Waarom die absoluut gebrekkige belangstelling in die saak oor Afrikaans op Maties onder Afrikaanssprekendes? En die geringe finansiële steun vir die klaers, en die koue skouer van die party wat deur die meeste Afrikaanssprekendes ondersteun word, die Demokratiese Alliansie? Soos iemand dit gestel het: Waarom laat Afrikaanssprekendes die saak by hulle verbygaan?
Taalstryduitputting is dalk een antwoord. Die storie oor Afrikaans by Maties gaan darem al lank aan. En dis kompleks. Die Open Stellenbosch- (OS-) veldtog het dit skouspelagtig gemaak, gemoedere gaande gehad en mense gedwing om op hul voete te dink. Dis nou alles weg. Daar was nie optogte hierdie week nie, geen geslagspesifieke gestampery en gestotery nie, pers gesigte of “kill the boer”-songs nie. OS het laas in Oktober iets op sy Facebook-blad geskryf.
Hierdie uitputting het ’n ander dimensie ook. Die vermoede bestaan dat onder die vyande van Afrikaans op Maties, veral die antikoloniale betogers wat van Ikeys af ingevoer is, die besef ingetree het dat hulle gevaar loop om hulself in ’n massiewe teenstelling vas te knoop: soos die #RhodesMustFall-debat ontwikkel het, het al meer stemme opgegaan vir onderrig in plaaslike tale. En in die Kaap is Afrikaans al eeue lank plaaslik. Dan liewer die beweging aanhaak by #FeesMustFall. En noudat OS nie meer moles maak nie, voel mense dalk die stryd is verby.
Mense met wie ek hieroor praat, die meer linkses, sê ook die betrokkenheid van organisasies soos AfriForum en Solidariteit by die saak staan hulle nie aan nie – dis noordelike organisasies sonder veel steun in die Kaap, waarvan hulle hul outomaties wegkeer, of hulle nou veg vir die Palestyne of teen hondediefstal.
Hierdie faktore speel waarskynlik ’n rol, maar die indruk bly staan dat vele wit Afrikaanssprekendes anderpad kyk as dit by Afrikaans op Maties kom.
Waarom sou dit wees?
In ’n vroeëre artikel het ek geskryf van die wit Afrikaanssprekendes wat ’n mens “offeraars” kan noem, wie se leuse kom uit dieselfde patriotisme wat hulle in hul Afrikaanse laerskole geleer het: “Ons sal offer wat jy vra.” Onder hulle is daar selfs ’n diepgesetelde behoefte aan ’n offerande, in die geloof dat so iets nog nie gebeur het om 1994 te salf nie. Dit hou verband met die versugting van ’n swart redakteur destyds teenoor my dat die koms van demokrasie haar onbevredig gelaat het op ’n amper liggaamlike vlak: “I mean, there was no white blood on the floor.”
Vir diesulkes is Afrikaans op tersiêre vlak ’n goeie kandidaat – dis nou wel soos Shylock se pond vleis, maar die bloed tap nie noodwendig uit ’n wit lyk nie.
Dis nie noodwendig uit ’n wit lyk nie, want wit mense het Afrikaans nie meer nodig nie. Hul Afrikaanse Model C-opvoeding het hulle toonaangewers in die middelklas gemaak, as prokureurs, dokters, rekenmeesters, joernaliste, gewoonlik met top-reputasies wat dwarsdeur die wêreld deure oopmaak, saam met die positiewe dienspligrapport. Hulle het ryk genoeg geword om hul kinders na die beste skole te stuur, met die opdrag aan kind en onderwyser om wiskunde en Engels voorop te stel.
Die ongeluk lê by die baasraak van die Engels. Daar is twee probleme: aan die een kant wil so baie nou die rooitaal gooi dat die aanbod die aanvraag ver oorskry. Vir die base maak dit dinge maklik: kies die mense met die beste Engels. Aan die ander kant is daar die gehalte van jou Engels: dis so goed soos jou onderwyser s’n. En alte dikwels is dit glad nie goed nie, want dis ook maar haar tweede taal.
Die gevolg is ’n neo-apartheid. As jou Engels onder ’n sekere vlak is, kan jy maar vergeet. Al is jy ’n wiskundige-genie, sal die posisie gaan aan die meisie wat ’n genie in wiskunde en ook in Engels is. Hierdie taalapartheid kan jy amper nommerpas op die ou groepsgebiede afdruk: in die suburbs en die mansions in die townships bly die mense wat van so 10 uit 20 af aanteken in die Reader’s Digest se woordeskatvasvra. In die plakkerskampe bly diegene, onder wie ook honderde duisende armblankes, wie se Engels nie so hot is nie.
Hierdie neo-apartheid het selfs sy eie tuislandkonstellasie. Met regerings wat rondom Suid-Afrika in duie gestort het, of dreig om in duie te stort, sommige met kragmanne en diktators aan bewind wat herinner aan die Mangope’s, Buthelezi’s en Matanzimas van die verlede, is daar oral reservoirs van goedkoop, gehoorsame arbeid, veral in Zimbabwe, Mosambiek en die Kongo. Mits julle mekaar kan verstaan, in Engels.
’n Algemene argument van die offeraars is dat invloedryke Afrikaanssprekendes – die prokureurs, dokters en joernaliste wat verengels – sal voortgaan om Afrikaans te praat – by die huis. Ek weet nie so mooi nie, nie wanneer ek sommige debatte op sosiale media lees nie: onder baie van hulle is daar ’n renons in Afrikaans wat nie minder werklik is omdat dit so aangeplak lyk nie. Dit het al etlike kere met my gebeur dat iemand met ’n Afrikaanse aksent en naam my gemaak-vriendelik versoek om nie “that language” in sy/haar teenwoordigheid te gebruik nie.
Iemand het onlangs gesê Afrikaans is ’n politieke projek, en omdat die politiek verander het, moet die taal verander. Dit is waar in die sin dat alle moderne tale op die een of ander manier politieke projekte was, en is – Duits, Noorweegs, Italiaans, Mandaryns. Maar geen taal het sulke wydverspreide koloniaal-politieke dryfvere as Engels nie, dryfvere wat hom die empire gemaak het waaroor die son nie sak nie. Vandag is hy die tweede mees gebruikte taal, en verreweg die mees gebruikte tweede taal.
Daar is die empire se “Macaulay Minute” van 1834, wat die belangrikheid van taal as imperiale instrument van beheer uitgestippel het en verklaar het dat plaaslike tale almal as minderwaardig teenoor Engels gesien moet word. En Mark Sanders se wonderlike boek Learning Zulu wys spesifiek hoe Engels homself ingeburger het as eksklusiewe taal in Suid-Afrika. Hy beskryf hoe sir Theophilus Shepstone as goewerneur van Natal die geloof gevestig het dat Engels, en inheemse swart tale, te moeilik is om te leer. Ter wille van beter kommunikasie tussen baas en werker is Fanagalo aangemoedig, ’n verwronge brousel van bevels-Engels en nagemaakte woorde uit inheemse tale. Fanagolo-handleidings het deur die jare in talle uitgawes verkoop en was van die gewildste boeke in koloniale Suid-Afrika, tot die Afrikanerregering dit nekomgedraai het. Die rede was dat die vernedering waaraan dit swart mense onderwerp het, gebots het met tuislandamptenare se doelwit om ’n trots in hul eie taal en kultuur te ontwikkel.
Afrikaans het natuurlik goed gedien as die taal van die sweep. As die taal van die ekonomiese onderdrukker, saam met Engels, het dit baie Afrikaners gehelp om die rykdom op te bou waarop hul kinders en kleinkinders nou so goed leef. Maar met die huidige eeu se instroming van werkers wat net in Engels kan kommunikeer, het Afrikaans oorbodig geword, ’n blote las.
Nou bly net Engels oor. En die koloniale projek gaan voort, deur ook Afrikaans as te moeilik te verklaar. En Stellenbosch, met sy allure van die wit enklave, sy duur akkommodasie, nostalgiese argitektuur en cuisine, is die ideale nuwe Buitepos van die Empire vir ryk Engelse kinders. Die kans dat genoeg swart studente sal opdaag om dalk iets soos Xhosa-onderrig te vereis, is maar skraal. Talle dosente op Stellenbosch weier nou al om selfs die Afrikaanse inleiding en opsommings te verskaf wat Wim de Villiers se nuwe taalbeleid vereis, want hulle kan nie die taal bemeester nie.
Die koloniale projek gaan, soos altyd in die geskiedenis van die mensdom, om ekonomiese ontginning, die voorsiening van die sentrum se behoeftes. In die robotiserende Eerstewêreldlande gaan daar ’n groeiende vraag na ingenieurs en tegnici wees, by die gewone vraag na dokters en verpleegmense en so meer. Gesien dat Suid-Afrika se myne nou uitgewerk is en te veel gaan kos aan ekologiese herstelwerk, gaan sy grootste uitvoerproduk menslike hulpbronne wees wat wiskunde in Engels kan doen.
In sy jongste anti-Afrikaanse stuk sê Jonathan Jansen dat Afrikaans altyd ’n simbool van rassisme sal wees. Hy is waarskynlik reg, maar begryp nie dat dit die dekmantel verskaf vir Engels as die instrument waarmee wit Afrikaanssprekendes die mag kan behou wat apartheid aan hulle oor die mense rondom hulle gegee het nie. Terselfdertyd bied dit ’n uitvlug aan hul kinders, sou dit nodig word as mense in die regering te veel sukkel met hul Engels en begin baklei.
’n Aandrang op Afrikaans krap net hierdie kaarte deurmekaar, ruk die dekmantel af en versteur die status quo.
Lees ook:
 |
14 Augustus 2017: Gelyke kanse vs die Universiteit Stellenbosch Izak de Vries "Vir Heunis is dit duidelik dat die nuwe beleid, wat Engels onomwonde as die voertaal van die universiteit stel, daargestel is om Open Stellenbosch te plesier." Izak de Vries lewer verslag oor die eerste dag van die hofaansoek oor die taalbeleid van die Universiteit Stellenbosch wat in die hooggeregshof in Kaapstad aangehoor word. |
Foto van Hans Pienaar: René Bohnen
The post Wat Engels vir Afrikaanse mense beteken appeared first on LitNet.