Maria Holtrop, Daniel Horst en Annemarié van Niekerk
Annemarié van Niekerk in gesprek met Daniel Horst en Maria Holtrop van het Rijksmuseum
Het Rijksmuseum presenteert vanaf 17 februari t/m 21 mei de eerste grote tentoonstelling over de relatie tussen Zuid-Afrika en Nederland. De titel is Goede Hoop. Waarom zo’n tentoonstelling en wat is de invalshoek?
Het Rijksmuseum is het museum van kunst en geschiedenis en vertelt het verhaal van Nederland. De geschiedenis van Nederland strekt zich verder uit dan alleen de landsgrenzen en dus hoort het gedeelde verleden van Nederland met een land als Zuid-Afrika bij onze nationale geschiedenis.
De tentoonstelling maakt deel uit van een aantal projecten die deze visie uitdragen (het museum heeft een koloniale multimediatour, een serie Landenreeks-boeken, etc.) Met de tentoonstelling worden nieuwe vragen gesteld, dan wel opgeroepen. De gevolgen van de kolonisatie in Zuid-Afrika waren extreem en zijn nog steeds relevant: wat gebeurt er als een vreemd volk een Afrikaans land binnentreedt en daar wortelschiet?
Het gedeelde verleden wordt benaderd vanuit verschillende perspectieven aan de hand van ongeveer 300 objecten. Het merendeel van deze objecten is bewaard gebleven vanuit een Europese materiële cultuur- en verzameltraditie. Om ook andere perspectieven en stemmen hier aan toe te voegen hebben we gekozen voor citaten aan de wand. Zo kunnen we ook meekijken over de schouders van tot slaaf gemaakte Afrikanen en Aziaten, van vrijburgers, bannelingen en de Khoi-herders van de Kaapse bergen en vlakten.
Hoe ziet de thematische indeling van de tentoonstelling er uit?
De tentoonstelling vindt plaats in de tien zalen van de volledige Philipsvleugel, de tentoonstellingsvleugel van het Rijksmuseum. De volgorde van de zalen is chronologisch:
1: Kaap de Goede Hoop (vóór 1652); 2: Botsing aan de Kaap (17e eeuw); 3: Ik ben een Afrikaander (17e en 18e eeuw); 4: Robert Jacob Gordon (18e eeuw); 5: Een land op drift (19e eeuw); 6: De Boerenoorlog (19e eeuw); 7; Oude en nieuwe vrienden (20ste eeuw); 8: Fotoserie “1994” van de Zuid-Afrikaanse fotograaf Pieter Hugo; 9: Apartheid; 10: Goede Hoop? (Bezoek Mandela aan Nederland in 1990 en de protesten nu)
Zal het ook interessant zijn voor jongeren of schoolgroepen?
Jazeker. De afdeling educatie van het Rijksmuseum heeft ook speciale programma’s over Zuid-Afrika ontwikkeld voor het onderwijs. Bovendien is de tentoonstelling heel toegankelijk. Het publiek kan de tentoonstelling op verschillende niveaus tot zich nemen: van een vluchtige snelle tour van de zalen met de belangrijkste objecten en ideeën tot een diepte kennismaking door alle teksten en informatieborden te lezen.
Daarnaast is het leuk om te weten dat er vier rondleiders zijn aangetrokken met een Zuid-Afrikaanse achtergrond. Zij benaderen de tentoonstelling vanuit een persoonlijk perspectief.
Bezoekers verwachten vaak om alleen maar schilderijen of in ieder geval grote kunstwerken bij een tentoonstelling in het Rijksmuseum te zien. Wat voor verscheidenheid aan beeldmateriaal zullen we bij Goede Hoop tegenkomen?
Goede Hoop is een tentoonstelling gemaakt door de afdeling Geschiedenis van het Rijksmuseum. Daarom zal er in tegenstelling tot wat de bezoeker gewend is minder klassieke westerse “schone kunst” zijn en meer historische objecten.
Denk hierbij aan: rotstekeningen van de San; documenten en objecten verbonden aan de slavernij in ZA; boeken en manuscripten over de groei van de islam in ZA; meubels en gebruiksvoorwerpen van Afrikaner families; natuurhistorische tekeningen en kaarten van Robert Gordon; fotografie uit de Boerenoorlog; toerismeaffiches voor ZA en affiches uit de antiapartheidsbewegingen.
Van welke bekende Zuid-Afrikaanse fotografen of schilders zullen we werken zien?
Eén van de hoogtepunten van de tentoonstelling is een zaal met foto’s van de Zuid-Afrikaanse fotograaf Pieter Hugo. Daarnaast zijn er tekeningen van Marlene Dumas, enkele schilderijen van JH Pierneef uit de serie van Stationspanelen en een beeldhouwwerk van Anton van Wouw. We zijn ook trots dat we voor het eerst in Nederland werk van de Zuid-Afrikaanse prentkunstenaar Billy Mandindi kunnen laten zien.
Ik zie dat Adriaan van Dis, ook in Zuid-Afrika bekend onder Afrikaanse boekliefhebbers, de stem achter de audiotour is. Dat is fijn. Krijgen we daarbij ook de typische en persoonlijke Van Dis-invalshoek of is het alleen maar zijn stem?
We zijn erg blij dat Adriaan van Dis nauw betrokken wilde zijn bij de totstandkoming van deze tentoonstelling. Hij leent niet alleen zijn stem aan de audiotour maar is ook medeverantwoordelijk geweest voor de inhoud en voor de samenstelling van de teksten. Hij vertelt hierin ook persoonlijke verhalen.
Daarnaast is hij de auteur van de proloog in de catalogus en heeft hij het tentoonstellingsteam geïnspireerd en met raad en daad bijgestaan.
Horen we ook andere stemmen of verhalen op de audiotour?
Ja, ik weet dat de activist Klaas de Jonge zijn verhaal vertelt, verder ook de Nederlandse schrijvers Martin Bossenbroek en Luc Panhuysen, de schrijfster Ena Jansen, de oudburgemeester van Amsterdam Ed van Thijn, de Zuid-Afrikaanse hiphop artist en dichter Jitsvinger. Tenslotte vertelt de Zuid-Afrikaanse onderzoekster Sarah Jappie over de islam aan de Kaap.
Een technisch punt – het is goed om te horen dat een bezoeker niet per se van de audiotour gebruik hoeft te maken, maar dat het ook mogelijk is om tijdens de tentoonstelling gratis een app te downloaden op een eigen smartphone. Zeer bezoekersvriendelijk.
We zijn blij dat we deze service op deze manier kunnen leveren en hopen dat het zal bijdragen aan een groot gebruik van de audiotour bij deze tentoonstelling.
Even een blik achter de coulissen - hoeveel mensen hebben meegewerkt aan het project en hoe lang zijn jullie er al mee bezig?
We werken al bijna drie jaar aan dit project. Het oorspronkelijke idee voor de tentoonstelling komt van Martine Gosselink, hoofd van de afdeling Geschiedenis. Zij heeft een team van vier personen samengesteld om de tentoonstelling te maken. Maar daarnaast zijn er heel veel anderen, tientallen, zonder wie de tentoonstelling niet mogelijk zou zijn. Het Rijksmuseum heeft teams die verantwoordelijk zijn voorde technische en fysieke opbouw, het inlijsten, plaatsen en hangen van de objecten, het regelen van kunsttransporten uit Zuid-Afrika en vanuit andere Europese en Nederlandse musea naar Amsterdam, het maken van de zaaletiketten, –teksten en educatieve producten voor de tentoonstelling, restauratoren, belichting, geluid etc., te veel om op te noemen.
Tijdens grote tentoonstellingen verschijnen er vaak ook catalogi of speciale boekuitgaven. Gaat dat nu ook gebeuren?
Ja! Er verschijnt een grote publicatie bij de tentoonstelling. Het is niet zozeer een klassieke catalogus waarin alle objecten die op zaal staan ook nog eens in druk zijn terug te vinden. Het is meer een aanvulling op en verdieping van de onderwerpen, objecten en thema’s die in de tentoonstelling worden behandeld. Ook kunnen we in het boek objecten bespreken en laten zien die we helaas niet op zaal konden laten zien. Dit boek van 384 pagina’s is rijk geïllustreerd en wordt uitgegeven door Uitgeverij Vantilt. Het verschijnt in twee edities, een Nederlandse en een Engelse uitgave. Het boek is samengesteld uit bijdragen van plusminus 50% Zuid-Afrikanen en 50% Nederlanders. De auteurs hebben een heel diverse achtergrond en invalshoek op het onderwerp. Ze komen uit de wereld van de literatuur, taal, (kunst)geschiedenis, archeologie, politiek en journalistiek. In hun visies op het verleden kunnen de auteurs verschillen, daar hebben wij bewust voor gekozen. De epiloog in de catalogus, een reflectie op 400 jaar gedeelde geschiedenis, is geschreven door Mamokgehti Phakeng. Het laatste woord is bewust gegeven aan deze vooraanstaande Zuid-Afrikaanse wetenschapper, opdat zij deze reflectie kan schrijven met het oog op hedendaagse gebeurtenissen in Zuid-Afrika die raken aan het koloniale verleden.
De publicatie Goede Hoop maakt deel uit van de Rijksmuseum Landenreeks, een serie over de relaties tussen Nederland met acht landen waarmee Nederland handels- en/of koloniale betrekkingen had: China, Japan, Indonesië, Sri Lanka, India, Ghana en Suriname. Zuid-Afrika hoort hier vanzelfsprekend ook bij. In elk deel vormt de Rijksmuseumcollectie de leidraad. Dit deel van de Landenreeks is tegelijkertijd de catalogus van de gelijknamige tentoonstelling.
Mag ik vragen hoe hoog jullie budget was? Hadden jullie steun van sponsors?
Ik kan je niets vertellen over het budget voor de tentoonstelling, dat zul je begrijpen.
Net zoals voor het verwerven van objecten voor de collectie is het Rijksmuseum ook voor de totstandkoming van tentoonstellingen afhankelijk van sponsors, patronen en vrienden en steun van fondsen. Zonder deze royale bijdragen hadden we de tentoonstelling niet kunnen maken.
Wat is de toegangsprijs? Is het betaalbaar voor Zuid-Afrikanen nu de wisselkoers zo ongunstig is?
Er is geen extra toeslag om de tentoonstelling te bezoeken. Kinderen tot 18 jaar zijn gratis.
Dit zijn onze prijzen:
- Volwassenen: € 17,50
- Jongeren t/m 18 jaar, Museumkaart, Vrienden van het Rijksmuseum, ICOM, Vereniging Rembrandt, KOG, VVAK: gratis
- CJP, Stadspas, EYCA: 50% van de reguliere ticketprijs
Ik hoor dat een Nederlandse televisieomroep parallel aan de tentoonstelling een zevendelige tv-serie uitzendt, gepresenteerd door Hans Goedkoop. Gaat die alleen maar over de tentoonstelling of wordt er ook aanvullend materiaal gepresenteerd?
Het Rijksmuseum heeft bij het plannen van de tentoonstelling contact gezocht met de NTR om de mogelijkheden van een gezamenlijke programmering te onderzoeken. Het is voor beide organisaties natuurlijk een voordeel dat de tv-serie en de tentoonstelling gelijktijdig plaatsvinden, maar beide staan los van elkaar en vullen elkaar aan. De tv-serie gaat dus niet over de tentoonstelling.
Deze tentoonstelling wijst eens te meer op een grote belangstelling voor Zuid-Afrika en op de continue banden tussen onze twee landen. Waarom nu juist deze expositie?
Nog nooit eerder is in Nederland een grote tentoonstelling aan de relatie tussen Zuid-Afrika en Nederland gewijd. De oudere generatie in Nederland is op de hoogte van de apartheid en de strijd ertegen en enigszins van de historische relatie van Zuid-Afrika en Nederland. De meeste jongere Nederlanders weten weinig van deze geschiedenis. Hoogste tijd om een tentoonstelling hieraan te wijden.
Dat het onderwerp relevant is blijkt wel uit het feit dat president Jacob Zuma in een toespraak in februari 2015 het volgende zei: “Jan van Riebeeck’s arrival in Cape Town was the beginning of all South Africa’s problems”. In de loop van dat jaar worden standbeelden van (koloniale) figuren als Jan van Riebeeck, Cecil Rhodes en Paul Kruger beklad, beschimpt of weggehaald.
In Nederland zijn vele discussies gaande over diversiteit, etniciteit en koloniaal verleden. Wij worden ons er steeds meer van bewust dat het koloniaal verleden nog steeds voelbaar is en doorwerkt in hedendaagse samenlevingen. Daarom is het van belang, zeker vanuit het Rijksmuseum als nationaal museum, om dit onderwerp te blijven bestuderen en bediscussiëren.
Ten slotte, wat is volgens u de grootste verrassing van Goede Hoop? Of mag u dat niet verklappen?
Wij denken dat de zaal over de Nederlandse 18e-eeuwse natuurhistorische en etnografische onderzoeker Robert Jacob Gordon bijzonder spectaculair gaat worden. In deze zaal kunnen we uit onze eigen collectie een bijzonder rijke selectie tonen van de tekeningen die Gordon maakte op zijn reizen naar het binnenland van Zuid Afrika. Klapstuk is dat we deze tekeningen kunnen combineren met het originele skelet van de giraffe die Gordon vanuit Zuid Afrika opstuurde naar stadhouder Willem V in Den Haag. Dit skelet bevindt zich in de collectie van het Muséum national d’Histoire naturelle in Parijs en wordt voor Goede Hoop gedemonteerd en naar Amsterdam gebracht waar het bij ons weer op zaal zal worden opgebouwd.
Foto's van Daniel Horst en Maria Holtrop:
https://www.rijksmuseum.nl/en/organisation/organisation-chart/department-of-history
Lees ook:
 |
Zuid-Afrikahuis: Programma, Februari 2017 Die Zuid-Afrikahuis bied in Februarie 2017 'n propvol program aan met boekgesprekke, lesings, films en wyn. Die volledige program is hier beskikbaar. |
 |
Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600 Van 17 februari t/m 21 mei 2017 presenteert het Rijksmuseum een grote tentoonstelling over de relatie tussen Zuid-Afrika en Nederland tussen 1600 en 1994. Ook het Zuid-Afrikahuis Nederland zal de komende maanden in haar programmering veel aandacht besteden aan deze bijzondere relatie tussen Zuid-Afrika en Nederland. |
The post Onderhoud: Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600, Rijksmuseum tentoonstelling appeared first on LitNet.