Lees ook: Ons Japie en die Anglo-Boereoorlog – relevant vir vandag se lesers?
Jacques Presser, Nederlandse geskiedkundige, het in die vyftigerjare vir die eerste keer die begrip "egodokument" gebruik. Egodokumente is persoonlike briewe en dagboeke. Veral dié wat gedurende tydperke van geskiedkundige belang geskryf is, is dikwels van besondere belang. Anne Frank se dagboek wat in Amsterdam gedurende die Tweede Wêreldoorlog geskryf is, is een van die beroemdste voorbeelde. Ook die briewe tussen André P Brink en Ingrid Jonker (wat as Vlam in die sneeu uitgegee is) is egodokumente: dit gee nie net hulle liefdesverhouding weer nie, maar lewer ook kommentaar op 'n sekere tydsgees en omgewing.
Onlangs is die Boereoorlogdagboek van Anna Barry, 'n vyftienjarige meisie van ‘n plaas naby Ficksburg, deur Protea heruitgegee. Ons Japie is in 1960 uitgegee, sestig jaar ná die oorlog. Daarna het dit grootliks in vergetelheid geraak.
Die heruitgawe is op 16 Julie op ‘n reünie van die Barry-familie in Oudtshoorn bekendgestel. Ena Jansen het ook na Ficksburg en Rosendal gereis saam met Reg Barry (sy oupagrootjie en Anna Barry se oupa was broers) om mense op te soek wat haar meer as tien jaar gelede gehelp het om die dagboek beter te verstaan. Veral meneer Felix Sorour, historikus en paasboer, het haar baie gehelp om insig in die gemeenskap te kry.
Ena Jansen en Ingrid Winterbach (foto: Amanda Botha)
'n Bespreking van Ons Japie tussen Ena Jansen en Ingrid Winterbach het ook op Saterdag, 13 Augustus, in Pinelands se SASNEV-gebou plaasgevind.
Ena Jansen is 'n kenner op die gebied van egodokumente. Sy het die Nederlandse onderwyser Jan Hoogeveen se briewe aan sy vrou Briewe uit ou Transvaal vertaal en ingelei. Boer en Brit: Afrikaanse en Nederlandse tekste uit en om die Anglo-Boereoorlog is 'n versameling egodokumente en literêre tekste wat sy saam met Wilfred Jonckheere saamgestel en ingelei het. Ingrid Winterbach, veelbekroonde skrywer, het op haar beurt veral in haar roman Niggie staatgemaak op haar navorsing van egodokumente en ander geskrifte rondom die Anglo-Boeroorlog.
Wat van ewe groot belang is, is Jansen se omvangryke studie omtrent huiswerkers in die Afrikaanse letterkunde, Soos familie. Jansen is allermins onbewus van kwessies rondom sosiale status en politieke mag soos weergegee in literêre werke en dit spreek ook uit haar benadering van Anna Barry se briewe. Winterbach se boeke lewer sosiale kommentaar van hul eie.
Erwin Rode, voorsitter van die Orde van den Prince in die lesinglokaal van SASNEV in Pinelands, waar 60 mense na die gesprek oor Ons Japie kom luister het. In die gehoor was onder andere Dan Sleigh, Karin Brynard, Irna van Zyl, Anneke van Niekerk, Elmari Rautenbach, Ampie Muller, Ronel Loots, Hanné Koster, Andries Gouws, Christine en Kosie Smit, Pieter en Alta Coetzer, Linda Rode, Piet Westra, Amanda Botha en Reg en Ansie Barry (foto: Christine Smit).
Die gesprek by SASNEV oor Ons Japie tussen Jansen en Winterbach was kennelik vir die gehoor boeiend en interessant.
Anna Barry het in September 1899 besluit om dagboek te hou omdat sy besef het dat alles wat aan die gebeur is "van historiese belang" is. Tydens die gesprek noem Ingrid Winterbach dat dit op sigself 'n sonderlinge besef en waarneming is, komende van 'n vyftienjarige: "Ek dink nou maar aan vandag se vyftienjariges ..." Dwarsdeur die oorlog het Anna byna daagliks haar dagboek bygehou, selfs al was papier skaars en het sy later kruis en dwars op ou runderpesvorms van haar pa geskryf.
Ingrid Winterbach en Ena Jansen (foto: Christine Smit)
Sy verwys deurlopend, op 'n manier wat die moderne leser daaraan herinner dat hierdie dagboek in 'n ander era geskryf is, na "Vader" en "Moeder". Anna Barry en haar susters was nooit in 'n konsentrasiekamp nie sodat haar dagboek 'n andersoortige blik op die Anglo-Boereoorlogvroue en -kinders se belewenis van die oorlog gee. Haar pa, wat ‘n veldkornet was, is in ‘n veldslag gewond en het kort daarna die eed van neutraliteit onderteken; reeds in Junie 1900. In die tyd toe hy ‘n "hendsopper" geword het, het meer as 12 000 ander Boere ook oorgegee.
Enkele weke later is Thomas Barry met sy vee oor die Caledonrivier na Basotholand. Mevrou Barry, Anna en haar twee susters het nog byna ‘n jaar lank op die familieplaas Abrikooskop bly woon voordat hulle ook oor die grens is. Eers in Junie 1902 sou hulle terugkeer na die familieplaas wat ondertussen deur die Engelse verniel en afgebrand is.
Reg Barry en sy vrou Ansie saam met Ena Jansen. Reg Barry was die dryfkrag agter die publikasie en het inligting oor die Barry-stamboom verskaf (foto: Amanda Botha).
Ondanks die dood van Japie het die Barry-familie dit "makliker" gehad het as baie ander families. Hulle veestapel was behoue en hulle kon gou weer begin boer en ook hulp aan ander boere gee. Ondanks Anna se vrese dat hulle verwerp sou word, is hulle baie gou weer deur die gemeenskap aanvaar.
Ena Jansen saam met haar tweelingsuster en haar man, Christine en Kosie Smit, en Ingrid Winterbach (foto: Amanda Botha)
Oor die ingewikkelde posisie van ‘n jong meisie wie se selfbeeld en posisie in die oorlog bepaal is deur beslissings van die mans in die gesin, is van alle kante by SASNEV gesels. Toe die gesprekstyd verby is, het etlike mense vanuit die gehoor deelgeneem aan die gesprek, vrae gestel of persoonlike herinneringe van hul oupa's of ander familie gedeel. Daar is gevra wat die relevansie van die heruitgawe was (sien ook Emma Kotze se indrukke van die geleentheid). Maar hoofsaaklik was dit duidelik dat hierdie dagboek nie net die verhaal van een jong meisie vertel nie, maar 'n storie van baie mense in komplekse tye is. Iemand vanuit die gehoor het genoem dat skole nie meer genoeg aandag gee aan al die geskiedenisse van hierdie land nie, en Jansen se reaksie was: "Dis nie net die skole se verantwoordelikheid nie. Dis elkeen se eie verantwoordelikheid om self verder te lees."
Marva Basson Dhliwayo saam met Ena Jansen en Ingrid Winterbach (foto: Amanda Botha)
Omdat 'n veelheid geskiedenisse deel vorm van ons land se een geskiedenis, bied hierdie dagboek 'n geleentheid om méér uit te vind van die ruimte wat ons almal vandag bewoon.
Ampie Muller en Ena Jansen (foto: Amanda Botha)
Abrikooskop se plaashuis soos wat dit nou lyk (foto: Ena Jansen)
Plaasboer Felix Sorour beduie en vertel. Hy weet baie van die distrik-Ficksburg en die Barry’s se geskiedenis en het die besoek aan Abrikooskop gereël saam met Sean Moffett (foto: Ena Jansen).
Onderweg na die plaashek van die ou Barry-plaas, Abrikooskop (foto: Ena Jansen)
The post Boekbekendstellingsindrukke en foto's: Ons Japie: Die Boereoorlogdagboek van Anna Barry appeared first on LitNet.