa se uitlatings oor onteiening sonder vergoeding kon dit dalk met ’n eerste oogopslag gelyk het of die staat en die relevante departemente geweldig bedrywig is met beleide, wetsontwerpe en wette. Dit skep die indruk dat daar deurlopend aan die grondprobleem gewerk word en dat optrede taamlik proaktief is. As mens egter dieper delf, kom mens agter dat daar heelwat diepliggende probleme bestaan het, en op verskeie vlakke, lank voor Ramaphosa se uitlating, en uiteraard steeds bestaan. Wat die grondhervormingsprogram betref, is daar probleme op konseptuele vlak (wat grondhervorming beteken, wat die oogmerke daarvan is, die meganismes ens); op formuleringsvlak (om die spesifieke beleide of wetsontwerpe te formuleer en op te stel – duidelik en sinvol); op implementeringsvlak (om die wette in werking te stel sodat dit suksesvol funksioneer); en op interpretasie- en toepassingvlak (howe moet bepalings korrek interpreteer en in die praktyk toepas) (sien JM Pienaar 2014, TSAR (1) en (2), waar die grondhervormingsprogram volledig ontleed word). Daar is verder ook tekortkominge en kapasiteitsprobleme in die relevante departemente self. Dus is daar oorhoofs groot gapings en diskonneksies tussen die beleide, wette en departemente. Dit is dus kortsigtig en ondeurdag om te dink die krisis in grondhervorming kan gewoon aangespreek word om die eiendomsklousule te wysig enersyds en deur onteiening sonder vergoeding te bewerkstellig andersyds.

Besin nou en doen eerder ’n bestekopname: Wat is reeds gedoen en wat werk? Waar is daar gapings? Wat werk nie en hoekom nie? En waaraan moet nog aandag geskenk word – in prioriteitsorde? Onteiening sonder vergoeding is nie ’n voorvereiste vir suksesvolle grondhervorming nie. Inteendeel: die bestaande probleme en tekortkominge gaan gewoon voortduur en word geensins deur so ’n stap aangespreek nie. Behalwe dat so ’n stap geen waarborg is vir sukses nie, moet daar deeglik oor die onvoorsiene gevolge daarvan besin word en die moontlike domino-effek as banke en ander finansiële instellings nie krediet kan toestaan nie omdat hul saaklike sekerheid (verbande) nie gerealiseer kan word nie. Finansiële en ekonomiese volhoubaarheid is ’n kritieke faktor gesien in die lig van die geweldige skuldlas van veral kommersiële boere. Verdere oorwegings sluit ook in die moontlike verlies aan belegging en internasionale vertroue in Suid-Afrika in die algemeen en in landbou en verwante bedrywe in die besonder. Op kort termyn mag dit dalk na ’n vinnige en goedkoop oplossing klink, maar op lang termyn kan dit geweldig nadelig wees.

Gegewe die drie voorwaardes waaraan onteiening sonder vergoeding gekoppel is, is daar kwalik scenario’s waar so ’n stap nie voedselsekerheid, volhoubaarheid of ekonomiese stabiliteit bedreig nie.

Onvoldoende kapasiteit, onvoldoende politieke wil, ondeurdagte en onsamehangende beleide en wetgewing, oneffektiewe implementering van bepalings en onvoldoende fondse bly onderliggend aan ’n verlammende, wankelende grondhervormingsprogram. Die kanse is goed dat die bestaande benadering, met gebreke en al, kan voortduur.

Lees ook:

• Onteieningswetsontwerp: ongrondwetlik of noodsaaklik?
• ’n Positiewe blik op die onteieningswetsontwerp
• Een honderd jaar later: die Swart Grond Wet 27 van 1913

The post Onteiening sonder vergoeding: voorvereiste vir suksesvolle grondhervorming of populisme? appeared first on LitNet.

Dis inderdaad so, meen die skrywer Parker Palmer, dat mense se lewens opgedeel, verdeeld, versnipper, en selfs aan die verbrokkel is. Dit sien mens ten tye van vieringe en feeste, en wanneer jy laagtepunte ervaar, doelloos voel, en onseker is oor die toekoms.

Dis asof daar ’n verborge heel-wees en sielsgroei is wat almal ontwyk, en ’n totale gebrek aan vertroue. Palmer noem dit "a hidden wholeness" en maak voorstelle vir ’n onverdeelde lewe.

Die werklikheid van lewe, van werk, en van menseverhoudings is verdelend en verwyder mens van wat vir jou belangrik is. Dit verbreek jou gevoel van iets werd wees; takel jou gevoel van eiewaarde en self-wees geleidelik af. Hiermee saam word enige optredes vir eiebelang ten koste van ander, versterk en beloon. Mense word aangemoedig om mee te doen aan die idee van werk as ’n kultuur van selfsug.

Dit alles word vererger in die alledaagse lewe waar mense aangemoedig word om hulle ware identiteit weg te steek uit vrees dat hulle ware self seer gaan kry; ontbloot gaan wees. Sodoende bring dit ’n volwasse lewe mee van selfsug, verdeeldheid en obsessie.

Hierdie opgedeelde, versnipperde mens lewe in ’n duistere donkerte van eensaamheid en alleenheid.

Hoe dan gemaak?

Belangrik is die strewe na integriteit, na oorspronklikheid, en na die lewe van die ware self – ’n heelheid van volledig mens wees, onverdeeld, selfstandig en standvastig.

Wat is die lewegewende energie wat jou volledig mens laat voel? Watter ervarings laat jou voel jy is jy, jou eie self? Wie help jou na jou ware self groei?

Dink oor jou eie ervarings: Waar het jy iemand se alleenreis meegemaak, byvoorbeeld iemand op sterwe? Wat het daar gebeur? Hoe het dit gevoel om alleen te wees by iemand anders? Hierdie is ervarings van saamwees, alleen met ’n ander, maar as jou eie mens.

Saamwees met ’n ander is ’n ruimte wat veilig is vir jou siel, jou groei; ruimte om na jou eie innerlike leermeester(es) te luister. Dit is in teenstelling met die gewoonte van die ego-lewe wat alles vir ’n eng eie gewin wil vat.

Lewe met ander geniet mens in ’n kring van vertroue. In so ’n kring leef mens volgens Palmer veilig en kan jy jou eie waarheid spreek – jy kan die werklikheid en krag van die siel en ’n sielvolle lewe begin ervaar – skep daar ruimte vir die siel; ervaar ’n veilige verwelkoming en keer dat die outentieke siel deur buitefaktore en eksterne agendas skaam wegraak …

Parker praat van die waarde van ’n sielvolle lewe met ander – help mens luister na jou eie siel en om jou eie sterk punte en waarhede te ontdek; ondersteun mekaar se innerlike reis.

Sit by mense in stilte, en wag vir die skaam siel om na vore te kom; deel te wees …

Dit was Rumi wat gese het: “[A] circle of lovely, quiet people becomes the ring on my finger …”

Lewe saam met sielsgenote gee die veilige ruime wat die groei van jou siel, jou innerlike reis ondersteun. Sielsgenote is mense wat jou help groei na jou ware self, wat onvoorwaardelike steun en liefde gee; en energie by jou losmaak om van binne te groei.

Rilke sien dit as ’n liefde van twee "solitudes" wat mekaar beskerm, naas mekaar, aangrensend aan mekaar staan, en mekaar eer.

Doen dit deur met aandag naas iemand te staan: by sy/haar grens van alleenheid, en vertrou dat jy innerlike bronne het wat hulle nodig het, en wat deur ons aandag/ingesteldheid uit kan kom.

So werk die kring van vertroue: dis nie “invasive” nie, maar ook nie “evasive” nie. Leef met mense wat jou erken en aanvaar as die mens wat jy is, en jou nie wil “binnedring” nie, en jou ook nie wil ontwyk nie. So is die omgewing wat die ruimte is vir die siel om veilig te voel.

So groei die siel: leer van binne af, verstaan jou ware self, dink met verstand in die hart. Beoefen ’n lewe in die teenwoordigheid van nou en met ander. Benader die siel nie met enige agenda nie – leer net om te erken, en te eer. So is jy op die innerlike reis op eie tempo, op eie wyse, met vertroue in jou eie waarheid, die waarheid wat jy nodig het en wat innerlik beskikbaar is en wat vir jou duidelik sal wees wanneer jy reg is daarvoor.

Palmer stel dié oortuigende punt: sielsgroei is altyd nodig – in die dodelike duisternis van depressie byvoorbeeld is dit altyd jou siel wat weet hoe om te oorleef – as jou intellek nutteloos is, emosies dood is, wilskrag onvrugbaar is, jou ego in stukke is, dan is daar in hierdie digte innerlike wildernis altyd jou siel teenwoordig, jou siel wat weet om lewend te bly wanneer alles in jou wil doodgaan ...

Die siel is soos ’n wilde dier: slim, lewenswys, selfonderhoudend, sterk, weerstandig, veerkragtig en bronryk, maar ook skugter en skaam; terselfdertyd van onskatbare waarde – gaan sit maar stil in die woud, wees een met die natuur, en jou siel kom uit.

Ervaar dan die heelheid van volledig menswees en vertroetel dit in jou kringe van vertroue.

Geskryf deur Gert van der Westhuizen as sy interpretasie van Parker Palmer se boek A hidden wholeness

The post Verborge heelheid appeared first on LitNet.

Sêgoed van Rona Rupert Wat beteken die terugkeer na Calvinia vir haar: "Ek is nie selfondersoekend wanneer iets vir my vreugde gee nie. Daar is ’n mengsel van motiewe. Die ryery is al klaar ’n suiwering. Die landskap wat jy sien, is een derde aarde en twee derdes lug. Dit gee jou vryheid van gees. Jy is so ’n klein spikkeltjie op daardie een derde aarde. Jy verloor al die spinnerakke langs die pad. Die dinge daar het ewigheidswaarde." (Rooi Rose, 18 Desember 1991) Hoe belangrik is mooi goed vir haar: "Dit bring harmonie in ’n mens se lewe. Dis lekker om mooi goed te hê, maar as jy dit nie kan hê nie, dan moet jy die harmonie op ’n ander manier kry. Mooi goed is net een faset van die dinge wat ’n mens gelukkig maak." (Rooi Rose, 18 Desember 1991) Oor die verhouding tussen haar musiek en haar skryfwerk: "Die twee is nie vir my skeidbaar nie. Ek beskou myself as ’n soort tuinier, maar terwyl ander tuiniers met saad werk, is my materiaal mense. As jy gelukkig is en jy gee genoeg aandag, jy vergeet nie om water te gee nie en jou grond is reg, dan behaal jy sukses. Musiek is ook so, dit benodig ’n fyn balans. Ek is seker ek kry dieselfde gevoel wanneer ’n kind 'blom' as wat ’n tuinier uit ’n blomtuin kry. Jy voel jy is medeverantwoordelik vir iets moois." (Rooi Rose, 18 Desember 1991) Volgens watter leuse leef sy? "Ek sê altyd dat hulle op my grafsteen kan skryf: Sy het in kinders geglo. Die blinde vertroue wat ’n kind of ’n dier in jou stel, plaas ’n groot verantwoordelikheid op jou skouers. Ek kan dit nie verduur as ’n kind of ’n dier uitgebuit word nie. So iets laat my die ontsettendste hartseer ervaar. Dit beteken nie dat ’n kind of ’n dier nie ook stout kan wees of die verkeerde goed doen nie. Ek is nie onrealisties daaroor nie. My geloof in kinders en diere spruit uit ’n kombinasie van hart, emosie en verstand." (Rooi Rose, 18 Desember 1991) "Vir my is daar seker niks anders wat ek liewers wil doen as om te skryf nie. Dit is so deel van my dat ek die lewe nie daarsonder kan voorstel nie." (Die Matie, 25 Oktober 1985) "As ’n mens kinderboeke skrywe, skrywe jy uit eie ervaring, uit jou wêreld. Elke boek wat ek skrywe, plaas ek in ’n wêreld wat werklik bestaan en wat ek, beter of slegter, self ken of geken het. Dit is, glo ek, die lewegewende asem vir die dinge wat die leser met sy sintuie waarneem." (Kaapse Bibliotekaris, April 1983) "Elke boek wat ek skrywe, plaas ek in ’n wêreld wat werklik bestaan, en wat ek, beter of slegter, self ken of geken het." (Die Burger, 28 Augustus 1995) "Ek skryf vir die kind wat ek was, vir die kind in elke volwassene. Dit is immers die kosbare kern van die mens. 'What really shapes and conditions and makes us, is somebody only a few of us ever have the courage to face: and that is the child you once were, long before formal education ever got its claws into you” – uit: Rebel Angels van Robertson Davies. (Beeld, 29 April 1991) "Vir my lê die uitdaging by kinderliteratuur omdat jy nie ’n kind met slimmighede kan flous nie. Dit is dus die essensie van die storie wat die belangrikste is. Kinderverhale het wilde bloed met invloede wat ver strek." (Rooi Rose, 19 Mei 1982) "Ek glo nie aan moralisering in ’n verhaal nie, want die kind moet self uit die les uit die storie kan haal. Niemand moet tog ooit ’n les uit sy werke dwing nie. My verhale het ook nie sprokieseindes nie, want die kind moet self uit die verwarring van die omstandighede iets sinvol haal - net soos hy in die verwarring van die lewe iets sinvol kan soek." (Rooi Rose, 19 Mei 1982)

Gebore en getoë

Carolina Wilhelmina (Rona) Davel is op 7 Februarie 1934 op Calvinia gebore. Sy was die jongste kind en het ’n ouer suster, Ina gehad.

Rona was maar ’n dogtertjie van sewe jaar oud toe sy al haar gevoelens en gedagtes op papier wou neerpen. Omdat sy die jongste kind was en sy nie baie maatjies gehad het nie, was haar verbeeldingswêreld en die karakters wat sy daar geskep het, haar speelmaats.

Die gesin het tot Rona nege jaar oud was, in Bloemfontein gebly waar haar pa dosent aan die Universiteit van die Vrystaat was.

Sy het aan Irma Louw in Rooi Rose (19 Mei 1982) vertel: "Daarom is ek vandag nog soos Snoopy, die strokiesverhaal-karakter, wie se sekuriteit in pen en papier lê."

Toe sy 10 jaar oud was, het haar pa besluit om te gaan boer. Haar ouma het ’n tuishuis op Calvinia gehad waar sy gebly het en Rona het besluit om eerder by haar ouma te gaan bly as om koshuis toe te gaan. Haar ouer suster was in Bloemfontein op skool.

Rona het die tyd daar so onthou (Klein koninkryk): "Vandat ek 10 was, het ek by haar gewoon, in háár helfte van die tweelingtuishuis op die dorp, in Hoopstraat. Waar die kombuiskraan somermaande gehoes het, en warm swaeldampe uitgeasem het as jy dit oopdraai, of so het dit geruik, en jy die water eers moes uittap en laat staan totdat die wit weer weg was. En die reuk.

"Toe Ouma 12 was, het ou-Fên (die goewernante) hulle al hul eie rokke laat maak. Toe ék 12 was, het ek nog gesukkel met die soom van die lelike geel naaldwerksak. Myne het nooit klaargekom nie, maar ek het van elke opnaaisel in daardie eerste selfgemaakte rok van Ouma geweet.

"Ek het darem my eer gered toe ek solo gesing het in die skoolkonsert. En in die middae het ek gaan oefen by tant Bet, in haar sitkamertjie vol tierlantyntjies, op ’n vals klavier wat met rooi tafsy en houtsnywerk versier was. Die uitslag van die musiekeksamen het ons tevrede onderwyser met sy leerlinge gaan vier met ’n aandvertoning in die Palladium Bioscope. (Solank dit net af en toe gebeur, het Ouma gesê, en onder omstandighede soos dié.) Ek het my geliefde blou-en-wit matrooskraagrok ’n winkelhaak reg van voor geskeur aan ’n spyker wat my gevang het toe ek in die ry voor iemand verby moes skuif. Dit het my twee dae se moed gekos om vir Ouma daarvan te sê, en toe was ek in trane. Maar sy het dit heelgemaak, en getroos, en my vertel van haar swart trourok (ook met opnaaisels) wat sy self gemaak het, en van die lemoenbloeisels in haar hare. (...)

"Ons al twee het altyd gehunker na die plaas, ek stormagtiger as sy. Doega se somertuin laat op ’n Vrydagmiddag, as die leiwater loop en die bont jakobregop en die pienk selonsrose die bye waansinnig aan die gons het, was die hémel vir my."

Rona se uitgebreide belangstellingsveld is hoofsaaklik aan haar pa te danke. Hy was in haar oë ’n "merkwaardige" man. "Hy het my aan die platteland van Vlaandere, die Venus de Milo, die Messias en Bach bekendgestel."

Sy het in 1950 aan die Hoërskool Calvinia gematrikuleer.

Verdere studie en werk

Ná skool in 1951 is Rona na die Universiteit van Stellenbosch waar sy haar BA-graad met musiek en Afrikaans as hoofvakke verwerf het, met haar onderwysdiploma in 1954. Musiek was haar groot liefde en sy het haar lisensiaat (klavier) gespeel voordat sy in 1955 haar musiekstudie in Amsterdam, Nederland voortgesit het. Daar het sy skoolmusiek aan die Muzieklyceum gestudeer.

Nadat sy na Suid-Afrika teruggekeer het, was sy onderwyseres aan die Paul Roos Gimnasium op Stellenbosch. Hier het sy haar man Koos Rupert ontmoet en behalwe vir ’n paar jaar in Londen en Engeland (waar hulle enigste kind, Marian, gebore is), het die gesin op Stellenbosch gewoon.

Sy het aan Romi van der Merwe (Rooi Rose, 18 Desember 1991) vertel dat nadat sy vir Koos ontmoet het, hulle na ses weke wou trou, maar dat hulle darem toe hulle verhouding drie maande kans gegee het. "My pa het altyd gesê ek moet oppas vir die Eersterivier, want hy en my ma het daar verloof geraak. Ons het ook daar verloof geraak, en so ook my dogter Marian en haar man Francois!"

Sy het self aan NALN geskryf dat "musiek en woorde die leitmotiv bly". Nadat sy in alle erns begin skryf het, het sy voortgegaan om musieklesse in klavier en blokfluit te gee.

In 1967 word Rona Rupert se eerste boek, Koningskind van die Hantam, gepubliseer en is dit die begin van ’n baie suksesvolle skryfloopbaan. Sy het aan Romi van der Merwe vertel dat Koningskind ’n verhaal was wat "uitgespring het" en wat sommer so vanself sy opwagting by haar gemaak het. "Ek het dit geskryf omdat ek nie anders kon nie.”

In Die Burger van 15 Desember 1967 het RN geskryf dat Koningskind bedoel is vir die "eenvoudiges van gees - in die goeie sin van die woord". Dit is nie té sentimenteel nie en getuig ook van goeie smaak en dan is dit boonop ook uit ons eie bodem.

In ’n onbekende en ongedateerde berig is geskryf dat die boek net soos die Hantam is: "fris, eg en onopgesmuk. Net ’n kind van die Hantam kan so praat oor die Hantam, en Rona is ’n kind van die Hantam".

Hier volg kortliks opmerkings wat oor sommige van Rona Rupert se boeke verskyn het:

• Die verhaal van die vrolike liedjie (1968): "Slim en ambisieus is Die verhaal van die vrolike liedjie van Rona Rupert, met tekeninge van Carine Calitz, en ontwerp en foto's van Jan Mostert. Dit is een van daardie heel moderne, pikante kinderboeke, met illustrasies ontleen aan die nuwere tipografiese tegnieke. (...) Daar is veel voor te sê. Die boek het die lekker gevoel van ’n blink nuwe sent. Hy's vrolik. Soos dit ’n storie van ’n vrolike liedjie betaam. Hy's kleurig. Maar daar is ook iets teen te sê. Die prente is vol ongerymdhede. (...) ’n Groter stilistiese eenvoud en ’n eenvoudiger visuele lyn sou hierdie mooi storie se weg deur die wêreld beter gedien het." (PG, Die Burger, 29 November 1968)
• Elias loop in die ry (1968): "Hierdie verhaaltjie van ’n plaasseuntjie se eerste week op dorpskool is so natuurlik en eenvoudig vertel dat die leser miskien glad nie sal besef dat dit ’n klein meesterstuk is nie. Rona Rupert se taal en siening van die natuur en die mens is dié van ’n sensitiewe kind. Die egtheid van haar verbeelding tref die leser, veral dié wat self sy kleintyd op die platteland deurgebring het. (...) Dis ’n mooi boek, hierdie." (Vaderland, 21 Februarie 1969)
• Brandkloof se kinders (1969):
  • "Die skryfster slaag daarin om goeie atmosfeer te skep en het klaarblyklik ’n fyn aanvoeling vir die woord. Sy slaag ook daarin om haar karakters as lewende mense te teken en stel ook die leser in staat om die agtergrond in sy geestesoog te sien. (...) Tog slaag die boek nie as kinderboek nie omdat dit te veel uit die perspektief van die volwassene geskryf is." (Lydia Pienaar, Afrikaanse Radiodiens 22 Januarie 1970)
  • "Brandkloof se kinders is daardie kinderboek wat ’n skoonheid, ’n suggestierykheid en innigheid het wat dit miskien vir grootmense nog dierbaarder maak as vir jong lesers. (...) Dis ’n mooi storie, vol humor en interessanthede - genoeg epiese kern vir wie bloot agter die storie-element aanlees. Maar dis die fyn persoonstekening, die subtiliteite van menslike verhoudings en waardes en wysheid wat die verhaal ’n dieptedimensie gee wat slegs in die allerbeste woordkuns aangetref word. Want dit is inderdaad kuns van die woord hierdie, sonder om ooit prosa ter wille van prosa te word. So fyn soos haar herinneringe en lewensaanvoeling, so fyn ook is Rona Rupert se gevoel vir die beeldende woord, die sprekende situasie, die treffende eenvoud van die waaragtige skoonheid van styl." (PD van der Walt, Transvaler, 6 April 1970)
• By omdraai verby (1970):  
  • "Rona Rupert kán skryf, en nou bedoel ek taalgewys. Haar werk lees lekker en hier en daar verras sy met ’n aangename sinspeling. Maar die hantering van die hele situasie  is lomp en geweldig, maar absoluut geweldig, soetsappig." (Kobus Louw, Rapport, 21 Februarie 1971)
  • "Rona Rupert het eenvoudig die slag om ’n egte jeugboek te skryf. ’n Verhaal met ’n heel bekoorlike vermenging van avontuur en sprokie kry ons hier. Genoeg verhaal, spanning en afwisseling, ook in die stemming. ’n Boek dus vol interessante gebeure, maar ook met mensbeelding wat fyn en gevoelig is, ’n verhaal waarin ingebed is ’n sin vir die mooie en goeie in die mens." (Transvaler, 28 Junie 1971)
• Cato van Brandkloof (1971): "Konsekwent beeldend gaan Rona Rupert te werk, daarom is Cato, haar susters en boetie, haar ouma en ouers oortuigend en lewend en boeiend binne die dramatiese werklikheid van hierdie stuk fiksie.  (...) Elke gebeurtenis, elke stadium van die verhaal is so netjies oorsaaklik gevoeg dat dit ’n pragtig afgeronde en saamhangende eenheid vorm: warm, boeiend, lewendig en humoristies - maar daar is ook ’n wonderlike diepte in die verhaal. (...) Cato van Brandkloof is die heel mooiste jeugboek van die jaar, een van die beste in ons hele letterkunde." (Transvaler, 24 Januarie 1972)
• Martinus en die windpomp (1971): "Met hierdie kinderboek bewys Rona Rupert weer eens haar wonderlike gawe om ’n egte en daarby suiwer inheemse kinderverhaal te skryf. Die karakters is fyn en oortuigend gebeeld. Die kinderwêreld met sy elemente van skerp waargenome werklikheid en verdroomdheid is boeiend, die gebeure as sodanig interessant en spannend. Die hele verhaal is deurhuiwer van ’n sekere poëtiese kwaliteit. Dit is met een woord ’n puik kinderverhaal en die bewys dat Rona Rupert telkens ’n nuwe en beduidende bydrae tot hierdie moeilike genre lewer." (Die resensent was egter nie baie vleiend oor Cora Coetzee se illustrasies nie.) (Transvaler, 17 Maart 1971)
• Molisana, die seun wat die klei-osse maak (1972): "Rona Rupert se fyn getekende siening van die kind en sy verbeeldingswêreld en Jacqueline Buhler se pragtige tekeninge wat die atmosfeer van Lesotho (waar die verhaal afspeel) volmaak aanvul, maak hierdie boek iets besonder moois. Die geheel het ’n treffende opregtheid." (Transvaler, 15 Augustus 1975)
• Die eerste keer (1972): "Rona Rupert het daarin geslaag om andermaal ’n vrolike, maar ook leersame kinderverhaal uit te beeld. Maar by uitstek is dit een vir Paastyd en word vertel hoe daar in Tsjeggo-Slowakye Paasfees gevier word. Die boekie bied ook ’n insae, veral vir die stedelike kind van die lewe op ’n 'lelike ou stowwerige dorp.'"
• Wat maak jy, Hektor? (1976): "Some writers have a special knack of 'seeing into' the souls of children and are thus able to produce an accurate picture of child-life. Rona Rupert is apparently one of them, and in this story of a practical-minded boy - Hektor Darries - who dedicates his practical efforts in aid of a crippled younger brother, Wellington - she excels with her delineations of juvenile behaviour." (The Friend, 8 September 1976)
• 14 is anders (1977):
  • "’n Fynsinnige jeugboek is Rona Rupert se 14 is anders. Dit is veral die beelding van die veertienjarige meisie Sibella wat die verhaal iets besonders maak." (PD van der Walt, Transvaler, 30 Julie 1977)
  • "Rona Rupert se 14 is anders lees heerlik in ’n gemaklike styl wat plek-plek herinner aan Aucamp in styl en aan Krog se gevoelswêreld van Jefta. ’n Moet vir elke veertienjarige en dié wat daarna kom." (Trix Pienaar, Oosterlig, 4 Oktober 1977) 
• Wegloopwinter (1978): Wenner van 1979 se Scheepersprys vir jeuglektuur. "Rona Rupert het haar reeds gevestig as ’n skryfster wat die wêreld van die kind ken. In Wegloopwinter, die verhaal van die vet seuntjie Manuel, kom ’n mens weer eens onder die indruk van hoe goed sy die frustrasies, drome en vrese van ’n 14-jarige seun deurgrond het. (...) Rona Rupert slaag daarin om ’n lewensles in die verhaal in te weef, sonder om in die slaggat van didaktiek te trap. Soos haar ander kinderboeke is die een nie net vir kinders bedoel nie, maar sal selfs volwasse lesers ’n insig gee in die jeug wat hulle so vroeg wou prysgee." (Henk Wybenga, Transvaler, 20 Januarie 1979)
• Woorde is soos wors (1979): Wenner van 1979 se Scheepersprys vir jeuglektuur. "Veral in haar jonger boeke konsentreer Rona Rupert op die uitbeelding van armrige kinders wat daarby met  besondere probleme te kampe het. In hierdie boek is daar verdere 'gemene delers': soos in Wegloopwinter speel ’n jeugsirkus ’n belangrike rol. Die skryfster se liefde vir musiek (ook in Die musiek wat die koning wou hoor) kom in die verhaal tot uiting in die feit dat die hoofkarakter se beste maat ’n pa het wat in die stadsorkes speel en ’n suster wat lewe vir haar klavier. Soos byvoorbeeld in Brandkloof se kinders is hier ook weer ’n ek-verteller aan die woord. Maar die boek is ook iets geheel op sy eie, met ’n atmosfeer en wêreld eie aan homself – ’n werk van gehalte.

"Wat ’n mens opval, is die deeglike kennis wat die skryfster openbaar van die ruimte waarin sy haar karakters plaas: Kaapstad met sy wind en berg en dreigende winterreën in laat-April; ’n woonstel in ’n gebou wat ironies Brighton House heet; ’n hospitaal; en in die besonder ook die jeugsirkus wat die spil vorm waarom die hoofkarakter Josias se lewe wentel. Niks is vaag of lukraak nie; elke ding word beskryf asof dit werklik en lewend is." (Elsabe Steenberg, Die Burger)

• Die aarbeimense (1980): "Dit is ’n ragfyn verhaaltjie wat die gemoed en die hart van elke jong kind sal raak." (Die Vaderland, 26 Maart 1981)
• Die tweede verslag van ’n buitengewone ontmoeting (1981): "Hierdie keer neem Rupert nie die stad as agtergrond nie, maar wel Malgasbaai, ’n stranddorpie naby Saldanha aan die weskus. Elke klein besonderheid van die dorpie en veral die see word geteken soos die hoofkarakter Maria dit beleef. Die titel van dié werk is met die eerste lees ’n mondvol. Mettertyd word dit wel goed duidelik waaroor dit gaan – maar tog het dit veral op die slot betrekking en sou ’n meer algemene verwysing na die dolfyne, wat ’n besondere rol in die boek speel en ook betrekking het op die tema, beter geslaag het. (...) Vir die tiener wat iets meer in ’n boek soek as avontuur en uiterlike spanning, sal hierdie boek veel te sê hê." (Elsabe Steenberg, Die Burger, 21 Januarie 1982)
• Aambraal, hoe gaan dit nog? (1983): "Een van die beste kinderboeke wat nóg in Afrikaans gepubliseer is, is Ambraal, hoe gaan dit nog? deur Rona Rupert. Wat die boek so heel besonders maak, is die illustrasies in die fraaiste lappieswerk deur Kaffie Pretorius, uitstekend gefotografeer en gedruk op goeie papier. Die verhaal self is ’n nostalgiese greep uit die skryfster se kinderwêreld. Die naam van die boek kom van ’n ou, ou speletjie waar gevra word: 'Ambraal, hoe gaan dit nog?' Solank die ander een antwoord: 'Die kind is siek', gebeur daar niks, maar sodra hy antwoord: 'Die kind is dood!' mag die vraesteller hom probeer vang.

Dwarsdeur die gevoelige stemmingsverhaal oor die grootwordstadium in ’n dogter se lewe, word die kultuurmilieu van omtrent sewe dekades gelede vervleg. (EV, Volksblad, 7 Januarie 1984)

• • "Everest, die tweede jongste van vier kinders, is swaksiende, maar sy ma sê hy is genoem na die hoogste berg in die wêreld omdat sy wéét hy sal nog ’n groot man word. Hy is ook kleurblind en kan net blou en geel sien. Toe gee sy oom vir hom ’n blou budjie present en meteens kan hy ook sien. Die verhaal het baie diepte: die innige en hegte gesinsverhouding, die deernis van die familie vir die gestremde kind kom subtiel na vore deur dialoog en gestaltegewing. Vir die leser wat dieper kyk, word die voëls die simbool van geluk. Solank die mens, die armsalige swaksiende en swakbegrypende mens, dit uitwendig wil ervaar, ontglip dit ons hande, maar as ons eers besef dat dit binne ons lê, besit ons dit." (EV, Volksblad, 20 Oktober 1984)
  • "Everest is ’n ongewone en interessante karakter. (...) Sy ma is liefdevol en begrypend, maar prakties en bereid om omstandighede te aanvaar en altyd op ’n positiewe aspek te konsentreer. Die name wat sy vir haar kinders uitgesoek het, gee ’n humoristiese element aan die verhaal, veral vir die volwasse leser. Elbert en Victoria, die tweeling, het koningsname gekry, want die mense het vir hulle presente aangedra soos vir ’n prins en prinsessie. En Born-Lady, die sussie, 'het die naam van ’n perd gekry wat die resies gewen het die dag toe sy gebore is.” (...)Al Everest se voëls (1984): Wenner van beide 1985 se MER-prys vir jeugliteratuur en Ou Mutual-prys.

"Die karakterbeelding en menseverhoudinge is oortuigend. Daar is ’n derdepersoonsverteller, wat soms as alwetend figureer, en soms weer vanuit die belewing van Everest. Hierdie twee vertellersperpektiewe word moeiteloos geïntegreer. In Al Everest se voëls word die ongewone intrige, karakters en menseverhoudinge en die abstrakte lewenswaarheid wat verkonkretiseer word met ’n kunstenaarshand gehanteer en geïntegreer. Dit is boeiende leesstof.

"Alida Bothma se kleurillustrasies is besonder gevoelvol, aantreklik en paslik. Hulle is kunswerke wat deur ’n ongewone kombinasie van kryt en collage onder andere Everest se gebrekkige visuele waarneming op ’n oorspronklike en effektiewe wyse uitbeeld. Ongelukkig word die besondere eenheid tussen teks en illustrasies versteur deur die ontoepaslike formaat. Die boek het ’n voorkoms van ’n prenteboek." (Lydia Snyman, Tydskrif vir Geesteswetenskappe, Maart 1985)            

• Nou wil almal sien (1987): Wenner van 1989 se Tienie Holloway-medalje. "Hierdie is sommer ’n baie spesiale en uiters bevredigende kinderboek en onderstreep andermaal die feit dat eenvoud een van die heel vernaamste bestanddele van die resep vir kinderboeke bly. Die verhaal, wat mooi aangevul word deur die illustrasies, draai om Wikus en sy bril. Die dag toe hy met ’n nuwe bril by die skool opdaag, gaan ’n hele nuwe wêreld vir hom oop. Want nou kan hy skielik soveel meer sien. Die ander kinders beny hom, maar sy bril help hulle nie om beter te sien nie. Dit bring die skryfster by die hart van die saak: Dit help nie net om goed te sien nie. ’n Mens moet ook weet hoe om te kyk." (Beeld, 20 Julie 1987)
  • "Damian, Lilia en klein Donovan Sijeur, hul pa en die mense van die woonbuurt net buite Stellenbosch, is regte mense by wie se lot elke leser ten nouste betrokke kan wees. As kinderkarakters in die verhaalskat van ’n taal so aangryp dat hulle onsterflik word, is Damian een van hulle. Alida Bothma se sensitiewe illustrasies dra ook by om dié verhaal onvergeetlik te maak vir elke agt- tot elfjarige." (Zirkëa Ellis, Die Burger, 1 Oktober 1971)
  • "Rupert fokus op die positiewe verhouding tussen Byron en sy ouers, tussen Byron en sy familielede en veral op die tentatiewe, sagte liefde tussen Byron en die mooi blinde meisie, Wahida. En, ervare skryfster wat Rupert is, omseil sy ook hier die fasiele en voor die hand liggende. Hierdie newetema word nie ontwikkel tot ’n stormagtige liefdesverhaal vir tieners nie. Maar dis ook nie ’n verlepte natgehuilde snesie nie. (...)
    "Die boek se ander pluspunte is die talle verwysings na musiek, komposisies en tegnieke. Die volwasse wyse waarop Rupert dit integreer met die verhaalgegewe behoort ander skrywers te oortuig dat die tyd van neerbuigendheid teenoor kunssinnige karakters vir goed verby is. Rupert behou ’n gesonde perspektief en balans. Sy konsentreer in die eerste plek op ’n vinnige, spannende storie wat sy met oortuiging na ’n verrassende klimaks voer. Dis slegs wanneer die skrywer die ouktoriële verteller opsy stoot dat Byron se perspektief verwring word met mooi eteriese frases. Maar vir die enkele klein mistastings vergoed Rupert se meesterlike situasieskepping, trefsekure waarneming en keurige taalversorging ruimskoots. (Marina le Roux, Die Burger, 26 Maart 1991)
• Drie lemoene en ’n duif (1992):
  • "'Elke hartseer is ’n alleenheid', sê ’n ou vrou vir Sophia, die tienderjarige hoofkarakter van Drie lemoene en ’n duif. 'En elke alleenheid is anders, en niemand kan eintlik vir iemand anders help nie...' Dit is wat Sophia deur emosionele swaarkry leer in hierdie aangrypende, dog subtiele verhaal deur Rona Rupert. Sophia se grootste probleem is dat sy haar ma se nuwe vriend, Daniel, verwerp. Sy is besitlik oor haar ma en om haar pa se onthalwe jaloers op die nuwe kêrel. Die boek staan in die teken van menslike broosheid. (...) Hier is ’n verwikkelde boek vir sensitiewe lesers van alle ouderdomme." (Barrie Hough, Rapport, 1 November 1992)
  • "Rupert hanteer die spanningslyn met ’n seker hand sonder om die leser willens en wetens te manipuleer – die slot is ’n meesterstuk van die uitstel- en onthullingstegniek. Rupert benader seksuele sake met ’n innerlike, persoonlike taboe. Sy is een van die min skrywers wat hoogs erotiese momente so sensitief hanteer dat dit inderdaad intensiveer, sonder om ooit aanstoot te gee. Dit is ongelooflik, maar ook so verblydend dat Rupert oor ’n skrywersloopbaan van 25 jaar en byna drie dosyn boeke, telkens verras met ’n nuwe titel van hoogstaande gehalte." (Marina le Roux, Insig, Augustus 1993)
• ’n Roofvoël uit die Ooste (1995): "Dit is ’n boeiende en besondere verhaal van twee jong mense en hulle vriendskap wat op ’n treffende manier oorgedra word. Dit is 1943 – oorlogtyd. Emma en haar gesin moet as gevolg van haar oupa se dood plaas toe trek. Sy gaan bly by haar ouma op die dorp waar sy moet skoolgaan. In die nuwe skool ontdek sy wat dit is om buite die kring te staan. Sy ontmoet vir Szymon, die Joodse seun. Hy is vir haar net so snaaks, maar weens haar eie belewing van vreemd wees, wil sy vir hom probeer verstaan. (...)

"Dit is min dat ’n jeugboekskrywer dit regkry om met historiese gegewe ’n verhaal te bou wat boei en aangryp. ’n Roofvoël uit die Ooste is so ’n verhaal. Hierdie boek van Rupert tref ’n mens nie as dramatiese verhaal nie, maar dit is juis die vermoë van die skrywer om die storie so te vertel dat die ondertone die verhaal saggies vertel, terwyl die skrywer tog die jong leser se ontwikkelingsvlak raakskryf, sonder dat dit ’n preekbundel word. Die verhaal trek die leser in en as jy klaar gelees het, bly dit nog lank in jou kop draai." (Leentjie Theron, Beeld, 21 Augustus 1995)

Oor die ontstaan van Te rooi vir woorde het Rona aan Irma Louw in Rooi Rose (19 Mei 1982) vertel dat sy in ’n straatkafee in Griekeland ’n dogtertjie gesien het wat onmiddellik "in ’n boek geklim" het. Die kafee was vol mans en toe sy die kafee binnestap en soveel kykies van die mans kry, het die dogtertjie haar soos ’n ware koningin gedra. Rona kon nie die ervaring van hierdie gebeurtenis verlore laat gaan nie en dit is as Te rooi vir woorde neergepen.

"Kindwees is ’n geloof in liefde, skoonheid en geloof; dit is om só klein te wees dat die elwe in jou ore kan fluister. Kindwees is die enigste wêreld wat vir my die moeite werd is en daarom sal ek nooit uitgeskryf word nie," het sy aan Irma Louw vertel.

Hoekom sy wat aan begaafde kinders musieklesse gee en wat haar musiekopleiding oorsee ontvang het, geskryf het oor kinders wat al met die verkeerde kant van die lewe te doen gekry het, het sy aan Sarie (23 September 1987) vertel dat dit moes gewees het in die wete dat kinders nie regtig so sonder sorge en in so ’n onskuldige omgewing grootword soos wat volwassenes altyd dink nie – dat alle kinders nie so gelukkig was soos sy nie. "Ook die besef dat dit die skrywer se plig is om deur wat hy of sy skryf, die kind te help om swaar en hartseer te verwerk. En om ander, meer bevoorregte kinders ’n begrip te gee vir dié met die seer vlerk."

Vir die illustrasies van Ambraal, hoe gaan dit nog? het Rona haar gewend na Kaffie Pretorius om dit met naald en gare te doen. Sy het Rona se storie met die hulp van lappieswerk gedoen. Kaffie het aan Rothea Kleynhans (Landbouweekblad, 27 Januarie 1984) vertel dat dit vir haar ’n ongelooflike uitdaging was toe Rona met die voorstel na haar gekom het om ’n storie te maak wat in 1912 in die Hantam afspeel: "Ek ken die wêreld en het dadelik geweet watter lappies ek sou nodig hê, maar om hulle in die hande te kry, was nie so maklik nie!

"Ek dink eers lank oor byvoorbeeld die dorpie. Dan maak ek die prentjie met papier, en daarna van lap."

Daar is nie een stuk lap spesiaal gekoop vir die illustrasies van die boek nie – dit is alles ouwêreldse lappies. "Dit was baie belangrik dat die lappies by 1912 moes pas. Gewaterde tafsy, outydse fluweel en sis is gebruik om ’n ieder en elk se verbeelding gaande te maak. Vir my was dit ’n heel nuwe wêreld," het Kaffie gesê. "Rona se geesdrif het my gedurig aangespoor. Sy was vreeslik opgewonde oor alles. (...)

"Met die simboliese prente wou ons die tradisionele patrone sy plek gee. Die mense van toeka het dié tipe laslapwerk gedoen, veral die diamantjies en die seskantjies."

Oor Ambraal het Rona gesê dat dit ’n "plesierboek" was wat op haar herinneringe aan haar grootwordjare gebaseer is. "’n Mens moet gedurig daarteen waak om nie sentimenteel te raak oor iets wat jou na aan die hart lê nie. Dit verg geweldige dissipline om eenvoud van taal te behou. Die storie was al lankal daar, ek het net gewag vir die vorm wat dit moet aanneem.

"Dit was my 23ste boek, en geeneen het my soveel plesier gegee nie. Dit was wonderlik om die ontwikkeling van die verhaal met iemand te deel en veral om met iemand te praat oor iets wat vir jou en ook vir haar lewend is." (Landbouweekblad, 27 Januarie 1984)

Rona het oor die ontstaan van Ambraal aan Linda van Deventer (Die Burger, 25 November 1983) vertel dat sy op Zürich se lughawe na tradisionele Switserse gebak gestaan en kyk het en toe skielik besluit het dat iets nét so huislik en "warm" haar boek met komplementeer. Geen gewone illustrasies sou "reg" wees nie.

"Ek dink die laslappiewerk weerspieël ook iets van die volheid van die wêreld waarin die verhaal hom afspeel en die wydheid van ’n mens se ervaring, ten spyte van fisieke beperkinge."

Kaffie Pretorius het vertel dat sy die kuns van lappieswerk in Amerika geleer het toe sy saam met haar man twee jaar daar gebly het. "Ek is ’n ouwêreldse mens en dit was dus vir my suiwer genot om die lappieswerk vir die boek te doen. Twee van die boompies is byvoorbeeld gemaak van ’n geblomde stof wat eintlik eers die sak op ’n vriendin se rok was. Die rooi dakke van ’n paar huisies kom weer van ’n mini-rok van Rona Rupert se dogter."

Agter in die boek is aanwysings om een van die twaalf ontwerpe te maak.

Rona Rupert is op 25 Augustus 1995 na ’n lang siekbed oorlede. Sy word oorleef deur haar man, Koos, en haar dogter, Marian van der Merwe. Haar man, ’n broer van Anton Rupert, is in Augustus 2007 aan ’n hartaanval oorlede.

Huldeblyke:

• Marina le Roux: "Daar is musiek in Rupert se boeke, musiek van woorde en van instrumente. (...) Hierdie leitmotiv was part en deel van haar lewe - sy was immers musiekonderwyseres. In haar sonnige huis op die walle van die Eersterivier het die klanke van fluit en klavier vermeng met die musiek van die water en met kinderstemme. (...) Maar Rupert het nie net vir ’n intieme gesinsopset geskryf nie. Sy het ruim en gulhartig vir alle kinders geskryf, en dikwels oor en vir die minder bevoorregtes. (...) Hoe opreg Rupert ook pryse en bekronings waardeer het, was dit die waarderende briewe van lesers vanoor die hele land wat haar diep geraak en gemotiveer het. Dit was die geborgenheid van Stellenbosch en sy berge, die liefde van gesinslede en vriende wat haar geïnspireer het." (Vuka SA, November 1995)
• Marina le Roux: "Met 33 kinder- en jeugboeke het Rona Rupert haarself bewys as ’n kwaliteitskrywer. Maar sy was ook ’n kwaliteitmens wat die lewens van almal rondom haar verryk het met lojale vriendskap, meelewing en integriteit: in der waarheid was sy 'tangible nobility'." (Die Burger, 30 Augustus 1995)
• Lydia Pienaar: "Rona Rupert is oorlede. Soos haar lewe en persoonlikheid was, was die hantering van haar slepende siekbed en haar dood privaat, in ’n groot mate alleen, ánders as meeste ander mense, met ’n diepte aan gedagtes en ervaring wat vir die buitestaander onbekend of selfs verdoesel gebly het. Enkeles buite haar hegte familiekring koester kosbare gesprekke waarin die sluier vir kort oomblikke gelig is. Maar tog ken bekendes en onbekendes hierdie ongewone mens baie goed, want ’n stukkie van haar sit in feitlik al haar boekkarakters. Sy was uit die Hantam, verbonde aan die streek en sy mense, selfs so sterk sintuiglik dat sy soos Emma in haar laaste boek, die geure kon 'sien'. (...)

"Uit al haar werke spreek haar deernis met mens en dier, die bewustheid van lyding op alle   vlakke, in alle gemeenskappe en in alle omstandighede. Maar altyd word dit gedra deur hoop, geloof en die lofwaardige: 'Dit is beter om te vertrou as om nie te vertrou nie, en om te glo, is beter as om nie te glo nie'. Rona Rupert is nie dood nie. Ons hét haar ... dáár, binne-in ons kop!" (Boekewêreld, 13 September 1995)

• Danie van Niekerk: "As ek ’n enkele eienskap van die skryfwerk van Rona Rupert kan uitwys, is dit die element van geluk wat uit elkeen van haar 33 boeke gestraal het. Sy was ’n gelukkige mens – weldadig geseënd met haar huismense en naaste familie - wat haar eie geluk aangegee het, in haar boeke maar ook in haar vriendekring. Wat my telkens by haar getref het, in hierdie gesofistikeerde, pragtige vrou wat in die mees gesofistikeerde kringe in ons land en oorsee beweeg het, was dat sy die graagste en met soveel oortuiging geskryf het oor eenvoudig, arm, gewone mense – die verskrompeldes, die gebreklikes, die eensames, die soekendes. En nog iets wat haar geselskap altyd so vrolik gemaak het, was haar gawe om in die mees alledaagse situasies ’n element van komieklikheid, van fantasie te sien.

"In die afgelope paar jaar was sy die besieling (saam met haar man, Koos, en hul vriende, die Coetzees van Calvinia) agter die vestiging van die Karoo-Boekehuis op Calvinia, ’n monument aan Rona se liefde vir boeke, maar ook vir haar gehegtheid aan haar hartland, die Hantam-Karoo." (Insig, Oktober 1995)

• Elsabe Steenberg: "’n Aspek van Rona Rupert se benadering van haar verhale is dat sy nie kinder- en jeugboeke streng geskei het nie. Daar word geen toegewing aan kinderlesers gemaak wat styl en selfs die tema betref nie. Sy skryf realisties, maar fantasie kom ook aan die beurt in Luister, Lefa. Baie noukeurige aandag is aan ruimte gegee: dis geen vlugtige verwysing nie, maar ’n presiese benoeming tot op die naam af. Wat ’n belangrike vernuwing in ons kinderliteratuur is, is eerstens dat sy die moeilike saak aanpak om kinders in ’n gesin te laat figureer. Die ander vernuwing is dat die eerste persoon in boeke van gehalte gebruik word. Rona Rupert het by geleentheid gesê dat sy meer in Londen kom as in Johannesburg wanneer sy haar man op reise vergesel het. Tog is haar boeke getrou aan haar land. Besondere boeke van ’n besondere mens." (Tydskrif vir Letterkunde, November 1996)

In 1996, amper ’n jaar na Rona Rupert se afsterwe, verskyn haar laaste boek wat na inhoud en genre ver verwyderd is van haar vorige boeke. As huldeblyk aan haar en as aandenking vir haar lesers is hierdie onvoltooide laaste manuskrip gepubliseer onder die titel In die skadu van Berg Athos.

Dit bevat dagboek-inskrywings wat sy geskryf het op ’n Griekse eiland terwyl sy in 1983, 1984, 1986 en 1992 daar vakansie gehou het. Daar is ook één laaste inskrywing in April 1995 wat die uitgewer se nawoord beskryf het as "Rona Rupert se laaste woorde". Dit is geskryf gedurende Paasfees op die eiland nadat sy reeds siek was.

Toe sy op haar laaste siekbed gelê het, wou haar man by haar weet wat hy met die manuskrip moes doen – of hy en hul dogter die moet probeer klaarmaak. Haar antwoord was dat as dit uitgegee moes word, dit as ’n onvoltooide manuskrip uitgegee moet word, ’n verhaal wat nie klaar vertel is nie. Danie van Niekerk, destyds van Tafelberg Uitgewers, het dit boek vir publikasie begin voorberei ten bate van een van Rona se projekte, die Boekehuis op Calvinia, daar waar haar as gestrooi is.

In Beeld van 19 Augustus 1996 het Gretel Wybenga geskryf dat daar tog twee dinge in In die skadu van Berg Athos is waaraan mens iets van Rona Rupert die fiksieskrywer herken: "die duidelike aangetrokkenheid tot kinders en ’n sensitiwiteit vir die uitvoerende kunste en die verlossende vermoë daarvan, veral dan die musiek.

Barrie Hough het in Rapport (30 Junie 1996) geskryf dat nadat hy Berg Athos gelees het, die woorde van ’n karakter in ’n film van Ingmar Bergman "I am thankful for my life that has given me so much" by hom opgekom het.

"Dié teks is ’n dun reisverhaal, maar allesbehalwe skraal. Dit bied soveel meer as blote reisbeskrywings van die Griekse eiland Kalithea en die mense wat Rupert daar meegemaak het. Wanneer jy die boek neersit, voel jy dat jy as bevoorregte vriend van Rona Rupert, haar familie en vriende saam die geborgenheid en lewensvreugde van die dae op die eiland met sy antieke olyfbome, helder see en soel aande ervaar het.

"Deur Rupert se poëtiese beskrywings – vol  verrassende kleur, tekstuur en oorspronklike woordgebruik – leer ’n mens op ’n sonderlinge manier die Griekse landskap, kultuur en mense ken. Die skrywer se woorde is deurdrenk van wat Lawrence Durrell, ’n skrywer wat gek was na Griekeland, a spirit of place noem. (...)

"Rona Rupert bring ’n mens onder die indruk van die visuele van Griekeland en span ook elke ander sintuig tot die uiterste in. ’n Mens hoor in haar beskrywings die bokklokke en suising van die wind deur die olyftakke, voel die son op jou vel, proe die feta-kaas en vye; en ruik die see. In die skadu van Berg Athos is egter meer as ’n reisverhaal deur ’n skrywer met ’n besondere stilistiese vermoë, aanvoeling vir raak beeldgebruik en woordkundigheid. Dit is ’n dokument wat die skrywer, die vrou, die moeder, die vriendin se ruimheid van gees, lewensgeletterdheid, menseliefde en lewensvreugde weerspieël en by jou resoneer lank ná jy die boek neergesit het.

"Rona Rupert is op 25 Augustus 1995 oorlede, maar uit haar laaste boek lei ’n mens af dat sy, soos die karakter in die Bergman-rolprent, dankbaar moes gewees het oor wat die lewe haar gebied het."

Publikasies

Rona Rupert as vertaler:

• Jones, D en Byars, Betsy: Die perd, die pampoen en John. Kaapstad: Human & Rousseau, 1984 [ISBN 0798116544 (hb)]
• Daly, Niki: Nie so vinnig nie, Songololo! Kaapstad: Human & Rousseau, 1985 [ISBN 0798118687 (hb)]
• Cleary, Beverley: Beste mnr Henshaw. Kaapstad: Human & Rousseau, 1986 [ISBN 0798119942 (sb)]
• Baum, Louis: Is ons al amper daar? Kaapstad: Human & Rousseau, 1986 [ISBN 798109779 (hb)]
• Stock, Catherine: Sophie se emmer. Kaapstad: Human & Rousseau, 1987 [ISBN 0798121351 (hb)]
• Bouma, Paddy: Bertie gaan tandarts toe. Kaapstad: Human & Rousseau, 1987 [ISBN 0798122005 (hb)]
• Bouma, Paddy: Bertie gaan kuier by Ouma. Kaapstad: Human & Rousseau, 1987 [ISBN 0798121998 (hb)]
• Bouma, Paddy: Bertie en die hamsters. Kaapstad: Human & Rousseau, 1988 [ISBN 0798123796 (hb)]
• Bouma, Paddy: Bertie in die sportsak. Kaapstad: Human & Rousseau, 1988 [ISBN 079812380X (hb)]
• George, Jen Craighead: Julie en die wolwe. Pretoria: Qualitas, 1988 [ISBN 0868446262 (hb)]
• MacLachlan, Patricia: Sarah, lank en vaal. Pretoria: Qualitas, 1988 [ISBN 0868446246 (hb)]
• Himler, Ronald: Word wakker, Jeremia. 1989
• Richardson, Jean: Die neutkraker. Kaapstad: Tafelberg, 1990 [ISBN 0624029166 (hb)]
• Anderson, Keith Osler: ’n Tent vol sterre. Kaapstad: Tafelberg, 1991 [ISBN 0624029883 (sb)]
• MacLachlan, Patricia: Lewerik. Kaapstad: Anansi, 1997 [ISBN 1868433781 (hb)]

Artikels oor en deur Rona Rupert beskikbaar op die internet:

• Rona Rupert
• Rona Rupert
• Rona Rupert

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Rona Rupert (1934–1995) appeared first on LitNet.

Op 16 Januarie het Suid-Afrika en die wêreld “Rooibosdag” gevier. Nou volgens die advertensie word dit in Clanwilliam gehou, ’n dorpie innie Wes-Kaap bekend as die “Rooibos capital of the world”. Verskeie rooiboshandelaars gaan hulle produkte verkoop en sodoende ook die besoeker ’n “authentic” rooibos-ervaring gee. Besoekers word dan gevra om ook rooi klere te dra. Hierdie dag, sê die advertensie, was ook gekies omdat dit dieselfde dag as die verjaarsdag is van ene Benjamin Ginsberg, ook genoem “vader van kommersiële rooibostee” in Clanwilliam. Maar wat jy nêrens sal kry in die bietjie bemarking van hierdie dag nie, is dat sonder ons KhoeSan se kennis van rooibos sal daar nie vandag ’n halfmiljardrand-rooibosindustrie gewees het nie.

Dat hierdie kennis aan Europese setlaars “oorgedra” is, was dit ook dan, soos baie dinge wat ons KhoeSan verloor het, ook net “oorgedra” (of net gevat) aan die Morawiese sendelinge, in 1737 onder leiding van Georg Schmidt, wie genoem sou word die “Apostel van die Khoe”, wie dan ook na sewe jaar uit die land gesmyt sou word, wie dan hierheen gekom het om die Khoe te “bekeer”. Vandag besit die Morawiese Kerk steeds groot stukke grond, nie net waar rooibos groei nie, maar ook waar ons mense bly.

Tog, al in 1727, het die plantkundige Carl Thunberg gepraat van die Khoe wat hierdie drankie geniet. Volgens die verslag wat in 2004 deur die Departement van Omgewingsake gepubliseer is, “Traditional knowledge according to rooibos and honeybush species in South Africa”, is dit duidelik dat ons KhoeSan ongetwyfeld die “traditional knowledge holders” is van rooibos en honeybush en dus aanspraak kan maak op die ekonomiese voordele wat uit die exploitation van die bronne kom. Tog was dit iets wat die rooibosindustrie wou  betwis, maar hoe dan? Soos die verslag dan ook sê: “Wie het tog vir honderde jare die plek bewoon waar rooibos vandag groei?”

En dit remind my aan die woorde “tales of the hunt will continue to glorify the hunter” tot die “hunted” haar of sy eie stories vertel.

Want wat ons tog ook nie hoor nie, is dat as dit nie vir die KhoeSan vrou Trinkie Swartz (sekerlik nie haar regte naam nie) was nie, sou daar vandag geen rooibosindustrie bestaan het nie. Sonder sade kon hulle dan nie rooibos aanplant nie en vroue soos Trinkie het die meeste sade verkoop. Dit het die koloniale toe baie gepla, want hoe is dit moontlik dat sy so baie sade kon gehad het om te verkoop? Maar Trinkie Swartz het, volgens “legende”, op haar maag gelê en gesien hoe miere die sade na hulle miersneste vat, en sy kon toe daar al die sade uithaal.

Hoe hulle dit uit haar uit gekry het, was weer eens stories van koloniale agterbaksheid en uitbuiting. Hulle het haar dronk gemaak en sy het verklap hoe sy die miere gevolg het om die sade te kry. En dit was die begin van die halfmiljardrand-rooibosindustrie. Trinkie Swartz was nooit genoem die moeder van die rooibosindustrie nie, want nie net was sy Khoe nie, maar ook ’n vrou, en die koloniale was nie goedgesind vir nie een van die groepe nie.

Tog is dit niks nuuts dat ons KhoeSan nie erkenning kry vir ons intellektuele eiendom wat gebruik of misbruik was om industrieë te begin nie.

Wie sou tog vir die koloniale gewys het waar om water of //gammi te kry waar hulle wingerde kon plant? Wie sou die boere geleer het om na vee te kyk? Wie het toe alreeds oor duisende jare van veeboerdery kennis besit?

Wie se kennis van see en visvang was instrumental vir die vissersbedryf? Wie kon tog, en kan steeds vandag, die see ruik, die wolke kyk, hulle hande in die seewater sit en weet dat vandag gaan die see “goed wees en sy sal gee”?

Is dit dan per ongeluk dat Sea Harvest in ’n plek soos Saldanhabaai is? Om nie te vergeet dat Saldanhabaai was nie die oorspronklike naam van die plek nie, dat die naam kom van Antonio de Saldanha, ’n Portugese skeepskaptein. En vra ons tog wat dan die oorspronklike naam van Saldanhabaai was?

Ons weet ook dat die oorspronklike inwoners van Saldanhabaai is wie die koloniale sou “Strandlopers” noem. KhoeSan wat vir duisende jare langs die see gewoon het, wie se kos die see was, wat walviskarkasse gebruik het as wonings, wat uitgespoelde walvis in stukkies gesny en begrawe het onder die sand waar seewater dit vir tot drie weke koel sou hou. Is dit nie immers die eerste verkoelingstegnieke nie? En vandag is dit die mense wat ook alles van die snoek sou eet: die kop, die kuite, die oë. Sowaar, omdat my ma eintlik van Graaff-Reinet is, het ek self nog nooit viskop geëet nie, en hierdie jaar gaan ek.

Mense wat tog ook vir duisende jare geglo het dat “die see gee en die see vat”, maar jy moet kyk na haar.

En ons mense by baie van die kusdorpies is onbewus van die geskiedenis. Om nie te vergeet nie van die storie van die rooi stuk metaal wat aan Simon van der Stel gewys was deur ’n KhoeSan-man wat al die pad van die Noord-Kaap af gereis het en ook die “blink klippie” wat later ontdek sou word en genoem sou word diamante?

Is dit ook per toeval dat die klere-industrie haarself sou vestig innie Kaap? Wie was immers die eerste mense wat krale en klere uit skaapvelle kon maak? Wie se hande was dit? Hulle het ons “kleurlinge” genoem, maar hulle het tog geweet dis KhoeSan-vrou-hande wie hier is. Want jy kan die naam op die houer verander, maar die inhoud sal jy tog nooit kan verander nie.

En weer eens, soos in die geval van die rooibosindustrie, wie wou stry en sê dat daar niks geskrewe rekords is nie, moet ons die vraag vra: Wie sou eintlik die land beter ken as die mense wat hier vir duisende jare gewoon het en steeds bewoon, wat glo dat die land en alles wat in dit is, na gekyk moet word, nie net vir ons nie, maar die generasies na ons? Sou ons dan vandag moes renosters beskerm van uitsterwe as ons na die land gekyk het? Sou die swart leeus nog in die Kaap gewees het en sou olifante vandag nog volop in Stellenbosch beweeg het?

Die stories van die San wat eerste ’n ritual sou doen voordat daar gejag sou word om te verseker dat diere so min pyn as moontlik sal verduur en dan kos mooi verdeel en amper alles wat geëet kan word van dier sou eet. Selfde met die Khoe wat nie vee sou slag net omdat hulle kon nie. Ons mense sou liewers neute en ander goed versamel as om diere onnodiglik seer te maak.

Dis juis hoekom die koloniale nie kon verstaan al die vee wat ons mense gehad het en hoe hulle hier aangekom het nie. Sonder ons KhoeSan sal Afrikaans ook nie vandag bestaan het. Dan word gesê dié is opgemaakte stories.

Vandag, soos met rooibos, buxu (boegoe), hoodia, die wynindustrie, die myne, die vissersbedryf, moet gevra word hoe die industrieë eintlik ons KhoeSan se enorme bydrae wil ignoreer, dit steeds wil stry.

Ons mense was en sal nog steeds die //Khore //Hare mense bly, wat in Khoekhoe-taal beteken “wees welkom”. Dis tog nie in ons bloed om nie te deel nie. Ons sal jou tog ons laaste en ons beste gee.

As jy siek is, sal ons jou genees, as jy honger is, sal ons jou gesond maak. Ons is mens van mens, Khoekhoe. En tog was dit tot ons grootste nadeel.

Dit was tog baie interessant om Wupperthal te besoek en te kyk hoe hierdie Morawiese dorpie lyk, amper weggesteek van Suid-Afrika, in die Sederberge. ’n Plek waar tyd amper stilgestaan het, waar ons KhoeSan-mense nog op donkiekarre ry, waar mense hul eie huise bou, hulle eie lappie grond het om kos te groei, waar almal vir almal ken, waar donkies jou wakker maak, sonder straatligte, met kerk as sentraal tot mense se lewe. Goed of sleg en dan die geveg vir die “rooi goud” soos rooibos bekendstaan, en die geveg binne die gemeenskappe en buite.

Tog spot ons toe hoe die drama met die rooibos ’n amazing storielyn vir ’n sepie sal wees.

Wat lê die pad vorentoe vir die rooi goud en die mense wie regtig moet baat by nie net rooibos nie maar ander KhoeSan-medisyne? Nie net die KhoeSan in Suid-Afrika nie, maar ook ons mense in Namibië, Botswana en Zimbabwe?

Kraalbos is dan nou nog ’n KhoeSan-medisyne wat nou by die Universiteit van die Wes-Kaap genavors word.

Ons KhoeSan was ’n paar jaar gelede aangewys as die “traditional knowledge holders” van buxu; ’n “benefit sharing” ooreenkoms was geteken en na al die jare praat niemand dan van waar die betalings is en of industriële kennis wel oorgedra was nie? Dit was immers die bepalings. Hoekom is dit dan in 2018 so maklik om die eerste inwoners van die land te ignoreer?

Die rooibosindustrie onderhandel tans vir dieselfde ooreenkoms en ons kan net hoop dat hierdie keer sal dinge reg gedoen word.

The post Die geveg virrie “rooi goud” appeared first on LitNet.

Onlangs skop Jan Rap die jaar oudergewoonte af met sy geweeklaag oor Afrikaans. (Afrikaans het verdwyn, 2 Januarie).

Opgesom maak Jan drie punte: Eerstens sê hy dat Afrikaans verdwyn het vanaf of uit die meeste vakansie-oorde en wildsplase, inligtingsbrosjures, die kleinhandelwêreld, winkelsentrums, vlooimarkte, die werksomgewing en die sakewêreld, om maar net ’n paar van sy voorbeelde aan te haal.

Tweedens beweer hy dat Afrikaans op sommige plekke verdwyn ten spyte daarvan dat … “die oorgrote meerderheid van die klandisie Afrikaanssprekend is”.

Derdens blameer Jan dié toedrag van sake geheel en al op die Afrikaanssprekendes. Hy skryf: “En wie moet die skuld kry vir hierdie agteruitgang?  Definitief nie die Engelse nie, of die regering of die noodlot nie.  Dit is ons eie skuld; ons het gaan lê en soos die ou oerwoudgesegde lui – as jy lê is dit makliker om op getrap te word.”

Wat sy eerste punt betref is Jan natuurlik reg. Afrikaans het sy dominante posisie afgestaan die dag toe Afrikanerheerskappy beëindig is. Dit was tog net logies dat Afrikaans van sy onregmatige politieke mag gestroop sou word.

Jan is egter totaal die kluts kwyt oor die redes vir die afskaling van Afrikaans. Dis heel eenvoudig, soos James Carville in 1992 gedurende Bill Clinton se veldtog gesê het: “It's the economy."

Beide Jan se bewerings dat die oorgrote meerderheid klandisie Afrikaanssprekend is (of ten minste dan wit mense is), en dat Afrikaanssprekendes “gaan lê” het, is nonsens.

Wat is die harde ekonomiese feite wat bepaal watter taal voorkeur sou kry op verpakkings, brosjures, by winkelsentrums, ens? Natuurlik is dit dié taal wat die grootste reikwydte het en waarmee op die mees ekonomiese manier met die verbruiker gekommunikeer kan word. En vir Jan het ek slegte nuus: Die Afrikaanssprekendes is lankal nie meer die grootste klandisie in die RSA nie. Nie eens die totale wit bevolking regverdig spesiale behandeling nie. Engels is dus die dominante besigheidstaal.

Reeds in 2016 was die swart middelklas in SA by die 6 miljoen mense, meer as 2 miljoen swart middelklassers het tersiêre kwalifikasies gehad, 67% het reeds in 2015 die internet gebruik en 97% het selfone besit. Vanaf 2004 tot 2016 het die swart middelklas se motoreienaarskap met meer as 2 miljoen toegeneem, terwyl 79 % van hulle DStv gekyk het.

Intussen het die wit middelklas van 2004 tot 2016 van 2.8 miljoen tot 2.6 miljoen verminder. En onthou, helfte hiervan is nie Afrikaanssprekend nie.

In 2016 was daar 2.3 miljoen swart huishoudings wat meer as R5 000 per maand as verbruikers bestee het, terwyl daar 1.3 miljoen soortgelyke wit huishoudings was. (Bruin en Indiër huishoudings is nie eers hier ingesluit nie. Dit verhoog die Engelssprekende komponent nog verder).

Uit die bogenoemde is dit glashelder: Die ekonomie bepaal die dominante besigheidstaal, en nie taalsprekers wat “gaan lê” nie.

Vervaardigers en verskaffers en diensleweraars wil hul produk op die goedkoopste manier op die rak kry met die grootste moontlike trefwydte, en ek is jammer om dit vir Jan te sê, maar dit gaan nooit weer oor die algemeen in Afrikaans wees nie. Slegs eng Afrikaanse nisbesighede sal nog in Afrikaans besigheid doen.

So, Jan, hou op met jou “dis ons skuld” storie. Dis nie ons skuld nie, dis die ekonomie se skuld. Punt.

The post Afrikaans en die ekonomie appeared first on LitNet.

Gedink ek sal dit aangee vir diegene wat belang stel.

The post Die bron van die Engelse "spanner" appeared first on LitNet.

LitNet is al ’n geruime tyd besig met ’n projek om dele van die Bybel in Kaaps te laat vertaal.

LitNet het mense wie se moedertaal Kaaps is, genooi om ’n gedeelte uit Genesis 1 in húlle Kaaps te vertaal.

Klik hier vir die volledige kompetisie-inligting.

Klik hier vir Candice Jantjies se besinning oor die standaardisering van Kaaps.

Olivia Coetzee, Shirmoney Rhode en Peter Snyders het die kompetisie beoordeel.

Olivia Coetzee

Ek is Olivia M Coetzee, bekent as Livy of Liv depending op wie djy is in my liewe. Ek's biesag om my Meester's graad, in Creative Writing, te voltooi by UCT. Ek hou van sense maak van 'ie liewe rondom groot vure met vriende en oek op skoon A4 blaaie.

Shirmoney Rhode

Shirmoney Rhode is ’n Kaapse Afrikaanse digter en hoërskoolonderwyseres in Kaapstad. Haar debuutdigbundel, Nomme 20 Delphistraat, is in 2016 gepubliseer. Sy is passievol oor die vooruitgang en groei van Afrikaans as taal wat spasie maak vir al sy variante en daarom is hierdie kompetisie veral vir haar opwindend om te beoordeel. 

Peter Snyders

Peter James Snyders is op 14 November 1939 in Wynberg in die Kaap gebore. In 1980 debuteer hy in Uitgewery Skoppensboer se versamelbundel Brekfis met vier saam met Daniel Hugo, Etienne van Heerden en André Le Roux du Toit wat in 2005 weer deur Human & Rousseau uitgegee word. Uit sy pen verskyn ook:

’n Ordinary mens
Poltical joke: ’n gesprekdrama
’n Waarskynlike mens
Verzachtende omstadigheden = Versagtende omstandighede
Political joke 2 (Daai’s nou politiek): ’n gespreksdrama
Brunch met twee saam met Clinton V du Plessis
Tekens van die tye

Die wenner van die kompetisie is Kyle Deon Manuel, en die naaswenner is Hein Kleinbooi. Kyle wen R3 000 kontant en Hein R1 000. Hier is agtergrondinligting oor elk van die twee wenners.

Kyle Deon Manuel

Kyle Deon Manuel kom van Bonteheuwel op die Kaapse Vlakte. Hy het onlangs gegradueer met ’n BA in teaterstudies aan die Universiteit van Kaapstad. Kyle is ’n ywerige skrywer en vertoner. Hy hoop om eendag ’n toneelstuk te skryf oor die mense van Bonteheuwel wie se stories gehoor moet word.

Kyle se inskrywing

Aanie begin het God die hiemele enie aarde gemaak.

Har’was niks, die aarde was helemal onbewoenbaar. ‘It was donker oppie waters, maar’ie Giees van God het oorie water geswief.

Toe’et God gesê: "Lat die lig uitstiek!" En skielik toe wa’sa lig.

God het gesien’ie lig was kwai, en hy’t die lig en die donker va’mekaar geseparate.

God het toe’rie lig "dag" genoem ennie donker het hy "nag" genoem. Dit het nag geword en’it het dag geword. Nou soe wassie eerste dag gemaak.

Toe’it God gesê: "Laat daar separation wies tussen’ie waters, om’ie waters van mekaar te skei."

Soe herrit gebeur. God het’ie separation gemaak enn’ie waters, bo en onne en alles in die omtes, het liewendig geword.

God het’ie boenste omte "hiemel" genoem. Dit het nag geword en’it het dag geword. Dai was’ie twiede dag.

Hein Kleinbooi

Hein Kleinbooi is op ’n lentedag op die Cape Flats gebore. Hy werk al vir meer as 20 jaar as ’n Information Technology professional. Deeltyds dig hy so bietjie en wy die res van sy tyd aan sy gesin en goeie vriende. Hy dabble deesdae ook so ’n bietjie in prosa.

Hein se inskrywing

Aanie begin het God die hiemal en die aarre gemaak.

Niemand en niks kan oppie hele aare gebly hettie want da was net diep waters en donkerte, maar die Gies van die Jirre het oo die donke waters geswief.

Toe het God gesê: “Lat daa lig wies!” En toe kô die lig.

God het genotice lat die lig goed was en toe separate Hy die lig en die donkerte.

God roep die lig “dag” en die donkerte roep hy “nag”. It het aand geword en na dai was dit oggend. Dai wassie eeste dag.

Toe het God gesê “Lat da ’n move kom tussen die veskillende waters om die waters van meka te separate

Toe gebeer it netsoe. God het die aare gemaak end da was wate onne die aare en boe die aare.

God het die boenste gedeelte “hiemel” genoem. Toe raakit aant en toe na dai kommie die oggend. Dit was die twiere dag.

LitNet publiseer hiermee 20 inskrywings in alfabetiese volgorde.

Caela Nutt

Inie begin het God’ti hemel eni aarde gecreate.

Die aarde was helemal onblybaar, it was donke op diepe wates, madi Gees vani God het ori wates geswief.

Toe heti Man van bo gesê: “Lat da lig wies!” En da was lig.

Hy het gepakamiza dat die lig skanganga is en heti donkerte vani lig geseparate.

God heti lig “dag” genoem eni donkerte “nag”. Dit het aand en oggend geword en soe was hai die eerste dag.

Toe het God gememeza: “Lat da ’n gewelf wies omi wates ook te separate”, soos die lig, sien djy?

Dit het toe soe gebee. God heti gewelf gemaak eni wates van one en bo geseparate.

Hy het hai die “hemel” genoem. Dit het aan en oggen gewordt en soe was hai die twiede dag.

Chanell Miller

Innie start het God’di heaven en’ie earth geform.

Die earth was hieltemal onbewoenbar, it was dark oppi diepe waters, but die Gies van God het oorrie face vannie wates gedrift.

Toet Onse Vader gesay: “Lat haa lig wies!” En haa was lig.

God hit genotice die lig is nca, in Hy skiem Hy gaatie lig ennie donke mos maak skei.

God het'tie lig “môre” genoem, enni donke het Hy “naand” genoem. En it het môre gewot ennit it naand gewot. It was die ieste dag.

Toe hit die Onse Vader gesay: “Lat ha ’n uitspansel wies between die wates om die wates van mekaar te maak skei.”

So het it ge-happen, true as Bob, ek sê. Got hettie uitspansel toe gemak ennie wates onner’ie uitspansel gesky vannie wates above’ie uitspansel.

Die Here Onse Vader hettie uitspansel “hiemel” gedoep. En it was wee môre in it was wee naand. It was’ie second day.

Chris van Wyk

Innie begin het Got die hiemil ennie aare gekriehyt.

Die aare was helemal onbewoonbaa, dit was donke oppie diep wates, maadie Gies van Got het oodie wates geswief.

Toe het Got gesê: “Laat daa lig wies!” En daa was lig.

Got het gesien die lig is goet, en Hy hettie lig ennie donke van mekaa gesepparyt.

Got hettie lig toe “dag” genoem, ennie donke het Hy “nag” genoem. Dit het aand gewôt, en dit het môre gewôt. Dit wassie eeste dag.

Toe het Got gesê: “Laat daa ’n gewelf wies tussenie wates ommie wates van mekaa te sepparyt.”

Soe het dit gebee. Got hettie gewelf gemaak ennie wates onne die gewelf gesepparyt vannie wates boe die gewelf.

Got hettie gewelf “hiemil” genoem. Dit het aand gewôt en dit het môre gewôt. Dit wassie twiede dag.

Christa Faasen

Heel aan die begint het God die jemel en die aare gemaak

Die aare was woes en lelik en niemand kon daar lewe nie. Die donkerte was oralste oppie waters, maar die oë van God het so oor die waters getuur tot innie vertes in. God het Sy Asem toe so geblaas oor die waters.

Toe roep God so duidelik: "Lig, dat jy daar wees?" En Lig het geluister en Lig het na vore gekom.

God se oë het stip gekyk en gesien die Lig was net doodreg. Toe het God die Lig en die dooie donker van mekaar af weggeskeer.

Toe sê God: "Lig, vir jou noem Ek van nou af net Dag. Donkerte, vir jou noem ek van nou af net Nag." Nag het toe saam met die donkerte gekom en Dag het toe as môre kom staan en so het die heel eerste dag in hierie wêreld beginne.

God het toe weer beginne praat en gesê: "Waters, maak swelsels dat Ek jou in dele kan indeel."

Toe gebeur dit nou so. Die waters het geluister en God het toe die swelsels laat werk tot die boonste waters vir die onnerste waters gegroet het en weggegaan het.

God praat toe weer baie duidelik en sê: "Die boonste swelsels, julle gaan van nou af die naam van Hemel kry." En Hemel was doodtevrede en het toe so gekom bly.

Christo Meyer

Innie begin hetie Man van Boe die hiemel en die aarde geskep.

Die aarde wassie ’n plek om op te bly nie, dit was donke' oppie diepe wates, maarie Man van Boe se Spirit het oorie wates gefloat.

Toe hetie Man van Boe gesê:"Dié donke'te gattie wêkie. Daa moet lig wies!” En daa was lig.

Die man van Boe het gesien die lig is kwai, en Hy'tie lig ennie donke' van mekaa geseparate.

Die Man van Boe hetie lig toe “dag” genoem, en die donke het Hy “nag” genoem. Toe raakit aand enit raak oggen. Daai wassie eeste dag.

Toe hetie Man van Boe gesê: “Daa moet ’n gewelf wies tussenie wates om die wates van mekaa te separate.”

Soe hetit gehêppin. Die Man van Boe het die gewelf gemaak enie wates onderie gewelf geseparate vanie wates anie boekant.

Die Man van Boe hetie gewelf hiemel genoem. Dit het aand gewôd en dit het oggen gewôd. Daai wassie twiere dag.

Denver Breda

Innie begin het Got die jumel ennie aarde geskep.

Die aare was helemal onbewoonbaa, it was donker oppie diep waters, maarie Gies va God het oorrie waters geswief.

Toe het Got gesê: “Lat dar lig wies!” En dar was lig.

Got het gesien die lig is goed, en Hy herrie lig ennie donker van mekaa geskei.

Got herrie lig toe “dag” genoem, ennie donke het Hy “nag” genoem. It het aand gewort en it het môre gewort. Dit wassie eerste dag.

Toe het Got gesê: “Lat daa ’n gewelf wies tussenie waters ommie waters va mekaa te skei.”

So hettit gebeer. God hettie gewelf gemaak ennie waters onnerie die gewelf geskei vannie waters borie gewelf.

Got hettie gewelf “jumel” genoem. It het aand gewort en it het môre gewort. Dit wassie tweere dag.

Denzil Davids

Innie beginning het God die hiemel ennie aar’e gemaak

Die aar’e was net bossies en mountains, ênnit was donke oppi sea, ma die Holy Ghost het oorie water geswiewe.

Toe het die Man van boe gesê: “Lat da lig is!” En toe wassa lig.

Die Ou het gesien die lig is mos reg, en toe skei Hy die lig ennie donkerte va’meka.

Die Man van boe het toerie lig “dag” gecall ennie donkerte het Hy “aand” gecall. Toe worrit aand en toe oggend. Daai wasie ieste dag.

Toe het God gesê: “Lat da ’n expanse ko tussen die waters ommit te separate”

Ennit het netsoe gebee. Die Man van boe het die expanse gemaak ennie waters onne die expanse geseparate vannie waters boe die expanse.

Hy het toe die expanse die “hiemel” genoem. Toe raakit aand en toe raakit wee oggend. Dai wassie twiede dag.

Hein Kleinbooi

Aanie begin het God die hiemal en die aarre gemaak.

Niemand en niks kan oppie hele aare gebly hettie want da was net diep waters en donkerte, maar die Gies van die Jirre het oo die donke waters geswief.

Toe het God gesê: “Lat daa lig wies!” En toe kô die lig.

God het genotice lat die lig goed was en toe separate Hy die lig en die donkerte.

God roep die lig “dag” en die donkerte roep hy “nag”. It het aand geword en na dai was dit oggend. Dai wassie eeste dag.

Toe het God gesê “Lat da ’n move kom tussen die veskillende waters om die waters van meka te separate

Toe gebeer it netsoe. God het die aare gemaak end da was wate onne die aare en boe die aare.

God het die boenste gedeelte “hiemel” genoem. Toe raakit aant en toe na dai kommie die oggend. Dit was die twiere dag.

Hendry Kortje

Jares en jares t'rug nog voor son'top se tyte het'ie Jieta die boekampe en'ie tjiekwana gedala.

Tjiekwana was flêbê. Die agte'kante was op'ie ghazi van'ie wolke, maa die winde van'ie Jieta het oor'ie wolke se ghazi gegly.

Toe kalah die Jieta dat'ie son'top moet naby-staan waa'by die gouestraal netsoe gedala het.

Die Jieta het genotch dat'ie gouestraal met'ie geloef was. Toe jaag die Jieta die strale en'ie agte'kant weg va mekaa af.

Die Jieta het hulle jampas name gegie. Strale se jampas het hy son'top gekalah en'ie agte'kante son'taf.

Soe slaan'ie jampas van son'taf en van son'top. Die eeste menyaka het geslat.

Toe tjek die Jieta hy moet hulle wat'ie geskryf is'ie va mekaa af weghou.

Toe jaag die Jieta hulle ytmekaa yt. Som' het boekante toe getrap en'ie aner onnekante toe. Hy vitêl hulle netdaa om'ie te jikijêla nie.

Die boekantstes het'ie Jieta "Jehovaan-se-kamp" gekalah.

Hermien Bothma

Innie begin het God’t die hiemel ennie aare gecreate.

Die aare kon niemant op gebly et’ie.

Godt het toe gebleep: “Lat da laait wie’s.” en daar was laait.

Godt het gesien laat dit goet was, en toe het hy die laait vannie darkness geseparate.

Godt het toe die laait dag gecall en die darkness nag. Dit het nag gewort en dit het die next day gewort. Dit was’sie eerste day.

Godt sȇ toe: “Lat da ’n briek kȏ tussen die waaters lat hulle moet skei.”

Soe was’it toe, toe briek innie waater gemakit. Hy’t die onnerste en die boenste geskei.

God’t het’ie briek hiemel genoem. Dit het nag gewort en dit het’ie next day gewort. Dit was’ie twiere dag.

Ilne Fourie

Innie jeel begint het God die jimmel ennie aarde gemaak.

Die aarde was so lat ’n mens nie op haar sou kon woon nie en dit was baja donker oppie diepsee se waters, maar die Heiligte Gees van God het oorie waters gevliêgt.

En toe het God gesê: “Lat die son skyn!” En da was sonlig.

God het gesien dat die lig goet gewerk het, en Hy het die sonlig en die donkerte van mekaar af geseparate.

God het toe die sonlig “dag” genoem, en die donkerte het Hy “nag” genoem. Die son het loep slaap en die donkerte het wakker geword. Dit was aand en dit was môre. Daai wassie eerste dag.

Toe het God gesê: “Lat da ’n dak wies tussen die waters, om die waters van mekaar af te kan separate.

Dit het toe gebeurt. God het daai dak gemaak en die waters ônner die dak geseparate van die waters bokant die dak.

God het die dak vol sterretjies gehangt en dit die “jimmel” genoem. Dit was aand en dit was weer oggend. Daai wassie tweede dag.

Ivor Swartz

Innie begin hettie Man van Bo die hiemel ennie aarde gemaak.

Daa was noggie ees ’n HOP-huisie of ’n hokkie oppie aardbol nie; die hele wêreld was nog onne loadshedding en toe vannie wate. Got se Gees het soes ’n spoek oppie wate geswief.

Got het toe once gesê: “Lig, stiek yt.” Ennie lig was haso.

Got hettie lig met saloet aangekyk, en Hy’t die lig ennie donke toe van mekaa af laat skei.

Got hettie lig se naam toe “dag” geroep, ennie donke het Hy “nag” geroep. Die aand het ytgestiek, en toe die oggen. It wassie eeste dag!

Tóé sê Got: “Daa moet ’n dytlike gap tussen’i wates wies, ommie wates weg van mekaa te hou.”

It het toe netso gebeu. Got hettie gap tussen’i wates gemaak, ennie onneste wate weg van boenste wate gehou.

Die gap tussen’i twie het Got hiemel genoem. Die aand het ytgestiek, en toe die oggen. It wassi twiede dag.

Jasmine Lewis

Innie begin et God’ie hiemel ennie aarde create.

Die aarde was hielemal onbewoenbaa. It was donke oppie diep waates maarie Gies van God et oorie waates gefloat.

Toe’t God gesê: “Lat haa lig wies!” En haa was lig.

God het gesienie lig is goed en hy’tie lig ennie donke van mekaa geseparate.

God hettie lig toe "dag" genoem, ennie donke et hy “nag” genoem. It et aand gewôd ennit et môre gewôd. It wassie eeste dag.

Toe’t God gesê: “Lat haa ’n plain wies tussenie waates ommie waates van mekaa te separate.”

Soe’t it gebeu. God hettie plain create ennie waates onnerie plain geseparate van waates boerie plain.

God Hettie plain "hiemel" genoem. It et aand gewôd ennit et môre gewôd. It wassie twiede dag.

Joce Engelbrecht

Kyk hie, ani begin maak God di hemel en di aarde.

Plustens niemand kan daa gebly it tie want hoeko it was êg donker opi diep waters, maar di Gees van God het netsoe oor die waters gefloat.

Toe sê God: “Laat daa lig wees!” En 1, 2, 3 daa brand it.

God sien om te sê di lig is goed, en Hy separate toe di lig en die donkerte van mekaa.

God sê toe: "Jy, lig, van nou af is jy 'dag', en jy, donker, jy's ’nag'." Toe word it nag en toe ko meet ôs di dag. Dai was di eeste dag.

Toe sê God: “Kyk hie, hie moet ’n beat gebeur wat di waters gaan separate volgens boontoe en onnertoe."

En God se waarheid toe's it netsoe. God maak dai move en die waters separate.

God noem toe die boonste beat die “hemel”. Toe kom meet ôs weer di aand en weer di oggen. Dai was di tweere dag.

Kelly Adonis

Innie begint het God die hemel ennie aarde geskep.

Die aarde was heeltemal onwoonbaar, dit was donke oppie diep waate', maa die Gees van God het orrie wate geswerwe.

Toe het God gesê: “Lat daa lig wies!” En daa was lig.

God het gesien die lig is goet, en hy hettie lig en die donke'te van mekaa geseparate.

God hettie lig toe “dag” genoem, en die donkete het Hy "nag" genoem. Dit het aand gewhit en dit het môre gewhit.

Toe het God gesê: “Lat daa ’n gewelf wies tussen die waate' om die waate' van mekaa te separate”.

So hetit gehappen. God het die gewelf ennie waate' gemaak ennie waate' onnie die gewelf geseparate vannie waate’ bo die gewelf.

God het die gewelf die “hemel” genoem. Dit het aant gewhit en dit het môre gewhit. Dit wassie twiede dag.

Kyle Deon Manuel

Aanie begin het God die hiemele enie aarde gemaak.

Har’was niks, die aarde was helemal onbewoenbaar. ‘It was donker oppie waters, maar’ie Giees van God het oorie water geswief.

Toe’et God gesê: "Lat die lig uitstiek!" En skielik toe wa’sa lig.

God het gesien’ie lig was kwai, en hy’t die lig en die donker va’mekaar geseparate.

God het toe’rie lig "dag" genoem ennie donker het hy "nag" genoem. Dit het nag geword en’it het dag geword. Nou soe wassie eerste dag gemaak.

Toe’it God gesê: "Laat daar separation wies tussen’ie waters, om’ie waters van mekaar te skei."

Soe herrit gebeur. God het’ie separation gemaak enn’ie waters, bo en onne en alles in die omtes, het liewendig geword.

God het’ie boenste omte "hiemel" genoem. Dit het nag geword en’it het dag geword. Dai was’ie twiede dag.

Lolèta Dalton

Hielema innie begint, toe loep ma oense God dai Jemil enne Hy vat tjoepstil dai hoepe gronne, soes tai kleie, loep drik Hy hille vas enne ma toe virrie aarre.

Darrie tye wis aarre lieg, nikse mens, diergoete of bossietjies nie. Di wis stikkind nagswarte donkertes oorrie diep waterse, marre toe loep vlie dai groete Gies vannie God boe-oer darrie baja waterse.

Niet toe komme sê oense God: "Lat darrie Lig deerslat!" Enne toe wiet darrie Lig, hy moe aanko.

God hiet galoep sienne darrie Lig is like sterk ganoe enne Hy loep toe nadir enne vat virrie Lig weg vannie nagswarte Donkerstes af.

Oense God he toe virrie Lig hom eie naam loep gee, en Lig worre toe dag garoep. Enne Hy loep roep virrie nagswarte Donkerstes enne toe kry Hy ok hom naam, hy worre nag garoep. Toe loep worre dit awend enne dit word wee moore. Dai wis nourrie hiel ierste dag gawies.

Toe komme oense God darrie order afgee: "Loep goi yt al dai baja waterse enne niet toe wees darrie kwai garas, like jy kannie regop sta nie, tjy moe stillê." Enne allie waterse hiet loep wegtrê ver uitmaka.

Soe gabeure dai toe. God allien hiet darrie tjille uitspreiding niet by Hoemselwers gama, enne Hy hiet allie waterse loep skei, darrie boe-kante dai vasgedrikte kleie, wie aarre garoep worre, enne weg vannie waterse oenir dai aarre.

Toe loep roep God dai groete stik uitspreiding, dai Jemil. Enne toe komme worre dit nagdonkertes enne stikkie laterse, toe komme rak dit we vroe-moore. Dai worre toe nourrie twierre dag garoep.

Moynene Jonas

Eeste het Goti hemel eni aarde gemaak.

Di aarde was deemeka en leeg, it was donke opi diep wates madi Gies van Got het oori wate gevlieg.

To seh Got: "Lat da lig wies!" En da was lig.

Got het gesien di lig is kwaai, en Hy heti lig eni donkete van meka geskei.

Got heti lig to "dag" gecall eni donkete hety "nag" gecall. It aan gewot enit oggen gewot.

It wasi eeste dag.

To het Got geseh: "Lat da a ytspreiding wies tissen di wates omi wates van meka te skei."

Soe hetit gebea. Got heti ytspreiding gemaak eni wates one di ytspreiding geskei vani wates boe di ytspreiding.

Got heti ytspreiding "hemel" genoem. It het aan gewot enit oggen gewot. It wasi twiede dag.

To het Got geseh: "Lati wates one di hemel op een plek bymeka ko dati drooe gron gesien wot." Soe hetit gebea.

Got heti droe gron "aarde" gecall eni wates wat bymeka gekomit, hety "sea" gecall.

Got het gesien it is kwaai.

Renier Stander

Ini begin het Gor' ie hemel enni earth geshape.

Die earth was helemal onbewoenbar, it was dark oppi diep wates, mah die Gies van Got het oorie wates geswief.

Toet Got gesay: “Lat haa lig wies!” En haa was lig.

Got hit genotice die lig is goet, in Hy het die lig ennie donke van mekaa gesky.

Got het' tie lig “day” genoem, enni donke het Hy “nag” genoem. It het aand gewot ennit it môre gewot. It was die ieste day.

Toe it Got gesay: “Lat ha ’n gewelf wies between ie wates om ie wates van mekaar te sky.”

So het it gehappen. Got het'ie gewelf gemak en ie wates onner ie gewelf gesky vannie wates bo-oppi gewielf.

Got het' ie gewelf “hiemel” gecall. It h't ant gewot en irit môre gewot. It wassie twiede dag.

Rowena Koopman

Innie begin het God die hemel ennie aarde gemaak.

Die aarde was totally woes, ‘it was donke oppie diep wates, maa die Spirit van God het oorie wates gesweef.

Toe het God demand: “Laat daa light wies!” En daa was light.

God het gesien die light is goed, en Hy hettie light vannie darkness geseparate.

God hettie light toe "dag" ennie darkness het Hy "nag" genoem. ‘It het aand gewod ennit het dag gewod. ‘It was die eeste dag.

Toe het God demand: “Laat daa ’n space wies tussen die wates ommie wates van mekaa te separate."

Soe hettit gebeu. God hettie space gemaak, ennie wates onne die space geseparate vannie wates ani boekant.

God hettie space “hemel” genoem. ‘It het aand gewod ennit het dag gewod. ‘It was die twiede dag.

Lees ook:

Kaaps: deel van die standaard? Candice Jantjies Seminare en essays "Met ons gebrek aan gestandaardiseerde taalnorme en -reëls, hoe kan ons akademies voortbou en Kaaps as onderrigtaal in skole implementeer? As ons kyk na die diverse en invloedryke nalatenskap van hierdie simbiotiese taalvariëteit van Afrikaans, behoort ons onsself vir ons nalatigheid teenoor Kaaps te skaam."

The post Bybel in Kaaps-kompetisie: wenners aangekondig appeared first on LitNet.

Hier is PEN Afrikaans se oorsig van Afrikaanse resensies wat in Desember 2017 verskyn het en digitaal beskikbaar is. Daar is ook skakels na boekbesprekings of -gesprekke en voorlesings wat op die radio of TV uitgesaai is.

Boeke24

Die volgende resensies en boekverwante artikels het gedurende Desember in die Afrikaanse dagblaaie verskyn – onder redaksie van Laetitia Pople, die nasionale kuns- en vermaakredakteur, en Jo Prins, nasionale boekeredakteur:

1 Desember
Boeke/Nuus: Eybers: Die grande dame van digkuns

4 Desember
Boeke: Schoeman laat verlede vir leser lewe
Willie Burger resenseer Skepelinge: Aanloop tot ’n roman deur Karel Schoeman

Boeke: Venter klim weer in leser se psige
Riaan Grobler resenseer Brand deur Peet Venter

Boeke: Aksieriller beslis nie net vir jonges nie
J.B. Roux resenseer Soen deur Jan Vermeulen

Boeke: Oorlog is nie helde wat op perde jaag en in slote lê nie
Trisa Hugo resenseer Mentje Kind van Pas-Opkamp deur Irma Joubert

7 Desember
Kuns/Boeke/Nuus: Van Heerden se ‘Charlie’ verbluffend én heerlik

8 Desember
Kuns/Boeke: Leesstof vir die vakansie

11 Desember
Boeke: Met dié boek vang jy boekwurms vroeg-vroeg
Riëtte Grobler resenseer Rympies vir kleintjies en kleuters saamgestel deur Riana Scheepers, Suzette KotzéMyburgh en Gertie Smit

Boeke: ‘Dieretuin’ begogel behoorlik
Riette Rust resenseer Dieretuin deur Francois Bloemhof

Boeke: Smith hier dalk te Afrikaans
Marius Visser resenseer Goudmyn deur Wilbur Smith (vertaal deur Zirk van den Berg)

Boeke/Nuus: Pragboek van Kimberley vir Kersfees

12 Desember
Boeke/Nuus: Koos Kombuis se ‘aftreebundel’

14 Desember
Kuns: ‘Skryf is soos om my vel uit te trek’
’n Onderhoud met Roela Hattingh

17 Desember
Kuns/Nuus: Tekeninge uit Anglo-Boereoorlog in boek vervat

Boeke/Nuus: Nuwe wêrelde vir kinders in dié boeke

18 Desember
Boeke: Boeke vir Desember se leesfees
Boeke24 hoor met watter lekker boeke bekendes en skrywers die vakansietyd deurbring.

Boeke: Boeke24 beveel aan
Vyf boeke vir die Kerskous

Boeke/Nuus: Makrogids binnekort as eboek beskikbaar

22 Desember
Kuns/Nuus: ‘Klein prinsie’ praat Afrikaans in Rosendal

Die Groot Ontbyt

Dia van Staden het in Desember die volgende boeke op kykNET se ontbyt-TV-program bespreek:

5 Desember

1. Soen deur Jan Vermeulen
2. 3-in-1 Saartjie Omnibus deur Bettie Naudé  
3. 3-in-1 Trompie Omnibus deur Topsy Smith  
4. Die sin van die hut deur Gilbert Gibson  
5. Liefdesverhale Omnibus 2  

11 Desember

Dia van Staden kies haar gunstelingboeke van 2017:

LitNet

Die volgende Afrikaanse resensies en skrywersonderhoude het in Desember op LitNet verskyn:

Spertyd deur Elsa Joubert: ’n resensie Chris van der Merwe Resensies 2017-12-21 "Dit gaan hier om ’n uitgestrekte hand wat ’n stut soek sowel as ’n uitgestrekte hand wat die nodige ondersteuning verleen. Die mens mag ’n nietige stofdeeltjie wees, maar deur so ’n liefde en empatie word ’n goddelike heerlikheid verkry."

Liewer deur Tertius Kapp: ’n boekresensie Dewald Koen Resensies 2017-12-20 "Met Liewer bewys Kapp weer eens waarom hy die Hertzogprys waardig is."

Shéri – Nes ek is deur Shéri Brynard en Colleen Naudé: ’n lesersindruk Barend van der Merwe Lesersindrukke 2017-12-15 "Dit vertel nie net die storie van die Brynard-familie nie, maar dien ook as platform vir bewusmaking van mense met Downsindroom en hulle uitdagings, is ’n godsdienstige getuienis, en dien ook as ’n verdere platform vir Brynard se werk as motiveringspreker."

Oor berge en dale deur Jackie Grobler: ’n resensie Dawid de Wet Resensies 2017-12-14 "Hierdie boek hoort in die voertuig wanneer die gesin dié Kersfees die lang pad vat Stilbaai toe. Stop gerus by een van ons land se geskiedkundige plekke en waardeer die lang reis wat ons saam afgelê het."

Die boosaardige broers Botha deur Adeline Radloff: ’n boekresensie Anke Theron Resensies 2017-12-14 "Hierdie teks is besonders en is ’n waardevolle bydrae tot die Afrikaanse kinderliteratuurkorps."

Nou, hier deur Corné Coetzee: ’n resensie deur Heilna du Plooy Heilna du Plooy Resensies 2017-12-12 "Vir my ontwikkel hierdie eenvoudige vloeiende verse met goeie ritmiese gang, ’n merkwaardige diepgang op verskillende maniere."

1795 deur Dan Sleigh: ’n lesersindruk Monica Hammes Lesersindrukke 2017-12-12 "Ek hou van boeke wat my prikkel om ander boeke te lees, om na musiek te luister, om kunswerke te bekyk en plekke te besoek wat in die teks genoem word en wat my nuuskierig maak. 1795 is so ’n boek."

Paulus deur Adrio König: ’n lesersindruk Barend van der Merwe Lesersindrukke 2017-12-12 "Met hierdie boek oor Paulus het König ’n belangrike publikasie in Afrikaans die lig laat sien oor ’n onderwerp waarvan baie mense hopeloos te min weet, en hoewel ek nie met baie van sy idees saamstem nie, het ek dit weer eens verrykend gevind om te lees wat hy alles oor Paulus se twis met die vroeë kerk te sê het."

Krap uit die see deur Fourie Botha: ’n resensie Ronel Foster Resensies 2017-12-11 "Hy oorspeel nie sy hand met die simbole en intertekste nie en laat genoeg aan die verbeelding van die leser oor. Ten slotte is dit ’n bundel met die harde karapaks van ’n krap wat die intieme binneste beskerm en telkens weer hernuwe kan word."

Die onaantasbares deur Steve Hofmeyr: ’n lesersindruk Barend van der Merwe Lesersindrukke 2017-12-08 "Hofmeyr is ’n baie begaafde woordkunstenaar, soos ons reeds weet uit sy musiek. Sy taalgebruik is keurig. Dis gelaai met Bybelse metafore. Die verhaal vloei vinnig."

Die vrou in die blou mantel deur Deon Meyer: ’n lesersindruk Barend van der Merwe Lesersindrukke 2017-12-06 "’n Klein 'meesterstuk'? Ek gaan 100% akkoord daarmee! Die korter formaat gaan ook moontlik die boek toeganklik maak vir potensiële 'nuwe' lesers van Meyer se werke."

Skepelinge: Aanloop tot ’n roman deur Karel Schoeman: ’n resensie André Wessels Resensies 2017-12-06 "Maar soos wat die geskiedenis ’n debat sonder einde is en geen skryfwerk dus eintlik ooit voltooid is nie, moet die leser ook hier self die roman verbeeld, die legkaart voltooi, die karakters verder uitbou, en ook onthou dat ons ’n noue band met die see het."

Rooi haring deur Schalk Schoombie: ’n FMR-resensie Danie Botha Resensies 2017-12-05 "Dis asof ’n ingeligte verteller ons opwindend voorstel aan die karakters en gebeurtenisse dramaties beskryf. Schoombie is ’n ervare en bekroonde dramaturg, akteur en joernalis. Dit blyk uit die uitstekende dialoog, hoogs geslaagde beeldspraak, toeganklike paragraafbou en ritmiese sinne waarin sommige woorde rym of allitereer."

’n Leeftyd later deur Marthie Prinsloo-Voigt: ’n resensie Nanette van Rooyen Resensies 2017-12-01 "’n Leeftyd later is die memoires van ’n besondere sterk vrou wat haar nooit laat onderkry het deur ontbering, geweld en verlies nie."

Per ongeluk deur Lloyd Zandberg: ’n resensie AJ Opperman Resensies 2017-12-01 "Hy het ’n lekker familiêre trant. Val met die deur in die huis in ’n storie oor die en daai of so en so, asof jy ook die karakter jou lewe lank ken."

Koms van die motman deur Chris Karsten: ’n lesersindruk Barend van der Merwe Lesersindrukke 2017-12-01 "Koms van die motman is goeie misdaadfiksie, en bied prikkelende vermaak en ontspanning. Dis niks meer nie, maar beslis ook niks minder nie."

Brand: ’n onderhoud met Peet Venter Peet Venter, Naomi Meyer Skrywersonderhoude 2017-12-11 "Die kernverhaallyn gaan oor die politieke riller waarin ons land haar bevind. Die pres en sy kliek besef hulle tyd om te roof raak min, maar hulle wil so lank as moontlik aan die mag klou."

My Portuguese feast: an interview with Mimi Jardim Mimi Jardim, Naomi Meyer Skrywersonderhoude 2017-12-06 "This book is about a celebration of moods, travels, family, classes – therefore, a feast."

Spieëlbeeld: ’n onderhoud met Franz Marx Amanda Botha, Franz Marx Skrywersonderhoude 2017-12-06 Franz Marx: "Om te skryf en te verwoord, dis eintlik die kern van my loopbaan en uiteindelik het ek nou my eerste boek in die hand."

Shisanyama: ’n onderhoud met Jan Braai Jan Braai, Naomi Meyer Skrywersonderhoude 2017-12-01 "Braai is die woord wat hierdie aksie van saamkom rondom ’n vuur en kos maak op die vuur en sy kole in al 11 tale in die land beskryf. Dis iets wat elke liewe Suid-Afrikaner al gedoen het, ongeag taal, kultuur of geloof."

Maroela Media

Die volgende resensies het gedurende Desember op Maroela Media, onder redaksie van Suné van Heerden, verskyn:

6 Desember
33 palet-items vir die selfdoen-entoesias
Louise Viljoen sê dié stap-vir-stap-instruksies en pragtige kleurfoto’s laat jou hande jeuk om iets moois uit ’n rou palet te maak.

19 Desember 2017
Die De Zalze-moorde
“Die skrywer, Julian Jansen, ’n bekroonde ondersoekende joernalis, skryf in ’n gemaklike verteltrant waarmee baie lesers sal identifiseer. Ek het nie die idee gekry dat hy die gru onderwerp ligtelik hanteer het of tot goedkoop sensasie wou aanblaas nie,” skryf Louise Viljoen.

Rapport

Die volgende resensies het gedurende Desember in Rapport, onder redaksie van Johan van Zyl, verskyn:

3 Desember 2017

Heindrich Wyngaard resenseer Ware mense deur Bart de Graaff

Oorsigresensie: Deborah Steinmair oor Gister is verby (Juanita Aggenbach) en Cancer: A Love Story (Lauren Segal)  

Marian van Wyk resenseer Die vrou in die blou mantel deur Deon Meyer

Jean Oosthuizen resenseer Geloof Alleen deur André Pretorius

Nuut op die rak: Soek jou wortels op die web

10 Desember 2017

Oorsigresensie: Joan Hambidge oorweeg vier Naledi-digbundels

Christi van der Westhuizen resenseer Woman in the wings deur Carien du Plessis

Chris Burgess resenseer Churchill & Smuts: Die vriendskap deur Richard Steyn

Nuut op die rak: Woeker met jou werkers

17 Desember 2017

Hannelie Booyens resenseer Sitting Pretty: White Afrikaans Women in Postapartheid South Africa deur Christi van der Westhuizen

Jean Meiring resenseer Die Onaantasbares deur Steve Hofmeyr

Theunis Engelbrecht resenseer 65 Years of Friendship deur George Bizos

Rachele Greeff resenseer Spikkels en spatsels uit Bloemfontein se verlede deur Hannes Haasbroek

24 Desember 2017

Kortverhaal: ’n Trui vir Cian deur S.J. Naudé

Sumien Brink resenseer isiShweshwe: A History of the Indigenisation of Blueprint in Southern Africa deur Juliette Leeb-Du Toit  

Jeanette Ferreira resenseer Hartlam: Kortverhale oor die liefde (saamgestel deur Gerda Taljaard en Deborah Steinmair)  

Skrywers en boeke (RSG)

Potgooie van die volgende boekbesprekings, wat gedurende Desember op RSG uitgesaai is, kan afgelaai word by:
http://www.rsg.co.za/potgooi-soek.asp?ProgramID=270

Woensdag 6 Desember
Ilse Salzwedel gesels met Heilna du Plooy oor die brieweboek Gespreksgenoot. Dit bevat die briefwisseling tussen prof. Elize Botha en verskeie Afrikanse skrywers. Hans du Plessis gesels oor sy nuwe boek Drie vroue en ’n meisie. Vind meer uit oor Rudie van Rensburg se skreeusnaakse komedie oor bejaardes, Hans steek die Rubicon oor. Johan Myburg gesels oor die internasionale letterkunde.

Woensdag 13 Desember
Die skrywer Elsa Joubert het onlangs haar 95ste verjaarsdag gevier met die publikasie van Spertyd, die derde deel van haar outobiografie. Suzette Kotze-Myburgh het met haar gesels oor haar lewe en skryfwerk.

Woensdag 20 Desember
Ilse Salzwedel gesels met James Styan oor Hartebreker, sy biografie oor die hartchirurg Chris Barnard. Nelia Engelbrecht gesels oor haar Poort-reeks vir tieners, en Johan Myburg gesels oor die internasionale letterkunde.

Woensdag 27 Desember
Ilse Salzwedel gesels met Phyllis Green, Sarie se boekeredakteur, oor haar gunstelingboeke van 2017.

Vers en klank (RSG)

Potgooie van die poësievoorlesings, wat gedurende Desember op RSG uitgesaai is, kan afgelaai word by:
http://www.rsg.co.za/potgooi-soek.asp?ProgramID=102

Dinsdag 5 Desember
Bernard Odendaal lees verse uit Johan Myburg se bundel Uittogboek.

Dinsdag 12 Desember
Amor Tredoux lees minder bekende verse van Marlene van Niekerk, Johann Lodewyk Marais, Shawn Minnies, Clinton du Plessis, Daniel Hugo, Etienne van Heerden en Theunis Engelbrecht.

Dinsdag 19 Desember
Daniel Hugo lees verse uit Clinton V. du Plessis se bundel Aantekeninge teen die skemeruur.  

Maandag 25 Desember
Bernard Odendaal, Joanie Combrinck, Dean Balie, Kim Cloete, Marcel van Heerden en Zenobia Kloppers lees verse oor die Kersgebeure.

Versindaba

Op hierdie webblad wat gewy word aan die Afrikaanse digkuns en gesprek rondom die poësie, vind besoekers al die mees onlangse resensies en onderhoude in die regterkantste kiesbalk. In dié kiesbalk is ook skakels na nuwe gedigte en blogs oor die poësie.

Op 12 Desember het Louise Viljoen se resensie van Die sin van die hut deur Gilbert Gibson verskyn

Vrouekeur

Willie Burger het gedurende Desember die volgende resensies en rubrieke gelewer: 

8 Desember
’n Bespreking van Boereverneukers deur Izak du Plessis en Die Onaantasbares deur Steve Hofmeyr

15 Desember
’n Resensie van Gespreksgenoot, ’n versameling van Elize Botha se korrespondenise, saamgestel deur Heilna du Plooy

22 Desember
’n Bespreking van Jennifer Friedman se memoires, Queen of the Free State

The post Afrikaanse resensies en boekgesprekke in Desember 2017 appeared first on LitNet.

Ek sit vanoggend in een van die groot winkelsentrums (malls) in ons dorp. Elke jakkals en muishond is aan die skarrel en dit is soos 'n miernes. Ek word van die een na die ander winkel gesleep totdat ek sê tot hiernatoe en nie verder nie.

Ek maak myself sit op een van die bankies in 'n deurloop. Ek kry myself dat ek na amper elke persoon wat verby stap sit en kyk. Soos die lewe maar is, is daar nie twee mense wat presies dieselfde is nie.

Wat my die meeste opgeval het is die mense se oorgewig-toestand. Byna elke persoon wat verbystap is oorgewig. Daar is die wat minder oorgewig is as andere maar die deursnee van die lot is erg (obese) oorgewig. Dit is ook nie ouer mense nie, jong vroumense en mans. Daar is selfs kinders wat erg oorgewig is.

Wat kleredrag betref is daar die slonskouse en die wat netjies/skaflik aangetrek is.  Die dames wat die beste aangetrek was, was die Indiërs. Die blanke dames met uitsondering was slonserig. Die ander dames ook netjies maar die klere was omtrent twee of drie nommers te klein.

Ek praat nie eers van die mans nie. Die ergste is die jong mense, vernaam die mans. Sleepvoetig, oorgewig en plein houdingloos. Dit lyk asof die jong mans  NAFI is.

Ons land se mense grawe hul eie grafte met hul tande.
Reusedwerg

The post Wat gaan aan? appeared first on LitNet.

Klik hier om hierdie nuusbrief aanlyn te lees. | Click here to view this newsletter online.

The post LitNet: Jou Genesis appeared first on LitNet.

Twee weke gelede het Catherine Deneuve en 99 ander Franse vroue 'n manifes in die koerant Le Monde onderteken wat baie vroue – en mans – wêreldwyd ontstig het omdat dit mans se “vryheid om vroue lastig te val” verdedig. Ná 'n week van stilte in die oog van 'n internasionale mediastorm het Deneuve 'n gedeeltelike verskoning aangebied aan al die slagoffers van seksuele aanvalle wat geskok kon gewees het deur die woordkeuse van die manifes – maar steeds dele daarvan verdedig.

Aangesien ek self ook my daaglikse brood verdien in wat seker as Die Kunste beskryf kan word, voel ek net so sterk soos die beroemde Franse aktrise oor minstens één deel van daardie manifes. Dis die stukkie waarin die vrees uitgespreek word dat daar 'n verwarring kan ontstaan tussen kunstenaars se persoonlike lewe en hulle werk – wat tot belaglike uiterstes van sensuur kan lei en ons kulturele lewe oneindig sal verarm. En hoewel my broodjie baie meer beskeie as Catherine Deneuve s'n is – kom ons sê maar 'n Afrikaanse braaibroodjie eerder as 'n gesofistikeerde Franse croissant – raak ek net so benoud soos sy oor die toenemende geur van puritanisme in die kunswêreld. Onverdraagsame en dikwels onkundige mense wat daarop aandring dat Balthus se skilderye uit museums verwyder moet word omdat hy moontlik pedofiliese neigings getoon het. Of dat Roman Polanski se rolprente geboikot word omdat hy 'n halwe eeu gelede skuldig was aan 'n seksuele misdaad. Of dat Woody Allen, wat nog nooit skuldig bevind is nie, maar al jare deur 'n enkele persoon beskuldig word, nou uit Hollywood gejaag word.

Natuurlik moet ek dadelik byvoeg dat enige moontlike slagoffer van seksuele wangedrag se woord nie langer betwyfel mag word nie. Té veel vroue in magtelose posisies moes té lank stilbly wanneer hulle deur mans in magsposisies geteister is. Maar nes daar 'n onbetwiste verskil is tussen 'n verkragter en 'n pateet wat sy geslagsdele teen vroue in die metro vryf, so is daar sekerlik ook 'n verskil tussen iemand soos Harvey Weinstein of Bill Cosby wat dekades lank honderde vroue geteister en verneder het, en iemand soos Woody Allen of Roman Polanksi wat 'n enkele keer beskuldig is. Daar is tog 'n verskil tussen 'n gewoontemisdadiger en 'n eenmalige oortreder?  

Maar of die sondaar nou Harvey Weinstein of Woody Allen genoem word, dit klink ewe ondeurdag om nou skielik al hulle werk tot dusver te boikot of te verbied. As ons elke rolprent moes verbied waarin enige van die betrokkenes – vervaardiger, regisseur, akteur of selfs klankman  – van seksuele wangedrag beskuldig word, dan sou ons 'n groot deel van die geskiedenis van Hollywood uitwis.

Dieselfde kan van die res van die kunswêreld gesê word. Die beste kunstenaars was nog nooit, en is helaas steeds nie, die mees morele mense nie. Caravaggio was 'n straatbakleier, 'n tronkvoël en 'n moordenaar. Dit maak nie die kleure van sy skilderye minder verruklik nie. Die Franse skrywer Celine was giftig antisemities, om maar één van sy sondes te noem, en tog is Voyage to the end of the night 'n literêre meesterstuk.

Kunstenaars is juis nie “ordentlike” mense wat altyd doen wat die samelewing van hulle verwag nie. Soos Catherine Deneuve baie goed weet. Sy het die “ordentlike” samelewing keer op keer geskok in rolprente soos Bunuel se Belle de Jour, waarin sy 'n bourgeois vrou vertolk wat haar geheime fantasieë as deeltydse prostituut uitleef.

Ons het almal demone om teen te baklei, vuil wasgoed om weg te steek, nare neigings in onsself wat ons graag in die donker sou wou hou. Die verskil tussen kunstenaars en die res van die mensdom is dat skilders, skrywers en musikante dikwels hulle eie donkertes gebruik om kuns te skep – en as die res van die mensdom dan hulle eie onderdrukte drange in die kunswerke herken, skrik hulle só groot dat hulle dadelik uitroep: Kom ons verbied dit! Kom ons haal dit van die mure af! Kom ons jaag hulle uit Hollywood!

Ek stem heelhartig saam met Catherine Deneuve dat blindelingse sensuur nie die oplossing is vir alles wat verkeerd is in die magsverhouding tussen mans en vroue nie. As skrywer glo ek in elk geval dat sensuur nóóit die antwoord is nie – wat die vraag ook al is. Ons kan nie die verlede verander nie, en die verlede van die kunswêreld is so vervuil van seksisme soos die res van die wêreld.

En tog ondersteun ek 'n beweging soos #MeToo of Hollywood se Time's Up-veldtog of die massiewe vroue-optogte die afgelope naweek oral in die VSA, want dit maak dit vir miljoene vroue moontlik om te begin droom dat ons ten minste die toekoms kan verander. Indien dit te laat is vir baie van ons om hierby te baat, sal dit hopelik die volgende geslag kan help. Ons dogters en kleindogters vir wie Oprah Winfrey by die onlangse Golden Globe-toekennings daardie lank verwagte “new dawn” belowe het. 

Ek voeg graag my stem by enige pleidooi téén sensuur. 'n Deel van die roeping van kunstenaars was nog altyd om ordentlikheid te ontstig. Ek hoop dit sal altyd so bly, anders sal daar nie meer kuns wees nie, net gawe werkies waaroor almal kan saamstem.

Maar ek hoop óók dat enige toekomstige ontstigting in 'n meer regverdige wêreld vir vroue sal gebeur. Dis ingewikkeld, ja. Seks is ingewikkeld, geslag is ingewikkeld, kuns is ingewikkeld, die waarheid is altyd ingewikkel. Maar soos Nietzsche gesê het, ons het kuns nodig sodat ons nie doodgaan van die waarheid nie. 

The post Seks, kuns en die waarheid appeared first on LitNet.

Jan skryf: “Beste Angus, jou stelling dat Engels Afrikaans laat groei is so absurd ek weet nie of jy die draak steek en of jy werklik so naïef is om dit te glo nie. Groetnis, Jan Rap”

Nee, Jan, ek is doodernstig: geen taal kan in afsondering noemenswaardige groei toon nie, en Afrikaans is in die gelukkige posisie om te put uit ʼn taal soos Engels. Engels het self maar ook ʼn soortgelyke paadjie geloop om die ryk taal te word wat dit vandag is.

Engels is ʼn Germaanse taal, eintlik Wes-Germaans, die voorouer van Duits, Nederlands, Vlaams, Fries en Engels. Die voorlopers van Engels het die kanaal in die vyfde en sesde eeu oorgesteek en was bekend as die Angele, die Saksers en die Jutlanders. Hulle het ʼn hele klomp Germaanse dialekte gepraat, wat uiteindelik die taal Anglo-Saksies gevorm het. Deesdae verwys linguiste daarna as Old English. Dit was ʼn redelik homogene taal, maar tog gekenmerk deur streekverskille.

Alhoewel Ou Engels ʼn Germaanse taal was, het dit veral in die sewende eeu alreeds ʼn vloed van Latynse woorde bygekry toe die Engelse die Christelike religie begin aanneem het. Dit word aanvaar dat die periode van Ou Engels tot ʼn einde gekom het in 1066 met die Normandiese verowering, maar  eintlik was daar maar ʼn geleidelike oorgang na Middelengels. Hierdie datum is egter belangrik vir die ontwikkeling van Engels, want van toe af het die woordeskat geweldig gegroei met die invoer van nie-Germaanse woorde. Dit het Engels verander van ʼn bekrompe Noordoosterse  Europese dialek na ʼn leksikale tapisserie wat spoedig ʼn wêreldtaal sou word. Met die verowering is die deure oopgemaak vir ’n Latynse, Franse, Portugese, Spaanse, Roemeense woordeskat. Derduisende woorde het ewe skielik die Engelse woordeskat verryk, sodat Engels meer na ʼn Romaanse as ʼn Germaanse taal lyk.

Die volgende leksikale inspuiting het gekom met die Renaissance en die belangstelling in die klassieke. Latyn en ook Grieks het nou bygedra tot die vernuwing in die woordeskat. In die 16de en 17de eeue het Engels honderde woorde uit die tale ontleen. Dink maar aan crisis, poem, maximum, apparatus, area.

Dis veral ook in hierdie tyd dat Engels sy vlerke begin uitsprei het na plekke buite sy grense. Engelse handelskepe het  die wêreld deurkruis en so hulle taal versprei na ver afgeleë kontinente, waar Engels weer verryk is deur eksotiese name en woorde. Italiaans het die Engelse woordeskat verryk met woorde soos madrigal, , umbrella, arcade, escort, frigate, bust. Van Indië is woorde ontleen soos bungalow, cot, juggernaut, pundit, shampoo, chintz, en van Fins, sauna.

Engels is nog besig om te groei, heel waarskynlik nou nog vinniger, alhoewel dit ʼn ou taal is. Daar is bereken dat in die laaste tien jaar daar gemiddeld 800 neologismes per jaar bygekom het. Dis te verstane want Engels put uit beide sy Germaanse en Romaanse agtergrond, en bestaande woordmateriaal word vrylik gebruik in die vorming van nuwe woorde. Daarby moet nog gereken word dat woorde van betekenis verander.

Afrikaans is ook maar ʼn taal net soos enige ander taal; hy vat waar en wat hy nodig het sonder enige vol fiemiesgeit. Engels het ook nie sy neus opgetrek vir vulgêre Latyn, die taal van die “common people” van die Westerse Romeinse Ryk, nie. 

Die sogenaamde “taalkundiges” wat vir Afrikaans wil voorskryf, bewys ons taal geen guns nie. As iemand beweer dat ons maar liewer 'n woord van Germaanse oorsprong moet gebruik ipv een met Romaanse oorsprong, gee dit my die groot griep. 

Angus

The post So groei 'n taal appeared first on LitNet.

Hier verskyn die eerste inskrywings wat vir LitNet se skryfkompetisie "Liefde is ..." ontvang is.

• Klik hier vir die volledige kompetisie-inligting.
• Die kompetisie sluit op 14 Februarie 2018.

Inhoud:

• Anzé Bezuidenhout
• Hanlé Barnard
• Iron Lady
• Riana Barnard
• Freda van Zyl
• Barend van der Merwe
• Christeline Esterhuizen
• Joseph Mitchell
• Andries Louw
• Driekie Grobler
• Sophia Janse van Rensburg
• Pieter Buitendag

Anzé Bezuidenhout

Liefdesdors

my gedagtes is soos
swaeltjies op vlug
tussen die denneplantasie
waar ek my vergeet wil bekis en
my drome verlos
my woorde laat herleef
in die swart van ink

hier op papier
kom offer ek vir jou
die onvolmaaktheid
van my denke
wat zig-zag strepe
van sinsnedes
wat diep binne
my brand

smeulend woed
skroeiende emosies
uit die tempel van my hart
en ek skink aan jou uit
die onuitputbare bron
van laventel-genade
my liefde in moeselien gevou

daar kan jy tot in ewigheid
verdwaal in die rookseine
deur die jaarringe van ons liefde
en jou immer versadig
aan die lente
van ons liefdesdors

Hanlé Barnard

Liefde is die siel onbeperk.

Ek haal my denke af en plaas dit teen jou bors,
             Van ver hoor ek die nate van die wit hotel bars. 

En ek wil-wil wegbreek, na waar ons kuns eens gesmelt het.

Dit waar Middel C skuimel en ontbreek – daar was keer op keer ’n vals noot.
Vanaf ons palms dans die menigte engele – soos kajuite buite die vuur.
             Ons het vir eens geen tekens gevolg nie – ongeag die storm lê my lyf al weer suiwer vorentoe.

(Die woorde is nie toepaslik vir onkruidbesaaide tuine of warm harte nie)
Wanneer gaan die wit hotel weer homself ontbloot? As mens mooi luister oor die koringlande sien jy die verlepte gebou ’n tree nader gee aan my hart.
Die nagte was dan altyd koel daar – soos Amos dit ook erken het en ook die gou vlees koggel dans as die hitte golwe smelt.
En dis liefde – ongeag die krake teen die muur

Die geklits-klets van die vuur raak effe aanmatigend – ons het al weer vergeet om die vonke te smelt.

Soos ’n kommerlose dans volg jy my.

Die mense roep al na.

Maar in my gewete moes ek besef het – dis die liefde wat ons pla.

Iron Lady

Liefde is humeure wat bots
woorde wat soos waters teen rotse klots
’n tikkie omgee, ’n knypie vergeef
baie giggel-laggies
in opdraand-daggies
maar vanaand lê ek knus aan jou sy
sedig paradeer ons dag verby.

Riana Barnard

liefde is ’n siamese hart
nie joune nie, nie myne nie
een pols, een vreugde
altyd gedeelde smart

liefde is die vlegsel
van soet en suur
die uithou en aanhou
van ons lewensduur

ineengeweef om vir altyd te hou
liefde is die gom wat gebroke
harte heel
beloftes hou tussen my en jou

liefde is ook intense pyn
harde woorde, seermaak dade
rondslinger van emosies
tot die liefde dan verdwyn

as ek sê ek haat jou
voel ek tog nog iets
die liefde is tog so kompleks
vurig en dan weer flou

liefde is ’n lang pad
wat ons saam moes loop
liefde is as jy my hand kom vat
in die grysheid loop ons steeds die pad vol hoop

Freda van Zyl

Glasskerwe spat
toe my voet haak.
Deur die Jamesonsproei
sien ek jou
rooi wange gloei
gryp na my.

In jou arms gee ek oor.
Skoon my deuntjie verloor
toe ons dronk word
van die liefde,

met die alkohol op die vloer.

Barend van der Merwe

Liefde is net
nóg ’n gebrekkige woord
net
nóg ’n onduidelike konstruk
waarmee ons soms te veel sê
en ander kere te min

Christeline Esterhuizen

Liefde is daar

In die blou lug.
In ’n vrolike bruilof.
Hou begrafnis,
liefde is asem.

Wáre liefde
in elke faset.
Skrif teen die muur.
Suurstof bevat dit.
Sterre verskiet dit.
In die sonstrale,
liefde is lewe.

Verdor op Jupiter
Geberg in Festus.
Vervoer deur dolfyne
Vertoef by Venus
Oral daar is liefde!

Joseph Mitchell

Liefde is:

’n Grasgroen Doringboom oppie dorre Karoovlakte.
Wie se blare en Dorings daagliks afval op soek na brak water.
Haar stam en takke word misvorm as gevolg van haar kleintjies se gebare.
Twee nieroorplantings en Borskanker en sy sit sonder hare.
Nog steeds steek haar Dorings deur my hartsnare.
’n Grasgroen Doringboom bring koelte vir my, onder HAAR daaglikse skare.
Liefde is!

Andries Louw

die liefde is ...
O, othando lu*
as ek saam met my beminde
nog een oggend op die stoep verwyl
O, othando lu
die drome wat ons droom,
as die môre net ons twee sinne is
O, othando lu
die koffie wat ons proe, soet op die lippe,
’n opwekkingskus
O, othando lu
’n nag gedeel in liefde, die daeraad van hoop
ons bly- en hartsgerust;
O, othando, O, othando, O, othando lu
My geliefde

* Othandu lu - "die liefde is" in Xhosa volgens google translator

Driekie Grobler

Liefde is …

die son
wat daagliks skyn
met môrestond se belofte
dat gister se sorge
sal kwyn

die geur
van mirre en ambroos
wat nederig bedien word
om seerkry-wonde
te troos

die oopbreek
van vy en granaat
om in voedingsbelofte
tot vervulling deur my
te saad

liefde is …

die wil
om daagliks te bemin
te vergewe en vergeet
want daarin lê die lewe
se sin.

Sofia Janse van Rensburg

Liefde is soos die rooiborsduif,
Sag as dit pronk en speel en koer,
En koer,
Liefdesblyke in die nek van sy beminde.

Liefde is soos die rooiborsduif,
Kwaai as dit raas en skel en brom,
Voete stamp en vlerke klap,
Ter ere van sy beminde.

Liefde is soos die rooiborsduif,
Verdraagsaam, teer, vergewensgesind,
Vir vrede en vreugde en eenheid,
Vir hom en sy beminde.

Pieter Buitendag

Liefde is … om te laat gaan
dit kon ek nog nooit verstaan
hoe skeur jy dan jou eie hart,
en lewe jy van trane en smart
jy gee en gee en gee nog meer,
ontvang maar min en kry net seer
jy stort jou liefde op die grond
en hy kom pis daarop soos ’n hond
hy het geen kapasiteit
vir deernis of barmhartigheid
nogtans bly jou siel goed sien
jy omvou hom met liefde wat hy nie verdien
want iewers langs die lewenspad
het jy jouself verloor in ’n gat
van donker selfbejammering
en dit het jou tot hier gebring
leeg, verstom, in trane voer jy ’n bestaan
en wonder waar het jou liefde heen gegaan

The post Liefde is ... Inskrywings (I) appeared first on LitNet.

Ramaphosa: The man who would be king
Ray Hartley
Uitgewer: Jonathan Ball
ISBN: 9781868428342

Die merkwaardige van dié boek is sy tydsberekening. Dit het verskyn kort voor Cyril se verkiesing as leier van die ANC, wat beteken die skrywer het nie geweet of Ramaphosa verseker was van die partyleierskap nie – nóg minder van die presidentskap. Tog het hy die kans gewaag en lyk dit toenemend of sy implisiete geloof in Ramaphosa geslaag het.

Hartley, wat Ramaphosa van vroeg af ken – sedert die onderhandelings oor die Grondwet al – fokus sy verhaal op Ramaphosa se potensiaal as toekomstige president. Dis geen biografie dié nie.

Maar dis ook nie ’n hagiografie nie. Wat die boek juis interessant maak, is dat die skrywer sonder doekies omdraai soveel inligting moontlik oordra as wat nodig is om die leser te bemagtig om sélf te oordeel of die man het wat dit verg om leier van ons troebel land te word. En daarby ’n suksesvolle een. En lees ’n mens die boek, is die prentjie wat by jou opkom inderdaad een van ’n komplekse en onvolmaakte, maar op baie terreine suksesvolle leier.

As ’n gesoute politieke joernalis gee Hartley – soos te verwagte – noukeurig aandag aan feite en besonderhede, sonder om die meevoerende gang van van die interessantste tye in ons geskiedenis te laat skade ly. Die boek lees maklik en nooi jou amper soos ’n roman om vir ’n antwoord aan die einde te soek.

Die boek plaas tye en gebeure onder die vergrootglas wat spesifiek vir die leierskapsvraag belangrik is: kortweg, die jare van Ramaphosa se politieke bewuswording as student, aktivis en aangehoudene; sy rol as stigter en onderhandelaar van die National Union of Mineworkers (NUM) teenoor Bobby Godsell; die ikoniese oomblik toe hy links van Madiba na dié se vrylating op die balkon by die Kaapse Parade gestaan het; Mandela se openlike verwyings na hom as sy opvolger; en die grondwetlike onderhandelings met Roelf Meyer as NP-gespreksgenoot. Later is daar sy meteoriese opgang in die sakewêreld; sy oënskynlik dramatiese politieke struikeling met die Marikana-skietvoorval; sy verrassende en triomfantelike terugkeer na die politiek; en die hoogspanningsdraad wat hy in die afgelope onstuimige Zuma-jare moes loop – en steeds loop.

Uiteindelik stuur alles af op die vraag: Is Ramaphosa gereed om te lei?

’n Tema wat deurgaans sterk figureer, is die teenstelling tussen Ramaphosa se sjarme en sy kil berekendheid. Dis hoe FW de Klerk daarna verwys:

His relaxed manner and convivial expression were contradicted by coldly calculating eyes, which seemed to be searching continuously for the softest spot in the defences of his opponents. His silver tongue and honeyed phrases lulled potential victims while his arguments tightened relentlessly around them. (53)

’n Goeie voorbeeld is ook die gevierde goeie verhouding met Roelf Meyer, verteenwoordiger van die destydse regering in die oorgangsonderhandelings. ’n Bekende storie wat dikwels vertel word om te bewys hoe gemaklik die twee in mekaar se geselskap was, is die een van hulle forelvangekspedisie. ’n Vishoek het in Roelf se hand vasgehaak en Cyril het dadelik ingespring om dit te verwyder – nadat hy Roelf ’n stywe dop whiskey ingejaag het. Hier is Hartley se insiggewende beskrywing:

According to Meyer, “[t]hat fishing incident was just one of many, but it was indicative of the kind of relationship that we succeeded in building, the friendship that we succeeded finally to build, and the chemistry that exists between us.” But if Meyer saw a genuine friendship developing, Ramaphosa saw opportunity. His comments on trout fishing could just as well be a description of how he evaluated negotiation opponents.: “You need to know what they are feeding on and how they are behaving, then decide on a strategy.”

Years later he would tell Leslie Cowling, then writing for the Mail and Guardian, that “the only contribution trout fishing made to the negotiations was that he learnt how his opposite number looked when he was anxious and in pain”. (59–60)

Die leser soek vergeefs na enige aanhaling van Ramaphosa wat enige wederkerige warmte teenoor Meyer beskryf. En jy kan weet dat as die skrywer dit gehad het, hy dit sou genoem het – juis om nuanse te gee aan die klinies berekende aspek van die politikus se persoonlikheid.

Soos baie suksesvolle leiers het Ramaphosa ook ’n massiewe ego. Sy toespraak na die mislukte mynbouloononderhandelings in 1986 is niks meer as ’n poging om glans te verleen aan ’n strategie wat gewoon skipbreuk gely het nie. Ook Hartley se vertelling van Ramaphosa se ietwat kleingeestige versuim om Mandela se inhuldiging as president by te woon nadat die party besluit het om nié gehoor te gee aan Mandela se keuse van hom as adjunkpresident nie, lig dié minder vleiende kant van sy persoonlikheid toe.

Saam met hierdie helaas onaantreklike eienskappe is die oorweldigende indruk waarmee ’n mens gelaat word dat Ramaphosa ’n man van aksie is, iemand wat niks in sy pad sal laat staan om ’n doelwit te bereik nie; kortom, hy doen wat nodig is – mits dit wettig en eerlik is.

Voorts gaan dié doelgerigtheid gepaard met ’n ambisie wat kompleet soos ’n laserstraal op sy mikpunt kan fokus. En ’n onstuitbare vermoë om mense tot sy standpunte om te haal. Een van die boeiendste stukke in die boek is die beskrywing van hoe Ramaphosa die NUM van feitlik niks opgebou het tot ’n bedingingsmasjien van ver oor 300 000 lede – ’n mag wat die andersins magtige Anglo American laat sidder het. Dieselfde geld die onstuitbare tsoenami van sy sakeryk wat hy – en onthou dit – uit niks uit ontwikkel het, aan die begin sonder die kunsmatige hulp van vandag se formele wetgewende steun en handveste wat ondernemings dwing om sekere persentasies aandeelhouding aan swart bemagtigdes oor te dra.

Die verhaal van Cyril as leier illustreer ook sy byna verkleurmannetjieagtige pragmatisme. Van ’n sosialistiese vakbondleier ondergaan hy radikale ekonomiese en sosiale transformasie tot ’n sakereus wat whiskey drink, forel vang en reusebeesstoete en wildboerderye aan die gang hou. En moenie dink sy ondernemings is bloot vir die skyn nie. Rampahosa doen letterlik op ’n skaal van miljarde sake.

Tog was daar een onbetwisbare laagtepunt in sy loopbaan en openbare lewe: Marikana. En dis hier waar ’n mens moed skep oor die integriteit van dié man.

Sy byna bomenslike veldtog om sy beeld hierna as vakbondleier wat vir werkers omgee te herstel is tekenend van ’n loopbaan wat hom herhaaldelik in die vuur van aktiewe politiek gelouter het. Só sê hy:

I take full responsibility of my role in it, and once again, my role was as follows. I was disturbed upon hearing that 10 miners, 10 innocent miners, had been killed. My reaction was: this cannot be activism. This is a criminal act. Back then I felt that the situation should be dealt with by the law. It was inappropriate language. I cannot try to be smart about it. (99)

Uiteindelik bevind die Farlam-kommissie van ondersoek Ramaphosa was onskuldig aan enige wangedrag of nalatigheid in verband met die tragiese skietvoorval.

Net so is die volgende paragraaf vir my as ’n Suid-Afrikaanse kieser van besonderse belang:

One thing is certain: Ramaphosa has no association with any of the corruption scandals that have plagued South Africa. It is a remarkable fact that his name is not mentioned once in Andrew Feinstein’s 672-page magnum opus on the global arms trade, The Shadow World. His name has not come up in the hundreds of thousands of leaked Gupta emails which have provided so much detail on the minutiae of corruption and state capture. (191)

Mandela was die een wat Ramaphosa se onderhandelingsvernuf van vroeg af raakgesien het. Daar is min twyfel dat sy bedingingsvaardigheid in die klipharde vakbondwêreld, Codesa en raadsale van groot ondernemings tot ’n formidale instrument geslyp is. Daar is waarskynlik vandag nie nog so ’n doeltreffende onderhandelaar in ons land nie.

Die groot raaisel omtrent Ramaphosa se potensiaal as toekomstige leier van die land bly egter die ekonomie. Hartley pak met ietwat bedrukkende stelselmatigheid die reeks kwale van ons ekonomiese treurmare uit: werkloosheid, stadige groei, gebrekkige belegging en vermorsing. Dan wys hy daarop dat Ramaphosa se probleem beslis nie sy kennis en vernuf in die ekonomiese arena is nie. Eerder dalk sy politieke wil:

Although he is one of the country’s wealthiest men, Ramaphosa is in the odd position of relying on the trade union federation Cosatu and on the SACP for political leverage ... The problem is that some of the structural reforms needed to return South Africa to economic success are impossible without deeply offending this left-wing political base. (195)

Daar is min aanduidings van Ramaphosa se ideologiese posisie. Dit is daarom moeilik om te weet wat hy op beleidsvlak regtig oor byvoorbeeld swart bemagtiging, privatisering en arbeidswetgewing dink. Dit is dalk een van die min punte van kritiek op ’n andersins baie volledige prentjie. Hartley het genoeg ervaring as ’n politieke joernalis om ons ten minste te help bespiegel. Uiteindelik is dit ’n dwingende vraag wat onbeantwoord bly.

Die punt wat wel deeglik beklemtoon word, is dat Ramaphosa moet doen waaraan hy teen dié tyd as politikus gewoond is, en dit is sy hoogspanningbalanseertoetjie. Politiek bly maar eenmaal die kuns van wat moontlik is, en dit is hoekom mens nie noodwendig ekonomiese uitsprake wat hy tot nou toe maak, vir soetkoek moet opeet nie .

Ten slotte is die indruk wat dié uiters insiggewende, boeiende en omvangrylke beskrywing van Cyril Ramaphosa as leier laat, een van ’n man wat nie hier is om vriende te maak nie. Nie onder die kiesers nie, nie by die vakbonde nie, nie onder sy swart sakevennote nie, en allermins onder korrupte politici. En hy is ambisieus genoeg om, indien nodig, op genadelose wyse te doen wat nodig is.

In Ramaphosa se eie woorde tydens die Chris Hani-gedenklesing van April 2017 (waarin hy uit die ANC-dokument “Through the eye of the needle?” aanhaal):

A leader should win the confidence of the people in her day-to-day work. Where the situation demands, she should be firm; and have the courage to explain and seek to convince others of the correctness of decisions taken by constitutional structures even if such decisions are unpopular. She should not seek to gain cheap popularity by avoiding difficult issues, making false promises or merely pandering to popular sentiment. (198)

Waar Ramaphosa: The man who would be king my onkant betrap het, is dat dit my gelaat het met ’n ietwat ongewone gevoel in hierdie dae: een van hoop.

• Foto van Ray Hartley: LinkedIn

The post <i>Ramaphosa: The man who would be king</i> deur Ray Hartley: ’n resensie appeared first on LitNet.

Drie vroue en ’n meisie
Hans du Plessis
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799386110

Drie vroue en ’n meisie is Hans du Plessis se nuutste roman en is onlangs deur LAPA uitgegee. Die keurige voorblad gee reeds ’n aanduiding van die belangrikste temas in hierdie roman, naamlik dat dit ’n verhaal is oor vroue, diamantdelwery, ’n ongenadige landskap en vooroordeel: “Vooroordeel is die een sonde wat niemand onaangeraak laat nie.”

Die roman begin met die “meisie” van die titel, Katryn, wat vir ’n skryfkundeprofessor vra om haar familiegeskiedenis op te skryf. En so word die historiese verhaal van die “drie vroue”, Amléth Murray, Catherine (Cathy) Deysel en Katrina Coetzee, saam met die hedendaagse verhaal van die “meisie”, Katryn, vertel. Die roman bied nie net ’n blik op die lewe van die drie vroue nie, maar vertel ook die verhaal van ons land se geskiedenis van armoede en swaarkry. Dit vertel hoe swaar ons voorgeslagte gekry het, maar veral van die hoop en die moed van die vrouens wat nooit ophou droom het van ’n beter toekoms nie.

Drie vroue en ’n meisie vertel die verhale van veral die drie voorgeslagte van Katryn – die een se verhaal lei tot die volgende. Die chronologie word nie net gevind in die historiese tydverloop betreffende die karakters van Skotland na Johannesburg en die subtiele verwysings na historiese gebeure nie, maar ook in hulle name: Amléth, Catherine, Katrina en Katryn, asook in die Victoriaanse teestel wat, soos die verhale vorder, breek totdat daar niks van oor is nie – simbolies van die Skotse verlede.

Die eerste verhaal is dié van Amléth – Katryn se oumagrootjie – wat uit Skotland saam met haar man na Suid-Afrika gekom het. Hy delf diamante in die Noordwes-Hoëveld en daar is gedurig by hom die hoop op die volgende diamant sodat hulle kan terugkeer Skotland toe: “Almal wat kom soek het na ’n diamant so groot soos ’n skaapkop, weet reeds, die droom is aan’t sterwe; maar die hoop bly, die hoop bly.” Die Murrays leef in uiterse armoede en leer reeds vernedering, minagting en vooroordeel ken – veral van die Deysels, wat die plaas Varkensfontein (nie ’n naam sonder enige betekenis nie!) besit.

Die tweede verhaal is dié van Cathy Deysel – Katryn se ouma – wie se verhaal ’n Aspoestertjie-element kry. Cathy se ma sterf ’n paar maande na haar geboorte en sy word by Hetta, ’n pleegma, groot. Wanneer Hetta sterf, trou haar peetpa, Gert, met ’n weduwee met twee dogters. Cathy word die “Aspoestertjie” wat moet skoonmaak, kos maak, in die kombuis slaap en totale vernedering en minagting moet verduur. Sy word nie na die troue van Hennie en Hannie Deysel (die "bal" van die Aspoestertjie-verhaal) genooi nie en staan eenkant en verworpe na die swierigheid en kyk. Dan neem die Aspoestertjie-verhaal ’n wrede draai wanneer Cathy verkrag word en ’n skoen agtergelaat word. Maar dit is die skoen wat tog uitkoms bied wanneer dit as troefkaart gebruik word sodat sy en Jopie Deysel kan trou. Cathy gryp ná Jopie se afsterwe die geleentheid aan om weg te breek van die armoede en vernedering wanneer sy later met Dors Ferreira trou, maar ook hierdie droom van haar word nie bewaarheid nie: “Ek is al weer belieg” en “Ek het lankal geleer om my swaarkry weg te steek, maar dit is my kinders se swaar wat my snags laat wakker lê. Ek het soveel drome vir hulle gehad en Dors en die stad het vir my na ’n nuwe droom vir die kinders gelyk.”

Die derde verhaal is dié van Katrina Coetzee – Katryn se ma – wat, net soos haar ma, droom om ’n onderwyseres te word, maar ook armoede en vernedering ken. Sy en haar broer en suster beland in die weeshuis, maar Katrina staan sterk en verloor nooit haar hoop op ’n beter lewe nie. ’n Sikliese verloop begin in Katrina se verhaal intree wanneer karakters van die vorige verhaal weer na vore tree – veral belangrik is juffrou Gous, wat Cathy se onderwyseres was en nou die skoolhoof van Katrina se skool is.

Dit is ’n roman wat nie net oor die karakters handel nie, maar ook oor die landskap – veral die landskap van die Noordwes-Hoëveld. Al is dit ’n ongenadige en wrede (selfs lelike) landskap (“Katryn vertel my ook dat die delwer se dogter Cathy Murray die Noordwes-Hoëveld gehaat het en dat die delwer se kleindogter Katrina, gebore Deysel, dit is nou Katryn se ma, die Hoëveld vandag nog haat”), slaag Du Plessis daarin om dit mooi in te kleur: “Miersehoop lê in die ou Wes-Transvaal, daar waar dit blom tussen die bantoms, waar dit wyd is en ’n mens nog in ’n droom kan glo. God het geen berge of bosse oorgehad toe Hy die land moes maak. Toe het Hy net die vrede en ’n duisend duiwe hier gelaat”; “Die rivier riviere luier vandag nog in hul kronkels tussen fluitjiesriet en onder wilgers deur totdat hulle verder suid, hier anderkant die dorp, in die Vaal invloei”; “En as jy verder weg staan, sien jy hoe roer stoppels wintermielies op uitgestrekte, droë lande oorkant die rivier teen die wind, onbewus van die komplekse kom wat oornag soos ’n negeoog tussen die opstal en die rivier in die spoelgrond oopgebars het.” Die landskapbeskrywings toon die keurige en liriese taalgebruik van die skrywer as woordkunstenaar. Die keurige beskrywings is ook gepas, aangesien die verteller ’n skryfkundeprofessor uit die streek is.

Maar dit is ook ’n verhaal van die geskiedenis van die land. Die boek handel oor delwers en oor oorlog en die nalatenskap van beide in ons land. Dit is hierdie twee gebeurtenisse wat aanleiding gegee het tot geweldige armoede in Suid-Afrika, asook tot swaarkry, mishandeling en ellende. Dit het gelei tot vooroordele en diskriminasie en stereotipering: “Twee beskimmelde siele wat mekaar gevind het, maar dit nie in woorde en sinne kan uitspreek nie omdat hulle mekaar se woorde moeilik verstaan. Hulle verstaan mekaar desondanks; weet wat dit is om verwerp te voel, al is die oorsaak van hulle verwerping verskillend. Dalk ook nie so anders nie, want hulle is uit ’n laer klas, die een is ’n delwer se vrou en die ander een is die bywoner se vrou. Onaanvaarbaar vir ’n deel van die gemeenskap met ’n skuldige gewete; die deel wat na meer as twee dekades steeds met hulleself ’n Boereoorlog voer op soek na ’n vyand en ’n geskikte slagveld.” Maar dit het ook daartoe gelei dat mense mekaar help: so byvoorbeeld sorg Hetta vir Amléth en neem haar dogter later as haar eie in; Hannie Deysel gee ‘n bietjie kos vir Cathy as daar niks meer oor is nie; Judy help vir Cathy in die stad met ‘n bietjie kos; die ouderling kom gee kos.

Drie vroue en ’n meisie is ’n aangrypende lekkerleesboek. Enkele punte van kritiek kan wel teen die roman genoem word, soos die laaste paar bladsye wat die roman vinnig einde se kant toe laat staan; die ellende en die swaarkry kan nogal erg wees om van te lees; en die “gelukkige einde” en “mooi slot” is hinderlik. Ten spyte hiervan is dit ’n roman wat lesers gerus kan lees, want dit verwoord nie net die verhaal van drie vroue en ’n meisie nie, maar verwoord veral die verhaal van oorlewing en aanpassing in moeilike tye en van hoop: “Hulle het die dromer vernietig, maar nie die droom nie.”

The post <em>Drie vroue en 'n meisie</em> deur Hans du Plessis: ’n resensie appeared first on LitNet.