Gebore en getoë
Ingrid Gerda Winterbach is op 14 Februarie 1948 in Johannesburg gebore. Haar pa was ’n aardrykskunde – en geskiedenis-onderwyser.
Sy word groot in Florida, waar sy aan die Floridase Hoërskool matrikuleer. Sy was hoofmeisie in haar matriekjaar.
Verdere studies en werk
In 1969 verwerf Ingrid ’n BA-graad in die Skone Kunste (cum laude) aan die Universiteit van die Witwatersrand. Sy was die beste student in Afrikaans en Nederlands vanaf 1966 tot 1968. Onder die leiding van DJ Opperman verwerf sy in 1974 haar meestersgraad in Afrikaans en Nederlands (cum laude) aan die Universiteit Stellenbosch. Die titel van haar proefskrif is Analise van enkele struktuuraspekte van Om te vlieg van Breyten Breytenbach.
Sy begin haar akademiese loopbaan in 1970 as assistent by die Departement Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van die Witwatersrand. Sy maak ook ’n draai as Afrikaans-onderwyser in Louis Trichardt en in Johannesburg in 1972 en later (1993-94) ook aan die Durban Girls’ High School. Vanaf 1977 tot 1990 is sy lektrise in die Departement Beeldende Kunste aan die Universiteit van Stellenbosch en vanaf 1991 tot 2001 doseer sy met tussenposes Afrikaans aan die Universiteite van Durban-Westville en Natal. In 1996 is sy besoekende skrywer aan die California Institute of the Arts, Los Angeles, VSA, waar sy onderrig gee in skeppende skryfwerk in die School of Critical Studies. Sy was ook ’n joernalis by Die Burger.
In 1991 verhuis Ingrid en haar man, Andries Gouws, ’n doktor in filosofie en ook ’n kunstenaar, saam met hulle twee dogters van Stellenbosch na Durban. Andries het ’n pos as filosofiedosent in Durban aanvaar. Ingrid is self ’n befaamde beeldende kunstenaar en haar skilderye is te sien in galerye in Durban, Newcastle en Stellenbosch. Sy het ook die buiteblaaie van Klaaglied vir Koos, Karolina Ferreira, Erf, Belemmering en Niggieontwerp.
Sy het erken dat sy destyds baie lank hartseer was toe hulle weg is van Stellenbosch af. “Dit was sekerlik ook oor die landskap.” In ’n onderhoud met Die Burger in 27 Maart 2010 vertel sy dat die geil landskap van Durban vir haar “verskriklik” was. “Die gróéi. Die tempo waarteen dinge hier groei. Jy kan die plante omtrent sien groei. Hoor groei. Dit maak my bang. Kyk hoe klein is die lug. Dit was nou die aand volmaan en jy sien net hierdie kléin maantjie. En die ergste van alles is dat hierdie bome nie ophou groei nie. Ek sien jaar ná jaar minder van die lug. Ek sê dit al die afgelope twintig jaar, maar intussen hou die bome aan groei, nè?”
In Mei 1983 verskyn ’n prosastuk van haar onder die naam Lettie Viljoen in die tydskrif STET met die titel “’n Wolkie so groot soos ’n man se hand”. Toe reeds was daar duidelik tekens te bespeur van haar talent.
Maar selfs voor die publikasie van dié stuk het Ingrid al haar buiging in die Afrikaanse letterkunde gemaak – as mej X in Etienne Leroux se 18-44. Dit was gebaseer op ’n uitgerekte briefwisseling tussen ’n 18-jarige Ingrid en die 44-jarige skrywer. Ingrid was toe student aan die Universiteit van die Witwatersrand.
Oor hierdie briefwisseling vertel Ingrid aan Stephanie Nieuwoudt (Die Burger, 4 November 2002): “Op 18 het jy ’n klomp ongedifferensieerde energie. Waar ek nou die energie in my skryfwerk kan kanaliseer, het ek destyds nie geweet ek gaan eendag skryf nie. Die uitweg vir my ongevormde impuls was om briewe te skryf. Dalk is die skryf van briewe die eerste manifestasie van die begeerte om te skryf. Deel van hierdie ongevormde drif was seker ook die libidinale impuls. Maar dis moeilik om jou nou terug te verplaas na toe jy 18 was en om beweegredes te vind vir jou dade.”
In 1984 verskyn Klaaglied vir Koos by Taurus Uitgewers onder die skuilnaam Lettie Viljoen. Dit word in 1986 vir die verhoog aangepas deur Christo Leach en Barney Simon. Dit vertel die storie van ’n jong vrou in Suid-Afrika wie se man grens toe is om daar “die onderdruktes te gaan bevry”. Sy is nie net kwaad nie, maar ook hartseer. Met die gevolg is dat sy haar na ’n ander man wend om haar te troos. Dit het egter nie beteken dat sy minder lief is vir haar man nie of minder trots is op sy dapperheid nie.
André le Roux (Die Burger, 18 April 1985) skryf: “Sy verlang na hom en is bekommerd oor sy veiligheid. Wanneer haar minnaar haar ook verlaat, verdubbel haar eensaamheid en durf sy die wêreld alleen met haar kind aan.”
LS Venter skryf in sy resensie (Volksblad, 18 Januarie 1986): “Die heersende literêre tema, naamlik dié van grensliteratuur, en die vroulike visie op die gebeure van die dag, vertel dus die verhaal van die eensaamheid van ’n verlate vrou. Sy vertel self haar verhaal in taal wat hard en meedoënloos is vir ’n sagte en afhanklike vrou. Die teks is net 69 bladsye lank, en is in 1986 in die Mark-Teater in Johannesburg opgevoer.”
Joan Hambidge (Die Vaderland, 4 Februarie 1985) beskou dit as ’n “komplekse vertelling wat rondom etlike opposisies gestruktureer is”. Hambidge het in haar resensie dit ook gehad oor die hantering van tyd, “na die belewenisse wat in terme van die biologiese beskryf word, en het na die simboliek van die beelde wat in die novelle aangetref word, verwys en gekyk.”
André P Brink (Rapport, 20 Januarie 1985) wou vir geen oomblik te kenne gee dat Klaaglied vir Koos ’n “moeilike” teks is nie! “Dis juis so meevoerend ‘storie’ – en dit is so intens en intuïtief vroulik vertel – dat dit die leser sal aangryp wat soek na ‘meelewing’. Dat dit tegelyk so merkwaardig ryk is vir wie ook al na méér op soek is, maak dit niks minder as ’n klein kragtoer nie. Dis nie verniet dat ek hierbo na JM Coetzee verwys het nie: die taal het ’n digtheid wat meermale dié skrywer sou eer aandoen. Klaaglied vir Koos is kort en klaar een van die allerbeste prosawerke wat in lange jare by ons verskyn het.”
In 1986 word Erf – weer by Taurus en weer onder die skuilnaam Lettie Viljoen – uitgegee.
“Hierdie teks vertel die verhaal van ’n vrou, Bets, wat sonder man en met ’n kind ’n lewenspatroon probeer vestig êrens naby die Peninsula en haar wisselwerking met Loewie, wat in ’n gevlegte hut op haar erf woon. In haar bestaan is sy dus vrou-alleen,” skryf H Zelig in Die Transvaler van 27 April 1987, “en weer eens óórbewus van haar seksuele afhanklikheid.”
Vir André P Brink (Rapport, 21 Desember 1986) kom Erf nogal heelwat ooreen met Klaaglied vir Koos. Bets is die hoofkarakter wat “haar op haar erf inwoeker om te leer definieer aan die kontoere van haar identiteit. Die teks gaan ook oor dit wat sy van haar ouers, voorgeslagte, samelewing en vroeëre selwe erf.
“Dit mag wees dat die verwikkelinge van die veelvuldige storie soms te kripties geskied, nie oral werklik ver genoeg uitgewerk word nie, daarom soms sketsmatig aandoen. Maar as geheel is Erf’n teks vol uitdaging aan die ernstige leser. En vol winste: nie die minste nie, op die vlak van ’n skerp satiriese skildersoog, ’n soort ‘hardegattigheid’ wat met verruklik onverwagte vondste vorendag kom.
“Aan die negatiewe kant is daar soms te veel wollerigheid, dalk veroorsaak deur ’n te ‘private’ manier van skryf, wat die teks nie oral van sy naelstring laat loskom nie. En ook: ’n onversorgdheid met betrekking tot taal, waar die uitgewer werklik met ’n bietjie basiese redaksionele arbeid (’n vanselfsprekendheid by die meeste uitgewers) kon hand bygesit het. (...) Maar dan nog is Erf ’n novelle wat die leser kwel, uitdaag, genot verskaf, tart, oprui en bevredig; ’n teks wat lees dubbel en dwars verdien.”
EC Britz het in Die Burger (12 Maart 1987) geskryf dat Erf ’n “Afrikaanse dorp vanuit die antiburgerlike en artistieke gesigspunt belig. Daar is eerstens die ek-verteller, Bets, gevolg deur die wedervaringe van Agnes en dan ’n kort deel wat handel oor ’n vrou, Sally Williams. Bets leef volgens Britz vervreem – letterlik of figuurlik – van haar ouers, man, kind, bure en ook van die groep bruin mense wat in armoede op haar erf plak.”
Ingrid se eerste groot roman, Belemmering, is in 1990 deur Taurus gepubliseer, weer onder haar skuilnaam. Daar is drie verhaallyne in Belemmering wat afgewissel word. Die een verhaallyn is dié van ’n groep mans wat in die berge met iets misterieus besig is. Geelgert is hulle leier en hulle wag op sy opdragte, maar toe die opdragte nie opdaag nie en Geelgert verdrink, is hulle terug na die samelewing.
Hierteenoor word die storie van Hannah vertel. Sy is ’n paleontoloog wat vanaf die noorde Kaap toe trek. Die skrywer gebruik terugflitse om te vertel van Hannah se herinneringe aan die Boere-oorlog en die Ossewa-Brandwag, sowel as haar familie se agtergrond. Die kenmerk van hierdie twee verhaallyne is dat die karakters nie in staat is om die gebeure waarin hulle hul bevind, te kan kontroleer nie. Die laaste verhaallyn is dié van Generaal C. Die skrywer vervleg hierdie een met gebruik van die surrealisme met die eerste twee lyne.
Lettie Viljoen het vir Gunther Pakendorf (Die Burger, 14 Mei 1991) op daardie stadium aan John Miles herinner: “’n intelligente en onafhanklike skrywer wat haar eie ding doen en ietwat eenkant staan van die literêre establishment en sy organe. Nadat sy in die middel-tagtigerjare stillerig op die literêre toneel verskyn het met twee treffende korter tekste, Erf en Klaaglied vir Koos, het sy nou met Belemmering getoon dat daar voortaan met haar as een van die belangrikste jonger Afrikaanse skrywers gereken moet word.
“Belemmering is ’n roman wat ’n mens in navolging van Roman Jakobson ’n metaforiese teks kan noem. Vir hierdie teks-tipe is die chronologiese afloop van die verhaal en die logiese verbinding daarvan tot ’n sinvolle geheel nie die bepalende element nie. Die betekenis ontstaan eerder uit die paradigmatiese, of simboliese, waarde van elk segment van die teks.
“Hierdie benadering is die grondslag van wat as postmodernisme bekend geword het, hoewel die postmodernistiese teks enige dieper betekenis waartoe die elemente op die paradigmatiese as herlei kan word, wil ontken. (...)
“Belemmering stel weliswaar hoë vereistes aan die leser, maar die ryk verwysingsveld, die suiwer, dikwels poëtiese taalgebruik en die intelligente strukturering, die weiering om toegewings aan populêre modes, hetsy van ’n politieke of ’n literêre aard, te maak, maak dit ’n lonende leeservaring. En van Lettie Viljoen kan daar van nou af groot dinge verwag word.”
Met Karolina Ferreira, wat in 1993 by Human & Rousseau verskyn het, het Ingrid haar merk met mening op die Afrikaanse letterkunde gemaak. Hierdie roman is met die M-Net-prys vir 1994 bekroon, was die naaswenner van die CNA-prys in dieselfde jaar en het in 1997 die Ou Mutual Letterkundeprys verower.
Oor die M-Net-prys wat sy gewen het, het Ingrid aan Theunis Engelbrecht (Die Burger, 11 Mei 1994) gesê dat sy baie bly is. “Ek voel on-ambivalent daaroor. Dit kom op ’n baie goeie tyd. Ek het die geld nodig. Ek dink ook ek het die erkenning nodig. Dit voel of almal al ’n prys gekry het, net ek nie.”
Rachelle Greeff skryf na aanleiding van ’n onderhoud wat sy oor die ontstaan van Karolina Ferreira met Ingrid gehad het (Die Burger, 18 Mei 1994): “Een oor snoeker, een oor baldanse en een oor motte. Dié drie boeke het sy by die biblioteek gaan uitneem voor sy begin het met die skryf van Karolina Ferreira. Hierdie vierde en jongste publikasie van Ingrid Gouws, as skrywer beter bekend as Lettie Viloen, het ontstaan in haar nuwe tuiste, Durban. ‘Waar die lug dik is,’ verduidelik sy, ‘asof dit ’n ander medium is. Waar die vlerke van die insekte groot en gaudy is. Snags klap dit so.’
“Vanuit dié ‘provinsie van oorvloed’ het sy ‘’n boek gemaak oor, onder meer, motte in die Vrystaat. Waar daar in werklikheid heelwat minder opvallende spesies motte as in Natal is.’”
Toe sy in Durban aangekom het, was Ingrid ietwat verward, want die landskap was vir haar vreemd en sy het nie geweet waaroor sy moes skryf nie. En toe het sy begin dink aan ’n ander wêreld – een waar hulle vir agtien jaar vakansie gaan hou het op ’n Vrystaatse dorp. Sy is saam met haar man en kinders soontoe, foto’s geneem en dit teruggeneem Durban toe. En só het die Vrystaatse dorp Voorspoed sy ontstaan gehad.
Sy het begin skryf op ’n ou tuinstoel van gietyster en met behulp van finansiële ondersteuning van die Stigting vir Skeppende Kunste. Sy vertel verder aan Rachelle Greeff: “Om geld in die sweet van jou aangesig te moet verdien, is nie altyd bevorderlik vir die kreatiewe energie nie. En toe ek weer sien, is die boek klaar. So op die tuinstoel. So vinnig. Daar moet iets verkeerd wees. Soos jy dink met geboorte: jy móét kráám! Die kind is net welverdiend as jy ure lank, pynlik gekráám het.”
Karolina Ferreira bevind haar op die Vrystaatse dorpie Voorspoed en die gebeure wat die uiteinde van die dorpsmense bepaal, vind meestal in die hotel se snoekerkamer plaas. Dorothea van Zyl skryf in Die Burger (21 Desmeber 1993): “Karolina is ’n entomoloog wat navorsing kom doen oor die oorlewing van ’n sekere motsoort in droogte-omstandighede. Onderweg laai sy vir Willie September op. Sy laat ook haar fortuin vertel by ’n vrou met hare soos ’n vergulde nes waaruit ’n voël sou kon opstyg. Die vrou sien ’n man wat Karolina altyd sal liefhê en ’n goeie vriendin wat haar nooit in die steek sal laat nie. Willie is ’n kenner van natuurgeneesmiddels en van mense, wat velddinge kom versamel en kom leer by ’n Argentynse deskundige. Op hulle daaglikse veld-togte ontsluit hy die fassinerende wêreld van die menslike psige vir Karolina.”
Die verhaal word merendeels deur Karolina vertel. Willie maak haar bewus van ’n ander wyse van kyk wat verder gaan as net die 29 insek-ordes. Van Zyl gaan voort: “Sy ontwikkel ’n sintuig vir tekens, vir vingerwysings oor die menslike lewensverloop. Karolina leer glo in voorspellings, voorbeskikking, in grotere kragte. Daarnaas is daar steeds ’n bewussyn van die menslike nietigheid teenoor die grootste tydgang van die natuur en geskiedenis. Die verhaal is nie swaarmoedig nie, maar beslis ook nie oppervlakkig nie. Soos in haar ander werk boei die skryfster se oorspronklike blik op die werklikheid en haar genuanseerde verwoording daarvan. Die ironie en aweregse humor amuseer en fassineer. Karolina Ferreira is ’n vernuftige boek wat by die herlees steeds nuwe insigte, nuwe verbande en nuwe verrassings oplewer. Dit bied iets vir beide die lesers wat soek vir ’n lekker storie en vir diegene wat pitkos vra.”
Landskap met vroue en slang (Human & Rousseau, 1996) is Ingrid se laaste boek onder haar skuilnaam Lettie Viljoen. Sy het self gesê dat sy “ontsettend bly (is) om by my eie naam terug te wees. Dis soos ’n tuiskoms.” Sy het ook aan Rachelle Greeff (Die Burger, 18 Mei 1994) gesê: “Kyk, ek het al ’n paar foute gemaak. En dit was een. Hierdie skuilnaam. Maar nou is dit te laat.”
Willem Burger skryf in Beeld van 16 Desember 1996 dat “in ’n tyd waarin die ‘storie’ dikwels in romans oorheers, ontbreek ’n sterk ‘storielyn’ in Landskap met vroue en slang. Lena Bergh is ’n skilder wat saam met haar tweede man en kind in Durban woon. Lena is rusteloos en onvervuld as gevolg van ’n verlange na die ‘verlore Paradys’. (Daar is ’n direkte verwysing na Milton se Paradise Lost p 34) (...) Die mens (in hierdie geval die vrou) se basiese drang om vervuld te wees,om sonder verlange en begeerte te wees, is die komplekse tema van die roman.”
Burger sluit sy resensie af: “Dit is ’n komplekse werk wat hoë eise aan die leser stel. Vir die leser wat egter bereid is om die uitdaging te aanvaar, kan dit ’n uiters bevredigende ervaring wees. Deur die ’noukeurige kontemplasie van die uitgebeelde landskap’ geskilder in woorde, word die leser geleidelik in die teks ingelei en sodoende word ook iets van die eksistensiële angs van die leser besweer.”
Vir Marion Hattingh (Karring, datum onbekend) oorrompel Landskap met vroue en slang die leser op meer as een manier. “Meesleurend is die visuele suggestiwiteit, boeiend die nie-oorsaaklike vertelwyse en kostelik die ironisering van skynsekerhede. Soos in haar vorige roman, Karolina Ferreira (1993), herskryf Viljoen hier die tipiese ‘vroueroman’ – dit gaan nie hier om ’n romantiese verhaal van verlange en vervulling nie, maar die fokus is op die ervaringswêreld en -wyse van ’n vrou en kunstenaar. (...)
“Met hierdie roman bewys Lettie Viljoen haar as waardige opvolger van die doyen van die Afrikaanse satire, Etienne Leroux. Die boeiende ineenvleg van verskillende diskoerse, visuele beelde, tyd-ruimtelike en bewussynsvlakke is meevoerend en dikwels word die leser uitgedaag om téén die grens van betekenis aan te lees, met die ervaring van die sublieme as beloning!”
Met Buller se plan wat in 1999 by Human & Rousseau verskyn het, het Ingrid ook haar bydrae gelewer tot die 100-jaringe herdenking van die Anglo-Boereoorlog. Dit is ook die eerste roman wat sy onder haar eie naam, Ingrid Winterbach, geskryf het.
Die herdenking van die Anglo-Boereoorlog, sê Ingrid in ’n onderhoud met Johan van Zyl (Die Burger, 15 Desember 1999), was nouliks iets waarmee sy rekening gehou het toe sy Buller se plan begin skryf het en toe dié roman sy finale vorm en beslag gekry het.
“Generaal sir Redvers Buller, opperbevelhebber van die Britse magte ten tyde van die veldslag by Colenso, fassineer my as ’n karakter omdat ’n hele aantal dinge buite sy beheer sy besluite en uiteindelike ondergang bepaal het.
“Sy mislukking vind ek interessanter as die Boere se oorwinning by Colenso,” sê Ingrid. “Ek vind ook Hans Pienaar se omstrede bewering prikkelend dat die Boere self die toestande en gewoontes geskep het wat die konsentrasiekampe ‘genoodsaak’ het.”
Ingrid sê haar besluit om ’n roman oor nasate van die Anglo-Boereoorlog-stryders volksvreemde karakters met welluidende name met die Slag van Colenso te “raam”, is in ’n sekere mate geografies bepaal. “Ek het hier in Durban ongelukkig ’n paar heuglike feesvierings misgeloop, soos die driedaagse dramatiese herskepping van die beleg van Ladysmith (in Engels), ’n Anglo-Boer War Centenary Commemorative Final Dance in die stadsaal, en toonsettings van Totius gedigte geborg deur die Berea Lions Club.
“Colenso is in die Natalse Middelland nie ver van Durban nie. Ek het in Buller se plan die platteland, en meer spesifiek ’n dorp gekies, omdat ek ’n ruimte wou hê wat deur slagvelde omring word (’n bietjie soos die raamvertelling) en met oorlogsgrafte in die onmiddellike omgewing. Dit is nie so maklik in ’n stadsopset nie.”
Haar karakters is nie gewone mense nie en hulle kom stel hulle van oral aan haar bekend, vertel sy verder aan Johan van Zyl. “Hul name is belangrik. Die keuse van name is miskien die plesierigste deel van ’n roman skryf. Die karakters antwoord op my advertensie in die koerante. Hulle trap my drumpel deur tydens onderhoude. Die wat ek nie in diens neem nie, stuur ek weg met valse beloftes.
“Die nuwe roman het aanvanklik Voldoening geheet, maar omdat dit eers die naam van die dorp was, en met ander dorpe in die omgewing soos Bitterheid en Berou, het die roman allegoriese trekke begin kry waarvan ek nie gehou het nie. Die nuwe titel is wel ’n bietjie moedswillig. En ’n klein kniebuiging in die rigting van die feesvierings.”
Oor die feit dat sy met Buller se plan afstand gedoen het van haar skrywersnaam Lettie Viljoen verduidelik sy aan Van Zyl: “’n Verligting eerder as ’n bevrydende ervaring. Einde van die gewik en weeg. Die besluit is geneem, met al die voor – en nadele daaraan verbonde. Ek skrik wel ’n bietjie as ek die naam op die nuwe boek sien.”
Vandat sy in 1984 met Klaaglied vir Koos gedebuteer het, is haar skryfwerk beskryf as “intellektueel” en “nie vir die gemiddelde leser nie”. Daarvan hou Ingrid nie, sê sy vir Johan van Zyl. “Toeganklik vir wie? Hoe moet ek dit bepaal? Wie moet ek as gemene deler neem? My werk is nie intellektueel nie (verre daarvandaan); dit frustreer lesers dikwels omdat dit nie met hulle opvattings strook van hoe ’n roman behoort te lees nie. Buller se plan is heeltemal ’n toeganklike roman te oordeel na lesers se reaksies.”
Vir Francois Smith (Die Burger, 19 Januarie 2000) is Buller se plan “’n diggeskrewe, allegoriese roman wat soos veral Belemmering groot uitdagings aan die leser stel. Daar is iets van die burleske gebruik van adjektiewe en bondige tiperings van Etienne Leroux in haar styl, maar nie met dieselfde ironie en humor nie. Buller se plan het weinig van Karolina Ferreira se liriese betowering – die sinsbou, gereeld onderbreek deur parentese, is oorwegend stotterend, en die karakterisering strak.
“Die styl, die vervreemdende aard daarvan, is egter ’n kunsgreep wat die leser losdwing van die narratiewe sleurkrag, en die aandag vestig op die metaforiese netwerk, die aaneenskakeling van motiewe, simbole en verwysings.
“Die verhaal word ingevou in ’n beskrywing van die Slag van Colenso, waar die Britse magte onder aanvoering van genl Redvers Buller in die Anglo-Boereoorlog ’n gevoelige nederlaag gely het. Ester Zorgenfliess reis saam met haar neef Boeta na die fiktiewe dorp Steynshoop, naby Colenso, om die begrafnis van ’n vriendin van Boeta by te woon.
“Haar betrokkenheid by en fassinering met ’n aantal karakters op die dorp laat haar uiteindelik veel langer bly, onder meer om aand na aand saam met ’n aantal dorpelinge en besoekers uit die stad in ’n kuierplek te wag op die optrede van die sanger Jan de Dood. (...)
“Die allegorie van verdriet toon ook ’n man-vrou-verdeling, ’n aspek waarop die romantitel betrekking het. Daar is iets weerbarstig en selfs lewegewend aan die vrouefigure, terwyl die mans ly aan oormoed en onmag, en voorgestel word as doodsengele.
“Die kruispunt is ’n bymekaarkoms van verrotting en herlewing, vernietiging en heropstanding, hoop en wanhoop. Die verdriet wat Ester van haar ma ‘geërf’ het, word ten slotte by implikasie deur die erflikheid self opgehef, naamlik deurdat Ester se dogter die vermoë openbaar om die grense tussen uiterstes te oorskry.
“Bogaande is enkele implikasies. Die allegorie laat die leser asof deur die ikone op ’n brandgeskilderde kerkvenster na die land en mense kyk. Noodwendig ontstaan daar egter ’n mistifisering wat te dikwels die romanwêreld en die verhaal versluier.”
Helize van Vuuren skryf op LitNet dat die titel Buller se plan sir Redvers Buller se strategie gedurende die Slag van Colenso in die Anglo-Boereoorlog as verwysingsraamwerk het. “Die roman is geraam met ’n oorvertelling uit Pakenham se The Boer War van Buller se mislukte veldslag by Colenso. Steynshoop is anderkant Colenso geleë. Weliswaar is dit ook ’n dorp met oorlogsgrafte, koeëldoppies uit die Anglo-Boereoorlog in die veld, ’n blokhuis, en ’n historiese Steynhuis. Die titel het oënskynlik meer metaforiese duiding as realistiese lading. Dit sou kon dui op Ester (en die ander karakters) se ‘plan’ met hul lewens, en hoe dikwels sulke planne oneffektief is weens tussenkoms van die dood, verlies van geliefdes, en die noodlot.”
Dit is vir Van Vuuren heel gepas dat Ingrid haar skuilnaam agterlaat met so ’n grootse roman soos Buller se plan. “Die skrywer mag ‘meedoënloos’ wees, maar die eindproduk is humoristies, meesleurend en besonder indrukwekkend.”
Andries Visagie, ook op LitNet, beskou Buller se plan “as ’n soort sintese van Ingrid se voorafgaande werk. Al lesende herken ’n mens voortdurend elemente wat weerklanke is vanuit haar vorige romans. Net soos in die bekroonde Karolina Ferreira is daar weer ’n vroulike karakter, Ester Zorgenfliess, wat haar tuisstad verlaat om vir ’n tyd lank te gaan oorbly in ’n plattelandse dorp waar sy haar ervaring van die dorp en sy inwoners orden rondom die plekke wat sy feitlik daagliks besoek. Net soos in Landskap met vroue en slang word die emosionele lewens van die karakters in Buller se plan met groot sorgvuldigheid ontleed terwyl daar steeds kennis geneem word van die natuurlike landskap én die landskap van die liggaam. En soos in Belemmering is die Anglo-Boereoorlog ook hier ’n belangrike element: die slag van Colenso vorm in Buller se plan die historiese verwysingsraamwerk waarteen die eietydse gebeure in die roman gemeet word. (...)
“Buller se plan is egter nie ’n somber roman nie: Ingrid Winterbach is immers bekend vir die fyn humor wat insluip in feitlik elke hoofstuk wat sy skryf. (...) Ingrid Winterbach se nuutste roman is na my mening saam met die uitstekende Karolina Ferreira die beste in haar oeuvre.Buller se plan is by uitstek deurgekomponeerde prosa wat nietemin baie meer toeganklik is as haar vorige roman, Landskap met vroue en slang. Ingrid Winterbach bevestig met haar nuutste roman dat sy een van die belangrikste prosaïste is wat tans in Afrikaans skryf. Haar styl is uniek en deurdag en het die skittering van juwele. Gaan lees Buller se plan – dis ’n fees vir die verbeelding.”
Ingrid se statuur in die Afrikaanse letterkunde het met verloop van tyd dermate gegroei dat sy in 2004 die Hertzogprys vir Prosa verwerf het vir Niggie,wat in 2002 gepubliseer is. Niggie is in Nederlands vertaal deur Riet de Jong-Goossens en in Engels deur Elsa Silke.
Volgens Thys Human (Rapport, 1 Desember 2002) verwys Ingrid in omtrent al haar romans na die Anglo-Boereoorlog en in Niggie beleef hierdie interaksie met die oorlog ’n hoogtepunt. Die Anglo-Boereoorlog maak deurgaans die agtergrond van Niggie uit. Anders as in Buller se plan word daar nie met ’n afstandelike of ironiserende blik teruggekyk op die oorlog nie. In Niggie word die karakters die strydlustiges, sensitiewes, weerspanniges én ontnugterdes eerder midde-in die stryd geplaas.”
Niggie was harde werk, sê Ingrid aan Johan Vosloo in Rapport van 28 Maart 2004. Sy het twee jaar daaraan gewerk, “so te midde van huis skoonhou, kind grootmaak en voortgaan met my ander liefde kuns. Ek is verheug en dankbaar dat die eer (van die Hertogprys) na my kant toe gekom het.”
In Niggie kom ’n groep Boeresoldate wat in Februarie 1902 vanaf die Kaapkolonie na Ladybrand in die Vrystaat gaan, onder die loep. Deel van die groep is die geoloog Reitz Steyn en Ben Maritz, ’n natuurhistorikus. Hulle moet die jong Abraham Fouché wat erg getraumatiseer is na sy ma op Ladybrand neem. Tydens hulle tog beland hulle by ’n baie vriendelike, maar hartseer boer aan en sy storie van die “triekstervrou” wat hom in ’n droom verkul het, beïndruk vir Ben en Reitz geweldig. Hierdie triekster maak haar opwagting kort-kort in die roman, maar op etlike plekke en in ander gedaantes.
Thys Human skryf in Rapport (1 Desember 2002): “Met ’n sterk liniêre struktuur, ononderbroke epiese gang en realistiese inkleding is Niggie ’n veel meer toeganklike roman as byvoorbeeld Belemmering, Landskap met vroue en slang en die ‘meedoënlose’ Buller se plan. Anders as die ontwykende Geelgert en Jan de Dood daag generaal Bergh in hierdie roman sommer heel vroeg op, terwyl die groepie manskarakters teen die berg darem nie weer gedwing word om hul droefgeestige dae op hotnotskooigoed te slyt nie.
“Tog is Niggie ’n roman deursypel met verlies, verdriet en verlange. Bykans elke karakter dra ’n liggaamlike of geestelike letsel van die oorlog en het ’n verhaal van persoonlike trauma te vertel. Hoewel hierdie verhale sáám ’n verwoording van kollektiewe verlies en ’n gemeenskaplike oorlogservaring is, dien dit ook as herinnering dat elkeen uiteindelik alleen staan met sy of haar verdriet. Die ‘inventaris’ van verlies wat Reitz snags in Anna se ontvanklike oor fluister en sy moedelose trane teen sy perd se geduldige flank dien as treffende sametrekking van die persoonlike en kollektiewe dimensies van verlies in dié roman. (...)
“Niggie is, net soos haar karakternaamgenoot, egter ook triekster: nes die leser diékant toe met haar wil, dan dwing sy hom anderkant toe. Na aanleiding van die titel verwag die leser byvoorbeeld dat die roman oor ’n sentrale vrouekarakter gaan handel. Hierdie verwagting word egter ondermyn wanneer die leser uit die staanspoor met die lotgevalle van ’n groep manskarakters gekonfronteer word en die titelkarakter haar opwagting eers heelwat later in die roman maak. Ten slotte is daar ook nie sprake van netjiese sluiting in die teks nie. Niggie gee haar geheime slegs voorwaardelik prys. Aan die einde van die roman word talle vrae onbeantwoord gelaat.
“Die gereserveerde mineurtoon, eerlike maar subtiel ondermynende blik op die oorlog, asook die blootlegging van die mens in al sy weerloosheid, maak van Niggie ’n uiters geslaagde besinning oor die kortstondigheid van menslike geluk en die fisieke en psigologiese letsels wat oorlog laat. Met hierdie onvergeetlike roman bevestig Ingrid Winterbach dat sy een van die belangrikste prosaïste is wat tans in Afrikaans skryf. Niggie is die aandag werd van selfs dié wat nou al behoorlik oorlogvoos is!”
Gunther Pakendorf (Die Burger, 25 November 2002) het Niggie as ’n pragtige roman beskryf, “dalk Ingrid Winterbach se beste”, en op LitNet het Petra Müller haar resensie as volg afgesluit: “Ek kan net ’n idee gee van die rykheid van die teks. En van die omsirkelende liriese skoonheid daarvan. Dis ’n teks waardeur ’n mens die dimensies van jou verblyf op hierdie stuk aarde in ontroering en ontsag kan verken. Dit is selde dat ’n mens in ’n romanteks die element van ontsagteëkom – dit wat die Bybel ‘vrese en bewing’ noem. Hier is dit oral opgeroep, byna by taal verby. Ek wil die roman Niggie by u aanbeveel as ’n sentrale transfigurasie in ons huidige romanwêreld, ’n boek waarmee ’n mens moet saamleef soos ’n stuk vuur.”
Ingrid het ook in 2007 met feitlik al die pryse weggestap vir Die boek van toeval en toeverlaat wat in 2006 verskyn het. Dit is met die WA Hofmeyr-prys, die M-Net-prys en die Universiteit van Johannesburg-prys vir Skeppende Skryfwerk bekroon. Die Engelse vertaling wat Ingrid saam met Dirk Winterbach gedoen het, het in 2010 die Sala-prys vir Literêre Vertaling gewen. In 2012 is die CL Engelbrecht-prys vir letterkunde (toegeken vir wetenskaplike navorsing oor die Afrikaanse taal of letterkunde) deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Letterkunde en Kuns ook aan Die boek vir toeval en toeverlaat toegeken.
Thys Human (Beeld, 21 November 2006) som die verhaal van Die boek van toeval en toeverlaat só op: “Helena Verbloem is ’n leksikograaf wat haar in Durban vestig as projekassistent van Theo Verwey, ’n man wat alle woorde byeen probeer bring wat in onbruik geraak het in Afrikaans. Byna drie maande later word haar kosbare skulpe uit haar tuinwoonstel gesteel.
“Die res van die verhaal ontvou rondom die soektog na dié skulpe: daar is onder meer twee gebeurlike besoeke aan Ladybrand, ’n reis na die donkerste punt van Durban en ’n ontmoeting met die rassistiese skulpverkoper en teddiebeerversamelaar Theodora Wassenaar.
“Die belangrikste soektogte is egter dié wat na binne keer: Helena se herinneringe aan haar familie, verlore minnaars en liefdes, die verliese wat sy gely het. In Oktober tref Helena Theo dood in sy kantoor aan. Die beskrywing van sy begrafnis en die wyse waarop dit inspeel op die verhaal wat sy deurgaans (uit DeLillo se Cosmopolis) aan hom oorvertel, is sonder twyfel ’n hoogtepunt in Winterbach se oeuvre. Soos Etienne Leroux indertyd, slaag Winterbach daarin om ’n toneel te skep wat gelyktydig grondig tragies én skreeusnaaks is.
“Dit is ’n roman oor verlies en die dood. Daar gaan byvoorbeeld nie ’n enkele gesprek tussen Helena en Theo verby sonder ’n verwysing na die dood nie. Hulle bring ook byna al hul werkstyd deur aan die doodsverbindings in Afrikaans. Voorts sukkel Helena om haar by die verlies van haar skulpe te berus; sy klou halsstarrig daaraan vas. In dié opsig ontstaan daar ’n voortgesette spanning in die roman tussen die moeisame prosesse van aflegging en afskeidname, enersyds, en die menslike drang tot bewaring (versameling), andersyds. Helena het ’n verbete drang na (wetenskaplike) kennis."
Human gaan voort: “Wat Winterbach hier met die taal doen, is verbluffend. Hugo Hattingh se lesings oor die evolusie is swaarwigtig en resonant. Die geheimsinnige laatnagbeller, Freek van As, se toon is aanmatigend en suggestief onsamehangend. Sof praat met ’n anargistiese hardegatterigheid wat jou tone laat krul. Wanneer Helena vir Theo vertel van die boek wat sy lees, is haar taal deurdrenk van hartstog en verlange. En wanneer hulle oor die woordkaarte buig, ontwaak die ganse taalgeheue in hul gepas argaïese tussenwerpsels.
“Dit is ’n groots-opgesette roman waarin die tragiese gegewe nooit ten koste van die speelsheid – die plesier – geskied nie. Winterbach is op haar snaaksste wanneer sy binne die kosmiese konteks wat sy oproep, op byna banale besonderhede fokus: die dialoog oor die margarienmagnaat in die eerste hoofstuk, die ‘intimiderende’ drol op Helena se kamermat, Helena se gesprekke met die innemende konstabel Modisane, die gastehuisworsies, die opgestopte tiere in Rosie Steinmeyer se skemer sitkamer, Matroos se gedrag tydens Theo se begrafnis en Sof en Helena wat hulle tydens hul besoek aan Ladybrand as lede van die Bybelgenootskap voordoen. Tog ontaard dié lag nooit in ligsinnigheid nie. Daar is talle tonele wat jou lank ná die lees van die roman bybly.”
Louis Gaigher het in Die Burger (13 November 2006) geskryf: “Ek kan in my resensie bloot ’n vae beeld skep van die rykheid van Die boek van toeval en toeverlaat en die intense plesier wat ek daaraan gehad het, en nog gaan hê, en dat die teks volgens al die betekenisonderskeidings van dié woord subliem is.”
Op LitNet het Louise Viljoen geskryf dat Ingrid, “net soos JM Coetzee in Age of Iron, nie maklike antwoorde of troos gee nie. Die roman gee geen eenvoudige oplossing vir die aanvaarding en verwerking van verlies nie: dit toon eerder die ingewikkelde verloop van so ’n proses. Verder suggereer die roman dat die ‘toeverlaat’ dalk juis lê in ’n deeglike kennisname van die rol wat toeval speel en in ’n bewustheid van die ryk en komplekse teksture wat wel tot stand kom deur die heelal se toevallige verloop. Ten slotte is Winterbach se roman ’n stralende bewys van die sin wat daar wel te vind is in ’n bestaan waarin toeval en verlies so ’n groot rol speel.”
Joan Hambidge (op LitNet) noem die Die boek van toeval en toeverlaat “allamagtig, groots, wonderbaarlik, meesleurend, oorrompelend, briljant”.
In 2010 word Ingrid se eerste drama, Spyt, tydens Aardklop op die planke gebring en vir Ingrid wat hier die eerste keer ’n ander genre aanpak, was dit geen maklike taak nie, sê sy aan Murray la Vita (Die Burger, 4 September 2010). “Ek het erg uit my diepte gevoel. Ek kon op geen van my gewone ou romantrieks terugval nie. Dit het nooit vir my na ’n régte drama gelyk nie – ek was bang dis te kort, te yl, nie dramaties genoeg nie, te teksgerig. Nou is die teks uit my hande en dit vind op ’n nuwe manier vergestalting en dit het skielik soveel ryker geword aan betekenismoontlikhede – so vér verby my aanvanklike, statiese, eendimensionele konsepsie daarvan! Daarvan hou ek – en dit sal my weer my hand aan ’n drama laat waag. Ek sien uit na die produksie by Aardklop. Wat ’n teer en gevaarlike pad vir ’n teks om te loop.”
Die Aardklop-produksie was ook Spyt se première, en die drama is met die AngloGold Ashanti Fyngoud-prys vir die beste nuwe Afrikaanse aanbieding op Aardklop bekroon. Ingrid se dogter, die teaterpraktisyn en skrywer Brink Scholtz, was die regisseur.
’n Programnota van Aardklop het die aanbieding van Spyt só aangekondig: “Spyt (Afrikaans) (Geen o/16: T/S). Te laat, te laat, altyd te laat. Manne en meisies en waarop dit afstuur. Brose harte, begerige lywe, ai. En dan daarna. Spyt. ’n Verhoudingsdrama met ’n verskil: tragikomiese opset, donker humor, eiesoortige dialoog. So verskriklik vermaaklik, so verskriklik verskriklik. Nie vir fyngevoeliges of preutses nie. Awesome.”
Ingrid se reaksie hierop: “Nie my woorde nie. My opsomming van die teks sou nie ’n enkele toeskouer gelok het nie – ondraaglik saai. Hierdie beskrywing gee my groot plesier.” (Aan Murray la Vita in Die Burger, 4 September 2010)
Oor die werkverhouding tussen haar en haar ma is Brink baie geesdriftig teenoor Murray la Vita: “Ag, dis amazing om saam met haar te werk. Dit is só lekker. Ja ek dink dit is baie makliker as wat dit met enige ander skrywer sou wees omdat ... seker maar net omdat ons so ’n gemaklike verhouding het. En sy is glád nie precious oor die teks nie. Ek dink sy werk óók op ’n manier ongelooflik intuïtief, so as jy vir haar vra wat iets beteken ... sy sal nooit weet nie. En dit maak dít natuurlik vir my ook baie oop.
“En dan is sy altyd baie entoesiásties oor my interpretasies. Dit is vir haar interessant. Daar is absoluut geen gevoel van dít is my ... Ek dink dit is vir haar baie belangrik dat die werk is wat dit is. Daar ís nie ’n regte interpretasie nie. So dit is gerusstellend en bevrydend om saam met haar te werk en ek kan baie éérlik wees met haar. Ja.”
Ingrid beaam dit teenoor Murray la Vita: “Dit is vir my ongelooflik exciting. Sy is baie versigtig met die teks – miskien té versigtig. Hoewel sy darem op ’n timiede voorstel van my oor hoe ’n bepaalde toneel gespeel moet word, in no uncertain termsgesê het ek moenie belaglik wees nie. Daarvan hou ek!”
Spyt is ook in 2011 by die KKNK op die planke gebring.
Spyt laat jou hap aan ’n stewige skyf lewe, aldus Deborah Steinmair (Beeld, 29 September 2010). “Gesprekke oor die sin van die lewe, die staat van die prostaat en die dryfvere vir rinkink word afgewissel met bonsende seks wat mooi gechoreografeer is, soos fisieke teater, soos dans. Die produksie toon belofte, maar lewer ten slotte nie wat Ingrid Winterbach se teks beloof het nie. ’n Mens maak toegewings vir die heel eerste opvoering, maar die regie (deur Brink Scholtz) en stelinkleding kom nie heeltemal die mas op nie. Die spanningslyn is soms snaarstyf; die intrige en interpersoonlike dinamika polsend. Soms tree dowwe kolle in. Die stel is regoor die plek, soos ’n kis speelgoed wat rondgestrooi is. Daar is uitstekende spel, maar die dialoog is nie altyd duidelik hoorbaar nie, soos dit gaan op feeste – die akoestiek van skoolsale is hoogs verdag.
“Braam (Stian Bam), eggenoot, sakeman, vriend en minnaar, is vinnig besig om sy draai te verloor. Sy vrou, wat min of meer aan ’n Pilates-bal vasgegroei het, babbel onverpoos (tussen strekoefeninge en opstote deur) oor die sin van haar bestaan, oor haar dors na selfverwesenliking, hoedat sy vir hom ’n fantastiese vrou wil wees en hul liefdeslewe wil opklits. Dit is onduidelik waar Braam die tyd vind om sake te bedryf en in kunswerke te belê. Hy is nie op sy mond geval nie en sy voetwerk is fyn, maar sy lewenstyl is ’n resep vir rampspoed. Hy bons van minnares tot minnares en probeer tussendeur om ’n ongebalanseerde eks-werknemer wat hom vervolg te paai. Sjaka S Septembir gee ’n weerlose kanteling aan die senuwrak Micky. (...)
“Ten spyte van ’n intelligente, elegante teks en akteurs van die kaliber van Bam, Waldemar Schultz en Nicole Holm, begin die stuk draal op pad na die afloop. Ek sou die produksie graag nog tyd wou gee. Dit is in elk geval teater wat jou teen die kant van die kop klap. Dit laat jou berou, verlies en onvoltooidheid tot in die ingewande ervaar. Spyt was ’n opdragwerk op die fees.”
Brink Scholtz, die regisseur, deel haar indrukke van Spyt met Murray la Vita (Die Burger, 4 September 2010): “Dit werk met betekenis op ’n manier wat baie oop is. En dít is baie opwindend en baie lekker. Maar ook baie, baie moeilik. Want ... dis nogal ’n fyn lyn jy weet. Daar is ongelooflik baie ruimte om te interpreteer, maar terselfdertyd kan jy nie ’n interpretasie opplák nie.
“Om getrou te wees aan daardie oopheid. Die feit dat dit so vreemd die heeltyd shift en beweeg. Daar is byvoorbeeld ’n tipe jukstaposisie tussen aan die een kant ’n wêreldbeskouing waarbinne dinge arbitrêr en betekenisloos is en accidental en episodies en so is, en dan is daar amper op ’n ander vlak ’n baie metafisiese, ’n baie duídelike betekenis. Ja, ’n metafisiese proses. Amper letterlik dat daar ’n verdere werklikheid is. Dis ’n vreemde spanning. Ek dink dit is altyd daar in haar (Ingrid se) skryfwerk.
“En daar is ook ’n gevoel van dinge wat die hele tyd op die periferie aangaan. Die héle tyd dinge wat onder die oppervlak aangaan.”
’n Sekstoneel in Spyt waarin ’n wit man en swart vrou mekaar gryp, skryf Johannes de Villiers in Rapport van 7 November 2010, het sommige toehoorders by Aardklop se asems weggeslaan en laat uitloop uit die saal. “Maar die skeppers van die stuk krap nou kop, want dit is veral die toneel waar die hoofkarakter met die swart vrou vry wat gehoorlede laat uitstorm. Die Woensdagaand van die Fees, byvoorbeeld, het die gehoor geduldig gesit en kyk hoe die hoofkarakter en sy wit minnares ’n goeie tien minute op ’n bed rondrol. Maar toe dieselfde man kort daarna sy swart minnares (gespeel deur Ntombi Makutshi) takel, het minstens twaalf mense stampvoet uit die saal geloop. By ander vertonings het dié toneel ook mense na die deur laat skarrel.”
“Ek weet nie mooi hoekom dit gebeur nie,” het Ingrid aan Rapport (7 November 2010) gesê. “Dit lyk vir my dit is vir party mense nog ’n sensitiewe punt.”
Hoewel Winterbach se teks spesifiek bepaal dat dié toneel tussen ’n wit man en swart vrou moet plaasvind, sê sy dat dit beslis nie as ’n skoktaktiek bedoel is nie.
Vir Saartjie Botha, die stuk se vervaardiger, het dié uitstappery ’n ligte déjà vu-gevoel meegebring, want sy was die skrywer van die stuk 18* wat op Aardklop opgevoer is en waarin ’n veelrassige soen (dié keer tussen ’n swart seun en wit meisie) ’n hele paar gehoorlede laat uitloop het. Volgens Botha, wat al stukke op verskeie kunstefeeste op die planke gebring het, is dit net by Aardklop dat ’n veelrassige vryery so ’n reaksie ontlok.
2010 was ’n besige jaar vir Ingrid. Benewens die drama Spyt is Ingrid se nuwe roman, Die benederyk, ook in 2010 gepubliseer.
Louise Viljoen skryf in Rapport van 2 Mei 2010 dat in Die benederyk die leser lees van ’n skilder Aaron Adendorff wat in Durban woon. Hy het ’n kankergewas aan sy nier gehad en na sy herstel maak hy ’n terugkeer na die kunswêreld. “Hy is onvergenoeg omdat sy agent, Eddie Knuvelder, nie begrip toon vir sy nuwe werk nie en hom weggelaat het uit ’n groep kunstenaars wat in Berlyn gaan uitstal. Verder is hy verward oor Eddie se versoek dat hy twee jong kunstenaars, Jimmy Harris en Moeketsi Mosekedi, na ’n ateljee in die Natalse Middelland moet neem. Hy is afgestoot deur die selfvertroue waarmee Jimmy Harris uitwei oor sy opvattings dat die skilderkuns dood is en is ook afgunstig op die sukses wat hy in die kunswêreld behaal. Hierdie intrige loop dwarsdeur die roman en word aan die einde met ’n aantal verrassende wendings afgesluit.
“Deel van die roman is egter ook die geskiedenis van Aaron se kunstenaarskap. (...) Ingebed in Aaron se verhaal is ook die omgang met sy broer Stefaans, wat as’t ware die tweede hoofkarakter in hierdie roman word. Stefaans vertel aanvanklik in kriptiese sms-boodskappe en later in meer uitgebreide e-posbriewe die verhaal van sy dekades lange dwelmverslawing en sy geleidelike terugkeer daaruit.
“Winterbach se bemoeienis met die motief van die broer in haar ander werk word in hierdie roman tot ’n aangrypende hoogtepunt gevoer," skryf Viljoen. “Die swyende broer van Belemmering (1992) word hier vervang deur ’n broer wat, in sy eie woorde, nie kan ophou babbel nie. Die broer wat ‘saam met die varke skille gevreet het’ op wie Helena Verbloem aan die einde van Die boek van toeval en toeverlaat wag, word hier aangevul met ’n broer wat volledig die verhaal van sy verval en terugkeer vertel.
“Dit is dus nie vreemd dat een van die belangrikste verwysings in hierdie roman dié na Thomas Mann se Joseph and his brothers is nie. Eweneens belangrik in die roman is randkarakters soos Aaron se huishulp mev Gloria Sekete (so blymoedig dat dit hom soos ’n gevangene in sy eie huis laat voel) en sy nuwe buurvrou, Bubbles Bothma (Lotto-prinses, Zen-meester extraordinaireen sekerlik die beste ding wat die Afrikaanse letterkunde in jare getref het). Dit is veral in die verskyning van Bubbles wat die roman se burleske kwaliteit (’n uitgelate kombinasie van erns en komedie) sy hoogtepunt bereik. Bubbles haal aan uit Milton se Paradise Lost, lees Gogol en bied aan om Aaron se vyande ‘reg te sien’ (met ’n pyp hulle knieë pap te slaan) of hulle ‘uit te vat’ (‘daar is ways and means,’ sê sy). (...)
“Die taalgebruik in die roman verteenwoordig ’n hele karnaval van stemme wat voorskriftelike purisme en puriteinsheid uitdaag. Kunsteoretiese jargon staan so aggressief en konfronterend soos die penne op ’n ystervarkrug in Jimmy Harris se mond; die ontspoorde Stefaans delf tot op die bodem van taal om die nuanses te vind waarmee hy sy verhaal kan vertel; Aaron ontwikkel ’n hele register waarmee hy oor die subtiliteite van sy eie kuns en dié van ander kan praat. Die benederyk bied veel om oor te besin en veel om te geniet. Ingrid Winterbach se jongste roman stel in geen opsig teleur nie.”
Jeanette Ferreira (Beeld, 18 Mei 2010) is van mening dat lesers van Ingrid se werk weet al dat haar werk op ’n mens groei, omdat dit anders is, maar tog eie aan Ingrid. Wanneer ’n persoon vir die eerste maal ’n boek van Ingrid onder oë neem, sal die eerste gedagte wees dat dit nie maklike en ontspanningsleesstof is nie. En Ferreira moet toegee dat dit nie is nie. “Tog bekoor die teks jou gaandeweg dermate dat jy nie wil ophou lees nie en uitsien na haar volgende roman. Bisarheid, sinisme en ’n vlymskerp humorsin is deel van Winterbach se aanbod wat vir haar ’n wye lesergehoor geskep het. Wie ’n les uit Die benederyk wil leer, sal dit wel vind, maar eers teen die einde: Nóg teleurstelling nóg verwagting is voorspelbaar.”
Thys Human (op LitNet) voel dat Die benederyk gelees kan word “as ’n onverskrokke disseksie van die liggaamlike en geestelike pyn wat karakters beleef, die wyses waarop (en die middele waarmee) hulle dié pyn probeer verdoof, maar uiteindelik ook die soms onvoorstelbare wyses waarop hulle oorleef en bly vóórtleef. Myns insiens is dit een van Winterbach se heel bestes!”
Ook Joan Hambidge (Volksblad, 3 Mei 2010) beskou Die benederyk as Ingrid se beste tot op daardie stadium as romanskrywer. “Ingrid Winterbach is ’n voortreflike skrywer en haar laaste twee romans het sterk storielyne, maar sy fokus steeds op tersaaklike intertekste wat haar romans uiters pakkend maak. In Die benederyk voeg die slot alles goed saam met Harris se lot (ek wil nie meer verklap nie) waar die motiewe van dood/kuns en waansin bymekaarkom.
“In ’n letterkunde waar werklik goeie romans skaars is, moet hierdie teks as ’n hoogtepunt uitgesonder word. Vir die speurende leser is dit ’n lonende en verrykende ervaring. ’n Groot skrywer verander jou siening oor die lewe en jou psigiese landskap. Dit presteer hierdie boek.”
In 2011 is Ingrid deur die KKNK vereer toe sy die Afrikaans Onbeperk-toekenning vir vernuwende denke ontvang het. In die commendatio is sy deur Antjie Krog geprys as ’n skrywer met “oog – en taalvermoë by uitstek”. Ingrid was baie in haar skik met die toekenning. Tydens die KKNK van 2011 is onderhandelings aan die gang gesit? om haar nuwe teaterstuk, wat toe pas voltooi is, in 2012 op die planke te bring by die KKNK. Die voorlopige titel van die nuwe stuk is Vuur.
Ingrid vind dit interessant dat mense altyd Jungiaanse motiewe in haar werk soek, want as sy moet kies tussen Freud en Jung, kies sy Freud, sê sy aan Stephanie Nieuwoudt in Beeld (26 Oktober 2002).
“Ek vind die manier waarop Freud die seksuele beklemtoon interessant. Die manier waarop hy die psige verklaar het, maak vir my meer sin as die manier waarop Jung dit doen.
“Dis vreemd as mense my boeke so bevestigend Jungiaans lees. Die enigste kennis wat ek van Jung het, is die bietjie wat ek op universiteit oor hom moes leer sodat ek Etienne Leroux se werk kon lees. As jy kyk na foto’s van die ouer Freud en Jung, is dit duidelik dat Freud nie so hoopvol was soos Jung nie. Ek kan ook om dié rede beter met Freud identifiseer. In die algemeen is die kans op heelheid, die kans op individuasie skraal.”
Andries Visagie skryf in Beeld (31 Oktober 2009): “Ingrid het eenkeer gebieg dat sy die boeke op haar rak volgens die kleur van die boekomslae rangskik en nie veel erg het aan ’n stelsel wat voorskryf dat die boeke van elke outeur by mekaar gegroepeer moet word nie. Vir sommige mense lyk dit dalk na die tipiese eksentrisiteit van ’n kreatiewe skrywer. As ’n mens egter in gedagte hou dat sy daagliks met kleur werk wanneer sy teken en skilder, besef ’n mens dat die oog van die visuele kunstenaar heel eiesoortige eise stel, ook wanneer dit die estetiese voorkoms van ’n boekrak betref.”
Ingrid het teenoor Sonja Loots (Rapport, 27 Oktober 2002) gebieg dat sy nog altyd meen dat Belemmering haar beste roman is: “Die omstandighede sal nooit weer wees dat ek só ’n boek kan skryf nie en ek is jammer daaroor, maar ek begin ook dink dat Buller se plan ’n goeie en regtig onderskatte boek is. Ek is jammer, maar ek moet dit sê. Dit lyk of die twee boeke wat ek as my beste beskou, die minste aandag kry.”
Ingrid en Andries is aan die begin van 2011 na Stellenbosch vir ’n sabbatstyd van ses maande by die Stellenbosse Instituut vir Gevorderde Navorsing (Stias).
In 2012 verskyn Ingrid se Die aanspraak van lewende wesens en weer stap dit met al die belangrike letterkundige pryse weg. Nie alleen is dit voor publikasie bekroon as die wenner van die Groot Afrikaanse Romanwedstryd (2012) nie, maar wen ook die grote, die Hertzogprys vir prosa in 2013, die tweede keer wat hierdie eer haar te beurt val. Ingrid ontvang ook haar vierde WA Hofmeyr-prys daarmee en so ook haar vierde M-Net-prys. Die UJ-prys vir skeppende skryfwerk word ’n tweede keer aan haar toegeken. Wat, volgens, Thys Human (Beeld, 4 Oktober 2013), die prestasie des te meer merkwaardig maak, is dat haar roman in twee gevalle (die WA-Hofmeyr- en die UJ-prys) ook met werke in ander genres moes meeding.
Nadat Ingrid die M-Net-prys gewen het, het sy aan Jo Prins (Die Burger, 21 September 2013) gesê: “Die boek het my wildste verwagtings oortref. Ek kon nooit, ooit voorspel dat die boek soveel pryse sal wen nie. Maar die toekenning beteken ook geld en erkenning – wat ’n mens nodig het. Om te skryf is nie ’n goed betalende job nie en dis harde werk – dis moeilik.”
Ingrid se reaksie teenoor Willem de Vries (Beeld, 16 April 2013) nadat sy die Hertzogprys vir ’n tweede keer gewen het, was: “Die prys is uiteraard vir my ’n báie groot eer. Ek was dit nouliks die eerste keer te wagte, laat staan nog ’n tweede keer. Ek sal nog moet sien wat dit vir my met verloop van tyd beteken, maar geen prys kan ongelukkig op die duur die angstigheid van die lyf hou nie.”
Ná die ontvangs van die prys as wenner van die GAR (Groot Afrikaanse Romanwedstryd) som Ingrid die manuskrip kortliks op aan Bibi Slippers op LitNet: “Ek wou wegkom van die skilder- en skrywerkarakters van vorige romans: Maria Volschenk is ’n rekenmeester en Karl Hofmeyr is in die rekenaarbedryf. Voorts is daar ’n groterige supporting cast (hoewel dikwels nie baie ondersteunend nie), en uitvoerige verwysings na heavy metal-musiek. En na lewende wesens van allerlei aard – mense, palings, sprinkane, swart wurms, honde, ensovoort.”
In haar toespraak as wenner van die GAR het sy vertel hoe sy aan haarself begin twyfel het voor die prysuitdeling. Slippers het gevra: “Het hierdie vertwyfeling spesifiek te make met die manuskrip en die grensverskuiwende (aldus die beoordelaars) aard daarvan,en of die vertwyfeling maar normaal is wanneer jy ’n roman voltooi het.”
Ingrid se antwoord: “Die vertwyfeling is in groot mate deel van die skryf van elke roman, maar in hierdie geval was dit miskien groter omdat ek ’n manuskrip, en nie ’n gepubliseerde teks nie, voorgelê het vir beoordeling.”
Die beoordelaars van die GAR het in hul commendatio na die "selfbewuste ontwyking van plot" verwys wat Ingrid in hierdie roman uitoefen. Bibi Slippers (LitNet) sou raai “dat dit die skryfproses aansienlik moeiliker maak wanneer jy terselfdertyd boeiend en onderhoudend probeer skryf, maar ook die gegewe van plot probeer ondermyn. Sy wou weet of dit ’n tegniek is wat Ingriddoelbewus ontwikkel het, en of haar roman haar in daardie rigting gedwing het?”
“Ek glo nie ek het plot doelbewus probeer ontwyk nie,” was Ingrid se antwoord. “Dis maar soos ek skryf. Ek dink wel dat daar in die roman tempowisselings is: dele waarin die handeling versnel teenoor stadiger bewegings.”
Ook die kritici is eenparig met hulle lof vir Die aanspraak van lewende wesens. Joan Hambidge meen Winterbach is ’n voortreflike romanskrywer. “Die aanspraak van lewende wesens het ek drie keer gelees. Sy verdien hierdie tweede bekroning vir ’n uitstaande roman. Haar jongste roman het ’n aangrypende verhaalgang en wanneer ’n mens die verskillende lae ontsyfer soos heavy metal-musiek, rolprente soos The Big Lebowski, die Ofiet-diagramme, Soefisme en Kabbalisme, besef jy dit is ’n meditatiewe teks, ’n soektog na ons plek op aarde. Dit is ’n roman wat sterk herinner aan die werkwyse van Saul Bellow waar die alledaagse teenoor die filosofiese geplaas word. Die volgehoue gesprek met haar mentor Etienne Leroux is eweneens ’n belangrike dimensie in hierdie roman. Daar is vele verwysings na beeldende kunstenaars in die roman. Die natuurbeskrywings is digterlik en ’n mens kan hier die hand van die beeldende kunstenaar sien in haar konkrete beskrywings van die ruimte.” (Beeld, 16 April 2013)
Die literator Chris van der Merwe bestempel die boek op LitNet as ’n postmoderne quest-roman. “Ek kry dikwels die indruk dat die werk van Ingrid Winterbach in gesprek verkeer met die oeuvre van Etienne Leroux. Winterbach se roman het raakpunte met Leroux se Die derde oog: In albei gevalle gaan dit om ’n reis wat dieper wil dring as waartoe die oppervlakkige rasionalistiese samelewing bereid is; ’n reis op soek na die sin van die lewe en die wese van goed en kwaad.
“Ook word Winterbach se werk, soos dié van Leroux, sterk gekenmerk deur ironie en ambivalensie. “Hierdie roman het my veral laat dink aan Sewe dae by die Silbersteins, wat, soos Die aanspraak van lewende wesens, handel oor ’n reis waarin die individuele en kollektiewe onbewuste tot openbaring kom; die vreemde plaas van Josias Brand het my herinner aan die Silbersteins se Welgevonden – wat nie slegs ’n plaas is nie, maar ook ’n mikrokosmos bevolk met tipes uit die hedendaagse samelewing sowel as argetipes uit die onbewuste.” (Beeld, 16 April 2013)
In Gerrit Olivier se bespreking van die roman in Beeld, 1 Oktober 2012 meen hy “Winterbach stel tipies nie belang in die konstruksie van ’n samehangende of sluitende verhaal nie en ook nie in ’n lewe wat stabiel, gelukkig of ’normaal’ is nie. Die fokus is minder op die progressie van die verhaal as op situasies, kwellings, onsekerhede, toestande van vertwyfeling; op ‘wemelings, ritselings en roeringe’.”
Syns insiens “verklaar dit ook die losse struktuur en onopgelosthede om persoonlike intrige. ’n Winterbach-karakter, so lyk dit, is óf vasgevang in ’n verterende belangstelling, ’n aaklige vermoede of ’n paranoia; óf hy of sy is op weg êrens heen, in ’n soektog sonder ’n eindbestemming.
“ ’n Mens gaan saam met Winterbach op reis deur die ‘jong Suid-Afrika’ en die verstommende diversiteit daarvan, al hoe meer bewus van die aansprake wat ‘ons, die lewendes’ op mekaar sal bly maak.”
Dit is beslis so dat die ou bygeloof dat te veel lof kan veroorsaak dat ’n skrywer nie meer kan skryf nie, nie van toepassing is op Ingrid nie. Sy sê aan Willem de Vries in Beeld (15 April 2013) dat sy “reeds weer besig is met ’n nuwe roman; ná maande se gesukkel en heelwat doodloopstrate begin daar nou oplaas weer iets vorm aanneem”.
In Rapport (31 Augustus 2012) skryf Christelle Stander dat Die aanspraak van lewende wesensdie wag werd was. “Dit is Winterbach se tiende roman en vorm ’n drieluik met Die boek van toeval en toeverlaat en Die benederyk. Haar romankuns word gekenmerk deur kompleksiteit en gelaagdheid, deur ryk intertekstuele verwysings en intratekstuele verbande enhaar prosa is sedert die verskyning van haar eerste tekste al grensverskuiwend. Basiese struktuurelemente soos tyd, ruimte, karakter, verteller en intrige word in elke roman uitmekaargehaal, in die soeklig geplaas en teruggesit op ’n wyse wat die leser dwing om konvensies te bevraagteken.
“Hierdie roman merk ’n verdere stap in die rigting van toeganklikheid in die Winterbach-oeuvre. Narratiewe lyne is duideliker gedefinieer en die knoop is sterk ontwikkel. Tog word daar niks van die liriese digtheid prysgegee waarmee haar tekste ons blik op die wêreld help intensifiseer nie. As reisgenoot van die hoofkarakters word die leser in hierdie roman gekonfronteer met die alomteenwoordigheid van die verlede in elke teenwoordige oomblik.
Die wisselwerking tussen die bewuste en onbewuste, veral met betrekking tot die wyse waarop die innerlike werklikheid van die onbewuste telkens in die doelbewuste aksies van die karakter-subjekte manifesteer, word op vernuftige wyse ontgin.
“Op soortgelyke wyse dwing die politieke onbewuste van die land dit op aan die tekstuele werklikheid. Boeremaglede, verdwaalde straatbewoners en ’n eksperimentele plaas/kommune teen Tafelberg se hange vorm almal knooppunte in die netwerk van romantekens. Hulle dien as merkers van ’n voortslepende verlede, ontwortelde hede en onhaalbare toekoms, én beliggaam die onafwendbaarheid van die ontwrigting van individuele agendas.
“Nie een van die twee hoofkarakters kan die orde wat vir hulle so belangrik is, handhaaf nie. Aan die een kant is daar Karl Hofmeyr. Hy word uit sy gemaksone gedwing wanneer hy ’n noodoproep oor sy broer ontvang. Dit word gou duidelik dat ’n wag-en-sien-benadering nie sal help nie. Hy pak onwillig die tog na Kaapstad aan om ondersoek in te stel. Hoe nader hy aan sy bestemming kom, hoe groter word die aanslag van die chaos op sy lewe. (...)
“Tog dra die komiese tekselemente en polsende rock-klankbaan wat deur die magdom verwysings verskaf word by tot ’n ligter trant as in haar vorige romans. Dit help met die skep van ’n ironiserende afstand sodat die leser meer in beheer voel tydens die lees van hierdie teks as enige ander van Winterbach se romans. Vanuit hierdie afstand spreek die magteloosheid van die hoofkarakter-subjekte ons aan. (...)"
Stander sluit af: “Die aanspraak van lewende wesens is ’n roman wat tot ’n wye leserspubliek sal spreek. Vir diegene wat nog nie ’n boek van Winterbach gelees het nie is dit ’n toetreepunt. Vir haar gereelde lesers is dit ’n onmisbare aanvulling tot haar oeuvre. Ek het die boek soveel geniet dat ek doelbewus die leesproses vertraag het. Ek wou nie hê die lekkerte van die eerste lees moes opraak nie. Dié jongste werk van Winterbach is waarlik ’n Groot Roman.”
In By, die Saterdag-bylae tot Beeld, Die Burger en Volksblad (4 Oktober 2013), vra Thys Human die vraag waarom Die aanspraak van lewende wesens soveel pryse ontvang het. “Het dit te doen met ’n gebrek aan behoorlike mededinging of is dit eerder ’n aanduiding van ’n stygende ontwikkelingslyn in Winterbach se werk? Of hou dit met iets heeltemal anders verband?
“Myns insiens sou dit aanmatigend wees om die veelvuldige bekroning van die roman aan ’n gebrek aan opgewasse mededinging toe te skryf. Dit is ook uiters beledigend teenoor die ander skrywers – die meeste van hulle ook (Hertzog-) pryswenners – wat saam met Winterbach op bogenoemde kortlyste verskyn het. Trouens, Winterbach het haar vir elke prys in die aanspraak van gedugte ‘teenstanders’ bevind.
“Hoewel Die aanspraak van lewende wesens met sy byderwetse verwysings na heavy metal, obsessief-kompulsiewe gedrag en allerlei verslingerings en verslawings waarskynlik ’n hele paar nuwe (en jonger) lesers vir Winterbach gaan aankeer, sluit die roman in vele opsigte nóú aan by haar vorige romans Die boek van toeval en toeverlaat (2006) en Die benederyk (2010). In ’n sekere sin kan Die aanspraak van lewende wesens as ’n sluitstuk vir hierdie drieluik bestempel word.
“Daar is dus nie soseer sprake van ’n stygende ontwikkelingslyn in Winterbach se werk nie as die bevestiging en bestendiging van ’n skrywerskap wat al ’n geruime tyd die merk van besondere gehalte toon.
“Wat veral in dié roman opval, is Winterbach se sonderlinge vermoë om taal uit sy wederstrewige voeë te ruk en byna na willekeur te skik; haar ontvanklike oor vir ongewone segswyses en praatritmes; asook die onthutsende brug wat sy deur middel van humor tussen die absurde en weersinwekkende enersyds en die eg menslike en deerniswekkende andersyds bewerkstellig.
“Naas die gebeurlike reise van die twee hoofkarakters, Karl Hofmeyr en Maria Volschenk, neem Winterbach die leser in dié roman ook op ’n intratekstuele reis deur haar vroeë oeuvre: van die swerwende spiritsdrinkers in Klaaglied vir Koos, die geheimsinnige wyfiespinnekop in Erf en die intrigerende teenwoordigheid van heldersiendes in Karolina Ferreira en Niggie tot die drievoudige besoek aan die begraafplaas en lykshuis in Landskap met vroue en slang.
“Een van die grootste verdienstes van die roman is die subtiele wyse waarop Winterbach die Suid-Afrikaanse werklikheid allegories betrag en dus daarin slaag om reg te laat geskied aan die verbluffende vreemdheid en kompleksiteit daarvan. (...)
“Wat Winterbach wel meer opsigtelik as van die ander skrywers doen, is om bestaande genre-grense uit te daag en te oorskry. Sodoende betrap sy haar lesers telkens onkant en smokkel sy deurgaans met hul kop. Ofskoon dit die indruk mag skep dat Winterbach haar hier met allerlei postmodernistiese truuks vermaak – prettige pastische, snydende sinisme, semiotiese speletjies en ’n eindelose relativering van betekenis en kennis – is dit allermins die geval. Soos in die werk van talle ander tydgenootlike skrywers/denkers blyk dit veral uit Winterbach se laaste romans dat postmodernisme se dae as oorheersende kulturele paradigma getel is. (...)
“Ingrid Winterbach is dalk nie heeltemal ’n rockster nie (hoewel my aanstekerliggie darem nou al lánk brand), maar wie sal in elk geval onmiddellike bevrediging kies as jy jou eerder in die applous van langdurige roem kan verlekker?”
In 2015 verskyn Ingrid Winterbach se volgende roman, Vlakwater, by Human & Rousseau en stap sy in 2016 vir die vierde keer weg met die WA Hofmeyr-prys. Die beoordelaars het die roman beskryf as “’n besinning oor die rol en aard van kuns in roerige tye; ’n moedelose wekroep teen die tirannie van middelmatigheid en geestelike vervlakking, asook ’n soeke na mistieke rigtingwysers in ’n andersyds onherbergsame heelal”.
Vlakwater is in 2016 deur Michiel Heyns in Engels vertaal en onder die titel The shallows uitgegee.
In Vrouekeur (4 Maart 2016) skryf Willie Burger dat Ingrid Winterbach die kuns verstaan om haar lesers binne die eerste paar sinne van ’n nuwe roman na ’n ander wêreld te neem. "Of eintlik in ander wêrelde in, want in Vlakwater, soos in Die aanspraak van lewende wesens en in Die benederyk, is daar meer as een verhaallyn. Met elk van hierdie verhaallyne word die leser in ’n verstommende wêreld ingelok.
"In Vlakwater is die een hoofkarakter ’n kunstenaar (soos dikwels in haar romans). Niek Steyn se verhouding het verbrokkel en hy sukkel om in dié tyd van verlies weer op dreef te kom (wat natuurlik baie dieselfde klink as Aaron in Die benederyk). Hy trek in ’n nuwe woning in Kaapstad in en neem ook ’n huurder in. Dan sien hy op ’n dag onverwags ’n vark in sy tuin! Hy en die vark se eienaar, Marthinus Cloete, word vriende en deur hom kom hy ook by ’n plaas teen die berg uit (waarskynlik dieselfde plaas as die onheilspellende plek in Die aanspraak van lewende wesens waarna Karel moet reis om sy broer te gaan help). Wanneer Niek se huurder, ’n jong fotografiestudent, skielik verdwyn, bring Marthinus hom met ’n vreemde groep mense in aanraking (soos Blackie die albino wat van alle misdaad in die stad kennis dra) wat onwettig langs die plaas op die berg woon. Niek probeer by hulle uitvind wat van sy huurder geword het.
"Niek gee ook by ’n private kunsskool klas, maar is gefrustreerd met die onbelangstellende rykmanskinders daar. Boonop raak een van sy studente by satanistiese rituele betrokke en haar ma lê by Niek aan. Geheimsinnige kopers wil sy huis koop en hy is agterdogtig dat hulle dit vir onheilige doeleindes wil bekom.
"In die ander verhaallyn is ’n vrou met ’n haaslip van Stellenbosch besig om ’n boek oor die Olivier-broers te skryf, twee film-kunstenaars wat internasionale roem verwerf het en wat in die buiteland woon. Sy probeer om ’n onderhoud met hul pa te voer – ’n afgetrede professor, wat haar jare tevore, toe sy nog ’n jong student was, geteister het.
"Die twee verhaallyne kruis nie direk nie en die twee hoofkarakters uit die verhaallyne ontmoet mekaar nooit. Maar al twee se lewens word deur die skrywer Viktor Schoeman geraak. Hy het in die 1990’s ’n roman met die titel Vlakwater geskryf. Die roman het egter nie ’n goeie ontvangs gehad nie en hy is landuit. Wanneer Niek ’n vreemde poskaart ontvang en allerlei ontstemmende dinge gebeur – wat die ontsnapping van geestesversteurdes en ’n motorongeluk insluit – wys Marthinus daarop dat hierdie gebeurtenisse met die gebeure in Vlakwater ooreenstem en hy vermoed dat Viktor Schoeman iets met al die ontstellende gebeurtenisse te doen het. (...)
"Wat Winterbach egter weer met al die vreemde en onverwagte gebeurtenisse, die geskakeerde, humoristiese taalgebruik en die klem op verrassende detail regkry, is om die leser in te trek in die wêrelde soos deur die karakters beleef. Dit word duidelik dat die karakters op verskillende maniere diep deur trauma of deur angs en agterdog getref is en daarom is die wêreld soos hulle dit beleef, ’n vreemde, dreigende en dikwels somber plek. Juis daarom is die verrassende woordkeuses en gebeurtenisse so snaaks. Die leser besef dat die maniere waarop hulle hul wêrelde beleef, hoe hulle alles verstaan, nie ’n volledige beeld van die wêreld kan wees nie. Maar daar is ook geen ander beeld van die wêreld wat as korrektief kan dien nie. Hierdie vreemde, paranoïese wêrelde is die enigste wat bestaan.
"Daar is geen verklarings en oplossings vir die raaisels nie. Baie van die dinge waarmee die karakters hulle besig hou, lyk futiel en onsinnig, maar hulle is onverbiddelik ernstig daaroor. Op hierdie manier ondersoek Winterbach die manier waarop elkeen van ons die wêreld vir onsself tot stand bring – elkeen met sy of haar eie beperkings, psigologiese probleme, persoonlike geskiedenis en toevallige gebeurtenisse waaraan ons uitgelewer is. Ons beste pogings om ons eie bestaan te verstaan, is gebrekkig en onvolledig. Nóg kuns, nóg wetenskap bring begrip of oplossings vir alles, of troos. En van buite gesien, is al die pogings en veral die erns waarmee ons die wêreld benader, eintlik snaaks. Die humor bring ’n deernisvolle blik op ons onvoldoende pogings om in die wêreld in te pas."
Op Netwerk24 skryf Chris van der Merwe (18 Oktober 2015) dat Vlakwater ’n tipe misdaadroman is met ’n "duiwelse moordenaar" wat agter die bloed van die twee hoofkarakters is. "Maar dis nie ’n konvensionele misdaadroman nie. Die karakters en gebeure is gehul in onsekerheid, en die misterie word tot die einde gehandhaaf. (...)
"Die roman kan as ’n dokumentering van ons tyd gelees word wat die donker kant van die menslike natuur ontbloot. Geweld, verkragting en moord is algemeen. Pogings om orde te skep word steeds deur chaos bedreig. Opvallend is die tonele waar die karakters in direkte aanraking met ’n lyk kom. (...)
"Die roman beeld dinge uit wat liefs deur die rasionalistiese, burgerlike samelewing ontken word: die mens se irrasionele, gewelddadige kant, maar ook die strewe na transformasie en heelwording.
"Dit handel oor sowel demoniese bedreigings as verlangens van die siel. Die transendente verlange, die begeerte na iets hoërs as die materialistiese bestaan, word onder meer deur die landskap gesuggereer, die roerende skoonheid van berg en maan. Verder is die stryd tussen orde en chaos, goed en kwaad, van wesenlike belang. (...)
"Vlakwater sal seker nie in die smaak val van lesers wat hou van ’n realistiese misdaadroman met ’n duidelike ontknoping nie, maar vir my is dit ’n diepsinnige werk van ’n uiers boeiende skrywer."
In Tydskrif vir Letterkunde (2016) skryf Thys Human: "Vlakwater is ’n bewys dat die betrokkenheids- en estetiese dimensies van ’n kunswerk nie wedersyds uitsluitend hoef te wees nie, maar dat die een die ander juis kan fasiliteer. Die roman is véél meer as net ’n uitbeelding van die geweldskultuur in Suid-Afrika; dit is eerder ’n veelvlakkige dramatisering van botsende bestaanswêrelde wat die leser uitnooi om saam te dink en te bespiegel.
"Nadat Niek saans saam met Marthinus DVD’s gekyk het, is hy dikwels nog lánk daarna 'onder die indruk van die stemming [daar]van, […] van die gedempte kleur […], van die evokatiewe, duister, onverklaarbare beelde. Dit gryp hom aan die keel en wring sy hart' (232). Dit is bykans ’n woordelikse opsomming van die indruk wat Ingrid se Vlakwater by my as leser gelaat het. Dit is ’n boek waarheen ek keer op keer met genot en groeiende verwondering sal terugkeer."
Van 29 September tot 8 Oktober 2017 vind die derde Week van de Afrikaanse roman: Zuid-Afrikaanse romans in Nederlandse vertaling in Nederland, Vlaandere en België plaas, en Ingrid Winterbach sal saam met Rudie van Rensburg, Willem Anker, Amy Jephta, Andries Bezuidenhout en Suzie Matlhola op hierdie literêre roadshow gaan. Tydens die roadshow gaan die deelnemers in Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Culemborg, Gent, Brussel, Schiermonnikoog, Antwerpen, Leuven en Rotterdam optree.
In ’n onderhoud met Winterbach vir Week van de Afrikaanse roman wou Ena Jansen weet wat die wisselwerking is tussen haar woonplek en haar skryfwerk. Vir Winterbach is dit baie belangrik. "Die geografiese ruimte waarbinne ek skryf, vind gewoonlik neerslag in die werk waarmee ek op ’n bepaalde moment besig is. Toe ons in Durban gewoon het, was die groen weligheid ’n belangrike motief in my romans. In Stellenbosch was dit nog altyd die berge. (Nou, in Jamestown, is dit die berge in die oortreffende trap.) In Louis Trichardt het ek nog nie romans begin skryf nie – as ek het, sou die rooi tennisbane sekerlik gefeature het.
"Veral in my eerste romans het ek met groot noulettendheid die landskap opgeteken (byvoorbeeld Klaaglied en Belemmering). Nie net die landskap nie, maar elke klipper, miernes, sprinkaan, spinnekop en kiewiet het my toe geïnteresseer. Elke wolk wat oor die berg beweeg. Met die tyd saam het my oog meer verslete geraak – nou gly my skrywersblik baie meer oorsigtelik oor die landskap, nou dui ek dit baie bondiger aan. Byna as ’n soort shorthand."
Publikasies:
As Lettie Viljoen
|
Publikasie
|
Klaaglied vir Koos
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
- 0620080272 (sb)
- 0947046119 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Novelle
|
|
Pryse toegeken
|
Kortlys vir Louis Luyt-prys, 1986
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Erf
|
|
Publikasiedatum
|
1986
|
|
ISBN
|
0947946089 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Novelle
|
|
Pryse toegeken
|
Kortlys vir Rapport-prys, 1993
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Belemmering
|
|
Publikasiedatum
|
1990
|
|
ISBN
|
094704633 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Bramley: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Karolina Ferreira
|
|
Publikasiedatum
|
- 1993
- 1996
- 2003 (klassieke uitgawe)
|
|
ISBN
|
- 0798131985 (hb)
- 0798135077 (sb)
- 0798143509 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
- Naaswenner CNA-prys, 1994
- M-Net-prys, 1994
- Ou Mutual Letterkundeprys, 1997
|
|
Vertalings
|
- Engels, vertaal deur Iris Gouws saam met Ingrid Winterbach (Human & Rousseau, 2005)
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Landskap met vroue en slang
|
|
Publikasiedatum
|
1996
|
|
ISBN
|
0798136383 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
As Ingrid Winterbach
|
Publikasie
|
Buller se plan
|
|
Publikasiedatum
|
1999
|
|
ISBN
|
0798139951 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
WA Hofmeyr-prys, 2000
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Niggie
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
0798142863 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
Hertzogprys, 2004
|
|
Vertalings
|
- Nederlands – Riet de Jong-Goossens (Cossee, 2007)
- Engels, To hell with Cronjé – Elsa Silke (Human & Rousseau, 2007)
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Botha, Marisa en Van Vuuren, Helize: Eksperiment en intertekstualiteit in Niggie
- Botha, M en Van Vuuren, H: Die enigmatiese aard van die trieksterfiguur in Ingrid Winterbach se Niggie
- Botha, Marisa en Van Vuuren, Helize: “Taal moet weerstand bied”: ’n verkenning van Niggie
- Botha, Marisa en Helize van Vuuren: Teks op teks op teks: Intertekstualiteit in Ingrid Winterbach se Niggie
- Crewe, Jonathan: English in Africa - Boer melancholia: Ingrid Winterbach's Niggie
- Du Plooy, Heilna: Afstand en belewenis: Liminale ruimtes en oorlewing in Niggie deur Ingrid Winterbach
- Fay, EL: “The scale almost ungraspable by the human mind”
- Human, Thys:
- Jackson, Jeanne-Marie: To hell with Cronjé by Ingrid Winterbach, translated by Elsa Silke
- John, Philip: Meer dydelikhyt oor die punch en die vis: ’n vergelyking van Niggie, Daar’s vis in die punch en Eilande
- Müller, Petra: ’n Boek waarmee ’n mens moet saamleef soos ’n stuk vuur
- Pakendorf, Gunther: Hede word verlede
- Snyman, Salomé: Die ekstreme sport in die vleuels van die taal
- Steinmair, Deborah: Ingrid Winterbach, wie se roman Niggie met die Hertzogprys bekroon is, word deur Ons Paneel onder hande geneem – Helize van Vuuren, Carina Diedericks-Hugo, Clinton V Du Plessis en Manie de Waal
- Tepper, Anderson: Ingrid Winterbach’s To hell with Cronjé
- Whipple, Mary: Ingrid Winterbach – To hell with Cronjé
|
|
Publikasie
|
Die boek van toeval en toeverlaat
|
|
Publikasiedatum
|
2006
|
|
ISBN
|
9780798147288 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
- WA Hofmeyr-prys 2007
- M-Net-prys 2007
- UJ-prys vir skeppende skryfwerk 2007
- Sala-prys vir liteêre vertaling 2010
- CL Engelbrecht-prys vir letterkunde 2012
|
|
Vertalings
|
Engels, The book of happenstance deur outeur en Dirk Winterbach 2010
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Alford, Jeff: The book of happenstance by Ingrid Winterbach
- Dawson, Gwendolyn: Ingrid Winterbach’s novel leaves you aching for the dramatic denouement
- Gaigher, Louis: Winterbach-teks subliem
- Glover, Jacob: Summoning eternity
- Hambidge, Joan: Soos ’n hotnotsgot op ’n jazz-plaat – oftewel, wat maak Ta’ Ingrid daar
- Hambidge, Joan: Woorde wat weeg: Ingrid Winterbach - Die boek van toeval en toeverlaat
- Human, Thys:
- Marais, Loftus: Venter & Winterbach: twee reaksies op die Suid-Afrikaanse situasie
- Miller, Jesse: The book of happenstance – Ingrid Winterbach
- Nel, Adéle: Om ’n deeglike “aanmaning van sterflikheid” te kry: katabasis, relasionaliteit en retrovisie in Die benederyk van Ingrid Winterbach
- Spruyt, Marie: Die boek van toeval en toeverlaat (Ingrid Winterbach): ’n teosofies-kabbalistiese perspektief
- Strydom, Gideon Louwrens: ’n Vergelykende studie van Ingrid Winterbach se Die boek van toeval en toeverlaat (2006) en Etienne van Heerden se Asbesmiddag (2007)
- Van den Heever, AJ: Toevalligheid in Ingrid Winterbach se “Die boek van toeval en toeverlaat” : interpretasies van die roman met die fokus op die tema van kontingensie
- Van den Heever, Alettie: Die toeval in ’n tentwoning: die metanarratief van die toeverlaat
- Van Schalkwyk, PL: “Men in the middest:” Ingrid Winterbach se Die boek van toeval en toeverlaat en Frank Kermode
- Viljoen, Louise: Die boek van toeval en toeverlaat: ’n rykdom van verbeelding, besinning en toespeling
- Whipple, Mary: Ingrid Winterbach – The book of happenstance
- Van Vuuren, Helize: “Alles vloei en niks hou stand”: ’n verkenning van Ingrid Winterbach se Die boek van toeval en toeverlaat
- Verschuur, Lindie: Kommentaar op Louise Viljoen se resensie oor Die boek van toeval en toeverlaat deur Ingrid Winterbach
|
|
Publikasie
|
Die benederyk
|
|
Publikasiedatum
|
2010
|
|
ISBN
|
9780798151474 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
M-Net-prys 2011
|
|
Vertalings
|
Engels vertaal deur Leon de Kock
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Burger, Bibi: The raod of excess deur Ingrid Winterbach
- Ferreira, Jeanette: Dié hellevaart ryklik beskilder
- Gagiano, Kayang: Review: The road of excess
- Hambidge, Joan: “Die benederyk” is ’n hoogtepunt
- Human, Thys: Hellevaart én herrysenis: Winterbach se Die benederyk ’n verbysterende boek
- Langdon, Gareth: A quiet descent
- Pople, L: In die benederyk saam met Winterbach
- Pople, L: Tretchi was tegnies vaardig, maar slimmer as sakeman
- Van der Merwe, Chris: Die benederyk is grootse literatuur met ’n ruim en ryk verwysingsveld
- Viljoen, Louise: Winterbach se watermerk
|
|
Publikasie
|
Die aanspraak van lewende wesens
|
|
Publikasiedatum
|
2012
|
|
ISBN
|
9780798157063 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
- Wenner Groot Afrikaanse Romanwedstryd 2012
- WA Hofmeyr-prys 2013
- M-Net-prys vir beste Afrikaanse roman 2013
- UJ-prys vir skeppende skryfwerk 2013
- Hertzogprys vir prosa 2013
|
|
Vertalings
|
Engels 2015; vertaal deur Michiel Heyns
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Die aanspraak van lewende wesens
- Burger, Bibi: Die soek na “closure” in Die aanspraak van lewende wesens deur Ingrid Winterbach
- Ester, Hans: Die aanspraak van lewende wesens – de nieuwste roman van Ingrid Winterbach
- Gray, Chantelle: It might get loud by Ingrid Winterbach (translated by Michiel Heyns: the uncut review
- Hambidge, Joan: Ingrid Winterbach – Die aanspraak van lewende wesens (2012)
- Human, Thys: Die gul applous van lesende wesens
- Langdon, Gareth: Unfinished business
- Meyer, Naomi: Die aanspraak van lewende wesens: ’n aangename kennis en ’n leegte
- Olivier, Gerrit: Soektog sonder eindbestemming
- Pieterse, Henning: Resensie: Die aanspraak van lewende wesens i
- Stander, Christelle: Ligte blik op chaos van leef
- Van der Merwe, Chris: Die aanspraak van lewende wesens deur Ingrid Winterbach: ’n postmoderne quest-verhaal
- Van Niekerk, Jacomien: Winterbach en die Groot Afrikaanse Roman(wedstryd): resensie-essay oor Die aanspraak van lewende wesens
|
|
Publikasie
|
Vlakwater
|
|
Publikasiedatum
|
2015
|
|
ISBN
|
9780798170475 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
WA Hofmeyr-prys 2016
|
|
Vertalings
|
Engels 2017, vertaal deur Michiel Heyns
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Book review: The shallows by Ingrid Winterbach
- Burger, Willie: Kies ’n boek: Vlakwater
- Human, Thys: Vlakwater
- Karina Magdalena: Book review: The shallows by Ingrid Winterbach
- Lambrechts, Marietjie: Boekbespreking: my reis met Ingrid Winterbach en Vlakwater
- Mila: The shallows: Translation of Ingrid Winterbach's Vlakwater to be released on Wednesday
- Schultz, Margot Pakendorf: Boekhoek: Ingrid Winterbach – Vlakwater
- Van der Merwe, Chris: Ingrid Winterbach gesels oor Vlakwater –Raakpunte met ander romans
- Van der Merwe, Chris: Ingrid Winterbach gesels oor Vlakwater - Is jou werk ’n dokumentasie van jou tyd?
- Van der Merwe, Chris: Spel van donker en lig
- Viljoen, Louise: Die aanspraak op grootsheid
- Viljoen, Louise: Resensie – Ingrid Winterbach: Vlakwater (2015)
- Visagie, Andries: LitNet Akademies-resensie-essay: Vlakwater deur Ingrid Winterbach
- Vlakwater by Ingrid Winterbach
|
’n Keur van artikels oor Ingrid Winterbach op die internet
- Amid, Jonathan: “Die dood is die groot mistieke”: Ingrid winterbach in gesprek met Louise Viljoen
- Artist journals moving through a political landscape
- Barthel, D: Mistiek in Ingrid Winterbach se "Durban-drieluik"
- Bouwer, Anna-Retha: Moraliteit is vir sissies, maar ook onafgerond [“Spyt”]
- Brand, Gerrit: Ingrid Winterbach wen derde keer met “Toeval”
- Brits, Elsabé: Winterbach verklap niks meer as in haar boeke
- De Villiers, Johannes: Swart-wit-vryery laat kykers loop
- De Vries, Willlem:
- Engelbrecht, Theunis: “Ek is heeltyd aan die soek na iets”
- Engelbrecht, Theunis: Lettie Viljoen skryf haar agtermiddae vol
- Gouws, Andries: Ingrid Winterbach as skrywer en as beeldende kunstenaar - enkele beskouings
- Greeff, Rachelle: Lettie Viljoen en haar motteboek
- Green, Phyllis: Ingrid Winterbach vierde keer vereer
- Hambidge, Joan: Ingrid Winterbach en Sau Bellow
- Human, Matthys P: Verlies in die oeuvre van Lettie Viljoen/Ingrid Winterbach
- Ingrid Winterbach
- Ingrid Winterbach
- Jansen, Ena: Ingrid Winterbach – dubbeltalent (onderhoud)
- La Vita, Murray: “Verskriklike vermaak”
- Lemmer, Erika: Ingrid Winterbach, ’n derde kultuur en die Neo-Victoriaanse romantradisie (1984–2006) (slegs opsomming)
- Lemmer, Erika: Neo-Victoriaanse literêre soortgenote: Ingrid Winterbach en AS Byatt
- Lenta, Margaret: Ingrid Winterbach (novelist): interview
- Lettie Viljoen
- LitNet: Die oeuvre van Ingrid Winterbach
- LitNet/ABSA Ketting – Jaco Botha gesels met Ingrid Winterbach
- LitNet/ABSA Ketting – Ingrid Winterbach gesels met Eben Venter
- Loots, Sonja: “Vat so, babies!”
- Meulemans, Herman: Vlakwater door Ingrid Winterbach: boekbespreking
- Minnaar, Melvyn: Uitstalling erken Winterbach se visuele kuns
- Nie diép genoeg nie
- Nieuwoudt, Stephanie: Visueel én verbaal
- Norval, Roline: Haar boegwerk doen sy eerder in ’n roman, sê Lettie Viljoen
- Pople, L: Ingrid Winterbach se “Spyt” trefferstuk
- Prins, Jo: Vierde M-Net-prys bring eerste trane
- Slippers, Bibi: Die werklikheid wil fiksie word
- Steinmair, Deborah:
- Tempelhoff, Elise: Lang dophou van mans dra triomf-vrug
- Van der Merwe, Kirby: “Ek verberg my agter eenvoudige dinge sodat jy my sal vind ...”
- Van Wyk, Albertus: “Ek is nie rêrig ’n romanskrywer”: Ingrid Winterbach en Antjie Krog in gesprek
- Vosloo, Johan: “Niggie” was harde werk, sê wen-skrywer
- Winterbach vereer, terug na die toneel
Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.
Bron:
- Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum
![]()
• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.
The post Ingrid Winterbach (1948–) appeared first on LitNet.
Ingrid Winterbach is een van die Suid-Afrikaanse skrywers wat aan die einde van September by die Week van de Afrikaanse Roman gaan optree. 
Die reis gaan inwaarts
