Titel: Merang
Redakteurs en samestellers: Neil Cochrane en Alwyn Roux
Uitgewer: Naledi (2025)
ISBN: 9781067234577

Merang is ’n versamelbundel van nuwe Afrikaanse gedigte. Die bundeltitel beklemtoon die idee van feesviering, want “merang” beteken “fees” en behoort tot die leksikon van Kaapse Moesliemafrikaans.

Die etimologiese oorsprong van “merang” is Maleis (“rame’an”) wat “skare” beteken, terwyl die woord “marang” in Javaans “na” beteken soos in “kom na” (dus ook in die sin van ’n uitnodiging). “Merang” is gewoon ’n mooi en klankryke woord wat ook Afrikaans se diverse karakter beklemtoon.

Merang  is ’n kopknik aan die eeufeesviering van Afrikaans se amptelike status, maar vir die samestellers gaan dit om veel meer. Dit gaan primêr om die viering van die Afrikaanse digkuns en haar spore loop verder terug as 1925. Verder dien Merang as ’n inventaris van hoe en waaroor hedendaagse Afrikaanse digters dig, alhoewel ’n enkele versamelbundel nie die volledige prentjie kan skets nie. Ons is oortuig dat die gedigte in Merang  wel ’n goeie oorsig bied van tendense en nuanses in die eietydse Afrikaanse poësie.

Om en by 160 gekeurde gedigte van meer as tagtig digters is in Merang opgeneem. Die ongepubliseerde werk van gevestigde digters verskyn saam met dié van onlangse debutante en nuwelinge. Die digters het werklik vrye teuels gehad, omdat geen tematiese, stilistiese of verstegniese vereistes aan hulle voorgehou is nie. Die belangrikste maatstaf en gemene deler was literêre gehalte.

Merang is voorwaar ’n uitsonderlike viering van die Afrikaanse poësie in haar velerlei gedaantes. Dit is selde dat ’n versameling so verteenwoordigend is van verskillende style, poëtiese tegnieke en tematiese wêrelde soos die liefde, verlies, nostalgie, die natuurlike omgewing, plant- en dierspesies, sosiopolitieke kwessies, kunstenaarskap en tegnologie.

Die samestellers het ’n ope uitnodiging aan alle Afrikaanse digters gerig. Hulle het ons verwagtings oortref en ons is werklik beïndruk deur die kwaliteit en reikwydte van hulle verse. Nou nooi ons elke lojale en potensiële poësieleser ook uit om deel te wees van dié besonderse fees van digters en gedigte.

The post Pasverskyn: Merang, saamgestel deur Neil Cochrane en Alwyn Roux first appeared on LitNet.

The post Pasverskyn: <em>Merang</em>, saamgestel deur Neil Cochrane en Alwyn Roux appeared first on LitNet.

Titel: Pandora
Skrywer: Marie Spruyt
Uitgewer: LAPA, 2025
ISBN: 9781779860187

Marie Spruyt het bekendheid verwerf met haar eerste twee romans, Stillewe (LAPA, 2021) en Droomboom (LAPA, 2022), wat beide vir Woordveertjies benoem is. Sy het vir ’n paar jaar in die buiteland gewoon, waarna sy begin skryf het, júis om die andersheid van ’n lewe daar op papier vas te lê. Spruyt het ’n doktorsgraad in linguistiek en woon tans in Polokwane, ’n sagte, soel omgewing waarin skryf vir haar ’n noodsaak is.

Spruyt se derde roman, Pandora (LAPA, 2025), handel oor die protagonis, Emma, se verwerking van ’n liefdesteleurstelling – en haar reis Siprus toe om haar baas en aantreklike alleenloper, Wim, by te staan in die stryd teen geopolitieke bedrog, geldwassery en mensehandel. Soos in Spruyt se eerste twee romans is die heldin ’n intellektueel en beslis geen oppervlakkige bakvissie nie.  

Hierdie roman het tydig verskyn. Mens dink byvoorbeeld aan die lewenslange vonnisse wat onlangs opgelê is aan Raquel Smith, Jacquen Appollis en Steveno van Rhyn in verband met die mensehandel van Joshlin Smith, wat in Februarie verlede jaar vermis geraak het. Hierdie swaar vonnisse, wat wêreldwyd opslae gemaak het, het ’n duidelike boodskap uitgestuur aan mense wat kinders ontvoer en verkoop. Insgelyks is die Epstein-skandaal, waartydens jong meisies deur Jeffrey Epstein en sy netwerk ryk en invloedryke vriende seksueel misbruik is, weer in die nuus – met vermelding van die Amerikaanse politiek (en sekere onderliggende bewerings). Die roman verwys ook na die ses vermiste meisies in Suid-Afrika, wat Joey Haarhoff vir misbruik uitgesoek en aangery het (134).

Pandora deur Marie Spruyt (LAPA, 2025)

Die tydsgewrig waarin die roman afspeel, is 2023, ná die kroning van koning Charles.

’n Belangrike tema in Pandora is die reeds genoemde mensehandel. Die roman speel af in Siprus, waarheen Emma as agent 003 moet vertrek op ’n spesiale sending om geopolitieke kartelle wat hulle besig hou met die smokkel van mense (insluitend babas en kinders), wapens, dwelms, olie, en so meer, oop te vlek. Vyf jaar nadat Schalk Emma se hart gebreek het – en haar ’n ontsettende onreg aangedoen het in die einste Siprus – keer sy terug na dié eiland. Op bl 119 verneem die leser: “Mense, gewoonlik vlugtelinge, word uit oorloggeteisterde lande onder die valse voorwendsels gelok met beloftes van huisvesting en werk, en verkoop aan wie ook hulle nodig het vir wat ook al.

“Dis alles toe waar. Op groot en kleiner skaal. Epstein se Little St James-eiland is dalk nie die enigste een nie. Glanspersone, wetenskaplikes, politici, regsmanne, almal mense van aansien in die samelewing, is betrokke. Hoe kan ’n mens ooit weer enigiets glo wat deur hierdie soort mense kwytgeraak word? En die slagoffers? Waarheen verdwyn hulle?”

Emma is werksaam by Systems Inc as data-analis, waar sy daagliks op die spoor – en bankrekenings – is van kriminele wêreldwyd wat hul besig hou met geldwassery. Die leuse van die maatskappy is om die wêreld te verander, ’n droom wat Emma, twyfel ten spyt, ook nastreef.

Geldwassery is die proses waardeur onwettige inkomste as “wettig” deur verskeie rekeninge “gewas” en gelegitimeer word. Dit is ’n wêreldwye euwel wat jaarliks miljarde dollar deur besigheidsrekenings kanaliseer, en misdaadnetwerke soos dwelm-, mense- en wapenhandel ondersteun. Hierdie komplekse misdaad gedy in gebiede met swak wetstoepassing, en benut onder meer digitale platforms en kriptogeldeenhede om die bedrieglike transaksies te verskans. Data-ontleders is van kardinale belang om hierdie korrupsie bloot te lê. Deur gesofistikeerde algoritmes en masjienleer te gebruik kan hulle deur groot volumes finansiële data sif en patrone en afwykings identifiseer wat op verdagte transaksies dui.

“Wat is aan die gang? Triljoene beweeg om die aarde, mense word skatryk terwyl derduisende ander mense vlug uit lande waar tenks en bomme en swaar gewapende soldate alles wat hulle besit, vernietig. In Afrika, waar miljoene ingepomp word, vergaan mense steeds van honger en ellende. Waar gaan die skenkings heen?” (75).

Min was Emma voorbereid op hierdie gevaarlike spioenasiesending Siprus toe. Alhoewel haar suster in Siprus woon en sy vertrek onder die voorwendsel dat sy by haar gaan vakansie hou, is dit allesbehalwe ’n wegbreek vir Emma, besef sy. “Sy weet hoe dit gaan – iewers is daar gewoonlik ’n vrot eier. Maar nie in Siprus nie, daarvan is sy seker. […] Asof hy haar gedagtes lees, skuif Wim terug in sy stoel, arms op die leunings. ‘Die oorlog tussen Israel en Hamas gaan uitbrei. […] Siprus was nog altyd ’n baken in oorloë. Smokkelhandel bring groot winste. So maklik om heen en weer te glip!’” (22).

Die luukse seiljagte wat by die seegrotte aandoen – wat gaan regtig daar aan? En presies wié is Nikos, Wim se tussenganger, in Siprus? En wat van al die Russiese oligarge wat in Siprus vermoor word? Dan, die boerpotvraag: Waarom juis Siprus? Mensehandel, ’n hedendaagse vorm van slawerny, gedy in die Middellandse See-gebied, waar Siprus ’n sentrale rol speel as gevolg van sy strategiese ligging tussen Europa, Asië en Afrika. “Smokkelnetwerke in die Med is so oud soos die berge, en mensehandel ook” (142).

........

Pandora is ’n uiters genietlike en toeganklike roman. Spruyt verras as sosiale kommentator par excellence. Sy takel bogenoemde ongemaklike en belangrike geopolitieke brandpunte kaalvuis, ’n subteks wat nie die verhaallyn verswaar nie, maar eerder as slim metatekstuele kommentaar ’n boeiende kwaliteit aan die roman verleen.

........

As ’n EU-lidstaat en ’n deurgangsroete vir migrante en vlugtelinge uit konflikgeteisterde gebiede soos Sirië en Noord-Afrika, is Siprus ’n teiken vir mensehandelaars wat kwesbare gemeenskappe uitbuit. Slagoffers word dikwels gelok met vals beloftes van sekuriteit, net om dan vasgevang te word in netwerke van gedwonge arbeid, sekshandel of ander vorme van uitbuiting, veral in sektore soos huishoudelike werk of die konstruksiebedryf. Die eiland se politieke verdeling, met ’n Turksbeheerde noorde en Griekse suide, lei tot verdere spanning, wat grensbeheer kompliseer en handelaars in staat stel om gapings in wetstoepassing te eksploiteer. Geopolitieke spanning en swak internasionale samewerking in dié streek vererger die krisis, wat Siprus ’n kritieke fokuspunt maak in die stryd teen mensehandel.

Wim vertrek op sy beurt op ’n geheime sending na Israel, waar hy deur middel van kodetaal kommunikeer met Emma, sy bondgenoot in Siprus. 

Pandora is ’n uiters genietlike en toeganklike roman. Spruyt verras as sosiale kommentator par excellence. Sy takel bogenoemde ongemaklike en belangrike geopolitieke brandpunte kaalvuis, ’n subteks wat nie die verhaallyn verswaar nie, maar eerder as slim metatekstuele kommentaar ’n boeiende kwaliteit aan die roman verleen. Gesprekke en mymeringe oor korrupsie wêreldwyd is spontaan, in geselstaal, geskryf; dit kon net sowel oor ’n koppie tee in jou sitkamer gebeur het. En natuurlik is dit ’n liefdesverhaal uit eie reg – die protagoniste is verrassend modern en menslik; beslis nie die te-goed-om-waar-te-wees versuikerde manlike en vroulike helde en heldinne wat in resepmatige verhale voorkom nie. Nee; dit is karakters wat foute maak, berou het daaroor, en met komplekse persoonlike en familie-uitdagings worstel.

Een van die temas wat voorkom in die roman, is die rol van Pandora, wie se naam algemeen bekend is in die mite van Pandora se kruik/amfora, of in latere weergawes, Pandora se boks. Spruyt woeker slim met dié mitiese gegewe en bou dit uit tot belangrike simbool binne ’n hedendaagse konteks. Soos in haar vorige romans flankeer sy met antieke mitiese gegewens wat sy in binêre spanning plaas met die moderne zeitgeist waarin ons leef.

........

Pandora, verskrik oor wat sy ontketen het, het die kruik blitsvinnig toegedruk. Slegs één ding het egter binne-in die kruik agtergebly: hoop. Dit is die “les” van die boek – daar is nog goeie mense wat die wêreld kan verander, al sal boosheid altyd sy kop orals uitsteek.

........

En die Pandora wat die titel van die roman uitmaak? Lank, lank gelede het Zeus, die koning van die gode, wraak gesweer oor Prometheus wat vuur gesteel het om dit aan die mensdom te gee. In sy woede het Zeus vir Pandora, die eerste vrou (in die Griekse mitologie), geskep en haar geseën met skoonheid, sjarme, baie talente, maar ook ’n tikkie listigheid. Pandora het ’n verseëlde kruik/amfora ontvang van die gode, met die streng vermaning om dit nooit oop te maak nie. Maar gedryf deur haar onversadigbare nuuskierigheid, het sy uiteindelik die deksel gelig. Op daardie moment het ’n stroom euwels – smart, siekte, oorlog, armoede – uit die kruik ontsnap en versprei oor die wêreld, wat die idilliese bestaan van die mensdom vir ewig sou verander. Pandora, verskrik oor wat sy ontketen het, het die kruik blitsvinnig toegedruk. Slegs één ding het egter binne-in die kruik agtergebly: hoop. Dit is die “les” van die boek – daar is nog goeie mense wat die wêreld kan verander, al sal boosheid altyd sy kop orals uitsteek. Op verskeie plekke in die roman filosofeer Spruyt oor die rol van die Griekse gode; gewaarwordings wat herinner aan, en ooreenstem met, Charl-Pierre Naudé se magistrale werk oor mites, In die rede geval: Waarom die mens mites maak.  

Hoe meer Emma navorsing doen oor die euwels wat haar in Siprus omring, hoe meer kry Pandora se mite gestalte, ook in die gedaante van geslagsgeweld. Op bl 72 vergelyk Susan, Emma se suster, Pandora dan met Eva – en dat die vrou altyd die skuld vir die sondes van die mensdom moes dra: “Die sonde van die mens, die oorsaak en die straf. Amper soos Eva. Ons arme vrouens is vir ewig gebrandmerk, en alles eintlik die gode en Pandora se skuld.” Emma sukkel nog om haar eie smart as vrou van vyf jaar tevore te verwerk, en dié bewering lewer op interessante wyse feministiese kritiek. Hiermee tesame handel die boek oor Emma se reis na individuasie. As voorbeeld: “Wie is sy nou eintlik? Waar is die jong vrou wat geswig het voor Schalk se sjarme, wat nie geweet het wat om te doen toe sy moes nie? Dieselfde een wat nagte lank nie kon slaap nie omdat sy bang was haar ouers sterf ook, geluister het na hulle gefluister in die kamer langsaan, die sagte geween van haar ma, haar pa se stilte? Die woedende een wat met alle mag iets of iemand wou seermaak soos wat hulle seergekry het? ’n Moeë, siek lyf van op en af draf, heen en weer hospitaal, apteek en winkels toe om die huishouding aan die gang te hou? Aan die werk gebly het voor haar rekenaar, alles gedoen het wat sy moes om Wim tevrede te stel? […]

“Daardie vrou is weg, weet sy nou. ’n Ander Emma het in haar plek gekom, een wat iewers in haar gees ’n borswering ontwikkel het en ’n brug oorgesteek het waarmee sy nie kan teruggaan nie” (114–5). Die verhaal lewer insgelyks insiggewende kommentaar op die nasleep – en ennui – van die COVID-19-pandemie.  

........

Spruyt verdien voorts lof vir die skilderagtige beskrywings van Siprus, ’n soort siklorama waarteen die verhaal afspeel. 

........

Aan die einde van die roman neem Emma dan simbolies beheer oor haar lewe as sy haar suster se lieflike kissie, versier met Latchi-kristalklippies, in ontvangs neem – ’n kissie wat ook herinner aan Pandora s’n, maar sonder die euwels … en gevul met hoop. 

Nog ’n subteks is die sosiale kommentaar wat gelewer word oor skilderkuns, byvoorbeeld die vervalste Vermeer-skildery waaruit ’n familie ’n fortuin gemaak het, en wat herinner aan die film The last Vermeer (2019).

Pandora wemel van kleurryke karakters, byvoorbeeld die New Ager Freyda, met haar esoteriese sêgoed en haar geradbraakte Engels.

Spruyt verdien voorts lof vir die skilderagtige beskrywings van Siprus, ’n soort siklorama waarteen die verhaal afspeel. 

Pandora beskik oor elemente van verskeie genres: Dit is ’n liefdes- én spanningsverhaal wat spioenasie, gevaar en die drama van hedendaagse aktualiteite ontsluit. Die skrywer het ’n onderhoudende skryfstyl en dié veelkantige roman verdien al die lof wat dit toekom – as skrywer is Spruyt ongetwyfeld in ’n klas van haar eie.

Lees ook:

In die rede geval – waarom die mens mites maak deur Charl-Pierre Naudé: ’n resensie

Die Johann Rossouw-gespreksreeks: ’n onderhoud met Charl-Pierre Naudé oor In die rede geval

Heil die Leser!: Narratiewe medisyne

Heil die Leser!: Oor wonderwerke en die antieke gebruik van vas

Heil die Leser!: Die waarde van selfhelpboeke en motiveringslektuur

Heil die Leser!: Vertaalkuns as tweespraak – Mario Relandini en Rina Cascione

The post Heil die Leser!: Pandora se kruik en ander euwels first appeared on LitNet.

The post Heil die Leser!: Pandora se kruik en ander euwels appeared first on LitNet.

Foto: Elena Leya op Unsplash

• Karen Hart skryf ’n gereelde kosrubriek vir LitNet.

Een van die wonderlikste dinge wat ek uit my kinderdae onthou, is my ma se peppermint crisp-tert. Dekadent, deurdrenk van die sjerrie ... my ma het alles oordoen. Dit was ’n grootmenstert en nie eintlik vir ons kinders bedoel nie. Maar daardie klein happies wat ek kleintyd met onskuldige soet-dogtertjie-oë kon afbedel, bly my tot vandag toe by.

Veral nou – Junie is vir my ’n maand van onthou.

Wanneer die ysvingers van die winterkoue my hier aan my nek beetkry, sien ek weer die prentjie van my ma in haar wit truitjie soos ek haar daar in die eetsaal van die versorgingsoord agtergelaat het. Die laaste keer dat ek haar gesien het.

Ek moes terugdraai, want ek het my instapkaart agtergelaat in die ontspanningslokaal waar ek die oggend by haar gesit het. Ek moes weer deur die eetsaal stap, maar ek moes agter haar verby sluip. Ek het geweet as sy my sien en ek haar weer teen my vasdruk, soos ek op daardie oomblik wou doen, sy sou gedink het ek het so pas daar aangekom om by haar te kuier.

Dis wat demensie aan ’n mens doen. Aan die mense na aan jou. Daardie toneeltjie speel telkens weer en weer in my kop af en ek wens dikwels ek het op daardie oomblik teruggedraai na haar toe. Selfs al moes ek maak asof ek pas kom kuier het en ’n uur of twee langer gebly het.

Toe ek en my kleinsus haar goedjies gaan oppak en ek die wit truitjie in my hande vashou, het iets in my gebreek en ek het geweet ek sou myself nooit ophou verwyt dat ek nie omgedraai het nie.

Twee jaar gelede.

........

Sy was ’n sigeuner in hart en siel en het haar nie veel aan reëls of konvensies gesteur nie. Sy was maar 25 toe my pa skoolhoof geword het en sy moes inpas by die boeregemeenskap van Volmoed.

........

Op die Maandagoggend, die herdenking van die dag van haar dood, het ek besluit om die wit truitjie te besweer en op my stil manier haar lewe te vier. Ek het my mooi aangetrek en met haar bruin baadjie my uitrusting afgerond. Toe is ek biblioteek toe – een van ons twee se gunstelinguitstappies voor die demensie haar ook haar leesplesier ontneem het.

Middagete het ek een van ons twee se gunstelinggeregte gemaak – murgbene in rooiwyn en kruie geposjeer. Ek het die murg op roosterbrood uitgeskep en salig weggelê terwyl ek luister na Dvořák se “Songs my mother taught me”. Met elke happie het ek die ma onthou van voor demensie haar van my weggeskeur het ...

My pa het altyd laggend verwys na die verhoogstuk van Fred le Roux, Ek onthou vir Mamma. Hy het gesê dis nou die één ma oor wie nie een van ons sal kan skryf nie, want niemand sal ons glo nie.

Sy was ’n sigeuner in hart en siel en het haar nie veel aan reëls of konvensies gesteur nie. Sy was maar 25 toe my pa skoolhoof geword het en sy moes inpas by die boeregemeenskap van Volmoed.

Die Karoo-somers daar was warm en sy was hoog swanger met my kleinsus. My pa het gedink hy bewys haar ’n guns deur haar ’n bietjie ruimte te gee toe hy my en my broer in die motor laai en ons vir die dag Mosselbaai toe ry.

Toe ons by die huis kom, is daar ’n hele reddingspan in ons agterplaas. My ma het besluit om op ’n trekkerband in die sementdam te gaan dryf, maar kon toe nie weer uitkom nie. Gelukkig het die huishulp haar hulpkrete gehoor en die buurman gaan roep.

Dié storie het nog lank daarna die plaaslyne laat gons.

.........

My ma kon nie bak om haar lewe te red nie. ... Deel van haar pligte as skoolhoof se vrou was om reg te staan met koeke en terte vir funksies en verjaardae in die personeelkamer. Ek weet nie hoe nie, maar op die een of ander manier het sy oorleef.

........

My ma kon nie bak om haar lewe te red nie. As jong pasgetroude vrou het sy eenkeer vir my pa ’n verjaardagkoek probeer maak. Die buurvrou het haar huilend in die kombuis aangetref waar sy met ’n lepel die eierdooier in ’n bak rondgejaag het om dit van die wit te probeer skei. Die buurvrou het die bestanddele gegryp en in haar eie kombuis vir my ma die koek gaan bak.

Deel van haar pligte as skoolhoof se vrou was om reg te staan met koeke en terte vir funksies en verjaardae in die personeelkamer. Ek weet nie hoe nie, maar op die een of ander manier het sy oorleef.

Dis net daai rebelse streep van haar wat kort-kort soos ’n guitige onderrok uitgehang het. Haar pynappelbier was so potent dat jy hoenderkop geraak het as jy net aan die prop geruik het. Dié bier moes sy maak vir kerkfunksies omdat daar destyds nie alkohol toegelaat is nie. I rest my case!

Ek onthou nog die fudge wat ons met hamers uit die pan moes los slaan. Fudge was dit beslis nie, maar ons skoolmaats was bereid om te betaal vir die skerwe toffie waaraan jy ure lank kon suig.

........

Een van haar reddingsboeie was daardie peppermint crisp-tert wat nou nog by my spook.

........

Een van haar reddingsboeie was daardie peppermint crisp-tert wat nou nog by my spook. Wonderlike herinneringe, ja, en ek was verstom toe ek in my soektog na die resep op webwerwe van uitgeweke Suid-Afrikaners sien hoeveel hunker nie net na biltong, Miesies Balls se blatjang en Top Deck-sjokolade nie – peppermint crisp-tert is heel boaan die lys!

Toe ek eers die resepte begin lees, kom ek agter Mamma het alweer die sigeunerpad met die resep geloop, haar eie kop gevolg en per ongeluk ’n wenner ontdek. Hare is beslis nie die tert wat almal onthou nie ...

Ná vele probeerslae en verskeie mislukkings het ek eindelik besef sy het die tradisionele vlatertresep met die een vir die peppermint crisp-tert gekombineer En hier is die resep vir daai tert van haar. Ek weet ’n yskastert is nou nie eintlik vir die winter nie, maar daar is genoeg sjerrie in dié een om jou sommer lekker warm te maak.

En, soos my sigeunerma ...  wie steur hom nou eintlik aan konvensies?

Frances Gertruida se hoenderkop peppermint crisp-tert

Genoeg vir 6–8 (beskaafde tert-eters)

1 blik kondensmelk
3 eetlepels suurlemoensap
2 koppies melk
3 eetlepels vlapoeier
2 eetlepels suiker
’n knippie sout
1–2 pakkies tennisbeskuitjies
1 koppie sjerrie
5 x 49 g-stafies peppermint crisp, fyn gerasper
glanskersies vir versiering (opsioneel).

Verkoel die kondensmelk goed in die yskas (oornag as jy kan). Voeg die suurlemoensap by en klits totdat dit dik is. Maak ’n dik vla van die melk, vlapoeier, suiker en sout. (As jy onseker is, volg die aanwysings op die vlapoeierhouer, maar hou by die hoeveelhede van die resep.) Plaas ’n stukkie kleefplastiek direk bo-op die vla om te keer dat ’n skilletjie vorm en laat dit heeltemal afkoel. Doop die tennisbeskuitjies in die sjerrie. Die beskuitjies moet klam wees maar nie heeltemal pap nie. Rangskik die beskuitjies in ’n 20 x 20 cm-vierkantige bak en sprinkel ’n laag van die gerasperde peppermint crisp bo-oor. Skep ’n laag van geklitste kondensmelk bo-oor. Maak mooi gelyk en skep ’n laag vla bo-oor. Herhaal en eindig met ’n laag geweekte koekies. Smeer ’n lagie kondensmelkmengsel bo-oor en sprinkel die laaste bietjie peppermint crisp bo-oor en rangskik ’n paar kersies bo-op as jy wil. Verkoel vir minstens 4 tot 6 uuur of oornag in die yskas.

Lees ook:

Toorkombuis: Afrikaans is my kombuistaal

Toorkombuis: My wingerd word herfs in rosyne

Toorkombuis: Krismis met die radio en gemmerbroodmannetjies

Murgbene: ’n laaste maal

Die betowering van sjokolade en klapper

Marmite-koek vir die onthou

The post Toorkombuis: Ek onthou vir Mamma – en haar peppermint crisp-tert first appeared on LitNet.

The post Toorkombuis: Ek onthou vir Mamma – en haar peppermint crisp-tert appeared first on LitNet.

Foto van Ruhan Fourie: verskaf

Ruhan Fourie het pas in Nxuba in die Oos-Kaap aangekom. Hy vertel vir Naomi Meyer wat hy daar doen en waarmee hy vir die volgende paar weke gaan besig wees.

Ruhan, jy is die derde LitNet Tuishuise-inwoonskrywer in Nxuba. Is dit koud daarso? Hoe ervaar jy die Oos-Kaap – en ken jy die omgewing? Vertel ons van die landskap en omgewing.

Toe ek ’n ruk gelede van Bloemfontein af na Stellenbosch getrek het, het ek gelag wanneer die Bolanders en Kapenaars kla oor koue. Maar met ons aankoms op Nxuba voel dit of die dooie koue van die middel van die land en die winterreën van die Boland bymekaar kom. Dis vrek koud! Die berge en passe in die omgewing is toegesneeu en ons het so met die winterreën hier aangekom.

Die Oos-Kaap is nie vir my onbekend nie. Ek het sowat drie ure suid van hier op Uitenhage (nou Kariega) grootgeword en by Nelson Mandela Universiteit (NMU) in die Baai studeer. Maar die grote Oos-Kaap het uiteenlopende landskappe en hierdie is ’n ander wêreld van die industriële dorp van my grootworddae en kusstad van my studentejare. Ek het ook nog nooit hierdie dele van die land so nat beleef nie. Die dorre dorpe waardeur ek al gery het, soos Somerset-Oos (KwaNojoli), Pearston, en Nxuba self, verander onder donker wolke en mis na sprokiesagtige sluimerende gehuggies.

........

Ek het ook nog nooit hierdie dele van die land so nat beleef nie. Die dorre dorpe waardeur ek al gery het, soos Somerset-Oos (KwaNojoli), Pearston, en Nxuba self, verander onder donker wolke en mis na sprokiesagtige sluimerende gehuggies.

........

Op Nxuba het Lisa van die Victoria Manor Hotel en Tuishuise ons met ’n gepaste glasie sjerrie verwelkom en ons by die Etienne van Heerden-tuishuis ingeboek. Lisa vertel dat Etienne al drie van sy boeke hier kom skryf het. Soos mens deur die knus Karoodorpshuis stap, kan mens sien hoekom hy hier kom skryf. Ek het reeds my skryfnes geskrop in die spaarslaapkamer, terwyl my meisie, Shawna-Leze, wat hierdie week saam met my hier woon, ’n lessenaar vir haar daaglikse werk voor die kaggel in die leefvertrekkie opgeslaan het. Die eenvoudig en goed ingerigte kombuis loop uit op ’n groen agtertuin wat salige son vang in die oggende (wanneer dit nie reën nie!).

Vertel asseblief vir ons lesers van jou agtergrond en waarmee jy gewoonlik besig is in jou alledaagse lewe.

Ek is ’n historikus wat hom tans in ’n teologiefakulteit bevind. Soos reeds genoem, het ek my BA-studie voltooi by NMU met politieke wetenskap en geskiedenis as my hoofvakke. Oorspronklik was politieke wetenskap vir my meer stimulerend, maar in my derde jaar besef ek dat geskiedenis ’n meer volwasse manier is om sin te maak van die hede – die long view verwyder ons van ’n opgesweepte zeitgeist.

........

Oorspronklik was politieke wetenskap vir my meer stimulerend, maar in my derde jaar besef ek dat geskiedenis ’n meer volwasse manier is om sin te maak van die hede – die long view verwyder ons van ’n opgesweepte zeitgeist.

........

By NMU is ek afgekeur vir die honneurskursus in geskiedenis omdat ek die enigste aansoeker was. Gelukkig is ek toe gekeur om in 2015 my honneurs in geskiedenis op Stellenbosch aan te pak. Hier het ek ook my MA in geskiedenis voltooi. Daarna verruil ek die Boland vir Bloemfontein om by die Internasionale Studies Groep (ISG), ’n navorsingsgroep by die Universiteit van die Vrystaat van PhD-kandidate en nadoktorale genote van regoor die wêreld wat spesialiseer in verskeie fasette van geskiedenis in Afrika, aan te sluit. Hier verwerf ek my PhD in Afrika-studies in 2021, waarna ek aanbly by die ISG as ’n nadoktorale genoot om my PhD-navorsing verder in ’n boek te ontwikkel. Die produk hiervan is my debuutwerk Christian nationalism and anticommunism in twentieth century South Africa wat in 2024 by Routledge en later plaaslik by CLF gepubliseer is. Hierin kyk ek na die rol van die NG Kerk in die ontwikkeling en instandhouding van die Rooi Gevaar-narratief onder Afrikaners deur die 20ste eeu. Die boek het onlangs die Desmond Tutu-Gerrit Brand-prys vir debuutwerk ontvang.

Na amper ses jaar in Bloemfontein het ek in 2023 teruggekeer na Stellenbosch om as nadoktorale genoot by die Beyers Naudé Sentrum vir Publieke Teologie (BNS) in die Fakulteit Teologie aan te sluit. Dat ek by ’n teologiefakulteit beland het, is bloot die produk van agendas wat oorvleuel het. Die BNS huisves argivalia oor Beyers Naudé en ander kerkstemme wat krities teenoor apartheid gestaan het en was op soek na iemand om hierdie dokumente na te vors. My MA het oor Naudé gehandel en ek was van plan om terug te keer na hom na my werk oor antikommunisme. Vir die afgelope jaar en ’n half werk ek aan my eie navorsing oor Beyers Naudé, en gee klas vir die teologiestudente oor geskiedskrywing, biografie en die geskiedenis van die NG Kerk.

Waaroor handel jou navorsing en projek waaraan jy in Nxuba gaan skryf? Wat interesseer jou hiervan – en waar het jou belangstelling begin en wat het jou geïnspireer om hieroor navorsing te doen?

Ek is tans besig met ’n biografie oor Beyers Naudé. Ek sleep hierdie projek al amper 10 jaar lank saam. In die Desember-vakansie van my honneursjaar het ek Lindie Koorts se DF Malan en die opkoms van Afrikanernasionalisme gelees. Die onderwerp van Afrikanernasionalisme en die genre van historiese biografie het my hier gegryp. Toe ek begin rondsnuffel vir ’n biografiese onderwerp vir my MA-studie het ek gehoor dat die BNS argivalia oor Naudé het. Primêre bronne is tog ons kos, so ek begin toe daar rondkrap. Hoe meer ek toe oor Naudé te lees kry, hoe meer wonder ek hoe ’n man wat so diep gewortel was binne die Afrikanernasionalistiese establishment, die pad gekies het wat hy gekies het.

........

Toe ek begin rondsnuffel vir ’n biografiese onderwerp vir my MA-studie het ek gehoor dat die BNS argivalia oor Naudé het. Primêre bronne is tog ons kos, so ek begin toe daar rondkrap. Hoe meer ek toe oor Naudé te lees kry, hoe meer wonder ek hoe ’n man wat so diep gewortel was binne die Afrikanernasionalistiese establishment, die pad gekies het wat hy gekies het.

........

Die idee van ’n Damaskus-oomblik was vir my te eenvoudig, en die oorgeteologiseerde morele oortuigings van Naudé was ook vir my te goed om waar te wees. My MA het dus gegaan oor sy vormingsjare, studentedae en loopbaan binne die NG Kerk tot hy in 1963 inderwaarheid uit die laer van Afrikanernasionalisme getree het.

Gedurende my PhD-studies het ek aangehou om Naudé op argiefbesoeke te soek en het hom in my leeswerk ook in gedagte gehou. Daar is reeds twee sentrale biografiese werke oor hom. Die joernalis Colleen Ryan se Beyers Naudé: pilgrimage of hope (1990) het sy hele lewe gedek, met ’n sterk fokus op sy tyd by die ekumeniese anti-apartheid organisasie die Christelike Instituut. Die sterk punt van haar boek is dat sy dit kon baseer op omvangryke onderhoude met Naudé en sy binnekring. Dan is daar Naudé se outobiografie, My land van hoop (1995), wat gemik was op Afrikaners wat toe ’n nuwe bedeling na apartheid moes betree. Hierdie twee boeke ’n basis gebied vir verdere werke oor Naudé. Twee dinge in die breë het oor die afgelope twee dekades ná sy afsterwe gebeur. Eerstens is sy aktivisme en uitsprake oorgeteologiseer. Dit wil sê sy teologie is deur akademiese teoloë oorbeklemtoon. Tweedens is hy in die demokratiese bedeling deur hoofstroompolitici en -akademici en kerk- en kulturele elites tot ’n model- postapartheid Afrikaner verhef. Vernoemings en politieke herinnerings het Naudé tot ’n groot mate gemitologiseer. Hiermee sê ek nie hy verdien nie groot erkenning nie, maar die wys waarop hierdie erkenning gegee is, verskraal Naudé tot ’n held met wie min mense werklik kan identifiseer. Ek wil juis Naudé in sy geheel ondersoek, regdeur sy lewe. Benewens die belangrike rol wat hy gespeel het as Afrikaner en Christen in die stryd teen apartheid, bied Naudé se lewe ’n unieke blik op 20ste-eeuse Suid-Afrikaanse geskiedenis. Geen ander figuur was so intiem verwikkel in die opkoms van Afrikanernasionalisme, die plaaslike en internasionale anti-apartheid beweging, en die oorgang na ’n nuwe bedeling nie.

Is die geskiedenis ooit klaar geskryf? Hoe herskryf mens die geskiedenis in terme van geskiedkundige gebeure – en hoe herskryf mens en ontdek mens meer en meer van 'n historiese figuur se lewe? Hoe verskil die onderskeie metodologieë en werkswyses?

In wese is die aktiwiteite van die historikus om geskiedenis te herskryf. Daarmee word nie bedoel dat dit wat voorheen geskryf is, uitgevee word nie, maar dat geskiedskrywing uitgebou word. Dit beteken dat die historikus die verlede, perspektiewe van ander historici, en soms die hede met mekaar in gesprek bring.

Daar is praktiese oorwegings wat lei na die herskryf van geskiedenis. Een daarvan is dat nuwe primêre bronne ontsluit word. In die geval van Naudé is daar oor die jare heen argivalia aan die BNS geskenk wat nog nie aan geraak is deur navorsers nie. Dan is daar ook bronne wat lank reeds gestoor is, maar nog nie geraadpleeg is nie. Ek dink hier veral aan versamelings in die Instituut vir Sosiale Geskiedenis in Amsterdam wat bokse en bokse korrespondensie, onderhoude, finansiële state en pamflette bevat wat verband hou met Naudé se bande met die internasionale anti-apartheid beweging. Dit is ’n direkte voorbeeld van aanvullende bronne wat die storie van Naudé kan “herskryf”.

Verder op argivale vlak is daar ook die wye net wat mens gooi om voetspore, groot en klein, van Naudé in bestaande argiefbewaarplekke na te speur. Aangesien die vorige bedeling ’n groot gros van sy dokumente verwoes het, is daar nie, soos vir vele ander historiese figure, ’n enkele versameling van Naudé se persoonlike en professionele dokumente nie. Dokumente van hom is dus versprei in argiewe regoor die wêreld. ’n Groot deel van my navorsing verloop soos ’n skattejag deur studenteraadnotules, Berg-en-Toer-klub-sketse, uitgawes van Stellenbosse Student van die 1930’s, Kerkbodes, kerkraadnotules, sinodale verslae, knipselversamelings, staatsdokument, hofstukke, en fotoalbums.

En hierdie is dan net die nuwe argivale  roetes om Naudé se lewe te herkonstrueer. Metodologies kan mens ook mondelinge bronne gebruik. Hieroor wik en weeg ek nog. Almal skyn ’n Beyers Naudé-storie te hê. Soos die tannie wat my vertel het dat Naudé die dominee was wat haar gedoop het, en van daai dag af was sy nie meer ’n rassis nie, of die ou kerkgeskiedenis-prof wat vir my op ’n vergadering gefluister het dat wat ons oor Naudé weet, bog is – Naudé het ’n erge donker kan gehad. So is Naudé ’n saint of ’n skurk. My benadering is om so ver as moontlik argivale bronne fyn na te volg – dit sluit mondelingse onderhoude met Naudé en sy binnekring in – en dit in gesprek te bring met sekondêre bronne. Daarna, waar nodig, sal ek met sekere kern-individue gesels oor leemtes en dieper insigte.

........

’n Kernaspek van die herskryf van geskiedenis is die nuwe vrae wat ons van die verlede vra. Dis wanneer historici ophou nuuskierig raak oor die verlede dat geskiedenis begin stagneer. Nuwe vrae bring nuwe maniere van geskiedenis doen – metodologies, in vorm, en in temas. In die geval van Naudé is daar vele vrae wat opnuut gevra kan word: Tot hoe ’n mate was hy ’n propageerder van die Afrikanernasionalistiese projek, of was hy meer ’n produk daarvan?

........

’n Kernaspek van die herskryf van geskiedenis is die nuwe vrae wat ons van die verlede vra. Dis wanneer historici ophou nuuskierig raak oor die verlede dat geskiedenis begin stagneer. Nuwe vrae bring nuwe maniere van geskiedenis doen – metodologies, in vorm, en in temas. In die geval van Naudé is daar vele vrae wat opnuut gevra kan word: Tot hoe ’n mate was hy ’n propageerder van die Afrikanernasionalistiese projek, of was hy meer ’n produk daarvan? Wat presies het gelei tot sy politieke ommeswaai in die vroeë 1960’s? Tot dusver is veel gewag gemaak van sy interne oortuigings, maar wat van eksterne faktore? Was hierdie ommeswaai sy laaste politieke keerpunt of die begin van ’n stadige politieke bewussyn? Tot watter mate het die mense om hom ’n rol in sy denke en oortuigings gespeel? Die lys gaan aan. Wat my verder interesseer, is die na-lewe van Naudé. Dit het op sigself ’n historiese fenomeen geraak. Hoe, deur wie, en wanneer word hy onthou in ’n nuwe bedeling, en wat vertel dit ons van ’n nasie-in-wording?

My biografie is dus nie daarop gemik om die finale woord oor Naudé te wees nie. Inteendeel! Ek hoop die projek lei na ander herdinkers en herskrywers na my.

Wat sal die waarde wees van so 'n inwoonskrywerskap vir iemand wat op koers is met navorsing oor 'n betrokke figuur of onderwerp? Wat beoog jy en hoe beplan jy om met jou projek te vorder gedurende jou verblyf?

As jong akademikus wat nog nie ’n permanente vastrapplek gevind het nie, vind ek dit vreemd hoe die akademie van mens vereis om klas te gee, navorsing te lewer, en sosiale impak te hê, sonder dat daar genoeg tyd of hulpbronne gegee word om te dink, lees en skryf. En vir historici is navorsing veel meer tydsaam as vir ander geesteswetenskaplikes. Argiefnavorsing neem baie tyd. Tot dusver kon ek hier en daar tyd afstaan om werklik te dink en te skryf aan my manuskrip. ’n Inwoonskrywerskap soos hierdie bied vir ’n navorsers die geleentheid om navorsing opsy te skuif – dis tog te lekker om jou te verdiep in die leeswerk en bokse ou dokumente in ’n argief! – en by die dink- en skryfwerk uit te kom.

Hier in die Etienne van Heerden-huis wil ek skryfmomentum bou. Daar is minstens twee hoofstukke wat klaar moet kom in dié tyd, en dinkwerk oor hoe die volle manuskrip gaan vorm kry. Hier is oorgenoeg ruimte en stilte vir beide dink- en skryfwerk!

Behalwe om navorsing te doen en te skryf, wat beplan jy om andersins gedurende jou tyd in die Oos-Kaap te doen?

Die Schreiner Karoo Writers Festival is 19–21 Junie. Ek gaan saam fees en self ook optree by een van die gesprekke. Dan is ek ’n katspoegie weg van Graaff-Reinet, waar Beyers Naudé grootgeword het. Ek gaan daar ’n dag of twee navorsing doen en beweeg waar Naudé as kind beweeg het. Dit voel ook heel gepas om in hierdie week, waarin die Cradock 4-saak weer in die nuus is, die Cradock 4 Tuin van Herinnering te besoek. Ek sien verder daarna uit om verras te word deur Nxuba en die omgewing!

Lees ook:

Witwarm gesprekke, heerlike Karoo-kos en knetterende vure vir die Etienne van Heerden Veldsoirée van 2025

Skrywers, boekliefhebbers, navorsers en musikante op pad na die Karoo

Om te skep: Cradock-paragrawe en lesse van lepels

Geloftedag 2024: waarom die oplewing?

Africanis albus herbesoek: reaksie op die Afrikaner Verklaring

SteedsDink met LitNet Akademies: Ruhan Fourie

Jan Smuts, 1870–1950, ’n fotobiografie: ’n resensie

Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika deur Herman Giliomee, Bernard Mbenga, en Bill Nasson (redakteurs): ’n LitNet Akademies-resensie-essay

The inquest into the deaths of Matthew Goniwe and his three comrades (The Cradock Four)

Persverklaring: Wenners van die Andrew Murray Desmond Tutu-prysfonds se pryse vir 2025 bekend

The post LitNet Tuishuise-inwoonskrywer 2025: ’n onderhoud met Ruhan Fourie first appeared on LitNet.

The post LitNet Tuishuise-inwoonskrywer 2025: ’n onderhoud met Ruhan Fourie appeared first on LitNet.

Foto van Faeed Amardien: verskaf

Faeed Amardien woon in Parkwood op die Kaapse Vlakte. Hy verwerf sy baccalaureusgraad in onderwys (BEd) by die Kaapse Skiereiland Universiteit van Tegnologie (KSUT) in 2020. Die hoofvakke wat hy aanbied is Afrikaans en rekeningkunde. Hy is op die oomblik besig met sy honneursstudie in onderwys by UWK en spesialiseer in taal en letterkunde. Hy gee onderwys by Hoёrskool Plumstead. Hier is ’n diverse groep leerders van verskillende agtergronde op skool en hulle verteenwoordig uiteenlopende kulture en narratiewe. Ongeveer 65% van die leerders in hierdie skool kom van die Kaapse Vlakte en townships.

........

Binne ’n komplekse onderwysstelsel wat broodnodig verandering verg, blyk dit dat geen iemand antwoorde of oplossings kan bring om die disfunksionering binne die onderwysparadigma aan te spreek nie. Daar word talle gesprekke gevoer tussen onderwysers wat daagliks met hierdie uitdagings gekonfronteer word, maar dis egter waar dit bly. ’n Oorweldigende stagnante benadering van die hoër gesag (onderwysdepartement) wat werklik wil glo dat die huidige stand van sake binne die realm van opvoedkunde alright is. Die kondisie binne Suid-Afrikaanse skole versinnebeeld egter ’n paradoks.

........

Binne ’n komplekse onderwysstelsel wat broodnodig verandering verg, blyk dit dat geen iemand antwoorde of oplossings kan bring om die disfunksionering binne die onderwysparadigma aan te spreek nie. Daar word talle gesprekke gevoer tussen onderwysers wat daagliks met hierdie uitdagings gekonfronteer word, maar dis egter waar dit bly. ’n Oorweldigende stagnante benadering van die hoër gesag (onderwysdepartement) wat werklik wil glo dat die huidige stand van sake binne die realm van opvoedkunde alright is. Die kondisie binne Suid-Afrikaanse skole versinnebeeld egter ’n paradoks.

Is dit dalk hier waar onderwysers, unies en ander belanghebbendes tog moet argumenteer dat die oorhoofse figuur in die onderwysstelsel (minister) ten minste ’n graad in opvoedkunde behou, of ’n paar jaar van onderwysondervinding onder die knie het? Om ten minste konteks en agtergrond te begryp van wat in skole gebeur. Dis ’n relevante vraag wat as uitgangspunt dien vir die krisis waarmee ons worstel in die onderwys.

Ek doen ’n kort survey met drie onderwysers van verskeie skole. My een vraag aan hulle is: Som op baie kortliks wat jy tans ervaar in skole. Die volgende is hulle response:

Onderwyser 1: We’re panic stricken because of the syllabi that might not be completed in time. We’re anxious because we try and get learner X to pass Mathematics with 80% because his mother believes he MUST become a doctor. We’re emotionally drained because the introverted girl confessed how she’s being abused.

Onderwyser 2: Education in the last two weeks, especially in our Cape Flats schools, feels like a mother crying over her son who became a gangster due to lack of opportunities.

Onderwyser 3: By the end of the work week, I am running on empty. I feel mentally drained, physically worn out, and emotionally overstimulated. My brain buzzes with the unfinished tasks, unanswered emails, and lesson preparations that still need attention even though the clock says “weekend”.

Die reaksie van jou meer ervare onderwysers is dikwels dat dit wel so gaan hierdie tyd van die jaar. Na die Junie-eksamen sal jy kan rus. My vraag is dus: Hoe is hierdie tipe gevoel enigsins normaal? Wanneer het ons so gekondisioneer geword dat ’n onstabiele geestesgesondheid eenvoudig onderdruk of ignoreer moet word as gevolg van sperdatums en administratiewe pligte wat die sisteem afdwing? Dis net een aspek van die oormatige lys van eise en sogenaamd verantwoordelikhede.

My groot kommer en vraag is hoe lank ons wil voortgaan om hierdie onrealistiese kurrikulum op leerders af te dwing. Daar is egter ’n divorce tussen die realiteit (leerders) en die kurrikulum. Die instelling van die huidige kurrikulum (KABV 2012) spreek tot die leerder se nadeel, en hoe langer ons blindelings na hierdie narratief staar, hoe meer is ons medepligtig in die onreg wat leerders in skole ervaar. ’n Pertinente vraag is dalk: Waarom moet graad 12-huistaalleerders 12 gedigte dek? Afgesien van ’n roman en drama wat ook getoets word. Dit is genoeg om leerders emosioneel en geestelik te verlam. In baie van hierdie gevalle sien ons hoe die leerders faal, want die uitdaging is net te oorweldigend. Waarom nie drie gedigte nie? Of vier? In hierdie opsig – as kurrikulumontwerpers – is jy tegemoetkomend met leerders wat letterkunde op ’n tersiêre vlak wil studeer.

Bygevoeg, die taalgebruik strook nie met die tipe leerder nie. Die argaïese gebruik van byvoorbeeld Afrikaanse woorde en frases veroorsaak die gaping wat leerders “wegstoot” van hulle boeke. My ervaring met digkuns is dat leerders dink dit is te kompleks en gedagteprikkelend. Jy wil kritiese denkers ontwikkel, maar wie wen en wie verloor? In Ngũgĩ wa Thiong’o se Decolonisation of the mind maak dit ons attent om met ’n progressiewe houding en lens na letterkunde en taalkunde te kyk.

........

Dit wil sê dat daar erkenning gegee moet word aan leerders se identiteit en erfenis. Leerders se insae vir Nathan Trantraal se Delft of Ronelda Kamfer se Martha is roerend en besonders, versus Eugène Marais (wat in my opinie skitterende letterkunde geproduseer het) se Dans van die reën. Fanie Viljoen se Betower gee leerders dieper insig in die magiese wêreld wat leerders skielik van vergeet het, omdat hulle nie meer op primêre skool is nie, maar dit spreek die dringende kwessie van sosiale media aan. Zulfa Otto-Salies se Diekie van die Bo-Kaap laat leerders aan my lippe hang terwyl ek die teks aan hulle voorlees, want hulle begryp Diekie se vermoë om ’n meisie te beïndruk en sy sterk konneksie met sy ouma.

........

Dit wil sê dat daar erkenning gegee moet word aan leerders se identiteit en erfenis. Leerders se insae vir Nathan Trantraal se Delft of Ronelda Kamfer se Martha is roerend en besonders, versus Eugène Marais (wat in my opinie skitterende letterkunde geproduseer het) se Dans van die reën. Fanie Viljoen se Betower gee leerders dieper insig in die magiese wêreld wat leerders skielik van vergeet het, omdat hulle nie meer op primêre skool is nie, maar dit spreek die dringende kwessie van sosiale media aan. Zulfa Otto-Salies se Diekie van die Bo-Kaap laat leerders aan my lippe hang terwyl ek die teks aan hulle voorlees, want hulle begryp Diekie se vermoë om ’n meisie te beïndruk en sy sterk konneksie met sy ouma. Dis vars, hedendaags en spreek tot die verpersoonliking waarna ons almal smag.

Hoe belangrik is konteks en tyd? As dit ten koste is van leerders se wil om te leer, dan is dit nie meer pragmaties nie. Dus, die kurrikulum wat ontwerp is, is nie in lyn met leerders se kognitiewe vlak in Suid-Afrikaanse skole nie. Die feit dat ons die slaagsyfer tot 30% moes verander spreek tot die feit dat die kurrikulumontwerpers en departement self bewus is van die onpraktiese aard en slaggate wat die kurrikulum behels.

Die reaksie van die drie anonieme onderwysers is ’n gevolg van die kurrikulum. Onderwysers wil die beste gee aan hul leerders, maar dis onmoontlik met ’n kraan wat leeg getap is. Geen energie, motivering of dryfkrag om die beste uit hul leerders te kry nie, want hul onnie lyk asof hulle lui is. Dis asof ek die analogie kan gebruik van ’n motor sonder petrol. Hy sal jou dus nêrens kan neem nie.

........

Die realiteit is dat ons kinders wil leer. Hulle wil daarop fokus om hulself te bemagtig en toe te rus met die kennis om hulself en hulle omstandighede te verbeter. Dis ’n universele narratief, dalk meer en broodnodig vir die werkersklaskind, maar die ekonomiese toestand en globale en internasionale mark dwing die leerder om progressief te wees sodat hulle plaaslike, en op ’n hoër skaal, oorweldigende bydraes kan lewe.

........

Die realiteit is dat ons kinders wil leer. Hulle wil daarop fokus om hulself te bemagtig en toe te rus met die kennis om hulself en hulle omstandighede te verbeter. Dis ’n universele narratief, dalk meer en broodnodig vir die werkersklaskind, maar die ekonomiese toestand en globale en internasionale mark dwing die leerder om progressief te wees sodat hulle plaaslike, en op ’n hoër skaal, oorweldigende bydraes kan lewe. Ons sien hoe die jeug veral in verskeie departemente, hetsy dit sport, kultuur of akademie is, ons land verteenwoordig.

Die skreeu van die onderwysers is dalk harder en meer intens as wat ons dink. Dis tyd dat ons die gesprekke meer openlik voer om praktiese oplossings, nie vir ons nie maar vir ons leerders, vind.

The post Die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel en Afrikaans-kurrikulum: 'n Afrikaans-onderwyser van die Kaapse Vlakte deel sy ervarings first appeared on LitNet.

The post Die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel en Afrikaans-kurrikulum: 'n Afrikaans-onderwyser van die Kaapse Vlakte deel sy ervarings appeared first on LitNet.

This reopened inquest has just closed its first session, after seven or eight days of testimony. It will return to the Gqeberha High Court in September.

Three issues seemed to be the most important for this inquest to resolve:

1. Has the beginning of this reopened inquest taken us further into understanding who else in the security forces of the time was in one way or another responsible for these murders?

I’m afraid the answer is “no”. Much was made of the “signal” in the military that called for the “permanent removal” of the two Goniwes and Calata. We know that the killings were conducted by nine named security policemen, all now deceased. But nothing was presented that can link the “signal” in the army to the killers in the police. No progress here.

2. Did any submissions help us to understand who caused the nearly 30-year delay in prosecution from the time of the admissions of guilt from these security policemen in the Truth and Reconciliation Commission to the reopened inquest, and why no prosecutions have ever happened?

Again, I’m afraid nothing new was presented.

3. Did the inquest in any way address the entirely inadequate “compensation” paid to the four widows, and suggest a way for the families involved somehow to avoid the insult and indignity of having to approach the civil courts in this regard?

Again, no.

This inquest was graced with about 20 lawyers, all presumably paid by the State. Their weekly costs must add up to more than the total compensation paid to the widows. Surely a more determined attempt can and should be made to reach conclusions on the above matters, given the fabulous costs associated with such a bevy of lawyers?

The post The reopened inquest into the killing of the Cradock Four, Gqeberha High Court, from 2 June first appeared on LitNet.

The post The reopened inquest into the killing of the Cradock Four, Gqeberha High Court, from 2 June appeared first on LitNet.

Feesprogram 2025

Die Aardklop-kunstefees spog vanjaar met ’n nuwe naamborg. Die vorige naamborg was Momentum Beleggings, maar die fees staan nou as net Momentum Aardklop bekend. Die naamsverandering is ’n bewys van die vertroue wat die Momentum Groep stel in dié fees, wat as’t ware die laaste jare soos ’n feniks uit die as verrys het.

“Aardklop het momentum opgebou gedurende hierdie laaste drie jaar en met hierdie nuwe verwikkeling gaan Momentum Aardklop net daarop voortbou,” sê Franzö Friedrich, bemarkingshoof van Momentum Beleggings. “Ons sien uit daarna om ons kollegas aan almal hier voor te stel gedurende die fees en te bou op die diep verhoudings wat reeds bestaan.”

Die fees, wat vanjaar van 7–12 Oktober (Feesterrein 7–11 Oktober) oudergewoonte in Potchefstroom plaasvind, het pas sy program vir 2025 bekend gestel, en te oordeel aan die inhoud daarvan, klop Momentum Aardklop se kunstehart sommer baie sterk. Daar is komedie, drama, tragikomedie, musiek in bykans elke denkbare genre van klassiek tot voetestamp, en vermaak vir die jonger geslag. Daar is gesprekke, laatnagkuiers, kos te kus en te keur, tienertoneel, rondleidings en boeke vir Afrika. Daar is legendariese name, en nuwe name waarvan kennis geneem moet word. Daar word teruggekyk en vereer, en vorentoe gekyk en geïnnoveer.

Charl du Plessis Trio: Bach & Beatles (foto: verskaf)

Vanjaar se tema is #DieKunsVanFees, en dit is presies wat feesgangers te wagte kan wees: Feesvier wat tot ’n kunsvorm verhef is, soos net die span by Momentum Aardklop kan. Saam met natuurlik lojale gehore wat jaar ná jaar terugkeer – ’n mens kan amper sê hulle is ’n “KUNSTErnasie”.

“Dis die jaar van Momentum Aardklop 2025, die jaar van gróót KUNSskierigheid oor wat ons gaan aanvang en aanvuur!” sê Alexa Strachan, die feesdirekteur.

Sy lig ook enkele programhoogtepunte uit.

“Nataniël en Charl du Plessis is só KUNSdriftig hieroor dat hulle spesiaal vir ons NATANIËL + CHARL: 25 skep.

Boesman en Lena met Lee-Ann van Rooi, Brendon Daniels en Wiseman Sithole (foto: verskaf)

“Dis ook die jaar waartydens ons gepas hulde bring aan van Suid-Afrika se grootste dramaturge en digters. Athol Fugard is in Maart in die ouderdom van 92 oorlede. Sy ikoniese Boesman en Lena is in Afrikaans vertaal deur Vinette Ebrahim. Dit is ’n viering van die krag en weerbaarheid van die menslike psige, en ons universele neiging tot hoop en behoefte aan meelewing en menslikheid. Met Lee-Ann van Rooi, Brendon Daniels en Wiseman Sithole. Christo Davids as regisseur volg sy veelbekroonde Laaitie mettie biscuits met hierdie debuutproduksie op.

Rolanda Marais in Belofte van vere (foto: verskaf)

“Die geliefde Breyten Breytenbach word gevier in ’n musiekteaterdebuut, Belofte van vere. Ook aan die woord, by wyse van spreke, is sy dogter, Daphnée Breytenbach, in gesprek met haar pa. Dit is ’n intieme blik op die verhouding tussen ’n pa en dogter, te midde van al die verwikkeldheid rondom sy wêreldwye roem, berugtheid, aktivisme en taaldebatte. Met onder andere Rolanda Marais, Ilse Klink, Schalk Joubert, David Klassen, Leon Gropp en Laurinda Hofmeyr. Anna Davel is die artistieke regisseur, met spelleiding deur Philip Rademeyer.

Droomsindroom (foto: verskaf)

“Soos altyd is daar ook allerlei nuwighede, soos Charl du Plessis se Surf & turf, ’n vergrote aanbod vir kinders, vanaf meer kinderteater tot die LAPA-LEKKERlees-minuut by die kinder-area op die feesterrein.

“En dan moet mens seker die minder geesdriftige (manlike?) kunstefeesganger ook naderhark. Ons nuwe motorsportgesprekke met onder andere Voetspore se Johan Badenhorst en renjaer Paige Lindenberg (wat sommer die opvattings oor vrouens se bedenklike bestuursvermoë verkeerd bewys) behoort die ding te doen!

Heuwels Fantasties (foto: verskaf)

“En vir die feesterreingangers: Julle kan uitsien na onder andere Elandré, Die Heuwels Fantasties, Bernice West, Prime Circle en Die Piesangskille. Ricus Nel kom deel ’n hardekool, so laat die feesvure hoog brand! En onthou: wees liefs ’n Early B, en koop jou kaartjies gou.

“Sien jou by Momentum Aardklop, want niémand fees wat óns fees nie!”

Ter afsluiting moedig ons feesgangers aan om die program op die webblad by aardklop.co.za te bestudeer en te begin lysies maak van wat gesien moet word. Kaartjies word vanjaar deur Webtickets verkoop. Hartsvriende en plaaslike Potchefstroom-inwoners kan vandag (13 Junie 2025) begin kaartjies koop, terwyl kaartjieverkope vir die algemene publiek op Maandag 16 Junie open.

Gaan na die feesprogram.

Momentum Aardklop | 7–12 Oktober 2025

Webblad: aardklop.co.za
Facebook: Aardklop Nasionale Kunstefees
Instagram: @aardklopkunstefees
#DieKunsVanFees

The post Persverklaring: Momentum Aardklop stel sy program vir 2025 bekend first appeared on LitNet.

The post Persverklaring: Momentum Aardklop stel sy program vir 2025 bekend appeared first on LitNet.

Met die aankondiging op 11 Junie 2025 dat die eerste byeenkoms van die langverwagte Nasionale Dialoog op 15 Augustus gaan plaasvind, was daar dadelik optimisme te bespeur, totdat die aankondiging ingesink het. Toe het al die vrae begin opduik. Wat was die rol van die Stigtings wat sedert 2024 baie hard agter die skerms gewerk het? Is hierdie ’n RNE-plan of kom dit uit die adjunkpresident se kantoor. Wie is in beheer of wie is bang om beheer te verloor?

Daar is nog meer vrae, maar dit bring my by die prosesvrae oor sulke omvangryke samesprekings uit. Jy kan die kort langpad loop en dinge vinnig aanmekaar timmer, maar dan die risiko loop dat die proses oor en oor herskep gaan moet word. Of jy kan die lang kortpad loop, wat beteken jy doen omvangryke en deurtastende ondersoek, fasiliteer gesprekke en kom dan by ’n inklusiewe proses uit  wat deel van vertrouebou is. Dit neem beslis langer, maar jy doen dit net een maal.

Die idee van ’n nasionale dialoog kom reeds ’n lang pad in Suid-Afrika en kan teruggevoer word na 1993–1994, maar die mees onlangse voorstel word aan oudpresident Thabo Mbeki in 2024 toegeskryf. Die verkiesing van Mei 2024 was in baie opsigte ’n waterskeiding, en in dié verband het Mbeki ’n nasionale dialoog voorgestel om die vertrouensbreuk tussen die burgery en die regering te oorkom. President Ramaphosa het die idee omarm en die Regering van Nasionale Eenheid daartoe verbind. Na die verkiesing in 2024 het verskeie stigtings, waaronder die Mandela-, Mbeki-, De Klerk- en Kathrada-stigtings, aan ’n konsepplan en voorstelle gewerk. Dit is gedoen in oorleg met die Kantoor van die President. Die basiese idee was om gesprekforums op plaaslike vlak, provinsiale vlak en nasionale vlak te inisieer en probleemareas opwaarts te stu tot ’n nasionale dialoog met integriteit en legitimiteit. Die beginsels van gemeenskapsbetrokkenheid en inklusiwiteit het hierdie proses ten grondslag gelê om die huidige legitimiteitskrisis van die regering na 30 jaar te oorkom.

Die aankondiging in Junie 2025 weerspieël egter baie min van die idees en sluit ’n lys van vooraanstaande mense in soos meningsvormers en diegene wat leierskapsrolle op vele terreine in Suid-Afrika beklee. Baie min besonderhede is verder bekendgemaak, benewens die datum van eerste ontmoeting op 15 Augustus 2025 en ’n opvolg daarop vroeg in 2026, en ook dat Nedlac die organisering sal doen en sekretariaat sal vorm.

Daar is na my mening oorspanne verwagtinge van die idee agter ’n nasionale dialoog. Die idee dat so ’n dialoog die gebrek aan vertroue in die regering kan help oorkom, is polities edel en demokraties romanties, maar dit verswyg die harde werklikheid van politieke mag en mandate wat by die stembus verwerf is. So ’n dialoog kan nie uit die Uniegebou bestuur word nie, want dit gaan verpolitiseer word en die vraag gaan onmiddellik ontstaan oor wie nou eintlik bevoordeel gaan word. Met die aankondiging was dit byvoorbeeld nie duidelik of die stigtings, of die DA, deel gehad het in die opstel van die persverklaring of die name op die lys van wyse manne en vroue nie. Op die oog af het die lys, op ’n paar uitsonderings na, baie eensydig ANC-erig gelyk. Die idee dat verskeie stigtings en institute regoor die politieke, ekonomiese en maatskaplike sektor so ’n inisiatief moet bestuur, is waarskynlik die suiwerste. Daar is natuurlik ’n begroting nodig, maar so ’n proses moet op vrywillige bydraes staatmaak en kan nie ’n nuwe struktuur met nuwe uitgawes en enorme koste behels nie.

Geen politieke party sal aan ’n nasionale dialoog deelneem indien so ’n platform die mandaat wat ’n politieke party tydens ’n verkiesing gekry het, sal ondermyn nie. Dit is waarskynlik waarom die voorgestelde nasionale dialoog baie versigtig, en sonder om beheer oor prosesse te verloor, georganiseer sal word. Die omseiling van die bekende stigtings en institute, reeds genoem, is ’n aanduiding daarvan dat fyn en subtiele beheer aan die ontwikkel is oor wat bespreek gaan word, maar veral oor wat met die uitkomste gedoen sal word. In hierdie verband word die Nasionale Ontwikkelings- en Beplanningskommissie reeds as insetpunt vir die uitkomste van die nasionale dialoog voorgestel.

Indien ’n inklusiewe nasionale dialoog oor werklike vraagstukke op die haarwortelvlak van die samelewing beoog word om tot uitvoering gebring te word op die hoogste besluitnemingsvlakke, dan is die langkortpadproses ’n voorwaarde en nie die kortlangpadproses wat die presidensie tans beoog nie. Soos dinge tans lyk, is ek nie oortuig van die inklusiwiteit van die nasionale dialoog nie en ook nie oor die legitimiteit van die proses nie. Het ons dalk hier te doen met ’n proses wat president Ramaphosa oor die 2027-hekkie moet help en om hom deur die politieke dryfsand tot by 2029 te kry?

The post Die Nasionale Dialoog: Die kortlangpad of die langkortpad? (13 Junie 2025) first appeared on LitNet.

The post Die Nasionale Dialoog: Die kortlangpad of die langkortpad? (13 Junie 2025) appeared first on LitNet.

Klik hier om hierdie nuusbrief aanlyn te lees. | Click here to read this newsletter online.

The post LitNet: Junie-eksamen first appeared on LitNet.

The post LitNet: Junie-eksamen appeared first on LitNet.

1

“Vertel my van al die huise waarin jy gewoon het en wat daar gebeur het. Wat is dit van die skakelhuis en die rose en die spoorweghuis naby die stasie waar die verrimpelde ou man met die wolmus woon? En die bouvallige kasteel met die drie stukkende klaviere en die swembad vol bruin glibberige visse? Wie is daar vermoor?”

Die begin van Jeanne Goosen se kortverhaal “Beste M” in haar kortverhaalbundel ’n Kat in die sak (1986) laat mens dadelik regop sit. Waarom? Omdat ruimtes soos huise en kastele onmiddellik atmosfeer skep by die leser, of die kyker van films; en omdat daar iets intrinsiek poëties is aan binneruimtes.

Ook eiendomsagente is bewus van die binnelewe van huise … en sensitiewe siele, soos empate, wat na ’n huis se “vibes” verwys. As ek by ’n plek instap, is die atmosfeerwisseling dadelik tasbaar. Party huise is oud en melankolies, asof hulle sug onder die jare lange gewig van hulle inwoners. Huise wat op die grond geleë is, beskik oor meer karakter as byvoorbeeld woonstelle, of eenhede wat ”in die lug” met trappe of hysbakke aan mekaar verbind is. Party huise het ’n serene gevoel. Ander huise is jonk en gelukkig, met speelgoed wat rondlê en die afdrukke van vuil kinderhandjies om die kosyne.

........

Huise is soos mense. Party huise is siek, ander gesond. Só het die ikoniese gruwelverhaalskrywer Stephen King op ’n kol beweer.

........

Huise is soos mense. Party huise is siek, ander gesond. Só het die ikoniese gruwelverhaalskrywer Stephen King op ’n kol beweer. En King ken al die truuks. Mens dink byvoorbeeld aan die Overlook Hotel, die berugte, spookagtige hotel in King se 1977-roman The shining en die 1980-rolprentverwerking met gelyknamige titel wat deur Stanley Kubrick geregisseer is.

Die afgeleë, historiese hotel is geleë in die rotsgebergte van Colorado, maar die hotel is ’n lewende entiteit met ’n sinistere wil van sy eie. Die hotel se geskiedenis van geweld en tragedie dring déúr sy fondamente en dit teer op die gedagtes en swakhede van die inwoners. Die spookagtige en hallusinêre visioene lei uiteindelik tot die sielkundige disintegrasie van sy inwoners.

Ja, ’n spookhuis haal asem. Dit is die gekreun van krimpende dakbalke as die huis snags afkoel; die onrustige gerittel van deure in kosyne as die wind waai; die gekraak van trappe, afgeslyt deur generasies se voetstappe. Kriewels, kriewels, kriewels. Om só ‘n huis binne te gaan is soos om ’n persona te ontmoet, ’n getuie van verhale en van donker geheime soos moord, geweld, waansin, of die bedreiging van die vorige inwoners.

Soms lyk dit asof spookhuise oor ’n wil van hulle eie beskik, soos reeds genoem … of dat hulle die wandade van hulle vroeëre inwoners weerspieël en hulle personas as’t ware “oorneem”. In baie grufilms verander huise ook van gedaante en teister só hulle inwoners: creepy inderdaad. Interessant is dat die fisiese verval van ’n gebou ook simbolies van die morele of geestelike verval van sy inwoners kan wees, wat die onheilspellende aard van hierdie huise verder beklemtoon. Ek het Mark Z Danielewski se briljante roman House of leaves (2000), met as subteks ’n gedisoriënteerde huis – wat shapeshift in die gedaante van ’n labirint – baie geniet. Dié huis in Ash Tree Lane is ’n onvergeetlike en vreesaanjaende karakter. Mens lees byvoorbeeld: “The walls are endlessly bare. Nothing hangs on them, nothing defines them. They are without texture. Even to the keenest eye or most sentient fingertip, they remain unreadable. You will never find a mark there. No trace survives. The walls obliterate everything. They are permanently absolving.”

Huise is, of word, personas – ’n nuwe huis wat nog nie ingeleef is nie, het nie juis atmosfeer of karakter nie. Want dis die óú huise, sien ...

........

Ja, ’n ou huis het ’n droewige hartklop; jy is bekend met die vat van elke deurknop, vensterknip, laaihandvatsel of sleutel. Jy weet bedags presies hoe die son oor die vloere skuif ... of hoe die ou bad roeserig aan jou sitvlak klou.

........

Daar is soms iets aan ’n ou huis wat nooit weer kan skoon kom nie. Geen skropborsel of seep kan die verwering genees nie – nié die dowwe blokkiesvloer met politoer nie; nié die nuwe huid van ’n vars uitverf nie. ’n Ou huis se ruite is grys en dof, aangepak met die katarakte van tyd. ’n Ou huis is moeg, en die vuil bly kleef, aanvoelbaar, onsigbaar vir die blote oog. Dit is ook ou huise wat mens die beste onthou – met die ingeleefde karakter van sy vorige inwoners. ’n Huis wat jy langsamertyd leer ken soos jou eie lyf. Ja, ’n ou huis het ’n droewige hartklop; jy is bekend met die vat van elke deurknop, vensterknip, laaihandvatsel of sleutel. Jy weet bedags presies hoe die son oor die vloere skuif ... of hoe die ou bad roeserig aan jou sitvlak klou.

Mens dink ook aan die karakter van ou, Gotiese kastele – met ’n swerm vlermuise wat skemeraand om die dakspitse kring. En wie sou beter weet as ’n skrywer soos Edgar Allan Poe? Lees mens The fall of the house of Usher, dan herken jy dié huis as melankoliese argetipe wat ’n rilling van vrees of plesier teen jou rug afstuur.

Die veelvlakkige betekenis van huise is al vir eeue deur filosowe, psigoloë en argitekte ondersoek. Ek het ’n besondere liefde vir die Franse fenomenoloog en filosoof Gaston Bachelard, wat in 1957 een van die mooiste en aangrypendste werke ooit oor die dieper betekenis van ’n huis gepubliseer het, naamlik La poétique de l’espace (The poetics of space) oftewel die poëtika van ruimte. Met sy fyn aanvoeling vir literatuur en poësie nooi Bachelard die leser uit om die subjektiewe en emosionele aspekte van ruimtes te herontdek, van die nederige huis tot die uitgestrekte heelal. Sy werk is ’n viering van die dromende bewussyn, asook van die manier waarop huise ons innerlike interieur vorm en weerspieël. Die kern van Bachelard se beskouing is dat sekere ruimtes argetipiese betekenis dra wat diep in ons psige ingegraveer is. Dit is in die hoeke waar ons drome gebore word; die kelder waar ons vrese skuil; die solder waar ons herinneringe geberg word.

........

Drome oor huise verteenwoordig volgens Jung die dromer se psigologiese toestand en reis na individuasie. As ’n argetipe vergestalt die huis die idee van beskerming en identiteit – maar ook ’n ruimte van beide veiligheid en misterie wat die kompleksiteit van die menslike psige weerspieël.

........

Op sy beurt het Carl Jung ’n huis beskou as ’n kragtige simbool en argetipe van die menslike psige. In sy analitiese sielkunde verteenwoordig die huis dikwels die Self, met sy verskillende kamers en vertikale beweging wat die onderskeie aspekte van die onbewuste simboliseer. Kelders en ondergrondse vertrekke dui byvoorbeeld gewoonlik op die dieper, meer verborge lae van die onbewuste, insluitend onderdrukte herinneringe of primitiewe instinkte, terwyl die boonste verdiepings hoër bewussyn of aspirasies kan simboliseer. Drome oor huise verteenwoordig volgens Jung die dromer se psigologiese toestand en reis na individuasie. As ’n argetipe vergestalt die huis die idee van beskerming en identiteit – maar ook ’n ruimte van beide veiligheid en misterie wat die kompleksiteit van die menslike psige weerspieël.

Maar van ’n droom, terug na die werklikheid. Dit is so dat die hoogte van ’n persoon se huis subtiel sy sosio-ekonomiese status weerspieël. Ryker individue se eiendomme is hoër geleë, soos op heuwels of riwwe, wat ’n panoramiese uitsig oor die natuur en ’n gevoel van privaatheid bied. In Suid-Afrika eindig hierdie woonbuurte se name met woorde soos “Hills”, “Heights” of “Ridge”, en is die hoër topografiese ligging ook ’n simbool van eksklusiwiteit, met veral die klem op sekuriteit – vandaar die toenemende ontwikkeling van sekuriteitskomplekse vir mense in ’n hoërmiddelklas- of hoërklas-inkomstegroep. Groot huise is verteenwoordigend van status. Dit is waarskynlik ook simbolies vir “uit die hoogte” woon en leef. Verhewe liggings kan ook geassosieer word met beter luggehalte en minder geraasbesoedeling. Daarteenoor is laerliggende gebiede dikwels waar meer bekostigbare behuising, insluitend informele nedersettings en digbevolkte woonbuurte, gekonsentreer is. Ongelukkig is hierdie liggings meer vatbaar vir risko’s soos oorstromings, brande en beperkte toegang tot geriewe.

........

Die letterkunde, geskiedenis en die Bybel beklemtoon die rustigheid en permanensie van ’n huis om die hemelse tuiste te verbeeld; Psalm 23, met sy eteriese kwaliteit, is ’n goeie voorbeeld: “Net goedheid en guns sal my volg al die dae van my lewe; en ek sal in die huis van die Here bly in lengte van dae.”

........

En van die tydelike na die ewige ... ’n Huis is inderdaad veel, veel meer as ’n boukonstruksie wat beskerming aan sy inwoners bied. Mens hoor dikwels hoe ’n persoon op sy sterfbed sê “Nou gaan ek huis toe.” Die metafoor van die hemel as huis of woonplek is inderdaad vertroostend. Die letterkunde, geskiedenis en die Bybel beklemtoon die rustigheid en permanensie van ’n huis om die hemelse tuiste te verbeeld; Psalm 23, met sy eteriese kwaliteit, is ’n goeie voorbeeld: “Net goedheid en guns sal my volg al die dae van my lewe; en ek sal in die huis van die Here bly in lengte van dae.” In talle religieë word die hemel beskryf as ’n woning wat nie deur mensehande gebou is nie, maar deur ’n goddelike argitek. Almal ken die bekende woorde van Jesus in Johannes 14:12: “In die huis van my Vader is daar baie wonings; […].” Insgelyks word die hemel in sommige poëtiese tradisies uitgebeeld as ’n helder herehuis (mansion), gevul met lig en sereniteit, wat in skerp kontras staan tot die verganklike en dikwels onstuimige aard van aardse wonings. Herehuis ... Is dit nie ’n mooi, dubbelsinnige woord nie?

2

Die huis onthou jou. Nog lank voor jy daar was, het die huis jou geken – en daarná. Eendag, in die verre verlede, beweeg jy deur die ou bekendheid. Die leunstoel syg diep onder jou sit. Jy staan op en kyk deur die kantgordyn. In die ruite glim die ou lig van vergetelheid. Daar is ’n sigaretbrandkol van jare gelede – dís hoe jy die magiese gordyn, soos ’n wasige bruidsrok, onthou. Snags, as jy deur die huis wandel, herken jy die geheime binnelewe van meubels. Eintlik was jy nooit weg nie. Huise kies hulle eienaars, ongeag hoeveel verskillende bewoners oor verskillende tye dit bewoon. Die huis onthou jóú. Op die vensterbank onder die sitkamer se kantgordyn wag die bevrore vleis om deur die loop van die dag te ontdooi. Die katte loop draaie om die wintervleis, maar jou hart juig: Jou ma het weer ’n skaap gestuur na Pretoria-stasie sodat jy jou kinders ordentlik kan voed. Die huis weet dit, en die huis is saam met jou verheug. Jou oog val op die oop klavier. Die vibrasie van ’n huis verander onmiddellik in die teenwoordigheid van ’n musiekinstrument. Musiek open die vierde dimensie. Jy sal plaasneem op die harde houtstoel en Debussy se “Gesonke katedraal” begin speel. Die huis sal luister en asem ophou, want die huis self dra die kleed van impressionisme.

........

Jy moes verhuis. Jy het al hoe meer begin slaap – opgekrul gelê op die bed, die labirinte sluimer van ’n skulp, die infiniteit van dagdrome, die poësie van ’n verlore huis. Maande later in “die nuwe plek” het jy my vertel dat jou verlange na die ou huis so groot is, jy droom snags in reekse daarvan. Elke aand wag jy jou droom in – en elke nag wag die huis jóú in. In mens se verbeelding kan jy niks verloor nie.

........

Daardie noodlottige dag van die bankrotveiling – daardie dag toe hulle die borde ingeslaan het, dáárdie dag het Pretoria se rooigrond bloed getrek. Die varings het in geel en bruin getreur. Jy het langs jou rotstuin gehuil; die hele ensemble vetplante, die vygies, plakkies en die koel stilte van die hotnotsvy het geweet. Die bitter krag van jou bossies tussen die witgekalkte klip. In die somer het die sproeier fluoressent gebreek en daar was kringe rysmiere om die straatlampe; ja, jy was altyd lief daarvoor om tuin nat te spuit. Die dae het in wolke verbygedryf, hipnoties. Jy moes verhuis. Jy het al hoe meer begin slaap – opgekrul gelê op die bed, die labirinte sluimer van ’n skulp, die infiniteit van dagdrome, die poësie van ’n verlore huis. Maande later in “die nuwe plek” het jy my vertel dat jou verlange na die ou huis so groot is, jy droom snags in reekse daarvan. Elke aand wag jy jou droom in – en elke nag wag die huis jóú in. In mens se verbeelding kan jy niks verloor nie. In jou verbeelding is verlies net die bevestiging van besit. En ek het iets van die reverse psychology begin verstaan: dat die reverie aan Bachelard se huis uit vrye wil opgeroep kan word as beskermingmeganisme. Die dromer rig die verbeelding om veilig te voel. Daar is ’n dominante huis van verlies in ons almal, ’n huis wat nóg deur stootskrapers, nóg deur vendusies of deur die blinde vensters van verdriet gewis kan word. Selfs daardie kelder met sy rillende spinnekopdrade boesem nie meer vrees in nie en word ’n plek van koestering. Die geliefde frustrasies – die laaie wat briek in hulle verslete spore. Kriekende kasdeure: jou ma se aandrokke en die reuk van ou meubelolie, motbolle en die geur van versweë en eksotiese parfuum wat boontoe walm as jy die sleutel draai. Die idille. Ja; net goedheid en guns sal jou volg al die dae van jou lewe, en jy sal in die huis van Bachelard bly in lengte van dae.

Lees ook:

Springmielies: Lara

Springmielies: Die intieme kameraderie tussen vreemdelinge

Springmielies: Oor die ydelheidsindustrie en ander skoonheidsnarratiewe

Heil die Leser!: Oor wonderwerke en die antieke gebruik van vas

The post Springmielies: Die huis as argitek van die verbeelding first appeared on LitNet.

The post Springmielies: Die huis as argitek van die verbeelding appeared first on LitNet.

Image by Willem van Deventer from Pixabay

*

Graeme Addison wrote on Facebook

Joburg, Joburg, jou boos.

On a visit to the cool, green Western Cape recently I found myself missing the drab, cold Highveld. Things down in the Secessionist Republic of Quitters are all nice, comfy and reassuring, there’s nothing of the white lightning of Joburg – Sies! (Ugh!) – to smarten the spirit.

Is this too harsh? Well, yes. You’ve gotta love the Cape. It’s full of joie de vivre, the fanciful optimism of people who think all is well in the best of all possible peninsulas, far removed from the dust and depression of the golden city.

That Cape Town is among the murder capitals of the world, is less important than the money represented by foreign-owned mansions at Clifton. Buy, Baby, buy, and let property values fluff your feathers.

But frankly, I crave the meanness and bitterness of a metropolis perched on a dry ridge overlooking Africa’s greatest financial slum. These open, sinister skies that are vastly empty and full of criminal possibilities! These herds of ambitious fraudsters and do-gooders whose acquisitive impulses drive ever more greedy calculus.

Yes, I found a word for it in Afrikaans, that most expressive lingo for basic human emotions. Boos (pronounced b-oowiss) means angry, mad, or furious: it can also lay it on stronger, like “disgusting”, depending on the context. What a lekker (nice) word for my anti-utopia.

The frost of the eGoli spirit lies white upon the winterland. It’s a crass, fulfilling grind to be an inhabitant of this Highveld fantasy of unrequited lust. What we make, we lose again; what we lose we make again. Everything on the merry-go-round is negotiable in a spendthrift pursuit of epiphany. An angel passes over with a rustle of wings bespeaking some distant heaven where God counts his gains.

You’ve gotta dismiss as irrelevant all those fashionable Cape stylists of the escape from reality. Up here we are actual, down there they are mythical. If Africa has a heart – that’s  a matter of debate – its cruelties and humanity are focused on this bare patch of veld with its blowing plastic bags.

One has to admire Madame Helen Zille, the femme fatale of political opposition in South Africa, for throwing her name in the ring as a mayoral candidate for the Big Non-Smoke. What she achieved in Cape Town was to make them feel special. What she must achieve in Joeys is to make it seem normal.

I doubt it. There is too much rancour and not enough empathy. Our greatest export, one Elon Musk, who grew up near me, says empathy is the real drawback of Western civilization. So Joburg is clearly not a part of that civilisation. Yet, the denizens of this den of iniquity are striving for something, they know not what.

Maybe rootedness, a sense of belonging. Like the Zama Zamas who dig for months underground, starving, diseased, but happy to be finding gold in discarded mine dumps, we belong to the earth that harbours our search for riches.

Dust unto dreams. Gold unto dust. The jihadists of tunnel vision terrorise us with their ceaseless hope that is really a fear of what we may find.

We are the inheritors of a tribal past and the builders of a future where identity is subsumed by the quest for commonality. We are Nigerian conmen and Portuguese slavers. We are still fighting in the chaos of the great winnowing of the nations, the Mfecane of the 19th century, the war of all against all, nasty, brutish, and long lasting.

Oh Joburg, oh humanity.

#southafrica #johannesburg #CapeTown #HelenZille #ZamaZama #gold #Egoli #Mfecane

The post Seen elsewhere: A Highveld boy first appeared on LitNet.

The post Seen elsewhere: A Highveld boy appeared first on LitNet.

PEN Afrikaans maak met trots bekend dat, na afloop van die jongste lot aansoeke by die PEN Afrikaans Vertaalfonds, die volgende drie vertalings van Afrikaanse werke vertaalsubsidies sal ontvang:

• ’n Nederlandse vertaling van Binnerym van bloed deur Antjie Krog (De Arbeiderspers)
• ’n Italiaanse vertaling van Die swye van Mario Salviati deur Etienne van Heerden (CH3 Press)
• ’n Albanese vertaling van Jungu Josh: Die goue kalbas deur Constant van Graan (Ombra GVG)

Die toonaangewende literêre uitgewery De Arbeiderspers verwelkom vanjaar vir Antjie Krog, een van ons land se mees gevierde skrywers, tot hul publikasielys. ’n Nederlandse vertaling van haar jongste publikasie, die outobiografiese roman Binnerym van bloed, sal in Augustus in gedrukte sowel as e-boekformaat by hul verskyn. Die vertaler is Robert Dorsman, ’n hoogs ervare vertaler wat reeds die res van Krog se oeuvre in Nederlands vertaal het, asook werk van vele ander Suid-Afrikaanse skrywers, soos Zakes Mda, Lewis Nkosi, Etienne van Heerden, Nadine Gordimer, Marlene van Niekerk, Olive Schreiner, Gabeba Baderoon, Ingrid Winterbach, Lien Botha, K. Sello Duiker en Francois Smith. Hierdeur sluit Krog aan by ’n uitgewersfondslys wat van die voorste Nederlandse skrywers insluit, maar ook vertalings van topskrywers van elders, soos Paulo Coelho, Joan Didion, Jennifer Egan, Annie Ernaux, Louise Glück, Michel Houellebecq, Cormac McCarthy en Marilynne Robinson. De Arbeiderspers is in 1929 gestig en maak sedert 2014 deel uit van die Singel Uitgewersgroep wat uit verskeie gevestigde, onafhanklike uitgewerye bestaan.

 CH3 PRESS, ’n Lyon-gebaseerde uitgewery wat boeke in Italiaans en Frans uitgee, het suksesvol aansoek gedoen vir ’n subsidie vir die Italiaanse vertaling van Die swye van Mario Salviati deur Etienne van Heerden (Tafelberg). Hulle beoog om die vertaling teen April 2026 die lig te laat sien en die vertaling word deur Raphael d’Abdon gedoen. D’Abon is ’n skrywer, akademikus en vertaler. Hy is oorspronklik van Italië, maar is tans ’n navorsingsgenoot aan UNISA se Engels-departement. Die vertaalproses is aan die gang en die uitgewery, ’n jong en dinamiese onderneming, het ’n Substack geskep waar belangstellendes die proses kan volg en byvoorbeeld onderhoude lees. Die uitgewery beoog om via hierdie platform reeds voor publikasie die Italiaanse vertaling se aanhang te laat groei. CH3 PRESS meld in hul aansoek dat Die swye van Mario Salviati lig werp op Suid-Afrika se komplekse verhaal terwyl dit ook Italië se eie Tweede Wêreldoorlog-ervaring betrek, met temas van ontworteling, stilte en veerkragtigheid. Die roman het oorspronklik in 2000 verskyn en is met die 2001 M-Net-prys vir prosa bekroon.

Die gerekende Albanese uitgewery Ombra GVG sal ’n Albanese vertaling van Jungu Josh: Die goue kalbas deur Constant van Graan uitgee. Dit het oorspronklik in Afrikaans by Tafelberg verskyn en is die eerste boek in ’n reeks jeugromans vol aksie en avontuur wat in ’n magiese vallei in Oos-Afrika afspeel. Die resensent Magdel Vorster meen dat Van Graan, wie se “narratiewe kreatiwiteit en spel met taal geen perke ken nie”, met hierdie reeks wys “hoe gemaklik en kreatief hy met magiese realisme omgaan.” Die vertaler wat dié roman vir Albanese lesers sal ontsluit, is Sidita Dano, 'n ervare vertaler (van onder andere Martin Steyn, Jeffrey Archer en Ann Patchett) en ’n professor van vertaalkunde. Die beoogde publikasiedatum is Oktober 2025. 

PEN Afrikaans is verheug oor die sterk aansoeke en die vooruitsig daarvan dat ’n verskeidenheid Afrikaanse werke lesers buite ons landsgrense in hul eie taal gaan bereik en verryk.

Die PEN Afrikaans Vertaalfonds se sentrale doelstelling is om die Afrikaanse letterkunde internasionaal te bevorder deur meer vertalings en publikasies van verdienstelike Afrikaanse werke moontlik te maak, naamlik deur die toekenning van vertaalsubsidies aan buitelandse uitgewers wat suksesvol daarvoor aansoek doen. Die fonds bestaan te danke aan die ruim ondersteuning van die Trust vir Afrikaanse Kuns, Kultuur en Erfenis.

Die twee sperdatums vir aansoeke is 15 Mei en 15 November van elke kalenderjaar.

Die reglement met volledige riglyne en bepalings is beskikbaar by: https://penafrikaans.org.za/pen-afrikaans-vertaalfonds/.

The post Persverklaring: PEN Afrikaans Vertaalfonds ondersteun vertalings van werk deur Antjie Krog, Etienne van Heerden en Constant van Graan first appeared on LitNet.

The post Persverklaring: PEN Afrikaans Vertaalfonds ondersteun vertalings van werk deur Antjie Krog, Etienne van Heerden en Constant van Graan appeared first on LitNet.

Opsomming

Battery 9 is een van min Afrikaanse musiekgroepe wat tydens die middel-1990’s rockmusiek vervaardig en uitgevoer het. Hulle is ook die eerste Afrikaanse industriëlemusiekgroep, en die eerste Suid-Afrikaanse industriëlemusiekgroep, wat ’n album vrygestel het. Hierdie artikel bespreek die konteks waarbinne Battery 9 ontstaan het met verwysing na die globale en plaaslike industriëlemusiektoneel asook die Afrikaanse rockmusiektoneel van die middel-1990’s, en toon aan hoe Battery 9 ten opsigte van styl met hierdie tonele skakel, maar veral ook deur die temas wat in hul lirieke aangespreek word.

Trefwoorde: Afrikaanse musiek; Afrikaanse rock; alternatiewe musiek; Battery 9; industriële musiek; Paul Riekert; rock; Suid-Afrikaanse musiek

Abstract

Battery 9 as pioneers of industrial music within the Afrikaans rock music scene

This article discusses the band Battery 9 and its role as a pioneer of industrial music within the Afrikaans rock scene. The article explores the band’s origins within the contexts of both the Afrikaans rock music scene and the global industrial music scene. It demonstrates stylistic connections of Battery 9 to these scenes, particularly through the themes addressed in their lyrics.

Battery 9, an industrial rock music project founded in Johannesburg in 1994 by Paul Riekert, emerged during a period when Afrikaans rock had largely receded from the music landscape following the Voëlvry movement of 1989. While Afrikaans rock was later revived by artists like Karen Zoid and Fokofpolisiekar, Battery 9 remained a consistent voice, contributing numerous Afrikaans songs. The band is recognised as a pioneer of industrial rock music in South Africa. Despite their significance, Battery 9’s position in the history of Afrikaans music is often undervalued, receiving limited attention compared with studies on artists like Fokofpolisiekar and the Voëlvry movement.

Typically classified as industrial music, Battery 9’s genre is sometimes seen as a subgenre of rock or metal. Industrial music, though hard to define, stands out due to its use of synthesisers, anti-music (silence or noise) and extra-musical elements like film, processed sounds and machinery. This genre exhibits considerable diversity across its various branches. Originating from a spirit of rebellion and alienation post-World War II, particularly after the 1968 student uprisings in Europe, industrial music often delves into dark and transgressive themes. These themes include dystopia, war, dehumanisation, alienation and social control, challenging norms and pushing the boundaries of acceptable content.

The genre’s roots can be traced back to 1976 London, with the establishment of Industrial Records by Genesis P. Orridge of Throbbing Gristle. Initially, “industrial music” described experimental, electronic music productions by Industrial Records, which featured noise, custom instruments, and performance art. Adopted across Europe, notably in Germany and Belgium, industrial music saw the rise of influential groups like Kraftwerk, Einstürzende Neubauten and Front 242. The 1980s marked the emergence of Electronic Body Music (EBM), spearheaded by Front 242, along with further offshoots such as futurepop and electro-industrial music. Industrial rock/metal fusions were realised through bands like Rammstein, Nine Inch Nails and Marilyn Manson.

During the 1990s the global rock scene saw a shift towards languages other than English, particularly in extreme metal, to challenge Anglo-American cultural dominance. Industrial groups had already been exploring languages beyond English. While English had dominated popular culture in countries like Germany, Belgium and the Netherlands since the 1960s, bands such as Einstürzende Neubauten defied norms by singing in German, reflecting industrial music’s rebellious spirit.

Tracing the origin of Afrikaans rock and industrial music, the article identifies the Musiek-en-liriek movement of the late 1970s as foundational, with Anton Goosen as a key figure. The Voëlvry movement of 1989, led by Johannes Kerkorrel, Bernoldus Niemand and Koos Kombuis, further redefined Afrikaans music by incorporating rock and alternative influences to protest against the government and promote social change. Alongside Voëlvry, Piet Botha contributed through various rock groups, and Valiant Swart emerged as another significant Afrikaans rock musician in the mid-1990s. While the 1990s saw the formation of numerous rock groups in South Africa, Live Jimi Presley stood out as the first industrial group in the country.

Against the backdrop of a local music scene dominated by English music and a lack of industrial presence (with the exception of Live Jimi Presley), Battery 9 was formed in 1994 by Paul Riekert. Their debut album, Protskrog (1995), marked the first South African industrial album. Battery 9 has released eight albums and two EPs:

• Protskrog (1995)
• Strop (1996)
• Gris (1997)
• Wrok (1998)
• Sondebok (2002)
• Straks (2005)
• Galbraak (2008)
• Grimmig (2016)
• Voorbedag (2019) (EP)
• Afstand (2020) (EP).

Battery 9 initiated a wave of South African industrial music projects, often involving members from other groups. Additionally, groups such as NuL expanded the South African industrial music scene.

The lyrics of Battery 9 frequently engage with themes common in industrial music, including fascism, rejection of authority, dystopia, technology and violence. Unlike some industrial bands, Battery 9 avoids fascist symbols, thus avoiding related controversies. Their lyrics often subtly reject authority, critiquing blind obedience. Dystopian themes appear in their portrayal of the city, particularly Johannesburg, as a dangerous space marred by crime and devoid of community or moral values. The band also touches on technology, reflecting the blurring lines between humans and machines. Violence is a recurring motif, depicting acts of murder and cruelty. These themes resonate with the social and political changes in South Africa during the 1990s, mirroring the era’s spirit of renewal and frustration with violence.

Ultimately, Battery 9’s contribution to the Afrikaans rock scene is significant, despite being frequently undervalued in music history. Their fusion of synthesisers, anti-music and extra-musical elements has produced a unique South African brand of industrial music. With lyrics that mirror the genre’s dark and transgressive nature, Battery 9’s work offers a distinctive expression of industrial music’s values and a unique contribution to the South African music scene.

Keywords: Afrikaans music; Afrikaans rock; alternative music; Battery 9; industrial music; Paul Riekert; rock; South African music

1. Inleiding

Battery 9 is ’n industriëlerockmusiekprojek uit Johannesburg wat in 1994 deur Paul Riekert gestig is. Na die Voëlvry-beweging (1989), onder leiding van Koos Kombuis, Bernoldus Niemand en Johannes Kerkorrel, het Afrikaanse rock vir bykans ’n dekade grotendeels uit die Afrikaanse musieklandskap verdwyn en is was dit Engelse groepe se domein, totdat Afrikaanse rock herontgin is deur kunstenaars soos Karen Zoid, K.O.B.U.S.! (aanvanklik geskryf kobus!)¹ en Fokofpolisiekar (Klopper 2008:211; 2009:105). In hierdie tyd was daar enkele stemme – waaronder Battery 9 – wat steeds rockmusiek in Afrikaans gesing het, en Battery 9 het in die komende dekades voortgegaan en verskeie Afrikaanse liedjies vrygestel. In ’n onderhoud met Redelinghuys (2001:66) noem (Dagga-) Dirk Uys Valiant Swart, Koos Kombuis, Anton Goosen, Piet Botha, Battery 9 en David Kramer “strydrosse [wat] die weg gewys [het] wat jong groepe sou volg [...] die bakens van hoop vir tienderjariges wat tussen 1990 en die nuwe eeu op skoolbanke planne sit en beraam het om Afrikaanse rockmusiek te maak”. Boonop het Battery 9 iets nuuts tot die Suid-Afrikaanse musiektoneel bygedra – Coyne (2017) noem Battery 9 “die ongetwyfelde pioniers van industriële rockmusiek, ten minste op die kontinent van Afrika”. Marais (2008:28) noem ook Paul Riekert se lirieke in sy lys van Afrikaanse kunstenaars se lirieke wat vanuit die Afrikaanse literatuurstudie aandag verdien:

Ander digters en liriekskrywers van die hede en onlangse verlede soos Theunis Engelbrecht (Die Naaimasjiene), Anton Goosen, Amanda Strydom, Coenie de Villiers, Piet Botha, Paul Riekert, Drikus Barnard (Brixton Moord en Roof Orkes, asook Trike), Andries Bezuidenhout (Brixton Moord en Roof, asook solo-kunstenaar), Riku Lätti, Hunter Kennedy (Fokofpolisiekar), Jan Blohm, Bacchus Nel en Toast Coetzer (The Buckfever Underground) behoort om dieselfde redes as Koos du Plessis, Koos Kombuis en Gert Vlok Nel aandag te kry.

Tog beklee Battery 9 ’n onderwaardeerde posisie in die geskiedenis van die Afrikaanse musiektoneel. Terwyl daar reeds ’n groot aantal studies oor Fokofpolisiekar verskyn het (Klopper 2009, 2011; Senekal 2013; Loubser 2014; Nell 2014), en so ook oor Voëlvry (Grundlingh 2004; Hopkins 2006; Suriano en Lewis 2015), is vermeldings van Battery 9 beperk tot studies van Afrikaanse protesmusiek (Senekal 2009:56; Senekal en Van den Berg 2010:112), konteks vir studies van ander kunstenaars (Klopper 2009:15, 105; Senekal 2011:80), of word hulle andersins slegs terloops in oorhoofse studies van die Afrikaanse musiektoneel vermeld (Kriel 1998:18; Ballantine 2004:199; Van der Merwe 2019:104). Selfs Roggeband se omvattende boek (2009) sluit nie ’n afdeling in oor Battery 9 nie, alhoewel Fokofpolisiekar, K.O.B.U.S.!, Piet Botha, Valiant Swart en ander alternatiewe kunstenaars ingesluit word.

Hierdie artikel bespreek die ontstaan van Battery 9 binne die konteks van sowel die Afrikaanse rockmusiektoneel as die globale industriëlemusiektoneel. Battery 9 word eerstens binne hierdie globale musiektoneel gesitueer, waarvan ’n kort historiese oorsig gebied word, waarna die ontwikkeling van Afrikaanse rock- en industriële musiek bespreek word. Laastens word ’n aantal temas van industriële musiek en hul neerslag in Battery 9 se lirieke bespreek. Die artikel sluit af met slotopmerkings en voorstelle vir verdere navorsing.

2. Onderskeidende kenmerke van industriële musiek

Battery 9 se musiek word gewoonlik as industriële musiek geklassifiseer (Klopper 2009:15; Senekal 2011:77; Coyne 2017; Van der Merwe 2019:153), ’n genre wat soms as ’n subgenre van rock of metal beskou word (Klopper 2009:15; Hanley 2011:21; Senekal 2011:80; Mulder 2016:36) (sien egter verderaan). Ballantine (2004:119) noem Battery 9 “industrial dance”, met aanhalingstekens, waarmee aangedui wil word dat Battery 9 se musiek verskillend gesien kan word en ook dat daar ’n mate van onsekerheid rondom die plasing van hul musiek bestaan.

Industriële musiek is moeilik om te definieer, maar word veral onderskei deur die gebruik van sintetiseerders, antimusiek en buitemusikale elemente (Woods 2007:41; Potter en Whittaker 2022:9). Met antimusiek word bedoel die gebruik van stilte of geraas, byvoorbeeld Einstürzende Neubauten se “Headcleaner” (Tabula Rasa1993), wat ’n groot hoeveelheid geraas bevat. Battery 9 gebruik ook geraas in ’n liedjie soos “Brommers” (Wrok1998). Buitemusikale elemente verwys na die gebruik van film, verwerkte klanke en vervorming, gesproke woord en masjinerie (Woods 2007:41). Ministry gebruik byvoorbeeld George H.W. Bush se Staatsrede op 29 Januarie 1991 – soos gelewer teen die agtergrond van die Golfoorlog – vir hulle liedjie “N.W.O.” (New World Order) (Psalm 69: The way to succeed and the way to suck eggs 1992). Tagg en Collins (2001:4–5) skryf dat die algemeenste niemusikale klanke wat benewens klankgrepe in industriële musiek voorkom, in vier kategorieë ingedeel kan word: fabrieks- en industriële klanke (stoomhamers of hidroulika), ander meganiese klanke (handbore of ratte wat draai), mensgemaakte klanke (metaalgeluide) en elektriese klanke (netbrom of elektriese hommeltuie). Einstürzende Neubauten se perkussie op die liedjie “Für den Untergang” (Für den Untergang 1980) behels byvoorbeeld om betonblokke op die metaalvloer van ’n snelwegoorgang te slaan. Battery 9 het skrootmetaal, hamers en hoekslypers as instrumente aangewend (Van Wyk 2011), soos byvoorbeeld duidelik op “Twyfelaar” (Strop 1996) of “Aag fok” (Gris 1997) gehoor kan word, of glas wat breek op “Skerwe” (Straks 2005). In “Arme ou goedjies” (Galbraak 2008) is daar ook ’n elektriese gedreun deur die hele liedjie. “Hoeveel lyke in jou kas?” (Grimmig 2016) gebruik ’n weermagtrommel, ’n plastieksambok en ’n wasmasjien as instrumente (Coyne 2017). Figuur 1 toon ’n paar foto’s van Battery 9 se vertonings, en hier kan byvoorbeeld die gebruik van ’n kanondop (regs bo), hoekslyper (regs onder) en oliedrom (links onder) as musiekinstrumente gesien word (Battery 9 2008).

Figuur 1. Battery 9 tydens vertonings. Foto’s: Facebook (Battery 9 2008)

Alhoewel industriële musiek gewoonlik onderskei word deur hierdie gebruik van sintetiseerders, antimusiek en buitemusikale elemente, beklemtoon Woods (2007:52) dat daar ’n groot verskeidenheid musiek onder die etiket industrieel ingedeel word:

Portion Control, Skinny Puppy, Front Line Assembly, and Ministry, to name a few, are groups who many classify under the blanket term “industrial,” or EBM/industrial, yet the stylistic differences in their music and their own individual departures from early historical industrial music create problems with understanding the industrial sound.

Op ’n soortgelyke wyse skryf Potter en Whittaker (2022:7): “[I]ndustrial music and industrial culture have proved to be very broad churches, involving a wide range of styles from abrasive noise to dance and electronic body music.” Daar is met ander woorde ’n groot mate van diversiteit in industriële musiek, wat te make het met die verskillende vertakkings van die genre, soos in die volgende afdeling bespreek word.

3. Die ontstaan van industriële musiek

Industriële musiek het ontstaan uit die gees van rebelsheid en vervreemding wat op die Tweede Wêreldoorlog gevolg het, veral na die studenteopstande in Europa in 1968 (Woods 2007:35). Die jeug in baie geïndustrialiseerde lande was ontnugter en verveeld met die toekoms, wat gelei het tot ’n verwerping van hoofstroomkultuur en ’n begeerte na iets nuuts en anders. Dit is ook weerspieël in die punkrockbeweging, wat vroeg aan industriële musiek verbind geraak het (sien verderaan).

Industriële musiek verken dikwels donker, transgressiewe onderwerpe soos distopie, oorlog, ontmensliking, vervreemding en sosiale beheer, daag konvensionele norme uit en verskuif die grense van aanvaarbare inhoud in musiek (Woods 2007:62). Groepe gebruik industriële musiek as ’n voertuig om politieke stelsels, samelewingsverwagtinge en die impak van tegnologie op mense se lewens te kritiseer. Die genre se konfronterende benadering, beide in sy klank en sy boodskap, doen ’n beroep op aanhangers om die hoofstroomkultuur te verwerp en die donkerder aspekte van die menslike bestaan te probeer konfronteer. Die temas wat deur industriële musiek aangespreek word, word later met betrekking tot Battery 9 bespreek.

Die begin van industriële musiek strek terug na die stigting van die platemaatskappy Industrial Records deur die kunstenaar bekend as Genesis P. Orridge (regte naam Neil Andrew Megson) van die groep Throbbing Gristle in 1976 in Londen (Woods 2007:27; Granholm 2011:531; Hanley 2011:47–61; Reed 2013:77; Vecchio 2014:1–14; Potter en Whittaker 2022:8). Throbbing Gristle is die vorige jaar gevorm uit ’n ekstreme beweging in kuns en musiek, naamlik COUM Transmissions, ’n uitvoeringskunsgroep van die laat 1960’s, vroeë 1970’s (Woods 2007:27; Hanley 2011:10; Reed 2013:80; Vecchio 2014:1–14). Throbbing Gristle het op daardie stadium bestaan uit P-Orridge, Peter “Sleazy” Christopherson, Cosey Fanni Tutti (Christine Carol Newby) en Chris Carter (Woods 2007:27; Vecchio 2014:14). ’n Ander kunstenaar wat met die groep verbind word, Monte Cazazza, het die leuse “Industrial Music for Industrial People” geskep (Woods 2007:27; Reed 2013:106; Vecchio 2014:20; Potter en Whittaker 2022:8).

Toe die term industrial music die eerste keer verskyn het, was dit slegs van toepassing op Industrial Records se produksies van eksperimentele, elektroniese musiek wat gereeld op geraas gefokus was, pasgemaakte instrumente gebruik het en uitvoeringskuns wat deur musiek vergesel is (Woods 2007:27). Ander kunstenaars wat opnames by Industrial Records gemaak het, sluit in The Leather Nun, Clock DVA, Surgical Penis Klinik (SPK), Cabaret Voltaire, Richard H. Kirk, Thomas Leer, Monte Cazzaza en die skrywer William S. Burroughs (Woods 2007:27; Hanley 2011:10; Reed 2013:77; Vecchio 2014:1–14). Hierdie produksies is beïnvloed deur verskeie kunsvorme, onder andere die poësie van Aleister Crowley, Dada, Futurisme, die Fluxus-beweging en Surrealisme (Woods 2007:27; Hanley 2011:47–61; Reed 2013:59; Vecchio 2014:1–14; Potter en Whittaker 2022:8). Benewens Aleister Crowley is produksies beïnvloed deur die skryfwerk van William S. Burroughs, Philip K. Dick, Marquis de Sade, Michel Foucault, Samuel Beckett, Jacques Attali, Pierre Proudhon, Andy Warhol, Martin Bax, Gillian Freeman, Jacques Sternberg en Jacques Derrida (Woods 2007:41).

Industriële musiek is vinnig deur gehore regoor Europa en elders aangeneem, veral in Duitsland en België, en ander groepe uit die 1970’s en vroeë 1980’s wat vermelding verdien, is Kraftwerk, Einstürzende Neubauten, Deutsch-Amerikanische Freundschaft (DAF), Front 242 en Ministry (Woods 2007:42–7; Hanley 2011:10; Vecchio 2014:24). Gedurende die 1980’s het industriële musiek ook vertak om EBM (Electronic Body Music) te vorm (die benaming is deur Front 242 geskep – Woods 2007:47; Vecchio 2014:28) wat veral in Europa gewild geword het (Woods 2007:42–7; Hanley 2011:185; Vecchio 2014:28). Verdere vertakkings sluit in futurepop (byvoorbeeld VNV Nation en Covenant) en elektro-industriële musiek (byvoorbeeld Suicide Commando en Die Sektor) (Woods 2007:51). Industriële rock/metal kombineer rock en metal met industriële musiek deur groepe soos Rammstein,² Nine Inch Nails, Fear Factory, Marilyn Manson en White Zombie (Woods 2007:54; Hanley 2011:412–3). Laasgenoemde groepe is ook van die bekendste industriële groepe, en dit is hier waar Battery 9, met hul gebruik van kitare, geplaas behoort te word. Paul Riekert sê byvoorbeeld aan De Vries (1995): “When I first heard guitar-based industrial, I was quite pissed off that it wasn’t me who had made it.” Neofolk (byvoorbeeld Fire + Ice en Current 93) word ook gesien as ’n uitvloeisel van industriële musiek, alhoewel elektroniese klanke hier afwesig is (Woods 2007:27; Granholm 2011:532; Hanley 2011:10; Reed 2013:219). Neofolk het op sy beurt ’n sterk verbintenis met black metal, byvoorbeeld die groep Wardruna, wat ontwikkel het uit die black metal-groep, Gorgoroth (Granholm 2011:534).

Woods (2007:55) stel die stamboom van industriële musiek skematies voor, wat in Figuur 2 in Afrikaans aangepas is. Hierdie stamboom dui daarop dat industriële musiek eers later deel van rockmusiek geword het; Woods (2007:40) skryf dat industriële musiek gewortel was in sintetiseerder- en elektroniesemusiek-tradisies, nie rock nie.

Figuur 2. Die stamboom van industriële musiek na aanleiding van Woods (2007:55)

Hanley (2011:iv, 411–3) verdeel die ontwikkeling van industriële musiek in drie generasies (sien ook Woods 2007:vii en Vecchio 2014:21–33):

1. ’n Eerste generasie (1975–1983), wat eksperimenteel was en die fondasie van industriële musiek gelê het, met groepe en kunstenaars soos Cabaret Voltaire, Clock DVA, DAF, Die Krupps, Einstürzende Neubauten, Leather Nun, Monte Cazazza, SPK en Throbbing Gristle.
2. ’n Tweede generasie (1983–1989), wat nuwe klanke en tegnieke van ander style van populêre musiek, spesifiek synthpop en heavy metal, geïntegreer het, met groepe soos Frontline Assembly, Laibach, Front 242, Skinny Puppy, KMFDM (Kein Mehrheit Für Die Mitleid) en Ministry.
3. ’n Derde generasie (1989–1996), wat groter verskeidenheid en ook kommersiële sukses gebring het, met groepe soos Current 93, This Mortal Coil, Marilyn Manson, Nine Inch Nails, Fear Factory, Rammstein en White Zombie.

Die derde generasie se kommersiële sukses – tot ’n groot mate die gevolg van Nine Inch Nails se gewildheid – het tot ’n ontploffing in industriële musiek gelei, ’n “gold rush” (Reed 2013:253, 269) waartydens groot platemaatskappye industriële kunstenaars opgesoek het om hulle musiek te versprei. Hierdie stormloop het teen 1995 ’n hoogtepunt bereik. Kommersiële sukses was nie vir alle aanhangers van industriële musiek aanvaarbaar nie, omdat industriële musiek oor die algemeen nie poog om kommersieel suksesvol te wees nie. Woods (2007:9–10) skryf: “Originally, industrial musicians were not concerned with a following per se – they wanted to make what they called ’anti-music’ as a message of rejection.” Volgens Hanley (2011:381) het die kommersiële sukses van groepe soos Nine Inch Nails en Marilyn Manson rondom 1996 beteken dat industriële musiek sy identiteit verloor het. Hanley (2011:413) sien ook ’n post-1996 industriëlemusiekbeweging, waarby hy Combichrist en VNV Nation insluit, maar oor die algemeen is hy negatief oor die nuwe rigtings wat industriële musiek sedert die middel-1990’s ingeslaan het. Reed (2013:279 e.v.) is meer optimisties en bespreek die nuwe rigtings waarin industriële musiek sedert die middel-1990’s ontwikkel het, insluitend nuwe subgenres soos futurepop, powernoise en terror EBM, terwyl gevestigde groepe binne die genre voortgegaan het.

In 1999 het industriële musiek sy grootste negatiewe publisiteit ontvang. Op 20 April 1999 het twee leerders, Eric Harris en Dylan Klebold, ’n dodelike skietery by die Hoërskool Columbine in Littleton, Colorado uitgevoer wat tot 15 sterftes gelei het, insluitend hulle eie deur selfdood; 23 ander leerders is gewond. In die nasleep het ondersoeke na hul mediagewoontes ’n sterk obsessie met industriële musiek aan die lig gebring, veral groepe soos KMFDM, Nine Inch Nails en Rammstein (Potter en Whittaker 2022:5). Alhoewel openbare kritiek Marilyn Manson geteiken het, was Harris en Klebold nie aanhangers van sy musiek nie (Potter en Whittaker 2022:5), maar die voorval het nietemin negatiewe opvattings oor industriële musiek versterk. Michael Moore het in 2002 ’n dokumentêr oor hierdie skietery gemaak (Bowling for Columbine 2002), waarin hy juis ’n onderhoud met Marilyn Manson ingesluit het.

Binne die globale rockmusiektoneel is daar gedurende die 1990’s ’n wegbeweeg van Engelse lirieke, onder andere in ekstreme metal (Hoad 2021:130) (maar nie beperk daartoe nie). Ekstreme-metal-groepe het meer gereeld plaaslike tale in hul lirieke begin gebruik om afstand te doen van die neoliberale Anglo-Amerikaanse hegemonie wat vinnig besig was om ’n wêreldkultuur te word (Trafford 2021:229). Die Noorweegse black metal-groep, Burzum, het reeds Noorweegse lirieke op hul album Hvis lyset tar oss (1994) gebruik (Granholm 2011:528). Ook in Noorweë het die black metal-groep Dimmu Borgir Noorweegse lirieke op hul album For all tid (1995) ingesluit (Senekal 2011:81). Die vrystelling van die eerste volledige album van die Noorweegse black metal-groep Enslaved, Vikingligr Veldi (1994), het verder die idee van die gebruik van antieke tale in die folk metal-toneel bekendgestel (Trafford 2021:228), en nuwer neofolkgroepe soos Wardruna en Heilung sou later Oudnoors en Oudgermaanse runiese geskrifte in hul musiek gebruik. In Suid-Afrika het Voice of Destruction (V.O.D.) ’n Afrikaanse liedjie op hul album Bloedrivier (1996) ingesluit (met Afrikaanse lirieke ook in die liedjie “Needledive”) (Senekal 2011:83).

Die gebruik van tale anders as Engels is reeds vroeër deur industriële groepe gedoen. Sedert die 1960’s is die Duitse, Belgiese en Nederlandse populêre kultuur oorheers deur Engelstalige musiek, en toe Engelstalige punkmusiek in Europa aankom, is optredes in Duits dikwels as onaanvaarbaar beskou (Reed 2013:93). Einstürzende Neubauten en hul tydgenote in die vroeë 1980’s het egter sulke riglyne verontagsaam deur in Duits te sing, wat ook ooreenstem met die algemene rebelsheid van industriële musiek (Reed 2013:93). Hierdie gebruik van Duitse lirieke is volgens Reed (2013:93) ’n poging om teen die vorige generasie te rebelleer en ook die trauma van die verlede te konfronteer:

To the parents of this young generation, Anglophone music had offered a way to silence the uncomfortable questions of German identity after their own unforgivable complicity under Hitler. Making German music here and now in Hitler’s capital [Berlin] thus did the vital work of breaking that silence and fulfilling every rebel’s longing to cut loose once and for all from parents, teachers, and bosses, to burst free from the past’s quietly tightening stranglehold on the present. It’s a kind of détournement that industrial music invokes again and again: by embracing the forbidden, one rejects the original behavior that inspired the fear of taboo.

Vanaf 1994 sou Rammstein een van die bekendste groepe word wat hierdie tradisie voortsit deur bykans eksklusief in Duits te sing. Reed (2013:93) argumenteer dat industriële musikante en aanhangers wêreldwyd glo dat veral Duitsland se historiese tegnologiese en politieke betekenis, tesame met die Duitse taal, goed ooreenstem met industriële musiek se temas van tegnologie, tragedie en ritmiese intensiteit. Hierdie oortuiging word wêreldwyd weerspieël, met groepe soos Amerika se Stromkern, Italië se Pankow, Slowenië se Laibach, en Frankryk se Die Form wat Duitse name aanneem en soms in Duits sing, terwyl Japan se eerste EBM-groep, DRP, hulself met ’n Duitse frase (Deutsche Reiche Patent) benoem het (Reed 2013:93). Die Belgiese groep Suicide Commando het ook verskeie liedjies in Duits opgeneem. In Suid-Afrika is ’n voorbeeld van hierdie verskynsel die groep Garten der Asche (2006 tot op hede), wat ’n Duitse naam het, maar in Engels sing; Live Jimi Presley, wat onder andere die liedjie “Vorhaut zur Freiheit” op hul oorwegend Engelse album ingesluit het (Live Jimi Presley2016); of Winter Soul, wat ’n klankgreep van die Duitse weergawe van die film Constantine (2005) vir hulle liedjie “Ritual abuse” (Reactor 2008) gebruik het.

Industriële groepe sing ook in ander tale benewens Duits. Die Finse groep Ruoska sing byvoorbeeld in Russies, Hocico sing in Spaans, en Ambassador 21 en Suicide Inside sing in Wit-Russies.

Die volgende afdeling bespreek die ontstaan van Afrikaanse rock- en industriële musiek.

4. Die ontstaan van Afrikaanse rock- en industriële musiek

Omdat Battery 9 se musiek as industriële rock beskou word, en boonop die eerste Afrikaanse industriële groep in Suid-Afrika is, word daar in hierdie afdeling met die ontstaan van Afrikaanse rock begin, waarna Afrikaanse industriële groepe bespreek word.

Die Musiek-en-liriek-beweging van die laat 1970’s word gewoonlik as die grondslag vir die ontstaan van Afrikaanse rock gesien (Van der Merwe 2018:359), met Anton Goosen wat uitgesonder word as die “vader van Afrikaanse rock” (Smit 2018:204; Van der Merwe 2019:110). Ander kunstenaars wat as deel van hierdie beweging gesien word, is onder andere Laurika Rauch, Louis van Rensburg, Coenie de Villiers, Jannie du Toit, Mynie Grové, David Kramer, Amanda Strydom en Koos du Plessis (Klopper 2009:99; Smit 2018:182; Van der Merwe 2019:103). Musiek-en-liriek-kunstenaars staan daarvoor bekend dat hulle ’n klem op hoërkwaliteitlirieke geplaas het en Afrikaanse musiek verdiep het, in teenstelling met die oppervlakkige populêre musiek van vroeër, maar anders as latere rockmusikante was hulle nie polities ingestel nie en was hulle musiek lig en aanvaarbaar vir die meeste lede van die publiek.

Die ander groot verwysingspunt in die geskiedenis van Afrikaanse rock is die Voëlvry-beweging van 1989 onder leiding van Johannes Kerkorrel (Ralph Rabie), Bernoldus Niemand (James Phillips) en Koos Kombuis (André Letoit), wat rockmusiek as ’n platform gebruik het om teenstand teen die regering uit te spreek en sosiale verandering te bevorder. Hulle word geag dat hulle Afrikaanse musiek herdefinieer het deur dit met rock- en alternatiewe invloede te vermeng, en het ’n deurslaggewende rol gespeel in die vestiging van Afrikaanse rockmusiek (Kriel 1998; Grundlingh 2004; Hopkins 2006; Klopper 2009; Suriano en Lewis 2015; Van der Merwe 2019).

Van der Merwe (2019:130) voer aan dat Joos Tonteldoos en die Dwarstrekkers, Die Kêrels en Randy Rambo (Theunis Engelbrecht) en die Rough Riders (later Die Naaimasjiene) saam met bogenoemde figure van Voëlvry “’n ekstreme nuwe perspektief in Afrikaanse musiek verteenwoordig” het. Kriel (1998:18) noem ook onder andere Joos Tonteldoos en die Dwarstrekkers as opvolgers van Voëlvry, asook Die Naaimasjiene. Joos Tonteldoos en die Dwarstrekkers is in 1990 as alternatiewe rockgroep gestig deur Joos Tonteldoos (Paul Riekert) saam met Daan Dingaan (Anton Basson), Wouter Wolkekrabber (Pieter Dreyer) en Kaas Koek (Cesare Cassarino), met die oog daarop om swaarder Afrikaanse rock as die musikante betrokke by Voëlvry op te lewer (Riekert 2024b). Hulle het in 1990 by Houtstok opgetree, saam met Koos Kombuis, Anton Goosen, Die Briels, Jack Hammer, Lieze Stassen, Randy Rambo en die Rough Riders en ander (Concert Archives 2024). Leonard (2002:58) skryf dat dit as Joos Tonteldoos was dat Riekert die eerste keer in Afrikaans begin sing het, onder andere met ’n vertaling van The Troggs se “Wild thing”: “Wilde ding / ek wil jou bespring”, wat hy glo namens Eugène Terre’Blanche aan Jani Allan opgedra het. Die groep het in 1993 ontbind, waarna Battery 9 gestig is.

Parallel met Voëlvry is daar die bydraes van Piet Botha deur verskillende rockgroepe. Van 1981 tot 1983 was hy betrokke by die groep Wildebeest (Bosman 2003:109; Kruger 2019; Strydom 2019), wat verskeie Afrikaanse liedjies op twee albums vrygestel het. Vanaf 1984 was hy betrokke by Jack Hammer (Roggeband 2009:211), wat oorwegend in Engels gesing het en 12 ateljee-albums sedert 1987 uitgereik het (Kruger 2019). As solokunstenaar sou hy vyf Afrikaanse albums tussen 1997 en 2019 uitreik (Kruger 2019). Tussen 1983 en 1997 was Piet Botha se optredes met ander woorde oorwegend in Engels. Sommige van sy lirieke word in Bosman (2003:109–11) bespreek.

Valiant Swart (Pierre Nolte) is ’n ander invloedryke Afrikaanse rockmusikant van die middel-1990’s (Roggeband 2009:251–6). Nadat hy reeds vir ’n paar jaar optredes gedoen het, debuteer hy met die album Die Mystic Boer (1996), en twee kuierplekke, een in Bloemfontein en een later in Stellenbosch, word na sy gelyknamige liedjie vernoem (Marais 2008:28). Tot op hede het hy 16 Afrikaanse albums vrygestel, asook ’n digbundel (Swart 2011), en sy lirieke word in byvoorbeeld Bosman (2003:111–4) bespreek.

’n Verskeidenheid rockgroepe is in die 1990’s in Suid-Afrika gestig, waaronder Sugardrive, Squeal, Springbok Nude Girls, Henry Ate, Wonderboom, Fetish, Urban Creep, Arapaho en Just Jinger (Klopper 2009:107–8). Nie een van hierdie groepe kan egter as industrieel beskryf word nie en verteenwoordig eerder ’n ligter rock wat makliker deur groot getalle jongmense aanvaar is. In hierdie tyd is ook ’n aantal metalgroepe, soos V.O.D., SacriFist, Dieversion, Nocturnal Dominion, The Human Meat Blocks, Groinchurn en ander gestig, alhoewel hulle as ekstreme-metal-groepe eerder as industriële groepe beskryf kan word (Senekal 2011:80, 83–5; kyk ook Hoad 2021). Boonop het al hierdie groepe oorwegend in Engels gesing, alhoewel baie van hul groepslede Afrikaanssprekend was.

Daar was egter een Suid-Afrikaanse groep wat as industrieel beskryf kan word: Live Jimi Presley, wat die eerste industriële groep in Suid-Afrika was (Riekert 2024b). Dié groep is in 1986 onder die naam Vader Jakob gestig, maar het sy naam in 1990 na Live Jimi Presley verander. Die groep het tot 1997 bestaan en uiteindelik lede soos Marc “Presley” Feltham, Derek Davey, Chris Lebert, Tilo von Brandis, Kenny Marshall, James Donaldson, Jeremy Franklin en Leon Retief ingesluit (Gedye 2016). Gedye (2016) skryf dat opnames van Cabaret Voltaire, Throbbing Gristle en Einstürzende Neubauten Live Jimi Presley beïnvloed het, en beskryf ’n vertoning:

Dadaism was alive and well in Johannesburg in the late 1980s and early ’90s. Picture the scene. A band is thrashing out a rhythm on various home-made metal percussion instruments. One is operating an angle grinder. The object of the showering sparks is a gimp, a volunteer from the audience, naked, except for a wrapping of see-through plastic, a mask and chains. Petrol is on fire at the audience’s feet. Some of them land punches and kicks on the gimp. Band members brandish guns on stage, firing blanks at random. It’s dada rock’n’roll and the band on stage is Live Jimi Presley.

Live Jimi Presley sou eers in 2016 ’n opname vrystel (Live Jimi Presley 2016).

Klopper (2008:211; 2009:105) wys daarop dat Afrikaanse rock gedurende die 1990’s tot ’n groot mate gestagneer het, maar skryf dat daar enkele kunstenaars in hierdie tyd was “wat die Afrikaanse aflosstokkie vir ’n tydjie sou vashou by musiek- en kunstefeeste”, onder wie Valiant Swart, Piet Botha en Battery 9. Bouwer (2014) maak ’n soortgelyke stelling:

Baie Afrikaanse seuns was nog skaam om in hul eie taal te sing – BOO!, Springbok Nude Girls, Dorp, Voice of Destruction, Thysis en later ook Not My Dog. Die enigste ou wat hier aktief saam met Koos [Kombuis], Piet [Botha] en Valiant [Swart] die Afrikaanse vlaggie laat wapper het, was Paul Riekert. Toe Joos Tonteldoos opbreek, het hy voortgegaan met die klipharde industrial-groep Battery 9.

(Kyk ook Redelinghuys 2001:66.)

Battery 9 het met ander woorde in twee opsigte teen die plaaslike musiektoneel van die middel-1990’s gegaan: eerstens ten opsigte van styl, aangesien industriële musiek grotendeels afwesig was (met die uitsondering van Live Jimi Presley), en tweedens ten opsigte van taal, omdat die Suid-Afrikaanse rockmusiektoneel deur Engelse musiek oorheers is.

Battery 9 is in 1994 deur Paul Riekert gestig, met hul eerste album – en ook die eerste Suid-Afrikaanse industriële album – Protskrog, wat in 1995 vrygestel is (De Vries 1995). Van meet af aan is Battery 9 binne die konteks van industriële musiek geplaas, met De Vries (1995) wat sê dat Protskrog meer aan William S. Burroughs as aan Nine Inch Nails herinner, en dat Riekert se gunstelingalbum op daardie stadium een van Ministry s’n was. Elders merk Riekert op dat Battery 9 ontstaan het uit die begeerte om André Letoit se Ver van die ou Kalahari “met die apokaliptiese klanke van die Duitse avant garde-rockers Einstürzende Neubauten te kombineer” (Marais 2008:28). Van Wyk (2011) skryf ook dat Battery 9 deur Einstürzende Neubauten geïnspireer is; trouens, Einstürzende Neubauten se voorbeeld van Duitse lirieke was ook inspirasie vir Riekert om lirieke in Afrikaans te skryf (Riekert 2024b). In ’n onderhoud met Leonard (2002:58) noem Riekert dat hy lief is vir Afrikaans, alhoewel hy nie nasionalisties is nie, en dat hy Afrikaans, Engels en vergelykende letterkunde op Wits studeer het. Elkeen van Battery 9 se albums sou ook Engelse liedjies benewens Afrikaanse liedjies bevat, en Battery 9 se tweetaligheid word weerspieël in sy naam wat in Afrikaans en Engels identies geskryf word (Riekert 2024b). Battery 9 sou in 1996 een van die eerste Suid-Afrikaanse rockgroepe word wat in die dag speeltyd op 5FM sou kry, met “Kiss the machine” (van Strop) (Klopper 2009:108). Saam met Riekert was At Nel, wat in 2000 sy sololoopbaan onder die naam Somerfaan begin het (Lion-Cachet 2020), en ander lede soos Dawid Kahts (Thys Nywerheid), Huyser Burger (later deel van K.O.B.U.S.!) en Arnaud van Vliet (Jarvis 1999). Battery 9 het groot internasionale dans/techno-groepe soos The Prodigy en Faithless op hul Suid-Afrikaanse toere vergesel, en het onder andere opgetree by Oppikoppi naby Northam (1995, 1996, 1997, 2001, 2004, 2009), Wingerdstok in Stellenbosch (1997), RAMfest in Worcester (2007, 2008, 2009), Mercury Live in Kaapstad (2007), en The Bohemian in Johannesburg in 2010) (Songkick, geen datum). Battery 9 het tot op hede agt albums en twee EP’s vrygestel:

1. Protskrog (1995)
2. Strop (1996)
3. Gris (1997)
4. Wrok (1998)
5. Sondebok (2002)
6. Straks (2005)
7. Galbraak (2008)
8. Grimmig (2016)
9. Voorbedag (2019) (EP)
10. Afstand (2020) (EP).

Riekert was ook betrokke by ander nie-industriëlemusiekprojekte, soos Die Menere (2005 tot hede) en Breinskade (1994–1998); was betrokke by klankbane vir onder andere die televisiereekse Wielie Walie (1993–1994), Plek van die Vleisvreters (2003) en Villa Rosa (2004–2015), asook vir die film Suurlemoen! (2014). Hy het ook bygedra tot die toonsetting van Breyten Breytenbach se poësie (Riekert 2024a), soos vrygestel op Om te Breyten (Verskeie kunstenaars 2000b). In 1994 het Riekert ook die platemaatskappy OneF Music gestig, wat musikante soos Andries Bezuidenhout, Battery 9, Bittervrug, Bloedskande, Breinskade, Cortina Whiplash, Die Menere, General Dealer, Jim Neversink, KOOS, NuL, Swim Club, Thys Nywerheid en Trike se musiek versprei het.

Battery 9 was die eerste van ’n reeks (Suid-) Afrikaanse industriëlemusiekprojekte wat gereeld musikante uit ander groepe betrek het. Volgens Kahn-Harris (2007:23) het industriële musiek “a productive relationship with the extreme metal scene”, en Peter Tägtgren van die Sweedse death metal-groep Hypocrisy het byvoorbeeld ’n industriële sylynprojek getiteld Pain (Kahn-Harris 2007:108). In Suid-Afrika het Francois Breytenbach Blom van V.O.D. en later K.O.B.U.S.! Die Kruis in 1998 gestig, wat ook ’n Afrikaanse industriëlemusiekprojek was, alhoewel slegs een album (Begrawe jou engele 2000) vrygestel is. Paul André Blom – ook van V.O.D. en later betrokke by K.O.B.U.S.! – het F8 in 1997 gestig, en het net een Afrikaanse liedjie, SexHex, opgeneem (F8 1998). Paul André Blom het in 2002 ook Terminatryx saam met Sonja Ruppersberg gestig, aanvanklik met Tom Somers (kitaar) en Christina Storm (agtergrondsang) (Terminatryx 2018). Patrick Davidson, wat tot in 2017 deel was van Terminatryx, beskryf hulle musiek as ’n “dark rock/ industrial metal hybrid” (Gregorowski 2015). Terminatryx het later in Suid-Afrika ter ondersteuning van groot buitelandse industriële groepe soos VNV Nation en Ministry opgetree én oorsese toere meegemaak (Gregorowski 2015; Terminatryx 2018). Alhoewel die meeste van Terminatryx se musiek in Engels is, het hulle ook die Afrikaanse liedjies “Siek+Sat” (Terminatryx 2008), “Masjien” (Shadow 2014) en “Suiker” (Terminatryx III 2022) opgeneem, en ook Ingrid Jonker se “Ontvlugting” getoonset (Blom, Ruppersberg en Meyer 2016), soos vrygestel op Ingrid Jonker – Die kind is nog jonger (Verskeie kunstenaars 2016). Paul Riekert het ook bygedra tot Terminatryx se hermenging van “Siek+Sat” op die Remyx v1.0-album (2011) en tot die kombinasie van “Masjien” en Battery 9 se “Kiss the machine” op “Masjien-Machine” (Remyx v2.0 2017), terwyl hy ook stem bygedra het tot “Suiker” (Terminatryx III 2022). Volgens Patrick Davidson volg Terminatryx in die voetspore van “the legendary Battery 9” (Gregorowski 2015).

NuL is in 1998 deur Adriaan Pelzer en Simon Kruger, voorheen van die groep Nothing, gestig (Anoniem 2008). Later het Dawid Kahts (Thys Nywerheid), Niel de Lange, Mareli Minnaar, Gerrie Roos en Chris Erasmus ook by die groep aangesluit. NuL het drie Afrikaanse albums vrygestel: Een (2004), Twee (2007) en Drie (2009), en die laaste een is deur Riekert se OneF Music versprei (Riekert 2024b).

Verskeie Engelse groepe het in Live Jimi Presley se voetspore gevolg en die Suid-Afrikaanse industriëlemusiektoneel uitgebrei, byvoorbeeld die futurepop-groep Plasticoma, die goth-groep Ankst, die darkwave-groepe Black Death en Mr Barleycorn, en die elektro-industriële groepe Winter Soul, Garten der Asche en Androidgeny (Mauchline 2024). Ankst, Winter Soul en Terminatryx het in 2008 saam met VNV Nation in Kaapstad opgetree (Mauchline 2024).

Die volgende afdeling bespreek Battery 9 se lirieke in meer besonderhede.

5. Temas in industriële musiek en hul neerslag in die lirieke van Battery 9

Temas wat gereeld in industriële musiek voorkom, sluit in fascisme, ’n verwerping van gesag, distopie, tegnologie en geweld (Woods 2007; Reed 2013). Vervolgens word hierdie temas met verwysing na Battery 9 bespreek.

5.1 Fascisme

Industriële musiek wentel gereeld om temas van stryd en oorlog, veral rondom fascisme en kommunisme, en gebruik hierdie temas in lirieke, musiek, kunswerk en vertonings (Woods 2007:62; Reed 2013:181 e.v.). Ministry se “The land of rape and honey” (The land of rape and honey 1988) bevat byvoorbeeld ’n “Sieg Heil”-klankgreep uit die 1979-film, The tin drum (1979), terwyl Rammstein se video van “Stripped” (Sehnsucht 1998),³ beeldmateriaal van Leni Riefenstahl se Nazi-propagandafilm, Olympia (1938), gebruik. Hierdie fascistiese beelde word ironies, krities of selfs humoristies aangebied, maar word soms letterlik en ernstig opgeneem (Vecchio 2014:42). By ’n 2001-VNV Nation-konsert in Montreal het ’n skinhead-aanhanger die linkse hoofsanger Ronan Harris verkeerdelik ’n Nazi-saluut aangebied, met die veronderstelling van solidariteit, waarop Harris met ’n kommunistiese saluut gereageer het (Reed 2013:183). In 1981 het die linkse gaygroep Deutsch-Amerikanische Freundschaft ’n optrede in Middlesbrough in die Verenigde Koninkryk aanvaar, maar toe kort voor die vertoning besef dat hulle verkeerdelik as ’n neo-Nazi-optrede aangebied is en ’n gehoor van meer as ’n duisend skinheads gelok het (Reed 2013:185). Ministry het soortgelyke wanvertolkings met die reeds genoemde “The land of rape and honey” gehad (Hanley 2011:356).

Battery 9 maak nie gebruik van fascistiese simbole nie, en daarom was daar ook nie vergelykbare misverstande met mense wat hulle as fascisties gesien het nie (Riekert 2024b). In hierdie opsig sluit Battery 9 met ander woorde nie aan by die simboliek wat gereeld in industriële musiek aangetref word nie.

5.2 Verwerping van gesag

In aansluiting by die gebruik van fascistiese beelde – wat ironies aangewend word juis om streng gesag te ondermyn – is die lirieke van industriële musiek gereeld teen gesagsfigure gestem, soos deurgaans duidelik uit Reed (2013) se bespreking van die toneel blyk. Ministry se “Lies, lies, lies” (Rio Grande blood 2006) bevraagteken byvoorbeeld die Amerikaanse regering se narratief van die terroriste-aanval op die World Trade Center in New York op 11 September 2001, en gebruik hiervoor klankgrepe uit die dokumentêre film Loose change 9/11 (2005). Battery 9 se “Kiss the machine” (Strop 1996) kan gesien word as so ’n verwerping van gesag, omdat gesuggereer word dat blinde gehoorsaamheid al is wat vereis word solank ’n mens konformeer en “die masjien soen”, wat ’n weiering impliseer om sulke manipulasie te aanvaar:

we don’t care where you’re going⁴
we don’t care where you’ve been
we will take care of everything
as long as you kiss the machine.

In Afrikaans is daar ook “Wees bevrees” (Protskrog 1995), wat die spot dryf met ’n polisieman wat sy mag misbruik:

want hy’s ’n koning, hy’s ’n god
’n Neandertal-bullebak sonder ’n grot
[...]
wees bevrees
want Shane Cronjé
het ’n ystere wil
wees bevrees
as die sirene skree hou karre stil.

Andersins is daar die meer subtiele belaglik making van die ouderling in “Vatso jou booswig” (Strop 1996) en “Iets om te blameer” (Sondebok 2002), waar die ouderling ’n verhouding met ’n vrou aanknoop wat nie deur ander goedgekeur word nie. In “Vatso jou booswig” sê die ouderling: “Ons is almal aan dieselle kant, die gemeente, die polisie en die plaaslike koerant.” Hierdie liriek bespot die samespanning en vermeende morele gesag van tradisionele Afrikanerinstellings – soos die kerk, polisie en plaaslike media – deur hul verenigde standpunt teen individuele andersdenkendes te suggereer. Deur die ouderling in ’n belaglike figuur te omskep wat sy sondes op die duiwel blameer in “Iets om te blameer”, word die ander instellings in sy kamp ook by implikasie belaglik gemaak.

Battery 9 betrek met ander woorde die verwerping van gesag deur hul lirieke te gebruik om blinde gehoorsaamheid aan gesag te kritiseer en te verwerp, en hulle bespot tradisionele Afrikanerinstellings en gesagsfigure deur die misbruik van mag en morele skynheiligheid binne hierdie strukture te beklemtoon. Die verwerping van gesag is egter subtiel en gereeld beliggaam in figure, eerder as dat so ’n verwerping direk gestel word.

5.3 Die stad as distopiese ruimte

Distopiese temas kom gereeld in industriële musiek voor (Woods 2007:58), en een versameling industriële musiek is byvoorbeeld uitdruklik Dystopian visions getiteld (Verskeie kunstenaars 2000a). Die verband tussen industriële musiek en distopie is die duidelikste in albumkuns, aangesien ikonografie ’n deurslaggewende rol speel in die oordra van die industriële estetika (Woods 2007:69). Uit Reed (2013) is dit ook duidelik dat die stad, of stede – veral Berlyn, Londen, Antwerpen en San Francisco – verweef is met industriële musiek. Veral Berlyn van die laat 1970’s, “where new buildings arose while bombed ruins were never swept away” (Reed 2013:96), is die agtergrond vir die ontwikkeling van Duitse industriële musiek. Die neerslag van die verval van die moderne stad word duidelik gesien in die naam van Einstürzende Neubauten, wat “ineenstortende nuwe geboue” beteken (Hanley 2011:278). Reed (2013:96) skryf dat hierdie distopiese ruimte ook verweef is met opvattings van gesag:

All in all, centralized administration, depressed commerce, and Germany’s own history played the role of absentee landlord to the youth of West Berlin, a city that was itself squatting in a neglected pocket of Europe. Authority, whether the government, the police, the universities, or the gun-wielding phantom limb of East Germany, could not be trusted.

De Vries (1995) glo dat Battery 9 se klank ook verweef is met Johannesburg, veral Berea in Johannesburg waar Riekert gewoon het toe Battery 9 ontstaan het. Vir De Vries het die liedjies op Battery 9 se Protskrog “an undeniable aura of inner-city paranoia and decay to them”. Hierdie verweefdheid met die stad kan in die stofomslae van albums gesien word, soos in Figuur 3 aangedui. Hierdie figuur wys die stofomslae van Protskrog (1995), Grimmig (2016), Voorbedag (2019) en Afstand (2020), en elkeen van hierdie stofomslae vertoon duidelike industriële en stadstonele.

Figuur 3. ’n Paar stofomslae van Battery 9 se albums. Kloksgewys: Protskrog (1995), Grimmig (2016), Voorbedag (2019) en Afstand (2020)

In die stad is dit veral misdaad wat neerslag vind in Battery 9 se lirieke, met liedjies soos “Blaas hom” (Wrok1998), “Selfoon” (Straks 2005), “Onvleiende boodskap aan diewe” (Galbraak 2008) en “Geen genade” (Galbraak2008), wat die stad uitbeeld as ’n gevaarlike ruimte waar daar geen sin vir gemeenskap of morele waardes is nie. In “Geen genade” sê die spreker byvoorbeeld vir die misdadiger:

maar glo my, jou fokker, jou tyd sal kom
een of ander tyd gaan ek jou nog vang
jy sal ’n wit lig sien brand aan die einde van die gang
ek sal jou verander in ’n bibberende wrak
jy kan sommer by voorbaat in jou broek begin kak.

In “Selfoon” (Straks 2005) word die immoraliteit van gewelddadige misdaad beklemtoon wanneer die spreker sê: “Geniet jou nuwe selfoon / ek hoop jy like jou nuwe selfoon [...] baie geluk” nadat die misdadiger iemand vir ’n selfoon doodgeskiet het.

Elders word ’n donker prentjie geskets van lewe in die stad, waar drank- en dwelmmisbruik, wanhoop, depressie en selfmoord hoogty vier. In “Kom hier” (Protskrog 1995) veg die spreker teen sy babelaas terwyl hy bestuur:

die skemer deursigtig met die donker medepligtig
wat my oë geleidelik toe forseer
in my kop klop ’n hangover ’n bier sal dit wegtower en dit besweer
maar ek kan nie kan nie kan nie langer so aangaan nie
want my liggaam en my brein en die son verstaan nie
met my rug teen die muur hou ek aan bestuur maar my oë in die spieël spoeg vuur.

In “Kakstraat” (Sondebok 2002) word depressie ’n plek waarheen oor en oor teruggekeer word, sonder ’n einde in sig:

hier sit ek al weer in kakstraat
arm, deurmekaar en broos
ek soek tevergeefs na ’n uitsig
en dit maak my moedeloos.

Ook in “Die nugter wals” (Wrok 1998) skets die spreker ’n uitsiglose prentjie van ’n sinlose bestaan:

daar is geen toekoms
wat ons nog kan vier
so sit op jou blinddoek
en staan teen die muur
ons is in ons moer in
so kry nog ’n bier
realisties gesproke
is daar fokol plesier.

“Die hamster is dood” (Straks 2005) vertel op sy beurt die verhaal van ’n man wat homself probeer skiet omdat hy sy wil vir die lewe verloor het; en geen drank of dwelms kan hom red nie:

Hy’t die vorige nag weer gesuip soos ’n vis
niks op aarde kon daardie dors blus
daar’s ’n vuur in sy kop in sy keel in sy neus
fokol geslaap en skoon bedees
hy wil weg, hy wil hardloop, weg van die pyn
sy neus is verstop van die goedkoop cocaine
sy pis is bitter, sy moer is suur
hy wil uitklim teen die naaste muur
sy lyf gekrok en sy kop geblaas
hy hou aan beweeg en maak geraas
sy brein is gebraai, hy verkeer in nood
die wieletjie draai maar die hamster is dood.

In teenstelling met sulke negatiewe uitbeeldings van die lewe in die stad word die lewenstempo in Johannesburg met die rustigheid van Kaapstad in “Tempo hewig” (Protskrog 1995) gekontrasteer, met ’n voorkeur vir eersgenoemde:

ek is bly ek’s nie nou in Kaapstad nie
want the shadows of the mountain laat my gaap
die hotelle verkoop nie Black Label nie
en die outotellers is aan die slaap
studente sê in elke tweede sin “Like wow”
aan die suidpunt van die mooiste Kaap
aan die suidpunt van die mooiste Kaap
is almal altyd aan die slaap
hou die ritme stewig
funksioneer tempo hewig, vir ewig.

Bostaande voorbeelde illustreer dat Battery 9 die tema van die stad as ’n distopiese ruimte betrek deur lirieke wat stedelike verval, misdaad en persoonlike wanhoop duidelik uitbeeld, en wat Johannesburg as ’n gevaarlike en moreel bankrot omgewing uitbeeld. Tog kontrasteer “Tempo hewig” die chaotiese en gevaarlike lewe in Johannesburg met die stadiger, rustiger pas van Kaapstad en druk uiteindelik ’n voorkeur uit vir eersgenoemde se intense ritme ten spyte van sy uitdagings.

5.4 Tegnologie

Industriële musiek handel gereeld oor tegnologie, en kan tegnofobies of tegnofilies wees (Reed 2013:48–9). Winter Soul se “Reactor” (Reactor 2008) verwys byvoorbeeld na die vernietigende impak van kernkrag ná die Tsjernobil-ramp:

I walk the deserted streets
I walk the poisoned woods
witness the place of ruin
where homes once stood.

In Afrikaans handel “Masjien” (Shadow 2014) van Terminatryx oor masjiene wat die wêreld oorneem:

die ratte draai nou sonder end
te laat om dit te keer
die aarde permanent geskend
masjien nou in beheer.

Aansluitend by die verwysing na masjiene en tegnologie noem Vecchio (2014:65) dat die bepaling van die grens tussen die mensdom en sy skeppings – met ander woorde masjiene – ’n tema is wat gereeld in industriële musiek voorkom. Die Krupps sing byvoorbeeld in “Metal machine music” (I 1992):

forget what shame is
(what) fear remorse and pain is
we are relentless
anything for progress
an operation soulless
we’re heartless and godless
(we’re) synchronized and seamless
in worship of success
why do we act like machines?

Battery 9 se reeds genoemde “Kiss the machine” (Strop 1996) kan ook gesien word as ’n uitbeelding van hierdie vervaging van die grens tussen mens en masjien, omdat die masjien wat gesoen moet word, by implikasie die samelewing is.

5.5 Geweld

Woods (2007:62) skryf dat geweld ’n gereelde tema in industriële musiek is. Hanley (2011:130) noem die voorbeeld van Throbbing Gristle se “Zyklon B Zombie” (“United” / “Zyklon B Zombie” 1978), wat die verhaal vertel van ’n klein Joodse meisie wat na haar dood in die gaskamer gelei word en die Nazi-wag wat haar begelei, met ’n verteller wat die oogpunt onvoorspelbaar tussen die twee hoofkarakters van die liedjie verskuif:

I’m just a little Jewish girl
Ain’t got no clothes on
and if I had a steel hammer
I’d smash your teeth in
and as I walk her to the gas chamber
I’m out there laughing
Zyklon, Zyklon, Zyklon B, Zombie, Zombie.

Ander industriële liedjies en kunstenaars betrek moordenaars. Die een weergawe van Throbbing Gristle se “Slug bait” (The second annual report 1977) gebruik byvoorbeeld gesproke woorde van ’n Charles Manson-onderhoud waarin hy die grusame moord op Sharon Tate beskryf, gevolg deur klankgrepe van ’n radio-omroeper wat die moord rapporteer (Hanley 2011:234). Die naam van een van die bekendste industriële groepe, Marilyn Manson, is ’n samevoeging van Marilyn Monroe en Charles Manson se name, terwyl ander lede van die groep soortgelyke samevoegings gebruik het: Twiggy Ramirez (van die modemodel Twiggy en die reeksmoordenaar Richard Ramirez), Madonna Wayne Gacy (van die popsanger Madonna en die reeksmoordenaar John Wayne Gacy), en Ginger Fish (van die filmaktrise Ginger Rogers en die reeksmoordenaar Albert Fish) (Hanley 2011:384). Rammstein se “Mein Teil” (Reise, Reise 2004) handel weer oor Armin Meiwes, ’n Duitse man wat in 2001 skuldig bevind is aan manslag nadat hy die penis van ’n man wat vrywillig aangebied het om gedood en opgeëet te word, gekannibaliseer het.

Geweld kom gereeld voor in Battery 9 se lirieke, byvoorbeeld in die reeds genoemde “Blaas hom” (Wrok 1998) en “Geen genade” (Galbraak 2008). Hulle sing ook van moord in “Wurg” (Wrok 1998):

die wêreld sal ’n aangenamer plek wees sonder jou
ek wil jou in ’n hok gooi dat die wolwe aan jou kou
jou gil-geprewel sal musiek wees in my ore
’n stem in jou leë kop wat sê hoe geheel verlore
ek gaan jou wurg
ek gaan jou wurg
ek gaan jou wurg
ek gaan jou wurg
tot die patoloë peuter
aan jou lyk soos ’n kleuter
ek gaan jou verwurg.

In “Jou kop op ’n paal” (Galbraak 2008) is die spreker selfs meer grusaam:

ek soek jou kop
ek soek jou kop
ek soek jou kop op ’n paal
as die duiwel met jou klaar is gaan ek jou kom haal.

Verskeie ander liedjies beeld vuisgevegte uit, soos die reeds genoemde “Vatso jou booswig” (Strop 1996). Veral kleurvol in hierdie opsig is “Meer bek as binnegoed” (Voorbedag 2019):

jy kan dankbaar wees daai bek is nog heel
ek sal like om jou te moer maar ek gril te veel
ek slaan nie aan kak nie, want dit spat
as ek jou strot afdruk sal ek aan jou moet vat.

Battery 9 betrek met ander woorde die tema van geweld deur dade van moord en wreedheid aanskoulik uit te beeld, waar die sprekers grafiese en grusame bedoelings teenoor hul slagoffers beskryf. Hul werk weerspieël dikwels ’n donker, aggressiewe toon wat ooreenstem met die breër industriëlemusiekgenre se verkenning van gewelddadige temas.

In geheel gesien, sluit Battery 9 se lirieke aan by verskeie temas wat dikwels in industriële musiek voorkom, soos die verwerping van gesag, die uitbeelding van die stad as ’n distopiese ruimte, tegnologie en geweld. Leonard (2002:56) verwys ook na Battery 9 se “hekelende lirieke oor vervreemding, swak adresse, pleidooie vir nuwe helde, parasiete en, ûhm, die duiwel met ’n Ricky Martin-borsspeld aan sy lapel”. Soos ander industriële kunstenaars gebruik Battery 9 ironiese en kritiese lirieke om blinde gehoorsaamheid aan gesag te bevraagteken, soos gesien in “Kiss the machine” en “Wees bevrees,” waar hulle gesagsfigure en tradisionele Afrikaner-instellings bespot. Die distopiese uitbeelding van die stad, veral Johannesburg, is prominent in hulle werk, met liedjies wat stedelike verval, misdaad en persoonlike wanhoop beskryf, soos “Geen genade” en “Kom hier”. Battery 9 se verwysings na tegnologie, soos in “Kiss the machine”, weerspieël die vervaging van grense tussen mens en masjien, ’n algemene tema in die genre. Geweld is ook ’n gereelde motief, met lirieke wat grafiese en grusame dade van wreedheid en moord uitbeeld, soos in “Wurg” en “Jou kop op ’n paal”. Waar Battery 9 egter van ander industriële groepe afwyk, is in die afwesigheid van fascistiese simbole en beelde, wat hulle beskerm het teen die misverstande en kontroversies wat ander groepe soos Ministry en VNV Nation ervaar het. Hulle benadering tot die tema van gesag is subtieler, wat hul unieke plek binne die industriële musiektoneel versterk.

Alhoewel Battery 9 se lirieke nie uitdruklik polities is nie, resoneer hierdie temas met die breër sosiale en politieke veranderinge wat gedurende die 1990’s in Suid-Afrika plaasgevind het, ’n tyd van oorgang en onsekerheid. Hul lirieke beeld ’n verwerping van ouer gesagstrukture uit, in ooreenstemming met die gees van vernuwing wat tydens die 1990’s ontstaan het, asook frustrasie met die geweld wat tydens die oorgangsperiode deel geword het van die Suid-Afrikaanse landskap.

6. Ten slotte

Battery 9 se bydrae tot die Afrikaanse rockmusiektoneel is onmiskenbaar, al is hulle dikwels in akademiese en populêre musiekgeskiedenis onderwaardeer. Deur die gebruik van sintetiseerders, antimusiek en buitemusikale elemente het Battery 9 ’n uniek Suid-Afrikaanse weergawe van industriële musiek geskep. Hul lirieke weerspieël die donker en transgressiewe aard van die genre en bied ’n kragtige uitbeelding van donker temas soos depressie en geweld. Battery 9 se musiek bly ’n eiesoortige uitdrukking van industriële musiek se kernwaardes en bied ’n unieke bydrae tot die Suid-Afrikaanse musiektoneel.

Hierdie ondersoek het wel ander Afrikaanse industriële groepe soos Die Kruis en NuL genoem, maar dit sinvol wees om ook hierdie groepe se bydraes tot die Afrikaanse musiektoneel, en ook hul lirieke, te ondersoek. Boonop het hierdie artikel gefokus op hoe Battery 9 se lirieke aansluit by bekende temas in industriële musiek, en verskeie ander invalshoeke sou geneem kon word om hul lirieke verder te ondersoek.

Bibliografie

Anoniem. 2008. NuL biography. https://web.archive.org/web/20081026090706/http://www.onefmusic.com/artists/nul.php (19 Augustus 2024 geraadpleeg).

Baker, S., C. Strong, L. Istvandity en Z. Cantillon (reds.). 2018. The Routledge companion to popular music history and heritage. Oxon: Routledge.

Ballantine, C. 2004. Re-thinking “whiteness”? Identity, change and “white” popular music in post-apartheid South Africa. Popular Music, 23(2):105–31. DOI: 10.1017/S0261143004000157.

Battery 9. 2008. Facebook-plasing, 13 Augustus. https://www.facebook.com/Battery9/photos/pb.100031740651763.-2207520000/24010986794/?type=3 (28 Augustus 2024 geraadpleeg).

Blom, P., S. Ruppersberg en N. Meyer. 2016. Die kind is nog jonger: onderhoud met Terminatryx. https://www.litnet.co.za/die-kind-nog-jonger-onderhoud-met-terminatryx (19 Augustus 2024 geraadpleeg).

Bosman, M. 2003. Het Afrikaanse rock iets vir die Afrikaanse poësie te sing? Stilet, 15(1):101–21.

Bouwer, A.-R. 2014. Musiek in “die taal” word groot. Netwerk 24. https://www.netwerk24.com/netwerk24/musiek-in-die-taal-word-groot-20140426 (15 Augustus 2024 geraadpleeg).

Concert Archives. 2024. Houtstok 1990. https://www.concertarchives.org/concerts/houtstok#lineup-section (20 Augustus 2024 geraadpleeg).

Coyne, L. 2017. Grimmig van Battery 9: ’n resensie. https://www.litnet.co.za/grimmig-van-battery-9-n-resensie(4 September 2024 geraadpleeg).

De Vries, F. 1995. Battery 9. Sound of the inner city. Mail & Guardian, 15 Junie.

Gedye, L. 2016. Live Jimi Presley’s album comes 26 years after they first set fire to SA stages. https://www.timeslive.co.za/sunday-times/lifestyle/2016-04-24-live-jimi-presleys-album-comes-26-years-after-they-first-set-fire-to-sa-stages (2 September 2024 geraadpleeg).

Granholm, K. 2011. “Sons of northern darkness”: Heathen influences in black metal and neofolk music. Numen, 58(4):514–44. DOI: 10.1163/156852711X577069.

Gregorowski, K. 2015. Terminatryx: on ministry, witchfest & beyond! Underground Press. https://www.undergroundpress.co.za/interviews/terminatryx-on-ministry-witchfest-beyond (4 September 2024 geraadpleeg).

Grundlingh, A. 2004. “Rocking the boat” in South Africa? Voëlvry music and Afrikaans anti-apartheid social protest in the 1980s. The International Journal of African Historical Studies, 37(3):483. DOI: 10.2307/4129042.

Grundlingh, A.M. en S. Huigen (reds.). 2008. Van volksmoeder tot Fokofpolisiekar: kritiese opstelle oor Afrikaanse herinneringsplekke. Stellenbosch: Sun Press.

Hanley, J.J. 2011. Metal machine music: technology, noise, and modernism in industrial music 1975–1996. PhD-proefskrif, Stony Brook University.

Hoad, C. 2021. Heavy metal music, texts, and nationhood: (re)sounding whiteness. Cham: Springer International Publishing. DOI: 10.1007/978-3-030-67619-3.

Hopkins, P. 2006. Voëlvry: the movement that rocked South Africa. Kaapstad: Zebra Press.

Jarvis, C. 1999. From the blunt mag archive: Battery 9 – Is Paul Riekert a good oke? https://bluntmagza.com/battery-9-is-paul-riekert-a-good-oke (15 Augustus 2024 geraadpleeg).

Kahn-Harris, K. 2007. Extreme metal: music and culture on the edge. Oxford: Berg.

Klopper, A. 2008. “In wrede woede het ek die hand wat beheer gebyt.” Die opkoms van Afrikaanse (punk)rockmusiek. In Grundlingh en Huigen (reds.) 2008:207–18.

—. 2009. Die opkoms van Afrikaanse rock en die literêre status van lirieke, met spesifieke verwysing na Fokofpolisiekar. MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

—. 2011. Biografie van ’n bende. Die storie van Fokofpolisiekar. Pretoria: Protea Boekhuis.

Kriel, M. 1998. Taal en identiteitskrisis, en die alternatiewe Afrikaanse musiekbeweging. South African Journal of Linguistics, 16(1):16–26. DOI: 10.1080/10118063.1998.9724128.

Kruger, H. 2019. Rus in vrede Piet Botha. SA Music Zone. https://samusiczone.co.za/rus-in-vrede-piet-botha (20 Augustus 2024 geraadpleeg).

Leonard, C. 2002. Die kaalkop willewragtig, Insig, Oktober, ble. 56–8.

Lion-Cachet, F. 2020. Somerfaan se bewuswording en nuwe album. Klyntji. https://klyntji.com/joernaal/2020/11/193/somerfaan-at-nel (15 Augustus 2024 geraadpleeg).

Loubser, L. 2014. Afrikaner identity in the born-free generation – Voortrekkers, farmers and Fokofpolisiekar. MA-verhandeling, Universiteit van die Witwatersrand.

Marais, D. 2008. Wanneer is lirieke ook poësie? Insig, 1 Januarie, bl. 28.

Mauchline, D. 2024. Persoonlike onderhoud gevoer deur artikelskrywer. Vanderbijlpark, 31 Augustus.

Mulder, B.S. 2016. An exploration of how South African youth experience heavy metal music. MA-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

Nell, W. 2014. Afrikaanse liedtekste in konteks – die liedtekste van Bok van Blerk, Fokofpolisiekar, the Buckfever Underground en Karen Zoid. MA-verhandeling, Unisa.

Potter, E. en J. Whittaker. 2022. Introduction: Assemblages and interventions. In Potter en Whitaker (reds.) 2022.

Potter, E. en J. Whittaker (reds.). 2022. Bodies, noise and power in industrial music. Cham, Switserland: Palgrave Macmillan.

Redelinghuys, P. 2001. Afrikaanse rock, Insig, Desember, 64–9.

Reed, S.A. 2013. Assimilate: a critical history of industrial music. New York: Oxford University Press.

Riekert, P. 2024a. Paul Riekert. LinkedIn. https://za.linkedin.com/in/paul-riekert-6b109113 (20 Augustus 2024 geraadpleeg).

—. 2024b. Persoonlike onderhoud gevoer deur artikelskrywer. Roodepoort, 30 Augustus.

Roggeband, I. 2009. 50 Stemme: die grootste name in Afrikaanse musiek. Johannesburg: Jonathan Ball Publishers SA.

Senekal, B.A. 2009. “Die lied van die nuwe jong Suid-Afrika”: die representasie van vervreemding in hedendaagse Afrikaanse protesmusiek. Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans, 16(2):53–67.

—. 2011. Vervreemding in die ekstreem: ’n oorsig oor normloosheid en sosiale isolasie in Afrikaanse ekstreme metal. LitNet Akademies, 8(1):76–101. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2021/01/LA_8_1d_senekal.pdf.

—. 2013. Fokofpolisiekar en die musiek van vervreemding. Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans, 20(1):87–101.

Senekal, B.A. en C. van den Berg. 2010. ’n Voorlopige verkenning van postapartheid Afrikaanse protesmusiek. LitNet Akademies, 7(2):98–128. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2021/01/LA_7_2_senekal.pdf.

Smit, M. 2018. Poësie op die podium: ’n ondersoek na die sosiale rol en betrokkenheid van performatiewe kultuurvorme, met spesifieke verwysing na Afrikaanse gedigte en lirieke. MA-verhandeling, Universiteit Stellenbosch.

Songkick. S.j. Battery 9. Past concerts. https://www.songkick.com/artists/181292-battery-9/gigography (6 Maart 2025 geraadpleeg).

Strydom, N. 2019. Rocklegende Piet Botha oorlede. Maroela Media. https://maroelamedia.co.za/nuus/sa-nuus/rocklegende-piet-botha-oorlede (20 Augustus 2024 geraadpleeg).

Suriano, M. en C. Lewis. 2015. Afrikaners is plesierig! Voëlvry music, anti-apartheid identities and Rockey Street nightclubs in Yeoville (Johannesburg), 1980s–90s. African Studies, 74(3):404–28. DOI: 10.1080/00020184.2015.1004850.

Swart, V. 2011. Toorwoorde roep my. Pretoria: LAPA Uitgewers.

Tagg, P. en K.E. Collins. 2001. The sonic aesthetics of the Industrial: Re-constructing yesterday’s soundscape for today’s alienation and tomorrow’s dystopia. Sound Practice, 101–8.

Terminatryx. 2018. Biography. https://www.terminatryx.com/TXbiog.htm (15 Augustus 2024 geraadpleeg).

Trafford, S. 2021. Nata vimpi curmi da: dead languages and primordial nationalisms in folk metal music. In Valijärvi, Doesburg en Digioia (reds.) 2021:223–40.

Valijärvi, R.-L., C. Doesburg en A. Digioia (reds.). 2021. Multilingual metal music: sociocultural, linguistic and literary perspectives on heavy metal lyrics. Bingley: Emerald Publishing Limited. DOI: 10.1108/978-1-83909-948-920200020.

Van der Merwe, S. 2018. The history and heritage of popular Afrikaans music. In Baker, Strong, Istvandity en Cantillon (reds.) 2018:358–66.

Van der Merwe, S.D. 2019. Plate en politiek– populêre Afrikaanse musiek en die samelewing, 1900–2017. Bloemfontein: SunPress.

Van Wyk, L. 2011. Battery 9’s Huyser Burger dies, age 39. Mail & Guardian. https://mg.co.za/article/2011-12-05-powerhouse-of-art-and-music (21 Augustus 2024 geraadpleeg).

Vecchio, R. 2014. Exploring the evolution of industrial music: a historical and analytical perspective. MA-verhandeling, Texas State University.

Woods, B.D. 2007. Industrial music for industrial people: the history and development of an underground genre. MA-verhandeling, Florida State University.

Diskografie

Battery 9. 1995. Protskrog. One F Music / Tic Tic Bang.

—. 1996. Strop. One F Music / Tic Tic Bang.

—. 1997. Gris. One F Music / Tic Tic Bang.

—. 1998. Wrok. One F Music / Tic Tic Bang.

—. 2002. Sondebok. One F Music / Gallo Record Company.

—. 2005. Straks. One F Music.

—. 2008. Galbraak. One F Music.

—. 2016. Grimmig. One F Music.

—. 2019. Voorbedag. One F Music.

—. 2020. Afstand. One F Music.

Burzum. 1994. Hvis lyset tar oss. Misanthropy, Cymophane.

Die Kruis. 2000. Begrawe jou engele. Onbekend.

Die Krupps. 1992. I. Rough Trade.

Dimmu Borgir. 1995. For all tid. No Colours.

Einstürzende Neubauten. 1980. Für den Untergang. Monogam.

—. 1993. Tabula Rasa. Mute Records.

Enslaved. 1994. Vikingligr Veldi. Deathlike Silence.

F8. 1998. F8. Onbekend.

Live Jimi Presley. 2016. Live Jimi Presley. Onafhanklik.

Ministry. 1988. The land of rape and honey. Sire Records.

—. 1992. Psalm 69: The way to succeed and the way to suck eggs. Sire Records.

—. 2006. Rio grande blood. 13th Planet, Megaforce.

NuL. 2004. Een. One F Music.

—. 2007. Twee. One F Music.

—. 2009. Drie. One F Music.

Rammstein. 1998. Sehnsucht. Motor Music.

—. 2004. Reise, reise. Universal.

Swart, V. 1996. Die mystic boer. Wildebeest Records.

Terminatryx. 2008. Terminatryx. Flamedrop.

—. 2011. Remyx v1.0. Flamedrop Productions.

—. 2014. Shadow. Flamedrop Productions.

—. 2017. Remyx v2.0. Flamedrop Productions.

—. 2022. Terminatryx III. Flamedrop Productions.

Throbbing Gristle. 1977. The second annual report. Industrial Records.

—. 1978. United / Zyklon B zombie. Industrial Records.

Verskeie kunstenaars. 2000a. Dystopian visions. Dystopian Records.

Verskeie kunstenaars. 2000b. Om te Breyten. Gallo.

Verskeie kunstenaars. 2016. Ingrid Jonker – Die kind is nog jonger. Flamedrop / Sound Action.

Voice of Destruction. 1996. Bloedrivier. Morbid Records.

Wintersoul. 2008. Reactor. Subterania Music.

Filmografie

Avery, D. 2005. Loose change 9/11. Louder Than Words.

Lawrence, F. 2005. Constantine. Warner Bros.

Moore, M. 2002. Bowling for Columbine. United Artists.

Riefenstahl, L. 1938. Olympia. Olympia Film GmbH.

Schlöndorff, V. 1979. The tin drum. Franz Seitz Filmproduktion.

Strijdom, V. 2014. Suurlemoen! Blixem Productions.

Eindnotas

¹ Roggeband (2009:141) haal Francois Breytenbach Blom in hierdie verband aan.

² Daar is nie eenstemmigheid oor Rammstein se posisie as industriële groep nie, maar die groep word gewoonlik as industrieel gesien. Reed (2013:195) skryf: “Rammstein is not strictly industrial by most definitions, but the style of metal they play (the German press call it Neue Deutsche Härte) couldn’t have happened without the likes of Laibach, Die Krupps, and Ministry.” Ook Potter en Whittaker (2022:5), Hanley (2011:413) en Woods (2007:54) sluit Rammstein onder industriële rock/metal in.

³ Nie alle weergawes van Sehnsucht bevat hierdie liedjie nie.

⁴ Battery 9 sluit nie lirieke op hul albumomslae in nie, en daarom is spelling en tipografie vir hierdie artikel gebaseer op ’n interpretasie van die liedjies self. Sommige lirieke is aanlyn beskikbaar, maar nie op die amptelike Battery 9-webwerf nie, wat beteken dat ook sulke weergawes van die lirieke op ’n interpretasie gebaseer is.

The post Battery 9 as pioniers van industriële musiek binne die Afrikaanse rockmusiektoneel first appeared on LitNet.

The post Battery 9 as pioniers van industriële musiek binne die Afrikaanse rockmusiektoneel appeared first on LitNet.

Abstract

This article discusses the band Battery 9 and its role as a pioneer of industrial music within the Afrikaans rock scene. The article explores the band’s origins within the contexts of both the Afrikaans rock music scene and the global industrial music scene. It demonstrates stylistic connections of Battery 9 to these scenes, particularly through the themes addressed in their lyrics.

Battery 9, an industrial rock music project founded in Johannesburg in 1994 by Paul Riekert, emerged during a period when Afrikaans rock had largely receded from the music landscape following the Voëlvry movement of 1989. While Afrikaans rock was later revived by artists like Karen Zoid and Fokofpolisiekar, Battery 9 remained a consistent voice, contributing numerous Afrikaans songs. The band is recognised as a pioneer of industrial rock music in South Africa. Despite their significance, Battery 9’s position in the history of Afrikaans music is often undervalued, receiving limited attention compared with studies on artists like Fokofpolisiekar and the Voëlvry movement.

Typically classified as industrial music, Battery 9’s genre is sometimes seen as a subgenre of rock or metal. Industrial music, though hard to define, stands out due to its use of synthesisers, anti-music (silence or noise) and extra-musical elements like film, processed sounds and machinery. This genre exhibits considerable diversity across its various branches. Originating from a spirit of rebellion and alienation post-World War II, particularly after the 1968 student uprisings in Europe, industrial music often delves into dark and transgressive themes. These themes include dystopia, war, dehumanisation, alienation and social control, challenging norms and pushing the boundaries of acceptable content.

The genre’s roots can be traced back to 1976 London, with the establishment of Industrial Records by Genesis P. Orridge of Throbbing Gristle. Initially, “industrial music” described experimental, electronic music productions by Industrial Records, which featured noise, custom instruments, and performance art. Adopted across Europe, notably in Germany and Belgium, industrial music saw the rise of influential groups like Kraftwerk, Einstürzende Neubauten and Front 242. The 1980s marked the emergence of Electronic Body Music (EBM), spearheaded by Front 242, along with further offshoots such as futurepop and electro-industrial music. Industrial rock/metal fusions were realised through bands like Rammstein, Nine Inch Nails and Marilyn Manson.

During the 1990s the global rock scene saw a shift towards languages other than English, particularly in extreme metal, to challenge Anglo-American cultural dominance. Industrial groups had already been exploring languages beyond English. While English had dominated popular culture in countries like Germany, Belgium and the Netherlands since the 1960s, bands such as Einstürzende Neubauten defied norms by singing in German, reflecting industrial music’s rebellious spirit.

Tracing the origin of Afrikaans rock and industrial music, the article identifies the Musiek-en-liriek movement of the late 1970s as foundational, with Anton Goosen as a key figure. The Voëlvry movement of 1989, led by Johannes Kerkorrel, Bernoldus Niemand and Koos Kombuis, further redefined Afrikaans music by incorporating rock and alternative influences to protest against the government and promote social change. Alongside Voëlvry, Piet Botha contributed through various rock groups, and Valiant Swart emerged as another significant Afrikaans rock musician in the mid-1990s. While the 1990s saw the formation of numerous rock groups in South Africa, Live Jimi Presley stood out as the first industrial group in the country.

Against the backdrop of a local music scene dominated by English music and a lack of industrial presence (with the exception of Live Jimi Presley), Battery 9 was formed in 1994 by Paul Riekert. Their debut album, Protskrog (1995), marked the first South African industrial album. Battery 9 has released eight albums and two EPs:

• Protskrog (1995)
• Strop (1996)
• Gris (1997)
• Wrok (1998)
• Sondebok (2002)
• Straks (2005)
• Galbraak (2008)
• Grimmig (2016)
• Voorbedag (2019) (EP)
• Afstand (2020) (EP).

Battery 9 initiated a wave of South African industrial music projects, often involving members from other groups. Additionally, groups such as NuL expanded the South African industrial music scene.

The lyrics of Battery 9 frequently engage with themes common in industrial music, including fascism, rejection of authority, dystopia, technology and violence. Unlike some industrial bands, Battery 9 avoids fascist symbols, thus avoiding related controversies. Their lyrics often subtly reject authority, critiquing blind obedience. Dystopian themes appear in their portrayal of the city, particularly Johannesburg, as a dangerous space marred by crime and devoid of community or moral values. The band also touches on technology, reflecting the blurring lines between humans and machines. Violence is a recurring motif, depicting acts of murder and cruelty. These themes resonate with the social and political changes in South Africa during the 1990s, mirroring the era’s spirit of renewal and frustration with violence.

Ultimately, Battery 9’s contribution to the Afrikaans rock scene is significant, despite being frequently undervalued in music history. Their fusion of synthesisers, anti-music and extra-musical elements has produced a unique South African brand of industrial music. With lyrics that mirror the genre’s dark and transgressive nature, Battery 9’s work offers a distinctive expression of industrial music’s values and a unique contribution to the South African music scene.

Keywords: Afrikaans music; Afrikaans rock; alternative music; Battery 9; industrial music; Paul Riekert; rock; South African music

Lees die volledige artikel in Afrikaans

Battery 9 as pioniers van industriële musiek binne die Afrikaanse rockmusiektoneel

The post Battery 9 as pioneers of industrial music within the Afrikaans rock music scene first appeared on LitNet.

The post Battery 9 as pioneers of industrial music within the Afrikaans rock music scene appeared first on LitNet.

Die wêreld van geopolitiek om ons is ’n uiters komplekse spel met politieke akteurs wat elkeen oortuig is van die geregverdigheid van hulle optrede. Dan is daar hoofakteurs wat die spel fyn dophou, en natuurlik die spelers met mindere rolle en die gehoor ,of toeskouers, wat op verskillende maniere deur die spel beïnvloed word. En in 2025, sou ’n mens kon byvoeg, is daar ook nog Donald Trump om mee rekening te hou!

Israel en Iran is reeds vir jare in ’n stryd gewikkel, om verskillende redes, en elkeen van die twee lande het komplekse, maar ook strategiese, politieke, ekonomiese en militêre posisies in die Midde-Ooste. Dit is nie alleen lande wat vyandig teenoor mekaar staan nie, maar elkeen van die lande is eintlik ’n matriks van komplekse belange. Die moderne Israel beleef ’n bestaanskrisis sedert die totstandkoming daarvan na die Tweede Wêreldoorlog op 14 Mei 1947. Die moderne Iran kom op 1 April 1979 tot stand as die Islamitiese Republiek van Iran, ’n teokrasie onder die leiding van ajatolla Ruhollah Khomeini, na die val van die Sjah van Iran in 1978. Beide lande het natuurlik ’n geskiedenis wat oor minstens 4 000 jaar strek, maar hier bepaal ek my by die onlangse gebeure die afgelope week.

Die Israeli-aanval op Iran op 13 Junie 2025 was gemik op kernaanlegte, militêre installasies en sleutelpersoneel wat ’n duidelike streeks- en globale impak gehad het. Die aanval is uitgevoer met vliegtuie, hommeltuie en missiele. Dit was fyn beplande aanvalle op sleutel- militêre bevelvoerders en kernwetenskaplikes, wat tot hulle dood gelei het. Alhoewel die aanval self nie kenners verras het nie, was die tydsberekening baie betekenisvol. Donald Trump het die moontlikheid van so ’n aanval gesuggereer in die laaste twee weke voor die gebeure, maar was negatief daaroor, aangesien dit die onderhandelinge tussen Iran en die VSA in Oman in die wiele sou ry. Die Israeli’s sou nie die aanvalle kon loods sonder Amerikaanse militêre infrastruktuur, wapens en intelligensie nie. Ek twyfel of Donald Trump toestemming vir so aanval sou gegee het, maar hy was beslis op die hoogte gehou van die gebeure. Daar is wel sprake van spanning tussen Trump en Netanyahu, maar in dié geval is ek van mening dat Netanyahu die sterkste persoonlikheid in die verhouding het en dat Trump ’n tipe wisselvalligheid openbaar met betrekking tot konflik. Dit het hom reeds die bynaam Taco besorg oor sy wispelturigheid rakende tariewe – dit staan vir “Trump always chickens out”. Dit natuurlik tot Trump se groot misnoeë!

Iran bevind hom tans in ’n verswakte militêre posisie met omvangryke sanksies teen hom op grond van sy inisiatiewe om ’n kernmoondheid te word, asook weens die feit dat Sirië se vorige leier, Bashar al-Assad, uit die kussings gelig is en Sirië tans groot onstabiliteit beleef. Die gevoelige knou wat die Israeli’s aan Hezbollah en Hamas toegedien het in die omvangryke militêre weerwraakinisiatiewe in Gaza en Libanon na aanleiding van die 7 Oktober 2023-terreuroptrede deur Hamas, het Iran se invloed in die streek verder verminder. In die verlede kon Sirië en Iran wel op Russiese steun peil trek, maar die konflik in Oekraïne en onstabiliteit in Sirië het Iran van dié steun ontneem. Met verswakte lugbeheer oor Iran en geen lugbeheer oor Sirië nie, kon 200 Israeli-vliegtuie met min risiko hulle sendings voltooi.

Dit lei geen twyfel nie dat eerste minister Netayahu die strategiese gaping benut het wat ontstaan het met ’n Trump-administrasie wat Israel se vrees vir ’n Iran met ’n kernvermoë deel. Verder het die VSA ook probleme met Iran wat die Houthi-rebelle ondersteun en wat skeepvaart in die Rooi See uit die berge in Jemen ontwrig het met hommeltuie en missiele, wat waarskynlik deur Iran voorsien is. Iran voorsien ook hommeltuie aan Rusland in sy konflik met Oekraïne. Nou, met die huidige missiele en hommeltuigaanvalle teen Israel, kry Rusland waarskynlik nie die voorraad uit Iran nie.

Iran het ook nie op hom laat wag nie en het dadelik met teenaanvalle op Israel begin deur meer as 100 hommeltuie en missiele op Israel te lanseer. Sedert 13 Junie is hierdie heen-en-weer-lugaanvalle aan die gang tussen Tel Aviv en Tehran met baie skade aan geboue en infrastruktuur en natuurlik lewensverlies aan beide kante. Aangesien die konflik feitlik regstreek oor televisie wêreldwyd gebeeldsend word, was daar op 16 Junie 2025 ’n surrealistiese geval waar ’n Irannese nuusuitsending deur ’n bomaanval ontwrig is. Israel het veral gefokus op drie kernaanlegte, naamlik dié by Natanz, Isfahan en Fordow. Dit wil voorkom asof die skade by die Natanz-kernverrykingsaanleg omvangryk was. Baie van die fasiliteite in Iran is egter ondergronds, en slegs die VSA beskik oor bomtegnologie om deur sulke bunkers te dring. Die risiko vir kernkragbesoedeling en omvangryke bestraling is egter baie groot indien so ’n fasiliteit vernietig word en dit kan die konflik ernstig laat eskaleer.

Wat is die implikasies van die Israeli-aanval op Iran en Iran se militêre reaksie daarop? Die eerste implikasie is natuurlik groter onsekerheid in die geopolitieke omgewing in die Midde-Ooste, en dit het aanleiding gegee tot ’n 8%-styging in die olieprys. In die tweede plek het die G7-beraad wat tans in Alberta, Kanada, plaasvind, se agenda verander en die konflik in die Midde-Ooste staan tans bo-aan die lys. ’n Groot aantal lande het Israel wyd gekritiseer oor die aanval en die saak is geëskaleer na die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies, maar soos verwag, kon geen besluit geneem word nie, vanweë die Amerikaanse veto op die Veiligheidsraad. Is ’n eskalasie van die konflik moontlik? Dit is te betwyfel of die konflik verder sal eskaleer as tussen Israel en Iran, met ’n klein moontlikheid dat van die ander niestaatlike akteurs, soos die Houthi’s in Jemen of die Sjia Moslem paramilitêre groepe in Irak, op klein skaal kwelwaarde of asimmetriese mag kan toevoeg. Rusland het geen kapasiteit om die konflik te beïnvloed nie, en ook nie Europa nie. Soos in Oekraïne, sal dit die VSA en China wees wat die konflik tussen Israel en Iran sal beperk. Iran gaan swakker uit die stryd tree, maar gaan nie sy ambisie om ’n kenvermoë te ontwikkel laat vaar nie. Soos Nood-Korea tans en Suid-Afrika voor 1994 glo Iran dat sy politieke staanplek in die wêreld erken sal word net as hy oor ’n kenvermoë beskik wat vergelykbaar is met dié van Pakistan en sy buurland Indië. Israel sal met groter beheer uit die stryd tree, maar nog dieper in die skuld by die VSA wees, en die wrewel in die Arabiese wêreld sal weer eens op baie hoë vlakke wees.

Was die aanval genoeg om Benjamin Netanyahu se baie prekêre politieke posisie te stabiliseer noudat Hezbollah en Hamas verswak het en Iran tegnologies afgetakel is? Donald Trump het hier seker ’n groter uitdaging om die eskalering van die konflik te probeer beperk sonder om te diep betrokke te raak op militêre gebied.

The post Die komplekse konflik tussen Israel en Iran (17 Junie 2025) first appeared on LitNet.

The post Die komplekse konflik tussen Israel en Iran (17 Junie 2025) appeared first on LitNet.

Foto: verskaf

Sêgoed van Lien Botha “Ek het deur die jare al verskeie mense aan die dood afgestaan – ek het ’n redelike begrip van verlies. Van verganklikheid. Van die gevoel wat daardie soort ontheemding by ’n mens laat. Dit vorm sekerlik die fokus van jou lens of die klinkers van jou woordeskat.” (Rooi Rose, Februarie 2016) “Al dek my werk verskillende genres, sluit die tekste tog bymekaar aan. Ek beskou dit nie as afsonderlike dimensies nie. Ek sien dit gewis as ’n eenheid – deesdae meer as tevore. Die verligting van ’n nuutgevonde, liggewig formaat is vir my geheel en al bevrydend.” (Rooi Rose, Februarie 2016) “Ek glo ek moet myself aanhou uitdaag. Gemaksones is nie goed vir die skeppende proses nie.” (Rooi Rose, Februarie 2016) Waar skryf sy op haar beste? “Eers versamel ek maar soos ’n wese wat opgaar vir die winter en dan vaar ek binnenshuis na ’n toegewyde ruimte met so min as moontlik onderbreking.” (Rapport, 25 September 2016) Haar skryfplek: “Vroegdag is maar die beste, wanneer die nag se skaduwees lig … en voor mens jou kan kry, is dit tyd om ’n degie onder die hemp te sit. Agter my is ’n rak met alledaagse goed sowel as dit wat uit drome kom, ander skrywers se boeke en woordeboeke vir aas, ’n artikel deur Leon Retief: ‘Oor visse met yswater in hul bloedvate.’ ’n Foto van Scarlett Johansson voer voorlopig dié galjoen; lyn in die water: ’n skuit tussen orde en chaos. “Soms wanneer ek opkyk, sien ek die veld met die Klein-Hangklipberge in die verte … voëls wat verbyvlieg. ’n Blou boek met die titel Going fishing, vasgebind aan ’n paal in die tuin, dien as ’n kode vir die volgende verhaal. Is skryf nie soos visvang nie?” (Rapport, 29 Januarie 2017) Wat laat jou aanhou skryf? “Die spinnekop se web: om die drade te heg / bymekaar te hou.” (Rapport, 25 September 2016) Oor die oorgang van foto’s en die visuele in die algemeen, na woorde: “Die oorgang was nie so woes nie. En nou hét ’n mens dit gedoen. Dit was nie so moeilik as wat ek gedink het nie. Die (skryf-) proses is totaal meevoerend. Niks anders maak saak nie. Teks is in jou kop en alles is moontlik. Dit is ’n opwindende medium − los van alle grense. Alles wat jy doen, besluite wat jy neem, niks is tevergeefs nie. Absoluut alles oor die laaste drie dekades het ek ingespan (in die roman).” (Taalgenoot, Lente 2015) “Ek sal enigiemand wat vermoed hulle kan skryf, aanmoedig om ’n boek te skryf. Elkeen het ’n storie.” (Taalgenoot, Lente 2015) Sy vertel aan Annami Mailovich in Taalgenoot: “As jy wag, gaan die lewe verby, daarom het ek so gou moontlik aangegaan (met ’n nuwe roman).” (Taalgenoot, Lente 2015) Lien is skrywer én kunstenaar: “Dit sal great wees om so ’n 50/50-bestaan te voer. En ek is opgewonde oor die nuwe (skryf-) veld wat ek kan ontgin en oor kan leer. Maar ek sal nooit ophou om visuele werk te doen nie. ’n Mens kan die goed parallel doen.” (Taalgenoot, Lente 2015) Lien het ook baie gelees: “My geskenke was boeke. Maar eintlik wou ek boer. Die wit pluim van katoen het my van kleins af bekoor. Ek het groot waardering vir die aarde, die grond en die seisoenale. Ek het groot ontsag vir boere.” (Taalgenoot, Lente 2015) Wat was vir haar die belangrikste: plot, karakter, ruimte, atmosfeer of tema? “Al hierdie elemente; ek was oorweldig deur die fasette verbonde aan die skryfproses en toe ek stadig maar seker ’n verwesenliking daarvan begin vorm, het ek gereeld gaan swem sodat die gewig daarvan my nie moes onderkry nie.” (LitNet, 22 Junie 2015) Skrywers het nie ’n pensioen nie, boeke maak meestal nie ryk nie. Waarom skryf sy? “(Om te help sin maak van die feit dat soveel mense in die skeppende sfeer krepeer van ellende.) Ironies genoeg gee skryf vir mens ’n gevoel van bevryding wat verby enige vorm van materiële gewin strek.” (LitNet, 22 Junie 2015) “Ek pendel nog heelhuids tussen die visuele en geskrewe wêreld, en ek hoop en vertrou dat hierdie metodiek verwering sal verlangsaam.” (Rapport, 11 Julie 2021) “Verdriet is smerig en onnet, dit vloei nie aaneen nie, dit hakkel en spoeg. Verlies se verfkwaste is gelaai met grou pigment; daar is geen nuanse, geen kalligrafie.” (Maroela Media, 15 Augustus 2021) “Suid-Afrika is ’n komplekse en uitdagende omgewing waarbinne ’n mens verwoed aan die kreatiewe naelstring vasklou, gegewe dringende sosiaal-maatskaplike kwessies. Ten beste fluister ek aspekte van my kortstondige bestaan (hier) uit tussen woord en beeld, want daar moet tog iets méér oorbly as wanhoop en as.” (Maroela Media, 15 Augustus 2021) “Ek skryf nog nie lank nie; ek wou altyd, maar het nie die moed gehad nie. Skryf se formaat is vir my kleiner. Ek is so moeg vir borrelplastiek, rame, prints – goed vat vir ’n uitstalling en dit terugbring. Die hele fisiese ruimte wat kuns opneem, raak swaar. Die boek is lekker – dis net ek en my rekenaar, en die produk is klein, jy kan dit in jou handsak sit.” (LitNet, 25 Mei 2021)

Gebore en getoë

Maria Elizabeth (Lien) Botha is op 21 Maart 1961 in Pretoria gebore. Sy is die jongste kind van Pik, die destydse minister van buitelandse sake, en Helena Botha. Sy het twee ouer broers, Roelof, ’n ekonoom, en Piet, die sanger, en ’n suster Anna. Piet is in 2019 oorlede. Haar ma is in 1996 oorlede en haar pa in 2018.

Om dat haar pa ’n parlementslid was, het hulle kinders in die laerskool “wipplank gery” tussen die Danie Malan Laerskool in Pretoria-Noord en Akasiapark Laerskool in Goodwood, Kaapstad.

Lien matrikuleer in 1978 aan die Afrikaanse Hoër Meisieskool in Pretoria.

Oor waar haar liefde vir boeke en skryflus sy oorsprong gehad het, vertel Lien aan Phyllis Green in Sarie dat sy reeds van kleins af ’n “heilige bewondering vir boeke en skrywers” het: “Dit het begin met ons moeder, Helena, wat ons een maal ’n week na die biblioteek in Pretoria-Noord geneem het om boeke uit te soek. Sonlig wat skuins teen die boekrakke val, fluisterstemme, bladsye met eindelose avonture en karakters … alles daaromtrent was vir my magies.”

Lien vertel aan Martie Swanepoel (Rooi Rose, Februarie 2016) dat sy as kind tot laataand met denkbeeldige vriende gekuier het: “Ek was doodgelukkig in ’n wêreld waar daar nie sprake van meelopery was nie. Op hoërskool het ek twee inspirerende taalonderwyseresse gehad: Juffrou Maritz het Dylan Thomas se strips of stuff that tatter as we move aan ons voorgestel en juffrou Van den Heever die ‘dorre vlaktes; winter-wit van gras en horison en lug’ uit NP Van Wyk Louw se pen.”

Sy meen dat die ontwikkeling van haar skeppingsdrang toegeskryf kan word aan haar besonderse ouers: “My pa het dit onder meer beklemtoon dat jy nie teen die seisoene kan stry nie. Hy het ons geleer van bome en sterre en van dankbaarheid en jou seëninge. My ma het by my ’n volledige begrip van empatie tuisgebring.”

Swanepoel skryf in haar artikel dat die Bothas ’n besonderse gesin was en dat elkeen op sy of haar eie gebied uitgeblink het. Lien verduidelik verder: “Daar was elemente in ons huishouding wat ons vroeg al gedrewe gemaak het. Dis ’n helse uitdaging om in die politiek te kan oorleef. Ons het waarskynlik van kleins af gesien hoe mense optree en watter strategieë jy moet bedink om te kan oorleef. Ons ouers se huis was oop vir vriend en vreemdeling en dit het ons aan interessante ervarings blootgestel.

“My ma, Helena, het drama studeer en ek glo as sy haar in haar loopbaan kon uitleef, sou sy Shakespeare laat sweet het. Deur dik en dun het sy altyd gesê: ‘The show must go on.’ Nou nog, wanneer ek dink hoe op deeske aarde ek deur hierdie episode gaan kom, onthou ek haar woorde.

“Ek het nie eintlik ’n kans gehad om die ruim skeut kreatiwiteit in my bloed te ontduik nie. Van my ma én pa se kant af is daar mense wat op verskeie maniere in ’n kreatiewe rigting betrokke is.

“Twee van my niggies, die susters Jana van Niekerk en Elizabeth Lowry, is albei skrywers. Ons oupagrootjie, Johannes Petrus Botha, het sy oorlogsherinneringe geboekstaaf en in sy jong dae het my pa vir Huisgenoot verhale geskryf. Aan moederskant was daar musiek en nogmaals musiek. En so, op 54, begin my ore toe woordlangs luister.”

Verdere studie en werk

Ná matriek is Lien na die Universiteit van Pretoria, waar sy haar BA-graad in tale in 1981 behaal. Hierna gaan werk sy as persfotograaf by die dagblad Beeld in Pretoria. In 1984 verhuis sy na Kaapstad. In 1985 gaan studeer sy beeldende kuns by die universiteit se Michaelis Kunsskool en behaal in 1988 haar BA-graad in skone kunste.

Tydens haar studiejare maak sy kennis met die “filosofiese” Kevin Atkinson, een van die dosente wat in haar finale jaar aan die Michaelis-kunsskool vir haar klasgegee het. En oor hom sê sy aan Martie Swanepoel van Rooi Rose: “Hy het oor alles behalwe politiek gepraat. Hoeveel blou kort ’n skildery? Watter soort blou? Hoe naby of ver moet die blou wees? En uit die bloute praat hy dan oor die suiwerheid van Tibettaanse klokke.”

In die onderhoud met Martie Swanepoel stel Martie dit aan Lien dat daar gesê word dat ’n kunstenaar opregte emosies kan uitbeeld net as hulle hartseer in hulle lewens ervaar het. Toe vertel Lien vir Martie van Leon Fourie: “Hy was my eerste liefde en is in ’n motorfietsongeluk dood op 21-jarige ouderdom. Dit was ’n helse slag – die vreeslike skok daarvan kom sit in jou lyf en in jou hart.”

Vanaf 1984 werk sy by CTM in Stikland Industria in die Wes-Kaap. In 1991 word sy aangestel as fotograaf by die Suid-Afrikaanse Nasionale Galery in Kaapstad en gee sy ook (tot 2003) op ’n deeltydse basis klas aan die Michaelis School of Fine Art, asook aan die Universiteit van Stellenbosch.

Lien was in 2003 ook die onderwerp van ’n reeks boeke wat die kunskenner David Krut uitgegee het. Die kollig in hierdie reeks val op van Suid-Afrika se uiteenlopende kunstalent – iets wat die internasionale kunswêreld al hoe meer aan die praat het, skryf Melvyn Minnaar in Die Burger van 12 Julie 2003.

Sedert 2004 werk sy vir haarself as ’n kunstenaar, kurator van kunsuitstallings en vryskutfotograaf, en sedert 2015 is sy ook ’n skrywer. Sy is getroud met Raymond Smith, ’n argitek en erfenispraktisyn, en hulle woon in Bettysbaai naby Hermanus in die Wes-Kaap.¹

In 2012 skryf sy in vir die MA-graad in kreatiewe skryfkuns onder Etienne van Heerden aan die Universiteit van Kaapstad, wat sy in 2014 met lof verwerf. Haar eerste roman, Wonderboom, was die uitvloeisel van hierdie studie.

Lien vertel aan Annami Mailovich (Taalgenoot) dat sy al in 2007 begin het om dagboekinskrywings oor Bettysbaai te doen: “Stropers, tree-huggers. Goed gebeur. Die meestersgraad-kursus het my gedwing om te skryf én daaroor te praat. Alles wat jy vergader, moet op ’n dag iewers heen gaan,” sê sy. “Om ’n vorm van jouself te maak is amper ’n oorlewingskursus. Etienne was bemoedigend, empaties; wat vir jou sê jy kán die ding doen. Ons het baie lekker gesels oor boeke, die lewe ensovoorts. Om in te skryf vir die kursus is een van die slimste goed wat ek nog ooit gedoen het.”

“Om hier (op Bettysbaai) te kon bly, was noodsaaklik,” sê Lien aan Debbie Loots (Rapport, 5 Julie 2015). “Op Bettysbaai het ek die boek se eerste anekdotes neergeskryf, oor wat elke dag hier gebeur, die mense se doen en late, al die klein burgerlike goedjies …

“Maar dit is ook ’n alleenbestaan,” erken sy. “Bettysbaai doen definitief interessante goed met jou kop. Jy raak seker bietjie mal hier, die isolasie kan sommige mense op ’n manier ekstreem maak.”

Wonderboom word in 2015 by Queillerie uitgegee en word beskryf as ’n “distopiese” roman. En met haar debuut loop Lien se Wonderboom met vier toekennings weg (Huisgenoot se Tempo Boek van die Jaar, die Jan Rabie-Rapportprys, 2016 se WoordTROfee vir visuele kuns en die Eugène Maraisprys) en is dit ook op die kortlyste vir nog drie pryse (kykNET-Rapport-boekprys, UJ-debuutprys en WA Hofmeyr-prys).

In sy commendatio vir die Jan Rabie-Rapportprys skryf Danie Marais onder andere: “Wonderboom is ’n distopiese roman wat verskeie raakpunte het met Eben Venter se Horrelpoot en Cormac McCarthy se Pulitzer-wenner, The road, asook met Karel Schoeman se Afskeid en vertrek. Ook Botha se protagonis moet haar weg baan deur ’n verwoeste, gevaarlike wêreld en die brokstukke van ’n vervalle samelewing op soek na oorlewings- en betekenismoontlikhede.

“Magriet se reis met haar viool van die geknelde Kaap na ’n onheilspellende Pretoria is egter veel meer as die bogenoemde twee romans ook ’n besinning oor die waarde en rol van kuns buite ’n gevestigde kulturele idioom; ’n verkenningstog wat met groot liriese spronge en opwindende taal bekoor, terwyl dit ingewikkelde gesprekke voer met die hede, verlede en ’n moontlike toekoms en daarmee saam ook met Die kremetartekspedisie van Wilma Stockenström en Etienne Leroux se Magersfontein, o Magersfontein.

“Wonderboom is ’n ryk, poëtiese en beduidende toevoeging tot die Afrikaanse romankuns; ’n literêre koorsdroom deur ’n kunstenaar wat haar gehoor se blik onthutsend verstel, verbreed en verfyn” (Rapport, 25 September 2016).

Op LitNet verskyn Willie Burger se commendatio vir die Eugène Marais-prys: “Soos in Stockenström se Die kremetartekspedisie, is hierdie ekspedisie van Magriet ’n poging om die verlede onder woorde te bring, ’n reis na binne en na buite. Dit is ook ’n roman waarin die aandag telkens op die taalgebruik self gefokus word. Soos die slavin, begeer ook Magriet om uiteindelik onderstebo aan die boom te hang – soos ’n vlermuis. Anders as in Die kremetartekspedisie, is die ruimte ’n baie herkenbare Suid-Afrika waarin talle van ons eietydse probleme vanuit verskillende kante belig word – van ekonomiese stelsels, armoede en kinderopvoeding, tot magsmisbruik, korrupsie en apatie.

“Sentraal staan die belang van herinnering, van kennis van die verlede – wat op verskeie maniere en deur verskeie kunsvorme ondersoek word. By elke hoofstuk is daar ook ’n kunswerk wat iets vasvat van herinnering – dit is aanvanklik ’n soort collage van kaarte, foto’s, briewe, boeke en ander artefakte wat saam as bolwerk teen die groot vergeet moet dien. Hierdie foto’s word geleidelik al hoe leër – soos wat Magriet se herinneringe vervaag – totdat slegs enkele blare by die laaste hoofstukke voorkom – slegs spatsels en patroon.

“Wonderboom is ’n boeiende leeservaring wat ontstel weens die reliëf wat aan ons eietydse ervarings gegee word, wat dikwels ook snaaks is, en wat op indringende wyse nadink oor die maniere waarop die verlede benut word om sin te maak van ons bestaan.”

In Mei 2018 maak PEN Afrikaans Vertaalfonds bekend dat Wonderboom een van drie romans is wat befonds sal word vir vertaling in Nederlands. Die vertaling is deur Robert Dorsman gedoen en het in 2019 verskyn. (Die ander twee romans was Slagyster deur Rudie van Rensburg en Die hemeltuin van Karel Schoeman.)

Die hoofkarakter is Magriet Vos, skryf Laetitia Pople (Volksblad, 25 Augustus 2015). “Haar geheue word weggekalwe in ’n Suid-Afrika wat hink op die randjie van ineenstorting. Die Wes-Kaap word regeer deur vigilante, aangevoer deur die tiran Albino X, wat op die landgoed Vergelegen ingetrek het. Voedselskaarste heers, ’n lewe is niks werd nie en dit is elke mens vir homself. Net die geskikste oorleef.

“Magriet, ’n swerwende musikant, neem die agterpaaie na Wonderboom waar die laaste van haar familielede woon. Sy moet daar uitkom voor sy alles vergeet het.”

Pople skryf verder: “Botha se skerp, intuïtiewe visuele inslag spreek uit die bakenskets wat elke hoofstuk inlei – soos Magriet daagliks in haar vergeetboek moet skryf om te probeer onthou, vervaag die leidrade in Botha se fotoskets totdat daar met die laaste hoofstuk net spatsels oorbly.”

Oor die “vergeetsiekte” van Magriet vertel Lien aan Laetitia Pople dat dit in haar familie aan haar ma se kant loop. “Dit is uiteraard iets wat vir my op ‘n persoonlike vlak relevant is. Verder bepeins ek die kwessie van die Suid-Afrikaanse geheueverlies in al sy fasette.”

Naomi Meyer voer vir LitNet ’n onderhoud met Lien en vra haar uit na die titel wat vir Meyer “magies-realistiese aspekte oproep”. “Dit het letterlik te make met die Wonderboom (Ficus salicifolia) aan die voet van die Magaliesberg en haar oorsprong het uit ’n stam van sowat ’n duisend jaar met ouer- en dogterbome vertak oor ’n area van 50 vierkante meter. Van kindsbeen af ken ek reeds die boom en jy kan sê die boom is soos ’n familielid. Die terrein het ’n stem uit die steentydperk en volgens oorlewering is daar amakosana onder die boom begrawe. Wanneer jy by die boom vertoef, kan jy fluisteringe hoor wat benede roer.

“Daar is natuurlik soveel ander assosiasies ook: boom as papier vir die skrywer; as instrument (viool) vir die musikant; medisyne vir die heler; voedsel; skerm – huis. Wat is ’n straat sonder ’n boom?”

In Die Burger van 4 Julie 2015 eindig Dewald Koen sy bespreking van Wonderboom só: “Die roman is stilisties en inhoudelik puik. Botha se skryfstyl kan beskryf word as ’n samevoeging van Ingrid Winterbach, Karel Schoeman en Marlene van Niekerk.

“Soos by laasgenoemde skrywers fokus Botha veral op die sintuiglike waarnemingsvermoë van haar protagonis om die leser te boei. Haar spel met woorde is poëties van aard en paragrawe moet soms herlees word om die inhoud ten volle te kan verwerk.

“Wonderboom is nie eenvoudige leesstof nie – die lees van die roman moet geduldig benader word. Wonderboom is ongetwyfeld een van die belowendste en opwindendste debute wat ek in ’n lang tyd gelees het.”

Op die webwerf Alles over boeken en schrijvers skryf Theo Jordaan oor die Nederlandse vertaling van Wonderboom: “Zuid-Afrika in de toekomst. Het land gaat gebukt onder de tirannie van dictator Albino X en is in zwaar verval geraakt. Magriet Vos is een violiste die gebukt gaat onder desparate armoede en dagelijkse honger. Met enige regelmaat moet ze verplicht optreden voor Albino X. Sinds kort gaat Magriet gebukt onder vergeetachtigheid. Daarom besluit ze te vluchten naar de plek waar ze geboren is die 1500 kilometer noordelijker gelegen is.

“Haar schamele bezittingen heeft ze opgeborgen in een vioolkist. Een dagboek en de foto’s zijn er ook in opgeborgen. Deze zijn door haar vergeetachtigheid haar belangrijkste verbinding tot haar verleden. Magriet gaat op reis. Onderweg heeft ze verschillende ontmoetingen en is ze met regelmaat haar leven niet zeker. Plaatsen die ze onderweg tegenkomt roepen herinneringen op aan haar verleden alhoewel die naar verloop van tijd steeds meer vervagen.

“Lien Botha gebruikt de reis als vehikel om te vertellen over de bewogen geschiedenis van Zuid-Afrika en schept tegelijkertijd een dystopisch toekomstbeeld. Ze doet dit op een bijzondere en bijna poëtische wijze waardoor de roman indringend en onvermijdelijk is. De vele voetnoten helpen de Nederlandse lezer bij het goede begrip van Wonderboom, zonder dat het storend is. Wonderboom verdient een groot lezerspubliek. Lien Botha – Wonderboom is gewaardeerd met ∗∗∗∗∗ (uitstekend).”

In September 2016 is Lien Botha saam met Simon Bruinders, Marlene van Niekerk, Francois Smith en Marita van der Vyver na die Lae Lande, waar hulle deel gehad het aan De Week van de Afrikaanse roman. Die doel van hierdie projek is om die Afrikaanse roman in Nederland en Vlaandere bekend te stel.

Ses jaar ná die verskyning van Wonderboom word Lien se tweede roman, Vin, in 2021 uitgegee, weer by Queillerie. Dit haal die kortlys van die kykNET-Rapportprys vir fiksie vir 2022.

Ná Wonderboom het Lien verskeie opsies en idees oorweeg vir haar volgende roman en het sy dit selfs oorweeg om die hoofkarakter die werk van begrafnisfotograaf “aan te bied” as, soos Lien aan Debbie Loots sê, “teenvoeter vir fotograwe wat troues afneem”. Maar toe, danksy ’n begrafnis wat in Vin plaasvind, skep Lien toe wel ’n karakter wat heeldag met die dooies werk: “die sexy lykbesorger Veronica met lang rooi hare wat vonk in die son”.

Tussen die publikasie van die twee romans moes Lien en haar familie ook afskeid neem – eers van haar pa, Pik, en net ’n paar maande daarna ook van hul musikantbroer, Piet. Gedurende hierdie hartseer tyd het sy aan Vin gewerk, maar dit het haar langer geneem om te skryf as wat sy ooit kon gedink het – “daar was baie drafts en gesprekke met my redakteur, Hester Carstens”.

Loots beskryf Vin as ’n “veelkantige roman met onder meer ’n geheimsinnige moord, die ontvouing van ’n liefdesverhouding, en ’n klompie interessante karakters wat amok maak, soos Sloan Kent, ’n veragtelike en gevreesde kunstenaar met kwade bedoelings teenoor die hoofkarakter, die kunstenaar-kurator, Vin Verster. Dit alles speel af teen die agtergrond van Vin se persoonlike wroeginge en haar kunsloopbaan wat haar gereeld oor die wêreld laat reis.”

Debbie Loots skryf verder oor Vin: “Die roman begin met brokkies teks oor ontbindende liggaamsdele wat iewers in die Weskus verlate in die veld lê. ’n Oor, ’n oog, ’n neus … elkeen se beskrywing is ’n kragtige doodsberiggie wat die verlies van ’n sintuig met ’n tikkie sinisme betreur. Dit word afgewissel met die verhaal van die gebeure rakende Vin se mees onlangse uitstalling en haar verhouding met haar argeoloog-man, Ryk Human. Daarna beweeg die verhaal na die verlede – toe Vin en Ryk mekaar by die Suid-Afrikaanse Museum in Kaapstad ontmoet het.”

Lien gebruik, net soos in Wonderboom, die visuele om die teks te verryk, en hierdie maal kan die leser visueel saam met die hoofkarakter deur die wêreld reis deur op Lien se webwerf die plekke, geboue en kunswerke wat Vin besoek en sien. En Lien voel om na elke hoofstuk ’n draai in Vin se “museum” te gaan maak, die beste manier is om die boek te lees: “Dit gee ’n mens ’n blaaskans voor die volgende reis.”

Lien verduidelik verder: “Vin omvat meer as genre om die realiteit deur wisselende lense te fragmenteer. Dit is wel grotendeels ’n kunsroman, en die kunsargief is vir my ’n sentrale bron waaruit ek inspirasie put. Ná sowat drie dekades in die bedryf het ek genoop gevoel om ’n fiktiewe bestekopname daarvan te doen waarvan Vin die eindresultaat is.”

In ’n onderhoud op LitNet (25 Mei 2021) vertel Lien Botha aan Elsabé Brits dat van die plekke wat Vin in die roman besoek, ook plekke is wat sy besoek het. “Dis dus foto’s wat ek self geneem het. Jy weet mos maar hoe die ding van fiksie werk – jy het die waarheid bygelieg. Ek het by myself gedink hoe gaan ek ’n kunsloopbaan van 30 jaar net vir myself vasvat wat hopenlik ook vir ander betekenis sal hê. Om ook insae te gee in die struggles daarin, en die vreugdes. Dan is daar darem iets in ’n boek. Want alles raak nou kleiner. Voor alles weg is en ek daarvan vergeet. Dit is reise wat ek nooit weer sal hê nie. Ek het gewens ek kon teruggaan na al die plekke toe.”

Nadat Vin klaar geskryf was, sê Lien aan Brits: “Vir die volgende jaar of twee wil ek net my kop laat gaan en nie so diep in iets betrokke wees nie. Boekskryf vra te veel van ’n mens, so lekker as wat dit is. Die streng grendeltyd was vir my ’n lewensboei; al het ek in 2018 reeds met die boek begin, het baie van die skaafwerk, oor en oor soos met enige boek, die afgelope jaar plaasgevind. Ek het maar in moeilike tye elke keer teruggegaan na die teks toe. Dit is ’n rede om op te staan.”

Die inligtingstuk van Queillerie lui as volg: “Vin is die verhaal van kunstenaar-kurator Vin Verster se geleidelike greepverloor op haar skeppende en skikkende omgaan met kuns, haar verhouding met haar argeoloog-man, en haar vermoë om in SA sielerus te voel. Deur twee dekades van oorsese kunsresidensies, voortslepende familiedrama en die benouende obsessie van ’n vyandiggesinde in die kunswêreld sien die leser met die oë van dié vindingryke kuns-vlugteling.” (Maroela Media, 15 Augustus 2021)

“Die verhaal skop af met die ontstellende raaisel van ’n afgesnyde oor wat in die veld lê. Eers aan die einde van die roman word die leser weer met dié toneel gekonfronteer en leer wie se oor die nou eintlik is,” skryf Phyllis Green (Sarie, 24 Augustus 2021).

“Vin is ’n boeiende karakter, soms ook frustrerend, want sy is uitgesproke en ly ook aan ligte paranoia. Haar ouers is jare gelede vermoor, die skuldiges is nooit vasgetrek nie. Boonop het daar ook ’n skildery uit haar ouerhuis verdwyn rondom die tyd van die moord. Vin se verhouding met haar argeoloog-man, Ryk, versleg weens haar skoonfamilie se voortslepende dramas. Al hierdie elemente speel ’n belangrike tematiese rol en jy moet enduit lees om die raaisel te ontknoop.

“Dié roman lees jy nie in een sessie deur nie. Dis vir lees en besin, weer lees en weer besin. In die proses word jy blootgestel aan ’n kunstenaar se binnewêreld en die inspirasie, sowel as die onbestendigheid, van die kunste. Lesers kan die boek lees sonder dat hulle enige kunsagtergrond het, maar sou jy meer oor die kunswerke in die verhaal wou leer, kan jy hoofstuk vir hoofstuk daarna kyk op ’n toegewyde portaal op Botha se webblad.”

Water speel ’n belangrike rol in Vin, en hieroor brei Lien uit teenoor Phyllis Green: “Water is ’n kardinale sleutel in die verhaal en die medium waarin sy voortgesleur word. Lesers kan bedag wees hierop, want sonder water sou ek Vin nie kon skryf nie. Vin woon in seë, mere, riviere, sy swem tussen ander visse, sy beur land toe. Dan weer terug water toe, sy swem deur skoonheid, aftakeling, asook deur vreugde en verdriet. Ja, Vin sinspeel gewis op die vis se ledemaat.”

Jean Meiring het Vin vir Netwerk24 geresenseer (25 Julie 2021): “Lien Botha se tweede roman is ’n komplekse en uitdagende boek. Tegelyk is dit, dalk verrassend, ’n loutere plesier om te lees. Soos in so baie onlangse Afrikaanse romans word iets soos ’n tradisionele storielyn met die wêreld van sprokies, magie en onwerklikhede vervleg. […]

“Botha se webblad vol beelde bied vir die leser ’n uitdaging. Hoe word dit ten beste hanteer? Self het ek die storie aanvanklik sonder verwysing na die beelde deurgelees. Ek wou ’n heen-en-weer tussen blad en webblad vermy. Ten spyte van die rykheid aan visuele verwysings in die teks, was die titels van skilderye, ensovoorts, aanvanklik vir my genoeg.

“Met ’n tweede, meer talmende lees, en met die storie reeds beeldmatig in my kop ingelood, het ek al lesend elke dan en wan die webblad besoek. Natuurlik het daardie proses iets toegevoeg; soos prente maak, het hulle verhelder. Eweneens egter, het dit, soos ’n boek wat ’n fliek word, dalk die verbeelding se prestasie ietwat verskraal. […]

“Maar wat vasstaan, is dat Botha, soos sy reeds met Wonderboom gewys het, wéét van storievertel. Haar prosa is skerp, beeldryk en gespierd […] Net dikwels genoeg verdraai of vervreem sy die geykte om nuwe, verrassende segging in die hand te werk […]

“Ook is daar heelwat skalkse, soms onverwagte humor. Uit stukkies koordferweel en sy, dryfhout en knarsskulpies weef Botha ’n ryk, vernuftige en uiters genotvolle roman. Lank ná boektoemaak, ná die tong-in-die-kies slot ‘fin’ (bladsy 259), bly ’n mens daaroor mymer – soos in die maanlig oor ’n sprokie.”

Trisa Hugo (Netwerk24, 26 Julie 2021) is van mening dat lesers wat aanhangers is van Ingrid Winterbach en Etienne van Heerden se boeke, Vin net so gulsig sal lees in “die gulheid waarmee dit geskryf is. Vin is selfs meer gewaagd as Botha se bekroonde distopiese debuutroman, Wonderboom. Hierdie boek vra ’n behoorlike herlees, om die sirkels van ons bestaan te bekyk deur Vin, want as die leser ademloos by die einde kom, neem dit jou weer terug na die begin.

“As leser kon ek spoorsny op die lewe en ontheemdheid van Vin deur die oë van Lien Botha. Dit laat die leser ook die self konfronteer, met eie ontnugtering van die lewe wat nie altyd uitspeel soos in ons naïewe jongmensdrome nie.”

Op LitNet bespreek Jonathan Amid Vin en sluit so af: “Soos Vin op ’n kol die Suid-Afrikaanse padkaart in repies sny, so beliggaam Botha se tweede roman ’n diep empatiese, sensitiewe vorm van collage, ’n poging om op haar uniek-universele manier iets van waarde en weerloosheid aan die gevoelige leser te kommunikeer.

“Soos daar uiteindelik ’n ster deur Vin se lyf torpedo, so kan geen leser van Vin ongeraak bly nie. Oor ’n see van marmer wil Vin die moeilike woord ‘incarnadine’ saam met Virginia Woolf fluister. Oor hierdie kunsroman hoef ons allermins te fluister: Vin se verhaal is eenvoudig onvergeetlik; Botha se woorde is vlamme op water.”

Elsabé Brits vra vir Lien hoe sy as kunstenaar die visuele wêreld sien en of sy deur ’n kameralens kyk of nie. Hierop antwoord Lien só: “Nee glad nie. Dit freak my eintlik as mense so rondloop met daai goed. Mens sien dan eintlik niks nie. Weet jy, as jy wonderlike kuns sien, die kleure die passie, is dit iets wat jy tot in jou maag voel. Die naaste wat ek aan dit gekom het in die wêreld waarin ons woon, was toe ek vir die eerste keer aan ’n olifant kon raak.

“Dit was by ’n park in Knysna waar die olifante gerehabiliteer word. Dit is so goed as wat dit kan wees vir hulle. Ek dink met goeie kuns, wat kom van daardie plek wat amper primal is, jy weet, is dit nie goed wat jy doen vir geld nie, of wat ook al nie. Dit is daardie gevoel om aan die olifant te vat. Die vel en die tekstuur te voel. Die oog. Daardie diere kom van 55 miljoen jaar gelede af. Dis soos rotstekeninge ook – as jy die handjies teen die rots sien, dit kom uit ’n baie diep, oerplek uit. Dit is ’n noodsaaklikheid. En jy kan dadelik sien as iets ’n ander motivering het. Dit kan tegnies goed wees, maar dit sal jou nie noodwendig roer nie.”

Publikasies:

Artikels oor Lien Botha

• Botha, Amanda: Yonder: buite haar eie innerlike lewensgrense. LitNet, 7 April 2014
• Botha beïndruk plaaslike leeskring. Mossel Bay Advertiser, 21 Mei 2022
• De Jager, Laurette: Becoming compost: Interview with Lien Botha. Ephemera, 7 Augustus 2024
• Dieselfde blik het letterkundige krag. Rapport, 25 September 2016
• Green, Phyllis: “My heilige bewondering vir boeke en skrywers lei tot skryf”. Sarie, 24 Augustus 2021
• Head, Vernon: After nature by Lien Botha and Jaco van Schalkwyk: “An interconnected offering”. LitNet, 20 September 2023
• In Afterland – Lien Botha, 6–31 Maart 2025 [uitstalling]
• Lien Botha (website)
• Lien Botha (Wikipedia)
• Lien Botha (LitNet)
• Lien Botha (OneArt)
• Lien Botha, In Afterland, 6–18 Maart 2025
• Lien Botha: Yonder [Barnard Gallery, Kaapstad, 20 Maart – 1 Mei 2014]
• Loots, Debbie en Lien Botha: Lien Botha en Debbie Loots oor beeldende kunste, romanskryf en Thelma & Louise. LitNet, 3 September 2015
• Loots, Debbie: Lien pendel steeds tussen woorde en beelde. Netwerk24, 11 Julie 2021
• Mailovich, Annami: Lien, die skrywer. Taalgenoot, Lente 2015
• Meulemans, Herman: Week van de Afrikaanse Roman 2016: Tom Lanoye, Lien Botha, Francois Smith en Stefan Dixon. LitNet, 19 September 2016
• Meyer, Naomi: Yonder: rocking horse in Park, Beaufort-Wes [onderhoud oor kunsuitstalling]. LitNet, 2 April 2014
• Myburg, Johan: 1:54 Contemporary African Art Fair: Lien Botha | Barnard Gallery. ArtAfrica, 29 September 2016
• Pople, Laetitia
  • • Disintegrasie só gekarteer. Netwerk24, 20 Augustus 2015
    • Fotograaf skryf roman. Volksblad, 25 Augustus 2015
    • Lien Botha: “Ons moet vrede maak met verlies en verlorenheid”. Netwerk24, 24 April 2021
• Press release: Lien Botha’s thirteenth solo exhibition. LitNet, 16 April 2021
• Prins, Jo: Leesfees hierdie Kersfees. Netwerk24, 20 Desember 2021
• Rautenbach, Elmari: Vakansieleeslys van die jaar se boeke. Netwerk24, 20 Desember 2015
• Roberts, Maryke: Lien Botha reis met woorde en beelde. Maroela Media, 15 Augustus 2021
• Schultz, Margot: Boekhoek: Hoekom skryf mense? Vrouekeur, 6 Februarie 2017

 Artikels deur Lien Botha

•  #Is ek Charlie? [The Charlie Seminar]. LitNet, 12 Januarie 2015
• Agter die brand. LitNet, 9 Januarie 2019
• Another country – South Africa: new portraits [resensie]. LitNet, 30 Julie 2014
• Dag 2: Kwarantyn-ketting – “Tussen die boom en die bas” deur Lien Botha. LitNet, 28 Maart 2020​
• Dior se Antwoord. LitNet, 27 Junie 2014
• Etienne van Heerden Veldsoirée, fotoblad 2 [foto’s]. LitNet, 28 September 2017
• Foto-onderhoud met Kerneels Breytenbach. LitNet, 26 November 2014
• Hartland – Deon Opperman [resensie]. LitNet, 19 Junie 2013
• Hersenpinsels oor die Week van de Afrikaanse roman 2016. LitNet, 11 November 2016
• Ingrid Winterbach: Portret van die skrywers as kunstenaar. LitNet, 9 Februarie 2023
• John Kramer: Solo-tentoonstelling by die Irma Stern Museum. LitNet, 23 September 2014
• Die koekie [fiksie]. LitNet, 20 Oktober 2016
• Kopskoot deur Rudie van Rensburg [resensie]. LitNet, 23 Junie 2014
• Kunsonderhoud met Barbara Wildenboer oor The Lotus Eaters. LitNet, 21 Julie 2014
• Lien Botha oor haar werke by Then & Now: conversations in time. LitNet, 28 Mei 2015
• Lien Botha se ses bestes [kuierplekke op wêreldwye web]. LitNet, 6 Maart 2012
• MoP6: Designing destiny. LitNet, 22 Oktober 201

Lien Botha se ATKV|LitNet-Skrywersalbum is op 2025-06-17 gepubliseer.

Eindnota

¹ ’n Volledige lys van Lien Botha se residensies, toekennings en studiebeurse, solo-uitstallings, uitstallings in samewerking met ander kunstenaars, groepuitstallings in Suid-Afrika, internasionale groepuitstallings, seminare, uitstallings waar sy as kurator opgetree het, katalogusse/publikasies, versamelings en ander uitstallings en openbare optredes kan gevind word by Lien Botha. Vir die doeleindes van die skrywersalbum word daar op Lien Botha se skryfwerk gefokus.

 Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir die doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Lien Botha (1961–) first appeared on LitNet.

The post Lien Botha (1961–) appeared first on LitNet.

Foto van Gideon Lombard: Antonia Steyn; foto van Tribuo: https://www.tribuo.co.za/the-tribuo-fund-home/

Die Tribuo Fonds het, as deel van die Tribuo Sessions-reeks, van 5 tot 7 Junie 2025 ’n konferensie by STIAS in Stellenbosch aangebied. Besprekings en toesprake het gehandel oor hoe meningsvormers en kunstenaars veranderinge in die kunstelandskap navigeer en omgewings kan skep waar vernuwende kunsskeppings kan floreer en wat die toekoms van die kunste in Suid-Afrika kan help vorm.

Gideon Lombard praat met Naomi Meyer oor sy aanbieding by die geleentheid.

Vertel asseblief vir LitNet se lesers wat jou begrip van Tribuo is, en waarom dit lewensbelangrik vir die kunste is? Hierdie fonds het uit nood tydens die Covid-grendeltyd ontstaan, maar waarom gaan dit voort? Is alles nie nou weer soos voor die pandemie nie?

Tribuo het ontstaan tydens ’n tyd van groot onsekerheid, maar dit bly voortbestaan omdat die redes vir sy bestaan nie verdwyn het nie. Vir my is Tribuo meer as net ’n reaksie op ’n krisis – dit is ’n strukturele ondersteuningstelsel wat help om ’n gesonder, meer volhoubare kuns-ekostelsel in Suid-Afrika te bou. Hoewel die wêreld na Covid in baie opsigte weer "oop" is, is dit nie noodwendig beter of makliker vir kunstenaars nie. Die grendeltyd het blootgelê hoe broos die kunste is sonder instellings wat kunstenaars aktief ondersteun. Tribuo is belangrik omdat dit die waarde van kreatiewe arbeid erken en in kunstenaars as mense en makers belê – nie net in projekte nie, maar in hulle volhoubaarheid, hul ontwikkeling en hul toekoms.

........

Hoewel die wêreld na Covid in baie opsigte weer "oop" is, is dit nie noodwendig beter of makliker vir kunstenaars nie. Die grendeltyd het blootgelê hoe broos die kunste is sonder instellings wat kunstenaars aktief ondersteun. Tribuo is belangrik omdat dit die waarde van kreatiewe arbeid erken en in kunstenaars as mense en makers belê – nie net in projekte nie, maar in hulle volhoubaarheid, hul ontwikkeling en hul toekoms.

..........

Wat is jou betrokkenheid by die kunste en by Tribuo? Vertel vir ons lesers wie jy is?

Ek is ’n teaterregisseur, akteur en musikant wat al meer as ’n dekade lank in die wêreld van teater, film en televisie werk – voor en agter die skerms. Oor die afgelope paar jaar het ek noukeurig bewus geword van my eie gebrek aan sakekennis binne die kunstelandskap. Ek sien ook daagliks hoe min toegang kunstenaars het tot besigheidsvaardighede, mentorskap en befondsing – iets wat my dryf om aktief brûe tussen die kreatiewe en sakewêreld te bou. Vandag werk ek as die bedryfshoof van DIDx, ’n tegnologiemaatskappy wat fokus op digitale identiteit. My betrokkenheid by Tribuo bring daardie twee wêrelde bymekaar.

........

Tribuo is nie net ’n platform wat kunstenaars ondersteun nie, maar ook een wat help bou aan ’n ekosisteem waarin kreatiwiteit, strukture en volhoubaarheid hand aan hand kan gaan. Dis ook waarom ek graag deelneem aan vanjaar se sessies – om ander kunstenaars aan te moedig om ook met selfvertroue dié brûe te bou.

........

Tribuo is nie net ’n platform wat kunstenaars ondersteun nie, maar ook een wat help bou aan ’n ekosisteem waarin kreatiwiteit, strukture en volhoubaarheid hand aan hand kan gaan. Dis ook waarom ek graag deelneem aan vanjaar se sessies – om ander kunstenaars aan te moedig om ook met selfvertroue dié brûe te bou.

Kunstenaars dink aan die kunste, van kleins af. Hulle leef om te skep. Of om op te tree en te deel. Tog moet hulle vir hul skeppings beloon word, of nuwe skeppings moet deur befondsing aangemoedig word. Praat met my oor die wisselwerking tussen kuns en geld en enige ander faktore en kwessies wat julle tydens die Tribuo-sessies bespreek. Waaroor handel jou aanbieding vanjaar?

My aanbieding dra die titel “Stay curious. Improvise. Jump” – drie rigtingwysers wat ek uit die kunste saamneem en elke dag in die sakewêreld probeer toepas. Daar is verrassende ooreenkomste tussen kunstenaars en entrepreneurs: Albei begin met niks behalwe ’n idee nie. Albei moet waag. Albei leef tussen mislukking en moontlikheid. Maar sonder finansiële ondersteuning – of dit nou vir ’n toneelstuk, ’n produk of ’n maatskappy is – bly selfs die sterkste idee dikwels net ’n droom.

........

Tydens die Tribuo-sessies kyk ons na hoe kunstenaars bemagtig kan word met die vaardighede, ondersteuning en stelsels om nie net te oorleef nie, maar om te floreer. Dit gaan nie net oor geld nie, maar oor strukture, toegang, mentorskap en gemeenskapsgevoel – alles wat nodig is om nuwe werk te laat ontstaan en voortbestaan. Die sessies raak ook aan die kwessies van balans: hoe om kuns te waardeer, te beloon, en tog nie die siel van die werk te verloor nie.

........

Tydens die Tribuo-sessies kyk ons na hoe kunstenaars bemagtig kan word met die vaardighede, ondersteuning en stelsels om nie net te oorleef nie, maar om te floreer. Dit gaan nie net oor geld nie, maar oor strukture, toegang, mentorskap en gemeenskapsgevoel – alles wat nodig is om nuwe werk te laat ontstaan en voortbestaan. Die sessies raak ook aan die kwessies van balans: hoe om kuns te waardeer, te beloon, en tog nie die siel van die werk te verloor nie. Tribuo is vir my ’n voorbeeld van daardie balans – ’n belegging in potensiaal én in mense.

Lees ook:

Tribuo Conference 2025: an interview with Lakin Morgan-Baatjies

Tribuo Conference 2025: an interview with Tiisetso Mashifane wa Noni

Tribuo-kunsberaad: waarom kunstenaars doen wat hulle doen

The post Tribuo-konferensie 2025: ’n onderhoud met Gideon Lombard first appeared on LitNet.

The post Tribuo-konferensie 2025: ’n onderhoud met Gideon Lombard appeared first on LitNet.

...

Even when he walked off at the end of the day’s play, he knew it was not the time to celebrate. He knew that he and Temba Bavuma still had a long way to go.

...

In years to come, films will be made about the Proteas’ victory against Australia in the World Test Championship final played at Lord’s, the home of cricket, last week (11-14 June 2025). Much of the cricketing world no doubt felt that South Africa did not deserve to be in the final. So many, like former English captain Michael Vaughan, and especially those from England and Australia, said we don’t belong in this competition, that we didn’t play the best teams. Yet they were the very ones who kept the top tier games among England, Australia and India and shut the door on South African cricket. But even at home, there were more naysayers who wrote this Proteas side off as a bunch of no-hopers. The likes of Quinton de Kock and Heinrich Klaasen had long abandoned the red ball format in search of IPL riches. Why, at the start of their eight-match winning stretch, the Proteas had to field a bunch of fringe players no one had heard of in years.

And so, it was a classic David versus Goliath tale. But as Boyzone so eloquently remind us in their song “No matter what”: “No matter where it’s barren/ A dream is being born”.

...

Aiden Markram, Temba Bavuma, KG Rabada, Lungi Ngidi and our team of no-hopers have given us more than just silverware and the title of World Champions.

...

And so, in the dry white season of South African cricket, new names began to emerge – Ryan Rickleton, Tony de Zorzi, David Bedingham, Wiaan Mulder, Kyle Verreynne and long-in-the-tooth bowlers like Dane Patterson. But were they good enough? That was the nagging question. Could this motley crew compete against a rampant England, or the unstoppable Indian team, let alone those perennial thorns in our side, Australia.

On the eve of the final, I phoned one of my good friends, Ashwin Desai, a student of the five-day game. “You still have hope?” he barked at me. Yes, I said in defiance, all we need is one hundred or for Rabada to blow the Aussies out of the park.

And so it proved to be on the first day. KG single-handedly disembowelled the Australian top order. Aiden smuggled the wicket of top scorer Steve Smith, when he seemed to be wrestling the initiative away from the South Africans. Only Beau Webster stood tall at the crease, literally and figuratively, with wicket keeper Carey walking past a Keshav Maharaj ball, and the talismanic Travis Head gloving a soft dismissal to Verreynne. Before tea on the first day, the mighty Australians were back in the changeroom for a paltry 212, and Rabada had claimed another five-wicket haul. He had also surpassed Alan Donald’s record of 330 wickets.

Having watched enough five-day cricket in my life, I expected our openers to battle against the new ball. But I was sure 300 runs were possible. And then, as has become customary, Aiden Markram, a man who promised so much, failed us yet again. Out for a duck. Before I knew what had hit us, those annoying Australian bowlers Mitchell Starc, Pat Cummins and Josh Hazelwood were running circles around our batsmen like a posse of Tasmanian Devils. We closed day one at 30/4. I mean, poor KG must have just come out of a hot shower to find Markram, Rickleton, Stubbs and Mulder back in the changeroom.

The next morning started better, with Captain Courageous Temba Bavuma looking in sublime form. But just when I had a sniff of 300 runs, he was out and we were 94/5. Literally 40 runs later, we were bowled out for 138. That lower middle order fell faster than the fortunes of the ANC, with David Bedingham top-scoring with 45.

By now, Ashwin was texting me, “Do you still believe?” For only minutes earlier, I had been texting him about how we would get to 300 when Bavuma was at the crease, and now we were all out. These Proteas are useless, I thought to myself. How had we fallen from the likes of Graeme Smith, Jacques Kallis, AB de Villiers and Hashim Amla to this? True, the World Cup eluded those greats, but they are all inductees of the Wisden Hall of Fame. Their names roll off the lips with all the other greats of the game.

And so I decided to take the dogs for a drive. Just as well. Because half an hour later, on a station inappropriately called Smile FM, I heard those bloody Aussies were 28/0. They were thus 100-odd ahead of us, with ten wickets in hand and three and a half days to bat.

When I got home, I decided to switch on the telly. Even though it’s not good for my heart. And boy was I glad I did, because that man KG Rabada picked up two wickets in an over, just like he did in the first innings (28/2).

And then the hand of God. In the build-up to the test, everyone had been moaning about Lungi Ngidi. How could it be that a man who was out injured for virtually all of 2024, could be leap-frogged into the side above Dane Patterson? Must be a quota selection, we all said. I admit I thought the same, especially after a lacklustre eight-over spell in the first innings where he looked out of his depth.

But in the space of a few overs, the Hilton College old boy rolled back the glory years and knocked the daylight out of the Aussies, removing the first innings top scorers Steve Smith and Beau Webster. At 78/7, I had visions of that mace being in the palm of Temba Bavuma’s hands by the close of the third day.

...

That Protea fire was back in my belly like a Durban bunny chow.

...

That Protea fire was back in my belly like a Durban bunny chow. I went to bed dreaming of humiliating those mighty Australians within three days. But I should have known better. The 78/7 went on to become a frustrating 207/9, with no one able to dismiss Mitchell Starc. Until Aiden Markram, against the run of play, induced a lone false stroke from Starc.

But in the collective psyche of South Africa, we knew it was too little, too late. Chasing over 280 runs in the fourth innings to win, had been achieved by only one other side in the history of cricket at Lord’s, going back over a century. We tried to console ourselves that the wicket was playing easier, but we all knew that our batsmen were as reliable as Eskom. That Markram might get a royal pair. That Bavuma would score 30-odd and get out. And that our tail was as effective as a donkey’s tail trying to swat off flies from its backside.

True to form, Rickleton went early. This from a man who scored over 200 runs against Pakistan just six months ago. Again, I heard the collective murmur of a country that has experienced such heartache for the last 27 years, since that black day when Lance Klusener played the greatest innings I had seen up till that point, only for Alan Donald to be run out when victory seemed to be a walk in the park.

But then the pendulum began to shift. Wiaan Mulder played a sublime innings, giving us a hint of why his coach thinks he is worthy of the number three spot. He departed at 70/2.

With our two best – and at times our most unreliable – batsmen, Temba Bavuma and Aiden Markram, at the crease, there was a flicker of hope.

How were we to know at 70/2, that what we would witness would be not only the highest third-wicket partnership for South Africa at Lord’s, but probably one of the greatest, if not the greatest, hundred by Aiden Kyle Markram, who, unsurprisingly for a man of such good looks, has proven to be more of a serial heartbreaker than the trustworthy and dependable partner that South African cricket followers so craved. Former English cricketer turned commentator Mark Nicholas summed up a nation’s perception about Aiden Markram so eloquently: “He started, he stuttered. He started, he stuttered.”

But Friday, 13 June 2025, proved to be Markram’s lucky day. In the space of just two sessions, he stroked and caressed his way to a flawless hundred.

Nasser Hussein, former England captain and commentator, called Markram’s innings “one of the all-time clutch hundreds”. For those not familiar with the phrase, it refers to the greatest sporting achievements achieved under the most trying circumstances and immense pressure. Kiwi commentator Ian Smith, who was condescending toward South Africa throughout his commentary, said: “South Africa have waited years for a day like today.” It must rank as the understatement of the day. We have waited 27 years, if not longer, for this day. I was not even a father on that ill-fated day at Edgbaston when we snatched defeat from the jaws of victory of Steve Waugh’s Australians.

And when I saw Markram’s wife break down and cry at the sight of her husband reaching the magical three figures, I cried with her. Honestly, I did. Because I understood the tormented genius of Aiden Markram.

His was not the story of Graeme Smith, Hashim, AB or Jacques Kallis. His was a story of unfulfilled promise. Over what felt like an entire career to his supporters.

A man who they said was destined to be captain. A man destined for greatness.

And yet, like so many South African greats before him, he failed on the world’s greatest cricketing stage so often that even I said after the last World Cup it was time to drop him and the entire Protea 50-over side.

But with his sublime hundred on 13 June 2025, his third in the fourth innings of test matches, Markram is now behind only Graeme Smith, who has four hundreds in fourth innings performances. And the fourth innings is the yardstick to judge the greatness of players.

And did you notice his reaction when he got to 100? There were none of the fist pumps, jumping in the air, kissing the wicket. For he knew his job was not done. How many times since Lance Klusener have we seen South African cricket come to the very brink of glory, only to break the cricketing hearts of a nation, a nation brought up on a steady diet of disappointment, despair and disillusionment?

Aiden Markram (Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication, via WikiMedia)

Even when he walked off at the end of the day’s play, he knew it was not the time to celebrate. He knew that he and Temba Bavuma still had a long way to go. If the Proteas of 1999 could lose when all Lance Klusener needed was a single run, he must have known their task was 69 times more difficult. He must have surmised there would be time enough for celebrations the next day, when the winning runs were scored – and if he was still at the crease.

He and Bavuma knew they could not depend on the young Turks Stubbs, Bedingham and Verreynne to get 69 runs. Not against an Australian side who hunt in a pack and finish off their prey at the whiff of blood, or the mere scent of fear and panic among their opponents. A team that you would bet to win 90% of the time if Markram or Bavuma were to get out in the morning with 69 runs still needed.

Even worse for my tortured soul was the realisation that 69 had been the number on Lance Klusener’s jersey. And now, in search of those 69 runs, I was wrought with angst. In the first 45 minutes, we scored a mere 15 runs and lost Captain Courageous Temba Bavuma.

After one hour and 20 minutes, we still needed 40 runs, which meant that in 80 minutes we had only mustered 29 runs. And we lost another wicket.

**

It is against this context that one must understand and rejoice at Markram’s eighth century at the home of cricket on Friday, 13 June 2025. For we are a cricketing nation who have had to find succour from a steady diet of disappointment, heartbreak and dare I say trauma. An unsightly keloid tissue or scar tissue the length of a cricket pitch runs through the psyche of our nation. Almost 15 semi-final losses and four losses in finals. Understood in these terms, when a cricketing nation loses all hope, it is against this backdrop that this victory must be understood.

Aiden Markram, Temba Bavuma, KG Rabada, Lungi Ngidi and our team of no-hopers have given us more than just silverware and the title of World Champions. They have given an entire nation hope. The audacity of hope that we might well be able to lift the World Cup in the 50-over format on home soil in 2027. For in the words of Al Pacino: “There is no prosthesis for an amputated soul.”

And as a nation, there was no prosthesis for the amputated soul of South African cricket before that majestic hundred by Aiden Markram. And that unforgettable partnership with a hobbled Temba Bavuma that will forever live in the palaces of our memory for every South African cricket lover.

Kevin Petersen called Markram’s hundred one of South Africa’s finest innings. Matthew Hayden called it a pearler of a hundred. One of the funnier quotes came from Shahin Mohun on Facebook: “On sandpaper, Australia is the better team.”

On a more profound note, Facebooker Ali Hassan wrote: “The best thing about test cricket is that it always gives you a second chance.”

This is the lesson of Lungi Ngidi and Aiden Markram: life always gives you a second chance and the belief that there are always better days before us, no matter your past.

The post Redemption road and second knocks first appeared on LitNet.

The post Redemption road and second knocks appeared first on LitNet.

 ...

Vandag, soos vantevore in hierdie eeu, berus Israeliese én Amerikaanse vrese oor ’n kerngewapende Iran op ’n stel foutiewe en anachronistiese aannames oor Iran en, belangriker, etlike misvattings oor kernafskrikking.

...

Vir meer as twee dekades reeds waarsku Israeliese regeringsamptenare dat ’n kerngewapende Iran ’n eksistensiële bedreiging vir Israel sal inhou. Beide Israel en opeenvolgende Amerikaanse administrasies, veral sedert dié van voormalige president George W Bush, het op allerlei wyses én telkemale te kenne gegee dat ’n Irannese kernwapen met hand en tand beveg sal word. Israel se aanval op 13 Junie 2025 (en verskeie ander kort daarna) op Iran se kernaanlegte (onder andere dié by Natanz, Isfahan en Fordow), met inbegrip van sy ballistiesemissielprogram en wetenskaplikes belas met kernwapenontwikkeling, volg in die spoor van ’n wye verskeidenheid aksies wat in onlangse tye deur Israel onderneem is om die ontwikkeling van ’n Irannese kernwapen te stuit. Dié aksies sluit in die ontwikkeling en ontplooiing van die Stuxnet-rekenaarvirus gedurende 2007 (wat ten doel gehad het om die Irannese uraanverrykingsprogram tot stilstand te knars) én die buitegeregtelike teiken van Irannese wetenskaplikes verbonde aan dié land se kernwapenprogram.

Jare lange Israeliese dreigemente om Irannese kern- en militêre teikens te tref, het dus nou ’n werklikheid geword, wat ’n beduidende eskalasie in betrekkinge tussen dié twee lande meebring. Ofskoon die VSA enige medepligtigheid aan die aanval ontken, sal Washington waarskynlik nie die toorn van Iran ontsien nie – “guilty by association”, soos die spreekwoord lui.

Israel se aanvalle op Iran, met inbegrip van sy breër aksies om ’n Irannese kernwapen te stuit, is ’n strategiese mistasting. Gelees deur die bril van Israeliese regeringsamptenare, hou ’n kerngewapende Iran ’n eksistensiële bedreiging vir Israel in, waarlangs dit haas onmoontlik sal wees vir Israel om sy voortbestaan te verseker. Luide krete van “dood aan Amerika” en “dood aan Israel”, wat weliswaar dikwels deur Irannese geestelikes geuiter word, sal vervolgens ’n werklikheid word ná die ontwikkeling van ’n Irannese kernwapen. Die skakel tussen die vurige retoriek van Irannese geestelikes en die algehele verwoesting van Israel aan die hand van Irannese kernwapens is dus, vanuit hierdie perspektief beskou, onbetwisbaar en vanselfsprekend.

Vandag, soos vantevore in hierdie eeu, berus Israeliese én Amerikaanse vrese oor ’n kerngewapende Iran op ’n stel foutiewe en anachronistiese aannames oor Iran en, belangriker, etlike misvattings oor kernafskrikking. Inderwaarheid kan Israel en die res van die internasionale gemeenskap met ’n kerngewapende Iran saamleef. 

Westerse persepsies van Iran

In die nadraai van die Islamitiese Revolusie van 1979 het Iran ’n muishondstaat in die oë van die internasionale gemeenskap geword. Vurige anti-Amerikaanse en anti-Westerse retoriek was kenmerkend van die onmiddellike postrevolusionêre konteks in Iran, ’n ervaring wat Westerse persepsies van Iran onherroeplik beïnvloed het. Hierlangs word Iran, in die strategiese gedagtegang van Westerse waarnemers en beleidsbepalers, hoofsaaklik uitgekryt as ’n revolusionêre beweging (en nie ’n rasionele en strategies ingestelde staat nie) wat uitsluitlik ten doel het om chaos in die Midde-Ooste aan te wakker en grootskaalse verwoesting te saai.

Dié persepsie van Iran, een wat klaarblyklik permanent ingeëts is in Westerse opvattings, is geheel en al verwyderd van ’n begrip van die kompleksiteit van die politieke orde in Iran én die pragmatiese en veiligheidsoekende beweeggronde van Irannese optrede in sy eksterne omgewing. Ofskoon Westerse waarnemers dit dikwels buite rekening laat of bloot misken, wys verskeie studies daarop dat Irannese optrede die uitkoms van diepgaande gesprekke en meningsverskille (dus, dialoog) tussen verskeie rolspelers is. Vervolgens is Iran nie ’n monolitiese entiteit nie – verskeie magsgroeperinge oefen ’n invloed op dié land se interne en eksterne beleide uit. In ’n uiters noukeurige ondersoek na die beweeggronde van Irannese buitelandse beleid wys Vali Nasr in Iran’s grand strategy: a political history (2025) dat Westerse persepsies van Iran as ’n teokratiese muishondstaat geheel en al misplaas is en dat twee oorwegings, te wete eksterne aggressie en interne ineenstorting, dié land se optrede in sy eksterne omgewing rig.

Nasr is nie alleen in hierdie gevolgtrekking nie – etlike Iran-kenners en kenners van die internasionale politiek wys daarop dat Irannese buitelandse beleid deur pragmatisme en veiligheidsoekende gedrag gekenmerk word. Dina Esfandiary en Ariane Tabatabai noem in hul boek Triple axis: Iran’s relations with Russia and China (2021) dat kontemporêre Iran nie ten doel het om sy buurlande omver te werp of om die saak van ’n (Sjia) Islamitiese revolusie in ander dele van die Moslemwêreld te bevorder nie. Inteendeel, Iran het veel eerder ten doel om streekshegemonie na te streef, met as vertrekpunt dat Irannese hegemonie in sy omgewing – en nie dié van enige ander land nie – ononderhandelbaar is. Westerse waarnemers vertolk dikwels Iran se optrede in sy streekgebied as “ekspansionisties”. Hierteenoor verklaar Teheran dié optrede deur ’n veiligheids- en verdedigingslens. Die goue draad wat die pre- en postrevolusionêre Irannese buitelandsebeleidslandskap saambind, voer Ariane Tabatabai in No conquest, no defeat: Iran’s national security strategy (2020) aan, is die diepe drang na streekshegemonie.

Eindelik wys dié en ander waarnemers dat Westerse persepsies van Iran as ’n vurige ideologies gedrewe beweging hoegenaamd nie tred gehou het met ontwikkeling en uitvoering van Iran se buitelandse beleid nie, wat ’n miskenning van Irannese pragmatisme in sy eksterne omgewing meebring. Soortgelyk aan ander lande in die internasionale politiek is Iran se buitelandse beleid nie minder veiligheidsgesentreerd, rasioneel en strategies nie.

Misvattings oor ’n kerngewapende Iran

Vrese oor ’n kerngewapende Iran spruit gewoonlik voort uit drie argumente: Allereers sal ’n Irannese kernwapen of kernwapens Iran van ’n kernwapenskild voorsien wat dan gebruik kan word om meer en dieper steun aan handlangeroorloë (“proxy wars”) en terreur in die streek te verleen; tweedens sal Iran kernwapens aan terreurgroepe oordra, wat die skrikbeeld van kernterreur met rasse skrede verhoog en voorts nie voldoende beheer oor sy kernarsenaal uitoefen nie; en derdens sal ’n direkte kernaanval op Israel uitgevoer word.

Dié argumente tas mis. Op die keper beskou is die argumente óf uiters oordrewe óf geheel en al ongegrond. Argumente dat ’n Irannese kernwapenskild dié land sal besiel om skanddade uit te voer, strook hoegenaamd nie met die geskiedrol van kernwapenstate nie. Wanneer state tot die kernwapenklub toetree, gaan dié stap gepaard met ’n diepe besef dat hulle met ’n valkoog deur grootmoondhede en ander vername lande in die internasionale politiek dopgehou sal word, dermate dat hulle ’n teiken in die oë van die grootmoondhede en ander lande word. Eerder as dapper en aggressiewe optrede, bevorder kernwapens matigheid en omsigtigheid, soos die geskiedenis van Indië en Pakistan (met die onlangse konflik in Mei 2025 as bloot nog ’n voorbeeld van die beteuelende uitwerking van kernwapens), Maoïs-China en Noord-Korea duidelik wys. Vroeër eerder as later leer elke kernstaat die les dat kernwapens slegs een doel dien: kernafskrikking. Kortom, buiten nasionale oorlewing dien kernwapens weinig ander strategiese nut. ’n Kerngewapende Iran sal hierdie les met min moeite leer. In elk geval sou enige aggressiewe optrede van Iran die primêre beweeggronde van Irannese optrede in sy eksterne omgewing, naamlik veiligheid en oorlewing, teenwerk.

Insgelyks is vrese oor die oordrag van kernwapens aan terreurgroepe of die gebrek aan beheer oor Iran se kernarsenaal nie nuut nie; dis ’n vrees wat hoofsaaklik spruit uit die onweerlegbare feit dat Iran die wêreld se voorste staatsondersteuner van terreur is. Vrese oor kernterreur, en die moontlikheid van staatsoordrag van kernwapens, is uiters oordrewe en meer tekenend van die ryke verbeelding van Hollywood-draaiboekskrywers as die werklikheid. Waar state kernwapens aan terreurgroepe oordra, kan dié state maklik uitgewys word, ’n werklikheid wat kernwapenoordrag in die eerste plek sal ontmoedig. Voorts sal kernstate uiters versigtig wees om hul uiters duur belegging in kernwapens aan groepe oor te dra wat nóg vertrou nóg beheer kan word. ’n Bykomende afskrikkingswaarborg teen staatsoordrag van kernwapens is die snelle ontwikkeling van ’n wetenskap en kuns bekend as kern- forensiese wetenskap (“nuclear forensics”) met as uitgangspunt die forensiese ondersoek van die gebruik van kernwapens. Dit is vandag moontlik om die oorsprong van kernmateriaal byna moeiteloos met die bron daarvan te verbind, selfs nadat ’n kernbom ontplof het.

Terselfdertyd is daar voldoende gronde vir optimisme dat Iran doeltreffende beheer oor dié land se kernarsenaal sal uitoefen. Die vrees wat dikwels geopper word, is dat die Irannese Revolusionêre Korps (IRK) die “bewaarders” van enige Irannese kernwapens sal wees en dat dié groep, wat op sigself as ’n terreurgroep gebrandmerk word, kernwapens aan terreurgroepe sal oordra. Kernstate het egter elke moontlike aansporing om hul kernarsenaal met omsigtigheid te bestuur. Trouens (soos die ontslape Amerikaanse politieke wetenskaplike Kenneth Waltz tereg uitgewys het), ’n enkele militêre faksie (soos in die geval van die IRK) is in ’n soortgelyke posisie as enige ander kernstaat wat as ’n eenheidstaatrolspeler (“unitary state actor”) uitgebeeld word: Wat kan sodanige faksie met kernwapens doen en wat kan dit nie doen nie? Dit is noemenswaardig dat selfs niestaatlike rolspelers dit haas onmoontlik vind om aan enige ander rede – buiten kernafskrikking – vir die gebruik van kernwapens te dink. Dit is verregaande om te dink dat militêre faksies binne Iran aan gebruike vir kernwapens buiten kernafskrikking kan dink. Tot op hede het kernstate hulself daarvan weerhou om kernwapens aan ander partye oor te dra, en indien die IRK sy posisie in die Irannese politiek op die prys stel en Irannese oorlewing vooropstel, sal dié faksie elke moontlike aansporing hê om nie kernwapens aan ander partye oor te dra nie.

Dan is daar die derde argument, te wete ’n direkte Irannese kernaanval op Israel. Van alle moontlike scenario’s is dié een die onwaarskynlikste. Soortgelyk aan alle ander kernstate sal die Irannese leierskap ’n premie op oorlewing plaas. ’n Irannese kernaanval op Israel sou waansinnig wees. Die pessimis sal hiér waarskynlik sterk terugstoot en noem dat Iran nie vanuit ’n Westerse begrip van rasionaliteit en wêreldbeskouing benader moet word nie. Nie net bied só ’n waarneming (met as uitgangspunt dat Iran uniek irrasioneel, vurig ideologies en strategies onbeholpe is) ’n geykte blik op die Irannese politiek nie, maar gelukkig berus die werking en doeltreffendheid van kernafskrikking nie op rasionaliteit nie, maar op vrees. Voorts voer sommige waarnemers ook aan dat die kernafskrikkingsverhouding tussen Israel en Iran nie met dié van die VSA en eertydse Sowjetunie vergelyk kan en moet word nie. In die geval van laasgenoemde verhouding het die veiligheid wat die skeiding van kontinente en oseane bring, dié verhouding gekenmerk. Hierteenoor sal die kernafskrikkingsverhouding tussen Israel en Iran deur nabyheid gekenmerk word, wat oënskynlik twee gevaarlike gevolge meebring: Een, dit kweek kwesbaarheid; en twee, dit verhoog die waarskynlikheid van misrekening met rasse skrede. Kernafskrikking tussen dié twee lande kan egter werk. Beide lande sal terdeë daarvan bewus wees dat die gebruik van slegs ’n paar kernwapens tot wedersydse verwoesting kan lei. Terselfdertyd kan ek noem dat kwesbaarheid en die moontlikheid van misrekening tot matige optrede – en nie dapper en aggressiewe optrede nie – in ’n wêreld met kernwapens lei; in ’n konvensionele wêreld, een sonder kernwapens, lei kwesbaarheid en misrekening tot oorlog.

Israel kán met ’n kerngewapende Iran saamleef

Daar is voldoende redes om te glo dat Israel en die internasionale gemeenskap wel met ’n kerngewapende Iran kan saamleef. Nie net is Israeliese en Amerikaanse persepsies van die Irannese interne en eksterne politiek anachronisties nie, maar ’n kerngewapende Iran bied nié ’n eksistensiële bedreig vir Israel, die VSA of die wêreld nie. Dat Iran se optrede in sy buitelandse omgewing soms ’n weerbarstige probleem vir Israel en die VSA is, is wel die geval, maar “weerbarstigheid” moet nie aan “eksistensiële bedreiging” gelykgestel word nie. Dat daar groeperinge in die Irannese politieke bestel bestaan wat weliswaar Israel geheel en al uit die Midde-Ooste wil verdryf, is onbetwisbaar. Dít is egter nie die volle verhaal nie.

Wanneer daar dieper na die geskiedenis van Iran se buitelandse beleid gekyk word, sien ons dat Iran – nes ander lande in die internasionale politiek – sensitief is vir die koste van hul optrede in hul eksterne omgewing, ’n werklikheid wat soveel te meer sal geld in ’n wêreld waarin kernwapens die kostes verbonde aan avontuurlustige optrede met rasse skrede verhoog. Stabiliteit, en nié ’n toename in oorlog nie, sal in alle waarskynlikheid die uitkoms wees van ’n Midde-Ooste waarin beide Israel en Iran oor kernwapens beskik. Dié gevolgtrekking spruit nie voort uit die rasionaliteit en ideologiese uitgangspunte van dié twee lande nie, maar uit die omsigtigheid wat kernwapens bring. Israeliese aksies om ’n Irannese kernwapen te stuit, soos gesien op 13 Junie en daarna, gaan in elk geval nie die Irannese drang na kernwapens omkeer nie. ’n Gevoel van onveiligheid dryf die Irannese kernwapenprogram – en enige staat wat onveilig voel, gaan nie gekeer word om waarskynlik die enigste waarborg teen ’n vernietigende inval – te wete kernwapens – te ontwikkel nie. Trouens, Israel se aanval gaan in alle waarskynlikheid Irannese besieling om tot die kernwapenklub toe te tree, versterk.

Lees ook:

Die komplekse konflik tussen Israel en Iran (17 Junie 2025)

The post Die dwaasheid van Israel se aanval op Iran se kernaanlegte first appeared on LitNet.

The post Die dwaasheid van Israel se aanval op Iran se kernaanlegte appeared first on LitNet.

Theresa Olivier (foto: Gys Loubser)

Die Tribuo Fonds het, as deel van die Tribuo Sessions-reeks, van 5 tot 7 Junie 2025 'n konferensie by STIAS in Stellenbosch aangebied. Besprekings en toesprake het gehandel oor hoe meningsvormers en kunstenaars veranderinge in die kunstelandskap navigeer en omgewings kan skep waar vernuwende kunsskeppings kan floreer en wat die toekoms van die kunste in Suid-Afrika kan help vorm.

Theresa Olivier praat met Naomi Meyer oor haar aanbieding by die geleentheid.

Vertel asseblief vir LitNet se lesers wat jou begrip van Tribuo is, en waarom dit lewensbelangrik vir die kunste is? Hierdie fonds het uit nood tydens die Covid-grendeltyd ontstaan, maar waarom gaan dit voort? Is alles nie nou weer soos voor die pandemie nie?

Dis noodsaaklik dat daar na die behoeftes van kunstenaars gekyk word, en daarom is dit belangrik dat die Tribuo Fonds bestaan. Hoewel die fonds gestig is om vryskutwerkers in die uitvoerende kunste tydens Covid te ondersteun, is dit belangrik dat dit bly voortbestaan, want dit het ’n belangrike rol te speel in behoudenis en ontwikkeling van kunstenaars.

........

Hoewel die fonds gestig is om vryskutwerkers in die uitvoerende kunste tydens Covid te ondersteun, is dit belangrik dat dit bly voortbestaan, want dit het ’n belangrike rol te speel in behoudenis en ontwikkeling van kunstenaars.

........

Dit het ook ’n rol te speel in die opstel van beleide en beleidsdokumente wat kunstenaars kan help om hul toekoms beter te beplan.

Wat is jou betrokkenheid by die kunste en by Tribuo? Vertel vir ons lesers wie jy is? 

Ek is Theresa Olivier; ek is adjunkredakteur by Netwerk24 en ek werk die afgelope 30 jaar by Media24. Ek is deel van die direksies van die Suidoosterfees en KKNK.

Kunstenaars dink aan die kunste, van kleins af. Hulle leef om te skep. Of om op te tree en te deel. Tog moet hulle vir hul skeppings beloon word, of nuwe skeppings moet deur befondsing aangemoedig word. Praat met my oor die wisselwerking tussen kuns en geld en enige ander faktore en kwessies wat julle tydens die Tribuo-sessies bespreek? Waaroor handel jou aanbieding vanjaar?

Ek het by die onlangse Tribuo-kunsteberaad gesels ook kunsjoernalistiek in ’n digitale era.

In ’n neutedop: mens kan soveel meer met kunsjoernalistiek in ’n digitale era doen! Langvorm-kunsjoernalistiek kan beter verpak word en aangevul word met video (kort en lank). Mens kan podsendings doen oor die kunslandskap. Dis belangrik om ’n nuwe generasie kunsjoernaliste te help vorm wat die digitale era heeltemal omarm om kunsjoernalistiek die toekoms in te neem.

........

In ’n neutedop: mens kan soveel meer met kunsjoernalistiek in ’n digitale era doen! Langvorm-kunsjoernalistiek kan beter verpak word en aangevul word met video (kort en lank). Mens kan podsendings doen oor die kunslandskap. Dis belangrik om ’n nuwe generasie kunsjoernaliste te help vorm wat die digitale era heeltemal omarm om kunsjoernalistiek die toekoms in te neem.

........

By Netwerk24 het ons selfs blitssepies wat werk aan akteurs bied. Die blitssepies is ook ’n wenner by intekenare en skep ook sodoende werk vir akteurs wat bekend en minder bekend is. Ook met ons oudioboeke skep ons werk vir stemkunstenaars.

Lees ook:

Tribuo-konferensie 2025: ’n onderhoud met Gideon Lombard

The post Tribuo-konferensie 2025: ’n onderhoud met Theresa Olivier first appeared on LitNet.

The post Tribuo-konferensie 2025: ’n onderhoud met Theresa Olivier appeared first on LitNet.