De Alumni Letteren Leuven, de Germanistenvereniging voor alumni, Brutaler en 30CC zorgden zaterdagnamiddag voor een spetterend optreden in het M-Museum Leuven in het kader van de Week van de Afrikaanse Roman. Tom Lanoye, Lien Botha, Francois Smith waren het roerend eens: verhalen geven zin aan het leven, vooral wanneer het leven niet meezit. Stefan Dixon, een jonge Zuid-Afrikaanse zanger en songwriter, die al in enkele jaren in Brussel woont, bracht zijn Afrikaanse versie van Mia van de rockgroep Gorki op een wijze die de veel te vroeg overleden zanger Luc De Vos voor iedereen terug levendig maakte.
Tom Lanoye gekoesterd door Stefan Dixon, Lien Botha en Francois Smith
Tom Lanoye, de literaire duizendpoot uit Vlaanderen, is ook nog een spraakwaterval. Hoe is hij eigenlijk in Zuid-Afrika terechtgekomen? Het is vrij simpel: vanwege een progressieve vrouw op wie hij verliefd is geworden, op een platonische wijze, namelijk Marianne Thamm. Tussen haar en hem is een intense vriendschap gegroeid. Maar er is zoveel meer: verliefdheid op het land en zijn problemen, de landschappen, Kaapstad, de wijn, en vooral de taal. Je krijgt een klap op je kop wanneer je beseft dat het Afrikaans dezelfde roots heeft als je eigen taal. Zuid-Afrika heeft voor Tom een perfect dubbelleven mogelijk gemaakt, met twee zomers in een jaar. In het M-Museum Leuven houdt hij het publiek een vol uur in de ban en breekt hij een lans voor de Zuid-Afrikaanse literatuur in het algemeen, en voor Antjie Krog en Etienne van Heerden in het bijzonder. Hij boeit van meet af aan, soms door terloops enkele schunnige opmerkingen te maken, maar meestal door sterk te argumenten wanneer het gaat over politieke keuzen van groot belang. Zo kan je een taal toch niet verwijten dat ze misbruikt is door een onderdrukker als wapen om politieke doeleinden te bevechten. Tom staat uitgebreid stil bij het aartsmoeilijke proces om boeken vertaald te krijgen, bij de snel om zich heen grijpende ontlezing, voor een deel veroorzaakt door de protestantse cultuur, die maakt dat er maar een boek bestaat, de bijbel. Er is op vele plaatsen in Zuid-Afrika grote nood aan bibliotheken. Een positieve trend zijn de vele festivals en leesclubs, waarbij de echte redders van de cultuur en de literatuur vrouwen van een zekere leeftijd zijn. Er komen nog vele andere thema’s aan bod in Toms gedachtestroom, die verder uiteenspat zodra Ludo Teeuwen het panelgesprek met Lien Botha en Francois Smith opent.
Lien Botha tussen Léopold en Maria, toevallige getuigen in het M-Museum
De roman Wonderboom van Lien Botha volgt de reis van Magriet Vos dwars doorheen Zuid-Afrika, van Bettysbaai aan de zuidpunt tot Wonderboom dichtbij Pretoria. Tijdens de reis ervaart Magriet duisternis en dystopie langs alle kanten. Zij lijdt aan geheugenverlies. Bij iedere halte “zuigt de zandsteen in haar brein meer herinneringen op”, totdat zij uiteindelijk bij haar aankomst in Wonderboom alles is vergeten. De auteur, die ook visueel kunstenaar en fotograaf is, intrigeert onafgebroken door haar beeldrijke taal en haar cursorische aanhalingen, maar evenzeer door haar raadselachtige collage van artefacten en herinneringen. Elk hoofdstukje wordt voorafgegaan door deze collage maar telkens verdwijnen er elementen totdat er alleen nog maar leegte is. Dit persoonlijke drama wordt versterkt door de ontaarding van het politieke leven, de verminking van het landschap en de voedselschaarste. Albino X, met zijn ijsblauwe ogen en gouden tandvullingen, geeft zich drie jaar om de machtsbasis in de West-Kaap te doen kantelen en de heerschappij over te nemen. Elders is de macht in handen van kleinere groepen die op de been zijn gebracht omdat de gemeenten niet meer deden wat ze moesten doen en de mensen de nood aanvoelden om aan één zeel te trekken. Met het landschap is het nog het ergst gesteld. Overal trekken zwerfhonden rond, zie je drugsdealers in verhakkelde wagens. Nergens bespeur je nog een “grysbokkie of sy spoortjies”. Het openingsbeeld van het boek, het opeten van het beetje vlees van een spreeuw, is hilarisch en tegelijkertijd extreem huiveringwekkend.
Raadselachtige eindbestemming van Magriet Vos: start van een nieuw boek?
Francois Smith in het M-Museum
Hoe komt het dat Francois Smith mij bij het lezen van zijn schokkende en terzelfdertijd teergevoelige roman heeft doen denken aan de wereldvermaarde schrijfster en essayiste Susan Sontag (1933-2004)? Haar voornaam zit er misschien voor iets tussen. Maar waarin Sontag absoluut uitmunt, is in het doorgronden van onrecht aangedaan aan vrouwen. Daarbij komt nog dat Sontag een meesterwerk heeft geschreven over fotografie, de kunstvorm die Jack Perry tot in de finesses beheerst. Jack Perry moet foto’s met een ziel maken van het Britse leger in actie en van het leven onder de bezetting. Hij vergezelt het hoofdpersonage van Smiths roman, Susan Nell, wanneer zij in 1902 het Winburgse concentratiekamp verlaat richting de Kaap, Dordrecht en Devon, en wanneer zij 52 jaar later terugkeert naar het kamp in de Vrystaat – zij is ondertussen 70 jaar geworden. Wat zich daartussen afspeelt, beschrijft Smith met een onwaarschijnlijke emotionele geladenheid, poëtisch wanneer de emoties gutsen, maar wanneer de spanning ten top rijst ook met een cyborgachtige afkoeling: de techniek van de Glenart Castle, weg uit Zuid-Afrika, Jacques’ motorfiets in Dordrecht, de mailboot naar Engeland, de Douglas van de ordonnans van het Seale Hayne Hospitaal in Devon. Een schuldig leven: verkracht in de boerenoorlog, vertaald door Riet de Jong, is een psychologische thriller die de lezer heen en weer slingert tussen tent 19 in het Winburgkamp en kamer 114 in het psychiatrisch ziekenhuis in Devon. In het midden staat de schemerige grot in de lage heuvels aan de rand van het kamp, waar Tiisetso en Mamello alles belichamen wat in de wereld aan helende kracht mogelijk is. Het is vreemd dat de Nederlandse uitgever in de titel van het boek verwijst naar de verkrachting, want bij het lezen heb ik moeten wachten tot bladzijde 267 om de term voor het eerst tegen te komen, en hij komt dan niet uit de mond van Susan. Voor Susan is het veel ingewikkelder: “Ik kende hen wel. Ik wist hun namen, van alle drie. Maar voor wat ze me toen hebben aangedaan, weet ik geen naam. Dat kan ik nog niet zeggen.”
Ludo Teeuwen, groot kenner van Zuid-Afrikaanse literatuur, treedt op als fijnbesnaard moderator
Mia van Gorki, in het Afrikaans door Stefan Dixon
Besproken romans:
Lien Botha, Wonderboom. Kaapstad, Queillerie, 2016, 156 blz, Ebook ISBN 9780795800962
In het Afrikaans
Francois Smith, Een schuldig leven: verkracht in de boerenoorlog. Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2015, 287 blz, ISBN 9789025307059
In het Nederlands vertaald door Riet de Jong-Goossens
The post Week van de Afrikaanse Roman 2016: Tom Lanoye, Lien Botha, Francois Smith en Stefan Dixon appeared first on LitNet.