Opsomming

In ondersoeke na taalvariasie in Afrikaans is daar nog weinig aandag gegee aan die skriftelike voorstelling van die vernakulêr in die gedrukte media, dit wil sê hoe die vernakulêr in die gedrukte media "opgevoer" word vir die teikengehoor (vgl. Blignaut en Lesch 2014). In hierdie studie is ’n vergelykende ondersoek onderneem na die omgangsvorme wat voorkom in die Afrikaanse poniekoerante Son en Sondag, wat onderskeidelik gerig is op ’n oorwegend bruin en wit werkersklasspreker van Afrikaans. Poniekoeranttaal kan gesien word as ’n tipiese voorbeeld van, wat Bell (2010:32–58) noem, gehoorontwerp ("audience design"), dit wil sê die vernakulêre style in poniekoerante is primêr geskep in reaksie op én vir die teikengehoor. Die twee koerante maak daarop aanspraak dat hulle oorwegend verskillende teikenlesers bedien, en juis daarom het hierdie studie as eerste doelwit om te bepaal of daar beduidende verskille waargeneem kan word in die vernakulêre style van Son en Sondag. Hiervoor is ’n stilistiese ontleding van geselekteerde nuusberigte in Son en Sondag onderneem. In die tweede plek het die studie ook ten doel om, na aanleiding van Labov (1970:21) se beskouing van stylvariasie in terme van die aandag wat die spreker aan sy of haar taalgebruik in verskillende gebruikskontekste gee, te bepaal watter invloed die nuusonderwerp op stylvariasie het. Wat die eerste doelwit betref, het die studie bevind dat daar min te kies is tussen die vernakulêre style soos aangewend in Son en Sondag, juis vanweë die beperkte voorkoms van groepspesifieke merkers. Die vernakulêre style in die twee koerante kan beskryf word as ’n wydverbreide vernakulêre Afrikaans. Wat die tweede doelwit betref, is bevind dat stylvariasie selde die gevolg is van die aard van die nuusonderwerp, maar eerder beïnvloed word deur wie die berig skryf.

Trefwoorde: formeel; gehoorontwerp ("audience design"); informeel; Kaapse Vernakulêre Afrikaans; kodewisseling; poniekoerante; register; Son; Sondag; sosiale dialekte; spreektaal; styl; vernakulêre style

Abstract

Exploring language variation in the Afrikaans tabloids Son and Sondag

This article examines the vernacular styles used in the Afrikaans tabloids Son and Sondag. Studies focusing on language variation in Afrikaans have not paid much attention to the written representation of the vernacular in the print media (cf. Blignaut and Lesch 2014:20). Furthermore, no comparative corpus linguistic study has been conducted to investigate the colloquial forms employed in these two tabloids, which, according to the editors, are modelled on the vernaculars of the coloured and white working-class speaker of Afrikaans respectively. The colloquial language employed in Son is claimed to be based on Cape Vernacular Afrikaans.

This article has a two-fold purpose. The first is to determine which colloquial features could be identified in the selected news reports of the two tabloids, as well as the occurrence frequency of these features in an attempt to determine whether group-specific markers could be identified for the coloured and white working-class speaker of Afrikaans. The second purpose is to determine whether the nature of the news theme has any influence on the use of the vernacular style.

Central to this study is the concept of style. Style is viewed here as a multidimensional construct. Firstly, the vernacular styles employed in the tabloids could be viewed what "Bell has called […] an exercise in audience design" (Conboy 2006:14). According to Bell’s (2010:32–58) audience-design framework, speakers design their style primarily for and in response to the target audience. As such, style can be regarded as audience accommodation. Writers of tabloids do not attempt to integrate all the features of the relevant social dialect of the target reader, but in their stylisation focus on those distinctive features that the reader could easily recognise and identify with. The vernacular styles in tabloids could thus be seen as performed styles (cf. Coupland 2007:146). These performed informal vernacular styles in the tabloids are modelled on the vernacular of the lower socio-economic classes, which implies that certain linguistic variables could function as markers for both style and social class. This notion of style as audience design provides the necessary framework for the analysis of the stylised vernaculars in the two tabloids. Secondly, it is not only the audience that could influence the choice of a suitable style, but also the degree of formality. Labov (1970:19–22) viewed style variation in terms of attention paid to speech: the more formal the situation, the more attention is paid to speech. The degree of formality could be influenced by, among others, the nature of the topic. This means that news topics that are viewed as formal in nature will tend to employ the standard register more frequently.

The stylistic analysis conducted here focused only on one text type, namely news reports. The news reports that appeared in the Sondag issues from 28 July 2013 to 25 August 2013 and the Tuesday issues of Son from 4 November 2014 to 2 December 2014 were selected for analysis. Two analyses were conducted: firstly, the linguistic features of the stylised vernacular are determined, and secondly, the influence of the news theme on style shifting is examined.

The colloquial features adopted in the news registers of Son and Sondag are limited to lexical variation and include the following:

(i) Code-switching to English, which includes single-word switches (e.g. "Die cops is gebel"), multiple word switches ("trailer trash sexy looks") and morphologically embedded switches (e.g. "lugdiens-site", "gehijack", "gerape"). Single-word switches are by far the most frequently used in both tabloids. It was evident that the switches typically displayed the tabloid agenda: The switches in Sondag (e.g. "show", "fans", "band", "fake boobs") highlight the lifestyle of the Afrikaans celebrities and prominent persons, while in Son the focus on crime in the news stories is accentuated (e.g. "bail", "gangsters", "rapist"). Code-switching to English is portrayed in the news reports as a typical feature of the speech of both the coloured and white working-class speaker. Individual switches in Son occur twice as frequently as in Sondag, but when compared with everyday vernacular Afrikaans the switches in both tabloids still reflect a very low frequency. This under-representation of code-switched items in both tabloids could be seen as an intentional effort on the part of the writer not to alienate the target reader with a high density of code-switching which may be perceived by the reader as patronising, artificial or excessive (cf. Giles and Smith 1979:54). Code-switching is used in both tabloids selectively to create the perception that the tabloid is speaking the language of the reader.

(ii) Direct (literal) translations from English, which include Afrikaansified English words (e.g. "antie", "paartie", "tjommie", "pel"), existing Afrikaans lexemes with English meanings (e.g. "opgebreek" meaning "to break up a relationship") and grammatical interference (e.g. "Meeste van die dames …" (x Die meeste)). Sondag uses twice as many direct translations from English compared with Son. There is a greater tendency in Sondag to present English lexemes in an Afrikaans guise, which could be seen as an effective strategy by the writers of Sondag to make the English conceptual world their own (cf. Ponelis 1998:40).

(iii) Colloquial expressions, which include direct borrowing from English (e.g. "forbidden fruit"), hybrid expressions (e.g. "hy bat vir die ander span"), directly translated expressions from English (e.g. "leerling het brood in die oond") , "own" colloquial Afrikaans expressions (e.g. "sterk gevriet getrek") and variations on existing Standard Afrikaans expressions (e.g. "nog pienk agter die ore"). Colloquial expressions are used more frequently in Sondag than in Son, and provide a colourful and vivid presentation of the news story. The frequent occurrence of "own" colloquial expressions in both tabloids, amidst the dominance of English, signals the vitality of colloquial Afrikaans.

(iv) Clippings (e.g. "porn", "doom") and (v) taboo words (e.g. "gatgabba", "moerse"), which occur more frequently in Sondag than in Son.

(vi) Nicknames (e.g. "Steve Losgulp Hofmeyr") and (vii) interjections ("watwou!"), which occur only in Sondag.

(viii) Afrikaans-specific colloquial items, which include commonly used colloquial items which are widely diffused in the Afrikaans speech community (e.g. "tjoekie", "hol", "daai", "jol") and less commonly used colloquial items which are limited to certain social groups or regions (e.g. "stukkie", "mang", "jongens"). Sondag uses twice as many commonly used colloquial items and also reflects a greater lexical variety compared with Son. For the less commonly used colloquial items there is, surprisingly, not much difference in terms of frequency between Son and Sondag. A limited number of distinctive group-specific markers were identified in Son (e.g. "mang", "tikkop", "gevriet getrek", "sy kop haak uit", "five bob").

The stylistic analysis revealed that there is not much difference between the two stylised vernaculars employed in Son and Sondag. The variation in the two tabloids is by far lexical variation, with very limited grammatical variation. The similarity between the vernacular styles in Son and Sondag (which, as mentioned, are said to be targeting different working-class speakers of Afrikaans) could be the result of an under-representation in Son of the typical lexical and grammatical features that characterise Cape Vernacular Afrikaans. The vernacular style adopted in the news register of Son, which the editorial staff claims to be based on Cape Vernacular Afrikaans, does not include any of the grammatical features that are viewed typical of Cape Vernacular Afrikaans, e.g. vowel raising (e.g. in "wietie"), affrication (e.g. in "djy"), post-vocalic r-deletion (e.g. in "wee"), and the redundant use of the adjectival degree morpheme -er (e.g. in "bietere"). The lexical variation in Son also does not sufficiently reflect the rich source of dialectal items and expressions that are characteristic of Cape Vernacular Afrikaans. This seemingly intentional undershoot of the typical dialectal features of Cape Vernacular Afrikaans in Son results in the vernacular styles adopted in Son and Sondag displaying more similar colloquial features. The difference between the vernacular styles is reflected in the frequency rate of the vernacular forms: Sondag uses nearly twice as many vernacular forms (with the exception of code-switched items) as Son. It was evident from the stylistic analysis that Sondag displays a greater variation of colloquial forms than Son in their news reports, while Son focuses in their stylisation mostly on code-switching to English and Afrikaans-specific colloquial items. The vernacular styles performed in Son and Sondag could be described as a widespread colloquial Afrikaans with limited group-specific markers.

In the second analysis the influence of the news theme on style-shifting was examined by way of comparing the following two groups of news reports with each other: news reports with a frequency of less than one colloquial form per 100 words and news reports with a frequency of more than one colloquial form per 100 words. The first group of news reports is regarded as reflecting a more standard register, while the second group is viewed as displaying a more vernacular style. The study found that the news theme seldom influenced style variation. The use of a formal standard register seemed to depend on who the writer of the news report was rather than the nature of the news theme.

A considerable number of the target readers of Son and Sondag viewed the stylised vernaculars favourably, which underscores the value of adopting spoken varieties of Afrikaans as written codes for certain genres. The written representation of spoken varieties could enhance the legitimacy of these varieties in more formal domains. Further comparative studies into the vernacular styles adopted by the different registers in the tabloids could provide valuable insights into how spoken varieties of Afrikaans are stylised in various written domains.

Keywords: audience design; Cape Vernacular Afrikaans; code-switching; formal; informal; register; social dialects; Son; Sondag; spoken varieties; style; tabloids; vernacular styles

1. Inleiding

Die Afrikaanse medialandskap in Suid-Afrika het in 2003 onherroeplik verander met die verskyning van die Kaapse Son as die eerste weeklikse poniekoerant in Afrikaans. Dié koerant, wat later herdoop is tot Son, word sedert 2005 as ’n dagblad uitgegee in die Wes-, Oos- en Noord-Kaap. Son word gekenmerk deur ’n sensasionele berigstyl en ’n tipe Omgangsafrikaans (oftewel vernakulêre Afrikaans) wat, volgens die redaksie van Son, gebaseer is op Kaapse Vernakulêre Afrikaans (vgl. Botha 2009:33; Van der Rheede 2012:117–20). Volgens die eerste redakteur van Son, Ingo Capraro, is die taalgebruik in Son "Kaapse Afrikaans soos ons mense hom praat" (Capraro 2005:1). Meer onlangs het Eldridge Jason dit onomwonde gestel tydens ’n Johan Combrink-lesing dat "Son niks anders (is) as ’n weerspieëling van die kleurvolle manier van hoe Afrikaans in veral ons bruin gemeenskappe gepraat word nie" (Jason 2015). Son is hoofsaaklik gerig op die bruin gemeenskappe in die Wes-, Oos- en Noord-Kaap, en spesifiek die laer- en middelinkomstegroep (LSM 3–7)¹ (vgl. Blignaut 2014:7). Die koerant het ongekende sukses behaal in die Wes-Kaap, en het reeds drie jaar ná sy bestaan die sirkulasiesyfers van sy susterkoerant in die Kaap, Die Burger, verbygesteek (Smith, Fourie en Froneman 2012:226). Dit is juis hierdie suksesse van Son wat moontlik die weg gebaan het vir die tweede eksklusief Afrikaanse poniekoerant, die Sondagblad Sondag, wat in 2007 verskyn het, ook vanuit die Media24-stal.²

Sondag was, in teenstelling met Son, die eerste Afrikaanse poniekoerant wat ’n nasionale verspreiding gehad het, deurdat dit in Gauteng, die Vrystaat, KwaZulu-Natal en die noordelike provinsies uitgegee is. In teenstelling met Son, wat ’n plaaslike fokus handhaaf in hul stories en op die bruin gemeenskap fokus, was Sondag ’n tipe supermark-poniekoerant (oftewel "celebrity tabloid") deurdat dit primêr gefokus het op die skandes en skandale van veral Afrikaanse glanspersoonlikhede en prominente persone (vgl. Smith e.a. 2012:238). In Sondag se kort bestaan van ses jaar het dit vier redakteurs gehad. Onder die redakteurskap van Capraro en later Peet Bothma (onderskeidelik die derde en laaste redakteur) het Sondag primêr die wit werkersklas geteiken, die "working-class boertjies, who are gatvol; the mechanic, plumber and mineworker" (Gordon 2009, aangehaal in Smith e.a. 2012:239). Dit is hierdie Sondag-koerant onder die redakteurskap van Peet Bothma wat die fokus van hierdie studie uitmaak. Sondag moes ongelukkig sy deure op 23 Oktober 2013 sluit weens ’n tekort aan advertensie-inkomste, maar die koerant verskaf waardevolle sosiolinguistiese data van ’n veronderstelde omgangsvariëteit wat op ’n oorwegend wit werkersklas afgestem is.

Weinig ondersoek is nog gedoen na die vernakulêre Afrikaans wat in Afrikaanse poniekoerante voorkom. Sover vasgestel kon word, is die vernakulêre styl wat in Afrikaanse poniekoerante ingespan word, nog net in een studie ondersoek, naamlik dié van Blignaut (2014), waar sy die taalgebruik in Son ondersoek het as deel van haar MA-studie (vgl. ook die artikel van Blignaut en Lesch (2014) wat hierop gevolg het). Daar is egter nog geen vergelykende studie onderneem na die omgangstaalvorme in die poniekoerante Son en Sondag, wat, soos die redakteurs aanvoer, gemodelleer is op die vernakulêr van onderskeidelik die bruin en wit werkersklasspreker van Afrikaans, nie. (Die term vernakulêr verwys hier na die ontspanne spreektaal wat geassosieer word met hoogs informele kontekste, en word hier as wisselterm gebruik vir omgangstaal.)

In hierdie ondersoek val die fokus slegs op een tekstipe in die poniekoerante, naamlik die nuusberig – dit wil sê daardie soort berig wat as "nuus" geklassifiseer word. Die ander soorte berigte, onder andere sport-, vermaak- en motorberigte, asook die lesersbriewe, het nie deel uitgemaak van die stilistiese ontleding nie. Nuusberigte is geselekteer omdat dit die tipiese poniekoerantagenda reflekteer, naamlik die sensasionele beriggewing oor temas soos seks, geweld, skandes, die voorkeur vir ongewone/vreemde stories en mensbetrokkenheidstories wat tot die teikenlesers spreek (vgl. Conboy 2006:12). Poniekoerante is bekend daarvoor dat hulle oorwegend ’n tipe omgangstyl invoer in hulle berigte, en in hierdie studie word gepoog om te bepaal watter omgangstaalkenmerke in die nuusberigte van die twee Afrikaanse poniekoerante Son en Sondag onderskei kan word, asook wat die voorkomsfrekwensie van die bepaalde omgangsvorme is. Voorts word daar ook gepoog om vas te stel of daar onderskeidende omgangsvorme geïdentifiseer kan word wat as tiperend van die bruin en wit werkersklasspreker beskou kan word. Die vernakulêre styl in poniekoerante word soms afgewissel met ’n standaardregister, en in dié verband word die invloed wat die nuusonderwerp op die vernakulêre styl kan hê, ook ondersoek.

Die bespreking van die (veronderstelde) vernakulêre style in die twee koerante is soos volg gestruktureer: Eers word die verwante konsepte styl, register en sosiale dialekte/variëteite bespreek. Hierna word die omgangstaalkenmerke wat in die twee koerante voorkom, vergelykend ontleed, gevolg deur ’n bespreking van potensiële groepspesifieke merkers. Daarna volg ’n bespreking van die potensiële invloed van die nuusonderwerp op stylaanpassings. Laastens word die hoofbevindinge van die studie saamgevat, en word daar gewys op die potensiële waarde van ’n vergelykende korpuslinguistiese benadering vir sosiolinguistiese studies van hierdie aard.

2. Sosiale dialekte, styl en register

Poniekoerante is bekend daarvoor dat hulle poog om die vernakulêr van die werkersklas in hul beriggewing weer te gee (vgl. Conboy 2006:11, 13). Die redakteurs van Son en Sondag beweer dat die taalgebruik in die twee koerante gebaseer is op die omgangstaal van die werkersklas (vgl. Jason 2015; Gordon 2009, aangehaal in Smith e.a. 2012:239). As sodanig kan die omgangstaal in Son en Sondag gesien word as ’n tipiese voorbeeld van, wat Bell (2010:32–58) noem, gehoorontwerp ("audience design"). Volgens Bell (2010:32–58) se gehoorontwerpraamwerk ("audience design framework") ontwerp sprekers hul styl primêr vir, én in reaksie op, die gehoor. ’n Spreker kan dus sy styl aanpas "to be more like that of the person she is speaking to" (Bell 2010:34). Bell sien dus styl in terme van gehoorakkommodasie (Rickford en McNair-Knox 1994:235). Onder styl word verstaan ’n variëteit wat geassosieer word met bepaalde gebruiksituasies (Webb 1989:429). Volgens Holmes (1992:246–7) bepaal die sosiale verhouding tussen die deelnemers die gepaste styl wat ingespan gaan word: vernakulêre vorme sal meer geredelik gebruik word waar daar ’n meer intieme of ontspanne verhouding tussen die spreker en ontvanger bestaan, terwyl standaardvorme ingespan sal word waar die spreker nie juis met die ontvanger bekend is nie. Die gebruik van ’n vernakulêre styl in poniekoerante wat doelbewus afgestem is op die werkersklasspreker kan, na aanleiding van Howard Giles se kommunikasie-akkommodasieteorie (Communication Accommodation Theory) (vgl. Gallois, Ogay en Giles 2005), beskou word as ’n doelbewuste poging van die koerant om die sosiale afstand tussen die koerant en die leser te verklein, om sodoende groter solidariteit en sosiale aanvaarding te bewerkstellig. Poniekoerante poog om deur hul stilering ("stylisation") ’n taal van intimiteit en bekendheid te skep om die vertrouensverhouding tussen die koerant en die leser te aksentueer en te versterk, en om die leser te laat glo dat die koerant aan die kant van die leser is (Conboy 2006:23–4).

Stylaanpassings in die gedrukte media wat afgestem word op die ontvanger, word gerig deur ’n abstrakte lesergehoor, dit wil sê by wyse van ’n niefisieke teenwoordigheid (Coupland 2007:77). Die kern van stylaanpassings in poniekoerante is die konsep stilering ("stylisation"). Bell en Gibson (2011:560) beskryf stilering as "the mannered adoption of another’s voice". Die koerantskrywer poog nie om al die kenmerke van die sosiale dialek weer te gee nie, maar selekteer sekere kenmerke van die sosiale dialek wat, volgens die skrywer, onderskeidend en duidelik herkenbaar sal wees vir die leser, en waarmee die leser redelik maklik sal kan identifiseer (vgl. Coupland 2007:150; Bell en Gibson 2011:568). Koerantskrywers ontwerp hul styl met ’n metalinguistiese bewustheid van die alternatiewe moontlikhede en die waarskynlike gevolge van hierdie linguistiese keuses (Coupland 2007:146). Hierdie style in poniekoerante kan dus gesien word as "opgevoerde style" ("performance") (vgl. Coupland 2007:146). Bell en Gibson (2011:568) wys daarop dat skrywers ook doelbewus ’n oor- of onderaanbod van sekere kenmerke van die sosiale dialek kan "opvoer" wat sosiaal betekenisvol kan wees.

Die invloed van die ontvanger op die keuse van ’n gepaste styl (soos hier bo bespreek) is egter nie die enigste relevante faktor wat stylvariasie kan beïnvloed nie. Labov (1970:19–22) sien stylvariasie in terme van die aandag wat die spreker in verskillende gebruikskontekste aan sy of haar taalgebruik gee. Vir Labov (1970:19–21) word die keuse van ’n gepaste styl beïnvloed deur die graad van formaliteit van die gebruikskonteks: hoe formeler die konteks, hoe meer aandag gee die spreker aan sy of haar taalgebruik, wat neig in die rigting van wat gesien word as die standaard (en omgekeerd). Die graad van formaliteit word onder meer bepaal deur veranderlikes soos die sosiale konteks, sosiale rol of status van die deelnemers, ouderdom, geslag, asook die gespreksonderwerp (vgl. Romaine 2000:75). Volgens Romaine (2000:74) was een van die belangrikste bevindinge van die variasiesosiolinguistiek die onderlinge verband tussen styl- en sosiale variasie: Linguistiese kenmerke wat gereeld voorkom in die taalgebruik van die werkersklasspreker, neig ook om meer gereeld voor te kom in informele taalgebruik. Studies deur Labov en Trudgill het aangetoon dat dieselfde linguistiese veranderlike kan optree as merker vir beide sosiale klas en styl (vgl. Holmes 1992:266–9; Finegan en Biber 1994:317–8). Dit is dus om hierdie rede dat verskeie sosiolinguiste aanvoer dat stylvariasie gebaseer is op die variasie wat aangetref word in sosiale dialekte (laasgenoemde is gebruikersvariëteite wat deur sosiale faktore soos sosiale klas gevoed word) – dit wil sê die informele styl word gemodelleer op die vernakulêr van die laer sosio-ekonomiese klasse, terwyl die formele styl gebaseer is op die taalgebruik van sprekers in ’n hoër sosiale klas (vgl. Bell 2010:35; Finegan en Biber 1994:317; Holmes 1992:266–9; Labov 1970:22–4). In die woorde van Labov (1970:24): "For each group models its formal style on the speech behavior of those groups one or two steps above it in the social scale."

Bell (2010:36) voer aan dat die omvang van stilistiese variasie altyd kleiner of minder sal wees as die graad van sosiale variasie.

In hierdie studie word die konsep styl as ’n multidimensionele verskynsel gesien (vgl. Romaine 2000:78). Die stylaanpassing wat in poniekoerante voorkom, is primêr ontvangergerig, maar die invloed wat die waargenome graad van formaliteit van die onderwerp op stylaanpassings kan hê, kan nie uitgesluit word nie. Kotzé (2014:645) voer aan dat selfs "in ’n koerant soos Son, wat poog om in sy beriggewing so na as moontlik aan die omgangstaalregister te kom, word berigte in ’n register geskryf wat ooreenstem met die tema, formeel of informeel, en is dit opmerklik dat die standaardtaalregister ook vir stilisties formele (of selfs neutrale) onderwerpe gebruik word".

Soos reeds genoem, val die fokus in hierdie ondersoek op die vernakulêre style wat aangewend word in ’n bepaalde tekstipe, naamlik nuusberigte. Poniekoerante bevat verskillende tipes tematies verwante berigte, soos nuus-, sport- vermaak- en motorberigte. Elkeen van hierdie tipes berigte word deur ’n bepaalde register gekenmerk. Die term register³ (wat, soos styl, ’n gebruiksvariëteit is) verwys na ’n gebruiksituasie of aktiwiteit wat gekenmerk word deur onderskeidende leksikale merkers en ’n voorspelbare taalstruktuur (vgl. Fahnestock 2011:86; Ferguson 1994:20). Die verskillende tipes berigte wat aangetref word in poniekoerante kan ook verskillende grade van formaliteit weerspieël, met nuusberigte wat heel waarskynlik formeler aandoen as van die ander tipes berigte. Maar by nuusberigte self kan ook stilistiese variasie waargeneem word, deurdat sekere nuusonderwerpe stilisties meer formeel kan aandoen as ander. In hierdie studie val die fokus op die nuusberig as voorbeeld van ’n bepaalde register, en word daar vervolgens eerstens ondersoek ingestel na watter omgangstaalkenmerke deur die nuusregister aangeneem word in die twee poniekoerante, en tweedens of stilisties formele onderwerpe die gebruik van omgangstaalvorme beïnvloed.

3. Linguistiese kenmerke van die vernakulêr in Son en Sondag

’n Stilistiese ontleding van die nuusberigte wat in Sondag en Son verskyn het, is onderneem. Vir Sondag is die vyf Sondag-uitgawes wat verskyn het vanaf 28 Julie 2013 tot 25 Augustus 2013 geselekteer. Vir Son is die aanlyn uitgawes wat elke Dinsdag vanaf 4 November 2014 tot 2 Desember 2014 verskyn het, geselekteer – dit is vyf aanlyn uitgawes altesaam. Slegs die berigte wat as "nuus" geklassifiseer is in die koerant, is geselekteer.

Die Sondag-korpus het bestaan uit 51 860 woorde, terwyl die Son-korpus 25 992 woorde beslaan het. Die "opgevoerde" omgangstaal wat in die twee koerante ingespan is om hierdie "ernstige" nuus oor te dra, word vervolgens vergelykend bespreek.

Die volgende stylkenmerke kan onderskei word na aanleiding van die stilistiese ontleding van die nuusberigte in die twee koerante (aangebied in dalende volgorde van Engelse invloed):

(i) kodewisseling na Engels

(ii) direkte vertalings (insluitend verafrikaanste vorme)

(iii) spreektaaluitdrukkings

(iv) reduksievorme

(v) taboevorme

(vi) naamgewing

(vii) uitroepe

(viii) Afrikaans-spesifieke spreektaalitems.

Frekwensie-ontledings, wat met die hand gedoen is, is ook uitgevoer om te bepaal hoe frekwent die omgangsvorme in die twee tekskorpusse voorgekom het.

3.1 Kodewisseling na Engels

Een van die onderskeidende kenmerke van die omgangstaal in die twee koerante, is die kodewisseling na Engels. Die taalkontakverskynsel kodewisseling verwys na die gebruik van twee of meer tale in dieselfde gesprek (Myers-Scotton 1992:101). Vir die doeleindes van hierdie studie kan kodewisseling gedefinieer word as die gebruik van twee of meer kodes in skriftelike gebruik (vgl. ook Jonsson 2012:212).

3.1.1 Kodewisseling en leenwoorde

In die vakliteratuur oor kodewisseling word daar onderskei tussen sinsinterne kodewisseling ("intrasentential codeswitching") en sinseksterne kodewisseling⁴ ("intersentential codeswitching"). Sinsinterne kodewisseling verwys na die wisseling van een taal na ’n ander taal in dieselfde sin (vanaf morfeemvlak tot langer stukke), terwyl sinseksterne kodewisseling verwys na die wisseling wat voorkom tussen sinne (vgl. Myers-Scotton 1992:101; Ponelis 1998:35). Ter illustrasie:

Sinsinterne kodewisseling:

"Hulle kids het nie redenaars gewen nie en nou is hulle dikbek!" sê Ronel.

(Sondag, 25 Augustus 2013, bl. 7)

Sinseksterne kodewisseling:

"Die mense kom klop aan my deur tot diep in die nag. People see me as a father figure." (Ponelis 1998:35)

’n Tweede en belangrike onderskeid wat getref word in die vakliteratuur oor kodewisseling is dié tussen sinsinterne kodewisseling en leenwoorde. Wanneer kan ’n leksikale item wat uit ’n ander taal (d.i. die ingebedde taal) oorgeneem word, beskou word as kodewisseling, en wanneer is dit ’n leenwoord? Die term sinsinterne kodewisseling word in hierdie studie gebruik om te verwys na daardie leksikale items wat direk oorgeneem is uit Engels en in die plek van gevestigde of bestaande Afrikaanse leksikale items gebruik word, maar nog nie erken word as gevestigde vorme in Standaardafrikaans nie (vgl. Carstens 2011:313–5). Die term leenwoord verwys na daardie leksikale items wat direk oorgeneem is uit Engels, die brontaal, en algemeen gebruiklik geword het in Standaardafrikaans, die matrikstaal (bv. "cowboy", "township", "straight" (heteroseksueel), "gay", "affair", "flirt"). Om te bepaal watter woorde leenwoordstatus geniet, sal die HAT (2015) as verwysing gebruik word. Twee tipes leenwoorde kan egter onderskei word:

(a) Die eerste groep leenwoorde is daardie leenwoorde wat direk oorgeneem is uit Engels om ’n bepaalde leksikale leemte of behoefte te vul in Standaardafrikaans, en waarvoor daar geen gepaste of raakvat ekwivalente vorm in Standaardafrikaans bestaan nie. Voorbeelde uit die data sluit in "cowboy", "country" (musiekgenre), "rock" (musiekgenre), "township", "gentlemen" en "gay"(vgl. ook Carstens 2011:312–3).

(b) Die tweede groep leenwoorde is daardie leenwoorde wat in Standaardafrikaans erken word vanweë die algemene gebruiklikheid daarvan, byvoorbeeld "sexy", "song", "show", "affair". Vir hierdie groep leenwoorde wat nie weens ’n leksikale behoefte ontstaan het nie, bestaan daar wel ’n ekwivalente vorm in Standaardafrikaans, en die leenwoorde word dus naas die ekwivalente vorm gebruik. By hierdie groep leenwoorde kan daar onderskei word tussen leenwoorde wat vir sowel die formele as informele register van Afrikaans gepas is (soos "flirt", "posters", "affair") en leenwoorde wat beperk is tot slegs die informele register van Afrikaans (soos "sexy", "show", "funky", "stupid", "cool", "spam"). (Vgl. in hierdie verband die etikette by ontlenings uit Engels in die HAT, waar sekere ontlenings uit Engels (soos "sexy", "show", "funky") met die etiket "informeel" of "sleng" gemerk word, terwyl dit by die ander ingeburgerde ontlenings uit Engels (bv. "flirt", "posters", "affair") ontbreek.) (Vgl. ook Myers-Scotton 1993:169–75 vir ’n soortgelyke onderskeid tussen leenwoorde.)

Vir die doeleindes van hierdie studie word ontlenings uit Engels wat in die HAT met die etiket "informeel" of "sleng" gemerk is, as kodewisseling beskou en by die ontledings ingesluit. Ontlenings uit Engels (soos "flirt", "posters", "affair", "straight") wat in die HAT nie as "informeel" of "sleng" gemerk is nie, word gesien as gevestigde leenwoorde en maak dus nie deel uit van die frekwensie-ontledings by kodewisseling nie. (Die bespreking wat hierna volg oor die strukturele kenmerke van kodewisseling in die nuusberigte van Son en Sondag sluit nie die kodewisseling wat voorkom by uitdrukkings en taboewoorde in nie. Hierdie kategorieë word later afsonderlik bespreek.)

3.1.2 Aard van kodewisseling in die twee koerante

Die kodewisseling in die nuusberigte van die twee koerante is uitsluitlik sinsinterne kodewisseling. Die volgende tipes sinsinterne kodewisselings kan onderskei word: enkelwoordwisselings, meerwoordige wisselings en morfologies ingebedde wisselings.

Enkelwoordwisselings het meer as twee derdes van die totale tipes kodewisselings uitgemaak en was by uitstek die frekwentste tipe wisseling in die twee koerante (Sondag: 68%; Son: 77%). Die topvyf enkelwoordwisselings word in tabel 1 hier onder weergegee.

Tabel 1. Voorbeelde van die frekwentste enkelwoordwisselings in Sondag en Son

Die enkelwoordwisselings wat voorgekom het in Son en Sondag was hoofsaaklik inhoudsmorfeme,⁶ en in die besonder naamwoorde.

Die meerwoordige wisselings het hoofsaaklik bestaan uit samestellings, kollokasies en ander adjektief-naamwoord-kombinasies en het nie meer as een sesde van die totale kodewisselings uitgemaak nie (Sondag: 15%; Son: 12%). Slegs ’n beperkte aantal meerwoordige wisselings het meer as een keer voorgekom. Van die meerwoordige wisselings uit die twee korpusse sluit in:

Sondag: bug chasing (die gebruik om doelbewus met MIV-positiewe mense seks te hê om die virus te kry), gift giving (seks te hê met die doel om iemand met die MI-virus te besmet), sweeping statements, sexy stripper, fake boobs, sick freak, top dog, hot stuff, high profile event, trailer trash sexy looks

Son: drug dealer, game shop, load shedding, fake hijacking, hot tub, peak hours, extreme sports fan

Die morfologiese inbedding van Engelse lekseme het – soos in die geval van die meerwoordige wisselings – nie meer as een sesde van die totale kodewisselings uitgemaak nie (Sondag: 17%; Son: 11%). Twee tipes morfologies ingebedde vorme kan geïdentifiseer word: hibriede samestellings (insluitend deeltjiewerkwoorde) en hibriede fleksievorme. In hibriede samestellings word die Engelse lekseem vryelik as eerste of tweede lid van die hibriede samestelling ingespan. Voorbeelde uit die twee korpusse sluit in:

Sondag: lugdiens-site, swingersklub, take away-winkel, dames restrooms, celebrity-skinderjoernalis, rolprentvervaardiger-lover, sproet-boobs, dans clips, borg-band, stripkroeg, opspice

Son: bail-aansoek, mall-diefstal, parking-geld, condolence-kaartjie, donkie-rapist, besemstok-victim

In die hibriede fleksievorme is dit by uitstek die verledetydsfleksiemorfeem ge- wat met die Engelse werkwoordelike stam kombineer. Voorbeelde uit die korpusse sluit in:

Sondag: gehack, gerape, gehijack, ge-canvass, gefire, gephotoshop, gehost, gepost, gerecruit, gejoin, gespike, gesponsor", gerape, gemail, gestar

Son: ge-fire, ge-rape, ge-drop, ge-smile, ge-bust, ge-like, ge-hijack

Die wisselings na Engels in die twee koerante stel die koerante se onderskeie agendas op die voorgrond: in Sondag belig die wisselings hoofsaaklik die leefwyse van die glanspersoonlikhede en prominente persone, terwyl die wisselings in Son die koerant se misdaadfokus aksentueer. Volgens Montes-Alcalá (2012:82) kan kodewisseling in skriftelike gebruik aangewend word om ’n woord of idee te beklemtoon, en daardeur kan die leser se aandag meer geredelik getrek word as wat dit die geval sou wees indien alles in dieselfde taal aangebied sou word.

3.1.3 Frekwensie van kodewisseling in die nuusberigte

Die gebruik in poniekoerante is dat die (gestigmatiseerde?) Engelse wisselings in die nuusberigte nie tipografies aangedui word nie, terwyl dit in die hoofstroomkoerante soos Rapport baie keer tipografies, byvoorbeeld met skuinsdruk, belig word. Volgens Mahootian (2012:205) kan hierdie gebruik gesien word as ’n manier om die visuele grense tussen twee tale te verwyder. Die toenemende benutting van kodevermenging in poniekoerante kan ’n ideologiese skuif teweegbring vir die leser, waar die leser nie meer Afrikaans-Engelse kodewisseling beskou as twee aparte taalsisteme nie, maar as ’n geïntegreerde sisteem (vgl. Heugh 2014:375).

Kodewisseling word in die nuusberigte ingevoer en voorgehou as een van die tipiese kenmerke van die vernakulêre style van die wit en bruin teikenleser. Die koerante hou voor dat wanneer sy lesers oor soortgelyke nuusonderwerpe praat, kodewisseling ’n integrale deel van hul nuusregister vorm. Maar hoe frekwent word kodewisseling in die twee koerante aangewend?

In die Sondag-korpus is 414 gevalle van individuele kodewisseling geïdentifiseer, terwyl daar in die Son-korpus 342 gevalle geïdentifiseer is. Die data is met die hand gekodeer. Die frekwensie van individuele wisselings⁷ is soos volg bereken:

In die Sondag-korpus was daar 8 wisselings per 1 000 woorde, terwyl die frekwensie in die Son-korpus 13,2 wisselings per 1 000 woorde was. In die Son-korpus kom daar bykans twee keer meer individuele wisselings na Engels voor as in die Sondag-korpus. Die frekwensie van die wisselings in die twee koerante blyk egter relatief laag te wees in vergelyking met hoe kodewisseling soms in die spreektaal aangewend word. In opnames wat gedoen is deur die navorser onder studente by die Universiteit van Pretoria was ’n veel hoër frekwensie van kodewisseling waarneembaar. Een van die opnames is willekeurig geselekteer vir vergelykingsdoeleindes. In hierdie opname (bestaande uit 2 056 woorde) en waaraan vyf studente deelgeneem het, het daar 73 individuele wisselings voorgekom, dus 35,5 wisselings per 1 000 woorde. Hierdie wisselings is bykans drie keer meer as die wisselings wat in die Son-korpus aangetref word, en vyf keer meer as in die Sondag-korpus.

Ter illustrasie die volgende voorbeeld van kodewisseling uit die getranskribeerde studenteopname:

Shantelle: Sias het my gemessage.
Chris: Hoekom message hy?
Shantelle: Ek weet nie want hy is weird soos ...
Dinah: Karel se Sias, hy is baie weird.
HD: Ja, maar Karel broadcast chats met ’n vraagteken. Met ’n z, chatz.
(...)
Shantelle: Kyk gou daai cute baba.
HD: Jy het my wallpaper geadd.
Chizelle: Ag, cute.
Shantelle: Kyk hoe chuffed smile hy omdat ek hom ... ja.
HD: Shantelle kan mos nie ’n steady hand hou nie.

Die onderaanbod van kodewisselingitems in die twee koerante is heel waarskynlik doelbewus gedoen, en doen sosiaal betekenisvol aan. Die betreklik laer frekwensie van wisselings na Engels in die twee koerante, vergeleke met in die spreektaal, kan beskou word as ’n doelbewuste strategie om die teikenleser nie te vervreem met ’n te hoë digtheid van kodewisseling nie, wat dalk as patroniserend, kunsmatig of oordadig beskou kan word (vgl. Giles en Smith 1979:54). Coupland, Coupland, Giles en Henwood (1988:9–10) het in hul ondersoeke bevind dat lesers wat die gekonvergeerde taalstyl ervaar as "oorakkommodasie", die taalgebruik gewoonlik negatief bejeën. ’n Oormatige gebruik van kodewisseling kan die indruk wek dat die koerant te hard probeer om die omgangstaal van die teikenleser na te boots. Kodewisseling word hier selektief aangewend om slegs die illusie te skep dat die joernalis die taal van die leser praat, sonder dat die wisseling as oordadig ervaar word en die informele nuusregister geloofwaardigheid inboet. Die persepsie word dus geskep dat die koerant op dieselfde wyse kodewisseling aanwend as die leser, terwyl dit statisties gesproke heel waarskynlik nie die geval is nie.

3.2 Direkte vertalings uit Engels

Engelse leksikale items word nie net direk oorgeneem nie, maar word ook baie keer direk (letterlik) vertaal in Afrikaans. Hierdie direkte vertalings word voorgehou as ’n tipiese kenmerk van die vernakulêre styl in die twee koerante. Twee tipes direk-vertaalde vorme kan onderskei word in die twee tekskorpusse, naamlik direkte vertalings van leksikale items en navolging van die Engelse grammatiese struktuur. By eersgenoemde kan verder onderskei word tussen verafrikaanste vorme en (bestaande) Afrikaanse woorde "waarin die Engelse gebruik of betekenis oorgedra word" (Ponelis 1998:40). (Die direkte vertaling van Engelse uitdrukkings kom aan bod in die afdeling oor "uitdrukkings".)

3.2.1 Verafrikaanste vorme

Verafrikaanste vorme is daardie groep leksikale items wat in die geskrewe vorm klankmatig verafrikaans word om by die skryftaalnorm van Afrikaans in te pas (Hendricks 2012:103). Voorbeelde van verafrikaanste vorme⁸ in die twee korpusse sluit die volgende in (aangebied in dalende volgorde van frekwensie):

Sondag: antie, pel(le), oukei, paartie, sorrie, orraait, kommin, tjommies, grênd, koebaai, mêrrem, paai(Engels: "pie")

Son: antie, tjommie, pel, Krismis, brekfis, bregh (Engels: brag”).

Die verafrikaansing van Engelse leksikale items het slegs in ’n beperkte mate voorgekom in die twee korpusse. Die verafrikaansing van Engelse leksikale items gee aan hierdie vorme ’n Afrikaanse "karakter", wat daarop sinspeel dat dit ewe goed by die skryftaalnorm van Afrikaans kan inpas, en dus by implikasie leenwoordstatus behoort te geniet.

3.2.2 Bestaande leksikale items met Engelse betekenis

In die spreektaal word leksikale items gereeld direk uit Engels vertaal, met die vertaalde item wat dan gebruik word in die plek van ’n aanvaarde Standaardafrikaanse ekwivalent. By hierdie tipe direkte leksikale vertalings word bestaande Standaardafrikaanse woorde baie keer ingespan, maar dan met ’n Engelse betekenisonderskeiding, byvoorbeeld:

Direk-vertaalde leksikale item: George Clooney en sy meisie van twee jaar het opgebreek. (Engels: "to break up")
Standaardafrikaanse ekwivalent: George Clooney en sy meisie van twee jaar het die verhouding verbreek.

Die woord "opbreek" is ’n erkende woord in Standaardafrikaans, maar sonder die Engelse betekenisonderskeiding van ’n "verhouding/verlowing verbreek". Dit is nie moeilik om te verstaan hoekom hierdie tipe direkte vertalings (in die vakliteratuur na verwys as anglisismes⁹) so maklik die bestaande Standaardafrikaanse ekwivalent kan verdring nie, want die direk-vertaalde vorm is in baie gevalle ’n gevestigde Standaardafrikaanse woord (soos "opbreek") wat onder Engelse invloed ’n ander betekenistoepassing kry.

Volgens Carstens (2011:323) is daar nie altyd eenstemmigheid oor wat nou eintlik as "anglisisme" gesien word, en watter "anglisistiese vorme" al aanvaarbaar in die taal is nie. Om te bepaal watter direk-vertaalde leksikale items as Standaardafrikaans beskou word en watter nie, is die HAT en Pharos (2015) ingespan. Direk-vertaalde vorme (oftewel die Engelse betekenisse) wat nie opgeneem is in die HAT of Pharos nie, asook daardie vorme wat met die etikette "uit Engels" en "informeel" gemerk is in die HAT, is in die data-ontleding ingesluit. In tabel 2 hier onder word enkele voorbeelde gegee van direkte vertalings wat in Sondag voorgekom het.

Tabel 2. Voorbeelde van die frekwentste direkte vertalings in Sondag

In Son het hierdie tipe direkte vertalings beperk voorgekom (vgl. ook Blignaut en Lesch 2014:32). Die volgende voorbeeld is geïdentifiseer:

"Shrien kan dalk loop oor swak getuies." (x vrygespreek word)
(Son, 25 November 2014, "Shrien kan dalk loop oor swak getuies").

3.2.3 Navolging van die Engelse grammatiese struktuur

Ook die grammatiese struktuur van Afrikaans staan onder die invloed van Engels in die spreektaal, en dis daarom nie vreemd dat die Engelse grammatiese struktuur soms nagevolg word in die twee "opgevoerde" vernakulêre style nie. In die twee korpusse is egter betreklik min gevalle geïdentifiseer waar die Engelse grammatiese struktuur nagevolg word. Enkele voorbeelde uit die twee korpusse sluit in:

Sondag:

"Meeste van die dames is verveelde en stoute huisvrouens wat graag mans wil ontmoet vir baie diskrete plesier by hulle huis of joune." (x Die meeste ...)
(Sondag, 11 Augustus 2013, bl. 8)

"Hy is glo al voorheen gewaar in Riviersonderend- en Lansdowne-strate." (x straat) (Sondag, 18 Augustus 2013, bl. 7)

Son:

"Jy is nie die een wie ek my voorgestel het nie." (x wat)
(Son, 18 November 2014, "Gom dump bruid by altaar toe sy veil oplig")

3.2.4 Frekwensie van direkte vertalings

In die Sondag-korpus is 72 direkte vertalings geïdentifiseer – dit is 1,4 direkte vertalings per 1 000 woorde). In die Son-korpus is 19 gevalle geïdentifiseer – dit is 0,7 direkte vertalings per 1 000 woorde. In Sondag is direkte vertalings twee keer meer aangewend as in Son, en was daar dus ’n groter geneigdheid om Engelse leksikale items in ’n Afrikaanse vorm te giet. Volgens Ponelis (1998:40) het direkte vertalings die potensiaal om te funksioneer as ’n kragtige strategie wat deur Afrikaanssprekendes gebruik kan word "om die 'Engelse' konseptuele wêreld sy eie te maak". In teenstelling met die direkte oorneem van Engelse woorde tree direkte vertalings op soos Afrikaanse woorde, en dit verbaas nie dat direkte vertalings baie keer deur die spreker self of die ontvanger beskou word as Standaardafrikaans nie (vgl. De Wet 1997:389–91). Dit is dus nie duidelik of die direkte vertalings in die twee korpusse ’n doelbewuste poging aan die kant van die skrywer was om die vernakulêr uit te beeld, en of dit gewoon beskou is as erkende Standaardafrikaanse vorme nie. Verskeie van die direk-vertaalde vorme raak soms so algemeen gebruiklik dat dit moeilik uit Standaardafrikaans gehou kan word, en sulke vorme word dan ook mettertyd aanvaar in die standaardtaal (Carstens 2011:324).

3.3 Spreektaaluitdrukkings

Die spreektaaluitdrukkings wat in die poniekoerante voorkom, kan breedweg in twee groepe verdeel word: dié wat merkbaar beïnvloed is deur Engels, en dié wat meer Afrikaans-spesifiek is en waar die invloed van Engels merkbaar afwesig is. Dit is by laasgenoemde groep waar die lewenskragtigheid van Omgangsafrikaans waargeneem kan word. Die term uitdrukking word hier as sambreelterm gebruik om te verwys na spreekwoorde, idiome, gesegdes, segswyses, vaste vergelykings en vaste verbindings met en (soos in gehoer en rumoer) (vgl. HAT 2015:xiii). Om te bepaal watter uitdrukkings as Standaardafrikaans beskou kan word, is die HAT en Prinsloo (2012) se Spreekwoorde en waar hulle vandaan kom as basis gebruik, en sulke uitdrukkings is nie in die data-ontleding opgeneem nie. Slegs uitdrukkings wat beskou word as spreektaal het deel uitgemaak van die data-ontleding – dit wil sê daardie uitdrukkings wat met die etiket "plat" of "informeel" in die HAT en Prinsloo (2012) gemerk is, asook daardie uitdrukkings wat nog nie opgeneem is in die HAT of Prinsloo (2012) nie.

Engels-gebaseerde uitdrukkings het die volgende drie tipes ingesluit: direkte oornames uit Engels, hibriede uitdrukkings en direk-vertaalde uitdrukkings. Afrikaans-spesifieke uitdrukkings het ingesluit "eie" skeppings en kreatiewe variasies op bestaande uitdrukkings.

3.3.1 Direkte oornames uit Engels

Direk-oorgeneemde uitdrukkings uit Engels het beperk in die twee koerante voorgekom. In tabel 3 hier onder word al die Engelse uitdrukkings wat in die twee korpusse voorgekom het, geïllustreer.

Tabel 3. Voorbeelde van Engelse uitdrukkings in Sondag en Son

3.3.2 Hibriede uitdrukkings

Hibriede spreektaaluitdrukkings bestaan uit Afrikaanse en Engelse komponente. In die Sondag-korpus is 16 hibriede uitdrukkings geïdentifiseer, terwyl daar slegs een hibriede uitdrukking in die Son-korpus voorgekom het (’n show in die kerk opgesit). In tabel 4 hieronder word van die hibriede uitdrukkings in Sondag geïllustreer.

Tabel 4. Voorbeelde van hibriede uitdrukkings in Sondag

3.3.3 Direk-vertaalde uitdrukkings uit Engels

Direk-vertaalde uitdrukkings uit Engels kan die gevolg wees van óf ’n leemte wat bestaan in die spreektaal, óf weens die bekendheid en algemene gebruiklikheid van die Engelse uitdrukking. Laasgenoemde is in baie gevalle die rede vir die direk-vertaalde uitdrukkings in die spreektaal, wat dan gebruik word in die plek van gevestigde Standaardafrikaanse uitdrukkings. In die Son-korpus is slegs twee voorbeelde van direk-vertaalde uitdrukkings geïdentifiseer: skelm sien sy gat na aanval en die ander sy ding doen (seksuele omgang). In die Sondag-korpus is 16 gevalle geïdentifiseer wat as direk-vertaalde uitdrukkings beskou kan word. (Naas Prinsloo 2012 is ook aanlyn woordeboeke soos die The Free Dictionary (2016), Urban Dictionary (2016) en Cambridge English Dictionary (2016) ingespan om te bepaal watter uitdrukkings as direkte vertalings beskou kan word.) Gegee die uitdagende aard van poniekoerante, verbaas dit nie dat sommige van hierdie tipe uitdrukkings die sosiale grense uitdaag van wat gesien word as aanvaarbare taalgedrag nie (vergelyk in hierdie geval die taboewoord gat in tabel 5 hier onder, wat veral gereeld opduik in hierdie tipe uitdrukkings).

Tabel 5. Enkele voorbeelde van direk-vertaalde uitdrukkings in Sondag

3.3.4 "Eie" Omgangsafrikaanse uitdrukkings

"Eie" Omgangsafrikaanse uitdrukkings verwys breedweg na daardie tipe uitdrukkings in die twee "opgevoerde" vernakulêre style wat nie uit Engels vertaal is nie, of waarvan die Engelse invloed nie meer so duidelik herkenbaar is nie. Hierdie tipe uitdrukkings word getipeer as "eie" of "oorspronklike" skeppings. (Nie-Engelse invloede kan egter nie heeltemal uitgesluit word nie.) Hierdie groep uitdrukkings gee ’n aanduiding van die lewenskragtigheid van die vernakulêr. In die Sondag-korpus is 15 "eie" uitdrukkings geïdentifiseer en in die Son-korpus drie gevalle.

Tabel 6. Voorbeelde van "eie" skeppings in Sondag en Son

3.3.5 Variasies op bestaande Standaardafrikaanse uitdrukkings

In die Sondag-korpus het uitdrukkings voorgekom wat soos Standaardafrikaanse uitdrukkings lyk, maar dan ’n onverwagse variasie opgelewer het deur die insluiting van ’n woord wat nie normaalweg met die uitdrukking geassosieer word nie.

In die korpus is die volgende twee gevalle geïdentifiseer:

"Alles word glo geblaas op Deona, wat ook maar pienk agter die ore is"(x nat agter die ore)
(Sondag, 28 Julie 2013, bl. 5)

"Die sanger Arno Jordaan het op Vrouedag sy horings dik gemaak en ’n Noord-Kaapse rammetjie goed gemoer!"(x stem dik gemaak/horing opgesteek)
(Sondag, 25 Augustus 2013, bl. 14).

3.3.6 Frekwensie van spreektaaluitdrukkings

In die Sondag-korpus is 52 spreektaaluitdrukkings geïdentifiseer, waarvan 17 as Afrikaans-spesifieke uitdrukkings getipeer kan word, en 35 Engels-gebaseerde uitdrukkings (insluitend direkte vertalings) was. In die Son-korpus is slegs sewe uitdrukkings geïdentifiseer, waarvan drie Afrikaans-spesifiek en vier Engels-gebaseerde uitdrukkings was. Proporsioneel gesien, is spreektaaluitdrukkings in die Sondag-korpus drie keer meer ingespan vergeleke met die Son-korpus. Uitdrukkings word in veral Sondag effektief ingespan vir beeldende effek. Uitdrukkings in poniekoerante dra daartoe by om die nuusstorie beeldend en kleurvol oor te dra. In die woorde van Sondag-lesers:

Ek voel wat julle en ander voel deur net die goed te lees! Dis kleurryk, verstaanbaar en een stelling druk soveel emosie uit dat jy dadelik die uitdrukking vang en kan vereenselwig met die gevoel wat uitgedruk word. (Stephan 2012)¹⁰

Ai, ek hou van julle koerant. [...] Ek lees hom van voor tot agter. [...] Doen so voort, ek lag tog te lekker oor die mense se woordkeuses en maniere! (Hilde 2013)

Ai, SONDAG, ek is ’n ou tante, maar ek geniet die koerant uit ’n bos. Al die verskillende sêgoed van die mense. (Du Plooy 2013)

Dit is opvallend uit die data dat uitdrukkings veral onder die invloed van Engels staan. Dit is tog betekenisvol dat baie van die uitdrukkings vertaal is uit Engels, en nie net gewoon direk oorgeneem is uit Engels nie. Daar is dus ’n doelbewuste poging in veral Sondag om die uitdrukkings in ’n Afrikaanse "idioom" voor te dra. Vir Ponelis (1998:40) is hierdie (leen)vertalings ’n kragtige strategie wat Afrikaans kan gebruik om die Engelse idioom by die semantiese en konseptuele struktuur van Afrikaans te laat aanpas. Die aantal "eie" spreektaaluitdrukkings wat in die koerante voorgekom het, is op sigself betekenisvol, want dit kan dien as aanduiding van die lewenskragtigheid van die omgangstaal. Die omgangstaal het dus nog nie sy skeppingskrag verloor nie (altans so lyk dit), ondanks die oorheersende invloed van Engels.

3.4 Inkortings

Die invloed van Engels is ook duidelik waarneembaar by gereduseerde woordvorme (inkortings) wat in die poniekoerante ingespan word. In die Sondag-korpus is tot 33% van die inkortings direk of indirek oorgeneem uit Engels,¹¹ terwyl die persentasie in die Son-korpus op 38% te staan gekom het. Die term inkortings verwys na die morfologiese proses waar woorde ingekort word "met of sonder inagneming van die grondwoord se morfologiese struktuur", byvoorbeeld "gom" vir "bruidegom" (Van Huyssteen 2014:198). In die Sondag-korpus is 70 inkortings geïdentifiseer (dit is 1,3 inkortings per 1 000 woorde), terwyl daar slegs 16 inkortings geïdentifiseer is in die Son-korpus (dit is 0,6 inkortings per 1 000 woorde) – dit wil sê, inkortings is dubbel soveel ingespan in Sondag as in Son.

Die frekwentste inkortings het die volgende ingesluit:

Engelse inkortings (insluitend verafrikaanste vorme):

Sondag: porn (< pornography), celebs (< celebrities), sickos (< psychopaths), keppies (< captain), lêwwie (< lavatory), bra (< brother)

Son: rehab (< rehabilitation), premie(< premature baby)

Afrikaanse inkortings:

Sondag: onnie (< onderwyser), porno (< pornografie), doom (< dominee), skillie (< skilpad), trannies (< transgender), eks (< eksman/eksvrou), prossies (< prostitute), juffie (< juffrou)

Son: prossies (< prostitute), foon (< telefoon), gom (< bruidegom)

Inkortings word as tipies van die omgangstaal gesien (Van Huyssteen 2014:199) en word hier ingespan om die vernakulêr so geloofwaardig en realisties as moontlik uit te beeld.

3.5 Taboewoorde

Die taboewoorde wat in die twee poniekoerante ingespan word, is oorwegend Afrikaanse taboewoorde, met enkele taboewoorde wat direk oorgeneem is uit Engels. Die term taboewoorde word hier gebruik om te verwys na daardie groep woorde wat maklik aanstoot kan gee, en daarom is die algemene sosiale norm dat hierdie woorde liefs vermy behoort te word in sogenaamde "goeie" of "formele" geselskap (vgl. Otto 2014:332). Om te bepaal watter woorde as taboewoorde geklassifiseer kan word in die twee korpusse, is woorde wat in die HAT met die etikette "plat", "kragwoord", "obseen", "kwetsend", "onfyn" en "vulgêr" gemerk is, as taboewoorde gereken, asook daardie taboewoorde wat nog nie in die HAT gelemmatiseer is nie. Die konsep taboewoorde is ’n gradeerbare konsep, met die een uiterste punt van die kontinuum woorde wat minder aanstootlik is (soos "vreet" vir "eet"), en die ander uiterste punt van die kontinuum hoogs aanstootlike woorde (soos "kak"). Die gebruik in die poniekoerante is om taboewoorde wat as uiters vulgêr of obseen beskou word, nie volledig uit te skryf nie, maar met ’n asterisk in te kleur, byvoorbeeld:

"Die k*k weet hulle egter nie tot hulle in daai terrible posisie is nie, waarsku hy"(Sondag, 25 Augustus 2013, bl.5)

"Toe raak die man baie lelik met my en sê vir my hy is lus om my sommer uit die van te p**s"(Son, 4 November 2014, "Pasiënt kry glo vloek-treatment").

Taboewoorde het frekwenter voorgekom in Sondag as in Son. In vergelyking met die Son-korpus het taboewoorde in die Sondag-korpus vier keer meer voorgekom. Blignaut (2014:117) wys daarop dat die redaksie van Son erken het dat daar ’n bewuste besluit geneem is om weg te beweeg van die gebruik van taboewoorde in hul beriggewing. Dit verklaar die beperkte voorkoms van taboewoorde in die Son-korpus, waarvan slegs 12 geïdentifiseer is. In die Sondag-korpus is 113 taboewoorde geïdentifiseer, waarvan slegs sewe direk oorgeneem is uit Engels. Opvallend was die vulgêre en obsene aard van die Engelse taboewoorde, en dat hierdie taboewoorde veral in die sitaatgedeeltes van die nuusberigte voorgekom het. Verskeie van die Engelse taboewoorde is dan ook met asteriske gemerk:

"So het die advertensie vir Enterprise Car Hire 'free pick up' en 'c*ck sucking' geadverteer" (Sondag, 4 Augustus 2013, bl. 2)

"Ramsay, wat bekend is vir die gereelde f*ckwat hy inglip op sy TV-programme, is reeds ’n celebrity chef oorsee"(Sondag, 4 Augustus 2013, bl. 10)

"Dis egter f*cked up, want vir een aand se lekkerkry betaal jy ’n leeftyd se prys" (Sondag, 25 Augustus 2013, bl. 5).

Enkele verafrikaanste vorme is ook in die Sondag-korpus aangetref:

"Wel, miskien weet die 116 240 lesers wat gestem het, boggherol van flieks af, of dalk is die syfers gekook" (Sondag, 28 Julie 2013, bl. 11).

Die oorgrote meerderheid van die taboewoorde wat in die koerante voorgekom het, was Afrikaanse taboewoorde: In die Sondag-korpuswas 104 van die 113 taboewoorde Afrikaanse taboewoorde, en in die Son-korpus was al 12 taboewoorde Afrikaanse taboewoorde. 51% van die Afrikaanse taboewoorde in Sondag was dié met die morfeem "gat", "moer" en "bek":

Tabel 7. Voorbeelde van frekwente taboewoorde in Sondag

Die frekwentste taboewoorde in Son was ook samestellings met "gat":

"’n Vuilgat en sy tjommie het sy dronk eks-girlfriend (27) na bewering verkrag"
(Son, 4 November 2014, "Rape na suipery")

"Die motoris, Ruan van Tonder, het gister aan Son vertel hoe hy Vuyani laat les opsê het, want hy is gatvol van korrupsie"
(Son, 4 November 2014, "Grootkop se boet in skandaal")

"Inwoners op dié dorp doen alles kaalgat"
(Son, 2 Desember 2014, "Inwoners op dié dorp doen alles kaalgat").

In Sondag is ’n wye verskeidenheid taboewoorde met ’n seksuele verwysing aangetref:

rondneuk, gelooi, spyker, knippie (geslagsgemeenskap hê), groepwoepse (groepseks), pompjoggies (manlike sekswerkers), jags (sterk drang tot seks)

In Son is die volgende woorde ingespan om na seksuele omgang te verwys:

pomp-sessie, gelooi, opklim

In ooreenstemming met die Engelse taboewoorde, kom die Afrikaanse taboewoorde wat met die etiket "vulgêr" gemerk is in die HAT, uitsluitlik voor in die sitaatgedeeltes van die nuusberigte – dit wil sê, die bronne wat aangehaal is in die nuusberigte het meer geredelik gebruik gemaak van vulgêre en obsene taboewoorde.

Die gebruik van eufemistiese vorme vir sommige taboewoorde is grootliks afwesig in die twee korpusse. Slegs in een geval is die eufemistiese "moewiese" ingespan in die plek van die taboewoord "moerse":

"En in plaas daarvan dat Will onder kerklike sensuur geplaas is, speel hy steeds ’n moewiese rol in die jeugaksie by die kerk" (Sondag, 4 Augustus 2013, bl. 5).

In die Sondag-korpus het 113 taboewoorde voorgekom, wat dui op ’n frekwensie van 2,2 taboewoorde per 1 000 woorde. Die frekwensie van taboewoorde in die Son-korpus was veel laer (0,5 woorde per 1 000 woorde), wat ’n direkte uitvloeisel van die redaksionele beleid van die koerant is. Die gebruik van taboewoorde in die poniekoerante kan as ’n direkte uitdaging van sosiale norme gesien word, want taboewoorde word grootliks aangewend om te skok en die grense van wat as sosiaal aanvaarbaar beskou word, uit te daag. Die aanwending van taboewoorde in poniekoerante kan gesien word as ’n direkte uitdaging van heersende sosiolinguistiese norme in Afrikaans, waarin tussen gepaste en onvanpaste taalgebruik onderskei word.

3.6 Byname

Die byname wat ingespan word in Sondag is oorwegend Afrikaanse byname, met slegs enkele byname wat direk oorgeneem is uit Engels. Die gebruik van byname in dié koerant skep die indruk dat die joernalis ’n tweegesprek voer met die leser, en verhoog die intimiteitsvlak van die nuusregister. Die gebruik van byname vir bekende glanspersoonlikhede en politici is slegs in Sondag aangetref. In die Sondag-korpus is 17 gevalle geïdentifiseer waar byname gebruik is.

Van die frekwentste voorbeelde is:

Engelse byname:

"Die Italian Stallion-superstar, Giovanni Divito" (Sondag, 18 Augustus 2013, bl. 3)

"Big Daddy, Lance James"(Sondag, 11 Augustus 2013, bl. 13).

Afrikaanse byname:

"Steve Losgulp Hofmeyr" (Sondag, 18 Augustus 2013, bl. 15)

"Armand 'Minigulpie' Hofmeyr" (verwysend na Steve Hofmeyr se seun) (Sondag, 18 Augustus 2013, bl. 15)

"Meneer Groot Beloftes, Stephen Swart" (Sondag, 4 Augustus 2013, bl. 7)

"Louis Taaibos Baartman" (Sondag, 28 Julie 2013, bl. 12)

"Ou Bob" (verwysend na Robert Mugabe) (Sondag, 25 Augustus 2013, bl. 15)

"Onse Stevie" (Steve Hofmeyr) (Sondag, 25 Augustus 2013, bl. 3)

"Wag net vir ou Zoempie" (verwysend na president Zuma) (Sondag, 4 Augustus 2013, bl. 14).

Die (sarkastiese) aanwending van familietitels soos Pappa en Mamma by sekere persoonsname val ook op in Sondag: "Mamma Amor Vittone", "Pappa Steve Hofmeyr" en "boetie Armand Hofmeyr" (28 Julie 2013, bl. 12).

Dit is opvallend dat die aanwending van Engelse byname ’n meer positiewe houding teenoor die bekendes uitdruk. Daarteenoor is baie van die Afrikaanse byname minder vleiend teenoor die bekendes, en weerspieël dit die koerant se negatiewe verhouding met sekere glanspersoonlikhede en politici. Die verwysing na Steve Hofmeyr as "Losgulp", sy seun as "Minigulpie" en Robert Mugabe as "ou Bob" kan gesien word as minagtend teenoor dié betrokke bekendes. Die gebruik van verkleinvorme by voorname, wat kan dui op ’n vorm van vertedering (vgl. Van Niekerk en Olivier 2014:303), word in Sondag oorwegend aangewend om juis die teenoorgestelde teweeg te bring, naamlik om verkleinerend en minagtend aan te doen. Die verwysing na Jacob Zuma as "Zoempie" en Steve Hofmeyr as "Stevie" dui nie op ’n gevoel van toegeneentheid nie, maar is eerder ’n aanduiding van die koerant se minagting vir hierdie bekendes, dat hierdie bekendes eintlik geen openbare vertroue inboesem nie, en juis nie ernstig opgeneem kan word nie (vgl. Conboy 2006:23). Op dieselfde wyse dui die tradisionele respekmerkers "mamma", "pappa" en "boetie" allesbehalwe op respek, maar doen dit sarkasties aan. Die benoeming "Pappa Steve Hofmeyr" is byvoorbeeld geen respekbetoning nie, maar ’n sarkastiese sinspeling op die aantal buite-egtelike kinders van Steve Hofmeyr.

Die gebruik van byname in die poniekoerant staan in diens van ’n groter intimiteit en bekendheid vir die leser, en dra by tot die demistifisering van die wêreld van die bekendes (vgl. Conboy 2006:23).

3.7 Uitroepswoorde

Uitroepswoorde het slegs in Sondag voorgekom, en was oorwegend Afrikaanse uitroepswoorde. Uitroepswoorde verwys na daardie kategorie woorde wat sterk affek uitdruk, soos verbasing, ongeloof, afkeuring, blydskap, teleurstelling, pyn, ens. (Ponelis 1979:382–3). In die Sondag-korpus is slegs 12 gevalle geïdentifiseer waar uitroepswoorde voorgekom het, met sies en sjoe die enigstes wat twee keer voorgekom het:

"Sies, jou slapgat!"(Sondag, 28 Julie 2013, bl. 1)

"Die oorspronklikste tweets kort na Kate gekraam het, was: 'Die baba is 8–pond– sjoe, maar dis baie goedkoop!'"(Sondag, 28 Julie 2013, bl. 15)

"En wraggies! Daar was toe ’n skillie in die boksie!" (Sondag, 18 Augustus 2013, bl. 9)

"Bankrot? Watwou! Die swemmer Ryk Neethling is eerder stinkryk!" (Sondag, 4 Augustus 2013, bl. 6)

"Wat de hel?!" (Sondag, 28 Julie 2013, bl. 13)

"Wat op dees aarde het verkeerd gegaan?" (Sondag, 11 Augustus 2013, bl. 7).

Die uitroepswoorde wat voorgekom het in Sondag sorg vir ’n affektiewe inkleding van die nuusberigte. Dit is opvallend uit die korpus dat affekgelaaide woorde (soos taboewoorde en uitroepswoorde) hoofsaaklik in Afrikaans voorgekom het. Hoe sterker die emosie, hoe groter die kans dat Afrikaanse leksikale items voorkeur sal geniet.

3.8 Afrikaans-spesifieke spreektaalitems

Verskeie spreektaalitems wat nie ingedeel kan word in die kategorieë soos hier bo beskryf nie, het in die twee koerante voorgekom. Hierdie spreektaalitems waar die invloed van Engels merkbaar afwesig is, of nie meer duidelik herkenbaar is nie, word hier gekategoriseer as Afrikaans-spesifieke spreektaalitems. (Nie-Engelse invloede kan natuurlik nie heeltemal uitgesluit word by hierdie kategorie nie.) Hierdie tipe spreektaalitems kan verdeel word in algemeen gebruiklike leksikale items en nie-algemeen gebruiklike leksikale items. Algemeen gebruiklike spreektaalitems is daardie groep leksikale items wat oor die hele Afrikaanse taalgebied versprei is en nie streek- of groepspesifiek is nie. Om te bepaal watter spreektaalitems as algemeen gebruiklik beskou word, is die HAT ingespan, en al die woorde wat met die etiket "informeel" gemerk is, is as algemeen gebruiklik gereken. Nie-algemeen gebruiklike spreektaalitems verwys hier na leksikale items (of hul betekenisse) wat nie oor die hele Afrikaanse taalgebied voorkom nie. Die kategorie nie-algemeen gebruiklike spreektaalitems word as ’n kontinuum beskou, wat wissel van groepspesifieke items tot by items wat uitgebreider voorkom (dit wil sê, in meerdere sosiale groepe of streke kan voorkom), maar wat nog nie ten volle oor die hele taalgebied versprei is nie. Hierdie kategorie sluit in spreektaalitems wat in die HAT opgeneem is met die etiket "sleng", asook daardie spreektaalitems wat nog nie gelemmatiseer is in die HAT nie.

Algemeen gebruiklike spreektaalitems het ’n hoë voorkomsfrekwensie in albei korpusse, soos in tabel 8 hier onder geïllustreer word.

Tabel 8. Voorbeelde van die frekwentste algemeen gebruiklike spreektaalitems in Sondag en Son

Uit die teksdata word dit duidelik dat daar ’n groot mate van ooreenkoms tussen die twee poniekoerante is wat betref die voorkoms van die algemeen gebruiklike spreektaalitems. Wat verder uit die data blyk, is dat daar ’n groter verskeidenheid algemeen gebruiklike spreektaalitems voorgekom het in die Sondag-korpus as wat die geval was in die Son-korpus, byvoorbeeld: "pop" (mooi meisie), "doedie" (vrou), "dolla" (meisie), "grootkop" (belangrike persoon), "skeef" (gay), "flerrie" (koket) en "dop" (drankie). Die algemeen gebruiklike spreektaalitems het 107 keer voorgekom in die Sondag-korpus – dit is ’n frekwensie van 2,1 spreektaalitems per 1 000 woorde. In die Son-korpus was die frekwensie relatief laer, met slegs 27 van hierdie spreektaalitems wat voorgekom het – dit is ’n frekwensie van 1 spreektaalitem per 1 000 woorde. In Sondag is algemeen gebruiklike spreektaalitems dubbel soveel gebruik as in Son.

Wat die voorkomsfrekwensie van die nie-algemeen gebruiklike spreektaalitems betref, het die volgende spreektaalitems frekwent voorgekom:

Tabel 9. Voorbeelde van die frekwentste nie-algemeen gebruiklike spreektaalitems in Sondag en Son

Ander nie-algemeen gebruiklike spreektaalitems wat slegs een keer voorgekom het in die twee korpusse sluit in:

Sondag: moemfie (vrou), dik ding (belangrike persoon), blare (geld), aaptwak (dagga), getrek (dronk), papgeld (onderhoudgeld), geroer (finansieel ingeloop)

Son:¹² tikkop (iemand wat verslaaf is aan die dwelm tik), hof loop (hof verskyn), dronkies (dronk manne), om in te tik (om die dwelm tik te gebruik)

Die voorkomsfrekwensie van die nie-algemeen gebruiklike spreektaalitems was in beide poniekoerante (vreemd genoeg) presies dieselfde: in die Son-korpus het dié spreektaalitems 22 keer voorgekom – dit is ’n frekwensie van 0,8 spreektaalitems per 1 000 woorde – en in die Sondag-korpus 42 keer, wat ook ’n frekwensie van 0,8 spreektaalitems per 1 000 woorde was. In Sondag het daar egter ’n groter verskeidenheid van die nie-algemeen gebruiklike spreektaalitems voorgekom as wat die geval was in Son. In die Son-korpus was daar nietemin ’n groter konsekwentheid te bespeur by die gebruik van die nie-algemeen gebruiklike spreektaaltaalitems. Die relatief lae voorkomsfrekwensie in Son val veral op as daar in aanmerking geneem word dat daar aangevoer is dat die omgangstaalvorme in Son hoofsaaklik gebaseer is op die streeksgebaseerde variëteit Kaapse Afrikaans, wat bekend is vir sy eiesoortige leksikale variasie.

Die kategorie Afrikaans-spesifieke spreektaalitems was naas kodewisseling die frekwentste kenmerk van die "opgevoerde" style in Sondag en Son. In die Sondag-korpus was die voorkomsfrekwensie van die totale Afrikaans-spesifieke spreektaalitems 2,9 items per 1 000 woorde, terwyl dit in die Son-korpus ietwat laer was op 1,9 items per 1 000 woorde. Die relatief lae frekwensie van die Afrikaans-spesifieke spreektaalitems in verhouding met die hoë voorkomsfrekwensie van kodewisseling na Engels onderstreep die dominante krag van Engels in die vernakulêr.

3.9 Groepspesifieke leksikale merkers?

Sommige linguistiese veranderlikes het die potensiaal om as merkers van beide styl en sosiale klas op te tree (sien bespreking in afdeling 2 hier bo). In hierdie afdeling word daar ingegaan op watter stylmerkers, soos hier bo geïdentifiseer, ook as tiperend van ’n bepaalde sosiale klas geregistreer kan word. Volgens die redakteurs van Sondag en Son is die omgangsvorme in die twee koerante gerig op onderskeidelik die wit en Kaapse bruin werkersklasspreker. Die stilistiese ontleding wat in hierdie studie uitgevoer is, dui daarop dat daar min te kies is tussen die twee "opgevoerde" vernakulêre style wat voorkom in die nuusregisters van Sondag en Son. Dit is opvallend uit die voorgaande stilistiese ontleding dat die omgangsvorme wat in die nuusberigte aangewend word, primêr verband hou met leksikale variasie, met weinig grammatiese variasie wat daarin teruggevind kan word. Dié groter ooreenkomste tussen die twee poniekoerante is heel waarskynlik die gevolg van ’n selektiewe aanwending van die variasie wat in Kaapse Vernakulêre Afrikaans voorkom. Die feit dat kenmerkende fonologiese, morfologiese en sintaktiese verskynsels (soos affrisering, in bv. "djy"; vokaalverhoging, in bv. "wietie"; postvokaliese r-weglating, in bv. "wee" (x weer); die oortollige gebruik van graadtrapmorfeme, in bv. "bietere"; gebruik van die bepaalde lidwoord die voor ’n pleknaam, in bv. "In die Lavender Hill") wat veral in Kaapse Vernakulêre Afrikaans aangetref word (vgl. Hendricks 2012:103–7; Saal en Blignaut 2011:350–1), nie in Son aangewend word nie, dra direk daartoe by dat daar min te kies is tussen die omgangsvorme wat aangewend word in die nuusregisters van die twee poniekoerante. Son het doelbewus besluit om sekere grammatiese verskynsels wat tiperend is van Kaapse Vernakulêre Afrikaans, te ignoreer deur in hul stylaanbod primêr op kodewisseling en sekere Afrikaans-spesifieke spreektaalitems te fokus (vgl. ook Blignaut en Lesch 2014:37). Die onderstaande twee voorbeelde illustreer hierdie verskille in die skriftelike voorstelling van Kaapse Afrikaans doeltreffend: die eerste voorbeeld is geneem uit Son, terwyl die tweede voorbeeld geneem is uit die rubriek "Sypaadjies"deur Nathan Trantraal (2016), waarin, naas kodewisseling, ook sekere fonologiese verskynsels (soos vokaalverhoging en die postvokaliese r-weglating) wat tiperend is van Kaapse Afrikaans, skriftelik voorgestel word:

Son

"Die dogtertjie was op 6 weke gered op Durbanse Waterfront na sy glo verkoop was vir R100 volgens die cops.

Haar pa is in die mang en haar ouma dood en sy is deur Child Welfare in die toesig van die twee aangeklagtes (sic) geplaas.

Die welfare het vier maande gelede besoek afgelê by die dogtertjie se woning en daar was geen sigbare tekens van abuse nie." (Son, 24 November 2014, "3-jarige gemartel en doodgeslaan")

Nathan Trantraal

"Ôs praat nooit oo geld’ie, sy wiet ek hettie, en sy ken van nie hettie, isse race om te survive innie Kaap en sy het onlangs haa running shoes gekry, soe sy issie gepla met my wat daa kaalvoet sittie." (Trantraal 2016:15)

Die omgangsvorme wat in die nuusregisters van Son en Sondag voorkom, toon ook weinig onderskeidende kenmerke. Groepspesifieke merkers is, relatief gesproke, min ingespan in die twee koerante. Die identifisering van groepspesifieke merkers is ten beste maar ’n subjektiewe oefening, en nie sonder enige probleme nie. Om te bepaal watter leksikale items en uitdrukkings in die Sondag- en Son-korpus as identifiserend van ’n bepaalde sosiale groep beskou kan word, is daar gekyk na (i) die voorkomsfrekwensie van die leksikale item in die twee koerante, (ii) vorige studies oor soortgelyke omgangsvorme, en (iii) die etikettering van sodanige leksikale item as "nie algemeen" in die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT), asook die plek waar dit opgeteken is (indien aangedui in die WAT).

Wat voorkomsfrekwensie betref, is baie min leksikale items frekwent in die poniekoerante gebruik. Die feit dat Sondag se aanlyn nuusblad ook nie meer beskikbaar was ten tye van die ondersoek nie, het beteken dat veronderstelde tipiese leksikale merkers wat in Son voorgekom het, nie vergelyk kon word (deur middel van ’n aanlyn soekfunksie) met die leksikale items wat in Sondag voorgekom het nie. Slegs die spreektaalmerkers wat in Sondag voorgekom het, kon vergelyk word met die leksikale items in Son deur gebruikmaking van die aanlyn soekfunksie wat beskikbaar is vir Son op die aanlyn nuusplatform Newsbank via die portaal Access South Africa (http://infoweb.newsbank.com).

Tweedens is die gebruik van vorige studies as basis om groepspesifieke merkers te identifiseer, op sigself problematies. Daar is, sover vasgestel kon word, nog geen ondersoeke gedoen na die (veronderstelde) omgangsvariëteit van die wit Afrikaanse werkersklasspreker nie. Hierteenoor is daar heelwat sosiolinguistiese studies oor die streeksgebaseerde Kaapse Vernakulêre Afrikaans, met as dominante spreker die bruin werkersklasspreker in die Kaap (vgl. Klopper 1983; Kotzé 1984; Van Rensburg 1989; Coetzee 2005; Saal en Blignaut 2011; Hendricks 2012; Van der Rheede 2012; Blignaut 2014). In hierdie gemelde studies word leksikale merkers wat as tiperend van ’n bepaalde groep dialeksprekers beskou word, bespreek by wyse van kontrastering met die standaardvariëteit. Dit wil sê, om te bepaal watter omgangsvorme as tipies van ’n bepaalde groep dialeksprekers beskou kan word, word die omgangsvorm vergelyk met gebruiksvorme wat as algemeen gebruiklik beskou word. Hierdie kontrastering van omgangsvorme met algemeen gebruiklike gebruiksvorme gee egter geen aanduiding van die gebruiksfrekwensie van die omgangsvorm onder die betrokke dialeksprekers nie. Deur die voorkomsfrekwensie van omgangsvorme te bepaal aan die hand van frekwensie-ontledings kan die navorser ’n aanduiding verkry van die omvang en beduidendheid van die betrokke omgangsvorm onder dialeksprekers (vgl. Grebe 2010:202). Om groepspesifieke merkers in hierdie ondersoek te bepaal, word daar naas die kontrastering van die omgangsvorm met algemeen gebruiklike gebruiksvorme, ook gebruik gemaak van frekwensie-ontledings om te bepaal hoe beduidend die voorkoms van die betrokke leksikale merker is. Nie net word die omgangsvorm gekontrasteer met algemeen gebruiklike gebruiksvorme nie, maar die omgangsvorme in Sondag word ook gekontrasteer met die omgangsvorme in Son wat, volgens die redakteurs, gerig is op verskillende teikengehore. ’n Frekwente voorkoms van ’n bepaalde omgangsvorm in Son wat afwesig (of beperk) is in Sondag, kan, in samehang met die ander gemelde kriteria, ’n beter aanduiding gee van die groepspesifieke aard van die leksikale merker.¹³

Laastens is die gebruik van die WAT as verwysingsbron om groepspesifieke merkers te probeer identifiseer, ook problematies. Die beperkinge van die WAT hou verband met die feit dat sekere van die spreektaalitems (of hul betekenisse) nog nie opgeneem is in die WAT nie, asook die feit dat sekere uitgawes van die WAT nog nie voltooi is nie.

Die identifisering van groepspesifieke leksikale merkers in die twee koerante word verder gekompliseer deurdat die "opgevoerde" vernakulêre styl in Sondag gerig is op ’n geografies verbreide sosiale groep, wat inhou dat die leksikale items baie maklik in meerdere sosiale groepe gebruiklik kan wees. Gegee hierdie voorbehoude oor die identifisering van groepspesifieke merkers, word hier tog gewaag om leksikale items te identifiseer in die poniekoerante wat as groepspesifieke merkers gemerk kan word.

Die volgende leksikale merkers in Son kan (op basis van kontrastering, voorkomsfrekwensie, vergelyking met vorige studies, asook die WAT) meer geredelik geassosieer word met die bruin werkersklasspreker in die Kaap:

Tabel 10. Potensiële groepspesifieke merkers in Son

Soos reeds genoem, is dit veel moeiliker om groepspesifieke merkers te identifiseer by die sogenaamde wit werkersklasgroep, juis vanweë die geografiese verbreidheid van die betrokke sosiale groep. Op basis van ’n vergelyking met Son¹⁴ word die volgende leksikale items in Sondag voorgehou as waarskynlike leksikale merkers van die wit werkersklas:

Tabel 11. Potensiële groepspesifieke merkers in Sondag

Die problematiese en uiters subjektiewe identifisering van veral die beperkte groepspesifieke merkers in Sondag laat vrae ontstaan in watter mate ’n geografies verbreide wit werkersklas inderdaad as afsonderlike "sosiale groep", met onderskeidende leksikale merkers, geïdentifiseer kan word. Dit blyk uit die data dat daar weinig linguistiese regverdiging is vir die aanname dat die omgangsvorme in Sondag as onderskeidend of tiperend van die geografies verbreide wit werkersklas gesien kan word.

Uit die stilistiese ontleding word dit duidelik dat daar weinig groepspesifieke merkers ingespan word in die twee korpusse, met die gevolg dat daar groter ooreenkomste waar te neem is tussen die omgangsvorme wat in die twee nuusregisters aangewend word. Die groepspesifieke merkers kom eintlik net in die Son-korpus voor, en dan slegs in ’n beperkte mate. Blignaut en Lesch (2014:37) het ook bevind dat onderskeidende Kaapse leksikale merkers beperk voorkom in Son. Die verskille in die vernakulêre style van die twee poniekoerante is eerder geleë in die frekwensie en aard van die leksikale variasie. In Sondag word die vernakulêr meer gevarieerd uitgebeeld. In Sondag word byvoorbeeld uitroepswoorde, direkte vertalings, taboewoorde en byname ingespan wat óf nie in Son voorkom nie, óf ’n beperkte voorkoms het. In Son word egter ’n meer konserwatiewe spreektaalbenadering gevolg met sy onderaanbod van die wye spektrum leksikale en grammatikale variasie waaruit geput kan word. Hierdie onderaanbod in Son kan moontlik die gevolg wees van ’n poging om ’n groter Afrikaanse teikengehoor te bereik, as daar in ag geneem word dat Son ook in dele van die Oos- en Noord-Kaap versprei word (vgl. Blignaut en Lesch 2014:38). In teenstelling met Son kom omgangsvorme in Sondag deurgaans frekwenter voor (met die uitsondering van kodewisseling). Dit beteken egter nie dat hierdie frekwensieverskille as aanduider gesien kan word van die omgangstaal van die wit werkersklas nie; inteendeel, dit is kenmerkend van Omgangsafrikaans in die algemeen.

Die oorheersende stylkenmerk in die twee poniekoerante is natuurlik die hoë mate van Engelse invloed. In al die stylkenmerke wat hier bo bespreek is (met die uitsondering van die uitroepswoorde en Afrikaans-spesifieke spreektaalitems), kan die invloed van Engels, in ’n mindere of meerdere mate, teruggevind word. Hierdie vermenging van Afrikaans en Engels is nie beperk tot slegs een bepaalde sosiale groep of streek nie, maar is kenmerkend van vernakulêre Afrikaans wat oor die hele Afrikaanse taalgebied versprei is (vgl. Ponelis 1998:5,36; 2009:4). Daar is reeds gemeld dat daar geen wesenlike verskille waargeneem kan word tussen die "opgevoerde" vernakulêre style in die nuusregisters van die twee poniekoerante nie, en daarom kan die vernakulêre style beskryf word as ’n wydverbreide vernakulêre Afrikaans met beperkte onderskeidende leksikale merkers. Ponelis (1988:5) voer aan dat vernakulêre Afrikaans nie beperk is tot die werkersklas nie, maar dat dit ook voorkom onder die middel- en hoë klas, juis vanweë dié groep sprekers (d.i. die middel- en hoë klas) se gebruik van Engels as kultuurtaal en Afrikaans as omgangstaal.

Linguisties gesproke is daar min te kies tussen die omgangsvorme wat in die twee poniekoerante aangewend word, en kan die omgangsvorme in beide as verbreide omgangsvorme getipeer word. ’n Beduidende groep wit en bruin werkersklaslesers van Sondag en Son onderskeidelik ervaar egter die skriftelike voorstelling van die vernakulêr in die poniekoerante as tipies hoe hulle Afrikaans gebruik. Volgens Smith (2012:179) sien Son-lesers die taalgebruik in Son as soortgelyk aan die manier waarop hulle praat. Soos sommige respondente dit gestel het: "Ons praat soos dit daar is, dis nie suiwer nie" en "Die Son skryf soos die man op die straat."

Blignaut (2014:129, 134) het ook bevind dat Kaapssprekende tienerlesers die vernakulêre Afrikaans in Son beskou as ’n getroue weerspieëling van Kaaps, en dat hulle identifiseer met die taalgebruik in Son, omdat die taalgebruik ooreenkomste toon met hulle spreektaalvariëteit (in hierdie geval ’n Kaapse Vernakulêre Afrikaans).

Wasserman (2010:128–31) het egter, na aanleiding van fokusgroeponderhoude wat hy gevoer het met die teikenlesers van Son, ook bevind dat sommige respondente die taalgebruik in Son beskou as soortgelyk aan die Afrikaans wat hulle praat. Ander lesers was egter weer meer skepties, en het die taalgebruik beskou as ’n gestigmatiseerde taalvorm, wat verantwoordelik is vir ’n daling in taalstandaarde. Soos een respondent dit gestel het: "This is how the skollies speak" (Wasserman 2010:129).

Uit ’n ontleding van die lesersbriewe in Sondag, asook die aanlyn kommentaar wat gevolg het op die sluiting van Sondag,¹⁵ is bevind dat die vernakulêre styl in Sondag ook deur sommige teikenlesers opgeëis word as die omgangsvariëteit van die wit Afrikaner, ’n taal waarmee wit Afrikaners kan identifiseer:

Ek voel wat julle en ander voel deur net die goed te lees! Dis kleurryk, verstaanbaar en een stelling druk soveel emosie uit dat jy dadelik die uitdrukking vang en kan vereenselwig met die gevoel wat uitgedruk word. [...] Julle try nie soos ander koerante die hoë Afrikaanse woorde gebruik, en as jy die berig klaar gelees het verstaan jy eintlik nog boggherol wat aangaan nie. Straightforward, soos alledaagse Afrikaners sal praat, so praat julle. En ek like dit kwaai. [...] Wat ek ook like van Sondag, is dis so op die man af sonder doekies omdraai [...] want dis hoe ek ook praat en is. [...] So, julle is nie agterbaks of platvloers nie. Julle is gewone mense wat nie bang is om die ding te sê, wys of noem soos dit in werklikheid is nie. [...] Eg Afrikaans. (Stephan 2012)

Verskeie Sondag-lesers identifiseer met die vernakulêre styl in Sondag juis vanweë die direktheid van die taalgebruik (wat groter verstaanbaarheid in die hand werk), asook die humoristiese en beeldende aard van die taalgebruik. In die woorde van die lesers:

Sondag skop gat! Platvloers – YES, dis hoe ons dit like! Verstaanbare huistaal. Ek koop twee Sondag’s – lees een en bederf my familie met die ander! (D.P.M. 2012)

Ai, ek hou van julle koerant. [...] Ek lees hom van voor tot agter. [...] Doen so voort, ek lag tog te lekker oor die mense se woordkeuses en maniere! (Hilde 2013)

Ai, SONDAG, ek is ’n ou tante, maar ek geniet die koerant uit ’n bos. Al die verskillende sêgoed van die mense. (Du Plooy 2013)

Dis baie jammer wie gaan nou die nuus so kaalvuis vertel ... (Engelbrecht 2013)

Dankie vir jul bydraes om altyd iets in Afrikaans te sê soos dit is ... (Smith 2013)

Die verbreide omgangsvorme wat die nuusregisters van Son en Sondag kenmerk, blyk redelik byval te vind onder sowel die wit as die Kaapse bruin werkersklasleser. Vir beide hierdie teikenlesers verteenwoordig hierdie omgangsvorme hulle tipe informele spreektaal, en word hierdie omgangsvorme dan ook deur sommige teikenlesers opgeëis as hul "eie".

Die verbreide omgangsvorme kom egter in die nuusberigte met wisselende frekwensie voor. In sommige nuusberigte is omgangsvorme bykans afwesig. In die volgende afdeling word ingegaan op die rol wat die aard van die onderwerp kan speel in die aanwending van omgangsvorme in nuusberigte.

4. Omgangsvorme en die nuusonderwerp

Soos reeds genoem, is poniekoerante bekend daarvoor dat hulle ’n vernakulêre styl aanwend in hul berigte, wat ten doel het om ’n groter solidariteit tussen die koerant en die leser te bewerkstellig. Die keuse vir ’n vernakulêre styl word primêr bepaal deur die teikengehoor. Dit impliseer egter nie dat omgangsvorme in poniekoerante konsekwent aangewend word nie. Volgens Labov (1970:19–28) se "attention to speech"-model kan stylaanpassings ook die gevolg wees van die aandag wat die spreker aan sy of haar taalgebruik gee: hoe formeler die situasie, hoe meer aandag gee die spreker aan sy of haar taalgebruik. Volgens Labov (1970:19) is die onderwerp een van die dimensies wat stylaanpassings bepaal. Dit sou dan beteken dat nuusonderwerpe wat as stilisties formeel gesien word, minder omgangsvorme sal insluit, en meer aansluit by die standaardtaalregister. Die vraag is natuurlik of daar nuusonderwerpe is wat as meer formeel gesien word, en of hierdie nuusonderwerpe dan die gebruik van ’n standaardtaalregister bepaal. Om te bepaal of die nuusonderwerp ’n invloed uitoefen op die gebruik van omgangsvorme, is die volgende twee groepe nuusberigte met mekaar vergelyk: nuusberigte met ’n frekwensie van hoogstens een omgangsvorm per 100 woorde, teenoor nuusberigte waar die frekwensie meer as een omgangsvorm per 100 woorde is.

In Sondag is 36 berigte (uit ’n totaal van 152 berigte) geïdentifiseer waar die frekwensie van die omgangsvorm minder as een per 100 woorde was – d.w.s. 24% van die totale aantal nuusberigte neig in die rigting van ’n standaardtaalregister. In Son was daar 41 nuusberigte (uit ’n totaal van 100 berigte) met ’n frekwensie van minder as een omgangsvorm per 100 woorde – d.w.s. 41% van die berigte neig in die rigting van ’n standaardtaalregister.

Uit ’n ontleding van die nuusberigte in Sondag blyk dit dat die volgende tipes nuusberigte neig om minder gebruik te maak van omgangsvorme, met die gevolg dat ’n meer formele nuusregister (d.i. ’n standaardtaalregister) waarneembaar is in hierdie tipes berigte:

(i) nuusberigte wat uitsluitlik gebaseer is op ander nuusbronne, soos die nuusagentskappe Associated Press of SAPA, byvoorbeeld die berig oor die Suid-Afrikaanse man in Nieu-Seeland wat nie sy visum kon hernu nie omdat hy as oorgewig beskou is

(ii) nuusberigte wat grootliks die standpunt of sieninge verwoord van organisasies (soos die Child Abuse Action Group of Afriforum), en instansies of mense in hul professionele hoedanigheid (soos die woordvoerder van die polisie) oor ’n bepaalde aktuele saak

(iii) nuusberigte met ’n opvoedkundige strekking, byvoorbeeld hoe korrektiewe toesig werk (na aanleiding van ’n berig oor Cezanne Visser, wat onder huisarres geplaas is), of hoe om ’n onderhoudsbevel te kry (na aanleiding van die berig oor die akteur Marlon Roelfze wat nie onderhoud sou betaal het nie)

(iv) nuusberigte met religieuse ondertone, byvoorbeeld die voormalige woordvoerder van die Keniaanse regbank wat Israel en Italië dagvaar oor die kruisiging van Jesus

(v) nuusberigte wat handel oor sensitiewe onderwerpe soos dood, moord en lewensbedreigende siektes, byvoorbeeld die storie oor die dood van ’n gestremde 17-jarige kind by die Cullinanse sorg- en rehabilitasiesentrum, die storie oor die sluipmoordaanval op James Krejcir, of die storie oor Jimmy Abbot wat aansterk ná ’n beroerte.

In Son blyk die tendens ook te wees dat nuusberigte wat oorgeneem is uit ander nuusbronne, of wat grootliks gebaseer is op die standpunt van ’n politieke party, organisasie of woordvoerder in sy of haar professionele hoedanigheid, beperkte omgangsvorme gebruik. Nuusberigte met ’n opvoedkundige of adviserende strekking neig ook om die standaardtaalregister aan te wend, byvoorbeeld die storie oor hoe beurtkrag matrieks kan affekteer wat van openbare vervoer gebruik maak om skool toe te gaan. In Son was dit opvallend dat die standaardtaalregister vir ’n wye spektrum van nuusonderwerpe gebruik word. Nuustemas waarin gebruik gemaak word van ’n standaardtaalregister, het die volgende ingesluit:

• stories oor dood, motorongelukke en dronkbestuur
• stories oor geweldsmisdade soos moord, roof, aanranding, molestering, vrouemishandeling, verkragting
• stories oor bejaardes se haglike lewensomstandighede
• godsdiensverwante stories
• stories oor hofsake
• stories oor die petrolprys
• stories oor ’n nudistedorp
• positiewe nuusstories uit die gemeenskap

In Son was dit opvallend dat die omgangsvorm by sommige van die bogenoemde nuusberigte beperk was tot die opskrif, byvoorbeeld: "80-jarige man in hof vir rape van 3-jarige meisie". Die gebruik van omgangsvorme slegs in die opskrif (terwyl die res van die berig in die standaardtaalregister geskryf is) dien nie net om die leser se aandag te trek nie, maar versterk ook die aanname dat die koerant die leser se taal "praat", en verhul in ’n sekere mate die feit dat die res van die berig eintlik in standaardtaal geskryf is.

Dit was opvallend uit ’n vergelyking van nuusberigte in Son wat van beperkte omgangsvorme gebruik maak (frekwensie van een woord en minder per 100 woorde) met nuusberigte waar omgangsvorme frekwenter voorkom (frekwensie van meer as een omgangsvorm per 100 woorde) dat dieselfde nuusonderwerp by tye in ’n standaardtaalregister, en dan weer ander kere in ’n meer vernakulêre styl aangebied word. In Son word stories oor byvoorbeeld dood, motorongelukke, geweldsmisdade en hofsake ook gereeld aangebied in ’n meer vernakulêre styl; d.w.s. omgangsvorme kom frekwenter voor in beide die berig- en sitaatgedeeltes van die stories. Die feit dat dieselfde nuustemas beide van ’n standaardtaalregister en ’n meer vernakulêre styl gebruik maak, maak dit onmoontlik om enige patroonmatigheid af te lei vir die gebruik van die standaardtaalregister by bepaalde nuustemas. In Son blyk dit dat die nuusonderwerp nie ’n bepalende invloed uitoefen op die gebruik van die standaardtaalregister nie. Dit blyk in Son dat wie die berig skryf ’n groter rol speel in die gebruik (al dan nie) van die standaardtaalregister. Sommige joernaliste neig meer na ’n standaardregister in hul beriggewing, terwyl ander weer ’n meer vernakulêre aanslag volg in hul berigte, ongeag die nuusonderwerp ter sprake. Hierdie naasmekaarstelling van ’n standaardtaalregister en ’n meer bepaald omgangstaalregister vir soortgelyke nuustemas is vanuit ’n sosiolinguistiese perspektief betekenisvol: dit kan ’n verhoogde legitieme status inhou vir die omgangstaal as skryftaalkode, deurdat hier geïllustreer word dat "ernstige" nuus aangebied kan word in beide die standaardtaal en ’n meer vernakulêre styl, sonder om die waarheidswaarde van die nuus in te boet. In die woorde van ’n leser wat alreeds hier bo aangehaal is:

Julle praat my taal. Ek voel wat julle en ander voel deur net die goed te lees! Dis kleurryk, verstaanbaar en een stelling druk soveel emosie uit dat jy dadelik die uitdrukking vang en kan vereenselwig met die gevoel wat uitgedruk word en nog steeds is die nuus waar en hou mens op hoogte van wat in ons land aangaan soos enige ander koerant doen. (Stephan 2012) (My kursivering)

Uit bostaande ontledings van die nuusberigte in Son en Sondag kan daar afgelei word dat die nuusonderwerp slegs in ’n uiters beperkte mate (en slegs in die geval van Sondag) ’n invloed uitoefen op stylvariasie. Die vernakulêre styl wat in die nuusberigte van Son en Sondag voorkom, is eerder ontvanger-afhanklik as onderwerp-afhanklik. Rickford en McNair-Knox (1994:266) het ook bevind dat stylaanpassings wat die gevolg is van onderwerpwisseling, swakker is as stylvariasies wat gerig word deur die ontvanger.

5. Ten slotte

In hierdie studie is die nuusregisters van Sondag en Son – wat onderskeidelik op ’n oorwegend wit en ’n Kaapse bruin werkersklasgehoor gerig is – vergelykend ondersoek om te bepaal watter omgangstaalkenmerke in die twee nuusregisters teruggevind kan word. Daar is nie net vergelykend te werk gegaan nie, maar ’n korpuslinguistiese benadering is ook gevolg. Uit die vergelykende korpuslinguistiese ondersoek na die omgangsvorme in die twee nuusregisters van Son en Sondag het die volgende geblyk:

• Daar is min te kies tussen die vernakulêre style soos uitgebeeld in die nuusberigte van Son en Sondag. In beide die koerante was die frekwentste stylkenmerke kodewisseling en Afrikaans-spesifieke spreektaalitems. Die vernakulêre style wat uitgebeeld word in die twee poniekoerante kan beskryf word as ’n verbreide omgangsvariëteit met beperkte groepspesifieke merkers. Die voorkoms van beperkte groepspesifieke merkers is hoofsaaklik beperk tot Son, wat selektief put uit die leksikale variasie wat voorkom in die streeksvariëteit Kaapse Vernakulêre Afrikaans.
• Die omgangsvorme in Son en Sondag was hoofsaaklik beperk tot leksikale variasie. Dit is veral betekenisvol dat Son, wat gerig is op die Kaapse bruin werkersklasleser, weinig gebruik maak van fonologiese, morfologiese en sintaktiese variasie wat veral kenmerkend is van Kaapse Vernakulêre Afrikaans. Die selektiewe benutting van veral tipiese leksikale merkers in Son kan moontlik toegeskryf word aan die feit dat die koerant nie meer gerig is op slegs ’n oorwegend bruin teikengehoor in die Wes-Kaap nie, maar ook oorwegend bruin teikengehore in die Oos-Kaap en dele van die Noord-Kaap moet bedien. Die frekwentste stylkenmerk in Son is kodewisseling, wat twee keer meer aangewend word as in Sondag. Hierdie klem op kodewisseling het tot gevolg dat daar weinig direkte vertalings voorkom in Son; voorkeur word eerder gegee aan die direkte oorname van ’n Engelse leksikale item of uitdrukking. In teenstelling met Son was daar by Sondag ’n doelbewuste poging om sekere leksikale items en uitdrukkings in ’n Afrikaanse idioom voor te dra by wyse van direkte vertalings. Hierdie direkte vertalings dra daartoe by dat die berig ’n groter Afrikaanse karakter verkry, en sodoende word die teikengehoor nie vervreem met ’n te hoë digtheid van Afrikaans-Engelse kodevermenging nie. Op dieselfde wyse kan geargumenteer word dat die doelbewuste laer frekwensies van kodewisseling in Son en Sondag, vergeleke met die hoër frekwensies van kodewisseling in die spreektaal (sien die bespreking in 3.1.3), juis ten doel het dat die skriftelike voorstelling van die vernakulêr nie as patroniserend, bedreigend of kunsmatig ervaar sal word nie (vgl. Giles en Smith 1979:54).
• Die nuusregisters in Son en Sondag bevat ’n beduidende aantal spreektaalitems en ‑uitdrukkings wat nie aan Engels ontleen is nie (vgl. afdelings 3.3 en 3.8 hier bo). Dit is op sigself betekenisvol, want dit kan as aanduiding dien van die lewenskragtigheid, soepelheid en skeppingskrag van vernakulêre Afrikaans. Die persepsie is baie keer dat vernakulêre Afrikaans niks anders is as ’n "gebrekkige halftaal" wat homself nie teen Engels sal kan handhaaf nie (vgl. Malan 2003). Die benutting van vernakulêre Afrikaans in die skryftaal ontlok baie keer uitsprake oor die "baie Engels" wat daarin voorkom (vgl. Adendorff 2008:261). Die gemerktheid van Engelse leksikale items in skriftelike gebruik dra daartoe by om die illusie van oordaad te skep. ’n Frekwensie-ontleding het byvoorbeeld getoon dat die frekwensie van die totale Engelse leksikale items en uitdrukkings (insluitend direkte oornames en direkte vertalings) in die Son-korpus slegs 14,2 items per 1 000 woorde was, terwyl dit in die Sondag-korpus ietwat laer was op 10,8 items per 1 000 woorde. Die vernakulêre style soos uitgebeeld in die twee Afrikaanse poniekoerante is nie – soos daar baie keer aangevoer word – slegs ’n verlengstuk van Engels nie, maar het nog die vermoë om met oorspronklike Afrikaanse skeppings vorendag te kom en Afrikaans op dié wyse te voed en te laat groei.
• In Son word die (formele) standaardtaalregister frekwenter aangewend as in Sondag, maar hierdie stylaanpassing blyk nie tema-afhanklik te wees nie. Die nuusonderwerp by Son blyk weinig invloed te hê op stylaanpassings, terwyl dit voorkom dat die gebruik (al dan nie) van die standaardtaalregister grootliks bepaal word deur wie die storie skryf, eerder as deur die aard van die nuusonderwerp.
• Die "opgevoerde" vernakulêre style in Son en Sondag word deur ’n beduidende groep lesers as positief ervaar. As sodanig bevestig dit die waarde en nut van die omgangstaal as skryftaalkode, en kan dit ook ’n verhoogde legitieme status inhou vir die omgangstaal in meer saaklike skryffunksies. Die skriftelike voorstelling van omgangsvorme verleen nie net groter erkenning aan die bestaan van omgangsvariëteite in die Afrikaanse taalgemeenskap nie, maar kan ook, soos Hendricks (2014:740) dit stel, dien "as potensiële voedingsbron vir Standaardafrikaans". Die vernakulêre aanslag in poniekoerante blyk ook ’n invloed te hê op hoofstroomkoerante. Daar is byvoorbeeld alreeds tekens van informalisering waar te neem by hoofstroomkoerante soos Rapport en Beeld, soos byvoorbeeld die sporadiese gebruik van ’n meer verpersoonlikte omgangstaal (vgl. Smith e.a. 2012:228).

In hierdie studie is gepoog om die skriftelike voorstelling van die vernakulêr in poniekoerante, wat nog maar weinig aandag gekry het in ondersoeke, te ondersoek by wyse van ’n vergelykende korpuslinguistiese benadering. Hierdie studie illustreer wat die waarde van ’n vergelykende ondersoek kan wees, asook watter waarde frekwensie-ontledings kan toevoeg tot die (her)bestudering van die omgangsvariëteite van Afrikaans. Vergelykende ondersoeke kan beter insae bied in die migrasie van linguistiese verskynsels in die Afrikaanse spreektaalgemeenskap, terwyl ’n korpuslinguistiese aanslag kan help om die omvang en beduidendheid van bepaalde spreektaalmerkers te bepaal. Daar bestaan nog maar weinig sosiolinguistiese ondersoeke met ’n korpuslinguistiese inslag na die omgangsvariëteite van Afrikaans.

Die ondersoek was beperk tot slegs die nuusregisters in Son en Sondag, maar verdere vergelykende studies oor die omgangsvorme wat voorkom in die ander registers in die poniekoerante (soos die sportregisters en vermaakregisters) kan waardevolle insigte bied wat betref die verskrifteliking van die omgangsvariëteite van Afrikaans.

Bibliografie

Adendorff, E. 2008. Tendense in die resepsiedokumente oor Daar’s vis in die punch deur Jackie Nagtegaal. Stilet, 20(2):256–77.

Appel, R. en P. Muysken. 1987. Language contact and bilingualism. Londen: Edward Arnold.

Bell, A. 2010. Back in style: Reworking audience design. In Meyerhoff en Schleef (reds.) 2010.

Bell, A. en A. Gibson. 2011. Staging language: An introduction to the sociolinguistics of performance. Journal of Sociolinguistics, 15(5):555–72.

Biber, D. en E. Finegan (reds.). 1994. Sociolinguistic perspectives on register. Oxford, New York: Oxford University Press.

Blignaut, J. 2014. ’n Ondersoek na die taalgebruik in Son as verteenwoordigend van Kaapse Afrikaans. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Blignaut, J. en H. Lesch. 2014. ’n Ondersoek na die taalgebruik in Son as verteenwoordigend van Kaaps. Stellenbosch Papers in Linguistics Plus, 45:19–41.

Bock, Z. en G. Mheta (reds.). 2014. Language, society and communication: An introduction. Pretoria: Van Schaik.

Botha, M. 2009. Die geelpers in Suid-Afrika: ’n Analise van die Kaapse Son, Daily Voice en Daily Sun. Ongepubliseerde MA-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

Botha, T.J.R. (red.). 1989. Inleiding tot die Afrikaanse taalkunde. Pretoria: Academica.

Bruwer, P. 2013. Sondag maak sy deure toe. Maroela Media, 22 Oktober. http://maroelamedia.co.za/nuus/sondag-maak-sy-deure-toe (20 Maart 2015 geraadpleeg).

Cambridge English Dictionary. 2016. www.dictionary.cambridge.org (14 Maart 2016 geraadpleeg).

Capraro, I. 2005. Liewe Leser. Die Burger, 18 Maart, bl. 1. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/03/18/KS/01/01.html (10 Mei 2015 geraadpleeg).

Carstens, W.A.M. 2011. Norme vir Afrikaans. Enkele riglyne by die gebruik van Afrikaans. Vyfde uitgawe. Pretoria: Van Schaik.

Carstens, W.A.M. en N. Bosman (reds.). 2014. Kontemporêre Afrikaanse taalkunde. Pretoria: Van Schaik.

Claassen, G.N. en M.C.J. van Rensburg (reds.). 1983. Taalverskeidenheid: ’n Blik op die spektrum van taalvariasie in Afrikaans. Pretoria en Kaapstad: Academica.

Coetzee, A. 2005. Dialekmerkers in die Afrikaanse literatuur. Tydskrif vir Taalonderrig, 39(1):35–50.

Conboy, M. 2006. Tabloid Britain: Constructing a community through language. Londen, New York: Routledge.

Coupland, N. 2007. Style: Language variation and identity. Cambridge: Cambridge University Press.

Coupland, N., J. Coupland, H. Giles en K. Henwood. 1988. Accommodating the elderly: Invoking and extending a theory. Language in Society, 17(1):1–41.

De Wet, J.P. 1997. Afrikaans: ’n Ideologiese besinning in ’n multilinguistiese Suid-Afrikaanse bestel. Ongepubliseerde PhD-proefskrif, Universiteit van Suid-Afrika.

D.P.M. 2012. Sondag en die hond se tert. Sondag, 10 September. http://www.sondag.co.za (30 September 2013 geraadpleeg).

Du Plooy, J. 2013. Lesers oor die Bulle, FPK en ons lekker koerant. Sondag, 9 September. http://www.sondag.co.za (30 September 2013 geraadpleeg).

Engelbrecht, J. 2013. Sondag maak sy deure toe. Aanlyn kommentaar, 22 Oktober. http://maroelamedia.co.za/nuus/sondag-maak-sy-deure-toe (20 Maart 2015 geraadpleeg).

Fahnestock, J. 2011. Rhetorical style: The uses of language in persuasion. Oxford, New York: Oxford University Press.

Ferguson, C.A. 1994. Dialect, register, and genre: Working assumptions about conventionalization. In Biber en Finegan (reds.) 1994.

Finegan, E. en D. Biber. 1994. Register and social dialect variation: An integrated approach. In Biber en Finegan (reds.) 1994.

Gallois, C., T. Ogay en H. Giles. 2005. Communication accommodation theory: A look back and a look ahead. In Gudykunst (red.) 2005.

Giles, H. en P. Smith. 1979. Accommodation theory: Optimal levels of convergence. In Giles en St. Clair (reds.) 1979.

Giles, H. en R.N. St. Clair (reds.). 1979. Language and social psychology. Oxford: Basil Blackwell.

Grebe, H. 2010. Die Oosgrenshipoteses as geografiese en teoretiese konstruk. LitNet Akademies, 7(3):195–211. http://www.oulitnet.co.za/akademies_geestes/pdf/LA_7_3_grebe.pdf (18 Mei 2015 geraadpleeg).

Gudykunst, W.B. (red.). 2005. Theorizing about intercultural communication. Thousand Oaks, CA: Sage.

Halliday, M.A.K. 2007. Language and education. Londen, New York: Continuum.

HAT (Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal). 2015. Sesde uitgawe. Kaapstad: Pearson.

Hendricks, F. 2012. Om die miskende te laat ken: ’n blik op Adam Small se literêre verrekening van Kaaps. Tydskrif vir Letterkunde, 49(1):95–114.

—. 2014. Die verrekening van taalvariasie in die prosawerk van Elias P. Nel. LitNet Akademies, 11(2):715–48. http://www.litnet.co.za/die-verrekening-van-taalvariasie-in-die-prosawerk-van-elias-p-nel (22 November 2016 geraadpleeg).

Heugh, K. 2014. Language contact and languaging. In Bock en Mheta (reds.) 2014.

Hilde. 2013. Lesers oor die Bulle, FPK en ons lekker koerant. Sondag, 9 September. http://www.sondag.co.za (30 September 2013 geraadpleeg).

Holmes, J. 1992. An introduction to sociolinguistics. Londen, New York: Longman.

Jason, E. 2015. Afrikaans se ander baadjie. Johan Combrink-gedenklesing. LitNet. http://www.litnet.co.za/Article/johan-combrink-gedenklesing-eldridge-jason-oor-afrikaans-se-ander-baadjie (10 Junie 2015 geraadpleeg).

Jonsson, C. 2012. Making silenced voices heard. Code-switching in multilingual literary texts in Sweden. In Sebba e.a. (reds.) 2012.

Klopper, R.M. 1983. Die sosiale stratifisering van Kaapse Afrikaans. In Claassen en Van Rensburg (reds.) 1983.

Kotzé, E.F. 1984. Afrikaans in die Maleierbuurt: ’n Diachroniese perspektief. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 24(1):41–73.

—. 2014. Afrikaans as besitting, en die vraagstuk van herstandaardisering. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 54(4):635–55.

Labov, W. 1970. The study of nonstandard English. Champaign, IL: National Council of Teachers of English.

Mahootian, S. 2012. Repertoires and resources. Accounting for code-mixing in the media. In Sebba e.a. (reds.) 2012.

Malan, L. 2003. Is Engfrikaans en Jipfrikaans ’n bedreiging vir Afrikaans as kultuurtaal? LitNet. http://www.oulitnet.co.za/seminaar/lmalan.asp (19 Maart 2014 geraadpleeg).

McCormick, K. 1995. Code-switching, code-mixing and convergence in Cape Town. In Mesthrie (red.) 1995.

McLachlan, T. 2013. Moet ’n mens Engels ken om Afrikaans te verstaan? Blog. http://www.fak.org.za/blog/moet-n-mens-engels-ken-om-afrikaans-te-verstaan (16 Augustus 2013 geraadpleeg).

Mesthrie, R. (red.). 1995. Language and social history. Kaapstad: David Philip Publishers.

Meyerhoff, M. 2011. Introducing sociolinguistics. Tweede uitgawe. Londen, New York: Routledge.

Meyerhoff, M. en E. Schleef (reds.). 2010. The Routledge sociolinguistics reader. Londen, New York: Routledge.

Montes-Alcalá, C. 2012. Code-switching in US-Latino novels. In Sebba e.a. (reds.) 2012.

Myers-Scotton, C. 1992. Constructing the frame in intrasentential codeswitching. Multilingua, 11(1):101–27.

—. 1993. Duelling languages: Grammatical structure in codeswitching. Oxford: Clarendon Press.

Odendaal, G. 2012. Die herstandaardisering van Afrikaans: ’n Praktiese benadering met die AWS as gevallestudie. Ongepubliseerde PhD-proefskrif, Universiteit Stellenbosch.

Otto, A. 2014. Sosiolinguistiek. In Carstens en Bosman (reds.) 2014.

Pharos. 2015. Afrikaans–Engels/English–Afrikaans Woordeboek/Dictionary. Kaapstad: Pharos.

Ponelis, F.A. 1979. Afrikaanse sintaksis. Pretoria: Van Schaik.

—. 1998. Standaardafrikaans en die Afrikaanse taalfamilie. Universiteit Stellenbosch, Annale 1998(1):1–80.

—. 2009. Die taal wat ons praat. Die Burger, 19 Desember, ble. 4–5. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2009/12/19/BJ/14/BJNews004-dddd-BY-BY.html (9 April 2014 geraadpleeg).

Prah, K.K. (red.). 2012. Veelkantiger Afrikaans: Streeksvariëteite in die standaardvorming. Boekreeks, nr. 88. Kaapstad: CASAS.

Prinsloo, A.F. 2012. Spreekwoorde en waar hulle vandaan kom. Kaapstad: Pharos.

Rickford, J.R. en F. McNair-Knox. 1994. Addressee- and topic-influenced style shift: A quantitative sociolinguistic study. In Biber en Finegan (reds.) 1994.

Romaine, S. 2000. Language in society: An introduction to sociolinguistics. Tweede uitgawe. Oxford, New York: Oxford University Press.

Saal, E.O. en J. Blignaut. 2011. "Moetie rai gammattaal gebrykie": Die gebruik en waarde van ’n Tienerkaaps in gedrukte advertensies. LitNet Akademies, 8(3):345–71. http://www.litnet.co.za/assets/pdf/13_Saal%20en%20Blignaut.pdf (5 Mei 2014 geraadpleeg).

Sebba, M., S. Mahootian en C. Jonsson (reds.). 2012. Language mixing and code-switching in writing. Londen, New York: Routledge.

Smith, A., L. Fourie en J.D. Froneman. 2012. Setting the tabloid agenda: What two Afrikaans-language tabloids offer their readers. Communicatio, 38(2):225-43.

Smith, A.E. 2012. Acknowledging the audience: The readers behind the success of the Afrikaans-language tabloid Kaapse Son. Ongepubliseerde PhD-proefskrif, Noordwes-Universiteit.

Smith, F.J. 2013. Sondag maak sy deure toe. Aanlyn kommentaar, 22 Oktober. http://maroelamedia.co.za/nuus/sondag-maak-sy-deure-toe (20 Maart 2015 geraadpleeg).

Son. 4 November 2014. http://www.son.co.za/nuus (3 Desember 2014 geraadpleeg).

—. 11 November 2014. http://www.son.co.za/nuus (3 Desember 2014 geraadpleeg).

—. 18 November 2014. http://www.son.co.za/nuus (4 Desember 2014 geraadpleeg).

—. 25 November 2014. http://www.son.co.za/nuus (4 Desember 2014 geraadpleeg).

—. 2 Desember 2014. http://www.son.co.za/nuus (9 Desember 2014 geraadpleeg).

Sondag. 28 Julie 2013, ble. 1–17.

—. 4 Augustus 2013, ble. 1–15.

—. 11 Augustus 2013, ble. 1–13.

—. 18 Augustus 2013, ble. 1–17.

—. 25 Augustus 2013, ble. 1–16.

Stephan. 2012. Sondag en die Bokke. Sondag, 24 September. http://www.sondag.co.za (30 September 2013 geraadpleeg).

Stockwell, P. 2007. Sociolinguistics: A resource book for students. Tweede uitgawe. Londen, New York: Routledge.

The Free Dictionary. 2016. www.thefreedictionary.com (14 Maart 2016 geraadpleeg).

Trantraal, N. 2016. Ammel dra expressions van mense wie mekaa haat. Rapport Weekliks, 21 Februarie, bl. 15.

Urban Dictionary. 2016. www.urbandictionary.com (14 Maart 2016 geraadpleeg).

Van der Rheede, C. 2012. Die rol van die Afrikaanse poniekoerant die Son in die belyning van geografiese variëteite van Afrikaans met die hoofstroom. In Prah (red.) 2012.

Van Huyssteen, G.B. 2014. Morfologie. In Carstens en Bosman (reds.) 2014.

Van Niekerk, A. en J. Olivier. 2014. Pragmatiek. In Carstens en Bosman (reds.) 2014.

Van Rensburg, M.C.J. 1989. Soorte Afrikaans. In Botha (red.) 1989.

Wasserman, H. 2010. Tabloid journalism in South Africa. Bloomington: Indiana University Press.

Webb, V.N. 1989. Die Afrikaanse variasietaalkunde. In Botha (red.) 1989.

Eindnotas

¹ LSM (Living Standards Measure) verwys hier na ’n kriterium wat gebruik word "om mense se lewenstandaard te meet in terme van verstedeliking, inkomste en besittings" (De Beer 1998:335, aangehaal in Botha 2009:43), met 1 wat die laagste inkomstegroep verteenwoordig, en 10 wat die hoogste inkomstegroep verteenwoordig.

² In 2005 het die Daily Voice ook die poniekoerantmark betree vanuit die Independent Newspapers-stal. Die Daily Voice, wat in die Wes- en Suid-Kaap versprei word en op die tweetalige bruin leser gemik is, is egter nie ’n eksklusief Afrikaanse poniekoerant nie, maar het ’n tweetalige aanbod, met berigte wat in Engels en Afrikaans aangebied word. Vir die doeleindes van hierdie studie word hier slegs gefokus op die twee eksklusief Afrikaanse poniekoerante Son en Sondag.

³ Volgens Halliday (2007:30; 298–9) kan registervariasie bepaal word deur die volgende drie dimensies: (i) onderwerp ("field"), wat te make het met die onderwerp of aktiwiteit ("subject matter"); (ii) interpersoonlike verhoudings("tenor"), wat dui op die sosiale verhoudings tussen die deelnemers; en (iii) medium ("mode"), wat verwys na die kommunikasiekanaal (onder meer geskrewe en gesproke kommunikasie). Volgens hierdie omskrywing van register kan, na gelang van die onderwerp, byvoorbeeld in poniekoerante onderskei word tussen ’n nuusregister, sportregister en vermaakregister. Daar kan verder ook onderskei word tussen ’n geskrewe en gesproke register, by implikasie dus ook tussen ’n omgangstaal- en standaardtaalregister. Daar is nie altyd eenstemmigheid in variasiestudies oor die gebruik van die terme register en styl nie, wat baie keer tot verwarring lei. Sommige sosiolinguiste handhaaf nie meer die onderskeid nie en gebruik die terme as wisselterme (vgl. Holmes 1992:276; Ferguson 1994:16). Vir die doeleindes van hierdie studie word daar onderskei tussen die verwante terme register en styl. Alhoewel styl as onafhanklik van register gesien kan word, kan stilistiese variasie ook binne ’n bepaalde register voorkom, en kan daar dus verwys word na onder andere ’n informele en formele register (vgl. Ponelis 1998:9; Stockwell 2007:10).

⁴ Sinsinterne kodewisseling word ook na verwys as kodevermenging (vgl. Appel en Muysken 1987:121; McCormick 1995:195).

⁵ By die aanlyn Son-uitgawes (www.son.co.za) waar bladsynommers nie aangetref word nie, word die opskrif van die berig as verwysingsgegewe verskaf.

⁶ Myers-Scotton (1992:112) onderskei tussen inhoudsmorfeme en sisteemmorfeme. Inhoudsmorfeme sluit in naamwoorde, werkwoorde, beskrywende adjektiewe, voorsetsels en nieklitiese voornaamwoorde. Sisteemmorfeme sluit onder meer in kwantifiseerders, koppelwerkwoorde, determineerders en gebonde morfeme wat tyd en aspek aandui.

⁷ Die term individuele wisseling verwys hier na die aantal kere wat daar na Engels gewissel word. By die berekening is meerwoordige wisselings wat bestaan uit twee of meer opeenvolgende leksikale items wat ’n begripseenheid vorm (soos white picket fences), as een individuele wisseling getel.

⁸ Om te bepaal watter verafrikaanste leksikale items as spreektaal beskou kan word, is die HAT (2015) as basis gebruik: verafrikaanste leksikale items wat met die etiket "uit Engels" en "informeel" of "sleng" gemerk is in die HAT, asook daardie verafrikaanste leksikale items wat nie gelemmatiseer is in die HAT nie, is ingesluit in die data-ontleding.

⁹ Om te bepaal watter verafrikaanste leksikale items as spreektaal beskou kan word, is die HAT (2015) as basis gebruik: verafrikaanste leksikale items wat met die etiket "uit Engels" en "informeel" of "sleng" gemerk is in die HAT, asook daardie verafrikaanste leksikale items wat nie gelemmatiseer is in die HAT nie, is ingesluit in die data-ontleding.

Die beskouing in hierdie studie is dat direkte vertalings (oftewel anglisismes) nie as negatief bejeën behoort te word nie, maar eerder gesien behoort te word as ’n onvermydelike deel van die ontwikkeling en groei van die vernakulêr, weens die noue wisselwerking tussen Afrikaans en Engels in die informele domein (vgl. Odendaal 2012:195).

¹⁰ By lesersbriewe waar die skrywer gebruik maak van ’n skuilnaam (bv. Mooi praat) word die skuilnaam in die bibliografiese gegewens gemeld as skrywersverwysing. By die lesersbriewe in poniekoerante is die gebruik ook om die lesers se bydraes tematies te groepeer onder bepaalde opskrifte; byvoorbeeld: ’n opskrif soos "Sondag en die hond se tert" (Sondag, 10 September 2012) sluit meerdere leserbydraes in. Dis hierdie tematiese opskrifte wat as verwysingsgegewe gebruik word vir die titel van die lesersbydrae.

¹¹ By sommige inkortings (soos info) was dit nie altyd duidelik of die grondwoord Engels of Afrikaans is nie. In sulke gevalle, waar dit nie duidelik was nie, is die ingekorte vorm (in sinsverband) aan ’n klein groepie Afrikaanse respondente gegee, wat dan die sinne hardop moes lees. Indien die uitspraak van die inkorting ’n Engelse klankpatroon gevolg het, is die inkorting dienooreenkomstig geklassifiseer. Die inkorting porno is byvoorbeeld op hierdie wyse geklassifiseer as een wat verkort is uit die Afrikaanse grondwoord pornografie.

¹² Die woord gelem (gesteek) wat in die HAT (2015) gelemmatiseer is, en nié as "informeel" gemerk is nie, het veral frekwent voorgekom in die Son-korpus; byvoorbeeld: "Mentoor het ook ontken dat hy die meisie gelem het"(Son, 4 November 2014, "Obsessed oupa is skuldig"). Alhoewel die woord (ge)lem in sekere studies oor Kaaps (vgl. Blignaut en Lesch 2014:33; Van der Rheede 2012:119) as ’n tipiese Kaapse Afrikaanse merker geïdentifiseer word, word dit nie in hierdie studie as sodanig beskou nie, omdat die woord in die HAT gelemmatiseer is as ’n Standaardafrikaanse leksikale item.

¹³ Die gebruik van "voorkomsfrekwensie" as een van die kriteria om groepspesifieke merkers te bepaal, is nie onproblematies nie. Vir die doeleindes van hierdie studie verwys voorkomsfrekwensie slegs na die aantal kere wat ’n bepaalde leksikale item byvoorbeeld voorkom in Son, terwyl dit ’n beperkte voorkoms het in Sondag (of totaal afwesig is). Die verspreiding van die leksikale item is nie in berekening gebring by die frekwensie-ontledings nie. Dit wil sê, die volgende faktore is nie in berekening gebring nie: of die item deur verskillende outeurs gebruik is, of dit slegs beperk is tot die sitaatgedeeltes van die berig, en of dit in beide die berig- en sitaatgedeelte van die berig voorkom.

¹⁴ Om te bepaal watter leksikale items in Sondag as groepspesifieke merkers beskou kan word, is die spreektaalitems in Sondag vergelyk met die spreektaalitems in die aanlyn Son-uitgawes wat gedurende die tydperk 2013 tot Februarie 2016 verskyn het. Dit is gedoen by wyse van die aanlyn soekfunksie wat vir Son beskikbaar is op die aanlyn nuusplatform Newsbank via die portaal Access South Africa (http://infoweb.newsbank.com). Hierdie vergelyking het aan die lig gebring dat verskeie leksikale items wat aanvanklik beskou is as potensiële groepspesifieke merkers van die wit werkersklasspreker, ook ’n voorkomsfrekwensie in Son gehad het, byvoorbeeld:

moemfie (vrou of vroulike geslagsdeel);blare (geld); musiek gooi (speel/getrakteer); spyker(geslagsgemeenskap hê); knippie(geslagsgemeenskap hê); moewiese (moerse); jassies (kondome); stukkie (meisie/kêrel)

Leksikale items wat in beide Sondag en Son aangetref is, is nie geïdentifiseer as tipiese merkers van die wit werkersklas nie. (Ongelukkig was Sondag ten tye van hierdie ondersoek nie meer aanlyn beskikbaar om ’n soortgelyke vergelyking te kon doen vir die leksikale items wat as groepspesifieke merkers geïdentifiseer is in Son nie.)

¹⁵ Die lesersbriewe wat ontleed is in Sondag, behels die periode 10 September 2012 tot 23 September 2013, waartoe toegang verkry kon word op Sondag se webtuiste (www.sondag.co.za), voordat die webblad ongelukkig verwyder is ná die sluiting van die koerant. Vir Sondag is die aanlyn kommentaar wat gevolg het op die aanlyn berig deur Bruwer (2013) oor die sluiting van Sondag op 20 Oktober 2013, ook in berekening gebring by die ontleding.

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post ’n Verkenning van taalvariasie in die Afrikaanse poniekoerante Son en Sondag appeared first on LitNet.

Abstract

Exploring language variation in the Afrikaans tabloids Son and Sondag

This article examines the vernacular styles used in the Afrikaans tabloids Son and Sondag. Studies focusing on language variation in Afrikaans have not paid much attention to the written representation of the vernacular in the print media (cf. Blignaut and Lesch 2014:20). Furthermore, no comparative corpus linguistic study has been conducted to investigate the colloquial forms employed in these two tabloids, which, according to the editors, are modelled on the vernaculars of the coloured and white working-class speaker of Afrikaans respectively. The colloquial language employed in Son is claimed to be based on Cape Vernacular Afrikaans.

This article has a two-fold purpose. The first is to determine which colloquial features could be identified in the selected news reports of the two tabloids, as well as the occurrence frequency of these features in an attempt to determine whether group-specific markers could be identified for the coloured and white working-class speaker of Afrikaans. The second purpose is to determine whether the nature of the news theme has any influence on the use of the vernacular style.

Central to this study is the concept of style. Style is viewed here as a multidimensional construct. Firstly, the vernacular styles employed in the tabloids could be viewed what "Bell has called […] an exercise in audience design" (Conboy 2006:14). According to Bell’s (2010:32–58) audience-design framework, speakers design their style primarily for and in response to the target audience. As such, style can be regarded as audience accommodation. Writers of tabloids do not attempt to integrate all the features of the relevant social dialect of the target reader, but in their stylisation focus on those distinctive features that the reader could easily recognise and identify with. The vernacular styles in tabloids could thus be seen as performed styles (cf. Coupland 2007:146). These performed informal vernacular styles in the tabloids are modelled on the vernacular of the lower socio-economic classes, which implies that certain linguistic variables could function as markers for both style and social class. This notion of style as audience design provides the necessary framework for the analysis of the stylised vernaculars in the two tabloids. Secondly, it is not only the audience that could influence the choice of a suitable style, but also the degree of formality. Labov (1970:19–22) viewed style variation in terms of attention paid to speech: the more formal the situation, the more attention is paid to speech. The degree of formality could be influenced by, among others, the nature of the topic. This means that news topics that are viewed as formal in nature will tend to employ the standard register more frequently.

The stylistic analysis conducted here focused only on one text type, namely news reports. The news reports that appeared in the Sondag issues from 28 July 2013 to 25 August 2013 and the Tuesday issues of Son from 4 November 2014 to 2 December 2014 were selected for analysis. Two analyses were conducted: firstly, the linguistic features of the stylised vernacular are determined, and secondly, the influence of the news theme on style shifting is examined.

The colloquial features adopted in the news registers of Son and Sondag are limited to lexical variation and include the following:

(i) Code-switching to English, which includes single-word switches (e.g. "Die cops is gebel"), multiple word switches ("trailer trash sexy looks") and morphologically embedded switches (e.g. "lugdiens-site", "gehijack", "gerape"). Single-word switches are by far the most frequently used in both tabloids. It was evident that the switches typically displayed the tabloid agenda: The switches in Sondag (e.g. "show", "fans", "band", "fake boobs") highlight the lifestyle of the Afrikaans celebrities and prominent persons, while in Son the focus on crime in the news stories is accentuated (e.g. "bail", "gangsters", "rapist"). Code-switching to English is portrayed in the news reports as a typical feature of the speech of both the coloured and white working-class speaker. Individual switches in Son occur twice as frequently as in Sondag, but when compared with everyday vernacular Afrikaans the switches in both tabloids still reflect a very low frequency. This under-representation of code-switched items in both tabloids could be seen as an intentional effort on the part of the writer not to alienate the target reader with a high density of code-switching which may be perceived by the reader as patronising, artificial or excessive (cf. Giles and Smith 1979:54). Code-switching is used in both tabloids selectively to create the perception that the tabloid is speaking the language of the reader.

(ii) Direct (literal) translations from English, which include Afrikaansified English words (e.g. "antie", "paartie", "tjommie", "pel"), existing Afrikaans lexemes with English meanings (e.g. "opgebreek" meaning "to break up a relationship") and grammatical interference (e.g. "Meeste van die dames …" (x Die meeste)). Sondag uses twice as many direct translations from English compared with Son. There is a greater tendency in Sondag to present English lexemes in an Afrikaans guise, which could be seen as an effective strategy by the writers of Sondag to make the English conceptual world their own (cf. Ponelis 1998:40).

(iii) Colloquial expressions, which include direct borrowing from English (e.g. "forbidden fruit"), hybrid expressions (e.g. "hy bat vir die ander span"), directly translated expressions from English (e.g. "leerling het brood in die oond") , "own" colloquial Afrikaans expressions (e.g. "sterk gevriet getrek") and variations on existing Standard Afrikaans expressions (e.g. "nog pienk agter die ore"). Colloquial expressions are used more frequently in Sondag than in Son, and provide a colourful and vivid presentation of the news story. The frequent occurrence of "own" colloquial expressions in both tabloids, amidst the dominance of English, signals the vitality of colloquial Afrikaans.

(iv) Clippings (e.g. "porn", "doom") and (v) taboo words (e.g. "gatgabba", "moerse"), which occur more frequently in Sondag than in Son.

(vi) Nicknames (e.g. "Steve Losgulp Hofmeyr") and (vii) interjections ("watwou!"), which occur only in Sondag.

(viii) Afrikaans-specific colloquial items, which include commonly used colloquial items which are widely diffused in the Afrikaans speech community (e.g. "tjoekie", "hol", "daai", "jol") and less commonly used colloquial items which are limited to certain social groups or regions (e.g. "stukkie", "mang", "jongens"). Sondag uses twice as many commonly used colloquial items and also reflects a greater lexical variety compared with Son. For the less commonly used colloquial items there is, surprisingly, not much difference in terms of frequency between Son and Sondag. A limited number of distinctive group-specific markers were identified in Son (e.g. "mang", "tikkop", "gevriet getrek", "sy kop haak uit", "five bob").

The stylistic analysis revealed that there is not much difference between the two stylised vernaculars employed in Son and Sondag. The variation in the two tabloids is by far lexical variation, with very limited grammatical variation. The similarity between the vernacular styles in Son and Sondag (which, as mentioned, are said to be targeting different working-class speakers of Afrikaans) could be the result of an under-representation in Son of the typical lexical and grammatical features that characterise Cape Vernacular Afrikaans. The vernacular style adopted in the news register of Son, which the editorial staff claims to be based on Cape Vernacular Afrikaans, does not include any of the grammatical features that are viewed typical of Cape Vernacular Afrikaans, e.g. vowel raising (e.g. in "wietie"), affrication (e.g. in "djy"), post-vocalic r-deletion (e.g. in "wee"), and the redundant use of the adjectival degree morpheme -er (e.g. in "bietere"). The lexical variation in Son also does not sufficiently reflect the rich source of dialectal items and expressions that are characteristic of Cape Vernacular Afrikaans. This seemingly intentional undershoot of the typical dialectal features of Cape Vernacular Afrikaans in Son results in the vernacular styles adopted in Son and Sondag displaying more similar colloquial features. The difference between the vernacular styles is reflected in the frequency rate of the vernacular forms: Sondag uses nearly twice as many vernacular forms (with the exception of code-switched items) as Son. It was evident from the stylistic analysis that Sondag displays a greater variation of colloquial forms than Son in their news reports, while Son focuses in their stylisation mostly on code-switching to English and Afrikaans-specific colloquial items. The vernacular styles performed in Son and Sondag could be described as a widespread colloquial Afrikaans with limited group-specific markers.

In the second analysis the influence of the news theme on style-shifting was examined by way of comparing the following two groups of news reports with each other: news reports with a frequency of less than one colloquial form per 100 words and news reports with a frequency of more than one colloquial form per 100 words. The first group of news reports is regarded as reflecting a more standard register, while the second group is viewed as displaying a more vernacular style. The study found that the news theme seldom influenced style variation. The use of a formal standard register seemed to depend on who the writer of the news report was rather than the nature of the news theme.

A considerable number of the target readers of Son and Sondag viewed the stylised vernaculars favourably, which underscores the value of adopting spoken varieties of Afrikaans as written codes for certain genres. The written representation of spoken varieties could enhance the legitimacy of these varieties in more formal domains. Further comparative studies into the vernacular styles adopted by the different registers in the tabloids could provide valuable insights into how spoken varieties of Afrikaans are stylised in various written domains.

Keywords: audience design; Cape Vernacular Afrikaans; code-switching; formal; informal; register; social dialects; Son; Sondag; spoken varieties; style; tabloids; vernacular styles

Lees die volledige artikel in Afrikaans: ’n Verkenning van taalvariasie in die Afrikaanse poniekoerante Son en Sondag

The post Exploring language variation in the Afrikaans tabloids Son and Sondag appeared first on LitNet.

Toespraak deur JC Heunis SC, president van die Konvokasie van die Universiteit Stellenbosch, by geleentheid van ’n oud-Maties-ontbyt by die KKNK, Vrydag 14 April 2017, 07:30, Welgeluk NG Kerksaal, Parkweg-Suid, Oudtshoorn

It is dying.
It is dying.
Let it die.
It's had its chance. (La La Land)

Dames en here

Gedurende 2016 het Afrikaans sy status as primêre onderrigtaal aan nog vier universiteite, insluitend die Universiteit Stellenbosch, verloor.

Dit is nou nog net aan die Potchefstroom-kampus van die Noordwes-Universiteit ’n primêre onderrigtaal met ’n status gelyk aan dié van Engels.

Aan die Universiteit Stellenbosch was die Raad en die Senaat die rektor se bestuurspan ter wille en het hulle ’n beleid aanvaar wat gestalte gegee het aan ’n verklaring van die bestuurspan van 12 November 2015 waarin onder meer gesê is dat alle onderrig voortaan in Engels sal wees en dat dit ook die primêre taal van kommunikasie en administrasie sal wees.

Waldimar Pelser, Rapport se redakteur, het onlangs geskryf oor die opbloei in Afrikaanse teater, letterkunde en musiek en hoe Afrikaans lewe daaruit put. Daarvan is die Stellenbosch Woordfees en die KKNK ook sprekende bewyse.

In die rolprent La La Land sê die jazzkomponis, Sebastian, op ’n stadium met verwysing na jazz as ’n genre:

It is dying.
It is dying.
Let it die.
It's had its chance.

Dit het drie vrae by my laat ontstaan:

• Is Afrikaans sterwend?
• Indien wel, maak dit saak?
• En indien dit saak maak, moet (kan) ons iets daaraan (probeer) doen?

So seker soos wat die son in die ooste opkom, sal die einde van Afrikaans as taal van tersiêre onderrig dit as ’n instrument van kommunikasie en as draer van kultuur noodlottig verwond.

• Dit sal met verdrag sy hoëre funksies verloor.
• Dit sal ophou om ’n volwaardige wetenskapstaal te wees.
• As daar nie meer ’n vooruitsig is dat Afrikaanssprekende skoliere in Afrikaans aan universiteite sal kan studeer nie, sal hulle ouers hul toenemend na Engelse skole toe stuur en Afrikaanse skole sal noodwendig ook in die proses tot niet gaan.
• Namate dit gebeur, sal ouers hul kinders toenemend vir skool voorberei deur Engels met hulle te praat.
• So sal Afrikaans sy dood tegemoet gaan; langsaam maar onafwendbaar.

Geen wonder nie dat Robert Greig op 10 April vanjaar in sy LitNet-reaksie op bydraes deur Marlene van Niekerk, Stephanus Muller en Johann Rossouw, die volgende vrae aan die orde stel:

The language regime change at Stellenbosch University was an act of force majeure. For that reason, I sense in Johann Rossouw's and others' postings a drift from the urgent to the incidental. A pity. Philip Larkin's line in The old fools comes to mind: “Why aren't they screaming?"

En ook:

Remind me: Was there – is there – any serious objection or protests or attempt to mobilise public opinion against the project? Was there a demo, sit-in, drive-in, be-in, or a strike? Did faculty and students go public and stand up and be counted? Or was there merely moaning and shrugs?

I live too far away to be certain. But I am aware that the risks of public opposition in the context of the democratic miracle and a corporate environment are enormous. It's also unfashionable.

Die voorstanders van die behoud van Afrikaans as ’n taal van tersiêre onderrig wen die debat loshande. Die meer belangrike vraag is of hulle die oorlog wen.

As ’n mens vinnig na die empiries verifieerbare objektiewe feite kyk, is dit maklik om te sien waarom hulle die debat wen:

• Afrikaans is die moedertaal van die derde meeste Suid-Afrikaners.
• Dit is die moedertaal van die grootste bevolkingsgroep in die Wes-Kaap; van hierdie groep is bruin mense, ’n voorheen agtergestelde bevolkingsgroep, verreweg in die meerderheid.
• Vir baie van hulle, veral dié wat in die platteland woon, is dit lewensbelangrik om toegang tot tersiêre onderrig in Afrikaans te hê.
• Artikel 6(4) van die Grondwet bepaal onder meer dat alle amptelike tale gelykheid van aansien geniet en billik behandel moet word.
• Artikel 29(2) bepaal dat elkeen die reg het om aan openbare-onderwys-instellings onderwys te ontvang in die amptelike taal of tale van eie keuse waar daardie onderwys redelikerwys doenlik is.
• Paragraaf 15.4 van die Ministeriële Taalbeleid vir Hoër Onderrig, waaraan universiteite se taalbeleide moet voldoen, lees soos volg:

The Ministry acknowledges that Afrikaans as a language of scholarship and science is a national resource. It, therefore, fully supports the retention of Afrikaans as a medium of academic expression and communication in higher education and is committed to ensuring that the capacity of Afrikaans to function as such a medium is not eroded. In this regard the Ministry endorses the views of the then President, Mr Nelson Mandela, as expressed in his speech to the University of Stellenbosch in 1996, on the occasion of the acceptance of an honorary doctorate, that: “The real issue is not the extermination or preservation of Afrikaans as an academic medium. Rather, the question is this: Amongst ourselves, how are we to negotiate the dispensation for the South African University system that meets the following three criteria? Firstly that a milieu should be created and maintained for Afrikaans to continue growing as a language of scholarship and science. At the same time, that non-speakers of Afrikaans should not be unjustly deprived of access within the system. And moreover, that the use and development of no single language medium should – either intentionally or unintentionally, be made the basis for the furtherance of racial, ethnic or narrowly cultural separation.” The Ministry has built on this statement in the National Plan for Higher Education.

• Afrikaans is ’n volwaardige wetenskaps- en onderrigtaal.
• Daar is 26 universiteite in die land waarvan, soos ek gesê het, nog net die Potchefstroom-kampus van die Noordwes-Universiteit Afrikaans as primêre onderrigtaal gebruik.
• Daar is vier universiteite in die Wes-Kaap, waarvan drie uitsluitlik in Engels onderrig aanbied.
• Daar is 560 skole in die Wes-Kaap wat in Afrikaans enkel- of dubbelmediumonderrig aanbied.
• Die Universiteit Stellenbosch het ’n bewese vermoë om onderrig in Afrikaans aan te bied.
• Dit is ’n onomstootlike feit dat studente wat voorgraadse onderrig in hul moedertaal ontvang, akademies beter vaar as studente wat nie in hul moedertaal onderrig ontvang nie.

Met die wind van hierdie feite in hul seile kan die voorstanders van Afrikaans as primêre onderrigtaal met ’n status gelyk aan dié van Engels aan die Universiteit Stellenbosch, kwalik die debat verloor.

Nogtans wen hulle nie die stryd nie, soos blyk uit die feit dat die Raad en die Senaat die rektor se bestuurspan hulle sin gegee het en ’n beleid aanvaar het wat die doodsklok vir Afrikaans ingelui het.

Dis miskien nog net die lede van daardie bestuurspan wat betwis dat dit so is. Maar dan moet die caveat wat die rektor in ’n onderhoud met Mercy Kannemeyer geopper het, nie uit die oog verloor word nie. Hy het gesê: "Die Universiteit Stellenbosch is ’n nasionale bate. Dis nie vir ’n klein deel van die gemeenskap nie."

Klaarblyklik het hy uit die oog verloor dat die Ministeriële Beleid sê: "The Ministry acknowledges that Afrikaans as a language of scholarship and science is a national resource."

Afrikaans is dus óók ’n nasionale bate.

Die rektor se stelling verdien eintlik nie eens kommentaar nie.

In die Wes-Kaap is Afrikaanssprekendes nie ’n klein deel van die gemeenskap nie.

Nasionaal is hulle nie ’n klein deel van die gemeenskap nie. Nasionaal én provinsiaal is daar geen proporsionaliteit tussen die Engelse en Afrikaanse aanbod as daar na die getal universiteite en die getal Afrikaanssprekendes gekyk word nie.

En, laastens: die aanspraak is nie op Afrikaans as die enigste taal van onderrig aan die Universiteit Stellenbosch nie; dit het gelyke status met Engels.

Jannie Mouton, die stigter van die Stellenbosse beleggingsreus PSG, het onlangs in ’n onderhoud met Die Burger met verwysing na die Universiteit Stellenbosch gesê: "Ek sou hom graag ’n Afrikaanse universiteit wou hê, maar die tyd is verby."

Dit net nadat hy gesê het: "Ek het ’n liefde vir Afrikaans, maar vir seker, en dan wil ek my in die stryd werp hierso by Stellenbosch Universiteit (US), en dan sê hulle vir my ek kan nie as genoteerde maatskappy ... ons het Afrikaanse én Engelse aandeelhouers en die regering is aandeelhouers, ek moet my bek hou."

Oor die regering is hy dalk reg, al behoort dit nie so te wees nie, maar oor sy Engelse aandeelhouers beslis nie – vra maar die Nobel-pryswenner JM Coetzee en die Wes-Kaapse premier, Helen Zille, en die skrywer van Can South Africa survive?, RW Johnson, en Robert Greig, wat ek in die begin aangehaal het. Almal van hulle, en duisende soos hulle, sien met die eerste oogopslag dat Stellenbosch ten minste ook ’n Afrikaanse universiteit behoort te wees en baie is verstom dat dit nie meer die geval is nie.

Of die uitkoms nou, soos wat Johann Rossouw glo, weens regeringsdruk was en of dit uit vrees vir ontwrigting was deur ’n klein groepie studente onder die vaandel van Open Stellenbosch (wat nie eens meer bestaan nie), en of dit ’n kombinasie van hierdie en ander faktore was, soos wat ek glo die geval is, die hartseer werklikheid is dat die outeurs van die Universiteit Stellenbosch se nuwe taalbeleid en die dryfkrag daaragter, Afrikaanssprekend is, van wie sommige dit uit innerlike oortuiging doen, ander omdat hulle vrees vir ontwrigting of omdat hulle oordeel dat dit ’n geveg verg wat hulle nie kan wen nie, en ander wat gewoon deur eiebelang gemotiveer word.

Die voorstanders van gelykberegtiging vir Afrikaans en Engels as onderrigtale aan die Universiteit van Stellenbosch wen die debat, maar ons wen nie die stryd nie.

Is die tyd verby en maak dit saak?

En as dit saak maak, maak dit genoeg saak?

En as dit genoeg saak maak, wat gaan ons daaromtrent doen?

Die antwoord is eenvoudig: as dit vir genoeg Suid-Afrikaners saak maak, dan maak dit saak.

Maar dan sal hulle hul stemme moet laat hoor.

Dan sal hulle en hul kinders daarop moet aandring dat laasgenoemde in Afrikaans onderrig sal ontvang aan die Universiteit Stellenbosch en hul misnoeë met wat daar aan die gang is, volgehou te kenne gee en illustreer.

Die uitrangering van die enigste ander tersiêre onderrigtaal naas Engels is slegte nuus vir alle Suid-Afrikaners, want wat die Grondwet verg, en wat die Ministeriële Taalbeleid verg, en wat gesonde verstand verg, is nie om ’n taal wat reeds die status van ’n wetenskapstaal verwerf het, in die ban te doen nie, maar vir Suid-Afrikaanse universiteite om die verantwoordelikheid te aanvaar om inheemse tale anders as Afrikaans ook tot volwaardige akademiese tale te ontwikkel. Om meer te doen, nie minder nie.

Eerder as dat Afrikaans uitgerangeer word aan die Universiteit Stellenbosch, behoort daardie universiteit verantwoordelikheid vir die ontwikkeling van Xhosa as ’n wetenskapstaal te aanvaar.   

Te oordeel aan die mense, bekend en onbekend, wat hulle steun vir die saak van Afrikaans as onderrigtaal teenoor my uitspreek, teenoor mense wat ek ken uitspreek, en dit uitspreek in die meningskolomme van koerante soos Die Burger, maak dit saak en maak dit genoeg saak.

Maar Suid-Afrikaners, en veral Afrikaanssprekende Suid-Afrikaners, sal hulle stemme moet laat hoor.

En terwyl ek nie onsimpatiek is teenoor die vestiging van ’n nuwe universiteit nie, is ek daarvan oortuig dat ons Stellenbosch nie sonder slag of stoot behoort prys te gee nie.

Dit het tyd geword dat ons weier om die swye opgelê te word met emosionele, vals en moedswillige argumente soos dat –

• Afrikaans die taal van onderdrukking en Afrikaanssprekendes die onderdrukkers was en daarom "verdien" wat nou met hulle gebeur
• die aandrang op Afrikaans as primêre onderrigtaal aan die Universiteit Stellenbosch saam met Engels, ’n teruggryp na die beskamende bevoorregting van apartheid is
• Afrikaans as onderrigtaal anderstaliges uitsluit en afwysend is teenoor hulle.

Dan sal ons onsself onomwonde en met nadruk op die standpunt moet stel dat –

• daar ’n grondwetlike en inherente reg is om Afrikaans se status as spreektaal en onderrigtaal en akademiese en wetenskapstaal in stand te hou
• die nastreef daarvan ’n positiewe dadigheid verg en nie tot nadeel van enige ander bevolkingsgroep is nie
• dit trouens die enigste manier is waarop honderde duisende voorheen benadeelde, veral plattelandse, bruin Afrikaanssprekende mense bemagtig kan word, en as iemand my hieroor beskuldig van opportunisme sal hy hom in klipharde feite vasloop
• mense nie meer van die nasionale debat uitgesluit kan word omdat daar ’n apartheidsideologie in sommige van hulle se verlede lê nie
• ons in hierdie saak reg en geregtigheid aan ons kant het.

As dit vir ons saak maak, moet ons van ons laat hoor.

As dit die moeite werd is, moet ons standpunt inneem.

As dit vir ons ’n saak van innerlike oortuiging is, is hierdie nie ’n aangeleentheid wat ons aan ’n paar mense kan oorlaat nie.

Langenhoven het in 1925 gesê: "Hoe lank hink julle op twee gedagtes? As Nederlands julle taal is, waarom praat julle dit nie? As Afrikaans julle taal is, waarom skryf julle dit nie?"

Die retoriese vraag wat sigself vandag aan ons opdring, is: As Afrikaans nog julle taal is, waarom neem julle nie standpunt in teen die devaluasie daarvan op elke vlak van die samelewing en in die besonder aan universiteite nie?

Dit gaan van u verg om die gemeenskappe waarin u woon en werk, op te vorder om die saak van Afrikaans te ondersteun.

Om die Konvokasie van die Universiteit Stellenbosch, die enigste orgaan van daardie universiteit wat nog onomwonde staan vir Afrikaans as primêre taal van onderrig met gelyke status aan dié van Engels, te ondersteun.

Om Gelyke Kanse se hofaansoek teen die Universiteit Stellenbosch te ondersteun. Dit is nie my voorneme om met u te praat oor die meriete van daardie aansoek nie, behalwe om te sê dat gegewe die gekheid van die besluit om Afrikaans te devalueer in die lig van die feite wat ek ter aanvang genoem het, en in die lig van daardie feite, behoort daardie hofsaak ’n beter kans te hê om te slaag as enige van die ander drie wat in die noordelike provinsies onderweg is. Dit het gewoon te doen met demografie.

Die status van Afrikaans as onderrigtaal ook aan tersiêre opvoedkundige inrigtings is nie een waaroor eensydige besluite geneem kan word op aandrang van ’n hopelose regering of aggressiewe minderhede wat toegelaat word om ’n buitensporige en disproporsionele rol te speel nie. Dat dit gebeur het, is ’n skande. Dat dit voortduur, ’n groter skande. As dit standhou, sal dit ’n skandvlek wees.

Hierdie het ’n saak geword waaroor ons ’n streep in die sand moet trek en moet sê tot hiertoe en nie verder nie.

Dit is ’n saak waarvoor ons vierkantig kan steun op fundamentele regte wat in die Grondwet verskans is juis omdat dit uitdrukking gee aan dit wat moreel en eties reg en regverdig is.

• Die eerste so ’n fundamentele beginsel is dié van gelykheid.
• Die tweede is dié van menswaardigheid, ’n fundamentele reg wat ten grondslag van alle ander fundamentele regte lê en wat verg dat ons mekaar sal behandel soos wat ons verwag om behandel te word.
• Die derde is dié van sekerheid van die persoon, wat beteken dat ons aan hierdie debat moet kan deelneem sonder vrees vir lewe en veiligheid.
• Die vierde is dié van vryheid van uitdrukking, waarby inbegrepe is die vryheid om inligting of idees te ontvang of oor te dra, asook akademiese vryheid.

Oor hierdie saak moet ons aandring op ’n spreekbeurt en dat ons aangehoor sal word. Niemand mag van hierdie debat uitgesluit word nie – nie op grond van sy of haar velkleur nie; nie op grond van sy of haar oortuigings en standpunte nie; nie op sterkte van etikettering en wanvoorstelling nie; nie op grond van verdagmakery nie; nie as gevolg van ’n verbintenis met enige organisasie, polities of andersins, nie; nie as gevolg van geweld of dreigemente van geweld nie.

Daar kan nie meer ruimte wees vir die uitskakeling van mense op sterkte daarvan dat hulle kwansuis teruggryp na die verlede terwyl die enigste rede waarom hulle daarvan beskuldig word, ’n armoede aan geldige teenargumente is nie.

Vrygeborenes is belangrike deelnemers aan ’n debat oor Suid-Afrika se toekoms, maar hulle is nie die enigste deelnemers nie en die vrygeborenes wat in Afrikaans onderrig wil ontvang se stemme moet ook gehoor kan word.

Ewe belangrik is die feit dat Afrikaans as ’n medium vir die oordrag van kulturele waardes onontbeerlik is. Dink mens na oor die gevestigde Afrikaanse letterkundeskatte en die vakkundige, sosiale, tegniese en religieuse woordeskat van Afrikaans in sy wonderlike verskeidenheid, besef jy dat die taal tekenend is van ’n ganse kultuur, simptomaties daarvan en onderliggend daaraan – en dat die uitsluiting van die taal terselfdertyd uitsluiting van die middel tot kultuuroordrag en -oorlewing moet beteken.

Of dit so bedoel word of nie, deur die ontkenning van gevestigde taalregte word die oordrag van kultuur self gekniehalter, en die vraag wat vandag voor ons is, is of dít die uitkoms is wat die Grondwet beoog het met sy visie vir ’n demokratiese bestel en nasionale versoening.

As vertrekpunt, bevestig, erken en beskerm artikel 30 van die Grondwet onomwonde Suid-Afrikaners se taal- en kultuurverskeidenheid.

Natuurlik word die uitoefening van hierdie reg begrens. Natuurlik is dit nodig om daarteen te waak, soos wat die wetgewers in feitlik elke ander beskaafde land in die wêreld ook daarteen waak, dat die uitoefening van hierdie regte die fyn grens tussen kulturele eiesoortigheid en rassehaat, die saai van etniese verdeeldheid en die voer van oorlogspropaganda nie oorsteek nie.

Maar kan dit werklik realisties geargumenteer word dat die behoud van die bestaande reg op moedertaalonderrig aan die Universiteit Stellenbosch rassehaat sal aanblaas of dat ’n geldige aanspraak gemaak sou kon word dat dit die geval is? Natuurlik nie.

Dat die opstellers van die Grondwet ingesien het dat daar ’n verband bestaan tussen die beskerming van taalregte en die beskerming van ’n kultuur, is ook duidelik uit artikel 31, wat uitdruklike beskerming aan die regte van kulturele, taal- en godsdienstige gemeenskappe bied.

Dit kan nie ernstig beweer word dat die afskaffing of afwatering van onderrig in ’n amptelike taal, by ’n instelling waar die reg daarop dekades lank gevestig, bestendig en bewese prakties uitgevoer is, hierdie ongrondwetlike regte en opdragte bevorder nie.

Prontuit gesê, ’n mens bevorder kwalik grondwetlike waardes wat almal sê wenslik en ideaal is deur by die plekke waar dit nog in vervulling gaan, ’n einde daaraan te maak eerder as om dit as voorbeeld en inspirasie te koester.

Laat ek dit duidelik stel: die praktiese en logistieke werklikheid aan die Universiteit Stellenbosch is dat daar geen eenvoudige en liniêre verhouding is tussen die ontneming van bestaande regte van die studente wat Afrikaanse onderrig verkies en die opgradering van die omvang van onderrig in Engels aan studente wat verkies om nie in Afrikaans onderrig te ontvang nie.

Inteendeel, hierdie koers sal groter ongeregtigheid en ongelykheid meebring. As daar meriete was in die aanklag dat Engelssprekende studente in die verlede nie gelykwaardig behandel was nie, is daar nou meriete in die aanklag dat Afrikaanssprekende studente nie gelykwaardig behandel word nie. Nie een van die twee uitkomste behoort nodig te wees nie.

Die reg op moedertaalonderrig soos in die Grondwet verwoord, is een van die swaar-verworwe boustene van die pakt wat in die Grondwet beslag gekry het. Die besluit om Suid-Afrikaners van die reg te ontneem om in hul moedertaal onderrig te ontvang, beteken dat een van die mees fundamentele beginsels van die sosiale, ekonomiese en politieke visie vir ’n demokratiese Suid-Afrika te gronde gerig word.

Dit beteken dat sommige van die mees belangrike beginsels wat in die Handves van Fundamentele Regte met betrekking tot die beskerming van kulturele en taalregte verskans is, geweld aangedoen word.

Die Handves van Fundamentele Regte verwoord die kern van dit wat deur die opstellers van die Grondwet as grondliggend aan ’n nuwe en regverdige sosiopolitieke en ekonomiese bestel beskou is.

Geen regsbeginsel was meer versigtig en omsigtig verwoord as dit nie.

Ons sien dus aan die een kant dat die grondwetlike opdragte om inheemse tale, benewens Afrikaans, tot wetenskapstale te ontwikkel, verontagsaam word.

Aan die ander kant word die opdrag om Afrikaans se status as akademiese taal uit te bou, eweneens verontagsaam. Dit gaan, in die woorde van die Konstitusionele Hof, lei tot die "equality of the graveyard, not of the vineyard".

Dít het implikasies vir meer as die tale; dit het implikasies vir gemeenskapsontwikkeling; dit het implikasies vir die kwaliteit van onderrig; dit het implikasies vir die ekonomie; dit het implikasies vir verhoudings; dit het implikasies vir ons geloof in die waardes wat onderliggend aan ons Grondwet is; en omdat dit so is, het dit implikasies vir ons politieke stelsel.

Die taal wat mense praat, het niks op aarde te doen met of hulle, individueel of kollektief, inherent goed of boos is nie; of mense hul lewens inrig op so ’n wyse dat dit in pas is met die norme en standaarde wat die beskawing van vandag behoort te onderskei van die donker eeue van gister.

Dit het niks te doen met die politieke keuses wat hulle vir hulself maak en wat hulle dalk by magte is om aan ander op te dring nie.

Verslawing en onderdrukking, soos bevryding en opheffing, is nie die funksies van ’n taal nie; dit is die gedrag en optrede van mense – goed en sleg – ongeag die taal wat hulle praat.

Vir sover dit nog steeds dien as motivering vir wat by ons universiteite aangaan, is dit dwaas om wat histories verkeerd gegaan het, voor die deur van ’n taal te lê en dit daarom nie te praat nie, of ander sprekers daarvan te verbied om dit te praat; of andere die geleentheid te ontneem om daarin onderrig te ontvang.

En laat ons nie vergeet nie dat Afrikaans ook die taal van verset en opstand, van boetedoening en van bevryding was.

’n Mens kan nie wraak neem op ’n taal nie; jy kan wraak neem op mense; en jy sou kon wraak neem op mense deur hulle die geleentheid te ontneem om onderrig in hul moedertaal te ontvang, maar as dít deel van enigiemand se agenda is, dan word die noodsaak vir weerstand en verset soveel dringender en groter.

Want dit maak nie saak wie of wat jy is nie, jy kan nie verby die bepalings van die Grondwet en van die ministeriële beleid waarna ek verwys het, kom nie, en jy kan nie verby die versoeningsopdrag waarin ons Grondwet gebed is, kom nie.

Jy kán nie. Jy kan dit nie doen sonder om ’n bespotting te maak van die hoë waardes waaraan die Grondwet uitdrukking gee nie. En jy kan dit nie doen sonder om dit alles op risiko te plaas nie.

Die antwoord is nie die weg van die minste weerstand nie. Die antwoord behoort bepaal te word deur die insig dat die vooruitsig van veeltaligheid ’n geleentheid is, eerder as ’n las.

Om die middele te vind om, eerder as om Afrikaans as ’n primêre taal van onderrig uit te faseer, die verantwoordelikheid te aanvaar om ook ’n ander inheemse taal as Afrikaans tot volwaardige akademiese taal te ontwikkel. Om meer te doen, nie minder nie.

Afrikaanssprekendes het daarin geslaag om binne ’n baie kort tydsbestek van Afrikaans ’n volwaardige wetenskaps- en akademiese taal te maak. Hulle weet hoe om dit te doen. Hulle is dit aan hulself en aan die mense van hierdie land verskuldig om –

• te verseker dat die besluite om Afrikaans as onderrigtaal aan die Universiteit Stellenbosch af te skaf, of om dit te devalueer, omgekeer word
• te verseker dat die universiteite van hierdie land die verantwoordelikheid opneem om, universiteit vir universiteit, elk ’n inheemse taal tot volwaardige akademiese en wetenskapstaal te help ontwikkel.

Dit is die uitdaging. Die uitdaging is om te besef dat ’n aanspraak om in ’n moedertaal onderrig te word, ’n regverdige grondwetlik-gefundeerde aanspraak is.

Veral dat dit verdien om voor gestry te word.

Dat dit ’n stryd is wat Afrikaanssprekendes saam met ander bevolkingsgroepe kan stry.

Dat dit nie net ’n aandrang verg op Afrikaans as taal van onderrig nie, maar ook op die ontwikkeling van ander inheemse tale as akademiese en wetenskapstale.

Dit verg geloof daarin dat daar nog ’n toekoms in hierdie land is, of weer een sal wees.

Dit verg van studente om meer te doen as om net so gou as moontlik in enige taal hulle kwalifikasie te verwerf sodat hulle ’n loopbaan, hier of elders, kan volg.

Dit verg van sakemanne om nie skaam te wees vir hulle standpunt hieroor nie en om dit doeltreffend en met oorgawe te bemark. Kortom, om ook hulle kant te bring.

Dit verg van akademici, met inagneming van hulle billike aansprake op genoeg navorsingstyd, om saam te besin oor hoe die grondwetlike regte waarna ek verwys het, aan akademiese instellings in vervulling kan gaan.

Dit verg van ons almal om hieroor standpunt in te neem. Nie in die geheim nie, maar in die openbaar, hard en duidelik.

Hierdie uitdaging konfronteer ons onvermydelik en onteenseglik met die volgende vrae:

• Het Afrikaanssprekendes nog leiers wat kan en sal opstaan vir hulle regte?
• Het hulle nog ideale wat in hierdie land in vervulling moet gaan?
• Het hulle nog drome?
• Het hulle nog veggees?
• Het hulle nog die moed van hulle oortuiging?
• Sien hulle nog vir hulle ’n toekoms in hierdie land?
• Sal die aanvaarding van die nuwe taalbeleid deur die Universiteit Stellenbosch hulle by die punt bring waar hulle sê: Tot hiertoe en nie verder nie?
• Glo hulle in basiese menseregte – nie net hulle eie nie, maar almal s’n?
• Is daar nog Afrikaanse helde of sal daar weer wees?

Mag die tyd leer dat die antwoorde op hierdie vrae "Ja" was.

Foto van Jan Heunis: Naomi Bruwer

The post KKNK 2017: Toespraak deur Jan Heunis appeared first on LitNet.

Debuutproduksies het vanjaar die voortou geneem met benoemings vir die KKNK se Kannas vir 2017.

Reza de Wet se Asem en Tertius Kapp se Liewer is elk ses keer benoem. Liewer is ’n aanspraakmaker in die kategorieë beste teateraanbieding, debuutwerk, nuutgeskrewe teks (Kapp) en regie (Jaco Bouwer). Anna-Mart van der Merwe en Tarryn Wyngaard is ook onderskeidelik benoem as beste aktrise vir hul spel in Liewer. Asem is benoem vir beste teateraanbieding, debuutwerk en regie (Marthinus Basson), met Antoinette Kellermann as beste aktrise Edwin van der Walt en Tinarie van Wyk Loots onderskeidelik as beste manlike en vroulike byspeler.

Asem (Antoinette Kellerman en Tinarie van Wyk Loots)

Asem (Edwin van der Walt)

Kort op hul hakke is skrywerregisseur Neil Coppen se Buite Land en Retief Scholtz se Dop, wat elk in vyf kategorieë benoem is. Buiten vir beste teateraanbieding en debuutwerk kom Buite Land ook in aanmerking vir nuutgeskrewe teks (Coppen) en beste manlike en vroulike byspeler (onderskeidelik Kopano Maroga en Elize Cawood). Dop is benoem vir beste teateraanbieding, nuutgeskrewe teks (Scholtz), regie (Sylvaine Strike), akteur (André Odendaal) en manlike byspeler (Wilhelm van der Walt).

Buite Land (Jacques Bessenger en Kopano Maroga)

Twee debuutkomedies, die vertaalde Die koninkryk van die diere en Klara Maas se hart is gebreek, ensomeer: Die vloeistof-trilogie, het duidelik die lagspiere behoorlik gekielie deur elk erken te word met vier benoemings, insluitend beste debuutwerk. (Wessel Pretorius se “kort” Klara Maas het  verlede jaar as Uitkampteaterstuk ’n Kanna as debuutwerk gewen.) Basson het met Die koninkryk van die diere sy slag as komedieregisseur gewys, terwyl Dawid Minnaar en Joanie Combrink vir hul onderskeie rolle as die maraboe en die muskeljaatkat as manlike en vroulike byspeler benoem is. Klara Maas het ook vir Pretorius ’n benoeming vir beste nuutgeskrewe teks én akteur en vir David Viviers as beste manlike byspeler in die sak gebring.

Die koninkryk van die diere

Minnaar en Pretorius het ook benoemings vir beste akteur ontvang in onderskeidelik Monsieur Ibrahim en die blomme van die Koran en Die ontelbare 48. Gideon Lombard ding ook mee in dié kategorie vir sy spel in die debuutproduksie Die reuk van appels.

Nog ’n sterk aanspraakmaker vir die Kannas is skrywerregisseur Lara Foot se Karoo Moose, wat reeds in 2007 by Aardklop gedebuteer het en nou vir die eerste keer op Oudtshoorn te sien was. Dit kom in aanmerking vir beste teateraanbieding, regie (Foot) en aktrise Chuma Sopotela.

Pa maak vir my ’n vlieër pa en Piekniek by Mpande, née Dingaan het elk een benoeming ontvang in die kategorie vir beste vroulike byspeler vir onderskeidelik Sandra Prinsloo en Nicole Holm.

Die benoemings vir die Kanna vir beste musiekproduksie is almal van uiteenlopende musiekgenres. Die aanspraakmakers is Loki Rothman en Albert Frost – Die akoestiese kitaar, Grethe van der Merwe – Allegorie, Rymklets van Oos tot Wes en Zolani Mahola – Rok en rol.

Onder die kunsuitskieters is Filmverse 2 (verskeie animasieprente onder leiding van Diek Grobler as artistieke regisseur), Broeigrond: Fertile Ground for Golden Regrets van Ronél de Jager en Lucia Boer as kurator vir The Dirty Penny Paradigm (gemengde media met verskeie kunstenaars).

Drie nuwe Kanna-pryse word ook vanjaar ingestel: vir die beste kinderteater-aanbieding, beste Uitkampteater-aanbieding en beste nuutgeskrewe teks.

’n Kanna vir die beste nuutgeskrewe teks word ingestel as gevolg van die opwindende aanbod van nuwe, oorspronklike tekste by vanjaar se fees. Die benoemdes is Buite Land (Coppen), Dop (Scholtz), Klara Maas (Pretorius) en Liewer (Kapp).

Klara Maas se hart is gebreek (Wessel Pretorius en David Viviers)

Klara Maas se hart is gebreek (Wessel Pretorius en David Viviers)

Die opwinding rondom Uitkampteater, wat verlede jaar vir die eerste keer by die KKNK aangebied is, het oorgespoel na kinderteater. Die paneel (wat uit kinders van verskeie ouderdomme bestaan het) het drie Uitkampteater-stukke Cindershoeler, In die woud en Kattekwaad, benoem.

Onder Uitkampteater is dit Ir(ras)sioneel, Sandra se laaste show en The Swan Song wat die paneel beïndruk het.

Jong talent was volop met vyf benoemings vir beste opkomende kunstenaar: Igna Botha (Sandra se laaste show: teks en spel); Jason Jacobs (Kalahari Swaan: teks, regie en ontwerp), Des-Lee McKenzie [Ir(ras)sioneel: teks en spel], Buhle Ngaba (The Swan Song: teks en spel) en Tarryn Wyngaard (Liewer: spel).

Liewer (Anna-Mart van der Merwe, Tarryn Wyngaard en Brendon Daniels)

Liewer (Brendon Daniels en Anna-Mart van der Merwe)

Volgens Marelí Stolp, sameroeper van die Kannapaneel, getuig die lys benoemdes vanjaar op ’n besonder sterk toneelaanbod, wat vir die paneel ’n moeilike, maar “aangename” uitdaging gebied het. Uitstaande ontwerp het ook opgeval: Basson vir Die koninkryk van die diere, Foot vir Karoo Moose, Bouwer vir Liewer en Wolf Britz vir Piekniek by Mpande, née Dingaan. Stolp het ook namens die paneel Danie Marais en Haidee Muller se ATKV-Kampvuurprogramme as uitsonderlike bydraes tot die fees uitgelig.

Die lede van die Kannapaneel was Stolp, Retha Bornmann, Diane de Beer, Aidan Erasmus, Rafiek Mammom, Angelo Mockie, Laetitia Pople, Marguerite Robinson, Tracey Saunders en Malan Steyn, met Meghan Konnie, Isabel Mascher, Leah Mascher, Tamlyn Prins, Zak Steyn en Ayden Winster die lede van die kinderpaneel.

Die wenners van die Kannas word op Maandag, 15 Mei by ’n spesiale geleentheid in Kaapstad aangekondig.

Volledige lys van benoemdes is:

 Beste teateraanbieding: Asem, Buite Land, Dop, Karoo Moose en Liewer

• Beste akteur: Gideon Lombard (Die reuk van appels), Dawid Minnaar (Monsieur Ibrahim en die blomme van die Koran), André Odendaal (Dop) en Wessel Pretorius (Die ontelbare 48 én Klara Maas se hart is gebreek, ensomeer: Die vloeistof-trilogie)
• Beste aktrise: Antoinette Kellermann (Asem), Chuma Sopotela (Karoo Moose), Anna-Mart van der Merwe (Liewer) en Tarryn Wyngaard (Liewer)
• Beste manlike byspeler: Dawid Minnaar (Die koninkryk van die diere), Kopano Maroga (Buite Land), Edwin van der Walt (Asem), Wilhelm van der Walt (Dop) en David Viviers (Klara Maas se hart is gebreek, ensomeer: Die vloeistof-trilogie)
• Beste vroulike byspeler: Elize Cawood (Buite Land), Joanie Combrink (Die koninkryk van die diere), Nicole Holm (Piekniek by Mpande, née Dingaan), Sandra Prinsloo (Pa maak vir my ’n vlieër pa) en Tinarie van Wyk Loots (Asem)
• Beste musiekproduksie: Grethe van der Merwe – Allegorie, Loki Rothman en Albert Frost – Die akoestiese kitaar, Rymklets van Oos tot Wes en Zolani Mahola – Rok en rol
• Beste regie: Marthinus Basson (Asem én Die koninkryk van die diere), Jaco Bouwer (Liewer), Lara Foot (Karoo Moose) en Sylvaine Strike (Dop)
• Beste debuutwerk: Asem, Buite Land, Die koninkryk van die diere, Klara Maas se hart is gebreek, ensomeer: Die vloeistof-trilogie en Liewer
• Beste opkomende kunstenaar: Igna Botha (Sandra se laaste show: teks en spel), Jason Jacobs (Kalahari Swaan: regie, teks en ontwerp), Des-Lee McKenzie (Ir(ras)sioneel: teks en spel), Buhle Ngaba (The Swan Song: teks en spel) en Tarryn Wyngaard (Liewer: spel)
• Beste visuele kuns: Broeigrond: Fertile Ground for Golden Regrets (Ronél de Jager), Filmverse 2 (artistieke regisseur, Diek Grobler) en The Dirty Penny Paradigm (kurator, Lucia Boer)
• Beste nuutgeskrewe teks: Neil Coppen (Buite Land), Tertius Kapp (Liewer), Wessel Pretorius (Klara Maas se hart is gebreek, ensomeer: Die vloeistof-trilogie) en Retief Scholtz (Dop)
• Beste Uitkampteater-aanbieding: Ir(ras)ioneel, Sandra se laaste show en The Swan Song
• Beste kinderteater-aanbieding: Cindershoeler, In die woud en Kattekwaad

Foto's: verskaf

The post Debuutproduksies ryg talle Kanna-benoemings in appeared first on LitNet.

Kollokwium: Politieke wetenskap
Donderdag 4 Mei 2017: NWU (Potchefstroomkampus)

In tye van onsekerheid en onbestendigheid tree die politieke wetenskap telkens na vore as voorhoede in die verstaan van nuwe kragte en tendense. Tans bevind ons as wêreldburgers, Suid-Afrikaners en akademici ons juis in so ’n tydsgewrig van onbestendigheid. Ons aanskou die vervorming van die politieke kultuur in die Westerse wêreld, die intriges van ’n beleërde maar vasberade regime-elite op eie bodem, en die enorme uitdagings wat universiteite in die gesig staar in ’n tydsgees van radikalisme en anti-intellektualisme. As individue het ons ’n mate van betrokkenheid by en belangstelling in al hierdie verwikkelinge, maar as politieke wetenskaplikes kan ons ook bydra tot die verstaan, verklaring en uitbouing van geldige en betroubare kennis rakende hierdie fenomene.

Die uitruil en kontrastering van idees en opinies speel ’n waardevolle rol in die ontwikkeling van begrip en gevorderde kennis. Dit is vanuit hierdie standpunt dat die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns die eerste Afrikaanse kollokwium vir die Politieke Wetenskappe inisieer. Die kollokwium poog om vir politieke wetenskaplikes, hetsy dosente, navorsers of studente in die dissipline, ’n geleentheid tot vakkundige gesprek te bied. Eweneens is dit die Akademie se wens om Afrikaanssprekendes in die dissipline deur middel van die kollokwium te bemagtig, gegewe die toenemende marginalisering van Afrikaans in die hoëronderwyssektor.

Talle van Suid-Afrika se politieke kenners kry selde die geleentheid om op akademiese vlak kundigheid in hul moedertaal te deel – hier poog die kollokwium vir die Politieke Wetenskap om op ’n gereelde grondslag juis só ’n platform te bied. Ons hoop van harte dat hierdie geleentheid tot verdere belangstelling en ondersteuning vanuit die akademiese gemeenskap sal lei sodat dit in die toekoms ’n instelling op die akademiese kalender kan word.

Wynand Greffrath

Program:

Sessie 1: Suid-Afrikaanse fokus
Sessievoorsitter
Wynand Greffrath

Referente:

Koos Malan
Professor in die Publiekreg, Universiteit van Pretoria
Die Grondwet is nie werklik oppermagtig nie

Die een denkbeeld wat die tans waarskynlik die sterkste invloed in die staatsreg, meer bepaald die hedendaagse Suid-Afrikaanse staatsreg, uitoefen, is die leerstuk van grondwetlike oppergesag. Hierdie leerstuk blyk bykans net so ’n gewigte uitwerking op die politieke wetenskap te hê.

Die geldigheidsaansprake van die leerstuk is egter onder ernstige verdenking, aangesien daar politieke kragte is wat dikwels so sterk is dat dit die Grondwet deels in die war stuur, kragte wat by behoorlike oorweging meer beslissend as die oppermagtige Grondwet self is.

Vir sover dit inderdaad die geval is, blyk die leerstuk van grondwetlike oppergesag ongeldig te wees. Politieke wetenskaplikes behoort veral lugtig vir die leerstuk te wees, aangesien die aanvaarding daarvan hulle kan verblind vir die werklike gebeure van die politiek en gevolglik realistiese politieke ontleding kan kortwiek. Indien dit gebeur – en ek is van mening dat dit spesifiek in Suid-Afrika juis gebeur – beteken dit dat die politieke wetenskap as't ware uitgelewer word aan denkbeelde wat deeglike beoefening van die politieke wetenskap in die wiele ry. Nogtans is politieke wetenskaplikes moontlik skugter om die geldigheid van die leerstuk van grondwetlike oppergesag te bevraagteken, aangesien hulle kan meen dat hulle op die terrein van die staatsreg oortree. Dit is ongegronde skugterheid, aangesien die leerstuk eerder ’n staatsregtelike aanmatiging op die gebied van die politiek is.

Die lesing sal, onder andere met verwysing na politieke gebeure in Suid-Afrika, demonstreer dat die leerstuk van grondwetlike oppergesag inderdaad wesenlik ongeldig is, dat die Grondwet inderdaad nie oppermagtig is nie, of ten minste dat dit nouliks meer as retoriese waarde het, en dat die Grondwet inderdaad deurlopend aan veranderings blootgestel word wat vanweë die uitwerking van politieke kragte dikwels drasties is, sonder dat dit hoegenaamd in die teks van die Grondwet (as dokument) neerslag vind.

Pieter Heydenrych
Vakgroep: Politieke Studie, Skool vir Sosiale en Owerheidstudie, Potchefstroomkampus, NWU
Demokrasie as brandpunt in Suid-Afrika: gedagtes rondom die aard van demokrasie

Suid-Afrika as nuwe demokrasie bied die ideale ruimte vir die ondersoek van die aard van die demokrasie as politieke verskynsel, maar ook van wat die aard van demokrasie in Suid-Afrika moet wees. Hierdie voordrag is geïnteresseerd in die eeue oue worsteling met die konsep demokrasie, soos dit veral in die tweekantigheid van verteenwoordigende demokrasie en deelnemende demokrasie vergestalt word. Die voordrag beoog om kernelemente van hierdie twee begrippe van demokrasie aan te roer en teen mekaar op te weeg. Die vraag ontstaan dan wat die implikasie daarvan vir die worsteling met demokrasie in Suid-Afrika is. Die verwante vraag tree ook na vore, naamlik na die haalbaarheid van demokrasie in Suid-Afrika, met ander woorde of die Suid-Afrikaanse demokrasie hom kan konsolideer. Die voordrag beoog dus om van die filosofiese vrae van die demokrasie met die praktyk van die Suid-Afrikaanse demokrasie in verband te bring.

Denis Venter
Politieke navorser en voormalige direkteur van die Afrika-Instituut van SA en woonagtig in Pretoria.
Girardin se Etiese Heksagoon: Demokratiese Regering en die Rol van Etiek en Integriteit in die Politiek en die Openbare Lewe

Hierdie bydrae is ’n breë teoretiese uiteensetting van relevante konsepte, gebaseer op ’n wydlopige literatuurstudie: die essensie van demokratiese regering, die intrinsieke aard en kwaliteit van integriteit en etiese optrede, die noodsaak van deursigtigheid en verantwoordbaarheid in die politiek en die openbare lewe, en die enorme uitdagings wat korrupsie vir openbare diens inhou. Duidelik verkeer die wêreld en Afrika by ’n kruispad: die politiek en openbare diens kan nie langer etiese uitdagings ignoreer of afwysend daarteenoor staan nie, hoe dit ook al hanteer word. Wat vandag in die politiek en die openbare lewe voorgehou word as integriteit, etiek, deursigtigheid en verantwoordbaarheid is grootliks afgewater. Daar is minder van ’n verwagting dat eerlikheid, openhartigheid en morele optrede sal geld, en daarom word al hoe minder ag daarop geslaan as hierdie deugde afwesig is. Die burger word gewoond gemaak aan beeldpoetsing, die glibberige uitlatings van woordvoerders, die oppervlakkige frases en eufemismes, en die verdoeseling (verskansing, geheimhouding) en vertragingstaktiek wat die politiek en die openbare lewe kenmerk. Die klaarblyklike gevolge vir ’n demokratiese samelewing en regering is nie bemoedigend nie.

Theo Neethling
Departement Politieke Studie en Regeerkunde, Universiteit van die Vrystaat
Die problematiek van die modernisering van die SANW en sy buitelandse rol: Van Verdedigingsoorsig 1998 tot Verdedigingsoorsig 2015

Sedert die einde van die 1990’s was verskeie verdedigingsanaliste daarvan oortuig dat daar oormatige klem op die primêre (konvensionele) funksie van die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag (SANW) geplaas is, en dat dit geskied het ten koste van die groeiende (internasionale) belangrikheid van die sekondêre of nietradisionele militêre rolle. Ná ’n uitgebreide proses van nasionale raadpleging het die samestellers van wat as Verdedigingsoorsig 2015 bekend geword het, in hulle finale produk erkenning gegee aan die noodsaaklikheid daarvan om die SANW se magsontwerp meer in ooreenstemming te bring met die politieke verwagting dat die SANW ’n rol in vredesteunoperasies in Afrika sal speel. Die vraag is egter of die SANW nou beter befonds gaan word om dit in ooreenstemming te bring met die blywende verwagting dat die SANW so ’n rol in Afrika sal speel, asook om ’n sleutelrol in die beoogde Afrika-bystandsmag te vervul. In hierdie referaat sal aangevoer word dat die politieke, ekonomiese en sosio-ekonomiese omstandighede nie gunstig lyk vir beter befondsingsmoontlikhede vir die SANW nie. Die rol van die SANW geniet nie tans werklik groot aandag by politici en die publiek nie en Suid-Afrika verkeer boonop in ’n ekonomiese klimaat waarin sy inwoners en belastingbetalers gebuk gaan onder lae ekonomiese groei. Hierbenewens is daar ’n hoë vlak van agterdog met betrekking tot wapenaankope wat korrupte politici tot voordeel (kan) strek. Dit wil dus voorkom asof die SANW na alle waarskynlikheid steeds met dieselfde knelpunte kan sit wat sedert die 1990's die instelling se bestaan en funksionering gekenmerk en beperkend daarop ingewerk het.

Sessie 2: Internasionale fokus
Sessievoorsitter:
Deon Geldenhuys

Referente:

Eben Coetzee
Departement Politieke Studie en Regeerkunde, Universiteit van die Vrystaat
Die kontinuïteit van die internasionale politiek: vanaf Antieke Griekeland tot kontemporêre Amerika

Daar word vandag wyd aanvaar dat die formele bestudering én beoefening van die internasionale politiek op ’n nuwe voet staan. Die historiese oorheersing van realpolitiek, en teoretiese modelle met die belangrikheid van magspolitiek as vertrekpunt, word toenemend as anachronisties bestempel. Voorts voer liberale denkers aan dat die opkoms van die liberalisme gedurende die laat 18de eeu die aard van die internasionale politiek radikaal verander het. Daarbenewens word daar aanvaar dat die bykans universele aanvaarding van die liberale internasionale orde, verreikende tegnologiese ontwikkelinge, die magsverskuiwing van die Weste na die Ooste, en die ontwikkeling van wapens van massavernietiging die aard van die internasionale politiek verander het. Met die werk van Kenneth Waltz as teoretiese begronding, toon hierdie bydrae egter aan dat die internasionale politiek, ongeag die historiese periode of geografiese vertrekpunt, veel eerder gekenmerk word deur kontinuïteit as verandering en dat die toekoms in allerlei opsigte ’n merkwaardige kontinuïteit met die verlede sal toon.

Jo-Ansie van Wyk
Departement Politieke Wetenskappe, Universiteit van Suid-Afrika
Emosies in die wêreldpolitiek

Nuwe vakliteratuur dui op ’n hernude belangstelling in die rol en doel van emosies in die wêreldpolitiek. Daar is selfs verwysings na ’n emosionele wending in die teoretiese ontwikkeling van internasionale betrekkinge. Hierdie ontwikkelings skep die konteks vir hierdie voorstel. Die doel van hierdie voordrag is om op twee emosies, naamlik woede en vergifnis, te fokus en die voordrag sal poog om die intellektuele en praktiese nut van die bestudering van emosies uiteen te sit. Hierna volg ’n konseptuele en teoretiese uiteensetting van woede en vergifnis as emosies. Laastens word geselekteerde gevallestudies ter illustrasie aangebied.

Anthoni van Nieuwkerk
Skool vir Regeerkunde, Universiteit van die Witwatersrand
Imperium in imperio: die ondermyning van die demokrasie deur die diep staat

Enkele maande ná die verkiesing van Donald Trump as die president van die VSA word die aard van die demokrasie en gehalte van regering onder sy leierskap onder oë geneem soos nooit tevore nie. Die klag van Trump en sy raadgewers dat verskuilde nasionale sekuriteitsamptenare hom aktief ondermyn en dat die "administratiewe staat" gevolglik ontmantel moet word, laat die vraag ontstaan: tot watter mate word die politieke lewe in Westerse demokrasie deur die sogenaamde diep, verskuilde, permanente "staat binne die staat" bestuur?

Wie bepaal ’n land se nasionale politieke en sosio-ekonomiese agendas? Is dit demokraties verkose politici – die uitvoerende gesag met behoorlike oorsig deur die wetgewende gesag? En waar die verhouding versuur, word die wetgewende gesag ingespan om rigting aan te dui? Die burgerlike gemeenskap en die private sektor speel in sulke grondwetlik gestruktureerde politieke samelewings ’n bepalende rol. Of is dit ’n naïewe lees van die aard van die politiek in die konteks van die moderne Westerse staat?

Die aanbieding ondersoek die idee van ’n sogenaamde diep, verskuilde, permanente "staat binne die staat", in watter lande en onder watter omstandighede dit voorkom, en die gevolge daarvan vir die sosio-ekonomiese en politieke lewe van ’n land en sy gemeenskap. Die aanbieding sluit af met ’n blik op Suid-Afrika en die mate waartoe hy dalk onderhewig is aan die voorkeure en nukke van ’n "imperium in imperio".

The post Kollokwium: Politieke wetenskap appeared first on LitNet.

Op 11 April skryf Hans Richardt: “…Vals nuus is tasbare werklikheid in SA en res van die wêreld ..." en op 18 April skryf hy die volgende: “Of Zuma nou vir Gordhan gehou het of nie, ons gaan 'n globale resessie beleef.”

Die Internasionale Monetêre Fonds (IMF) het so pas sy “world-economic-outlook” (April-weergawe) vrygestel. Die IMF sê in hoofstuk een van dié verslag dat die globale ekonomie in ’n opwaartse fase is, met ’n sikliese herstel in beleggings, vervaardiging en handel. Daarbenewens verwag die IMF dat die wêreld-ekonomie vanaf 3.1% in 2016 sal verbeter na 3.5% in 2017 en 3.6% in 2018. Boonop verwag die IMF onder meer sterker ekonomiese aktiwiteit, meer robuuste aanvraag, verminderde deflasionêre druk en is hy optimisties oor finansiële markte wêreldwyd.

Lyk ’n globale resessie so? Wie moet ons nou glo? Hans Richardt of die IMF? Wie versprei vals nuus?

(Lees meer by: http://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2017/04/04/world-economic-outlook-april-2017)

The post Hans Richardt se wêreldekonomie en vals nuus appeared first on LitNet.

Night after night they would skip the first three verses.

In the Karoo, the starlight reflected off Hilux canopies and Weber braais. The air smelled of petrol and boerewors. Pop songs thumped in the background.

Then silence, and from the stage a lone voice would begin: “Uit die blou ...” Then the deep-throated answer of a hundred voices: “... van onse hemel …”.

Night after night “Die Stem” unfurled over Oudtshoorn.

Bystanders sighed loudly. Not this again.

The last time I travelled to the Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) was in 2013, just before I moved to the UK. My first Kunstefees was in 1994 – the very first one – and I’ve lost count of the number I’ve been to since. Eighteen or nineteen. Now, after four years of England’s endless rain, its damp pubs, I was once again at the KKNK, and eager to see what had changed. Most of all I wanted to know: Would the drastic political changes of the last few years be reflected on stage?

It had, after all, been a rough few years by anyone’s reckoning. Nkandla, Marikana and state capture in South Africa. Abroad we had to contend with Trump, Brexit, Syria and the rise of far-right nationalism in Europe. And David Bowie had died.

Political history was being made and remade every day. On the eve of the KKNK, South Africa’s credit rating was downgraded to junk status by a second agency. During the week of the festival, thousands of South Africans marched on parliament to demand the resignation of the president.

To the festival’s credit, the political earthquakes were eagerly dissected in a range of discussion forums. At a daily discussion event hosted by Die Burger, Mathews Phosa called Jacob Zuma a “junk president”, while a committed Jimmy Manyi tried to convince a hall full of Afrikaners that everything was still going according to plan. The credit downgrade meant nothing to people who had been on junk status all their lives, Manyi said. “Let you be judged by history,” countered Phosa.

A few days later, at a discussion about Donald Trump, academics Lindie Koorts and Leon Schreiber cautioned that South Africa was not immune to nationalism, and that it was equally vulnerable to Jacob Zuma, Julius Malema and Steve Hofmeyr. Nostalgia is a powerful, powerful force, warned Koorts.

Yet, as much as the blistering rate of change was acknowledged in the Media24 and ATKV discussion forums, much of the festival seemed determined to ignore it. It felt as if the debut drama productions in particular had nothing new to say. The ideas were well-worn, well-explored. Comfortable, even when they tried to unsettle. It had been four years since I had last seen a production at the KKNK, but it could just as easily have been the same drama productions as were presented a decade ago. Or two decades ago. And if new drama pieces are a reflection of a cultural dialogue, then the Afrikaner cultural dialogue has become as familiar as a defiant “Die Stem” and the corresponding eye-rolling. A well-rehearsed back-and-forth. Verligtes and verkramptes. It was that same night 20 years ago that Johannes Kerkorrel stood aghast as the audience pelted Miriam Makeba with beer cans.

The intention is not to suggest that these productions were not worth seeing. They were uniformly well acted and directed. The writing was good, the production quality was high. But there was little that was new in them. Conversations were happening in the art and film installations, in the comedy shows and in musical theatre, but not in drama. In fact, it was difficult to find genuinely new South African debut dramas on the festival circuit, or ones that address contemporary issues: Asem, for instance, is a translation of Reza de Wet’s 2004 play Breathing in. Die reuk van appels was first published in 1993 and is set in 1973. And this trend continued among those productions not making their debut: Koöperasiestories was first broadcast in 1983; Pa, maak vir my ’n vlieër pa was published in 1963. So ry Miss Daisy was an (excellent) adaptation of a 1987 play.

In Buite Land (written by Neil Coppen) a young Afrikaans doctor struggles with his homosexuality and his religious, conservative Afrikaans family. He has a fleeting relationship with Sizwe, a Zulu student who has received a calling to become a sangoma. Sizwe struggles to reconcile his desire to become a sangoma with his conservative Christian mother. Jacques defends Western medicine, Sizwe defends his beliefs. Suicide is mentioned. Jacques eventually moves to Canada.

Moedertaal (written by Nico Scheepers) tells the life story of a teacher and her author husband. The following concepts are discussed: farms, suicide, suicide on farms, dementia, affairs, cancer, the death of a child, high school athletic meets.

Even a protest piece such as Piekniek by Mpande née Dingaan (written by Louis Roux) struggled in a fresh engagement with the original 1988 cabaret, which it acknowledged. The cabaret touches on, among others: Voëlvry, Woolworths, over-enthusiastic Christian youth pastors, Afrikaans pop musicians who are in it only for the money, white people speaking, and sometimes struggling to speak, Xhosa. Orania (!).

All of these productions were entertaining and professional, yet it was hard not to shake the feeling that we’d had these conversations many times before. In a world moving so quickly, it was troubling to see a cultural dialogue that was more of a comforting murmur. Outside it may be raining, but inside we’re having roosterkoek and discussing the meaning of Gee jou hart vir Hillbrow. It was troubling to see such complacency, that we’re still stuck in an argument between verligtes and verkramptes.

Nostalgia is a powerful force.

Night after night they would skip the first three verses and “Die Stem” would rise above the small Karoo town. The people clustered around the Weber braais and Hilux canopies would join in, or roll their eyes and sigh. We’d done this all before.

Night after night.

Foto's: verskaf

The post KKNK 2017: Afrikaners in the time of Trump appeared first on LitNet.

In al die provinsies word die diere gesteel, wreed geslag en karkasse so gelaat. Alles vir die bestanddeel in die vel wat impotensie kan verlig, na bewering. 

So, is dit nie eenvoudige redenasie dat as jy knippie renosterhoring snuif, jy ook ’n grote sal kry ... Simpel analogie, maar die donkie hings is besonder geseënd ...

The post Wie gaan ons donkies beskerm? appeared first on LitNet.

Onlangs antwoord Stephanus Muller op Marlene van Niekerk se stuk van Julie 2016. Die versoeking om die antwoord op sy tuisveld van hoogdrawende strooimanrepliek aan te vat, is groot, en die voorbeeld wat die stuk stel, maak dit, ironies genoeg, ’n maklike taak. Maar in stede daarvan sal ek poog om die elemente van lesersresepsie waarop hierdie verdraaiing van Van Niekerk se kommentaar staatmaak, op toeganklike en bondige manier bloot te lê.

Van Niekerk se bydrae word hier vermink en op volkome onherkenbare wyse dan weer opgedis. Die huigelagtige toepassing van dekonstruksie herinner eerder aan die kosfoefie van dieselfde naam as aan Derrida.

Hierdie literêre tegniek word saam met die vernuftige gebruik van herhaling as beklemtoningsmeganisme ingespan vir karakterbou met die oog deursigtig daarop om Van Niekerk se geloofwaardigheid te vermorsel. Oorkoepelend word daar by die leser tuisgebring dat Van Niekerk eintlik maar ’n histeriese ou tannie is wat haar hier (indien haar uitgangspunt nie veel meer sinister is nie) lompweg in ’n gesprek bo haar vuurmaakplek begewe het, ’n gesprek waarvoor die betrokke komiteelede veel beter gekwalifiseer is; en dat dit vir die besluitnemers nie nodig is om haar oningeligte posisie te oorweeg nie. Hierdie leitmotiv van die stuk is sekerlik die begryplike verdediging wat ’n mens kan verwag dat die argetipiese Redelike Man teen Van Niekerk se oordrewe beheptheid met haar eie lewensverhaal sou bied.

Die stuk weerspieël in die verbygaan die bedenklike veronderstelling dat ’n outeur se identiteit en magsposisie terloops is en nie by ’n ernstige debat ingesleep behoort te word nie; dat dít die kommentaar van die hoër vlak van die politiese sou afrem na die kombuisvlak van die persoonlike. In die proses word Van Niekerk se kenmerkende vermenging van registers implisiet as swak punt voorgehou. Die teoretiese ommekeer blyk doelbewus (en vlietend) te wees. Hierdie is die eerste instansie waarin dit sekerlik relevant is dat die skrywer besonder goed geskoold is in identiteitspolitiek, en met selfvertroue op die chauvinistiese aannames van voorspelbare lesers kan speel. Van Niekerk se persoonlike geskiedenis word nou vir die skyndoelwit van ’n meer objektiewe bespreking gestroop van haar verwysings na magsverhoudinge, ruimtelike struktuur of temporale konteks wat ’n mindere intellek as polities sou kon verstaan.

Die volgende elemente van gedrag laat die seniele Van Niekerk gestalte neem:

• Van Niekerk kruip (lank reeds) onder haar lessenaar weg
• Van Niekerk lewe in vrees
• Van Niekerk gebruik gereeld die internet
• Van Niekerk vermy vergaderings
• Van Niekerk lees nuus
• Van Niekerk bepleit die plant van groente
• Van Niekerk beskryf hedendaagse studentepolitiek as populisties, intellektueel verarm, en antiorganies
• Van Niekerk kyk YouTube.

Bogenoemde eienskappe word nie as standpunte aangebied nie, maar as onweerlegbare feite soos gesteun deur die herkonstrueerde direkte aanhalings uit Van Niekerk se eie vroeëre bydrae.

Die metaforiese rol van die verskillende karaktertrekke word nou kortliks onder die loep geneem.

In die oorvertelling is die aanvanklik funksie van die toutologiese verwysings na ’n karakter wat in vrees onder haar lessenaar wegkruip, oënskynlik om te toon dat die karakter lagwekkend is, maar kort op die hakke daarvan, dat sy waansinnig en bejammerenswaardig is.

’n Voorkeur vir gereelde internetgebruik bó die bywoon van vergaderings herinner enersyds aan ’n kluisenaar of geïsoleerde huisvrou. Hier is sy moontlik nog ’n moederfiguur vir wie die leser selfs met simpatie mag bejeën, maar nie bekwaam moet ag om aan gesofistikeerde gesprekke deel te neem nie. Hierdie kant van die karakter word verder bevestig deur haar irrasionele verwagting dat groot getalle volwasse mense, studente ingesluit, hul eie groente behoort te plant eerder as om dit aan te koop. (Laasgenoemde aanspraak is ’n manhaftige vertolking Van Niekerk se voorstel van ’n moontlike skolevoedingskema.)

Die karakter se mees anachronistiese gebruik, naamlik om nuus te lees, word andersyds ontplooi om die beeld van ’n eksentrieke oujongnooi by die leser tuis te bring. Agterdog kan nou begin posvat dat die karakter nie bloot uit voeling is met jongmense nie, maar gevolglik ook deel vorm van ’n behoudende ou garde wat geen verandering wil beleef nie.

Terselfdertyd word die spinnerakke nou op uitgeslape wyse – slegs tussen die lyne – van daardie mees onsmaaklike figuur, die Afrikaanssprekende linkse, afgestof. Die bitterheid oor die vermoedelike selfvoldaanheid van hierdie groep lê in Stellenbosch nie te diep begrawe nie. Destyds het hulle gedink hulle weet so baie, maar nou steun hulle blykbaar op YouTube vir hulle inligting. Hoe kan ’n geletterde mens wat weet hoe om die integriteit van bronne te beoordeel, hulle enigsins ernstig opneem?

Met die boustene van weersin gerieflik vasgelê, is die volgende sprong nie meer te ongemaklik nie. Die agterdog kan nou geskep word dat daar onder die progressiewes dié is wat terugverlang na ’n periode toe hulle as voorbeeld voorgehou en spesiaal geag is. Dít moet dan verklaar waarom Van Niekerk teleurstelling uitspreek oor die populistiese postuur wat hedendaagse plaaslike studentepolitiek inneem, eerder as om die gety sy stroom te laat stroom. Die moontlikheid van ’n spesifieke, inheemse, medemenslike toekomsvisie kan nou maklik van die tafel afgevee word. Die humanisme self is altemit reeds gediskrediteer.

Die suksesvolle insinuasie dat die karakter teenrevolusionêr is, kan nou uitgebuit word om die leser se bejammering met minagting te vervang, waarna die aantyging van teenrevolusionariteit uiteindelik veilig eksplisiet gemaak kan word. Die aanval is toe by uitstek ’n persoonlike een, wat boonop ’n bevoorregte begrip van identiteitspolitiek goedkoop maak.

My eie siening oor taal aan Stellenbosch-universiteit is hier: https://www.ipetitions.com/petition/nege-punte.

Lees ook

Marlene van Niekerk on the Stellenbosch University language debate Marlene van Niekerk Universiteitseminaar | University Seminar "I think the plot has been completely lost, and with it the spirit of imaginative transformation. You have not understood yet that there is a very modern, pedagogically sound and intellectually progressive basis for promoting mother-tongue education and linguistic diversity and for developing and protecting minority languages."

A response to Marlene van Niekerk’s contribution to the Stellenbosch University language debate Stephanus Muller Universiteitseminaar | University Seminar "I have taken a long time to write a response to Marlene van Niekerk’s contribution to the Stellenbosch University language debate, published on 20 July 2016."

In praise of the community of dirty hands: a response to Robert Greig, Marlene van Niekerk and Stephanus Muller Johann Rossouw Universiteitseminaar | University Seminar "May the speakers of Afrikaans, and all other languages, who together with Ngũgĩ wa Thiong'o understand that the world begins at home, be granted the grace and courage to build new institutions of higher education that deepen a sense of community with ourselves and the other."

Robert Greig on the language debate at Stellenbosch University Robert Greig Universiteitseminaar | University Seminar "Perhaps those who cherish Afrikaans, speak it, write it and exist in it would be better off considering new mechanisms to preserve it through action."

The post Karakterbou in Stephanus Muller se repliek op Marlene van Niekerk appeared first on LitNet.

Jannie Rossouw (Foto: Youtube)

Met die afdanking van Pravin Gordhan, die afgradering van Suid-Afrika na rommelstatus, en optogte teen Zuma deur burgerlikesamelewingsbewegings en opposisiepartye, is April 2017 polities en ekonomies onstuimig. Menán van Heerden gesels met Jannie Rossouw, hoof van die Skool vir Ekonomiese en Sakewetenskappe by die Universiteit van die Witwatersrand, om sin te maak van die huidige klimaat.

Wat is die langtermyngevolge van die afdanking van Pravin Gordhan en die afgradering van Suid-Afrika na rommelstatus?

Die langtermyngevolge is (i) ’n swakker wisselkoers, (ii) hoër inflasie, (iii) laer ekonomiese groei en (iv) hoër rentekoerse. Nie een hiervan is tot Suid-Afrikaners se voordeel nie en moes (en kón natuurlik ook!) vermy gewees het as president Zuma verantwoordelik en in landsbelang, eerder as in eie belang, opgetree het. Die netto gevolg is dat alle Suid-Afrikaners armer is as wat andersins die geval sou gewees het. Terselfdertyd help dit ook nie om Suid-Afrika se werkloosheidsprobleem op te los of selfs te verlig nie.

Kan daar parallelle met die 1985-afgradering tydens die Botha-bewind getrek word?

In 1985 het Suid-Afrika ’n skuldstilstand afgekondig weens politieke druk ná die Rubicon-toespraak. Die land het onder politieke druk gewankel, want buitelandse lenings kon weens politieke druk nie hernu word nie, en die onmiddellike terugbetaling van hierdie lenings was onmoontlik. Tans kan Suid-Afrikaanse ondernemings nog lenings in die buiteland kry. Daar is dus ’n baie groot verskil tussen 1985 en 2017. Voorts lyk Suid-Afrika se valutareserweposisie tans ook baie beter as in 1985. Suid-Afrika kan dus tans nog ’n tekort op die lopende rekening van die betalingsbalans die hoof bied, terwyl die land in 1985 gedwing was om ’n surplus op die lopende rekening te handhaaf om skuld terug te betaal.

Wat dink jy van die begrip wit monopoliekapitaal?

Wit monopoliekapitaal is ’n gemaklike begrip wat gebruik word om die aandag van dringende kwessies soos korrupsie en staatskaping af te lei. Dit is waarskynlik ’n nuttige “aanklag” wat iewers geskep is; ek sou graag die oorsprong daarvan wou vasstel. Wie het dit eerste gebruik? As ons dit weet, sal ons beter weet wat in die land aangaan. My kommentaar moet egter nie geïnterpreteer word as ’n ontkenning van historiese neigings in kapitaalbesit en van huidige beheer oor die ekonomie nie, maar eerder binne die konteks dat die terminologie gebruik word om die aandag van ander probleme af te trek.

Wag daar radikale ekonomiese transformasie op Suid-Afrika? Indien wel, wat sal dit behels?

Die regering het nog nooit ’n definisie van radikale ekonomiese transformasie binne enige beleidskonteks gegee nie. Dit behels waarskynlik ’n oordrag van hulpbronne en bates van huidige eienaars na nuwe eienaars, waar eienaarskap uiteraard ook die regering kan insluit. Radikale ekonomiese transformasie is waarskynlik ’n desperate poging van die regering om die aandag weg te lei van die feit dat daar geen plan, beleid of strategie is om ekonomiese groei in Suid-Afrika te bewerkstellig nie.

Hoe groot is die swart middelklas nou, en hoe dra hierdie groep Suid-Afrikaners by tot die land se welstand?

Die statistiek toon dat die swart middelklas tans groter is as die wit middelklas. Soos in alle lande van die wêreld lewer ’n groot en stabiele middelklas ’n baie belangrike bydrae tot die welstand van ’n land. Ek sien dus met verwagting uit na die voortgesette groei van die swart middelklas (waarby ek bruin mense en Indiërs insluit). Die blanke bevolking stagneer en die groeimoontlikhede van die wit middelklas is dus uiters beperk.

Binne die konteks van Suid-Afrika se hoë vlak van ongelykheid, armoede en werkloosheid: word daar te veel of te min op grondhervorming gefokus?

Grondhervorming gaan nie al Suid-Afrika se probleme oplos nie. Daar moet op (i) ekonomiese groei en (ii) werkskepping gefokus word. Ongelukkig het die regering nie ’n duidelike en samehangende beleid om hierdie basiese oogmerke te bereik nie. Verskonings soos “wit monopoliekapitaal” word dus voorgehou as redes hoekom ekonomiese sukses nie behaal kan word nie, eerder as om beleidsfoute en korrupsie te erken en met nuwe planne vorendag te kom. Korrupsie is besig om ons kinders se toekoms in Suid-Afrika te vernietig.

The post Nasionale proteste: Hoe nou vorentoe? appeared first on LitNet.

Dit is amper weer tyd om die diversiteit van Afrikaans by die jaarlikse Suidoosterfees te vier. Menán van Heerden het met die Khoisan-navorser en skrywer, Willa Boezak, oor die dansproduksie Die riel van hip-hop, taal en identiteit gesels.

Wat is jou rol in die produksie?

Ek dra my gedig “Onse Afrikaanse kind” voor en verduidelik daarna kortliks die vermengdheid van Afrikaans en dat ons al die variëteite daarvan moet omhels. Verder dat bruin mense spesifiek ook die verskeie kulture wat daarmee gepaard gaan, histories deel.

Hoe beskryf jy die ontmoeting van riel en hip-hop?

Beide het diep wortels in ons land. Die riel is, naas die /khapara en Namastap, van die oudste danse van Suider-Afrika se eerste inheemse mense, die Khoi-San, en deel van hul eeue oue kultuurerfenis. Na die aankoms van slawe aan die Kaap vanaf 1655 het mettertyd die moppies en ghoema deel geword van hul viering van die afskaffing van slawerny in 1834–38. Ondertrouery en kulturele vermenging het plaasgevind. Die inhoud van hip-hop kan teruggeneem word na Adam Small se Kaapse gedigte reeds in die sestigerjare.

Hoe belangrik dink jy is so ’n produksie om mense van hul kultuurerfenis en wortels, kennis van taal en identiteit, en trots bewus te maak?

Absoluut belangrik. Na die generiese samevoeging van die vryslawe en Kaapse Khoi as “people of colour” deur die Britte in die 19de eeu, en die demonisering van die inheemse kultuur as “onbeskaafd, heidens en barbaars”, is ons mense skaam gemaak vir hul eie erfenis en identiteit. So ’n produksie bevraagteken die koloniale perspektief en dekoloniseer daardie beelde/ideologie/denkwyse.

Willa Boezak (Foto: verskaf)

Hoe belangrik is dit vir mense om hul eie stories te vertel?

Mondelinge tradisie en oorlewering was en is baie belangrik. Dit is eg en bevat dikwels morele lesse wat waardes deurgee. Dit versterk ook die trots in die eie. Soos byvoorbeeld Janie Cloete-Saal se My bundeltjie verlede (Namakwalandse stories).

In die akademie en in die media word daar tans baie op Afrikaaps gefokus. Met die riel as ’n fokus van hierdie produksie, kry Namakwalandse Afrikaans ook ’n “kans”?

Ja, juis, maar nie meer as Kaaps, Moesliem-Afrikaans of ander variëteite nie. Dis vanselfsprekend dat in die Wes-Kaap Afrikaaps meer aandag sal geniet, terwyl dit in Namakwaland skaars gehoor word. Vito sal die gehoor ’n smakie gee van Nama-Afrikaans in ons produksie.

Hoe sou jy NamAfrikaans beskryf?

Nama-Afrikaans het ontwikkel in die wisselwerking van koloniste soos die Nederlandse Cloetes vanaf die Kaap na daai gebied. Woorde soos koekemakranka, soe! en eina is voorbeelde van Namawoorde wat in Standaardafrikaans opgeneem is.

Wat is jou siening van Afrikaans as Afrikataal?

Dit is inderdaad ’n Afrikataal wat deur die Khoi-vissersgemeenskappe as kommunikasietaal (besigheidstaal) in die laat 1550’s met die verbygaande skepe ontwikkel is. Die tweede fase was die ontwikkeling daarvan as skryftaal deur Moesliem-geleerdes met die standaardisering deur die GRA in 1875 as finale fase. Selfs president Zuma het in Oktober 2015 verklaar dat dit ’n Afrikataal is. Die probleem kom by die wanpersepsie wat veral gedurende die apartheidsera gekweek is dat dit ’n witmanstaal is, wat toe deur vele ervaar is as die taal van die onderdrukker. ’n Verdere negatiewe ontwikkeling was die Westerse siening dat dit ’n “dogter van Hollands” is ipv ’n Afrikataal.

Hoe belangrik is dit vir jongmense om hul moedertaal te praat, veral in die lig van verengelsing op kampusse en binne families?

Ek is ’n uitgesproke voorstander hiervan en het deelgeneem aan Mercy Kannemeyer se Die ander kant-video waarin studente hul menings hieroor gee. Ek is ook lid van Gelyke Kanse se loodskomitee teen die US se taalbeleid. Die bevordering van Afrikaans kan egter slegs binne die raamwerk van moedetaalonderring plaasvind.

Waar en wanneer is hierdie produksie te sien?

Saterdag 29 April 2017 te Kunstekaap.

Hartlik dank.

Willa Boezak
Khoisan-navorser en skrywer.

The post Suidoosterfees 2017: 'Ons moet al die variëteite van Afrikaans omhels' appeared first on LitNet.

Abstract

Swimming pools, fishponds, other water pools and child victims – delictual liability

In this discussion the decisions in CA and BS, pertaining to the injury to children as a result of near-drowning, are analysed. It is clear that it is expected of the owner or occupier of premises on which a dangerous situation such as the presence of a swimming pool or fishpond exists, to inform visiting parents of small children of the danger, unless the parents acquire such knowledge by other means. If the danger is conspicuous, obvious and easy to avoid, it will be sufficient to release the occupier of his duty. Where the owner or occupier fails to bring the danger to the attention of the parents and a child is injured as a result of the dangerous situation, the owner or occupier may in principle be sued delictually.

Nevertheless, the primary responsibility for the safety of children rests with their parents. It is their duty to ensure that their children do not wander around on premises where dangers lurk, even if for a very short period, as happened in both CA and BS. It would be socially unacceptable if a parent could shift the responsibility of looking after her child on to the occupier of the property, especially where the parent knows about the danger. However, where the occupier or owner (or anyone else) (expressly or tacitly) accepted the responsibility to supervise the child, the parents may be released from their duty of care.

In our law it is clear that where parents, as a result of carelessness or even indifference (gross negligence), fail to supervise their children as a result of which the children are exposed to near-drowning (and serious injury such as permanent brain damage), the injured children, because of the close relationship between parents and children, will probably have no action against their parents. Actions between parents and children should, on ethical grounds, be viewed with circumspection. As far as is known, a child has never succeeded in our law with a delictual claim against his or her parent. Be that as it may, where the child’s damage was caused by the negligence of the parents as well as that of the owner or occupier, they should be regarded as joint wrongdoers against the child and the normal rules regarding joint wrongdoers should apply to them.

Conversely, the parents or the child, assisted by the parents, can succeed with a delictual claim against the owner or occupier of a dangerous premises who, through negligence, caused harm to the child – naturally if all the delictual requirements have been met. As to the claim of the parents for the damage they suffered, the child and the occupier will be regarded as joint wrongdoers if the child was culpae capax at the relevant time, and contributed to the damage through his or her own negligence. Furthermore, the contributory negligence of the parents, as well as that of a child who is culpae capax, may play a role in reducing the damages that the owner or occupier has to pay.

Keywords: apportionment of damages; boni mores; children; contributory negligence; dangerous property; delict; drowning; factual causation; fishpond; joint wrongdoers; legal duty; near-drowning; negligence; occupier; parents; property owner; police; reasonable person; supervision; swimming pool; wrongfulness

Trefwoorde: amper-verdrinking; bewoner; boni mores; bydraende nalatigheid; delik; eienaar; feitelike kousaliteit; gevaarlike eiendom; kinders; mededaders; nalatigheid; onregmatigheid; ouers; polisie; redelike persoon; regsplig; toesig; swembad; verdeling van skadevergoeding; verdrinking; visdam

1. Inleiding

Daar het die afgelope jaar of twee minstens twee gerapporteerde beslissings verskyn oor jong kinders wat die slagoffers was van die reële gevaar wat swembaddens en visdamme inhou. Dit is egter nie naastenby ’n aanduiding van die amper endemiese voorkoms van gevalle van ernstige beserings (en selfs sterfgevalle) van kinderslagoffers in swembaddens en ander waterpoele nie. Trouens, volgens mediaberigte is verdrinking naas motorongelukke die grootste oorsaak van kindersterftes in Suid-Afrika. In hierdie bespreking fokus ons op die deliktuele aanspreeklikheid wat uit hierdie tragiese gevalle kan voortspruit, en hier val die soeklig veral op die beslissings in CA en BS (sien ook oor lg. Neethling 2016a:798 e.v.; Neethling en Potgieter 2017).

As vertrekpunt is die volgende dictum van regter Kollapen in BS (parr. 1–2) op beide beslissings van toepassing:

In Wilford v Little [144 Cal App 2d 477 (1956)] ... the simple but profound observation was made that “an infant is afraid of nothing and in danger of everything when left to his own devices” ... This accurate characterisation of children has continued to provide challenges to legal systems across the world in how children are to be best protected against their own curiosity and vulnerability when they simply act as children.

Dit is die oogmerk van hierdie bydrae om die vermelde twee uitsprake te ontleed en die betrokke regsbeginsels duidelik uiteen te sit.

2. Feite en pleitstukke

In CA is ’n twee-en-’n-halfjarige dogtertjie (CA1) ontdek waar sy in die swembad op die perseel van die verweerders (GS en LS) gedryf het. Haar ouers, CA en MA, in sowel hul persoonlike as verteenwoordigende hoedanighede, stel ’n deliktuele eis vir skadevergoeding van amper R63 miljoen teen die verweerders in vir die beserings wat CA1 na bewering as gevolg van die ongeluk opgedoen het. Die eisers beweer dat die verweerders nalatig was omdat hulle versuim het om redelike stappe te doen ten einde te verseker dat die swembad behoorlik omhein of andersins beveilig was, of om te verseker dat die swembad se hek toe of voldoende beveilig was, of om voorsienbare skade aan persone op hulle eiendom, veral klein kinders, te voorkom terwyl hulle sodanige benadeling deur die uitoefening van behoorlike sorg kon voorkom het (parr. 1–4). Die verweerders ontken dat hulle nalatig was en voer aan dat CA1 se beserings deur die uitsluitlike nalatigheid van MA, die kind se moeder (die tweede eiser) veroorsaak is omdat sy CA1 na die verweerders se perseel gebring het wel wetende dat daar ’n swembad en onbeskermde visdam is waarin CA1 kon val; dat sy versuim het om CA1 onder haar sorg en beheer te hou en toegelaat het dat sy sonder toesig op haar eie op die eiendom ronddwaal sonder om seker te maak dat dit veilig was (parr. 5–6). As alternatief pleit die verweerders dat indien bevind word dat hulle nalatig was, MA, in haar hoedanigheid as moeder en natuurlike voog van CA1, nalatig was op die gronde soos aangevoer, en dat die nalatigheid kousaal tot CA1 se beserings bygedra het (par. 8). Indien wel, moet die eisers se eise verminder word in ooreenstemming met die bepalings van artikel 1(1)(a) van die Wet op Verdeling van Skadevergoeding 34 van 1956 in die mate waarin dit regverdig en billik is met verwysing na MA se skuld met betrekking tot die skade (parr. 7–8). Om op te som: waarnemende regter Donan word versoek om te bepaal of GS, of LS, of beide, teenoor die eisers aanspreeklik is vir hul nalatigheid, en of die verhaalbare skadevergoeding verminder moet word in ooreenstemming met die persentasie van MA se bydraende nalatigheid (par. 14).

In BS het die eiser, sy vrou en hul twee dogters, die een (B) ’n minderjarige wat pas begin loop het, ’n sosiale besoek by hul familie (die verweerders) by hul huis afgelê. Die doel van die besoek was om biltong en droëwors op te hang en om die wild te pak en te verdeel wat die eiser en eerste verweerder die vorige dag geskiet het. Terwyl die vier volwassenes vir doeleindes hiervan in die motorhuis was, het B af en toe by die motorhuis in- en uitgegaan. ’n Rukkie later het die eiser se gade en die tweede verweerder die motorhuis verlaat en ooreengekom om toesig oor B te hou. Nadat die biltong en droëwors opgehang is, het die eiser en die eerste verweerder die motorhuis verlaat en hul gades aangetref waar hulle vlakby die visdam gesit het. Die eiser het die huis binnegegaan om sy hande te was en weer uitgegaan. Terwyl hy buite was, het hy iemand hoor skree en toe hy die huis binnestorm, was sy vrou besig om B uit die visdam te lig. B het nie ’n pols gehad of asemgehaal nie, met die gevolg dat die eiser onmiddellik begin het om kardiopulmonêre resussitasie (KPR) toe te pas en daarmee voort te gaan totdat hulle die hospitaal bereik en mediese personeel oorgeneem het. Hulle het daarin geslaag om B by te bring, maar sy het massiewe, permanente breinskade opgedoen. As gevolg daarvan kan B nie loop, praat of na haarself omsien nie en vereis sy volgehoue toesig en sorg.

Die eiser stel in sy hoedanigheid as vader en voog van B ’n eis om skadevergoeding teen die verweerders in. Hy steun op nalatigheid aan die kant van die verweerders, individueel en gesamentlik, in een of meer van die volgende opsigte: hul versuim om die visdam voldoende te beveilig; hul versuim om met die nodige sorg op te tree; hul versuim om die ongeluk te voorkom toe dit voorkom kon of moes gewees het; daar was geen of onvoldoende waarskuwing aan gaste oor die visdam; ’n gevaarlike situasie is op hul eiendom geskep of daar is toegelaat dat dit voortduur; daar was nie behoorlike toesig oor die minderjarige nie; gaste is nie behoorlik vergesel in die omgewing van die visdam nie; en die visdam was onwettig (parr. 13–4). Aan die ander kant beweer die verweerders dat B se ma kort voor die insident uitdruklik onderneem het om B te versorg en toesig oor haar te hou. Hulle pleit voorts dat B se ouers albei ten tye van die ongeluk teenwoordig was en dat hulle versuim om behoorlike toesig oor B uit te oefen die alleenoorsaak van die ongeluk was (parr. 15–6). Volgens regter Kollapen (par. 25) was die regsaspekte wat aandag moes geniet, of die verweerders ’n regsplig teenoor B gehad het om in die algemeen toesig oor haar te hou en spesifiek met betrekking tot die moontlike gevaar wat die visdam ingehou het; en tweedens, indien die antwoord hierop bevestigend is, of die waarskuwing aan die eiser en sy vrou oor die gevaar van die visdam redelik (voldoende) was, dan wel of meer as ’n waarskuwing van die verweerders vereis is.

3. Beslissings

3.1 Onregmatigheid

Onregmatigheid by aanspreeklikheid weens ’n late, wat in beide die onderhawige sake ter sprake kom, word tradisioneel vasgestel met verwysing na die vraag of daar volgens die boni mores- of redelikheidsmaatstaf ’n regsplig op die verweerder gerus het om benadeling te voorkom, met ander woorde of daar redelikerwys (of volgens die boni mores) van die verweerder verwag kon gewees het om positief op te tree (sien bv. Van Eeden v Minister of Safety and Security 2003 1 SA 389 (HHA) 395; Lee v Minister of Correctional Services 2013 2 SA 144 (KH) 167; Neethling en Potgieter 2015:58–9, 60 e.v.; Loubser en Midgley (reds.) 2012:219–20; Van der Walt en Midgley 2005:84).

Anders as in BS, het die vraag of die verweerders onregmatig opgetree het, in CA nie in soveel woorde aandag geniet nie. Waarnemende regter Donan verwys amper in die verbygaan daarna dat die verweerders in beheer van die eiendom, en dus van die (gevaarlike) swembadarea was, dat die oop swembadhek uitdruklik onder LS se aandag gebring is (wete of kennis van die gevaar gehad het), en dat sy ’n regsplig gehad het om iets omtrent die gevaar te doen, maar versuim het om dit te doen. Daar is bevind dat GS ook GS ’n plig gehad het om die hek te beveilig: hy was die eienaar en persoon in beheer van die swembad, hy was betrokke by die gereelde onderhoud en herstel van die huis, insluitend die beveiliging van die swembadhek, en ook hy was bewus van die risiko wat die swembad ingehou het (par. 69).

In BS gee regter Kollapen spesifiek aandag aan die onregmatigheidsvraag en verskaf in hierdie verband ’n uiteensetting van die boni mores-maatstaf (parr. 26–7). Hy verwys na Minister van Polisie v Ewels 1975 3 590 (A) 596–7, die locus classicus in ons reg vir aanspreeklikheid weens ’n late waar die hof bevind het dat onregmatigheid aanwesig is in omstandighede waar die regsoortuigings van die gemeenskap ’n regsplig vereis om ander teen nadeel te beskerm. Hy verklaar in die algemeen ook dat “[t]hese legal convictions of the community are firmly established as the criterion for wrongfulness in all cases of delict”. Indien die boni mores-toets op die feite in die onderhawige omstandighede toegepas word, is dit volgens regter Kollapen (par. 33) duidelik dat die gemeenskap redelikerwys van die verweerder sou verwag het om B teen moontlike skade by die visdam te beskerm. Hy verduidelik dit soos volg (par. 34):

Community and family members invite people to their homes for social functions on a regular basis and, even though a legal duty exists created by society’s reasonable expectancy that neither they nor their children will be exposed to harm or injury upon visiting the property of another upon invitation, it cannot be said that society would reasonably expect a property owner to go beyond reasonable means in order to make his or her property safe, as this would place an unfair duty on property owners and would also serve to discourage social interaction.

Gevolglik besluit die hof (par. 35) dat daar ’n regsplig op die verweerders was om stappe te doen om B teen benadeling by die visdam te beskerm. Hierdie plig is ook in ooreenstemming met artikel 28(2) van die Grondwet wat vereis dat ’n kind se beste belang deurslaggewend belangrik is by elke aangeleentheid wat die kind raak.

Terwyl regter Kollapen die aard van die regsplig van huisbewoners uiteensit in gevalle van normale sosiale omgang, is dit insiggewend om kortliks te let op Minister of Safety and Security v Rudman 2005 2 SA 16 (HHA) waarin appèlregter Van Heerden in ’n minderheidsuitspraak beslis het dat daar geen regsplig op die polisie rus om mense van verdrinking te red of om KPR toe te pas op amper-verdrinkte slagoffers nie (par. 63). Hier het ’n seuntjie in ’n swembad geval nadat sy stiefbroer, sonder om die kind se oppasser daarvan te verwittig, die veiligheidsnet van die swembad afgehaal en die skuifdeur wat die woonkamer met die swembad verbind, asook die konsertinaveiligheidshek voor die skuifdeur, oopgemaak het. Die polisie se hulp is ingeroep en toe ’n polisiebeampte (B) by die huis aankom, was ’n jong man (K), wat op die kind in die swembad afgekom het, besig om hom deur middel van KPR te probeer bybring. B het K versoek om eenkant toe te staan, die kind self ondersoek en hom dood verklaar. Kort daarna het ’n paramedikus op die toneel aangekom, onmiddellik met KPR voortgegaan en daarin geslaag om hom by te bring. Later is vasgestel dat die kind onomkeerbare, ernstige breinskade opgedoen het. Appèlregter Van Heerden ondersoek die vraag of daar ’n regsplig op ’n polisiebeampte in die posisie van B rus om mense van verdrinking te red of KPR op amper-verdrinkte slagoffers toe te pas. Die regter ontken dat sodanige plig bestaan, omdat daar oortuigende openbare oorwegings is wat daarteen spreek. Die primêre funksies en doeleindes van die polisiediens is om misdaad te voorkom, op te spoor en te ondersoek en die erkenning van bedoelde regsplig kan die potensiaal hê om die doeltreffende funksionering van die polisie te ontwrig en die voorsiening van substansiële bykomende opleiding en hulpbronne verg. Alhoewel die morele oortuigings van die gemeenskap kan verlang dat daar so ’n regsplig behoort te bestaan, sal die regsoortuigings van die gemeenskap nie vereis dat B se versuim om noodbehandeling toe te pas, as onregmatig beoordeel moet word nie (par. 63). Hierdie bevinding is vatbaar vir kritiek (sien Neethling 2006:369 e.v.). Daar bestaan geen twyfel nie dat in die huidige menseregtebedeling, waar dit oor die beskerming van die fisies-psigiese integriteit gaan, die verwagtinge van die gemeenskap oor dienslewering deur die polisie sterker is as voor die era van die nuwe Grondwet. Hierdie beskouing word ook onderstreep deur die feit dat daar waarskynlik geen akademiese kommentator is wat in beginsel teen die oplegging van bedoelde regsplig gekant sou wees nie (vgl. Neethling en Potgieter 1996:333 e.v.; Scott 1995:158; Burchell 1995:211 e.v.; Neethling en Potgieter 2015:77 vn. 262).

3.2 Nalatigheid

In CA beslis waarnemende regter Donan, na versigtige oorweging van die getuienis (parr. 15–64) en toepassing van die klassieke redelike voorsien-en-voorkombaarheidstoets vir nalatigheid soos geformuleer in Kruger v Coetzee 1966 2 SA 428 (AD) 430 (parr. 65–6), dat ’n redelike persoon in die posisie van die verweerders sou voorsien het dat die versuim om die swembad se hek te beveilig, redelik moontlik ernstige besering aan ’n twee-en-’n-halfjarige kind kon veroorsaak. Hy verwys (par. 67) in hierdie verband onder meer na die vier faktore vermeld in Ngubane v South African Transport Services 1991 1 SA 756 (A) 776 (sien ook Van der Walt en Midgley 2005:179; Loubser en Midgley (reds.) 2012:125–6; Neethling en Potgieter 2015:157–60) en laat hom soos volg uit:

The four basic considerations which influence the reaction of the reasonable person in a situation posing a reasonable risk of harm to others are: (a) the degree or extent of the risk posed by the actor’s conduct; (b) the gravity of the possible consequences if the risk of harm materialises; (c) the utility of the actor’s conduct; (d) the burden of eliminating the risk of harm ... Consideration of the risk and gravity of consequences, and the ease with which the risk could have been eliminated, would prompt a reasonable person in the position of GS and LS to take steps to prevent such occurrence by securing the pool gate in a closed position (as GS did after the accident) with an effective mechanism.

Regter Donan bevind dan dat die verweerders beduidend nalatig was (par. 71). Hulle het as gesamentlike mededaders opgetree en is gesamentlik en afsonderlik vir dieselfde skade aanspreeklik (par. 72; sien ook Neethling en Potgieter 2015:285–6).

In die BS-saak is ook aandag gegee aan die kwessie of die verweerders in die uitvoering van hul regsplig nalatig opgetree het. In hierdie verband was die vraag of die waarskuwing wat aan die eiser en sy vrou gegee is oor die gevare verbonde aan die visdam, tesame met die feit dat die ouers geweet het van die gevaar (wat hulle erken het), voldoende was dat die verweerders kon verwag het die kind se ouers oor haar toesig sou hou, en indien wel, of daar dan ten volle aan die regsplig voldoen is wat die verweerders teenoor B gehad het (parr. 35, 46). In hierdie verband haal regter Kollapen (par. 47) die volgende dictum uit Cakata v Provincial Insurance Company Ltd 1963 2 SA 607 (D) 611–2 aan:

The fact that an adult is in charge of a child may, however, in certain cases exempt the defendant from a duty of care which would otherwise exist towards the child – the defendant being entitled to assume that the child will be duly protected by his adult, his adult guardian, and therefore is not in danger. In other words, the guardianship of an adult can never excuse the negligence of the defendant towards the child, but it may disprove the existence of any such negligence.

Regter Kollapen (parr. 38, 40, 50–2) aanvaar dat in die konteks van die besondere feite van hierdie saak daar nie van die verweerders verwag kon word om meer te doen as wat hulle reeds gedoen het nie. Die teenoorgestelde standpunt sou ’n groter sorgsaamheidsplig teenoor B op hulle geplaas het as wat van ouers verwag kon word. Gevolglik was die regter tevrede dat die waarskuwing wat die verweerders aan die eiser en sy vrou gerig het met betrekking tot die gevaar wat die visdam vir B ingehou het, ’n redelike stap was in die uitvoering van die regsplig van die verweerders teenoor B. Die eis word derhalwe van die hand gewys.

3.3 Bydraende nalatigheid en mededaders

Die moontlike bydraende nalatigheid van MA het in die CA-saak ter sprake gekom. Die hof bevind dat ’n redelike persoon in haar posisie die moontlikheid sou voorsien het dat CA1, indien sy lank genoeg sonder toesig gelaat is om toegang tot die potensiële gevare, insluitend die swembad, op die eiendom te verkry, die swembad sou bereik en beserings sou opgedoen het. Gevolglik sou die redelike persoon ook teen dié moontlikheid gewaak het en daarom was MA bydraend nalatig (parr. 73–6).

Met betrekking tot die toepassing van die Wet op Verdeling van Skadevergoeding 34 van 1956, bevestig regter Donan dat die funksie van die hof is om die graad van MA se nalatigheid te bepaal met betrekking tot die skade wat veroorsaak is deur haar nalatigheid en dié van die verweerders. Hy vervolg (par. 81):

This must be done on the basis of comparison between the respective negligence of the several parties where there is more than one plaintiff or defendant. (See Jones v Santam Bpk 1965 (2) SA 542 (A) at 555C–D.) Where two or more defendants are liable, the proper approach to apportionment is first to reduce the extent of the recoverable damages in proportion with the plaintiff’s negligence and then to apportion remaining damages between the defendants in accordance with their negligence. The entire process remains subject to considerations of justice and equity. (See Harrington NO and another v Transnet Ltd t/a Metrorail and others 2007 (2) SA 228 (C) at paragraphs 90 and 91 and the cases quoted and referred to there.)

Die hof bevind dat, aangesien geen skuld aan die kind toegeskryf kon word nie, CA en MA se eis in hul verteenwoordigende hoedanighede nie verminder staan te word nie. Hierdie standpunt is korrek, aangesien daar ’n onweerlegbare vermoede is dat kinders onder die ouderdom van sewe jaar ontoerekeningsvatbaar is (sien bv. Weber v Santam Versekeringsmaatskappy Bpk 1983 1 SA 381 (A) 389; Eskom Holdings Ltd v Hendricks 2005 5 SA 503 (HHA) 511). Dit sluit nie alleen die aanspreeklikheid van ’n kind gebaseer op nalatigheid uit nie, maar ook dat die verweer van bydraende nalatigheid teen hom geopper mag word (sien De Bruyn v Minister van Vervoer 1960 3 SA 820 (O) 856–7; Van Oudtshoorn v Northern Assurance Co Ltd 1963 2 SA 642 (A) 647–9). Hierdie standpunt geld natuurlik nie ten aansien van kinders tussen die ouderdomme van sewe en 14 jaar nie. Hierdie kinders word weerlegbaar vermoed ontoerekeningsvatbaar te wees. Die teendeel kan derhalwe bewys word (sien bv. Weber 399; Jones 552–3; Eskom Holdings 511). In hierdie gevalle word met betrekking tot sowel nalatigheid as bydraende nalatigheid eers getoets of die kind ryp genoeg is om ten aansien van die betrokke situasie tussen reg en verkeerd te kan onderskei en sy optrede dienooreenkomstig te kan inrig. Sodoende kan beoordeel word of die kind as toerekeningsvatbaar geag kan word sodat “an old head [is not] placed on young shoulders”. Indien bevind word dat die kind wel culpae capax is, word die gewone redelike-persoontoets vir nalatigheid op die kind toegepas (sien Weber 399–400; Eskom Holdings 511–2; Loubser en Midgley (reds.) 2012:135; Neethling en Potgieter 2015:146–8).

Die volgende voorbeeld kan ter toeligting dien: ’n Tienjarige is herhaaldelik deur sy ouers verbied om alleen, sonder toesig, in ’n gevaarlike gronddam op bure se plot te gaan swem. Desnieteenstaande doen hy dit tog, verdrink amper en doen ernstige breinskade op. Indien die ouers namens die kind ’n eis vir skadevergoeding teen die nalatige buureienaar van die dam instel, behoort die kind se bydraende nalatigheid, waar bevind word dat hy wel ten opsigte van die situasie toerekeningsvatbaar was, tot ’n vermindering van sy eis te lei. Hierbenewens kan die kind en die buureienaar ingevolge artikel 2(1B) van die Wet op Verdeling van Skadevergoeding as mededaders teenoor die ouers geag word indien hulle ’n eis om skadevergoeding instel. Die ouers kan in beginsel enige van die mededaders aanspreek en die een wat betaal het, het dan ’n regresreg teen die ander. In die praktyk sal die ouers waarskynlik eerder die buureienaar as hul kind aanspreek (Neethling en Potgieter 2015:291).

Om nou terug te keer na die CA-saak. In die mate waarin CA in sy persoonlike hoedanigheid skade kon gely het weens die verweerders en MA se nalatigheid, kan nie gesê word dat hy op enige wyse vir sy eie skade verantwoordelik was en dat sy vrou se nalatigheid teen hom gehou kan word nie. Die regter (par. 83) beroep hom in hierdie verband op Union Government (Minister of Railways) v Lee 1927 AD 202, waar die laastegeleentheidsreël nog gegeld het. Hierdie reël is deur artikel 2(1B) van die Wet op Verdeling van Skadevergoeding afgeskaf (sien Neethling en Potgieter 2015:180, 290). Desnietemin huldig die meeste beslissings lank reeds die standpunt dat verweerders (hier GS en LS) nie op vermindering van skadevergoeding ingevolge artikel 1(1)(a) van die Wet op Verdeling van Skadevergoeding aanspraak kan maak nie, eenvoudig omdat die eiser (CA)geen “skuld met betrekking tot die skade” (soos die artikel vereis) het nie en die ander gade (MA) se medewerkende skuld hom nie toegereken kan word nie (sien bv. Van Schalkwyk v Fölscher 1974 4 SA 967 (NK) 968–9; Grové v Ellis 1977 3 SA 388 (K) 389–90; Labuschagne v Cloete 1987 3 SA 638 (T) 645–7; sien ook Neethling en Potgieter 2015:288). Hoe ook al, wat gades wat binne gemeenskap van goed getroud is, betref, het die 1971-wysiging van die wet, vervat in artikel 2(1A), ’n verandering meegebring in die sin dat die verweerders en ’n gade ook nou as mededaders teenoor die ander gade beskou word (soos in die geval van gades wat buite gemeenskap van goed getroud is) (Neethling en Potgieter 2015:288–9). In casu kan GS, LS en MA dus as mededaders teenoor CA beskou word.

Sover dit MA se bydraende nalatigheid aangaan, beslis regter Donan dat haar nalatigheid minder weeg as die gemiddeld van die twee verweerders se blaamwaardigheid. Die hof beslis dat MA se optrede om CA1 vir twee tot drie minute alleen te laat, 30% afgewyk het van die norm van die bonus paterfamilias, terwyl die verweerders se versuim 60% daarvan afgewyk het. Gevolglik behoort MA en die verweerders se verantwoordelikheid vir die skade onderskeidelik op die grondslag van 1 tot 2, of een derde tot twee derdes, bereken te word (sien Jones 555; Neethling en Potgieter 2015:176–7). Die hof ag dit regverdig en billik om die skadevergoeding waarop MA geregtig is, met een derde te verminder in die lig van haar graad van skuld met betrekking tot die skade wat aan CA1 veroorsaak is (par. 83).

3.4 Feitelike kousaliteit

Regter Donan pas in CA die sogenaamde “common sense”-benadering tot feitelike kousaliteit toe soos geformuleer in Lee v Minister of Correctional Services 2013 2 SA 144 (KH) (sien ook Neethling en Potgieter 2015:193–4) en bevind dat sowel die verweerders as MA die gewraakte gevolg veroorsaak het (parr. 79–80).

4. Kommentaar

Ons stem saam met die uitkoms van beide beslissings, maar het die volgende kommentaar. In CA kon waarnemende regter Donan onregmatigheid as ’n selfstandige delikselement geïdentifiseer en dit duideliker van nalatigheid onderskei het. Wat onregmatigheid betref, is dit geykte reg dat beheer oor ’n gevaarlike (of potensieel gevaarlike) voorwerp ’n faktor kan wees by die bepaling of daar, ooreenkomstig die boni mores, ’n regsplig op die persoon in beheer gerus het om te voorkom dat iemand in die betrokke situasie beseer word (sien bv. Holm v Sonland Ontwikkeling (Mpumalanga) (Edms.) Bpk 2010 6 SA 342 (GNP) 347–8; Butise v City of Johannesburg 2011 6 SA 196 (GSJ) 202; Neethling en Potgieter 2015:65–8). ’n Ander faktor wat op so ’n plig dui, is dat die verweerders bewus was van die moontlikheid van skade, of dit voorsien het, omdat hulle van die gevaarlike situasie geweet het (vgl. ook Za v Smith 2015 4 SA 574 (HHA) 586; Neethling en Potgieter 2015:68). Beide hierdie faktore het ’n belangrike rol in sowel die CA- as die BS-saak gespeel by die bevinding dat daar ’n regsplig op die verweerders gerus het om skade aan die kind te voorkom. In albei sake was hul optrede gevolglik onregmatig.

Deur na te laat om onregmatigheid uitdruklik as ’n delikselement uit te lig, het regter Donan in CA, anders as regter Kollapen in BS, versuim om duidelik genoeg tussen onregmatigheid en nalatigheid te onderskei (par. 69). Hierdie onderskeid kan met verwysing na aanspreeklikheid vir ’n late geïllustreer word. By ’n late het onregmatigheid net te make met die regsplig om skade te voorkom (soos bepaal deur die boni mores) en nie met die stappe wat ’n redelike persoon sou gedoen het om die regsplig uit te oefen (soos regter Donan dit gesien het) nie. Laasgenoemde kwessie het duidelik met nalatigheid te make en kom net na vore wanneer die regsplig om positief op te tree, vasgestel is (sien Neethling en Potgieter 2015:172; Neethling 2016a:805). Wanneer ’n mens hierdie benadering op die CA-saak toepas, is dit duidelik dat daar ’n regsplig op die verweerders gerus het om die kind te beskerm en dat hulle hul regsplig verbreek het en dus onregmatig opgetree het toe die kind in die swembad beland het en beseer is. Bowendien, omdat hulle nagelaat het om behoorlike stappe te doen om die swembad se hek te beveilig, het hulle nie opgetree soos wat ’n redelike persoon in die omstandighede sou gedoen het nie en was hulle daarom ook nalatig. Toegepas op die BS-saak, is dit eweneens duidelik dat daar ’n regsplig op die verweerders gerus het om B te beskerm en dat hulle hul regsplig verbreek en dus onregmatig opgetree het toe B in die visdam beland het en ernstig beseer is. Omdat hulle egter die redelike stap gedoen het om B se ouers te waarsku en aangeneem het dat hulle (die ouers) toesig oor B sou hou, het hulle soos ’n redelike persoon in die omstandighede opgetree en daarom nie nalatig gehandel nie.

Betreffende bydraende nalatigheid en mededaders, is die kernprobleem hoe skadevergoeding tussen ’n bydraend nalatige eiser en mededaders verdeel moet word. Twee benaderings kan in ons reg bespeur word. Regter Donan verwys in CA net na die benadering in Harrington (251 e.v., 256) waarin die sogenaamde eenheidsbenadering (unity approach) gevolg is. Dit behels dat die eiser se bydraende nalatigheid gemeet moet word teen die gesamentlike blaamwaardigheid van die mededaders, beskou as ’n eenheid (“the totality of the tortious conduct of the wrongdoers”). Dit beteken egter nie dat hierdie beginsel altyd in ons reg toegepas word nie. In Santam Insurance Co Ltd v Vorster 1973 4 SA 764 (A) is beslis dat elke mededader se nalatigheid (blaamwaardigheid) vir doeleindes van verdeling afsonderlik bepaal moet word. Hierdie benadering blyk ook uit die Jones-saak 555 waar appèlregter Williams verklaar:

It is on the basis of comparison between the respective degrees of negligence of the two parties (or several parties if there be more than one claimant or defendant) that the Court can determine in how far the fault or negligence of each combined with the other to bring about the damage in issue. (Ons kursivering)

Met die toepassing van die eenheidsbenadering in Harrington kan nie fout gevind word nie, aangesien die twee mededaders as ‘t ware ineengevleg was omdat die verweerders sowel middellik as direk vir dieselfde skade aanspreeklik was en daarom vir doeleindes van verdeling as ’n eenheid geag kon word. Eweneens was dit in die CA-saakwaarskynlik nie nodig om die nalatigheidsgraad van elkeen van die verweerders afsonderlik te bepaal nie en kon die eenheidsbenadering goedskiks toegepas word. Nietemin wonder ’n mens of die benadering in Vorster, waar elke mededader se nalatigheid afsonderlik bepaal is, nie in die algemeen tog ’n billiker resultaat sal oplewer as die ietwat meganiese eenheidsbenadering nie (sien Neethling en Potgieter 2015:180–1; Neethling en Potgieter 2008:354 e.v.). In Harrington 256 word dan ook verklaar dat “the entire process remains subject to considerations of justice and equity” en dat hierdie oorwegings toepaslik raak veral “when the number of the wrongdoers involved or the nature of the conduct in question, would, on a mechanistic application of the formula, give rise to inequitable results”.

5. Slotsom

Uit die twee tragiese sake onder bespreking is dit duidelik dat daar van die eienaar of bewoner van ’n perseel waarop daar ’n gevaarlike toestand soos ’n swembad of visdam is, verwag word om die besoekende ouers van klein kinders van die gevaar in te lig, tensy die ouers op ’n ander wyse reeds daarvan kennis dra. Indien ’n gevaar ooglopend, voor die hand liggend en maklik is om te vermy, sal dit voldoende wees om die bewoner van sy plig vry te stel. Waar die eienaar of bewoner nalaat om die gevaar voldoende onder die aandag van die ouers te bring en ’n kind as gevolg van die gevaartoetand beseer word, kan die eienaar of bewoner in beginsel deliktueel aangespreek word.

Desnietemin rus die primêre verantwoordelikheid vir die veiligheid van kinders op hul ouers. Dit is hul plig om toe te sien dat hul kinders nie alleen ronddwaal op persele waar gevare skuil nie, al is dit net vir ’n baie kort tydjie, soos in sowel BS as CA gebeur het. Dit sou sosiaal onaanvaarbaar wees as ouers die verantwoordelikheid om na hul kinders om te sien, op die bewoner van die eiendom kon afskuif, veral waar die ouers van die gevaar geweet het. Waar die bewoner of eienaar (of enigiemand anders) egter die verantwoordelikheid om na die kind om te sien (uitdruklik of stilswyend) aanvaar het, kan die ouers van hul sorgsaamheidsplig vrygestel word.

In ons reg is dit duidelik dat indien ouers weens onsorgvuldigheid of selfs onverskilligheid (growwe nalatigheid) nie behoorlik na hul kinders omsien nie, waardeur die kinders aan amper-verdrinking (en ernstige beserings soos permanente breinskade) blootgestel word, die beseerde kinders, as gevolg van die noue verwantskap tussen ouers en kinders, waarskynlik geen deliksaksie teen hul ouers het nie. Aksies tussen ouers en kinders word om etiese redes met omsigtigheid bejeën. Sover bekend, het ’n kind nog nooit in ons reg met ’n deliktuele eis teen sy of haar ouer geslaag nie (sien Neethling en Potgieter 1992:483; Neethling 2016b:546–7). Hoe ook al, waar die kind se skade deur sowel die ouers as die eienaar of bewoner se nalatigheid veroorsaak word, behoort hulle as mededaders teenoor die kind beskou te word en behoort die normale reëls met betrekking tot mededaders van toepassing te wees (vgl. Neethling en Potgieter 2015:291).

Hierteenoor kan die ouers of die kind, bygestaan deur sy of haar ouers, slaag met ’n delikseis teen die eienaar of bewoner van die gevaarlike perseel wat deur sy nalatigheid skade aan die kind veroorsaak het – vanselfsprekend mits aan alle deliksvereistes voldoen is. Wat die ouers se eis betref vir skade wat hulle gely het, sal die kind en die eienaar as mededaders beskou word indien die kind toerekeningsvatbaar was en deur sy eie nalatigheid die skade saam met die nalatige eienaar of bewoner veroorsaak het. Hierbenewens kan die bydraende nalatigheid van die ouers, asook dié van ’n toerekeningsvatbare kind, ’n rol speel om die omvang van die skadevergoeding wat die eienaar of bewoner moet betaal, te verminder.

(Die voorgaande uiteensetting is ook in ooreenstemming met die benadering in verskeie Westerse regstelsels: sien Neethling 2016a:805–6.)

Bibliografie

Burchell, J.M. 1995. The role of the police: public protector or criminal investigator? South African Law Journal, 112(2):211–6.

Loubser, M. en R. Midgley (reds.). 2012. The law of delict in South Africa. 2de uitgawe. Kaapstad: Oxford University Press.

Neethling, J. 2006. Afwysing van ’n regsplig op polisiebeamptes om die reg op die fisies-psigiese integriteit en sekerheid van die persoon buiteom misdaadsituasies te beskerm: die hoop beskaam. Obiter, 27(2):369–78.

—. 2016a. Delictual liability for an omission: the tragic fishpond incident. Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, 4:798–806.

—. 2016b. The Constitutional Court affirms the potential existence of an action for wrongful suffering as a result of disability (wrongful life) in South African law. Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg, 79(4):533–50.

Neethling, J. en J.M. Potgieter. 1992. Aquiliese aksie van ’n kind vir mediese koste weens persoonlike beserings. Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg, 55(3):480–4.

—. 1996. Regsplig van polisie om suiwer ekonomiese verlies te voorkom. Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg, 59(2):333–9.

—. 2008. Mededaders en bydraende nalatigheid aan die kant van die eiser. Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, 2:354–8.

—. 2015. Neethling-Potgieter-Visser Deliktereg. 7de uitgawe. Durban: LexisNexis.

—. 2017. The law of delict. 2015 Annual Survey of South African Law. Claremont: Juta.

Scott, T.J. 1995. Die regsplig by ’n late en die veroorsaking van suiwer ekonomiese verlies, De Jure, 27(1):158–64.

Van der Walt, J.C. en J.R. Midgley. 2005. Principles of delict. 3de uitgawe. Durban: LexisNexis.

Eindnota

¹Prof JM Potgieter erken met dank die finansiële bystand van die College Research and Innovation Committee (CRIC) van die Regskollege van die Universiteit van Suid-Afrika om navorsing in Cambridge, Engeland te doen en stel die CRIC vry van enige verantwoordelikheid vir die menings en gevolgtrekkings in hierdie bydrae vervat.

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post Vonnisbespreking: Swembaddens, visdamme, ander waterpoele en kinderslagoffers – deliktuele aanspreeklikheid appeared first on LitNet.

Elias P Nel (foto: Naomi Bruwer) en Patrick Petersen

Die pad tussen Vredenburg en Paternoster het in Junie 1997 ’n groot gees uit die Afrikaanse letterkundige wêreld geëis. Nou, twee dekades later, word hulde aan die dominee, digter en uitgewer Patrick James Petersen gebring.

’n Byeenkoms word Sondag 30 April tussen 2 en 3.30 nm as deel van Die Burger-Suidoosterfees se Boekeprogram in die Isibaya-lokaal by KunsteKaap gehou. Vriende en tydgenote – onder wie bekende digters soos Diana Ferrus en storievertellers soos Elias P Nel – sal uit Petersen se werk en uit hul eie voorlees en stories oor hom deel.

Ander hoogtepunte van die boekeprogram sluit in:

• Vrydag 28 April, 3–4.30 nm, “Uit die Afrikaanse huis”: In hierdie gleuf val die kollig op twee onlangs verskene boeke, Ons kom van vêr en Soos familie.

Ons kom van vêr se samestellers van dié boek oor bruin mense se bydrae tot die ontwikkeling van Afrikaans, Michael le Cordeur en Wannie Carstens, sowel as onder andere Franklin Sonn, Conrad Sidego, Marlene le Roux, Charles Beukes en Basil Kivedo, bespreek legendariese karakters uit hul verskillende bydraes.

Net daarna is die letterkundige Ena Jansen, skrywer van Soos familie, aan die woord oor haar verkenning van die rol en betekenis van ongeveer 100 huisbediendekarakters in stadsboeke uit ’n groot deel van die 20ste eeu en daarná. Marva Basson Dhliwayo sal herinnerings deel oor haar ouma wat ’n kok by Kaapse families was.

• Saterdag 29 April, 1–2.30 nm, “Legends in History Matters”: ’n Gesprek met die geskiedkundige Bill Nasson van die Universiteit Stellenbosch, wat in sy onlangse boek History Matters oor die rol van geskiedskrywing skryf, asook oor figure soos die politikus Bennie Kies, onderwysman Richard Dudley en Abraham Esau, die martelaar van Calvinia.

Nasson se gespreksgenoot is die skrywer en joernalis Max du Preez, ook ‘n rubriekskrywer van Die Burger en Netwerk24. Du Preez se komende boek, Of renegades, romantics and rabble-rousers, is die vierde in sy reeks oor ongewone verhale uit Suid-Afrika se verlede. In die nuutste skryf hy onder meer oor Khoikhoi-leiers soos Ngonnemoa en Dorha, die Moslem-geleerdes wat as politieke bannelinge Kaap toe verban is, hoofman Sekhukhune, Paul Kruger, die bomplanter John Harris, die Iere, Franse en Russe wat saam met die Boere geveg het, en Marikana se Man met die Groen Trui.

Hier is nog inligting oor die Suidoosterfees

The post Digter Petersen en ander gehuldig by Suidoosterfees 2017 appeared first on LitNet.

Het jy al ooit gewonder oor versekering, visums, begrotings, werksonderhoude en volwassenes se ander vreugdes, frustrasies en verantwoordelikhede? Het jy al gewens vir raad wat op Suid-Afrikaners gemik is, en nie op ’n jong volwassene in ’n ander land en ander konteks nie? LitNet wil jou help om die gaping tussen kindwees en volwassenheid te oorbrug deur namens jou vir mentors raad en praktiese wenke te vra oor verskeie kwessies. Soek jy raad oor iets spesifiek? Stuur jou versoek aan vranet@litnet.co.za.

Inge Loff het jare se ondervinding in talentbestuur en -ontwikkeling en gee praktiese wenke vir werksonderhoude.

"After much debating, research and thought, I have decided adulting is not for me. Thank you for the opportunity." Sam Lee

Die groot, duister wêreld van werk kan nogal skrikwekkend wees, veral vir jong volwassenes wat die studentelewe en die veiligheid en sekuriteit daarvan agterlaat.

Dis genoeg om selfs die gehardste individu in ’n koue sweet te laat uitbreek.

Dit kan egter ook ’n opwindende ondervinding wees as jy jouself lank genoeg voor die tyd voorberei.

Ek het meer as tien jaar se ondervinding op die gebied van talentbestuur en -ontwikkeling en ek is elke keer opnuut verbaas om te sien hoe min moeite daar deur eerste-keer-werksoekers gedoen word om hulself vir onderhoude voor te berei.

Die meeste artikels oor werwing wat mens op LinkedIn sien, verwys na maniere waarop ’n mens jouself as ’n handelsmerk moet beskou. Hoe mens moeite moet doen om jouself tussen ander te laat uitstaan. Maar wanneer dit by die punt kom waar jy jou CV indien en die dekbrief wat met jou CV gepaard gaan, skryf, maak ons nie van die geleentheid gebruik om onsself oortuigend te “verkoop” nie.

Kom ek stel die volgende vraag aan jou, liewe leser: As jy nie genoeg vertroue in jou eie vermoëns en vaardighede het nie, hoe kan jy dit van ’n voornemende werkgewer verwag?

Hier volg ’n paar realiteite oor die werkswêreld waarvan jy bewus moet wees:

• Jy is maar een uit baie werksoekers wat vir daai een, asemrowende droomposisie kompeteer!
• Die persoon aan wie jy jou CV stuur, het baie CV’s om deur te sif – bo en behalwe sy of haar normale daaglikse take waarvoor hy of sy verantwoordelik is.
• Niemand gaan jou goedgunstig wees of gunste doen net omdat jy die dux-leerling in jou klas was nie.
• Berei jouself voor om jouself en jou waarde te bewys, selfs al moet jy op die heel onderste rang begin.
• ’n Voornemende werkgewer is nie daar om jou lewe te vergemaklik of om vir jou ’n toekenning te gee net omdat jy by die werk opdaag nie – nederigheid, ’n sterk werksetiek, ’n houding wat respek uitstraal, asook motivering is ’n paar van die dinge wat jou kop en skouers sal laat uitstaan.

Ek kan nog baie byvoeg, maar ek is seker die punt is gemaak.

Kom ons kyk nou na die praktiese dinge wat jy kan doen om jouself te laat uitstaan tussen al die ander werksoekers daar buite.

Jy’t so pas die rol van jou drome gesien. Die een waarvoor jy in jou hart weet jy gebore is …

Eerstens: maak seker jy bestudeer die geadverteerde rol. Lees alles wat jy oor die maatskappy in die hande kan kry. Jy benodig hierdie inligting om jouself te verkoop en ook om die werwer te oortuig dat hulle hul soektog kan staak, omdat jy die kandidaat is na wie hulle soek. Hulle weet dit net nog nie.

Tweedens: stel jou dekbrief saam en pas jou CV aan om dit in ooreenstemming met die werksvereistes te bring. Wanneer jy op die formaat van jou CV en dekbrief besluit, neem die tipe maatskappy in ag. Raak vertroud met die korporatiewe kultuur eie aan hulle.

As voorbeeld: as jy by Twitter of Facebook vir ’n posisie aansoek doen, twyfel ek sterk dat ’n vervelige A4-dekbrief en ’n twee-bladsy-CV die werwingskomitee penorent sal laat sit. Iets soos ’n video oor jouself wat van hul tegnologie of kenmerke gebruik maak, sal vir seker jou aansoek tussen die ander laat uitstaan. Jy het vernuwing en kreatiwiteit gedemonstreer, en die feit dat jy van hul eie tegnologie gebruik gemaak het, wys dat jy jou huiswerk gedoen het oor wat hulle doen.

Derdens, en ek wens jongmense gee aandag hieraan: of jy ’n geskrewe werksaansoek of ’n indrukwekkende multimediaproduksie oor jouself saamstel, let op na die gebruik van korrekte grammatika. Daar is min goed wat ’n mens so omkrap soos om ’n aansoek te lees wat deurtrek is met spelfoute, foutiewe grammatika en swak samestelling.

Wanneer ’n swak saamgestelde aansoek aan ’n werwer voorgelê word, word die volgende indruk geskep …

• Die persoon is oënskynlik ’n luiaard.
• Die persoon gee nie aandag aan die fyner besonderhede nie.
• Die persoon het nie werkstrots nie en gee nie om oor hoe hy of sy dit voorlê nie.
• Die aansoek dui op swak werksetiek.

Dan laastens: jy het daarin geslaag om vir ’n onderhoud gekies te word. Doen die volgende dinge om seker te maak dat jy nie die werk sal kry nie …

• Daag laat op vir die onderhoud.
• Trek plakkies en ’n Guns N’ Roses T-hemp aan wat jou nuwe tatoeëermerk van ’n arend wat ’n beer op ’n berg aanval, laat uitstaan.
• Of, as jy ’n jong dame is, dra ’n oulike toppie met blinkers wat van jou skouers af hang tesame met modieuse jeans (jy weet, die soort wat by die knieknoppe stukkend is) en jou hoogste stiletto’s wat juis vir spesiale geleenthede soos hierdie bedoel is.
• Kou kougom tydens die onderhoud.
• Hou jou Instagram dop vir nuwe foto’s tussen onderhoudsvrae.
• Neem na afloop van die onderhoud ’n selfie van jou en die werwer met die maatskappy se handelsmerk in die agtergrond en deel dit op Twitter met die byskrif: “Eerste onderhoud was kwaailappies!”

Baie van hierdie goed is verregaande, maar julle sal verbaas wees om te hoor wat ek al oor die jare gesien het.

Op ’n ernstige noot: onthou – jy wil ’n goeie en blywende indruk skep. Maak seker dat jy professioneel aangetrek is. Daag vroeg op. Wees gefokus tydens die onderhoud. Maak seker dat jou antwoorde weldeurdag is. Moenie huiwer om na afloop van die onderhoud ’n sin of twee aan die werwer te stuur om dankie te sê nie.

Gaan nou uit, trek jou beste Sondag-uitrusting aan, en pak “grootword” met ywer aan!

The post VraNet: Werksonderhoude appeared first on LitNet.

Foto: LIG

Sêgoed van IL de Villiers Hoe ontspring ’n tema van ’n boek? “Ek is ’n enigste kind wat van vroeg my eie ding dink en doen en lees. Soms kom daar ’n redelike gedagte wat ek kan begin uitwerk vir ’n tema. Ek luister graag na gewone mense – daar is baie wysheid by baie van hulle – en as dit kan, vermy ek geleerde professore. In laasgenoemdes se geselskap begin ek my altyd vroeër of later met onnutsige vrae sleg gedra.” “Wat laat my met woorde peuter? Kan nie sê nie. Toe ek nog ’n student was, het ons verse geskryf oor die verhewe, swaarwigtige ‘amp’ van die digter. Pure snert. Nou is dit eerder soos toe hulle my in ongeveer 1990 gevra het waaraan ek die sukses van Sarie as tydskrif toeskryf. Ek wéét nie. Ons was ’n span wat iets iewers raakgevat het. Dalk werk dit met poësie net so. Dat jy sekere woorde, gedagtes, wat ook al, bymekaar bring wanneer dit die régte tyd is. Ek moet veral my eerste reël(s) hê en wéét wat ek wil sê voor ek gaan neerskryf.” Op sy 60ste verjaardag: “Ek verkneukel my nog steeds in die onnutsigheid. Soos destyds as student hou ek steeds van klippe in die bos gooi en die reaksies te beluister, van veral die vernames. Een ding is my gespaar: ek het al oor die meeste dinge getwyfel, maar nooit oor die bestaan van God nie.” “Ek is ’n predikant en joernalis. Die een is vir my ’n logiese uitloop van die ander. As joernalis skryf jy iets wat die mense moet lees. As predikant sê jy wat jy wil hê die mense na moet luister. Dit is ’n groter vorm van kommunikasie. ’n Joernalis moet mense kan opsom en as predikant is dit een van basiese lewensroepinge om vinnig mense en situasies te kan opsom.” “Mooi dinge is ook deel van die kuns, maar kuns vorm aan die hele maatskappy, die hele skepping. Kuns wil vorm, daarom moet kuns, in die woorde van Opperman, kennis neem van die bloeisels wat die skone is, die ape wat die grootse is en ook van die viswyf wat die vulgêre is.” “Daar het baie mense my pad gekruis wat my geïnspireer het: my ouers, my tant Tita, my gesin, professore en vriende. Daar was prof JCG Kotzé van Stellenbosch, die begaafdste prediker wat ek nog gehoor het, wat my leer preek het. Prof Piet Cillié, oudvoorsitter van Naspers, het my onder sy vlerk geneem en my leer skryf. Soms het terloopse kennisse iets aan my ‘afgegee’ wat my laat moed skep het. Deesdae, omdat ek ouer word, vind ek my inspirasie by God. Dit klink seker erg ‘godsdienstig’ en ‘ernstig’, maar met die jare het dinge ’n dieper betekenis gekry. Tog is ek meestal nog net so uitbundig soos altyd.” “Die lewe bestaan mos uit bestemmings, uit drome en werklikhede, uit verbeel en ervaar. En ek dink selfs die ewigheid is ’n reis vol lig tussen die sterre.” (Sarie, Maart 2009) "Terloops, toe ek die dag gelegitimeer is in Stellenbosch, het prof JCG Kotzé my eenkant geroep en gesê: 'Izak, jy sal nooit ’n populêre predikant wees nie. Jy sal altyd beroep word na gemeentes waar daar probleme is, altyd opdragte kry waar daar moeilikheid is. Mense sal nie vir jou stem nie. Jy sal jou eie pad moet loop. As jy dit in die Here loop, sal dit ’n avontuur wees.'" (Rapport, 6 Augustus 2006) Joan Hambidge wou weet hoe hy ’n gedig skryf. "Eers ’n gekrap van ’n paar woorde hier en daar, dan in ’n oefenboek en dan gaan ek direk na die rekenaar. Die rekenaar is vir my ’n geweldige hulp omdat jy die vorm gou kan skaaf. Soms skryf ek ’n gedig binne ’n dag. Aan ’n gedig in Vervreemdeling, 'Chicago', het ek ’n goeie vyf jaar gewerk. Dalk het die gedig vir sy eie lêplek gesoek? Dis nou die slotgedig van Vervreemdeling." (LitNet)

Gebore en getoë

Izak Louis de Villiers is op 30 Julie 1936 in die Paarl gebore, sy ouers se enigste kind. Sy ma, ’n formidabele vrou, was al duskant 40 toe hy sy eerste skree gegee het.

Hy het aan Hanlie Retief in Rapport van 6 Augustus 2008 vertel: "Ek was so drie of vier jaar oud toe my ma my in die Paarl vir ’n toetsdaggie kleuterskool toe stuur om te kyk of ek sal aanpas. Na net ’n uur baklei ek so met die kinders (ek het een glo met ’n vragmotortjie oor die kop geslaan) dat die juffrou vra dat sy my liewer nie weer moet bring nie. My ma het my sulke dingesklere laat aantrek," onthou hy. "Een daarvan was ’n sailor suitjie met wit skoene en buckles en so ’n keppie op my kop. Dan sê die ander kinders: 'Kyk, Izak het in die karringmelk geval.' Dit het my baie ellendes besorg, want dan’t die vuiste uitgekom. My moeder was ’n eienaardige mengsel van skerts en erns. Sy kon die gruwelooslikste grappe vertel. ’n Mens het ’n paar groot en emosionele skokke in jou lewe wat jy moet oorkom ... haar dood was vir my een.”

Sy pa was ’n wynmaker by die KWV in die Paarl – ’n stil man, ’n leser, en hy het eers toe hy ouer was besef watter besonderse mens sy pa was.

Hy het aan die Paarl Gimnasium skoolgegaan, waar hy gematrikuleer het. Vandat hy kon onthou, het die besef van die Godheid hom gefassineer. "Ek was’n alleenkind en kan onthou hoe ek eenmaal in die klas sit en dink het oor die ewigheid en die volgende oomblik gooi die juffrou my met ’n stuk kryt. Ek dink nou nog baie oor die sin van die lewe. Ek dink nog soms so, dan gooi die lewe my met ’n stuk kryt!”

Hy het op LitNet aan Joan Hambidge vertel dat hy ses was toe hy begin gedigte skryf het. "Vir die Klein Burger. En vier sjielings en ses pennies. Toe af en toe vir die skooljaarblad en veral weer op universiteit. Die gedigte uit daardie tyd is almal asblik toe."

Verdere studie en werk

Na skool is Izak na die Universiteit Stellenbosch, waar hy die grade BA, BA Honneurs, MA en die Lisensiaat in die Teologie, almal cum laude, behaal het. In 1962 is die Croll-stipendium aan hom toegeken. Hy was redakteur van die universiteitsblad, wat dalk die eerste saadjie vir sy latere joernalistieke loopbaan geplant het.

Izak se eerste gemeente is die NG gemeente in Albertinia in die Suid-Kaap, waar hy van 1963 tot 1968 predikant was. Van 1969 tot 1972 het hy die NG gemeente Bonnievale bedien, ook in die Suid-Kaap, en in 1973 is hy na die gemeente Constantia in die Kaapse Skiereiland, waar hy tot sy aanvaarding van die redakteurskap van die vrouetydskrif Sarie in 1983 werksaam was.

In 1960 is hy met Rina Visser, ’n meisie van die destydse Suidwes-Afrika (Namibië) getroud, en hulle het drie kinders, Louis, Jacques en Chérie.

Vanaf 1973 het hy vryskutwerk vir Die Burger gedoen, en baie radiowerk, en is hy gekeur as programaanbieder van ’n godsdiensreeks op televisie. Al hierdie aktiwiteite is die aanloop tot sy latere joernalistieke loopbaan as redakteur van Sarie en Rapport.

In 1983 is Izak as redakteur van Sarie aangestel. Hy het teenoor Hanlie Retief (Rapport, 6 Augustus 2008) erken dat sy jare as redakteur van Sarie die heel beste van sy lewe was. Hy het redakteur geword toe dit nie so goed met die tydskrif gegaan het nie, maar onder sy leidende en bekwame hand het Sarie spoedig ’n leier op haar gebied geword. "Ek het die perfekte span by Sarie gehad en was gelukkig om die regte mense op die regte tyd bymekaar te gehad het.” Sarie oortref alle verwagtings en die sirkulasiesyfers is op ’n stadium 240 000.

Izak de Villiers het ’n baie groot aanhang onder Suid-Afrika se vrouelesers gehad. Hy was van mening dat dit baie gehelp het dat hy "onder sy ma se basaartafels grootgeword het en saans saam met haar vir die ACVV in die Paarl se strate gekollekteer het dat hy ’n toespraaktreffer geword het". Enige onderwerp of gebeurtenis kon hom tot ’n toespraak of lessie inspireer.

Hy het aan Retief vertel: "Een keer, weer op pad na ’n elegante oggendtee, wou die redaksie weet wáároor praat ek tog nou weer. My oog vang toe ’n wit wolhasie in ’n winkelvenster, en ek sê: 'Oor wit hasies.' Dié withasietoespraak het die vroue later laat toustaan vir my handtekening.

"Daar was ’n ou tante wat een keer aangestap gekom het. Oe, en sy's liries oor my. Toe kyk sy my so en sê 'maar jy lyk anderster as jou portret in die Huisgenoot'. Sy't allietyd gedink ek is Murray Janson!"

In 1991 het Izak die redakteurspos van Sarie verruil vir die nog meer kontroversiële een van Rapport. Rapport was destyds nie bekend as ’n konserwatiewe koerant nie en sy aanstelling was nogal omstrede. Dit was selfs in daardie tyd ongehoord dat ’n predikant ’n Sondagkoerant lees, wat nog te sê ’n redakteur daarvan kan wees. Hy het egter erken dat vandat die eerste Sondagkoerant verskyn het, hy dit gereeld gekoop het. "Toe was ek nog ’n jong predikant, en ek het lekker gelees. Ek het dikwels die aanknopingspunt vir my Sondagaandpreek uit die dag se koerant gekry. Nee, ek het gewetensbesware oor ander goed, maar oor die beginsel van ’n Sondagkoerant? Nog nooit.”

Izak het sy visie vir Rapport in sy eerste rubriek as hoofredakteur so gestel: “Rapport sal in dié land die boodskap van Die Werklikheid baie duidelik maak. Saam met almal, van die hoogste tot die nederigste, wat nie wil sien hoe die verwoesting van ’n vroeë Armageddon op ons neerdaal nie. Meer, Rapport sal ook wys op die werklikheid van hoop, dat daar vorentoe lig is – soms dof en soms helder.”

Die politieke hekelrubriek "Pollux" was een van die dinge by Rapport waaruit Izak groot plesier geput het. Hy het aan Hanlie Retief vertel dat die skrywer van so ’n rubriek niemand mag ontsien nie en daar was mense wat hom kwalik geneem het oor goed wat hy daarin kwytgeraak het.

In 1997 het Izak uitgetree as Rapport se redakteur. Min redakteurs kon terugkyk en sê dat hulle in hul leeftyd die problematiese lotgevalle van twee publikasies suksesvol op die regte pad gelei het.

Izak en Rina het vanaf 1990 in Johannesburg gewoon, waar hy hom voltyds aan sy skryfwerk gewy het.

Sy eerste digbundel, Leitourgos, het in 1972 verskyn. Dit was die eerste digbundel wat ’n Afrikaanse predikant uit en oor die bediening geskryf het. Op LitNet vertel hy aan Joan Hambidge oor die ontstaan van hierdie debuutbundel: "Leitourgos het letterlik een nag begin toe ek in die donker wakker geword het en oor die ou 'disciplina arcani', die Christene in hul donker byeenkomste, begin dink het. En toe word dit skielik poësie."

Nog ses digbundels het gevolg, waarvan die jongste, Vervreemdeling, in 2008 verskyn het. Sy Jerusalem tot Johannesburg (2005) is in 2006 met die M-Net-prys vir Poësie bekroon.

Izak was ’n baie gewilde rubriekskrywer en behartig ’n hele ruk lank die agterblad in Sarie. Van hierdie rubrieke word gebundel in publikasies soos Teen winter en ontnugtering, Die goeie sal lewe, Die koningin se voetkombersie, Die geluk van onsin: ’n anderse kyk na dinge wat saak maak, Sieners van die môre en Die glimlag van God. Hy skryf ook drie kinderboekies, naamlik Eerste dankgebede, Eerste gebede en Eerste Bybelversies.

In 1986 is Izak bekroon met die Andrew Murray-prys vir sy boek Depressie, die siekte van ons tyd. Met die ontvangs daarvan het hy gesê: “Die toekenning van hierdie prys bevestig vir ’n mens dat dié talent wat jy weet jy het, maar waaraan jy tog soms twyfel, werklik daar is.” Volgens die beoordelaars het hy ’n “siekte waaraan hy self ook gely het, grondig ondersoek, professionele advies ingewin, en ’n werk geskryf wat van kennis, insig, begrip en deernis getuig".

In 2008 word die boekheruitgegee, en daarin deel hy jare se persoonlike ervaring en gee advies oor hoe om met depressie saam te leef. Destyds het dit as radioprogram met ’n psigiater begin, en toe ’n topverkoperboek geword wat talle herdrukke beleef het.

In Die Burger van 28 Julie 2008 het Izak vir Marthinus Beukes oor sy depressie vertel: "Ek het toe (na die boek geskryf is) gehoop depressie sal deur die ouderdom opgelos word. Dit is ’n bygeloof ... dat ’n mens dit teen 60 sal ontgroei. Jy ontgroei dit nooit nie ... Daar is nie ’n maklike oplossing nie.”

In 1980 het hy die Credo-prys vir Christelike Lektuur vir Leviet en vreemdeling ontvang. Hierdie prys is jaarliks deur die NG Kerk-uitgewers in Kaapstad toegeken. Izak was ook een van die Gesangberymers van die nuwe Gesangboek wat in die sewentigerjare verskyn het.

Izak het ook gereeld radiopraatjies in die destydse Vrouerubriek oor die Afrikaanse diens van Radio Suid-Afrika gelewer. Hy het sy radiodebuut nogal in Engels in die Langenhovenjaar met ’n reeks Christelike essays gemaak. In die tagtigerjare het hy ook ’n Sondagaandprogram, Godsdiens-aktueel, behartig, waarin hy onderhoude met bekende persoonlikhede gevoer het. ’n Gereelde rubriek, “Woord en wêreld”, het elke Saterdag in Beeld, Die Burger, Volksblad en Die Oosterlig verskyn. Hierdie rubrieke is in 1976 deur Tafelberg Uitgewers gebundel onder die titel Te vroeg vir moedverloor.

In 1998 is De Villiers deur die FAK vereer met die toekenning van die FAK se Prestigeprys vir die besonderse wyse waarop hy Afrikaans deur die joernalistiek en as digter en skrywer bevorder het. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns het in 2002 die DF Malan-medalje aan hom toegeken, en hy het ook die Orde van die Disa (Offisiersklas) van die Wes-Kaapse regering ontvang, ’n toekenning aan persone wat werk van hoogstaande gehalte ter bevordering van die Afrikaanse kultuur lewer.

Met sy politieke kommentaar in Rapport het De Villiers in daardie stadium as een van die belangrike meningvormers na vore getree – met sy skryfwerk het hy ’n wesenlike en belangrike bydrae tot die Afrikaanse intellektuele wêreld gelewer. Piet Cillié, voormalige voorsitter van Nasionale Pers, was een van Izak se mentors. “Hy het van my ’n persman gemaak, my ghoeroe geword, ’n soort vaderfiguur,” het Izak gesê, en Cillié het Izak beskryf as “die veelsydigste Afrikaanse joernalis sedert Langenhoven”.

Ná sy aankoms in Johannesburg het hy uitgehelp as leraar by die NG gemeente Aasvoëlkop (Northcliff). Sy artikels oor kankernavorsing het hom die Media-prys van die Nasionale Kankervereniging in 1987 besorg. Hy was ’n stigterslid van die Chris Burger- fonds vir beseerde rugbyspelers, voorsitter van die Otto du Plessis-kollege vir verpleegkundiges, lid van die Mediaraad, en lid van die uitvoerende raad van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Hy het ook twee goue "Beste Publikasie"- toekennings van die Christelike Boekhandelaarsvereniging ontvang. Daniel Hugo noem hom "die beste mistieke digter in Afrikaans naas Sheila Cussons". Izak lewer in 2004 die preek tydens Sheila Cussons se gedenkdiens na haar afsterwe.

Ná sy dood in 2010 publiseer die Christelike Uitgewersmaatskappy Onder ewige vlerke, wat die laaste oordenkings bevat wat Izak oor die Psalms geskryf het. Daar is ook gebede, gedigte en ander gesegdes uit sy vorige boeke, asook huldeblyke en foto's uit sy foto-album.

Jerusalem tot Johannesburg (2005) het 27 jaar ná sy vorige bundel verskyn. In Rapport van 15 Januarie 2006 het Henning Snyman hierdie ironiese, mistieke, gerypte en suiwere verse ’n hoogtepunt in De Villiers se oeuvre genoem, terwyl Joan Hambidge dit op LitNet as ’n "puik bundel waarin die lewe in al sy fasette helder en oortuigend verwoord word" beskryf.

In Volksblad (27 Februarie 2006) praat Bernard Odendaal só oor hierdie bundel: "Met Jerusalem tot Johannesburg lewer hy digwerk wat energiek en gespierd is, as’t ware brandend van aktualiteit, maar ook ervare en insigryk."

In 2008 is Izak de Villiers se laaste digbundel, Vervreemdeling, gepubliseer. Tydens die bekendstelling in Aucklandpark het hy aan Marthinus Beukes vertel dat hy altyd maar ’n eenkantkind was, met ander woorde, ’n "vervreemdeling". "My ouers het my grootgemaak as ’n klein grootmens. As ek grappies by die skool gemaak het, het niemand gelag nie" (Die Burger, 28 Julie 2008).

Hy het verder vertel dat hierdie "vreemdelingskap" ook oorgeloop het na ander fasette van sy lewe, soos sy geloof. Hy het aan Beukes gesê: "Ek is een wat met geloof gebore is. Ek is begenadig. Maar dis ’n aweregse geloof. Ek is sinies en bevraagteken dit wat in die wêreld in die naam van geloof gedoen word."

As gevolg van sy eenkantheid is hy nie altyd baie tuis saam met baie mense nie. "Op die preekstoel is ek ontspanne. Maar moet my nie voor ’n groot gehoor sit nie. Ek word dan bang vir mense."

Op die voorblad van Vervreemdeling is ’n foto van Ta-tanka-Iyotanka, die groothoofman Sitting Bull. Oor die gebruik van hierdie foto wou Beukes weet of dit ’n gedeelde vervreemding is, waarop De Villiers geantwoord het: "’n Tydvak (in die land) is aan die verbygaan." En hy trek die vergelyking deur na die hoofman wat geweet het sy taal, kultuur en hy self is aan’t sterf.

"Ek onthou nog die dag toe ek die foto van die hoofman by die Universiteit van Chicago gesien het. Toe ek hom sien, was dit of ek myself sien. En die mens bly ’n vervreemdeling op aarde. Hoe ouer jy word, hoe ver­vreemder raak jy. Ons is net tydelik hier.”

Hoewel geloof tematies sentraal staan in sy werk, sien hy homself nie as ’n godsdienstige digter nie. “As ek Izak de Villiers die vullisverwyderaar was, maak dit van my die nagkardrywer-digter?”

Die dood en die rouproses is van die temas in Vervreemdeling, veral gedigte oor die dood van mense wat na aan hom was.

De Villiers vertel aan Beukes van een oggend in die Karl Bremer­hospitaal toe hy ene tannie Bettie gaan groet het. “Sy was ons peetma toe ek predikant op Bonnievale was. ’n Klein bondeltjie bene ná ’n stryd teen kanker. Toe ek met die wegstap voor die hospitaal se aaklige, liederlike hysbak staan en wag, toe huil ek.

"In daardie stadium was ek redakteur van Rapport en het daar gestaan en gewonder: 'Izak, wat maak jy by Rapport? Hierdie is jou werk. Hier tussen siek mense.'”

In Rapport van 5 Mei 2008 sluit Marthinus Beukes sy resensie van Vervreemdeling as volg af: "De Villiers se bekendheid en vaardigheid as religieuse digter word met Vervreemdeling bekragtig. (...) (Die digter) se verwoordingskrag is ’n waarmerk van gehalte. Soos in sy bekroonde bundel Jerusalem tot Johannesburg beïndruk die sterk en vaste stem van die digter weer eens. TT Cloete het in Die literatuur sedert Sestig (252) tereg De Villiers se 'onvervalste onpretensieuse' digterskap geprys. Vervreemdeling is ’n bundel, soos die digter se volledige oeuvre, wat ’n bevestigende bewys is van sy waardige bydrae tot Afrikaans. Lesers van sy verse sal steeds deur die afgerondheid en emosionele en geloofsensitiwiteit aangeraak wees – ’n vaardigheid wat getuig van ’n knap ambagsman van die woord."

Izak de Villiers se laaste publikasie was Strooidak en toring, waarin hy sy herinneringe geboekstaaf het. Die uitgewers het as volg oor hierdie publikasie geskryf: "Uit hierdie (ryk geskakeerde) lewe vertel hy van ver plekke en vreemde gebeure, van uiteenlopende mense, mense uit alle stande wat hy raakgeloop het. Hy vertel van sy lewenslange worsteling as Afrikaner met die politiek van sy mense, ook in sy verse. Dit terwyl hy homself 'onbeskaamd konserwatief' noem. En dan weer op ’n dag ’n sterwende Katoliek se belydenis aanhoor. Hy spaar nie sy oordele oor ander se dade nie, veral nie van politici nie, maar hy staan ook erg krities teenoor homself en skryf, soos hy self sê, 'sonder hoed of handskoen'. Die resultaat is ’n kyk op ’n belangrike tydperk in die geskiedenis, ’n anderster kyk – ook na homself en ’n lewe van kritiese deernis met mense, van ’n politieke kritikus wat Tony Leon [voormalige leier van die Demokratiese Alliansie] ‘’n ikonoklas op sy eie manier' noem, maar iemand wat sy mense liefhet."

In sy resensie van Strooidak en toring skryf JC Kannemeyer in Die Burger (27 Julie 2009): "Izak de Villiers se herinneringe, wat hy uit ’n hele lewe se ervarings en ontmoetings opdiep, volg nie ’n chronologiese lyn soos ’n mens meestal in ’n outobiografiese geskrif kry nie. Die jeugjare in die eerste aflewering wat so ’n lyn laat vermoed, word gou vervang met spronge in die tyd en ’n episodiese gang. Met die afwisseling van anek­dotes en meditasies, sonder dat die geheel rommelrig raak of in ’n opdringerige prekerigheid verval, gee die boek eerder ’n bont mosaïek ervarings van wat die verteller als beleef het, herinneringe waarin die profiel van ’n spesifieke persoon telkens in opeenvolgende aflewerings belig word."

Op LitNet skryf Kerneels Breytenbach dat dit vir hom ’n genot was om tydens die lees van Strooidak en toring Izak de Villiers se "spirituele sy" te ontdek. "Sy godsdiens ken mens goed, maar die spirituele sy slaan in vertelling op vertelling deur. As ek praat van 'spiritueel', dink ek aan die belewenis van die sielelewe, buite die dogma van die godsdiens.

"Die gesprek met Dalene Matthee wat Izak in herinnering roep, is die pragtigste voorbeeld daarvan. Mens kry die gevoel dat Izak moeite maak met hierdie verslag omdat hy snap hoe merkwaardig die dinge is wat Matthee sê. Dit is jammer dat hy nog nie gereed was om haar indringend te vra oor die geledinge van haar geloof nie.

"Ewe aangrypend is sy vertelling oor sy vriendskap met Sheila Cussons. Sy benader hom uit ’n meer Bybelse hoek, en sodra hy die sleutel het tot die gesprek, ontwikkel iets besonders. ’n Kosbare hoofstuk.

"Een van die dinge wat keer op keer deurskemer, is hoe groot die deernis is wat Izak vir mense in nood kon hê. Moontlik daarom dat sy depressie-episodes so fel was – ander se deernis kon hom nie uit dié dieptes trek nie. Hy moes self veg."

Op 27 September 2009 is Izak de Villiers in sy huis in Saxonwold, Johannesburg oorlede nadat hy ongeveer ’n maand vroeër met motorneuronsiekte gediagnoseer is. Rina het aan Die Burger (28 September 2009) vertel dat hy al twee jaar vantevore siek begin word het, maar daar kon nooit vasgestel word wat fout met hom was nie.

"Dit was asof hy geweet het hy gaan. Hy was nie bang nie. Hy was ’n diep opregte Christen. Hy was net bang dat sy verstand aangetas sou word, maar dit was pynloos en sy verstand was helder.

"Hy het my in die oggendure wakker gemaak om hom te help regop sit. Hy het swaar asemgehaal, want die siekte het sy longkapasiteit verminder. Dit was ’n doodgewone gesprek tussen twee mense wat al ’n lang pad saam stap,” het sy oor haar laaste gesprek met haar man gesê.

Izak is oorleef deur sy vrou, twee seuns, Louis en Jacques, ’n dogter, Chérie, en twee kleinkinders.

Hy is uit die NG Kerk Aasvoëlkop in Northcliff begrawe.

Huldeblyke

• Danie van Niekerk, jare lange vriend en voormalige hoof van Tafelberg-uitgewers: "In my loopbaan waar ek met hoogs intelligente mense te doen gekry het, was De Villiers een van die heel slimstes. Hy was die man wat heel insigryk oor pres Jimmy Carter se gebreke kon praat en net so maklik oor Calvyn se deugde gesels, oor die Heilige Teresa van Avila of oor sy geliefde Paarl. En hy was een van ons knapste digters.” (Die Burger, 28 September 2009)
• Rachelle Greeff: "Ek het ’n gespreksgenoot verloor. Vir tye in my lewe het hy ’n vaderrol vertolk. Ek het altyd die digter en godsman eerste gesien. Hy was ’n diep, diep geestelike mens.” (Die Burger, 28 September 2009)
• Oudjoernalis Fritz Joubert, ’n jare lange vriend: "De Villiers was een van die veelsydigste skrywers en joernaliste nóg."
• Skrywer André le Roux: "De Villiers was ’n regte korrelkop, maar hy was altyd eerlik en dit het in sy guns getel." (Die Burger, 28 September 2009)
• Die joernalis Zelda Jongbloed het in Die Burger, 3 Oktober 2009 meer vertel oor haar verhouding met Izak de Villiers terwyl sy vir Rapport Ekstra en Rapport gewerk het: "Hoe sê ’n mens vir iemand ek ag jou as mens, as van waarde, sonder om lompe woorde daarvoor in te span? Ds Izak de Villiers het die magiese vermoë gehad om dit juis so te doen. In my kop lê talle voorbeelde van die vertroue en geloof wat hy kennelik in my gehad het.

"Toe my telefoon een oggend in 1993 lui en De Villiers sê: 'Loop soek Piet Koornhof waar hy ook al in die wêreld skuil en kry sy storie', was ek stomgeslaan. Die sogenaamde hoofkoerant het hom nie juis aan Rapport Ekstra of sy joernaliste gesteur nie. ’n Storie so belangrik soos die Koornhof-Marcelle Adams-liefdeskandaal sou gewoonlik deur niemand minder as die hoofverslaggewer geskryf word nie. Maar ek hou van uitdagings en is met tas in die hand na Reno in Amerika waar Koornhof en sy metgesel ’n konferensie vir grootwildjagters bygewoon het. Genoeg om te sê ek het die onderhoud gekry en het selfs ’n bietjie met die twee gekuier. Ek wou De Villiers se geloof in my waardig wees.

"Aanvanklik was die verhouding met De Villiers, aan wie ek direk gerapporteer het, maar ’n strammerige affêre. Hy was in die bedryf bekend as ’n beneukte man. Ons verhouding sou seker nooit verdiep het nie sonder die 1994-verkiesing en die hoofartikel wat De Villiers goedgedink het om vir Rapport Ekstra se voorblad te skryf.

"Toe ek dit lees, het ek geweet: As ek gedwing word om dit te plaas (en De Villiers as hoofredakteur sou kón), sou ek uit beginsel uit my pos moes bedank. Kortliks het dit daarop neergekom dat De Villiers bruin mense in die Kaap aansê om vir die NP, as enigste moontlike keuse, te stem. Ek kon nie hiermee vrede maak nie; en ná ’n week se gewroeg het ek hom gebel en lank gemotiveer hoekom só ’n hoofartikel Ekstra ten diepste sou skaad. De Villiers het my argument ingesien, en die hoofartikel het nooit verskyn nie.

"Hierna het ’n totaal ander faset in die hoofredakteur-redakteur-verhouding tussen ons ingesluip. Ek het geweet dat De Villiers my as professionele mens, vrou en redakteur van ’n deel van sy koerant respekteer. Ek het geweet ek kon altyd op sy ondersteuning en lojaliteit staatmaak, ook in my persoonlike lewe.

"As ek terugkyk na die Izak-era by Rapport, besef ek niemand het meer gedoen om die mindset te verander as juis hy nie. Dit was hý wat my bevorder het tot adjunkredakteur van Rapport doer in 1996 al, lank voordat dié reg vroue in die Afrikaanse media toegeval het. Dit het ingepas by De Villiers se filosofie oor vroue en by die jare lange gevegte vir vroueregte wat hy as predikant in sinodesale gevoer het.

"Die uitstaande kenmerk van sy lewe was sy absolute eerlikheid, lojaliteit en ’n wonderlike vermoë om verby die kunsmatige grense wat die samelewing daargestel het, te beweeg en te kyk. So het hy my byvoorbeeld voor 1994 met ’n onnutsigheid in sy stem genooi om sy metgesel te wees op die eerste teeparty van Rapport wat in Leeuwenhof gehou is. Ek kon hom amper hoor dink: 'Vat só, verkramptes!'

"Ek gaan nie voorgee dat ek De Villiers in sy volle menswees geken het nie. Hy was, soos Die Burger se hoofartikel vroeër vandeesweek lui, ’n huis met baie vertrekke waarin verskillende personas gewoon het. Dis in hierdie vertrekke dat hy van tyd tot tyd diegene vir wie hy omgegee het sonder woorde genooi het om te luier, te praat, die mensch De Villiers te geniet.

"Hoe anders dan sou ’n mens agter die bruuske uiterlike ook die man met die klein hart raaksien, die vriend wat jou wou help om jou lewenslaste te dra en tegelyk sý laste te deel, die man met die oop hand vir diegene wat minder as hy het?

"De Villiers was lief vir mense. Dit het dikwels geblyk uit sy fyn vertellings oor ambagsmanne, die gesin se huishulp, die mense wat hy op staptogte in sy buurt raakgeloop het; die verkoper van Persiese matte wat geen verblyf gehad het nie, by De Villiers tuisgegaan het en uit dankbaarheid so nou en dan vir die gesin ’n Persiese mat geskenk het.

"Daar was ook die ou roosboom voor sy voordeur wat maar nie wou blom nie. Op ’n dag besluit hy om die roos te wys wie baas is. Hy het, al verduidelikende aan die roos, dit gesnoei totdat net stompies oorgebly het. De Villiers het geskaterlag as hy vertel hoe dié roosboom toe vir dood gegroei het totdat hy later die lote van die voordeur af moes wegwerk!

"Ook in sy vriendskappe was De Villiers maar so. Dikwels is die snoeiskêr ingelê as daar geen groei was nie.

"De Villiers het graag grappe vertel en op ’n manier wat jou laat skaterlag het lank voordat hy by die trefreël gekom het. Ek kén niemand anders nie wat grappe (soms ook maar stouterig) met soveel smaak kon vertel. Daar’s die Koos Kok-juweel: Koos was ’n tuinier van Montagu. Op ’n dag het ’n ryk man amper verdrink, en Koos het hom gered. Die ryk man nooi hom na sy huis om hom te beloon, stap met Koos sy waatlemoenland binne en kies ’n kleinerige enetjie met ’n inseksteek wat hy as beloning aanbied. Seg Koos: 'Koos Kok, dit sal jou leer om met die Here se werk in te meng!'"

• Joan Kruger (joernalis en oudredakteur van Rooi Rose): "Daar was in die Afrikaanse joernalistiek twee groot geeste by wie ek belangrike lesse geleer het: Dr Wimpie de Klerk het my geleer dat alles in die lewe eintlik baie eenvoudig is. De Villiers, weer, het my geleer dat niks in die lewe eintlik eenvoudig is nie!"

“Hy was lojaal, het reguit gepraat, en vir party mense was dit maar moeilik; hy’t al vir my dinge gesê ... maar dit het nooit die vriendskap in die gedrang gebring nie. En in sy kop was hy Joods (sy oerouma Kototsia was ’n Oos-Europese Jodin). Maar hy was op ’n manier ook Katoliek, met groot waardering vir elemente van die geloof.” (Die Burger, 3 Oktober 2009)

• Chris Karsten, wat saam met De Villiers by Rapport gewerk het: "Hy was ’n man wat nie doekies omgedraai het nie. Iemand met ’n aweregse manier om koerante uit te gee te midde van kollegas wat alles op die tradisionele manier wou doen." (Die Burger, 3 Oktober 2009)
• Ansie van der Merwe, De Villiers se persoonlike assistent by Rapport: "Ek het hom as mens beleef en glo dat hy tog op ’n manier laer om homself getrek het." (Die Burger, 3 Oktober 2009)
• Die Burger, 3 Oktober 2009: "Niemand is louwarm oor Izak de Villiers nie. Daar is altyd sterk gevoelens vir of teen hom. En ’n mens moet amper paradoksale goeters verenig as ’n mens oor hom praat. As jy sy werk lees, kom jy agter De Villiers het oor twee goed gedig en geskryf: God en dood. Hy het ’n oop hand gehad, maar sy regterhand het nooit geweet wat die linkerhand doen nie. Hy het ’n klomp talente gehad wat hy in een lewe almal volvoer het. As koerantredakteur het hy geweet wat sy lesers wil hê en altyd gesê ’n mens moenie te ver voor jou lesers uitloop nie. Hy het ’n fyn aanvoeling gehad, vandaar sy sukses by Sarie, by Rapport.

"Inderdaad ’n man met baie gesigte, ’n huis met baie vertrekke. Dit is asof ek hom kan hoor sê: 'Man met baie gesigte klink reg. Moet my net nie ’n tweegesig noem nie!'"

• Louis de Villiers, sy seun en sportverslaggewer: "Izak de Villiers, jy’t die wêreld omtrént gemoker en ek sweer ek het dit liggies sien roer.

"Sal julle vir oulaas by my dierbare, moeilike, liewe, besielende korrelkop van ’n pa se roudiens vir hom hande klap. Ek het destyds in een van my pa se meer morbiede buie vir hom gesê ek gaan dit eendag doen, en my pa het heerlik daarvoor gelag.

“Ek aanvaar dit was goedkeuring. My pa Izak had ’n swak vir ’n ronde applous. Hy’t baie gekry op sy tyd en ek vra u om asseblief saam met my vir oulaas hande te klap vir my pa.

“In Fidji sê hulle die mooiste ding as iemand sy merk gemaak het. Hulle sê jy het die wêreld gemoker en dit het beweeg. As jy dáái sin kon bottel, is dit die essence van Izak de Villiers, die gretigheid om ’n merk te maak en die fatalistiese berusting daarby dat ons maar ten beste net ’n ligte roerinkie in die groter prentjie kan veroorsaak.”

"In ’n laaste boodskap aan my pa, my boesemvriend, my gunsteling- sparring partner wil ek net sê: Pappa, dis lente. Jou laaste klompie boeke was waarskynlik jou bestes, jou tuin lyk pragtig, WP is tweede op die log, en die kerk is stampvol by jou begrafnis ..." (Die Burger, 3 Oktober 2009)

• Ds André Bartlett van die NG Gemeente Aasvoëlkop: "De Villiers was ’n mens met ’n fyn aanvoeling vir die dinamika van menseverhoudings en ’n uiters talentvolle prediker." (Die Burger, 28 September 2009)

Bartlett het Izak de Villiers se begrafnisdiens gelei en tydens die diens gesê: "Ek het gewens ek kon met die diagnose (van MNS) soos ’n Dylan Thomas vir De Villiers sê: 'Rage against the dying of the light.'

"Dit was egter die diepste fondament van De Villiers se lewe dat as ’n mens se lewe in diens van die Here is, is dit nie tevergeefs nie en is die dood nie ’n einde nie. Daarom hoef ’n mens maar net vir hom te sê: ‘Go gentle into that good night.’” (Die Burger, 3 Oktober 2009)

• Chérie de Villiers-Golding, sy dogter, het tydens die roudiens ’n brief wat haar pa op haar 21ste verjaardag in 2004 vir haar geskryf het, voorgelees. Hy het daarin gevra dat “as sy tyd kom”, sy Psalm 91 by sy roudiens moet voorhou. “Maak dié Psalm jou lewensmotto. Ek’t een ding reg gedoen in my lewe, en dit was om in God te glo.” (Die Burger, 3 Oktober 2009)
• Die Burger-hoofartikel, 29 September 2009:"Soos ’n huis met baie vertrekke. Dit is hoe baie mense ds Izak de Villiers die graagste sal onthou. In die een vertrek het die filosoof gewoon. In van die ander was daar die digter, die skrywer, pastorale sielkundige, die joernalis en tydskrifredakteur, die vader, die vriend ... Maar die vertrek waarin die mensch, Izak, die graagste gewoon het, was die een wat sy eintlike nering was, die dominee. Hy was ’n diep en toegewyde Christen en ’n uiters talentvolle prediker.

"De Villiers sal onthou word vir die groot mentorskaprol wat hy gespeel het in die lewe van baie mense, veral jong (en nie so jonk) tydskrif- en koerantjoernaliste. Sy omgang met kollegas en mense in die algemeen is gekenmerk deur opregtheid en eerlikheid. Hy het sterk politieke menings gehad en was die soort man wat gestaan en geval het by dít waarin hy met oortuiging geglo het. As digter en skrywer het hy verskeie gesogte pryse gewen. Sy bekende boek, Depressie, die siekte van ons tyd, was baanbrekerswerk en het verskyn in ’n tydvak toe min oor depressie as siekte bekend was.

"Ons groet ’n besonderse mens wat op vele vlakke en by vele mense groot leemtes laat."

• Cas Vos: "Soos te verwagte het ons (in ons gesprekke) baie sand oor die poësie gestrooi. Ek het sy vormvernuf bewonder. Dis hy wat my aangeraai het om ’n paar sonnette te skryf. 'Hou aan totdat jy dit regkry. Moenie ophou nie.' Ek het geluister. Sy Leitourgos is ’n meesterlike bundel. Vol liturgiese en teologiese wyshede. Daar is soveel kostelike humor. As jy ’n votum of gebed soek, is dit daar. Ek het sy twee laaste bundels hoog aangeslaan. Ryp, ryk met soveel lae. Ek het vir Izak gesê dat hy die beste skrywer van godsdienstige essays in Afrikaans is. Verder dat ek ’n paar kortverhale by hom vermoed. En nou bly alles in die laai van vergetelheid.

"Izak se bydrae tot die Liedboek van die Kerk is magistraal. Daar word deurleefde teologie gesing. En dié klanke sal nie ophou nie. Dalk eggo dit ook in die hemel.

"Izak, jy het my lewe verryk. Dankie vir jou vriendskap en menswees. Jy is nou in die skadu van genade." (Versindaba)

• Joan Hambidge: "IL de Villiers se voortreflike hantering van die sonnet, distigon en tersine dwing bewondering af. Ek dink ’n mens sou uiteraard die digter kon tipeer as die digter van die nostalgie, maar nooit as sentimentele digter nie. Daarvoor is die tegniese beheer so dwingend dat dit die sentimentele of emosionele oordaad uitwis. Ons vind dikwels die epifaniese moment in sy digkuns, daardie oomblik waar iets oopgaan of ’n moment verhelderend voor die waarnemer staan. Uiteraard was die digter ’n komplekse mens: sowel joernalis as religieuse mens en die gedigte verraai iets van hierdie twee pole. In die digkuns egter word die teenstrydighede versoen, dikwels in aangrypende verse wat om die vormbeheer veral imponeer. (Versindaba)

Publikasies

Artikels oor IL de Villiers beskikbaar op die internet

• ABSA Ketting: Gilbert Gibson gesels met IL de Villiers
• Die Sanlam/LitNet-aanlynskryfskole se inwonende digters
• Goosen, Danie: Izak de Villiers se “Nuwe romantiek vir Afrikaans”: ’n lesing gelewer by ’n byeenkoms van ’n werksgemeenskap van die Suid-Afrikaanse Akademie, Johannesburg, 25 November 2004
• Hambidge, Joan: Huldeblyk. IL de Villiers
• Hambidge, Joan: Lesing: IL de Villiers (Woordfees 2009)
• Huldeblyk aan Izak de Villiers
• IL de Villiers oorlede
• Izak de Villiers
• Jul boodskappe vir Izak de Villiers
• Naudé, Charl-Pierre: Nog ’n skrywer het die pad gevat
• Retief, Hanlie: ’n Leeftyd van woorde
• Vos, Cas: Huldeblyk. IL de Villiers

Artikels en publikasies deur IL de Villiers beskikbaar op die internet

• ABSA Ketting: IL de Villiers in gesprek met Joan Hambidge
• Die Sanlam/LitNet-aanlynskryfskole: inwonende skrywer
• Ek huiwer met die woord integriteit
• Ete by Jannie Kruger met Jan Pickard
• Gedigte
• Kersgroete van Izak de Villiers
• ’n Nuwe romantiek. Sluitingsreferaat by die sitting van die Suid-Afrikaanse Akademie te Potchefstroom, Junie 2004
• Paul Kruger
• Prediker [gedig]
• Sheila Cussons [gedig]
• Toe die Sappe kaas was
• Voor die voorjaar
  

(Daar mag dalk leemtes wees in die publikasielys – die opsteller vra om verskoning, maar is afhanklik van berigte in die pers, NALN se knipselversameling en die internet vir die inligting.)

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post IL de Villiers (1936–2009) appeared first on LitNet.

Burgemeester Genis is beswaard. Diep beswaard. Daar is mense wat sonder eer aan die volgende plaaslike verkiesing deelneem, die dorpsbestuur is in wanorde en die regering is net daar vir sekere mense om hulle sakke te vul …

Die verhoogproduksie van PG du Plessis se geliefde verhale het by die US Woordfees geopen, waarna speelvakke by die KKNK, Bellville Burgersentrum en Atterbury teater (Pretoria) volg.

Sandra Prinsloo, wat ook die regie van Du Plessis se Sophia Mentz beredder haar boedel en Teerling behartig het, is die regisseur.

Du Plessis se bekende verhale speel af in ’n kleindorpse omgewing. Dis ’n vorige era, maar soos tipies aan al sy werk, is die karakters en hulle probleme tydloos. Ons herken onsself in die skynheiligheid, geskinder en onderlinge twis van die karakters. Onderliggend bly egter die deernis. Dis volksteater, vol lag en bietjie traan.

Rolverdeling:

Marion Holm, meer bekend vir haar eenvrouvertonings, is saam met Chris van Niekerk, Margit Meyer-Rödenbeck (Dowwe Dolla), die veelsydige Wessel Pretorius, en Carel Nel te sien in die rolverdeling.

Genis (Carel Nel) en sy vrou Johanna (Margit Meyer-Rödenbeck)

Van Niekerk het jare terug op TV die “kakkerlak-ondersoeker” gespeel. Volgens hom is dit “nou ’n werklike eer om dié keer in die verhoogproduksie in die briljante Emgee Pretorius se voetspore te volg en die rol van die amper siniese Veldsman te vertolk”.

Genis (Carel Nel) en Veldsman (Chris van Niekerk)

Vir Holm is dit heerlik om saam met ander akteurs te werk en nie alleen, soos met haar eenvrouvertonings nie. “Die feit dat daar ’n teks, regisseur, stel- en kostuumontwerper en vervaardiger is, laat my voel ek is in Hollywood!”

Volgens Wessel Pretorius is “Oom PG se stories my kinderdae, my ouers, my ooms en tannies, die kuns van luister en oorvertel en die lui Sondagmiddae van braaivleisrook. Ek dink daar is min dinge so Afrikaans soos Koöperasiestories – die dorpie en sy mense met hulle teenstrydighede, voorbehoude en voorliefdes, maar veral warmte. Ek kan ook dan nie aan 'n beter groep mense en storievertellers dink as onder andere Marion Holm en Chris van Niekerk om aan Du Plessis se volksbesit lewe te gee nie. En dit nog onder die ervare en sensitiewe leiding van die meesterlike Sandra Prinsloo.”

Marion Holm, Chris van Niekerk en Carel Nel

Oorsponklike teks: PG du Plessis
Verwerking: Alexa Strachan
Regie: Sandra Prinsloo
Stel- en beligtingsontwerp: Juanita Ferreira
Kostuums: Anel Kleynhans
Musiek: Emile Minnie
Verhoogbestuur: Jeanne Steenkamp
Vervaardig deur: Margit Meyer-Rödenbeck en Alexa Strachan
Met: Chris van Niekerk, Marion Holm, Margit Meyer-Rödenbeck, Carel Nel, Wessel Pretorius

Koöperasiestories by die Bellville Burgersentrum: 2 tot 7 Mei; 11 en 14 Mei – aandvertonings om 19:30 en Saterdae en Sondae matinee om 15:00

Kaartjies is beskikbaar by Computicket.

Van die vertonings is ten bate van die volgende instansies:

• Saterdag 6 Mei om 15:00: ten bate van die Alta du Toit Nasorgsentrum
• Saterdag 6 Mei om 19:30: ten bate van die Ruyterwacht Seniorsentrum en Fisantekraal Opleidingsentrum
• Woensdag 10 Mei om 19:30: ten bate van Huis Jabes
• Vrydag 12 Mei om 19:30: ten bate van die Durbanville Voorbereidingskool

Foto's: Robert Hamblin

The post Koöperasiestories by die Bellville Burgersentrum appeared first on LitNet.

De bekende Zuid-Afrikaanse historicus en auteur Dan Sleigh komt voor een speciale lezingenreeks naar Nederland: 31 mei, Tong Tong Fair in Den Haag en 1 juni, Zuid-Afrika Huis in Amsterdam. Sleigh geniet internationale bekendheid als onderzoeker van de VOC-geschiedenis. Zijn historische roman Stemmen uit zee over het ontstaan van de Kaapse VOC-kolonie in Zuid-Afrika werd een bestseller in Nederland.  Sleigh ontving meerdere prijzen op het gebied van geschiedenis en letterkunde en is Ridder in de Orde van Oranje-Nassau vanwege zijn baanbrekende bijdragen aan de VOC-geschiedschrijving.

Dan Sleigh (foto: Naomi Bruwer)

Lezing 31 mei 2017, Tong Tong Fair, Den Haag

In zijn lezing Gemengde cultuur, gedeeld verleden in Zuid-Afrika gaat Sleigh in op de gemeenschappelijke historische en culturele band tussen Indonesië, Zuid-Afrika en Nederland, een onderbelicht thema van onze gedeelde geschiedenis.

De Kaap in Zuid-Afrika vervulde een sleutelrol als verversingspost van de VOC-schepen op hun reis van en naar de Oost. In de 17^e en 18^e eeuw ontstonden in de Kaap-provincie mengculturen doordat VOC-kolonisten, meegebrachte arbeiders en slaven uit de Oost en de lokale bevolking (oa de Khoi en San ) in het Kaapgebied relaties aangingen. Sleigh staat in zijn lezing stil bij de invloed uit de Indonesische archipel op taal, naamgeving, (kook)kunst en gebruiken van de Zuid-Afrikaanse mengculturen.

Lezing 1 juni 2017, Zuid-Afrika Huis, Amsterdam

Tijdens zijn lezing in het Zuid-Afrika Huis staat Sleigh, zelf een nazaat van de Amsterdamse schipper Klaas Acker, stil bij zijn historische roman 1795 die onlangs in Zuid-Afrika verscheen: "Het is de winter van 1795. De Kaap is nog steeds in Nederlandse handen, maar niet voor lang meer. De Engelsen liggen voor anker bij Simon’s town."

Aansluitend zal Dan Sleigh olv. Ingrid Glorie met Duncon Bull, conservator Buitenlandse Schilderkunst van het Rijksmuseum, in discussie gaan over zijn nieuwe historische roman en de historische context ervan.

De lezingenreeks is een initiatief van Joris Cornelissen (Stichting Afrinetwerk). Hij is tevens de oprichter en voormalig directeur van het 3-daagse Festival voor het Afrikaans in Amsterdam dat vanaf 2011 al drie keer met succes plaatsvond. De lezingen zijn mede mogelijk gemaakt door de Gravin van Bylandt Stichting, St Zuid-Afrikahuis Nederland en Stichting Tong Tong (alle Nederland) en De Van Ewijckstichting en de Afrikaanse Taalraad (beide Zuid-Afrika).

Praktische informatie

Lezing Tong Tong Fair

Datum: woensdag 31 mei 2017
Tijd: 14.30 – 15.15 uur
Locatie: Tong Tong Theater, Tong Tong Fair, Malieveld, Den Haag
Toegang: De lezing is onderdeel van het culturele programma van de Tong Tong Fair en is inbegrepen in de toegangsprijs van het evenement, zie http://tongtongfair.nl/ticketshop/
Website: http://tongtongfair.nl/

The post Persbericht: Zuid-Afrikaanse historicus Dan Sleigh voor lezingenreeks naar Nederland appeared first on LitNet.

Die Wêreldbank het risiko in globale ekonomie voorsien, veral met politieke onsekerhede wat beleggings riskant maak.

Watter deel van globale resessie verstaan sommige skrywers nie? Daar is twee organisasies met teenstrydige ekonomiese uitkyke oor resessie-moontlikhede,  IMF en Wêreldbank. 

Ek noem maar net dat elkeen sy eie tipe eiesoortige kliënte het. 

http://www.worldbank.org/en/publication/global-economic-prospects

The post Globale ekonomiese vooruitsigte appeared first on LitNet.

Wat is die regerende party se politieke ideologie vs opposisie-partytjies se uiteenlopende (of nie) ideologieë?

Tans is die grootste dilemma in SA dat die regerende party nie een spesifieke politieke ideologie probeer aanhang nie en die opposisie-partytjies geen eie opponerende ideologieë het nie. Daarom dat hul persoonspolitiek bedryf, as hul nie besig is om oor die toepassing van ANC politieke beleid met die ANC in die howe te veg nie.

Demokrasie was nog nooit 'n politieke ideologie nie. Daar moet 'n -isme wees van 'n soort, wat deur 'n bepaalde politieke party aangehang word. 

Die Engelse spreekwoord maak SA politiek 'n rigtinglose gemors, "Jack of all trades and master of none!" 

https://en.m.wikipedia.org/wiki/List_of_political_ideologies

The post Lys van politieke ideologieë appeared first on LitNet.

Vir Angus oor sy gefolterde verstaan van my taalgebruik.

Afrikaanse mense het mos 'n ding vir donkies en windpompe ... 

The post Afrikaanse mense het 'n ding met donkies appeared first on LitNet.