’n Vlerkslag van kleur
Fransi Nieuwoudt
Cordis Trust
ISBN: 9780992205782
Fransi Nieuwoudt is ’n bekende beeldende kunstenaar van Lichtenburg. ’n Vlerkslag van kleur is haar debuut.
Reeds met die titel en omslagontwerp, ’n kunswerk van Nieuwoudt self, word kleur en kuns tematies voorop gestel. Die inleidende motto's tot die eerste twee dele van die bundel open met aanhalings van Johann Wolfgang von Goethe wat sy sienings rondom kleur aktiveer: “Colour itself is a degree of darkness” en "Colours are light's suffering and joy".
Laasgenoemde moet binne die konteks van Goethe se geesteswetenskaplike en verromantiseerde siening oor optika gesien word (versus Newton se wetenskaplike benadering waarin ’n kleurspektrum gevorm word deur die breking van lig deur ’n prisma).
Na analogie van Goethe se benadering val die klem op kleur as mistifiserende fokalisator in die bundel. In ’n onderhoud met René Bohnen wys Nieuwoudt op die interaksie en simbiose tussen haar kuns en poësie: “Woord en beeld is egter so nou verweef binne my dat ek dit as ’n wederkerige spel gebruik. So hier is die woordkuns hopelik ook kunswoorde en staan elkeen terselfdertyd outonoom. Verder is dit vir my die speelruimte van en tussen verskeie sienswyses”.
Baie gedigte handel oor die kontras tussen lig/donker, en die hiatiese tussenruimtes wat nie sintuiglik waargeneem word nie, maar eerder verestetiseer word. Goethe se siening van innerlike lig asook die uitgangspunt dat daar nie kleur bestaan in duisternis of troebelheid nie, maar dat kleurryke verskynsels ontstaan as lig op ’n voorwerp inwerk en teen ’n liggaam “ly”, word betrek. Só gaan die verse byvoorbeeld op in ’n assosiatiewe spel van stylfigure, soos ’n laaste totsiens”:
stertvere geklief
spleet ons deur ’n lug
met wolke wat migreer
ons sirkel terug
afskeid is ’n trekvoël
slingeraar van splitsvrug (47)
Die gedigte wemel van verskynsels wat morf: lewensiklusse in die natuur, insekte, kokonne, voëls, broeipatrone, migrasiepatrone, muterende identiteite wat onder meer mities voorgestel word, ensovoorts. Eindelik word die verse ’n spel met metamorfose, byvoorbeeld doodroep (2); reëls vir die digkuns? (4); Doringrosie (5) en transformasie (10). Die begeerte om duskant tyd en ruimte te transendeer, neem ook kosmiese afmetings aan in ’n ontstaan (56), waarin die oerknal en Stephen Hawking se teorie oor tyd ’n metafisiese wending neem.
In 16 dae van aktivisme (15) skryf Nieuwoudt ’n meer sosiaal-betrokke vers. Die spreker herleef die geweld wat hom/haar aangedoen aan die hand van ’n posttraumatiese herinnering waarin ’n vermeende kindermolesteerder as ’n “woekerdier” voorgestel word.
Gedigte wat sielkundige stoornisse aanspreek, is onder meer Rooikappie (DSM-5:296.33) (16); self-skade (NSSI) (17); sosiale angsversteuring (DSM-5:300.23) (18) en pole (DSM-5:296.63) (20).
Die verwysings na die Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders doen egter geforseerd aan; van die verwagting van ’n kliniese eksposisie is daar nie spake nie. Tog is Rooikappie ’n aangrypende vers as die spreker se idilliese sprokiesbestaan een van ontgogeling word tydens ’n depressiewe episode:
’n loerie waarsku
vlietend met rooi vlerke
maar die mandjie hang
swaar in die waai van my arm
kokhals verlepte blomme
iewers
langs die pad gepluk
die bos het geel oë
hy trek sy spiere saam
ek struikel
en laat die mandjie glip (16)
Die soeklig val op die esoteriese in the Fool (Major Arcana) (40) en The Chariot (Major Arcana) (41). Hier skakel die kuns met die mistieke. Kunstenaars soos Pamela Coleman Smith het met die Rider Waite Tarot bekendheid verwerf vir haar skildering van die 78 kaarte in dié esoteriese pak kaarte en die verbandlegging tussen kuns, poësie en die mistieke word ook aangetoon in ’n skildery van William Yeats. ’n Mens wonder waarom die titels van laasgenoemde twee verse in Engels is, terwyl daar voldoende Afrikaanse eweknieë daarvoor bestaan.
"the Fool (Major Arcana)"
gekke weet dat die aarde behoort
aan eenvoudiges
so ook die uitspansel
binne elke dwaas
swerf ’n Groenman
wat dans met drie boontjiepitte
en ’n slakdop
waaruit ’n roos spiraal
’n gids hou immers wag
by die stomp afheinings
van donker flits
by ongekettingde hekke
sotte weet dat die lewe ’n sterpad is
wat wit geklip
en oop lê (40)
Nieuwoudt skryf oorwegend vrye vers wat sterk herinner aan die sewentigers se werk. Die vrye assosiasie en bewussynstroomtegniek lei soms tot mooi vondste, soos "Verligting":
By die Romance Hotel, duskant Ain Sokhna,
is die maan ’n glasblaser:
sy bol haar wange,
sy breek met vlammende vingers
triskeles oor die water.
Mans
rook shisha,
hulle sit onder gekleurde lampe:
oorkant die Rooisee
gloei ’n anderman se woorde
skaduwees teen Hirawande;
’n vissersbootjie drup kerswas,
blits in heiligekalot
al kleiner
‒ miskien swem geskoolde
visse waar dit lig blyk. (30)
Maar van die verse is té amorf en sou kon baat met sterker beheer en bindingsmiddele. Die gebruik van beeldspraak vertoon soms arbitrêr.
So werk blote lukrake ooreenkomste tussen verskynsels nie noodwendig sterk metafore in die hand nie. Die grense tussen die hermetiese uitdagings wat Nieuwoudt se poësie mag bied teenoor die risiko van vertoebeling in obskurantisme, is vaag; die verse sou kon baat met ’n helderder uitskristallisering van idees. Die gebruik van letters binne hakies in woorde, asook die eksplisiete “breuke” van koppeltekens binne woorde om meerduidigheid of nuutskepping te vorm, slaag nie in alle gevalle nie. In sommige verse word die gebruik van die uitsteltegniek bloot ingespan om kitsoorgange tussen gedagtes te bewerk – van deurdagte frasering is daar weinig sprake.
Nietemin lewer Nieuwoudt ’n debuut wat meevoer in die liriese inslag. ’n Vlerkslag van kleur is ‘n bevredigende en moedige bundel met die belofte van ’n volhoubare digterskap. Die bundel is beskikbaar by fransi.vlerkslag@gmail.com en kos R140-00.
The post Boekresensie: 'n Vlerkslag van kleur deur Fransi Nieuwoudt appeared first on LitNet.