Ek dink dat geelperskemampoer die sterkste bly... My pa het destyds gesmokkel, toe swartes nie kon sterk drank koop nie ...
Ons buurman het later gestook langsaan. Hy was valskermsoldaat op D-dag in Europa en het lelike PTSS gehad met so paar doppe te veel ... Doodeerlik, mampoer laat uitlaat wit brand ...
Wanneer die mampoer egter in eikehoutvat gestoor word, verloor dit sterkte, maar kry geur by.
The post Mampoer of moonshine of witblits? appeared first on LitNet.
The post Boekbekendstelling: Deeg deur Theresa de Vries appeared first on LitNet.
|
||||||
Opsomming
Sedert die einde van die 1990’s was verskeie verdedigingsontleders oortuig dat daar oormatige klem op die primêre funksies van die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag (SANW) geplaas is, en dat dit geskied het ten koste van die groeiende (internasionale) belangrikheid van die sekondêre of nietradisionele militêre rolle. Daar is aangevoer dat sodanige benadering onvolhoubaar sou wees omdat die SANW toenemend by multinasionale vredesteunoperasies betrokke sou raak en dat die verdedigingsbegroting nie ruim genoeg was om die SANW se sekondêre funksies, in die besonder vredesteunoperasies, te kon uitvoer met die kollaterale of aanvullende bruikbaarheid van die primêre magsontwerp nie. Daar is inderwaarheid selfs aangevoer dat die SANW toenemend sy vermoë sou verloor om as ’n betekenisvolle buitelandsebeleidsinstrument van die Suid-Afrikaanse regering aangewend te kon word. Die gepaardgaande opgradering van die SANW se konvensionele wapentuig is ook wyd gekritiseer as ontoepaslik in die Afrika-verband. Die genoemde problematiek het ná ongeveer ’n dekade en ’n half teen die einde van die vorige dekade op die politieke vlak die nodige erkenning gekry, en daar is uiteindelik in 2010 besluit om ’n nuwe Verdedigingsoorsig op te stel. Na ’n uitgebreide proses van raadpleging het die samestellers van wat bekend geword het as Verdedigingsoorsig 2015, in hulle finale produk erkenning gegee aan die noodsaaklikheid daarvan om die SANW se magsontwerp meer in ooreenstemming te bring met die politieke verwagting dat die SANW ’n rol in vredesteunoperasies in Afrika sal speel. Dit kan egter betekenisvol gedoen word slegs indien die SANW die nodige befondsing ontvang. Ofskoon daar nou klaarblyklik meer beleidsklarigheid is oor die buitelandse rol en funksies van die SANW en sy meegaande magsontwerp, word daar ten slotte in hierdie artikel aangevoer dat die politieke, ekonomiese en sosio-ekonomiese omstandighede nie gunstig skyn te wees vir ruimer befondsingsmoontlikhede vir die SANW nie.
Trefwoorde: buitelandse beleid; magsontwerp; primêre en sekondêre verdedigingsfunksies; SANW; verdedigingsbegroting; verdedigingsbeplanning; Verdedigingsoorsig; vredesteunoperasies
Abstract
An overview of the problems concerning the modernisation of the SANDF for participation in multinational peace support operations in Africa
The South African Constitution, the 1996 White Paper on Defence and the subsequent Defence Review 1998 are all unambiguous in defining the primary function of the South African National Defence Force (SANDF) as that of defending and protecting the South African state, its territorial integrity and its people. Generally, this boils down to defence against external military aggression or threats. Although the above-mentioned policy stance seems to be logical and quite straightforward, its practical consequences have been severely questioned and criticised over many years, specifically when, in the mid-1990s, the South African government focused on the modernisation or upgrading of the SANDF and related defence spending on sophisticated conventional, high-tech military capabilities.
This article revisits the reasoning of authoritative defence analysts that a too heavy focus on the primary function of the SANDF has not facilitated or enabled the execution of the secondary or non-traditional tasks – tasks which the SANDF increasingly had to assume as a foreign-policy instrument after 1994. To this end, the study on which this article is based revisited criticism from top defence analysts that there was an obsession with the primary function in SANDF force planning, and that it was wrong to adopt a policy stance of focusing on the primary function and executing the secondary functions with the collateral utility derived from the primary force design. These arguments were raised from a point of view that the SANDF had neither the budget nor the equipment or the personnel to execute secondary functions on the basis of collateral utility. It was further maintained that it was primarily in the secondary functions arena that most militaries have been deployed in the post-Cold War period and that the South African military of the future would be increasingly configured around non-traditional roles or secondary functions.
Furthermore, since the mid-1990s, several authoritative defence analysts increasingly argued that the main security challenges or threats in Africa clearly relate to weak states and resource-driven agendas, energy sources and/or water, or severe stress factors, such as burgeoning population numbers and inadequate governance capacity. For such challenges or threats, conventional high-tech weaponry would not provide any solutions, because no expenditure on large quantities of weapons or powerful military equipment could adequately or even partly address the causes of such insecurities or their consequences.
Towards the end of the first decade of the 2000s, it was acknowledged in political circles that the distinction between primary and secondary functions in the South African defence policy framework needed to be reviewed to strike the right balance between these two functions and to give peacekeeping its rightful place in the force design of the SANDF. There was also an acknowledgement of the problem that the SANDF was in a critical state of decline and that it was in need of a greater budget allocation. In view of the above, the Minister of Defence and Military Veterans constituted a Defence Review Committee in 2011, and mandated the Committee to look critically at the South African defence policy and budgetary needs, given the rapid and fundamental changes that have occurred in the strategic environment since the 1990s.
This article provides an analysis and discussion of the new comprehensive guidelines for a more balanced defence force design embodied in what became known as Defence Review 2015 (Verdedigingsoorsigkomitee 2015), and further reflects on some of the most important policy implications for the SANDF in this regard – specifically given the demands placed on the SANDF in relation to peace support operations. In addition, the article also reports on an examination of and reflection on the suggestion in Defence Review 2015 that there must be either a greater budget allocation or a significantly scaled-down level of foreign policy ambition and commitment relating to the SANDF as a foreign-policy instrument.
From another angle, the article also addresses arguments from defence sceptics that defence spending in South Africa is still too high for a country where acute poverty and desperation are the order of the day for the vast majority of South Africans. Such criticism came from various role-players in civil society and has, of course, been fuelled by criticism that the country’s post-1994 force planning and defence acquisition projects were based on an inappropriate emphasis on high-tech military capabilities. Allegations that political elites were benefiting from corrupt defence acquisition packages also did not help to facilitate a sober analysis of South Africa’s defence needs and related future financial implications.
In the final analysis, on the basis of Defence Review 2015, the author contends that leading defence functionaries should now have a clear idea of or perspective on what the specific budgetary needs of the SANDF are, as well as what the future role, function(s) and force design of the South African military should be. However, the author also argues that the SANDF would probably find it very difficult to convince politicians and taxpayers that an increase in the defence budget is imperative and required for the SANDF to play a more meaningful role in South Africa’s foreign policy in the domain of international peace support operations. This reasoning is premised on three points of discussion. Firstly, research indicates that in South Africa, a high corruption risk is publicly associated with defence matters. Secondly, recent research also reveals that military issues are no longer a priority in South African political-societal matters and that there is a growing knowledge gap on military matters in South Africa, which has far-reaching implications for strong civil-military relations. Thirdly, domestic economic growth outlook remains extremely challenging following the contraction in the gross domestic product (GDP) of recent years. These three factors are likely to discourage taxpayers and politicians from being supportive of an increased budget allocation to the military – despite the SANDF’s being underfunded in the international comparative context and showing signs of erosion in key defence capabilities.
Keywords: defence budget; defence planning; Defence Review; force design; foreign policy; peace support operations; primary and secondary defence functions; SANDF
1. Inleiding
Die 1996 Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, die 1996 Witskrif op Verdediging van 1996 en veral die Verdedigingsoorsig van 1998 (Departement van Verdediging 1998a) is almal dokumente wat grondliggend en rigtinggewend is ten opsigte van die rol en funksie(s) van die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag (SANW). Al hierdie dokumente stel die primêre funksie van die SANW vas as die verdediging en beskerming van die Republiek van Suid-Afrika en dus die handhawing van die gebiedsoewereiniteit van die Suid-Afrikaanse staat en die bevolking daarvan.
Hierdie bepaling klink baie logies en voor die hand liggend, maar die praktiese implikasies daarvan ten opsigte van die aanvaarding van ’n bepaalde magsontwerp vir die SANW het sedert die aanvaarding van Verdedigingsoorsig 1998 tot heelwat verskille en selfs spanning in verdedigingskringe gelei. Die kernprobleem is dat daar in politieke en verdedigingskringe fondse toegewys is om die weermag te moderniseer, in die besonder sover dit die konvensionele verdedigingsvermoëns van die SANW betref. Hierdie uitgangspunt en die aanskaffing van konvensionele wapentuig in die laat 1990’s het oor baie jare tot hewige kritiek op die magsontwerp van die SANW gelei. Een van die kernaspekte van kritiek was dat daar nie voorsiening gemaak is vir ’n veranderende en meer veelsydige rol vir die SANW nie en dat die aanskaf van konvensionele wapentuig die SANW nie goed toegerus het om met ’n gebalanseerde magsontwerp optimaal in ’n toekomstige multinasionale vredesteunrol op die vasteland aangewend te kan word nie.
Sedert die aanvaarding van Verdedigingsoorsig 1998 as ’n nuwe platform vir verdedigingsdenke in Suid-Afrika en die daaruit voortspruitende proses vir die aanskaf van nuwe konvensionele wapentuig vir die SANW het daar bykans twee dekades verloop. In dié tyd was daar heelwat debat en nadenke oor verskeie belangrike vrae, waaronder wat die rol en funksie van die SANW in ’n Suider-Afrikaanse streeksverband moet wees; wat die verwagtinge is wat die Suid-Afrikaanse regering aan die SANW as ’n buitelandsebeleidsinstrument (kan) stel; hoe die SANW sy beperkte fondse moet aanwend om in sowel ’n verdedigings- as ’n buitelandse vredesteunrol aangewend te kan word; en hoe die hooftrekke van ’n (meer) gebalanseerde magsontwerp daar moet uitsien.
In 2015 is ’n nuwe Verdedigingsoorsig deur die parlement aanvaar. Hierdie dokument is tans die belangrikste en betekenisvolste beleidsdokument in verdedigingsgeledere en is die produk van ’n uitgebreide raadplegingsproses wat oor ongeveer vier jaar gestrek het (2010–2014). In parlementêre geledere is die dokument beskryf as ’n “monsterdokument” van 344 bladsye wat die resultaat was van 436 vergaderings met belanghebbendes en 76 voorleggings aan die taakspan (Maynier 2015).
Hierdie artikel het ten doel om, aan die hand van ’n literatuurstudie, ’n oorsig te gee van die problematiek rakende die modernisering van die SANW sedert die aanvaarding van die Verdedigingsoorsig 1998 tot die onlangse aanvaarding van Verdedigingsoorsig 2015. Daar word gekonsentreer op die vraag of ’n veranderde magsontwerp die SANW in staat sal stel om nie alleen sy primêre verdedigingsfunksie doeltreffend te vervul nie, maar terselfdertyd ook deur die regering as buitelandsebeleidsinstrument aangewend te word. Wat laasgemelde aspek betref, word die ondersoek spesifiek daarop gerig om vas te stel of ’n veranderde magsontwerp die SANW beter in staat sal stel om aan voortgesette en toekomstige multinasionale vredesteunoperasies in Afrika deel te neem.
Die werkswyse sien soos volg daaruit: Eerstens word ’n oorsig gegee van die verdedigingsbeplanning en verdedigingstendense in Suid-Afrika na die demokratiese oorgang in 1994 en die aanvaarding van Verdedigingsoorsig 1998. Tweedens word ’n opsomming verstrek van verdedigingsbeplanners en -kenners se kritiek op die magsontwerp van die SANW in besonder. Derdens word Verdedigingsoorsig 2015 verduidelik, asook die idees daarin vervat betreffende ’n gemoderniseerde en gebalanseerde SANW wat (na verwagting) funksionele deelname aan multinasionale vredesteunoperasies in Afrika moontlik sal maak. Vierdens word ’n bespreking gevoer oor die politieke en ander hindernisse wat veral finansieel belemmerend inwerk op die soeke na ’n gemoderniseerde SANW wat met die nodige opleiding en ondersteuning aan voormelde operasies kan deelneem. Die artikel word afgesluit met ’n samevatting en enkele slotopmerkings.
2. Verdedigingsbeplanning en -tendense ná 1994
Vanaf die 1960’s het die voormalige Suid-Afrikaanse Weermag (SAW) verskeie binnelandse en buitelandse operasies onderneem. Laasgenoemde was veral toegespits op die destydse bevrydingsbewegings in Rhodesië/Zimbabwe, Suidwes-Afrika/Namibië en Angola. Wat dit betref, was die SAW betrokke by operasies wat gemik was teen wat deur die destydse Suid-Afrikaanse regering beskou is as ’n “volskaalse eksterne bedreiging in alle fasette”. In die laat 1960’s het die fokus van die SAW sterk aansluiting gevind by wat bestempel is as “onkonvensionele oorlogvoering” teen die agtergrond van “terroriste-aktiwiteite” in Suidwes-Afrika/Namibië, Mosambiek en Angola. Terselfdertyd was die SAW ook betrokke by gemeganiseerde operasies, asook in die “onderdrukking van stedelike en plattelandse terrorisme en bystand aan die Suid-Afrikaanse Polisie in die handhawing van wet en orde” (Departement van Verdediging 1987:39, 89).
Dit is bekend dat die einde van die Koue Oorlog en die politieke oorgang in Suid-Afrika in April 1994 ’n nuwe hoofstuk in verhoudinge tussen Suid-Afrika en sy buurstate asook die vasteland van Afrika in sy geheel ingelui het. Die nuutgevormde SANW (wat die resultaat van politieke onderhandeling was en die SAW vervang het) is die taak opgelê om die grondwetlike orde in Suid-Afrika te beskerm. Wat voorts betekenisvol is, is dat hoofstuk 32 van die 1996 Witskrif op Verdediging en hoofstuk 4 van Verdedigingsoorsig 1998 dit duidelik gemaak het dat Suid-Afrika nie op daardie tydstip of in die toekoms ’n aggressiewe houding jeens enige ander staat sou inneem nie, asook nie op daardie stadium deur ’n militêre bedreiging in die gesig gestaar is nie. Trouens, daar is ook voorsien dat Suid-Afrika in die toekoms by multinasionale vredesteunoperasies in ander Afrikastate betrokke kon raak (Departement van Verdediging 1996:12–3; Departement van Verdediging 1998a:5–6).
In ooreenstemming met Westerse verdedigingskonvensie (Williams 1998:23) bepaal artikel 200(2) van die Grondwet van Suid Afrika dat die primêre doelwit van die SANW is om die land, sy gebiedsoewereiniteit en inwoners te verdedig en te beskerm (Departement van Verdediging 1996:16). Hoofstuk 4 van die Witskrif op Verdediging van 1996 verbind die SANW eweneens aan ’n primêre rol, en wel om Suid-Afrika teen buitelandse militêre aggressie te beskerm. Hierdie bepaling word verder gevoer in hoofstuk 3 van Verdedigingsoorsig 1998 waar verklaar word dat die omvang, ontwerp, struktuur en begroting van die SANW hoofsaaklik deur sy primêre funksie bepaal word (Departement van Verdediging 1996:16; Departement van Verdediging 1998a:10–2). Laasgenoemde word in hoofstuk 1 van Verdedigingsoorsig 1998 duidelik uitgespel as die verdediging van die Republiek van Suid-Afrika en sy inwoners teen militêre bedreigings, terwyl die sekondêre funksies uiteengesit word as internasionale vredesteunoperasies, ondersteuning aan die Suid-Afrikaanse Polisiediens by wyse van interne ontplooiings, en ander en niemilitêre aktiwiteite. Een van die belangrikste – en mees omstrede – bepalings was voorts dat die SANW sy sekondêre funksies hoofsaaklik met sy “kernverdedigingsvermoë” moes uitvoer (Departement van Verdediging 1998a:3, 12).
’n Ander faktor wat die magsontwerp van die SANW wesenlik beïnvloed het, hou verband met die feit dat die verdedigingsbegroting tussen 1989 en 1999 aansienlik verklein is vanweë ’n verskuiwing van fondse vir doeleindes van sosio-ekonomiese besteding. Waar die verdedigingsbegroting in 1989 op 4,5% van die bruto nasionale produk (BNP) gestaan het, is die syfer teen 1999 tot 1,4% verlaag (Departement van Verdediging 1999:1).
Dit het spoedig duidelik geword dat die SANW – veral die Suid-Afrikaanse Vloot en die Suid-Afrikaanse Lugmag – dringend ’n proses van modernisering moes ondergaan deur die aanskaf van nuwe wapentuig (GlobalSecurity.org 2005). Selfs sommige kritici van die SANW het erken en aangevoer dat daar ’n dringende behoefte ontstaan het om die SANW te moderniseer (Barrel 1998:27):
Generals are at least talented at inducing apocalypse as they are presenting themselves as the only defence against it. So it is not always sensible to believe their dire predictions. Yet, in the case of the SANDF, our generals appear to have a good case. Almost everyone with a claim to some military expertise – from military commanders to security analysts and opposition defence spokespeople – agrees that the SANDF is woefully inadequately equipped and underfunded.
Na aanleiding hiervan is ’n kabinetsbesluit op 19 November 1998 geneem om die volgende wapentuig vir die SANW aan te skaf (Departement van Verdediging 1998b:1):
Wat egter betekenisvol is, is dat daar nie in die behoefte wat in Verdedigingsoorsig 1998 uitgespreek is, naamlik om die SANW se inventaris van 224 Olifant Mk1A/1B-tenks te vervang, voldoen is nie. Dit was egter te verwagte in die afwesigheid van ’n duidelike konvensionele bedreiging teen Suid-Afrika (Cilliers 1998).
In afwagting op die lewering van bogenoemde wapentuig het Helmoed-Römer Heitman, een van Suid-Afrika se voorste verdedigingsontleders, die SANW se swakpunte soos volg uitgespel (Heitman 2003:18–9):
Wat laastens in dié verband vermeld moet word, is dat Suid-Afrika in die tydperk ná 1994 nie by enige multinasionale vredesteunoperasies betrokke was nie. Sedert die politieke oorgang in April 1994 het die land weer tot die internasionale gemeenskap toegetree en vanuit politieke isolasie na herintegrasie beweeg. Die SANW was egter in ’n proses van konsolidasie nadat verskeie magte saamgevoeg is om die SANW te vorm. Ná 1994 was die SANW vir bykans vier jaar by geen buitelandse operasies betrokke nie, maar sake het ’n spoedige wending geneem toe die SANW in September 1998 as ’n buitelandsebeleidsinstrument – meer spesifiek as ’n ingrypingsmag – van die Suid-Afrikaanse regering saam met die Botswana Weermag by die politieke konflik in Lesotho betrek is. Ofskoon die aanvanklike aard daarvan ’n ingrypingsoperasie was, was dit die SANW se eerste tree na multinasionale vredesteunoperasies op die vasteland wat met die aanvang van die nuwe dekade (2000) verdere momentum sou kry en die SANW by die punt gebring het waar dit uiteindelik ’n betekenisvolle rolspeler in konflikbeslegting in Afrika sou word.
Tussen 1999 en 2004 het die SANW in verskeie vredesteunoperasies betrokke geraak, waarvan die Demokratiese Republiek van die Kongo (DRK), Burundi en Soedan (Darfoer) sekerlik die belangrikste was, terwyl daar ook noemenswaardige bydraes gelewer is in die konflik op die Comoro-eilande en in die grensgeskil tussen Ethiopië en Eritrea. Die operasie in die DRK sou groei tot die Verenigde Nasies (VN) se grootste internasionale vredesteunoperasie, en hierin was Suid-Afrika geen geringe rolspeler nie.
Die SANW se hertoetrede as ’n rolspeler in Suid-Afrika se buitelandse beleid en betrokkenheid by vredesteunoperasies is soos volg deur die destydse hoof van die SANW, Siphiwe Nyanda (2003:4), verwoord:
South Africa has just recently become involved in peace missions in Africa, and more deployments are on the horizon. After a healthy pause, post-1994, during which time the SANDF integrated and transformed, the SANDF is on the march – a march for peace, development and prosperity.
Kort na afloop van die SANW se histories betekenisvolle ingryping in en toetrede tot ’n vredesrol in Lesotho het Williams (1998:171) tereg verklaar dat die Suid-Afrikaanse regering asook Suider-Afrikaanse regerings ’n beleidsraamwerk moes opstel op grond waarvan toekomstige multinasionale operasies van ’n soortgelyke aard onderneem kon word. Wat Suid-Afrika betref, het dit inderdaad gebeur met die parlementêre aanvaarding van die Witskrif op Suid-Afrikaanse Deelname aan Internasionale Vredesmissies in Februarie 1999.
Voordat vervolgens oor kritiek op verdedigingsbeplanning in Suid-Afrikaanse verband en die gepaardgaande magsontwerp van die SANW besin word, moet kortliks genoem word dat die bepaling van verdedigingsdoelwitte gewoonlik die gevolg is van wisselwerking tussen regerings as verteenwoordigers van bevolkings en verdedigingsadviseurs van velerlei aard. Sodanige adviseurs bedien die regering van kundige advies op die terrein van verdedigingsake en bepaalde spesialisterreine. Regerings bepaal die funksies wat hulle weermagte moet vervul asook die raamwerk en begrotings waarbinne verdedigingsfunksionarisse moet optree, en so word dit die taak van verdedigingsbeplanners en ander ampsbekleërs om prakties hieraan te help uitvoering gee. Alles geskied in ’n proses van wisselwerking op regeringsvlak (Le Roux 1998:57).
Beleidsformulering is aan die een kant ’n burokratiese proses. Beleidsformulering is aan die ander kant egter ook in ’n groot mate ’n weerspieëling van die politieke en sosio-ekonomiese konteks waarin dit ontwikkel word. Suid-Afrika se politieke posisie sedert 1994 was uniek en die formulering van verdedigingsbeleid op daardie tydstip was eweneens uniek. Daar was ’n buitengewoon sterk betrokkenheid van veral akademici, asook ander rolspelers uit die burgerlike samelewing wat ideologies sterk met die nuwe regeerders verbind was. Dit het ’n besondere dinamika aan die formulering van ’n nuwe verdedigingsbeleid in Suid-Afrika verleen en volgehoue kritiese denke aangaande verdedigingsake sterk bevorder (Kenkel 2006:5).
In die geval van Suid-Afrika se beleidsformulering aangaande verdedigingsake sedert 1994 is dit dus belangrik om die akademiese en verbandhoudende perspektiewe rondom die verdieping en verbreding van die algemene denkrigtings oor veiligheid in die bostaande konteks in gedagte te hou. Dit is veral belangrik omdat die betrokkenheid van akademici en navorsers buite die verdediginggeledere inderwaarheid reeds in die voor-1994 tydvak ’n besondere kenmerk geraak het van gesprekke rondom die samestelling van ’n nuwe weermag en gesprekke rondom ’n toekomstige verdedigingsbeleid (Kenkel 2006:6), en hierdie dinamika en kritiese gesprekke is sedert die aanvaarding van Verdedigingsoorsig 1998 effektief verder gevoer.
3. Kritiek op verdedigingsbeplanning en die magsontwerp van die SANW
Soos reeds genoem, het die primêre rol van die SANW ingevolge die 1996 Grondwet van Suid-Afrika regstreeks verband gehou met die verdedigings- en beskermingsrol aangaande die Republiek van Suid-Afrika. Wat egter tot heelwat diskoers en ernstige meningsverskil in verdedigingskringe gelei het, het te make met hoe die magsontwerp van die SANW (ingevolge Verdedigingsoorsig 1998) daar moes uitsien.
Verskeie vooraanstaande en gerespekteerde verdedigingsontleders het ernstige kritiek uitgespreek op die benadering wat gevolg is met die magsontwerp van die SANW. Onder die vier mees prominente kritici was Rocklyn Williams, voormalige Umkhonto we Sizwe- (MK-) operateur en latere direkteur van operasionele beleid in die ministerie van verdediging, Jakkie Cilliers, voormalige uitvoerende hoof van die Instituut vir Sekerheidstudies, Len le Roux, afgetrede hoof van strategie en beplanning in die SANW en latere ontleder by die Instituut vir Sekerheidstudie, en Helmoed-Römer Heitman, Suid-Afrikaanse korrespondent van Jane’s Defence Weekly.
Williams (1998:23) het veral kritiek gelewer op die feit dat die 1996 Witskrif op Verdediging en Verdedigingsoorsig 1998 soveel klem op die primêre funksie van die SANW geplaas het, asook dat albei dokumente verdedigingsbeplanners daarop gerig en effektief verplig het om die magsontwerp van die SANW op sy primêre funksie te skoei. Volgens Williams was dit nie ’n uitvloeisel van die Grondwet as sodanig nie, maar veral van die benadering wat die opstellers van die Witskrif gevolg het.
Volgens Williams (1998:23) is daar weliswaar erkenning gegee aan die sekondêre of nietradisionele rolle wat die SANW moet vervul, maar daar is vanuit ’n Westerse paradigma te sterk op die primêre rol gefokus. Die probleem was veral die uitgangspunt dat daar ontwerp en begroot moes word vir die primêre funksie van die SANW en dat die sekondêre funksies uitgevoer moes word met die kollaterale of aanvullende bruikbaarheid van die primêre magsontwerp. Laasgenoemde was volgens Williams onhoudbaar en nie in ooreenstemming met eietydse tendense nie, omdat die sekondêre funksies van weermagte internasionaal toenemend op die voorgrond gekom het. Die vraag wat eerder oorweeg moes word, was: “Hoe primêr is die primêre funksie van die SANW?” Met ander woorde, die vraag was of die sekondêre funksies by hedendaagse weermagte nie algaande swaarder weeg as die primêre funksie nie. Dié vraag was van kardinale belang, omdat die nietradisionele rolle van weermagte wêreldwyd van toenemende belang by verdedigingsbeplanning geraak het (Williams 1998:23).
Sover dit vredesteunoperasies betref, was die begroting van die SANW volgens Williams (1998:34) nie van so ’n aard dat daar genoeg ruimte en voorsiening was vir die aankoop van tegnologies gevorderde wapentuig (in aansluiting by die primêre funksie van die SANW) en daarbenewens nog fondse en toerusting beskikbaar om by die sekondêre take uit te kom nie. Wat nodig was, was ’n groter balansering van die primêre en sekondêre funksies in Suid-Afrika se verdedigingsbeplanning en gepaardgaande magsontwerp.
Teen hierdie agtergrond het Williams (1989:35) geoordeel dat die SANW in stand gehou moes word om sy verdedigingsfunksie te kon uitvoer, maar dat goedkoper, ligter en minder tegnologies-intensiewe wapentuig oorweeg moes word. Sodanige oorweging sou die SANW meer in ooreenstemming bring met die eise wat aan weermagte op die Afrika-vasteland gestel word en minder in ooreenstemming met ’n Eurosentriese magsontwerp. Dit sou ook beteken het dat daar wegbeweeg word van ’n magsontwerp wat in werklikheid nie aansluiting (sou) vind by die eise wat toenemend op Afrika-bodem aan die SANW gestel sou word nie.
Le Roux (1999:61–3) het hom eweneens skerp uitgespreek teen die uitgangspunt dat die sekondêre funksies uitgevoer moes word met die kollaterale of aanvullende bruikbaarheid van die primêre magsontwerp. Volgens Le Roux vereis verdediging teen eksterne aggressie die aanskaf van wapentuig wat nie noodwendig bruikbaar is vir vredesteunoperasies nie. Laasgenoemde behels ontplooiings oor groot afstande; langafstand logistieke ondersteuning; ’n lug- en seevervoervermoë; en die uitvoering van operasies met ander weermagte op ’n multinasionale grondslag. Kwalitatief en kwantitatief verg dit ’n andersoortige magsontwerp as dit wat ingevolge verdedigingsbeleid sedert 1994 gegeld het, en die probleem was dat die SANW ’n keuse gemaak het vir ’n magsontwerp wat gegrond was op die primêre-funksie-oriëntering in plaas daarvan om ’n magsontwerp te volg wat op ’n breër spektrum van moderne verdedigingsfunksies berus.
Le Roux (1999:64) het sy argument gegrond op ’n uitgangspunt dat die uitdagings in Afrika-verband in die 21ste eeu eerder rekening moes hou met ’n afwesigheid van interstaatlike konflik en groot uitdagings op die gebied van intrastaatlike konflik. Met ander woorde, oorloë tussen Afrikastate is van minder belang by verdedigingsbeplanning as die voorkoms van burgeroorloë en rebelleopstande. Om daardie rede moes die nietradisionele funksies sedert 1994 groter aandag geniet het by verdedigingsbeplanning in Suid-Afrika, terwyl daar ook aandag geskenk moes word aan die uitdagings wat massamigrasie, seerowery en terrorisme sou meebring.
Williams (1998) en Le Roux (1999) se uitgangspunte is gedeel deur Cilliers (2006:9–10) wat gemeen het dat die “kernoriëntasie” van die SANW geskoei moes wees op “krisisvoorkoming” en “krisisintervensie”, eerder as op konvensionele verdediging in die klassieke verband. In ’n belangwekkende aanbieding aan die SA Leër het Cilliers se argument daarop neergekom dat indien die SANW se magsontwerp op die sekondêre funksies geskoei was, die SANW steeds daarin sou kon slaag om die primêre funksie uit te voer, naamlik die verdediging van Suid-Afrika. Cilliers (2006:10) was – soos Williams (1998) – die mening toegedaan dat die denke wat die SANW se magsontwerp ná 1994 onderlê het, op die “oorloë van ’n vorige generasie” gegrond was en dat die SANW toenemend deur die VN en die Afrika-unie (AU) by vredesteunoperasies betrek sou word wat saamgehang het met internasionale verwagtinge wat aan Suid-Afrika gestel is.
Cilliers (2006:8) het sy uitgangspunte ook sterk gegrond op die veranderende en veranderde aard van oorlog en veiligheidsuitdagings in die tydperk ná die Koue Oorlog. Een van die aspekte wat spesifiek in Afrika in dié tydperk na vore gekom het, was dat klassieke oorlogsverklarings en die oorloë wat daaruit voortgespruit het, nie langer aan die orde van die dag was nie, maar eerder internasionale konflikte wat verband hou met sake soos mededinging om skaars hulpbronne, uiterste armoede, maatskaplike ontworteling en vele meer. Ter steun van Cilliers se standpunt wys Kampala (2016) daarop dat volskaalse grensoorloë en klassieke interstaatlike konflik ’n betreklik lae voorkoms in Afrika het, maar dat grensgeskille wel geen vreemde verskynsel is nie, ofskoon wedywering om hulpbronne – waaronder olie, gas, vis en weiveld – dikwels ’n belangrike faktor is wat konflik aanvuur. Geskille op gemeenskapsvlak as gevolg van verwarring oor grenslyne kom ook soms voor.
Wat egter belangrik is, is dat daar teen die einde van die 20ste eeu in Afrika suid van die Sahara meer mense in konflik omgekom het as wat daar gesamentlik in die res van die wêreld dood is. Dwarsoor Afrika, van Sierra Leone in die weste tot Soedan in die noordooste, het konflikte sedert die beëindiging van die Koue Oorlog duisende menselewens geëis (Cilliers 2006:1). Daarom moes die SANW sy voorbereiding vir toekomstige operasies doen met inagneming van die verwagtinge dat Suid-Afrika toenemend by ’n verskeidenheid vredesteunoperasies betrek sou word. Van die take waarvoor die SANW hom moes voorberei, was veral die beskerming van burgerlikes in konflikgebiede, ontwapening van strydende magte, optrede teen opstandelinge en rebelle, hulp met die organiseer en beveiliging van verkiesings, die beskerming van politieke leiersfigure, demobilisering en herintegrasieprojekte, die opleiding van gewapende magte van na-oorlogse of oorgangsregerings en dergelike vredesteuntake. Hierbenewens moes die SANW ook sy rol as bewaker van die grense van Suid-Afrika ernstig opneem (Cilliers 2006:10).
Heitman (2008:1) het soortgelyk geargumenteer vir “gebalanseerde, algemeen-doelmatige magte” in die SANW, magte wat in ’n bepaalde sin, volgens sy treffende beskrywing, selfs bestempel kon word as “jacks of all trades”- en potensieel “masters of none”-tipes magte. Dit kom neer op magte wat die nodige buigsaamheid vir die eise van die omstandighede toon – magte wat in ’n breë spektrum konfliksituasies in verskillende dele van Afrika met eiesoortige omstandighede aangewend kan word. Dit het volgens Heitman (2008) nie die verkryging en instandhouding van ’n soort “iets van elk” beteken nie, maar magte wat konstruktief ondersteuning kon bied aan die Suid-Afrikaanse regering met betrekking tot sy kontinentale veiligheidsverantwoordelikhede. Laasgenoemde hou amper altyd verband met operasies van ’n lae intensiteit. Soos al die voorgenoemde ontleders het Heitman eweneens ’n wegbeweeg van die “tradisionele rolle en strukture” in Suid-Afrikaanse militêre denke bepleit (Heitman 2008:29).
Teen hierdie agtergrond moet daar in hierdie bespreking teruggekeer word na ’n aspek wat vroeër genoem is, naamlik die drastiese afname in die verdedigingsbegroting sedert die einde van die 1980’s. In 2000 het Heitman (soos gerapporteer deur Gibson 2000b:2) verklaar dat daar internasionaal aanvaar word dat 2% van ’n land se BNP voldoende is om ’n weermag in vredestyd in stand te hou. In die geval van die SANW was dit slegs 1,5% van die BNP in Suid-Afrika. Met die verwagting dat die SANW toenemend in die buiteland moes ontplooi, was dit “totaal onrealisties” (Gibson 2000b:2) en dus nie volhoubaar nie. Reeds in 1998 het Cilliers (soos gerapporteer deur Swart 1998:12) verklaar dat die afname in die befondsing veroorsaak het dat die SANW ’n punt bereik het waar sy operasionele doeltreffendheid aangetas word. Ofskoon Suid-Afrika nie so ’n groot weermag as tevore nodig gehad het nie, was die SANW swakker toegerus as die voormalige SAW om sy uitdagings die hoof te bied. Dit was egter nie slegs vanweë ’n afnemende begroting en omrede die SANW sy begroting tot op die been moes sny nie, maar ook vanweë die probleem dat die SANW sy toekomsrol verkeerd vertolk het.
Nie alle rolspelers was dit egter eens dat die SANW ’n groter begroting verdien het nie. Dit het veral saamgehang met kritiek dat die SANW se bestelling van (Gripen-) vegvliegtuie en duikbote geen plek in Suid-Afrika se bestelling van nuwe wapentuig moes gehad het nie – veral in die lig van die groeiende belangrikheid van vredesteunoperasies (Sylvester en Seegers 2008:62). Uit die parlementêre opposisiegeledere het die leier van die Demokratiese Alliansie, Tony Leon, in 2002 aangevoer dat die oorblywende tweede en derde fases van die wapentransaksie, waaronder die lewering van 19 Gripen-vegvliegtuie aan die SANW, gekanselleer moes word. Volgens hom kon die fondse verskuif word om ’n vermeerdering van die aantal polisielede moontlik te maak, asook om befondsing te voorsien vir aangeleenthede soos die mediese behandeling van kinders wat die slagoffers van verkragting was, ’n vermindering in die verlies van lewens van babas wat MIV-positief gebore word, en subsidies vir gesinne sonder behuising (Pressly 2002:6). Hierdie uitgangspunt was kenmerkend van die “gewere versus botter”- (“guns versus butter”-) diskoers wat reeds in die 1990’s gevoer is (Kasrils 1997:26) en is gesteun deur aktiviste wat hulle beywer het vir demilitarisering in postapartheid Suid-Afrika – aktiviste wat selfs sterk gevoel dat die verminderde aantal SANW-lede van 70 000 steeds te hoog was. Vir aktiviste was daar geen vooruitsig dat die SANW ’n militêre bedreiging uit die streek die hoof sou moes bied nie, terwyl daar wegbeweeg moes word van die politieke vertrekpunt dat ’n sterk weermag politieke status aan ’n land verleen. Om as ’n werklike vredemaker in Afrika op te tree, moes die voorbeeld van demilitarisering voorts aan ander rolspelers gestel word en fondse vir openbare besteding en werkskepping bewillig word (Harris 2001:73–4).
Van regeringskant het die destydse minister van verdediging, Mosiuoa Lekota, egter die parlement probeer oortuig van Suid-Afrika se toenemende behoeftes, veral met betrekking tot die beoogde ondertekening van die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap se gesamentlikeverdedigingspakt. As die grootste ekonomie in die streek sou daar van Suid-Afrika verwag word om ’n groot verantwoordelikheid daarvoor te dra en daarbenewens het die SANW reeds dubbel soveel vredesoldate in Burundi en die DRK ontplooi as wat aanvanklik beplan was. Lekota het daarop gewys dat ’n leidende streeksmoondheid soos Nigerië se verdedigingsbesteding 4,4% van BNP beloop het, terwyl Botswana op 5,4% en Namibië op 6,3% gestaan het. Derhalwe het Suid-Afrika onderbestee aan verdediging en sou die SANW nie genoegsaam kon bydra tot die totstandbrenging van die langverwagte Afrikabystandsmag wat deur Afrikaleiers in die vooruitsig gestel is nie (Msomi 2003:4).
Wat laastens van belang is, is dat die destydse hoof van die SANW, Siphiwe Nyanda, dit in 2000 – ses jaar ná die totstandkoming van die SANW – duidelik gemaak het dat die regering en die inwoners van Suid-Afrika moes besluit in welke mate die SANW as ’n buitelandsebeleidsinstrument aangewend moes word, asook dat daar nie van die SANW verwag kon word om ’n stabiliseringsrol te speel as die nodige fondse en instandhouding nie beskikbaar is nie. Die sogenaamde dubbele rol van die SANW was dus problematies, en is nog moeiliker gemaak deur verpligtinge wat die SANW opgelê is om binnelands met misdaadvoorkoming te help (Gibson 2000a:2).
Uit die voorgaande is dit duidelik dat die politieke verwagtinge wat aan die SANW gestel is, nie deur die nodige befondsing gerugsteun is nie. Wat die saak gekompliseer het, is die vertrekpunt dat die SANW sy buitelandse verpligtinge in vredesoperasies moes uitvoer teen die agtergrond van ’n beleidsraamwerk waar die primêre rol grootliks die magsontwerp bepaal het, terwyl die sekondêre of nietradisionele rolle, in die besonder betrokkenheid by vredesteunoperasies, van toenemende belang geraak het. Hierdie aangeleenthede word in die bespreking hier onder verder ondersoek.
4. Verdedigingsoorsig 2015 en ’n gemoderniseerde en meer gebalanseerde SANW
’n Baie duidelike politieke erkenning dat die problematiek met betrekking tot die magsontwerp van die SANW Suid-Afrika se rol by die bevordering van vrede en veiligheid op die vasteland negatief geraak het, het gekom van die destydse adjunkminister van verdediging, Thabang Makwetla. Makwetla (2009:3) het dit duidelik gestel dat Suid-Afrika se verdedigingsbeleid hersien moes word en dat die SANW sy bydrae tot vredesteunoperasies moes uitbrei. Wat veral van belang was, was sy stelling dat die onderskeid tussen die primêre en sekondêre funksies van die SANW hersien moes word met die oog daarop om ’n groter balans te vind, asook dat die SANW se vredesteunrol ’n “regmatige” plek moes kry.
Met die aanvaarding van hierdie uitgangspunt, en in die afwesigheid van ’n goedgedokumenteerde veiligheidsbeleid, was die weg gebaan om ’n nuwe verdedigingsoorsig op te stel wat Verdedigingsoorsig 1998 sou vervang en sodoende toekomstige verdedigingsdenke asook die SANW in die besonder vir die volgende twee tot drie dekades sou rig en stuur. Vir daardie doel is daar op regeringsvlak onder die leiding van die eertydse minister van verdediging en militêre veterane, Lindiwe Sisulu, ’n komitee van 14 kundiges aangewys om die proses verder te voer. Onder die voorsitterskap van Roelf Meyer, ’n oudkabinetsminister en afgetrede politikus, het die komitee sy werksaamhede in Julie 2011 afgeskop, waarna ’n besprekingsdokument in 2012 gevolg het. ’n Voortgesette, uitgebreide raadplegingsproses is gevolg en na meer as 350 sessies oor ’n tydperk van drie jaar (vanaf 2011) is die nuwe verdedigingsoorsig op 17 Maart 2014 deur die kabinet aanvaar. ’n Jaar later is die finale produk, Verdedigingsoorsig 2015, aan Jacob Zuma oorhandig (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:i).
In die finale dokument stel die Verdedigingsingsoorsigkomitee (2015:0–5) dit dat Suid-Afrika se toenemende betrokkenheid by vredesteunoperasies in Afrika die regering daartoe gebring het om sy verdedigingsrol en meegaande funksies te herprioritiseer ten einde dit in ooreenstemming te bring met die “Afrika-agenda”. Die finale dokument is ’n breedvoerige dokument wat talle sake bestryk, waaronder strategiese en veiligheidsomgewings, militêre leierskap, militêre opvoeding, militêre dissipline, verdedigingsbestuur en vele meer. Die voorsitter van die komitee het egter in sy voorwoord minstens ses belangrike insigte aangaande die SANW verwoord wat hier baie saaklik uitgelig moet word, omdat dit van groot belang is vir doeleindes van die bespreking in hierdie artikel (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:iii–vi):
Die benadering wat in Verdedigingsoorsig 2015 ten opsigte van veiligheidsuitdagings in Suider-Afrika en op die Afrika-vasteland in die geheel gevolg word (sien byvoorbeeld Verdedigingsoorsigkomitee 2015:D-15–D-16), stem oor die algemeen ooreen met Mills (2011:11) se oortuiging dat die belangrikste veiligheidsuitdagings in Afrika regstreeks met sogenaamde swak state en hulpbrongedrewe agendas in interne konflikte ten opsigte van minerale hulpbronne en energiebehoeftes verband hou. Hierbenewens is daar dikwels faktore wat druk plaas op en spanning veroorsaak in samelewings, waaronder snelgroeiende bevolkings en onvoldoende regeringskapasiteit. Vir sodanige uitdagings kan die aanwending van gesofistikeerde en tegnologies gevorderde wapentuig nie oplossings of antwoorde bied nie. Mills voer aan dat wapentuig soos tenks en besteding aan konvensionele militêre toerusting trouens dalk van minder belang of hulp kan wees as watervoorsiening of ander vorme van hulpbronvoorsiening in konflikgeteisterde gebiede, ’n standpunt waarvan die opstellers van Verdedigingsoorsig 2015 skynbaar in beginsel nie verskil het nie.
Dit blyk ook dat die opstellers van Verdedigingsoorsig 2015 sterk bewus was van kritiek wat sedert die middel-1990’s op die magsontwerp van die SANW gelewer is en wat deur Cilliers (2006:10) as ’n “verkeerde indruk van die primêre funksie” van die SANW bestempel is. Die onderstaande siening dui ook daarop dat die nietradisionele militêre funksies groter erkenning ontvang het (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:3-8-3-9):
The Defence Force will be increasingly employed in traditionally non-military roles owing to its readiness profile, training and capacity for organised action, often as a first response to natural disasters and other serious civil contingencies. This will accordingly require specialised training tailored to this expanded role, supported by current, validated and authoritative doctrine […] In addition to its traditional conventional role, the Defence Force will be required to play a constructive role in post-conflict reconstruction efforts in collaboration with other government departments and other agencies […]
Dit is ook opmerklik dat die opstellers van Verdedigingsoorsig 2015 (gevolglik) wegbeweeg het van die soort onderskeid wat vroeër tussen die primêre en sekondêre funksies van die SANW getref is, soos dit in Verdedigingsoorsig 1998 verwoord was. Reeds in die inleidende oorsig van die voorsitter as aanhef tot Verdedigingsoorsig 2015 word die SANW in hooftrekke beskryf as ’n unieke instrument waardeur die staat sy nasionaleveiligheidsfunksies en buitelandsebeleidsprioriteite kan ondersteun (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:3-8–3-9). Dit beteken nie dat die SANW nie die verdedigingsaspek en handhawing van die soewereiniteit van Suid-Afrika minder ernstig opneem as tevore nie. Ook hier word duidelik verklaar dat enige bedreiging teen Suid-Afrika se soewereiniteit, gebied, nasionale belang of sy inwoners die primêre verdedigingsfunksie bly (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:3-8–3-9). Eweneens word duidelik verklaar dat die verdediging van Suid-Afrika belangriker is as alle ander take en dat dit ’n staande verdedigingsverbintenis bly (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:3–8). Terselfdertyd word dit duidelik gemaak dat Suid-Afrika se strategiese omgewing vloeibaar en uitdagend is wat sowel die plaaslike as die internasionale verband betref. Daar is toenemende bedreigings van ’n nietradisionele aard, niestaatlike rolspelers wat bedreigings inhou en niekonvensionele manifestasies van onveiligheid en onstabiliteit (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:38).
Teen hierdie agtergrond het die opstellers van Verdedigingsoorsig 2015 spesifiek aandag geskenk aan die noodsaak daarvan om ’n “gebalanseerde stel verdedigingsvermoëns” daar te stel wat op onder andere die onderstaande aspekte betrekking het (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:10–21, 10–2):
Ten einde die SANW op ’n pad van modernisering te plaas, het die opstellers van Verdedigingsoorsig 2015 vyf beplanningsmylpale uitgestippel om die SANW oor die volgende 15 tot 20 jaar te ontwikkel. Die vyf mylpale is (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:viii, 0-7):
Beplanningsmylpaal 1: Hanteer die agteruitgang in kritieke vermoëns deur onmiddellike en regstreekse ingrypings.
Beplanningsmylpaal 2: Herorganiseer en herbalanseer die SANW sodat daar ’n basis vir toekomstige groei bestaan.
Beplanningsmylpaal 3: Skep ’n volhoubare SANW wat in staat sal wees om sy verdedigingsverbintenisse of -take uit te voer.
Beplanningsmylpaal 4: Verbreed die SANW se vermoë om nuwe of opkomende bedreigings die hoof te kan bied.
Beplanningsmylpaal 5: Verdedig Suid-Afrika teen ’n regstreekse of naderende bedreiging.
Die ideaal om ’n beter-toegeruste en meer gebalanseerde magsontwerp daar te stel sal egter van befondsing afhanklik wees. Verdedigingsoorsig 2015 kyk indringend na die befondsingsuitdagings van die SANW en stel dit duidelik dat die weermag tans nie voldoende befonds word en toegerus is om sy wye verskeidenheid take uit te voer nie. Die toename in verdedigingsverpligtinge sedert 1999, die aankoop van nuwe, moderne wapenstelsels op regeringsvlak, en die lae verdedigingsbegroting maak die SANW onvolhoubaar en daarom kan die weermag sy funksies net ten dele uitvoer. Die SANW word onder geweldige druk geplaas by die uitvoering van sy take en daar is ’n ingreep nodig om die weermag op ’n volhoubare grondslag te plaas (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:3–8).
Sonder om in hierdie bespreking op te veel besonderhede te konsentreer, noem ek die volgende punte uit Verdedigingsoorsig 2015 wat illustreer hoe die toerusting van die weermag kwantitatief afgeneem het (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:3–8):
Wat voorts betekenisvol is, is dat die SANW se onlangse bydrae tot vredesteunoperasies (sedert 2000) afgeneem het tot die laagste vlakke in sowel VN- as AU-operasies – veral nadat die Suid-Afrikaanse regering in 2016 besluit het om nie langer aan die VN-operasie in Darfoer deel te neem nie (De Carvalho en Nganje 2016). Afgesien van gebrekkige fondse mag laasgenoemde dalk ook verband hou met ’n skynbaar groter regeringsfokus op interne stabiliteit, grensbeskerming en teenmisdaadoperasies en die aanwending van die SANW in dié verband. Laasgenoemde het onder andere te make met sogenaamde groen veiligheid en verbandhoudende pogings om renosterstropery hok te slaan.
Desondanks is daar steeds antimilitêre aktiviste en ander rolspelers wat van oordeel is dat Suid-Afrika op grond van sy sosio-ekonomiese behoeftes nie sy militêre besteding kan verhoog nie. Veral beskuldigings en bewerings dat hoë politieke lui op ’n korrupte wyse gebaat het by die wapentransaksies van die laat 1990’s het daartoe bygedra dat daar nie altyd op ’n sobere en ewewigtige wyse na Suid-Afrikaanse verdedigingsbehoeftes gekyk is nie. Wat in dié verband ook interessant is, is dat Transparency International in ’n verslag aangedui het dat daar, ten spyte van ’n uitgebreide teenkorrupsieraamwerk in Suid-Afrika, ’n baie lae vlak van openbare vertroue is sover dit transaksies insake wapenaankope betref. Anders gestel, onder belastingbetalers is daar ’n baie hoë vlak van skeptisisme sover dit skoon en gesonde praktyke rakende die aankope van militêre toerusting en wapens betref (DefenceWeb 2015). Aan hierdie en ander kwessies word in die laaste besprekingspunt hier onder aandag geskenk.
Laastens is dit nodig om hier met Cilliers (2014:7) akkoord te gaan dat daar baie meriete is in Verdedigingsoorsig 2015 en dat die dokument as ’n eerste stap kan dien in die “herlewing” van die SANW, maar dat dit terselfdertyd nie die einde van gesprekke oor Suid-Afrikaanse verdedigingsake beteken nie. Terugskouend op die eerste besprekingspunt in hierdie artikel kan daar ook aangevoer word dat die SANW ingevolge Verdedigingsoorsig 2015 moontlik nou nader kan beweeg aan wat Williams (1998:23, 34–5) bykans twee dekades gelede aangedui het met betrekking tot die toenemende belangrikheid van die nietradisionele funksies van die SANW (waaronder veral vredesteunoperasies), asook ’n meer bekostigbare, ligter en tegnologies minder intensiewe magsontwerp. Dieselfde geld vir beplanning en ’n meegaande magsontwerp wat (beter) sal aansluit by die velerlei veiligheidsuitdagings in die streek en op die vasteland van Afrika, asook die besteding van fondse in ’n Suid-Afrikaanse omgewing wat sterk deur ernstige sosio-ekonomiese behoeftes gedefinieer en gekenmerk word.
5. Politieke en ander hindernisse met betrekking tot die soeke na ’n gemoderniseerde SANW
In die bespreking hier bo is veral op die problematiek ten opsigte van ’n gebalanseerde magsontwerp vir die SANW gekonsentreer. Die fokus was veral op die veelbesproke wanbalans tussen die primêre (tradisionele) en sekondêre (nietradisionele) funksies van die SANW. Dit is belangrik om te meld dat daar ook ander aspekte is wat die genoemde balans versteur, waaronder die uitermate hoë besteding aan salarisse in die SANW (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:vii), maar vir die doeleindes van hierdie artikel is nie daarop gekonsentreer nie. ’n Ander uitdaging van die SANW hang saam met die feit dat beskerming van die landsgrense sedert 2010 deur die regering as ’n funksie van die Suid-Afrikaanse Polisiediens na die SANW oorgedra is sonder ’n wesenlike bykomende begroting. Ook dié aangeleentheid kan nie hier verder belig of bespreek word nie.
Die vraag wat in hierdie laaste afdeling aan bod kom, is of daar nog enige ander faktore is wat die SANW kan verhoed om ingevolge Verdedigingsoorsig 2015 by die doelwit van ’n meer gebalanseerde magsontwerp uit te kom. Wat dit betref, moet daar ongelukkig aangevoer word dat daar inderdaad uitdagings bestaan wat met die politiek verband hou en wat tans inhiberend of negatief inwerk op die modernisering en meer optimale funksionering van die SANW. In die bespreking hier onder sal spesifiek op twee faktore gefokus word, naamlik befondsing en verswakkende burgerlik-militêre verhoudings.
Wat befondsing betref, is reeds gemeld dat Verdedigingsoorsig 2015 die begrotingsproblematiek van die SANW sterk belig. Saam met ’n onvoldoende verdedigingsbegroting word oorspanne verwagtinge in regeringskringe oor waartoe die SANW as ’n buitelandsebeleidsinstrument in staat is, ook baie treffend as seker een van die belangrikste uitdagings uitgelig (Verdedigingsoorsigkomitee 2015:9-9):
The persistent disconnect between the defence mandate, South Africa’s growing defence commitments and the resource allocation has eroded defence capabilities to the point where the Defence Force is unable to fully fulfil its constitutional responsibility to defend and protect South Africa and its people, and is hard pressed even to maintain its current modest level of commitments.
Vir Abel Esterhuyse, dosent in militêre strategie by die Militêre Akademie, soos gerapporteer deur De Wet (2012), is dit ’n eenvoudige keuse: groter besteding aan die SANW of aanvaarding dat die SANW nie optimaal kan funksioneer nie. Dit beteken nie noodwendig groot besteding aan kapitaalintensiewe wapenaankope nie. Fondse word dringend benodig vir die gewone bedryfsuitgawes van die SANW, hoewel vliegtuie en voertuie wat magte kan vervoer, ook benodig word. David Chuter, ’n Britse verdedigingskundige, wys daarop dat Suid-Afrika oor goeie vliegtuie beskik, maar in sy alledaagse operasionele bedryf die risiko loop om nie oor die nodige vlieëniers te beskik om die vliegtuie te benut nie (soos gerapporteer deur De Wet 2012). Meer nog: gebrekkige befondsing, wat vererger is deur lomp burokratiese strukture en gebrekkige bestuur van menslike hulpbronne in die SANW, het reeds beduidende negatiewe gevolge gehad. Kortliks, die instelling bevind hom tans in ’n posisie waar hy oor ’n beperkte ontplooiingsvermoë beskik, nie oor die nodige operasionele beweeglikheid beskik nie, en nie aan meervoudige operasionele ontplooiings oor langer periodes kan deelneem nie (Esterhuyse 2016:41).
Wat meer en beter befondsing betref, kan hier geargumenteer word dat die SANW in die huidige omstandighede nie in ’n gunstige posisie verkeer om ’n hoër verdedigingsbegroting te beding nie. Vir ’n aantal jare reeds was Suid-Afrika se ekonomiese groei gewoon nie sterk genoeg om indiensneming aan te moedig, beleggings te bevorder en staatskuld te verminder nie. Die situasie het onlangs verder agteruitgegaan terwyl verwagtinge vir groei verminder het, die rand as geldeenheid gedepresieer en sake- en verbruikersvertroue gedaal het (Nasionale Tesourie en Suid-Afrikaanse Inkomstediens 2016).
Ekonomiese groei het in 2015 op ’n lae 1,3% gestaan en in 2016 het dit selfs afgeneem. Een van die probleme is dat lae ekonomiese groei tot laer belastinginkomste lei. ’n Ander probleem is dat die gaping tussen staatsbesteding en -inkomste in 2015/16 op 4,2% van die BNP te staan gekom het. Wat belangrik is, is dat besteding inkomste oortref het omdat die regering sy diensleweringsprogramme voortgesit het ten spyte van swak ekonomiese prestasie. Die gevolg is dat skuld in daardie tydperk geleidelik toegeneem het (Nasionale Tesourie en Suid-Afrikaanse Inkomstediens 2016).
Die vraag is: Waar laat dit die SANW en sy begrotingsuitdagings? Oor die volgende drie jaar (2017–2020) sal die regering die bestedingsplafon moet verlaag, belastinginkomste waarskynlik verhoog, en die grootte van die openbare sektor – die arbeidsmag van die regering – beter moet bestuur of selfs moet verklein. Om dit te kan vermag, sal die regering vergoedingsbegrotings in 2017/18 met R10 miljard en in 2018/19 met R15 miljard moet probeer verminder. Voorts sal belastinginkomste oor die volgende drie jaar verhoog moet word deur middel van belastingaanpassings en verbeterde belastinginvordering. Maatskaplike toelaes sal egter beskerm word en kern maatskaplike en ekonomiese programme sal eweneens in stand gehou moet word. Laastens: sonder vinniger inklusiewe ekonomiese groei kan die land nie sy ontwikkelingsdoelwitte bereik nie en sy openbare finansies sal sterker moet vertoon. Uiteraard is ekonomiese groei afhanklik van verhoogde vlakke van vertroue en beleggings deur die privaatsektor (Nasionale Tesourie en Suid-Afrikaanse Inkomstediens 2016).
Onder sodanige omstandighede gaan dit uiteraard baie moeilik wees om die regering, parlementariërs en die publiek in die algemeen van die meriete van ’n ruimer verdedigingsbegroting te oortuig. Wat meer is, Suid-Afrika het in 2016 hewige studenteprotes op universiteitskampusse landwyd ervaar onder die vaandel van die #FeesMustFall-veldtog. Die brandende kwessie is stygende klasgelde en die agtergrond daarvan is dat Suid-Afrika in 2012 slegs 0,71% van sy BNP aan hoër onderwys bestee het teenoor byvoorbeeld 4,5% in Kuba. In die tydperk ná 1994 het studentegetalle van ongeveer 400 000 tot meer as 1,2 miljoen opgeskiet (Jansen 2016). Dit is voorts ook betekenisvol dat die persentasie wat die regering tot universiteite se begrotings bygedra het, tussen 2000 en 2013 van 49% tot 40% afgeneem het (Gouws 2016). Dit alles veroorsaak dat die SANW op politieke vlak nie in ’n sterk posisie is om mee te ding om beperkte, beskikbare staatsfondse nie.
As ’n laaste punt moet gemeld word dat die sogenaamde “gewere versus botter”-kwessie wat sedert 1994 uit antimilitêre geledere gestook is, nog geensins verdwyn het nie. Dit was byvoorbeeld onderliggend aan die onderstaande ondervraging van Simmy Lebala, die getuienisleier van die Seriti-kommissie van Ondersoek na beweerde korrupsie in die wapentransaksies van die 1990’s, toe hy Robert (Rusty) Higgs oor die aankope van duikbote en korvette in die 1990’s uitgevra het (News24 2013):
Why do we have to behave like superpowers, given our limitations? The history of our country, socio-economic factors, surroundings, and the background inform us that our priorities are health, houses, feeding the poor, HIV and Aids … Still you want us to employ the military resources that we have on equating us to superpowers. Why can’t we be superpowers in our own right by focusing on economic issues?
’n Tweede faktor wat dit vir die SANW moeilik gaan maak om ’n ruimer begroting te ontvang, berus op ’n gevolgtrekking in belangwekkende navorsing van Heinecken (2016:47) rakende ’n toenemende burgerlik-militêre gaping in Suid-Afrika. In dié navorsing het veral drie aspekte sterk opgeval:
a. Navorsingsinstitute en -sentrums wat voor en ná 1994 navorsingsprojekte op die militêre omgewing toegespits het, lewer deesdae baie min of geen navorsingsuitsette in dié verband nie. Heinecken (2016:37–8) wys byvoorbeeld op die Pretoria-gebaseerde Instituut vir Sekerheidstudie as ’n treffende voorbeeld. Een van die redes is dat daar bloot nie befondsing verkry kan word vir sodanige navorsing nie vanweë lae vlakke van belangstelling in militêre aangeleenthede. Dieselfde geld in ’n mindere of meerdere mate vir die Suid-Afrikaanse Instituut vir Internasionale Aangeleenthede in Johannesburg. Nog ’n sprekende voorbeeld is die feit dat die Instituut vir Strategiese Studie aan die Universiteit van Pretoria – wat oor dekades van die belangrikste navorsing op die gebied van strategiese en militêre studie gepubliseer het – in onlangse jare omvorm tot die Instituut vir Strategiese en Politieke Aangeleenthede en daar is kennelik ’n beweging weg van ’n pertinente fokus op strategiese en militêre studie. Die Universiteit van die Witwatersrand se Sentrum vir Verdedigings- en Veiligheidbestuur is een van die min akademiese instellings (indien nie die enigste nie) op tersiêre vlak wat op verdedigingsake fokus, ofskoon dit ook gemeld moet word dat die fokus spesifiek op vrede en veiligheid in suider-Afrika en weermagte in demokratiese ordes is.
b. Die tweede aspek hou verband met die feit dat daar op politieke vlak skynbaar min belangstelling getoon word in sake van ’n militêre aard. Tydens die (parlementêre) staatsrede van Jacob Zuma in 2015 was daar geen betekenisvolle verwysing na die SANW nie – ten spyte van die feit dat Verdedigingsoorsig 2015 gefinaliseer en vir politieke goedkeuring voorgelê is (Heinecken 2016:45). Die gebrek aan belangstelling in militêre sake het die Demokratiese Alliansie se skaduminister van finansies (en voormalige vlootoffisier), David Maynier, in frustrasie laat verklaar (Maynier 2015):
However, when the Defence Review was finally tabled in Parliament it was remarkably, given the urgency, ignored. Repeated high-level interventions by the Chief Whip of the Opposition, John Steenhuisen, were required to (1) first establish the Joint Standing Committee on Defence and (2) then to force the Joint Standing Committee on Defence to begin work on the Defence Review. The fact is that had we not intervened the Defence Review would still be gathering dust in the storeroom in the bowels of this Parliament. It was clear from the start, that my ruling party colleagues, serving on the committee, had absolutely no intention of taking the Defence Review seriously, despite knowing that every day they wasted, accelerated the decline of the Defence Force.
Die toedrag van sake soos hier bo gemeld staan in skerp teëstelling met die na-1994 tydperk toe Verdedigingsoorsig 1998 geformuleer is. Trouens, in daardie jare het verdedigingsaangeleenthede baie aandag gekry van politici, burgerlike organisasies en akademici, omdat die SANW sentraal gestaan het in die politieke oorgangsproses in Suid-Afrika van ’n wit minderheidsregering na ’n breë demokratiese bedeling (Kenkel 2006:5).
c. Daar is onder gewone Suid-Afrikaners ’n baie gebrekkige kennis van militêre sake. Die publiek sien geen militêre bedreiging nie en het gevolglik min belang by militêre sake. Daar word ook by universiteite in vakke soos politieke studie min of geen aandag aan subdissiplines soos strategiese studie en verbandhoudende militêre sake geskenk nie. Oorsake van oorloë en die gevolge daarvan kry ook min of geen aandag nie. In ’n wyer verband neem die publiek gewoonlik kennis van die SANW net wanneer daar in die media oor skandale of dissiplinêre probleme in verband met die SANW gerapporteer word, wanneer die SANW in operasies terugslae of lewensverlies ondervind, of wanneer opspraakwekkende getuienis oor omstrede wapenaankooptransaksies gelewer word, soos tydens die sittings van die Seriti-kommissie (Heinecken 2016:45–6).
In aansluiting by die bostaande kan daar voorts gemeld word dat sogenaamde hoërorde-veiligheidsdenke in akademiese en militêre kringe wat sedert 1994 die verdedigingsdebat in Suid-Afrika onderlê het, sterk verband gehou het met die idee van mensveiligheid (“human security”). Die grondslag van hierdie beskouing of paradigma op daardie tydstip was dat die rol en gebruik van militêre mag in die internasionale politiek sou afneem in die na-Koue Oorlogse periode, en volgens sommige waarnemers sou militêre mag as ’n beleidsinstrument selfs sy waarde toenemend verloor. Trouens, die gedagte en ideaal was dat veiligheid as ’n konsep gedemilitariseer moes word en dat menslikeontwikkelingsuitdagings sterk(er) met veiligheid en veiligheidsdenke in verband gebring moes word (Esterhuyse 2016:33–4). Volgens Esterhuyse (2016:45) het dit in Suid-Afrika inderwaarheid daartoe gelei dat die fokus weggelei is van die SANW en dat laasgenoemde sélf ook nooit ernstig gevra of nagedink het oor hoe die instelling homself moes posisioneer ten opsigte van sy organisasie, opleiding en operasies nie.
Die belangrikste punt van alles wat hier bo bespreek is, het waarskynlik daarmee te make dat beter befondsingsvooruitsigte vir die SANW tans stuit teen volgehoue lae ekonomiese groei in Suid-Afrika. Die Internasionale Monetêre Fondse se groeiverwagting vir Suid-Afrika is dat die land vanjaar (2017) teen slegs 0,8% sal groei (Maswanganyi 2017), en met ’n amptelike werkloosheidskoers van meer as 25% (News24 2016) is daar min vooruitsig dat meer aan verdediging gespandeer sal word. Die rede is doodeenvoudig dat militêre behoeftes onder sulke omstandighede ondergeskik is aan akute sosio-ekonomiese behoeftes en verbandhoudende politieke doelwitte. Wat dit betref, moet daar akkoord gegaan word met David Maynier van die Demokratiese Alliansie as hy aanvoer dat die slotvoorstel in Verdedigingsoorsig 2015, waarin gevra word vir ’n SANW van 189 000 militêre en burgerlike personeel (in plaas van die 93 000 personeellede tans) en ’n begroting van 2,4% van die BNP (in plaas van 1,1% soos wat tans die geval is), onrealisties is (Maynier 2015). In die lig van die bostaande gegewens sal dit moeilik wees om die verdedigingsbegroting selfs net tot 1,5% van die BNP te verhoog.
6. Samevatting en slotopmerkings
Samevattend is dit duidelik dat daar sedert die einde van die 1990’s verskeie verdedigingsontleders was wat oortuig was dat daar oormatige klem op die primêre funksies van die SANW geplaas is en dat dit geskied het ten koste van die toenemende (internasionale) belangrikheid van die sekondêre of nietradisionele rolle. Daar is aangevoer dat genoemde benadering onvolhoubaar sou wees omdat die SANW toenemend by multinasionale vredesteunoperasies betrokke sou raak en dat die verdedigingsbegroting nie ruim genoeg was om die SANW se sekondêre funksies, spesifiek met betrekking tot die uitvoer van vredesteunoperasies, te kon verrig met die kollaterale of aanvullende bruikbaarheid van die primêre magsontwerp nie. Daar is inderwaarheid selfs aangevoer dat die sekondêre funksies mettertyd die primêre funksie van die SANW sou word en dat indien dit nie in verdedigingsbeplanning en -modernisering erkenning sou kry nie, die SANW toenemend sy vermoë sou verloor om as ’n betekenisvolle buitelandsebeleidsinstrument van die Suid-Afrikaanse regering aangewend te word. Dit sou die Suid-Afrikaanse regering met ander woorde in ’n posisie plaas waar die SANW nie optimaal in sy buitelandse rol in vredesteunoperasies aangewend kon word nie. Die SANW sou ook nie sy verwagte rol in ’n toekomstige Afrika-bystandsmag optimaal kon speel nie.
Die genoemde problematiek het teen ongeveer die einde van die vorige dekade, ná twee dekades op politieke vlak, die nodige erkenning gekry en uiteindelik is daar besluit om ’n nuwe verdedigingsoorsig op te stel. Ná ’n uitgebreide proses van raadpleging het die samestellers van Verdedigingsoorsig 2015 in hulle finale produk erkenning aan onder andere die onderstaande sake gegee:
Uiteindelik is die vraag of die SANW beter befonds kan word om dit in ooreenstemming te bring met die blywende verwagting dat die SANW ’n rol in vredesteunoperasies in Afrika sal speel, asook om ’n sleutelrol in die verwagte Afrika-bystandsmag te vervul. Per slot van rekening is dit immers ’n geval van dat iets uitgevoer kan word net indien dit die nodige befondsing ontvang. Ofskoon daar nou klaarblyklik meer beleidsklarigheid is oor die buitelandse rol en funksies van die SANW en sy meegaande magsontwerp, moet daar op grond van die voorlaaste afdeling van hierdie artikel laastens aangevoer word dat die politieke, ekonomiese en sosio-ekonomiese omstandighede nie gunstig lyk vir beter befondsingsmoontlikhede vir die SANW nie. Militêre sake geniet nie werklik groot aandag by politici en die publiek nie, en Suid-Afrika verkeer tans in ’n ekonomiese klimaat waar sy inwoners en belastingbetalers swaar trek. Hierbenewens is daar ’n hoë vlak van agterdog met betrekking tot wapenaankope wat korrupte politici tot voordeel (kan) strek. Vanuit hierdie oogpunt is dit dus te betwyfel of die SANW uiteindelik ’n punt sal bereik waar beter befondsing dit in staat sal stel om ’n sterker rol as ’n buitelandsebeleidsinstrument in vredesteunoperasies te speel. Dit wil dus voorkom asof die SANW na alle waarskynlikheid steeds met dieselfde uitdagings kan sit wat sedert die 1990’s die instelling se bestaan en funksionering gekenmerk en beperkend daarop ingewerk het.
Erkenning
Die skrywer wil graag erkenning gee dat dié werk gebaseer is op finansiële ondersteuning van die Nasionale Navorsingstigting van Suid-Afrika. Die menings, bevindings of aanbevelings wat in die artikel verskyn, is dié van die outeur, en die Nasionale Navorsingstigting aanvaar geen aanspreeklikheid daarvoor nie.
Bibliografie
Barrel, H. 1998. Why SA needs to bite the bullets. Mail & Guardian, 20–26 November, bl. 27.
Carreiras, H., C. Castro en S. Frederic. 2016. Researching the Military. New York: Routledge.
Cilliers, J. 1998. Defence acquisitions – unpacking the package deals. ISS Occasional Paper, 29. http://www.armsdeal-vpo.co.za/articles03/unpacking.html (20 November 2016 geraadpleeg).
—. 2006. The African strategic environment 2020: Challenges for the SA Army. Referaat aangebied by die SA Leër Seminaar 21, Security Challenges Shaping the SA Army: A Reality Check for SA Army Vision 2020, 31 Oktober – 1 November.
—. 2014. The 2014 South African Defence Review. ISS Policy Brief, nr. 56. https://issafrica.s3.amazonaws.com/site/uploads/PolBrief56.pdf (23 Maart 2016 geraadpleeg).
De Carvalho, G. en K. Nganje. 2016. South Africa’s conflict prevention efforts must be more strategic. ISS Today, 14 November. https://www.issafrica.org/iss-today/south-africas-conflict-prevention-efforts-must-be-more-strategic (19 November 2016 geraadpleeg).
DefenceWeb. 2015. High corruption in the South African defence environment. 13 November. http://www.defenceweb.co.za/index.php?option=com_content&task=view&id=41422&catid=111&Itemid=242 (17 November 2016 geraadpleeg).
Departement van Verdediging. 1987. South African Defence Force Review. Marine Parade: Walker Ramus Trading Co.
—. 1996. South African White Paper on Defence 1996. Pretoria: 1 Military Printing Regiment.
—. 1998a. South African Defence Review. Pretoria: 1 Military Printing Regiment.
—. 1998b. Statement on defence acquisition package. Bulletin, 85, 19 November, bl. 1.
—. 1999. The Minister of Defence on the occasion of the defence budget vote in the National Assembly. Bulletin, 21, 10 Maart, ble. 1–5.
De Wet, P. 2012. From bully boys to wimps: the decline of SA’s military. Mail & Guardian, 4 May. http://mg.co.za/article/2012-05-04-lack-of-funds-leaves-sa-vulnerable (22 November 2016 geraadpleeg).
Esterhuyse, A. 2016. Human security and the conceptualisation of South African defence: Time for a reappraisal. Strategic Review for Southern Africa, 38(1):29–49.
Gibson, E. 2000a. Dubbele rol van die weermag nie onderhoubaar – Nyanda. Beeld, 29 November, bl. 2.
—. 2000b. Selfs Zim meer paraat as SANW. Beeld, 7 Oktober, bl. 2.
GlobalSecurity.org. 2005. Military: Military budget. www.globalsecurity.org/military/world/rsa/budget.htm (20 November 2016 geraadpleeg).
Gouws, N. 2016. “Nuwe stelsel” nodig vir universiteite. Netwerk24, 11 Augustus. http://www.netwerk24.com/Nuus/Algemeen/nuwe-stelsel-nodig-vir-universiteite-20160811 (15 November 2016 geraadpleeg).
Harris, G. 2001. The incompatibility of peacemaking and military power. South African Journal of International Affairs, 8(1):67–74.
Heinecken, L. 2016. Reflections on insider-outside experiences of military research in South Africa. In Carreiras, Castro en Frederic (reds.) 2016.
Heitman, H.-R. 2008. Preparing for the right war. Referaat aangebied by die SA Panser Simposium, Radisson Hotel, Kaapstad, 16 September.
—. 2003. Enthusiasm outruns capacity for peacekeeping efforts of SA. SA Soldier, 10(10):18–20.
Jansen, J. 2016. Why free university education won’t work. Financial Mail, 14 Oktober. http://www.financialmail.co.za/coverstory/2016/10/14/why-free-university-education-won-t-work (23 November 2016 geraadpleeg).
Kampala, L.T. 2016. Why Africa’s borders are a mess. The Economist, 17 November. http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2016/11/economist-explains-10 (17 November 2016 geraadpleeg).
Kasrils, R. 1997. Guns, butter, peace and security. Sunday Times, 15 Junie, bl. 26.
Kenkel, K.M. 2006. Civil society participation in defence policy formulation: Academic experts and South Africa’s post-apartheid Defence White Paper. Journal of Security Sector Management, 8(5):2–26.
Le Roux, L. 1999. Defining defence requirements: Force design considerations for the South African National Defence Force. African Security Review, 8(5):56–64.
Makwetla, T. 2009. Speech by the Deputy Minister of Defence, Mr Thabang Makwetla, during the Department of Defence Budget Vote. Nasionale Vergadering, Kaapstad, 26 Junie.
Maswanganyi, N. 2017. IMF cuts SA’s 2016 forecast due to jobless and economic uncertainty. Businesslive, 4 Oktober. https://www.businesslive.co.za/economy/2016-10-04-imf-cuts-sas-2017-growth-forecast-due-to-joblessness-and-economic-uncertainty (5 Maart 2017 geraadpleeg).
Maynier, D. 2015. We need a revised Defence Review. Democratic Alliance, 4 Junie. https://www.da.org.za/2015/06/we-need-a-revised-defence-review (18 Oktober 2016 geraadpleeg).
Mills, G. 2011. An option of difficulties? A 21st century South African defence review. Discussion Paper, 7:1–25. Johannesburg: The Brenthurst Foundation.
Msomi, S. 2003. Lekota wants more money for defence force. Sunday Times, 15 Junie, bl. 4.
Nasionale Tesourie en Suid-Afrikaanse Inkomstediens. 2016. Ons bly by ons verbintenis om die ekonomie op die regte pad te plaas. Die Publiek se Gids. http://www.treasury.gov.za/documents/national%20budget/2016/guides/2016%20People's%20Guide%20Afrikaans.pdf (3 November 2016 geraadpleeg).
News24. 2013. SA Navy short of ships. 22 Augustus. http://www.news24.com/SouthAfrica/Politics/Navy-short-of-ships-20130822 (5 Desember 2015 geraadpleeg).
—. 2016. Unemployment rate: South Africa is a ticking time bomb. 23 November. http://www.news24.com/MyNews24/unemployment-rate-south-africa-a-ticking-time-bomb-20161123 (23 Januarie 2017 geraadpleeg).
Nyanda, S. 2003. The South African National Defence Force and peace missions in Africa. Referaat aangebied by kongres onder beskerming van die African Center for the Constructive Resolution of Disputes (ACCORD), die Centre for International Political Studies (CIPS) en die Pretoria-tak van die South African Institute for International Affairs (SAIIA), Universiteit van Pretoria, 27 Februarie.
Pressly, D. 2002. State gives nod to full military monty. Mail and Guardian, 5–11 April, bl. 6.
Swart, P. 1998. “Keer verval nóú – of dit is klaarpraat”. Rapport, 22 Maart, bl. 12.
Sylvester, J. en A. Seegers. 2008. South Africa’s strategic arms package: A critical analysis. Scientia Militaria, 36(1):52–77.
Verdedigingsoorsigkomitee. 2015. South African Defence Review. Pretoria: Departement van Verdediging.
Williams, R. 1998. Against meta-narratives? The strengths and weaknesses of modernism within contemporary South African defence thinking. Strategic Review for Southern Africa, XX(1):1–40.
LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.
The post ’n Oorsig van die problematiek rakende die modernisering van die SANW vir deelname aan multinasionale vredesteunoperasies in Afrika appeared first on LitNet.
Abstract
An overview of the problems concerning the modernisation of the SANDF for participation in multinational peace support operations in Africa
The South African Constitution, the 1996 White Paper on Defence and the subsequent Defence Review 1998 are all unambiguous in defining the primary function of the South African National Defence Force (SANDF) as that of defending and protecting the South African state, its territorial integrity and its people. Generally, this boils down to defence against external military aggression or threats. Although the above-mentioned policy stance seems to be logical and quite straightforward, its practical consequences have been severely questioned and criticised over many years, specifically when, in the mid-1990s, the South African government focused on the modernisation or upgrading of the SANDF and related defence spending on sophisticated conventional, high-tech military capabilities.
This article revisits the reasoning of authoritative defence analysts that a too heavy focus on the primary function of the SANDF has not facilitated or enabled the execution of the secondary or non-traditional tasks – tasks which the SANDF increasingly had to assume as a foreign-policy instrument after 1994. To this end, the study on which this article is based revisited criticism from top defence analysts that there was an obsession with the primary function in SANDF force planning, and that it was wrong to adopt a policy stance of focusing on the primary function and executing the secondary functions with the collateral utility derived from the primary force design. These arguments were raised from a point of view that the SANDF had neither the budget nor the equipment or the personnel to execute secondary functions on the basis of collateral utility. It was further maintained that it was primarily in the secondary functions arena that most militaries have been deployed in the post-Cold War period and that the South African military of the future would be increasingly configured around non-traditional roles or secondary functions.
Furthermore, since the mid-1990s, several authoritative defence analysts increasingly argued that the main security challenges or threats in Africa clearly relate to weak states and resource-driven agendas, energy sources and/or water, or severe stress factors, such as burgeoning population numbers and inadequate governance capacity. For such challenges or threats, conventional high-tech weaponry would not provide any solutions, because no expenditure on large quantities of weapons or powerful military equipment could adequately or even partly address the causes of such insecurities or their consequences.
Towards the end of the first decade of the 2000s, it was acknowledged in political circles that the distinction between primary and secondary functions in the South African defence policy framework needed to be reviewed to strike the right balance between these two functions and to give peacekeeping its rightful place in the force design of the SANDF. There was also an acknowledgement of the problem that the SANDF was in a critical state of decline and that it was in need of a greater budget allocation. In view of the above, the Minister of Defence and Military Veterans constituted a Defence Review Committee in 2011, and mandated the Committee to look critically at the South African defence policy and budgetary needs, given the rapid and fundamental changes that have occurred in the strategic environment since the 1990s.
This article provides an analysis and discussion of the new comprehensive guidelines for a more balanced defence force design embodied in what became known as Defence Review 2015 (Verdedigingsoorsigkomitee 2015), and further reflects on some of the most important policy implications for the SANDF in this regard – specifically given the demands placed on the SANDF in relation to peace support operations. In addition, the article also reports on an examination of and reflection on the suggestion in Defence Review 2015 that there must be either a greater budget allocation or a significantly scaled-down level of foreign policy ambition and commitment relating to the SANDF as a foreign-policy instrument.
From another angle, the article also addresses arguments from defence sceptics that defence spending in South Africa is still too high for a country where acute poverty and desperation are the order of the day for the vast majority of South Africans. Such criticism came from various role-players in civil society and has, of course, been fuelled by criticism that the country’s post-1994 force planning and defence acquisition projects were based on an inappropriate emphasis on high-tech military capabilities. Allegations that political elites were benefiting from corrupt defence acquisition packages also did not help to facilitate a sober analysis of South Africa’s defence needs and related future financial implications.
In the final analysis, on the basis of Defence Review 2015, the author contends that leading defence functionaries should now have a clear idea of or perspective on what the specific budgetary needs of the SANDF are, as well as what the future role, function(s) and force design of the South African military should be. However, the author also argues that the SANDF would probably find it very difficult to convince politicians and taxpayers that an increase in the defence budget is imperative and required for the SANDF to play a more meaningful role in South Africa’s foreign policy in the domain of international peace support operations. This reasoning is premised on three points of discussion. Firstly, research indicates that in South Africa, a high corruption risk is publicly associated with defence matters. Secondly, recent research also reveals that military issues are no longer a priority in South African political-societal matters and that there is a growing knowledge gap on military matters in South Africa, which has far-reaching implications for strong civil-military relations. Thirdly, domestic economic growth outlook remains extremely challenging following the contraction in the gross domestic product (GDP) of recent years. These three factors are likely to discourage taxpayers and politicians from being supportive of an increased budget allocation to the military – despite the SANDF’s being underfunded in the international comparative context and showing signs of erosion in key defence capabilities.
Keywords: defence budget; defence planning; Defence Review; force design; foreign policy; peace support operations; primary and secondary defence functions; SANDF
Lees die volledige artikel in Afrikaans: ’n Oorsig van die problematiek rakende die modernisering van die SANW vir deelname aan multinasionale vredesteunoperasies in Afrika
The post An overview of the problems concerning the modernisation of the SANDF for participation in multinational peace support operations in Africa appeared first on LitNet.
Die derde spoel
SJ Naudé
Uitgewer: Umuzi
ISBN: 9781415207475
Skrywers oor hul nuwe boeke: SJ Naudé gesels met Naomi Meyer oor Die derde spoel.
Waar begin 'n storie? Prakties: die skryf van hierdie boek is deur die beurs van Jan Rabie en Marjorie Wallace befonds. Wil jy iets hieroor sê of deel, iets tegnies en prakties en hoe dit in die praktyk gewerk het?
Hallo Naomi. Goed om met jou te praat. Ek kan met redelike sekerheid sê dat die boek sy oorsprong gehad in ’n gesprek wat ek ’n paar jaar gelede met 'n Londense dosent in filmteorie gevoer het. Dit was ’n gesprek oor spookfilms – verlore films, gewoonlik uit die ‘20’s of ‘30’s, waarvan net fragmente, erg beskadigde afdrukke/negatiewe of stilfoto’s oorbly. Of soms net promosieplakkate of beskrywings. In daardie tyd is films gesien as vlietende vermaak, en nie die moeite werd om te bewaar nie. Nou is daar filmargiewe en lyste van sulke films, en mense wat hul daarop toespits om dit te probeer vind. Nou en dan kom daar wel ’n afdruk van ’n film wat as verlore geag was aan die lig in ’n ou stoorkamer of solder. My protagonis is obsessief op soek na ’n spookfilm (weliswaar 'n fiktiewe een) in Londen en Berlyn, ’n soektog wat hom in die gevaar in en deur Oos-Duitse doolhowe lei.
Die ruim Jan Rabie en Marjorie-Wallace-beurs is aan die begin van 2014 aan my toegeken deur die UWK. Daarsonder weet ek nie of ek sommer ’n roman sou aangepak het wat soveel navorsing verg nie. Papier is natuurlik geduldig, en my projekbeskrywing vir die beursaansoek was ambisieus. Enkele dinge verander soos mens aan die roman skryf, maar eintlik het ek verbasend naby aan my plan gebly. Die beurs het my in staat gestel om navorsing in Londen en Berlyn te onderneem. En vir twee jaar voltyds te skryf.
Meer figuurlik, oor waar ‘n storie begin: Die derde spoel, as roman, het sy begin/oorsprong in 'n wêreldstad, en simbolies is die wêreldkaart op (hoofkarakter) Etienne afgedruk. Praat met my oor ruimte in die boek.
Die boek speel hoofsaaklik in Londen en Berlyn af, met kort gedeeltes in Suid-Afrika (Pretoria en KwaZulu-Natal) en ’n soort koda in Buenos Aires. In Londen bly die hoofkarakter Etienne en sy vriende in sogenaamde squats – onwettig-bewoonde huise in Thatcher-era-Brittanje. Hulle is kunstenaars en postpunk-musikante (en party van hulle is eintlik maar net slackers, leeglêers). In Duitsland bly Etienne aanvanklik in Oos-Berlyn en later in Wes-Berlyn, en sluit hy as tromspeler by ’n industrial band aan. Die roman is onder andere gemoeid met die letsels wat hierdie stede nog van die groot 20ste-eeuse traumas oorhou, die soort traumas wat ons eie tydvak gevorm (of misvorm) het. Dit is onbestendige, ontstemmende ruimtes hierdie – stede waar herinneringe aan verwoesting en menslike brutaliteit in die weefsel van die geboue bly talm.
En toe ontsluit Aodhan, die man wie se bloed koud klop, in wie daar sade van drogplante ontkiem, 'n nuwe spesie in 'n nuwe stad. Film. Dis by hom dat Etienne film ontdek, en dis vir hom wat Aodhan teken terwyl Etienne die film kyk. Wie sien wie in hierdie boek? Is film ook mag? En: kan visuele film emosionele emosie vasvang? Ek dink aan die sosiale media en hoeveel krag daar in visuele beelde is, soos Instagram. Wil jy iets sê oor die visuele elemente in die boek?
Etienne gaan filmskool toe in Londen, nadat hy sy geboortestad Pretoria verlaat het om diensplig te ontsnap. Hy word opgelei in die praktiese aspekte van films maak (kamerawerk, redigering, ens) en werk ook aan studentefilmprojekte. Hy besef weldra hy het nie juis veel talent vir films maak nie. Hy kom op die spoor van die verlore film en begin ’n obsessiewe soektog daarna, soos hier bo vermeld. Die boek is onder andere gemoeid met die sortering van beelde wat deur ’n kameralens gesien word, asook die terugvind van filmbeelde wat in die newels van die tyd verdwyn het. (Ek verneem van heelparty lesers dat hulle ook die aanslag van die roman self filmmatig vind.)
Axel, Etienne se minnaar, is ’n visuele kunstenaar. Hy hou hom meestal met installasies besig, met konseptuele kuns. Sy materiale is gevarieerd (byvoorbeeld Victoriaanse foto's, die pels van bedreigde spesies, dooie duiwe, semen, vars-uitgeslagte haasharte). Een maal in die boek maak hy ook ’n skildery.
Foto van SJ Naudé: Joanne Oliver
Etienne en Axel verteenwoordig lande. Hier is 'n parallel: "Etienne kyk om hom. Die studente is bedeesd. Hulle vra niks, luister in stilte, knik hul koppe. Hy dink aan die moerigheid, angs en anargie van sy Londense medestudente, aan hul uitdagende vrae en besware. Hul eiegeregtigheid, hul selfvertroue. Hul weerloosheid. Hul deurmekaar hare, hul punkerige uitrustings. Dit voel of hy terug is in Suid-Afrika. Al die selfvertroeteling en skouerkloppery. Al die verbode gedagtes wat binne skedels skuil." Praat met my oor die raakpunte in die boek tussen Suid-Afrika en Duitsland.
Etienne bevind hom tussen verskeie onderdrukkende politieke bestelle. Hy het apartheid-era-Suid-Afrika verlaat en bevind hom, soos genoem, aanvanklik in Thatcher se konserwatiewe Brittanje en dan in Oos-Duitsland. En dan is daar die newe-intrige wat in vroeë Nazi-Duitsland afspeel. In die (boek se) hede is dit die tyd van die Koue Oorlog en plofbare geopolitiek. Ek dink nie daar is presiese parallelle te trek tussen apartheid-era-Suid-Afrika en Nazi-era Duitsland of kommunistiese Oos-Duitsland nie. Daar is raakpunte, ja, maar die boek wil nie valse of maklike kongruensies poneer nie.
Wat vir my interessanter was as om sulke vergelykings te maak, was die feit dat die laat ‘80’s juis ’n tyd was toe dit gelyk het of die wêreld nog ingrypend kon verander, asof groot magsverskuiwinge nog moontlik was. Daar wás ook kort ná hierdie era groot veranderinge – apartheid het tot 'n einde gekom, die Berlynse Muur het geval, Thatcher (en later haar Konserwatiewe Party) is eindelik uitgestem. Dit is wel ironies dat die manier waarop mag in die Westerse wêreld werk, sedertdien so vasgelê geraak het dat mens my Londense karakters se vae “revolusionêre” idees as naïef ervaar, as “quaint”. Ja, hierdie jongmense is dalk nie effektiewe aktiviste of besonder goed ingelig nie, en hul idees oor radikale vryheid was seker selfs in 1986 nie juis realisties nie, maar die punt is: utopiese verwagtinge was toe nog moontlik; mens kon tog nog ander soorte gemeenskappe verbeel, waar radikale vryheid aan die orde van die dag sou wees. Vroeg in die 21ste eeu is mens minder optimisties. En nie net omdat outoritêre politiek weer, merkwaardig genoeg, sy kop uitsteek in die era van Trump en Brexit nie, maar veral ook omdat ons verdoof word deur ’n alles-koöpterende verbruikerskultuur en ‘n toenemend radikale vorm van kapitalisme (ten spyte van al die voorspellinge van die einde daarvan). Die idee van queerness, in die sin van ’n bepaalde soort opposisionele ingesteldheid eerder as net seksuele oriëntasie, het begin vervaag. En stede soos Londen en Berlyn is vandag geheel ander plekke as die stede van my boek. Sentraal-Londen is grootliks ’n superryk, gesteriliseerde plek waar daar nie nou veel ruimte sou wees vir Etienne en sy soort, of hul benadering tot die stad nie. Selfs Berlyn word in die 21ste eeu ’n pastiche van haarself, ’n stad wat haar 1980’s self nou daagliks opvoer vir jong Britse en Amerikaanse toeriste.
Interessant, Etienne se ervaringe in Oos- versus Wes-Duitsland. Wil jy iets van hierdie kontras binne dieselfde land bespreek?
Etienne het die seldsame voorreg om vryelik tussen Oos- en Wes-Berlyn te beweeg, soos die rotte en kakkerlakke. Hy word uiteraard gekonfronteer deur die disoriënterende kontraste telkens wanneer hy van die een halwe stad na die ander beweeg. Hy bevind hom elke nou en dan op die rande, waar die stede in mekaar inbloei. Friedrichstrasse byvoorbeeld, die stasie waar die meeste mense die grens sou oorsteek, is ’n komplekse tussenplek waar Oos- en Wes-Duitsland se onderskeie bo- en ondergrondse treinstelsels en tonnels soos in ‘n termietnes bymekaarkom, en ingepas moet word sonder dat mens iewers kan deurgaan van een na die ander. En dan is daar die spookstasies. In die S-Bahn-treinstelsel het van die Westerse treine onderdeur dele van Oos-Berlyn gery. Daar was ou stasies wat bogronds gesluit was aan die Oos-Berlynse kant. Die Wes-Duitse treine sou spoed verminder en teen ’n slakkepas deur sulke spookstasies ry, waar daar dan Oos-Duitse wagte op die leë, skemer perronne sou staan, gereed met hul gewere indien iemand dalk sou probeer afklim of, meer waarskynlik, ’n Oos-Duitser dalk ’n Wes-Duitse trein sou probeer bestyg.
Vertel my van jou eie filmagtergrond, indien enige? Of het jy navorsing agterna gedoen oor iets wat jou, as skrywer, nog altyd prikkel?
Ek is lankal geïnteresseerd in filmkuns, maar het nog nooit ’n film gemaak of probeer maak nie. Ek sou graag wou; toe ek in New York by Columbia Law School studeer het, het ek my voorgeneem ek sou ná my regstudies by ’n filmskool inskryf. Dit het helaas nie gebeur nie – mens begin werk by ’n groot korporatiewe regsfirma en voor jy weet is jy ingesuig in ’n heeltemal ander soort lewe. Ek skram wel ook weg van die logistieke kompleksiteit van die filmmaakproses en die feit dat markkragte grootliks bepaal watter soort films gefinansier en gemaak kan word. Dis sekerlik ’n glibberige taak. Ek dink die maak van films het ten minste ewe veel met onderhandeling en die bestuur en sjarmering van mense te make, en met die opbou van ’n netwerk verbintenisse, as met visuele insig. Om nie te praat van die tegniese vaardighede wat vereis word nie. Dis darem maar veel veiliger om as romanskrywer agter ’n rekenaarskerm te sit en jou films te verbéél as om inderdaad ’n film gemáák te probeer kry. Dit gee jou vrye teuels om films te bedink sonder om die kommersiële lewensvatbaarheid daarvan te oorweeg of die praktiese kompleksiteite in ag te neem.
Jou werk in die buiteland ... waar het jy al orals gebly en gereis?
Ek het in die vroeë ‘90’s in Engeland studeer, in Cambridge, en toe in die middel-‘90’s in die VSA, in New York, in albei gevalle nagraads in die regte. Ek het toe in New York gekwalifiseer as regspraktisyn en eers daar en toe later in Londen gewerk en gebly. As regspraktisyn het ek dikwels gereis vir werk, maar dit tel nie regtig nie – mens sien nie veel meer as konferensiekamers, hotelinterieurs en verbysnellende stadslandskappe deur taxivensters op sulke reise nie. Ek het darem my vakansietye meestal op die Europese vasteland spandeer. Ek het veral dikwels by vriende in Berlyn gekom tydens my Londense jare. Dit voel, om die waarheid te sê, asof ek in daardie stad ook gebly het, hoewel dit eintlik nie so is nie.
Wat lees jy? (Of: jou beste vyf boeke)
Ek het minder gelees die afgelope jaar of wat as wat ek wou; die produksiewerk aan die Afrikaanse en Engelse weergawes van my roman, wat gelyktydig gepubliseer is, was nogal tydrowend. Die mees onlangse boeke wat ek gelees het, was The vegetarian deur die Koreaanse skrywer Han Kang (ek kan dit helaas nie aanbeveel nie), All that man is van David Szalay, I am Pandarus deur Michiel Heyns en What belongs to you deur Garth Greenwell.
Noem 'n paar films wat indruk gemaak het?
Die meeste daarvan word in die roman genoem. Etienne se smaak wat betref films stem (gelukkig!) meer met myne ooreen as sy lewensverhaal.
Wat is die sin van die lewe?
As mens dít bondig sou kon saamvat, sou dit onnodig wees om romans te skryf.
The post Die derde spoel deur SJ Naudé: 'n Onderhoud appeared first on LitNet.
Die legendariese digter, skrywer, wetenskaplike en morfinis Eugène N Marais se lewe en werk is op 18 Junie luisterryk in Pretoria gevier tydens die tweede Eugène Marais-gedenklesing wat by die Brooklynteater plaasgevind het.
Die program, Wintermiddag met Eugène Marais, het bestaan uit voordragte van Marais se gedigte, ’n toeganklike gedenklesing oor die ontwikkeling van Marais se statuur, ’n visuele aanbieding, en nuwe musikale toonsettings van sy gedigte.
Met hierdie program het Marais, wie se bydrae die afgelope jare soveel aandag geniet, as ’t ware teruggekom Pretoria toe waar hy die grootste deel van sy lewe gewoon en gewerk het.
Vanjaar se gedenklesing is deur die bekroonde skrywer en letterkundige Johann Lodewyk Marais gehou, en het gehandel oor Marais se statuur van 1871 tot 1936.
Die akteurspaar Carel Trichard en Petru Wessels en die sangeres, Lizanne Barnard (voorheen van die duo Marimba), tesame met ’n vyfstuk instrumentale ensemble het die gehoor met unieke visuele materiaal oor Marais se lewe en werk letterlik op hulle voete gehad. Leon Ecroignard was op bas, Thys van Deventer op tromme, Loandi Richter op marimba, Rhona van der Merwe mezzo-sopraan en Lizanne se seun, Adam Helberg, op kitaar.
Van Marais se bekende gedigte se toonsettings wat uitgevoer is, was “Winternag”, “Skoppensboer”, “Die towenares”, “Diep Rivier”, “My liefste’s soos ʼn dieprooi roos”, “Wanneer dit reën op Rietfontein” en “Êonone”.
Al die toonsettings is geskryf en verwerk deur Lizanne, wat die genoemde musikante vir die geleentheid genader het om die musiek saam met haar uit te voer.
Sy was ook grotendeels verantwoordelik vir die musiekklankbaan van die bekroonde verhoogproduksie Uit die bloute, waarin die werk van Marais vereer is en wat staande applous in teaters ontlok het.
Carel Trichardt, Petru Wessels, Anna-Mart van der Merwe, Gys de Villiers en Elize Cawood is van die akteurs wat al saam met Lizanne in produksies betrokke was.
Vir die geleentheid, wat deur die Eugène Marais-stigting aangebied is, het Lizanne nuwe toonsettings gedoen van “Skoppensboer”, “Diep Rivier” en “Êonone” en dit by ʼn program van ses van haar bestaande komposisies ingesluit.
Volgens die teaterbestuurder, Willem Vogel, was die staande ovasie aan die einde ʼn bewys van die aand se sukses.
Lizanne, wat die afgelope vier jaar besig is om haar sololoopbaan as musikant, komponis en produksieskepper te vestig, sê haar optrede by Wintermiddag was ʼn belangrike baken in haar loopbaan.
“Ek het meer as 20 jaar gelede my hand vir die eerste keer aan die gedigte van Eugène N Marais gewaag en het ook in daardie tyd vir die eerste keer met die egpaar Carel Trichardt en Petru Wessels saamgewerk, in die produksie Raka.”
Toe die Eugène Marais-stigting haar nader om van haar toonsettings uit te voer by hulle bekendstellingsgeleentheid in Pretoria, was sy onmiddellik opgewonde, omdat dit saamgeval het met haar en Giep van Zyl se planne in Gauteng om die bekroonde verhoogstuk gebaseer op werk van Marais, Uit die bloute, te laat herleef.
“Dit is amper asof daar ʼn natuurlike oplewing van die herinnering aan hierdie besonderse man posgevat het sommer so uit die bloute, vanuit twee windrigtings,” sê Lizanne.
Trichardt en Wessels het die geleentheid bestempel as ʼn wonderlike projek wat sal groei tot ʼn helder baken vir die Eugène Marais-stigting. “‘n Baken wat, saam met die Taalmonument, ons altyd sal herinner aan die beginjare van die Afrikaanse taal, sy groeikrag, die talle hoogtepunte en ʼn nalatenskap wat nooit uitgewis sal kan word nie.”
Die Eugène Marais-stigting is in van die geboue op die terrein van die ou Paarl Public School for Boys in die Paarl gesetel. Marais was van 1884 tot 1887 ’n leerling van dié skool – voorloper van die huidige Hoër Jongenskool Paarl (HJS). Die Eugène Marais-museum word tans in die geboue van die Paarl Public School ingerig.
Die doel van die Stigting is om Marais se eie, selfstandige bydraes as temas te hervertolk en in ’n oop kommunikasie aan te bied om ruimte vir vernuwing te skep.
The post Wintermiddag met Eugène Marais appeared first on LitNet.
'n Nuwe Bennie Griessel is altyd aangename nuus vir lesers van speurromans, selfs al is dit effens aan die klein kant, én in Nederlands, soos die geval met Deon Meyer se De vrouw in de blauwe mantel, wat ek onlangs as geskenk ontvang het.
Ek het meer as 20 jaar laas 'n Nederlandse boek gelees, maar toe ek dié klein Deon Meyer onder oë kry, was daar geen hindernisse of inhibisies nie.
Meyer is vanjaar genooi om die geskenkboek vir die Nederlanders se Spannende Boeken Weken te skryf met 'n splinternuwe Bennie Griessel. Die geskenkboek is van 9 tot 25 Junie gratis weggegee aan kopers van spanningsrillers, en volgens die amptelike webwerf het boekhandelaars vanjaar 12 persent meer rillers as verlede jaar verkoop. Boonop het boekwinkels wat die geskenkboek aan hul kopers aangebied het, nege persent meer Nederlandstalige rillers verkoop as die ander en 'n omsetstyging van 16 persent gehad. Die oplaag vir Deon se boekie was 350 000 en 38 000 kopieë van die e-boek-weergawe is afgelaai – twee maal meer as verlede jaar. Vir Meyer was dit goeie nuus op ander vlakke ook. In hierdie tyd het sy Nederlandse Koorts agtste op die topverkoperlys van rillers gepryk met meestal nuwe boeke van Jo Nesbo, Karin Slaughter en ander internasionale skrywers wat meer verkoop het. Daarmee saam het ook groot vollengte-onderhoude met Deon in die belangrikste plaaslike koerante verskyn.
Nou is die groot vraag natuurlik of Die vrou in die blou mantel, die oorspronklike Afrikaanse weergawe, hier uitgegee gaan word. Ons hoop so en ons hoop vir later vanjaar, maar meer kon Etienne Bloemhof, hoof van fiksie by NB-uitgewers, nog nie bekend maak nie.
Intussen kan ek rapporteer dat kaptein Bennie Griessel in vintage-styl terug is. Én hy is al 147 dae nugter!
Die vrou in die blou mantel sal heel moontlik sekere lojale lesers teleurstel omdat dit so 'n miniweergawe van ‘n gewone Deon Meyer is, maar die formaat pas by die rol daarvan as geskenkboek. Dit is in die Nederlandse uitgawe slegs 95 bladsye dik en kleiner as 'n standaardslapband.
Meyer maak ook buigings in die rigting van sy buitelandse gehore. Daar is byvoorbeeld ‘n Amerikaanse karakter wat in Londen woon en Suid-Afrika besoek, maar die omgewing waarin Bennie en Vaughn Cupido hulle saak oplos, bly eg Suid-Afrikaans. Soos ook Deon se pragfoto van ‘n leë Theewaterskloofdam wat die voorblad gehaal het, getuig.
Die boek begin met 'n naakte lyk aan die bopunt van Sir Lowryspas, 'n luiperd en 'n voortvlugtige in Nederland. Veel meer wil mens nie verklap nie, behalwe om te sê dat die meesterverteller weet hoe om 'n storie gefokus te vertel, met al die heerlike dialoog in die interaksie tussen Bennie en Vaughn in volle vaart terug.
Deon Meyer laat dit so maklik lyk, maar soos ons weet, kom “maklik” net deur ure en ure se hard werk.
The post ‘n Nuwe Bennie Griessel – in Nederlands appeared first on LitNet.
Foto van Fritz Ponelis: dbnl
The post Uitnodiging: Fritz Ponelis-gedenklesing appeared first on LitNet.
’n Jaar gelede hierdie tyd was die onderhoude om ’n nuwe openbare beskermer aan te stel, in volle swang.
Ek het toe in ’n artikel beklemtoon hoe belangrik dit is om die regte persoon aan te stel, want “die taak van die openbare beskermer was nog altyd om die speelveld tussen Jan Publiek en die staat meer gelyk te maak”. Ek verwys ook na Thuli Madonsela as “die toonbeeld van wat ’n samesmelting van regverdigheid, geregtigheid, empatie en meelewing kan wees ... van integriteit in die konteks van 21ste-eeuse politiek en openbare lewe ... Die regte OB kan die toon van nasionale debatte verander ... Die OB moet iemand wees in wie se integriteit en sin vir regverdigheid Jan Publiek kan glo.”
In hierdie tyd, wanneer die nuwe OB aanbevelings maak wat die deure wawyd oop kan gooi vir grootskaalse plundering, lyk die beskrywing hier bo na hopeloos naïewe wensdenkery. Die nuwe OB is skaars nege maande in die saal, en alreeds is dit duidelik dat ons nie dieselfde standaarde van haar kan verwag as van Thuli Madonsela nie. Hier gaan dit nie om persoonlikheid nie, dit gaan om objektiewe kriteria soos regverdigheid, onpartydigheid, ’n deeglike verstaan van en respek vir die Grondwet en ander toepaslike wetgewing. Dis tog die minimum vereistes waaraan die OB behoort te voldoen, nie waar nie?
Dit lyk en voel asof hierdie OB veel meer geïnteresseerd is daarin om die belange van gekaapte individue te beskerm, en om dit makliker te maak om verder te plunder. Dit maak byvoorbeeld nie sin dat sy nog nie ’n vinger verroer het om ’n ondersoek in te stel na die sg Guptaleaks-e-posse, waar beweringe gemaak word dat individue ten koste van Jan Publiek verryk is ten bedrae van miljarde rand nie. Tog kies sy om die sg Lifeboat-verslag uit te bring, waarin sy aanbeveel dat Absa ietwat meer as ’n miljard rand moet terugbetaal, op grond van verryking onder die destydse apartheidsregering. Met die argument dat daardie gelde ingevorder moet word, is daar geen probleem te vinde nie. Daar is egter belangrike vrae oor wie die regte regspersoon is wat aanspreeklik gehou behoort te word, vrae met betrekking waartoe ek sou verwag dat dit in ’n behoorlik nagevorste verslag beantwoord behoort te wees.
En ek sou verwag dat om huidige vergrype stop te sit, hoër prioriteit behoort te geniet as om dekade oue skulde, waaroor daar skynbaar alreeds politieke besluite geneem was, te probeer in.
Of is dit dalk ’n swakverskuilde poging om druk toe te pas op Trevor Manuel, wat nie in Zuma se binnekring is nie en wat seer sekerlik groot invloed agter die skerms kan uitoefen wanneer dit kom by die verkiesing in Desember? Sy vrou is immers die hoof uitvoerende beampte van Absa. Dit sou waarskynlik sy invloed heelwat verswak indien daar apartheidsera-skandale aan sy vrou gekoppel kan word – veral wanneer Absa die inhoud en gevolgtrekkings van die Lifeboat-verslag bevraagteken, wat baie waarskynlik is. Die Reserwebank en ander het reeds begin met hofverrigtinge om die aanbevelings tersyde te stel, en die OB het [aanvanklik] aangedui dat sy hof toe gaan en die aansoeke sal teenstaan.1
Die nasionale direkteur van openbare vervolginge is ewe afwesig waar dit die Gupta-e-posse (of enigiets anders rondom daardie familie en die ander gekaapte een) aangaan.
Stadig maar seker is al die instellings wat veronderstel is om ons demokrasie te begrond, besig om te tuimel. Onlangs het Zuma twee nuwe Konstitusionele Hof-poste gevul. Na al die kere dat hy pak slae gekry het in die hof, kan ek my maar net indink dat hy regters sal aanstel wat meer simpatiekgesind sal wees teenoor hom. Soos wat hy met die openbare beskermer gemaak het.
Juis daarom is dit so belangrik dat ons die regte van joernaliste om vry en sonder intimidasie beriggewing te doen, moet beskerm. Dit beteken ook dat ons moet waak daarteen om valse, onware en sensasionele beriggewing sonder meer as die waarheid te aanvaar.
Juis daarom moet ons die regte van burgerorganisasies wat eenheid in die land verdedig en bevorder, beskerm. Dit beteken ook dat burgerregte-organisasies wat die regte van een rassegroep ten koste van ander probeer bevorder, se ware waardes ontbloot moet word.
Te danke aan uitstekende ondersoekende joernalistieke werk, en seer sekerlik ’n fluitjieblaser of twee langs die kantlyne, weet ons nou presies hoeveel geld deur korrupte praktyke verlore gegaan het. Dis groot besigheid. Dit verklaar die toenemende intimidasie waaronder enigeen wat Zuma, die Guptas en hul kring kritiseer, gebuk gaan.
Nou, meer as verlede jaar hierdie tyd, balanseer die siel van ons reënboognasie op ’n mespunt. Die teenwigte, die beskermingsmeganismes om vergrype, korrupte praktyke en immorele leierskap teen te werk, word al vinniger weggekalf.
Al wat dit kos, is ’n paar mense wat wegkyk en niks doen wanneer dinge verkeerd gaan tydens hul diensbeurt nie.
Leunstoelkommentators vergelyk ons baie vinnig met Zimbabwe elke keer wanneer ’n nuwe vergryp aan die lig kom. Hulle is verkeerd. Anders as Zimbabwe, het ons burgers die waarde van ’n vuurhoutjie, ’n klip en ’n koeël ontdek. As dinge finaal verkeerd gaan in Suid-Afrika, gaan ons nie ’n tweede Zimbabwe wees nie. Ons gaan ’n eerste wees. ’n Land wat brand, bloed wat vloei, ’n geween en ’n gekners van tande.
Dit kan gestop word net as die kanker wat Zuma en sy trawante is, uitgesny kan word. En ja, al meer lyk dit of die OB en die NDOV onder daai getalle tel. Die pasiënt mag dalk ’n paar liggaamsdele verloor, maar bly lewe, as ons politici nou hulle verlore morele ruggraat vind en die regte ding doen.
Nie dat dit hoegenaamd ’n uitgemaakte saak is nie.
1 Hierdie rubriek is geskryf voordat die OB in die hof aangedui het dat haar remediërende aksie met koste tersyde gestel kan word.
The post Die openbare beskermer: een jaar later appeared first on LitNet.
Hierdie huis
Kleinboer
Uitgewer: Umuzi
ISBN: 9781415207321
Kleinboer debuteer in 2003 met Kontrei (Johannesburg: PRAAG). Dit bereik oornag kultusstatus en verower die Rapport-Jan Rabie-prys. Die aandag wat Kontrei trek, blyk allesbehalwe ’n ongekwalifiseerde seëning te wees, aangesien hierdie briljante, onkonvensionele boek mettertyd in die openbare bewussyn bekend word as die werk van “’n seksmal hoereloper”, aldus die agterblad van Kontrei.
In 2012 volg Kleinboer Kontrei op met Werfsonde (Kaapstad: Umuzi). Wat verkope betref, vaar die boek slegter as Kontrei, hoewel steeds skaflik. Onder Kleinboer se aanhangers word die boek geesdriftig ontvang, maar dit geniet nie naastenby die openbare aandag of kritiese waardering van Kontrei nie, wat onder andere deur André P Brink in Rapport geloof is.
Moontlik het Kleinboer se eie openbare optredes en die bemarking van sy eerste twee boeke daartoe bygedra dat hy hoegenaamd nog nie die erkenning geniet wat hy verdien nie. Wat eersgenoemde betref, het hy byvoorbeeld op ietwat berugte, dog humoristiese wyse in sy kort aanvaardingstoespraak van die Rapport-Jan Rabie-prys verklaar dat al wat hy regtig goed kan doen, is “naai en die bad se rand met Handy Andy was”. Skryf dit maar af teen die haas chroniese skaamte van ’n skrywer wat nie naastenby die geoefende openbare selfvertroue van talle van sy tydgenootlike skrywers geniet nie – iets wat hy deel met sy teenhanger in vele opsigte, Dana Snyman. Wat bemarking betref, is reeds hier bo verwys na die agterblad van Kontrei, maar die ligte humoristiese aanslag van Anton Kannemeyer se voorblad vir Werfsonde het ook moontlik bygedra tot die geykte opvatting van Kleinboer as eintlik maar ’n (bietjie grillerige) seksskrywer.
Niks kan verder van die waarheid wees nie, soos wat ek hier onder sal aanvoer met verwysing na veral sy nuwe boek, Hierdie huis. Ek begin egter eers by dit wat die leser op grond van Kontrei en Werfsonde wys kon word.
Pas het ek Kleinboer en Dana Snyman met mekaar vergelyk. Waarom so? Wel, daar is ’n paar belangrike ooreenkomste tussen hulle werk. Albei skryf (outo)biografiese prosa. Albei is meesters van die prosafragment. Albei het ’n nostalgie vir ’n verlore jeugwêreld wat deurgaans in kontrapunt staan met ’n skeppende persoonlike lewe ná die dood van die besmette politieke bedeling waarin daardie vergane jeugwêreld bestaan het. Albei skryf elegies, dog tegelykertyd soms ontsettend humoristies – Kleinboer miskien meer. Albei het ’n obsessie om teen die verganklikheid in te versamel, te bly getuig en op te teken, en so saaklik moontlik te wys hoe dit destyds was en hoe dit nou is. Albei skryf met ’n bewonderenswaardige woordekonomie en ’n geniale aanvoel vir taal en ritme. In laasgenoemde twee opsigte is hulle by uitstek die literêre erfgename van Karel Schoeman.
Waar Schoeman se vernaamste romans oorwegend in die oorgang van ’n tradisionele wêreld na die moderniteit afspeel, handel Kleinboer en Snyman se werk merendeels oor ’n ewe boeiende daaropvolgende proses van wins en verlies – dit wat gebeur wanneer ’n samelewing verdere golwe van modernisering beleef. In hierdie opsig is hulle teenhangers van die groot Turkse romansier Orhan Pamuk, wie se werk meesal handel oor dit wat verlore gegaan het van die wêreld wat ontstaan het ná Mustafa Kemal Atatürk (1881–1938) se vestiging van ’n nasionalistiese staat wat weggekeer is van sy Ottomaanse verlede en opgekyk het na Westerse modelle van die sekulêre nasiestaat. Romans soos The New Life, The Black Book en The Museum of Innocence is byvoorbeeld omvattende indekse van alledaagse huishoudelike en verbruiksvoorwerpe wat danksy Atatürk se modernisering van Turkye gewone Turke se lewens gekenmerk en gevórm het, en deur latere golwe van modernisering in onbruik en/of onguns verval het. Hier gaan dit oor ’n sekere soort tandepasta, kougom of gaskoeldrank wat eens voorbeelde van die moderne was, maar nou slegs in die herinneringe van reddeloos nostalgiese middeljarige verlangers na die verlede voortleef.
In die geval van Suid-Afrika het ons tot op hede minstens drie golwe van modernisering beleef: die oorgang van ’n tradisionele na ’n moderne industriële, stedelike samelewing wat begin is onder Britse leiding ná die ontdekking van goud en diamante in die 1860’s en 1870’s; die verdere industrialisering, verstedeliking en uiteindelike verbruikersamelewing wat in die Afrikaner-nasionalistiese apartheidsbedeling van 1948 tot 1990 voorgekom het; en dan die Afro-nasionalisties-gedrewe poging tot verdere verstedeliking, demokratisering en ’n groter (swart) middelklas wat sedert 1994 aan die orde is.
Moderniteit is die tradisie wat begin met die ontkenning van tradisie, dog teen hierdie tyd is dit onmiskenbaar dat vandag se vernuwing môre se tradisie is – en dat verdere modernisering telkens weer die verdere ontkenning is van wat mettertyd tradisioneel word. Dit is om hierdie rede dat die eietydse argument soms aangevoer word dat tradisie bloot ’n kunsmatige konstruk is. Die mens kan egter nie leef sonder oriëntasiepunte wat die toets van die tyd deurstaan nie, en dus is die vraag by die evaluering van ’n tradisie nie hoe “kunsmatig” of hoe “natuurlik” dit is nie, maar hoe goed dit mense oriënteer om ’n goeie lewe in die klassieke sin van die woord te lei, dit wil sê ’n lewe waarin mense standhoudende gemeenskap beleef wat menslike florering bemoontlik. (Die onderskeid tussen die sogenaamde kunsmatige en die sogenaamde natuurlike is ’n deur en deur moderne onderskeid, oftewel ’n onderskeid van die konvensionele vorm van moderniteit, wat as sodanig nie juis ’n toereikende instrument vir die beoordeling van tradisies in die algemeen is nie – maar dit is ’n onderwerp vir ’n ander opstel wat nie verder hier ontgin word nie.)
Kortom, wat ’n vorige geslag bruisend geesdriftig as die nuwe en as vooruitgang omhels het, is dit waarna hulle kinders verlang wanneer dit wat vir hulle kleinkinders nuut en vooruitgang is, gister se nuwe vervang. Die een se wins is die ander se verlies, en hierdie opeenvolgende siklusse van wins en verlies is oënskynlik ’n wesenlike deel van moderniteit en voortgaande modernisering.
Die opeenvolgende siklusse van wins en verlies is nie beperk tot huishoudelike en verbruiksvoorwerpe nie. Nee, dikwels betrek dit ook reuse sosiopolitieke stelsels wat die hele samelewing raak. Die oorgang van apartheid na postapartheid is nie net die oorgang vanaf kassette en vinielplate na CD’s en, uiteindelik, digitale musiek nie. Nee, dit is ook die oorgang vanaf een idealistiese bedeling wat geëindig het in onreg en mislukking na ’n volgende een wat reeds goed op pad is om dieselfde patroon te herhaal. Dit is vanweë hierdie eties ingewikkelde aspek van sosiopolitieke oorgange in die naam van volgehoue modernisering dat om terug te verlang ewe dubbelsinnig is as om die huidige te omhels of oor die toekomstige te droom.
Dit is teen hierdie agtergrond dat Kleinboer se werk gelees moet word, naamlik as die werk van ’n middeljarige Afrikanerman wat misvorm is deur die jeugwêreld waarin hy gevorm is, en in sy volwasse lewe vasgevang is in ’n hoogs skeppende maar ook hoogs skadelike ossillasie tussen orde en wanorde, tussen die ervaring van wanorde en die strewe na orde. Die misvorming van sy jeugwêreld kan omskryf word as ’n opvoeding waarin die obsessie met orde en struktuur so akuut was dat dit hom gelaat het met ’n lewenslange drif tot die deurbreking van gedwonge orde ter wille van ’n oomblik van akute vryheid. Hierdie dinamika word by uitstek beliggaam deur sy poging tot ’n konvensionele Afrikaner-huwelik met ’n Zoeloevrou en voormalige hoer, Lungi. Dis ’n poging wat slegs gemengde welslae behaal, om dit sagkens te stel.
Reeds in Kontrei en Werfsonde word die leser ingelaat in die verlore stryd wat die manlike hoofkarakter en ek-verteller voer om ’n stabiele huislike lewe vir sy vrou en hulle seun te bied. Soortgelyk aan die patriargale mans van sy pa se geslag, is die verteller die broodwinner en sy vrou ’n huisvrou. Anders as wat dit met sy pa se geslag dikwels die geval was, is hierdie opset vir sowel hom as sy vrou eerder ’n ongelukkige gegewe as ’n gekoesterde ideaal. Om redes wat nooit heeltemal vir die leser of die hoofkarakter duidelik word nie, is Lungi sowel ’n sterk, onafhanklike vrou wat, om dit nou so te stel, haar man teen haar man staan, as ’n swak, afhanklike, alkoholistiese vrou wat hom gereeld vir geld vir drank, kos en huishoudelike inkopies en instandhouding moet vra.
Die verteller reageer op beide die gedwonge vorme van sy jeug en die mislukte poging tot orde en vorm van sy huwelikslewe deur sy toevlug tot alkohol en hoere te neem. Dit is opmerklik dat sy beskrywings van hoerebesoeke deur twee dinge gekenmerk word. In die eerste plek neem die vrou gewoonlik beheer, en in die tweede plek word die verteller oënskynlik gedryf deur ’n etiese pligsbesef dat hy hierdie vroue, wat aan hom telkens ’n stuk menslikheid en manlikheid teruggee, ook nooit moet verontmenslik nie. Dit is dus asof hy tot hierdie praktyk van akute vryheid in staat is slegs op voorwaarde dat hy telkens die vroue van die nag uitvra oor hulle lewens, oor waar hulle vandaan kom, oor hulle moedertale. So, wil dit voorkom, redeneer die verteller met sy gewete dat die wedersydse verontmensliking tussen koper en verkoper van die liggaam geneutraliseer kan word deur buite-om die kontrak sonder eie gewin in te vra op dit wat elke vrou telkens uniek maak en ’n eie lewensverhaal gee.
Dit is bykans voor die hand liggend hoe die verteller sy oomblikke van akute vryheid vind in dit wat sy misvormende opvoeding tot taboe verklaar het, naamlik die swart vroulike liggaam (en siel!).
Reeds met die lees van Kontrei en Werfsonde was dit treffend hoe die reëlmatige beskrywing van die ordebestormende hoerbesoeke van ’n misvormde man – in vorm amper soos die reëlmaat en herhaling van geslagsregisters in die Ou Testament – afgewissel word met beskrywings van die alledaagse lewe van ’n konvensionele Afrikanerman wat so goed moontlik die goeie vorme van sy jeug onderhou. Hy hou hom besig met die blomme, struike, bome en diere op sy werf. Hy kom sy huishoudelike take onder omstandighede, selfs ekstreme omstandighede, so goed moontlik na. En bowenal gee hy volgehoue vorm aan sy wêreld deur die vir hom argetipiese vorm van Standaardafrikaans. In Koos Kombuis se onvergeetlike beeld is Kleinboer dus ook ’n Boer in beton, hoewel die beton onder sy voete letterlik toenemend krake vertoon.
Tot sover dit wat die leser uit Kontrei en Werfsonde wys kon word.
Kleinboer (Foto: Naomi Bruwer)
In sy nuwe boek, Hierdie huis, wat duidelik die derde deel van seker die mees onkonvensionele drieluik in die Afrikaanse prosa vorm, word hierdie temas verder ontgin, dog op veel hoër en intenser vlakke as in die eerste twee dele. Die reëlmaat wat sy eerste twee boeke gekenmerk het, word hier uitgebou tot ’n meesleurende musikaliteit in ’n boek waarin die geteisterde verteller oplaas tog ’n soort integrasie beleef, ’n soort vorm vind waarin daar vrede en rus is.
Ofskoon hoerbesoeke ook in Hierdie huis voorkom, is twee ander elemente baie sterker hier teenwoordig as in Kleinboer se eerste twee boeke, naamlik taal en getal. Reeds in sy eerste twee boeke het dit geblyk dat sy verlange na niedwangmatige vorme veral in sy omgang met taal uiting vind. Wat sy werk egter betreklik uitsonderlik maak, is dat sy vorige twee boeke en nou ook Hierdie huis die eindproduk van die moeisame samevoeging van individuele fragmente tot ’n samehangende narratiewe geheel is. Niks gee op ’n meer aangrypende wyse blyke van die lewe van ’n man wat vanweë sy ongeïntegreerde vormingsjare gelaat is met ’n diepe weersin in, enersyds, dwangmatige, gewelddadige orde en, andersyds, ’n verlange na koesterende, liefdevolle orde (soos wat die klassieke Christendom dit in haar suiwerste oomblikke beliggaam) nie. Sy lewenslange rebellie teen die dwangmatige, gewelddadige vorme van sy jeug en sy eerste 15 volwasse jare onder apartheid en die uiteindelike verbrokkeling van daardie orde vanaf 1990, en teen die onmiskenbare verval wat ook die nuwe orde kenmerk, vind neerslag in sy voorkeur vir die fragment as prosamedium. Sy verlange na ’n koesterende, liefdevolle orde vind neerslag in sy moeisame integrering van sy fragmente tot samehangende, meesleurende prosawerke waarvan die orde die leser verlei, soos dit met alle werklik geloofwaardige gestruktureerde kunswerke die geval is, sê maar ’n Beethoven-simfonie of ’n Shakespeare-drama.
Die reddende vorm wat taal reeds vir hom in sy eerste twee boeke is, word in Hierdie huis aangevul deur en geïntegreer met ’n verbysterende, unieke getalsmatige literêre vorm wat ’n mens die 42’er kan noem. Vroeg in Hierdie huis vertel die verteller dat hy na aanleiding van die uitspraak in Douglas Adams se werk dat 42 die antwoord op al die vrae in die heelal is, jare gelede ’n unieke stelsel ontwikkel het om op grond van fragmente bestaande uit 42 letters reekse van ses nommers vir die lotery te skep. Die leser kom te wete dat die verteller in die ganse bestaan van die Suid-Afrikaanse lotery, wat so tekenend van hierdie land se romanse met die los gelukkie is, slegs drie trekkings misgeloop het. Maar wat die verteller se 42’ers eintlik onderskei, is die wyse waarop hy dit in Hierdie huis inspan as herhalende motief wat telkens ’n fragmentariese opsomming gee van die voorafgaande teksfragment, maar terselfdertyd funksioneer as nate in die teks wat die opeenvolgende fragmente as’t ware in ’n groter narratiewe geheel inweef. Nick Cave sing op sy album The Boatman’s Call: “Out of great longing great wonders have been built”, en hierdie unieke literêre korpus, wat verdien om ver wyer as in Afrikaans gelees te word, is tekenend van hoe een man se diep verlange na orde in ’n wanordelike wêreld tot meesterlike literêre argitektuur kon lei.
Dit is belangrik om daarop te wys dat daar egter ook ’n andersoortige en hoogs ironiese spanning in Kleinboer se drieluik aanwesig is, wat in Hierdie huis tot ’n rasende dinamo van skepping uitgroei. Ek verwys naamlik na die spanning wat bestaan tussen die verteller se diep verbintenis tot orde – ondanks al die dwang en geweld wat hy met moedersmelk saam met orde ingekry het – en die verdiepende verval en verlies aan orde waarmee hy in sy alledaagse lewe in Yeoville te doen kry. Die Yeoville wat die skrywer as nuwe huiseienaar – nóg ’n vorm van die voortsetting van sy kleinburgerlike Afrikanerjeug – in 1990 betrek het, het sedertdien onherkenbaar verander.
Die verandering is ’n tipiese voorbeeld van die siklusse van wins en verlies wat die moderniteit kenmerk. Wat wins betref, groei Yeoville se bevolking sedert 1990 vanaf nagenoeg 17 000 mense tot nagenoeg 40 000 mense, en ontwikkel dit tot ’n lewendige, semikarnavaleske woonbuurt met ’n ryke straatlewe en naglewe, gevoed uit die energie van derduisende immigrante van oor die hele Afrika wat in hierdie land op soek is na ’n beter lewe. Wat verlies betref, gaan hierdie veranderinge haas onvermydelik gepaard met die verdwyning van die eertydse boheemse linkse wit inwoners, waarvan die skrywer een van die laaste is. Maar ook: infrastruktuur verval of gee mee onder die druk van meer mense as waarvoor dit gebou was; stilte is die uitsondering en geraas die reël, tekenend weergegee in die skrywer se sonde met die buurhonde en ander geluide snags of met dagbreek; en bowenal, in sy geval, verslegtende openbare taalgebruik. Laasgenoemde staan volledig haaks op die vorm van orde wat taal vir hom verteenwoordig, en soos die onvergeetlike hoofkarakter van Ivan Vladislavić se The Restless Supermarket, teken die verteller van Hierdie huis voorbeelde van taal-, spel- en aksentfoute in openbare taalgebruik aan, weliswaar met die goedige sin vir ironie waarsonder hy nie sou kon oorleef nie.
Hier bo is reeds verwys na ’n soort integrasie, vrede en berusting wat die verteller in hierdie derde deel van die drieluik vind. Sonder om vir die leser wat dit nog nie gelees het nie, te verklap hoe hierdie integrasie plaasvind, wil ek tog daarop wys dat Kleinboer op weliswaar ekstreme, dog aangrypende wyse met hierdie drieluik ’n literêre korpus daargestel het wat op weergalose wyse getuig van die reis vanaf oordrewe orde via uiterste verval tot ’n soort orde van die siel en die binnekamer (let op wat alles in die verteller se skryfkamer gebeur). Reeds meer as 25 jaar gelede het Karel Schoeman in ’n veel anderse stem en met ’n meer elegiese stemming in Afskeid en vertrek oor dieselfde tema geskryf. Sy hoofkarakter, ’n digter werksaam by ’n museum, en dus ewe bewus van die verlede en sy fragmente, van die onvermydelike fragmentasie wat áltyd op die mislukking van gedwonge, gewelddadige poging tot vorm en orde volg, kry oplaas ook ’n soort berusting in die voortgang en vernuwing van die lewe, in die wete dat nuwe vorme weer sal kom, al is niks vanselfsprekend of vir ewig nie. Soos Karel Schoeman in ’n ander land en ’n ander tyd van hierdie diepgaande prosesse getuig het, so ook Kleinboer in hierdie land en hierdie tyd.
Laastens: Waar Karel Schoeman die wel en wee van Suid-Afrika en veral die Afrikaners in die 19de en 20ste eeu soos geen ander Afrikaanse romansier geboekstaaf het nie, so boekstaaf Kleinboer die dood van apartheid en die lewe ná die dood van apartheid soos geen ander Afrikaanse romansier nie. Enigiemand wat wil weet wat nodig is om te verstaan wat vir die Afrikaners tydens en ná apartheid verkeerd én reg geloop het, hoef bloot Kleinboer te lees, die fragmentmeester van die Afrikaanse prosa.
En soos Karel Schoeman voor hom, verdien ook Kleinboer die Hertzogprys.
The post Hierdie huis deur Kleinboer: ’n LitNet Akademies-resensie-essay appeared first on LitNet.
Misverstand
Marita van der Vyver
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781485903505
Marita van der Vyver het geen bekendstelling nodig nie. Diegene wat hierdie resensie gaan lees, is heel waarskynlik getroue Van der Vyver-aanhangers wat ’n stormloop by ’n boekwinkel sal trotseer om haar jongste roman te koop. Haar nuwe roman, Misverstand, is immers met groot fanfare bekend gestel met uitstallings op Eiffeltorings van karton en mediadekking waarvan enige skrywer maar net kan droom. Die roman was die topverkoper by vanjaar se US Woordfees op Stellenbosch en is selfs in Oos-Londen te koop (Afrikaanse boeke is so skaars soos hoendertande in dié deel van die land.)
Daar kan sonder twyfel gesê word dat Van der Vyver ’n fenomeen is. Soos skrywers soos Dalene Matthee, Annelie Botes, Deon Meyer, Karin Brynard en ’n paar ander, skryf Van der Vyver romans wat die meerderheid lesers wil lees en waarvoor hulle geld uit hul knap begroting sal afknyp – ongeag of hulle professore in Afrikaanse letterkunde of tuisteskeppers van Koekenaap is. Min skrywers beskik oor die vermoë om ’n balans tussen sogenaamde hoë letterkunde en “lae” of populêre letterkunde te handhaaf sonder dat die een vir die ander moet terugstaan. En dit is hierin waar Van der Vyver se wenresep lê. Oor romans soos Griet skryf ’n sprokie (1992) en Die dinge van ’n kind (1993) is daar al artikels en tesisse geskryf, maar die boeke is terselfdertyd ook deur skoliere en leesklubs verslind. Afrikaans het al in 1992 sy “vyftig (of meer) skakerings van grys” gehad met Griet se stuitighede. Die dinge van ’n kind is op sy beurt propvol humor (Van der Vyver het ’n aanvoeling vir humor wat Casper de Vries ewenaar) tussen al die gewigte temas. Ma is die soort wat haar vinger ’n paar keer raak steek as sy ’n knoop moet vaswerk. Teen twee-uur die Saterdagnag, met ’n leë Cameo-pakkie en ’n oorvol asbakkie langs ouma Visdam se ou Singer-naaimasjien, het ’n enkele vloekwoord oor haar lippe geplof. “Wie de donner dink juffrou Potgieter [die naaldwerkjuffrou] is sy? Coco Chanel?” (1993:131).
Met tydskrifrubrieke en romans waarin Van der Vyver haar lewe op die idilliese Franse platteland met lesers deel, word sy ingenooi na die binnekamers van ‘n menigte huishoudings wat haar skryftalent waardeer en geniet.
Misverstand is Van der Vyver se dertiende roman. (In hierdie geval is dit nie ’n teëspoedige 13 nie.) Tot op hede het 28 publikasies uit haar pen gespruit. Die roman speel af oor ’n tydperk van vier dae in Parys, Frankryk – soos wat die gepaste rooi, wit en blou skakerings, die kleure van die Franse vlag, ook aandui. Willem Prins, ’n Suid-Afrikaanse skrywer, reis na Parys. Willem het daarvan gedroom om die Groot Afrikaanse Roman te skryf en al wat ’n literêre prys is te wen. Maar soos in Annelie Botes se outobiografiese roman Sabbatsreis (2007) beplan Willem om sy lewe te beëindig deur homself in die Seine te verdrink. Hy moes homself tot sogenaamde poesboekies wend om finansieel kop bo water te hou. Onder die skuilnaam Lolita Meyer (Nobokov se Lolita dien hier as gepaste intertekstuele verwysing) is Willem se enigste kans op sogenaamde literêre sukses sy “poesboekie” getiteld ’n Vrou wat wil. (Hoe ironies!) Die noodlot het egter ander planne vir Willem, en sy beplande selfdood neem hom eerder op ’n reis van herevaluering en nuwe hoop vir die toekoms.
Die roman is gesentreer rondom die terroriste-aanvalle op Vrydag 13 November 2015 in Parys. Tydens die aanvalle het 130 mense gesterf en is meer as 300 beseer. Talle restaurante, asook die Bataclanteater, was van die teikens tydens die aanvalle. Hierdie soort geweld het die afgelope dekades drasties toegeneem en is dus ’n relevante onderwerp wat in die roman ter sprake kom. Weens laasgenoemde gebeurtenis word Willem gedwing om talle aspekte van sy lewe in oënskou te neem.
Van der Vyver het ’n aktuele onderwerp op eerlike, dog sensitiewe wyse benader en dit op geslaagde wyse by die groter narratief ingelyf om talle aktuele kwessies soos immigrasie, islamofobie en stereotipes onder die soeklig te plaas.
Die verhaal word vanuit verskeie vertelperspektiewe aangebied, en die leser verkry sodoende ’n groter geheelbeeld van Willem Prins as karakter. Sy interessante lewensverhaal (let wel: fiktief) herinner sterk aan dié van die skrywer André P Brink. Alhoewel daar talle verskille tussen die fiktiewe karakter en Brink is (soos die feit dat Prins nie Frans vlot kan praat nie, maar Brink wel), is daar ook talle toevallige ooreenkomste wat veral opvallend sal wees vir lesers wat Brink se outobiografie ’n Vurk in die pad (2009) gelees het. Prins se vader was nes dié van Brink ’n landdros. Gevolglik het die Brink-gesin gereeld verhuis. André P Brink het reeds op laerskool begin skryf, talle buite-egtelike verhoudings gehad wat tot egskeiding gelei het en was veral aangetrokke tot jonger vroue. Laasgenoemde feite stem ooreen met die lewensverhaal van die fiksionele karakter, Willem Prins. Ek kon eenvoudig nie anders as om verwysings na Afrikaanse skrywers en digters soos Joan Hambidge, Karel Schoeman, Nathan Trantraal en Dominique Botha (sien ble 227–9) raak te lees nie. Van der Vyver lewer indirek kommentaar op die Afrikaanse literêre establishment en die amper obsessiewe soeke na literêre pryse deur sommige skrywers en uitgewers. Ironies word die “groot” prys waarna Willem Prins se fiktiewe karakter smag, die Johanna de Groot-prys genoem. Die debat rondom “lae” versus “hoë” letterkunde word dus op subtiele wyse aangeroer.
Misverstand het geen gebrek aan humor nie. Soos in talle van Van der Vyver se vorige romans, word humor deel van die teks en doen geensins afbreuk aan ernstiger temas soos die terroriste-aanval, vrae rondom selfdood en gebroke verhoudings nie. Jackie van der Merwe se karakter sorg vir talle snaakse en interessante gebeure en gesprekke. Selfs die name van sommige karakters, soos Willem Prins, Maurice en Lolita Meyer, dien as materiaal vir ’n interessante gesprek.
Met hierdie roman het Van der Vyver weer eens, soos met Griet skryf ’n sprokie, ’n skitterende prosateks geskryf wat nie alleenlik toeganklik en genotvol is vir die breër leserspubliek nie, maar terselfdertyd allerlei pittighede en literêre verwysings bevat wat die meer kritiese leser se belangstelling sal prikkel. Aanhalings van digters, skrywers en filosowe soos Voltaire, Louis-Ferdinand Céline, Thomas Wolfe, Fernando Pessoa en Danie Marais word doelbewus en heel geslaagd by die teks geïnkorporeer. Van der Vyver stel haar lesers bloot aan soveel meer as net ’n storie Sy deel die wyshede van ander as deel van die narratief wat die diepte en passie van haar karakters in die prosateks openbaar.
Met hierdie roman het Van der Vyver weer eens bewys waarom sy as ’n gevestigde en gesiene skrywer binne die korpus van die Afrikaanse letterkunde beskou kan word. En alhoewel sommige lesers steeds Griet of Mart Vermaak bo Willem Prins sal verkies, bestaan daar by my geen twyfel dat hierdie teks as een van Van der Vyver se top drie gelys kan word nie. Misverstand is ’n weldeurdagte, insiggewende en genotvolle roman wat die fynere nuanses van menswees tot op die been ontgin om die menslike feilbaarheid en verganklikheid op realistiese wyse te verwoord.
The post Misverstand deur Marita van der Vyver: ’n resensie deur Dewald Koen appeared first on LitNet.
An entirely different world’: Russian visitors to the Cape, 1797–1870.
Edited by Boris Gorelik
Van Riebeeck Society (VRS), Second Series No 46, Cape Town 2015
For the first time, we have the benefit of an English text outlining some of the experiences of Russian visitors to the Cape for the period 1797–1870. It is edited by Boris Gorelik. He is well positioned to do so as a Russian writer. Considering his background in linguistics and history, especially his research into the history of Russian immigrants to South Africa and his comprehensive study of the Russian community living here, one imagines him to be so well placed.
An entirely different world offers a unique view of the Cape by important Russian writers and personalities such as Yuri Lisyansky, Vasily Golovnin, Ivan Goncharov, Konstantin Posyet and others. As with several other cases of travellers rounding the Cape, Russian travellers saw it as a convenient stopover, although it became more than that – a place worthy of a visit. While what they experienced here was markedly different from what they saw in their country, there were nevertheless certain parallels between life there and at the Cape. Contact between Russia and the Cape ceased when the Suez Canal was built in 1869. Had it not been constructed, Russian visits to the Cape might have continued. Had it been constructed earlier, there would probably not have been such a rich historiography from a Russian perspective.
The five-and-a-half-page introduction contextualizes the historical connections and background for the book. This is followed by six chapters, each with its own heading, containing the accounts or memoirs of Russians who spent some time at the Cape.
Yuri Lisyansky visited the Cape between 1797 and 1798, being the first of these Russian visitors to the western Cape. He is well known for leading the first Russian ships to circumnavigate the earth, which he did with Ivan Krusenstern. Lisyansky’s dream was to visit the place of Constantia wine, of which he had heard so much. He sings the praises of the place and wine, but must have been disillusioned when it seemed that he and his party would have to make their way home. Why could the proprietor not have put them up for the night? Weary and probably disorientated, they were compelled to ask for help, and a warm reception followed from Mr Becker, a German immigrant of the farm Goedgeloof, who had already been living in Cape Town for 30 years. The diary of Lisyansky contains pearls of descriptions of the countryside and surroundings as far as Stellenbosch and Somerset West, as well as of the climate, the inhabitants and the beautiful landscape.
Lisyansky
The image of Lisyansky was downloaded from http://book.russ.co.za/ on 4 July 2017.
Vasily Golovnin (1808-9) commanded the sloop Diana, which was detained by the British at Simon’s Bay (Simon’s Town). He subsequently was appointed admiral of the Russian navy. His account provides, among many other things, the details of an amusing incident involving a supposed Frenchman who had lived for a long time in Russia, and who now resided at a place ten hours’ walking distance from Simon’s Town. He spun a nice story about his past and how he had ended up living at the Cape. Notwithstanding the first encounter with him, when he would not reveal his true origin and left a Russian party with the impression of being a Frenchman, he subsequently confessed with tears in his eyes that he was Russian, by name of Ivan Sezyomov, the son of Stepan from Novgorod. Sezyomov was just as surprised to find Russians at the Cape, as the Russians were themselves. Golovnin reports on a broad range of topics. His writing on the character, customs and way of life of the local inhabitants probably ranks as one of the most significant, as it offers a unique perspective, describing the locals as having an “appearance of modest courtesy and of a quiet disposition”, but “very cautious in conversation”. The description of the treatment of slaves by slave-owners provides invaluable detail for Cape historiography. He also explains how the Cape colonists have reason and right to ridicule and hate the British.
Golovnin
The image of Golovnin was downloaded from http://book.russ.co.za/ on 4 July 2017.
Alexey Butakov, an explorer of the Aral Sea and a lieutenant in the Russian navy, visited the Cape on the Abo, a military transport ship, in 1841. Of his first descriptions of the voyage is the sighting of whales, although we are not told which kind. Soon after the shout “Land ho!” rang, Table Mountain was spotted through the mist. The Russian officers were ashore in no time and found themselves in what Butakov called “a perfectly European place”. Yet the descriptions of Malay life are vivid, some locals singing Mozambican songs. Further descriptions include meeting Baron Ludwig, internationally renowned in natural sciences and botany. This reference is to Baron Carl Ferdinand Heinrich Ludwig, whose collection of trees was transferred to the Company’s Garden after his death. The houses of Cape Town are described as “very pretty, neat and [looking] like toys”. As did Yuri Lisyansky, Alexey Butakov and his colleagues visited Constantia. Of special note are his descriptions of the wine of the region. He goes into detail about the different varietals, and most champions the Cape Madeira, “sweet to the point of cloyingness and amazingly succulent” (the grape?). Hiking up Devil’s Peak provided a new experience, described with sensibility to include descriptions of the geraniums and aloes. These vivid descriptions end as the ship weighs anchor and departs for the high seas, parting “as good friends”.
Butakov
The image of Butakov was downloaded from http://book.russ.co.za/ on 4 July 2017.
The accounts of the aforementioned Russian visitors would not easily have reached a Russian readership. Possibly, the writings of Ivan Goncharov, who visited the Cape in 1853, formed some ideas of South Africa, and conveyed them to those who were interested in reading about such topics – through travelogues, itineraries … He was one of Russia’s great novelists and, thus, spending a month at the Cape was enriching for South African historiography. His arrival aboard the Pallada was soon followed by excursions into the Boland and western Cape, including visits to Stellenbosch, Paarl and as far as Worcester. His memoir, At the Cape of Good Hope, was published in Russia ahead of some of his other well known works. His writings of his experience abroad, covering several places on the globe and lasting two years, are a remarkable account from a great author – a highly sought after travelogue historiography.
According to Apollon Davidson in a paper entitled Russia and South Africa before the Soviet era, “Goncharov’s 156-page book … At the Cape of Good Hope became the standard text which formed the Russian reader’s view of pre-industrial South Africa not only in the nineteenth but even in the twentieth century. And his novel, The frigate Pallada, which had a slightly shorter chapter about the Cape, was translated into many languages.” For further reference to Davidson, go to https://www.hse.ru/data/2013/04/18/1297820237/21HUM2013.pdf.
The magnificent prose of the writer describes the landscape in majestic terms. At first, Goncharov found it hard to write. Then his voice must gradually have come through, as he describes important social historical scenes, such as Malays, blacks and “Afrikanders”. Goncharov explains how everything is so different: even the dogs’ barks are different … “as if it were barking in a foreign language”. The amateur naturalist was intrigued by the museum among the rocks, shells, molluscs, sea urchins and crabs. Asking why Table Mountain was named that way, he was ironically told that it resembled a table, or a trunk, or a piano, or a wall – “anything you please rather than a mountain”. The Garden is hardly half the size of the St Petersburg Summer’s Garden. Goncharov goes into detailed descriptions of the trees and shrubs. Descriptions include a black man and an old black woman with a “kerchief on her head”. “A crowd of boys and girls, ranging from jet-black to pure white, are running about, laughing, crying and scuffling.” His descriptions of the locals, the landscape and escarpment, the natural beauty, the architecture and the customs of inhabitants are uncannily perceptive. No wonder he ranks among Russian writers Turgenev and Dostoyevsky in A common story (1847). And no wonder the editor has assigned no less than 52 pages of the publication to him. Reading the descriptive prose (even in translation!) is sheer joy. He is well known for his novels, one mentioned elsewhere in this article, as well as Oblomov (1859) and The precipice (1869). Visit http://russiapedia.rt.com/prominent-russians/literature/ivan-goncharov/ to read more of him.
Goncharov
The image of Goncharov was downloaded from http://russiapedia.rt.com/prominent-russians/literature/ivan-goncharov/ on 4 July 2017.
Konstantin Posyet (a companion of Goncharov who later became a high-ranking Russian official) arrived at the Cape coast on 10 March 1853 (in the Julian calendar), and the first things he saw were “the high coast of South Africa and … cliffs”. This should not be confused with Table Mountain; rather, he referred to Simon’s Town, with its small semi-circular harbour. This was the preferred site for ships docking, given the protection it offered from the more severe elements in winter. For the researcher of South African social historiography, the records of writers such as Posyet are invaluable for their descriptions of minutiae, such as “bright-white and yellow little houses” (about 120 in number). He describes being met by a poseur claiming to be from the Russian consulate … except that at that stage, Cape Town had no Russian consulate. He conjectures (possible with his experience of these things) that tavern and inn keepers were quick to seize the opportunity to “welcome” guests – for their own commercial ends. Graphic descriptions of the escarpment abound (as with many of these Russian writers). For the interest of current motorists irate at paying toll taxes on many of South Africa’s highways, there were already two major toll gates between Simon’s Town and the centre of the city – one at Muizenberg and the other at Papendorp (now Woodstock). As did some of the other Russian visitors, he refers to the “sweet aromatic wine” from Constantia.
Posyet
The image of Posyet was downloaded from http://book.russ.co.za/ on 4 July 2017.
Of great significance for South African art iconologists is the section on Alexey Vysheslavtsev, who visited the Cape in 1858, two years subsequent to the war between Russia and Britain waged in Crimea between 1853 and 1856. The good relations that had existed between the two countries deteriorated, and the war took its toll on the populations of both: 22 000 British soldiers and 13 000 Russian troops died in the bloody conflict, today memorialised in well known pieces of literature and in etchings and photogravure prints, such as Alfred Lord Tennyson’s narrative poem “The charge of the light brigade” (1854) and The Battle of Balaclava in pictures.
Battle of Balaclava
The image of the Battle of Balaclava (1854-5) was downloaded from https://www.military-art.com/mall/images/var203.jpg on 4 July 2017.
Vysheslavtsev’s accounts are that of an artist, both literarily and pictorially. Not only did he provide descriptions imbued with a strong sense of sensibility and appreciation for the natural beauty of the western Cape, but he also created a number of ink, pencil and watercolour sketches. These are invaluable in so far as they reflect scenes of Cape Town and Simon’s Town at the time. His descriptions are those of a medical doctor and artist combined, a rare quality when it comes to the littérateur. Qualified thus, he sees phenomena from a totally different angle. Travelling in the footsteps of the great Goncharov (Vysheslavtsev was 27 years old when he came to the Cape, coming at the same time as Goncharov, although staying twice as long) must have been an added advantage, as it would have provided some historical contextualization of what to expect … and look for! For the benefit of 19th century Cape historiography, Vysheslavtsev’s sketches of places and people are reproduced in the VRS volume for the first time ever. It must have been an exciting moment in Cape and Russian literary history when Vysheslavtsev visited Goncharov at his flat, and listened to a reading by the author himself of the yet unpublished The precipice. Vysheslavtsev, the Renaissance man, was passionate about art: small wonder that he edited the three-volume collection of The art of Italy, XV century, and Florence (1883). For more information, go to https://www.bol.com/nl/p/italian-art-xv-century-florence/9200000051803579/. Such was the virtuosity of Dr Vysheslavtsev – medical doctor, writer and art critic! The 18 pages of – until now – an unpublished account of his Cape visit is a true treasure, including descriptions of the landscape and inhabitants of the Cape (western Cape).
Alexey Vysheslavtsev
The image of Alexey Vysheslavtsev was downloaded from http://book.russ.co.za/ on 4 July 2017.
The book ends with the writings of Baron Alexander Wrangel, who came to the Cape in 1858, before setting out on his very successful diplomatic career. Of particular importance is the description of his stopovers at some of the hotels in Cape Town and environs, including Gilman’s (Kalk Bay) and the Masonic (centre of Cape Town). These are snippets surely interesting for Cape Town’s early hospitality history. The curio shops, the Museum of Natural History, Parliament, and several other important landmarks are discussed in his vignette. The last of the Russians to visit discussed in the book is Vilgelm Linden, who stayed over at the Cape for a few days in 1870. Sadly, the opening of the Suez Canal heralded the end of the sailor-memoire genre that has enriched western Cape historiography. Passing by Somerset’s hunting lodge, from where the British governor might have shot lion and leopards, and Lion’s Head are some of the topics covered by Linden. His departure from this historic place, with Table Mountain as a backdrop, remained indelible on his mind … probably so with many travellers. With Linden a lieutenant in the Russian navy, one imagines there are not many stopovers along his sea-route itinerary that could beat the view of Table Mountain. His prose is poignant and captures the splendour that is the western Cape’s natural beauty. It seems to be characteristic of these Russian writers.
Baron Alexander Wrangel (left) and Vilgelm Linden (right)
The images of Baron Alexander Wrangel and Vilgelm Linden were downloaded from http://book.russ.co.za/ on 4 July 2017.
The book has been properly edited and is accompanied by informative and descriptive footnotes. There is a table of contents following the chronology of the visits of the writers; the book is well-indexed; the illustrations are noted on p vi. The foreword by Professor Lionel Phillips explains the importance of this publication for the VRS. Gorelik’s introduction brilliantly contextualizes the history, and the References and Bibliography section distinguishes archival sources from secondary sources.
If the visits from these Russian officers, writers, officials, intellectuals – whatever the designation – provided a view of an entirely different world (to the Russian visitors and, by inference, to the Russian reader), then South African historiography is co-victor … and its trophy this tome, thanks to Gorelik and the VRS!
The post An entirely different world: Russian visitors to the Cape, 1797–1870, edited by Boris Gorelik – a book review appeared first on LitNet.
LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.
Eben Venter word op ’n skaapplaas in die Oos-Kaap groot. Hy studeer filosofie en werk as kopieskrywer en joernalis. In 1986 emigreer hy na Australië, waar hy as sjef twee van sy eie restaurante bedryf. Sy veelbekroonde romans is al in Engels, Duits en Nederlands vertaal.
Groen soos die hemel daarbo
Eben Venter
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624082613
“Toe, soos vantevore, het ek myself oortuig dat seks alles oorwin, alhoewel ek rêrig nie kan sê wat alles behels nie.”
Simon is ’n wêreldreisiger, vertroud met die reëls van vryheid en ongebonde plesier.
In Bali verbind ’n selfoon-app twee vreemdelinge vir anonieme seks, terwyl die taal op hulle lippe identiteite eggo wat albei reeds agtergelaat het. Kaapstad is vol versteekte ruimtes vir die uitleef van sensuele vryhede, maar in Nederland kom die skrywende Simon te staan teen homself. In Tokio probeer twee ex-pats vrede maak met die land wat hulle van mekaar skei, en in Istanbul staan hy op die grens van die liefde.
Deurentyd keer herinneringe terug: kleintyd in die Oos-Kaap, sy pa, die plaas en voorligting aan die hand van ’n beesboerdery. In sy sielkundige se spreekkamer bind Simon die grepe van oomblikke en ervarings saam, met dr. Spiteri se insigte.
’n Vreeslose verkenning van moderne seksualiteit, intimiteit, en identiteit.
Ek en my pa staan op ’n wal vasgestampte grond. Fris gebou, hy, en dié tyd van die jaar bruin soos die grond onder sool. Ek is so ’n raps verby tien en staan daar in my kort kakiekortbroek. Bokant ons sprei die Oos-Kaapse hemel geskroeide ylblou.
“Dis maar net dieselle as ons,” sê my pa.
Ek kyk op, waarnatoe? Sy voorarm wys na ’n trop bees regs van die wal. Daar’s twee wat nie wei nie, maar besig is om te paar.
Die bul se voorkwart is opgehef sodat hy die koei kan klim. Sy agterkwart, die deel wat stoot, is die ene bultende spier. Sy’s kleiner as hy, die koei, met so ’n golwende, blink beesvel. Uitstekende kondisie. Ek hou weg van my pa, al wes op die rug van die wal sodat ek die koei mooi kan sien gedek word. Daar’s verwildering in haar oë, gewoonlik sag en blink, en sy staar so voor haar uit, gebroke, en toe, gedurende daardie laaste stote net voordat sy haarself oplig en wegtrek, verskrik.
Ek kyk op na my pa. “Dis maar net dieselfde tussen ’n man en ’n vrou,” sê hy weer. Met stemtoon wat finaliteit aan die saak gee. Dis hoe die mens paar, uit en gedaan.
Ons stap aan op die vasgestampte grondwal. Die wal loop wes aan die voet van die koppies, bespikkel met klippers en blougroen besembos. As reën kom, so kosbaar op ’n plaas in die Noordoos-Kaap, loop die water teen die koppies af tot teen die wal waar dit stroom maak, groter en dikker, totdat dit dikloop en die dam stadigaan begin volmaak. Die dam, deur my pa aangelê, was die lewensbron op ons plaas. My pa was in alle opsigte ’n vernuftige boer.
“Daar was ’n sekere doktor Jan Bonsma,” vertel hy terwyl ons aanstap, soms is hy voor as die rug versmal en net een man kan vat. My pa se treë was breed, vorentoe, en hy’t uitgegooi.
“Jy sien, hy’t sommer gou gesien die Europese rasse vaar maar swak hier by ons. Helemaal te warm vir hulle. En droog ok nog. Hulle gooi al hulle gewig af. En toe, oor die jare, teël hy ’n nuwe ras, meestal Afrikanerbees, jy weet mos. Die rooies met die horings,” en met dié lig hy sy arms op en hou hulle so wyd hy kan weerskante van sy kop.
“Ek ken hulle, Pa,” sê ek vies.
Hy swaai om agter toe, kantel sy kop en rek sy oë.
“Nou ja, die Bonsmaras wat vandag hier op ons plaas loop, is geteel uit Afrikanerbloed, meestal, en toe gekruis met die Hereford en die Korthoring. Dis wat jy hier by ons het vandag. Kyk ’n bietjie na daai boude, jy kan hulle mos nou nie gaan staan en vergelyk met die Nguni wat nou kamtig die in-ding is nie, hulle kan nooit as te nimmer die gewig van die Bonsmara aansit nie.”
My pa stop, haal sy groot wit sakdoek uit sy broeksak, vou hom so mooi oop in sy hand en met ’n enkelpluk raak hy ontslae van ’n boetebos, daai vuilgoedplant met sy langwerpige sade wat aan die wol van die merino vashaak en dit nikswerd maak. Die boetebos bly ’n pes selfs al hou jy nie merino’s aan nie, en my pa het nie. Hy het, soos ek gesê het, slim geboer en lankal oorgeskakel na die meer geharde Dorperras.
En verder niks meer oor die bul wat die koei gedek het nie. Die middag was gebaai in ’n melkerige blou. Links van ons die koppies en regs grasvlakte. Reg voor my my pa se bene in sy plaaskortbroek. Die bleek streep aan die agterkant van sy knieë was al variasie op die bruin van sy stewige bobene en kuite.
En dít het ook by my vasgesteek: daai geswolle bul. Sy riempiel, was al hoe ek die dik ding kon beskrywe. Dis wat ons het en die koei nie. Dit word snaaks. Na hy gesê het wat hy gesê het, kon die bul my pa ook nie meer skeel nie. Dis ek wat bly kyk het hoe die bul homself uittrek, sy kop laag hang en so in slow motion swaai, klaar, hy was klaar met sy besigheid, en wegstap van die trop sonder om eers om te kyk. Toe stop hy, lek sy flank met daai breë dik tong van hom en piets-piets met sy stert, en sy dinges trek stadigaan binne die skede weg. Hy sak weer sy kop en draai ’n karoobossie af, die klein ronde bossie net ’n raps hoër as sy hoewe, en lekker gekerrie na die somerreën.
My pa het nie weer oor die ding van paar gepraat nie, niks daarop uitgebrei, nie eens ’n bietjie advies nie. Nooit, ooit weer nie. Daardie middag terwyl ons aangestap het op die vasgestampte grondwal en later begin afsak en suid gehou het, met die koppies nou aan die eenkant, en deur ’n klofie van waar die huis en werf en die buitegeboue begin uitsteek het, al daardie pad kon ek nie die ding wat hy oor die bul en die koei gesê het, uit my kop kry nie. En hoe dit maar net dieselfde by ons is nie.
Jare later, so lank as dit my gevat het om lekker in my vel rond te loop en in te val by ’n kamer vol kaal mans, sê so ’n stuk of tien, en eenhonderd persent gemaklik daarmee te wees, wel, byna, het ek weer daardie middag saam met my pa op die vasgestampte grondwal onthou.
Die terugflits het gebeur in die kusdorp van Seminyak op die eiland Bali waar ek met vakansie was saam met my vriendin Miriam en haar Aboriginal kêrel, ’n ou met die naam van Ralton.
Ek word die oggend wakker op my bed, groter as enige bed waarop ek al geslaap het in Australië, want dis waar ek nou bly. Daar is slegs twee kamers in ons privaat villa, elk met eie badkamer. Dubbele gaasdeure maak oop op ’n stoep met pilare en mure ’n paddagroen geverf, en van die stoep af loop jy met trappies die ommuurde tuin binne. Hier is dit ’n weligheid van heliconia en frangipani en strelitzia nicolai.
Bokant my bed draai die waaier lou lug. Oggendsweet blink op my en sou ek my arm teen die lig hou, val dieselfde tuingroen van buite op my vel.
The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Groen soos die hemel daarbo deur Eben Venter appeared first on LitNet.
Die mense langsaan
Elsa Hamersma
Uitgewer: LAPA
ISBN 9780799383508
Die boek volg die verhale van twee vroue, Christine en Zebith, albei onderwyseresse, en by dieselfde skool. Omstandighede maak dat Zebith met ’n gebroke hart van werk verander en in ’n veiligheidskompleks intrek, waar dit gou blyk dat jy nie seker kan wees van jou veiligheid as die duiwel klaar in jou buurt ingetrek het nie.
Christine wil van haar man van bykans 30 jaar, Frikkie, ontslae raak. Byna drie dekades se emosionele aftakeling eis sy tol en moord maak vir haar meer sin as egskeiding, omdat die huis in sy naam geregistreer is en hy boonop baie geld op die Lotto wen en dit nie met haar wil deel nie. Haar pogings om hom tot ’n hartaanval te dryf, misluk liederlik en die aftakeling bereik nuwe dieptes.
Uitkoms kom tog in ’n mindere mate toe ’n geskeide man met ’n volwasse dogter langs hulle intrek en Christine weer vlinders op haar maag voel en begin dagdroom oor hoe anders haar lewe kan wees – sonder Frikkie natuurlik.
Wanneer Frikkie op ’n onverklaarbare wyse by die trap in hul huis afval, is die speurders agterdogtig oor haar betrokkenheid, maar ’n nuwe lewe wink vir Christine, nou ’n ryk weduwee. Sy trou baie gou en trek ook na die veiligheidskompleks waar Zebith woon.
Zebith is egter net ’n skaduwee van wie sy was en Christine kom gou agter daar is meer agter die tragiese gebeure wat hulle in hul nuwe huis – Zebith se buurhuis – afgespeel het. Zebith se posttraumatiese stres en skuldwroeging oor die gebeure wil haar verteer. Boonop is die liefde van haar lewe en haar laaste kans op ’n gesin ’n jaar of wat vantevore na Nieu-Seeland sonder haar en die eensaamheid kry haar onder.
Sogenaamde domestic noir is nou ’n onderwerp onder die loep met boeke en films soos The girl on the train en die televisiereeks Big little lies, wat toon dat emosionele mishandeling se tekens dalk nie so sigbaar soos fisieke mishandeling is nie, maar dat dit dikwels selfs dieper sny.
Die mense langsaan is die eerste boek in die domestic noir-genre wat ek in Afrikaans lees. In die meeste ander Afrikaanse boeke wat ek al gelees het, was daar elemente van hierdie tipe emosionele mishandeling, maar dit het nog nooit ’n amptelike naam gehad nie. Die boek is relevant en wys dat Afrikaanse skrywers ’n boek in die konteks van die Suid-Afrikaanse samelewing kan plaas sonder om enigsins op die leesgenot in te boet of prekerig voor te kom.
Die skrywer is ervare, met talle liefdesromans en tydskrifverhale op haar kerfstok. Haar ontginning van karakters is effektief en boeiend en jy kan regtig nie die boek neersit nie. Ek hou van die ontknoping en die onverwagse kinkel net voor jy die laaste hoofstuk aanpak.
Die enigste kritiek wat ek het, is die toevalligheid van die rol wat een huis se inwoners in drie gesinne se lewens speel. Dit is asof die grootsheid van die onthulling te vinnig afgemaak word en die toeval net te veel is. Die boek sou nie minder indrukwekkend gewees het as daardie toeval beter aangepak was of ’n beter uiteinde gehad het nie.
Die tema van huishoudelike aftakeling is een wat nog baie ontgin kan word, veral in ’n konserwatiewer samelewing waar die leerstellinge van die kerk en die skool mense baie kan inperk. Ek hoop die skrywer pak weer die genre aan.
The post Die mense langsaan deur Elsa Hamersma: ’n resensie appeared first on LitNet.
Die jaarlikse simposium van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vind vanjaar op Donderdag 28 en Vrydag 29 September 2017 plaas. Dit word in die SA Akademie se splinternuwe gebou in Arcadia gehou, direk langs die historiese Engelenburghuis. Die adres van die Akademie: Ziervogelstraat 574, Arcadia, Pretoria. Voorsiening word gemaak vir motorwagte van ’n sekuriteitsmaatskappy.
Donderdag 28 September 2017
(SA Akademiegebou, Arcadia)
Registrasie: 08:00
Algemene Jaarvergadering: 08:30 tot 10:00
Simposium: 10:30 tot 18:00
Skemeronthaal: 18:00 tot 19:00
Openingsplegtigheid: 19:00 tot 21:15
Vrydag 29 September 2017
Simposium (vervolg): 08:00 tot 14:30
(SA Akademiegebou, Arcadia)
Die tema vir vanjaar se simposium is:
’n Wêreld tussen globalisme en nasionalisme: die uitwerking van wêreldtendense op Suid-Afrika
Registrasiegelde
Bogenoemde tariewe sluit alle verversings, middagetes vir die twee dae en ’n skemeronthaal voor die openingsplegtigheid in. Die bekroningsplegtigheid en onthaal is gratis.
Hier is die inskrywingsvorm. Vul dit asseblief in en stuur voor of op 13 September 2017 aan Linda Brink: linda@akademie.co.za.
Hier is ’n lys van moontlike verblyf in Pretoria.
Let asseblief daarop dat u betyds vir die simposium moet inskryf sodat daar oral voorsiening vir u gemaak kan word.
Sprekers
Vrydagaand 29 September om 19:00
Bekroningsplegtigheid en onthaal
(Atterburyteater, Lynnwoodbrug, Lynnwood)
Dit is ’n feestelike geleentheid waar pryse van die Akademie oorhandig word. U is gaste van die Akademie.
Pryswenners wat pryse ontvang:
The post Uitnodiging: Algemene simposium en bekroningsplegtigheid van die SA Akademie appeared first on LitNet.
Die Inniebos Kunstefees het vanjaar van 5 tot 8 Julie in Mbombela plaasgevind. Louise Pieterse het die feesatmosfeer in foto's vasgevang.
Kuns in aksie. Feesgangers kon orals sien hoe kunstenaars en entrepreneurs hulle produkte vervaardig.
Handgemaakte produkte is aan die orde van die dag wanneer feesgangers die beursie nader hark.
Tussen die inkopies deur is daar rusplek om manlief te los as die stap te veel raak.
Die pretpark sorg vir ure se pret vir oud en jonk.
Die meer waaghalsiges kan kies en keur tussen ’n mengelmoes van wilde ritte.
Wat is ’n pretpark nou sonder die skulpies?
By die My XXX-kunsuitstalling is hierdie boom te sien. Dit is al oor ’n menigte kontinente gestuur en deur verskeie kunstenaars versier.
Die My XXX-kunsuitstalling het gesorg vir ’n groot verskeidenheid kunskonsepte om ons land se ryk kunstalent ten toon te stel.
PG du Plessis se Nag van Legio is deur Albert Maritz op die planke gebring. Hierin is spelers soos Deon Lotz en Francois Jacobs te sien.
Vanjaar is die eerste Nasionale Handwerkkunskompetisie van stapel gestuur, en meer as 500 inskrywings is ontvang. Die top 30 was by die fees te sien.
Oudergewoonte het groot geeste soos Theuns Jordaan, Bok van Blerk, Karlien van Jaarsveld en meer die kollig op die hoofverhoog gesteel.
Spoegwolf was een van die “moet sien”-name op die kykNET NOU-verhoog.
Liefhebbers van alternatiewe musiek het meer gekry as waarvoor hulle kon gevra het met die stampvol kykNET NOU-verhoog.
Die hoofverhoog se musiekprogram lok jaarliks duisende mense fees toe.
Om elke hoek en draai is iets te sien en te doen vir die jongspan.
Die kuierverhoë is natuurlik immer gewild en het vanjaar kunstenaars soos Liza Brönner, Elvis se Seun, Jakkie Louw en Franja ten toon gestel.
Die kykNET Bioskoop vertoon heeldag ’n verskeidenheid Silwerskerm-films, kortfilms en lokettreffers soos Vir die voëls.
Klara Maas se hart is gebreek deur Wessel Pretorius en David Viviers is die skreeusnaakse biografie van ’n traan.
Dié skattige kleinding geniet die musiek meer as die ouer garde
Francois Jacobs en Adriaan van As vertel vir gehore “dit wat hulle nie weet nie”.
Dit is die klein afwerkings wat feesgangers laat tuis voel en waarde vir geld verseker.
Vanfokkingtasties het die hoofverhoog oorgeneem Donderdagaand en was die toonbeeld van kameraderie.
Matthew Mole het ook sy beste toertjies uitgehaal om die massas te bevredig.
HemelBesem is ’n digter van formaat en het die mense ’n bietjie touwys gemaak oor kletsrym.
Matt Carstens was vanjaar se RockRumoer-wenner en het weggestap met R25 000 kontant van Cell C en ’n borgskap van R30 000 van kykNET vir ’n musiekvideo.
The post Foto's: Inniebos 2017 appeared first on LitNet.
Dit is ’n bitter, genadelose winter op die Hoëveld oos van Ermelo.
Die koue sny soos glasskerwe deur die verflenterde klere van die Boerekommando wat op die plaas Leliefontein in en om die verwoeste opstal skuiling soek. Klein vuurtjies wat nie in die nag van ver gesien kan word nie, brand tussen huis- en kraalmure wat stukkend en swart gelaat is nadat die Britse troepe daar deurgetrek het, alle vee doodgemaak het en vroue en kinders na die konsentrasiekamp weggevoer het.
Die kommando het pas ’n verrassingsaanval geloods en wapens, ammunisie en ander voorrade gebuit. Verskeie van die gehate Kakies het gesneuwel, verskeie is gewond, en meer as twintig is gevange geneem. Hulle is uitgeskud en nakend in die vrieskoue veld ingejaag, om te oorleef as hulle kan.
Die grootste buit was twee jong Boere, wat National Scouts geword het. Nou moet hulle verhoor en gestraf word.
Kommandant Johannes Steenkamp en sy krygsraad van vyf manne sit in die enigste vertrek van die ou plaashuis wat nog ’n mate van privaatheid bied.
“Al wat ons hier van ons plase oorhet is ’n toneel van skreiende verwoesting,” sê hy bitter. Hy kry so koud dat sy tande liggies klapper. “Hierdie bouval was mý woonhuis, wat ek self met die hulp van my plaasarbeiders gebou het. Nou is alles wat ek en julle besit het, verwoes soos die Kakies daaroor trek, afbrand, uitroei en hoop om ons só te laat oorgee.”
Hy kyk na die ander kommandolede. Soos hy, lyk hulle uitgeteer, moeg, vuil. Dit ruk hom aan die hart om sy manne so te sien. Hulle is almal gekwel deur wat voorlê. Hy moet hulle moed en oortuiging inpraat. Maar waar kry hy dit vandaan? Hy is so moeg. So diep geskok, dit is soos ’n lem in sy hart.
“Verdomde gespuis,” hoor hy die veldkornet sis. “Ons families sit nou in die konsentrasiekamp soos ’n trop brandsiek skape in ’n kraal. En mense soos dié Vermaaks lewer hulle uit. Gaan ons, ná al ons en ons mense se opofferings en skade, genadig wees teenoor ons eie mense wat ons aan die vyand verraai?”
Kommandant Steenkamp trek sy baadjie stywer om sy lyf, al help dit nie veel teen die koue nie. “Afgedankste satansgebroedsel. Ingekruip in die holle van die genadelose vyand wat die brood uit ons en ons families se monde neem en ons wil oorheers. Ons veg vir ons vryheid teen ’n groot oormag. Ons het goeie vegters weens dié vervloekte verraad verloor. Hoeveel erger is dit nie as jou eie mense, ook bloed van jou bloed, jou in die rug steek nie?”
Gewapende burgers bring die twee National Scouts in. Hulle is nog jonk. Nicolaas Vermaak is twintig jaar oud. Sy broer Petrus is agtien. Die twee Scouts is asvaal van vrees en kommandant Steenkamp let op hoe erg veral Petrus bewe.
Hy moet sy hart teenoor dié kind verhard. In ’n poging om sy rykdom te red, het hulle vader liewer aan die Engelse oorgegee. Almal weet dat National Scouts se familie kastig as “vlugtelinge” onder Britse beskerming by die konsentrasiekampe ingeneem word, waar hulle beter behandeling kry as die families van die mense wat voortveg.
Hy kyk streng na die verraaiers. “Julle, Nicolaas Jacobus Vermaak en Petrus Gerhardus Vermaak, het as verkenners opgetree vir ’n Britse kolonne, ’n mag van die 5th Victoria Mounted Rifles oftewel die Bushmen, wat ons mense genadeloos uitdelg. Dit is júlle wat hulle na hierdie plaas en die ander in die omgewing gelei het. Julle het nie slegs verkenning gedoen nie, maar ook die wapen opgeneem teen die kommando waarvan julle voorheen lede was. Mense wat so veragtelik optree, het die reg verbeur om te lewe. Wat het julle hierop te sê?”
Nicolaas Vermaak kyk hom half uitdagend, half smekend aan. Dié seun ken hy van sy babadae af en Nicolaas hoop seker dat hy tog genade sal betoon. Hy en kommandant Steenkamp se seun, Lafras, het dan van kleins af saamgespeel.
Lafras wag in duidelik gefolterde spanning saam met die ander kommandolede om te hoor wat Nicolaas se uiteinde gaan wees, maar eintlik verwag hy die ergste. Dit is vir die kommandant swaar om sy seun se ontsteltenis te aanskou.
“Kommandant, die hele land is reeds verwoes.” Nicolaas se stem is skor. “Ons en Oom…Kommandant se familie is na die Bethal-konsentrasiekamp geneem. Baie van die burgers is al weggestuur na krygsgevangenekampe. Ons het die oorlog verloor, maar julle wil dit nie besef nie. Julle sal aanhou veg tot niks oorbly nie. As ons Scouts is, kry ons mense minstens kos in die kamp. Vader is daar, en Moeder, en julle familie. Daar is kinders…”
“Ja, die National Scouts se mense kry genoeg kos terwyl die ander mense van honger vergaan, maar dit is die bitter brood van verraad,” val kommandant Steenkamp hom in die rede. “Ons Boere stik van dié boosheid.”
Hy beraadslaag met sy krygsraad. Almal se gesigte waarop die swaarkry, die ontnugtering, die minagting en afkeer duidelik geëts is, stem saam dat summiere teregstelling moet geskied.
Kommandant Steenkamp kug, steek weg hoe emosioneel hy meteens raak toe hy opmerk dat jong Petrus homself uit vrees natgemaak het. Die kind met blonde hare en blou oë soos sy ma s’n.
“Voordat ons die vonnis oplê, mag julle vir oulaas iets sê.”
“Ek is spyt oor wat ons gedoen het,” sê Petrus, sy jong stem skril van paniek. “Wees my asseblief genadig.”
“Doen met mý wat julle wil,” sê Nicolaas, bitter gelate. “Praat en smeek sal tog niks help nie. Ek vra net dat julle my broer genadig moet wees. Hy is nog jonk. Gee hom liewer tien houe lyfstraf en hou hom gevange. Wat ook al, maar moet hom nie doodskiet nie.”
“Hy is al agtien jaar oud, nie meer ’n kind nie,” sê kommandant Steenkamp streng. “Hy het net so goed soos jy geweet hy verraai sy mense.”
Na verdere beraadslaging spreek hy die vonnis uit. “Nicolaas Jacobus Vermaak en Petrus Gerhardus Vermaak, julle twee verraaiers sal om dagbreek gefusilleer word. Julle kan vanaand aan julle mense skryf en julle laaste gebede aan ’n regverdige God rig. Mag onse Heiland julle genadig wees.”
Hy gee opdrag dat die twee hulle eie graf moet grawe. Die twee jong mans word uitgeneem. Daar is net een graaf en hulle gebruik dit om die beurt. Trane loop by hulle wange af, maar hulle doen dit sonder om te praat of te smeek.
Daarna neem vier gewapende kommandolede hulle en bind hulle vas aan die wiele van ’n wa wat by die Australiërs gebuit is. Die kommandolede gee vir hulle hul laaste maaltyd en skryfgoed sodat hulle die laaste briewe kan skryf. Hulle skryf egter niks. Die kommandolede hou wag. Brandwagte is om die kamp gepos.
Dis of daar ’n doodsheid oor die kamp hang. Niemand wil hul eie mense tereggestel sien nie, maar geregtigheid moet geskied. Karige aandetes word by die vuurtjies geëet. Die verkluimde burgers en die perde bondel saam. Hulle asems is mis wat in die ysige lug hang. Hier daal die nagte se temperatuur tot onder vriespunt. Uithou tot die sonlig van die volgende dag is ’n uitgerekte beproewing.
Lafras Steenkamp roep ná ete sy vader eenkant en praat saggies. “Here, Vader, dis darem vreeslik dat ons vir Nicolaas en Petrus so moet sien sterf. Ek kan nie glo hulle het teen ons gedraai nie, al is dit uit nood.”
“Ja, my seun, maar moenie oor hulle die Here se naam ydellik gebruik nie. As mens lafhartig genoeg is, verloor jy jou skaamte en eergevoel en gee jy jou aan skande oor. Ek het altyd gedink ou blink Stefaans is ’n verdekselse maaifoedie, maar tant Lettie wou hom opsluit hê.” Hy sug. “Sy was ’n mooi en gesogte nooi maar Stefaans was mos ’n ryk wewenaar. Saf, swak van inbors en te lief vir gerief. Nou sal dié seuns voor hulle doodgaan en daar sal geen nageslag meer wees wat die naam Vermaak kan voortdra nie.”
Lafras se oë blink van trane.
“My seun, jy is nie môre in die vuurpeloton nie, want dit sou darem te erg wees om dit van jou te verwag, maar jy sal teenwoordig moet wees en jou sterk hou. Ek wil nie sien dat my seun knak nie. Ek wil my nie vir jou skaam nie.”
Lafras kyk verwytend na sy vader. “Ek sal daar wees, Vader, al is dit vir my ’n saak van weemoed. Ek sien Nicolaas nog soos toe ons kinders was, en maats. Dit maak my hart seer. Maar ek weet darem dat Nicolaas sy straf verdien. Dis vir Petrus wat ek die jammerste voel…”
Kommandant Steenkamp praat bars. “Petrus is net so skuldig soos sy broer. Gaan slaap, as jy kan. Môre, ná die teregstelling, moet ons oos trek. Die Kakies gaan ons wil afslag oor ons die Australiërs so verniel het.”
*
Sy hande bewe erg van koue en spanning toe hy die tou om die polse van Petrus Vermaak sny. Die jongeling lyk half bewusteloos verkluim en hy moet hom skud. Met sy vinger oor sy lippe wys hy dat Petrus nie ’n geluid moet maak nie. Nicolaas, wat ineengedoke teen die ander wiel lê, word nie wakker nie. Die wag het naby hulle aan die slaap geraak, half verkluim, toegewikkel in sy verflenterde kombers, geweer oor sy skoot.
Hy beduie dat Petrus moet weg. Die nag is besonder donker, die maan ’n dun sekel en die sterre flentertjies ys. Snerpblink lê die ryp oor alles.
Die jong verraaier skarrel weg, verdwyn die duisternis in. Miskien vang hulle hom weer, miskien nie. Dalk verkluim hy op die vlakte. Minstens het hy nou ’n halwe kans om te oorleef.
Lafras Steenkamp skrik orent toe pandemonium om hom losbars.
“Die een het ontsnap!” hoor hy iemand roep.
“Soek hom,” hoor hy sy vader skree.
Hy kyk hoe die burgers rondhardloop, uitwaaier. Hy kyk hoe Nicolaas vervaard opkyk. Hoe dankbaar hy lyk. Hoe die trane by sy wange afrol. Sy hart krimp van bejammering.
Petrus Vermaak het verdwyn, blyk dit gou.
“Los die gesoek, ons het nie tyd daarvoor nie,” sê kommandant Johannes Steenkamp. “Ons sal moet gou maak met die teregstelling en laat spaander.”
Hy laat die vuurpeloton vinnig opstel. Die graf is vlak, maar nou sal daar net een lyk wees. Die vyf mans wat met gewere regstaan, is almal ontstig. Een staan met geboë hoof en bid met ’n mond wat woorde geluidloos vorm. Dit is vir dié Boere vreeslik om een van hulle eie mense te skiet, al het hy hulle verraai.
Die geblinddoekte gevangene word na die graf se rand gelei. Hy wil geen laaste woord spreek nie. Sy hele lyf bewe so erg dat almal dit kan sien.
Al die omstanders se asems kom wasemrig by hul monde uit. Almal is stil. Kommandant Steenkamp dra met ’n hees stem ’n stuk voor uit die Bybel wat hy so goed ken en so dikwels aanhaal. Hy is bewus daarvan dat Lafras eenkant tussen sy makkers staan en van afgryse sidder. Hy roep die bevel uit. Die vuurpeloton lig hul gewere. Nicolaas Vermaak gooi sy hande in die lug, skree een keer. Die gewere bulder. Donker kolle verskyn op sy lyf. Sy knieë knak en hy val reg agteroor in die vlak gat.
Lafras se lyf het ook geruk, sien kommandant Steenkamp. Lafras kreun, draai om en strompel weg. Hy wil natuurlik nie sien hoe hulle die lyk met grond toegooi nie.
Lafras bestyg sy perd. Hy leun oor na sy vader wat langs hom sy perd se buikgordel stywer trek. “Vader vra nie ...”
“Ek wil liewer nie weet nie,” val die kommandant hom bars in die rede. “Opsaal, manne, laat ons wegkom.”
*
“He’s alive, but barely,” hoor Petrus Vermaak die Britse stem, maar hy is stokstyf gevries en halfdood van die water van die pan. Alles pyn. Hy kan nie reageer nie, sy mond is dood, sy tong ’n stuk ys.
“Give him brandy, lieutenant ... might still survive, but he’s frozen ... hidden in the pan ... must have spent hours in the icy water ... have to take him to Bethal ... camp ... hospital ...
*
Die Kerkraadsvergadering is in oproer. Stefanus Vermaak staan voor die vyandige lede wat hom aangluur, soos voor ’n krygshof.
“Julle Judasboere en National Scouts is nie welkom in ons kerk nie,” sê ouderling Johannes Steenkamp bruut, hard en duidelik.
Die ander lede stem luidkeels saam, hoewel die dominee paaiend probeer praat. “Broers, gee die man tog kans om sy saak te stel.”
Stefanus maak keel skoon. “Ons het die wapen teen julle opgeneem sodat julle nie ons land in die afgrond indwing nie. Ons moes iets doen om julle te laat ophou.”
“Moenie maak asof julle dit uit edele motiewe gedoen het nie,” sê Johannes minagtend. “Julle het uit lafhartigheid gehensop.”
Josias Brits (wat nog steeds deur sommige mense as Veldkornet aangespreek word), roep uit: “Ons is verpletter. Die kerk is nou ons enigste volksraad. Ons sal julle straf deur julle onder sensuur te plaas. Ons sal nie die sakramente aan vuilgoed soos julle laat bedien nie. Ek sit nie langs ’n volksverraaier in die kerk nie.”
“Ons sal nie julle kinders in dié kerk doop nie,” sê ’n ander man wie se klere ook verslete en gelap is. “Julle het ernstige sonde teen julle eie mense gepleeg.”
“Miskien as julle om vergiffenis smeek, broer …” begin die dominee, maar die klomp kerkraadslede rumoer. Vandag het hulle nie lus vir praatjies van vredemaak en vergiffenis nie en vind dit moeilik om respek teenoor die versoenende kerkman te betoon.
“Gaan stig gerus julle eie Scoutkerk, Stefaans Vermaak,” sê Johannes Steenkamp. “Judasboere is wat ons julle noem. Dit is julle wat gemaak het dat ons die oorlog verloor. Die Britte minag julle vir jul verraad, al het julle hulle gehelp. Hulle het julle net gebruik en julle was maar te gewillig, swerkaters ...”
“Ons vergewe en vergeet nie,” sê een aggressiewe kerkraadslid.
Johannes sit met vuiste gebal. “Julle Vermaaks is nie welkom in ons huise, op ons plase of in ons kerke nie.”
Stefanus Vermaak is spierwit in die gesig. Hy draai om en loop uit, maar sy skouers is nie fier nie. Hy lyk asof hy slae gekry het.
Johannes kyk hom met haat agterna. Dít is die man wat sy geliefde voor hom weggeraap het. Stefaans word gehaat en geminag maar sy plaas is nie so verwoes soos die Steenkamps en ander bittereinders s’n nie. Sy vrou het nie in die kamp omgekom nie. Sy behou een seun.
Verraad en liefde loop hand aan hand. Hy het gestraf, maar uit liefde het hy ook gered.
The post Verraad en liefde appeared first on LitNet.
Huid
Op Sutherland
het ek geleer van velle
van Ma en grootouma Bettie
en al die ander voorvroue voor hulle
dat ’n boerbok se huid
gestroop van sy agterlyf tot by die nek
gebrei kan word tot teersag sakkies
die nek en pote toegewerk
om koring daarin te hou
kleiner knapsakke
is van steenbokkies gemaak
om munte daarin te bêre
van die meerkat het hulle
velsakkies doeksag gebrei
vir die hou van knope
Wat sou dit wees
wat my vel vir jou inhou?
Bientang
’n Sjamaan-pantoen
sy kruip al dieper in haar seegrot in
sy stook al hoër ’n bossievuur
sy hoor die branders dreun en druis
sy sien ’n dier wat rooi-oog gluur
sy stook al hoër die bossievuur
sy hoor iets wat in die donker kruip
sy sien ’n skim wat rooi-oog gluur
’n kat-ding skigtig teen die grotwand sluip
sy hoor iets wat in die donker kruip
sy styg tot teen die grot se dak
sy wórd die kat wat skigtig sluip
’n newel wat oor die vuur-as sak
sy styg tot teen die grot se dak
sy weet sy word ’n hemelding
sy is die kat wat skigtig sluip
sy kruip al dieper in haar seegrot in
Naomi Meyer gesels met Marga Stoffer, ondervoorsitter van PEN Afrikaans, oor die nuwe PEN Afrikaans Vertaalfonds.
Marga, die PEN Afrikaans Vertaalfonds, wat opgerig is met finansiële ondersteuning van die Trust vir Afrikaanse Onderwys (TAO), is welkome nuus vir die Afrikaanse boekebedryf. Waar kom die gedagte vir ’n vertaalfonds vandaan en waarom is besluit om so iets op die been te bring?
Skrywers en uitgewers beywer hulle deurentyd vir vertalings. Die een kwessie wat oor die jare heen gereeld in onderhandelinge tussen uitgewers oor die lisensiëring van vertaalregte vir Afrikaanse tekste ter sprake kom, is die gebrek aan ’n vertaalfonds om dit te ondersteun. Daardie leemte het in baie gevalle tot gevolg gehad dat Afrikaanse boeke nie in vertaling verskyn het nie.
Wanneer ’n buitelandse uitgewer ’n vertaling van ’n Afrikaanse boek uitgee, moet daardie uitgewery al die koste aangaan wat deel is van die normale publikasieproses, maar daarby kom ook nog die vertaalkoste. Dikwels beteken dit dat hóé graag die oorsese uitgewer ook al die vertaling wil uitgee, dit finansieel te riskant is.
Dit is eintlik verstommend om te sien hoe algemeen vertaalfondse in ander lande en vir ander tale is. Ek is bewus van meer as 50 vertaalfondse of -projekte, vir ’n menigte tale: Engels, Duits, Frans, Italiaans, Nederlands, Vlaams, Iers, Wallies, Portugees, Spaans, Katalaans, Sweeds, Deens, Fins, Noorweegs, Grieks, Pools, Russies, Tsjeggies, Hongaars, Roemeens, Serwies, Slowaaks, Turks. Ook vir minder voor die hand liggende tale, byvoorbeeld Baskies (wat ongeveer 660 000 sprekers het), Maltees (520 000 sprekers), Yslands (330 000), Sloweens (2,5 miljoen), Estlands (1 miljoen), Letties (wat deur die ongeveer 2 miljoen inwoners van Letland gepraat word) en Litaus (3 miljoen). En dan is daar vertaalfondse wat gerig is op vertalings van boeke uit spesifieke kulture (waar tale betrokke is wat in verskeie lande gepraat word), byvoorbeeld Skots, Kanadees (Engels of Frans), Nieu-Seelands of Australies.
Dit was dus eintlik skreiend dat daar nie ’n vertaalfonds vir Afrikaans bestaan nie, en dit is waarom PEN Afrikaans besluit het om so ’n fonds vir Afrikaans te probeer stig.
Die grondbeginsel wat hierdie befondsing onderlê, is dat ’n vertaalfonds die Afrikaanse letterkunde sal bevorder. Maar bevorder Afrikaanse letterkunde per se nie die Afrikaanse letterkunde nie? Wil jy verduidelik hoekom jy meen dat vertaalde Afrikaanse werke (na ander tale) die letterkunde verruim, eerder as om die taal Afrikaans in boeke te bedreig?
Ja, natuurlik bevorder Afrikaanse letterkunde per se die Afrikaanse letterkunde; daarom is dit so belangrik dat Afrikaanse skrywers in Afrikaans moet aanhou skryf. Daarsonder het ons nie ’n letterkunde nie. Maar dit is ook so dat ’n letterkunde nie in isolasie bestaan nie. Vir die letterkunde van ’n klein taalgroep om deel te kan wees van die wêreldliteratuur, is vertaling nodig. Dit is belangrik vir ons letterkunde om as ’t ware deel te raak van die “literêre gesprek” in die wêreldletterkunde, en dit is ook belangrik in die konteks van die statuur van ons taal en kultuur en letterkunde. Dit is goed om te kan sien dat die beste Afrikaanse skrywers nie hoef terug te staan vir internasionale skrywers nie – dat ons trots kan wees op Afrikaanse skrywers wat internasionaal hoog geag word. Nie net literêre skrywers soos Marlene van Niekerk en Karel Schoeman en digters soos Breyten Breytenbach en Antjie Krog nie, maar ook skrywers wat hulle in hul genre in die heel beste internasionale geselskap bevind, soos Deon Meyer met sy spanningsverhale en Irma Joubert met haar historiese romans. En dit is belangrik vir die skrywers self: vir die erkenning wat hulle kry deurdat hulle werk vertaal en internasionaal gerespekteer word, en ook die inkomste wat dit hopelik vir hulle moontlik maak om steeds in Afrikaans te skryf.
Dit is wonderlik as wêreldletterkunde in Afrikaans vertaal word, en dit Afrikaanssprekendes (as ons nie in Engels of ander wêreldtale kan lees nie) toegang tot ’n wyer wêreld gee. Maar dit is net so belangrik dat ons eie, Afrikaanse stories toeganklik gemaak moet word vir die res van die wêreld. En: hoewel Afrikaans ’n klein taal is, het hierdie klein taal ’n aantal skrywers van wêreldgehalte opgelewer, en ons kan met trots uitreik na die res van die wêreld en ons eie verhale deel, eerder as om slegs te ontvang wat ander tale en kulture kan bied.
Ons dink baie oor die Engelse of dalk die Nederlandse wêreld wanneer Afrikaanse boeke ter sprake is. Is hierdie fonds beskikbaar vir boeke in ander tale ook? Wie stel belang en watter lande is veral geïnteresseerd in Afrikaanse boeke? Of hang dit ook nogal van die boek en die skrywer en die genre af?
Die fonds is beskikbaar vir vertalings in alle wêreldtale, hoewel tale soos Engels, Frans, Duits, Sweeds, Nederlands en Spaans, wat groter markte het en/of makliker tot vertalings in ander tale lei, voorkeur mag geniet as daar hopeloos te veel aansoeke sou wees.
Afrikaanse uitgewers het inderdaad goeie kontak met Nederlandse uitgewers – daar is belangstelling in ons boeke en verskeie goeie vertalers, dus word betreklik baie van ons skrywers se werk in Nederlands vertaal. Ander lande wat belangstel in Afrikaanse skrywers is Frankryk en Duitsland. Faktore wat die belangstelling bepaal, sluit die skrywer in – Karel Schoeman byvoorbeeld se werk word steeds in Frans vertaal en is onlangs ook in Nederlands heruitgegee, sowel as in die VSA. Deon Meyer, wat in baie tale vertaal word, maak deure oop vir ander skrywers – veral spanningsverhaalskrywers – omdat uitgewers wat sy werk ken, meer ontvanklik is daarvoor om Afrikaanse boeke te oorweeg.
Die rol van vertalers is ’n baie belangrike aspek wat nie onderskat moet word nie. Die beskikbaarheid van goeie vertalers – veral vertalers wat direk uit Afrikaans kan vertaal en nie via ’n ander taal moet werk nie – is dikwels van deurslaggewende belang. In die eerste plek is hulle funksie natuurlik om uitstekende vertalings te skep wat getrou is aan die oorspronklike werk. Maar soms gaan hulle rol en invloed ook verder, deurdat hulle aanbevelings aan buitelandse uitgewers doen en as ’t ware as pleitbesorgers vir ’n boek of skrywer optree. Ons is gelukkig dat daar uitnemende vertalers is wat na veral Frans, Engels, Nederlands en Duits vertaal, en ons hoop dat die vertaalfonds tot gevolg sal hê dat vertalers na ander tale ook met meer belangstelling na Afrikaanse tekste sal kyk.
Wat van al die ander tale vlak hier onder ons neus – die tale van ons eie land? Hoe lyk behoeftes, die mark en beskikbaarheid om boeke vir al die lesers van die land in mekaar se tale beskikbaar te stel?
Dit is ’n heel ander kwessie, en ’n baie belangrike een. Wanneer dit kom by al Suid-Afrika se tale, gaan dit oor die deel van verskillende plaaslike kulture onderling, in ons eie land; oor mekaar beter leer ken en verstaan deur mekaar se stories; oor respek vir ons eie tale en lees in ons eie tale. Dit sluit in dat, om geletterdheid te bevorder, dit belangrik is dat kinders in hulle huistaal leer lees voordat hulle in ander tale leer lees. (Hoewel dit nie betwis word nie, is daar skynbaar nie ’n sterk verbintenis daartoe om dit te laat gebeur nie.) Ek dink ook dat dit weens die baie amptelike tale eenvoudig net meer prakties is om een taal, Engels, as voertaal en skryftaal te gebruik, dat Engels weens sy posisie as saketaal ’n sekere statuur het, en dat dit alles ten koste van ander tale en hulle letterkunde is. Maar dit is ’n lang, lang gesprek, en die kwessies is anders as dié wat betrokke is by die “uitvoer” van ons letterkunde – dit is meer sosio-ekonomiese kwessies wat hier aangespreek moet word. Die doel van die vertaalfonds, daarenteen, is internasionale bevordering van spesifiek die Afrikaanse letterkunde (PEN Afrikaans se mandaat), en is dus nie eerstens gerig op die belange van ’n interne Suid-Afrikaanse samelewing nie.
Dit sou natuurlik wonderlik wees indien die regering fondse sou beskikbaar stel vir die vertaling van Suid-Afrikaanse tekste in die verskillende landstale onderling. En wie weet, moontlik sou ’n Suid-Afrikaanse vertaalfonds wat die vertaling en internasionale publikasie van al die amptelike Suid-Afrikaanse tale ten doel het, mettertyd ’n moontlikheid wees. Dit sou strook met wat in ander lande gebeur: die oorgrote meerderheid van vertaalfondse internasionaal is inisiatiewe van en word befonds deur die regerings van daardie lande.
Daar is sekere kriteria waaraan boeke moet voldoen om in aanmerking te kom vir die vertaalfonds. Wil jy dalk iets hieroor sê?
Ja. Nie alle soorte boeke kom in aanmerking vir befondsing nie. Die fokus is op goeie skryfwerk in Afrikaans, op teksgebaseerde boeke van gehalte. Dit beteken dat fiksie (literêr, maar ook uitstekende genrefiksie), narratiewe niefiksie en goeie kinder- en jeugfiksie in aanmerking kom. Prenteboeke, resepteboeke, reisgidse, selfhelpboeke edm kom nie in aanmerking nie. Uiteraard is die befondsing ook beperk tot boeke wat oorspronklik in Afrikaans geskryf is. Daar moet reeds ’n kontrak met ’n buitelandse uitgewer wees vir die lisensiëring van die regte, hoewel ’n voorwaarde van die kontrak die befondsing van die vertaling mag wees. En die buitelandse uitgewery moet kan bewys dat dit ’n stabiele besigheid is wat die vertaalde werk professioneel sal uitgee en behoorlik sal bemark. Die vertaling moet, indien moontlik, direk uit Afrikaans gedoen word (dws nie via Engels nie). Die onderliggende riglyn is dat ons Afrikaanse skrywers en hulle werk wil beskerm en bevorder en in hulle beste belang wil optree. Die volledige reglemente is beskikbaar op PEN Afrikaans se webtuiste.
Wie kan aansoek doen vir hierdie vertaalfonds? Het skrywers iets hiermee te doen, of sal die gesprekke deur die uitgewers en oorsese agente gevoer word – ook ten opsigte van watter boeke in aanmerking behoort te kom?
Slegs buitelandse uitgewers wat ’n Afrikaanse werk in vertaling wil uitgee, kan om befondsing aansoek doen. Die eerste gesprek sal dus plaasvind tussen die buitelandse uitgewer en die persoon wat die skrywer se vertaalregte bestuur, byvoorbeeld die skrywer self, sy uitgewer of sy agent.
Wat van boeke wat lank gelede verskyn het – kom hulle ook in aanmerking?
Ja, hulle kom in aanmerking. Daar is wonderlike klassieke werke in Afrikaans wat dit verdien om internasionaal gepubliseer te word.
Na skatting, hoeveel boekvertalings sal per jaar deur dié vertaalfonds ondersteun kan word?
Dit is alles nog baie nuut, en ek raai maar. My skatting is dat ongeveer tien vertalings (van vollengte-romans – maar dan nou nie so dik soos Agaat of Buys of Die wêreld van Charlie Oeng nie!) ondersteun kan word. Die vertaalkoste kan volledig of ten dele befonds word, afhangend van ’n verskeidenheid faktore.
Is alle Afrikaanse boeke vertaalbaar? Ek dink byvoorbeeld aan ’n boek wat in ’n sosiolek geskryf is, of ’n boek waar ’n spreker of styl baie spesifieke taalgebruik behels.
Ek dink die meeste Afrikaanse boeke kan vertaal word. (Ek was al verbaas oor boeke wat ek as onvertaalbaar beskou het wat wél in vertaling verskyn het!) Of alle boeke tot ’n internasionale leser sal spreek, is egter weer ’n ander vraag. In sommige gevalle is ’n boek ontoeganklik vir lesers uit ander kulture, omdat die boek tot “ingewydes” spreek, en veronderstel dat die leser ’n sekere agtergrondkennis het – van taal, kultuur, geskiedenis, wat ook al. In ander gevalle kan dit wees dat die onderwerp van ’n boek nie interessant is vir enigiemand buite die spesifieke kultuur nie – soos uitgewers soms sê: “It doesn’t travel.”
Watter oorsese skrywers het onder jou aandag gekom as gevolg van hul boeke in vertaling (Engels, Afrikaans, of in ’n ander taal wat jy magtig is)? Of watter oorsese skrywers het onder die Suid-Afrikaanse boekemark se aandag gekom as gevolg van vertaling, as jy na verkope kyk?
Die heel eerste boeke wat ek deur vertaling leer ken het, was Shakespeare se Hamlet, in Afrikaanse vertaling, toe ek ’n kind was, en Gejaagd door de wind, die Nederlandse vertaling van Gone with the wind, deur Margaret Mitchell. (Ek het geen idee hoe Hamlet in ons huis beland het nie – dit was so ’n onwaarskynlike boek om in die boekrak van ’n Nederlandse immigrante-gesin te wees.) Daar was ’n hele klomp boeke wat ek as kind en jong meisie in Nederlandse vertaling gelees het voordat ek eers op hoërskool Engelse boeke begin lees het – ek onthou Leon Uris, en ’n klomp spanningsverhale.
Die mees onlangse voorbeeld van boeke wat onder die plaaslike boekemark se aandag gekom het danksy vertaling en wat buitengewoon suksesvol was, is waarskynlik Stieg Larsson se heerlike The girl with the dragon tattoo en die titels wat daarop gevolg het. Dié reeks boeke was maande lank topverkopers. Die Brasiliaanse skrywer Paulo Coelho se boeke is ook gedurig op die topverkoperlyste.
Dis vir my moeilik om skrywers in vertaling uit te sonder. Ek noem enkeles aan wie ek nou kan dink en wie se boeke ek op my boekrak raaksien, maar ek weet ek gaan iemand vergeet: Haruki Murakami (Japannees), Orhan Pamuk (Turks), Umberto Eco (Italiaans), Jostein Gaarder (Noorweegs), Gabriel García Márquez en Isabel Allende en Laura Esquivel (Spaans). En dan het ek gehou van The hundred year old man who climbed out the window deur die Sweedse skrywer Jonas Jonasson, wie se ander boeke ek ook nog wil lees. En nadat ek Håkan Nesser se Hour of the wolf gelees het, is ek ook lus vir nog Sweedse misdaadverhale.
The post PEN Afrikaans Vertaalfonds: ’n onderhoud met Marga Stoffer appeared first on LitNet.
Eben Venter
