US-rektor praat sy hart uit oor #FeesMustFall

Die onlangse #FeesMustFall-veldtog by universiteitskampusse het die hele land in rep en roer gehad. Was dit goed of sleg vir land word gevra. Jean Oosthuizen het met die Universiteit Stellenbosch se rektor, prof Wim de Villiers, gesels om uit te vind hoe hy daaroor voel en hoe dit hom en die universiteit geraak het. Meer as ʼn miljard rand is nodig is vir die beloofde 0%-verhoging in tersiêre onderwys, maar is dit haalbaar en wat sal gratis tersiêre opleiding die land kos en wie gaan daarvoor betaal?

Die #FeesMustFall-veldtog is besig om al hoe verder uit te kring na #NoFeesAtAll. Dit is reeds moeilik om die boeke te laat klop soos dit nou is. Waar gaan die geld vandaan kom om aan die studente se jongste eise toe te gee en is dit haalbaar?

Universiteite is reeds onder finansiële druk met subsidies wat in reële terme gedaal het. Universiteite sal nie gratis hoër onderwys sonder staatshulp kan verskaf nie. Gratis hoër onderwys is egter ʼn edele saak wat ons graag wil steun en verken. Nie net sal dit neerkom op billiker toegang tot die kennisekonomie nie, maar volhoubare groei in ons land verseker. Die nadeel is dat die belastingbetaler se sak waarskynlik harder geskud gaan word. Ander opsies wat al genoem is sluit in ʼn gedifferensieerde fooistelsel sowel as ʼn "gegradueerde belasting" ("graduate tax"). 

Tot watter mate is die huidige optrede van ontevrede studente geregverdig en is daar genoeg begrip vir hulle situasie?

Die gesamentlike optrede van die studente van verskillende instellings het meer reggekry as wat die rektore van hoëronderwysinstellings die afgelope jare kon doen. Soos by ander instellings was dit nie ʼn maklike week vir ons nie en spanning het by tye hoog geloop. Dit was egter ʼn keerpunt wat nòg ons land nòg ons universiteit onveranderd gelaat het en nie een van ons is onaangeraak gelaat nie.

En hoe het dit die Universiteit Stellenbosch se kampus en jou persoonlik geraak?

Ek is reguit daaroor dat aan die US heelparty kwessies nog uitgestryk moet word – maar daar is nou die moontlikheid van groter begrip op ons kampusse. Ons moet oor die gebeure nadink en daaruit leer sodat ons saam vorentoe kan beweeg. As bestuur moet ons uit ons pad gaan om proaktief met studente in gesprek te tree en ons moet alternatiewe ontwikkel vir die hantering van protesaksies.

Emosies oor die interdik wat by die US gegeld het en ander onlangse gebeure is nog rou. Dit is belangrik om te erken dat verhoudinge skade gely het. Hiervoor ek het opreg verskoning gevra. Nou moet vertroue herbou word en ek het die bestuur daartoe verbind om die gesprek voort te sit totdat dít bereik is.

En vir jou persoonlik. Hoe het dit jou geraak?

Op ʼn persoonlike noot het dit my nederig en bevry laat voel om daardie Vrydagmiddag in die middel van die massabyeenkoms van studente en personeel op die kruising van Merrimanlaan en Ryneveldstraat te sit. Ek was beïndruk met die gehalte van ons studenteleierskap en die skare se gedissiplineerde gedrag.

Hoe raak die #FeesMustFall-velddtog die studente se eksamens?

Op die US-kampusse was die eksamen met ʼn week uitgestel.

Is die hoër klasgelde regtig die groot probleem of is daar dalk ʼn ander olifant in die kamer wat nie raakgesien word nie?

Hoër klasgeld was waarskynlik die katalisator wat die gebeure van die afgelope aksies tot gevolg gehad het, maar armoede, werkloosheid, transformasie en ʼn algemene gevoel van hopeloosheid onder ʼn groot gedeelte van ons bevolking – veral onder die jeug – is almal kwessies wat dringend aandag moet kry. Universiteite kan hier ʼn baie groot rol speel.

Wat doen die universiteit om die regte en veiligheid te beskerm van daardie studente en personeel wat nie deel is van die #FeesMustFall-veldtog nie en doodgewoon wil aangaan met hulle studies?

Ek het ʼn verantwoordelikheid om hierdie instelling, sy eiendom en sy mense te beskerm. Dit is ook in opdrag van die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding in ʼn onlangse skrywe. Maar as ek praat van beskerming, dan bedoel ek beskerming vir dié wat aan protesaksies deelneem én diegene wat nie daaraan deelneem nie. Wat die eksamens betref geld die normale verhoogde kampussekuriteitreëlings.

Baie studente wat universiteit toe wil gaan is nie regtig op skool goed genoeg voorberei vir die universiteitslewe nie en kom nie die mas op daar nie. Behoort daar nie strenger toelatingsvereistes te wees vir studente wat verder wil studeer nie?

Strenger toelatingsvereistes maak dat studente wat wel aanvaar word, ʼn beter kans op akademiese sukses het. Dit maak ook finansiële sin – veral in ʼn sektor waar soveel studente nie die paal haal nie. Strenger toelatingsvereistes kan egter ook as ʼn meganisme tot uitsluiting ervaar word. Hoe meet ʼn mens potensiaal? Die student met ʼn laer punt met ʼn ysere wil en deursettingsvermoë het waarskynlik ʼn beter kans op akademiese sukses as die student met ʼn beter punt, maar nie veel dryfkrag nie. Aan die US word spesiale klem gelê op ondersteuning in die eerste jaar waarvan die resultaat is dat ons tans die beste deurvloeikoers in die land het.

So waar lê die oplossing dan?

Deel van die oplossing vir die probleme in hoër onderwys tans lê na my mening op twee vlakke. Die eerste is basiese onderwys wat sal móét verbeter. Daaroor is daar geen twyfel nie. Universiteite kan egter nie handjies gevou sit nie. Aan die US word programme soos Hope@Maties (wat onder meer vakansie- en Saterdagskole behels) en Scimathus (waar studente ná matriek vir ʼn jaar op kampus kom voorberei vir matriekvakke en so toelating tot universiteitstudie kry) met groot sukses aangebied. Op ʼn tweede vlak kan die vraag gevra word of daar nie verskeie ander opsies vir leerders na skool moet wees nie. Meer tegniese en onderwyskolleges, meer ambagopleiding en meer indiensopleiding – om enkele voorbeelde te noem. Dié aspekte moet deel vorm van die nasionale debat.

Eers was daar #RhodesMustFall, toe #OpenStellenbosch en nou #FeesMustFall. Sommige mense meen al hierdie veldtogte hou almal verband met mekaar. Is dit ʼn geldige afleiding?

Dit is so dat die groepe inspirasie uit mekaar put. Daar is nasionale kwessies wat almal raak, maar daar is ook kampusspesifieke kwessies. Studenteaktivisme moet aangemoedig word. 

Een van die positiewe elemente van die jongste veldtog is dat dit op die oog af glad nie rasgedrewe is nie. Beteken dit wit en swart studente is besig om nader aan mekaar te beweeg?

Ek hoop van harte so. Stygende klasgelde is ʼn gemene deler wat nie net die armstes raak nie, maar wat ook die gevaarligte vir die middelklas al hoe helderder laat flikker. Op die meeste kampusse het wit studente ook aan protesaksies deelgeneem en is daar waarskynlik nou ʼn groter verstaan van kwessies wat veral swart en bruin studente raak.

Uiteindelik lyk dit of die ontevrede studente se boodskap nou by die regte adres, naamlik by die regering self afgelewer word. Dink jy hulle het die boodskap gekry en wat doen die universiteit self om die griewe aan te spreek en toe te sien dat die kampus nie onnodig ontwrig word nie?

Soos vroeër genoem het studente die afgelope weke meer reggekry as wat die rektore van hoëronderwysinstellings die afgelope dekade kon doen. Rektore het hul bes gedoen om binne die bestaande prosesse die uitdaging van krimpende staatsubsidies te akkommodeer.

Deur hul massabeweging dring studente aan dat die prosesse nuut bedink behoort te word. Via bestuurslede het ons aan die gesprekke met onder andere die president deelgeneem. En daar is tans baie gesprekke aan die gang oor alternatiewe finansieringsmodelle en die bekostiging van hoër onderwys. Ons verwelkom dié inisiatiewe, maar as alle kostes – om nie eers te praat van gratis hoër onderwys – voor die deur van universiteite geplaas word, kan dit katastrofiese gevolge hê.

Jy is ʼn man vir oop gesprek en nou het die studente gepraat. Maak dit jou nie onrustig nie want nou moet julle uithaal en wys?

Sedert my aanstelling het ek konsekwent vir ʼn oop gesprek gevra. Sinvolle dialoog is deurslaggewend in die soeke na inklusiewe oplossings en die bou van ʼn instelling wat aan ons almal behoort. Ons hét al vordering gemaak, maar nie genoeg nie. Hiertoe het ek my en die bestuur opnuut verbind. Ons moet alle stemme insluit wat nié in verteenwoordigende forums gehoor word nie.

Wat is die belangrikste les wat Stellenbosch en die res van die land uit die onlangse gebeure kan leer?

Die onlangse gebeure het dit baie duidelik laat blyk dat Stellenbosch nie in ʼn vakuum is nie. Ons is deel van nasionale ontwikkelings, soos dit hoort. Die protesaksies het ʼn energie ontketen wat ons nou vir die voortsetting van ons transformasiereis moet inspan. Ons studente het getoon hulle is verbind tot beginselvaste meningsverskil en vreedsame protes. Daarvoor gee ek ons studente graag die eer. Ons studente het die denkleierskap getoon wat die US juis nastreef.

The post US-rektor praat sy hart uit oor #FeesMustFall appeared first on LitNet.