Yves T'Sjoen
Professor Wannie Carstens, voormalig voorzitter van de Afrikaanse Taalraad (ATR) en eminent taalkundige verbonden aan de Noordwes-Universiteit Potchefstroomkampus, is zo hoffelijk om op geregelde tijdstippen URL-links door te sturen van literaire krantenberichten en andere cultuur- en taal gerelateerde nieuwtjes in Zuid-Afrikaanse media. Recent bezorgde hij een verwijzing naar een reeks met als titel “Sewe gedigte, sewe Suid-Afrikaners, sewe dae …” Zeven schrijvers en singer-songwriters, onder wie Marita van der Vyver en Koos Kombuis, lezen elk een gedicht voor van een Afrikaanstalig auteur. Een “gunstelinggedig” wordt dit zo fraai in het Afrikaans genoemd. Van der Vyver leest vanuit de Provence “’n brief van hulle vakansie” door Breyten Breytenbach, Kombuis is zichtbaar ontroerd door het ongebundelde ”Mooi is die dood” van de onlangs overleden Adam Small.
Afrikaanse taalbeweging 2.0
De Afrikaanse taalbeweging van de eenentwintigste eeuw kent duidelijk haar beloop. Misschien is dit nog zacht uitgedrukt. Criticasters zullen stellen: de passie voor het Afrikaans in tijden van verengelsing wordt zoals uit enkele onderstaande citaten mag blijken beleden in een quasi-militaristische metaforiek. Bij andere kwatongen roept het beeldgebruik herinneringen op aan ossenwagens en boerengeneraals. Niets is echter minder waar: het is mijn overtuiging dat nobele bedoelingen ten grondslag liggen aan dit voor het Afrikaans belangwekkende publicitaire initiatief. Op de Facebookpagina van het media- en publiciteitsconcern Netwerk24 is sprake van “’n interessante nuwe veldtog ter bevordering van Afrikaans”. De sponsor Dagbreek Trust heeft samen met Netwerk24 de promotie voor het Afrikaans op het getouw gezet en initieerde bij deze gelegenheid een webstek met de eenvoudige benaming Afrikaans.com. Het project wordt vooral ook gedragen door de bruine gemeenschap en is niet het prerogatief van Afrikaners. De site wordt aangeduid als “die spilpunt waarom die veldtog draai”. Het centrale uitgangspunt voor de audiovisuele dichtopnames, korte videoclips die enkele minuten in beslag nemen, is de sloganeske vraag “Hoe lyk JOU Afrikaans?”
De vraag is gericht tot alle Afrikaanssprekenden. De meest recente cijfers waarover ik beschik, op basis van een telling in 2011, spreken van zeven miljoen moedertaalsprekers Afrikaans in Zuid-Afrika, het merendeel bruine Zuid-Afrikanen, en zes miljoen die het Afrikaans als tweede of derde taal gebruiken. Afrikaans wordt overigens ook gebruikt als moedertaal door 80% van de inwoners van Namibië. Zestig procent van de Zuid-Afrikanen die Afrikaans als eerste taal hanteren zijn bruin en zwart. Iedereen die zich van het Afrikaans bedient, kan zich dus aangesproken voelen door de mediacampagne. De nieuwe taalbeweging is etnisch gedifferentieerd: elkeen kan in het format participeren.
#7dae
Met de hashtag #7dae hebben Dagbreek Trust en Netwerk24 zeven Zuid-Afrikanen gevraagd hun uitverkoren gedicht in het Afrikaans voor de camera voor te lezen. Van 18 tot 24 juli 2016 zijn de filmpjes uitgezonden. Marita van der Vyver ging van start met een gedicht van Breyten Breytenbach, die daarop trouwens zeer geflatteerd reageerde. Daarna gevolgd door Kombuis met de tekst van Adam Small, Bibi Slippers met “Liefdesvers” van Loftus Marais, Toks van der Linde met “Dronk liefdesvers” van Koos Kombuis, Ivor Price met “Hammie” van Natan Trantraal, Martelize Brink met “Oop vir misinterpretasie” van Hunter Kennedy én Charlenè Brouwer met de bevochten klassieker “Ek staan op ’n moerse rots” van Antjie Krog.
Advertorials voor Afrikaans: een nieuwe “veldtog” in the digital age
Op Afrikaans.com wordt verduidelijkt dat op 26 mei jongstleden een nieuw tijdperk voor het Afrikaans is ingetreden. Bij Melrose Arch in Johannesburg is toen het Projek Afrikaans voorgesteld. Het project maakt deel uit van een gestroomlijnde taalbeweging die wordt gefinancierd door Dagbreek Trust en naar buiten gebracht door een commercieel mediabedrijf. Dagbreek Trust onderneemt dus “de veldtocht” met als uithangbord of advertorial “Hoe lyk JOU Afrikaans?”. Het nieuwe taalnationalisme wordt aldus toegelicht: “Die projek word ondersteun deur ’n veldtog wat verkeer aanmoedig na die splinternuwe webtuiste, www.afrikaans.com, wat ’n ruimte skep vir alles Afrikaans en waar enigeen met ’n passie vir Afrikaans asook almal wat belangstel in wat gebeur in die Afrikaanse leefwêreld, kan tuisvoel”. De doelstelling is als volgt omschreven: “Die doel van die projek wat die veldtog insluit, vier die die sjarme, eiesoortigheid en kleurrykheid van Afrikaans in samewerking met en tot voordeel van die reeds bestaande projekte en organisasies. Daar is soveel belangrike inisiatiewe waarvan die breë publiek nie altyd genoegsaam kennis dra nie. Afrikaans.com is ’n nuwe bymekaarkom-tuiste waar die publiek alle inligting oor die taal kan bekom of na die regte plekke herlei kan word. ’n Verskeidenheid beskermhere (en) -vroue, ambassadeurs en ander verskilmakers, sluit aan by Veldtog Afrikaans. Dit is duidelik: Afrikaans is kleurryk, Afrikaans het ritme, Afrikaans het seggenskap en Afrikaans het nut! Afrikaans is uniek en Afrikaans is universeel. Afrikaans isv... oppibôl!”. Als advertentietekst of apologie, met alle hernemingen en exclamaties, kan dit tellen. In een bericht van 4 juni 2016 verspreid via Netwerk24 staat vermeld dat het de bedoeling is op termijn ook billboards – in het Afrikaans buitelug-advertensieborde – langs snelwegen te plaatsen met daarop “Hoe lyk JOU Afrikaans”. Een taal wordt gepromoot als consumptieproduct. Er is dus wat aan de hand.
De “veldtog” staat onder het toeziend oog van Theuns Eloff, de directeur van Dagbreek Trust. Er is sprake van beschermheren en -vrouwen, ambassadeurs van het Afrikaans en ondersteunende mediaorganisaties (Netwerk24). Over het openingsevenement in mei 2016, waarvan op Facebook filmpjes beschikbaar zijn, wordt gerapporteerd: “Verskeie gaskunstenaars het glans verleen aan ’n afskopgeleentheid wat nie maklik vergeet sal word nie. Die musiekvertoning het die diversiteit van Afrikaanse musiek weerspieël. Van Afrikaanse popmusiek om die braaivleisvuur, ’n langarmtreffer op 'n Saterdagaandsokkie tot die stofproe op ’n koue, Noord-Kaapse winteraand wanneer ’n rieldanser ritmies op die maat van ’n kitaar laat waai. Afrikaanse musiek steur hom nie aan afstand, demografie of ouderdom nie: Afrikaans se horison is so wyd soos elke mens wat in hierdie kontinent geanker is.”
Afrikaans is van en voor iedereen
Met de nodige branie, eigen aan dit soort combattieve ondernemingen, wordt tot slot beklemtoond: “Jou kultuur, jou dialek, jou variant is JOU Afrikaans. Staan naderv... kom wys ons hoe lyk JOU Afrikaans en gesels saam!”. Over het initiatief en de rol die het speelt voor een taal die voor de buitenwacht in Europa in zwaar weer verkeert, kan ik me niet uitspreken. Ik ben vooral gecharmeerd door de ingesproken gedichten en de wijze van verfilming met tekstflarden die door het professioneel ontworpen beeld heen lopen. Het is wat mij betreft een werkwijze die méér mensen, ook in Europa, bij het Afrikaans en bij de poëzie van het Afrikaans kan brengen. Of Afrikaans echt “’n holte vir haar voet” krijgt met Afrikaans.com moet even worden afgewacht.
Ik betwijfel ten slotte of Dagbreek Trust en Netwerk24 voor het Afrikaans evenveel kunnen betekenen als de verdragsorganisatie Nederlandse Taalunie voor het Nederlands in de wereld. Het hoeft geen betoog dat Afrikaans een lenige taal is. Dat blijkt vandaag vooral in literatuur en muziek. De romans en de dichtbundels die dezer dagen worden uitgegeven, zijn – met de woorden van Adam Small in Klawerjas (2013) – bruisend en schuimend, in stijl en thematiek bijzonder geschakeerd. Aan de literaire productie is niet te merken dat Afrikaans in de verdrukking is. Of misschien is het net andersom: de storm maakt de Afrikaanse letteren vitaler en krachtiger dan ooit tevoren. Wellicht is de boodschap van Afrikaans.com dat Afrikaans als universiteitstaal het dan wel te verduren krijgt, op universiteitscampussen regelrecht kop van jut is, maar dat in de culturele en maatschappelijke context de taal leeft. Met miljoenen moedertaalsprekers blijft Afrikaans vandaag de derde inheemse taal van Zuid-Afrika. Van wit, bruin en zwart. Afrikaans is de voedingsbron voor schrijvers, singer-songwriters en vooral van velen op straat. Vooral velen die niet met taalpolitiek bezig zijn en in tijden van economische recessie wel andere katten te geselen hebben. Afrikaans.com biedt voor de Afrikaanssprekende een multimediale spreekbuis. Als universiteitsbesturen de gelijkberechtiging van inheemse talen niet in het vaandel voeren, dan werpt Afrikaans.com zich op als vrijplaats. En toch ben ik als binnenwaartse buitenstaander beducht. Zeker indien marketeers en media- en publiciteitsorganisaties, met hun commerciële belangen, zich een taal toe-eigenen of zich als apologeten voor een taal opwerpen. Indien Netwerk24 taal beschouwt als product dat aan de man en de vrouw moet worden gebracht. Vermoedelijk zijn het de uitroeptekens, eigen aan de marketing en het publicitair-politieke discours, die argwaan wekken. “Jou kultuur, jou dialek, jou variant is JOU Afrikaans. Staan nader... kom wys ons hoe lyk JOU Afrikaans en gesels saam!”. Schreeuwerige kapitalen en stevige paukenroffels zijn discursieve indicatoren van een bepaalde (taal)ideologie. Vlamingen worden dan gemakkelijk herinnerd aan institutionele strategieën van de flamingantische taalbeweging, hoe die in de negentiende en twintigste eeuw is gepromoot met oproepen voor solidariteit (“staan nader”) en een strijd voor culturele en taalidentiteit (“Jou kultuur, jou dialek, jou variant is JOU Afrikaans”). Vraag is dan ook of een gesponsorde website als Afrikaans.com, hoe nobel de intenties ook zijn, kan fungeren als buffer voor een taal die vandaag aan universiteiten in Zuid-Afrika het voorwerp is van verdachtmaking en geringschatting. In weerwil van internationale berichtgeving over de positie van het Afrikaans, zo is de boodschap, leeft de taal en ze bruist. Dit wil Afrikaans.com onder de aandacht brengen, ook van degenen die niet willen zien of horen.
De belangstellende vindt meer informatie op http://www.afrikaans.com.
-
Yves T’Sjoen (Universiteit Gent/Universiteit Stellenbosch)
Met dank aan Ingrid Glorie, hoofdredacteur van Maandblad Zuid-Afrika, voor de kritische kanttekeningen. Haar enthousiaste standpunt over Afrikaans.com is hier na te lezen: http://hartstaal.blogspot.nl/ (27 mei 2016).
The post "Hoe lyk jou Afrikaans?" appeared first on LitNet.