Jochem van Bruggen (1881–1957)

Sêgoed van Jochem van Bruggen Nadat hy in 1925 lidmaatskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns aanvaar het: "Vir my is dit ’n lewenstaak omdat die onderskeiding so ’n verskil in my lewe sal kan bring. Tot dusver moes ek geestlik (sic) voedsel deur my omgewing kry, waar die konversasie hom bepaal en beperk tot beeste, sonde met die bure, kerkkwessies en politiek. ’n Verbintenis met die room van ons Afrikanerdom moet noodwendig groot invloed op my vorming hê ... Ek is nie wetenskaplik opgevoed nie en behalwe ander liggaamsgebreke is my spraakgebrek die grootste hinder (sic) van my lewe. My hart en gees het feitlik met my liggaam gestry. Ek hoop dat die Akademie nie al te baie in my teleurgestel sal wees nie. ’n Dummie en niks meer sal ek in die begin moet wees en eers later as ek my tuis sal voel, verwag ek dat ek ’n lewendiger lid kan word." (Nuusbrief van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns, 2005-1) "Wat ek geskryf en hoe ek geskryf het, was nooit doelbewus of voorbedag nie. Die het eenvoudig gebeur, soos my lewe gebeur het." (Die Vaderland, 1 Oktober 1951) "Ek werk soms weke aan een hoofstuk en nadat ek dit geskryf het, skeur ek dit soms stukkend om oor te begin. Ek werk ook nooit my roman uit op papier voordat ek dit skryf nie. Ek hou my idee in gedagte terwyl ek werk sodat ek gaandeweg skryf sonder om gestrem te voel deur ’n vooraf-uitgewerkte plan." (Trans-Afrika, September 1945) "Dis opmerklik dat ’n mens beter oor iets kan skrywe wat jy nie sien nie as wanneer jy daagliks in die midde daarvan staan." (Transvaler, 23 Mei 1957) Oor die prosa van die 1940's: "Ek moet eerlik sê ek kan die boeke wat vandag geskryf word, nie lees nie. Ek deug seker nie meer nie. Hulle skryf vandag vir my glad te veel speurverhale. Die meeste boeke wat vandag verskyn, is nadelig vir ons letterkunde." (Ruiter, 5 Desember 1947) Oor die toekoms van Afrikaans: "Ek het baie hoop vir Afrikaans. Ons gees is te lewendig: ons sal die stryd nooit opgee nie. NOOIT!" (Ruiter, 5 Desember 1947) "Die mense maak ’n groot fout, want Ampie is nie ’n tipe nie, maar ’n algemeen-menslike verskynsel. Ons almal sou in soortgelyke omstandighede soos Ampie gehandel het, miskien net verfynder. Maar die proses sou dieselfde gewees het. Ons is almal Ampies." (Transvaler, 1 Oktober 1956) "Die myne is ons volk se grootste vyand ... Vandat hulle geopen is, het 'Yes' en 'No' in die land gekom, en vandat 'Yes' en 'No' in die land gekom het, het ons al die sonde. Duisende jong Afrikaners se lewe is vandag verrinneweer." (Bywoners", Op veld en rande, 1920)

Gebore en getoë

Jochem van Bruggen is op 29 September 1881 in die dorpie Goede, Zeeland in Nederland gebore as die oudste van sewe kinders van Jan van Bruggen en sy vrou. JRL (Kleinjan) van Bruggen, ook later ’n skrywer, was die jongste.

In Die Huisgenoot van 1 Desember 1933 het Kleinjan vertel dat sy ma altyd gesê het dat Jochem amper nie bly lewe het met sy geboorte nie. "Vanuit ’n koue bad beurtelings in ’n warm bad gedompel, met ’n harde borsel geskrop om die bloed te laat sirkuleer, het die jong wêreldburgertjie vir die eerste keer letterlik sy eerste lewensnik gegee."

As jong seun het hy aan een of ander verlamming gely, het Kleinjan vertel en dit het sy "hele lyf styf en houterig gemaak en het ook sy spraakorgane aangetas." Vroeg is sy letterkundige aanleg reeds onder sy maters getoon. "Hy het toneelstukkies geskryf wat ewe plegtig opgevoer is. Hy het van sy prilste jeug af ’n wonderlike ontsag vir ’n predikant gehad. Ons huis was dan ook dikwels die brandpunt van kerklike geskille, waarvan ek self die name van ADW, ds Godefroi, dr Muller altyd sal onthou. Die kansel en die teater was vir Jochem in die jong Johannesburg ’n bron van inspirasie vir sy eerste toneelstukkie, waarin ’n dominee en koster hul rolle gekry het."

Hy en sy ouers het op 1 Januarie 1892 in Tafelbaai geland. In My jeugland: jeugherinneringe van Afrikaanse skrywers (Afrikaanse Persboekhandel, 1953) het Jochem van Bruggen vertel dat sy pa twee jaar voor die res van die gesin na Suid-Afrika gekom het. In Johannesburg het hy ’n Hollandse kerkgebou gehuur waarin hulle as gesin sou bly en die spasie wat oor was, in te rig vir ’n skoolgebou. Hy het ook private skoollesse geneem en vir ’n paar maande Hollands aan ’n Engelse skool gegee.

"Dit het hom twee jaar gekos om skoolplek en woonplek agtermekaar te kry. Alles was Engels en die Afrikaanse bevolking was toe nogal Engelsgesind. Hollandse skole was daar ongewens. Pa s'n was die eerste. (...)

"Dit was die treffendste gebeurtenis in my lewe toe ons in Nederland die berig van vader kry: kom! Begin Desember 1892 het ons vertrek; moeder en vyf kinders, waarvan ek die oudste was: elf jaar. Vir my was dit ’n bestiering van Hoërhand. In die lae lande van die koue noorde sou ek nooit ’n skrywer geword het nie. Die hoogste grondverheffing wat ek geken het, was die duine wat die Noordsee van Nederland af weggehou het. Suid-Afrika het berge en die heilsaamste son! (...)

"Op Nuwejaarsdag het ons in Kaapstad aangekom. Ek het vader op die kaai gesien en was verheug; maar: Tafelberg en sy omgewing was wonderlik, oorweldigend skoon. Ek het my vader nie hartlik, na sy sin, gegroet nie. Die werklikheid om my heen was ’n stremming op my gevoel van liefde wat tog diep en waar was."

Hy het sy skoolgaanjare by sy vader in Johannesburg begin tot 1895 en is daarna na die Staatsgimnasium in Pretoria, waar hy gebly het tot 1899 toe die Anglo-Boereoorlog uitgebreek het.

Aan die Staatsgimnasium was Nico Hofmeyr (later skrywer van onder andere Fanie en Op die walle van die Vaal) dosent in geskiedenis en Nederlands, en hy het ’n beduidende invloed uitgeoefen op die jong Jochem van Bruggen. Dit was geskiedenis en letterkunde wat die tema van ’n "epos" oor die Groot Trek deur Van Bruggen geïnspireer het, het Kleinjan in Die Huisgenoot verder vertel. "Later het ek die manuskrip hiervan dikwels op die plaas Steenkoppies ter insage gehad. Dit het so pragtig gerol en gerym. Dit was so heerlik sentimenteel, so honderdpersent patrioties! Om met hierdie werkie af te handel, het Jochem dit later in Afrikaans omgewerk en dit ter publikasie aangebied. Die weiering van die manuskrip het vir goed ’n end aan Jochem se aspirasies as digter gemaak."

Dit was ook terwyl hy aan die Staatsgimnasium gestudeer het dat hy sy boesemvriend Gert Oosthuyzen ontmoet het. Oosthuyzen was later jare in die onderwys bekend as Oom Gert.

Verdere studie en werk

Voordat Jochem van Bruggen op kommando is, het hy as konstabel in Johannesburg patrollie geloop totdat hy opgeroep is. Om konstabel en krygsman te wees, was een van sy twee ambisies van sy jongdae, het hy in Die Brandwag van 30 November 1942 geskryf. Beide hierdie twee ambisies het hy verwesenlik met sy dae as konstabel en as soldaat op kommando tydens die beginjare van die Anglo-Boereoorlog.

Met die uitbreek van die oorlog het Jochem van Bruggen dadelik by die kommando's aangesluit. Hy is egter na ses maande, met die besetting van Johannesburg, uit die kommando's. Daarna was hy alleen, met sy vader wat nog op kommando was en sy moeder en ander broers en susters Holland toe. In Johannesburg het hy in ’n agentskantoortjie gewerk en later in ’n wassery.

Hy het ook weer ’n poging aangewend om te begin skryf en sy eerste verhaal, "Een ouderloos tydperk", kom uit daardie jare, maar, het Kleinjan vertel, "’n Ouerige vriend van die familie – Hollander en prokureur – het hom aangeraai om die geknoei te laat staan. 'Daar zit geen geld in!'"

Ná die Vrede van Vereeniging is hy na die plaas Steenkoppies naby Magaliesburg. En dit was hier waar hy weer die bande met sy ou vriend, Gert Oosthuyzen, hervat het, hoewel Gert nie meer die man van ouds was nie, aangesien hy deur die long geskiet is.

Gert se pa, ou oom Gert, was ’n baie kwaai man, maar sy vrou, Lenie, was ’n baie liewe mens, wat ten spyte van die 20 kinders wat sy in die lewe gebring het, nog kans gesien het om vroedvrou vir ander vroue te speel. En dit was met een van hulle dogters, Maria Petronella, dat Jochem van Bruggen wou trou.

Maar om te trou moes hy ’n inkomste hê, het Kleinjan verder vertel: "Hy het CNO-onderwyser geword. Hoe goed onthou ek nog daardie tyd! In ’n tipiese ou geboutjie, voordat sinkplate in die wêreld gekom het, het Jochem ons laat sing. Sing! – Daar was toe g'n eksamenrooster-paaiboelie nie. Daar was toe g'n horrelpoot-leerplan nie. Maar ek weet ons het gesing! Dit was net ongelukkig dat Jochem nie alleen net Psalms laat sing het nie. Daarom is hy plegtig deur die ouers afgedank. Dis die einde van Jochem as onderwyser."

Jochem van Bruggen is veral vir sy voorliefde vir sang deur sy leerlinge onthou.

Hy en Marie is in 1905 getroud. Hulle het ses kinders gehad – drie seuns en drie dogters.

Hy het daar vir 18 maande onderwys gegee en het toe begin boer. Die Magaliesberg se wêreld was tabakwêreld en sonder dat hulle iets geweet het van die bedryf, het Jochem van Bruggen en sy groot vriend, Gert Oosthyuzen, ’n tabakbesigheid begin. Soos Kleinjan in Die Huisgenoot (1 Desember 1933) geskryf het, het die tabak ingekom. "Dinge het mooi gelyk. Oom Gert is toe met ’n 'motorbaiesukkel' (dit was ’n Triumph) uit om handelsreisiger te speel. Jochem het saam met sy vrou, Marie, agtergebly. Omdat daar geen kontant was nie, het hulle ’n winkel ingerig en allerlei ware in ruil vir tabak verkoop. (...)" Jochem en Gert het so te sê bankrot gespeel, "deur die verneukslag van ’n Jood". (Inligtingstuk by Naln)

In 1914 het Van Bruggen in alle erns begin skryf. Hy het begin deelneem vir die prys wat generaal JBM Hertzog uitgeloof het. Sy eerste skets was "Die praatmesien" wat hy ingeskryf het vir die prysvraag wat die Brandwag uitgeloof het en daar het hy tweede gekom na Leon Maré met sy "Die kommandering van Japie Moolman".

"Die praatmesien" is in die Brandwag van 10 Desember 1914 geplaas en die kommissie van beoordelaars (WMR Malherbe en Jan Celliers) se kommentaar is saam met die verhaal geplaas: "Dis ’n strekking-stuk, dis waar, maar strekking-stukke mag daar gerus wees, als hulle maar goed geskrijwe is en nie te banaal redeneerderig of prekerig word nie. En hierdie stuk is goed geskrijwe, die skrijwer laat die feite praat, en sijn voorstelling is ooral aanskouwelik en waar. Ons sien mense voor ons lewe en nie gemaakte poppe nie. Hij oordrijf nie. Sijn verhaal is ’n goeie geheel. Dit het min geskeel of hij het die eerste prijs gehaal." (Die Huisgenoot, 15 Julie 1957)

Maar steeds het Van Bruggen geldelik gesukkel. Hy en die boerdery het nie met mekaar reggekom nie, het Kleinjan geskryf: "Die praktiese bekommernisse was te klein vir sy groot gees. Hy het al sy werke geskrywe onder baie moeilike omstandighede. Een voorbeeld sal genoeg wees. Hy was onder kontrak met die Nasionale Pers om ’n werkie vir die reeks Almal se boeke te skrywe. Die ou opstal (op die plaas) moes afgebreek word om op sy beurt plek te maak vir ’n nuwe. Jochem en sy gesin van vier kinders moes toe tydelik na die waenhuis verkas. Daar is Die burgemeester van Slaplaagte geskep. In een maand. En Nasionale Pers was tevrede. Maar hy het nog altyd moeilikhede om ’n bestaan deur sy boeke te maak. Die wens van sy siel is dat ons as Afrikaners wat so baie praat oor kultuur hom in staat sal stel om te glo dat dit ons werklik erns is. Afgesien van voorgeskrewe werke, word sy boeke min gelees."

Só het hy gaan toer met sy toneelstuk Levina, al het hy niks geweet van hoe ’n toneelstuk aanmekaargesit moet word nie. "Hy weet net hy moet lewe en die lewe uitbeeld. Sy vrou is altyd by hom. Sy kinders ook. Dié van ons wat nog belangstel in ons kultuur, sal met ’n welkomsglimlag so ’n onpretensieuse program as wat Levina se spelers aandui, begroet, want spel, spelers en skrywer is uit die volk gebore," het Kleinjan geskryf.

Behalwe sy ambisies om krygsman en konstabel te wees, het Jochem van Bruggen in Die Brandwag van 30 November 1942 verder vertel, "het in my gees, onder die invloed van Meester, die drang ontstaan om myself uit te lewe in digterlike ontboeseminge na die patroon van rollende versreëls, toe in die mode, wat vir my verheffend en inspirerend was. Die inhoud het ek nie eintlik bewonder nie, dit was bysaak: rym en ritme was vir my soos die trippelpasgang van ’n uitsoek-ryperd. In prosa kan ’n mens alles en dieselfde baie beter en duideliker sê, sodat dit nugter en verstaanbaar gelees kan word. Dit was die wielende woorderykdom wat rondomtalie met my harsings maak, soos ’n straatdeuntjie wat jy nie kan vergeet nie wat my vasgevang had."

Sy ses maande op kommando het egter sy digterlike muse negatief beïnvloed, maar nadat hy die kommando's verlaat het en alleen gesit het, het sy "digvermoë weer wakker geword". Soms het hy effe depressief geword, maar hy het nooit ophou glo in die saak van die Boererepublieke nie en het ’n gedig geskryf waarvan die eerste twee verse hier gegee word:

'k Zag een veld, waar welig groeiend,
't Jonge gras stond dicht opeen.
Pas ontloken, teere bloempjes,
Keken schuw door 't groenbed heen.

Maar de Winter is gekomen
En zijn arm vermag zoveel,
Hy misgunt u al dat schoone,
Groen maak plaats voor saploos geel.
(Die Brandwag, 30 November 1942)

Toe hy egter van sy gedigte vir sy ouers se beste vriend voorlees, het hy daaroor gelag, en hoewel Jochem verontwaardig was en vies vir die vriend, het hy tog die werk wat hy vir Van Bruggen aangebied het, aanvaar.

Jochem van Bruggen se eerste roman was Teleurgestel, wat in 1916 uitgegee is en waarvoor hy in 1917 die Hertzogprys verower het. In sy artikel (Die Huisgenoot, 2 Oktober 1942) het sy broer JRL (Kleinjan) van Bruggen geskryf dat Jochem ’n "volbloed romantikus en idealis" was toe hy begin skryf het en dat sy kennis van mense en die wêreld nie baie breed was nie. "Daarom is sy karakters in Teleurgestel, Gysbert en Maria, vae en geïdealiseerde romantipes. Gysbert het geen gestalte in ons gees gekry nie, terwyl Maria, na haar lang siekbed in die konsentrasiekampe, uit die hospitaal uitstap 'met twee grote, sielvertolkende oë, verhewe boeiend'."

Teleurgestel handel oor die Anglo-Boereoorlog met Maria in die hoofrol en die twee manne wat om haar hand stry, Dirk en Gysbert. Estelle le Roux het in Trans-Afrika (September 1945) geskryf dat sy Gys verkies het, maar dat die skrywer vir Dirk, wat die "skurk van die verhaal" is, fyn geskilder het. Maria en die "verminkte" Gys is na hulle troue baie hoopvol vir die toekoms, maar "die skrywer gee nog nie die sielkundige ontwikkeling wat hy later sou gee nie. Die figure word meestal verklaar en nie geteken nie. Die leser het feitlik vooraf geweet dat Maria nie met die swartskaap van die verhaal sou trou nie. Sy is die Boeredogter wat alles vir haar land sal opoffer. Maar reeds word Liepie Stols, die eenvoudige verarmde mens, fyn uitgebeeld, ’n eienskap van die skrywer se kuns wat later so baie werd word. Hoewel die roman beter inmekaar kon gesit het, word die twee temas in die boek reeds baie suksesvol uitgebeeld: die oorlog en die liefdesgeskiedenis. Omdat Van Bruggen hier nog in ’n sekere mate by die resep van die historiese roman bly, kan hy nie oortuigend motiveer waarom die skurk ook om die hand van die heldin meeding nie."

DB Bosman het in Die Huisgenoot van September 1918 geskryf dat al is daar foute in Teleurgestel, is dit, met die uitsondering van Vergeet nie van DF Malherbe, die beste roman in Afrikaans. Vir Bosman is daar nog ernstige gebreke, maar dit hou goeie belofte vir die toekoms in.

In 1919 het Bywoners verskyn en dit kan eerder gesien word as ’n langerige kortverhaal of ’n novelle. Abel Coetzee het in Die Brandwag van 5 Oktober 1956 geskryf dat die hoofkarakter in Bywoners, Neelsie Sitman, vir altyd ’n plek in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde ingeneem het. Hy was ’n meeldiaken en ’n sukkelaar wat sy bedelslopie oral saam met hom gedra het, aangesien hy heelwat kinders gehad het. Sy vrou, Bettie, is net so versukkeld soos hy, maar dit was Neelsie Sitman wat die "eintlike openbaring van Van Bruggen se skeppingsvermoë" was en dit was waar die waarde van Bywoners geleë is.

Jochem van Bruggen se volgende roman was Die burgemeester van Slaplaagte, wat ’n novelle is, en volgens Estelle le Roux is hierdie novelle die oorgang van Van Bruggen se romantiek na sy realisme. "Die stof is uit die eenvoudige plattelandse lewe, maar hoe gou boei dit nie die aandag nie: Verlep deur ’n broeiwarme somerson, lê Slaplaagte dooierig in die lang-gerekte holte van ’n breërug-buiteveld. Dooierig, want ’n taai droogte het ’n gees van moedeloosheid laat sak oor die ganse omgewing. Die boerdery lê lewensloos, en so te sê nêrens is arbeid te bespeur nie; selfs die vee wei traag en teësinnig in die harde vaalgras.

In Slaplaagte woon oom Lood en tant Levina en hulle mooi en slim dogter, Levina. Oom Lood is dan die karakter wat deur sy kennisse ietwat ironies "Die burgemeester van Slaplaagte" genoem word, het L van Niekerk in Die Huisgenoot (Mei 1923) geskryf. "Oom Lood pas op Slaplaagte (...) maar hierdie omgewing pas nie vir sy mooi dogter Levina nie, ’n skrander meisie, vol lewenslus en van ’n werksame aard, wat genoeg aanleg besit om deur ontwikkeling ’n sieraad in die maatskappy te word, maar wat deur die idees van Slaplaagte gedoem word tot ’n lewe van doelloosheid en verveling."

Dan kom haar niggie uit Johannesburg kuier en met al die stories oor die lewe in Johannesburg kan niks Levina weghou van die groot stad nie. Sy gaan soontoe om daar ’n "ryker bestaan te vind, maar in die goudstad gaan sy, onbedorwe maar ook onervare boeredogter, haar ongeluk tegemoet. Oom Lood en tant Levina staan magteloos teenoor die geval: hulle kennis, hulle insig skiet te kort, en met liefde alleen kan hulle Levina nie red nie – hulle kan alleen die swaar dra."

Vir Van Niekerk skilder Van Bruggen "nie met ’n growwe kwas of met skerp kleure nie en vir party lesers sal sy portrette nie sprekend genoeg wees nie. Trouens, die verhaal gee geen geleentheid vir besonder diepgaande tekening nie, want dit is weinig meer as ’n skets. Maar wie oplettend is, merk dat die skrywer so onder die verhaal deur ’n oog het vir al die kleinighede wat same as kompleks ’n karakter uitmaak, en vir wisselende stemminge, wat kleur en geur aan die lewe gee. (...) Die burgemeester van Slaplaagte is ’n aanwins vir ons: Van Bruggen toon dat hy nie alleen die gawe van opmerking en uitbeelding besit nie, maar ook ’n hart vir ons probleme en sorge, en met sy verhaal gee hy ons ’n stukkie kuns sowel as stof tot nadenke."

Dan, in 1924, kom Ampie, die karakter waarmee Jochem van Bruggen hom in die Afrikaanse letterkunde ingeskryf het. Die eerste deel van die Ampie-trilogie, Ampie, die natuurkind, beeld die kinderjare van hierdie "krotbewonertjie" uit, hoe sy liefde vir Annekie begin ontwikkel en sy intense toegeneentheid vir die donkie, ou Jakob.

Die tweede deel, Ampie, die meisiekind (1928) vat Ampie se verhaal na sy verlowing, sy bywoning van die katkisasie, sy troue en die geboorte van hulle eerste kind, en eers in 1942 word die derde deel, Ampie die kind gepubliseer, waar Ampie sy weg vind na die delwerye, maar gelukkig is sy liefde vir die plaas en dan ook vir sy kind wat so skielik sterf, die faktore wat sorg dat hy nie ten gronde gaan op die delwerye nie, maar dat daar ’n gunstige kentering in sy lewe was.

Volgens Estelle le Roux het Van Bruggen nie onmiddellik grootheid van sy kuns bereik nie. "Dit het jare geverg om die karakter Ampie te skep."

Oor die ontstaan van Ampie het Van Bruggen in Die Huisgenoot van 27 November geskryf dat dit losweg gegrond is op die "ellendigste huisgesin" wat hy geken het en wat kort na die Eerste Wêreldoorlog naby hulle plaas gewoon het. Daar was ook ’n seun wat baie lief vir ’n donkie was en by Van Bruggen op die plaas gewerk het. Hy is ook later uit die Van Bruggens se huis getroud.

Van Bruggen het verder vertel: "Ek glo egter nie dat ek ooit met die roman sou begin het as die ou Brandwag nie bestaan het nie. In die laaste opstelwedstryd van die oorlede tydskrif het ek meegeding en met Ampie die prys verower. Dit was ’n kortverhaal, later die eerste hoofstuk van die roman. Toe was die seun in my diens feitlik die motief. Destyds het ek geen gedagte gekoester om verder as dit te gaan nie.

"Na die opdoek van Die Brandwag het die Nuwejaarsnommers van Die Burger verskyn. My bydraes vir twee nommers was weer kortverhale oor Ampie. Albei het later hoofstukke van die boek geword. Ek het na die tweede nommer pas begin dink aan die moontlikheid van die roman en daaraan begin werk. Teen die end van 1922 was die boek gereed vir die pers. Die natuurkind was afgerond en klaar, dog ek het gevoel dat dit nie klaar met Ampie was nie. Daar moes nog ’n deel bykom, waar hy as man en vader die verantwoordelikheid van die lewe, na sy aard en opvatting, sou dra."

Van Bruggen het toe self vir ses maande op die delwerye gaan werk en het saans in sy eenvoudige blyplek by ’n kers geskryf oor Ampie en Annekie, maar nog niks oor die delwerye nie. Die meisiekind was al oor halfpad klaar toe hy terug op die plaas was en daar het hy beter afstand gekry en kon hy die tweede deel van die trilogie klaarmaak, hoewel dit nie sy oorspronklike idee was dat dit ’n afgeronde boek sou wees nie.

"En nou die derde deel. Dadelik het ek besluit dat die subtitel Die kind sou wees. Maar hoe om aan te gaan? Hoe om sover te kom dat Ampie uit die rustigheid van sy pasgetroude lewe na die onrus van die diamantwêreld oorgeplaas word? Dit het my baie hoofbrekens besorg, en weer het ek, soos dit die geval was met die eerste deel, los hoofstukke geskrywe wat geen samehang gehad het nie. Daar was geen bepaalde koers nie, hoewel die stof in my gedagtes rondgemaal en ek die end reeds klaar gehad het voordat ek behoorlik op stryk geraak het. Intussen het daar ook soveel gebeur met my.

"Dit was in die dae van die depressie. Die skrywery het my amper geen pennie in die sak gebring nie. Ek moes iets anders doen om te kan bestaan. Ek het met my toneelstukke gaan toer. Dit was finansieel ook ’n fiasko. Terug op die plaas was ek sat van kultuur, boeke en Ampie. My pen het ek skaars gebruik om die allernodigste korrespondensie te doen. Ek het my by ander werk bepaal om my gedagtes af te lei van sorge en bekommernis. Al die tyd het die derde deel onaangeroer bly lê totdat die tye beter geword het en ek gaandeweg weer lus gekry het om te skrywe.

"Toe het ek Die noodlot en Met Ampie deur die depressie klaargemaak en die groot werk Oupa opgeneem. Toe die eerste deel van laasgenoemde klaar was, het ek my in staat gevoel om nou met ’n vaste plan ook Die kind te voltooi. Die trekpale was daar en die eindbaken reeds gevestig. Betreklik maklik het die draadpale in die grond gekom in ’n reguit lyn, want nadat ek die hoofstuk 'Nuwe rigtings' uitgewerk had, was die werk vir my duidelik. Ek voel dankbaar dat my lewenswerk klaargekom het voor my dood."

MSB Kritzinger het in Die Boervrou (Maart 1926) geskryf dat die eerste Ampie regtig "’n hoekie van die natuur gesien deur ’n temperament" is en dat die skrywer dit uitgebeeld het soos hy dit gesien het. "Die verskyning van Ampie is werklik ’n gebeurtenis van belang in die Afrikaanse literatuurwêreld – hy het die baan met die eerste roman geopen. En daarby het die kunstenaar een van ons groot probleme, die armblanke-kwessie direk onder ons aandag gebring."

Ook vir FEJ Malherbe (Die Huisgenoot, 13 Februarie 1925) was Ampie ’n vreugde, "omdat sy skepper diep reeds tas in die wese van ons armblankedom – om die analities-sintetiese skouing en herskepping van die lewe. Besit en geniet saam met my die beste roman wat ons het in Afrikaans."

Ampie die natuurkind en Ampie die meisiekind het beide die Hertzogprys aan Jochem van Bruggen besorg, onderskeidelik in 1925 en in 1927.

In 1927 het daar ’n herrie en polemiek in die Kerkbode losgebars oor Ampie wat vir hoërskole voorgeskryf is. Diegene teen hierdie saak het dit veral gehad oor die taalgebruik in die boek en dit name genoem soos "liederlike taal", "nare woorde" en "onesteties, vuil, gemeen", terwyl dié wat ten gunste van Ampie was, dit gesien het as ’n werk met "nuttige kennis en skone kuns, en as ’n mens met die regte gees en die regte beskouing, ’n algemeen menslike lewensbeskouing die boek wil lees, sal jy jouself oortuig dat daar geen gemene streek uit Ampie deur enige kind nagevolg sal word nie. Die skrywer het sorg gedra om in die gemene, nare, eenvoudige, stof met die vuile, liederlike taal 'n bekoring te lê vir die teenoorgestelde: die goeie, skone, reine en ware, daarom is dit verkeerd om te praat van 'onesteties, gemeen, vuil'" (WA Cronje, brief aan Volksblad, 2 April 1927).

In die 1930's het Van Bruggen self Ampie tot ’n toneelstuk verwerk en as gevolg van geldelike probleme daarmee deur die platteland gaan toer. Oor hierdie ervaring het hy in Met Ampie deur die depressie geskryf wat in 1939 deur Voortrekkerpers uitgegee is. Hieroor het PC Schoonees in Die Huisgenoot (17 November 1939) geskryf dat Van Bruggen se verslag van sy toneelreis baie onderhoudend is, uit ’n kultuur-historiese oogpunt gesien.

Die Ampie-trilogie is deur die jare ook vir ander mediums verwerk. In 1981, met die 100ste herdenking van Jochem van Bruggen se geboortedag, het die Afrikaanse radiodiens die trilogie opgevoer. Die verwerking is deur Suzanne van Wijk gedoen en sy was ook die regisseur.

In 1932 is die eerste toneelopvoering van Ampie op die planke gebring met Alwyn Viljoen as Ampie en die verwerking is deur André Huguenet, wat self ook die rol van Ampie vertolk het, gedoen. In 1970 het Truk met Ampie deur die destydse Transvaalse platteland getoer met regie deur Francois Swart en Marius Weyers as Ampie en Katinka Heyns as Annekie. Ampie het in 1972 weer die tonge aan die praat gehad toe Truk ’n "baster-musical" gebaseer op die derde deel van die trilogie onder die titel Ampie oppie diekens opgevoer het. Francois Swart was verantwoordelik vir die herskryf en regie. Die kommentaar op hierdie verwerking van Ampie was nie altyd gunstig nie en van Jochem van Bruggen se familie was ook effe omgekrap.

In 1982 het Schalk Jacobsz ’n nuwe verwerking gedoen vir die destydse Sukovs met Pieter Brand as Ampie. Hierdie opvoering is ook op video opgeneem.

In 1965 is die drie dele van Ampie in een band deur Afrikaanse Persboekhandel uitgegee onder die titel Die Ampie-trilogie.

Jochem van Bruggen het sy vierde Hertzogprys in 1933 verower met Die Sprinkaanbeampte van Sluis. Die hoofkarakter in hierdie roman is Lambertus Bredenhand en hy is eie familie van baie van die karakters in Van Bruggen se ander boeke – Liepie Stols, Sitman, die meeldiaken, oom Lood, die burgemeester van Slaplaagte, oom Tys, Annekie se pa en Org Basson, die ouderling van Sukkelaar. PC Schoonees het in Die Nuwe Brandwag (November 1933) geskryf: "Hierdie ses broers van die Lamsak-familie ly almal in meerder of minder mate aan die ongeneeslike kwaal van papbroekigheid."

Lambertus het uit alles geraak en verdien af en toe ’n paar pennies deur los werkies te verrig, maar hy droom nog altyd van die één goeie werk wat hy gaan kry en wat hom weer geldelik onafhanklik sal maak. Intussen ly sy drie kinders honger en "maak hy aanspraak op die eerbiedige hulde van al sy broers en susters, asook dié van sy bejaarde moeder".

"So lei Lambertus ’n dubbelbestaan," het Schoonees voortgegaan. "In sy verbeeldingswêreld is hy nog steeds die onafhanklike 'ouboet' wat met salwende praatjies sy meerderheid handhaaf. Maar telkens word hy wakker geskud deur die krenkende realiteit van sy sukkelbestaan. Hierdie gedurige botsing tussen droom en daad het Van Bruggen fyn-ironies veraanskouelik."

Dan word Lambertus aangestel as sprinkaanbeampte en veroorsaak dit ’n hele ommekeer in sy huishouding met genoeg kos en die pa wat op ’n vosperd ry. Maar dan kom daar ’n sprinkaanplaag en moet Lammie bontstaan. In hierdie besige tyd kry hy ook tyding dat sy seun Kosie op sterwe lê en trek hy laer om sy kinders.

Schoonees het sy resensie afgesluit met: "Pragtig het Van Bruggen die diepere menslikheid van hierdie eenvoudige siel aan ons geopenbaar ook in die sterftoneel waar die vader in die gebed worstel om die behoud van sy seun. (...) Dit mag waar wees dat Van Bruggen in hierdie verhaal geen nuwe rigting inslaan nie, dat hy eenvoudig voortborduur op bekende motiewe, maar wat innigheid van aanvoeling en forsheid van beelding betref, verdien sy jongste werk al die lof wat hy vroeër met Ampie behaal het."

In 1988 word Die sprinkaanbeampte van Sluis deur Van Schaik heruitgegee en antwoord Cecile Cilliers in haar resensie (Beeld, 30 Januarie 1989) die vraag of die beskrywings van sprinkaanplae, die depressie en die armblanke nog in die moderne tyd geldig is. "Ek dink van ja, en dan wel om drie redes: die lewende innerlike lewe van Van Bruggen se karakters, sy vermoë tot deernisvolle humor en sy taalgebruik. Die taalgebruik is weliswaar dié van ’n ander tyd, maar juis daarom verrykend. Afrikaans bly aan die verskraal onder die druk van Engels en veral Amerikaans. Hier lê ’n ander taalwêreld braak. (...) Die lees van Van Bruggen se prosa (...) open nuwe (ou) taal-vergesigte.

"Van Bruggen het die vermoë om met sy karakters te spot sonder om hulle bespotlik te maak. Hulle behou die leser se simpatie, selfs die opgeblase Lambertus Bredenhand. (...) Die groot krag van die novelle lê in die karakters. Elkeen oortuig met ’n eie innerlike lewe. Dit is nie ’n lang novelle nie, maar dit vorm ’n fyn geheel. In sy Afrikaanse literatuurgeskiedenis noem Dekker dit ’n suiwer roman. Selfs 55 jaar ná die eerste verskyning lyk die oordeel my nog geldig."

In 1942 was Jochem van Bruggen die eregas op die Afrikaanse Skrywerskring van Johannesburg se dinee wat gehou is met die publikasie van die sewende jaarboek van die Skrywerskring.

In 1951 het die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns erelidmaatskap aan Jochem van Bruggen toegeken.

In Desember 1953 het Helikon ’n dinee ter ere van Jochem van Bruggen gegee en die Kersuitgawe van die blad is aan hom opgedra. Die dinee is gereël om nuwe kragte in die Afrikaanse letterkunde, rolprent en kultuur aan Van Bruggen voor te stel. (Transvaler, 8 Desember 1953)

Die Universiteit van Pretoria het ook in 1953 ’n eredoktorsgraad aan Jochem van Bruggen toegeken.

Jochem van Bruggen was in 1982 die onderwerp van die vyfde interhoërskool-vasvrawedstryd wat onder die beskerming van die Afrikaanse Kultuurvereniging van die Suid-Afrikaanse polisie (Akpol) gestaan het.

Op Woensdagmôre 22 Mei 1957 is Jochem van Bruggen stil in sy huis op Steenkoppies by Magaliesburg oorlede nadat hy ’n geruime tyd ernstig siek was. Hy is op 24 Mei 1957 in die ou familiekerkhof op Steenkoppies begrawe. Meer as 300 mense het die diens in die NG Kerk wat deur ds EG Malan gelei is, bygewoon.

Huldeblyke
 

• Hertzog Venter: "Vir die Afrikaanse volk en letterkunde is sy heengaan ’n groot verlies – nie omdat hy die afgelope jare ’n baie aktiewe en produktiewe skrywer was nie, maar omdat hy jare lank in die brandpunt van die ontwikkeling van die Afrikaanse prosakuns gestaan het. Sy werk oorspan die hele ontwikkeling van die intrigeroman tot by die uitbeelding van die individuele. Ook lê die betekenis van Jochem van Bruggen vir die Afrikaanse prosa daarin dat hy die eerste prosaïs is in wie die uitbeelding van die mens tot rypheid kom, naamlik met die skepping van die klassiek geworde karakter Ampie.

"Jochem van Bruggen is een van die belangrikste verteenwoordigers van die realisme in ons letterkunde. Terselfdertyd het hy aan die realisme ’n bepaalde karakter gegee daarin dat dit gemeng is met idealisme. (...) Jochem van Bruggen se bydrae tot die Afrikaanse letterkunde sal altyd leef; dit is ’n blywende monument wat nie stom is nie, maar tot in verre geslagte sal spreek van liefde en deernis." (Die Weste, 30 Mei 1957)

• CM van den Heever: "Hierdie kunstenaar wat as jong knaap uit Holland hier aangekom het, het die Afrikaanse leefwyse so goed leer ken en hom gaandeweg so hartstogtelik daarmee versoen dat hy in sy werk steeds getuienis lewer van die drang om die Afrikaanse lewensbeeld suiwer en treffend weer te gee. Hy het in sy werk vir ons blywend vasgelê die groot verandering wat daar plaasgevind het tussen die Boerelewe van vroeër dae wat hy geken en so geniaal beskrywe het, en die lewe van vandag. (...) Hy is weg uit ons midde, maar sy werk sal bly lewe omdat hy, die skrywer, die skepper, self so waaragtig en eg mens was." (Fleur, 26 Maart 1957)
• Volksblad-hoofartikel: Jochem van Bruggen sal nie sterf nie. Hy sal bly voortleef in die lag en die traan van sy prosawerke en so lank Afrikaans bestaan, sal sy kuns in dankbare herinnering gelees word. Om historiese redes sal hy in die literatuurgeskiedenis van ons taal onthou word, maar ook om suiwer literêre verdienste sal hy steeds sy plek onder die Afrikaanse prosaïste inneem. (...)

"Van Bruggen is ’n voorbeeld van die gebore Nederlander wat in die volste sin van die woord Afrikaner kan word. In sy lewensiening het hy die Hollandse besadigdheid behou wat soms aan die sombere grens, maar daarby het hy ons tipiese boerehumor aangegryp wat soos fyn weerlig deur sy werke speel. (...) Immers, sy werke vertel meestal die verhaal van die minderbevoorregte Afrikaner se ellende, nie met verbittering nie, maar met weldadige begrip. (...) Sy kuns het beperkinge, maar dit neem nie weg dat hy in sy fleur ’n prosaïs en stylis was wat al die kransies van hulde verdien wat nou op sy kis gelê word." (23 Mei 1957)

• Transvaler-hoofartikel: "Al was Jochem van Bruggen sedert jare in swakke gesondheid ervaar die volk nietemin ’n gevoel van diepe gemis en verlies, want met hom het een van die groot dienaars van die Afrikaanse woord en een van die sterk figure in die Afrikaanse prosakuns die rus ingegaan. Van Bruggen het die Afrikaanse letterkunde verryk en verhef in die dae van kleine dinge toe werk van gehalte nog skaars was. Sy Ampie is een van die onverganklike figure in ons letterkunde. (...) Die Afrikaanse taal en letterkunde sal in lengte van dae sy skuldenaar bly." (23 Mei 1957)
• Die Burger-hoofartikel: "Totdat Jochem van Bruggen op die Afrikaanse letterkundige toneel verskyn het, was die Afrikaanse lesende publiek gewoond aan verhale van oorlog, of van liefde en ander hewighede. Maar hier het ’n man sit en vertel sommer van aldag se dingetjies op die plaas en van doodgewone mense wat ons eie bure kon gewees het. So eg en raak, so lewenswaar was die samelewing van die Slaplaagtes en ander plekke geteken dat hulle ons sterker geboei het as die heldedade en ander emosies in die romanliteratuur. (...) En toe Ampie naderhand sy intrede doen, het geblyk dat dit alles vooroefening was vir die skepping van die populêrste figuur in die Afrikaanse letterkunde. Die Ampie-trilogie sal een van ons eie klassieke bly, nie net omdat Van Bruggen die grondlegger van die realisme in ons lettere was nie, maar omdat dit ’n produk is van ’n diepe liefde vir ons boeremense met wie die skrywer één geword het, gepaard met ’n noukeurige waarnemingsvermoë wat deur geeneen van sy opvolgers oortref is nie. (23 Mei 1957)
• Jewish Affairs: "Van Bruggen's place in Afrikaans literary history is assured. It is sometimes enough to say about an author that his place is assured in the text-books for him never to be read again, he becomes a record, a sort of national fossil to be unearthed by the archaeologists of culture with their crude, hurting tools. Nevertheless, about certain authors one can say this without fear. No matter how roughly the fibres are torn, they will survive. The toughness which enabled them to produce creative works will override this ill-treatment too. So it will be with Van Bruggen. He can pass the test of being a 'classic'. (...) Some of his writings were, in my opinion, quite atrocious, as only the works of a real writer can be. But at his best, in what he lovingly depicted, he discovered, conquered and colonized as only an unalloyed writer can." (IP, Junie 1957)
• J van der Berg, destyds leraar van die NG Gemeente Magaliesburg: "Hoewel hy as skrywer aan die ganse Afrikanervolk behoort, het hy as mens aan ons hier in Magaliesburg behoort." (Bron en datum nie op knipsel vermeld)
• In 1959 het die Afrikaanse Skrywerskring ’n gedenkplaat op Jochem van Bruggen se graf onthul. Abel Coetzee, voorsitter van die Skrywerskring, het by dié geleentheid gesê: "Die nageslag dink vandag in stilte en eerbied aan ’n kunsbroer wat ons geslag voorafgegaan het en wat soveel bereik het om die oë van sy volksgenote oop te maak vir die Afrikaanse werklikheid wat hulle omring." (Transvaler, 24 September 1959)
• Rob Antonissen: "In suiwerheid van voorstelling en segging het Van Bruggen se werk in die 1920's en 1930's steeds toegeneem. Sy humor word gevoeliger, fynsinniger gevarieerd van die grappige tot die ironiese. Hy word ’n meester van die karakter-onthullende dialoog en inwendige alleenspraak, van die keurig-volvoerde dinamiese tafereel, van die konsekwente karakterisering; veral wat monoloog en gesprek betref, het min Afrikaans prosaïste die waaragtigheid van Van Bruggen se kuns ooit benader, laat staan geëwenaar. (...) Ek glo dat ek hom geen onreg aandoen nie as ek sê dat hy, juis deur die enting van sy humor-realistiese tipe-psigologie op ’n 'continuo' van avontuur-episodes, ons in Afrikaans iets laat proe het van die pikareske roman se heerlikheid." (Die Huisgenoot, 15 Julie 1957)
• Abel Coetzee: "Jochem van Bruggen se werk was meer volksaardig, die beskrywing van die roue en ruwe werklikheid uit die volkslewe. Maar vir geen oomblik mag ons uit die oog verloor dat Van Bruggen ook ’n idealis was nie. Hy teken nie net die verval nie, maar hy dui ook die oorsaak van die verval aan, en dan suggereer hy die weg van herstel. Sy idealisme is dus die idealisme van die goeie, deeglike outydse skoolmeester wat leer, en wat lerend in diens staan van die gemeenskap wat hy wil ophef. Hy benader dus deur die werklikheid heen ’n toestand van idealisme – die houding van die sogenaamde didaktikus in die verhewe betekenis van die woord. En daarin verskil sy werk opvallend van die werk van die meeste van sy tydgenote, daarin lê sy eie toonaard as kunstenaar, sy eie krag, en dis dít wat aan sy romankuns blywend ’n plek besorg in die Afrikaanse letterkunde." (Tydskrif vir Letterkunde, Desember 1959)

In Tydskrif vir Letterkunde (September 1951) het Van Bruggen een en ander vertel oor hoekom hy ’n skrywer geword het: "Ek neem aan dat my lewenslot die aanleg daartoe gegee het: My geboorte, die trek van ons huisgesin na Transvaal, en die Tweede Vryheidsoorlog. Ek moes op die platteland kom woon na die Boere se stryd. Indien ek in Johannesburg gebly het, sou ek allig ’n skrywer van speurverhale geword het. Geld domineer daar, en die verhale betaal die beste.

"Ek het die gawe, wat op die plaas ontwikkel het, as ’n roeping aanvaar en in selfvertroue met selfkritiek opgevolg. Beoordelings van deskundiges het my selfkritiek versterk, dog ook die opvatting van my werk verinnig. Bekronings, wat hoog staan, het my bekend gemaak en moed gegee. Materialistiese bemoeienis met my gees se gawe, het soos water op vuur gewerk. Nabestaandes en vriende, wat geld as nommer een beskou het, kon my verdrietig, soms wanhopig maak. Hulle was die oorsaak dat ek in jare nie kon geskryf het nie. So iets kan die meeste mense nie begryp nie. Dit is sielkundig waar. Materialisme en kuns kan geen boesemvriende wees nie. ’n Kunstenaar moet sonder dwang met sy gawe en talent kan woeker."

Oor Jochem van Bruggen se skryfproses het Gerhard Beukes (Ons Eie Boek, 1951) vertel dat Van Bruggen se "skeppingswerk altyd worstelwerk" was. Verskillende mense wat bekend was met sy werksmetodes het dit vertel. "Vir persone wat sy werk goed ken, was hierdie bevestiging nie eens nodig nie – hulle kon dit uit die intensiteit waarmee elke sin en woord 'geleef' is en waarmee elkeen van sy karakters intiem leer ken is, reeds aflei. Onlangs het ek by Felix Lategan die eerste manuskrip van Ampie, die natuurkind, in Van Bruggen se eie handskrif in ’n paar oefeningboeke geskryf, deurgeblaai. Dit was asof ek in die handskrif voor my weer die hele skeppingsworsteling weerspieël kon sien. Die letters is hakkerig, bewerig en ongevormd – amper nes die stotterende gesprek van iemand wat vol grootse gedagtes is , maar so swaar uiting daaraan kan gee, omdat hy hakkel. (...)

"Wanneer ’n mens aan die realis Van Bruggen dink, dink jy vanself aan sy uitbeelding van die minderes in die lewe – die minderbevoorregtes, die minderwaardiges, die verstandelik-minderbedeeldes. Sy belangstelling in hierdie wesens was nooit dié van die moderne 'professionele' skrywer wat altyd op soek bly na gegewens en ’n stofgebied wat 'anders' is as die bekende nie. (...) Hy het hulle geken en verstaan soos sy eie huismense. Daarom kon hy ook hulle sielegang met sy onthullende gedagtespraak en openbarende geselsbrokkies so duidelik voor ons laat ontvou. En daarom spreek daar uit sy voorstellingswyse van hierdie boeretipes, die humor van gemoedelikheid – die laggie sonder die angel van die satire, sonder die bitterheid van die ironie en sonder die lagwekkende neerhaal van skynwaardes wat ons by die bloot komiese vind. (...)

"Van Bruggen bemin die onvolmaakte in die mens met ’n begrypende liefde. En eerder as om oor die onvolkomenheid te gaan treur, glimlag hy daaroor met ’n weemoed wat die mondhoeke in ’n laggie skeef laat trek naar die oë peinsend treur. (...) Om hierdie groot en wesentlike bydrae tot ons letterkunde sê ons vir Jochem van Bruggen met ’n warm handdruk: Baie dankie!"

VE Lategan het in Lantern van Desember 1981 Jochem van Bruggen se bydrae só opgesom: "Met Ampie het Van Bruggen die oorgangsfiguur geword wat die brug sou span uit die sukkeljare van Afrikaans tot ’n lewende taal en medium van ’n kragtige prosaskepping. Miskien kon hy juis sy krag en besieling put uit die aard van sy wese. Daar was so baie wat Jochem van Bruggen gehad het om te verwerk om aan sy menswees volle waardigheid te verleen. Van Bruggen was ’n skrale vyf-voet-tien en het moeilik beweeg. Sy spraakgebrek was opvallend – die vreemdeling moes hom inspan om sin te maak uit Jochem van Bruggen se onbeholpe woordvorming.

"Maar die spontane hartlikheid, verskuil agter ’n masker, het sy fisieke eienaardighede heeltemal oorskadu. Van Bruggen kon hom met oorgawe aan ’n geselskap gee; sonder strak gesigte en swaarmoedigheid is daar uitgesien na sy teenwoordigheid. Onder al sy gemoedelikheid en breë menslikheid het hy egter ’n opvlieënde humeur verberg. Dit was net by uitsondering dat hierdie drifbuie in hom gewoed het en gewoonlik was dit die gevolg van verwyte en, nog erger, sprekende en beskuldigende stilswyes. Dit was dus geen wonder dat die skrywer hom in hierdie opsig so kon inlewe in die gemoedslewe van sy natuurkind Ampie nie. (...)

"Waar het Van Bruggen voedsel vir sy gees gevind? Sy letterkundige smaak was suiwer. In Engels het hy veral groot waardering gehad vir Thomas Hardy, John Galsworthy en Bernard Shaw, terwyl hy in Hollands ’n voorliefde vir Van Looy se Jaap en Jaapje, Johan de Meester se Geertje en De Vries se Bartje gehad het. By Van Looy het hy die tegniek geleer om binne die vel van sy skeppinge te kruip en tot in die fynste besonderhede hulle introspektiewe mymergedagtes aan die leser bloot te lê, wonderlike vermoë waardeur Van Bruggen se karakters, en veral sy Ampie-skepping, tot sulke lewende gestaltes gegroei het.

"Daar is so baie waaroor ons Jochem van Bruggen moet huldig. Hy het nie net ’n groot bydrae tot ons letterkunde gelewer nie, maar ook tot ons kultuur. Hy stig ’n debatsvereniging, ’n toneelvereniging, asook ’n plaaskoor, terwyl altesaam 16 boeke uit sy pen verskyn het. Deur sy werke het hy deel gehad aan die stryd om ons taal te vestig. En nou, in 1981, kan ons met trots terugkyk na die lewe en werke van een van die grootste baanbrekers in die Afrikaanse romankuns."

In 1981, met die herdenking van Van Bruggen se 100ste verjaardag, het JP Smuts Jochem van Bruggen se werk in oënskou geneem: "Veral op grond van die eerste twee dele van die Ampie-trilogie het Van Bruggen baie jare lank ’n toonaangewende figuur in die Afrikaanse letterkunde gebly. Van Bruggen se belangrikste romanfigure is oorwegend minderbevoorregtes, die armblankes van sy tyd oor wie hy dikwels met groot deernis en ook bekommernis geskryf het. Dit is as sodanig nie noodwendig ’n tydgebonde aspek van sy werk nie, want skrywers deur die eeue het die vraagstukke van hulle tyd tot tema van hul werk gemaak. (...)

"Tema alleen bepaal nie sukses of mislukking nie – dit is die onderdele of gehele wat artistiek bevredigend geskryf is wat die toets van die tyd kan deurstaan. In die geval van Van Bruggen is daar nie enkelwerke wat deurgaans op ’n hoë vlak oortuig nie, maar hy het wel daarin geslaag om uitstekende onderdele te skryf. Sy leesbaarste romans is die Ampie-trilogie en Die sprinkaanbeampte van Sluis.

"In sy beste oomblikke breek Van Bruggen meermale weg uit die geykte beeld wat daar van hom bestaan dat hy ’n humor-realis is wat die klein mens in sy beperkte omgewing en met sy relatief geringe problematiek skerp bekyk en dikwels met ’n groot mate van simpatie uitbeeld. Dit is trouens opvallend dat van die allersterkste gedeeltes in sy werk opgebou is rondom sterfmomente, dié soort toneel wat ’n skrywer se vermoëns tot die uiterste toets. (...)

"Ondanks kras oordele wat al oor Van Bruggen se werk gevel is, moet ’n mens erken dat hy meer as net antikwariese waarde het binne die Afrikaanse literatuur. Hoewel die eietydse leser hom eerder spontaan aansluit by die literatuur van sy dag, bied Van Bruggen se werk knap onderdele en verteenwoordig sy beste romans ’n belangrike ontwikkelingstadium binne die Afrikaanse letterkunde." (Die Burger, 29 September 1989)

Publikasies:

Publikasie	Teleurgestel
Publikasiedatum	1926 1918 1919 1925 1930
ISBN	(hb)
Uitgewer	Pretoria: Van Schaik
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Hertzogprys 1917
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Op veld en rande
Publikasiedatum	1920 1923 1924 1930 1933 1945
ISBN	(hb)
Uitgewer	Pretoria: Van Schaik
Literêre vorm	Kortverhale
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Die burgemeester van Slaplaagte
Publikasiedatum	1922 1924 1929 1935 1936 1950 1951 1952 1953 1854 1958 1983
ISBN	0628024045 (hb)
Uitgewer	Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel Kaapstad: Nasionale Pers Johannesburg: Perskor
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Ampie: die natuurkind
Publikasiedatum	1924 1925 1927 1930 1931 1934 1938 1942 1972
ISBN	0628001800 (hb)
Uitgewer	Amsterdam: Swets & Zeitlinger Amsterdam: Wereldbibliotheek Johannesburg: Perskor
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Hertzogprys 1925
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Ampie: die meisiekind
Publikasiedatum	1928 1930 1948 1973
ISBN	062800401X (hb)
Uitgewer	Amsterdam: Swets & Zeitlinger Johannesburg: Perskor
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Hertzogprys 1927
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Ampie: toneelspel in drie bedrywe
Publikasiedatum	1930
ISBN	(hb)
Uitgewer	Pretoria: Van Schaik
Literêre vorm	Drama
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	In die gramadoelas
Publikasiedatum	1931 1934 1945 1948
ISBN	(hb)
Uitgewer	Pretoria: Van Schaik
Literêre vorm	Kortverhale
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Booia
Publikasiedatum	1931
ISBN	(hb)
Uitgewer	Pretoria: De Bussy
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Die sprinkaanbeampte van Sluis
Publikasiedatum	1933 1960 1972 1988
ISBN	0627000304 (hb) 0627015735 (sb)
Uitgewer	Pretoria: Van Schaik
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Hertzogprys 1933
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Nuwe Afrikaanse kortverhale. Saam met Sangiro en Leon Maré
Publikasiedatum	1933
ISBN	(hb)
Uitgewer	Pretoria: De Bussy
Literêre vorm	Kortverhale
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	In die maalstroom: ’n drama in ses bedrywe uit Die burgemeester van Slaplaagte
Publikasiedatum	1934
ISBN	(hb)
Uitgewer	Kaapstad: Nasionale Pers
Literêre vorm	Drama
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Wraak
Publikasiedatum	1938
ISBN	(sb)
Uitgewer	Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Met Ampie deur die depressie
Publikasiedatum	1939
ISBN	(hb)
Uitgewer	Johannesburg: Voortrekkerpers
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Die noodlot
Publikasiedatum	1939 1942 1944
ISBN	(hb)
Uitgewer	Kaapstad: Nasionale Pers
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Ampie. Deel drie: Die kind
Publikasiedatum	1942 1943 1944 1946 1973
ISBN	(hb)
Uitgewer	Kaapstad: Nasionale Pers Amsterdam: Swets & Zeitlinger Johannesburg: Perskor
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Kranskop. Deel I: Oupa
Publikasiedatum	1943
ISBN	(hb)
Uitgewer	Kaapstad: Nasionale Pers
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Die damwal
Publikasiedatum	1945
ISBN	(hb)
Uitgewer	Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Stryd
Publikasiedatum	1949
ISBN	(hb)
Uitgewer	Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Haar beproewing
Publikasiedatum	1950
ISBN	(hb)
Uitgewer	Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Karakters op ons vlaktes: keurverhale. ’n Bloemlesing uit die prosawerk van Jochem van Bruggen
Publikasiedatum	1952 1957 1961
ISBN	(hb)
Uitgewer	Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
Literêre vorm	Kortverhale
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Die weduwee
Publikasiedatum	1956
ISBN	(hb)
Uitgewer	Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Ampie, die trilogie
Publikasiedatum	1965
ISBN	(hb)
Uitgewer	Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

 

Publikasie	Drie prosastukke
Publikasiedatum	1967 1973 1985
ISBN	0627001695 (hb) 0627014054 (sb)
Uitgewer	Pretoria: Van Schaik
Literêre vorm	Prosa
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet	–

Artikels oor Jochem van Bruggen beskikbaar op die internet:

• Jochem van Bruggen
• Snyman, Dana: Ampie – die kind
• Theron, EM: Jochem van Bruggen se ontwikkeling as kunstenaar
• Venter, H: Rondom die natuurkind (Jochem van Bruggen, 1881–1957)

Bronne:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

 

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Jochem van Bruggen (1881–1957) appeared first on LitNet.