Hoewel het er hartje winter is, laat de studie van de Nederlandse taal en literatuur in Zuid-Afrika dezer dagen veelkleurige bloesems zien. De Suider-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek (SAVN), betoelaagd door de Taalunie, is sinds 1991 werkzaam en staat volgens de beginselverklaring voor “beoefening, onderrig en bevordering” van de neerlandistiek. De vereniging organiseerde de voorbije dagen (28 juni - 1 juli) haar negende internationale congres in Stonehenge in Africa, nabij Parys in de Vrystaat. Ze bracht taal- en letterkundige onderzoekers uit noord en zuid bij elkaar om van gedachten te wisselen over het vakgebied en om wetenschappelijke onderzoeksprojecten te bespreken. De vakgroep Afrikaans en Nederlands van Noordwes-Universiteit (Potchefstroomkampus) trad dit jaar op als gastinstelling.

Internasionale kongres van die SAVN

Gedurende drie dagen presenteerden neerlandici verbonden aan Zuid-Afrikaanse universiteiten en academische instellingen overzee de meest uiteenlopende papers over Afrikaanse en Nederlandse taal- en letterkunde. Het centrale thema van de conferentie luidde “Kontrapunt: Kontrastiewe en komparatiewe perspektiewe op die Afrikaanse en Nederlandse taal- en literatuurstudie”. In vergelijking met vorige colloquia, toen de klemtoon op letterkunde lag, kreeg linguïstiek de nodige aandacht.

In het uitgebreide programma kan worden gelezen dat Zuid-Afrikaanse onderzoekers én neerlandici werkzaam in het Nederlandse taalgebied elkaar vanuit het oogpunt van de contrastieve taalkunde en een vergelijkend literatuurwetenschappelijk perspectief veel te vertellen hebben. Beide disciplines kwamen gedoseerd aan bod in een overigens vlekkeloos en professioneel georganiseerd colloquium. Méér dan twintig lezingen richtten de focus op taalkundige en literaire relaties tussen Afrikaans en Nederlands.

Missie van de Taalunie

Het congres is gefinancierd door de Taalunie. De missie van Hans Bennis, nieuw aangesteld algemeen secretaris, en andere vertegenwoordigers van de Nederlands-Vlaamse verdragsorganisatie (Jo Sterckx en Liesbet Vannyvel) was erop gericht de banden aan te halen met de neerlandistiek in Zuid-Afrika en de docentenplatforms Kaapse Forum vir Neerlandistiek en het Noordelike Kennisnetwerk vir Neerlandistiek te versterken (zie het Taalunie-bericht). Een informatiebijeenkomst is bijvoorbeeld helemaal gewijd aan fondsenwerving voor departementen en vakgroepen waarin Nederlands aan bod komt.

Gelet op het enthousiasme van de deelnemers, de vruchtbare discussies en wetenschappelijke relevantie van aangeboden referaten kan het SAVN-congres als bijzonder stimulerend worden beschouwd. De algemeen secretaris gaf in zijn toespraak een overzicht van de neerlandistiek wereldwijd. Van de veertig landen waar Nederlands als hoofd- en/of bijvak aan de universiteit kan worden gestudeerd, prijkt Zuid-Afrika met in totaal 1.200 studenten op de derde plaats. Méér dan 13.600 studenten volgen wereldwijd Nederlands (taalverwerving, taalkunde, letterkunde) aan een universiteit. Alleen al in Zuid-Afrika zijn meer studenten Nederlands ingeschreven dan aan Nederlandse en Belgische academische instellingen samen. Gezien het bereik van en de aandacht voor het Nederlands liggen voor de internationale neerlandistiek in Zuid-Afrika kansen voor het grijpen. Het is daarom verheugend vast te stellen dat de Taalunie de volgende tijd bijkomende inspanningen levert om de docentenplatforms een incentive te geven om bijgevolg het onderzoek en het onderwijs van de Nederlandse taal en literatuur in het land verder te bevorderen.

Een van de activiteiten van de SAVN, naast de organisatie van driejaarlijkse symposia en sinds kort de ondersteuning van blokcursussen Afrikaanse taal- en letterkunde aan de Universiteit Leiden, is de uitgave van het geaccrediteerde peer reviewed tijdschrift Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans (TN&A). De Taalunie heeft het blad sinds de oprichting financieel betoelaagd. Marc le Clercq, gedurende meer dan dertig jaar werkzaam bij de Taalunie en verantwoordelijk voor het internationaliseringsbeleid met betrekking tot het Nederlands, sprak in een terugblik over de engagementen die de Nederlands-Vlaamse verdragsorganisatie sinds de oprichting in 1980 heeft waargenomen. Na apartheid en in een inhaaloperatie vanaf 1994 ging de aandacht van de TU steeds meer “verdiepend en verbredend” naar de studie van het Nederlands in Zuid-Afrika.

Laat alle bloemen bloeien

De gelegenheidsuitspraken van Hans Bennis en de doelstelling van de missie maken duidelijk dat de Zuid-Afrikaanse neerlandistiek door de Taalunie, na een periode van teruglopende ondersteuning en bijna nog uitsluitend belangstelling voor spraaktechnologie, een nieuwe stimulus krijgt. Departementen Afrikaans en Nederlands beleven in Zuid-Afrika een moeilijke tijd. Er wordt ook aan Zuid-Afrikaanse universiteiten bezuinigd met als gevolg een inkrimping van het docententeam en te weinig investeringen door universitaire overheden in nieuwe talenten die de fakkel van oudere collega’s binnenkort kunnen overnemen. Basissubsidies volstaan niet langer om de goede werking te garanderen. Bibliotheken met Nederlandse literatuur en taalkundige werken dienen te worden geüpdatet. En ook het academische periodiek TN&A verdient verder de nodige steun. Hoewel de afscheidnemende redacteur Phil van Schalkwyk (Noordwes-Universiteit – Potchefstroomkampus) een weinig bemoedigend verslag presenteerde, met onder meer een acute kopijnood die de redactie parten speelt, en allesbehalve hoopvol is gestemd over de toekomst, blijft het een van de toonaangevende tijdschriften binnen het vakgebied van de Zuid-Afrikaanse neerlandistiek.

De studie van de Nederlandse taal en literatuur in Zuid-Afrika en ook in Namibië is door de Taalunie de voorbije jaren te veel aan haar lot overgelaten en werd een van de slachtoffers van de bezuinigingspolitiek en het beleid. De aanstelling van de nieuwe algemeen secretaris laat het beste vermoeden en markeert hopelijk een gunstige wending. De toespraak op de vooravond van het bijzonder geslaagde congres heeft de collega’s bemoedigd en aangemoedigd verder te timmeren aan de weg.

Laat alle bloemen bloeien. Van alle regio’s buiten het Nederlandse taalgebied waar de neerlandistiek sterk verankerd is, mag de neerlandistiek in Zuid-Afrika een van de meest toonaangevende worden genoemd. Investering in jong wetenschappelijk talent, de begeleiding van studenten en promovendi en de stimulering van nieuw onderzoek zijn uitdagingen voor de toekomst van het vakgebied waaraan de Taalunie aanzienlijk kan bijdragen. Gezien de historiek van de Taalunie-beleidspolitiek inzake Zuid-Afrika heeft de aanwezigheid van de beleids- en kennisorganisatie voor het Nederlands bij monde van de algemeen secretaris nieuwe verwachtingen gecreëerd. Binnenkort zien we het resultaat van de gesprekken die de voorbije dagen in Pretoria zijn gevoerd met de Algemene afvaardiging van de Vlaamse regering en de Nederlandse ambassade in Zuid-Afrika. Op wetenschappelijke gronden ben ik alvast overtuigd van de veelbelovende toekomst voor het vakgebied overzee. De bloesems van de neerlandistiek ver weg onder het Zuiderkruis staan in bloei. Met het uitgesproken engagement van de Taalunie kunnen we nieuwe bloemen tegemoetzien.

The post Bloesems van de Zuid-Afrikaanse neerlandistiek appeared first on LitNet.

Roy Sargeant co-produced the movie of his play The Road to Mecca  and during the filming, master playwright Athol Fugard, chatted about playwriting. There was the cutest prop being used. An old 1950s fountain pen. Fugard was delighted with it and said, grasping it with affection, “I’m telling you there is a play in this pen.” Sargeant  told us that Fugard still (in 1991) wrote the first drafts of all his play with pen and ink. “I asked Fugard why he hadn’t elaborated his career as a writer and taken up screenplay writing?” He replied solemnly, “No. I think I understand about playwriting, I know which chisel to pick up, which hammer to use. I‘ll stick to playwriting.” “I loved that remark,” Sargeant said, “stressing the craft of playwriting. And then this, Fugard argued that secrets are most important in the plotting of his plays. That one crucial secret, planted, expanded as the plot advances and at the climax of the play explodes with terrific force.”

Playwriting Workshop Leader, Roy Sargeant, with a group of delegates who attended the Siyasanga Workshop at Artscape in 2016

Now should you wish to write plays Siyasanga Cape Town Theatre Company will be presenting a Beginners’ Playwriting Workshop at Artscape on Saturday 15, Sunday 16 and Saturday 22 July 2017.

Roy Sargeant leads the Workshop which takes delegates through all the key technical and creative aspects of writing a play for professional production. The Workshop also includes writing exercises, a Power Point presentation and showings of three famous plays as examples of great playwriting. One of these is Fugard’s "MASTER HAROLD"…and the Boys. There is no charge for the Workshop.

Only ten delegates will be accepted on a first come, first serve basis and only successful applicants will receive communications from Siyasanga.

Applications containing full contact details should reach Siyasanga by Wednesday, 12 July at midday and be sent to siyasanga.theatre@outlook.com.

The post Press release: Beginners’ Playwriting Workshop appeared first on LitNet.

Op veertienjarige ouderdom gaan koop Johnny Clegg brood en melk vir sy ma. Op pad winkel toe, neurie hy die wysie wat hy besig is om vir hom op ’n goedkoop kitaar aan te leer. Skielik ruk die klanke van ’n gans ander tipe wysie hom tot stilstand. Dit kom van Charlie Mzila, woonstelskoonmaker gedurende die dag en musikant snags. Hierdie toevallige ontmoeting stuur die jong Clegg onomkeerbaar in ’n totaal ander rigting. Onder Charlie se toesig leer Johnny maskandi-kitaar en die Zoeloetaal aan.

Johnny Clegg

Voordat hy die skool verlaat, kry hy ’n besoek van Sipho Mchunu, ’n Zoeloe-trekarbieder en maskandi-kitaarspeler. Saam vorm hulle Juluka. Dis 1970 en die apartheidsowerhede knor oor hierdie ongerieflike vennootskap. Daar is egter geen keer wanneer rou passie en talent oorneem nie. Druk die “vorentoe”-knoppie en Johnny Clegg is nou ’n antropoloog, internasionale ster en in Kaapstad om tot siens te sê met sy laaste toer, “The Final Journey”.

Sipho Mchunu

Dis moeilik om die omvang te bepaal van watter invloed Johnny, Juluka en later Savuka op die sosiale orde van Suid-Afrika gehad het. Gemeet aan die gehoor se reaksie Vrydagaand, voel ek dis dalk groter as wat baie mense reken. Met die openingsakkoorde van “Kilimanjaro” het die gehoor reeds begin saamsing. Toe Johnny sy “krygers” vir die umzansi (dans) oproep en die oerritmes van Afrika die Grand West Arena vul, kon die meeste ondersteuners hulself nie help nie en mense het spontaan begin saamdans.

Johnny en Sipho speel die gehoor aan die brand!

Johnny Clegg is ’n ware seun van Afrika en 'n Suid-Afrikaanse legende. Ons sê tot siens, maar nie vaarwel nie.

• Teks en foto’s: Stephen Fourie

The post Johnny Clegg: The Final Journey-toer appeared first on LitNet.

Beste lid van PEN Afrikaans

Die bestuur van PEN Afrikaans het reeds in 'n vorige spesiale nuusbrief op 9 Junie 2017 daarop gewys dat die Wysigingswetsontwerp op Outeursreg, 13 van 2017, groot gevare vir skrywers en uitgewers inhou.

Ons het intussen in oorleg met die kopieregkonsultant Catrina Wessels 'n skriftelike voorlegging voorberei wat ons voor die sperdatum vir kommentaar (7 Julie 2017) in samewerking met PEN South Africa aan die Porfeuljekomitee op Handel en Nywerheid sal voorlê.

Ons versoek jou hiermee om die belang van hierdie kommentaar te beklemtoon deur jou naam, of dié van jou organisasie/uitgewery/onderneming, ter ondersteuning hieraan te koppel. Die lys van ondersteuners sal saam met die kommentaar ingelewer word. 

Die Afrikaanse weergawe van ons kommentaar is hier op ons webportaal beskikbaar; die Engelse weergawe hier. Jy kan op enige een van hierdie bladsye jou ondersteuning aandui en ook ons kommentaar op die wetsontwerp verder op sosiale media deel. 

Help ons asseblief om stem dik te maak oor hierdie blatante poging tot die onteiening van intellektuele eiendom.

Met vriendelike groete
Danie Marais
Bestuurder: PEN Afrikaans

Hier is die Afrikaanse weergawe van ons voorlegging aan die Portefeuljekomitee:

Kommentaar deur PEN Afrikaans op die
WYSIGINGSWETSONTWERP OP OUTEURSREG, 13 VAN 2017
Ingedien vir aandag: Me. J Fubbs
(Voorsitter: Portefeuljekomitee op Handel en Nywerheid)
Per e-pos: ahermans@parliament.gov.za

Inleiding

PEN Internasionaal, die wêreld se voorste outeursvereniging, is ’n nie-politiese organisasie wat Spesiale Raadgewende Status by die Verenigde Nasies geniet, en Geassosieerde Status by UNESCO. Dit is gemik op die bevordering van letterkunde en die beskerming van vryheid van uitdrukking op ’n internasionale vlak. PEN Afrikaans ondersteun hierdie doelwitte en is daarop toegespits om as drukgroep op te tree vir die regte van outeurs, joernaliste en uitgewers, soos en waar nodig. PEN Afrikaans is ’n vereniging van outeurs, joernaliste en uitgewers wat, deur lidmaatskap aan PEN Internasionaal, sy lede in ’n internasionale konteks verteenwoordig. PEN Afrikaans se ledetal bestaan uit outeurs wat in die Afrikaanse taal in alle genres en kategorieë skryf en publiseer. PEN Afrikaans verteenwoordig outeurs wat vir die algemene handelsmark skryf (fiksie, niefiksie, en kinder- en jeugboeke), opvoedkundige werke soos skoolhandboeke, asook akademiese en vakkundige publikasies.

PEN Afrikaans is oortuig dat verskeie van die wysigings aan die Wet op Outeursreg, 98 van 1978 (hierna “die Wet”), wat deur die Wysigingswetsontwerp op Outeursreg, 13 van 2017 (hierna “die Wetsontwerp”) voorsien word, ’n regstreekse en nadelige uitwerking op sy lede, en Suid-Afrikaanse outeurs in die algemeen, sal hê. Daarom aanvaar PEN Afrikaans die Portefeuljekomitee op Handel en Nywerheid (“die Komitee”) se uitnodiging aan belanghebbendes om geskrewe kommentaar op die Wetsontwerp in te dien, en lê hiermee sy kommentaar voor.

Omvang

Selfs met die uitstel van die sperdatum vir skriftelike voorleggings tot 7 Julie 2017, is PEN Afrikaans van mening dat belanghebbendes nie voldoende tyd gegun is om behoorlik met die inhoud van die Wetsontwerp om te gaan en daarop te reageer nie. Hierdie voorlegging is daarom nie ’n omvattende en afdeling-per-afdeling kommentaar op die Wetsontwerp nie, maar eerder ’n uiteensetting van die hoofoorwegings wat PEN Afrikaans se lede, en Suid-Afrikaanse outeurs in die algemeen, sal raak. 

Verskeie ander belanghebbendes het meer gedetailleerde analises van die Wetsontwerp ingedien, met voorstelle van hoe die teks verbeter kan word. PEN Afrikaans doen ’n beroep op die Komitee om noukeurig te let op daardie voorstelle, aangesien dit duidelik is dat die Wetsontwerp deurtrek is van foutiewe terminologie en opstelfoute wat tot beduidende regsonsekerheid sal lei indien dit ongewysigd as wetgewing bekragtig word. PEN Afrikaans moedig die Komitee aan om spesifieke aandag te skenk aan die skriftelike voorlegging van die Anton Mostert Leerstoel vir Intellektuele Goederereg, ’n afdeling van die regsfakulteit van die Universiteit Stellenbosch.

Opsomming

Die toekenning van ’n reeks uitsluitlike regte aan die outeursreghouer dien as aansporing aan skrywers en die groter kreatiewe bedrywe om hul talente en vaardighede in te span om nuwe werke te skep tot almal se uiteindelike voordeel. Outeursreg stel skrywers in staat om inkomste uit hul skeppende werk te verdien. Die instelling van uitgebreide uitsonderings op en beperkings van outeursreg sal skrywers ontmoedig om boeke te skryf, en uitgewers ontmoedig om die finansiële risiko te loop om boeke te publiseer, aangesien dit ’n klimaat skep waarbinne die vrye kopiëring van outeursregwerke vir ’n wye verskeidenheid doeleindes toegelaat word. Ander besware is die voorgestelde verswakking van morele regte en die staat se toe-eiening van die outeursreg in alle staatsbefondsde outeursregwerke. PEN Afrikaans sien hierdie wysigings as onverstandig en versoek die Komitee om te heroorweeg.

Ons maak verder melding van die volgende:

1. Toevoeging van die reg op kommunikasie aan die publiek

PEN Afrikaans verwelkom die voorgestelde toevoeging van die reg op kommunikasie aan die publiek as ’n eksklusiewe reg van outeursreg. Die reg van kommunikasie aan die publiek word beskou as die ekwivalent van die reproduksiereg in ’n internet-omgewing. As sodanig verteenwoordig die insluiting daarvan ’n belangrike stap om Suid-Afrika se outeursregwetgewing by te werk om in tred te bly met die digitale era. PEN Afrikaans moedig die Komitee aan om ook die eksklusiewe verspreidingsreg by te voeg.

2. Instel van uitgebreide uitsonderings op en beperkings van outeursreg

Die instel van uitgebreide uitsondersings op en beperkings van die ekslusiewe regte van outeursreg is ’n uiters kommerwekkende aspek van die wetsontwerp.  

Hierdie uitsonderings sluit in: 

• ’n “Billike gebruik”-verweer en outeursreg-uitsondering vir opvoedkundige doeleindes

Baie skrywers verdien hul brood en botter uit skryfwerk vir die opvoedkundige mark. Die opvoedkundige mark is ’n werkende mark en by verre die grootste sektor binne die boekuitgewersbedryf. Om toe te laat dat boeke vrylik gekopieer mag word en outeursregmateriaal sonder toestemming by kursuspakkette ingesluit mag word in plaas daarvan om opvoedkundige instansies aan te moedig om eksemplare van boeke aan te koop of lisensies te bekom om outeursregwerke te reproduseer, sal skrywers se vermoë om ’n bestaan te maak uit skryfwerk vir die opvoedkundige en akademiese markte drasties beperk.

• ’n “Billike gebruik”-verweer en outeursreg-uitsondering vir die uitbreiding van toegang aan onderbediende bevolkingsgroepe (“underserved populations”)

Hierdie toevoeging sal aansienlike regsonsekerheid veroorsaak. Daar is geen definisie van “onderbediende bevolkingsgroepe” in die Wetsontwerp nie. Eweneens gee die Wetsontwerp ook geen aanduiding van wie op hierdie manier toegang kan “uitbrei” en wat dit presies beteken nie. Wat wel duidelik is, is dat daar nie sprake sal wees van outeurstoestemming of -vergoeding wanneer werke gereproduseer word om “onderbediende bevolkingsgroepe” se toegang te vergroot nie. Hierdie uiters breë uitsondering is oop vir uitbuiting ten koste van outeurs.

Onderwys en navorsing is ongetwyfeld belangrike beleidsoorwegings, en PEN Afrikaans ondersteun die reg op toegang tot inligting ten volle. PEN Afrikaans maak egter beswaar teen die voorgestelde verswakking van outeursregbeskerming om hierdie doelwitte te bereik.

Dit is verder hoogs onwaarskynlik dat die uitgebreide uitsonderings wat deur die Wetsontwerp voorsien word, voldoen aan die vereistes van die internasionale verdrae waartoe Suid-Afrika as ondertekenaar verbind is. Enige uitsonderings of beperkings wat tot die Wet bygevoeg word, moet in ooreenstemming wees met die drie-stap-toets wat in die Berne Verdrag uiteengesit is. Dit vereis dat enige uitsonderings beperk moet wees tot “sekere spesiale gevalle wat nie in stryd is met die normale ontginning van die werk nie, en wat nie die regmatige belange van die outeursreghouer onredelikerwys benadeel nie”.¹

3. Staatsbefondsde werke

Die Wetsontwerp voorsien dat outeursreg met betrekking tot staatsbefondsde werke outomaties by die staat sal berus. Die vlak van befondsing word egter nie omskryf nie. Dit sal onredelik wees vir die staat om beslag te lê op outeursregwerke op grond daarvan dat enige vorm van befondsing bygedra is.

4. Inmenging met kontraktuele bepalings

PEN Afrikaans teken beswaar aan teen die oogmerk om verpligte en standaard kontrakbepalings voor te skryf vir ooreenkomste wat in terme van die Wet aangegaan word. Hierdie oormatig wye bewoording sal die outeur se vermoë beperk om die vrugte van sy of haar arbeid deur lisensiëringsooreenkomste te ontgin. Die Wetsontwerp bepaal verder dat kontraktuele bepalings wat gemik is op die inperking van die wye uitsonderings op en beperkings van outeursreg onafdwingbaar sal wees. Die outeur se vermoë om sy of haar werk te kommersialiseer word hierdeur belemmer.

5. Verswakking van morele regte

Artikel 19 van die Wetsontwerp stel wysigings voor aan Artikel 20 van die Wet, wat die outeur se morele regte bepaal. Die voorgestelde wysiging ontneem outeurs van die geleentheid om hulle op hul morele regte te beroep indien enige van die outeursreg-uitsonderings of -beperkings ter sprake is. Hierdie beperking is ongemotiveerd en behoort summier geskrap te word.

6. Impak op die boekuitgewersbedryf in Suid-Afrika

PEN Afrikaans is uiters besorgd oor die feit dat daar versuim is om ’n onafhanklike ekonomiese impakstudie te doen oor die moontlike uitwerking van die beoogde instelling van ’n outeursreg-uitsondering vir opvoedkundige doeleindes. Ervarings in ander regsgebiede dui op ’n potensieel rampspoedige ekonomiese impak op die boekuitgewersbedryf. Met inagneming van die simbiotiese verhouding tussen die twee partye, sal die skade aan uitgewers noodwendig ook skrywers tref, veral dié skrywers wat hul bestaan maak uit die skep van materiaal vir opvoedkundige en akademiese doeleindes.

PEN Afrikaans verskil sterk van die volgende stelling in die Memorandum oor Doelwitte van die Wysigingswetsontwerp op Outeursreg:

“Daar word ook in die vooruitsig gestel dat die voorgestelde wetgewing outeurs [...] sal beloon en aanspoor.”

In vele opsigte is die teenoorgestelde waar. Die Wetsontwerp stroop skrywers van hul regte en ontneem hulle van geleenthede om met hul skryfwerk vergoeding te verdien. PEN Afrikaans beveel sterk aan dat die Wetsontwerp heroorweeg en hersien word om die belange van outeurs en die kreatiewe bedrywe te beskerm en te dien.

Laat weet gerus indien u verdere terugvoer namens outeurs verlang. PEN Afrikaans sal graag aan verdere gesprek deelneem. ’n Effektiewe outeursregstelsel is van uiterse belang vir lede van PEN Afrikaans, en ook vir skrywers in die algemeen.

Die uwe,

Kerneels Breytenbach

Voorsitter: PEN Afrikaans

¹ Art. 9(2) Berne Convention, Art. 13 TRIPS, Art. 10 WIPO Copyright Treaty.

The post Spesiale nuusbrief: Ondersteun ons protes teen die dreigende kopiereghervorming appeared first on LitNet.

Gerben Kamper, Hein Poole en Francois Jacobs

Die nag van Legio deur PG du Plessis

Innibosfees en Vryfees

André Roothman, Gerben Kamper, Duncan Johnson, Deon Lotz, Francois Jacobs en ander

Innibos 4 – 8 Julie 2017 en Vrystaatse Kunstefees 19 – 22 Julie 2017

Regie: Albert Maritz

PG du Plessis se Die nag van Legio het Pretoria in 1969 tot stilstand geruk, met kwessies en taal wat vir die publiek ongekend was. In plaas daarvan om die rebelse stuk te staak, soos die owerheid wou hê, verkoop die speelvak uit en is die grysskoene magteloos.

Die nag van Legio tref Innibos nou, met 'n indrukwekkende rolverdeling. Sien hoe André Roothman, Gerben Kamper, Deon Lotz en Francois Jacobs die goue geskiedenis van teater in Pretoria  laat herleef met die beste uit die pen van PG du Plessis.

Die dramaturg was 'n student van NP van Wyk Louw, vir wie protes ‘n móét was. En Legio wás dìt.

Die nag van Legio is 'n sielkundige riller, met manipulasie as die hooftema.

• Foto's is deur Heidi Boonzaaier

 'n Innibos- en NATI-produksie.

Die nag van Legio

Kommentaar deur Temple Hauptfleisch (Die Burger, 13 Mei 1991)

Oor Die nag van Legio het Temple Hauptfleisch (Die Burger, 13 Mei 1991) geskryf dat ’n mens hierdie drama uit die perspektief van twee "vreemde verskynsels" moet beskou:

’n Mens moet eers ’n vinnige draai gooi by Calvyn: die herrie rondom die Afrikaner, sy gewete en sy Calvinisme loop soos ’n leitmotiv deur die geskiedenis van die Afrikaanse drama. Die konfrontasies oor die jare met hierdie vreemde wese in ons midde strek van naïef en enkelvoudig (veral in studente- en 'protes'-teater), tot kompleks en verdoemend in die ryper werke van die gevestigde dramaturge. Maar interessant genoeg kom een van die mees fundamentele pogings om iets van die kompleksiteit en obsessionele mag van die religieuse ervaring te ondersoek, voor in ’n oënskynlik vreemde gedaante: dié van ’n drama oor duiwelsaanbidding. Nag van Legio praat oor ’n menigte dinge – die mooi, demokratiese beginsels van eensgesindheid en naastediens, van laer trek en saamstaan, van die vyand daar buite, van eendrag wat mag maak, van kragdadigheid wat alles oorkom, en so aan – maar vanuit Beëlsebul se perspektief. Dis sekerlik een van die meesterwerke van die moderne Afrikaanse teater, en tog: wanneer laas is dié stuk professioneel opgevoer (benewens ’n SUKOVS-aanbieding van die vroue-teks verlede jaar) – ten spyte van die oënskynlike relevansie van die tema vir ons vandag?

Amnesie – Dit is vir my ’n eerste "vreemde verskynsel" – in die tydelike amnesie wat ons kunste getref het tydens die worsteling van die struggle, het ons skynbaar die rug op die kanon van Afrikaanse dramatekste gedraai, om ten alle koste "oorspronklikheid", betrokkenheid en jeug na te jaag. As gevolg hiervan het baie van ons toneeltekste (noodgedwonge) rak toe gegaan om stof te vergaar. In heelparty van die gevalle is dit moontlik ook maar goed so, aangesien van die werk duidelik tot ’n verbygaande era behoort. Maar daar is ook ander wat gewis tot ons verlies agter gelaat is, werke wat nie omgaan met trivia nie.

Een hiervan is juis, glo ek, Nag van Legio. Die sentrale kwessies wat hierdie stuk opper – waaronder massahisterie en (demoniese) besitname, magspel en manipulasie, en die onderwerping van die individu – tel onder die mees relevante temas vir die "nuwe" wêreld wat ons almal nou moet betree.

Onvermoë – ’n Tweede "verskynsel" wat my pla, is die onwilligheid en/of onvermoë van soveel kritici en teatermense om by die lees van ’n toneelteks by die woord op papier verby te kyk. En gaan jy met PG du Plessis om, moet jy juis daardie vermoë besit – of dit aankweek. Die aankoms van PG du Plessis op die Suid-Afrikaanse teatertoneel op 27 Augustus 1969 was miskien nie heeltemal so formidabel-boos soos dié van sy Dogoman nie, maar daar is min twyfel dat sy invloed op die Afrikaanse toneel ingrypend was. En kontroversieel. Vandag – na twee dekades van 'alternatiewe' en ander ’nie-literêre' vorme van teater – is dit byvoorbeeld moeilik om die ware impak van die skrywer se besondere teatrale aanslag op die gehore van die tyd ten volle te kan begryp. Maar dit bly ’n feit dat die energieke, vloeiende en speelbare dialoog, die kernagtige dramatiese struktuur, en die fyn komiese aanvoeling van Du Plessis, die gehore teater toe laat stroom het om met oorgawe saam te huil en te lag.

En dit is juis hierdie algemene gewildheid wat skynbaar die kritici van die tyd gepla het. Dit was natuurlik ’n geslag kritici wat grootgemaak is op die 'ou' kanon van die Afrikaanse literatuur – die versdramas van Van Wyk Louw en Opperman, die swaarwigtige prosa van De Klerk en Bartho Smit en die ontgogelde wêreld van die Absurde, soos vergestalt in die beste werk van André P Brink en Chris Barnard – werke wat diep deurdenk, maar swak bygewoon was. Vir diesulkes was werke soos Nag van Legio en Siener in die Suburbs net té vermaaklik, té populêr, om goed te kan wees. Ek oorvereenvoudig natuurlik en ek het my tong goed gebêre in my kies. Maar tog is daar steeds ’n blywende ongemaklikheid met Du Plessis se werk, en in min gevalle so ontsenuend as met Nag van Legio, vir baie mense steeds sy beste werk.

Fyn balans – Dit is die een drama waarin hy sowel literêr as teatraal gesproke ’n fyn balans getref het: ’n universele (selfs kosmiese) tema, aangebied in ’n hegte, teatraal-gekonsipieerde teks, wat die leser én die teaterganger direk en verbeeldingryk by sy oorredingsprosesse betrek. Die ongemak wat klaarblyklik by soveel akademiese skrywers bestaan, het nie werklik te make met die tema of die manier waarop die drama gestruktureer is nie, maar met die feit dat baie nie die werklike vernuwing wat Du Plessis in Afrikaans gebring het, wil herken en benut nie.

’n Onwilligheid skynbaar om te aanvaar, of te besef, dat Nag van Legio sy eie teatrale eise stel. Die stuk vereis sy eie "willing suspension of disbelief" (in Eliot se effe oorwerkte term) en wil sy gehoor – saam met sy spelers, en die personasies wat hulle vertolk – deur ’n eie, unieke, meesleurende Walpurgisnacht voer. Dis tyd dat ons ons ophou blindstaar teen die oppervlakkige fieterjasies van die sogenaamde 'sosiale realisme' in die teater. Hierdie stuk behoort as teaterervaring ’n werklike kans gegun te word. Dis slegs dan dat die gordyne wat groei, word wat hulle bedoel is om te wees: ’n sinnelike simbolisering van oorgawe en lidmaatskap – nie ’n bedenklike 'realistiese truuk' nie. In die werklikheid van die opvoering word die slot nie ’n 'mislukking' en ’n 'epiloog' soos Kannemeyer dit noem nie, maar ’n onstuitbare en emosie-belaaide golf wat voorafgaande handeling saamsnoer, om dan gehoor en spelers te oorweldig en mee te voer, die nag in.

Die sin van die gebeure in so ’n stuk lê nie in die realistiese konsekwentheid daarvan nie, maar juis in die teatrale onvoorspelbaarheid van die totale religieuse ervaring. Daarom speel Nag van Legio in ’n gestig af, waar die eise van die realisme tot oppervlakkighede beperk word, waar sin en sien by "normaliteit" verby kan beweeg, en waar religie en geloof nie Calvinisties geïnstitusionaliseer is nie.

The post Die nag van Legio deur PG du Plessis appeared first on LitNet.

Kleure van die liefde
Saamgestel deur Corlia Fourie
Uitgewer: Human & Rousseau 
ISBN: 9780798175159

Liefdesverhale is tydloos gewild. In ’n mate is dit ons eie hoop en verwagting in die lewe, daarom lees ons graag oor liefde. Dit gee ons hoop deur met die karakter te identifiseer en vir ’n wyle vind ons ontvlugting in die vertelling van iemand anders se lewe. Elkeen droom van liefde, glo in liefde en deur verlore te raak in die fiktiewe lewe van ander, skep dit onbewustelik hoop dat ons eie lewens ook so kan wees. Daar is wel deesdae minder tyd om jouself te verloor in ’n liefdesroman, daarom is Kleure van die liefde, 25 van die beste stories uit rooi rose saamgestel deur Corlia Fourie die ideale samevatting van liefdesverhale.

Alhoewel dié samestelling Kleure van die liefde heet, moes dit myns insiens eintlik "Geure van die liefde" gewees het, want hierdie samestelling is omtrent ’n lekker mengelmoes van al die lekkerste geure van die liefde.  Soos die beskrywing in alle reg raakvat, "Verkies jy om bietjies-bietjies te proe, is dié tydskrifstories net die regte lengte vir ’n vinnige blaaskans voor slaaptyd." En dis net wat ek gedoen het, elke aand die boksie oopgemaak en een of twee (drie!) sjokoladetjies verslind. Want al is ek nie noodwendig ’n aanhanger van liefdeskortverhale nie, kon ek nie Kleure van die liefde neersit nie. Ek wou nóg lees, nóg proe. Selfs al was ’n dag hoe lank, ek moes eenvoudig nog lees.

Dis inderdaad die waarheid dat dit ’n mens laat vergeet van enige saai alledaagsheid. Dis ’n wenner-samestelling van humor, liefde, hoop, drome en geluk en laat ’n warm gevoel van lekkerte agterbly lank nadat die boek al toe is. Dit is moeilik om enige skrywers of kortverhale uit te sonder, maar om bloot te sê daar is regtig iets vir elkeen se smaak, doen ook nie dié 25 van die beste stories uit rooi rose gestand nie. Skrywers soos Sophia Kapp, Annelie Botes, Erika Murray-Theron, Rachelle Greeff, Jaco Jacobs, Paul C Venter en Francois Bloemhof stel hier ten toon waarom hul van Suid-Afrika se mees geliefde en gewilde skrywers is. Alhoewel ek soms dink dis moeiliker om ’n boodskap volledig en deeglik te kan oordra in slegs ’n kortverhaal, slaag die skrywers daarin dat jy in ’n enkele paar bladsye ’n karakter leer ken en inderdaad ’n opinie kan hê. Dis werklikwaar identifiseerbare gevoelens, vlymskerp humor, jy sien die tonele, ervaar dit en wat is nou lekkerder as om te lag én oor liefde te lees. Mos twee van die lekkerste gevoelens dan nie?

Kleure van die liefde is allesbehalwe jou tipiese, stroperige liefdesverhale en verdien ’n plekkie op jou boekrak – vir daardie geleenthede waar die dag te lank was, die lewe dalk te veel, en jy net ’n paar minute het om te ontsnap. Maak vir jou ’n koppie koffie, trek die deur toe en lees ’n paar goeie hoofstukke waar jy soms lekker gaan lag, ander kere glimlag en net soms dalk skelm voel om ’n traan weg te pink oor daardie verlore liefde van lank-lank gelede.

The post Kleure van die liefde, saamgestel deur Corlia Fourie: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die ANC se siel blyk ideologies en organisatories uitgehol te wees wat die funksionaliteit van dié organisasie oorhoofs lamlê en sy voortbestaan bedreig.

Met die skryf van dié rubriek was die ANC se nasionale beleidskongres se uitkoms nog onseker. Vroeëre aanduidings het getoon dat daar nie veel van die ANC se beleidsdokumente gaan kom nie. Dié dokumente het maar min om die lyf en bevestig weer eens dat die ANC ’n gematigde party is wat gereduseer is tot ’n organisasie wat kapitalistiese verhoudings bestuur.

Organisatories het die ANC in faksievorming verval, in so ’n mate dat die lyn tussen staat en party nie net dof geword het nie; dit bestaan nie meer nie. Die grondwetlike strukture van die ANC, soos die nasionale uitvoerende komitee, is nie meer in staat om beheer uit te oefen nie. Die belang van baie kamerade is geld en staattenders en daarom beveg hulle mekaar vanuit die verskillende faksies.

Gwede Mantashe, die ANC-sekretaris-generaal, is korrek wanneer hy sê ANC-strukture debatteer hoofsaaklik kaderontplooiing en die toekenning van staattenders. Ideologies bestaan die ANC nie meer nie. Die multi-ideologiese karakter van die ANC het ook verdwyn. Baie ANC-kaders soos Cyril Ramaphosa is deur wit monopoliekapitaal ingesluk en hou die kapitalistiese stelsel in stand wat die meeste Suid-Afrikaners uit die hoofstroom van die ekonomie uitsluit.

Vir Ramaphosa en sy uitgehongerde kamerade is neoliberalisme met sy kapitalistiese karakter aanvaarbaar omdat dit hulle bevoordeel; dit beheer steeds alle sektore van die ekonomie, van die finansiële tot die konstruksiesektor. Dit terwyl die arm mense armder word.

Die samesmelting van party en staat hou sekere gevare in vir ’n regerende party, soos die onlangse uitslag in die Britse verkiesing getoon het. Die Britse premier en leier van die Konserwatiewe Party, Theresa May, het haar misgis deur ’n verkiesing uit te roep om ’n groter meerderheid in die Britse laerhuis te kry sodat sy die onderhandelinge oor Brittanje se ontrekking aan die Europese Unie kon voer.

Haar fout was toe sy haar premierskantoor by Downingstraat 10 betrek het om die verkiesing te bestuur. Gevolglik het sy die Tories se hoofkantoor geïgnoreer en haar twee regeringsraadgewers, Nick Timothy en Fiona Hill, die oorhand gegee. Die gevolge was katastrofies en sy moes vir Timothy en Hill aansê om te bedank nadat die Tories hul meerderheid in die laerhuis ná die verkiesing verloor het.

Die ANC begewe hom op dieselfde pad as die Tories met die ANC-hoofkwartier Luthuli Huis wat min of geen mag kan uitoefen op die ANC in regering nie. Dié organisasie se besprekingsdokument oor “organisatoriese hernuwing” stel verskillende strukturele veranderings voor om die party meer effektief te bestuur. Verskeie strukture meen die top ses leiers moet tot nege vergroot word.

As dit die ANC in Luthuli Huis gaan versterk en dit beteken groter beheer oor kaders in die regering, moet dit verwelkom word. Wat dié voorstelle problematies maak, is dat dit voorstel dat dié amptenary voltyds vir die ANC moet werk. Die vraag is wie gaan hul salarisse betaal, want die ANC se geldsake lyk nie goed nie.

Die ANC moet wakker skrik en besef die tyd vir sosialisme het gearriveer. Jeremy Corbyn en sy Arbeidersparty se opgang in Britse politiek en die verkiesing en politieke gebeure in Senegal (2012) en Burkino Faso (2014) wat die verbeelding van jongmense en die werkersklas aangegryp het, verteenwoordig ’n sterk oproep tot sosialisme in Afrika en verder globaal.

Dus: hoe maak ons sosialisme ’n werklikheid? Ons moet onthou die staat is in sigself ’n sosialistiese instelling, want dit gebruik ons belasting om staatshospitale, staatskole ens te bou en te onderhou. Wat ons nodig het, is kapitaal en goedopgeleide staatsamptenare, dan kan sosialisme werk.

The post Sosialisme en die ANC appeared first on LitNet.

Offerlam
Chanette Paul
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799377118

In Offerlam wiggel Paul ’n klomp balle in die lug soos ’n bedrewe jongleerder. Dit sit nie in elke skrywer se pen om ’n ingewikkelde verhaal wat oor drie generasies strek en vanuit vier uiteenlopende perspektiewe vertel word, so behendig te verwoord nie. Boonop speel die verhaal af in Suid-Afrika, die eertydse Belgiese Kongo en België. Paul is meesterlik in beheer van elke faset van die storie – iets wat net ’n uiters ervare skrywer sal regkry. Offerlam is trouens Paul se 11de spanningsroman en ook die verhaal waarmee sy internasionaal debuteer in België, Nederland en binnekort in Amerika.

Die verhaal begin in 1961 in die Kongo waar ’n jong Kongolees, wat Patrice Lumumba se Mouvement National Congolais goedgesind is, tereggestel word voor die oë van sy geliefde, die vrou van ’n sakeman wat sy politieke mantel na die wind draai soos dit hom pas. Die vrou word aangerand en vir dood agtergelaat, maar herstel en pak ’n vlugtog aan wat haar te voet oor verskeie Afrikalande neem tot in Pretoria en van daar per vliegtuig na België waar sy lewenslank wegkruip vir die wraak van haar man.

Meer as vyf dekades later in Suid-Afrika kry die vertaler, Caz Colijn, ’n oproep van haar suster, Tieneke, wat haar België toe ontbied. Ma Fien lê op 98 op sterwe en wil Caz sien. Dit nadat hulle Caz en haar pasgebore baba 31 jaar gelede in Pretoria weggejaag het toe sy om hulp by hulle aangeklop het. Caz is huiwerig om die drade op te tel met haar ma en suster wat alle kontak met haar verbreek het, maar dan los Tieneke ’n bom. Fien wil Caz vertel wie haar biologiese ouers is voordat sy sterf. Oor die foon leer Caz dan dat sy aangeneem is en sy besef dat dit dalk Lilah, haar dogter, se sonderlinge voorkoms kan verklaar.

So begin Caz, ’n huishen, se alleenreis na ’n verre, vreemde land toe. Sy word met die verlede gekonfronteer en leer dat sy die produk van verkragting is, dat sy  moordenaarsgene het en vervloek is. Haar biologiese ma beskuldig haar dat sy gewetenloos en koelbloedig is. Kort voor lank word sy as verdagte in ’n moordsaak beskou. Twee Kongolese wat op soek is na die nkisi – ’n masker en beeld wat voorvadergeeste huisves – agtervolg haar en moniteer haar foon en e-posse. Sy word aangeval en oor ’n bruggie in die yskoue water van ’n rivier gegooi. En dan is daar die geheimsinnige Tijl Uilenspiegel ...

Paul is die koningin van die Afrikaanse spanningsroman en Offerlam, ’n grootse, dapper werk van oor die 500 bladsye is reeds in 2015 gepubliseer. Sy het die agtergrond tot haar verhaal deeglik nagevors al is die karakters fiktief en die historiese figure in ’n mate gefiksionaliseer. Sy erken self dat sy soms feite verdraai en blatant gelieg het om by die storie in te pas. Maar is dit dan nie reeds ’n belangrike komponent vir ’n suksesvolle spanningsverhaal nie? Werklikheid en verbeelding moet moeiteloos inmekaar vloei en aan die leser ’n familiariteit skep waarmee hy vertroud is en wat hom in die storie se egtheid laat glo.

Die verhaal lewer subtiel en gebalanseerd kommentaar oor kolonialisme en post-kolonialisme en daarmee saam die gevolge van grootskaalse uitbuiting wat ’n teelaarde skep vir hebsug, magsug en heerssug. Alles dinge waarmee Suid-Afrikaners met ons bloedige geskiedenis van kolonialisme en apartheid kan identifiseer. Die titel, Offerlam, dui dan reeds daarop dat die een se dood die ander se brood is. Iemand moet die prys betaal sodat ’n ander nie hoef nie. Caz sê aan Ammie, haar biologiese ma: “Ek was die offerlam ...”, “Biêdem wat van my word ...” en “Jy het jou kind op die altaar geplaas sodat jy jou vorige lewe van jou kon afskud en van voor af kon begin.”

Paul neem die leser saam op reis na België en jy ervaar die land en kultuur deur die oë van die karakters. Ek het na dese my wenslysie opgegradeer en wil graag kriekbier en koffie-verkeerd gaan proe. Ek wil ook van die openbare vervoerstelsel daar gebruik maak en plekke soos Gent, Doel, Damme en Leuven besoek. Plaaslik wil ek Stanford beleef.

Aanvanklik moes ek gereeld die handige lys karakters voor in die boek raadpleeg, maar ek het mettertyd die verskillende karakters leer ken en plaas. Die lys vreemde woorde agter in die boek het baie tot my positiewe leeservaring bygedra. Woorde en uitdrukkings soos “subiet”, “fantoom”, “ekskuseer” en “bloed en baaierd” het egter vir my die vloei van die teks gestrem. My oë het bly vassteek by die, vir my, stram woorde. Die gebruik van Nederlandse en Vlaamse woorde dra egter by tot die outentieke gevoel van die verhaal.

Ek voel dat Paul Caz se skok en verwarring toe haar dogter met ’n ander velkleur as haar eie gebore word, in meer diepte kon ondersoek het. Al het die moeder haar kind dadelik aanvaar en liefgekry, moes daar tog vrae gewees het – veral aangesien haar man en familie haar en die kind boonop verwerp het. Sal mens regtig 53 jaar laat verbygaan voordat jy jou kind se herkoms naspeur en probeer verstaan hoekom jou kind anders lyk as jy, haar pa en haar grootouers aan beide kante?

Soos Kupido Kakkerlak in Brink se Bidsprinkaan, word Caz Colijn een van my gunsteling fiktiewe karakters en ek is opgewonde om Offerande, die tweede deel van Paul se Offer-tweeluik ook te lees. ’n Groot lekkerte is die kleurvolle foto’s op Paul se Facebook-blad van die plekke waar die tweeluik afspeel. As jy nog nie Offerlam gelees het nie, skaf dit gerus aan. Dis Chanette Paul op haar beste met intelligente leesstof wat al die regte toutjies trek.

• Louise Viljoen is ’n vryskutresensent van Jeffreysbaai.

Lees ook Riette Rust se resensie van Offerlam.

The post Offerlam deur Chanette Paul: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.

Etienne van Heerden

Etienne van Heerden is emeritusprofessor aan die Universiteit van Kaapstad en stigter-redakteur van LitNet, wat LitNet Akademies insluit. Hy woon op Stellenbosch.

Opsomming

Die wêreld van Charlie Oeng
Etienne van Heerden
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624080527

Tian Kilian se ouers is voor sy oë vermoor, die aand van die vuurwerke. Nou reis hy, Amsterdam toe, Ooste toe, oral op die spoor van Charlie Oeng, oftewel Gelatenheid, oftewel Chinees, om daardie tyd se pyn eindelik te kan verstaan. Feit en verdigsel is sjarmant verweef in hierdie ambisieuse, verbluffende roman, in die tradisie van breedopgesette vertellings met verskillende verhaallyne en uitgebreide agtergrondbeskrywing.

Uittreksel

Krygstaktiek 1

“Offer die peerboom op as jy die perskeboom wil kry.”

Stadig, soos jasmynblare in ’n beker tee, sak Hongkong uit my gemoed weg. Net die geur van die teehuis bly in my oor. Die stoom en die stip oë van die opgestopte kanaries. Hulle sit in hokke wat aan die plafon hang. Liggies roer die hokke in die lug van die waaiers. Roerloos die dooie voëltjies. Maar dis later, baie later. Nou eers terug:

Die vuurwerkvertoning op Slootplaas het ’n aanloop gehad, en almal was die dag verras toe Chinees deur die werfhek gestap kom, met ’n pendoring ’n sirkel op die werf trek, en doodluiters in sy rok en sandale daarin gaan hurk. Hy sit ’n ent weg van die opstal onder ’n doringboom.

Hy dra sy strooihoed met die skerp puntjie bo-op. Gewoonlik dra hy in die velskuur ’n kadotjie (so noem Pa die hoedjie), maar wanneer hy van sy werkplek teenaan die dorp oor die rivier stap om ’n sak sout te gaan koop, sit hy sy puntjieshoed op.

Ek het hom in my kinderjare baie so sien stap, met sy kruiwa met ’n sak sout op, en ’n rol bloudraad.

Die mense het graag gesê dat hy maklikkies jou hond sal opvreet. Partykeer rus Chinees op die brug, by sy kruiwa. Hy kyk oor die reling na die water. Jy kan nie veel van sy gesig onder die strooihoed se breë rand sien nie. Jy merk net op dat sy gesig onder so gepunt is, nes sy hoed bo. Hy’s ’n mooi man, alhoewel jy dit nie sommer kan sien nie. Hy steek sy gesig onder sy hoed weg, sy lyf verberg hy onder vormlose klere van katoen. Hy wag in die skaduwees.

Jy moet mooi kyk om hom te waardeer.

“Hy’t ’n bokbaardjie,” sê Pa altyd. “Nes Jannie Smuts s’n.”

“Bootchinees kyk na water onder die brug,” sê Ma graag wanneer ek en sy verby Chinees ry wat sy sak sout velskuur toe stoot.

“Dis alte simbolies,” voeg sy dan ingedagte by, haar oë nougetrek teen haar Rembrandt van Rijn-filtersigaret.

Sy en Pa het die spelwyse Oeng op ons dorp gevestig in plaas van die korrekte Ng. Wanneer Ma die velskuur moes gaan aandoen, het sy agterop die sigaretdosie waarop sy altyd haar taaklysies gemaak het, geskryf: Mister Oeng.

Nou hurk Chinees roerloos op die gruis. Ek, Pa en Ma, pas klaar met middagete, loer deur die eetkamervenster na hom.

Roerloos sit hy daar. Dit lyk of hy met die pendoring sy tande sit en skoonmaak.

“Dis Chinaman,” sê Pa verbaas, asof ons nie self kan sien nie.

“Hoor hoe snuif ouma Ogies in die kombuis, sy’t hom al geruik.

Ek hoor sy was vroegoggend al by Bobby Greenblatt, glo skoon ontstig.”

Hier kom maar min mense onverwags op Slootplaas se werf aan. Karre toet by die werfhek sodat die honde eers vasgemaak kan word en iemand na die besoeker beduie: kom maar nader.

Die swart predikant, eerwaarde Mtuze, klim daar voor die hek waarop staan Privaat Maak toe die hek Als ’t u Blieft van sy swart dikwielfiets af en roep: “Amen!” As niemand by die kombuisdeur verskyn nie, roep hy weer: “Amen!”

“Daar’s daardie vader Amen al weer,” sê Pa dan. “Kom weer die volk opstook teen Verwoerd.”

Wanneer die span skeerders in die skeerseisoen kom, bondel hulle in hul donker jasse en met musse op die kop by die hek saam. Hulle vra nie om nader te kom nie, maar maak eers vuur teen die werfhek, op die skoon pad. Hulle is Sotho’s en kom uit die berge. Honderde myle swerf hulle van plaas tot plaas om die merino’s met hul blink skêre skoon te skeer en hul verhale te vertel aan almal wat wil luister.

Hulle hou hul hande oor die vlamme, want dis vroegoggend koud. Hulle daag altyd met dagbreek op. Met die rooi son in hul oë. Hulle dra komberse oor die skouers. Dis die Bergsotho’s se gewoonte.

Eers wanneer Ma bekers koffie opstuur, sal hulle werf se kant toe begin kyk. Dan moet Pa opstap hek toe. “Hoe gaan dit met julle koning?” vra hy. Ek weet nooit of Pa met die skeerders spot of ernstig is nie. Want soms vra Pa ook die Xhosas uit oor Kaiser Matanzima, die Transkei se leier: “Hoe gaan dit met julle koning daar in Umtata?”

Nou sê Pa, terwyl hy Chinees dophou: “Al die pad van die dorp af.”

Ek kyk verwonderd. Chinees sit komieklik binne sy toorwiel op sy hurke, met sy knieë teen sy ore. Hy is maer, met hol wange en uitstaan-wangbene. Hy lyk soos iets uit ’n storieboek. “Die wiel beskerm Chinees,” sê die mense oor sy sirkel wat hy altyd so maak.

“Die honde blaf nie eens vir hom nie,” sê Ma saggies. “Hulle lê en tjank op die voorstoep.” Sy vee oor haar gesig. “Wat staan daar by sy voete?”

“Sy koffertjie, lyk dit my,” sê Pa. “Gee bietjie die verkyker aan.”

Dit lê altyd daar op die sideboard, en ek bring dit na Pa. Met die verkyker voor sy oë sê hy: “So van naby en in die helder son lyk hy glad nie na ’n velsmous nie. Eerder ’n towenaar.”

“Wie gaan uitstap na hom toe?” Ma kyk na Pa, na my.

“Kan ons hom nie maar naderwink nie?”

Ma kyk na my. “En wat doen ons dan met hom?” Sy vee haar hare weg van haar voorkop. “Ek wil nie die Chinaman in my sitkamer hê nie.”

“Tian, gaan hoor wat hy wil hê,” beveel Pa.

Ek draf buitentoe en oor die werf. Ek ervaar ’n mengsel van vrees en opwinding, en nuuskierigheid. Die grootste hiervan is die nuuskierigheid. “Hallo, Koekepan!”

Chinees staan op, stof sy sitvlak af, en nou’s dit duidelik dis sy klein vierkantige koffertjie daar by hom. Die foksterriër, wat dit intussen gewaag het om die stoep te verlaat, grom, maar kom nie nader nie. Die boerboel is nêrens te siene nie. Dalk is dit die soutreuk, dink ek terwyl ek daar by Chinees staan. Die reuk van ou bloed en vet. Van werwelbene en angorawol.

Vel. Die reuk van afgeslagtheid.

Of dalk is dit die toorwiel.

“Wat soek jy, Koekepan?” Dis wat die meeste mense Chinees noem.

Stadig buk hy weer af. Hy kyk oor my skouer en ek besef Koekepan kan my ouers agter die eetkamervenster se gordyne sien deurskemer.

Koekepan maak sy koffertjie oop, vroetel daarin terwyl hy die deksel so hou dat ek nie kan sien wat als daarin is nie. Hy haal ’n vuurpyl uit. Dit het ’n lang, dun rietjie as stert. Jy plant die rietjie in die grond sodat die vuurpyl se rooi puntjie boontoe wys. Op die vuurpyl se lyf is ’n rooi draak geteken. ’n Geel vlam blaf uit die draak se bek.

Die lontjie is klein en wit.

“’n Vuurpyl!”

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Die wêreld van Charlie Oeng deur Etienne van Heerden appeared first on LitNet.

Superma (en ander mites)
Chantelle de Wet 
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799367454

Skrywers oor hul nuwe boeke: Chantelle de Wet gesels met Naomi Meyer oor Chantelle se boek Superma (en ander mites)

Chantelle, geluk met Superma (en ander mites)! Jou boek skop af met ’n staaltjie waarmee die meeste ouers kan identifiseer: hoe vroeë ouerskap iemand wat eens pragtig en skoon was, transformeer tot iets verskrikliks. Voordat ek kinders van my eie gehad het, onthou ek met afgryse ’n motor en ’n sitkamer van vriende van ons wat twee peuters gehad het. Wie is hierdie mense? het ek gedink. En met verligting teruggekeer na my eie sorgvrye lewe. Voordat ons egter oor jou boek begin praat, kom ons stap net gou ’n entjie terug, die verlede in. Wie was jy voordat jy kinders gehad het?

Ek was onafhanklik, selfsugtig, georganiseerd, impulsief en vry om te doen wat ek wil, wanneer ek wil en saam met wie ek wil. Vandag is ek steeds al hierdie dinge, maar my kinders het sinvolle grense aan my loskoppie gegee. Ek moet hulle eerstens altyd in ag neem, want hulle is my verantwoordelikheid en plesier. Dan moet ek ook dink aan hoe my aksies as hul voorbeeld gaan tel en waarvoor hul my eendag gaan onthou. As ek terugkyk na my DVK (dae voor kinders), verlang ek soms na die skoon sitkamer en selfsug, tog is ek nou ryker as ooit vantevore. 

“Elke mens word as die perfekte ouer gebore ... en dan het jy kinders.” Ek het elke woord van jou boek met ’n glimlag gelees omdat ek soveel daarmee geïdentifiseer het. Waarom het jy hierdie boek geskryf?

Superma het begin as ’n klein projekkie wat ek sommer vir my skoonsus wou gee toe sy swanger geraak het: "Wat jy moet weet voor jy kinders het, maar wat niemand die guts het om vir jou te sê nie." Toe dink ek dat ek dit eendag vir my eie dogter ook wil gee, want niemand was regtig, egtig eerlik met my oor swangerskap of ouerskap nie. Eindelik het ek sommer in 'n mal oomblik die idee gepos aan die eerste uitgewer wat Google vir my gegee het. Dit was 'n heerlike reis vol lag en plesier.

Dis bevrydend om jou hoofstuk oor swangerskap te lees. Dis beter geskryf as What to expect when you’re expecting, want dis meer wáár. Ervaar jy ook hoe maklik dit is om met wildvreemde vroue oor die mees intieme dinge te gesels, soos die bevalling, as julle albei uitvind julle het jong kinders? Hoe ervaar jy in die algemeen mede-ouers? Het ouerskap jou vriendskappe beïnvloed met ou vriendinne wat óf nie kinders het nie óf self nou ook kinders het?

Nog nooit het ek soveel van snytjies, stekies, seks (voor, tydens en na die bevalling), anale komplikasies, vrees vir urinering en vreeslike besonderhede oor sake van die onderlyf aangehoor as tydens gesprekke oor swangerskap nie. Vrouens sal nie saampraat as hulle nie reeds deur die trauma en openbaring en wonderwerk gewoel het nie. Kinders het vir 'n geruime tyd ons vriendskapskringe oorheers, maar soos ons gemaklik raak in ons ouerskaprolle, begin dinge weer normaliseer. Ons praat weer oor politiek, kosmaak, die ekonomie en hoe ons die aarde kan red. Dikwels het ons gesprekke die doel om 'n beter plek vir einste kinders te los. Die kinderlose vriende (op wie ek dikwels jaloers is), kyk maar met afsku na die gemors wat ons probeer inkleur. Maar as al die kinders gebad, gevoer en gebed is, is die meeste van ons vriende dit eens: mens is nooit reg vir kinders nie; jy moet doen waarmee jy gemaklik is en wat vir jou werk, en alhoewel mens luister na raad, het jy die reg om kinders (as jy hulle wil hê) op jou eie manier, met lekkerkry, klaar en groot te kry. 

Wat is die ware waarheid van ouerskap?

As die antwoord beskikbaar was, is ek seker niemand het ooit kinders gehad nie. Niks kan mens waarlik voorberei op die koms van 'n klein mensie in jou lewe nie. Alles is vreemd, al ken jy die boek se antwoorde. Geen huil klink soos die huil wat in die boeke beskryf word nie. En dit word glad nie makliker nie. Jou kinders is 'n deel van jou hart wat buite jou lyf rondloop en soos jou hart sy eie kop begin volg, raak die proses van ouerskap intens, kompleks en allermins verklaarbaar. Daar is dus nie regtig 'n waarheid nie, net jou eie, unieke, realiteit. 

Wanneer het jy tyd gekry om die boek te skryf?

Die eerste woorde het vorm aangeneem terwyl ek in die nag sit en borsvoed het. Dis neergepen soos ek pampoen fyngedruk en wasgoed gevou het. 'n Ma leer vinnig om dinge met een hand te doen en hierdie boek was geen uitsondering nie. 

“Kinders word gebore om ons in die verleentheid te stel.” Wie het ooit gedink dat ’n mens se kind soveel in die openbaar te sê het? Ek wil jou oor persoonlike voorbeelde uitvra, maar dalk wil mens eerder nie daaroor praat nie. As jy wil, kan jy voorbeelde noem. As jy egter nie wil nie, dan: gepraat van waaroor mens nie wil praat nie – hoekom dink jy vind sommige ouers dit moeilik om te praat oor hoe moeilik ouerskap kan wees? 

Lehja was omtrent so twee en 'n half toe sy in Woolworths se gangetjie staan, na die gewigtige tannie agter ons kyk en vingerwysend vertel: "Kyk Mamma, vet tannie. Mamma, hoekom is die tannie so vet? Mamma, sy het GROOOOOT tieties." Ek wou hê die aarde moet my insluk, maar Woolworths se toue laat nie toe vir 'n ontsnap nie. Haar jonger boetie Petrus het heel onlangs in besonderhede aan ons gaste vertel: "My ma wou nie eers gehad het julle moes kom kuier nie, want sy dink Tannie praat te veel en Oom drink meer." Nodeloos om te sê het hulle hulself vinnig verskoon. My arsenaal van sulke oomblikke is groot ... Dis jammer dat nuwe mammas en pappas dink hulle moet perfek wees. Ek hoor min tot geen klagtes nie, maar die waarheid is dat ons almal eintlik soms oorweldig voel deur die gebeurtenis van ouerskap. Ek het egter ondervind dat hoe meer ek praat oor my feilbare idees en verwronge konsepte van ouerskap, hoe meer het mense daarmee begin identifiseer en het ek wonderlike ware vriende gemaak. 

Mans hanteer vaderskap verskillend. Vrouens hanteer moederskap natuurlik ook verskillend. En dis nogal moeilik om met die een wat jy liefhet te gesels oor hoe anders alles is as wat jy gedink het dit sou wees. Of hoe? Waar begin die konflik en aanpassing in ’n verhouding, dink jy, of wat veroorsaak dalk die meeste kopseer in verhoudingskwessies wanneer dit by kinders kom?

Ek dink ouers praat nie genoeg met mekaar nie. Kinders voel onsekerheid aan, soos 'n hond wat vleis ruik, en slaan munt daaruit. Kinders is slim wesentjies wat vroeg-vroeg leer manipuleer. Ek en my man is 'n span. Die primêre span. Ons besluit oor die reëls, roetine en wat vir ons belangrik is. Dan hou ons daarby, maak nie saak wat kollegas, oumas, vriende of die dominee sê nie. Ons is aanpasbaar en probeer om nie oor alles streng te wees nie. Kinders het tog ook vryheid nodig, maar die grense moet stadig en stelselmatig wyer gestel word. My kinders kan hulself aantrek, hul eie kos inskep en hul kamers is hul eie verantwoordelikheid en voorreg. Ek is baie streng oor tande borsel, goeie maniere en slaaptyd. Ons eet aan tafel, maar hou ook piekniek op die mat voor die TV. Ons gaan spring soms sesuur in die oggend in die swembad, slaap soms tot elfuur in die oggend, maar ons gun mekaar altyd privaatheid, en suiker na vieruur in die middae is uit. Balans. Soos alles in die lewe is dit maar hoe ek ouerskap ook aanpak. Ek dink man en vrou stry dikwels oor hulle nie dieselfde doel het nie. Praat met mekaar ... nie net oor kinders nie, maar ook oor drome, seks en onsekerhede. Staan saam en wees die span sáám met die kinders, nie teen hulle nie. 

“Jy werk net met veranderlikes.” In hierdie hoofstuk noem jy treffende voorbeelde, alles wat jy nie kon voorspel nie en toe so uitgewerk het. Hoewel besonderhede verskil, is dit iets wat alle ouers beleef. Is jou boek geskryf vir mense wat nog nie kinders gehad het nie, of mense wat reeds kinders het? Wie is jou ideale leser?

Ideale leser? Sjoe, ek dink dis iemand wat nie foute raaksien nie! Enigeen met 'n sin vir humor sal die boek kan lees (hoop ek). Ouers identifiseer daarmee, enkellopendes lag vir die ouers, en swanger mammas voel beter oor hul onsekerhede. Ek het oudstudente wat die boek lees en nog nie eers aan kinders dink nie. Mense uit België, Engeland en Australië laat weet my sommer via Facebook dat hulle lekker gelag het ... en dit is eintlik al wat ek gepoog het: om midde die krisisse van ouerskap so ’n glimlag te laat deurskemer. 

Die spel sonder reëls. Sonder gelyke speelvlak. Wat is hierdie spel se uitkoms, wonder ek (mede-ouer). Weet jy? Hoe oud is jou kinders nou?

Lehja is 7 en Petrus is 5. Ek weet steeds nie veel van ouerskap af nie en leer maar daagliks by hulle. Ek dink die spel se uitkoms is eintlik eenvoudig: om gelukkige grootmense die wêreld in te stuur. Op hierdie reis kom ek agter dat die woord "gelukkig" nie maklik gedefinieer word nie, want vir party is geluk finansiële welstand, vir iemand anders gesondheid en vir nog een vryheid. Ons skep ons eie definisie, skaaf gereeld daaraan, en ons maak seker ons wens nie die tyd om nie. Ons geniet elke fase en geit en gril en gedoente wat ons twee mensies in ons lewens toevoeg. 

Ek het jou nou-nou gevra oor wie jy was. Vertel my wie jy nou is – jou werk (buiten kinders), jou genietinge, watter boeke jy lees (as daar tyd is), of wat jy doen (wanneer daar tyd is). Hierdie vraag, besef ek, is onmoontlik om te beantwoord sonder om die kinders in ag te neem, maar probeer dit doen – hierdie vraag handel net oor jou. En oor wie jy nou is.

Ek is ... tevrede, gelukkig, opgewonde, geseënd. Ek lees alles wat ek in die hande kry: van die papboks se agterkant tot boeke wat Kindle daagliks gratis weggee. Ek is mal oor Afrikaanse boeke, die goeies en die slegtes. Dis my gunsteling-tydverdryf en almal in die huis is bewus van my woordverslawing. Ek gee tans wiskunde in Abu Dhabi in die Emirate, speel Lego oor naweke, handel my M-graad af, was wasgoed, skryf die webjoernaal “Slaai sonder blare”, probeer my varkies op hok hou, poog om 'n goeie mens vir myself te wees, en tussendeur moet ek myself motiveer om eendag so ’n paar kilo's af te skud (ek het nou lank genoeg swangerskapvet die skuld gegee). Ek is nie vreeslik lief vir die televisie nie, maar my rekenaar is my anker. Ek skryf graag en werk aan 'n paar Engelse projekte. Ek hou daarvan om besig te wees en ja, soms kyk ek terug na die week wat verby is en dan wonder ek waar ek alles ingepas het. Dan sug ek diep, tel my dankbaardinge en slaap ek tevrede. 

The post Superma (en ander mites), ’n onderhoud appeared first on LitNet.

Die vraag waarom Vincent van Gogh sy oor afgesny het, het talle navorsers geboei. Soveel hoofde, soveel sinne. Toe verskyn Bernadette Murphy op die toneel. In haar boek weerlê sy gewilde teorieë soos dié van Kaufmann, Wildegans en Bailey.

Murphy het in Arles gaan bly. Daar het sy op Vincent van Gogh se spoor gekom. Sy het soos ’n speurder elke leidraad opgevolg. Haar navorsing is nie op gissings gegrond nie, maar op briewe en inligting in argiewe. Sy het ook gesprekke met die nasate van Gabrielle/Rachel/Gaby gevoer. Murphy kom tot die slotsom dat Van Gogh sy oor afgesny het as ’n daad van deernis met en omgee vir die lydende en gekweste jong meisie.

Ten einde Van Gogh as mens te probeer peil, is dit nodig om van sy kindertyd en die invloed van veral sy moeder kennis te dra. Sy vorming as mens het ’n sterk religieuse inslag. Dit word deur sy etiese handelinge bevestig. Hy gee om vir ander. Sy deernis met gebrokenes en lydendes is merkwaardig. In dié verband kan na sy optrede teenoor Sien verwys word. Sy omgee vir mense kom ook in sy skilderye na vore, byvoorbeeld die Berceuse-reeks. Musiek speel ’n beduidende rol in sy skilderkuns. Hy is onder die indruk van onder andere Richard Wagner se komposisies. Sy skilderye in Parys, en veral Arles, word ’n simfonie in geel en blou.

Daar is talle teorieë oor Van Gogh se geestesgesondheid. Aangesien daar in sy leeftyd geen psigometriese toetse beskikbaar was nie, bly al die teorieë ontoetsbaar. Hierdie navorser is egter van oordeel dat wat vandag as “bipolêre” versteuring bekend staan, sy geestestoestand sou kon beskryf.

Ná die beoordeling van al die opvattings van navorsers is ek daarvan oortuig dat selfkastyding ’n groot rol in Van Gogh se optrede van 23 Desember 1888 gespeel het. Dit was ’n daad van martelaarskap waarin hy deur die gee van sy oor aan ’n gekwelde meisie iets van homself gee.

Dit gebeur soms dat ’n mens deur verwondering oorweldig word. Dit was my ervaring toe ek in 1992 die Van Gogh Museum in Amsterdam besoek het. Dit was asof die een wonder ná die ander voor my afgespeel het. Die wonderbaarlike skilderye was ’n verwysing na die man agter die skilderye – Vincent Willem van Gogh (30 Maart 1852–29 Julie 1890).

Bernadette Murphy (2016) het ’n deurtastende ondersoek gedoen na die vraag of Vincent van Gogh op 23 Desember 1888 net sy oorlel of sy hele oor afgesny het. Of het daar miskien ’n deel van die oor agtergebly? Op soek na ’n antwoord het sy die primêre bronne nagevors.

Die leemte in Murphy se ondersoek is dat die antropologies-etiese estetika nie voldoende verreken word nie. Die oogmerk van hierdie artikel is om dit ook in berekening te bring. Onder antropologiese perspektief word die menslikheid van Van Gogh verken. Hieronder tel die vormende invloed van sy ouers, sy verhouding met veral Theo, en sy liefdeslewe. In die artikel val die lig op Van Gogh se optrede teenoor Sien (Clarina Hoornik). Sy passie vir die teologie en religieuse dryfkragte kom ook onder die loep. Onder die etiese aspekte is die fokus op sy gedrag en optrede teenoor ander mense. Hieronder word sy menslikheid en deernis teenoor hulpbehoewendes gereken (veral teenoor Gabrielle). Die estetika omvat sy roeping as skilder en sy toewyding aan sy skilderkuns. Sy deernis met ander kom duidelik in sy skilderye tot uitdrukking (De aardappeleters, 1885; Vrouw met hond (ʻA la Vilette’, 1886; De barmhartige Samaritaan, 1890). Van huis uit het musiek ’n stempel op Van Gogh afgedruk. Dit kom ook in sy skilderwerk tot uiting (Pianiste en violist, 1887; Marguerite Gachet aan die piano, 1890).

Inleiding

Vincent van Gogh was ’n uitsonderlike kunstenaar. Hy het sy penseel op ’n eie unieke manier vasgehou. Op dié manier het hy uitdrukking gegee aan dit wat hy gesien en ervaar het. Hy was gekant teen roetine, konvensie, en trucs d’atelier, en hy het rücksichtlos na karaktervolle kuns gesoek (Van Tilborgh 2009). Ná sy periode in Parys het hy sy styl verander en die winste van die (neo)impressionisme sy eie gemaak. Hy het elke dag gestreef na ’n werk wat ’n verskil kan maak. Dié verskil het eers lank ná sy dood onmeetlike afmetings aangeneem.

Kenmerkend van sy kuns was sy harmonieuse kleurgebruik. Sy ongewone snel en treffende skilderwyse met baie verf, sy helder komposisies wat direk op die netvlies gegrif is, sy gedurfde strewe om grafies, tekenagtig te skilder, en die ongewoon kort tyd waarin hy sy vak sy eie maak en ’n heel nuwe visie op kuns ontwikkel het, was buitengewoon (Van Tilborgh 2009; Finlay 2002:20–2; Veldhorst 2015:7; 16–7, 108–9, 111–5).

Van Gogh het lewenslank aan die humanisties getinte realisme getrou gebly. Die alledaagse dinge waaroor die lewe gegaan het, het in sy skilderye neerslag gevind. Hy het ’n voorkeur vir ouer vroue bo jonger vroue en skilder in sy Hollandse periode ook graag stowwerige voëlneste. Later het uitgebloeide sonneblomme in sy skilderye voorgekom. In die laaste stillewens het die vorm ’n groter rol as die ontwerp gespeel (Van Tilborgh 2009; Wessels 2009:27).

Vincent van Gogh se vorming

Vincent van Gogh was van huis uit diep godsdienstig. Sy pa was ’n Nederlands-Hervormde predikant. Die familie Van Gogh bestaan uit talle predikante en kunshandelaars (Wessels 2009:27). Sy moeder was ’n energieke en lewenslustige vrou met ’n groot liefde vir die natuur. Sy kon met groot gemak haar gedagtes op papier vaslê (Wessels 2007:25). Van Gogh was ’n hulpprediker in Isleworth (digby Londen) onder toesig van dominee Thomas Slade-Jones. Op 29 Oktober 1876 het hy sy eerste preek in die Metodistekerk gelewer. Hy het in Augustus 1878 met evangelisteopleiding in Laeken (by Brussel) begin, maar hy staak dit in November van daardie jaar. Hy vertrek na die Belgiese mynstreek, die Borinage, om daar onder die mynwerkers te gaan werk. Daar voer hy ’n uiters armmoedige bestaan. In Wasmes, waar hy aangestel is, hou hy Bybellesings en verpleeg siekes. Hy word egter nie herbenoem nie. Daarom vertrek hy na Cuesmes, waar hy opnuut as evangelis werk. Daarna verval hy in groot armoede, wanhoop en eensaamheid en leef hy in haglike omstandighede. Hy begin toe om te teken. In September 1880 word hy van sy roeping as kunstenaar bewus (Oxenaar 1983:10; Wessels 2009:18–9; Veldhorst 2015:17).   

 Van Gogh en musiek

Vir Van Gogh was die wêreld ’n universum van kleur, lyne, klanke en geure (Veldhorst 2015:16). Musiek was van jongs af ’n integrale deel van sy lewe.

Dit was vir sy ma belangrik dat haar kinders ’n behoorlike opvoeding kry. Hiervan was musiek ’n belangrike deel. In die pastorie van Zundert het ’n klavier gestaan. “Moe speelt al zoo mooi op het harmonium, dat is een waar genot,” merk vader Van Gogh tevrede op (Veldhorst 2015:25–6). Vincent het in 1884 en 1885 formeel in Volderstraat te Eindhoven klavierles by die orrelis en dirigent Hein van der Zande geneem (Veldhorst 2015:10–1). Hy het in dié tyd by sy ouers in Nuenen gebly. ’n Anekdote word van hom vertel: Dit het nie vir hom daarom gegaan om self te leer musiseer nie, maar hy wou ondersoek instel hoe toon en klank in verhouding met mekaar staan (Veldhorst 2015:11). Hy het oor die aangeleentheid in Les artistes de mon temps (1876) van Charles Blanc gelees, wat beweer het: “Le coloris s’apprend comme la musique” (“Die werking van kleur kan net soos musiek geleer word”) (Veldhorst 2015:11). “Colour for Van Gogh was a kind of noise.” (Veldhorst 2015:10). “Ut pictora musica” word die nuwe artistieke leuse: “skilderkuns moet soos musiek wees”.

Van Gogh het Richard Wagner se musiek waardeer. In Lamoureux woon hy die eerste opvoering van Wagner se Lohengrin by, opnuut met die musiek van Berlioz gekombineer. En in 1885 hoor hy vir die eerste keer die opvoering van Wagner se Tristan und Isolde (Gage 2001:185, 236; Veldhorst 2015:36–7).

Van Gogh se skilderkuns het minstens 24 komponiste tot 61 komposisies geïnspireer. Enkele voorbeelde is: Will Eisenmanns se orkeswerk Sieben Bilder von Vincent van Gogh (1938), wat teruggaan op sewe sitate uit Van Gogh se briewe, Einojuhani Rautavaara se opera Vincent (1990) en sy Sechsten Sinfonie of Vincentiana (1990), wat onder meer op Van Gogh se Korenveld met kraaien gebaseer is, asook Gloria Coates se Homage to Van Gogh (1992–1993), na aanleiding van sy Kweperen, citroenen, peren en druiven (Veldhorst 2015:14). Van Gogh soek na waarheid in sy kuns en die lewe vra vir ’n outentieke reaksie (Van Tilborgh 2009).

Van Gogh se verblyf in Arles

Op 21 Februarie 1888 het Van Gogh hom in Arles gevestig. Die lig en die landskap het hom diep geraak. Veral die helder, stralende kleure in die wisseling van jaargetye het ’n invloed op sy kleurgebruik gehad (Oxenaar 1983; Van Uitert 1989; Wessels 2009:13). In ’n brief van 7 September 1888 skryf hy:

[…] Lieve zuster, ik geloof dat men op het ogenblik de rijke aspecten van de natuur moet schilderen. Wij hebben behoefte aan vrolijkheid en geluk, aan hoop en liefde. Hoe lelijker, ouder, slechter, zieker, armer ik word, des te meer wil ik mij wreken met krachtige, goed gerangschikte, schitterende kleuren […]. (Oxenaar 1983:13).

In hierdie periode skilder en teken van Gogh veral bloeiende bome, wingerde, parke, tuine en pleine in Arles, soos die beroemde Caféterras bij avond, Place du Forum, Arles.

Dit is Augustus 1888. Van Gogh is 35 jaar oud. Hy bly al ’n halfjaar in Arles, Suid-Frankryk. Voorheen het hy twee uitputtende en intense jare by sy broer Theo deurgebring. In Arles bly hy vir die eerste maande in ’n hotelkamer, met ’n oordekte dakterras as ateljee. Vanaf September huur hy die regtervleuel van die Geel Huis by die Place Lamartine (twee kamers onder, en twee bo). Buite tril dit van warmte – “een zeer glorieuze, hevige hitte zonder wind”. Ná ses lang weke het die hitte se woede bedaar. Die sagte gesuis van die olyfbome was weer hoorbaar. Ook die gezoem van muggies en Spaanse vlieë. Daar was verder die padda-agtige, skerpsingende sikades. Bo alles het die lig gebrand: die skel, gekmakende sonlig (“bleekzwavelgeel, bleekcitroengeel, goud”), kleure wat hy laat vibreer het en op ’n wonderbaarlike manier verewig en verdiep het in ’n simfonie van blou en geel (Veldhorst 2015:7).

Die skildery van die Caféterras bij avond, Place du Forum, Arles wat Van Gogh in September 1888 geskilder het, gee iets weer van die naglewe in Arles. Dit het in ’n gedig tot uitdrukking gekom.

Lig knipoog deur vensterrame straat
af waar bome met windkuile onder sterre
wat pêrel aan blou fluweel groete wuif
vir nagwolwe wat plesier se spore snuif.

Eenkant ontbloot ’n kelnerin
soos ’n rondtrekkende profetes
aan hongeriges en dorstiges
die aand se geheime spyskaart. (Vos 1999:15)

Die “Caféterras” was die voorportaal tot die heiligdom van bordele. Daar was talle van die gewilde besoekplekke. Bordele is deur die stadsraad gekontroleer om higiëniese redes. In Van Gogh se tyd was daar agt amptelike Maisons de Tolèrance naby die porte de la Cavalerie, nie ver van sy blyplek af nie. Die grootste konsentrasie prostitute was rondom ’n klein straat, rue Bout d’Árles, gevestig. In 1886 was nommers 1 en 16 van rue Bout d’Árles amptelike bordele, en tien ander filles soumises was gelys om daar te werk (Murphy 2016:47–55, 57).

Arles is meer as 2 000 jaar gelede deur die Romeine gestig. Dit is een van die oudste stede in Frankryk met dokumente wat uit die 12de eeu kom. Die argief is so omvangryk dat dit nie digitaal gekatalogiseer kon word nie. Murphy het tydens haar ondersoek ook name van prostitute gekry wat vir die bordeeleienaars gewerk het (Murphy 2016:10–1). Sy het ʼn databasis opgebou van die 15 000 mense wat in Arles gebly het (Murphy 2016:47–55).

Gauguin se verblyf in Arles – verwagting en teleurstelling

In Oktober 1888 nooi Van Gogh Paul Gauguin uit om na Arles te kom. As ’n gebaar van vriendskap en ter verseëling van die toekoms van hulle gesamentlike “Ateljee van die Suide” dekoreer hy “met het enthousiasme van een Marseillaan die bouillabaisse zit te eten” (Veldhorst 2015:7) die kamers van die huis. Hy skilder ook die een kunswerk ná die ander (Oxenaar 1983:13; Van Uitert 1989:88).

Van Gogh was oortuig dat hy en Gauguin nie net in die Geel Huis sal saambly nie, maar sal saamleef en mekaar in hulle skilderwerk inspireer. Dit het aanvanklik so gelyk en gebeur.

Eugène Henri Paul Gauguin is in 1848 in Parys gebore. Sy pa is dood toe hy nog jonk was. Hy het die meeste van sy leefjare in Peru in die skaduwee van sy ma en ouma deurgebring. Ná sy skoolopleiding het hy by die vloot aangesluit en van hawe tot hawe gevaar. Gauguin het begin skilder net voor sy huwelik met Mette-Sophie Gad in 1873. Ná sy skeiding van haar bly hy in Parys. Daar begin sy voltydse toewyding aan die skilderkuns. Hy het die aandag van ander kunstenaars soos Camille, Pissarro en Edgar Degas getrek. Alphonse Portier, ’n kunshandelaar, het van sy werke begin aankoop. Portier het in dieselfde gebou as Theo van Gogh gebly (Van Uitert 1989:81–8).

Iewers in November of vroeg in Desember 1887 het Gauguin en Van Gogh mekaar tydens ’n uitstalling van Van Gogh by die restaurant Le Chalet ontmoet. Die ontmoeting het tot die uitruil van skilderye gelei.

Ná ’n aantal terugslae (sy gesondheid en finansieel) aanvaar Gauguin Van Gogh se uitnodiging om na Arles te kom en die Geel Huis met hom te deel. Van Gogh het Gauguin bewonder. Hy het egter besef om saam met ’n ander te bly en te werk, sy eie eise stel. Om te oorleef het Theo van Gogh aan Gauguin ’n toelaag betaal. In ruil hiervoor moes Gauguin elke maand ’n skildery voorsien, wat Theo in Parys verkoop het. Op 21 Oktober, nadat Gauguin 500 frank as vestigingsgeld by Theo ontvang het, vertrek Gauguin op sy lang reis. Die reis het in die lig begin, maar in die nag geëindig (Murphy 2016:84–91).

Voor Gauguin se aankoms in Arles was Van Gogh geestelik en liggaamlik gedreineer (Murphy 2016:107). Daar was die intensiewe voorbereiding, die verwagting en die afwagting. Gauguin skryf ná sy aankoms in Arles dat Vincent ’n bietjie geïrriteerd is en dat hy hoop hy mettertyd sal kalmeer. Van Gogh skryf aan Theo dat Gauguin ’n besondere persoon is. Hy is kalm en hardwerkend (Van Uitert 1977; Murphy 2016:107). Van Gogh maak ook daarvan melding dat geestelike gesondheid ’n normale deel van die kreatiewe proses is (Van Uitert 1977; Murphy 2016:107).

Bernadette Murphy se speurtog

In hierdie artikel is die selfportret wat Van Gogh op 8 of 9 Januarie 1889 gemaak het, die fokus.

Figuur 1. Selfportret met pyp. Januarie 1889. (Van Uitert 1977; Murphy 2016) (Grafika: www.VanGogh.net).

Ek het lank by die selfportrette van die gekweste man met en sonder sy pyp in sy mond stilgestaan. Dit is duidelik dat die verwonde oor, die linkeroor is. Skilders het in die spieël gekyk as hulle ’n selfportret geskilder het. Dit blyk ook duidelik uit die tekening met sy swart pen wat dr Félix Rey op 18 Augustus 1930 op ’n vel van sy voorskrifboek gemaak het (Van Uitert 1977:148–9; Murphy 2016:107).

Die skildery gee ’n duidelike aanduiding van die weerstoestand: dit is ysig koud. Die enigste teken van warmte is die smeulende pyp.

Die vrae wat navorsers vir meer as ’n eeu al besig hou, is veral: Wat het gebeur wat tot hierdie skilderye aanleiding gegee het? Wie het die skilder verwond? Waarmee is die verwonding aangerig? Was dit ’n mes of dalk ’n skeermes? Waar was Gauguin toe die drama hom afgespeel het? En wie was die raaiselagtige Rachel/Gabrielle/Gaby? Vir meer as ’n eeu is daar verskillende antwoorde op die tergende vrae gegee. Die antwoorde is as gesaghebbend aangebied en het die status van waarheid verkry. Onlangs het daar ’n nuwe antwoord op die kwellende vrae gekom, naamlik dié van Bernadette Murphy ná ’n deurtastende speurtog. Die speurtog en bevindings word noukeurig in haar boek Van Gogh’s ear: The true story (2016) opgeteken.

Die eerste vraag van die leser is natuurlik: hoe betroubaar is haar getuienis? Die leser moet elke bewering weeg en oorweeg.

Murphy het in 1994 met vakansie na Provence vertrek en sy het daar gebly. Sy is bekoor deur die bruisende kultuur en die intense sonlig wat alle kleure tot glansende skoonheid verhef het (Murphy 2016:5–7). Murphy se ondersoek het baat gevind by ’n nuwe publikasie van Van Gogh se briewe (Jansen, Luijten en Bakker 2009). Verslae van sy “higiëniese besoeke” aan die plaaslike bordele is oorgeslaan in vorige weergawes. Hierdie besoeke is belangrik vir die ontknoping van die identiteit van Rachel/Gabrielle/Gaby.

Murphy het, soos ’n ondersoeker van historiese gebeure behoort te doen, elke bestaande bewering gaan toets. Haar vertelling berus dus nie op die oorweging van ander navorsers se inligting nie, maar sy het self die spoor gesny. Sy het een waardevolle les geleer: “always go back to the source” (Murphy 2016:153). Ad fontes. En dit het sy inderdaad gedoen. Op haar tog het sy die een bestaande teorie ná die ander as ongeldig ontmasker. Soos ’n betroubare navorser het sy by die sleutel van die gebeure uitgekom. Die sleutel wat die deur na die Geel Huis oopsluit en die gebeure van 23 Desember 1888 noukeurig en met empatie opteken.

Murphy het ook in die gemeenskap van Arles in die jare voor en ná 1888 in gedelf. Sy het op grond van noukeurige navorsing die lewe in Arles gerekonstrueer. Die omgewing, die klimaat, die sosiale lewe, die bestaan in die Geel Huis en die groen park (Murphy 2016:47–55). In haar soektog na antwoorde het sy alle moontlike detail nagevors. Soms het ’n doodloopspoor ’n verrassende nuwe koers aangedui. Op die mees onverwagte oomblik het die sonlig deur die wolke gebreek.

In September 1888 betrek Van Gogh die maison jaune. Hy het lank reeds die plan om ’n plek te vind wat as woon- en werkplek van kunstenaars kan dien. Aanvanklik verloop die samesyn tussen hom en Gauguin goed, maar spoedig irriteer hulle mekaar en voer hulle driftige gesprekke oor hulle skilderye en kunsopvattings (Oxenaar 1983:13). Konflik ontstaan. Van Gogh is depressief en emosioneel onbestendig. Alles word donker. Hy ly ook aan slaaploosheid (Murphy 2016:171).

Wat het op 23 Desember 1888 gebeur?

Gauguin het Van Gogh oorskadu, sowel fisiek as met die krag van sy persoonlikheid. Hulle het mekaar wedersyds gerespekteer, maar was nooit werklik vriende nie (Murphy 2016:111). Die saamwerk was vrugbaar, maar die invloed van Gauguin se skilderstyl op Van Gogh moet nooit oorskat word nie. Toe Van Gogh in 1888 op die kruin was, het hy alleen gewerk. Gauguin het van Gogh aangespoor om sy verbeelding te gebruik – om binnenshuis sonder ’n model te skilder (Murphy 2016:106–25).

Die spanning tussen Van Gogh en Gauguin het soos donderweer opgebou. Dit was die een bliksemstraal ná die ander. In ’n brief aan Theo skryf Van Gogh dat hy en Gauguin dikwels oor Delacroix, Rembrandt en ander skilders praat. “De discussie is van een hevige elektrische spanning, we houden er soms mee op als een elektrische batterij na de ontlading” (Earle 1997:18–20; Hulsker 1998:561). Dit was duidelik: êrens moet daar ’n kortsluiting kom.

Oukersaand en Kersdag was sonder reën. Die weerverslae toon aan dat die reënval van 21 tot 23 Desember 30 mm was. Daarna het dit opgeklaar (Murphy 2016:119). Op die oggend van 23 Desember het die twee skilders in die onaangename weer wakker geword. Dit het beteken: gevangenskap in die Geel Huis (Murphy 2016:118–9). In sy biografie skryf Gauguin (1923 [1903]:19) dat Van Gogh ’n “light absinthe” op die dag van die drama gedrink het.

Wat het in die Geel Huis gebeur? Daar bestaan verskeie mites oor die aand. Oor Gauguin se rol in hierdie tragiese gebeure is daar verskillende weergawes. Daar is sy eie weergawe soos dit in sy biografie van 1903 voorkom (Gauguin 1923). Hy skryf dat Van Gogh ’n glas na hom gegooi het. Hy het dit egter ontduik en Van Gogh fisiek gegryp, die kafee verlaat en die “place Victor Hugo” gekruis. ’n Paar minute later was Van Gogh in sy bed, waar hy aan die slaap geraak het en eers die volgende dag wakker geword het (Murphy 2016:119).

Dit is duidelik dat Gauguin homself probeer regverdig. Daar was nie ’n “Place Victor Hugo” in Arles nie. Hy het “Place Lamartine” bedoel. Hierdie insident het ook nie op die dag van die drama plaasgevind nie, maar op Saterdag 22 Desember, waarskynlik in die Cafè de l’Alcazar by 17 Place Lamartine. Dit was die enigste plek waar ’n mens die plein kon oorsteek na die Geel Huis toe (Murphy 2016:119).

Die waarheid is dat Gauguin Van Gogh in sy oomblik van nood in die steek gelaat het (Murphy 2016:129). As Gauguin se lewe in gevaar was, sou hy na ’n hotel gevlug het, maar hy het nie. In sy weergawe is hy byna deur Van Gogh doodgemaak en was hy gelukkig om te ontkom (Murphy 2016:129). Aan Émile Bernard skryf hy dat nadat Van Gogh hom in die park met sy skeermes in die hand bygedam het, Van Gogh na die Geel Huis koers gevat het. In sy outobiografie skryf Bernard niks hiervan nie. As dit so was, sou Bernard dit aan sy vriend Albert Aurier, die kunskritikus, genoem het (Murphy 2016:129). Gauguin se vlug na ’n hotel was dié van ’n lafaard (Bernard 1889; Murphy 2016:129). Bernard het onmiddellik ná die tragedie ’n lang brief aan Albert Aurier geskryf waarin hy die besonderheid van Van Gogh se ineenstorting gegee het (Murphy 2016:129).

In ’n brief, gedateer Januarie 1889, gerig aan ’n onbekende ontvanger, som Gauguin sy verblyf in Arles op: “I was meant to spend a year in the south working with a painter friend: unfortunately he went completely mad and for a month I feared a tragic, fatal accident” (Murphy 2016:129).

Die koerant Le Forum Républicain berig op 30 Desember 1888 dat Van Gogh teen 11:20 sy oor afgesny het. Om die bloedstroom te keer, het hy sy kop verbind, die Geel Huis verlaat en na die rooiligdistrik gegaan. Die koerant noem verder dat Van Gogh rondom 11:30 in die rue Bout d’Árles opgedaag het. Hierdie inligting is vermoedelik deur die polisie verskaf. Dit is vyf minute se stap van die Place Lamartine na die bordeel Maison de Tolérance No. 1 (Murphy 2016:130).

Nadat Van Gogh die afgesnyde oor by die bordeeldeur afgegee het, is hy terug na die Geel Huis. Daar het hy ’n olielamp aangesteek voordat hy na sy eie kamer is. Hy het nie geweet hoe skrikbevange Gauguin was nie. Van Gogh het verwag dat Gauguin na die Geel Huis sou terugkeer. Daar is geen twyfel by Gauguin nie dat as Van Gogh hom sou sien, hy oor die afgrond sou tuimel (Murphy 2016:131). Gauguin was by tydens die gebeure, of waarskynliker: hy is na rue Bout d’Árlese ontbied nadat Van Gogh daar opgedaag het. Dit sou maklik wees om Gauguin op te spoor. Daar was net ’n paar hotelle naby Place Lamartine (Murphy 2016:130). Murphy wonder of Gauguin in daardie 35 ure werklik veilig in sy hotel was. Wat wel gebeur het, is dat hy op die oggend van 24 Desember gearresteer is (Gauguin 1923:20–1; Murphy 2016:130).

Daar kan sonder vrees vir teëspraak aanvaar word dat Van Gogh sy oor bewustelik afgesny het. Maar was dit sy hele oor, of nie?

Het Van Gogh sy hele oor of net die lob afgesny?

Op die hoogtepunt van die konflik tussen Van Gogh en Gauguin sny eersgenoemde in ’n toestand van verstandsverduistering “een stukje van zijn oor af […]” (Oxenaar 1983:13). Dit is ook die siening van historici by die Van Gogh-museum (Murphy 2016:5–6, 140). Volgens Van Uitert (1989:96) het Van Gogh net ’n deel van sy oor afgesny.

Alphonse Robert, die polisieman, was gedurende die nag van die grusaamheid aan diens. Hy is die aand na die bordeel ontbied. Sy weergawe is dat ’n meisie in die teenwoordigheid van haar baas aan hom ’n koerant oorhandig het. ’n Oor was in die koerant toegedraai. Hy het onthou dat dit ’n hele oor was (Murphy 2016:140–1).

Murphy troef alle vorige navorsers met die ontdekking van ’n skets van dr. Fèlix Rey, wat Van Gogh ná die tragedie behandel het. Die skets maak dit duidelik dat Van Gogh sy hele oor afgesny het. Maar nog meer betekenisvol is dat Murphy op “Rachel” se spoor gekom het.

Rey was ’n jong dokter in Arles en hy was die eerste persoon wat Van Gogh behandel het toe hy op 24 Desember in die hospitaal opgeneem is. In 1934, toe die depressie op sy hoogtepunt was, het Irving Stone ’n fiksiebiografie oor Van Gogh geskryf, Lust for life (Stone 1934). In ’n brief in Time Life vind Murphy ’n verwysing na ’n brief van Stone aan Rey (Murphy 2016:140–1). Daarin word verwys na ’n tekening wat Rey vir Stone gemaak het van Van Gogh se oor op ’n vel voorskrifpapier (Murphy 2016:144). Op 18 Augustus 1930 het Stone Rey by sy spreekkamers, 6 rue Rampe du Pont in Arles, besoek (Murphy 2016:147). Hy het Rey versoek om ’n illustrasie van Van Gogh se oor te maak (Murphy 2016:148). Murphy (2016:148) vind die voorskrifpapier in ’n argief in die Bancroft Library by die Universiteit van Kalifornië, waar die Stone-dokumente bewaar word (Murphy 2016:144). By die eerste skets staan: “The ear was sliced with a razor following the dotted line.” By die tweede skets staan: “The ear showing what remained of the lob” (Murphy 2016:149).

Op Oukersdag-oggend is Vincent na die spreekkamer van Rey geneem. Hy was skaars by sy bewussyn. Rey het Van Gogh op die ondersoektafel gehelp. Sy klere was met bloed deurdrenk. ’n Geskeurde verband met bloedvlekke was om sy kop verbind (Murphy 2016:150). Die “geskenk” wat Van Gogh vir ”Rachel” geneem het, is saam met hom hospitaal toe gestuur. Rey se eerste uitdaging was om te kyk of hy die oor kon aanwerk. Van die vorige dag tot die opname die oggend het sklerose egter ingetree. Daarom was die aanwerk van die oor onmoontlik. Die beste wat hy kon doen, was om die bloedvloei te keer en die wond te versorg om infeksie te keer. Hy het toe ’n skoon verband om Vincent se kop gedraai (Murphy 2016:151). Rey het ’n antiseptiese verband gebruik wat infeksie in die genesingsproses teengewerk het.

Waarom?

Volgens Kaufmann en Wildegans (2008) is die gangbare siening grootliks op Gauguin se weergawe gegrond. Sy weergawe bevat teenstrydighede en dit wat gebeur het, is meer kompleks as wat hy voorstel. Kaufmann en Wildegans het noukeurig na die getuies se weergawes en albei skilders se weergawes gaan kyk.

Van Gogh was hoogs ontsteld oor Gauguin se planne om so gou moontlik na Parys te vertrek. Volgens Kaufmann en Wildegans (2008) het Van Gogh op 23 Desember ’n aanval van ’n metaboliese versteuring gekry. Hy het, volgens hulle insigte, baie aggressief teenoor Gauguin opgetree. Die twee skilders het ’n hewige argument naby die bordeel gehad. Dit kon wees dat Van Gogh toe sy vriend aangeval het. Uit selfverdediging het Gauguin, wat ’n amateurskermer was en die toebehore saam na Arles gebring het, Van Gogh se oor met ’n swaard afgesny.

Volgens Kaufmann en Wildegans is daar nie voldoende getuienis of die daad ’n ongeluk of ’n poging was om Van Gogh doelbewus te beseer nie. Daar is egter ’n aantal probleme met hulle teorie. Daar is geen duidelike aanduiding watter tipe swaard (indien enige) Gauguin by hom gehad het nie. Van ’n foil, sabre of épéé sou slegs twee van die drie deur vlees kon sny. Aangesien daar geen ander besering op Van Gogh se liggaam was nie, is Kaufmann en Wildegans volgens Murphy die spoor byster (2016:139). Gauguin het Arles die volgende dag verlaat en die twee skilders het mekaar nooit weer gesien nie.

Kaufmann en Wildegans kom tot die slotsom dat Van Gogh die gebeure versin het om sy vriend Gauguin, wat sy oor met ’n swaard afgesny het, te beskerm. Albei het onderneem om ’n “Pakt des Schweigens” te eerbiedig. Dit was in Gauguin se belang om vervolging vry te spring. In die eerste brief van Van Gogh aan Gauguin ná die gebeure skryf hy dat hy sy mond dig sal hou en vra dit ook van Gauguin. Maar waarom op aarde sou Vincent toegestem het om stil te bly indien Gauguin wel sy oor afgesny het? (Murphy 2016:139)

Hierdie weergawe van die tragiese gebeure is nie akkuraat nie. Martin Bailey (2016), ’n Britse Van Gogh-spesialis, oordeel in sy boek, Studio of the south: Van Gogh in Provence, dat Van Gogh sy hele oor met ’n skeermes afgesny het nadat hy gehoor het dat sy broer Theo aan Jo Bonger verloof geraak het (Murphy 2016:177). Theo het op die aand van 21 Desember verloof geraak. Van Gogh kon nie die brief so vroeg as 11:00 op 22 Desember met die voormiddag se pos ontvang het nie. Selfs al het Theo sy broer dadelik hieroor ingelig, was dit te laat om die laaste pos na Arles te haal. Hy het die nuus van sy broer se komende troue op Sondag 23 Desember gehoor, die dag van sy ineenstorting (Murphy 2016:177). Bailey verwys na die korrespondensie tussen familielede wat in die museumargief is. In sy brief aan sy moeder vra Theo op die 21ste Desember 1888 toestemming om met Jo Bonger te trou (Murphy 2016:158–9).

In ’n brief van Januarie 1889 meld Van Gogh dat hy op 23 Desember sy finansiële toelaag van 100 frank van Theo ontvang het (Hulsker 1998:562). In die lig van die noue bande tussen die broers is Bailey van mening dat die geld met ’n brief gestuur is wat ook die nuus van die komende huwelik bevat het. ’n Onwelkome verrassing vir Van Gogh. Dit is moontlik dat Theo se beoogde huwelik met Jo Bonger sy finansiële steun aan Vincent in gevaar sou stel.   

Gauguin se besluit om sy huisgenoot en kunsmedewerker vir goed te verlaat en die nuus van Theo se verlowing en komende huwelik sou sekerlik vir Van Gogh in ’n donker kuil laat beland het. Maar of dit die rede vir sy selfkastyding was, is ’n ander vraag wat ’n ander antwoord vra. Van Gogh het die terugslag van Theo se verlowing oorkom deur voort te gaan om te skilder (Murphy 2016: 139–40).

’n Geskenk aan ’n engel met ’n afvlerk

’n Plaaslike koerant, Le Forum Républicain, berig op 30 Desember 1888 dat Van Gogh teen ongeveer 23:20 op 23 Desember sy oor afgesny het. Hy het die vloei van bloed verhinder deur ’n verband om sy kop te draai. Hy het die Geel Huis verlaat en was onderweg na die rooiligdistrik. Hy sou met rue de la Cavalerie na die Maison de Tolérance No. 1 gegaan het. By die deur het hy na “Rachel” gevra. Hy het ’n pakkie by hom gehad en haar versoek om “daarna om te sien” voordat hy in die nag verdwyn het (Murphy 2016:130).

Dit is merkwaardig dat Van Gogh die helderheid gehad het om nie alleen die geskenk skoon te was en sorgvuldig toe te maak nie, maar ook om die olielamp aan te steek sodat Gauguin sy weg deur Vincent se kamer na sy eie kamer kon vind (Murphy 2016:131).

Dit is die wins van noukeurige en geduldige navorsing: dit gee ’n ander perspektief, ’n nuwe lig op wat gebeur het.

Murphy het deur haar navorsing nader aan Arles van 1888 en Van Gogh se geestestoestand beweeg. Sy het na die feite gekyk. Hieruit kom dit aan die lig dat die opvatting van ’n boheemse verslawing aan absint uitgeskakel kan word. Daar is geen absint in Van Gogh se gunstelingkroeg aangehou nie (Murphy 2016:77). Die enkele male dat hy in sy briewe uit Arles na die drank verwys, gebruik hy dit om die helder groen wat hy geskilder het, te beskryf.

Rondom 20:00 op Oukersdag het ’n imposante middeljarige man deur die park geloop. Hy het ’n jas van wol aangehad. Hy het verby die porte de la Cavalerie gewandel en verby die openbare tuine. Op sy wandeltog kon hy die gedempte geluide van stemme hoor. Toe hy die Place Lamartine en die Geel Huis bereik, het hy ’n groot skare sien saamdrom. Hy het nader beweeg (Murphy 3–5, 121, 124–6, 128–34). Dit was ’n skrikwekkende gesig: alles was in wanorde, bloedbesmeerde lappe en bloed teen die mure. Hier het die polisiehoof, Joseph d’Órnano, vir Gauguin ingewag. Toe Gauguin die Geel Huis bereik, is hy gearresteer vir die moord op Van Gogh (Murphy 2016:4).

Murphy het in haar speurtog op die spoor van ’n bloedverwant van “Rachel” gekom (Murphy 2016:8, 30, 57, 63–9, 130). Gustav Coquiot was die eerste plaaslike Franssprekende wat ’n biografie oor Van Gogh geskryf het (Murphy 2016:130). Die grootste konsentrasie prostitute was rondom ’n klein straat, rue Bout d`Árles, gekonsentreer. In 1886 was nommers 1 en 16 van rue Bout dÁrles amptelike bordele, en by tien ander was filles soumises gelys om daar te werk (Murphy 2016:57). Murphy snuffel ’n verslag van prostitute se mediese sorg van die 1860’s en 1870’s uit waarin die naam Rachel voorkom. Prostitute het besigheidskaarte gehad waarop hulle werksnaam aangedui was. Daar was altyd ’n Rachel in die bordele. Maar wie was Van Gogh se Rachel? (Murphy 2016:63–4)

In die vroeë 1980’s het ’n plaaslike historikus ’n reeks onderhoude met ouer inwoners van Arles gevoer (Murphy 2016:66). Niemand van hulle het oor ’n Rachel gepraat nie, maar vertel dat haar familie ’n garage naby die stasie besit het (Murphy 2016:66). In ’n brief van Alphonse Robert aan Rey skryf hy dat hy die diensdoende polisieman op die aand van die tragedie was. Hy meld dat hy verby die Maison de Tolérance No. 1 gestap het. Dit is deur ’n sekere Virgie bestuur. Hy kan nie die prostituut se naam onthou nie, maar haar werksnaam was Gaby (Murphy 2016:67). Dit is ’n deurbraak. Gaby (Gabrielle) was ’n populêre naam in die laat 19de eeu.

’n Franse biografie oor Van Gogh is in die vroeë 1970’s deur Pierre Leprohon geskryf. Die biografie bevat ’n klein aanhangsel waarin die lewe van sommige van Van Gogh se protagoniste beskryf word nadat hy Arles verlaat het (Murphy 2016:68). Een van die persone wat vermeld word, is die meisie aan wie Van Gogh sy oor gegee het. Sy was bekend as Gaby, wat op die ouderdom van 80 jaar dood is. Ná die gebeure van 23 Desember het sy in diens gestaan van Monsieur Louis, wat die bordeel bestuur het. Rachel/Gaby was ook elders in diens. Monsieur Louis se plek, 5 rue Bout dÁrles, was twee deure verder van die Place de Toléranceaf (Murphy 2016:68).

Daar was 30 Gabrielle’s op Murphy se databasis. Sy moes name elimineer. Murphy het ook na die doodsregister gaan kyk. Daar het sy na ’n vrou wat rondom tagtig jaar oud dood was, gesoek. Twee Gaby’s was kandidate. Die tweede Gaby het meer belowend gelyk. Haar naam was Gabrielle en sy het in Arles gebly. Sy het met ’n slagter getrou. Danksy haar getroude van kon Murphy Gaby se nageslag opspoor wat steeds plaaslik gewoon het (Murphy 2016:68).

Die volgende deurbraak kom deur die argiefdokument, “Garages, Arles 1957–1959” (Murphy 2016:67). Murphy het die lêer oor garages bekom. Dit was bedek met stof. ’n Teleurstelling. Die lêer was leeg (Murphy 2016:68). Sy besluit om middagete saam met haar vriendin Michèle te nuttig. Dié besit ’n ontwerpboutique en kom uit ’n familie wat geslagte lank in Arles gebly het. Gedurende die ete vra Murphy haar of die naam Gaby ’n klokkie by haar lui. Haar antwoord is soos ’n helder klokslag: “Oh yes, the family had a garage near the station when my parents were young” (Murphy 2016:69).

Die familie is in die telefoongids opgespoor. Die vrou wat die telefoon antwoord, sê dit sal raadsamer wees om met die ander stam van die familie te praat wat die garage bestuur het. Haar pa is die aangewese persoon. Hy was Gabrielle se kleinseun – en hy is in sy negentigs. Die man het buite Arles gewoon (Murphy 2016:69).

Murphy het ’n brief aan die kleinseun geskryf, maar geen antwoord gekry nie (Murphy 2016:69). Sy het weer ’n oproep gemaak en terselfdertyd ’n afspraak met die kleinseun van Gabrielle gemaak. Tydens die onderhoud het hy aan Murphy ’n foto van ’n vrou teen die muur gewys. Sy was ongeveer 30 jaar oud. Glimlaggend het sy na hulle gekyk. Hy het aan Murphy nog ’n foto gewys. ’n Foto van ’n ouer vrou. Die vrou was op albei foto’s geklee in ’n volle Arlésienne-kostuum (Murphy 2016:217). Skielik het ’n klop aan die deur die gesprek onderbreek. Dit was die man se dogter. Stilte het neergedaal. Murphy het die gesprek in die rigting van Gabrielle probeer stuur. Toe was daar ’n tweede klop. Dit was ’n priester. Dit was die einde van die gesprek (Murphy 2016:218).

Dit is opvallend dat vroue gekoppel is aan Van Gogh se ineenstortings. Hy het die vroue in ’n reeks bekend as La Berceuse geskets of geskilder (Veldhorst 2015:10, 104; Murphy 2016:218). Ouer vroue in nood het hom aangegryp. Augustine Roulin, die vrou van sy vriend, die posman Joseph Roulin, het vir hom die universele moeder geword – ’n figuur van vertroosting (Murphy 2016:219–20). Voor sy besoek aan “Rachel” het hy op 23 Desember sy eerste ineenstorting gehad. Hy het sy tweede ineenstorting ná sy besoek aan Rachel op 3 Februarie 1889 gehad.

Iets oor “Rachel” het Murphy gehinder. Wanneer prostitute te oud vir die veeleisende werk geword het, het hulle bordele bestuur. Maar “Rachel” was getroud en het ’n kind gehad (Murphy 2016:220). Buitendien was Gabrielle te jonk om ’n prostituut te wees. Die Van Gogh-biograaf Pierre Leprohon, wat haar Gaby noem, skryf dat sy slegs 16 was toe sy die geskenk van Van Gogh ontvang het. Dit is egter ’n vergissing. Gabrielle het op 82 jaar gesterf. Op 23 Desember 1888 was dit net ’n paar weke ná haar 19de verjaarsdag. Sy was te jonk om ’n prostituut te wees. Virginie Chabaud sou nie die risiko waag om iemand wat te jonk was, onwettig as prostituut aan te stel nie (Murphy 2016:221).

Dit lyk asof Van Gogh sy geskenk aan die meisie in die straat buite die bordeel gegee het. Daar was ook ander werk in bordele: by die kroeg, as kokke, wasvroue en skoonmakers. Dit verklaar waarom daar later gesê is dat “Rachel” vir Monsieur Louis, wie se bordeel langs Madame Chabaud s’n was, gewerk het (Murphy 2016:221).

In een van die artikels van ’n koerant, Le Petit Provençal, wat op Kersdag gepubliseer is, word geskryf dat Van Gogh gevra het om met een van die inwoners te praat – iemand het gekom en die deur oopgemaak. Daar is geen melding van ’n prostituut nie.

In Desember 1888 het Alphonse Robert as ’n polisieman in Arles gewerk. Hy was toe slegs 15 maande in diens. Hy was die dorpsamptenaar wat die gebied moes patrolleer en toesien dat vrede bewaar word. Hy was bevoeg om in flagrante ’n misdaad te verhinder, maar hy kon nie ’n ondersoek doen nie. Hy kon ook nie privaateiendom betree nie en verder was hy nie ingelig oor prostitute se register nie. Robert was ’n jong getroude man, met ’n klein kind. Dit was dus onwaarskynlik dat hy die dienste van prostitute sou gebruik (Murphy 2016:222–3).  

In ’n brief van Van Gogh van 3 Februarie 1889 aan sy broer skryf hy oor die meisie wat hy gaan sien het, “people say good things of her” (Murphy 2016:223). Murphy het die lys van vroue wat vir veneriese siektes behandel is, nagegaan. Gabrielle se naam het ontbreek.

Murphy het weer ’n besoek aan die kleinseun gebring, maar sy seun het haar te woord gestaan. Die pa was te moeg en het die vertrek verlaat. Skielik het die agterkleinseun gesê: “So, ʻRachel’ is my great-grandmother” (Murphy 2016:223).

Sondag 8 Januarie 1888 het Gabrielle se familie vir middagete in ʼn plaashuis buite Arles vergader. Hulle het Gabrielle se broer se verjaarsdag ’n paar dae vroeër gevier. Die middag het die bure se hond Gabrielle bestorm en haar deur die tjalie en mou wat haar linkerarm bedek het, gebyt. Daar was dadelik die gevaar van hondsdolheid. Die hond het inderdaad hondsdolheid gehad. Hitte is op Gabrielle se wond met ’n rooiwarm yster aangebring om die infeksie te weer (Murphy 2016:224). Haar mediese rekord gee besonderhede van haar behandeling – 20 dosisse van vaksien is tussen 10 en 27 Januarie 1888 toegedien (Murphy 2016:14).  

Waarom die oor as geskenk?

Naas die humanistiese (menslike) aspek van sy kuns, kom die religieuse aspek ook in Van Gogh se kuns aan die orde. Van Gogh se hele lewe getuig van ’n religieuse bewussyn en syn (Wessels 2009:105–8). Geen wonder dat ’n diep religieus deurdronge bestaan Van Gogh se lewe gekleur het en ook in daardie swart nag van 23 Desember 1888 ’n beslissende rol gespeel het nie.

Besete met ’n kunstenaarswaansin het hy gewerk totdat hy byna gek daarvan geword het. Sélf kunstenaar, verstaan hy die kuns van die lewe en ook die kuns van sterwe (Wessels 2009:14). Die tema van “kunstenaarswaansin” blyk in die laaste deel van sy lewe duidelik. Hy reken dat hy voor die opname in die hospitaal in Arles niks meer as “een doodgewone kunstenaarsverdwazing” gehad het nie. Die koors daarna was na sy mening die gevolg van bloedverlies, omdat hy ’n slagaar raakgesny het. Wanneer hy in Arles in kwarantyn gehou word, skryf hy dat hy liewer dood wil gaan as om soveel probleme te veroorsaak. Hy meen dat “lijden zonder te klagen” die enigste les in die lewe is wat ’n mens moet leer (Wessels 2009:225).

Ná sy selfverminking in 1888 skryf hy aan Gauguin: “In mijn geestesverdwazing of zenuwtoestand of waanzin, weet ik niet goed hoe ik het moet zeggen of noemen, […]”. Dit is merkwaardig dat hy troos in kuns en musiek gevind het. Hy skryf vraenderwys: “De kunst brengt immers net zoals muziek troost voor bedroefde harten?” (Wessels 2009:215; sien ook Veldhorst 2015:97–105). Van Gogh se Berceuse is ’n tipiese voorbeeld van “‘muzikale kunst’ zonder een zichtbaar muzikaal onderwerp” (Veldhorst 2015:104).

Daar kan gespekuleer word oor die antwoord op die vraag. In die laat 1880’s was psigiatriese versteurings in die plattelandse Frankryk onbekend. Daar is in algemene terme daarna verwys as “mentale vervreemding” of “epilepsie”. Daar was ook nie voldoende kennis hoe om die versteurings te behandel nie (Murphy 2016:116). Sonder ’n breinskandering en mediese notas is dit byna onmoontlik om die geestesiekte te omskryf wat tot sy optrede aanleiding gegee het (Murphy 2016:235).

Al die benaminge van geestesiektes probeer om Van Gogh se optrede te verklaar en te verstaan. Hy was kranksinnig (Murphy 2016:161, 182), geestelik versteurd (Murphy 2016:163) en hy het aan slaaploosheid gely (Murphy 2016:121, 171). Hy was een van die estrangers (Murphy 2016:7) en daarby nog eensaam ook. Dit was vir hom fisiek en geestelik ’n stryd om aan die lewe te bly (Murphy 2016:140). Van Gogh het die een skildery ná die ander gemaak en desondanks het dit nie ’n afset gekry nie. Dit sou hom kon laat voel dat hy as skilder misluk het.

’n Begrip wat sy toestand in ons dag sou kon beskryf, is “bipolêre” versteuring. Sy gemoedstemming skommel tussen lig en donker.

Van Gogh se geestestoestand het sy lewe lank soos ’n donker wolk oor hom gehang. Die antwoord lê dalk op ’n verrassend ander vlak. Murphy kom tot die slotsom dat Van Gogh sy oor doelbewus en bewustelik afgesny het. Die skeermes sou soos “’n mes deur botter geglip het” (Murphy 2016:40). Dit was ’n daad van selfkastyding. Op dié manier kon hy die rol van martelaar aanneem. Ná die daad het hy sy geskenk aan die meisie by die bordeel gaan gee. Daarna is hy terug na die Geel Huis, waar hy boontoe na sy bed gestrompel het. Die polisie het hom die volgende môre daar bewegingloos in ’n poel bloed aangetref (Murphy 2016:3–4).

Wat wel vasstaan, is dat Van Gogh iemand met deernis was. Hy was deurdring van godsdienstige dryfkrag en passie om vir ander om te gee. Dit kom in talle van sy skilderye na vore, byvoorbeeld Pietà, Saint-Rémy, September 1889, en De barmhartige Samaritaan, begin Mei 1890. Van Gogh was die meester van medemenslikheid (Wessels 2009:178–9). Ook omdat hy hipersensitief was (Murphy 2016:179), veral teenoor ander. Sy groot vriend Joseph Roulin, wat by Arles se poskantoor gewerk het, het Arles op 21 Januarie 1889 verlaat om ’n nuwe betrekking in Marseille te aanvaar (Murphy 2016:178–9). Vir Roulin was dit bevordering, maar vir Van Gogh eensaamheid en verlies. Terwyl Roulin blyplek sou soek, sou Augustine en die kinders in Arles agterbly. Augustine het in die plek van haar man ’n ogie oor Van Gogh gehou. Terwyl Augustine en die kinders in Arles gebly het, het Van Gogh egter ook na hulle omgesien (Murphy 2016:179). Hy het in 1888 pragtige skilderye van Joseph Roulin en in 1889 van sy vrou, Augustine Roulin, La Berceuse, gemaak. Dit is ’n buitengewone kunstenaar se uitdrukking van omgee.

Van Gogh se omgee vir ander kom duidelik in sy litografie Sorrow, Den Haag, 6 November 1882 / 11 November 1882, tot uitdrukking. Maar meer nog in sy omgee vir en aanvaarding van Clasina Hoornik, bekend as Sien, die swanger prostituut vir wie hy sorg tot ná die geboorte van haar kind. Vincent beland in ’n ernstige krisis. Op aandrang van Theo kom daar egter in September 1883 ’n skeiding. Hy besluit om sonder haar na Drenthe te vertrek (Wessels 2009:84, 86). Sien se verhaal kom in die volgende gedig tot uitdrukking:

Sien
Sorrow, Vincent van Gogh, 6 November 1882

In elkeen se lewe is daar plasreën
en dae deur ’n swart mantel omvou.
In ’n alleengelate straat sien hy die vrou
krampagtig en hartstogtelik vasgewortel
in die aarde en tog verslae deur teistering.

Sy buig hooploos in die tempel van smart
waar haar heilige lamp nog steeds vonkel.
’n Vervalle donker kamer is haar uitvlug
waar plesiersoekers haar skandelik
in die steek laat en haar met smart ontstig.

Geboë met los hare wat haar rug kriewel,
bedek arms haar verworpe en veragte gesig,
wag sy van God en mens verlate op ’n stomp,
hang haar borste verleë en leeggesuig;
in haar buik spartel ’n kind in vrugwater.
Vincent bevry die slagoffer van wanhoop
uit die leegte waar doodskaduwees sluimer.
Ses weke later beur ’n seuntjie die wêreld in.
In die skemer van Sien se verdriet staan
sneeuklokkies en lelies – simbole van onskuld.

Om Sien se chaos te bedwing en te heel
streef hy na die simfonie van blou en geel. (Cas Vos, ongepubliseerd)

Vir Van Gogh was Christus nie alleen die groot kunstenaar nie, maar ook die redder uit doodsangs (Wessels 2009:215, 227). As navolger van Christus was hy, soos Jesus, daar vir die ander. Soos Christus was hy bereid om hom vir die ander te gee. Hierdie diep religieuse motief speel ’n groot rol in die nag van 23 Desember 1888.

Dáár by die bordeel het hy sy oor aan ’n 18-jarige meisie, genaamd Gabrielle Berlatier, gegee (Murphy 2016:8, 130). Sy was nie ’n prostituut nie, maar het as ’n bediende snags in bordele gewerk en soggens vroeg het sy besighede skoongemaak. Van Gogh sou die meisie dus elke dag gesien het. Waarom sy? Verskeie weergawes van gebeure, ook in koerante soos Le Forum Républicain en Le Petit Provençal, en die woorde van Gauguin vat dit soos volg saam: “Hier, dis vir jou – ’n herinnering aan my” (Wessels 2009:56; Murphy 2016:225).

Van Gogh het ’n obsessie met godsdiens gehad. Hy het in Christus se woordspore by die laaste Nagmaal gevolg: “Dit is my liggaam – doen dit tot my nagedagtenis.”

Gabrielle het inderdaad daardie aand by Maison de Tolérance No. 1 gewerk, nie as prostituut nie, maar het beddegoed oorgetrek en skottelgoed gewas. Van Gogh se vreemde geskenk op daardie reënerige nag was ’n skok vir die jong meisie. Sy het flou geword. Van Gogh was diep geraak deur die weerlose meisie wat so hard gewerk het. Hy was ontroerd deur haar. Gabrielle het ’n opvallende litteken aan haar arm gehad nadat ’n hond met hondsdolheid haar as kind gebyt het. Haar wonde is deur ’n vuurwarm yster geskroei om infeksie teen te werk (Murphy 2016:9, 226). Sy was vir hom ’n engel met ’n geknakte vlerk. Van Gogh was intens, oorsensitief, empaties en simpatiek (Murphy 2016:227–8). Hy verrig Gods-diens aan ander. Vincent van Gogh gee iets van homself aan ander. Sy vlees en bloed.

Deur haar voortreflike navorsing en speurtog onthul Murphy Van Gogh se passie vir die lewe, kuns en mense wat geblom het soos die sonneblomme wat hy geskilder het – sy skilderye as ’n uitdrukking van die lewe as ’n simfonie in blou en geel.

Bibliografie

Aurier, A. 1890. Les Isolés: Vincent van Gogh. Mercure de France, Januarie.

Bailey, M. 2005. Drama at Arles: New light on Van Gogh’s self-mutilation. Apollo, 162(523):31–41.

—. 2010. Why Van Gogh cut his ear: New clue. Art Newspaper, Januarie.

—. 2013. The sunflowers are mine: The story of Van Gogh’s masterpiece. Londen: Francis Lincoln.

—. 2016. Studio of the South: Van Gogh in Provence. Londen: Francis Lincoln.

Bakker, N. 2011. Vincent van Gogh. Amsterdam: Van Gogh Museum.

Bernard, É. 1994. Propos sur l’art. 2 dln. Parys: Séguier.

Brand, E.J.P. 2010. Dossier Van Gogh: Gek of geniaal? Amsterdam: Uitgeverij Candide.

Earle, C. 1997. Vincent van Gogh. Londen: PRC Publishing.

Finley, V. 2002. Colour. Londen: Hodder and Stoughton.

Gage, J. 2001. Colour and culture: Practice and meaning from antiquity to abstraction.  Londen: Thames & Hudson.

Gauguin, P. 1923. Avant et après. Parys: G. Crès et Cie.

Hulsker, J. 1985. Lotgenoten: Het leven van Vincent en Theo van Gogh. Weesp: Agathon.

—. 1998. Vincent van Gogh: Een leven in briefen. Amsterdam: Meulenhoff.

Jansen, L., H. Luijten en N. Bakker (reds.). 2009. Vincent van Gogh: De brieven. De volledige, geïllustreerde en geannoteerde uitgawe. 6 Bande. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Kaufmann, H. en R. Wildegans. 2008. Van Goghs Ohr: Paul Gauguin und der Pakt des Schweigens. Berlyn: Osberg Verlag.

Leroy, E. 1930. Letter to Irving Stone, 25 November. Stone Papers: Banc MSS 95/ 2 folder 10, Bancroft Library, University of California, Berkeley.

Murphy, B. 2016. Van Gogh’s ear: The true story. Londen: Chatto & Windus.

Oxenaar, R. 1983. Vincent van Gogh. Otterlo: Rijksmuseum Kröller-Müller.

Stone, I. 1934. Lust for life. New York: Longmans.

Stone Papers: Banc MSS 95/ 205 CZ/, Bancroft Library, University of California, Berkeley: California.

Van Uitert, E. 1989. Vincent van Gogh: Leben und Werk. Keulen: DuMont Buchverlag.

Van Tilborgh, L. 2009. Voorwoord. In Wessels 2009.

Veldhorst, N. 2015. Van Gogh & muziek: Symfonie in blauw en geel. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Vos, C. 1999. Vuurtong. Clubview: Benedic Boeke.

Vos, C. 2017. Ongepubliseerde gedig.

Wessels, A. 2009. Het Evangelie volgens Vincent van Gogh. Kampen: Uitgeverij Ten Have.

The post Op die spoor van Vincent van Gogh se verlore oor, 23 Desember 1888 appeared first on LitNet.

Wit mense is weer in die beskuldigdebank, het een van Suid-Afrika se voorste filosowe, Achille Mbembe, ’n paar jaar gelede geskryf. Hulle bevind hulle nog steeds daar. Die teiken is spesifiek “witheid”, wat volgens baie swart kommentators op allerlei maniere op Suid-Afrika afgedwing word. Maar Mbembe het sy stuk met ’n waarskuwing geëindig: die fel aanslag op witheid kan patologiese gevolge vir swart mense hê – hulle siek maak –  want “whiteness has become this accursed part of ourselves we are deeply attached to,” sê hy.

Mbembe se essay moet gelees word teen die agtergrond van verskynsels soos die Fallist-veldtogte, die Maties-taalaanslag en die opkoms van voorregstudies, waarin die oorgeërfde voordele van apartheid onder die loep kom. ’n Mens kan bespiegel oor die redes vir die soms heethoofdige en rassistiese fokus op die sondes van witheid – dat dit ’n nostalgiese teruggrype is na die tye voor 1994 toe politieke kwessies makliker, en letterlik in swart en wit afgebaken was. Toe is wit heerssug oop en bloot toegepas, en was dit iets waarvoor die meeste Suid-Afrikaners moes keer asof hul lewens daarvan afhang (en dit hét dikwels).

Nou word wit meerderwaardigheid gesien as iets in verskuilde vorm, ’n ongeneeslike toestand waaraan alle wit mense sou ly. Dit word volgens die nuwe klas swart aktiviste onbewustelik toegepas deur selfs liberales met die beste bedoelinge, hul toewyding aan ’n nierassige Suid-Afrika ten spyt.

Mbembe se artikel moet in sy geheel gelees word, maar sy waarskuwing oor die witheid waaraan alle swart mense ook ly, het my genoop om dit om te keer en te kyk of wit mense nie gevaar loop om te misken hoe ook “swartheid ’n vervloekte deel van onsself geword het waaraan ons diep geheg geraak het” nie.

Die swartheid in wit mense was inderdaad ’n vloek in die apartheidstye, en heel letterlik ook. JA Heese, ’n stoere Afrikaner, het ’n groot opskudding veroorsaak met sy navorsing in die 1980’s oor die genetiese geskiedenis van Afrikaners. Hy het bereken dat gemiddeld 7% van alle mense wat as wit Afrikaanssprekendes geklassifiseer is, “swart gene” gehad het. “Throwbacks” – om die Engelse woord te gebruik, want ek kry nie ’n Afrikaanse een in die woordeboek nie – was ’n katastrofe vir wit families, en het gesorg vir die siek drama rondom Sandra Laing, wat deur haar eie familie na ’n lokasie gestuur is toe haar gelaatstrekke te swart begin raak het.

Die roman Eilande deur Dan Sleigh, gebaseer op dekades se werk as argivaris, is ’n wonderlike weergawe in dosyne ineengevlegte verhale van die wel en wee van die eerste generasies van die Hollandse kolonie aan die Kaap. Hy wys hoe die kolonie deur gewelddadige onderwerping van die plaaslike stamgroepe gevestig is, maar ook hoe die rasse vermeng het, tot in Jan van Riebeeck se huishouding self. Hierdie vermenging se vrug was Afrikaans.

In vele ander werke, soos Herman Giliomee se “biografie”, Die Afrikaners, word die skisoïede toestand geskets waarin die meganismes van apartheid en wit rassisme gevestig is, maar die vermenging tussen rasse onder Afrikaanssprekendes voortgeduur het. Swartheid, of “Afrikaanskap”, was een van die dryfvere toe Adam Tas teen die Hollands Oos-Indische Maatschappij gerebelleer het – dis hy wat ook die irriterende taktiek toegepas het om sy teenstanders te nooi vir ’n braaivleis in die agterplaas, daar waar meer slawe en bediendes is as burgers, pleks van ’n formele aandete in ’n bedompige binnekamer.

Nog ’n rebel, Hendrik Biebouw, het aan Afrikaners hul naam gegee toe hy sy afkeer in Europese kultuur – Mbembe se “witheid”? – uitgedruk het deur aan ’n magistraat te skree: “Ik ben een Afrikaander …” Die meeste van Biebouw se broers en susters sou in die apartheidsjare as kleurlinge geklassifiseer gewees het.

So belangrik was hierdie rebellies teen “Europeesheid” dat Libertas (“Tas is uiteindelik vry”) die naam van die eerste minister se woning in Bryntirion, Pretoria was totdat die eerste swart president van Suid-Afrika dit betrek het.

Natuurlik is hierdie “swartheid” opsy geskuif soos die wit rassisme hom ingegrawe het, tot dit uitgeloop het op die talle oorloë teen swart stamme in die binneland om hul grond af te neem en hul te omskep in arbeiders, wat weer die basis van die Britse kolonialisme en apartheid gevorm het.

Maar dat die “swart gene” van blankes net in ’n soort resessiewe modus  dormant geraak het, is op verrassende wyse aan my gedemonstreer tydens ’n onderhoud met ’n Amerikaanse joernalis in 1984. Hy is na Suid-Afrika gestuur om CNN se eerste lewende transkontinentale uitsending van ’n debat tussen Afrikaner- en swart joernaliste in Johannesburg te kom dek, want dit was so ’n seminale oomblik in die geskiedenis van televisie.

In ’n gesprek terwyl ons koffie drink het hy my uitgevra oor wat ’n groot raaisel vir hom was: Waarom, op die hoogtepunt van apartheid, toe wit mense veronderstel was om swart mense te haat soos die Nazi’s die Jode gehaat het, die Bill Cosby Show as die gewildste televisieprogram onder Afrikaners aangewys is. Ek het ’n ontleding aangebied rondom Cosby as simbool van die Amerikaanse middelklas lewenswyse waarna Afrikaanse mense sou streef, en kon iets genoem het oor wat later as die “coconut”-verskynsel beskryf is – mense wat swart van buite maar wit van binne is – maar hy was glad nie oortuig nie, en ek ook nie.

Die antwoord, het ek later besef, het meer te doen met wat ’n mens die Raka-verskynsel kan noem. Die epiese gedig Raka word deur baie as die hoogtepunt van NP Van Wyk Louw se werk beskou. Die meeste Afrikaanssprekendes met ’n gevorderde opvoeding, van my geslag altans, is die een of ander tyd blootgestel aan die meesleurende digkuns en die spanningsvolle drama van die stuk, wat ook al as ’n ballet opgevoer is. ’n Mens kan ’n goeie saak uitmaak dat jy Afrikaners nie kan verstaan sonder om Raka te lees nie. (Dit sou ook ’n bietjie help om die wyn wat na Raka vernoem is, te drink.)

Die mees ooglopende aspek van Raka is dat dit ’n geheel swart rolverdeling het. Dit is die verhaal van die aristokratiese Koki, en hoe hy ondergaan in die ondermyning deur Raka, die duiwelse, Dionisiese en anargistiese woesteling, wat die stam binnedring deur die vrouens te betower. Baie lesings is moontlik, soos met alle groot kunswerke die geval is, en Van Wyk Louw se behandeling van vroue as die swakkere vat is deur die tyd ingehaal (Shakespeare s’n ook). Dit is afgeskryf as ’n uitdrukking van die “swart gevaar”-sindroom, maar as ’n mens nou wel ’n kontemporêre politieke lesing daarop moet afdwing, kan jy eweseer die drama van Jacob Zuma se oorwinning oor Thabo Mbeki in Polokwane daarop toepas. Die werk het meer te doen met idees rondom wet en orde, en die aristokratiese ideaal, iets wat glad nie deur die huidige swart elite misken word nie.

Miskien sal lesers met my verskil, maar ek het nog nie enige beswaar teen die swart rolverdeling gehoor van selfs die mees regse Afrikaner of Boere-aktivis nie. Elders in die vroeë Afrikaanse letterkunde is daar baie gevalle waarin swartheid besing word – dink maar aan Eugène Marais en sy “Mabalel”, of Dwaalstories.

Trouens, daar is min in die “Afrikanerkultuur” – en daar bestaan beslis vandag nie meer so ’n eenvormige ding nie – wat heeltemal wit is. Ons skisoïede verhouding met Afrika kan dalk help om lig te werp op een van die mees verwaarlooste aspekte van die Suid-Afrikaanse Wonderwerk – hoe wit mense in die referendum hulself uit die stoele van mag gestem het nadat hulle enkele jare tevore nog massiewe steun aan die Nasionale Party gegee het. 

Een van die dinge wat ’n erkenning van die swartheid in hulself aan wit mense kan besorg, is ’n beswering van die vrees vir transformasie. Transformasie hoef nie die vyand te wees nie – Afrikaners is reeds halfpad op pad daarheen. Trouens, met hulle  besondere antikoloniale geskiedenis en die naam wat hulle gebruik, behoort hulle eerder te dink aan maniere om die leiding daarin te neem.

Dwarsdeur Afrikaners se geskiedenis is groot wreedhede teenoor mense wat nie wit is nie, gepleeg, maar daar was ook deurgaans ’n bereidwilligheid om te vermeng, vleeslik maar veral geestelik. Die groot tragedie van apartheid, vir Afrikaners, was dat in tye van snelle globalisering en verstedeliking, toe die prekoloniale isolasies begin verdwyn het en wit en swart langs mekaar begin woon het, hierdie bereidwilligheid onderdruk is.

Die grootste middel hiervoor was die geskeide onderwysstelsel, waar pleks van om hierdie bereidwilligheid, hierdie potensiaal te ontgin om Afrikanerkinders te dwing om ’n swart taal te bemeester, is swart tale verban na die townships met hul swak skole. Hierdie sonde van ons Afrikanervaders is besig om aan hul kinders en dié se kinders besoek te word.

• Lees ook hierdie onderhoud met Achille Mbembe.

The post Wit, witter, wittes appeared first on LitNet.

Gents centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika

Het Bestuurscollege van de Universiteit Gent heeft vrijdag 30 junie het voorstel goedgekeurd om vanaf het nieuwe academiejaar 2017-2018 een ambtelijke leerstoel op te richten met de titulatuur Zuid-Afrika: talen, literaturen en maatschappij. De leerstoel Zuid-Afrika richt zich expliciet op het Afrikaans in een meertalige maatschappij, op de Zuid-Afrikaanse taal- en letterkunde als een polyfoon en complex geheel en op andere geesteswetenschappelijke vakgebieden met betrekking tot Zuid-Afrika.

Korte historiek

Na de afschaffing van apartheid (1990) en de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika (1994) sloot de Universiteit Gent met de Universiteit Stellenbosch een institutioneel raamakkoord. Het bilaterale contract stipuleert onder meer de uitwisseling van docenten en studenten. In de postapartheidsperiode zijn in de Lage Landen sindsdien de banden aangehaald met méér academische instituten op de zuidelijke punt van Afrika (Namibië en Zuid-Afrika). Aan de Universiteit van Amsterdam bestaat zoals bekend al sedert de jaren dertig van de vorige eeuw een bijzondere leerstoel Zuid-Afrikaanse letterkunde. Na het hoogleraarschap van NP van Wyk Louw (1950–1958) is in de jaren tachtig ten tijde van de apartheidsboycot het ambt tijdelijk opgeheven. Vanaf 2002 tot haar emeritaat (2016) bekleedde Ena Jansen de nieuw ingestelde leerstoel.

Aan de Universiteit Gent is sinds de hernieuwde interesse voor Zuid-Afrika de academische belangstelling voor het Afrikaans toegenomen. Reeds in de jaren ’90 initieerde Dirk Coigneau voor de licentiaatsstudenten Nederlands een werkcollege over Afrikaanse letteren. In Gent ontvingen we regelmatig Zuid-Afrikaanse taal- en letterkundige onderzoekers die een semester gastcolleges aanboden. Het onderzoek over Zuid-Afrika binnen de faculteit Letteren en Wijsbegeerte bereikte een voorlopig hoogtepunt begin jaren 2000, met lexicografisch en sociolinguïstisch onderzoek, onder meer binnen de Afrikaanse Talen en Culturen.

Nog tijdens de ambtstermijn van collega Coigneau (in 2007) werd een opleidingsonderdeel Afrikaans: taal- en letterkunde opgenomen in het curriculum van de bacheloropleidingen Twee Talen en Afrikaanse Talen en Culturen. Met het aantal belangstellende studenten is ook het scriptieonderzoek op het gebied van het Afrikaans exponentieel toegenomen. In 2013 lag de aandacht voor taal en literatuur in Zuid-Afrika uiteindelijk ten grondslag aan de oprichting van de universitaire onderzoeksgroep Gents centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika. Nadat de Universiteit Gent naar het voorbeeld van de partnerinstelling in Hasselt en de seminaries van Luc Renders jaarlijks een seminarie Afrikaans organiseerde, is sinds 2014 begonnen met een reeks internationale symposia op het gebied van de Afrikaanse taal- en letterkunde. De uitreiking van het institutionele eredoctoraat aan Breyten Breytenbach in december 2014 en de organisatie van de Mandela-lezingen door het Afrika Platform van de UGent waren de aanleiding om de beschikbare expertises te verzamelen in een onderzoekscentrum. De vakgroepen Letterkunde, Taalkunde, Talen en Culturen en Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen participeerden van meet af aan in de onderzoekseenheid. Jaarlijks organiseert het Centrum een colloquium, studenten kunnen tijdens hun opleiding opteren voor een onderzoeksstage bij het Centrum en bijvoorbeeld ook een leeskring Afrikaanse literatuur heeft sindsdien het licht gezien.

Nieuwe onderzoeksdynamiek

Thans is de leerstoel Zuid-Afrika: talen, literaturen en maatschappij een ambtelijke instelling van de Gentse universiteit. Met de steun van subsidiënten in Zuid-Afrika, Nederland en Vlaanderen en met behulp van een breed draagvlak van academische, culturele en diplomatieke actoren kon het initiatief dit jaar worden gerealiseerd. Elk academiejaar wordt een gerenommeerd Zuid-Afrikaans onderzoeker, journalist of kunstenaar uitgenodigd als leerstoelhouder en hij/zij krijgt gedurende vier maanden een aanstelling als gastdocent. De collega verzorgt gastcolleges, werkt aan onderzoek in samenwerking met collega’s van de UGent, treedt op als keynote-spreker op het symposium, spreekt bij zijn/haar aanstelling een oratie in de faculteitsraadzaal, en draagt de kennis over Zuid-Afrika uit naar het brede Gentse publiek

De Lage Landen herbergen nu twee leerstoelen Zuid-Afrika. Margriet van der Waal (Groningen) is vanaf oktober 2017 aangesteld als bijzonder hoogleraar Zuid-Afrikaanse geschiedenis, letterkunde en cultuur en volgt daarmee Ena Jansen op. Hein Willemse (Pretoria) zal de Gentse leerstoel bekleden in het academiejaar 2017–2018. Aan de Universiteit Leiden wordt met de steun van de Suider-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek (SAVN) elk jaar een blokcursus Afrikaanse taal- en letterkunde aangeboden. Ook hiertoe zal de nieuwe leerstoelbekleder uit Gent een bijdrage leveren.

Het Gentse Onderzoekscentrum bundelt dus de krachten in de Lage Landen en brengt de komende tijd in het Nederlandse taalgebied een interuniversitaire as tot stand voor de studie van Zuid-Afrika. De Gentse gastprofessor biedt bijgevolg ook colleges aan in Nederland en in de andere richting worden de specialisten in Leiden en Amsterdam aan de Universiteit Gent uitgenodigd. Voor de Nederlandse en Vlaamse studenten die opteren voor de respectieve cursussen worden ontmoetingsmomenten georganiseerd.

Ambtelijke invulling van de erkende leerstoel

De opzet van de nieuwe leerstoel, complementair ten opzichte van een soortgelijke academische positie in Amsterdam, is elk academiejaar een andere onderzoeker, journalist of kunstenaar aan te stellen en verschillende onderzoekdomeinen aan bod te laten komen. Naast de vermelde vakgroepen participeren ook de collega’s Geschiedenis en Vertalen, Tolken en Communicatie van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte. De belangstelling van experts in deze wetenschappelijke disciplines zal de Zuid-Afrikastudie in Gent meer breedte en diepgang verlenen.

Naast de alternerende invulling van het ambt (niet enkel academici) is er de disparaatheid van het aandachtsgebied. Zoals de titulatuur het omschrijft komt de veelheid van betrokken vakgebieden aan bod. De klemtoon ligt bijgevolg niet uitsluitend op het Afrikaans. De meertaligheid van Zuid-Afrika (met naast Afrikaans en Engels ook de Afrikaanse talen), culturele diversiteit, artistieke ontwikkelingen, maatschappelijke en politieke geschiedenis krijgen de volgende jaren een platform.

De leerstoel bevordert niet enkel internationale contacten op het gebied van de Zuid-Afrikastudie. De instelling van het ambt past in het kader van het internationaliseringsbeleid van de UGent met Zuid-Afrika als een van de speerpunten. Naast de steun van het kabinet van de Vlaamse minister-president, van privésponsoring en tal van andere partners (Afriforum, Afrikaanse Taalraad, Algemeen Nederlands Verbond, Fonds Neerlandistiek, Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, Vlaams Zuidafrikaanse Cultuurstichting) wordt eerstdaags uitgekeken naar een inbreng van de Stichting Zuid-Afrikahuis Nederland, de vereniging die de Amsterdamse leerstoel al vele jaren betoelaagt en volgens de statuten aan een Belgische universiteit een soortgelijk initiatief kan nemen.

Plechtige inhuldiging

Op dinsdag 10 oktober spreekt Hein Willemse in de faculteit Letteren en Wijsbegeerte de formele oratie uit. Willemse is een krachtige stem in de Afrikaanse letterkunde met aandacht voor de positie van de zwarte schrijver. ’s Avonds bieden Antjie Krog en Tom Lanoye de vierde Mandela-lezing aan in de Aula. Daags nadien vindt het colloquium plaats met de officiële inhuldiging van het erkende ambt. De Zuid-Afrikastudie neemt in Gent een nieuwe vlucht. Met de instelling van de leerstoel, de enige aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, worden de banden gesmeed met Nederlandse en Zuid-Afrikaanse instituten. In samenspraak met een aan te stellen curatorium en in overleg met het academische werkveld in Zuid-Afrika zal een nieuwe dynamiek tot stand komen voor transcontinentaal onderzoek en academisch onderwijs. De afgelopen dagen, tijdens het SAVN-congres in Stonehenge in Africa (28 juni – 1 juli), gefinancierd door de Taalunie, is bij wijze van primeur de oprichting officieel bekendgemaakt. Het nieuws kon alvast rekenen op veel bijval van Zuid-Afrikaanse neerlandici en vertegenwoordigers van de Nederlands-Vlaamse verdragsorganisatie.

Studie van Zuid-Afrikaanse literaturen

Een van de eerstvolgende activiteiten is de initiatie van een mastervak met aandacht voor Zuid-Afrikaanse literaturen in hun meertalige context. Daarover wordt de volgende maanden overleg gepleegd tussen Gentse collega’s met Zuid-Afrika-expertise van verschillende taalafdelingen en opleidingen (Taal- en Letterkunde, Talen en Culturen) in de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Ook binnen die context krijgen latere leerstoelhouders en gastdocenten, die gebruik maken van de bilaterale raamovereenkomsten met Zuid-Afrikaanse universiteiten (Universiteit van Wes-Kaapland, Noordwes-Universiteit (Potchefstroomkampus), Universiteit Stellenbosch, Universiteit van die Vrystaat (Bloemfontein), Universiteit Pretoria enUNISA), een rol toebedeeld. Voor studenten en onderzoekers in de Lage Landen zal de transnationale uitbreiding van het curriculum, in eerste instantie de neerlandistiek, een aanzienlijk toegevoegde waarde hebben.

Voor de stichtingstekst van het Gentse onderzoekscentrum Zuid-Afrika, de lijst met bestuursleden en geassocieerde leden en de programma’s van de colloquia (2014-2017), zie: www.afrikaans.ugent.be.

Naar aanleiding van de oprichting van de Gentse leerstoel en de letterkundige invulling in het academiejaar 2017–2018 verschijnt op 10 oktober de bundel Rakelings, met bijdragen over vroegere en hedendaagse literaire dialogen tussen Afrikaans en Nederlands.

• Yves T’Sjoen, mede namens Jacques van Keymeulen (vakgroep Taalkunde), Annelies Verdoolaege (Afrika Platform, UGent) en Wannie Carstens (Noordwes-Universiteit – Potchefstroomkampus)

The post Leerstoel Zuid-Afrika aan de Universiteit Gent appeared first on LitNet.

The Fantastic Grifizzi Brothers has rolled into town with a circus of wonderment and winter garden of delights 

The Fantastic Grifizzi Brothers and their carnival of friends has opened their magical animal-free travelling circus and winter garden of delights at the Athletics Club in Fish Hoek.

Designed and produced by Richard Griffin and the uber-talented team that brought South Africa Madame Zingara and a string of iconic eateries and bars, this dynamic and inclusive concept showcases a unique theatrical, food and outdoor experience for people of all ages. These industry stalwarts and vintage carnival producers have brought quirky Bohemian circus life to the fore by incorporating the visual wonderment of the performing arts and a dynamic winter garden of delights, all in one place.

The Strongman Gilberto Salgueiro Filho balances on top of a tower of chairs in the Big Top tent, as Clown Jonathan De Lima Sbano looks on in The Story of the Moon

A stellar cast of performers leads audiences on a magical journey in The Story of the Moon, an enchanting new production that has been conceptualised by Richard Griffin and directed by Marc Colli in association with Christine Chapman and Heidi Schmitz, with costume design by Nicky Smuts. The Story of the Moon, a sweet tale about the Moon and her quest to be happy like the circus folk she sees below, is presented in a traditional Italian Big Top tent and since opening to the public on 23 June, has been delighting everyone from the smallest children to teens, parents, guardians and all who have experienced it. The show is MC'd by the vivacious Lilian Khumalo as Mama Circus, alongside singer Carmen Maarman and the hilarious Strongman and his Clown sidekick. The star cast of performers from South Africa and abroad transport the audience through a magical world of song, acrobatics, drumming, Argentinian boladeros, contortion, slapstick comedy and a mesmerising quick change act.

Rory Avenstrup as the Moon

While children can enjoy bungee trampolining, a fire truck and face painting, adults can pass the time at one of the bars and enjoy the most delicious homemade soup and cuisine offerings at the on-site food trucks (Halaal options are available). The classic double-decker Bohemian Bus is a big attraction – a unique full service restaurant and bar offering intimate dinners on the top deck, spreading out into the picket fenced garden below. 

The Fantastic Grifizzi Brothers will travel in true gypsy style between towns and cities in Cape Town and the rest of South Africa. The inaugural season at the Athletics Club on Nelson Road in Fish Hoek will run until the end of the winter school holidays on 23 July. 

The only ‘animal' in this circus is Zelda the cloth zebra!

The Story of the Moon is presented Thursdays at 6pm, Fridays at 5pm and 7pm, Saturdays at 11pm, 2pm, 5pm and on Sundays at 2pm and 4pm. Tickets, costing R120pp online or at the entrance, will grant visitors access to the two-act Moon show and the circus garden, and include a complimentary glass of bubbly for the adults and a balloon and a sweetie for the little ones on arrival. Additional activities like the popular bungee trampoline costs R40 per child (age 3 to 12) for five minutes, and face painting costs R30pp. Between 16h00 and 18h00, beer will be served at R10 a glass. Please note grounds open two hours before the first daily performance of The story of the Moon.

Booking is online via www.thegrifizzibrothers.com and for info, group bookings and special package deals please call the Box Office on 071 400 2250. Follow The Grifizzi Brothers on Facebook via www.facebook.com/grifizzibrothers/ and on Instagram via @grifizzibrothers #FantasticGrifizziBrothers

Come One, Come All!

• Photographs by Brandon Amronski 

The post The Fantastic Grifizzi Brothers at the Athletics Club in Fish Hoek appeared first on LitNet.

20th Century Women
Regie en draaiboek: Mike Mills
Spelers: Annette Bening, Lucas Jade Zumann, Greta Gerwig, Elle Fanning, Billy Crudup

Die groot misterie van vanjaar se Oscars is waarom hierdie film nie beter gevaar het nie. Dit het slegs ’n nominasie gekry vir beste oorspronklike draaiboek, terwyl Annette Bening op die minste ’n nominasie as beste aktrise verdien het. Greta Gerwig kon ook maar benoem gewees het as beste vroulike byspeler.

Die fliek speel af in die laat 1970’s in Santa Barbara, Kalifornië en is regisseur Mike Mills se terugblik op sy grootwordjare saam met sy eksentrieke ma, Dorothea (gespeel deur Annette Bening). Dit word feitlik in ’n dokumentêre styl vertel en daar is nie werklik sprake van ’n sterk spanningslyn nie – dis eerder die soort fliek wat op karakters fokus. Dorothea besit ’n kasteelagtige huis wat een groot restourasieprojek blyk te wees, wat sy benewens haar seun Jamie (Lucas Jade Zumann) deel met huurders Abbie (Greta Gerwig) en die restoureerder William (Billy Crudup). Jamie se effens ouer vriendin Julie (Elle Fanning) slaap so gereeld by hom oor (streng platonies, al is hy hopeloos verlief op haar) dat sy vir alle praktiese doeleindes ook ’n inwoner is. Wanneer Jamie vyftien word, begin Dorothea haar daaroor kwel dat sy hom nie “reg” grootmaak as man nie, dus roep sy Abbie en Julie se hulp in – met dikwels lagwekkende gevolge.      

20th Century Women is nie ’n uitstaande fliek nie, daarvoor is die struktuur te los en rammelrig, maar dit het ’n groot, warm hart. Gaan kyk gerus.

Sterre: 3½

The post 20th Century Women: ’n filmresensie appeared first on LitNet.

Johan Myburg (foto: LitNet se ATKV-skrywersalbum)

Die UJ-pryse 2017 is onlangs toegeken. Hier is Johan Myburg se commendatio oor John Miles se Op ’n dag, ’n hond.

Een van die grootste vreugdes wat kreatiewe skryfwerk ’n mens bied is om die meester aan die werk te sien: hoe hy of sy verbeelding inspan om verhaallyne te trek wat so heerlik vergesog-geloofwaardig is; hoe die skrywer karakters versin wat ’n mens in jou, of dan rondom jou, kan herken; en hoe die skrywer sy of haar ambag beheer, verruim, en bowenal sinne só strengel dat dié vaardigheid voorkom asof dit binne bereik van iedereen sou wees.

Maar ’n nóg groter vreugde van kreatiewe skryfwerk is wanneer dié skrywer die leser nooi tot kreatiewe leeswerk. Dit is wanneer die leser die keuse het om benewens die basiese verhaallyn en wat nie al nie, die skrywer agterna te lees op allerlei afdraaipaadjies wat uitloop op verbluffende vistas. Of suggesties van syspore wat wêrelde binne die teks laat oopval.

In ’n tyd “waarin inligting ’n sekonde ver is”, soos wat John Miles in Op ’n dag, ’n hond dit stel, is dit dié aspek wat aan kreatiewe skryfwerk ’n verdere dimensie gee. Bykans alles is google-baar. En Miles slaan lieflik munt uit dié moontlikheid. In wese is dié boek veel lywiger as net 255 bladsye. Reken jy al die verwysings na wêreldletterkunde, die visuele kunste, musiek, filosofie en die natuurwetenskappe in, sit jy met die uitgebreide werk wat Op ’n dag, ’n hond ís. In al sy verwikkeldheid. Verwikkeld soos wat Miles se romans nog altyd was. Neil Cochrane het al verwys na Miles se “komplekse” romans wat getuig van “oorwoë outeursinnovasie”.

Drie en twintig jaar nadat Buiteveld  in 1993 verskyn het en daarna Voetstoots in 2009, verskyn Op ’n dag, ’n hond in 2016 – miskien as die laaste boek in ’n soort trilogie met verskeie raakvlakke. Die vernaamste hiervan dalk die drie hoofkarakters wat die leser telkens teëkom: In Buiteveld die jonger Smerski, ’n Portugese taalkenner; in Voetstoots die middeljarige tandarts August Lotz; en in Op ’n dag ’n naamlose man in sy 70’s.

Daarby het al drie pen in die hand: Smerski is benewens woordeboekmaker ook (onsuksesvolle) romanskrywer en samesteller van ’n bundel verse; August die tandarts stort hom ná die dood van sy vrou in ’n projek om die dagboek van ’n 18de-eeuse VOC-amptenaar gereed te kry vir publikasie; en die naamlose vertaler van sy vrou se boeke, voltooi ná haar dood haar nagelate en onvoltooide manuskrip. Louise Viljoen betrek die voorganger van dié trilogie, Kroniek uit die doofpot van 1991, as sy verwys na Miles se hoofkarakter as “skrywersfiguur wat die leser bewus maak van die feit dat hy besig is om ’n verhaal te maak van die werklikheid wat hy ervaar”.

In sy agtste roman vergestalt Miles sy naamlose hoofkarakter – ’n oudonderwyser “wat te oud is vir enige onderwysdepartement” met die bynaam Mr Windows en wat ook aangesien word vir ene Reineke – as ’n man met wysheid én boonop met die besef dat hy nie alle wysheid in pag het nie. ’n Man met ’n bra stoïsynse blik op die lewe wat hom in staat stel om te kan onderskei tussen dinge waarby hy kan ingryp, waaraan hy iets kan doen, teenoor dié goed waaroor hy nie beheer het nie.

Aan die hand van die titels van die boeke op die onderwyser se rak – die leser kry ’n blik op dié rak deur ’n gordynlose venster van die tuin se kant af – kom verskillende gedaantes van ’n ou man aan die hand van uiteenlopende skrywers aan die orde, en in verskillende kontekste: Hoe leef ’n mens nadat jy onreg oorleef het, soos verwoord deur Aharon Appelfeld; wat maak jy met die geheue van verlies wat jy gely het, soos verwoord deur Sándor Márai; wat maak jy as jy gedwing word om te reflekteer/onthou soos verwoord deur Per Petterson; as jy moeite het my jou gewete, soos Roberto Tabucchi dit beskryf. Dit is die leser wat dié verwysings opvolg, of as dit onbekend sou wees wat bereid is om ywerig te google, vir wie gordyne oopgetrek word. Hierdie lys kan ’n mens soveel langer maak: Daar is ook Adorno en Benjamin; HierdiLeopardi en Keats; Rilke en die heuningby, Kazantsakis en Paz en via Paz ook Ovidius.

Op haar beurt bring Bibi Burger in haar beoordelaarsverslag gepas die werk van die Booker-pryswenner Kazuo Ishiguro, veral soos in The Remains of the Day en Never Let Me Go, in berekening as aanduiding van die leser wat gelei word om saam met die verteller vir antwoorde te soek.

Dit is dan geheue, herinnering, die slytasie van onthou, verlies en gewete wat Miles verken terwyl sy onderwyser (met trekke van ’n fossiel) ’n greep probeer kry op sy omstandighede. Ná die dood van sy vrou – sy is vermoor in ’n aanval in hul huis in ’n kusdorp – word die onderwyser deur ’n oudleerling oorreed om aanvullende klasse te kom gee in die stad waar sy die skoolhoof is. Terugflitse roep nie net die onderwyser se verlede op nie, maar bied hom ook die geleentheid om ’n bestekopname van sy lewe te doen. Sy hart word as’t ware geweeg om sy lewenswaarde te bepaal. Ná ’n verwoestende storm maak die hond van die titel sy opwagting in sy klaskamer by die skool. Dit is dié verskyning van die hond wat die onderwyser se lewe en dus ook die verhaal in ’n rigting stuur.

John Miles (foto: Karen de Wet)

Die roman is welig bevolk deur honde. En elke verwysing na ’n hond laat die leser se ore spits: Is dít die dag? Is dít die hond? Party van die honde word in die verbygaan genoem – hoewel die ervaring met van dié honde ingrypend en blywend is – terwyl ander name kry (soos Skoert en Mymer en Bluf). Party honde se eienaars is dalk belangriker as die honde (soos Schopenhauer se poedel). En dan is daar natuurlik Anubis, die hond wat ook ’n jakkals is.

In haar beoordelaarsverslag verwys Karin Cattell na “die verhouding tussen mens en dier, en in die besonder tussen mens en hond, wat ’n belangrike rol speel in die (her)bewusmaking van die leser dat die mens se optrede teenoor diere ’n morele grondslag het en as spieëlbeeld van menslike moraliteit dien. Dit het noodwendig ook gevolge vir die menslike lewe,” skryf sy.

Soos in sy vorige boeke manifesteer geweld, of eerder die reaksie op geweld, in Op ’n dag, ’n hond. Die leser kom geregtigheid wat wel geskied teë, maar eweso geknoeide geregtigheid. In ’n samelewing wat mank gaan aan geweld, misdaad en korrupsie, in die polisie, die onderwys en hospitale waar “ubuntu self ’n pasiënt is”, is Miles se roman eerder ’n lamentasie op ’n potensieel misleidende ligte trant oor die toedrag van sake, ’n filosofiese besinning wat tegelyk ook stoïsyns kalmerend is. Marcus Aurelius word by meer as een geleentheid aangehaal in die binneoor van die onderwyser: “Wees verdraagsaam, hoflik en nederig, onder alle omstandighede moedig, vermy beuselagtighede en verdra vryheid van spraak ...”

Miles is ’n knap storieverteller, maar dit is die interpretasiemoontlikhede wat hy deurgaans as moontlikhede laat (en wat nooit aan die leser opgedwing word nie) wat so aangryp.

Die kreatiwiteit wat Miles aan die dag lê, raak benewens metaforiese beelding ook sy woordgebruik. Met min, hand-uitgesoekte woorde, beskryf hy sy verhaal. Met ’n poëtiese ingesteldheid wat by tye die leesspoed laat afneem en ’n mens so ver kry om passasies te wil herlees.

By ’n prys waar kreatiewe skryfwerk die maatstaf is, staan Op ’n dag, ’n hond uit omdat Miles nie net in die skryfproses kreatiwiteit laat seëvier nie, maar ook in die leesproses.

Dit is vir my aangenaam om te versoek dat die 2017 UJ-prys vir kreatiewe skryfwerk in Afrikaans aan John Miles oorhandig word.

Johan Myburg

17 Mei 2017

• Fokusfoto van John Miles: Liné Enslin

The post UJ-pryse 2017: Commendatio oor John Miles se Op ’n dag, ’n hond appeared first on LitNet.

Argiefmateriaal: Idasa / Van Zyl Slabbert

Die Universiteit Stellenbosch het aangedui dat hulle ’n uitgebreide argief van Idasa- en Van Zyl Slabbert-verwante materiaal sal huisves. Dit sluit in foto’s, artikels, korrespondensie, nuusberigte en ander dokumente wat verband hou met Idasa en/of Van Zyl Slabbert se bydrae tot Suid-Afrika se oorgang van apartheid na demokrasie. Die konsolidasie van die argief word behartig deur vriende van Idasa. As jy relevante materiaal het wat tot die argief gevoeg kan word, kontak Marietjie Oelofsen: oelofsenm@gmail.com.

Idasa / Van Zyl Slabbert Archive

Stellenbosch University has expressed interest in housing a comprehensive archive of books, photographs, articles, news reports, correspondence and other documents of interest related to Idasa and/or Van Zyl Slabbert’s contribution to South Africa’s transition from apartheid to democracy. Friends of Idasa are consolidating this archive.  If you have any material related to Idasa, or Slabbert, and you are willing to donate it to this archive, please contact Marietjie Oelofsen: oelofsenm@gmail.com.   

Van Zyl Slabbert tydens die Dakar-besoek van 1987.
Foto: Idasa foto-argief.

The post Argiefmateriaal: Idasa / Van Zyl Slabbert appeared first on LitNet.

John Miles (foto: Karen de Wet)

Die UJ-pryse 2017 is onlangs toegeken. Hier is John Miles se bedankingswoord op Johan Myburg se commendatio.

Van skrywerskant enkele gedagtes rondom die roman.

Soos baie skrywers werk ek in algehele afsondering aan ’n verhaal, maak nie saak hoe lank dit duur nie. Vooraf is daar geen afspraak met ’n uitgewer en dus geen saktyd nie. Eers met die eerste afronding kry my eerste leser, ’n vertroude een, iets om te lees, daarna ’n hand vol vriende. Bespreking met elkeen is kosbaar. Ek het Op ’n dag, ’n hond aan Human en Rousseau voorgelê. Die uitgewer se Nèlleke de Jager was die redakteur, elke opmerking en voorstel van haar en haar keurders was professioneel en het meegewerk tot die boek wat u besluit het om my met ’n prys te vereer. Daarvoor bedank ek die Universiteit van Johannesburg en elkeen wat deel was van die hele proses.

Ja, daar is flardes filosofie in die roman ingeweef. Trouens, die hoofkarakter is ’n onderwyser en getrou aan sy beroep voer hy ’n lessie of twee in die mou. So onopvallend moontlik. Nooit ’n preek nie, want “lessons are taken, not given” het ek vroeg geleer. Daarom moet alles strook met my opvatting van ’n verhaal.

Dit bring mee dat daar tydens die skryfproses voortdurend aangevul en gestroop word. Samuel Beckett het op ’n keer gesê James Joyce voeg immer by terwyl sy eie benadering neerkom op wegsny, tot afstroping. ’n Roman in wording het iets van albei nodig in dié sin dat sekere gedeeltes versterking vereis, groter motivering, terwyl die geheel kan baat as ander stukke weggelaat word.

Die lewe is geen verhaal nie, nie soos ons dit ken nie, ons máák verhale daarvan. Vir die groot orde is ons soos blindes en ons skep verhale om gemoedsrus te kry. Filosofie, godsdiens, mite. Hoe lyk ’n ware verhaal? Ek vind aansluiting by Mark Rowlands se insig in sy The Philosopher and the Wolf, “If I wanted a one-sentence definition of human beings, this would do: humans are the animals that believe the stories they tell about themselves. Humans are credulous animals.” Onverpoos vertel ons onsself verhale van allerlei soort en noem dit die waarheid. Ons kan nie anders nie.

Met Op ’n dag, ’n hond was daar eers niks, daarna ’n karakter. Ek het op ’n afgetrede onderwyser besluit. Voor hy die eerste aand aan die slaap raak, hoor hy sy eie hartklop, dis nie doef-doef of tik-tak nie, eerder en toe, en toe, en toe. Hy is tyd. Hy word verhaal.

Sy lewe was leeg en sonder ’n kaart, ’n vooraf-opgetekende landkaart wat wag om beskryf te word. Verlede en toekoms was oop. Behalwe dat sy pad met ’n hond s’n sou kruis. Die eerste sin. Geen kaart, maar wel ’n kompas (om aan te sluit by ’n teenstelling wat Javier Marías op ’n keer gebruik het by die tipering van sy romans). In my geval is dit ’n kompas waarvan die naald telkens rondtol as die magnetiese veld van Toeval tussenbeide kom.

Daar volg drie dae en ’n bietjie meer waarin ’n chaotiese lewe vol enorme tydgapings tot verhaal ingebreek word. Sodat die leser ten slotte saam met Joyce Carol Oates, in ’n bespreking van ’n roman, moet besef, “what initially appears to be random and casual is revealed to be inevitable as water circling a drain.”

Die byna vanselfsprekende titel het eers veel later gekom, aan die begin van die laaste gedeelte. In my gedagtes het ek wel ’n werktitel gehad, ek het dit ms Reineke genoem omdat die onderwyser op hierdie naam aangespreek is tydens die middernagtelike foutiewe telefoonoproep wat hy ontvang. Nêrens kry hy ’n naam nie, hy is enigiemand van A tot Z, maar nie Reineke nie. Hy is die nie-Reineke, die nie-hy. In daardie stadium van skryf wou ek meer aksent plaas op die misplaaste identiteit wat ander aan hom toeskryf. Vir Hazl is hy haar stiefpa, Liz sien hom as ideaalbeeld, hy is weggeloopte minnaar, bedrieër, ’n karikatuurskets, ens. Elke ander karakter het vir hom ’n identiteit gereed. Aan die skeepsromp van elke identiteit kleef en groei die aanpaksels van ander se menings soos vassuigende eendemossels.

Maar iewers op pad na die einde het ek besef ek sit met ’n man sonder naam gelei deur ’n hond op reis na ’n naamlose vrou, ’n hond met die naam Bluf omdat hy nie net hond is nie.

Bluf het nie lewe buite die roman nie. Hy bestaan net in die boek. Ek het sy advertensiefoto gesien op ’n sak met hondekos en die afbeelding later geëien as ’n Airedale Terrier. My eie honde op die plaas is twee foksterriërs met ander name: Boegoe en Madampie.

Vir professor Kerneels de Wet en skoolhoof Liz het ek gebruik gemaak van twee foto’s van onbekende mense wat ek uit ’n tydskrif geskeur het. Die strate van Bloemfontein het ek my grootliks verbeel, ook dié in die Kaap. Maar ek kon eindeloos strooptogte op die werklikheid onderneem. Die onderwyser se woonstel onder Liz se huis bestaan as ’n tuinwoonstel in Mowbray, Kaapstad, nogal presies so deels uitgehol onder die woonhuis met aangeboude kamer op hoër vlak, uiters beknop en slegs deur die huis bereikbaar. Dit was vroeër die eiendom van vriende waar ek en Saar ’n paar keer tuisgegaan het wanneer ons die Kaap besoek. Maar Liz bly nie daar nie, sy bestaan net in die roman. Die modelvliegtuig wat van die plafon hang hoort in ’n ander gastekamer van vriende op Vredendal. En ja, Oubaai se strandhuis is iewers aan die Weskus.

Op die ou end is hierdie feite irrelevant want daarvan word gebruik gemaak in ’n konteks waar fiksie die werklikheid is.

In sy gedagtes omvorm die onderwyser Jan Rabie se bekende “aanhou beweeg en geraas maak” tot “aanhou verbeel en geraas maak”. Dis ook die skrywer se motto. Die filter van verbeelding nivelleer alles tot die verhaal. Javier Marías formuleer dit só: “When you describe or introduce into fiction something that really happened, the only acceptable and credible way of doing so is to pass it through the imagination … That is the territory of literature, a territory that doesn’t care where the material comes from, because that material comes and goes incessantly. And in the end, its various origins will be indistinguishable and of no importance, because the filter of imagination renders everything equal.” (Harper’s Magazine, Dec 2016, p 14)

Daarom, wanneer ek gevra word of ek die onderwyser is, is die antwoord: nee. Dis nie ek nie, maar ek het die potensiaal om soos hy te wees. Toevallig was ek ook eenmaal ’n onderwyser, maar hierdie hoofkarakter is soveel meer as ek en soveel voorbeeldiger in sy poging om ’n goeie Stoïsyn te word.

Simon Leys haal in sy bundel essays, The Hall of Uselessness, vir Iris Murdoch aan: “Man is a creature who makes pictures of himself, and then comes to resemble the picture.” (p 28)

Die warboel van ’n lewe moet getem word tot verhaal, maar iets van die oorspronklike chaos sal bly kleef.

Vanselfsprekend is die onderwyser se mymeringe vir my van betekenis. Ek voel gevlei dat daar lesers is wat daarby aanklank vind. Dat ek hiervoor die UJ-prys kry is ’n groot bonus.

Dankie dat u die verhaal geloofwaardig kon vind.

John Miles, 19 Mei 2017

The post UJ-pryse 2017: Bedankingswoord deur John Miles appeared first on LitNet.

Bibi Slippers (foto: Karen de Wet)

Die UJ-pryse 2017 is onlangs toegeken. Hier is Bibi Slippers se bedankingswoord op Karen de Wet se commendatio.

Ek wil my dankwoord begin waar my boek begin, met ’n aanhaling uit Marcus Boon se boek In Praise of Copying: “But suppose copying is what makes us human. What then?”

(Vir twee dae was dít my hele toespraak. Ek het nie geweet hoe verder nie. Want sien, “copying” is nie al wat ons menslik maak nie. Om nie te weet hoe om hierdie soort ding te doen nie, voel ook totaal menslik.

Ek steek telkens vas by ’n aanhaling van Rumi, iets wat die Sufi-digter êrens in die dertiende eeu kwytgeraak het: “Have you not heard of my universal fame? I am nobody, nobody, nobody.” Wat kan Nobody nou eintlik sê oor poësie, pryse en die politiek van die oomblik?

Maar omdat vanaand al hoe nader gekom het, en omdat daar van Nobody verwag word om iets te sê, is ek genoodsaak om die volgende menslike stap te neem en “UJ-pryse dankwoord” te gaan google.

Die eerste resultaat is die toespraak wat Ena Jansen in 2016 by hierdie einste geleentheid gemaak het – dankie LitNet –  en omdat Marcus Boon waarskynlik reg is en ’n namakery van ons mense maak, en omdat Nobody tans besonder desperaat voel, besluit ek om Ena woord-vir-woord na te praat – so ...

Baie dankie vir almal wat hier is – omdat julle ook dink die UJ-pryse is ’n wonderlike inisiatief, en veral omdat sommige van julle spesifiek hier is omdat een van die twee pragtige UJ-pryse vanaand myne is. Ek wil begin om ’n paar mense te bedank:

(As mens eers aan die gang kom met kopiëring, raak jy maklik meegevoer …)

Ek wil dus óók die absoluut fantastiese keurpaneel bedank, en vir Ingrid Waldeck wat die reëlings getref het sodat ek én Pamela vanaand saam hier kan wees …

( – maar, dit sal nie deug nie, want ek het alleen gekom en sover ek kan onthou het ek en Pamela nog nie ontmoet nie. Plan B: dalk dan maar eerder my eie bedankings uit Fotostaatmasjien kopieer.)

Dankie aan Marlene van Niekerk en Willem Anker wat my met die skryfwerk begelei het tydens my Meestersgraad, en ook aan my medestudente James, Fanie, Wynand en Erns. Aan Riana Barnard, Tertius Kapp en die hele span by NB Uitgewers, my eerste leser Loftus Marais en die allerbeste ontwerper Richard Myburgh.  Dankie aan die proeflesers wat my van verleentheid red. Ek is dankbaar vir werkgewers en kollegas se begrip en ondersteuning deur die jare. Dankies ook aan my vriende en familie – almal se name staan agter in die boek as jy dit wil gaan opsoek – en aan my useless kat Frikkie wat van geen hulp was nie, en tog …

(Nou vloei die dinge mooi – byna ’n derde van die toespraak is agter die blad! En ek reken ek sal met hierdie fotostateerdery kan deurdruk tot aan die einde. As Nobody nie iets te sê het oor poësie, pryse en die politiek van die oomblik nie, laat dit dan aan die beter skrywers oor wat ek in elk geval in my boek nagepraat het: Van die groot Afrikaanse digters soos Antjie Krog, Breyten Breytenbach, Wilma Stockenström en Ingrid Jonker tot internasionale skrywers soos die Annes (Anne Carson, Anne Michaels, Anne Sexton), Allen Ginsberg, Charles Bukowski en Tony Hoagland;  en die popsterre wat ek om verskillende redes bewonder – Beyoncé, Taylor Swift, Lianie May en Jay.)

In Fotostaatmasjien is die skepping van Beyoncé Knowles een van die fotostaterende skepper se eerste skeppingsdade, en daarom gaan ek haar ook eerste laat praat.

(Ek google.)

“The great thing about McDonalds is that they have a lot of different things on the menu. I love their salads.”

(Uhm. Ek probeer weer.)

“The more successful I become, the more I need a man.”

(Ahem. Een laaste keer?)

“Y’all are so cute and y’all talk so proper over here. I love England.”

(Google se top Beyoncé-aanhalings gaan skynbaar nie die paal haal wanneer mens iets probeer sê oor poësie, pryse en die politiek van die oomblik nie. Dus wend ek my tot die oer-digters van Fotostaatmasjien.)

Met betrekking tot poësie, hierdie brokkie Breyten Breytenbach (sien Fotostaatmasjien, bl 32), uit Die Burger, wat in 2013 verskyn het:

Poësie is die dans met die bonatuurlike, nie omdat dit buite ons is nie, maar omdat ons altyd daardie donkertes in ons gaan hê wat ons waarskynlik net kan betrek op ’n byna ritmiese omgang daarmee. Poësie is ’n taal op sigself, ’n uitdrukkingsmiddel wat los staan, alhoewel dit baie diep bepaal word deur die taal waarbinne dit gebeur. Dis die oudste vorm van menslike kommunikasie onderling en mens met boom en met dier en met wolk en met klip en met lig en met waarskynlik die voorvaders en die geeste. Dis absoluut noodsaaklik … dis ook absoluut totaal – veral binne ons moderne samelewing – geheel en al nutteloos.

Noodsaaklik en nutteloos. Maar blykbaar ook besig om ’n oomblik te beleef buite die grense van die beperkte klein wêreld waarbinne dit tradisioneel bedryf word – dis nou as jy Sam Riviere (sien Fotostaatmasjien bl 64) wil glo. Riviere sê:

At this moment, poetry does seem to be more visible outside of its own world, and maybe able to connect more directly than for a while. If so, this is because of the internet; for the first time in ages, the development of language is happening in written language instead of orally. A poem is ideally suited for circulation online, and there are writers doing really innovative things within that environment, making poems using images, found text, sound, video.

Beyoncé (sien Fotostaatmasjien bl 26) – ons is sommer vinnig weer terug by haar – is nog ’n rede vir poësie se oomblik in die kollig. Haar samewerking met die digter Warsan Shire aan die teks van haar visuele album Lemonade het (aldus Martha Baussels van LitHub) ’n tweeledige uitwerking: Shire se poësie help om Beyoncé se album te verhef tot die vlak van letterkunde, terwyl Beyoncé se sterstatus gehelp het om Shire van betreklik onbekende Britse digter na internasionaal beroemde woordkunstenaar te verander.

Dis op die oomblik in die mode om oor Beyoncé te skryf. Sien bv Fotostaatmasjien en Morgan Parker se bundel There are more beautiful things than Beyoncé. Parker sê oor die samestelling van haar bundel: “I think it’s important to show that a kind of showy, glittery poem about Beyoncé can exist alongside a much quieter poem about depression.” Maar waarom herhaal ek hierdie inligting?  Dis omdat ek, by monde van Wilma Stockenström, (sien Fotostaatmasjien, bl 74 – 75) iets wil sê oor pryse:

Literêre modes, persoonlike smaak en politieke tendense speel ’n rol by die toekenning van alle literêre pryse, sê Stockenström.

Dis ’n louter gelukskoot as ’n mens dit kry.

Met ’n deeglike bewustheid van die gelukskoot wat my beval het, wil ek die geleentheid gebruik om eer te betoon aan die werk van Anneli Groenewald en Valda Jansen, wat ook op die kortlys vir hierdie prys was. Ek het Die skaalmodel en Hy kom met die skoenlappers verlede jaar gelees en ek is ’n fan. As daar nie gou weer nuwe werk van my verskyn nie, is heerlike boeke soos hulle s’n grootliks te blameer. Soos Barend Toerien (sien Fotostaatmasjien bl 54) geantwoord het toe hy gevra is of hy weer gaan skryf:

Ek wil, maar ek wil nie. Ek is te lui. Ek lees te lekker.

Nog een vinnige ding oor pryse. Antjie Krog (sien Fototstaatmasjien, bl 31) het in 2000 aan Rapport gesê:

As ek ’n lewe daaruit kon maak, sou ek net wou dig.

Dis iets waaroor ek ook droom, en ’n kontantprys soos die UJ-debuutprys maak dit minstens vir ’n kort tyd moontlik om net te dig. Daarvoor is ek ontsettend dankbaar.

Ek wil afsluit met nog woorde van mense wat op verskillende maniere in Fotostaatmasjien figureer – en elkeen is vry om dit op enige manier met Nobody se boek in verband te bring, of nie.

Van Anne Sexton (Fotostaatmasjien, bl 73)

I am a collection of dismantled almost

Van Yayoi Kusama (Fotostaatmasjien, bl 44)

Certainly, I devote my energy to both telling my personal life story and seeking self-obliteration. However, I will not destroy myself through art.

Van Paul Fattaruso (Fotostaatmasjien, bl 116)

Like an angel, the bicycle is born with an innate choreography which it cannot fail to understand.

Van Charles Bukowski (Fotostaatmasjien, bl 60)

To do a dull thing with style – now that’s what I call art.

Van Tony Hoagland (Fotostaatmasjien, bl 48)

When you’re a student of poetry, you’re lucky if you don’t realize how untalented you are until you get a little better. Otherwise, you would just stop.

Van Lucian Freud (Fotostaatmasjien, bl 45)

It is the only point of getting up every morning: to paint, to make something good, to make something even better than before, not to give up, to compete, to be ambitious.

Van Allen Ginsberg (Fotostaatmasjien, bl 45)

The only thing that can save the world now is the reclaiming of the awareness of the world. That’s what poetry does

En van Anne Carson (Fotostaatmasjien, bl 76)

Every thought starts over, so every expression of a thought has to do the same. Every accuracy has to be invented. I feel I am blundering in concepts too fine for me.

Ek wil nie verder blunder nie - daarom laat ek julle met drie stelletjies woorde van die onblusbare Taylor Swift (Fotostaatmasjien, bl 85)

I like the app where you can make your own memes. I make memes all the time and send them to my friends.

I’m always worried about everything. Like spiders.

You can’t be in love with a google search.

Dankie.

The post UJ-pryse 2017: Bedankingswoord deur Bibi Slippers appeared first on LitNet.

Opsomming

Die QWERTY-toetsbord word wêreldwyd gebruik om data op rekenaars in te tik. Mense wat oor die blindtiktegniek ten opsigte van toetsbordvaardigheid beskik, is in staat daartoe om data baie vinniger in te tik. Dit blyk uit die literatuur dat toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek bydra tot hoër produktiwiteit ten opsigte van die invoer van data op rekenaars en daarom is dit noodsaaklik dat rekenaargebruikers hierdie vaardigheid moet aanleer.

Studente van die opleidingsinrigting waaraan die outeur verbonde is wat van voorneme was om Rekenaartoepassingstegnologie (RTT) op skool te gaan onderrig, moes ’n toetsbordvaardigheid-handleiding (voortaan TBV-H) saamstel ten einde hulle eie toetsbordvaardigheidsvlak te verbeter en hulle in staat te stel om toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek vir RTT-leerders te kan onderrig. Verskeie spoedtoetse is getik om hulle toetsbordvaardigheidsvlak te bepaal.

Die studente het ook ’n selfgerigteleergereedheidsvlak-vraelys ingevul, met die doel om hul selfgerigteleergereedheidsvlak te bepaal. Die doel van die navorsing was enersyds om te bepaal of die saamstel van ’n toetsbordvaardigheid-handleiding wat aan bepaalde kriteria voldoen, kan bydra tot die aanleer of die verbetering van toetsbordvaardigheid, en andersyds om te bepaal of selfgerigteleergereedheid ’n invloed het op die verhoging van / toename in tikaanslae-telling. Uit die navorsingsresultate het dit oor die algemeen geblyk dat dié studente met ’n gemiddelde selfgerigteleergereedheidsvlak en dié met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak se aantal aanslae in die natoets in ’n redelike mate toegeneem het. Hierteenoor het studente met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak, en dié wat minder as 1 500 aanslae in die voortoets getik het, se aanslae in die natoets aansienlik toegeneem.

Trefwoorde: blindtik; mik-en-tik; motoriese vaardigheid; selfgerigte leer; selfgerigteleergereedheidsvlak; selfleer; selfonderrig; toetsbordvaardigheid

Abstract

The influence of self-directed learning reading level on the acquisition of the technique of touch-typing

The QWERTY keyboard is used worldwide to key in data on computers. People who possess the technique of touch-typing with regard to keyboard skills are able to key in data much faster. It is evident from the literature that keyboard skills using the technique of touch-typing contribute to higher productivity with regard to keying in of data on computers, and for this reason it is essential that computer users acquire this skill.

Mastery of the technique of touch-typing is related to skill mastery, and this technique is regarded as a task-specific skill, which must be mastered through training and practice (Baker and Rogers 2010:243). Skill mastery is defined as the change that occurs in internal processes associated with exercise or experience, and which determines whether a person is able to master or execute a skill (Seidler, Bo, Joaquin and Anguera 2012:445).

From the literature it is evident that in certain respects there is a link between handwriting and keyboard skills (Weintraub, Gilmour-Grill and Weiss 2012). Just as automation of handwriting contributes to a learner’s being able to focus more on the planning and organising of thoughts during the writing process, the fact that a QWERTY keyboard-skilled user does not need to think about where the keys are on the keyboard likewise makes it possible for the computer user, in respect of conceptual typing, to devote more attention to sentence construction and structuring of paragraphs (Saperstein Associates 2012; Trubek 2011). Individuals are considered to be keyboard-skilled/-competent if they are able to master the skill in a minimum amount of time, with little energy expenditure and a high degree of accuracy, consistency, and adaptability (Russon and Wanous 1973:69).

Keyboard skill is regarded as a complex psychomotor skill, and although mastery of keyboard skills using touch-typing should preferably be acquired through structured teaching (Gillmon 1991) and should be practised by purposeful practice (Ericsson, Krampe and Tesch-Römer 1993:368), computer users with a certain level of self-directed learning readiness may also master the ability on their own.

Self-instruction is a way of learning, and involves, among other things, a person’s independent planning, organising, directing, strengthening and evaluating of his or her own learning without a teacher’s encouragement/support (Foreman and Turner 2000). In order to apply self-instruction successfully, it is also essential that the learner should know how to make decisions about all aspects of learning, including formulating objectives, monitoring progress, and choosing and using techniques to evaluate whether learning has taken place (Holec 1980). Regarding self-instruction in acquiring the technique of touch-typing, self-teaching learners may, among other things, choose to use certain software (Andruske 2000), for example Mavis Beacon (HMH Consumer Company 2011), or courses like Massive Open Online Courses (MOOCs) (Gutiérrez-Rojas, Alario-Hoyos, Pérez-Sanagustín, Leony and Delgado-Kloos 2014:43). This way of learning requires the learner to have self-discipline and reflective capability (Tamilarasan and Hema 2016), which relate to the concept of self-directed learning (Tamilarasan and Hema 2016; Touati 2016; Ichimura 2015). Other characteristics of self-directed learners are the ability to take ownership of own learning and the ability to manage and monitor own learning (Chee, Divaharan, Tan and Mun 2011).

The term self-directed learning indicates a process during which the learner takes the initiative, with or without the help of somebody else, to identify own learning needs and formulate learning objectives related to satisfying the identified learning needs. Self-directed learners are able to identify resources (both human and study material-related) to help them during the learning process. Furthermore, they themselves choose and implement the appropriate learning strategies, and they themselves evaluate whether they have achieved the set learning outcomes (Knowles 1975:18). The extent to which learners manage their own learning depends on their attitude, ability, and personal characteristics (Fisher, King and Tague 2001:516). The readiness of a learner to apply self-directedness to learning lies on a continuum, and is present to some extent in all individuals (Fisher et al. 2001:517). In the literature, this readiness is referred to as self-directed learning readiness (Fisher et al. 2001), and it can be determined by using, among other things, the Self-Rating Scale of Self-Directed Learning (SRSSDL) (Williamson 2007).

In order to master keyboard skills using touch-typing (regardless of whether it will be mastered through direct teaching or indirect teaching), the computer user should focus on a specific purpose and commit to deliberate practice. Deliberate practice relates to the deliberate practice theory (Ericsson et al. 1993:400). Key aspects of deliberate practice include focused attention on a particular task, repeated drills over a long period, interpretation of continuous feedback on progress, formulation of specific goals related to the skill that must be practised and mastered, self-perception and self-reflection of performance and progress, as well as reflection on progress after practising has taken place (Baron et al. 2010:51–2). The deliberate practice theory applies to acquisition of a skill, and it is supported by the researcher when it comes to mastery of touch-typing, since successful mastery of this technique requires that the correct posture, location of the letters of the alphabet on the keyboard, and assessment of which letters of the alphabet need to be learnt over a period of time must be deliberately and repeatedly practised. This practice requires timely feedback. The activities of practising (repeated drills) require effort, and they are often not pleasant tasks (Gobet 2012).

The connection between keyboard skills using touch-typing, the deliberate practice theory, self-directed learning, and self-directed learning readiness level may be in computer users’ aptitude and self-perception of their own ability to formulate goals, to identify self-resources that they can use to acquire the skill, to practise with focus, and to monitor their progress in order to ensure that the stated goal has been achieved.

Students of the training institution with which the author is affiliated who intended to teach Computer Applications Technology (CAT) at school had to compile a keyboard skills manual in order to improve their own keyboard skills level to enable them to teach keyboard skills using touch-typing to CAT learners. Several speed tests were typed to determine their keyboard skills level. The students also completed a self-directed learning readiness level questionnaire, with the aim of determining their self-directed learning readiness level. The purpose of the research was, on the one hand, to determine whether compilation of a keyboard skills manual that meets certain criteria can contribute to the acquisition or improvement of keyboard skills and, on the other hand, to determine whether self-directed learning readiness level has an influence on increasing keystrokes. From the results of the research it appeared that the keystrokes of those students with an average self-directed learning readiness level and those students with a high self-directed learning readiness level had increased to a reasonable extent in the post-test. Contrasting with these findings, the keystrokes of those students with a high self-directed learning readiness level and those students who scored fewer than 1 500 keystrokes in the pre-test increased significantly in the post-test.

Keywords: hunt-and-peck; keyboard skills; motor skills; self-directed learning readiness level; self-directed learning; self-learning; self-teaching; touch-typing

1. Inleiding

Die QWERTY-toetsbord was deel van die eerste tikmasjiene wat in 1868 deur Christopher Latham Sholes ontwerp is (Kay 2013; Hempstalk 2006). Ten spyte van die polemiek rakende die uitleg van die toetsbord is dit steeds die mees aanvaarde uitleg van rekenaartoetsborde, slimfone en tablette (Gkoumas, Komninos en Garofalakis 2016).

In die praktyk maak mense tans van verskillende tegnieke gebruik om data via hierdie soort toetsbord in te tik of te onttrek / af te laai. Van die algemeenste tegnieke wat gebruik word, is blindtik (touch-typing), mik-en-tik (hunt-and-peck), duimtik (thumbing) en buffering (’n kombinasie van blindtik en mik-en-tik) (Scott, Rezai, Ruszkowskil, Bi en Balakrishnan 2010:171). Aangesien produktiwiteit ’n wagwoord van ons tyd geword het, is dit belangrik om die effektiefste metode of tegniek vir die intik van en soek na data en elektroniese kommunikasie van inligting deur middel van ’n verskeidenheid toestelle te kan gebruik.

2. Agtergrond en probleemstelling

Toetsbordvaardigheid word as ’n noodsaaklik vaardigheid in die 21ste eeu beskou (Salisbury 2016; Renaissance Learning 2007), aangesien dit bepaalde voordele vir die gebruikers daarvan inhou. Uit die literatuur blyk dit dat mense wat volgens die blindtiktegniek kan tik, vinniger data kan intik as diegene wat nie oor die tegniek beskik nie (Salisbury 2016). Bemeestering van hierdie tegniek dra verder daartoe by dat werknemers effektiewer en akkurater is in die uitvoering van werk wat met rekenaargebruik verband hou (Renaissance Learning 2007). Leerders wat die tegniek al op laerskool bemeester het se skryfvaardigheid is van hoër gehalte in die laer- en hoërskool, en ook na skool (Pool en Preciado 2016). Leerders/studente wat nie oor hierdie vaardigheid beskik nie en wat toetse of eksamens op rekenaars moet uitvoer, onderpresteer in sulke toetse aangesien hulle nie net kan fokus op formulering van die antwoorde van die vrae nie (Russell 1999). Studente wat toetsbordvaardig is, is in staat om opdragte wat in getikte formaat ingedien moet word, vinniger uit te voer as studente wat nie oor die vaardigheid beskik nie, aangesien eersgenoemde nie hoef te konsentreer op hóé om die data in te tik nie, maar net kan fokus op wat hulle moet tik (TypingMaster 2014a; 2014b; Trubek 2011).

Toetsbordvaardigheid word beskou as ’n komplekse psigomotoriese vaardigheid (Olsen, ORT en Knapton 2015:2; Gillmon 1991:1) en is dus nie ’n vaardigheid waarmee ’n mens gebore word nie, maar wat, soos om te kruip, te loop en fiets te ry, aangeleer moet word (Olsen e.a. 2015:2; Baker en Rogers 2010:243). Gebrekkige kennis van wat die regte manier is om die vaardigheid aan te leer veroorsaak dat talle rekenaargebruikers die mik-en-tik-tegniek aanleer (Trubek 2011), en dit terwyl die blindtiktegniek as die effektiefste (Salisbury 2016; Rodgers 1997) beskou word. Daar word in die literatuur na individue wat laasgenoemde tegniek kan gebruik, verwys as vaardige tikkers/tiksters (skilled typists) en individue wat die mik-en-tik-tegniek gebruik, as leerling-tikkers/- tiksters (novice typists) (Yamaquchi en Logan 2016:593).

Volgens Ober (2011) behoort daar baie klem op die bemeestering van die blindtiktegniek geplaas te word, aangesien daar in die werksomgewing van persone verwag word om ongeveer 60 woorde per minuut (wpm) te kan tik om in ’n kantoor-/administratiewe pos in diens geneem te word. Ten spyte van hierdie aanbeveling van Ober blyk dit uit die literatuur dat daar steeds nie genoeg klem gelê word op die onderrig van toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek nie. Navorsing wat deur Microsoft gedoen is, het aan die lig gebring het dat 41% van die Britse werknemers, 38% van die Britse studente en 29% van die Britse ouers wat by die navorsing betrek is, van mening was dat daar nie genoeg klem gelê word op die aanleer van toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek nie (Microsoft Corporation 2014).

Dit wil voorkom of die waarde van hierdie tegniek ongelukkig ook nie in Suid-Afrika besef word nie, aangesien daar in die Suid-Afrikaanse skoolkurrikulum in die grondslagfase (grade 1–3) en in die intermediêre fase (grade 4–6) geen tyd afgestaan word aan die onderrig of aanleer van blindtik by die bemeestering van toetsbordvaardigheid nie. Dieselfde geld ook vir die senior fase (grade 7–9) (Departement van Onderwys 2011a:5, 10, 16). Dit is egter belangrik dat hierdie vaardigheid op ’n vroeë ouderdom aangeleer word om te verseker dat dit reg aangeleer word (Renaissance Learning 2007).

Die aanleer van die mik-en-tik-tegniek kan ’n nadelige invloed hê op die doeltreffende gebruik van die toetsbord (Renaissance Learning 2007; Gillmon 1991:11). Indien die mik-en-tik-tegniek reeds aangeleer is, word dit baie moeilik afgeleer (Renaissance Learning 2007; Rogers 1997). Beperkte geleenthede om die blindtiktegniek reeds in die laerskool aan te leer dra daartoe by dat leerders genoodsaak is om van verskillende metodes (onder andere selfonderrig) gebruik te maak om toetsbordvaardigheid te bemeester en kan moontlik ’n rede wees waarom so baie leerders in Suid-Afrikaanse skole (en studente op universiteite) steeds die mik-en-tik-tegniektoepas wanneer data via die QWERTY-toetsbord ingetik word (Renaissance Learning 2007). Selfonderrig verg ’n bepaalde ingesteldheid en vermoëns van die leerder ten opsigte van leer, en kan in verband gebring kan word met selfgerigte leer.

In die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel kry slegs leerders wat Rekenaartoepassingstegnologie (RTT) in die Verdere Onderwys- en Opleiding- (VOO-) fase kies, die geleentheid om die blindtiktegniek aan te leer (Departement van Onderwys 2011a:23, 38, 43). Hierdie situasie is kommerwekkend, gegewe die feit dat in lande soos Finland die blindtiktegniek in plaas van handskrif sedert die begin van 2016 aan leerders op skool onderrig word (Blair 2015).

Toetsbordvaardigheid maak deel uit van die vaardighede wat RTT-onderwysers in ’n beperkte hoeveelheid tyd in die RTT-klas aan RTT-leerders moet onderrig (Departement van Onderwys, 2011b:19, 22). Uit die literatuur blyk dit dat baie onderwysers wat hierdie vaardigheid moet onderrig, nie oor die ervaring beskik om die vaardigheid doeltreffend te onderrig nie (Renaissance Learning 2007:7). Ten einde aspirant-RTT-onderwysers wat studeer aan die universiteit waaraan ek verbonde is te bemagtig om wel hierdie vaardigheid in die praktyk te kan onderrig, word daar tydens die studente se opleiding geleentheid geskep om hulle bestaande toetsbordvaardighede te verfyn of die blindtikvaardigheid te bemeester. Daar word gepoog om hulle in staat te stel om in die beperkte tyd wat in die kurrikulum daarvoor opsy gesit is, die blindtiktegniek met kundigheid te onderrig. In hierdie proses kom die vraag ook na vore of die vlak van selfgerigte leer waaroor die studente beskik, enige invloed het op die mate waarin hulle die blindtiktegniek bemeester (Andruske 2000).

Die voorgaande agtergrondskets het die volgende navorsingsvrae na vore geroep:

(i) In welke mate kan die saamstel van ’n toetsbordvaardigheid-handleiding daartoe bydra dat aspirant-RTT-onderwysers toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek aanleer of hulle bestaande toetsbordvaardighede verfyn/verbeter?

(ii) Watter verband bestaan daar tussen die punt wat die studente vir die saamstel van die toetsbordvaardigheid-handleiding verwerf het en die tikaanslae (voortaan slegs as “aanslae” aangedui) wat hulle in die spoedtoetse behaal het?

(iii) Watter invloed het studente se selfgerigteleergereedheidsvlak op die aantal aanslae wat hulle in spoedtoetse behaal nadat hulle die geleentheid gegun is om ’n toetsbordvaardigheid-handleiding volgens bepaalde voorskrifte saam te stel om die blindtiktegniek te bemeester en/of te verbeter?

Die doel van hierdie artikel is om verslag te lewer oor die bevindinge van navorsing gerig op die beantwoording van hierdie drie navorsingsvrae. Om hierdie doel te kan bereik is die res van die artikel soos volg gestruktureer: Die volgende afdeling bevat die konseptueel-teoretiese raamwerk waarop die ondersoek gefundeer is. Daarna volg ’n verslag oor die empiriese ondersoek wat uitgevoer is, en dan die bevindinge en ’n bespreking daarvan. Die artikel word afgerond met ’n gevolgtrekking, enkele aanbevelings en ’n samevatting.

3. Konseptueel-teoretiese raamwerk

Die beskikbaarheid van rekenaars, slimfone en tablette dra daartoe by dat individue van verskillende ouderdomsgroepe hulleself verskillende toetsbordvaardigheidsmetodes leer om data via die QWERTY-toetsbord in te voer (Salisbury 2016). Hierdie metodes verskil van die geykte blindtikmetode (Logan, Ulrich en Lindsey 2016:2) wat sedert die 1870's as standaardtikmetode onderrig is (Renaissance Learning 2007:3). Van die metodes wat so op spontane wyse aangeleer word, is onder andere die mik-en-tik-metode (Trubek 2011) en buffering (AMC The School of Business 2012).

Individue wat die blindtiktegniek bemeester het, is in staat daartoe om data met agt of tien vingers in te voer sonder om te kyk waar die sleutels op die toetsbord lê (Renaissance Learning 2007:3). Hierdie tegniek word bo die mik-en-tik-tegniek (Baker en Rogers 2010:243) aanbeveel, aangesien laasgenoemde ’n negatiewe invloed het op die produktiwiteit van die rekenaargebruiker (Gillespie en Leader 2005). Individue wat die mik-en-tik-tegniek toepas, tik hoofsaaklik met een, twee, vier of ses vingers (Keynomics 2014). Die posisie van die alfabetletters op die QWERTY-toetsbord word selde in die motoriese geheue gestoor (Piepgrass 2006), gevolglik moet die persoon altyd eers ’n letter op die toetsbord soek voordat dit getik kan word (Anderson 2014).

Toetsbordvaardigheid word in die breë as ’n komplekse, fyn asook perseptueel-motoriese vaardigheid beskou, aangesien dit vaardige bewegings van die hande en vingers verg (Marom en Weintraub 2015:209; Baker en Rogers 2010:243; Rieger 2004:555). Bemeestering van die blindtiktegniek hou verband met vaardigheidsbemeestering, en hierdie tegniek word as ’n taakspesifieke vaardigheid beskou wat deur opleiding en oefening bemeester moet word (Baker en Rogers 2010:243). Vaardigheidsbemeestering word gedefinieer as die verandering wat plaasvind in interne prosesse wat gepaard gaan met oefening of ervaring, en wat bepaal of ’n persoon in staat is daartoe om ’n vaardigheid te bemeester of uit te voer (Seidler, Bo, Joaquin en Anguera 2012:445). Die blindtiktegniek as vaardigheid is ’n komplekse vaardigheid wat vereis dat die individu tyd moet afstaan en ’n doelbewuste poging moet aanwend om dit in te oefen met die doel om toetsbordvaardigheid te bemeester (Kolovelonis en Goudas 2013:193; Yechiam, Erev e.a. 2003:1; Gillmon 1991).

Alhoewel motoriese vaardighede heelwat van mekaar kan verskil ten opsigte van aard en kompleksiteit, word die proses van die aanleer van vaardighede meestal aan drie fases gekoppel (Wulf 2003).

Die eerste fase wat ’n individu tydens die aanleer van ’n motoriese vaardigheid onder die knie moet kry, staan bekend as die kognitiewe fase (Wulf 2003; Gillmon 1991:10). Bewegings wat tydens hierdie fase uitgevoer word, is meestal stadig en individue kan van verskillende tipes selfgesprek gebruik maak om hulle gemotiveerd te hou met betrekking tot die aanleer van die vaardigheid (Bahari, Shojaei en Mokhtari 2012:1200).

Die tweede fase wat onder die knie gekry moet word, staan bekend as die assosiasiefase (Wulf 2003; Gillmon 1991). In die konteks van die aanleer van die blindtiktegniek is die vingerbewegings van die individu na die verskillende toetse tydens hierdie fase meer vloeiend en dink die individu nie meer doelbewus waar die toetse op die toetsbord lê nie, aangesien ’n bepaalde assosiasie gemaak word tussen die vingerbeweging en die betrokke karakter op die toetsbord (Terri en Atwell 2009).

Die laaste fase staan bekend as die outomatiese fase. Bewegings wat tydens hierdie fase uitgevoer word, is akkuraat, konsekwent en doelmatig (Wulf 2003). Waar die individu tydens die eerste fase hoofsaaklik letter vir letter tik en tydens die tweede fase woord vir woord, is die individu tydens hierdie derde fase daartoe in staat om sinne te tik so ver as wat die oogspan op die bronteks strek (indien die invoer van data verband hou met kopieertik).

Uit die literatuur blyk dit dat daar in sekere opsigte ’n verband bestaan tussen met die hand skryf en toetsbordvaardigheid (Weintraub, Gilmour-Grill en Weiss 2012). Net soos outomatisering van letters/syfers skryf met ’n pen/potlood daartoe bydra dat ’n leerder meer op die beplanning en organisering van gedagtes tydens die skryfproses kan fokus, maak die feit dat ’n QWERTY-toetsbordvaardige rekenaargebruiker nie nodig het om te dink oor waar die toetse op die toetsbord lê nie, dit eweneens vir die rekenaargebruiker ten opsigte van konseptuele tik moontlik om meer aandag te gee aan sinskonstruksie en die strukturering van paragrawe (Saperstein Associates 2012; Trubek 2011).

’n Individu word as toetsbordvaardig/-bedrewe beskou indien hy/sy in staat is daartoe om die vaardigheid in ’n minimum tyd, met min energieverbruik, ’n hoë mate van akkuraatheid, konsekwentheid en aanpasbaarheid te kan gebruik wanneer teks ingetik word via ’n QWERTY-toetsbord (Russon en Wanous 1973:69). In die konteks van hierdie navorsing impliseer bostaande omskrywing van die vereistes vir toetsbordvaardigheid dat die individu die blindtiktegniek bemeester het wanneer hy/sy aan genoemde vereistes voldoen het. Uit die literatuur blyk dit dat die gemiddelde aantal woorde per minuut (wpm) wat verband hou met blindtik vir alledaagse rekenaargebruikers tussen 38 (1 900 aanslae) en 40 (2 000 aanslae) wissel (Ostrach 2012). ’n Individu wat die mik-en-tik-tegniek vir die invoer van data toepas, word as “funksioneel toetsbordvaardig” bestempel (Niles-Campbell, Tam e.a. 2008), aangesien die hy of sy nie aan al die kriteria voldoen wat noodsaaklik is om as bedrewe ten opsigte van toetsbordvaardigheid beskou te word nie.

Alhoewel die bemeestering van die blindtiktegniek, net soos die bemeestering van ander vaardighede, eksplisiete onderrig, oefening (Salisbury 2016; Marom en Weintraub 2015; Rieger 2007) en opleiding verg (Rieger 2004:555), maak mense ook van selfonderrig gebruik om hulleself hierdie vaardigheid te leer (Logan e.a. 2016:1; Salisbury 2016). Binne die Suid-Afrikaanse konteks kan ’n moontlike rede hiervoor wees dat die onderrig van hierdie vaardigheid nie deel vorm van die Suid-Afrikaanse skoolkurrikulum nie en dat rekenaargebruikers op verskillende stadiums van hulle lewens genoodsaak voel om die vaardigheid aan te leer ten einde data op ’n QWERTY-toetsbord te kan intik. Die gebruik van selfonderrig, ook bekend as outodidaktiekse onderrig (auto-didactic education/auto-didacticism) (Tamilarasan en Hema 2016; Peña-Lopez 2013), hou dus verband met selfgerigte leer (Tamilarasan en Hema 2016), waaroor hier onder meer gesê word. Toetsbordvaardigheid word as ’n komplekse, psigomotoriese vaardigheid beskou en alhoewel die bemeestering daarvan volgens die blindtiktegniek verkieslik deur middel van gestruktureerde onderrig aangeleer moet word (Gillmon 1991) en deur doelgerigte oefening ingeoefen moet word (Ericsson, Krampe en Tesch-Römer 1993:368) kan ’n rekenaargebruiker wat oor ’n bepaalde mate van selfgerigteleergereedheid beskik, die vaardigheid moontlik ook grootliks op eie houtjie suksesvol bemeester.

Selfonderrig is ’n manier van leer, en impliseer dat ’n individu sy/haar eie leer onafhanklik kognitief beplan, organiseer, rig, versterk en evalueer sonder die aanmoediging/ondersteuning van ’n onderwyser (Foreman en Turner 2000). Ten einde selfonderrig suksesvol te kan uitvoer is dit verder noodsaaklik dat die leerder moet weet hoe om besluite te neem oor alle aspekte van leer, insluitend die formulering van doelwitte, monitering van vordering, en die keuse en gebruik van tegnieke om te evalueer of leer plaasgevind het (Holec 1980). Wat betref selfonderrig wat verband hou met die aanleer van die blindtiktegniek, kan selfleerders onder andere kies om van spesifieke sagteware (Andruske 2000), byvoorbeeld Mavis Beacon (HMH Consumer Company 2011) of van kursusse soos die Massive Open Online Courses (MOOCs) gebruik te maak (Gutiérrez-Rojas e.a. 2014:43). Hierdie manier van leer vereis dat die leerder oor selfdissipline en refleksievermoë moet beskik (Tamilarasan en Hema 2016) en dit hou alles verband met die begrip selfgerigte leer (Tamilarasan en Hema 2016; Touati 2016; Ichimura 2015). Ander eienskappe van selfgerigte leerders is dat hulle eienaarskap kan neem vir eie leer, en eie leer self kan bestuur en monitor (Chee, Divaharan e.a. 2011). Uit die voorgaande kan die gevolgtrekking gemaak word dat nie enige leerder in staat sal wees om selfonderrig te gebruik om nuwe kennis of ’n vaardigheid te bemeester nie. Selfonderrig verg ’n bepaalde ingesteldheid en vermoëns van die leerder ten opsigte van leer, wat albei in verband gebring kan word met selfgerigte leer.

Selfgerigte leer verwys na ’n proses waartydens die leerder die inisiatief neem, met of sonder die hulp van iemand anders, om eie leerbehoeftes te identifiseer en leerdoelwitte te formuleer wat verband hou met voldoening aan die geïdentifiseerde leerbehoeftes. Leerders wat selfgerigte leer beoefen is in staat om hulpbronne (beide menslike en studiemateriaalverwante hulpbronne) te identifiseer om hulle tydens die leerproses te help. Verder kies en implementeer hulle self die gepaste leerstrategieë, en hulle evalueer ook self of hulle die gestelde leeruitkomste bereik het (Knowles 1975:18). Die mate waartoe ’n leerder beheer oor sy eie leer aanvaar, hang af van die leerder se houding, vermoë en persoonlike karaktereienskappe (Fisher, King en Tague 2001:516). Die gereedheid van ’n leerder om selfgerigtheid ten opsigte van leer toe te pas lê op ’n kontinuum, en is tot ’n mate in alle individue teenwoordig (Fisher e.a. 2001:517). In die literatuur word na hierdie gereedheid as selfgerigteleergereedheid verwys (Fisher e.a. 2001), en dit kan bepaal word deur onder andere van die Selfwaarderingskaal van Selfgerigte Leer (SRSSDL) gebruik te maak (Williamson 2007).

Ten einde toetsbordvaardigheid suksesvol volgens die blindtiktegniek te bemeester (ongeag of dit deur middel van direkte onderrig of indirekte onderrig gaan plaasvind) behoort die rekenaargebruiker hom/haar met ’n spesifieke doel in gedagte tot doelbewuste inoefening te verbind. Doelbewuste inoefening hou verband met die aspekte van die doelbewuste-inoefeningsteorie (deliberate practice theory) (Ericsson e.a. 1993:400). Sleutelaspekte van doelbewuste inoefening is, onder andere, gefokusde aandag op ’n spesifieke taak, herhaalde inoefening oor ’n lang tydperk, interpretasie van deurlopende terugvoer ten opsigte van vordering, formulering van spesifieke doelwitte wat verband hou met die vaardigheid wat geoefen en bemeester moet word, selfwaarneming en selfrefleksie oor prestasie en vordering, asook refleksie oor vordering nadat oefening plaasgevind het (Baron e.a. 2010:51–2). Die aspekte van die doelbewuste-inoefeningsteorie is van toepassing op die aanleer van ’n vaardigheid, en dit word deur my ondersteun ten opsigte van die bemeestering van die blindtiktegniek, aangesien suksesvolle bemeestering van hierdie tegniek vereis dat die korrekte postuur, ligging van die alfabetletters op die toetsbord, en aanslag van watter alfabetletters oor ’n tydperk aangeleer moet word, doelbewus en herhaaldelik ingeoefen moet word. Hierdie inoefening vereis tydige terugvoer. Die aktiwiteite/inoefening (herhaaldelike inoefening) vereis inspanning, en dit is dikwels nie aangename take nie (Gobet 2012).

Toetsbordvaardigheid word as ’n komplekse psigomotoriese vaardigheid beskou en indien ’n rekenaargebruiker die vaardigheid volgens die blindtiktegniek wil bemeester, moet hy/sy spesifieke doelwitte stel en gefokus (doelbewus) oefen. Die verband tussen toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek, doelbewuste inoefeningsteorie, selfgerigte leer en selfgerigteleergereedheidsvlak lê moontlik in die rekenaargebruiker se ingesteldheid en selfpersepsie ten opsigte van sy/haar vermoë om doelwitte te formuleer, om self hulpbronne te identifiseer ten einde die vaardigheid aan te leer, om gefokus te oefen, en om sy/haar vordering te monitor ten einde te verseker dat die gestelde doelwit bereik is.

Die volgende afdeling bevat ’n verslag oor ’n empiriese ondersoek wat gedoen is om in die lig van hierdie konseptueel-teoretiese raamwerk antwoorde op die gestelde navorsingsvrae te vind.

4. Empiriese ondersoek

4.1 Navorsingsdoelwit

Die doel van die navorsing was om die gestelde navorsingsvrae te beantwoord (vgl. die probleemstelling hier bo, punt 2).

4.2 Navorsingparadigma, navorsingsontwerp en metodologie

Die navorsing is vanuit ’n kwantitatiewe postpositivistiese benadering gedoen. ’n Kombinasie van eenvoudige korrelasie (Bartsch 2013:38) en die binnegroepdeelnemersontwerp (Bartsch 2013:42) is gevolg.

4.3 Studiepopulasie

Die aanvanklike studiepopulasie het bestaan uit 43 studente wat die CATE 121-module in die tweede semester van hulle eerste jaar geneem het. Hierdie module is ’n verpligte module vir studente wat RTT in die Verdere Onderwys- en Opleidingsfase wil onderrig. RTT-onderwysstudente wat om die een of ander rede nie die module in hulle eerste jaar geneem of geslaag het nie, kan ook hierdie module neem, ongeag of hulle tweede-, derde- of vierdejaarstudente is.

Die aanvanklike studiepopulasie-getal het deur die loop van die semester afgeneem weens amptelike opskorting van studie deur studente, gebrekkige klasbywoning en afwesigheid tydens kontaksessies wanneer spoedtoetse getik en opdragte wat deel van die navorsing uitgemaak het, ingelewer moes word. Hierdie toedrag van sake het ’n invloed gehad op die aantal studente wie se resultate deel uitgemaak het van die data wat vir die t–toetse gebruik is. Uit die totale populasie van 43 het 36 studente die SRSSDL-vraelys voltooi, 31 studente het die toetsbordvaardigheid-handleiding (TBV-H) ingelewer, 31 studente het die voortoets getik en 31 studente het die natoets getik. Van die totale populasie kon 31 studente se data gebruik word.

4.4 Meetinstrumente

4.4.1 Williamson (2007) se Self-rating scale of self-directed learning (SRSSDL)

Die vraelys is voorheen reeds in die Suid-Afrikaanse konteks getoets. Die Self-rating scale of self-directed learning (SRSSDL)-vraelys (Williamson 2007) is aan die begin van die semester ingevul om te bepaal wat die studente se selfgerigteleergereedheidsvlak in daardie stadium was.

Die vraelys bestaan uit 65 items en dek die volgende temas: (i) bewustheid, (ii) leerstrategieë, (iii) leeraktiwiteite, (iv) evaluering en (v) interpersoonlike vaardighede (Williamson 2007).

4.4.2 Toetsbordvaardigheidhandleiding (TBV-H)

CATE 121-studente moet verskeie opdragte tydens die semester uitvoer ten einde ’n deelnamepunt op te bou om eksamentoelating in die module te verwerf. Een van die geskeduleerde opdragte wat die CATE 121-studente moet uitvoer, is om ’n TBV-H saam te stel.

Die doel van die opdrag was drieledig van aard: (i) dit moes bydra tot die verbetering van aspirant-RTT-onderwysers se toetsbordvaardigheidsvlak; (ii) dit moes studente met kennis en vaardighede toerus sodat hulle in die toekoms toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek in ’n minimum tydperk aan RTT-leerders sou kon onderrig, en (iii) studente moes via die saamstel van die handleiding bewys kon lewer daarvan dat hulle die teoretiese inligting wat verband hou met die aanleer van toetsbordvaardigheid tydens die saamstel van die handleiding prakties sou kon toepas.

Ten einde aan die eise van doelwit (i) te voldoen moes die studente besluit van watter hulpbronne hulle gebruik gaan maak om hulle eie toetsbordvaardigheidsvlak te verbeter, spesifieke doelwitte vir hulleself stel, gefokus/doelgerig oefen en ook hulle vordering monitor om seker te maak dat hulle die gestelde doelwitte bereik. Vir voldoening aan doelwit (ii) moes hulle eers besin oor die teoretiese kennis wat hulle verwerf het in die leereenheid wat verband hou met die historiese ontwikkeling van die QWERTY-toetsbord. Dié kennis het die studente in staat gestel om te besluit watter sagtewareprogram/handboek/MOOC gepas is vir die aanleer van toetsbordvaardigheid. Indien hulle van direkte onderrig gebruik wou maak om die vaardigheid te bemeester, het die kennis hulle gehelp om te besluit in watter volgorde die alfabetletters (toetse) aangeleer moet word, hoeveel alfabetletters per sessie aangeleer moet word, en hoeveel sessies geskeduleer moet word vir die bemeestering en inoefening van die vaardigheid.

’n Raamwerk vir die struktuur van die handleiding is vooraf aan die studente verskaf, asook ’n rubriek waarvolgens die handleiding geassesseer sou word. Geen klastyd is vir die uitvoering van die opdrag gebruik nie.

4.4.3 Spoedtoetse

’n Spoedtoets hou verband met kopieertik en word afgeneem om te bepaal hoeveel aanslae in ’n gegewe tydperk gemaak word, en kan dus gebruik word om ’n rekenaargebruiker se toetsbordvaardigheidsvlak te bepaal. ’n Aanslag kan ’n alfabetletter/leesteken/syfer wees wat getik is of ’n spasiebalk wat gedruk word. ’n Formule word gebruik om die aanslae in woorde per minuut uit te druk. ’n Afrikaanse spoedtoets en Engelse spoedtoets is hiervoor as voortoetse en natoetse aangewend.

4.5 Data-insameling

Die SRSSDL-vraelys is tydens ’n geskeduleerde kontaksessie ingevul. Die vraelys was in Afrikaans en Engels beskikbaar en is aan die begin van die semester ingevul. Na aanleiding van die data wat uit die ingevulde vraelyste bekom is, is die studente se selfgerigteleergereedheidsvlak as laag, gemiddeld en hoog gekategoriseer.

Hierdie kategorisering is gebruik om te bepaal of daar ’n verskil voorgekom het tussen die aantal aanslae wat in die spoedtoetse deur studente behaal is wat met ’n lae, gemiddelde en hoë selfgerigteleergereedheidsvlak gekategoriseer is nadat hulle ’n TBV-H saamgestel het om self toetsbordvaardigheid aan te leer of hulle bestaande toetsbordvaardigheidsvlak te verbeter.

Die TBV-H wat die studente saamgestel het, is volgens ’n rubriek nagesien. Die handleiding het uit 165 punte getel en dit is tot ’n persentasie verwerk. Die volgende kriteria is tydens die nasien van die TBV-H gebruik: die seleksie van ’n gepaste onderrigbenadering en -metode vir die onderrig van die blindtiktegniek, strukturering van lesinhoud, volgorde van toets (alfabetletter) en die aantal toetse (alfabetletters) op die toetsbord wat per les onderrig word, en die koppeling van assosiasiestrekkings aan verskillende alfabetletters.

Studente se toetsbordvaardigheidsvlak is aan die begin van die semester (Voortoets: Spoedtoets 1 A Aug 2014) sowel as aan die einde van die semester (Natoets: Eks Spoedtoets) bepaal. Die duur van elke spoedsessie was 10 minute per spoedtoets en die aanslae is met behulp van een van Microsoft Word se woordverwerkingsfunksies (Word count) bepaal.

4.6 Dataverwerking

Die data wat uit die invul van die SRSSDL-vraelys bekom is, is benut om studente volgens hul selfgerigteleergereedheidsvlak te kategoriseer.

Respondente wat ’n punt van tussen 60 en 140 vir die vraelys verwerf het, is as studente met ’n lae selfgerigteleergereedheidsvlak beskou, terwyl respondente met ’n punt van tussen 141 en 220 as studente met ’n gemiddelde selfgerigteleergereedheidsvlak beskou is, en dié wat ’n punt van tussen 221 en 300 verwerf het, as studente met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak (Williamson 2007).

’n Rubriek met spesifieke kriteria is gebruik om RTT-studente se vermoëns te bepaal om ’n die TBV-H saam te stel wat gebruik kan word vir die onderrig van toetsbordvaardigheid. Van die kriteria wat in die rubriek voorgekom het, was onder andere die keuse van ’n gepaste onderrigbenadering en -metode vir die aanleer van die blindtiktegniek, strukturering van lesinhoud, volgorde waarin die toetse (alfabetletters) en die aantal toetse (alfabetletters) wat per les onderrig word, en die koppeling van assosiasiestrekkings aan verskillende alfabetletters.

Die aanslae van elke student se spoedtoets is op die toets aangedui. In die praktyk word daar van ’n gestandaardiseerde nasienskema gebruik gemaak waarvolgens spoedtoetse nagesien en ’n punt en endossement toegeken word. In hierdie navorsing is die spoedtoetse nie nagesien ten opsigte van foute nie, en ’n spoedendossement is ook nie op die spoedtoets aangedui nie. Die rede hiervoor is dat volgens die gestandaardiseerde nasienskema, punte en ’n spoedendossement vir ’n spoedtoets toegeken kan word slegs indien ’n volledige spoedvlak bereik is. Indien die spoedtoetse op hierdie manier nagesien sou word, sou geringe verbeteringe (byvoorbeeld 1–250 aanslae) nie gerapporteer kon word nie. Om van een spoedvlak na ’n volgende te verbeter vereis dat ’n student minstens 250 aanslae meer per spoedgrens moet tik.

Korrelasies is bepaal ten opsigte van die punt wat die studente vir die saamstel van die handleiding verwerf het en die aantal aanslae wat hulle in die spoedtoetse getik het.

Verskeie t-toetse met betrekking tot die beskikbare data is tydens hierdie navorsing afgeneem. Vir die interpretasie van effekgroottes (ook bekend as Cohen se d-waardes) is die volgende waardes gebruik: d = 0,2: klein effekgrootte, d = 0,5: medium-effekgrootte en d = 0,8: groot effekgrootte (Steyn 2007:20). Die doel van die verskillende t-toetse word afsonderlik saam met elke t-toets verduidelik.

Die data van die verskillende t-toetse is deur die statistiese konsultasiediens van die betrokke universiteit verwerk. Die SAS-pakket (SAS Institute Incorporated 1996) is daarvoor gebruik.

4.7 Etiese aspekte

Hierdie ondersoek is binne ’n geregistreerde navorsingsprojek uitgevoer. Aangesien die saamstel van die handleiding en die tik van spoedtoetse deel uitmaak van die assesseringplan van die kursus is die studente se instemming hiertoe nie gevra nie. Studente moes die handleiding saamstel ongeag of hulle ingestem het om aan die navorsing deel te neem of nie. Studente was onder geen verpligting om die SRSSDL-vraelys in te vul nie. Slegs studente wat die SRSSDL-vraelys voltooi het, die handleiding ingelewer het en die voortoets (Voortoets: Spoedtoets 1 A, Aug 2014) sowel as die natoets (Natoets: Eks Spoedtoets) getik het se data is in hierdie navorsingsprojek gebruik. Alle navorsingsresultate is as streng vertroulik hanteer.

4.8 Betroubaarheidsaspekte

Die Cronbach Alpha-koëffisiënte ten opsigte van die reeds genoemde verskillende temas in die vraelys, naamlik (i) bewustheid, (ii) leerstrategieë, (iii) leeraktiwiteite, (iv) evaluering en (v) interpersoonlike vaardighede het gewissel tussen 0,76 en 0,88 (Williamson 2007). Dit dui op ’n bevredigende mate van interne betroubaarheid van Meetinstrument 1.

4.9 Bevindings en bespreking

4.9.1 Selfgerigteleergereedheidsvlak

Na aanleiding van die punt wat elke student vir die invul van Williamson (2007) se SRSSDL-vraelys verwerf het, is ’n spesifieke prosedure gevolg om die respondente in die volgende drie kategorieë in te deel (tabel 1.1):

Tabel 1.1. Selfgerigteleergereedheidsvlak van eerstejaar-RTT-onderwysstudente wat CATE 121 as module neem

Geeneen van die studente is op grond van hul invul van die SRSSDL-vraelys as iemand met ’n lae selfgerigteleergereedheidsvlak gekategoriseer nie. Daar was 18 studente wat met ’n gemiddelde selfgerigteleergereedheidsvlak en 18 wat met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak gekategoriseer is.

4.9.2 Korrelasie tussen die punt vir die toetsbordvaardigheid-handleiding (TBV-H) en die Self-rating scale of self-directed learning-vraelys (SDL Aug)

Tabel 1.2. Korrelasie tussen die punt verwerf vir die TBV-H en die SDL Aug

Aangesien ’n korrelasie van 0,1 op ’n klein effek dui en dus nie as prakties betekenisvol beskou kan word nie, kan uit die data van die tabel afgelei word dat daar geen statisties of prakties betekenisvolle korrelasie tussen die selfgerigteleergereedheidsvlak van die studente en die punt wat hulle vir die TBV-handleiding verwerf het, voorgekom het nie.

’n Moontlike verklaring hiervoor kan wees dat ’n student die opdrag nougeset volgens die riglyne van die rubriek uitgevoer het, maar nie tydens die saamstel van die TBV-handleiding doelbewus op die bemeestering/verfyning van sy of haar eie vaardigheid gefokus het nie.

T-toets 1 is gedoen om te bepaal of daar ’n verskil was tussen die totale populasie se Voortoets: Spoedtoets 1 A, Aug 2014 en die Natoets: Eks Spoedtoets.

’n Onafhanklike t-toets is gebruik om te bepaal of die saamstel van die TBV-handleiding ’n invloed gehad het op die uitslae wat die studente in die natoets (Eks Spoedtoets) behaal het. Hierdie invloed is bepaal deur die voortoetsresultate (Spoedtoets 1 A, Aug 2014) te vergelyk met dié wat vir die natoets (Eks Spoedtoets) verwerf is. P-waardes is nie bereken nie, maar slegs effekgroottes (d-waardes), aangesien daar nie van ’n ewekansige steekproef gebruik gemaak is nie. Wat die interpretasie van d-waardes betref, dui ’n d-waarde van rondom 0,5 op ’n mediumverskil en ’n d-waarde van rondom 0,8 op ’n groot verskil.

Tabel 1.3. Vergelyking van die Voortoets (Spoedtoets A, Aug 2014) met die natoets (Eks Spoedtoets)

Uit die d-waardes in bostaande tabel kan afgelei word dat daar ’n prakties betekenisvolle verskil bestaan tussen die aantal aanslae in die voortoets en dié in die natoets. Studente het in die natoets aansienlik beter gevaar.

Alhoewel die gereelde gebruik van die toetsbord om ander opdragte te tik ook kon bygedra het tot die groot verskil tussen die aantal aanslae van die voortoets en dié van die natoets, word aangeneem dat die saamstel van die handleiding ten minste ook ’n faktor was wat aanleiding tot die toename gegee het.

T-toets 2 is gedoen om te bepaal of die aantal aanslae van die studente wat minder as 1 500 aanslae tydens die voortoets getik het se aantal aanslae in ’n groter mate toegeneem het in die natoets as dié van die studente wat meer as 1 500 aanslae getik het.

Tabel 1.4. Studente wat minder as 1 500 aanslae of meer as 1 500 aanslae getik het.

Uit die d-waardes soos in bostaande tabel aangedui, kan afgelei word dat daar ’n groot prakties betekenisvolle verskil voorkom tussen die voor- en natoets se spoedtoetsaanslae van die studente wat minder as 1 500 aanslae getik het en ’n medium tot groot prakties betekenisvolle verskil tussen die voor- en natoets se spoedtoetsaanslae van die studente wat meer as 1 500 aanslae getik het. Studente wat minder as 1 500 aanslae tydens die voortoets getik het se aantal aanslae het dus in ’n groter mate toegeneem as dié van studente wat meer as 1 500 aanslae tydens die voortoets getik het.

Die algehele toename in beide groepe se toetsbordvaardigheid kan daaraan toegeskryf word dat die studente aanvanklik van die mik-en-tik-tegniek gebruik gemaak het. Deur die toepassing van die kriteria vir die handleiding tydens die saamstel van die handleiding het hulle moontlik die blindtiktegniek bemeester of verfyn en dit het hulle moontlik daartoe in staat gestel om vinniger te tik. Die rede waarom die een groep se natoetsresultate in ’n groter mate toegeneem het, kan moontlik wees dat hulle besef het dat hulle baie oefening nodig het ten einde die tegniek te kan bemeester en daarom het hulle moontlik meer dikwels en meer gefokus geoefen vergeleke met die ander groep.

T-toets 3 is gedoen om te bepaal of dié met ’n hoë vlak van selfgerigteleergereedheid se aantal aanslae in die natoets in ’n groter mate toegeneem het as dié van studente wat met ’n gemiddelde selfgerigteleergereedheidsvlak gekategoriseer is.

Tabel 1.5. Studente met ’n gemiddelde en hoë selfgerigteleergereedheidsvlak

Uit die d-waardes in bostaande tabel kan afgelei word dat daar ’n medium prakties betekenisvolle verskil voorgekom het tussen die voor- en natoetstelling van die studente wat met ’n gemiddelde selfgerigteleergereedheidsvlak gekategoriseer is en dat daar ’n groot prakties betekenisvolle verskil was tussen die voor- en natoetstellings van die studente wat met ’n hoë vlak van selfgerigteleergereedheid gekategoriseer is.

’n Moontlike rede waarom beide groepe se aantal aanslae in die natoets verbeter het, is dat beide groepe oor ’n mate van selfgerigtheid ten opsigte van leer beskik.

T-toets 4a is gedoen om te bepaal of daar ’n verskil was in die natoetstellings van studente met ’n gemiddelde selfgerigteleergereedheidsvlak wat minder of meer as 1 500 aanslae getik het.

Tabel 1.6. Studente met ’n gemiddelde selfgerigteleergereedheidsvlak wat minder of meer as 1 500 aanslae getik het

Uit die d-waardes in bostaande tabel kan afgelei word dat daar ’n groot prakties betekenisvolle verskil voorgekom het met betrekking tot die natoetstelling van die studente wat minder as 1 500 aanslae getik het en dat daar ’n medium prakties betekenisvolle verskil was ten opsigte van die natoetstellings van die studente wat meer as 1 500 aanslae getik het. Beide groepe se aantal aanslae het egter in die natoets verbeter. Die verbetering in die aantal aanslae in die natoetse kan moontlik toegeskryf word aan die feit dat hulle oor ’n mate van selfgerigtheid ten opsigte van leer beskik, en dat hulle hul vordering ten opsigte van die bemeestering van die vaardigheid voortdurend monitor en verfyn terwyl hulle data via die QWERTY-toetsbord intik tydens die uitvoering van opdragte wat in getikte formaat ingehandig moet word.

T-toets 4b is gedoen om te bepaal of daar ’n verskil was in die natoetstellings van studente met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak wat minder of meer as 1 500 aanslae getik het.

Tabel 1.7. Studente met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak wat minder en meer as 1 500 aanslae getik het

Uit die d-waardes in bostaande tabel kan afgelei word dat daar ’n groot prakties betekenisvolle verskil voorgekom het in die natoetstelling van die studente wat minder as 1 500 aanslae getik het en dat daar ’n medium prakties betekenisvolle verskil voorgekom het ten opsigte van die natoetstellings van die studente wat meer as 1 500 aanslae getik het.

Beide groepe se aantal aanslae het egter in die natoets verbeter. Die verbetering in die aantal aanslae in die natoetse kan moontlik toegeskryf word aan die feit dat hulle oor ’n hoë mate van selfgerigtheid ten opsigte van leer beskik, en dat hulle hul vordering ten opsigte van die bemeestering van die vaardigheid voortdurend gemonitor en verfyn het terwyl hulle data via die QWERTY-toetsbord intik tydens die uitvoering van opdragte wat in getikte formaat ingelewer moet word. Die rede waarom die studente wat met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak en minder as 1 500 aanslae in die voortoets se aantal aanslae soveel groter in die natoets was, kan moontlik in verband gebring word met ’n intrinsieke gemotiveerdheid. Hierdie eienskap is eie aan selfgerigte leerders en hou verband met die formulering van doelwitte ten einde te kan leer (Knowles 1975:18).

4.10 Bespreking van die resultate

In die navorsing is die volgende bevindings gemaak:

• Daar bestaan nie ’n korrelasie tussen die selfgerigteleergereedheidsvlak van studente en die samestelling van ’n TBV-H nie. Die rede hiervoor kan moontlik wees dat die studente die opdrag streng volgens die kriteria van die rubriek wat beskikbaar was, uitgevoer het en daarom goeie punte vir die opdrag gekry het ongeag hulle selfgerigteleergereedheidsvlak.
• Die totale populasie se aantal tikaanslae het vanaf die voortoets na die natoets verbeter, ongeag die resultate van die SRSSDL-vraelys. Die rede hiervoor kan moontlik wees dat die studente se tikspoed toegeneem het omdat hulle baie opdragte in getikte formaat moes inlewer, maar dit kan ook wees omdat daar studente was wat gefokus/doelgerig geoefen het ten einde hulle tikspoed te verbeter.
• Studente met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak en wat minder as 1 500 aanslae in die Voortoets: Spoedtoets A, Aug 2014 getik het se aanslae het in die natoets Eks Spoedtoets in ’n groter mate toegeneem as dié van die studente wat ook as studente met ’n hoe selfgerigteleergereedheidsvlak geklassifiseer is, maar wat meer as 1 500 aanslae in die voortoets getik het. Die rede hiervoor kan moontlik wees dat hulle selfgerigte leerders is wat oor die vermoë beskik om vir hulleself spesifieke doelwitte te stel, gepaste hulpbronne te identifiseer, en hulle eie vordering te monitor. Aangesien hulle moontlik hulle vordering ten opsigte van die bereiking van hulle gestelde doelwitte gemonitor het, het hulle seker gemaak dat hulle gefokus/doelgerig geoefen het ten einde die toetsbordvaardigheid te bemeester volgens die blindtiktegniek, en sodoende hulle tikspoed te verbeter.
• Die navorsingsresultate bevestig dus die moontlike verband wat daar bestaan tussen die blindtiktegniek, selfgerigte leer, selfgerigteleergereedheidsvlak en aspekte van die doelbewuste-inoefeningsteorie wat in die konseptuele-teoretiese-raamwerk geskets is. Die bevestiging is moontlik omdat daar uit die resultate afgelei kon word dat alhoewel die bemeestering van toetsbordvaardigheid ’n komplekse vaardigheid is wat verkieslik deur direkte onderrig aangeleer moet word, dit tog suksesvol deur selfonderrig bemeester kan word, mits die individu ’n selfgerigte leerder met ’n hoë selfgerigteleergereedheidsvlak is, spesifieke doelwitte stel wat verband hou met die bemeestering van die vaardigheid, en doelgerig die vaardigheid inoefen.

4.11 Gevolgtrekkings en aanbevelings

Uit die data wat uit die invul van die SRSSDL-vraelys bekom is, blyk dit dat al die studente in ’n mate as selfgerigteleerstudente beskou kan word, aangesien nie een van hulle met ’n lae selfgerigteleergereedheidsvlak gekategoriseer is nie.

Alhoewel daar geen korrelasie was tussen die punt wat die studente vir die saamstel van die TBV-handleiding verwerf het en die aantal aanslae wat hulle in die natoets getik het nie, het studente tog in die algemeen beter in die natoets gevaar as in die voortoets. Dit impliseer dat die saamstel van ’n TBV-H wat aan bepaalde kriteria moes beantwoord, tog tot die aanleer en verfyning van studente se toetsbordvaardigheid kon bygedra het.

Uit die navorsingsresultate is afgelei dat ’n student se selfgerigteleergereedheidsvlak ’n invloed het op die verhoging van sy of haar aantal aanslae (tikspoed).

Alhoewel dit uit die navorsingsresultate geblyk het dat die selfgerigteleergereedheidsvlak verband hou met die mate waarin die aanslae in die voortoets ná die natoets verbeter het, kan die moontlike effek van gefokusde inoefening van die vaardigheid (wat gekoppel word aan die doelbewuste-inoefeningsteorie) deur die studente nie geïgnoreer word nie.

Watter een van hierdie veranderlikes die grootste invloed gehad het, is debatteerbaar en skep die ruimte vir toekomstige navorsing ten opsigte van die aanleer van toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek op ’n QWERTY-toetsbord.

Voortspruitend uit die navorsingsbevindinge kan dit gestel word dat indien die selfgerigteleergereedheidsvlak van RTT-leerders op skool verbeter word, hulle moontlik daartoe in staat sal wees om toetsbordvaardigheid volgens die blindtikmetode te bemeester en verder te verfyn ten einde hulle produktiwiteit rakende die gebruik van die rekenaartoetsbord te verhoog.

4.12 Samevatting

Hierdie studie het die invloed van die saamstel van ’n toetsbordvaardigheid-handleiding om toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek te bemeester of te verfyn ondersoek, asook die invloed van ’n persoon se selfgerigteleergereedheidsvlak op die bemeestering of verfyning van toetsbordvaardigheid. Die bevindinge was dat die saamstel van ’n TBV-H moontlik kan bydra tot die verbetering en verfyning van voornemende RTT-onderwysers se toetsbordvaardigheid. Verder is ook bevind dat die invloed van doelgerigte inoefening nie buite rekening gelaat kan word wanneer ’n vaardigheid aangeleer word nie en dat selfgerigteleergereedheid eweneens ook ’n invloed op die aanleer of verfyning van toetsbordvaardigheid het. Die sleutelbydrae van hierdie studie lê in die skakel tussen die aanleer van toetsbordvaardigheid volgens die blindtiktegniek, toepassing van aspekte van die doelbewuste inoefeningsteorie, selfgerigte leer en individue se selfgerigteleergereedheidsvlak.

Bibliografie

AMC – The School of Business. 2012. Typing skill: Keyboarding. Advanced microsystems. https://books.google.co.za/books?id=OtEpCQAAQBAJ&lpg=PA2&dq=touch%20typing%20vs%20hunt%20and%20peck%20keyboards&pg=PA2#v=onepage&q=touch%20typing%20vs%20hunt%20and%20peck%20keyboards&f=false (29 November 2016 geraadpleeg).

Anderson, P.P. 2014. Today's computer times. Touch typing: The home row. http://www.breitlinks.com/qwertykids/pdffiles/homeRow.pdf (21 November 2016 geraadpleeg).

Andruske C.L. 2000. Self-directed learning as a political act: Learning projects of women on welfare. Adult Education Research Conference. http://newprairiepress.org/cgi/viewcontent.cgi?article=2142&context=aerc (10 Mei 2017 geraadpleeg).

Bahari, S.M., M. Shojaei en P. Mokhtari. 2012. The effect of overt and covert self-talk on the performance of force production task. European Journal of Experimental Biology, 2(4):1200–3.

Baker, N.A. en J.C. Rogers. 2010. Association between computer use speed and age, impairments in function, and touch-typing training in people with rheumatoid arthritis. Arthritis Care and Research, 62(2):242–50.

Baron, R.A. en R.A. Henry. 2010. How entrepreneurs acquire the capacity to excel: Insights from research on expert performance. Strategic Entrepreneurship Journal, 4:49–65.

Bartsch, R.A. 2013. Designing SoTL studies – Part II: Practicality. New directions for teaching and learning, 136:35–48.

Blair, D. 2015. Finland to teach typing rather than handwriting in schools. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/finland/11391999/Finland-to-teach-typing-rather-than-handwriting-in-schools.html (4 Junie 2015 geraadpleeg).

Chee, T.S., S. Divaharan, L. Tan en C.H. Mun. 2011. Self-directed learning with ICT: Theory, practice and assessment. http://ictconnection.moe.edu.sg/ictconnection/slot/u200/mp3/monographs/self-directed%20learning%20with%20ict.pdf (29 November 2016 geraadpleeg).

Departement van Onderwys. Sien Suid-Afrika.

Ericsonn, K.A., R.Th. Krampe en C. Tesch-Romer. 1993. The role of deliberate practice in the acquisition of expert performance. Psychological Review, 100(3):363–406.

Fisher, M., J. King, en G. Taue. 2011. Development of a self-directed learning readiness scale for nursing education. Nurse education today, 21:516–25.

Foreman, K. en S. Turner. 2000. Self-instruction. San Francisco State University. http://classroomteacher.com/800final (13 Julie 2016 geraadpleeg).

Gillespie, G.L. en L. Leader. 2005. We can ... can they? Touch typing for first graders. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.548.5509&rep=rep1&type=pdf (20 Julie 2015 geraadpleeg).

Gillmon, E. 1991. Keyboarding proficiency: An essential skill in a technological age. http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED348557.pdf (26 Junie 2015 geraadpleeg).

Gkoumas, A., A. Komninos en J. Garofalakis. 2016. Usability of visibly adaptive smartphone keyboard layouts http://www.komninos.info/sites/default/files/paper10.pdf (25 November 2016 geraadpleeg).

Gobet, F. 2012. The deliberate practice and its role in expertise development. http://www.chrest.info/fg/chapters/Deliberate%20practice3.pdf (26 Julie 2016 geraadpleeg).

Gutiérrez-Rojas, I., C. Alario-Hoyos, M. Pérez-Sanagustín, D. Leony en C. Delgado-Kloos. 2014. Scaffolding self-learning in MOOCs. European MOOCs stakeholders summit. http://educate.gast.it.uc3m.es/wp-content/uploads/2014/02/Scaffolding_self-learning_in_MOOCs.pdf (24 November 2016 geraadpleeg).

Hempstalk, K. 2006. The great keyboard debate: QWERTY versus Dvorak. Proceedings of NZCSRC’07, Fifth New Zealand Computer Science Research Student Conference.

HMH Consumer Company. 2011. Mavis Beacon teaches typing. http://www.homeschoolsupercenter.com/mavis-pdfs/administratorguide.pdf
(24 November 2016 geraadpleeg).

Holec, H. 1981. Autonomy and foreign language learning. Oxford: Pergamon.

Ichimura, Y. 2015. Self-directed learning as a design construct for MOOCs: A phenomenological perspective. In Proceedings of E-Learn: World Conference on E-Learning in Corporate, Government, Healthcare, and Higher Education 2015 (ble. 793–8). Chesapeake, VA: Association for the Advancement of Computing in Education (AACE). https://www.learntechlib.org/p/152095 (29 November 2016 geraadpleeg).

Kay, N.M. 2013. The QWERTY problem. http://druid8.sit.aau.dk/acc_papers/rluar3kk4i5t4gelr7j36gx9hma5.pdf (24 November geraadpleeg).

Keynomics. 2014. Case study of the effects of the Keynomics Performance System. http://www.keynomics.com/whitepapers/CS_CC_CallCenter.pdf (November 2016 geraadpleeg).

Knowles, M. 1975. Self-directed learning: A guide for learners and teachers. New York, NY: Association Press.

Kolovelonis, A. en M. Goudas. 2013. The development of self-regulated learning of motor and sport skills in physical education: A review. Hellenic Journal of Psychology, 10:193–210.

Logan, G.D., J.E. Ulrich, en D.R.B. Lindsey. 2016. Different (key)strokes for different folks: How standard and nonstandard typists balance Fitts' law and Hick's law. http://psycnet.apa.org/index.cfm?fa=buy.optionToBuy&id=2016-49569-001 (29 November 2016 geraadpleeg).

Marom, H.W. en N. Weintraub. 2015. The effect of a touch-typing program on keyboarding skills of higher education students with and without learning disabilities. http://ac.els-cdn.com/S0891422215001511/1-s2.0-S0891422215001511-main.pdf?_tid=3be5a26c-b2e4-11e6-98d8-00000aacb35d&acdnat=1480060580_c0773a2dd55f114dee1eefdf9596a466 (25 November 2016 geraadpleeg).

Microsoft Corporation. 2014. New research reveals why typing really does matter. http://blogs.msdn.com/b/ukschools/archive/2014/09/02/new-research-reveals-why-typing-really-does-matter.aspx (13 Januarie 2015 geraadpleeg).

Niles-Campbell, N., C. Tam, J. Mays en G. Skidmore. 2008. Understanding the development of keyboarding skills in children with fine motor difficulties. http://www.caot.ca/otnow/july08/keyboarding.pdf (4 Augustus 2015 geraadpleeg).

Ober, S. 2011. Typing speed requirements for administrative positions. http://www.gdpkeyboarding.com/Word_Files/Required_Typing_Speeds.pdf (4 Aug 2015 geraadpleeg).

Olsen, J.Z., OTR en E.F. Knapton. 2015. Keyboarding without tears. 2nd Grade Keyboarding Teacher’s Guide. https://content.plusliveinsights.com/docs/2nd_Grade_KB_Teaching_Guidelines.pdf (25 November 2016 geraadpleeg).

Ostrach, R.T. 2012. How fast is average: 4 000 typing scores statistically analyzed and interpreted. http://orbitouch.com/wp-content/uploads/2012/03/Average-OrbiTouch-Typing-Speed.pdf (4 Junie 2015 geraadpleeg).

Peña-Lopez, I. 2013. Heavy switchers in translearning: From formal teaching to ubiquitous learning. http://ictlogy.net/bibliography/uploads/Pe%C3%B1a-L%C3%B3pez%20(2013).%20Heavy%20switchers%20in%20translearning.%20From%20formal%20teaching%20to%20ubiquitous%20learning.pdf (25 November 2016 geraadpleeg).

Piepgrass, D. 2006. Why QWERTY, and what’s better. http://millikeys.sourceforge.net/asset/why-qwerty.pdf (21 November 2016 geraadpleeg).

Pool, D.M. en M.K. Preciado. 2016. Touch typing instruction: Elementary teachers' beliefs and practices. http://iranarze.ir/wp-content/uploads/2016/12/E3131.pdf (26 Mei 2017 geraadpleeg).

Renaissance Learning. 2007. Keyboarding: An essential skill for the 21st century. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download;jsessionid=A2E3DE87415211E965F36975753BC4E9?doi=10.1.1.121.7219&rep=rep1&type=pdf (25 November 2016 geraadpleeg).

Rieger, M. 2004. Automatic keypress activation in skilled typing. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15161386 (25 November 2016 geraadpleeg).

Rogers, H.D. 1997. A longitudinal study of elementary keyboarding computer skills. http://www.ibrarian.net/navon/paper/A_LONGITUDINAL_STUDY_OF_ELEMENTARY_KEYBOARDING_CO.pdf?paperid=166534 (11 Augustus 2016 geraadpleeg).

Russell. 1999. Testing on computers. http://dx.doi.org/10.14507/epaa.v7n20.1999 (23 November 2016 geraadpleeg).

Russon, A.R. en S.J. Wanous. 1973. Philosophy and psychology of teaching typewriting. Cincinnati, Ohio: Southern-Western.

Salisbury, D. 2016. Today's self-taught typists almost as fast as touch typists – as long as they can see the keyboard. https://news.vanderbilt.edu/2016/10/18/todays-self-taught-typists-almost-as-fast-as-touch-typistsas-long-as-they-can-see-the-keyboard (29 November 2016 geraadpleeg).

Saperstein Associates. 2012. Handwriting in the 21st century? Research shows why handwriting belongs in today’s classroom: A summary of research presented at Handwriting in the 21st century? An educational summit. https://www.hw21summit.com/media/zb/hw21/files/H2948_HW_Summit_White_Paper_eVersion.pdf (18 Julie 2016 geraadpleeg).

Scott, I., L.S. Rezai, D. Ruszkowski, X. Bi en R. Balakrishnan. 2010. Reartype: Text entry using keys on the back of a device. https://www.dgp.toronto.edu/~ravin/papers/mobilehci2010_reartype.pdf (25 November 2016 geraadpleeg).

Seidler, R.D., J. Bo en A.A. Joaquin. 2012. Neurocognitive contributions to motor skill learning: The role of the working memory. Journal of Motor Behavior, 44(6):445–53.

Sork T. J., V. Chapman en R. St. Clair. (reds.). 2000. Proceedings of the 41st Annual Adult Education Research Conference (ble. 11–5). University of British Columbia: Vancouver, BC. http://newprairiepress.org/cgi/viewcontent.cgi?article=2142&context=aerc (24 November 2016 geraadpleeg).

Suid-Afrika. Departement van Onderwys. 2011a. Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die nasionale kurrikulumverklaing Graad R–12. http://www.thutong.doe.gov.za/ResourceDownload.aspx?id=45676 (11 November 2016 geraadpleeg).

–. 2011b. Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring vir Rekenaartoepassingstegnologie. Verdere Onderwys- en Opleidingsfase Grade 10–12. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=sGtqTXuBlvU%3d&tabid=570&mid=1559 (4 Augustus 2015 geraadpleeg).

Tamilarason, K.K. en N. Hema. 2016. Auto-didactic learning framework based content development for learning English effectively in engineering classrooms. http://www.thegaes.org/files/documents/Kongu-45-Tamilarasan-K-K-and-Hema-N.pdf (29 November geraadpleeg).

Terry, A. en T. Atwell. 2009. Handwriting versus keyboarding. https://www.asdk12.org/media/anchorage/globalmedia/documents/specialed/newsletters/otsavvy/2009_01.pdf (13 Julie 2016 geraadpleeg).

Touati, A. 2016. Self-directed learning in MOOCs: A disconnect between theory and practice. http://www.achraftouati.us/uploads/2/6/0/7/26070590/sdl_in_mooc.pdf (24 November 2016 geraadpleeg).

Trubek, A. 2011. Out of touch with typing. http://www.technologyreview.com/view/425018/out-of-touch-with-typing (4 Junie 2015 geraadpleeg).

TypingMaster, Inc. 2014a. Does typing technique really matter? http://www.typingtest.com/blog/does-typing-technique-really-matter (2 Januarie 2015 geraadpleeg).

—. 2014b. Ergonomics and the dark side of touch typing. https://typingblog.com/2013/01/27/ergonomics-and-the-dark-side-of-touch-typing/ (4 Augustus 2015 geraadpleeg).

Weintraub, N., N. Gilmour-Grill en P.L. Weis. 2010. Relationship between handwriting and keyboarding performance among fast and slow adult keyboarders. http://ajot.aota.org/article.aspx?articleid=1862643 (18 Julie 2016 geraadpleeg).

Williamson, S.N. 2007. Development of a self-rating scale of self-directed learning. Nurse Researcher, 14(2):67–83.

Wulf, G. 2003. Learning process when acquiring motor skills similar for all individuals. http://www.humankinetics.com/excerpts/excerpts/learning-process-when-acquiring-motor-skills-similar-for-all-individuals (21 Januarie 2015 geraadpleeg).

Yamaguchi, M. en G.D. Logan. 2013. Pushing typists back on the learning curve: Revealing chunking in skilled typewriting. http://www.psy.vanderbilt.edu/faculty/logan/YamaguchiLogan2014.pdf (29 November 2016 geraadpleeg).

Yechiam, E., I. Erev, V. Yehene en D. Gopher. 2003. Melioration and the transition from touch-typing to everyday use. http://hfs.sagepub.com/content/45/4/671.full.pdf (11 Augustus 2016 geraadpleeg).

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post Die invloed van selfgerigteleergereedheid op die aanleer van die blindtiktegniek appeared first on LitNet.