Karen de Wet (Foto: UJ)

Die UJ-pryse 2017 is onlangs toegeken. Hier is Karen de Wet se commendatio oor Bibi Slippers se Fotostaatmasjien, ontvanger van die 2017 UJ-debuutprys.

’n Beiteltjie, ’n lugdrukboor, en nou, ’n literêre hipster¹

Dames en here

Vanaand is ons eksemplaar en toonbeeld van die literêre wêreld – wat wesenlik ook funksioneer soos wat die opset rondom sport- en popsterre² funksioneer. Aanhangers bly aanhangers: Ons gee ook graag vleiende byvoeglike naamwoorde, in oortreffende trap, aan ons lieflinge en gunstelinge, ons helde en heldinne onder die skrywers. En ons doen dit omdat ons aanklank vind by ’n benadering, ’n houding, ’n klank, by ’n reël wat ons laat dink, tot stilstand laat kom of skok, wat ons laat sidder of versug: Ons wil ook só wees, so maak, so lyk, so klink, só dig. En só maak ons ikone. As ek vanaand by hierdie geleentheid waar die vyftiende UJ-debuutprys³ oorhandig word, die aanbeveling wil maak dat Bibi Slippers se Fotostaatmasjien ’n waardige ontvanger is, dan hierom:

1. Oor Bibi – die ikonisiteit van Bibi

Binne die sisteem waarin sy funksioneer, is dit maklik om Bibi Slippers as ikonies te eien. Ikonies in die sin van met die aard en eienskappe van ’n ikoon, iemand wat beskou word as gereken en ’n verteenwoordigende simbool, iemand wat verering werd is.⁴ Eweneens om te sien dat Fotostaatmasjien ikoniese status aan die bereik is. Die bekendstelling van die boek in Johannesburg was op 18 November 2016. Ten tyde van die prysoorhandiging (19 Mei 2017) is dit maar ses maande later, en van die “baie stewige oplaag” vir ’n Afrikaanse digbundel⁵, is minder as honderd eksemplare⁶ oor. In meer as drie dekades van uiteenlopende boekbekendstellings, het ek nog nooit soveel hip jong mense (in hulle twintigs, dertigs, veertigs – professioneel, studente, Afrikaans) en soveel jong kinders (party in swaardvegterpakke, party met prinseskrone op) só aandagtig na só ’n lang voorlesing uit ’n digbundel sien luister nie. En daarna tou sien staan om die boek te koop, om die handtekening te kry (met die eienaar se naam wat noukeurig in blokletters ingevul word, soos per instruksie⁷) én om daarna ook nog die kunsuitstalling in reaksie op van die gedigte, te besoek.

Bibi Slippers self funksioneer soos ’n ingeligte, goed geoliede media-masjien.

• Sy skep ’n energieke media-beeld van digter, leser en kunstenaar.
• Sy het haar eie TV-program – oor boeke. En die gaste staan tou om pantoffels aan te trek en In die bed met Bibi te spring om oor boeke te gesels.
• In die bed met Bibi is ook ’n webwerf (indiebedmetbibi.com) met haar eie boekklub. Mens kan saam met die klub lees:

http://indiebedmetbibi.com/

mens kan oor die klubboeke blog: “Deel jou mening ... Lewer kommentaar.”

http://indiebedmetbibi.com/boekklub/

Terwyl die argief ’n “bibiLIOTEEK / BIBI*LIOTEEK” word – ’n versameling boeke “waaroor (Bibi) mal was”: “Die boeke in hierdie versameling beveel ek met oorgawe aan.” ’n Eie klein kanon. Openbaar gedeel en bemark. Bedoel om impak te maak en terugvoer te kry.

• Sy neem deel aan literêre aande, soos Loftus Marais se inisiatief waar al die genooide digters oor Lucian Freud se windhond moes skryf:

• Om haar debuutbundel bekend te stel, nooi sy kunstenaars uit (30 name) wat gedigte uit Fotostaatmasjien kies en in hul kunswerke daarop reageer. Die eerste debuutbundelbekendstelling-met-kunsuitstalling-as-interteks – wel, beslis in Afrikaans.

Eers het die Afrikaanse poësie ’n “beiteltjie” (Louw, 1954)⁸ gehad, later ’n “lugdrukboor” (Marais, 2008)⁹ en nou Bibi, die literêre hipster¹⁰. Die een wat weet¹¹. Wat weet hoe. Wat die toon aangee, die mode stuur¹². Sy lees soos ’n masjien, sy kyk soos ’n kunstenaar, sy dink soos ’n dromer, sy droom soos ’n digter. Sy gaan swem in die see by Bakoven om haar UJ-debuutprys te vier. Sy lyk soos ’n sagte (hans)lammetjie, maar sy is onwrikbaar rammetjie-uitnek en ’n onuitoorlêbare gladdebek ... so as jy vanaand by haar gaan eet, trek handskoene aan vir die omhels van die kaktus (pp 90-91) want voor jy jou oë uitvee, vreet sy jou sekerlik voor, of vir, brekfis op.

Tot sover Bibi.

2 Oor Bibi se bundel: Fotostaatmasjien

’n Géél digbundel? Dit moet ’n eerste wees? Maar nee. Daar is Peter Blum se Enklaves van die lig (1958), en ’n weergawe van Breytenbach se Die ysterkoei moet sweet (1964) was geel. (Die ysterkoei wat dalk ’n tikmasjien is. Nog nie ’n fotostaatmasjien nie.) Daar is André Letoit se Die geel kafee (1985), PJ Bosman se Die ryp geel kring (1992) Antjie Krog se drietalige kinderverseboek Voëls van anderste vere (1992), die postume Sonklong oor Afrika van Opperman (Kannemeyer, 2000) en Petra Müller se Om die gedagte van geel (2012) – almal digbundels, die meeste pryswenners, die meeste omstrede. Breytenbach se Lady One (2000) het die vuurhoutjieboksie-geel en sy latere Die beginsel van stof (2011) ’n dieper ougoud. Suidpunt Jazz (Letoit, 1989) was geel en Sirkusboere (Sonja Loots, 2011) ook, soos die bundels essays Hart-lam (Breytenbach, 1991) en Melk die heilige koeie (Deon Maas, 2016).

En kyk mens na Nuwe stemme 4 (Marais & De Goede, 2010) waarin Slippers se gedigte vir die eerste maal formeel gepubliseer bekend gestel word, het dit ’n groot geel kol en (veelseggend) iets soos verfspatsels en inkkolle op.

’n Voëlvlug-blik op Afrikaanse digbundels met geel omslae, kan só beskou egter hoogstens net maar nog een van die moontlike invalshoeke tot Fotostaatmasjien wees, soos ook ’n ondersoek na interpretasiemoontlikhede by geel. Ek verwys na die omslag van Fotostaatmasjien (en ander omslae) omdat dit my waarneming onderlê oor die procédé wat Bibi Slippers die digter volg, naamlik dat sy optelgedigte¹³ maak. Dat sy uit die letterkunde, uit die lewe, uit leef en belewing, uit wat sy sien en lees, iets optel en daarvan iets anders maak. In die taal van die bundel: ’n fotostaat, ’n afskrif, ’n geskrif, ’n gedig. Soos ’n kunstenaar kuns uit found objects maak. Die found objects in Fotostaatmasjien is reëls uit gedigte, is gedigte, is digters, is foto’s, is indrukke, is leesreaksies én dit is ’n oopskryf van ’n eie siening van poësie en van die lewe. Só word dit deel van die digter se ars poetica: ’n benaderingswyse. Só word Fotostaatmasjien die boek, ’n dokument van ’n bepaalde benadering, van ’n bepaalde lewe en lewenswyse en blik op die lewe en die poësie – op daardie stadium. Dié van die digter Bibi Slippers tydens haar debuut.

3 Oor die outobiografiese en ars poetica

Só ’n benadering tot poësie (skryf, poësie lees) betrek onvermydelik ’n outobiografiese werklikheid – wat flink aangekondig word deur die eerste afdeling, “Die reïnkarnasie van Chester Carlson” met die twee gedigte “Eerste lewe: Biografie” en “Tweede lewe: Outobiografie”. Soos tevore in die Afrikaanse letterkunde gebruik Slippers ’n historiese figuur (Chester Carlson, uitvinder van “xerografie. droogskryf” (p 13), wie se biografiese gegewens verweef word met dié van die outobiografiese digterspreker.

Slippers skram nie weg van die outobiografiese nie. Sy maak poësie daaruit. Sy leef die poësie. Die weinig inligting oor haar persoonlike lewe waarmee sy die media en haar aanhangers in onderhoude voer, is reeds in die gedigte –

• Haar hanslam (“my mak ram”, p 17), Wolraad, maak ’n buiging in "Tweede lewe: Biografie" wat ook terugroep na "Eerste lewe: Outobiografie" waarin jong Chester leer praat deur na te aap (p 12):

Skapie mê, Skapie mê, wat is dit wat jy wil hê? Skapie mê, Skapie mê. Sê vir my wat jy wil hê. (Foto: via Instagram)

• Haar kleuterskoolrapport is afgedruk op die flap van Fotostaatmasjien se omslag.

• Haar voorliefde vir fietsry en gedigte¹⁴ kry gestalte in die verbysterende gedig vol fiets en vlerk en (verlore/gewaande) liefde, “Die resiesfiets en die reier” (pp 55-9). 

(http://www.litnet.co.za/amaro/)

• Een van die beelde van haarself wat sy in die media sirkuleer is die verskillende foto’s van haar met ’n polkakolrok aan (insluitend een op die flap van Fotostaatmasjien en een met ’n Royal Bakpoeierblik / Droste-effek) –

iets wat onvermydelik meespeel in die gedig “Ondersoek na die aard van obsessie met spesifieke verwysing na die polkakol-kunswerke van Yayoi Kusama” (p 44).

• En verder is die outobiografiese Slippers,¹⁵ wat immers ook digter is, se siening van die letterkunde duidelik sigbaar in die ars poetikale uitsprake in Fotostaatmasjien. Die Jonker-teëspraak: “my pop val stukkend” (p 83) waarin ook NP van Wyk Louw se ‘Alleenspraak’ opgestuur word, lees soos ’n manifes:
  

  poësie probeer te permanent wees
  wil monumentaal omgaan met pyn
  pop spin spookasem van als wat
  seermaak of plooie veroorsaak
  hou dit lig en pienk en eetbaar, poëte
  vergeet die gewete en hogere kuns
  gaan koop vir jou hoëhakskoene
  en ’n hotpant laat staan jou righteous
  rant en word ordentlik meegevoer
  deur die dinge wat nét flikker om die grense
  van enige goedbeligte disko-dansvloer

   

4 Oor die visuele en tipografiese

Dat Slippers in Fotostaatmasjien tegnieke gebruik en gedigte maak waarna verwys kan word met behulp van die tipiese termevisuele poësie, konkrete poësie en kykpoësie, is ook besonder opvallend.

Uiteenlopende en interessante voorbeelde hiervan is:

• die reeks Instagram-gedigte (onder een titel: ‘15 Instagram gedigte’),

• die indruk van fridge magnet poetry¹⁶ wat geskep word in die gedig “sewe klein fantasieë oor Breyten Breytenbach met fotostaatmasjien en skêr” (pp 32-34) 

en hoe dit op die titelblad en die afdelings van Breytenbach (1964) se debuutdigbundel Die ysterkoei moet sweet, lyk:

• die tipografiese kolle ipv O’s in die polkakol-gedig (p 44)

• die “tjiiiiiiiiiiiirrrrrr” (p55) van die resiesfiets
  

  (“Aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa
  ek voel sy swaard soos ’n graat in my gorrel”)

eindig “Die Tweegeveg” (Breytenbach, 1964:10) en “hiiiiieeeeeeee” (Breytenbach, 1964:54) is die titel vir die gedig langs die treinspoor.

• En dan is daar die klein krabbeltjies, skribbels, krappies wat dwarsdeur die boek uit die bloute langs reëls in die gedigte verskyn totdat Slippers ook daarvan ’n tipografiese eksperiment en gedig maak:

(pp 102–3). Volgens die inhoudsopgawe is dit die afdeling “Kantaantekeninge” en die gedig “Weerstand”.

*

Dames en here, tot hier is dit nou al ’n mondvol vir ’n commendatio: Die ikoniese digter, outobiografiese aspekte, ars poetica, tipografiese eksperimente, kantaantekeninge en oorskrywery wat alles (onder andere) in der daad die nuwe teks, per implikasie die nuwe fotostaat, word.

En steeds bied dit nog maar ’n klein skrefie van die blik wat op Fotostaatmasjien gegee kan word. Hier is nog nie ’n woord gesê oor die galery Afrikaanse digters en gedigte aan wie Slippers in Fotostaatmasjien staanplek gee deur haar eie ver-beeld-ings en her-verwoord-ings nie.¹⁷

Hier is nog niks van die res van “Bibi se kanon” in Fotostaatmasjien nie: die internasionale digters en musikante wat voorlopers en eksperimentele entrepreneurs van hulle dag is en was, en waarop Slippers reageer nie: van Charles Bukowski en Allan Ginsberg tot Anne Sexton, Anne Michaels en Anne Carson. Van Regina Spektor tot Taylor Swift, Beyonce en Justin Bieber. Hier is nog niks oor die manier waarop Slippers liefdesgedigte aanpak dat jy hoendervel kry terwyl dit jou tog ook yskoud (van angs en insig, nie van ongeraaktheid nie) laat. Niks van die verbluffende metaforiese toepassings en sosiale kommentaar in die reeks oor die vals tolk (“The great fake”, p.114) by Nelson Mandela se begrafnis nie. (Met die veelseggende titel: “Handgebare: Die tye en swye van Thamsanqu Jantjie,” pp 104-14.)

Een ding staan wel: Bibi Slippers is ’n kunstenaar. Sy is ’n joernalis. Sy is ’n leser. Sy is ’n uitgeslape, uitgelese, ingeligte digter. En sy is akademies onderlê. Die feit dat sy sosiale media en popkultuur betrek en tipografies bewus en uitdagend skryf, dat sy aan die grense van genres torring, dat sy wyd gelees word en populêr in aanvraag is, moet ons nie vir een oomblik laat dink dat hierdie gedigte eenvoudig of oppervlakkig is nie, óf dat haar lesers, wat wyer as die "tradisionele" Afrikaanse poësieleser blyk te kring, nie intelligent, ingelig, byderwets en krities is nie.

Wat Slippers deurentyd en deurdag doen is om die grense te verlê. Sy skryf in die kantlyn, sy skryf oor en sy skryf na en sy skryf af¹⁸ (ook in die betekenis van afreken met, klaarspeel met) en sy beweeg buite die skutblaaie van die boek.

Om mee af te sluit dan: ’n Voorsmakie (of vir dié wat reeds daarmee vertroud is: ’n herkou) uit ’n gedig van Slippers wat reeds identifiserend met haar geassosieer word, ikonies raak – “Ondersoek na die aard van die geskilderde windhond met spesifieke verwysing na die latere werk van Lucian Freud” (p 45):

watter weeksdag is die wind-
hond? mens wil dink ’n woens-
dag, maar, nee: die windhond
is dunner, en ’n dinsdag, dus.

wie se kind is die windhond?
die aanteelt van ’n kluitspier
en ’n kantgordyn, of die klein-
tjie van ’n jakkals en ’n sweep?

...

As dit is wat ’n ondersoek na die aard van kunswerk kan doen aan die aanbod en formuleer van gedigte: A lua continua!

Dames en here, ek beveel hiermee daarom graag aan dat die 2017 UJ-debuutprys toegeken word aan die digter Bibi Slippers vir haar vindingryke, omvangryke digbundel Fotostaatmasjien.

Bibliografie

Breytenbach, B. 1964. Die ysterkoei moet sweet. Kaapstad: Afrikaanse Pers-Boekhandel.

Kannemeyer, JC (red) 2000. DJ Opperman - Sonklong oor Afrika: faksimilee, transkripsie en konstruksie van ’n bundel verse-in-wording.

Krog, A & P van Sietert (illus) (Engelse vert: Michael Cope; Xhosa vert: Sandile Dikeni.) 1992. Voëls van anderste vere: gedigte vir kinders. Kaapstad: Buchu Books.

Leroux, E. 1959. Die mugu Kaapstad: HAUM.

Louw, NP van W 1954. “Die beiteltjie”. In Nuwe verse. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.

Marais, D & De Goede, R (samest) 2010. Nuwe stemme 4. Kaapstad: Tafelberg.

Marais, L 2008. “Die digter as rockstar.” In: Staan in die algemeen nader aan vensters. Kaapstad: Tafelberg.

Müller, P 2012. Om die gedagte van geel. Kaapstad: Tafelberg.

Opperman, DJ 1970. Edms. Bpk. Kaapstad: Human & Rousseau.

Slippers, B 2013. Dit gaan nie oor die fiets nie. [Bydrae vir Die week in woorde.] Litnet – Skryfwerk. Beskikbaar: http://www.litnet.co.za/dit-gaan-nie-oor-die-fiets-nie/ Besigtig: 19 Mei 2017.

Slippers, B 2016. Fotostaatmasjien. Kaapstad: Tafelberg.

Eindnotas

¹ Frederick Botha het die term “literêre hipster” gebruik in sy keurverslag van Fotostaatmasjien vir die 2017 UJ-debuutprys.

² Kyk die gedigte oor Justin Bieber,Taylor Swift, Beyonce ...

³ Die UJ-pryse is vir die eerste keer in 2001 (vir publikasies in die vorige kalenderjaar) toegeken en het eers (2001 tot 2004) bekend gestaan as die RAU-prys. In twee jare (2001, 2005) is egter geen toekenning vir debuutpryse gemaak nie.

⁴ “A person or thing regarded as a representative symbol or as worthy of veneration.”
(South African Concise Oxford Dictionary. https://en.oxforddictionaries.com/definition/icon)

⁵ Privaat korrespondensie per e-pos met NB-uitgewers, 30 Mei 2017.

⁶ Sien ook die kunsfees Innibos se program (beskikbaar sedert April 2017) “Fotostaatmasjien het reeds ’n herdruk beleef, byna ongekend in die Afrikaanse boekbedryf.” (Beskikbaar: http://innibos.co.za/program/produksie/boeke/boeke-oppistoep/boekgesprek-bibi-slippers/, besigtig 19 Mei 2017).

⁷ Kyk ongenommerde bladsy in Fotostaatmasjien se voorwerk, teenoor die gedrukte publikasie-inligting:
“Vir _______________ ___________
(Gebruik asseblief slegs blokletters)”

⁸ “Ek kry ’n klein klein beiteltjie,
ek tik hom en hy klink;
toe slyp ek en ek slyp hom
totdat hy klink en blink.” Eerste strofe van “Die beiteltjie” (Louw, 1954).

⁹ “ék is nie ʼn beiteltjie nie
ek is ʼn fokken lugdrukboor” uit “Die digter as rockstar” (Marais, 2008).

¹⁰ “a person who is unusually aware of and interested in new and unconventional patterns (as in jazz or fashion)” (https://www.merriam-webster.com/dictionary/hipster).

¹¹ Dit is Etienne Leroux (1959) se woorde in Die mugu:

“‘Wat is ’n hipster?’ vra die staatsaanklaer.
‘’n Hipster is iemand wat weet,’ sê die eendstert.”

¹² Toonaangewer as “trendsetter: someone who starts a new fashion, style, etc, or helps to make it popular” (Merriam Webster Learners’ dictionary: http://www.learnersdictionary.com/definition/trendsetter).

¹³ Opperman (1970) se woord vir sy “Visvangplekke op die Plaat” en "Ruimtesentrum, Houston" in: Edms. Bpk ... Maar later in meer uitgebreide sin gebruik.

¹⁴ Nota bene: “Dit gaan nie oor die fiets nie.”(Slippers, 2013).

¹⁵ Soos gekonstrueer deur byvoorbeeld die program In die bed met Bibi, die “Bibi-lioteek,” en bekend vir die foto van die pienk stilettos.

¹⁶ “Yskasgedigte,” sê Versindaba, maar dit laat die visuele indruk van die onewe gerangskikte woorde wat op klein yskasmagneetjies gedruk is, dalk effe skade ly.

¹⁷ Die opvallendste: “Vyftien fotostate” (vir Adam Small, p 41), “Voëlvang in die skemering” (p 53), “ses brokkies Stockenström”(p 74), “Jonker as voorbok van Afrikaanse pop” (p 84), “antwoord hy alom” (p 89), Antjie Krog, Breyten Breytenbach, Marlene van Niekerk.

¹⁸ So verreikend aangebied met “Skiewie in die skriptorium”.

The post UJ-pryse 2017: Commendatio oor Bibi Slippers se Fotostaatmasjien appeared first on LitNet.

Ietwat meer as ’n week gelede het die Melbourne-polisie aangekondig dat hulle kardinaal George Pell aankla van seksmisdade teen minderjariges.

Geen besonderhede is gegee oor die klaers, of die tydperk met betrekking waartoe hy aangekla word nie.

Pell is natuurlik hoegenaamd nie die enigste priester in die Rooms-Katolieke Kerk wat aangekla word van seksoortredings teen jeugdiges nie. In sommige jurisdiksies moes van die aartsbisdomme bankrotskap verklaar omdat hulle eenvoudig net nie meer die geld gehad het om siviele eise uit te betaal nie. As derde in bevel van die Vatikaan en hul de facto-tesourier, is Pell die mees senior priester tot nog toe wat aangekla is. Die besluit om hom aan te kla, gaan waarskynlik verreikende gevolge inhou vir die voortbestaan van die kerk, en vir die leierskap van pous Francis.

Die huidige pous het hom nog altyd sterk uitgespreek teen die epidemie van pedofielpriesters. Die toets is nou om te sien hoe hy dit hanteer noudat die klagtes die Vatikaan self bereik. Daar is alreeds persverklarings uitgereik, deur die Vatikaan en die kerk in Sydney, om te onderstreep dat hulle nie Pell se regskostes sal dra nie. Daar is egter ook alreeds ’n fonds op die been gebring, skynbaar deur gemeentelede, om die regskostes te dek.

Maar gaan dit regtig om Pell? Is die groter vraag nie hoekom pedofilie so ’n enorme probleem in die Rooms-Katolieke Kerk is nie? Geen ander kerk, en geen ander instelling wat met jongmense werk, het ’n vergelykbare rekord met betrekking tot seksuele misdrywe teen jeugdiges nie. Wat dit vererger, is die wyse waarop die kerk dit konstant, oor jare, probeer toesmeer het.

Dit maak eenvoudig nie sin nie. Hoekom sal die instelling wat hulself as die morele gesag voorhou, stilbly oor die een misdryf wat universele weersin in mense verwek? Selfs misdadigers wat nie blik of bloos om moord te pleeg nie, verafsku pedofiele. Dis met goeie rede dat baie tronke pedofiele apart aanhou. As misdadigers dit verafsku, hoekom sal priesters wat in beheer is en in staat is om dit stop te sit, niks doen nie? Hoekom dit aktief probeer toesmeer? Hoekom pedofielpriesters van gemeente tot gemeente skuif, en die probleem versprei, eerder as om ontslae te raak van die probleem?

Die enigste rede waarom die verskriklike stilswye en sameswering sin kan maak, is as dié in beheer dalk self wandaders is. Dit kan seer sekerlik nie wees omdat hulle die kerk se reputasie probeer red nie. Dit doen tog meer skade wanneer die toesmeerdery aan die lig kom. Dit kan ook nie wees omdat hulle die kerk finansieel probeer beskerm nie. Watter kerk kan in die eerste plek wins voor mense stel? En is dit nie ook goedkoper om pedofielpriesters uit die kerk te skop as om siviele eise te moet betaal nie? Hulle hoef nie eens te vrees dat die hele aaklige sage in die arbeidshof op die lappe sal kom nie. Howe dwarsoor die wêreld, ook in Suid-Afrika, het oor en oor bevestig dat die verhouding van ’n priester met sy kerk nie ’n arbeidsverhouding is nie. Die Vatikaan het sy eie hof en sy eie regstelsel. Hulle het alles tot hulle beskikking om die sake vinnig en diskreet af te handel. Dan kan die voetslepery net as krimineel nalatig beskryf word.

Tensy daar vrese bestaan dat die uitgeworpe priesters ander se name kan noem. Maar dan beteken dit dat die persone wat die proses beheer, vrese het en ander (of hulself?) probeer beskerm.

Dit beantwoord egter steeds nie die sentrale vraag nie. Hoekom is die Rooms-Katolieke Kerk so aantreklik vir pedofiele? En hoekom is dit vanuit die kerk se oogpunt ’n groter skandaal wanneer ’n priester seksuele uitlaatklep vind in ’n gewillige volwasse vrou? Dan word die priester blitsvinnig uit alle kerklike posisies onthef.

’n Gewilde, en myns insiens verkeerde, argument is dat priesters heimlik homoseksueel is, en dus die kerk gebruik om hul seksualiteit weg te steek. Seksualiteit is baie meer vasgesteld as dit. Die tipe persoonlikheid wat kinders seksueel aantreklik vind, is nie aangetrokke tot volwassenes nie. ’n Persoon wat sy seksualiteit met volwassenes kan uitleef, soek nie kinders op nie. Dis hoe eenvoudig dit is. Dis ook nie korrek om te argumenteer dat omdat priesters veronderstel is om selibaat te lewe, kinders hul enigste toeganklike uitlaatklep is nie. Hoekom dan nie gewillige volwasse vroue (of mans) nader nie? Daar is tog oorgenoeg van albei binne en buite die kerk, en oorgenoeg geleenthede om dit uit te leef.

Die enigste logiese antwoord wat oorbly, is dat die instelling van die kerk dit nie net maklik maak vir pedofiele om slagoffers te vind nie, hulle beskerm op die mees siniese wyse moontlik die oortreders ten koste van die slagoffers. Hulle bemoeilik dit doelbewus vir slagoffers om beskerming te kry, en om geregtigheid binne die konteks van die kerk te kry. Die kerk het gefaal in sy taak om moreel rigting te gee.

Kan dit dan enigsins ’n verrassing wees dat meer en meer Katolieke verkies om nie te glo nie, of om hulle geloof eerder buite die kerk uit te leef? Hoekom bly terugkeer na ’n instelling waar die mees weerlose lede van enige gemeenskap doelbewus aan gevaar blootgestel word? Hoekom terugkeer na ’n instelling wat oortreders beskerm en slagoffers uitwerp?

Is dit nie juis waarteen Jesus gewaarsku het toe hy gesê het “Wie die kleinste van hierdie laat struikel, dit sal vir hom beter wees om met ’n meulsteen om die nek in die see gewerp te word” nie?

Dalk is Pell die streep in die sand, waar die sekulêre wêreld nou die kerk se funksie as morele gesag oorneem. Kom ons hoop dis genoeg om ons kinders te beskerm.

The post Seksskandale in die Rooms-Katolieke Kerk appeared first on LitNet.

Die PEN Afrikaans Vertaalfonds is in Junie 2017 opgerig met finansiële ondersteuning van die Trust vir Afrikaanse Onderwys (TAO).

Dié fonds se sentrale doelstelling is om die Afrikaanse letterkunde internasionaal te bevorder deur meer vertalings en publikasies van verdienstelike Afrikaanse werke moontlik te maak.

Die vertaling van Afrikaanse letterkundige werke in ander wêreldtale – veral tale soos Engels, Nederlands, Frans, Duits, Italiaans, Spaans en die Skandinawiese tale – is nie net vir die skrywers self erkenning van die gehalte van hulle werk of ’n geleentheid om ’n groter inkomste te verdien nie; dit is ook goed vir Afrikaans as taal. ’n Letterkunde wat nie in vertaling beskikbaar is nie, kan nie onder wêreldletterkunde gereken word nie.

Internasionale aansien vir ons skrywers bevorder die statuur van die Afrikaanse letterkunde as geheel.

Weens die gebrek aan ’n Afrikaanse vertaalfonds, ’n baie algemene verskynsel in ander lande, was dit voorheen besonder uitdagend om vertaalregte vir Afrikaanse skrywers se werk te verkoop. Die PEN Afrikaans Vertaalfonds wil hierdie leemte vul.

Die aansoekvorm kan hier afgelaai word.

Die besluite oor befondsingsaansoeke sal deur die bestuur van PEN Afrikaans in oorleg met ’n verteenwoordiger van TAO geneem word. Die besluite van hierdie beoordelingspaneel sal finaal wees en geen korrespondensie sal oor afgekeurde aansoeke gevoer word nie.

Befondsingsaansoeke word twee keer per jaar oorweeg. Die twee sperdatums vir aansoeke is 15 Mei en 15 November van elke kalenderjaar.

Navrae sowel as volledige aansoeke kan gestuur word na: penafrikaans@gmail.com

Ter beoordeling van befondsingsaansoeke geld die volgende kriteria ten opsigte van:

1) Die Afrikaanse werk

• Die werk is oorspronklik in Afrikaans geskryf.
• Die werk is in Afrikaans uitgegee, in Suid-Afrika.
• Die werk is deur ’n gevestigde uitgewery gepubliseer, d.w.s ’n geregistreerde maatskappy of BK met ’n eie ISBN-nommer en bemarkingsprofiel.
• Die werk val in een van die volgende genres: romankuns, poësie, kortverhale, narratiewe niefiksie (biografieë, geskiedkundige en aktuele werke) of teksgebaseerde kinder- en jeugboeke.

2) Die vertaling

• Die befondsing word aangevra vir die vertaling van die Afrikaanse werk in ’n ander wêreldtaal.
• Daar is nie meer as twee vertalers vir die projek nie.
• Die vertaling word direk uit Afrikaans gedoen en nie via ’n ander taal nie (indien moontlik).

3) Die buitelandse uitgewery (die aansoeker)

• Die aansoeker is ’n buitelandse uitgewery.
• Die fondse word aangevra spesifiek vir die vertaling van die werk en die volledige bedrag toegestaan sal vir die vertaling aangewend word.
• Die aansoeker is ’n gevestigde en/of gerespekteerde uitgewery.
• Die aansoeker waarborg dat goeie verspreiding en bemarking van die werk in sy tuismark gedoen sal word.
• Die aansoek is vir ’n vertaalde werk wat in gedrukte vorm uitgegee sal word.
• Daar is ’n getekende kontrak tussen die Suid-Afrikaanse uitgewer en die buitelandse uitgewer wat die vertaalde werk wil publiseer, waarvolgens die vertaalregte toegestaan word aan die buitelandse uitgewer OF Die werk is in die openbare domein en ’n kontrak met ’n plaaslike uitgewer is dus nie nodig nie.
• Die suksesvolle aansoek vir befondsing mag ’n voorwaarde van die kontrak tussen die plaaslike uitgewery en die aansoeker wees.
• Die vertaler is geïdentifiseer en het aangedui dat hy/sy die opdrag sal aanvaar.
• Die aansoeker onderneem om die volledige bedrag wat vir die vertaling toegestaan word, aan die vertaler oor te betaal.
• Die vertaalde werk sal binne 24 maande ná goedkeuring van die aansoek deur die buitelandse uitgewer gepubliseer word. (Verskaf redes indien dit langer sal neem.)

Die volgende oorwegings word in ag geneem ter ondersteuning van aansoeke:

• Die skrywer se werk is nog nie in vertaling beskikbaar nie.
• Die werk is genomineer vir plaaslike literêre toekennings en/of het literêre pryse gewen. (Verskaf besonderhede.)
• Die werk het besonder goed gevaar in die plaaslike mark. (Verskaf verkoopsyfers.)
• Die buitelandse uitgewer beoog om die vertaalde werk ook in digitale formaat uit te gee.
• Die buitelandse uitgewer beplan om die vertaalde werk vir literêre pryse in sy tuismark voor te lê. (Verskaf besonderhede.)
• Indien daar te veel aansoeke vir ’n gegewe periode is, sal voorkeur aan die volgende tale gegee word: Engels, Frans, Spaans, Duits, Nederlands en Sweeds.

Aansoeke moet van die volgende dokumente vergesel word:

• ’n Bevredigende bemarkingsplan (wat inligting oor verspreiding van die vertaalde werk insluit).
• Die lisensiëringsooreenkoms tussen die plaaslike uitgewery en die aansoeker m.b.t. die vertaalregte OF Bewys/motivering dat die werk in die openbare domein is en dat ’n kontrak dus nie nodig is nie.
• Die kontrak tussen die aansoeker en die vertaler(s), indien moontlik.
• Die vertaler(s) se CV met inligting oor vorige vertalings.
• ’n Profiel van die uitgewery wat bewys lewer dat dit ’n gevestigde en likwiede sakeonderneming is.
• Die katalogus van die uitgewery (of webwerf-adres wat bevredigende inligting oor die publikasies van die buitelandse uitgewery verskaf en op datum is)
• ’n Voorbeeld van die vertaling (8-10 bladsye) en die ooreenstemmende teks in die Afrikaanse werk.

The post Reglement vir die PEN Afrikaans Vertaalfonds appeared first on LitNet.

Die nuwe PEN Afrikaans Vertaalfonds het een sentrale doelstelling: om die Afrikaanse letterkunde internasionaal te bevorder deur meer vertalings en publikasies van verdienstelike Afrikaanse werke moontlik te maak.

Internasionale aansien vir ons skrywers bevorder die statuur van die Afrikaanse letterkunde as geheel. ’n Letterkunde wat nie in vertaling beskikbaar is nie, kan nie onder wêreldletterkunde gereken word nie.

Ons het reeds gesien hoe vertalings van die werke van Karel Schoeman, André P. Brink, Marlene van Niekerk en Etienne van Heerden oorsese kritici beïndruk het. Een Duitse kritikus het Schoeman selfs as die nuwe Thomas Mann bestempel na aanleiding van die vertaling van sy Afskeid en vertrek.

Ook Breyten Breytenbach en Antjie Krog het via vertaling hul merk in die wêreldpoësie gemaak. En wanneer dit kom by misdaadfiksie, bevind Deon Meyer hom in die grootste internasionale geselskap.

Dit is ons oortuiging dat baie meer van die huidige geslag Afrikaanse skrywers verdien om hul werk in ander tale vertaal te sien.

Weens die gebrek aan ’n Afrikaanse vertaalfonds, ’n baie algemene verskynsel in ander lande, was dit voorheen besonder uitdagend om vertaalregte vir Afrikaanse skrywers se werk te verkoop.

Die PEN Afrikaans Vertaalfonds, wat opgerig is met finansiële ondersteuning van die Trust vir Afrikaanse Onderwys (TAO), wil hierdie leemte vul deur die vertaalkoste van verdienstelike werke gedeeltelik of ten volle te befonds. ’n Buitelandse uitgewer kan nadat daar ’n ooreenkoms met ’n Suid-Afrikaanse uitgewer bereik is, by dié fonds aansoek doen om vertalingsbefondsing vir werke in die volgende genres: romankuns, poësie, kortverhale, narratiewe niefiksie (biografieë, geskiedkundige en aktuele werke) of teksgebaseerde kinder- en jeugboeke.

Belangrike oorwegings wat in ag geneem sal word om die meriete van aansoeke te bepaal, is of die betrokke skrywer se werk reeds in vertaling beskikbaar is; of die betrokke werk genomineer is vir plaaslike literêre toekennings en/of literêre pryse gewen het en of die betrokke werk goed plaaslik verkoop het. Die buitelandse uitgewer se planne ten opsigte van die verspreiding en bemarking van die vertaalde werk sal ook in ag geneem word.

Befondsingsaansoeke sal twee keer per jaar oorweeg word. Die twee sperdatums vir aansoeke is 15 Mei en 15 November van elke kalenderjaar.

Die reglement met meer volledige riglyne en bepalings is hier beskikbaar.

Navrae kan gerig word na: penafrikaans@gmail.com

The post Die PEN Afrikaans Vertaalfonds wil Afrikaanse skrywers help om ’n internasionale deurbraak te maak appeared first on LitNet.

Klik hier om hierdie nuusbrief aanlyn te lees. | Click here to view this newsletter online.

The post LitNet: Jou outeursreg appeared first on LitNet.

Abstract

In this article questions concerning power, the church and the state in post-apartheid South Africa are considered. This consideration takes place against a specific background, that is, an intellectual-historical reconstruction of the modern rise of power as a heuristic concept in the humanities, including theology. After this reconstruction the focus turns to post-apartheid South Africa as what is referred to as an enduring colonial state. In the closing section some thoughts concerning the church as an alternative centre of truth to the South African state are proposed.

The intellectual-historical reconstruction of the rise of power as a heuristic concept in the humanities begins by pointing out a rather salient irony: while more recent, particularly French, exponents of this approach such as Michel Foucault saw themselves as writing from the margins of their society, the influence of their work has been so strong that a power-centric research paradigm has become all but dominant in the humanities. In its most absurd form just about every institution, idea or tradition is under paranoid suspicion for some or other secretive agenda of power.

From here the discussion moves on to a consideration of how this came about, with reference to the work of a number of influential modern thinkers, namely Ockham, Machiavelli, Hobbes, Nietzsche and Foucault. Here I draw on the recent work of a number of influential Christian thinkers associated with the Radical Orthodox movement, especially John Milbank and, to a lesser extent, Catherine Pickstock. In the process I make it clear why I am in agreement with them that modernity should be understood first and foremost as a reworking of a number of Christian motifs following on the collapse of the synthesis between reason and revelation in Western Latin Christianity from the 13th century onwards. I also draw on the recent and influential book by Michael Allen Gillespie, The theological origins of modernity.

Gillespie’s reading is based on the work of leading medieval intellectual historians such as Etienne Gilson – that Ockham opened the door for the rise of power as a heuristic concept by emphasising God’s omnipotence over God’s love.

The discussion of Machiavelli’s The Prince emphasises the fact that Machiavelli broke with the traditional view of the goal of politics as being the common good, and that Machiavelli argued that the goal of politics should be to obtain and maintain centralist political power. Here mention is also made of Machiavelli’s further elevation of the ontological status of power and war with his view that not peace (St Augustine) but war is the natural state of reality.

In the next step of my broad argument I show that Hobbes built on the foundation that Machiavelli laid. I follow Milbank’s reading of Hobbes’s Leviathan, pointing out that while roughly half of the book consists of theology that essentially serves to legitimate Hobbes’s conception of centralist political power, a key aspect to this is Hobbes’s reading of God’s command to Adam and Eve to look after nature to break with the classical Christian understanding (i.e. Aquinas’s) of this as stewardship and a restoration of the pagan (Roman) concept of dominium, that is, political authority understood in an absolutist fashion.

Next, the focus turns to Nietzsche, who further cemented the ontological status of power with his famous concept of the will to power. Arguably the most influential 20th-century French Nietzschean, Michel Foucault, then comes under the spotlight. First, I argue that Foucauldian discourse analysis with its assumption of the close link between language and power essentially builds on Ockham’s rejection of the link between words and their meanings. Second I argue that an unfortunate legacy of Foucault’s more pointed work on power and modern institutions includes in principle a mistrust of all institutions, of all forms of hierarchy and of all traditions, as if they are all naturally hiding some or other malicious power agenda.

This section ends with the conclusion that if the church is asked to be aware of power or to focus on its workings, it should be done with great circumspection, lest the church, under the guise of being in tune with the latest and best social theory, ends up giving further legitimacy to a concept that is ultimately its own bastard offspring.

In section two of the broad argument the attention is turned to the answers that influential contemporary Christian thinkers who work with this analysis of the genealogy of modernity have been offering to its challenges. I begin by pointing out that while modernity is ultimately the offspring of Christianity, modernity at the same time also represents a fundamental break with Christianity and the classical Christian tradition. This is discussed further with reference to only three among many other aspects, that is, the position of the church in society, the status of tradition, and the discussion between theology and philosophy.

As far as the status of the church in society is concerned I argue that since the modern territorial state arose out of the collapse of the old medieval Latin-Christian division between spiritual and temporal powers, as theorised by St Augustine in City of God, the church as remnant of that social order represented the main institution hindering the modern territorial state in its rise. A key philosophical strategy that was deployed to shore up the stability of this state was to redefine religion as a matter of the private sphere and politics as a matter of the public sphere – here Jean Bodin in France and John Locke in England were two of the key thinkers.

As far as the status of tradition in modernity is concerned I argue, following Alasdair MacIntyre, that modernity should be understood as the tradition that is constituted through the rejection of tradition. I also point out a rather tragic unintended consequence of the Protestant revolt against improper practices in the Catholic church, namely the de facto Protestant contribution to Christianity’s forgetting its own tradition, and its liturgical self-impoverishment.

As far as theology and philosophy in modernity are concerned I briefly refer to the fact that the modern distancing between the two traditionally close disciplines have contributed to the modern ills of fideism and rationalism, which are as bad for theology as for philosophy.

In the next sub-section of this part I very briefly endorse two key ideas, those of John Milbank and Catherine Pickstock respectively, namely Milbank’s plea for a renewed (Christian) ontology of peace and Pickstock’s apology for the liturgical city, which I suggest could be called Irenopolis.

In part three the focus then shifts to South African Christianity and the post-apartheid context.

I begin this part with a brief discussion of the nature of the South African state. I point out that while the modern territorial state in Europe could still, to some extent, draw on indigenous sources for its self-legitimation, this was not the case in South Africa, which explains why the gap between the state and communities in South Africa is wider than in Europe. Here I also caution against the illusion that the transition from apartheid to past-apartheid brought an end to this state of affairs.

On the contrary, I contend in the next section of this part, the South African state is of an enduring colonial nature. The following non-comprehensive list of characteristics of this enduring colonial state structure are listed and briefly discussed: successive South African governments from 1910 to the present sought the model of excellence outside the country; a minority governs the majority in the name of the majority; the country’s wealth is extracted and expatriated by an elite owing their position to their role as broker between local and foreign economic interests; the most important power strategy that is pursued to maintain the centralist control of the state is the colonial strategy of divide and rule; from unification in 1910 to becoming a republic in 1961 to becoming a constitutional democracy in 1994 the South African state remains centralist; from 1910 to the present one language is privileged above the other indigenous languages; the separation between where one works and where one lives, beginning with the Glenn Grey Act of 1894; the centralisation and corporatisation of the country’s media and communication networks. I argue that against this background a diabolical dialectic came into existence whereby various anti-colonial forms of resistance against this state were ultimately subsumed by this state, so that if real change is to come, this dialectic must be decisively broken.

Before considering the role that the church may play in such a moment of political rebirth, I first make three cautionary speculative observations about South African Christianity: first, that with the exception of some Anglican, Catholic and Orthodox Christians the majority of South African Christians are not very deeply anchored in their own traditions and its liturgies; second, that charismatic theology, which is essentially a Christianised modernist aberration, sets the tone for most South African Christians; and third, that the South African Christian ecumenical discussion is not going too well.

This part, and the article itself, ends with four remarks on what the church in South Africa has to consider and to offer in the elusive South African struggle of justice for all. First, the church should not flirt with secular theories and ideas under the misconception that this is a sort of with-it response to the challenges of modernity. Second, while unity in the church remains a pressing concern, this unity should, as far as confessions are concerned, be sought on the basis of the Apostolic Creed of Nicea (325 AD). Third, the church has a specific contribution to make to a deepened sense of community in South Africa, of which the co-celebration of the Eucharist should be the centre. Fourth, the prophetic voice of the church against injustice is needed more than ever.

Keywords: church; colonialism; post-apartheid; power; South African Christianity; South African state and economy

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Mag, die staat en die kerk in Suid-Afrika

The post Power, the state and the church in South Africa appeared first on LitNet.

Abstract

The QWERTY keyboard is used worldwide to key in data on computers. People who possess the technique of touch-typing with regard to keyboard skills are able to key in data much faster. It is evident from the literature that keyboard skills using the technique of touch-typing contribute to higher productivity with regard to keying in of data on computers, and for this reason it is essential that computer users acquire this skill.

Mastery of the technique of touch-typing is related to skill mastery, and this technique is regarded as a task-specific skill, which must be mastered through training and practice (Baker and Rogers 2010:243). Skill mastery is defined as the change that occurs in internal processes associated with exercise or experience, and which determines whether a person is able to master or execute a skill (Seidler, Bo, Joaquin and Anguera 2012:445).

From the literature it is evident that in certain respects there is a link between handwriting and keyboard skills (Weintraub, Gilmour-Grill and Weiss 2012). Just as automation of handwriting contributes to a learner’s being able to focus more on the planning and organising of thoughts during the writing process, the fact that a QWERTY keyboard-skilled user does not need to think about where the keys are on the keyboard likewise makes it possible for the computer user, in respect of conceptual typing, to devote more attention to sentence construction and structuring of paragraphs (Saperstein Associates 2012; Trubek 2011). Individuals are considered to be keyboard-skilled/-competent if they are able to master the skill in a minimum amount of time, with little energy expenditure and a high degree of accuracy, consistency, and adaptability (Russon and Wanous 1973:69).

Keyboard skill is regarded as a complex psychomotor skill, and although mastery of keyboard skills using touch-typing should preferably be acquired through structured teaching (Gillmon 1991) and should be practised by purposeful practice (Ericsson, Krampe and Tesch-Römer 1993:368), computer users with a certain level of self-directed learning readiness may also master the ability on their own.

Self-instruction is a way of learning, and involves, among other things, a person’s independent planning, organising, directing, strengthening and evaluating of his or her own learning without a teacher’s encouragement/support (Foreman and Turner 2000). In order to apply self-instruction successfully, it is also essential that the learner should know how to make decisions about all aspects of learning, including formulating objectives, monitoring progress, and choosing and using techniques to evaluate whether learning has taken place (Holec 1980). Regarding self-instruction in acquiring the technique of touch-typing, self-teaching learners may, among other things, choose to use certain software (Andruske 2000), for example Mavis Beacon (HMH Consumer Company 2011), or courses like Massive Open Online Courses (MOOCs) (Gutiérrez-Rojas, Alario-Hoyos, Pérez-Sanagustín, Leony and Delgado-Kloos 2014:43). This way of learning requires the learner to have self-discipline and reflective capability (Tamilarasan and Hema 2016), which relate to the concept of self-directed learning (Tamilarasan and Hema 2016; Touati 2016; Ichimura 2015). Other characteristics of self-directed learners are the ability to take ownership of own learning and the ability to manage and monitor own learning (Chee, Divaharan, Tan and Mun 2011).

The term self-directed learning indicates a process during which the learner takes the initiative, with or without the help of somebody else, to identify own learning needs and formulate learning objectives related to satisfying the identified learning needs. Self-directed learners are able to identify resources (both human and study material-related) to help them during the learning process. Furthermore, they themselves choose and implement the appropriate learning strategies, and they themselves evaluate whether they have achieved the set learning outcomes (Knowles 1975:18). The extent to which learners manage their own learning depends on their attitude, ability, and personal characteristics (Fisher, King and Tague 2001:516). The readiness of a learner to apply self-directedness to learning lies on a continuum, and is present to some extent in all individuals (Fisher et al. 2001:517). In the literature, this readiness is referred to as self-directed learning readiness (Fisher et al. 2001), and it can be determined by using, among other things, the Self-Rating Scale of Self-Directed Learning (SRSSDL) (Williamson 2007).

In order to master keyboard skills using touch-typing (regardless of whether it will be mastered through direct teaching or indirect teaching), the computer user should focus on a specific purpose and commit to deliberate practice. Deliberate practice relates to the deliberate practice theory (Ericsson et al. 1993:400). Key aspects of deliberate practice include focused attention on a particular task, repeated drills over a long period, interpretation of continuous feedback on progress, formulation of specific goals related to the skill that must be practised and mastered, self-perception and self-reflection of performance and progress, as well as reflection on progress after practising has taken place (Baron et al. 2010:51–2). The deliberate practice theory applies to acquisition of a skill, and it is supported by the researcher when it comes to mastery of touch-typing, since successful mastery of this technique requires that the correct posture, location of the letters of the alphabet on the keyboard, and assessment of which letters of the alphabet need to be learnt over a period of time must be deliberately and repeatedly practised. This practice requires timely feedback. The activities of practising (repeated drills) require effort, and they are often not pleasant tasks (Gobet 2012).

The connection between keyboard skills using touch-typing, the deliberate practice theory, self-directed learning, and self-directed learning readiness level may be in computer users’ aptitude and self-perception of their own ability to formulate goals, to identify self-resources that they can use to acquire the skill, to practise with focus, and to monitor their progress in order to ensure that the stated goal has been achieved.

Students of the training institution with which the author is affiliated who intended to teach Computer Applications Technology (CAT) at school had to compile a keyboard skills manual in order to improve their own keyboard skills level to enable them to teach keyboard skills using touch-typing to CAT learners. Several speed tests were typed to determine their keyboard skills level. The students also completed a self-directed learning readiness level questionnaire, with the aim of determining their self-directed learning readiness level. The purpose of the research was, on the one hand, to determine whether compilation of a keyboard skills manual that meets certain criteria can contribute to the acquisition or improvement of keyboard skills and, on the other hand, to determine whether self-directed learning readiness level has an influence on increasing keystrokes. From the results of the research it appeared that the keystrokes of those students with an average self-directed learning readiness level and those students with a high self-directed learning readiness level had increased to a reasonable extent in the post-test. Contrasting with these findings, the keystrokes of those students with a high self-directed learning readiness level and those students who scored fewer than 1 500 keystrokes in the pre-test increased significantly in the post-test.

Keywords: hunt-and-peck; keyboard skills; motor skills; self-directed learning readiness level; self-directed learning; self-learning; self-teaching; touch-typing

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Die invloed van selfgerigteleergereedheid op die aanleer van die blindtiktegniek

The post The influence of self-directed learning reading level on the acquisition of the technique of touch-typing appeared first on LitNet.

The post Selfbeduiweling appeared first on LitNet.

Africa Open presents: The Daniel-Ben Pienaar lectures
Dates: 17, 18, 19 & 20 July 2017
Time: 18h00-20h00
Venue: Gallery University of Stellenbosch (GUS), c/o Dorp and Bird Street

Monday 17 July
Heavy notes and light notes: a technical-expressive model

Abby Whiteside's model of piano technique explores the powerful analogy between the hierarchy of top arm/forearm/hand/fingers and that of musical rhythm. Workshopping some practical applications, this lecture will explore how we can use this analogy to explore where our language for physical motions and poetic intentions intersect.

Respondent: Jane Taylor (UWC) performing arts

Tuesday 18 July
To classicize or not to classicize: notes towards an aesthetics of musical performance

There has never been a greater need to debunk some of the mores of music criticism both in journalism and pedagogy. By playfully considering a simple timeless dialectic through comparative listening, this lecture investigates departure points for a critique of the performer's work on its own terms rather than as a mere conduit for the composer.

Respondent: Gabrielle Goliath (UCT) visual artist working with musical installation

Wednesday 20 July
Canonical games: using the past to make music now

There exists a close relationship between the authority that different ‘interpretative’ models claim and the practices they advocate. What are the implications for these practices when we start to mistrust the given authorities? This lecture will seek possible ways to free and expand the resources of expressive craft to make music now even as we are faced with a daunting historical legacy. With examples from Daniel Ben-Pienaar projects covering 17th century music, canonical German repertoire and Arnold van Wyk.

Respondent: Nic Haralambous (Honours pianist from UCT)

Thursday 21 July
Interview with Nicol Viljoen from the University of the Free State focusing on Pienaar’s 2015 Schubert Sonata recordings

Daniel-Ben Pienaar is garnering growing international recognition for his recordings and concert appearances. Born in South Africa, he was educated at the Royal Academy of Music (London), where he is now the Curzon Lecturer in Performance Studies.

His discography includes much-praised complete traversals of the keyboard music of Orlando Gibbons, Bach’s ‘48’, Mozart’s 18 Piano Sonatas, Beethoven’s 32 Piano Sonatas, and both the ‘Goldberg’ and ‘Diabelli’ Variations. To be released is a Schubert Sonata cycle recorded in 2015. Recent concert work includes performances at the Singapore International Piano Festival, the Eilat Festival (Israel), a complete Bach ‘48’ at King’s Place in London, a Mozart Piano Sonata cycle at the Holywell Room in Oxford, a Chopin and Schubert recital at the Wigmore Hall and re-introducing South African audiences to Arnold Van Wyk’s masterpiece, ‘Night Music’.

• Website: Daniel-Ben Pienaar  

The post Africa Open presents: The Daniel-Ben Pienaar lectures appeared first on LitNet.

Inleiding

In de zomer van 1962 emigreerde mijn broer Gerrit naar Zuid-Afrika. Nog maar net 19 jaar oud stapte hij aan boord van het imposante emigrantenschip SS Zuiderkruis. Hij wilde niet in militaire dienst, maar wél de wijde wereld in. Zijn keuze voor Zuid-Afrika kwam niet uit de lucht vallen. Zo correspondeerde hij met de dochter van een dominee aldaar en was hij lid van de zeer behulpzame Christelijke Emigratie Centrale. Aldus kreeg hij huisvesting en banen mét studie en goede vooruitzichten. Na de Reserve Bank van Zuid-Afrika koos hij voor het vrije ondernemerschap. Hij overleed - te vroeg - in 2009.

Marius van Nieuwkerk (Foto: http://www.mariusvannieuwkerk.com)

Wat wij toen niet wisten was dat bijna 300 jaar eerder (in 1671) ene Cornelis Gerritzoon van Nieu(w)kerk hem naar Zuid-Afrika was voor gegaan. Die emigratie had ook een groot Geloof(Kerk) en Hoop(Werk) en Liefde(Contact)-gehalte, want ook hij heeft contacten met bekenden, is nauw verbonden met de kerk en kan aldaar via de VOC voldoende werk en huisvesting vinden. Sterker nog, 35 jaar na zijn aankomst wordt in juni 1706 bij het Kasteel de Goede Hoop, na het luiden van de klok, zijn naam met die van acht andere vrijburgers-cum-boeren, oftewel vrijboeren, omgeroepen. Dat gebeurt via het voorlezen van een manifest betreffende “De Negen” opstandige vrijboeren. Bovendien wordt het manifest daarna aangeplakt, in zowel Stellenbosch, Drakenstein en Tygerbergen alsmede “andere gewoonlijke plaatsen”:

De Negen worden voor de derde maal gedagvaard en gedaagd om binnen acht dagen in persoon binnen het Kasteel te verschijnen om zich te verantwoorden over hun “muitineuse lasterschriften tegen de Overheid alhier…. .” Onder die Overheid moet dan vooral worden verstaan gouverneur Willem Adriaan van der Stel, tegen wie 63 boeren via een klaagschrift in opstand zijn gekomen. De Negen gedaagden willen niet opgepakt en tot “inkeer” gebracht worden en zijn “gedwongen de wildernis in te gaan.”

*Dit artikel draag ik ter nagedachtenis op aan mijn broer Gerrit van Nieuwkerk (1943-2009) en aan zijn familie. Grote dank gaat uit naar vele contacten in Zuid-Afrika en Nederland. Een eerdere versie verscheen in GENS NOSTRA, 2017, nr.2.

De Opstand¹

Midden 17^de eeuw besluiten de Heren Zeventien van de VOC tot de vestiging van een strategisch gelegen sterke verversingspost op de zuidelijkste punt van Afrika: het schiereiland Kaap de Goede Hoop. Eerder heeft de VOC zich al de eilanden Sint-Helena (1633) en Mauritius (1638) toegeëigend. Zij kiezen Jan van Riebeeck als Commandeur. Hij krijgt daarmee eerherstel, omdat hij enkele jaren eerder “vanwege particuliere handel” was veroordeeld als VOC-koopman in Tonkin.

Op 5 april 1652 komt hij in Zuid-Afrika aan en na anderhalve maand zwoegen door de bemanning is het vierkante Fort de Goede Hoop gereedgekomen. Centrale functie van deze VOC-vestiging is de verschaffing van vers voedsel aan de passerende schepen van en naar Indië. Van Riebeeck acht vrijburgers nodig om daartoe het achterland te bewerken: “VOC-dienaren zullen nooit hard genoeg werken omdat zij hun salaris toch wel krijgen.” In februari 1657 verschijnen de eerste vrijburgers, die achter de Tafelberg land gaan bewerken en vee gaan houden.

De verversingspost is daarmee tevens kolonie geworden. Maar de boeren moeten wel hun producten tegen vaste en lage prijzen aan de VOC verkopen en zij mogen geen veehandel drijven met de inheemsen. De VOC heeft immers een monopolie en daaruit vloeit het monopolie van de VOC-ambtenaren voort. Maar als die daardoor de macht hebben alle handel naar willekeur te reguleren, dan kunnen zij ook die macht misbruiken. Van Riebeeck (1652-1662) is daar terughoudend in, maar dat kan niet van ál zijn opvolgers gezegd worden.

Bekend is echter van boeren dat zij zich niet álles laten gezeggen. Nog geen jaar na hun komst komen zij al in opstand tegen de beperkingen die hen worden opgelegd en zij geven dan ook Van Riebeeck onomwonden te kennen: “Wij willen géén Compagnies’ slaven wezen.” Van Riebeeck ziet wel in dat - om de juiste personen als vrijlieden voor de Kaap te werven - zij niet alleen van hun land moeten kunnen bestaan, maar ook de gelegenheid moeten hebben om welvarend te worden. Nieuwe aanverwante bedrijvigheden worden daarom vaak toegestaan, mede om de “aan de Kaap nypende voedseltekorten te verminderen.”

Simon van der Stel (Wikipedia)

Onder het bewind van gouverneurs Simon van der Stel (1679-1699) en zoon Willem Adriaan (1699-1707) wordt de ontwikkeling van de landbouwproductie en overige bedrijvigheid stevig ter hand genomen. De stad Stellenbosch - Van der Stel se Bosch – is daar één van de levendige illustraties van en wordt niet voor niets het knappe meisje onder de Zuid-Afrikaanse steden genoemd. Een eerste keerzijde van hun bewind is wél dat de opbrengsten van die nieuwe ontwikkelingen nogal eenzijdig worden verdeeld. Want hun interesse in het vergaren van fortuin is namelijk groot, zeer groot. De landgoederen Constantia van Simon en Vergelegen van Willem Adriaan zijn hier ook nu nog levendige illustraties van².        

1: De VOC- vestiging in Zuid-Afrika

Een andere keerzijde is - en waarschijnlijk met de vorige verbonden - dat de relaties met de Vrijboeren verslechteren. Hoewel visiterende VOC- Commissarissen uit de Republiek na verloop van tijd gunstiger tegenover de vrijlieden komen te staan en begrip tonen voor de problemen waar zij mee te kampen hebben, was het duidelijk dat de Kaapse regeerders geen hoge dunk van deze vrijlieden hebben.³ Met name Willem Adriaan is weliswaar een groot liefhebber van de natuur, maar ook behept met enkele minder prettige regenteske trekken. Zijn vaak gebezigde zinspreuken mogen dat voldoende illustreren:

• “Willen zy my leren hoe ik regeren zal?”
• “…dat eene bedurve gemeente licht te regeren is.”
• “Eieren in de pan [=gevangenis] dan komen er gene quade kuikens van.”

Bovendien “was zijn privaat leven zó onzedelijk, dat hij ’t voorlezen der Tien Geboden bij diensten in zijn tegenwoordigheid verbood.”

De vrijboeren hebben geen enkele politieke macht, Kaapse VOC-dienaren bezetten de belangrijkste posten. Bovendien komen de vele landerijen en vee-posten van de Compagnie in handen van de grotere ambtenaren, zogenaamd door aankoop. Zij worden aldus geduchte concurrenten van de vrijboeren. Illustratief is dat de “ambtenarenkliek” van zeven of acht personen - met inbegrip van Willem Adriaan, zijn vader Simon en zijn broer Frans - evenveel grond bezit als de helft van alle vrijboeren aan de Kaap tezamen! Bovendien worden de monopolie-touwtjes steeds strakker aangetrokken. Zo wordt in 1702 hun vergunning ingetrokken om met de Khoikhoi (Hottentotten) veehandel te drijven en dat betekent tot grote woede van de boeren het einde van hun winstgevende ruilhandel. Het klagen van de boeren blijft echter zonder gevolg en blijkt dus zaaien op een kale rots. De vlam slaat in de pan door twee nieuwe gebeurtenissen in 1705. Allereerst kopen begin dat jaar vier vleespachters de rechten voor leveringen aan het garnizoen, leveringen waarin de kliek van ambtenaren voortaan in gaan voorzien. Voorts stelt Willem Adriaan daarna de lucratieve wijnhandel veilig door aan één persoon (Johannes Phijffer) het recht te verlenen wijn te mogen verkopen. Die laatste was nota bene een veroordeeld smokkelaar en een handlanger van de gouverneur. Dat zijn de druppels die niet alleen de emmers van de vleesboeren maar ook die van de wijnboeren doen overlopen en die de boeren in elkaars armen drijven.

De vrijboeren trekken ten strijde met onder hen Henning Husing, die overigens was opgeklommen van soldaat tot de rijkste man van Kaapstad dankzij het vleesmonopolie en dus in nauwe samenwerking met de gouverneur. Datzelfde geldt voor Jacob van der Heijden, ook rijk geworden in het systeem van vóór 1702. Hun optreden was niet geheel “onbevlekt“ van eigenbelang.⁴ , maar voor de meeste vrijboeren op het platteland - zoals De Negen – spruit het verzet voort uit uiterste nood. In het voorjaar van 1705 besluit een geheim broederschap van vrijboeren buiten de lokale overheid om de grieven door middel van een klachtschrift aan de VOC Heren Zeventien bekend te gaan maken, eerst in Batavia en daarna in Amsterdam. Adam Tas is een andere opstandeling en “de bekwaamste ter penne”. Hij wordt aangesteld als secretaris van de broederschap. In die tijd start hij ook met zijn – beroemd geworden dagboek – dat een rijke beschrijving van het Kaapse gebeuren bevat. Hij is overigens in 1697 uit Amsterdam aangekomen en heeft als vrijburger zijn intrek genomen bij Henning Husing, zijn oom van moederszijde, voor wie hij tevens privésecretaris geweest zou zijn. Hij is “boer” geworden door zijn huwelijk in 1703 met “een rijke boerinne”, weduwe Elisabeth van Brakel (zie later).⁵

Maar liefst 63 boeren ondertekenen het geheime klaagschrift. Maar het blijft niet geheim voor de gouverneur. Zijn broer Adriaen is in Indië werkzaam als lid van de Raad van Nederlands-Indië. Hij seint na aankomst van het stuk in Batavia per ommegaande Willem Adriaan in. Deze laat daarop eind februari 1706 een aantal vrijboeren - waaronder Tas en Van der Heijden- oppakken en gevangenzetten, soms zonder daglicht en bezoek. Ondertussen blijft hij thuis zijn overige tegenstanders – met name De Negen – “te vuur en te zwaard” vervolgen en bestrijden, soms tot de dood erop volgt (zie later). Drie van de Negen zijn volgens Kolbe overleden in die tijd. Bovendien heeft hij onmiddellijk “met wortel en stok” (belonen en straffen) 240 handtekeningen verzameld ten behoeve van een contra-petitie. Volgens Willem Adriaan een absoluut bewijs van “zijn rechtvaardige gedrag”, dat de Heren Zeventien zeker zou overtuigen. Een en ander dient bovendien in Amsterdam toegelicht te worden door een groepje van vier “door hem gedachte niet-vijandige” ondertekenaars - de “belhamels” - waaronder Husing. Aldus geschiedt, maar hij overspeelt daarmee zijn hand.

De retourvloot vertrekt naar Amsterdam op 31 maart 1706 met dit groepje, met de contra-petitie en uiteraard ook met de petitie van de vrijboeren. Zij zijn nog niet weg of de twijfel slaat toch toe bij Willem Adriaan. Vergeefs probeert hij de retourvloot te achterhalen, maar een sterke zuidoostenwind heeft deze al te ver vooruit geblazen en dat is een ongunstig voorteken. Na vier reismaanden komt de vloot op Texel aan. Een commissie buigt zich over de stukken en hoort ook Husing c.s.. De uitkomst is dat eind oktober 1706 de Heren Zeventien hun ambtenaren op de Kaap verbieden zich nog ooit met handel of landbouw bezig te houden. Bovendien roepen zij Van der Stel en een aantal andere “dienaren” uit de kliek terug en vervangen hen. De vrijboeren worden in hun optreden gehandhaafd en de straf van de bij verstek veroordeelde “Negen” wordt niet uitgevoerd (200 rijksdaalders boete, voor vijf jaar verbannen naar Mauritus en onbevoegd verklaard om enig openbaar ambt te bekleden). De uitspraak bereikt eind februari 1707 de Kaap en wordt door een diep geraakte Van der Stel vertraagd bekend gemaakt. Na vervanging en het nodige dralen keert hij in april 1708 terug naar zijn thuisbasis in Lisse.

“De Negen” vrijboeren

Ter ere van het 300-jarig bestaan van de Hervormde gemeente Stellenbosch wordt in november 1986 teruggegaan naar het begin: “Daar was ’n klein groepie mense met huisgesinne wat al vroeg om onderwys vir hul kinders gevra het. Uit hierdie mense, 52 in getal, is die eerste gemeente gevorm”⁶. De gemeente krijgt een enorme impuls door de toetreding van een groep Franse Hugenoten, na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685 door Lodewijk XIV. Tekenend is dat 10 jaar later alleen al in de kerkbesturen van Stellenbosch en de Kaap de helft van de Negen Vrijboeren is terug te vinden. Kennelijk behoren de Negen tot dat groepje van stabiele mensen en komen zij door Geloof, Nood en Hoop gedreven regelmatig bij elkaar. Peter Kolbe wijst in dit verband op de bijzonderheid “dat van de negen kolonisten die om hun aandeel in ’t komplot verbannen werden er drie Afrikaners waren [de eersten], drie Fransen [de gevluchte Hugenoten] en drie Hollanders [de recent aangekomenen].” Daarbij wijst hij bovendien nog op “de verdere eigenaardigheid, dat er één Afrikaner, één Fransman en één Hollander gestorven zijn gedurende de vervolging.”

Wie zijn nu precies de Negen op de lijst van justitie? Daarover geeft “Die Groot Afrikaanse Familienaamboek” van Cor Pama uit 1983, dat bijna 3000 Afrikaanse families bespreekt, de volgende nadere informatie over het jaar van aankomst, de naam volgens justitie en de afkomst:

Vermeldenswaard is dat bij allen hun handtekening staat en dat de spelling van die naam soms afwijkt van de namenlijst van justitie. De Kaapse bevolking van Europese afkomst bestaat in 1691 voor tweederde uit “Nederlanders”, éénzesde uit Fransen, éénzevende uit Duitsers en de rest uit Zweden, Denen en Belgen.⁷

In de uitgave “Geslagregisters van die ou Kaapse families” geven De Villiers c.s. een zéér uitvoerig genealogisch overzicht van alle Kaapse families van toen. Daaruit blijkt duidelijk dat die families zich steeds méér zijn gaan vervlechten. Opvallend bij alle families van de “Negen” is de sterke verbondenheid met het geloof en de agrarische betrokkenheid. Gelet op het VOC-selectiebeleid van destijds verbaast dat uiteraard niet. Opvallend is voorts dat een aantal van de vier “Nederlandse” families elkaar al kende vóór de emigratie naar de Kaap - vaak weer via de kerk en werk (zie hierna). Voor een nadere genealogische blik richten wij ons daarom op deze vier families, zonder de betekenis van de anderen te onderschatten. Met name bij de familie van Nie(u)(w)kerk zullen wat meer specifieke familieachtergronden belicht worden, aangezien tot nog toe het verband tussen de familie in Nederland en die in Zuid-Afrika niet duidelijk was.

Wat dit betreft over de Fransen nog het volgende. Na de herroeping van het Edict van Nantes door Lodewijk XIV in 1685 zijn de Hugenoten persoonlijk vogelvrij en staan zij voor de keuze óf terugkeren naar de Moederkerk óf vasthouden aan hun protestantse geloofsovertuiging en emigreren. Dat laatste doen maar liefst 300.000 van hen tot 1710, waarvan er 70.000 kiezen voor de Republiek. Via VOC-beleid reizen er in 1688 alleen al 156 door naar de Kaap, voornamelijk gezinnen. Tien jaar later bedraagt dat aantal ruim 200 en uiteindelijk 270. Thans zijn er nog 40 Hugenoten-namen “in leven” in Zuid-Afrika.

Van Cornelis van Nijkercken naar Cornelis van Nie(u)kerk

De familie

Wij volgen eerst het spoor terug via de mondelinge overlevering binnen mijn Westlandse - agrarische en protestante - familie. Deze tak brengt ons begin 17^de eeuw bij de familie van onder andere Willem Folkertsz. en Cornelis Folkertsz. van Nijkercken te Neerlangbroek in de provincie Utrecht, vlak onder Doorn en Leersum. Illustratief hierbij is dat, toen mijn opa Gerrit begin van de oorlog moest evacueren, hij verhuisde naar “de boer [de Geer] in Leersum”, waar hij in 1950 overleed.⁸ Later in de oorlog dook mijn vader daar onder. Die omgeving was binnen de familie dus bekend en vertrouwd. Een tweede kenmerk uit die overlevering betreft de familienaam in relatie tot het geloof: de Van Niekerk-tak zou vooral rooms-katholiek zijn (gebleven) en aanvankelijk met name in en rondom de stad Utrecht verkeerd hebben. Later werd dat vooral het westen van de provincie Utrecht en de provincie Zuid-Holland.⁹ De van Nieuwkerk-tak zou daarentegen voornamelijk protestant zijn (geworden).

2: De Kerk van Neerlangbroek (1732)

De genoemde Cornelis Folkertsz. van Nijkercken is in 1640 armmeester en in 1642-1643 diaken van de Hervormde (= Gereformeerde) Gemeente Neerlangbroek. Diaken is hij samen met ouderling Conradus (Coenraad) Borre van Amerongen, heer van Sandenburg en van Utrechtse adel. Cornelis is later ook nog vele malen ouderling en tevens schepen. Hij is van beroep zowel timmerman als pachter van landerijen onder Neerlangbroek, waarop hij onder andere boekweit verbouwt. Willem Folkertsz is óók ouderling (1668,1673) en schepen (1677) en pachter van een aantal landerijen. Zij behoren tot een familie van Nijkercken [vNK], die zeker vanaf begin 1640 ruim 100 jaar functies bekleedt in het kerk- en het openbare bestuur van Neerlangbroek [NLB] en omgeving¹⁰:

1 Aelbert Volkensz. vNK         Timmerman en schepen te Doorn, koper van “coorn op ’t veld”

2 Cornelis Folkertsz. vNK       Timmerman NLB, pachter, armmeester, schepen, diaken, ouderling

3 Gerrit Volkertsz. vNK          Timmerman NLB, pachter, kerkmeester

4 Willem Folkertsz. vNK         Pachter diverse landerijen, schepen, ouderling

5 Aert Volkertsz. vNK             Timmerman NLB, pachter, ouderling

6 Maeijchie Volkerts vNK      NLB, begraven 1688

7 Gerrichje Volkerts vNK       NLB, 3^de huwelijk met Jan Gerritz. van Velpen [Vulpen], diaken

8 Rijckje Volkens vNK             Doorn, weduwe in 1692 van Jan Janz. van Velpen [Vulpen]

Enkele verbanden zijn: Aelbert wordt rond 1682 via zijn kinderen op latere leeftijd financieel gesteund door diaken Marten van Staden te Doorn, die in 1686 naar Zuid-Afrika emigreert (zie later). Cornelis zorgt via zoon Gerrit Cornelisz. en kleinzoon Cornelis Gerritz. voor de link naar Zuid-Afrika.¹¹ Willem is de link naar het Westland.

Vader van dit gezin is Volcken Rijcksz. , nog zonder de “familienaam” Van Nijkercken. Ook hij is timmerman en pachter te Neerlangbroek. Zijn vader is Rijck Volckensz. en zijn grootvader Volcken Rijcksz. die “oudt omtrent seventich jaeren” attesteert in 1573, op verzoek van de Heer van Moersbergen. Hij zou dus omtrent 1503 geboren zijn en als “aartsvader” circa 16 generaties hebben nagelaten.

De achternaam

De achternaam verwijst naar een plaats die haar naam te danken heeft aan een “Nieuwe Kerk”.  Alleen al in Nederland zou dat ruim tien plaatsen kunnen betreffen.¹² Wij beschouwen de plaats Nijkerk als hoogste kandidaat, vanwege zowel de naamgeving, als de geschiedenis en de geografie. Nijkerk ligt op 28 kilometer afstand ten noorden van Neerlangbroek en 25 van Doorn – makkelijk op loopafstand van een dag dus. De naam Nijkerk betekent Nieuwe Kerk en men gaat ervan uit dat de kerk aldaar gesticht is als dochterkerk van die van Putten, in elk geval vóór 1313. Als grensplaats van het Hertogdom Gelre en het Sticht [Utrecht] is Nijkerk regelmatig strijdtoneel van oorlogen met dito verwoestingen. Ook zijn andere regelmatige rampen de stad niet bespaard gebleven: overstromingen vanuit de Zuiderzee en hevige branden. In 1421 brandt de kerk af en bij de stadsbrand van 1540 wordt de gehele stad verwoest. Die laatste ramp zou alleen al een reden geweest kunnen zijn om die stad voor het platteland (rond Neerlangbroek) te verruilen. Nadere gegevens zijn hierover echter (nog) niet bekend.

Naast deze factoren is er ook nog een godsdienstig-politieke ontwikkeling in de 16^de en 17^de eeuw van belang voor de omgeving. De kerk van Neerlangbroek behoort in de middeleeuwen tot het bezit van het Utrechtse Domkapittel. Bij plakkaat van 26 augustus 1581 wordt door de Staten van Utrecht de uitoefening van de rooms-katholieke eredienst in het Sticht echter verboden en de gereformeerde leer als énige publieke kerk erkend. Maar de wereldlijke leer (met veel libertijnse regenten) zet weinig kracht achter dit “hervormingsproces”. Daarom wordt een “visitatiecommissie” ingesteld die in 1593 ook Neerlangbroek en omgeving bezoekt.¹³ Dertien jaar later, tijdens de eerste provinciale synode van de Utrechtse kerk in 1606, kan de toenmalige predikant van Neerlangbroek melden “dat het gehoor tamelick is ende aanwast”. Als uitvloeisel van de Synode van Dordrecht in 1619 worden de touwtjes van de nieuwe kerk strakker aangetrokken. Vanaf 1648 begint de gemeente “in ordre gebracht te worden, daer sij wel dertigh of veertigh jaren daer te voren in eenen seer jammerlicken staet was geweest.” Vanaf toen ging het duidelijk voorspoediger met de gereformeerde gemeente: waren er in 1640 nog maar achttien communicanten, tien jaar later waren het er al zestig.

Een derde ingrijpende gebeurtenis voor de regio is de geopolitieke situatie. De Republiek is in die tijd vele malen in (zee-)oorlog met Engeland en in 1672 voegen zich daar Frankrijk en de bisdommen van Münster en Keulen bij: het Rampjaar. De Fransman Lodewijk XIV blijkt niet alleen in eigen land huis te kunnen houden (zoals later onder de Hugenoten), maar óók in ons land. Dr. F.C. de Rooy tekent op dat “De Franse bezetting van juni 1672 tot november 1673 velen het leven heeft gekost. Het dorp Neerlangbroek heeft zózeer geleden dat het ruim een halve eeuw niet meer voor komt in de Restantenlijsten, wat er op duidt dat men gewoon geen restanten meer heeft!”¹⁴ Uit de notulen van de kerk blijkt bovendien dat van 31 augustus tot 5 oktober 1673 “vanwege de plunderingen der franschen geen dienst kunnen gedaen worden.” Ook worden belangrijke documenten en geld en goederen “… wegens den oorlogsgevaren in bewaringe gedaan tot Wijck [bij Duurstede].” Kennelijk was dáár de dreiging minder groot. Luc Panhuysen schrijft hierover: “Het hele platteland heeft voortdurend blootgestaan aan foeragerende en passerende compagnieën. De bruutheid van de soldaten is hier groter dan in steden.”¹⁵ De verwoestingen betekenen echter ook dat er nauwelijks directe gemeentelijke registers van het dorp uit de 17^de eeuw beschikbaar zijn voor genealogisch onderzoek en dat andere -secundaire- bronnen gebruikt moeten worden.

Uit die onvolledig aanwezige boeken van de kerk valt wel op te maken dat de achternaam van de familie van Nijkercken voor het éérst in de kerk door de dienstdoende dominee genoteerd wordt in 1666, als “Anthoni Cornelisz. van Nieuwkercken” tot diaken wordt benoemd. Hij is de broer van Gerrit Cornelisz. (de vader van de “Zuid-Afrika-ganger” Cornelis Gerritsz.). Reden voor het - vertraagde - gebruik van die achternaam zou de oplopende congestie kunnen zijn van namen door de groei van de families, juist ook bij de kerkfuncties.

 Cornelis Gerritsz. Van Nijkercken¹⁶

Cornelis zet volgens Pama deze handtekening in Zuid-Afrika. Duidelijk is dat hij voluit de Hollandse familienaam gebruikt. Ook zijn zoon wordt in 1727 nog voluit Gerrit van Nieuwkerken genoemd. In de juridische stukken van de Opstand is het van Nieukerk en in het latere nageslacht van Niekerk.

Villiers en Pama vermelden dat in 1671 twee broers, Dirk en Jacob van Niekerk en een “seun” Cornelis naar de Kaap gekomen zijn als kolonisten. “Dis nie seker of Cornelis ’n seun van een van die twee broers was nie.” De twee broers keren later weer terug, maar Cornelis blijft en wordt de stamvader van de Van Niekerks in Zuid-Afrika. “Die name Dirk en Jacob kom nie voor onder die name van die kinders of kleinkinders van Cornelis nie”. Kennelijk zijn het eerder neven dan broers van Cornelis, hoewel zij als broers ook gebrouilleerd uit elkaar hebben kunnen gaan: zij gingen en Cornelis bleef - in vele opzichten dus “his own man”.

Hoe oud is Cornelis? Hij is oud en zelfstandig genoeg om eerst mee te gaan en daarna te blijven, maar nog wel ’n seun – of een jongen. Nu is een jongen in de 17^de eeuw al redelijk zelfstandig: elk VOC-schip heeft een paar scheepsjongens aan boord, jongens tussen de 10 en 17 jaar oud. Michiel de Ruyter begint op zijn elfde als scheepsjongen. Nemen wij de leeftijds-range van 11 tot en met 16 voor Cornelis, dan zou hij tussen 1656 en 1660 geboren zijn. Hij trouwt in 1691 met Maria van de Westhuijsen en dan zou hij zo’n 31 á 35 jaar zijn, terwijl de gemiddelde bruidegom van die tijd zo’n 30 jaar is. Hij overlijdt in 1710, dus nog géén 60 jaar oud, hetgeen mogelijk verklaart waarom hij niet is “afgeschreven” bij de Schutterijen, zoals daar toen gebruikelijk ná het 60^ste jaar.

Cornelis’ vader is Gerrit Cornelisz. van Nijkercken, vermeld vanaf 1657 te Neerlangbroek en Doorn. Vermoedelijk is hij een eerste keer getrouwd in Neerlangbroek (gegevens huwelijk onbekend), waar hij enige landerijen pacht en gebruikt. In 1662 is hij woonachtig in Doorn, waar hij vanaf 1669 wordt vermeld als getrouwd zijnde met de weduwe van Teunis Stevensz. van Leersum: Grietgen Gerritsdr. Spijcker. Gerrit van Nijkercken volgt de eerste echtgenoot van Grietgen op als waard/herbergier van het huis “De Vergulde Engel” in Doorn.¹⁷ Deze verbintenis opent letterlijk en figuurlijk het leven van deze van Nijkercken-tak naar de “wijde wereld” en in het bijzonder naar Zuid-Afrika. Zij zorgt voor heel wat relevante informatie en contacten. Net als via een emigratiecentrale in 1962 komt men zo te weten hoe over de grenzen de hazen lopen. Allereerst is de broer van Teunis in 1640 in dienst geweest van de VOC. Broer Cornelis van Grietgen woont in het Amsterdam van de VOC-hoofdzetel en is als mede-erfgenaam van Teunis nauw betrokken. Op het sociale en kerkelijke vlak zijn de verbindingen ook hecht. Teunis van Leersum laat uit zijn huwelijk met Grietgen zeven kinderen na. De oudste heet Steven en wordt geboren rond 1650. Hij trouwt in 1673 met Maria Cornelis Volkertsdr. -de zuster van zijn stiefvader Gerrit Corneliz.  en weduwe van Peter Ponsz. van Velpen. Het zesde kind is een dochter en wordt geboren rond 1660. Zij heet Aletta. Bijzonder is dat Cornelis Gerritsz. met zijn vader Gerrit Cornelisz. (haar stiefvader) bij haar familie in Doorn is komen wonen en dat zij van ongeveer dezelfde leeftijd zijn. Zij hebben mogelijk daardoor als “broer en zus” een hecht contact opgebouwd en dit ook na het vertrek van Cornelis kennelijk goed onderhouden via de “post” (die wél minstens vier maanden onderweg is). Want als begin jaren 1690 Cornelis’ eerste kind en dochter gedoopt wordt, dan noemt zij haar… Aletta! Hun tweede kind is een zoon die - minder verrassend - Gerrit wordt genoemd. Aletta blijkt ook de oogappel van anderen, want bij de doop in 1685 van zoon Wilhelmus (= Willem) van Maarten van Staden in Doorn is Aletta getuige. Deze Van Staden helpt als diaken Aelbert Volkertsz. van Nijkercken (zie hiervóór) en is in Zuid-Afrika een Opstand-kompaan van Cornelis Gerritsz.

Cornelis vestigt zich in Zuid-Afrika ten noordoosten van Kaapstad, bij Tygerbergen.¹⁸ Zijn boerderij staat bij Elsies Kraal, vlakbij het huidige Bellville en min of meer op de grens van de drie toenmalige Kaapse districten Kaap, Stellenbosch en Drakenstein. Als landdrost Joannes Starrenburg op 2 oktober 1706 met 16 à 20 soldaten op pad gaat om hem en anderen “in donkere gevangenissen te werpen” dan blijkt Cornelis “al vort na Drakenstijn”, en verder. Hij overlijdt in 1710 en wordt begraven in Tygerbergen.

3: De van Niekerk Street dwars op de Van Der Stel Street in Bellville

“Die Van Niekerks is een van die ou families, besonder talryk en verspreid oor die hele land. Vroeg reeds het verskeie families hulle in die Noord-Weste gevestig, ander het na die oostlike grens-distrikte uitgewyk en gevolglik het baie aan die Groot Trek deelgeneem.”¹⁹

Heden ten dage is Marlene van Niekerk (geboren op de boerderij - “plaas” - Tygerhoek bij Caledon) niet alleen in Zuid-Afrika, maar ook in Nederland een gevierd schrijfster.²⁰ In de wijnboeren-bedrijfstak  houden de broers James (viticulture) en Hansie (marketing) van Niekerk met zoon Barry (winemaking) de vlag hoog, sámen met hun vrouwen Ingrid en Carol (guesthouse). Dat gebeurt op hun mooie wijnlandgoed van 105 hectare, dat tussen Stellenbosch en het dorpje Klapmuts ligt in Knorhoek (“De plaats waar de leeuwen knorren”). Het landgoed stamt uit 1694 en sinds het midden van de 19^de eeuw is nu al de zesde generatie van Niekerk aan het bedrijf verbonden.²¹

Streekgenoot Maarten van Staden maakt óók de oversteek (1686)

 
Maarten (Marten) zet volgens Pama deze handtekening in Zuid-Afrika. Hij is rond 1636 geboren in de omgeving van Haarlem/Bloemendaal/Overveen. Hij wordt hovenier en is mogelijk verwant aan de van Staden-familie die als “Hoveniers ten Hove” niet alleen in de 17^de en vroege 18^de eeuw de bewoners van de buitenplaatsen in de Vechtstreek bedient, maar ook de Oranjes in binnen- en buitenland.²² Hij trouwt twee keer. Zijn eerste huwelijk is met Margaretha (Maria) Ernstdr. van Amerongen in de vroege jaren 1670. In 1675 wordt hun zoon Martinus geboren; Maria overlijdt datzelfde jaar, waarschijnlijk in haar kraambed. Maarten hertrouwt in 1677 met Catharina Willems in Werkhoven, nog geen 5 kilometer van Neerlangbroek. Zij is afkomstig uit Giessen-Nieuwkerk - bij Gorcum - en is daar geboren rond 1647. Maarten is hovenier op verschillende plaatsen: rond zijn huwelijk in Werkhoven (1675-1680) en daarna in Doorn (1680-1685) bij het “huys te Doorn”. Dat is in die tijd in bezit van Caius Laurentius Barthram, zoon van de graaf van Broeckdorff. Het huis ligt om de hoek van de kerk van Doorn waar hij - zoals vermeld - diaken is. In 1685 besluit hij met zijn gezin te emigreren naar Zuid-Afrika. Zijn zesde kind Willem is dan net geboren en met alle kinderen komen Maarten en Catharina in 1686 aan in Kaap de Goede Hoop. Het gezin groeit in het nieuwe land aan tot de volgende 9 kinderen: Martinus (1675), enig kind uit eerste huwelijk, Maria (1678), Maurits Louis (1680), Johannes (1681) (Jan), Caspara (1683), Willem (1685), gedoopt 15 maart te Doorn met als getuige Aletta van Leersum - en in Zuid-Afrika: Elisabeth (1688), Elisabet (1690) en Petronella (1692).

Martinus uit het eerste huwelijk gaat dus mee met het gezin naar de Kaap. In 1705 verklaren vader en stiefmoeder in hun testament dat hij in woord en daad zóveel betekent voor de familie, dat hij bij hun overlijden eenzelfde kindsdeel als de anderen krijgt. 

Aan Marten wordt in 1687 als boer de plaats Bloemendal in wat later het Simondiumdistrict van Drakenstein (nu Paarl) zou worden, aan hem toegekend. Een tweede plaats, Overveen (ongeveer 50 hectare), is op 28-04-1695 aan hem overgedragen. Opvallend zijn de naamkeuzen van de plaatsen, die direct naar zijn herkomst verwijzen.²³ Hij wordt - eervol - diverse keren één van de heemraden van Drakenstein. In 1703 is hij ook nog eens ouderling. In 1705 volgt de Opstand, die hem op de vlucht jaagt. Er zijn geen berichten over gevangenneming, zoals bij enkele anderen van de Negen Vrijboeren, waaronder Jacobus van Brakel (hierna). Volgens de registers van Drakenstein overlijdt Marten in 1716 (rond de 80 jaar oud) en Catharina een jaar later (rond de 70 jaar oud).

Zoon Willem heeft een dochter Anna die in 1738 trouwt met Johannes van Niekerk, voor wie dit zijn tweede huwelijk is. Hij is het derde kind van Cornelis Gerritsz. Van Niekerk en Maria van der Westhuijsen, na Aletta en Gerrit; hun jongere kinderen zijn Petrus, Helena en Bernardus.

 Het trieste einde van familie Jacobus van Brakel (1707)

In het Groot Familieboek van Pama staat deze handtekening van vader Adriaan Willemsz. van Brakel. Hij is geboren in 1640 en afkomstig uit ’s-Hertogenbosch. In 1670 trouwt Adriaan in Zuid-Afrika met Sara van Rosendael (geboren circa 1650). Zij krijgen 14 kinderen, waarvan echter meer dan de helft voortijdig overlijdt. Naast Elisabeth (1674), Maria (1677) en Hermanus (1688) worden er onder andere drie Jacobussen gedoopt - respectievelijk in 1676, 1679 en 1681. Dit laatste jaar houden wij aan als het geboortejaar van “onze” Jacobus. Vader Adriaan is volgens Pama aanvankelijk veeboer, maar wordt later “suikerbierbrouer”. Hij is enkele malen ouderling van de Kaapse gemeente en “ ’n welgestelde man die onder meer ses skilderye besit het.” Zijn vrouw Sara overlijdt in 1690 en hijzelf in 1698. Zonen en dochters delen daarna in de welstand, want niet alleen Jacobus en Hermanus bezitten later landerijen maar ook zus Elisabeth blijkt een “rijke boerinne”. In 1703 trouwt zij als weduwe met Adam Tas, die volgens zijn tegenstanders met dit huwelijk “met de neus in de boter gevallen is”. Zij krijgen ook nog eens vier kinderen; op 40-jarige leeftijd (1714) ontvalt zij hem.

Voor Jacobus loopt het leven triest af, blijkens een uitvoerige beschrijving van Peter Kolbe. Na het overlijden van zijn vader trouwt hij in 1702 met Margaretha Elberts, een zus van Jan en Claas Elberts – de latere Opstand-kompanen van Jacobus. Zij is in 1686 gedoopt en dus bij haar trouwen 16 jaar, met een bruidegom van 21 jaar. In 1705 is Jacobus één van de Negen vrijboeren in opstand én op de vlucht. In opdracht van de gouverneur worden zij gezwind gezocht door landdrost Starrenburg met zijn mannen. Deze doet begin oktober 1706 verslag aan Van der Stel over een vergeefse poging           “ tegen den dagh Cornelis Nieukerk bij Elsies kraal en Jacob van Brakel bij Moddergat te knippen.” Die blijken echter “dien selfden nagt al vort na Drakenstijn”, richting Willem du Toit en Hercules des Pre en van daar uit verder naar de in het noorden gelegen Vier-en-Twintig Riviere (“wegens de vele beeken en rivieren aldus genaamt”), een onherbergzaam gebied boven het huidige Johannesburg.

Enkele maanden later is het wél raak bij Van Brakel en ook bij Des Pre. Begin februari 1707 wordt hij met Des Pre opgepakt terwijl hij “bezig was, Koorn en Tarwe voor zijn huis schoon te maken.” Misschien is het nieuws uit Amsterdam over de veroordeling (in oktober 1706) van de gouverneur en zijn entourage, met inbegrip van de landdrost, al doorgedrongen en is men minder voorzichtig geworden. Net als in Indië kent men ook hier het verschijnsel dat geruchten - op de wind gedragen -vaak sneller reizen dan de schepen.²⁴ De officiële brief komt namelijk pas eind februari aan. Maar waarschijnlijker is dat zijn thuís speelt: zijn vrouw is “grof zwanger” en zijn zoontje van 3 jaar “dodelijk krank” aldus Kolbe. In elk geval laat de landdrost de huisraad kort en klein slaan en neemt hij de twee gevangenen mee naar de Kaap, waar zij meteen veroordeeld en gevangen gehouden worden. De vrouw van Jacobus reist hem in paniek met haar zieke zoontje achterna, maar kan niets meer voor haar man doen. Na aankomst moet het zieke kind “den laatsten tol aan de natuur betalen. De moeder had zodanigen schrik gezet, dat zij van een dood kind in de kraam quam, en zy omtrent vierentwintig uren, na dat zy verlost was, den geest gaf.”

Jacobus volgt een half jaar later zijn vrouw en kinderen (zíj is naar schatting nog maar 20 jaar en híj 25 jaar), “ ’t welk aan de Kaap als de vruchten van ’t jammerlijk woeden van den Heer Gouverneur en den Landdrost wierd aangezien.”

Berouw én vreugde bij Willem van Zijl

Blijkens het boek van Pama tekent Willem niét met de korte ei uit de Kaapse gerechtelijke stukken, maar met de lange ij. Willem is in 1668 geboren in de omgeving van Delft.²⁵ Zijn achternaam is waarschijnlijk ontleend aan het riviertje de Zijl, een zijarm van de Oude Rijn bij Leiderdorp en stromend naar de Kagerplassen. Hij volgde een opleiding tot hovenier en kwam voor zijn werk in Amsterdam te verkeren. Daar ontmoette hij Christina van Loveren, met wie hij op 12 november 1694 in ondertrouw gaat. Hij is dan 26 jaar en katholiek; zij is 21 jaar en van oorsprong protestant. Kort na het huwelijk verhuist het echtpaar - waarschijnlijk vanwege het werk – naar het Haarlemse waar in 1695 hun eerste kind Wilhelmina geboren wordt. Hun tweede kind Albertus ziet twee jaar later in Velzen ten noorden van Haarlem het levenslicht, een gebied met veel buitenplaatsen en blekerijen. Kennelijk lokt de verdere wijde wereld toch nog meer, mede door de verhalen van Willems broer Frans, die als soldaat in dienst is van de VOC. Via hem horen zij dat passagiers naar Zuid-Afrika een vrije overtocht krijgen, op voorwaarde dat zij ten minste 15 jaar (als boer) op de Kaap verblijven. Zij vertrekken met hun twee kinderen op 22 september 1698 vanuit Texel naar de Kaap, aan boord van de Drie Croonen. Dat gaat in een vloot van zeven schepen. Dat de tocht zwaar is blijkt wel uit het feit dat maar liefst 27 opvarenden gedurende de tocht overlijden. Na bijna 4 maanden komen zij op 23 januari 1699 in Kaap de Goede Hoop aan. Willem gaat aanvankelijk aan de slag als “onderbaas tuinman” in dienst van de VOC op de plaats “Rustenburg” nabij Rondenbosch. In 1700 krijgt hij twee erven aan de Langstraat in Kaapstad. Binnen drie jaar is hij vrijburger en verwerft hij het prachtige wijnlandgoed “Vrede en Lust”, voor de helft in 1702 en later de rest. Hij gaat daarvoor wel een schuld aan. Het gezin groeit snel en telt uiteindelijk negen kinderen: Wilhelmina (1695), Albertus (1697), Johannes (1700), Hendrina (1701, jong overleden), Gideon (1703), Pieter (1706), Hester (1708), Christina (1709) en Johanna (1718). Alle vier zonen nemen deel aan de Grote Trek - mede omdat er steeds minder gronduitbreiding mogelijk is voor de landbouw - en zij worden de stamvaders van een uitgebreid Zuid-Afrikaans nageslacht. Vader Willem ontwikkelt zich tot een invloedrijk burger met vooral een nadruk op de militaire en gezagsaspecten van het leven. In 1703 wordt hij bevorderd tot luitenant, onder bevel van Captain Hercules des Pre, en in 1706 wordt hij Heemraad.

4: Wijngoed Vrede en Lust

In datzelfde jaar ondertekent Willem echter óók de petitie tegen Van der Stel. Dat brengt hem als “semi-gezagsdrager” in een moeilijk parket: loyaal met de opstandige boeren óf loyaal met het verfoeide gezag? Zoals eerder vermeld gebruikt de gouverneur “wortel en stok” om rond de 240 tegenhandtekeningen te verzamelen, die zijn beleid ondersteunen. Daaronder is zelfs die van Willem van Zijl. Komt dat door zware dreigementen, zoals bij Klaas van der Westhuijsen (zwager van Cornelis van Nieukerk) die drie maanden vastgehouden wordt met als dreiging om als banneling naar Mauritius te vertrekken óf komt dat door zware misleiding via list en bedrog: “De attestatie van de 240 burghers betreft niets anders dan dat de Heer Gouverneur een eerlijk man is, op wien men niets wist te zeggen.”  In elk geval vermeldt Kolbe dat Willem op 19 februari getuigt vóór Van der Stel en binnen de kortste keren berouw toont en zich (op 24 februari) weer solidair verklaart met de vrijboeren. En dat betekent dat hij net als de anderen van de Negen moet onderduiken om vervolging te ontlopen. Hij kiest de bush van “Vier-en-Twintig Riviere”.

Halverwege 1707 kan hij naar zijn gezin terugkeren. Hij breidt zijn bedrijven succesvol verder uit en spant zich ook in voor de gemeenschap, wat hem in 1719 de felbegeerde positie van Heemraad oplevert. Willem overlijdt in 1727.

Besluit

Met de voortijdige terugkeer van Willem Adriaen van der Stel naar Lisse eindigt de Opstand tegen hem. Vlak voor zijn vertrek spreekt hij nog met Peter Kolbe. Hij blijkt nog steeds zéér verongelijkt en gegriefd te zijn en zegt dat de opstand tegen hem “uitsluitend een boere-beweging was, uit boere-grieven voortgesproten” en “…dit hebben de boeren mij gebakken.”

Zijn eeuwigdurend lot is dat hij hen zélf tot eenheid heeft gesmeed, overduidelijk een eenheid tégen hem zelf. Zij hebben eerder meer dan minder zelfbewustzijn gekregen. Twee eeuwen later zou dat zelfbewuste ook tot uiting komen in het Britse parlement. Boris Johnson verhaalt in zijn recente boek over Winston Churchill dat deze voormalige Boerenoorlog-correspondent in zijn eerste toespraak ongewoon vóór de Boeren is: hij hoopt dat hij “zou vechten als ik een Boer was” - tegen Engeland dus.

Een ander duidelijk gevolg van de Opstand is dat de uitgeweken boeren het voorland hebben geschapen voor de latere en veel vrijere “Trekboeren”. Maar dát is geschiedenis.

Uit ons onderzoek blijkt verder dat de Europese immigranten van Zuid-Afrika nauw met elkaar optrekken en de families zich met elkaar vermengen. Daarnaast blijken de relaties met het thuisland belangrijk en blijvend. Dat komt ook tot uiting in de relaties die bijvoorbeeld de Nederlandse “thuisfamilies” vóór, tijdens en na de emigratie van hun familielid onderling blijken te hebben.

Bronvermelding figuren:

1: http://bouillabaiseworkinprogress.blogspot.nl/2013/08/ndsm-emigrantenschepen-ss-groote-beer.html
2: Kroniek van Nederland (1987)
3: Louis Philippe Serrurier 1732 (Rijksarchief Utrecht)
4: Google Maps
5: http://www.knorhoek.co.za/
6: foto: Léon van Zijl – 2013

Noten

¹  Zie ook: Kroniek van Nederland, Agon (1987); Dagregister van Adam Tas (dnbl); Peter Kolbe, Naauwkeurige beschrijving van de Kaap de Goede Hoop (1727), Biodiversity Heritage Library; François Valentyn, Oud en Nieuw Oost-Indië (1724), waaronder ook Zuid-Afrika; Dr. Ad Biewenga, De Kaap de Goede Hoop, Een Nederlandse Vestigingskolonie, 1680-1730, Amsterdam (1999). Een eerdere versie van dit artikel verscheen in Gens Nostra, 2017, nr. 2.

² Volgens dominee-reiziger François Valentyn zou Constantia vernoemd zijn “na zyn Gemaalinne, om, schoon zy te Amsterdam bleef, toen hy herwaarts vertrok, hier by te meer aan haar Ed. te gedenken.” Dit klopt overduidelijk niet. Van zijn achtergebleven vrouw was hij “vervreemd” en zij heette Johanna Jacoba. Hij nam wél haar zus Cornelia mee. Een meer plausibele vernoeming is dan ook die naar Constantia Louiza, de dochter van een hoge VOC-ambtenaar die hem het land had toegekend. Vergelegen is zo genoemd omdat het uit Kaapstad drie dagen per ossenwagen duurde om er te komen.

³ G.C. de Wet, Die vryliede en vryswartes in die Kaapse nedersetting (1657-1707), Kaapstad (1981).

⁴ G.J. Schutte, Kompanjie en kolonisten aan die Kaap (185-225), Kaapstad (1979)

⁵ Naast Tas is een andere betrokken waarnemer op locatie Peter Kolbe, die door de VOC van 1705 tot 1713 op de Kaap is gestationeerd om vanuit de Wetenschap een “Naauwkeurige beschryving van de Kaap de Goede Hoop” te geven. Daarnaast reist François Valentyn tussen 1685 en 1705 regelmatig op en neer naar Indië en laat hij zich graag door vader en zoon van der Stel op de Kaap ontvangen. Hoewel hij in zijn vijfdelige encyclopedie zelden woorden tekort komt, schrijft hij weinig over de Boerenopstand van 1705, “behalve dat het myn werk niet is.”

⁶ Ds. Charles Fensham in Allemaal Familie

⁷ Gerrit Besselaar, Zuid-Afrika in de letterkunde, Kaapstad (1914), @2009dbnl.

⁸ Met dank aan mijn oudste broer Jan van Nieuwkerk.

⁹ Dat blijkt duidelijk ook uit zowel hedendaagse persoonlijke ontmoetingen als uit het rijke genealogisch onderzoek van Theo van Niekerk; zie zijn “300 jaar Van Niekerk- Genealogie van een Rooms-Katholiek geslacht”, Paterswolde 1986. De oudste stamvader van die van Niekerk-tak is volgens hem Gerrit Dominicus van Nieukercken, geboren omstreeks 1675-1680, gehuwd te Vianen R.K. en begraven te Utrecht/ Tolsteeg als: Gerrit van Nukerk. Ir. Jos van Niekerk wees mij op de mogelijke vader van Gerrit, volgens gegevens uit Vianen: Dominicus Gerritz. van Nieuwkerk die op 26 juli 1674 trouwt met weduwe Annigje Aarts.

¹⁰ Onder grote dank mede gebaseerd op mondelinge en schriftelijke correspondentie sinds 1986 met Dr. Marcel Kemp en drs. Wouter Spies, twee tópkenners van de genealogische geschiedenis van het Kromme-Rijngebied.

¹¹ VC 603, Marriage register Dutch Reformed Church, Cape Town, p.87: “Op 1-4-1691 zijn in de huwelijk vereenigt Cornelis Gerrit van Nieuwkerk jongman met Cornelia van der Westhuijzen jonge dochter van de Kaap de Goede Hoop.” Pama noemt als stamvader van de familie in Zuid-Afrika: Cornelis Gerritz vNK.

¹² Volgens het Meertens Instituut zijn er 11 plaatsen in Nederland, verdeeld over 7 provincies, waaronder één plaats in Gelderland: het “stadje” Nijkerk. Zie ook mijn “Hollands Gouden Glorie” [ www.mariusvannieuwkerk.com] met het “verdronken dorp” Nieuwerkerk in de Haarlemmermeer (1531-1740). In België registreert het Instituut 4 plaatsen en in Duitsland “een hele lijst”.

¹³ Visitatie der Kerken ten plattelande in het Sticht van Utrecht. Hist. Gen. 1884.

¹⁴ Dr. F.C. de Rooy, Het geslacht De Roij alias Joncker in Neerlangbroek, De Nederlandsche Leeuw 115 (1989), nr. 4-6 (95-117).

¹⁵ Luc Panhuysen, Rampjaar 1672, Atlas (2009), p. 414.

¹⁶ Met grote dank aan Ad Biewenga en Rina [Catharina Amelia] Brink voor de waardevolle schriftelijke en mondelinge correspondentie over de Zuid-Afrikaanse familietak.

¹⁷ Volgens De Oudheidkamer Doorn zou deze herberg op de plaats hebben kunnen staan van het latere Hotel-Restaurant “PABST”. Al aan het begin van de 18de eeuw is op die plek sprake van een herberg, op het kruispunt naar Driebergen, Nykerk, Leersum en Neerlangbroek – met om de hoek het Huis Doorn waarin later de Duitse Keizer Wilhelm II woont. Twee maal per jaar komt zijn kleinzoon met familie in het hotel logeren. Die herberg van toen heeft aan de achterkant een grote stal voor de paarden en rijtuigen. Ook wordt in de achtertuin de jaarlijkse kermis gehouden. Vermeldenswaard is dat in 1654 Teunis van Leersum - de genoemde voorganger van Gerrit Cornelis als waard - nog “geld voor hoy” moet betalen aan Gerrit Volckertsz. - een aanwijzing dat daar ook toén al paarden worden verzorgd.

¹⁸ Valentyn: “ Zy worden de Tygerbergen genaamt, niet, om dat dierlyk wildgedierte zich daar onderhoud, maar na zekere donkere of bruine vlekken ….. .”

¹⁹ J.W. van Niekerk, “ Familie-geslagregister van die van Niekerk-afstammelinge van Johannes Wilhelmus van Niekerk, 1780-1863”, 1966.

²⁰ Vertel me eens: waarmee gaan wij boeren, jij en ik?” Marlene van Niekerk; Agaat, 2006

²¹ Hun topmerken zijn “Knorhoek” en “Two Cubs”. Desgevraagd zegt Hansie in een wine-glossy (2015): “What you see here is what people have worked for and achieved over time. There is no huge industry behind us and we are not wealthy businessmen having a little wine farm on the side.”     

²² L. Aardoom; Christiaan Pieter, Tekenaar van het Loo, en andere van Stadens als Hoveniers ten Hove.

²³ Dichtbij Haarlem liggen in die tijd bij de plaatsen Bloemendaal en Overveen mooie tuinen en bedrijvige blekerijen. Bloemendaal krijgt die naam in de 16^de  eeuw via de familie Bloemendaal, die tegen de duinen in ambachtsheerlijkheid Aelbertsberg woont - naar christenprediker Adelbert- en voor de oude naam in de plaats komt. Overveen heet oorspronkelijk Tetterode of Tetrode. Letterlijk betekent Overveen “over het veengebied”, tussen de strook duinzand waarop Haarlem ligt en de duinstreek.

²⁴ kabar angin [Johan Fabritius spreekt over de wind-maren].

²⁵ Moustache, Pama, Villiers, Kolbe, familie (oa Leon van Zijl). Overigens bezit een familie van Zijl in de 14^de eeuw een aantal steenhuizen in Langbroek: “…de grondbezitters in de ontginningsgebieden zijn in betere doen geraakt dan die op de oude kultuurgronden; vooral de nazaten van de kolonisten in Langbroek zijn welvarend geworden.”  Dr. C. Dekker, “De gebroeders Willem, Gerrit en Gijsbert van Zijl, domkanunniken te Utrecht in de tweede helft van de 14^de eeuw”; Jaarboek Oud-Utrecht, 1981, blz. 61- 84.

The post De Boerenopstand tegen Willem Adriaan van der Stel (1705–1707): De rol van “De Negen” Vrijboeren appeared first on LitNet.

Dit is skoolvakansie en LAPA Uitgewers wil almal aanmoedig om ’n boek te lees. Daarom gee ons in samewerking met LitNet agt lekkerleesboeke weg.

Jy hoef net twee vrae te beantwoord om in aanmerking te kom om ’n boekpakkie te wen:

1. Watter boekpakkie wil jy wen (nommer 1, 2 of 3)?
2. Watter oud-president se verjaarsdag word op 18 Julie gevier?

Stuur jou antwoorde per e-pos aan izakd@lapa.co.za.

Die sluitingsdatum is Vrydag 14 Julie 2017. Die wenners sal met ’n gelukstrekking bepaal word.

Boekpakkie 1: Vir die jongspan

Die Fantastiese avonture van Theo die kat

Wendy Hartman

Illustreerder: David Theron

Meer inligting:

Theo bly saam met sy ma, sy broer en sy suster reg langs die biblioteek. Die ander katte stel net belang in kos, kattekwaad en kattemaai. Nie Theo nie, hy hou van lees.  Theo is dus slim en hy red die ander katte uit groot moeilikheid!

Z is vir Zackie 5: Die pretpark

Jaco Jacobs

Illustreerder: Alex van Houwelingen

Meer inligting:

Zackie en Vincent kan nie wag nie. Hulle gaan vandag pretpark toe! Daar is ’n Groot Wiel, ’n Wilde Wipwa en ’n Spooktrein. Anton, die skool se grootste boelie, is ook by die pretpark. Toe hy vir Vincent begin terg, besluit Zackie om hom ’n les te leer!

Stalmaats 19: Pretrit

Lize Roux

Meer inligting:

Die skoolvakansie is om die draai en Anri is baie opgewonde toe sy hoor haar beste vriendin van haar vorige ryskool kom kuier. Nadine is ook lief vir perdry. Dit is boek nommer 19 in hierdie baie gewilde perdereeks.

Boekpakkie 2: Vir die lesers wat nog nie oud is nie

Die rooikop, die leeu en die handgranaat

Annelie Ferreira

Meer inligting:

Adele was nog altyd versot op kuns. Dit was haar díng. Maar sedert die begin van die jaar kry sy skielik vrot punte. Die afgelope tyd voel dit buitendien of ’n groot hand haar wêreld gevat en geskud het. Dit alles begin die middag toe sy van die skool af stap en ’n leeu in hulle tuin ontdek ...

Dromers

Fanie Viljoen

Meer inligting:

Dans is Byron Carelse se hele lewe. Dit is sy energie, sy passie, sy geluk ... sy vonk. Wanneer die ritme sy lyf beetkry, vergeet hy van die probleme wat by die huis op hom wag. Op ’n dag sien iemand Byron se talent raak. Hy kry om deel te wees van ’n glansryke vertoning by die kunstefees. Maar wat doen jy as die lewe jou drome probeer steel?

Om te dans

Noreen Nolte

Meer inligting:

Skaars drie maande terug was Lisa se lewe nog normaal. Hulle was ’n gesin, sy het vriende gehad en sy het geléwe vir ballet. Toe verander alles. Lisa is nie seker of sy kans sien vir hierdie nuwe begin nie. ’n Mens kan egter nie ’n “delete-knoppie” druk en al die aaklige dinge in jou lewe uitvee nie. Die enigste ligpunt is Jaco, haar ouma se buurseun met die donker oë.

Boekpakkie 3: Twee aktuele, lekkerleesboeke vir die ouer garde

Heiliger

Dibi Breytenbach

Meer inligting:

Hendrik word verdink van sy buurseun se dood en word in die tronk gestop. Hy weet hy het die seun nie geskiet nie, maar hoe bewys hy dit? Saam met Hendrik beleef ons magteloosheid in die stinkende tronk- en hofselle terwyl die regslui en die polisie kibbel. Breytenbach is ’n regsgeleerde en met hierdie boek sleep sy die leser saam met haar. Dit is ’n naelbyter, want natuurlik wil almal weet hoe die seun gesterf het. Gaan Hendrik oud word in die tronk?

Wilde klawer

Vita du Preez

Meer inligting:

Wilde klawer is die vierde boek in die Du Preez se reeks. McKenna Wilde keer terug haar terug na haar geboorteland, Noord-Ierland. Hier word sy gekonfronteer met haar ma se verlede. Die Wildes was betrokke by die IRL (Ierse Republikeinse Weermag) se bloedige stryd teen Britse oorheersing. McKenna moet leer dat sy nie van haarself en haar herkoms kan vlug nie. Toe sy boonop iemand ontmoet wat haar hart raak, moet McKenna begin keuses maak waarvan sy niks hou nie.

The post Lees lekker en wen boeke dié vakansie! appeared first on LitNet.

Hier is PEN Afrikaans se oorsig van Afrikaanse resensies wat in Junie 2017 verskyn het en digitaal beskikbaar is. Daar is ook skakels na boekbesprekings of -gesprekke en voorlesings wat op die radio of TV uitgesaai is.

Boeke24

Die volgende Afrikaanse resensies het in Junie in die Afrikaanse dagblaaie (Boeke24), onder redaksie van Jo Prins, verskyn:

3 Junie

• Resensente pak Kamikaze
  Ons skop af met die eerste resensiekursus aangebied deur Netwerk24, PEN Afrikaans & NB Uitgewers

5 Junie+

• Kamikaze-momentum eenvoudig onstuitbaar
  Jonathan Amid resenseer Rudie van Rensburg se Kamikaze
• ’n Rare uur in die huis van Bertolt Brecht . . .
  Boekevat-rubriek deur Charl-Pierre Naudé

Verskeie berigte oor PG du Plessis se dood, onder meer:

• Jy was tot die einde nog Pieter, sê Koos Roets
• PG het geweet sy vrou ‘bederf hom vreeslik’
• ’n Wond in die blarekoepel – PG se kleinseun
• PG kon ‘mense, woorde bymekaar bring’

9 Junie

Elegante Eloise Wessels: Van lugwaardin tot boekebaas

Murray La Vita se lekker onderhoud met Eloise Wessels

12 Junie

• Besonderse roman met filmiese aanslag
  Dewald Koen resenseer Die derde spoel deur SJ Naudé
• Speurverhale ’n dossier van hoop met unieke stemme
  Jacques Myburgh resenseer Op die spoor van, saamgestel deur Rudie van Rensburg
• Dié ma draai nie doekies om nie
  Ilza Roggeband resenseer Superma (en ander mites) deur Chantelle de Wet
• ’n Tikkie towerkuns vir jou tienerlewe
  JB Roux resenseer Maanligmeermin deur Troula Goosen
• Schoombie speel met raaisels en verbeelding
  AJ Opperman resenseer Rooi haring deur Schalk Schoombie

19 Junie

• Schoombie dek die tafel met lokbokkoms
  Jean Meiring resenseer Schalk Schoombie se Rooi haring
• Vergange tyd hier opgeroep
  Francois Bekker resenseer Die diepblou see deur François Loots

22 Junie +

Hertzogprys

• Antjie Krog: ‘Witheid vervreem, nie Afrikaans'
• Antjie Krog: ‘Vreemd sal die nuwer taal moet lê’

Sleigh wen WA Hofmeyr-prys

23 Junie

• Etienne van Heerden: Die siklusse van slegvoel

26 Junie +

• Merkwaardige vrou vir altyd onthou
  Jo-Ann Floris resenseer Lied vir Sarah: Lesse van my ma deur Jonathan & Naomi Jansen

Die Groot Ontbyt

Dia van Staden het in Junie die volgende boeke op kykNET se ontbyt-TV-program bespreek:

6 Junie

1. Ontembare bruid deur Dina Botha
2. Z is vir Zackie-reeks deur Jaco Jacobs
3. Op die spoor van saamgestel deur Rudie van Rensburg
4. Remarkable trees of SA deur Neels Esterhuyse, Jutta von Breitenbach, Herman Sohnge en Izak van der Merwe

13 Junie

1. Keur 1 deur Helene de Kock
2. ’n Droë wit seisoen deur André P. Brink
3. ’n Oomblik in die wind deur André P. Brink
4. 50 Breipatrone deur Christa Swanepoel
5. Deeg deur Theresa de Vries

20 Junie

1. Maanlig-meermin deur Troula Goosen
2. Die fantastiese avonture van Theo die kat deur Wendy Hartmann
3. Soek-soek inkleurboek: Diere en Soek-soek inkleurboek: Voertuie
4. Die apies se dieretuin deur Rosamund Haden en Tony Pinchuck

27 Junie

1. Moordhuis deur Madelein Rust
2. Leeg deur Marlene du Toit, Braam Klopper en Justine Pike
3. Wilde klawer deur Vita du Preez
4. Ontdek jou lewensdoel deur Frans Cronjé

Flits

Flits is ’n weeklikse joernaalprogram oor kuns, kultuur, mode, sosiale gebeure en vermaak, aangebied deur Bouwer Bosch en Rozanne McKenzie op kykNET (DStv-kanaal 144).

Op 29 Junie het Bouwer met Lloyd Zandberg oor sy debuut gesels – die kortverhaalbundel Per ongeluk:

In die bed met Bibi

In Junie is die volgende boekgesprekke op VIA TV (DStv-kanaal 147) uitgesaai:

Skrywers en boeke:

• Naomi Meyer oor haar debuutroman, Web
• Mariël le Roux oor haar nuwe roman, Isabella

Lesersonderhoude:

• Onderhoud met Helené Prinsloo, reklamkoördineerder by NB-Uitgewers, oor die internet en hoe dit ons leesgewoontes verander. Sy praat ook met Bibi oor skrywers wat die internet-era in boeke ondersoek.
• Bibi gesels met ’n boekklub oor hulle indrukke van Erns Grundling se Camino-boek, Elders

LitNet

Die volgende Afrikaanse resensies en skrywersonderhoude het in Junie op LitNet verskyn:

Resensies

Die diepblou see deur François Loots: ’n resensie Dewald Koen Resensies "Die diep blou see is ’n fyn gestileerde roman wat die leser op ’n reis neem na ’n belangrike tydperk in die Suid-Afrikaanse geskiedenis."

My pad met die doodsengel deur Belinda Bras-Nel: ’n FMR-resensie Riette Rust "Belinda Bras-Nel tree al jare lank in verbinding met geliefdes wat hulle reeds in die hemelse dimensie bevind. Om dié rede ervaar sy daagliks die pyn en worsteling van naasbestaandes wat haar vir nadoodse boodskappe raadpleeg."

Sirkus deur Irma Venter, ’n resensie Madri Victor "Die verhaal spring nie net tussen vertellers nie, maar ook tussen die hede en verlede. Dit is ’n fynuitgewerkte program, met perfekte ruimte en beligting, musiek en tegniese opset, wat die gehoor verras, vermaak, gespanne en in afwagting hou."

Om te skryf: Leer terwyl jy oor kenners se skouers loer Marlies Haupt "In Om te skryf is voorbeelde van goeie skryfkuns in verskillende style deur bekende plaaslike sowel as oorsese skrywers, joernaliste en akademici opgeneem. Die idee is dat die skryfstukke in Om te skryf jou nie net lei nie, maar inspireer."

Om te skryf: Veral in Afrikaans! Veral in Afrikaans! Herschelle Benjamin "Die boek dek verskeie areas van skryf oor jouself, tot skryf oor die wêreld – kuns, media, om te definieer, om te oorreed en om te vertel. Met aspekte oor taal, kultuur en ervarings wat gedek word, is hierdie boek ook meer as lekker om nét as prosa vir vermaak te lees."

Die Herero-opstand 1904–1907 deur Gerhardus Pool: ’n FMR-resensie JC de Villiers "Objektiewe skrywe van ’n verskrikkende werklikheid is sterker as enige fiksie. Ons is veel dank verskuldig aan die skrywer vir hierdie deeglik-nagevorsde verhaal."

Op die spoor van, saamgestel deur Rudie van Rensburg: ’n resensie Suzette Kotzé-Myburgh “Op die spoor van is nommerpas vir speurstorievrate, maar behoort ook in die smaak te val van alle liefhebbers van die kortverhaal.”

Die derde spoel deur SJ Naudé: ’n LitNet Akademies-resensie-essay Jaco Barnard-Naudé "Die derde spoel sal nie by almal byval vind nie. Dit is egter ongetwyfeld ’n boek wat lesers gaan laat regop sit, wat selfs slapelose nagte gaan veroorsaak."

Die naamlose deur Mariël le Roux: ’n resensie Jo-Riëtte Jacobs Resensies "In die geheel bly Die naamlose egter ’n roman wat jy nie onaangeraak op die boekrak sal terugsit nie. Hiervoor sorg die fassinerende intrige, die gepersonifieerde outentieke milieu en skerpsinnige fokalisasiekeuses."

Kamikaze deur Rudie van Rensburg: ’n resensie Maryke Roberts "Dis duidelik dat die skrywer gemaklik in sy genre is. Hy ken die fyner nuanses van spanning en sy bekwaamheid as boeiende storieverteller, en vermoë om net genoeg te verklap om jou aandag gevange te hou, maak van hom ’n lekkerlees-outeur."

Onderhoude

Vlerke vir almal deur Marion Erskine: ’n onderhoud Daleen Venter, Marion Erskine "Dis so maklik om nou op ’n tamatiekissie te klim en jou opinie vanuit die veiligheid van jou huis te gee. En dis nóg makliker om so ’n kuberboelie se kommentaar te like en saam te lag wanneer daar nie vir jóú gelag word nie. My ma het my egter een ding geleer: ’n Grap is ’n grap wanneer albei partye lag."

Video en foto's: Bekendstelling van Op die spoor van Naomi Bruwer Die kortverhaalbundel Op die spoor van is Saterdag in Protea Boekwinkel op Stellenbosch bekendgestel. Hierdie bundel, saamgestel deur Rudie van Rensburg, is 'n versameling speurverhale en van Suid-Afrika se grootste misdaadskrywers se verhale is daarin opgeneem.

Per ongeluk deur Lloyd Zandberg: ’n onderhoud Liné Enslin, Lloyd Zandberg "Ek skryf net sodat mense nie skaam hoef te voel oor goed wat met hulle gebeur nie. Ons is almal eintlik maar net tydelike bewoners van ’n planeet wat ons nog nie lekker verstaan nie."

Oewerkonyn: ’n Onderhoud met Louisa Punt-Fouché Louisa Punt-Fouché, Naomi Meyer "Die oewerkonyn is ’n skugter dier ... Hulle is ongelooflik mooi, met buitengewoon lang ore. Hulle was altyd die trots van die Karoo. Hulle speel ’n baie belangrike rol in die bewaring van die droë rivierlope en die bestuur van water in die Karoo."

Paaie van hoop deur Nadia Beukes: ’n onderhoud Liné Enslin, Nadia Beukes "Ek het al geleer om vir myself oomblikke van hartseer of kwaad of teleurstelling te gun, sodat ek dit kan probeer verwerk en verstaan en vroeër eerder as later kan opstaan en aangaan, hopelik met ’n les wat ek uit daardie ervaring geleer het."

Die mense langsaan deur Elsa Hamersma: ’n onderhoud Elsa Hamersma, Naomi Meyer "Aanvanklik begin ek met ’n idee. Dis die vonk. Daarna word dit hoofsaaklik gedryf deur die karakters en daarom is dit vir my nogal nutteloos om te veel beplanning te doen."

Rapport Weekliks

Die volgende resensies het gedurende Junie in Rapport, onder redaksie van Nelia Richter, verskyn:

4 Junie

• Kamikaze deur Rudie van Rensburg (resensie deur Deborah Steinmair)
• 40 dae tot hoop deur Ronell Bezuidenhout (resensie deur Jeanne Els)

11 Junie

• Die Chacma-ekspedisie deur Marius Ackermann (resensie deur Jan-Jan Joubert)
• Op die spoor van saamgestel deur Rudie van Rensburg (resensie deur Jonathan Amid)
• Daniel Hugo vra in hierdie rubriek hoe getrou’n vertaling aan die oorspronklike gedig moet bly

18 Junie

• Stories teen my muur deur Matthys Strydom (resensie deur Amanda Botha)
• Gaireyah Fredericks oor haar digkuns

25 Junie

Rooi haring deur Schalk Schoombie (resensie deur Deborah Steinmair)

Skrywers en boeke (RSG)

Potgooie van die volgende boekbesprekings, wat gedurende Junie op RSG uitgesaai is, kan afgelaai word by:
http://www.rsg.co.za/potgooi-soek.asp?ProgramID=270

Woensdag 7 Junie

Ilse Salzwedel gesels met Jennifer Friedman oor haar biografie Queen of The Free State. Rudi van Rensburg gesels oor Op die spoor van, ’n bundel spanningsverhale wat hy saamgestel het. Annemarie van der Walt gesels oor die Innibos-boekeprogram. Die Afrika-skrywer van die week is Camara Laye. Johan Myburg gesels oor die wenner van die Pinter-prys, ’n nuwe bundel deur Alan Ginsberg en ’n veldtog deur PEN Internasionaal.

Woensdag 14 Junie

Hans du Plessis gesels met Ilse Salzwedel oor sy jare lange vriend, PG du Plessis. Theo Kemp vertel waarna boekliefhebbers kan uitsien by die Vrystaat Kunstefees se literatuurfees. Terrance April vertel meer oor die skrywer Thomas Mofolo in Skrywers van Afrika. En Johan Myburg gesels onder meer oor die wenner van die Baileys-prys vir fiksie deur vroue-skrywers in sy internasionale insetsel.

Woensdag 21 Junie

Ilse Salzwedel gesels met Marion Erskine oor sy jeugroman Vlerke vir almal. Dis ’n gesprek waarna tieners en hul ouers gerus kan luister. Johan Myburg gesels oor die Man Booker-prys en jy kan ook luister na ’n stukkie van Bob Dylan se aanvaardingstoespraak vir sy Nobelprys vir letterkunde.

Woensdag 28 Junie

Suzette Kotzé-Myburgh gesels met Mariël le Roux oor haar jongste roman, Isabella. Ilse Salzwedel gesels met Elkarien Fourie oor haar nie-fiksie boek oor China, Vat jou hele hart. Johan Myburg gesels in sy internasionale insetsel onder meer oor Sebastian Barry se Days Without End, en die Afrika-skrywer is Nuruddin Farah van Somalië.

Vers en klank (RSG)

Potgooie van die poësievoorlesings, wat gedurende Junie op RSG uitgesaai is, kan afgelaai word by:

http://www.rsg.co.za/potgooi-soek.asp?ProgramID=102

Dinsdag 6 Junie

Johann Nel lees van sy gunsteling-verse.

Dinsdag 13 Junie

Die verse wat gelees word het ’n paar jaar gelede in Die Burger op hulle Kunsblad verskyn en is wel later gepubliseer. Ronelle Geldenhuys lees dit voor.

Dinsdag 20 Junie
Ons kyk na Karel Schoeman se vertalings van Ierse gedigte in die 1970-publikasie Uit die Iers.

Dinsdag 27 Junie

Amor Tredoux lees ’n verskeidenheid van Joan Hambidge se lykdigte.

Vrouekeur

Willie Burger het gedurende Junie die volgende boeke bespreek: 

5 Junie

• Elders – Erns Grundling

12 Junie

• Die laaste wals – Hennie Aucamp

19 Junie

• Koning Eenoog: Die lewe en werk van Henk van Woerden – Toef Jaeger

26 Junie 

• Vier kinderboeke: Cowboy Koekemoer van die Klein-Karoo en die petrolpadda (Henry Ferreira), Die fantastiese avonture van Theo die kat (Wendy Hartmann), Dromers (Fanie Viljoen) en Skool is ’n riller (saamgestel deur Marianna Brandt)

Versindaba

Op hierdie webblad wat gewy word aan die Afrikaanse digkuns en gesprek rondom die poësie, vind besoekers al die mees onlangse resensies en onderhoude in die regterkantste kiesbalk.

In Junie het ’n resensie van die Ruan Fourie se debuutdigbundel, ’n Ope brief aan Dorian Gray, verskyn.

In Mei 2017 is onderhoude met Ruan Fourie, Johan Myburg (Uittogboek) en Pieter Fourie (Knapsekêrels) geplaas.

Woorde wat weeg

Joan Hambidge se blog, Woorde wat weeg, is ’n webtuiste waar dié digter-literator sowel gedigte as boekbesprekings, rubrieke en gedagtes rondom die letterkunde versamel en aanbied:

http://joanhambidge.blogspot.co.za/

Skakels na boekbesprekings vind besoekers aan dié webblad in die kiesbalk regs van blog-inskrywings.

The post Afrikaanse resensies en boekgesprekke in Junie 2017 appeared first on LitNet.

Beste lid van PEN Afrikaans

Dis baie lekker om hierdie brief af te skop met uitstekende nuus:

Die nuwe PEN Afrikaans Vertaalfonds

Die PEN Afrikaans Vertaalfonds is in Junie opgerig met ruim finansiële ondersteuning van die Trust vir Afrikaanse Onderwys (TAO). Ons deel derhalwe hierdie nuus met innige dank vir die vertroue wat die TAO-trustees in ons geplaas het.

Hierdie nuwe vertaalfonds het een sentrale doelstelling: om die Afrikaanse letterkunde internasionaal te bevorder deur meer vertalings en publikasies van verdienstelike Afrikaanse werke moontlik te maak.

Internasionale aansien vir ons skrywers bevorder die statuur van die Afrikaanse letterkunde as geheel. ’n Letterkunde wat nie in vertaling beskikbaar is nie, kan nie onder wêreldletterkunde gereken word nie.

Ons het reeds gesien hoe vertalings van die werke van Karel Schoeman, André P. Brink, Marlene van Niekerk en Etienne van Heerden oorsese kritici beïndruk het. Een Duitse kritikus het Schoeman selfs as die nuwe Thomas Mann bestempel na aanleiding van die vertaling van sy Afskeid en vertrek. Ook Breyten Breytenbach en Antjie Krog het via vertaling hul merk in die wêreldpoësie gemaak. En wanneer dit kom by misdaadfiksie, bevind Deon Meyer hom in die grootste internasionale geselskap.

Dit is ons oortuiging dat baie meer van die huidige geslag Afrikaanse skrywers verdien om hul werk in ander tale vertaal te sien.

Weens die gebrek aan ’n Afrikaanse vertaalfonds, ’n baie algemene verskynsel in ander lande, was dit voorheen besonder uitdagend om vertaalregte vir Afrikaanse skrywers se werk te verkoop. Die PEN Afrikaans Vertaalfonds wil hierdie leemte vul deur die vertaalkoste van verdienstelike werke gedeeltelik of ten volle te befonds.

’n Buitelandse uitgewer kan nadat daar ’n ooreenkoms met ’n Suid-Afrikaanse uitgewer bereik is, by dié fonds aansoek doen om vertalingsbefondsing vir werke in die volgende genres: romankuns, poësie, kortverhale, narratiewe niefiksie (biografieë, geskiedkundige en aktuele werke) of teksgebaseerde kinder- en jeugboeke.

Belangrike oorwegings wat in ag geneem sal word om die meriete van aansoeke te bepaal, is of die betrokke skrywer se werk reeds in vertaling beskikbaar is; of die betrokke werk genomineer is vir plaaslike literêre toekennings en/of literêre pryse gewen het en of die betrokke werk goed plaaslik verkoop het. Die buitelandse uitgewer se planne ten opsigte van die verspreiding en bemarking van die vertaalde werk sal ook in ag geneem word.

Befondsingsaansoeke sal twee keer per jaar oorweeg word. Die twee sperdatums vir aansoeke is 15 Mei en 15 November van elke kalenderjaar.

Die reglement met meer volledige riglyne en bepalings is hier beskikbaar.

Navrae kan gerig word na: penafrikaans@gmail.com

Kommentaar op die kommerwekkende Wysigingswetsontwerp op Outeursreg

Ons het reeds in vorige nuusbriewe gewaarsku dat die nuwe Wysigingswetsontwerp op Outeursreg uiters problematies is. Indien hierdie wet aanvaar word, kan dit verreikende negatiewe gevolge vir skrywers en uitgewers hê.

PEN Afrikaans het daarom saam met PEN South Africa kommentaar op dié wetsontwerp by die Portefeuljekomitee op Handel en Nywerheid ingedien. Hierdie kommentaar is opgestel met die hulp van die kopieregkonsultant Catrina Wessels en dit wys duidelik uit watter gevare hierdie onverantwoordelike wysiging van ons kopiereg vir skrywers en uitgewers inhou.

Ons het die Afrikaanse en Engelse weergawes van hierdie kommentaar op ons webportaal beskikbaar gemaak en ons lede met 'n spesiale nuusbrief genooi om ons voorlegging amptelik te ondersteun.

Baie dankie aan almal wat hul naam by ons voorlegging gevoeg het. Ons kon uiteindelik ons kommentaar indien met die name van 'n 126 gevestigde skrywers, uitgewers, besorgdes en ander instansies wat ons voorlegging amptelik ondersteun.

PEN Afrikaans se AJV op 16 September tydens die Tuin van Digters-fees op Wellington

Alle lede word hartlik uitgenooi na PEN Afrikaans se algemene jaarvergadering (AJV) 2017 wat, soos ons in Junie op ons Facebook-blad aangekondig het, sal plaasvind op 16 September tydens vanjaar se Tuin van Digters-fees op Wellington. 

Ons sal nader aan die AJV 'n agenda uitstuur asook die program van die Tuin van Digters-fees. Alle opbetaalde lede van PEN Afrikaans sal gratis toegang tot die fees kry. Ons bedank graag die nuwe bestuurder van die Breytenbach Sentrum, Francois Lötter, vir hierdie vergunning.

Toegang tot die vergadering self is uiteraard gratis, maar wees asseblief so vriendelik om te laat weet of jy beplan om die AJV by te woon. Ons sal graag wil seker maak dat daar genoeg sitplek vir almal is. RSVP na penafrikaans@gmail.com

Voorstelle vir die agenda kan ook na penafrikaans@gmail.com gestuur word.

Resensiekursus in samewerking met Netwerk24 en NB-Uitgewers

In ons April-nuusbrief het ons 30 voornemende resensente genooi om in te skryf vir een van twee resensiekursusse, aangebied deur Netwerk24 in samewerking met NB-Uitgewers en PEN Afrikaans. 

Dié twee dag lange kursusse was blitsig vol en die eerste een het op Saterdag 3 Junie onder leiding van Francois Smith in Mediapark in Johannesburg plaasgevind.

Die eerste kursus in was 'n groot sukses. Jo Prins, die redakteur van Boeke24, sê vier resensente met groot potensiaal is geïdentifiseer en een van hulle, Francois Bekker, het intussen reeds met 'n resensie van Die diepblou see deur François Loots gedebuteer. 

Francois Smith het die volgende kort verslaggie oor die kursus van 3 Junie geskryf:

Afrikaanse lesers wil resenseer. En hulle sal tyd en geld spandeer om die kuns te bemeester – dit is hul erns.

Dit is my blywende indruk ná Media24 se resensiekursus wat ek op Saterdag 3 Junie in Mediapark, Johannesburg, aangebied het. Volgens die organiseerder daarvan, Jo Prins, Media24-koerante se boekeredakteur, was die 15 beskikbare plekke binne  ’n dag ná die aankondiging volbespreek. En elkeen van die kursusgangers het met groot oorgawe deelgeneem.

Maklik was dit nie.

Ook nie vir die aanbieder nie. Resenseer beteken immers om die gesprek oor boeke op ’n hoë vlak aan te voor en vol te hou. Resenseer word dikwels as ’n kuns op sigself gesien, maar die uitgangspunt van hierdie kursus was dat dit ook ’n ambag is waarvan die basiese vaardighede geleer en geoefen kan word. Die dag is dus hoofsaaklik gewy aan hierdie basiese vaardighede.

Ten eerste is die deelnemers losgelaat op Rudie van Rensburg se pasverskene Kamikaze. Elkeen moes ’n resensie skryf en almal moes al die resensies lees en aan die hand van ’n stel vrae ontleed. Hierdie proefresensies was die basis van ’n gesprek wat gevoer is ten einde die elemente van resenseer self te ontdek.

Resenseer, het die kursusgangers agtergekom, is ’n vorm van krities lees waarin jy nie net vrae oor die teks vra nie, maar ook oor jou reaksies daarop. ’n Noukeurige registrasie en bevraagtekening van jou reaksies op ’n teks stel jou in staat om die ruggraat van jou resensie te identifiseer.

Ten slotte was daar ’n kans om die beginsels in te oefen, veral die veronderstelling dat ’n resensie ’n hoëvlak-gesprek met ’n leser is, ’n wisselwerking, wat dikwels gekelder word deur allerhande vorme van selfgesentreerdheid.

In kort: Media24 se resensiekursus was ’n energieke golf in die immer uitkringende gesprek oor koerantresensies; andersyds die ideale geleentheid om nog name te identifiseer wat gevoeg kan word by die van die huidige korps koerantresensente.

****

Die tweede resensiekursus vind op Saterdag 5 Augustus onder leiding van PEN Afrikaans se voorsitter, Kerneels Breytenbach, by NB-Uitgewers in Kaapstad plaas. Daar is ongelukkig geen plek vir verdere kursusgangers beskikbaar nie, maar ons hoop dat ook hierdie kursus interessante nuwe stemme sal oplewer.

Wenners van die 2017 Media24 Boeke Literêre Pryse

Ons sê baie geluk aan al die wenners van die gesogte Media24 Boeke Literêre pryse vir 2017. 

Nagenoeg 80 boeke wat in 2016 by uitgewerye in die Media24-stal verskyn het, is ingeskryf in vyf kategorieë met ’n gesamentlike prysgeld van meer as R175 000.

Die volgende skrywers is bekroon:

WA Hofmeyr-prys vir Afrikaanse fiksie (roman, kortverhale of drama)
1795 deur Dan Sleigh (Tafelberg)

Recht Malan-prys vir Afrikaanse en Engelse niefiksie
Under Nelson Mandela Boulevard deur Sean Christie (Jonathan Ball Publishers)

Elisabeth Eybers-prys vir Afrikaanse en Engelse poësie
Fotostaatmasjien deur Bibi Slippers (Tafelberg)

MER-prys vir Afrikaanse en Engelse jeugromans
Snitch deur Edyth Bulbring (Tafelberg)

MER-prys vir geïllustreerde kinderboeke in Afrikaans en Engels
Ink deur Ingrid Mennen en geïllustreer deur Irene Berg (Tafelberg)

Die Herman Charles Bosman-prys vir Engelse fiksie is nie vanjaar toegeken nie en staan oor tot volgende jaar.

Die wenner in elke kategorie het R35 000 ontvang. By die MER-prys vir geïllustreerde kinderboeke is die prysgeld verdeel tussen die skrywer en illustreerder.

Klik hier vir die ontvangstoesprake van die wenners en meer besonderhede oor die wenboeke.

Sperdatums vir die Groot Afrikaanse Romanwedstryd en/of die Woordfees se Kortverhaalkompetisie

Die sperdatums vir die Groot Afrikaanse Romanwedstryd en die Woordfees se Kortverhaalkompetisie is om die draai.

Die Groot Afrikaanse Romanwedstryd se sluitingsdatum vir manuskripte is 1 September 2017. 

Dit is die omvangrykste romanwedstryd in die land met die grootste beloning vir skrywers. Prysgeld van altesaam R350 000 is op die spel.

1ste prys: R200 000 
2de prys: R 70 000 
3de prys: R 40 000 
Debuutprys: R 40 000

Klik hier vir die wedstrydreëls en alle ander relevante besonderhede.

Die sluitingsdatum vir die Woordfees se Kortverhaalkompetisie 2018 is 30 September 2017 om 16:00.

Die US Woordfeesbundel, wat baie goed deur lesers en skrywers ontvang en gesteun is, beleef in 2018 sy derde jaar. Du Toitskloof Wyne sal weer met die US Woordfees saamspan en die prysgeld van R30 000 borg.

Boonop word een van die gepubliseerde verhale met die komplimente van kykNET vir die Silwerskermfees ontwikkel.

Soos in 2017, mag persone wat nog nie voorheen gepubliseer het nie, ook deelneem.

Klik hier vir die wedstrydreëls en alle ander relevante besonderhede.

'n Oorsig van Afrikaanse resensies en boekbesprekings in Junie

Klik hier vir ons oorsig van Afrikaanse resensies wat in Junie 2017 verskyn het en digitaal beskikbaar is. Dié oorsig sluit boekbesprekings, boekgesprekke en voorlesings in wat op die radio of TV uitgesaai is. 

Indien jy weet van ander gerekende publikasies wat ook Afrikaanse resensies en boekgesprekke plaas en dit digitaal beskikbaar maak, laat weet asseblief na penafrikaans@gmail.com. Ons wil graag elke maandelikse oorsig so volledig moontlik maak.

Nuwe Afrikaanse boeke in Julie

Ten slotte is dit altyd 'n plesier om die lys van nuwe Afrikaanse publikasies te deel. Onder vandeesmaand se nuwe publikasies is 'n debuut deur een van die skrywers wat ons Trippel-7-werkswinkels bygewoon het – baie geluk aan Moryn Hanzen met haar eersteling, Pad na Geluk. Hartlik geluk ook aan al ons ander lede wat nuwe boeke op die rak het.

Die publikasielyste vir Julie kan hier afgelaai word. 

Met vriendelike groete
Danie Marais
Bestuurder: PEN Afrikaans

The post PEN Afrikaans Nuusbrief: Julie 2017 appeared first on LitNet.

Die ATKV-Skryfskool van die Noordwes-Universiteit, in samewerking met die liefdesverhaaluitgewer LAPA, bied van Donderdag 14 tot Saterdag 16 September 2017 ’n slypskool in die skryf van liefdesverhale aan.

Romanseskrywers Elsa Winckler en Madelie Human, liefdesromanskrywer Sophia Kapp, LAPA se Charlene Hougaard en Cliffordene Norton, tesame met personeel van die ATKV-skryfskool, gaan as aanbieders optree en op die liefdesverhaal fokus.

Hierdie twee-en-’n-halfdag-geleentheid is ’n praktiese slypskool vir enigiemand wat ’n liefdesverhaal wil skryf. Dit word aangebied op die Potchefstroom-kampus van die Noordwes-Universiteit en die inskrywingsgeld beloop R2 750 per persoon. Dié bedrag dek ook deelverblyf in selfsorgeenhede by die PUK Astro Villa, oggend- en middagpouseverversings en ’n funksie op Vrydagaand 15 September. ’n Beperkte hoeveelheid verblyfplekke is beskikbaar. Kontak Kobie van Aswegen by Kobie.VanAswegen@nwu.ac.za (tel 018 299 1783) vir meer besonderhede.

Die ATKV-Skryfskool bied in 2017 ook ’n kompetisie in die skryf van ’n romanse aan. Die wenner hiervan sal die Lenteskool GRATIS kan bywoon. Vir meer inligting hieroor, raadpleeg die brosjure en inskrywingsvorm.

Kom leer onder die leiding van mense wat weet!

• Hier is nog inligting en die inskrywingsvorm.

The post Inskrywingsvorm: Lenteskool en skryfkompetisie vir skrywers van romantiese fiksie appeared first on LitNet.

Klik hier vir 'n groter weergawe van die uitnodiging.

The post Bekendstelling in Pretoria: Die wêreld van Charlie Oeng appeared first on LitNet.

The post Lacuna appeared first on LitNet.

Die Bergengel
Carina Stander
Protea Boekhuis
ISBN: 9781485307501

Skrywers oor hul nuwe boeke. Carina Stander gesels met Naomi Meyer oor Carina se Die Bergengel.

Carina, Die Bergengel is in my hand en voordat ek dit oopmaak, kyk ek eerste na die omslag. Vertel my hiervan.

Dankie vir die kans om oor die boek te gesels, Naomi. Die inkskets op die omslag is my eie. In die gees van gelykenis het ek gespeel met versteekte beelde, van prente binne 'n prent, soos wat die verhaal ook stories binne 'n storie bevat. Soos dikwels in my kuns en skryfkuns is hier 'n proses van wording of metamorfose: die berge word vlerke en die doringrankers word walvisse. Daar is ook 'n klok en olifantslurp versteek. Links klim die protagonis Eron Verberger teen 'n ranker op; regs is die antagonis Velvel Azazel op stelte. Die twee nessies met eiers word (wanneer jy die boek onderstebo draai) die enorme oë van 'n man, terwyl die B van Bergengel 'n neus vorm. Dié oë behoort aan Gibor, die alomteenwoordige vader in Eron se lewe. Die aanhaling op die voorplat lui: “Om 'n Bergengel te wees, is om alleen deur die ondergrondse gange van 'n kapel te stap terwyl daar gesing word – jy hoor nie net die musiek en die stemme nie, jy hoor ook hoe dit eggo in die toekoms.” Die letterwerk is gedoen deur die talentvolle grafiese ontwerper van Protea Boekhuis. Ek was skoon slapeloos van opgewondenheid toe ek die onverwagse nuus kry dat die titel in middernagblou metaalfoelie is. Ek dink die uitgewer het die boek lieflik uitgegee.

Binne-in die boek is daar ‘n kaart en dit roep dadelik beelde by my op van tekste soos die Bybel en Lord of the Rings. Ek sien ook die enigste herkenbare vastelandverwysing is “na Afrika”. Brei asseblief hierop uit.

Omdat Die Bergengel ook 'n reisverhaal is, was dit noodsaaklik om die geografiese ruimte van die land Gabriëllië te karteer en breedvoerig te beskryf. Dit word so gestel: "Daardie jare was die uitgestrekte Gabriëllië (’n land so groot dat dit ’n stapper in die fleur van sy lewe ’n geskatte 276 dae sou neem om die roete van die weskus na die ooskus te voet af te lê en 389 dae van noord na suid) in twaalf regione verdeel. Elke regio was onder die beheer van ’n onafhanklike Regiohoof met gelyke mag en het bestaan uit stede en dorpies met unieke boustyle, landbougebiede en bergstreke wat ekologies veel van mekaar verskil. Die magtige Reënrivier het deur ’n kwart van die regione gevloei." Ensovoorts. Gabriëllië is 'n groot, alleenstaande vasteland omring deur oseane. Ek betrek talle geografiese besonderhede vir elke regio – weerstelsels, plantegroei, dierelewe, landvorme en ander natuurverskynsels. Rondom die Tzurregio waarvan Eron Verberger afkomstig is, het ek noukeurige besonderhede gegee oor die algemeen fisieke voorkoms van die bewoners, verklarings van hulle vanne en ’n uitleg rondom klankverskuiwings in die taal Tzurien. In teenstelling met die tradisionele fantasieverhaal, word die leser gelei om Gabriëllië as ’n werklike land te aanvaar, soos Tolkien se Westland in The Lord of the Rings. Afrika bestaan aanvanklik slegs in die volksmitologie van Gabriëllië. 'n Gesprek tussen Eron en sy oom Ruach verloop so:

“Afrika? Daardie verbeeldingsdorpie in Die avonture van Koeb Snawel?”

“Afrika, die metaalrykste vasteland op aarde. Duisende seemyle hiervandaan.”

Eers dán word dit vir Eron duidelik dat Afrika 'n reële ruimte is. Wat meer is, Afrika word voorgehou as die plek van redding. As ek mag verklap: die laaste boek in die trilogie, Die Waterplek, speel grotendeels in Afrika af.

"Elke dag om skemertyd het hulle die muil buite sig van verbygangers uitgespan."

Gepraat van kaarte, the lay of the land, kom ons beskou die landskap en aard van hierdie genre. Is daar so iets – so ‘n genre? Het jy iets splinternuuts in Afrikaans geskep, dalk: fiksie, mite, mistiese komponente? Prop vir my jou boek in ‘n soort boksie, of verskillende boksies, as dit kan?

Die Bergengel is die eerste boek in 'n trilogie. Dit speel in op die tradisie van antieke Joodse geskrifte soos Die Boek van Enog, Kahlil Gibran se The Prophet en bekende Bybelverhale en sprokies. Maar Die Bergengel is nié 'n volwasse sprokie of fabel nie. En al is fantasie 'n genre waarvan ek hou, is dit hoegenaamd nie 'n Narnia of Lord of the Rings met trolle, reuse, elwe en eenhorings nie; ook nie 'n Star Wars met 'n Yoda nie. Anders as met die fantasiegenre, is ál die karakters in Die Bergengel werklike mense, en bykans alle gebeure fisies verantwoordbaar. Parallelle kan getrek word met die bekende werklikheid (stoomtreine, walvisstasies, bronsgietery) en die karakters se strewe waarby die gewone leser kan aanklank vind, veral die herstel van die pa-seun-verhouding en die strewe na 'n skeppingsdoel. Dit is 'n soort coming of age-verhaal, maar in wese is dit nie 'n jeugboek nie. Soos by The Alchemist van Paulo Coelho is hier 'n seun op reis en trekke van magiese realisme. Magiese realisme veronderstel 'n realistiese uitbeelding van die werklike wêreld met 'n onverwagse verskyning van die magiese of bonatuurlike. Dit is daardie buitengewone oomblik in 'n doodgewone toneel wanneer die alledaagse heilig word en die heilige alledaags.

Ek wou met die skryf van Die Bergengel 'n gelykenis skep. 'n Allegorie. Die mooiste woordverklarings wat ek vir allegorie kon vind, is dat dit 'n uitgebreide metafoor is. Waarvan is Die Bergengel 'n uitgebreide metafoor? Van 'n groeiende gees. Van 'n mens se reis na jou binnelandskap – met berge en vlerke vir skuiling.

“Dit was in die dae van die laaste rondreisende klokgieters dat Gibor en Alida Verberger vir oulaas saam op ‘n klokreis vertrek het. Waar geen treinspoor al aangelê is nie, waar lokomotiewe nog nie tonnels deur die berge oopgefluit het of rokerige longe oor die valleie en weivelde uitgehoes het nie, het die Verbergers trosse klokke gesmous aan mense wat in afsondering leef. Die ambag van onafhanklike klokgieter was vinnig aan die kwyn en een ná die ander het die stede in Gabriëllië standhoudende gieterye opgerig, sodat die meeste klokgieters hulle noodgedwonge op ander metaalwerk moes toespits.” Jou eerste sinne trek mens in saam met daardie lokomotief wat die tonnel binnegaan; mens ry saam en verder en dieper binnetoe. Hoe het jou storie ontspring, waar en hoe ... kan jy agterna daaroor praat?

Op 2 Januarie 2002 het ek vir die eerste keer die Skotse Hooglande binnegery, waar ek vir ses maande sou woon en werk. Daardie dag, in die middel van 'n verlate sneeulandskap, het die titel asof vanuit die niet by my opgekom. Ek het stilgehou, my skryfgoed uitgehaal en geskryf: Die Bergengel. Ek het dadelik geweet dat dit 'n reismistiek gaan word, 'n roman met 'n seun as hoofkarakter. Dit was 'n fabelagtige halfjaar – ek het gewoon in 'n twee honderd jaar oue kothuis aan die rand van 'n woud, gewerk in 'n ou katedraal wat in 'n kunsgalery omskep is en vir 'n beeldhouer in sy Middeleeuse-kasteel-ateljee. As deel van die herdenking van die Highland Clearances is die beeldhouer deur die regering aangestel om 'n lewensgrootte-bronsbeeld te maak. In sy kunsateljee het ek kennis geneem van die Skotse geskiedskrywer Alexander Mackenzie se boek The history of the Highland Clearances (1881). In die 19de eeu is tot 2 000 Skotse gesinne per dag dakloos gelaat, volledige dorpe is afgebrand, derduisende Skotte is gedwing om te emigreer. Daar was 'n geskatte 100 000 Skotte in Kanada. Die stryd teen oorheersing het byna 'n eeu geduur. 'n Spesifieke vertelling in die boek het my aan die hart gegryp: die verhaal van 'n bejaarde vrou wat in Gallies vanuit haar brandende huis geroep het: "Oh Dhia, Dhia! Teine, teine!" Vertaal as: “O God, God! Vuur, vuur!” Die beeld van 'n sterwende vrou wat in haar bykans uitgestorwe moedertaal vanuit 'n vuur roep, was vir my hartverskeurend, natuurlik ook omdat dit die Verskroeideaardebeleid van Brit teenoor Boer eggo. Die Highland Clearances het my denkbeeld geword agter die Vuurstorms van Gabriëllië, wat in Die Bergengel ook bekend staan as die Skoonbrand. Gruwels word gepleeg in die naam van ekonomiese en industriële vooruitgang, álles ten koste van onafhanklikheid en met 'n gepaardgaarde verlies van geliefde grond, streeksidentiteit en taal. Hoe kan die Vuurstorm beveg word? Ek het lank hieroor gewonder. Die inspirasie vir die Revolusie teen Vuurstorms het eers veel later by my opgekom by die lees van Christus se Bergpredikasie in Mattheus 5. Dit het my op die spoor gebring van Leo Tolstoi se filosofiese verhandeling The Kingdom of God is within you (1894). Dit was in Rusland verban, maar het die weg gevind na Mahatma Gandhi en gelei tot die niegewelddadige weerstandsbeweging satyagraha wat ek hoe later, hoe sterker in die trilogie betrek.      

Ek het deur die jare baie nagedink en opgelees oor die universele aard van boosheid en broosheid in die mens se strewe na vrede en vryheid. Gevolglik bevat die boek ook kritiek oor die uitwissing van die natuur (hoofsaaklik die uitkap van woude en walvisjagtery) as uitvloeisels van hebsug. Daar word veral in die opvolgboeke uitgebrei oor die opkoms van ekonomiese monopolieë en 'n wêreldmoondheid.

"Stil het hy aangestap in 'n tonnel van herinnering."

Ek wil jou oor die storie vra, maar ek wil ook nog iets vra oor die proses. Spreek die musiek van woorde tot jou? Of woorde as kunswerke? Ek dink net hoe visueel jy is, maar ook hoe klankryk jou woorde. Jy het geblinddoek geskryf. Hoe en hoekom en wanneer?

Nadat ek ongeveer 15 vakkundige boeke van hoek tot kant deurgelees het (oor alles van klokgietery, walvishandel, kulkuns, ondergrondse stoomtreine, Steam Punk, tsoenami’s en navigasie tot oorloë en verskeie ontledings van die Saligsprekinge), het dit gevoel asof my brein in die pad van my verbeelding begin staan. Ek wou terugkeer na die plek waar stories vandaan kom, na die rivier onder die rivier. Ek wou die verhaal weer in my gedagtes síén. Daarom het ek musiek opgesit, myself geblinddoek en die tonele beskryf wat soos 'n fliek voor my geestesoog afspeel. Ek het musiek gekies wat atmosferies of inhoudelik pas by die spesifieke skryfstuk, sodat die musiek byna gedien het as 'n klankbaan vir die "fliek" in my kop. Dikwels was dit Rachamaninov of Erik Satie. Ek het die Poolse lamentasie Symphony of sorrowful songs van Górecki by herhaling geluister terwyl ek 'n sekere weemoedige toneel in die regio van Waknia beskryf. Beethoven se Maanligsonate was agtergrondmusiek vir 'n nagtoneel in Eziovlei. Die klankbaan van The Piano het my verplaas na die inkomende gety van die see op die Eiland van Ure. Ajub Ogaba se lied uit The Constant Gardener het my na 'n waterpad getransponeer. Pan's Labyrinth se onheilspellende wiegelied het gespeel terwyl ek geskryf het aan Barbel – 'n gruwelike draaipunt in die boek. In feestelike luim het ek geluister na Amélie se klankbaan en tydens die skryf van natuurtonele na Ludovico Einaudi se klavierstukke. Elke halfuur of so het ek gou gekyk of my vingers nog op die regte toetse is. Natuurlik het daar nog baie dae en nagte van herskrywery gevolg, maar van die belangrikste oomblikke in die boek het geblinddoek gebeur.

Jy vra wanneer? Deur die jare, tussen die skryf van my twee digbundels, vorige roman en joernalistiek deur, het ek konstant en getrou aan Die Bergengel geskryf. My seuns was nog klein tydens die grootste tydperk wat ek aan die boek spandeer het en heeldag tuis by my, daarom het ek meestal saans van agt tot elf geskryf wanneer almal slaap of tussen drie- en sesuur soggens.

Jy is digter, jy is kunstenaar, jy het al baie gereis. Vertel my van jou invloede en inspirasies.

Wat die digkuns betref: 'n digter bly 'n digter, of jy gedigte skryf of nie. Die digterlike sintuig bepaal jou volkome belewenis van die lewe, dit stuur jou oog in 'n sekere rigting. Daarom sypel die digkuns oral in – of jy nou tuin maak, pannekoek bak, in die see swem of saam met vriende wyn drink op 'n stoep. Om te dig is nie 'n beroep nie, dis 'n bestaanswyse.

Ek sal my nooit kan losbreek van die metaforiese taal en beelding wat die digkuns bied nie. Ek is voortdurend op soek na 'n moontlike wêreld, 'n nuwe beelding, 'n metafoor. 'n Metafoor bring kategorieë byeen wat voorheen vreemd was vir mekaar – een voorwerp neem 'n ander se eienskappe oor, al lyk dit asof hulle nie saamhoort nie. Metaforiese taal is daarom ook draers van hoop, omdat dit moontlikhede in realiteit ondersoek wat voorheen onmoontlik gelyk het. Dalk is dit waarom ek so gaande is oor die definisie van 'n allegorie as 'n uitgebreide metafoor. Dit beteken immers dat Die Bergengel een hengse lang gedig is, dan nie?

In Roland Barthes se Mythologies (1957) is 'n hoofstuk "The writer on holiday". Dit laat my glimlag, want inderdaad is die skrywer op vakansie 'n mite! Skrywers en kunstenaars is ewige waarnemers. Ons aas die heeltyd met ons ore en oë. Ek het besluit om dié "kwaal" in te span en die afgelope 13 jaar meer as 200 reisartikels vir verskeie publikasies geskryf. Die grootste vonk vir die ontstaan van Die Bergengel is dus ’n magdom dagboekinskrywings (wat later artikels geword het) tydens my reise in en op die woestynberge, sneeuberge, eilandberge, bergstede, bergwoude en vulkaniese berge van twee dosyn lande. Die foto's wat ek tydens dié reise geneem het, het ek gebruik as visuele verwysings vir my kunsuitstalling-boekbekendstelling van Die Bergengel wat in Mei by die Tina Skukan-galery in Pretoria geopen het. Soos met my vorige boeke het ek weer 33 kunswerke gemaak wat my skryfwerk visueel verbeeld, inksketse van die tonele en karakters wat al sedert 2002 in my kop ronddool. Intussen het die Breytenbach Sentrum in Wellington gevra of ek op 16 September by die Tuin van Digters-fees die kunsuitstalling-boekgesprek oor Die Bergengel sal herhaal. Daarna sien ek baie uit!

'n Ander groot vonk vir die ontstaan van die verhaal is die geestelike. Ek het die Bybel asook oergeskrifte soos Die Boek van Enog as interteks gebruik. Enog was die sewende generasie ná Adam; hy was Noag se oupagrootjie; en hy het heelwat oor engele geskryf. Ek is ook gefassineer deur natuurmistici soos die Heilige Francis van Assisi en Elia wat deur die kraaie gevoer is. Die spirituele onderstroom vloei in vele vertakkings regdeur Die Bergengel.

"Woorde soos water"

Vertel my van ander karakters in hierdie verhaal – hulle wat jou inspireer en hulle wat jy nie in die oë wil kyk nie, maar in wie se velle jy klim (of is daar nie sulkes nie?).

Lesers ontmoet die protagonis Eron Verberger met sy geboorte. Aan die einde van Die Bergengel is hy 16 jaar oud. Hy gaan op ’n lang fisiese reis wat ’n weerspieëling is van sy geestelike ontwikkeling. Hindernisse dwing hom om nuwe rigtings in te slaan, wat weer lei tot die ontdekking van ongekende talente. Deur die loop van die verhaal word hy by herhaling uitgedaag om sy skaduself in die gesig te staar. Hy kan soms oorversigtig en apaties wees en ander kere weer te vrypostig. Maar Eron is slim, sterk en sensitief, reisvaardig en aanpasbaar, en hy het meegevoel met mens en dier, daarom hou die leser van hom. Aan die einde van die laaste boek in die trilogie, Die Waterplek, is hy 21 jaar oud. Die leser volg Eron dus vanaf sy geboorte tot mondigwording, waarin hy ontwikkel van 'n doodgewone seun tot 'n werklik buitengewone jong man.

Eron se ouers berei hom voor vir die heldereis, asook sy twee ooms. Eron se bondgenote deur die verloop van die trilogie is die Onwaarskynlike Agt, oftewel die Geseëndes, wat gebaseer is op die Saligsprekinge. Die Geseëndes is mense met ’n swakheid wat hulle weerhou van voorspoed, maar elke Geseënde dra 'n onvervulde belofte vir 'n beter lewe, wat Eron geleidelik help bewaarheid. (Dink byvoorbeeld aan: "Geseënd is dié wat treur, want hulle sal vertroos word.") Die Geseëndes het die gawe van ontsluiering, die vermoë om die pad vorentoe bekend te maak – en Eron leer by elkeen van hulle iets kosbaars wat hy deel maak van sy karakter.

Daar is vroulike en manlike morwe in die verhaal wat van voorkoms en bui verander en die waarheid verdoesel. Eron (en die leser) wonder: Is hulle lojaal of nie, vriende of vyande? Velvel Azazel is die oppermorf van almal! Hy is die antagonis, maar lyk nie totaal boos nie. Hy het heelwat wat mens kan bewonder: sjarme, intelligensie en oëverblindery. Hy is 'n puik nabootser met 'n gawe om lyftaal te lees. Velvel is invloedryk en gewild as kulkunstenaar, vuurblaser en stelstapper. Hy staan bekend onder verskeie name waarmee hy sy psigotiese persoonlikheid verberg. Gaandeweg versprei hy sy magsdronk invloed en wys sy ware kleure. Wat hom vreemd genoeg juis kwesbaar (en dus oorwinbaar) maak, is sy selfbeheptheid.

Vertel my of jy van die begin af geweet het dit gaan ‘n trilogie wees. En kan jy tot aan die einde sien?

Ek het die verhaallyn tot aan die einde toe uitgewerk, maar eers so twee jaar gelede besef dat dit 'n trilogie gaan word. Dis ook hoe ek Die Bergengel verlede jaar aan die uitgewer voorgelê het, as die eerste boek in 'n trilogie. Voordat ek die addendum tot my kontrak geteken het, het ek 'n verhaalbeplanning van 20 bladsye aan my boekeredakteur, Amelia de Vaal, gelewer. Amelia is 'n voortreflike redakteur – sy het van die eerste oomblik af begryp wat ek probeer vermag en my gehelp om die engel uit die klip te bevry. Die samewerking met haar is vir my 'n reusagtige seën. Sy het byvoorbeeld dadelik verstaan hoe ek Dante se Heilige Komedie as interteks wil aanwend vir al drie boeke: Inferno vir Die Bergengel, Purgatorio vir Die Wonderwese en Paradiso vir Die Waterplek. Alhoewel ek 'n duidelike roete in my kop het van waarheen die verhaal op pad is, weet ek ook dat karakters 'n wil van hul eie het. Ek is oop vir oortuiging! As alles volgens plan verloop, verskyn die drie boeke 18 maande uit mekaar en is Die Wonderwese dus teen November 2018 op die rakke.

Wil jy ‘n kunswerk stuur wat ons saam met hierdie vrae mag publiseer, dalk iets wat jou antwoorde toelig?

Ek het inksketse vir jou gestuur wat deel was van Die Bergengel-solokunsuitstalling. Die titel van elke skets is 'n aanhaling uit die boek. Dis 'n visueelmaking van die verhaal. Woorde word beelde. Verbeelde woorde.

"Die ontdekking dat trane gebore uit liefde 'n gebed kan wees. 'n Gebed met die krag om 'n oseaan oor sy walle te stoot."

Is jou mense wat jy liefhet, in jou stories, of is hulle elders terwyl jy skryf en in jou storie(s) is?

Ek het ruim geput uit my ervarings van veral beeldhoukuns en reis, maar die karakters in Die Bergengel is almal maaksels van my verbeelding. Ek ken net mooi géén werklike mens wat my herinner aan een van die boekkarakters nie – en hoe bevrydend! Omdat die verhaal nie outobiografies nie, kon ek die karakters rondslinger en ophemel soos die lus my lei. Omdat dit nie mý lewensstorie nie, het ek ironies genoeg 'n groter vrymoedigheid as ooit tevore ervaar om getrou te wees aan my eie skryfstem.

Daar’s ‘n “bergduiwel” in die woordeboek (‘n soort akkedis J), maar nie ‘n “bergengel” nie. Toe skep jy self een? Of was die bergengel nog heeltyd daar en toe gee jy dit (haar/hom) net ‘n naam?

Gits, ek het nie eers geweet van 'n bergduiwel nie! “Bergengel” is 'n eie skepping, ja. In my voorwoord tot die boek het ek in suiwer Akademikaans die woord "bergengel" foneties geskryf en 'n verklarende handleiding, leksikon en ander kamma-kamma bronne gelys in die ondersoek na die wortelwoord. Dit gee my ongelooflike plesier om te hoor hoeveel lesers 'n woordeboek nader gesleep het! Vir die voorwoord van Die Wonderwese voer ek dieselfde truuk uit van kamstige woordverklaringe en bronverwysings en ek sal die speelse klein tradisie voortsit in Die Waterplek.

Hoe lyk die bergengel? Vertel my van hom. Of haar? Het die wese ‘n geslag?

‘n Bergengel is 'n persoon wat oor besonderse sienkrag beskik, ietwat soos die Jedi van Star Wars. 'n Bergengel-bewind duur 20 jaar. Die taak van die Bergengel is om Vuurstorms te keer, te keer dat die bekende wêreld die Grystyd binnegaan. Dus, om landsvrede te bewaar.

Bergengele van uiteenlopende karakter, manlik en vroulik, het die ronde in Gabriëllië gedoen, altyd onder die vaandel van gewone werkers, sodat geen mens hulle kon herken nie. Die rede hiervoor was tweeledig: enersyds moes die verborge identiteit hulle teen gevare van buite beskerm, want Bergengele is dikwels gevrees en gehaat as ontbloters van geheimenisse, ook die geheime van ’n gemeenskap wat dit nie wou aanhoor nie; andersyds moes die naamloosheid hulle teen hulself beskerm. Trouens, die grootste gevaar vir enige Bergengel was om vergoddelik te word; hierom was dit van uiterste belang dat hulle name nooit bekend gemaak mag word nie. Ja, selfs nie eers ná hul dood nie.

Vir 'n Bergengel is daar altyd die wisseling tussen binne en buite: óf hy is 'n alleenloper wat tevrede is met sy eie geselskap, maar deur meegevoel gedryf word na die trop, óf hy is 'n kuddewese wat moet leer om gelukkig te wees as 'n eenkantling.

Die Hebreeuse woord vir “profeet”, nabi', kan herlei word na die werkwoord naba', wat beteken: "to bubble up, boil forth, hence, to pour forth words like those who speak with fervour of mind or under divine inspirations, as prophets and poets". In 2005 het ek my meestersgraadverhandeling aan die Universiteit van Kaapstad voltooi oor die digter as profeet in die Afrikaanse digkuns. Ek het veral gefokus op rolle wat verskeie Afrikaanse digters deur middel van hul digkuns vertolk en hoe dit ooreenstem met die amp van die oudprofete. Al dié rolle van die digterprofeet ek het aan Bergengele toegedig: hulle is almal Toringwagte, Konfronteerders, Voorlopers, Tussengangers en Scribas. Maar daar is 'n belangrike verskil: 'n Bergengel tree altyd anoniem op. Soos daar geskryf staan: "Die boodskap is belangriker as die Bergengel, net soos wat ’n profesie groter is as ’n profeet en ’n gedig langer leef as ’n digter.”

• Kunswerke: Carina Stander

The post Die Bergengel: 'n Onderhoud met Carina Stander appeared first on LitNet.

Kry ek vandag 'n man wat skuldig bevind is aan donkievelsmokkel. Smalend vertel hy na hy sy boete betaal het, dat hy miljoene rande maak uit onwettige slag van donkies en smokkel van donkievelle. Hy vertel ook dat hy karkasse aan dieretuine en privaat roofdier-eienaars verkoop.

Wie gaan ons donkies beskerm?

The post Donkiestroper appeared first on LitNet.

Die eerste Reis en vleis-geleentheid het op 4 Julie by Twaalf in Stellenbosch plaasgevind. Gerrit Rautenbach het met Johan Bakkes gesels oor reis en skryf, en Riku Lätti het ook ’n paar van sy liedjies gesing.

Twaalf is ’n gemeenskapsprojek, restaurant en kroeg in Stellenbosch. Hulle gaan in die komende maande op die eerste Dinsdag van elke maand dié geleentheid huisves. Die eienaars van Twaalf, Lizen en Lianti, se liefde vir die gemeenskap is net so groot soos hul liefde vir goeie kos en wyn. Die restaurant bied internskappe aan vir lede van die gemeenskap en laat hulle toe om in die verskillende dele van die restaurantbedryf te werk en ervaring op te bou sodat hulle kan aansoek doen vir werk. Besoek hulle webtuiste om hulle storie te lees, asook om hulle spyskaart te bekyk.

Du Toitskloof Wyne borg die geleentheid. Besoek hul webtuiste hier. 

Hier is ’n paar video's van die geleentheid.

Reis en vleis: Johan Bakkes gesels oor sy eerste werklike reis

Reis en vleis: Johan Bakkes gesels oor hoekom hy skryf en die verskille tussen hom en Kingsley Holgate

Reis en vleis: Riku Lätti sing "Die dwarrelwind van my lewe" 

Reis en vleis: Johan Bakkes lees "Loodswaar" voor

Reis en vleis: Gerrit Rautenbach lees "Die agtuurtrein" deur Chris Barnard 

Reis en vleis: Riku Lätti sing "Waai" 

The post Video's: Reis en vleis – Gerrit Rautenbach gesels met Johan Bakkes appeared first on LitNet.

'n Vlieg is natuurlik 'n baie lastige ding, veral as jy op 'n Sondagmiddag bietjie op die bed wil gaan lê en indut. Gou is daar 'n vlieg by wat op jou kaal been gaan sit. Dit irriteer jou en jy jaag hom weg, maar hy vlieg net 'n kort draai voor hy weer kom sit. 

Nou goed, gooi dan maar 'n babakombersie oor jou bene. Dit help nie, want die vlieg se aandag verskuif nou na jou gesig, en dit is nou wraggies éérs hinderlik. Gelukkig het ek 'n blikkie Doom wat ek by die kerk gekoop het vir die verdrywing van bose geeste. En 'n vlieg is mos so 'n bose gees, as daar dan bose geeste is. 

So lê ek een middag met my wapen in my hand en wag. Toe die vlieg sy verskyning maak spuit ek en hy val neer. Ek kon toe darem indut, maar toe ek later opstaan sien ek daar lê 'n tweede vlieg dood. Seker dood aan 'n gebroke hart weens sy vriend wat ek doodgespuit het ...

Let ook maar op as jy weer 'n donkie sien wei. Daar is altyd 'n klompie vlieë wat om sy kop vlieg soos satelliete om die aarde wentel. Hy skud gereeld sy kop sodat sy ore die vlieë wegjaag, maar hulle kom maar weer.  Aan sy agterkant is daar gewoonlik ook vlieë, wat hy met sy stert probeer verjaag.  

Nou sien daai donkie dalk 'n mooi merrie daar oorkant wei en na 'n kort rukkie van haar aanstaar, raak hy so rasend dat hy op haar afstorm, so vinnig dat die vlieë nie kan byhou nie. 

'n By is natuurlik 'n heel ander ding. As jy aan sy vlerke se vibrasies agterkom daar is 'n by in jou kamer, moet jy liewers versigtig opstaan en vasstel waar hy is. Anders kan hy dalk langs jou kom land en, onbewus daarvan, skuif jy jou arm of iets oor hom. Tot jou groot ontsteltenis en pyn as hy jou dan steek.

Groete,

Tiens

The post 'n Vlieg appeared first on LitNet.