Diana Ferrus (foto: Naomi Bruwer)
Opdragte om gedigte vir ’n spesifieke geleentheid te skryf was nog nooit ’n probleem vir my nie. Engels of Afrikaans, ek het altyd die sperdatum uitoorlê. Ek het dus maklik “ja” vir Iziko Museums gesê toe hulle met so ’n versoek kom. Toegegee, ek het nie baie lank gehad om die gedig te skryf nie, so twee, drie weke om presies te wees.
Die e-pos van Melody Kleinsmith, bemarkings- en kommunikasiebestuurder by Iziko Museums, het op 15 Mei by my aangekom. Die Iziko Museums in samewerking met die Smithsonian Instituut (VSA) se National Museum of African American History and Culture (NMAAHC), die George Washington Universiteit, die South African Heritage Resource Agency (SAHRA), die US National Park Services, Diving With A Purpose en die African Centre for Heritage Activities was besig met ’n gesamentlike projek genaamd The Slave Wrecks Project (SWP). Hulle sou op 1, 2 en 3 Junie 2015 ’n openbare aankondiging doen aangaande die wrak van die São José wat in 1794 gesink het.
Vashegtings (foto voorsien deur die Iziko Museums van Suid-Afrika)
Die São José het Lissabon op 27 April 1794 verlaat om slawe in Mosambiek te gaan koop, waarvandaan hulle dan na Brasilië geneem sou word om herverkoop te word. Maar op ’n stormagtige nag in Desember van dieselfde jaar strand hierdie skip met die ongeveer 500 slawe aan boord; 200 slawe verdrink en die res word hier aan die Kaap verkoop.
X-straalfoto van 'n katrolwielblok (foto voorsien deur die Iziko Museums van Suid-Afrika)
Ek is onmiddellik aangegryp. Is dit dan nie ek nie? Ek stam ook uit die Februaries van Worcester. Hulle was Masbiekers genoem, groot en sterk met pragtige donker velle en dik, swart, kroeshare, dit is hoe ek hulle onthou. My ma-Rosie, die kleinkind van ’n slaaf, was ’n Februarie en dan was my oupa aan moederskant, Bokkie Mariens, se ma ook ’n Februarie. Hy en my ma-Rosie was agterkleinneef en -niggie. Ek het nie meer belang gestel in die ander wetenskaplike besonderhede van die projek nie. Dit was noodsaaklik dat ek hierdie gedig skryf.
Betonklipblokke (foto voorsien deur die Iziko Museums van Suid-Afrika)
Maar later stuur Melody nog meer inligting. Artefakte wat na die oppervlak gebring was, het stukke hout ingesluit wat ’n idee gegee het van hoe die skip ontwerp was en natuurlik hoe die sitplekke daar uitgesien het. Meer ontstellend egter was die feit dat ook voetboeie en kettings na die oppervlakte gebring was. Ek kon nie slaap nie. Hierdie beelde het by my gespook. Die gedig wou uit, maar het geweier om in Engels die lig te sien. En dit moes in Engels wees, want die gehoor was ’n internasionale een.
Die kaptein van die skip se skeepsverslag (foto verskaf en geplaas met erkenning aan die Wes-Kaapse Argiefdienste)
Uiteindelik tuimel die gedig by my kop uit … in Afrikaans. Ek besluit ek gaan dit nie verander nie. Ek sal ’n vertaling doen. Dit was die Vrydag; die Dinsdag moes ek die gedig gaan opsê en ek het geweet die gedig was nie klaar nie. Die Saterdag en Sondag gebeur niks in my kop nie. Ek hoop vir iets kreatiefs die Maandag ... maar niks. Maandagaand is ek te moeg om ’n pen op te tel. Ek stel my brein se wekker vir drie-uur Dinsdagoggend. Toe stroom die Engelse woorde uit soos water afstroom van die berg ná ’n reënbui. Ek het geweet ek was volkome gereed om my voorouers te eer.
Albie Sachs, in 2013 deur Chrizane van Zyl afgeneem by 'n digtersgeleentheid.
Die eerste seremonie was by Derde Strand naby waar die wrak lê. Daardie Dinsdagoggend reën dit emmers vol. Regter Albie Sachs se huis by Derde Strand was die plek vir die eerste seremonie. Die branders het wild teen die kus gebreek en die reën het kwaai teen die vensters van sy huis geslaan. In die huis van regter Sachs het almal afwagtend gestaan, want die grootste oomblik sou wees wanneer die duikers met ’n kruid vol sand na die wrak sou gaan. ’n Hoofman van noord-Mosambiek, van waar die slawe heel waarskynlik gekom het, het gevra dat die sand daar gestrooi word sodat die drenkelinge moes weet dat hulle nooit vergeet sal word nie. Watter somber oomblikke was dit nie! Toe is dit my beurt en ek lees die gedig vir die gehoor, maar ek lees dit meer vir my ma, my pa, my oumas en oupas en al die mense wat ek geken het met hulle donker velle en dik, kroes, swart hare.
Skielik het die wind gaan lê en die see was kalm. Die applous agterna het nie saak gemaak nie, want ek het geweet my mense het geluister.
My naam is Februarie (in progress)
My naam is Februarie.
Ek is verkoop –
my borste, privaatdele, my oë,
my brein
is nog nie myne –
soos die São José
loop ek opgekap,
word ek telkens gesink deur ’n ander storm –
geen Jesus wat op die water loop vir my
My naam is Februarie
Ek soek nog die stang van die stuur
want onderwater lê die familie,
die kind aan ma se rokspant,
die ma aan pa se hand,
hoe diep lê hulle, aan watter kant?
My naam is Februarie –
opgeveil, verkoop, die hoogste bieder
het ontslae geraak van my regte naam,
geen vergoeding betaal
vir dit my naam, gesteel, gesink –
onderwater lê dit nog –
saam met die familie –
wrakstukke van die São José –
ten gronde geloop deur ’n wind,
briesende branders wat die buit
se hele toekoms besluit,
die profyt teen die wal uitsmyt.
My naam is Februarie,
die Masbieker op die São José –
so was ek genoem
toe my hierse moedertaal gestalte kry –
toe tonge met mekaar begin te knoop
en letters ’n vrye gang begin te loop
in ’n desperate poging in hoop
dat magte ook nie hierdie identiteit moet stroop
word ek die Masbieker, net ’n naam –
onder ’n ander lug gekraam
en diep gevul met skaam.
My naam is Februarie,
I reshaped this landscape.
My hands wove the patterns of the vineyards.
My feet pressed the grapes
and I was paid with the wine.
I carry Alcohol-Foetal Syndrome children on my back
My name is February.
I still march on the eve of December First,
I walk the cobblestones of this city
when I cry in desperation,
“Remember the emancipation of the slaves!”
My name is February.
Two hundred years after the São José
I was given the vote,
they said I was free
But do you see how often I am submerged,
weighed down?
I am the sunken, the soiled,
forgotten
and yet memory will not leave me!
My name is February,
stranded at Third Beach
but no one comes to look for me,
no one waves from the dunes,
no bridges back to Mozambique
My name is February.
I will be resurrected,
brought to the surface
unshackled, unchained, unashamed!
My name is February!
Diepseeduiker by skiettoerusting van die boot op die seebodem (foto verskaf deur die Iziko Museums van Suid-Afrika)
The post Die vrystelling van slawe, uit die argief: My naam is Februarie appeared first on LitNet.