Beste X

Ek skryf hierdie brief aan jou in reaksie op die Facebook-status wat jy vroeër hierdie week gteplaas het. Jy weet van watter een ek praat, maar omdat ek kies om hierdie brief te laat publiseer,wil ek net kortliks daarna verwys sodat ander die konteks waarbinne ek hierdie brief skryf, sal verstaan.

Ek gaan jou nie verbatim aanhaal nie. In die status spreek jy jou frustrasie uit met al die #BlackLivesMatter-statusse wat jy deesdae sien, omdat vir jou alle lewens van belang is. As jy #BLM-statusse sien, beteken dit jy het swart vriende. Sommige van my eie statusse die afgelope week verwys na #BLM, en waarskynlik het jy dit gesien.

Jy’s nie die eerste of enigste wit persoon wat daai sentiment opper nie. Jy is die enigste een op wie ek reageer, omdat jy regtig ’n besonderse mens is. Ek geniet jou geselskap, en elke interaksie wat ek met jou het, maak die lewe net so ’n titseltjie meer pret en interessant. Jy’s empaties, en ek het nog nooit die indruk gekry dat ras vir jou ’n issue is nie. Dis hoekom ek met jou wil engage hieroor. Ek weet ook daar’s ander wat nes jy voel, en wat ook swart vriende het, en wat waarskynlik nie die ironie besef van die statement wat hulle maak nie. Of die skade wat dit berokken nie.

Alhoewel #BLM gefokus is op die Amerikaanse samelewing, is dit hier ook net so van toepassing. Swart lewens is goedkoop. Dis die hartseer waarheid. En ingeval jy wonder, ek beskryf myself as swart eerder as bruin. Ek weet dis deesdae die tendens om van bruin te praat. Ek verkies om dit nie te doen nie.

Swart lewens is goedkoop, en as jy wonder of dit waar is, kyk net bietjie na die nuus. Kyk na rampe dwarsoor die wêreld. Frankryk is nuus. Sirië is deesdae nuus omdat hulle op Europa impak het. Dwarsoor Afrika is daar rampe wat selde die nuus haal, en selfs meer seldsaam op die voorblad beland. Soortgelyke rampe en aanvalle in Europa of Noord-Amerika haal die voorblad en bly daar vir dae.

Verlede jaar is nege swart mense in ’n Amerikaanse kerk afgemaai. Dit het skaars ’n blip op die radar gemaak. Verlede week is vyf wit polisiemanne geskiet, en dit was nog elke dag in die nuus. Die Amerikaanse president het sy Spaanse staatsbesoek kortgeknip om in Dallas besoek af te lê.

Laat ek myself baie duidelik maak. Ek maak nie hierdie vergelykings omdat ek dink dis ’n kompetisie waar een se swaarkry of seerkry erger as ’n ander s’n is nie. Dis heeltemal moontlik om seer te voel saam met die families van die swart mans wat aan die hande van die polisie gesterf het en om seer te voel saam met die families van die polisiemanne wat gesterf het. Dis moontlik om te treur oor die mense wat in Parys gesterf het en die mense wat in Iran of Ghana of Sirië gesterf het. Dis nie waarvan ek praat nie.

Ek praat van die reaksie op die sterftes. Die een noop mense om hulle Facebook-profielfoto’s te verander, en “Je suis (voeg in Europese/Noord-Amerikaanse ramp)”  as status te plaas; die ander ontlok feitlik geen reaksie nie. Swart lewens word nie betreur nie. Daar word nie dieselfde waarde geheg aan die verlies wat swart families ervaar nie.

Dis vir jou maklik om te sê alle lewens is van belang, want jy as wit middelklas man weet nie wat dit beteken om op grond van eienskappe buite jou beheer negatief beoordeel te word nie. Jy weet nie wat dit is om bevrees te wees dat iemand gaan dink jy’t die kar gesteel as jy in ’n luukse voertuig iewers ry nie. Dis maklik om onnadenkend (en ja, ek dink jy het dit gesê sonder om jou woorde behoorlik te weeg) te sê “all lives matter” as jy nie weet wat dit beteken as jou lewe en jou liggaam as goedkoop, weggooibaar hanteer word nie.

Kyk maar na die nuusdekking oor die SAUK-skorsings. Dit het begin met ’n swart vrou wat ’n beleidsbesluit bevraagteken het. Sy is deur twee wit kollegas ondersteun. Kyk egter na die nuusdekking sedertdien. Haar naam word so in die verbygaan genoem, terwyl die twee wit kollegas as die helde in die saak beskryf word- die wit man eerste, natuurlik. Niemand bevraagteken dit nie, want dis hoe dinge werk. Oor ’n maand of twee sal haar naam heeltemal vergete wees, terwyl die wit man herdenk sal word as die ultimate kampvegter wat teen die SAUK opgestaan het. Swart lewens is minder belangrik, in die keuses wat hulle maak, in die lewens wat hulle lei en in die sterftes wat hulle ly. Dis hoe dinge werk.

Hier is die punt wat jy skynbaar mis: #BLM beteken nie ander lewens is onbelangrik nie. Dit beteken bloot dat daar nou en hier nie voldoende fokus op swart lewens is nie, terwyl swart lewens in gevaar is. Hier en nou. Wat beteken jou stelling? Beteken dit, om dit tot sy absurde gevolgtrekking te neem, dat as een huis brand, moet die brandweer aan al die huise in daai straat ewe veel aandag gee, want almal se huise beteken vir hulle ewe veel? Natuurlik nie, want terwyl die brandweer tyd bestee op ’n huis wat nie brand nie, gaan die brandende huis tot niet.

As jy dokter toe gaan met ’n gebreekte arm, gaan jy die dokter verkwalik dat hy nie al twee jou bene ook in gips sit nie, want al jou ledemate is ewe belangrik?

#BLM, #woke, #luister is nie ’n kompetisie om te sien wie se lyding is die ergste nie. Dis ’n noodkreet, een wat jy verkies om te ignoreer, want dis nie jou huis wat afbrand nie. Jou huis is nie in gevaar nie. Dis ’n noodkreet wat ek vrees baie maklik in ’n oorlogskreet omskep kan word, want die skeidslyn tussen verdriet en woede is net ’n asemteug.

Jy’s gay. Toe jy die nuus van #Orlando kry, het dit nie ’n visceral impak op jou gehad nie? Een wat jou straight kollegas rondom jou nie op dieselfde manier ervaar het nie? Het jy nie seergemaak gevoel toe daar soveel negatiewe sentimente rondom die sterftes uitgespreek was nie? Het jy nie toe verstaan dat gay pride om baie meer gaan as net mooi vlotte wat straat af paradeer nie? Hoekom? Want jy kon identifiseer met gay mans wat in ’n nagklub aangeval word.

Jy kan nie identifiseer met ’n swart man wat doodgeskiet word omdat sy agterliggie in sy kar nie werk nie. Jy kan nie identifiseer met mense wat in vrees lewe wanneer hulle hulle huis verlaat, eenvoudig gebaseer op die kleur van hulle vel nie. Dis buite jou verwysingsraamwerk.

Ek wil jou egter smeek, asseblief, asseblief, gebruik daai empatie waartoe ek weet jy in staat is, en probeer jou indink in die skoene van ’n ma wie se seun nie huis toe gekom het nie, want die polisie het hom vermoor. Ja, vermoor. Hy was nie ’n misdadiger nie, hy was nie ’n moeilikheidmaker nie, hy het sy vierjarige dogtertjie by hom in die kar gehad. Sy enigste misdaad is dat hy swart was. Plaas jou in die skoene van daai dogtertjie.

Die brandweer fokus op die huis wat reeds brand, want hulle weet as hulle daai brand stop, is al die huise in die straat veilig. Hulle hoef nie water op die ander huise te spuit nie.

#BLM is ’n noodkreet wat nie ignoreer kan word nie. As swart rage – en ek gebruik die woord “rage” omdat “woede” net eenvoudig nie beskrywend genoeg is nie – as swart rage oorborrel, dan is niemand se huis meer veilig nie.

#AllLivesMatter voel alte veel soos ’n gevoellose cop-out wanneer dit net swart lewens is wat in gevaar is. Dit maak die verlies aan swart lewens af as goedkoop.

Was dit jou bedoeling?

The post Brief aan ’n vriend wat glo #BlackLivesMatter is nie so belangrik soos #AllLivesMatter nie appeared first on LitNet.

Foto van Karin Brynard: Naomi Bruwer

Kyk ook na 'n video van Tuisland se bekendstelling en 'n gesprek met die skrywer.  

Skrywers oor hulle nuwe boeke: Karin Brynard oor Tuisland

Karin, die titels van jou boeke is welbekend: Plaasmoord, Onse vaders en nou Tuisland. Die titels ontketen onmiddellik ‘n emosionele reaksie by die Afrikaanssprekende leser. Waar kom hierdie een se titel vandaan?

Ek het vir lank ‘n werkstitel gehad wat veel langer en omslagtiger was: Die laaste van die eerste mense. Maar hoe dieper ek in die storie ingekom het, hoe meer het ek besef dat die titel eintlik te skraal was om die hele lading van waaroor dit gaan, te dek. 

Tydens apartheid was “tuisland” ‘n soort vloekwoord. Dit is deur Afrikaners (hoofsaaklik) op ander “etniese” groepe afgedwing. Na bevryding soek mense op nuwe maniere na hul kulturele tuistes. Mense kan weer onbevange ‘n soort kulturele groepstrots terugeis, as’t ware. Mense woon waar hulle wil (of ekonomies toe in staat is), maar soek nog steeds ’n soort “eie” gebied op, ’n plek waar hulle tuis voel. 

Te midde van die politieke debat oor kolonialisme in Suid-Afrika en aan wie die grond behoort en wie nie, wie hoort hier en wie nie, het die ironie my getref dat diegene wat die swaarste gely het onder vlaag op vlaag van nuwe grondbesetters in Suid-Afrika, die San, eintlik die minste geken word in die debat. Hoe ver mag ‘n mens teruggaan as jy praat oor “behoort”?

Uiteindelik gaan dit oor behoort – hetsy aan ‘n plek, ‘n kudde of ‘n toestand/filosofie/godsdiens. 

Ek bly gefassineer met die grondkwessie in ons land, oor die groot emosies wat grondbesit by alle politieke en kultuurgroepe opwek. Daar word dikwels gesê die politieke welstand van die land sal staan of val by grondhervorming. As ’n mens goed nadink oor die nosie van grondbesit, is dit interessant om daaraan te dink dat die San die oorspronklike “eienaars” is, maar dat hulle aan die grond behoort en nie andersom nie.

‘n Lyk in die eerste sin. Dit wil gedoen wees! Is dit ‘n hoekom-is-dit-gedoen-boek eerder as ‘n wie-het-dit-gedoen-roman?

Miskien ‘n bietjie van beide? In Kytie se geval is dit hoekom, maar vir die res is dit meer wie.

Hierdie tuisland – die primêre een waarrondom die storie afspeel – is egter dalk ‘n ander een as wat die Afrikaanse leser verwag. Waar het jy navorsing gedoen, of het jy die streke al vantevore besoek en was jy toe reeds daardeur geïnspireer?

Die idee het begin by my nuuskierigheid. Ek was nog nooit vantevore in die nuwe /Khomani-“tuisland” nie, ook nie in die Boere-“tuisland”, Orania, nie.

Maar ek was nuuskierig daarna: eerstens na die mense van wyle oom Dawid Kruiper en die grondgebied wat in 1999 aan sy mense (hulle verkies om bekend te staan as Boesmans, nie San nie) toegestaan is. Ek het gewonder hoe noem ‘n mens dit. Die naam Boesmanland was al gevat – toegeëien aan die groot stuk Karoo tussen Nieuwoudtville en Kenhardt (rofweg gesproke). Was die /Khomani se grond ‘n tuisland? Stamgrond? Die San het nie stamme nie, sover ek weet. Mag ‘n mens nog enigsins van stamme praat? Die tragedie van die San in Afrika en van die meeste Eerste Mense-groepe op aarde het my aangegryp en ek wou meer te wete kom. In die VSA het die Eerste Mense-groepe “reservate”, in Namibië het hulle ook grondgebied. In Botswana is die laaste Boesmangroep onlangs uit die Kalahari-woestyn verjaag. Hulle was amptelik beskou as die laaste “wilde Boesmans” – met ander woorde, mense wat nog heeltemal ten volle tradisioneel geleef het en byna geen kontak met moderne mense gehad het nie. Die San van Botswana is nou amptelik tuisteloos. 

En Orania dan? Dit is geen stamgrond nie. Dit word nie wetlik erken as kulturele grondgebied nie. Wat is dit dan? (Julius Malema, die EFF-leier, sê hy sal hierdie eenkantwonery nie duld onder EFF-bewind nie.)

Jy word beskryf as iemand wat in ‘n tussengebied skryf – tussen misdaadfiksie en ‘n literêre teks. Watter leser hou jy in gedagte as jy skryf – die liefhebber van watter een van die genres?

Vir my gaan dit altyd net oor die misdaadleser. Ek probeer om so te skryf dat ek die ware misdaadleser nie verveel nie. Of dit altyd slaag, weet ek nie. Ek kan maar net hoop.

Jy was jare lank joernalis. Hoe verskil dit vir jou om ‘n boek en ‘n joernalistieke artikel te skryf? En wat is dieselfde?

As jy ‘n diepgaande artikel oor ‘n onderwerp doen, moet jy sorg dat jy soveel as moontlik van jou onderwerp weet, nie waar nie? En jy moet dit dan só verwerk en verpak dat dit die gemiddelde leser enduit geïnteresseerd sal hou. 

Daar hou die ooreenkomste op. 

Ek kan nie goed teoretiseer oor fiksie nie, maar op praktiese vlak kom dit neer op die skep van ‘n alternatiewe, gereflekteerde realiteit waarin jy heel sorgvuldig moet wees in dit wat jy wys en dit wat jy weerhou. Vir my is dit regtig baie uitdagend en regtig moeilik om te doen. 

Hoe het jy gemaak met Kytie Rooi se taal, jy as wit vrou? Afgeluister, nagevors?

Dis ‘n kombinasie van baie dinge – wat begin by afluister. As ek navorsing doen, neem ek al die gesprekke wat ek voer, op. Wanneer ek dan tuis kom, transkribeer ek dit woord vir woord. Dis ‘n heidense werk, maar dit dwing my om die klank en ritme, intonasie en interessante uitdrukkings vas te vang. Vir die res soek ek aktief na woorde en uitdrukkings uit ‘n streek – by al wat leef en beef. Vra wat word die mees gedrinkte dranke byvoorbeeld genoem, ens. 

Op Griekwastad was daar ‘n baie besonderse vrou wat die dorpsmuseum vir jare op eie houtjie aan die gang gehou het: Hetta Hager. Hetta het oor die jare uitdrukkings en woorde van die Griekwas en mense uit verder streke opgeteken. Sy is ongelukkig onlangs oorlede, maar ek kon van baie van haar woorde gebruik maak.

In die erkennings agterin die boek verwys jy na ‘n artikel op LitNet – die Afrikaner se Nkandla. (Hier is ook 'n resensie.)Wat het jou hiervan getref?

Dit was te midde van die taaldebat op tradisioneel Afrikaanse universiteitskampusse en die groter debat oor wie in Suid-Afrika tuishoort en wie nie. Die artikel is geskryf aan die hand van Dana Snyman se wonderlike boek Hiervandaan, waarin die tema van kulturele wortels so uitstekend aangesny word. Dit het die gedagte aan ‘n moordverhaal rondom so ‘n tema regtig woema gegee.

Iewers in die boek word gepeins oor ‘n kind wat net wil veilig voel en ‘n heenkome wil vind. Vir my was dit ‘n totaal apolitiese verwysing na ons almal se soeke na ‘n tuisland, ‘n tuiste. Maar kan die woord “tuisland”, soos die taal Afrikaans, ooit van bagasie gestroop word? Moet mens die titelwoord so, bagasie en al, lees – en dit ook vir doeleindes van hierdie roman?

Ek dink net die tyd sal dit leer, maar vir eers is dit in die Suid-Afrikaanse konteks ‘n politiekbelade woord en is dit haas onmoontlik om dit op ‘n ander manier te interpreteer. Ek dink egter dat, namate die boek vorder, die algemene leser wel sal begryp dat die woord in breër terme verstaan kan word.

Wat was vir jou met die skryf van hierdie boek maklik? En wat was moeilik? Het die storie net van daardie heel eerste lyk in die eerste sin af gevloei, sonder moeite?

Amper niks aan hierdie boek was maklik nie, as ek eerlik moet wees. Ek moes eers byna ‘n hele boek weggooi en reg van voor begin voor ek by daardie eerste lyk uitgekom het. By tye wou ek my hare uit my kop trek oor daardie eerste lyk, want daarmee het ek ‘n ekstra verhaallyn ingebring by die storie wat ek éintlik wou vertel, naamlik die moord(e) in die Kalahari. En as jy dit eers begin het, moet jy dit volhou, dwarsdeur die res van die skryproses terugkeer na hierdie besonderse akkertjie van die verhaal en hom troetel en voer en help groei. En die hoofverhaal was al vir my moeilik genoeg – daardie “eerste lyk” het regtig ‘n geknoei en ‘n gestoei ontketen, reg tot aan die einde.

Wat is jou hartland(e)? In Suid-Afrika of elders?

Dit is maar Suid-Afrika. Dis die plek wat die grootste emosie by my wakker maak, waar ek nog altyd ‘n bietjie soos ‘n kat op ‘n warm plaat gevoel het, sedert kindsbeen – altyd ‘n bietjie onseker oor die toekoms, altyd ‘n bietjie bevrees vir die huidige, altyd ‘n bietjie kwaad oor wat ons doen en hoe dit is, altyd ‘n bietjie skaam oor wie en wat ons is, maar tegelykertyd ook trots en dikwels heel verwonderd en selfs ontroerd oor waartoe ons in staat is. 

The post Karin Brynard se Tuisland appeared first on LitNet.

Die foto van Emma Kotzé is deur Wynne Bredenkamp geneem en was verlede jaar gebruik op 'n feesplakkaat van 'n produksie waarby sy betrokke was.

Die Grahamstadse Nasionale Kunstefees is nie alleen vir Oos-Kapenaars ‘n jaarlikse hoogtepunt nie, maar ook vir feesgangers en kunstenaars van regoor die land en selfs die uithoeke van die wêreld. Anders as baie van die land se groot kunstefeeste, het hierdie feesprogram, wat uit musiek (van klassiek tot kontemporêre jazz), skone kunste, dans, teater en akademiese gesprekke bestaan, ‘n hoofprogram asook ‘n “fringe”- oftewel randprogram. Die werk op die hoofprogram gaan deur ‘n keuringsproses en word deur ‘n groep kurators geselekteer. Die randprogram bied ‘n ruimte vir alle kunstenaars om hul werk ten toon te stel en verg slegs die betaling van ‘n inskrywingsfooi om te kan deelneem. In hierdie berig oor vanjaar se fees bespreek ek net een van die vele elemente waaruit die fees bestaan, naamlik die teateraanbiedinge.

Dit is geen geheim dat dit ‘n reuse-uitdaging is om kuns in Suid-Afrika te skep nie. ‘n Opmerklike stilte het vanjaar by die fees geheers, met ‘n 5%-afname in kaartjieverkope. Alhoewel hierdie fees heelwat goedkoper is om te besoek as ander nasionale kunstefeeste, en boonop een van min veeltalige feeste is, het die huidige ekonomiese druk waaronder Suid-Afrikaners gebuk gaan, beslis ‘n invloed op kaartjieverkope gehad. Tony Lankester, uitvoerende hoof van die fees, meen egter nie dat dit iets is om mens veel oor te bekommer nie, aangesien langtermyngroei steeds positief lyk, met die fees wat oor die laaste dekade met 61% gegroei het.

Beide Lankester en Ismail Mahomed, die uittredende artistieke direkteur, noem dat dit egter nie die chroniese bedreiging van kunstenaars se vryheid van spraak of die sukkelende ekonomie is wat die fees se grootste teëstander is nie, maar eerder die uitdagings wat die plaaslike munisipaliteit bied. Die agteruitgang van infrastruktuur – vanjaar se fees het byvoorbeeld afgeskop sonder enige water in die pype – is ‘n duidelike belemmering van die groei en vooruitgang van die fees wat tans  die dorp uit sy  nate laat bars. Lankester neig om dikwels aan die media ‘n ooroptimistiese uitkyk op die stand van sake te bied, so ook te merk in die persverklaring oor vanjaar se afname in kaartjieverkope. Daar is dus baie in te lees in sy uitgesproke kommer oor die fees se verhouding met die plaaslike munisipaliteit en toekoms van die fees in Grahamstad self.  

Verder het die Nasionale Kunstefees vroeër verlede maand aangekondig dat hulle, na die uittrede van Ismail Mahomed as artistieke direkteur, hierdie rol sal hersien. Die direksie en bestuursliggaam van die fees het besluit om die posisie van die Kunstekomitee (Artistic Committee) te herformuleer om ‘n groter kuratorsrol aan te neem. Ashraf Johaardien is pas aangestel as die uitvoerende vervaardiger van hierdie komitee, wat hoofsaaklik verantwoordelik is vir die deurlopende herevaluering van die fees se posisie as nasionale kunstefees.  Johaardien en sy span het beslis groot skoene om vol te staan. In sy nege jaar as artistieke direkteur het Mahomed waarlik baanbrekende werk gedoen, veral rondom die skep en instandhouding van samewerkende verhoudinge tussen vervaardigers en teatermakers, sowel as  die ontwikkeling van nuwe stemme. 

Nóg ‘n uitdaging wat die fees in die gesig staar, en na my mening die grootste, is die inhoud van werke. Nie alleen noem Mahomed hierdie probleem by name nie, maar feesganger wys ook daarop dat die algemene inhoud van werk die huidige sosiopolitieke strukture teleurstellend min uitdaag. Ek kan nie anders as om volkome daarmee saam te stem nie, en het dieselfde tekortkominge by twee ander prominente feeste vroeër in die jaar opgemerk. Wat is dit wat maak dat kunstenaars sukkel om aan hierdie kwessies ‘n plek op die verhoog te gee? Alhoewel produksies dikwels ewe belangrike universele probleme aansny, lewer min dramaturge sosiopolitieke kommentaar, met uitsondering van ‘n handjievol, soos Mike van Graan en Gita Pather, wat minder huiwerig is om hierdie temas aan te durf. Daar heers ongetwyfeld ‘n tekort aan produksies wat, soos Mahomed sê, werklik gebruik maak van die vryheid van uitdrukking en kreatiwiteit wat deur ons Grondwet verseker word.

As akteur en teatermaker meen ek dat kunstenaars huiwerig is om werk te skep wat mense nie wil sien nie. Alhoewel ‘n mens kan redeneer dat dit ‘n sentrale funksie van teater is om probleme in ‘n samelewing aan te sny, maak dit beslis nie vir “lekker”, maklike of gewilde teater nie. In ‘n land waar ‘n teaterkultuur byna glad nie by jongmense gekweek word nie, en in ‘n tyd waarin vermaak slegs ‘n muisklik ver is, blyk dit al hoe meer uitdagend om die ouditoriumsitplekke vol te hou. Daarmee saam is befondsing skaars, en wil vervaardigers nie noodwendig hul geld belê in werk wat hul vermoed nie groot gehore sal lok nie.     

Hierdie idee, dat werke met uitdagende inhoud nie goed verkoop nie, is egter nie heeltemal waar nie. Mike van Graan se Pay back the curry, ‘n skerp en bitsige satire, en Neil Coppen se hoogs politiese verwerking van Animal Farm, het albei gespog met uitverkoopte vertonings by vanjaar se kunstefees. Veral by hierdie fees is dit ook opmerklik hoeveel jongmense onafhanklik, sonder ouerbegeleiding, die fees bywoon. Die jonger generasie is dus ook daar, wel met slegte teateretiket, maar daar. Waarom is ons gevolglik so skrikkerig vir die skep van kontemporêre, relevante en uitdagende inhoud? Die antwoord hierop lê moontlik in die onlangse verlies van die reënboognasiedroom, of in die huiwering om te krap in die wonde wat leë en onvervulde beloftes van verandering en verbetering by Suid-Afrikaners gelaat het. Alhoewel dit onmoontlik is vir my om namens die kollektief te kan antwoord, vermoed ek ons is bang. Teatergangers, teatermakers, kritici. Ons is bang om die spreekwoordelike sielkundige spreekkamer te betree en dit uit te stry. As gevolg hiervan bestaan daar in ons land tans twee wyses om met hierdie olifant in die vertrek te werk te gaan: een, swyg en hoop dit word beter, in ware Madiba-gees of,  twee, ontplof, rebelleer, brand af.  

Dit is geen geheim dat dit ‘n reuse-uitdaging is om kuns in Suid-Afrika te skep nie, maar miskien nie altyd om die voor die hand liggende redes wat ons voorhou nie. Ons vrees vind heel waarskynlik onder andere oorsprong in die wete dat die toerusting waaroor ons beskik, naamlik om teater te kan maak, so ‘n kragtige bemiddelaarsmedium is en dat mediasie so dringend nodig is. Soos die geykte slagspreuk lui: met groot voorreg kom groot verantwoordelikheid. Om die vooruitgang en groei van teater in Suid-Afrika te verseker, hoop ‘n mens werklik dat teatermakers hierdie voorreg sal besef en daarmee saam die gepaardgaande verantwoordelikheid sal opneem.  

The post Oorsig: Die Grahamstadse Nasionale Kunstefees 2016 appeared first on LitNet.

Koos Kombuis rig 'n uitnodiging aan LitNet se lesers.

Suid-Afrika is nié pateties nie! Kom ons bewys dit!

http://jumpstarter.co.za/campaigns/koos-kombuis-cd

Wil jy jóú naam in ‘n CD-cover-boekie sien?

http://jumpstarter.co.za/campaigns/koos-kombuis-cd

Koos Kombuis is a veteran of the anti-establishment music scene in South Africa. Having risen to notoriety in the late eighties when he launched an Afrikaans protest movement against apartheid, he went on to build a career in music that has spanned more than two decades, 13 albums, and performances in South Africa, Namibia, the UK and Europe. He has collaborated with world-renowned personalities such as Schalk Joubert, Albert Frost, Vusi Mahlasela, Stef Bos, Gito Baloi, Ramon Alexander, Peter Mitchell and Kevin Gibson.

Koos Kombuis is ‘n veteraan van die Suid-Afrikaanse anti-establishment musiektoneel. Hy het bekend, of liewer berug, geword toe hy in die laat tagtigs ‘n leidende rol gespeel het in ‘n Afrikaanse protesbeweging teen apartheid. Sedertdien het hy in sy loopbaan van meer as twee dekades 13 albums uitgereik en in Suid-Afrika, Namibië, Brittanje en Europa opgetree. Hy het al saamgewerk met groot name soos Schalk Joubert, Albert Frost, Vusi Mahlasela, Stef Bos, Gito Baloi, Ramon Alexander, Peter Mitchell en Kevin Gibson. 

At the age of 61, Koos wants to record another studio album with the working title Langpad na Lekkersing. He intends to create a folky sound with crossover elements, and has written a number of songs that evoke every emotion from gentle love to dark rage to savage humour. 

Op die ouderdom van 61 wil Koos nog ‘n ateljee-album opneem met die werkstitel Langpad na Lekkersing. Hy beoog ‘n folkmusiekklank met multikulturele elemente, en het ‘n klomp nuwe liedjies geskryf wat elke emosie ontlok van teer liefde tot donker woede en bar humor.   

Ideally, Koos needs at least R100 000 to complete the album. This amount will cover the cost of the studio, the payment of musicians and producer, mixing and mastering fees, the design and printing of the CD booklet and pressing of pre-orders. 

Ideaal gesproke benodig Koos minstens R100 000 om die album te voltooi. Hierdie bedrag is voldoende om die koste van die opneemateljee te betaal, asook die betaling van kunstenaars, die vervaardiger, die finale meng, die ontwerp en druk van CD-omslae en die eerste oplaag van bestellings. 

Koos is appealing to his fans in South Africa and abroad to contribute to this effort in exchange for rewards, public recognition and once-in-a-lifetime opportunities to acquire items of historical significance. This is your chance to become part of the buzz surrounding this album, to feel involved with the project, and to obtain incredible collectors’ items from the private life of the icon himself! 

Koos doen ‘n beroep op al sy aanhangers, beide in Suid-Afrika en oorsee, om by te dra tot hierdie projek in ruil vir belonings, openbare erkenning en ‘n eenmalige geleentheid om artifakte van geskiedkundige betekenis te bekom. Hier is ‘n kans om deel te word van hierdie “buzz”, om betrokke te voel by alles wat gebeur, en om private veramelstukke te bekom uit die private lewe van die ikoon self!

Here is a breakdown of the rewards offered to those who are prepared to pledge their support:

Dit is hoe die beloningsisteem gaan werk:

R200 will get you a free download of the tracks as soon as they are available. BE THE FIRST TO HEAR THEM!

R200 verseker vir jou al die snitte van die album gratis op jou foon of rekenaar. JY KAN DIE EERSTE EEN WEES WAT DIT HOOR! 

R500 will get you a free download of the tracks AND signed copy of the CD mailed to you the moment it gets off the press. BE THE FIRST TO OWN IT!

R500 verseker jou van die snitte gratis EN ‘n getekende kopie van die CD, aan jou gepos! JY KAN DIE EERSTE EEN WEES WAT DIT BESIT!

R1 000 will get you all the rewards mentioned above AND your name will be included in an honorary list of “Friends of Koos” printed inside the CD booklet!

Vir R1 000 kry jy al die bogenoemde, EN jou naam verskyn op ‘n erelys “Vriende van Koos” in die CD-boekie! 

R5 000 will get you all the rewards mentioned above AND an original sketch drawn by Koos himself (A4 size)! 

Vir R5 000 kry jy al die bogenoemde PLUS ‘n oorspronklike tekening geteken deur Koos self (A4-grootte)! 

The FIRST PERSON to PLEDGE R50 000 will receive a free download of the tracks, a signed copy of the CD, an original sketch by Koos Kombuis (A4 size), special recognition in the CD booklet AND THE ULTIMATE COLLECTORS’ ITEM: Koos’s famous BEYERSKLOOF GUITAR, featuring the logo “My Tros is My Trots!". This category will be limited to ONE PLEDGE ONLY.

Die EERSTE PERSOON WAT R50 000 BELOWE, ontvang die musiek op sy foon of rekenaar, ‘n getekende CD in die pos, ‘n oorspronklike skets deur Koos Kombuis (A4-grootte), spesiale vermelding in die CD-omslag-boekie, ASOOK DIE BESTE VERSAMELSTUK OOIT: Koos se beroemde BEYERSKLOOF-KITAAR waarop die logo “My Tros is My Trots” gedruk is! Hierdie kategorie is SLEGS EENMALIG.

Let’s prove to the world that this is NOT “a pathetic country”! Become one of Koos Kombuis’s Friends and help his team translate this project into reality!

Kom ons wys die wêreld dat hierdie nie ‘n patetiese land is nie! Word een van Koos se Vriende en help om hierdie droom ‘n werklikheid te maak!

#LEKKERSING

PROUDLY SOUTH AFRICAN!

TROTS SUID-AFRIKAANS! 

The post Crowdfunding: Koos Kombuis se lang pad na lekkersing appeared first on LitNet.

Beste Angus

Natuurlik kan spelreëls verander word soos jy sê maar, as jy nou mooi dink, dan is die verandering ’n nuwe reël wat voorskryf hoe jy voortaan moet spel.  Jy is halfpad reg as jy sê nie ek of jy kan voorskryf hoe ’n taal gepraat moet word nie, maar ek en jy kan ons misnoeë uitspreek as die taal verkrag word.  Om die waarheid te sê, dis ons plig. 

Ek sê ‘halfpad’ reg want ek EN jy, en duisende ander Afrikaanssprekendes, het wel ’n invloed oor hoe Afrikaans gepraat word. Ons kan byvoorbeeld aanhoudend ‘braaf’ in plaas van ‘dapper’ gebruik en naderhand swig woordeboekmakers maar en lys dan ‘braaf’ as ’n sinoniem vir ‘dapper’.  Juis hierin lê die teenstrydigheid waarna ek oorspronklik verwys het maar ek wonder of jy dit ooit sal snap.  En voor jy nou weer tangensiaal verkas oor ‘braaf’ (en jy sê ék is die ou wat nie abstrak kan dink nie), dieselfde geld vir ‘sondebok’ ipv ‘belhamel / skuldige / aanhitser’ en ‘kliënt’ ipv ‘klant’ en ‘-gronde’ ipv ‘-terrein’ en ’n hele klomp ander.

Aan die ander kant nou weer, vir dieselfde prys, kan ek en jy en duisende ander Afrikaanssprekendes woorde soos ‘belhamel, klant, sondebok, kliënt, braaf, dapper’ ens korrek gebruik en so verhoed dat woordeboekmakers naderhand verplig voel om maar verkeerde woorde ook as korrek te lys. Om bloot skouers op te haal en te aanvaar dat jy niks kan doen nie is ook uiters défaitisties.  Voel jy dieselfde oor homofobie, of kindermishandeling, of bendegeweld of lugbesoedeling; aanvaar maar net skouerophalend dat dit maar die beloop van die lewe is?  Ek is seker van nee so hoekom is jy so défaitisties wat die agteruitgang van jou taal betref?

Ek en jy kan min doen uit hoofde van ons onbelangrike status in die openbare lewe maar die twee dames, byvoorbeeld, wat stasies het kan oneindig meer as as ons twee doen.  Hulle kan sorg dat hulle omroepers en aanbieders korrekte Afrikaans gebruik en op so ’n wyse die bevolking op die regte pad hou (soos die BBC om maar een voorbeeld te noem).  Onderwysers kan ’n baie groter invloed as ek en jy uitoefen deur bloot hulle werk ordentlik te doen.  Daar is nog vele meer wat meer in die openbaar as ek en jy is wat wel iets kan doen (dink maar aan Engelse, Duitsers en Franse openbare figure byvoorbeeld wat nastreefbare taalgebruik beoefen).

Jy sê ek wil mense probeer voorskryf hoe om te praat.  Waar kom jy daaraan?  Ek, soos jy, hou nie van die Engelse woorde wat so baie Afrikaanssprekendes deesdae op lukrake manier ingooi nie. Maar ek, anders as jy, sien dit NIE as ontwikkeling van Afrikaans nie maar as verskraling en die uiteindelike uitsterf van die taal.  Jy het self al op ’n kol hierdie soort van geradbraakte taal verdedig; gesê dit kommunikeer beter.  Dit is waar jy vashaak; ek vermoed jy’t nie genoegsame taalgevoel om te onderskei tussen vermenging, wat tot agteruitgang lei, en normale taalontwikkeling nie.  Jy, lyk dit vir my, sien enige verandering as ‘ontwikkeling’.

Ek teken beswaar aan teen hierdie ooglopende verval en jy vertolk hierdie beswaar as voorskriftelike optrede deur my.  Allermins, dit is woordeboeke en grammatikaboeke wat aan mense voorskryf hoe om korrek te praat (en nie net in die geval van Afrikaans nie maar ook Russies, Duits, Armeens, Engels, Frans, Portugees, Sweeds, Zoeloe, Noorweegs, Italiaans en nog so paar duisend ander tale). 

Jy het gepraat van die wedersydse invloed tussen Afrikaans en Engels waarmee ek natuurlik saamstem maar ek het aan jou uitgewys dat die invloed van Engels oneindig groter is op Afrikaans as andersom.  Van die redes hiervoor is die heksejag op Afrikaans deur die regering –  ons universiteite is al klaar verengels en die skole is in die proses om te verengels.  Dan is daar nog RSG en KykNet wat met groot ywer Engels in ons kele afdruk; bykans elke program bestaan uit ’n groot persentasie Engels; Fokus en Praatsaam is partykeer meer as die helfte Engels.

In die lig hiervan is die, noem dit maar handhawingstaak, van die Afrikaanssprekendes soveel groter as die van die Engelssprekendes.  Dit is te verstane dat behoudendes onder die Afrikaanssprekendes meer sensitief sal wees oor Engelse invloed as byvoorbeeld, sê, die Hollanders.  Ons taal word daadwerklik geteiken deur die regering (en die vyfde kolonne soos radio en TV) wat nie die geval in Nederland is nie.  Kyk maar wat het byvoorbeeld met die Iere, Walliesers en Skotte gebeur; daar het nie ’n nuwe moedertaal ontstaan wat ’n mengsel van sê maar Gaelic en Engels was nie; Engels het hulle tale heeltemal verdring en vervang.

Die Boere wat Argentinië toe is, is uiteindelik geassimileer, ’n heel natuurlike verskynsel wanneer ’n klein groepie na ’n ander kultuur verhuis.  Dieselfde het met baie Skotse predikante gebeur wat Suid-Afrika toe gestuur is deur die Engelse in ’n poging om ons te verengels.  Dit het toe geboemerang; kyk maar net hoeveel Afrikaners is daar met Skotse vanne.  Jou voorbeeld van Argentinië is interessant maar niksseggend wat hierdie debat betref.

Dit is ook onsin om te sê Engels is ’n taal wat maklik kommunikeer want dit impliseer dat Engels makliker as ander tale kommunikeer en dit is nie waar nie.  ’n Armeniër, byvoorbeeld, kommunikeer net so maklik in Armeens as wat ’n Engelsman in Engels kommunikeer.  Engels lyk vir jou as Afrikaner maklik omdat die taal heeldag, en van kindsbeen af, in jou keel afgedruk word – jy MOET dit by die werk praat, jy MOET Engels by die belastingkantoor, en die polisie-aanklagkantoor, en die poskantoor, en by Binnelandse Sake, en by die munisipaliteit en bank en afdelingswinkels praat.  Jy moet ook Engels magtig wees om meeste van RSG en KykNet se programme te verstaan (ironies nè; jy moet Engels ken om Afrikaanse radioprogramme te verstaan).  Daar is dus ’n geforseerde bedrewenheid in Engels wat die Afrikaner betref en dit skep die indruk onder baie Afrikaners dat dit ‘maklik kommunikeer’ (en die dus verstektaal is).

Dit verklaar dan sommer ook die rede vir die slapgathouding wat (meeste) Afrikaners teenoor hulle taal het (jy sê mos daar moet ’n rede voor wees).  Ons is tog o so versigtig om nie golfies te  maak nie; kyk maar hoe mors heethoofjeugdiges met Afrikaanse akademici – gooi ’n paar asblikke om, steek ’n paar goed aan die brand en eis ‘Afrikaans must fall’ en siedaar, Afrikaans is weg.  Nie omdat Engels beter kommunikeer nie, of omdat Engelse woorde in Afrikaans ‘ontwikkeling’ verteenwoordig nie maar bloot omdat (meeste van) ons slapgat is.

Jy sukkel steeds met ‘lukraak’ sien ek.  Mense wat Engels met Afrikaans meng doen dit volgens geen vaste patroon nie; hy sal nou ‘mention’ in plaas van ‘noem’ gebruik en later sal hy wel ‘noem’ gebruik maar iewers anders in sy sin weer ’n ander Engelse woord of twee ingooi.  Geen vaste patroon nie, maw lukraak.

Jy val maar al te maklik van die wa af.  Nou beweer jy ek gee ’n mandaat aan woordeboekmakers om te bepaal of ’n woord ’n leenwoord is nie.  Jy lees nie reg nie; ek het jou die raad gegee, aangesien jy sukkel om vreemde woorde as Engels of Afrikaans te identifiseer, om na te slaan.  As die ‘vreemde’ woord in die verklarende woordeboek is, is dit ’n ingeburgerde woord (word ook ’n leenwoord’ genoem) en NIE ’n mengelwoord nie.  As daardie woord slegs aan die Engelse kant van ’n tweetalige woordeboek voorkom (of in ’n Engelse verklarende woord) dan is dit ’n Engelse woord, NIE ’n Afrikaanse woord nie en dus ’n mengeltaalwoord.  Dis mos maklik, hoekom vind jy dit so moeilik?

Hierdie stelling van jou, en ek haal jou aan, ‘vermenging van tale is die begin van ’n nuwe taal’, wys maar net weer eens dat jou gevoel vir tale jou in die steek laat; jy kan nou maar net eenmaal nie onderskei tussen vermenging en normale beïnvloeding nie.  Sou dit waar wees wat jy sê sal daar oor ’n paar jaar dubbeld die sowat 6000 tale wees wat tans bestaan.  

Dit werk net mooi andersom; daagliks sterf tale uit hoofsaaklik weens die oorname of verdringing deur ‘koloniale’ tale soos onder andere Spaans, Portugees, Frans en Engels.  Die geradbraakte Afrikaans wat so volop deesdae is, is tekenend van die oorname van Afrikaans deur Engels.  Voëlent in ’n granaatboom verteenwoordig nie die begin van ‘n nuwe boomsoort nie of ’n petunia in ’n uiebedding is nie die begin van ’n nuwe spesie wat ’n vermenging van petunia’s en uie is nie.  Net so is die sin ‘jy moet ‘n relationship establish met die vendor’ nie die begin van ’n nuwe taal nie, dis bloot gebrekkige Afrikaans.

En daaraan kan ek en jy en duisende Afrikaners wel iets doen; ons moet ons kollektiewe vinger uit ons kollektiewe gat trek.

Groetnis

Jan Rap

The post Antwoord vir Angus op sy kommentaar onderaan my brief van 7 deser appeared first on LitNet.

Nou die dag, in die program ‘Oggend Op RSG’, vra die omroepster vir die gas, ’n vlootoffisier, waarom daar altyd na ’n skip in die vroulike verwys word.  Die gas gee toe twee redes, ek kan nou nie onthou wat dit was nie maar dit is in elk geval onsin.  Daar is wel ’n rede hoekom meestal na ’n skip in die vroulike verwys word en dit is omdat die Engelse dit doen.  In Afrikaans is dit verkeerd; ’n skip is onsydig en sy besitlike en persoonlike voornaamwoorde is dus soos die manlike.  Dieselfde geld vir motors, vliegtuie, lokomotiewe, perdekarre ens; die goed is onsydig en dis verkeerd (en half simpel ook) om na hulle in die vroulike te verwys.

Al wanneer na entiteite in die vroulike verwys word is wanneer hulle wel vroulik is, maw kinders of kleintjies soos welpies of kallertjies of so iets kan kry.

Jan Rap

The post Fout appeared first on LitNet.

In die onlangse taaldebat het dit nou al ’n paar keer gebeur dat die kwessie van identiteit en vervreemding teenoor sosiale geregtigheid gestel word. Die implikasie (as ek dit reg lees) is dat mens nie meertaligheid kan nastreef as dit oor identiteit gaan nie en dat sosiale geregtigheid ’n meer edele doel is.

Die teenstelling tussen identiteit en geregtigheid is egter nie ’n geldige een nie.

Op een vlak is die oproep van die identiteitspook ’n subtiele vorm van verdagmakery. Identiteitspolitiek is naamlik ongewild en roep allerhande vergelykings met Nazi-Duitsland op. Hierdeur kry die skrywers dit reg om te sinspeel op hoekom “taalbulle” iets sê, eerder as om te luister na wat hulle sê. Onlangs weer het Amanda Gouws die taalstryd teenoor die soeke na sosiale geregtigheid geplaas. Vroeër was beide Gouws en Piet Croukamp redelik negatief oor sekere digters en skrywers wat kritiek teen die US se taalbeleid gelewer het. Onder hierdie “taalbulle” tel Dakar-gangers en politieke gevangenes! Hulle is kwalik regse nasionaliste. Digters, skrywers en dramaturge maak ’n loopbaan uit hul taal en kan met reg ongelukkig voel as die regering hulle dieselfde geleentheid ontneem (naamlik om in die taal waarin jy die heel gemaklikste is en waarin jy dus die heel beste kan skep) as wat vir Engelssprekendes gegun word. Dit is eenvoudig ’n kwessie van geregtigheid.

Net so is dit eenvoudig ’n kwessie van geregtigheid dat ’n klein minderheid in die land moedertaalonderrig kan ontvang, terwyl die groot meerderheid nie kan nie. Moedertaalonderrig is ’n voordeel wat ongelyk verdeel word. Die antwoord lê egter tog nie daarin om die getal moedertaalstudente te verminder nie – dit vergroot net die ongelykheid.

Verder is dit ook duidelik dat kwessies van sosiale geregtigheid en identiteit baie nou vervleg is, dermate dat dit ’n valse teenstelling is om hulle teen mekaar af te speel. Identiteitskwessies ontstaan dikwels in ’n konteks van (onregverdige) ongelykheid. ’n Individu teen wie gediskrimineer word, het een van twee opsies: óf hy neem afskeid van sy groepsidentiteit (as hy kan), óf hy dring aan op gelyke behandeling. Mens kan nie vir iemand voorsê watter een van hierdie twee opsies gekies moet word nie.

Taal is nie net ’n kommunikasiemiddel nie. Jou taligheid is ook ’n persoonlike eienskap. Engels mag dalk toegang gee tot allerlei kontekste, maar omdat ons ’n ou Britse kolonie is, is jou toegang dié van ’n outsider. Navorsing dui daarop dat subtiele merkers van taal (bv ’n mens se aksent) beïnvloed hoe geloofwaardig mense jou vind. ’n Nie-Engelse aksent maak dat jy harder moet werk vir dieselfde respek as jou Engelse kollega. Dit laat mens nogal dink aan genderkwessies, waar vrouens harder moet werk net om as gelyke kollegas behandel te word. Jou aksent pla jou dalk nie, maar dit benadeel jou sonder dat jy dit weet. Dis juis hierdie subtiele tipes uitsluiting wat die groot impetus agter #RhodesMustFall is. Onthou, hierdie studente het reeds toegang tot onderrig. Hul betoog was teen die merkers wat hulle laat voel asof hulle minder daar hoort as die Anglo-Saksers. Dit is dus tegelyk ’n gelykheid- én ’n identiteitskwessie.

So gesien dien meertaligheid die doel van gelykheid en dus sosiale geregtigheid. Meertaligheid is nie teenliberaal nie. Net soos mens vir rasse- en geslagsgelykheid moet streef, so moet ware meertaligheid ook nagestreef word. Om een tipe gelykheid bo ’n ander te verhef, is moeilik regverdigbaar. Die einste konsep suggereer tog juis die breedste moontlik toepassing: gelykheid moet op soveel as moontlik terreine nagestreef word. So nie, verruil mens maar net een marginalisasie vir ’n ander.

Juis om hierdie rede gaan daar situasies wees waar verskillende vorme van gelykheid gaan bots: as daar byvoorbeeld nie ’n geskikte swart vrou vir ’n pos is nie, sal jy moet kies of jy ’n nieswart vrou moet aanstel of ’n swart man. Ad hoc-kompromieë is dus onvermydelik, maar ’n sistematiese bevoordeling van een gelykheid bo ’n ander is nie ’n goeie ding nie. Weer eens is dit maar net die verruil van een marginalisasie vir ’n ander. Dit is wat sou gebeur indien Afrikaans verder uit tersiêre onderwyse gerangeer word. Dit sou naamlik ’n permanente nietigverklaring van taalgelykheid verteenwoordig. As Afrikaans naamlik sy hoër funksies verloor, weet ons dat dit die taal op die glybaan eerstens na vervlakking en uiteindelik na uitwissing plaas. Dan is die verskansing in die Grondwet maar net lippediens.

Terloops, in die ongeveer 11 jaar van die taaldebat het daar nog nie ’n enkele skrywe verskyn wat op empiriese gronde die vrees vir die vervlakking en/of uitsterf van Afrikaans kon besweer nie. Bestaande etnolinguistiese kennis word óf geïgnoreer óf afgemaak as bog (op grond van ’n paar anekdotes wat kwalik die toets van wetenskaplikheid slaag). Nie een kon al ’n voorbeeld wys waar ’n minderheidstaal, waarvan die sprekers relatief verspreid is, sonder hoër funksies en/of sonder institusionele verskansing bly voortbestaan nie. Johan Fourie voer wel aan dat geen taal waarvan die sprekers ekonomies welvaart ervaar, al ooit gesterf het nie. Hy bied egter net twee voorbeelde: Ysland, waar Yslands ’n oorweldigende meerderheidstaal is, en Wallis, waar die taal sterk gesubsideer word en op institusionele beskerming staatmaak. Mens sou as teenvoorbeeld ook kon vra of die toenemende welvaart van die swart middelklas tot ’n opbloei in Xhosa-, Zoeloe- en Sotho-publikasies gelei het.

Marginalisasie is gif vir ’n multikulturele, demokratiese samelewing. In so ’n samelewing wil ons juis nié hê dat burgers op grond van een of meer van hul groeplidmaatskappe soos tweederangse burgers voel nie. Gegewe die waarde van taalgelykheid is Croucamp se posisie – hy voer aan dat ’n taal wat beskerming nodig het, nie die beskerming werd is nie – slegs kwartpad die waarheid. Ja, natuurlik moet tale kompeterend wees, maar daar is tog iets soos regverdige kompetisie. As jy ’n land militêr oorwin en jou taal op die land afdwing, kan jy mos nie jare later sê: “Ag, julle taal was in elk geval nie die moeite werd nie”! As jou taal se krag grotendeels deur militêre imperialisme en politieke onderdrukking bekom word, is die speelveld nie gelyk nie. Dit is by uitstek waar van Engels en tot ’n mindere mate van Afrikaans. Die ander inheemse tale is beslis aan die verkeerde kant van ’n ongelyke speelveld.

Dit is die regering se plig om die speelveld so gelyk as moontlik te maak. Dit sou beteken dat Afrikaans op institusionele beskerming geregtig is en ander inheemse tale op aktiewe bevordering. Dat dit ’n helse klomp geld en moeite sal kos, is waar, maar met die miljarde wat weens korrupsie verlore gaan, kan mens dalk ’n begin maak. Die wesensaard van ’n multikulturele samelewing is immers op die spel.

Hierdie artikel is deel van LitNet Akademies (Opvoedkunde) se universiteitseminaar. Klik op die “University Seminar 2016”-banier hierbo om alle essays wat deel vorm van die gesprek, te lees.

This article forms part of the ongoing university seminar, with new essays continually being added. Please click on the “University Seminar 2016” banner above to follow the ongoing conversation and to read more essays on education, access, transformation, language and the Constitution.

The post Dink anders oor sosiale geregtigheid appeared first on LitNet.

Laai die inskrywingsvorm, wat jou voorlegging moet vergesel, hier af.

The post Uitnodiging: Stuur jou liefdeskortverhaal as voorlegging vir nuwe Hartlam-bundel appeared first on LitNet.

PEN Afrikaans en PEN South Africa het oorleg gepleeg rakende verwikkelinge rondom kopieregwetgewing in Suid-Afrika wat moontlik verreikende gevolge vir skrywers en uitgewers kan hê. Beide skrywersorganisasies wil saamwerk om te verseker dat geen kopieregwetgewing ten koste van skrywers en uitgewers geldende reg word nie en het vandag hierdie gesamentlike persverklaring uitgereik:

Joint statement from PEN South Africa and PEN Afrikaans regarding new developments around South African copyright law

When the Copyright Amendment Bill was tabled last year, both PEN SA and PEN Afrikaans submitted comments and informed their members, consisting of writers, publishers, translators, editors and journalists, of the possible detrimental effects the proposed bill could have on the exclusive rights of copyright owners and their means of deriving income from their work. Legal experts were critical of the proposal to invest perpetual copyright in the state when the owner of the copyright dies or cannot be found. The other main concerns were the introduction of fair use for educational purposes, which allows works to be reproduced without compensation or permission if that use is for educational purposes, and the introduction of a compulsory state licensing mechanism, which does not require the normal contractual consent of the copyright owner.

The revised bill, which has not been made public yet, has been approved by Cabinet and will be tabled in August 2016. Both PEN centres hope that the comments submitted on the Copyright Amendment Bill were taken into account and are looking forward to seeing the revised bill.

A meeting on the future framework for intellectual property in South Africa will be held by Nedlac (The National Economic Development and Labour Council) on Wednesday, 20 July 2016, in Johannesburg. PEN SA and PEN Afrikaans will be sending a representative to the meeting in order to keep authors informed about the latest developments.

PEN South Africa and PEN Afrikaans aim to keep their members and the public informed about the new bill and want to ensure that the interests of authors are duly considered in any amendments to our copyright law.

*****

Vir verdere agtergrond tot hierdie kwessie, sien:
http://www.litnet.co.za/pen-afrikaans-nuusbrief-maart-2016/
http://pensouthafrica.co.za/pen-south-africa-concerned-about-the-copyright-amendment-bill/

The post Joint statement from PEN South Africa and PEN Afrikaans regarding new developments around South African copyright law appeared first on LitNet.

Valda Jansen (foto: Brenda Veldtman)

Skrywers oor hul nuwe boeke: Valda Jansen oor Hy kom met die skoenlappers

Valda, die eerste ding wat my opval van jou roman se titel is die skoenlappers. Kom “hy” saam met die sonskyn, nes die skoenlappers? Of hoekom “met die skoenlappers”?

Skoenlappers speel uiteraard 'n rol in die boek, maar ek dink elke leser besluit self wát die rol is en hoe belangrik daardie rol is. Daar is die jaarlikse migrasie van skoenlappers deur Johannesburg. En dan vind die vrou ook troos wanneer sy eensaam voel en skoenlappers in 'n tuin sien.

Wat die "hy" daarmee te doen het, is die leser se besluit.

'n Wolk van skoenlappers. Kan mens hom sien staan, daar tussen hulle? Sien die skrywer hierdie karakter duidelik, of word hy verhul deur skoenlappers en tyd, in die geheue? Anders gestel: Hoe lyk hy?

Hoe die skrywer elke karakter "sien", behoort duidelik te word uit die lees van die boek. Of hy/sy duidelik te sien is of nie, het sekerlik 'n doel in die interpretasie van die roman. Dis vir my van meer belang hoe die léser die karakters ervaar.

Waar kom hierdie storie vandaan? Of was daar meer as een sneller?

Die storie het oor die jare in verskillende gedaantes na my toe gekom. Ek was dalk ook bang om te skryf en het alles probeer om nie daaraan gehoor te gee nie: ek het myself in my werk gestort, oor en oor nuwe uitdagings aan myself gestel en het oral waar ek was, baie hard gewerk.

Uiteindelik het daar in 2013 in my lewe verskeie dinge gebeur wat daartoe gelei het dat ek die geroep van hierdie storie al hoe harder begin hoor het.

Ons het begin 2014 teruggekom Kaap toe, ek was werkloos en het besluit om vir myself die tyd te koop om uiteindelik aan die boek te werk.

Van die karakters is 'n samesmelting van verskeie mense en die storielyne sentreer om verskillende gebeurtenisse uit my verlede, maar met 'n goeie skoot fiksie daarin geroer.

As jy die verhaal in 'n sin moet opsom, hoe sal jy dit doen?

Die boek is 'n oomblik: ' n vrou kyk vir 'n wyle, 'n oomblik, oor haar skouer terug; sy neem 'n stuk verlede in oënskou.

Dis die storie van 'n vrou wat geleef het, liefgehad het, verlaat is en verlaat het. Sy kyk terug en sy onthou weer wie sy was, hoe sy was.

Maar wanneer 'n mens terugkyk, moet jy ook weer vorentoe kyk en met jou lewe aangaan, maar dan met meer begrip en mededoë vir jouself, vir wie jy destyds was en die keuses wat jy in sekere omstandighede gemaak het.

Wat was vir jou die maklikste en moeilikste gedeeltes van die skryfproses?

Die moeilikste deel van die skryfproses is om nou daaroor te praat. Baie van die besluite tydens die skryfproses is intuïtief gedoen en nie maklik om agterna te verklaar nie. Ek is ook 'n baie private mens – ek loop nie met my hart op my mou nie en dis moeilik om so baie oor myself te praat.

Dit was nie 'n maklike besluit om 'n werk en salaris op te gee nie. Maar ek het vir myself die ruimte geskep om weer te kan hoor wat in my eie kop aangaan. Dit was nie maklik om mense rondom my doelbewus uit te sluit nie. Maar dit was nodig vir die storie om vorm aan te neem. Dit was nie maklik om deur die muur te breek wat ek oor baie jare sorgvuldig om myself gebou het nie. Maar ek was gelukkig om mense om my te hê wat nooit ophou glo het in my nie, en ek is bly ek het uiteindelik die moed gehad om hulle te glo.

Vir wie het jy die boek geskryf? Of wie is jou ideale leser?

Ek het die boek vir myself geskryf, om dit uiteindelik uit my kop te kry dat die stemme kan ophou om my te treiter. Elke mens wat die behoefte het om die boek op te tel, te gaan sit en die boek van begin tot end lees en iets daaruit vir hom- of haarself saam vat, is 'n droomleser.

Tydens die RSG-bekendstelling onlangs was ek diep ontroer deur die welwillendheid van mense wat die geleentheid bygewoon het, wat die koue trotseer het om daar te kom sit en met groot geduld en liefde na ons gesprek geluister het. Ek was verbaas toe ek opkyk en sien hoe onbekende mense voor my staan met my boek in die hand, wagtend op 'n handtekening.

Iemand het vir my 'n glas wyn aangedra, vroue het saam met hul mans in die tou kom staan en vriendelik met my gesels asof ons mekaar lankal ken. Hulle het boeke gekoop vir 'n ma wat by die huis is en te oud is om in die koue uit te kom. Ander het ook vir 'n suster in die buiteland 'n eksemplaar gekry wat ek ook moes teken. 'n Baie goeie vriend het uit 'n siekbed opgestaan om te kom luister. Dit was 'n wonderlike ondervinding. Ek sal dit altyd onthou.

Jy het in Duitsland studeer, is ek reg? Vertel asseblief van jou ondervindinge.

Ek was bevoorreg om as Duitsstudent by UWK twee maande lank 'n kursus by die Goethe-instituut in Rothenburg ob der Tauber te volg. En nadat ek 'n paar jaar in Mitchell's Plain skoolgehou het, is ek vir 'n jaar oorsee as uitruilonderwyser in Jena, Thüringen. Dit was met 'n beurs van die Pädagogische Austauschdienst, met die voorwaarde dat ek na my eie land terugkeer vir minstens twee jaar om nuutgevonde kennis terug te ploeg. Omdat Jena ook 'n universiteitstad is, kon ek na hartelus klasse daar bywoon.

Waarom het jy teruggekeer na Suid-Afrika?

Ek is altyd verbaas as mense wonder hoekom iemand wat die kans gehad het om die land te verlaat vrywillig besluit om terug te kom. Dis ook iets waarmee die hoofkarakter in die boek worstel. En sy vind haar antwoorde in die genoegdoening wat sy ervaar wanneer mense in die buiteland haar met Suid-Afrika én Afrika assosieer. Sy is verras en voel gelukkig as sy besef dat sy as 'n Suid-Afrikaner én as African gesien word.

Die vrou kyk met groot verlange ook terug na die kort tyd van haar lewe in Johannesburg: 'n ware Afrika-stad. Sy ken die grysheid van die stad met geweld wat hoogty vier. Maar die koms van die skoenlappers temper hierdie grinterigheid.

Die deursettingsvermoë van hierdie massa klein skoenlappers wat saam 'n ongelooflike skouspel maak ... Miskien sien sy haarself en haar landgenote so? Hulle weet hulle kan hulself te pletter vlieg in mensgemaakte konstrukte, maar nogtans beur hulle voort op pad na 'n groter droom – iets in hul gene wat hulle voortdryf, die onbekende in.

'n Mens los ook familie agter as jy weggaan. En as jy in die vreemde is en hoor iemand vir wie jy lief is kry baie swaar – dalk het iemand sommer net weggeraak – dan voel jy jy moet terugkom en hom gaan soek. Miskien lê my eie antwoord iewers daar.

Buitendien, as mens eers eenmaal buite die landsgrense gewoon het, weet jy die gras is nie altyd noodwendig groener daar nie.

Jy was joernalis by die SABC en by RSG. Hoe het jy skryf vir die mediawêreld beleef teenoor skryf van 'n roman?

Ek was heel eerste joernalis by Die Burger en Beeld voor ek na die SABC is. Die werk as joernalis was uiters bevredigend. Ek dink altyd terug aan die tyd by Die Burger, waar ek onder begin het (nadat ek reeds 'n paar jaar as onderwyser agter die blad gehad het). Maar ek het myself stelselmatig bewys en daar was altyd geleentheid om 'n trappie hoër te gaan in my loopbaan. Die joernalistiek leer mens 'n skryfdissipline wat onontbeerlik geword het.

Ek het vandag, soos ek hier sit en LitNet se vrae beantwoord, baie empatie met mense wat aan die ontvangkant van joernaliste se vrae is.

Wat lees jy op die oomblik, of wie is jou gunstelingskrywers?

Ek is deesdae weer 'n ywerige ondersteuner van die biblioteek en lees fluks aan boeke wat ek nie self op my eie boekrak het nie. Maar die nuutste titels in die boekwinkels bly vir eers net 'n droom, omdat ek nou 'n werklose skrywer is.

Ek is jaloers op Joan Hambidge se skryfywer en Ronelda Kamfer se skryftalent, verlief op Karel Schoeman se besonderse skryfstyl, en is telkens verstom oor JM Coetzee se opneem en inneem van sy ambag as skrywer.

The post Onderhoud: Valda Jansen oor Hy kom met die skoenlappers appeared first on LitNet.

PEN Afrikaans veroordeel ten sterkste die SABC se besluit om agt joernaliste – Lukhanyo Calata, Thandeka Gqubule‚ Foeta Krige‚ Vuyo Mvoko‚ Busisiwe Ntuli, Krivani Pillay, Jacques Steenkamp en Suna Venter – af te dank onder die rookskerm van ’n arbeidsgeskil. Dit is geen geheim dat hulle bloot hulle werk wou doen en dus die drakoniese sensuurmaatreëls van die SAUK bevraagteken het.

PEN Afrikaans het reeds beswaar aangeteken toe die bogenoemde joernaliste geskors is vanweë hul prysenswaardige verset teen Hlaudi Motsoeneng, die hoof- operasionele beampte van die SAUK, se verbod op verslaggewing oor gewelddadige opstande: http://www.litnet.co.za/pen-afrikaans-maak-kapsie-teen-sauk-sensuur/

Vroeër vandeesmaand het Icasa (Independent Communications Authority of South African) die SAUK gelas om sy verbod op die dekking van gewelddadige protesaksie op te hef. Icasa het daarmee duidelik te kenne gegee dat die geskorste en intussen afgedankte joernaliste korrek opgetree het deur hulle teen hierdie verbod uit te spreek.

PEN Afrikaans vra dat skrywers en ander joernaliste, ook die internasionale PEN Gemeenskap, saam met ons protes sal aanteken teen die volgehoue kultuur van sensuur by die SAUK.

PEN Afrikaans protests the dismissal of eight SABC journalists

PEN Afrikaans strongly condemns the decision of the SABC to dismiss four journalists – Lukhanyo Calata, Thandeka Gqubule‚ Foeta Krige‚ Vuyo Mvoko‚ Busisiwe Ntuli, Krivani Pillay, Jacques Steenkamp and Suna Venter – under the smoke screen of a labour dispute. It is no secret that these journalists merely intended to do their duty and therefore questioned the draconian censorship regulations imposed by the state broadcaster.

PEN Afrikaans already protested when the journalists in question were suspended after speaking out against Hlaudi Motsoeneng, COO of the SABC, who prohibited news coverage of violent protest action: http://www.litnet.co.za/pen-afrikaans-maak-kapsie-teen-sauk-sensuur/

Earlier this month‚ the Independent Communications Authority of South African (Icasa) ordered the SABC to reverse its decision to ban footage of destructive protests. Icasa had thus clearly indicated that the suspended journalists, who have now been fired, were correct to take a stand against the SABC decision.

PEN Afrikaans implores writers and journalists, including PEN International, to join in protesting the culture of censorship at the SABC, as it poses a dangerous threat to press freedom in South Africa.

The post PEN Afrikaans teken protes aan teen die afdanking van agt SAUK-joernaliste appeared first on LitNet.

Die musikant Klierkop, oftewel Marcell Britz, beskou homself as ’n "studeerkamermusikant". Tog het sy ongewone inslag en styl al talle luisteraars se ore laat spits. Hy beantwoord ’n paar vrae.

Goeiedag, Marcell. Hoe's dinge?

Sover as wat ek weet gaan dit met my goed, dankie.

“I guess you haven’t got time to hear my story,” said the dwarf, glancing at me. “It’s a long one.”

Unsure how to answer I took another grape. Time was no problem for me, but I wasn’t that eager to hear the long life story of a dwarf. And besides, this was a dream. It could evaporate at any moment. (Haruki Murakami, “The Dancing Dwarf”)

Om te luister na die verhaal van ’n studeerkamermusikant is miskien ewe makaber – maar nietemin – baie dankie vir die uitnodiging, Henry – ek waardeer dit opreg.

Klierkop het ’n swetterjoel liedjies wat aanlyn beskikbaar is – op SoundCloud, ReverbNation en dies meer. Jy is dus al relatief lank aan't woeker met die opnames en vrystellings, maar tog is Klierkop so half onder die radar, soos ’n mens seker sal verwag van ’n kunstenaar met so ’n sterk niehoofstroom-inslag in die musiekstyl. Hoe beskou jy die affêre? Sou jy eintlik verkies dat iemand skielik daarop moet afkom en jy voorts dikwels in die musiek- en vermaaknuus beland, of is daar vir jou ’n mate van saligheid of integriteit in die relatiewe obskuriteit? Wat sou vir jou die ideale balans in hierdie opsig wees?

Henry, jou vrae is amper in verkeerde volgorde – maar miskien is daar nie ’n daadwerklike verskil tussen die einde en die begin van dinge nie, so laat ek maar my bes probeer om jou vraag te beantwoord.

Jy raai korrek – met myself verskans en verskuil in my winterstudeerkamer – en dit met die gasverwarmer stip op my gerig – is presies waar ek wil wees. Ek is van nature skugter, en sal nooit aard op die verhoog nie.

Ook is my sogenaamde day job van so ’n aard dat dit nie regtig gemaklik lepel sal kan lê met my musiekmaak alter ego nie – so op die einde van die dag was die natuurlike keuse om musiek te maak as ’n sogenaamde studeerkamermusikant my enigste opsie.

Ek skryf liedjies sedert die vroeë negentigs – met my eerste (en soort van laaste) behoorlike studio-opnames iewers in 2001/2002. Die eerste CD was ’n behoorlike affêre – ’n orkes met professionele musikante / tromme / click track, ens. Almal rondom my was heel begeesterd met die eindproduk – maar dit was vir my oombliklik duidelik dat my stem en dit wat my musiek voor staan nie gepas het in dié spesifieke formaat nie.

Die volgende CD het gevolg na ’n tipe van eksistensiële krisis in my eie lewe, en met KOPstories II – Nimfolepsie is ek die geleentheid gebied om die hele aangeleentheid weg te skryf/toor. Dit was tydens die skryf van die materiaal aan die tweede CD dat ek verslaaf geraak het aan die kompulsie om musiek te probeer maak. Op Kopstories II het ek my eerste doelbewuste poging aangewend om aspris lo-fi te gaan.

Jy vra verder oor of ek graag deur die publiek ontdek sou wou word?

Die antwoord is obviously “ja”, maar die kanse raak by die dag skraler. Ek bemark myself suiwer vanaf die internet, en by die dag groei die hoop digitale informasie logaritmies. Ek kompeteer dus met foto's van troeteldiere en poppe met tatoes vir my plekkie in die son – ’n onbegonne taak.

Klierkop se musiek en vokale werk is in die algemeen redelik "lo-fi", soos jy sê – daar's ’n bykans opsetlike niebelangstelling in oordadige produksie te bespeur, met die pendulum wat dan met mening in die ander rigting swaai ... Verfrissend! Wat het jou laat besluit op hierdie benadering? Tot hoe ’n mate is dit vir jou bloot ’n natuurlike inslag? Hoe het jy hierdie inslag ontwikkel oor die jare en sou jy glo jy het dit nou al bemeester? Hoe sal jy dit nog verder wil laat "evolve"?

Smerig – morsig – aspris onafgerond – totally uit ritme en vals. Jip – ’n doelbewuste wilsbesluit.

Die keuse tot ’n lo-fi benadering spruit direk uit die feit dat my stem en kitaarwerk te kort skiet. Ek het geen illusie omtrent die feit dat ek tegnies gesproke nie ’n musikant is nie – en het myself nog nooit so voorgedoen nie. Ek is ’n tipe van fopliedjieskepper – en kon tot onlangs nie uitfigure hoe om myself te plaas in die Afrikaanse musieklandskap nie.

In ’n onlangse podcast waarin Willim Welsyn vir Danie Marais ge-interview het, opper Danie egter ’n alternatief. In die onderhoud verduidelik Danie die bestaansreg van ’n houding of konsep van sogenoemde artlessness.

Die definisie van artlessness dan: "the quality or state of being simple and sincere".

As ek egter vir Danie reg sou verstaan (en ek hoop opreg ek lê nie woorde in sy mond nie),  sou dit kon beteken die vermoë om met beperkte talent tog iets sinvols te kan skep. Hierdie is ’n wonderlike konsep of idee – want skielik gee dit iemand soos ek ’n doelwit ... iets om na te streef.

So dan, om jou vraag te beantwoord: in die toekoms sal ek sê dat ek graag myself wil sien ontwikkel in perfek-gebalanseerde artlessness.

Veral die stemwerk wat jy doen het ’n soort ''twang'' daaraan wat amper ’n kinderlike onskuld betrek, in die uitspraak en die aksent. Waarom dié styl, en hoe het jy dit geskaaf tot jy besluit het dis hoe jy wil voortgaan? Ek sou raai jy kry interessante en diverse terugvoer daarop – wat is jou ervaring van die toeganklikheid daarvan (of gebrek daaraan) tot dusver?

My stemwerk is uit die aard van die saak ’n issue – en duidelik een van my selfopgelegde redes hoekom ek myself tot die studeerkamer verban het. Ek is glad nie blind vir die feit dat my stem allerlei probleme vir ’n potensiële gehoor bied nie – en ’n onnodige skans of brug om oor te steek om uiteindelik by die musiek uit te kom.

Eienaardig genoeg hoor ek my aksent en ontronding van uitspraak net as ek na die opnames luister, maar kan dit nie hoor in my eie alledaagse praat nie.

Negatiewe terugvoer was dus welig. Positiewe terugvoer was Erns Grundling wat skiem ek kan ’n bietjie klink na Billy Gorgan as ek hard genoeg sou probeer ... en dit is dan een van die redes waarom ek die Smashing Pumpkins-cover aangepak het.

Daar is egter ook heelwat afwykings van die lo-fi-aanslag – die lied "Noodlot" se verwerking bevat ’n groot verskeidenheid bykomende instrumentwerk, van vioolklanke tot ’n trekklavier wat iewers inloer. Ditto "Mamma, ek kom huis toe". Is daar sekere liedjies wat bloot smeek vir verdere uitbreiding, of hoe kies jy dit? Is dit jou bandmaat André S se werk? Hoe werk daardie verhouding tussen julle in terme van die skeppingsproses en die besluitneming?

Die wisselwerking / modus operandi tussen my en André S was vanaf dag een tot nou onveranderd. Die resep is en was nog altyd ek met stem en kitaar wat óf die spesifieke liedjie sal opneem in André se home studio, óf (en deesdae meer dikwels) ek wat myself tuis opneem op iPad of iPhone en dan die CD aan André oorhandig. André sal dan die song download op sy klanksisteem en na goeddunke die agtergrondmusiek byverf.

Ek is self aan die stuur van die projek – en het geen probleem om swak-afgewerkte opnames vry te stel nie. Al my akoestiese musiek op SoundCloud is met ander woorde nog eintlik in limbo – met André wat nog sy inset moet lewer.

Dit is egter ’n skeppingsproses wat baie goed uitgewerk het vir ons – en een van die hoofredes hiervoor is dat ons – as ’n tipe van band – totaal en al onafhanklik funksioneer, met geen kruisbestuiwing van ander kontemporêre alternatiewe Afrikaanse musiekkunstenaars tans in sirkulasie nie. Ek glo dit dra by tot die oorspronklikheid van die musiek.

Die oorspronklike liedere is – hoewel daar beslis ’n paar invloede te bespeur is (Koos Kombuis, Piet Botha, Dylan, ’n bietjie Kimya Dawson, dalk selfs die Mountain Goats?) is juis dit: geweldig oorspronklik. Hoe werk die skryfproses by jou, vandat die eerste woord en akkoord neergelê is, tot jy besluit die lied is nou voltooi en gereed vir die wêreld? Hoeveel herskrywery vind plaas en hoe weet jy as ’n liedjie "reg" is?

Ek weet nie hoe ander dit doen nie, maar met my is die skryf of maak van ’n liedjie ’n doelbewuste  poging. Maar weirdly genoeg geskied dit in die domein van die onderbewuste. Hiermee bedoel ek dat ek (met die skryf van my eie liedjies) gewoonlik rondspeel op kitaar en skielik ’n verborge wysie hoor. Ek sal dan die wysie eers versigtig uitkerf – en dan daarna die woorde soos Kersfeesversierings aan die takke hang.

Die toonsetting van gedigte is iets heel anders – en om vir Danie Marais aan te haal – hier begin elke gedig met ’n knop in die keel, en ’n mens moet dit respekteer – en is dit kardinaal om daardie gevoel absoluut reg te kry voordat ’n mens enigsins poog om die gedig te toonset. Hierna skiem ek dat, op een of ander onbewuste manier, die gedig begin tokkel aan die onderbewussyn en melodie en ritme word dan stadig gebore.

Die oorvertaling van ’n lied in Afrikaans is die maklikste. Hier het die oorspronklike kunstenaar alreeds al die moeilike werk gedoen – en al wat van my verwag word is om die gevoel en betekenis van die oorspronklike lied tot sy reg te laat geskied.

Dan is daar natuurlik ook heelwat toonsettings, vertalings en ander soort "covers" beskikbaar. Onder meer het jy ’n hele album van toonsettings van Breyten-gedigte opgeneem (maar dis nie beskikbaar aan die publiek nie – wat is die storie daar?). Ook is daar ’n besonder interessante "vertaling" van Smashing Pumpkins se "Perfect", genaamd "Perfek", op jou SoundCloud-profiel. Hoe benader jy so ’n vertaling of toonsetting? Wat is vir jou die belangrike elemente om te behou, en wat is die belangrike dele wat herskep moet word om die oorspronklike inslag te behou?

Die eerste poging tot die toonsetting van ’n Breyten Breytenbach-gedig was na aanleiding van ’n gedig wat Kleinboer in LitNet se briewe-afdeling gepost het in omtrent 2005. Die Breyten-gedig was "Liggaamsoefeninge" en op die ingewing van die oomblik het ek my kitaar nader gepluk en die gedig getoonset. Oor die verloop van die daaropvolgende paar jaar het ek altesaam tien van Breyten se gedigte getoonset. Ek het nie toestemming om die musiek vry te stel nie, maar in my eie kop is Breyten Breytenbach die mees begaafde woordtowenaar in Afrikaans nog ooit.

Die titel van die Breyten-toonsettings-CD heet Waar olifante huppel.

Die enigste ander digter wie se gedigte ek getoonset het, is Clinton V du Plessis se “Wroet” en “Laaste reels”.

Met die toonsetting van Breyten se gedigte moes ek myself herhaaldelik die vraag stel of ek geloofwaardiglik sy gedigte mag vertolk – maw, weet ek regtig wat Breyten vir ons probeer sê? Dis vir seker ’n dilemma.

Ek het op die einde van die dag toe tog besluit dat dit orraait is om Breyten net gedeeltelik te verstaan – want al verstaan ek net ’n fraksie van wat hy sê, is die boodskap op daardie spesifieke oomblik glashelder.

Ek kan dit miskien probeer vergelyk met iets soos om op ’n bitterkoue wintersaand in middernagtelike ure deur die Karoo te ry en met ’n koudlomp duim en wysvinger ’n radiostasie te probeer opspoor. Vir die meeste van die tyd is daar net elektroniese geraas – radioseine wat suis en fluit en tuit in die yskoue nag. Nou en dan kan mens jouself verbeel daar is stemme of ’n musiekwysie, maar vir die meeste van die tyd net te min sensoriese informasie om sinvol ’n patroon te herken of te herskep in ’n mens se eie kop.

Maar elke nou en dan – uit die bloute en kristalhelder – sal dendritiese radiogolftentakels reptielstyf klougrypend aan die kar se lugdraad vleg – en vir ’n paar kilometer in die raafswart nag, teen 120 kilometer per uur, sal ’n radiostasie een honderd persent perfek oor die karradio speel.

Wat dan die Breyten Breytenbach-toonsettings betref (in Breyten se eie woorde):

ek het probeer
ek het hard en bitter geprobeer
om ’n groot gedig te skryf
en soms darem dit opgebring
wat in die plek daarvan kon staan.

Ek is jammer as ek meester B se naam so ydellik gebruik – maar ek beantwoord maar net jou vrae.

In die reeks boodskappe waarin ons dié onderhoud gereël het, het jy na Klierkop verwys as "studeerkamermusiek". Hoe beskou jy, vanuit die "studeerkamer", die huidige toestand van die Afrikaanse musieklandskap? Hoe sal jy dit graag wil sien verander, en hoe sou jy jou plek op dié landskap beskryf?

Daar is voor- en nadele daaraan om ’n bestaan te voer as ’n studeerkamermusikant. Die grootste nadeel is dat ’n mens geen visceral terugvoer het om te monitor of te meet wat jou potensiële gehoor van jou dink nie. Die moontlikheid of waarskynlikheid dat ek die pot heeltemal mis sit en ’n totale gek van myself maak is beslis daar.

Ek haal graag vir Ingrid Winterbach (Die Benederyk) op hierdie belangrike punt aan: “Dit is ’n stryd tot die bitter einde. Dit is ’n mirakel om met iets vorendag te kom wat die moeite werd is, wat nie bydra tot die groeiende berg rommel en die rumoerige oordaad in die wêreld nie.”

Die voordeel is dat ek baie vryheid het in my kapasiteit om skeppend op te tree. Ek hoef glad nie te worry oor die feit dat ek oor die bestek van ’n paar uur ’n song kon komponeer en dit via SoundCloud kon post nie. In dié hoedanigheid is my werk ’n eerlike refleksie van wat in "real time" in my lewe en kop aangaan.

Die Klierkop-covers is ’n goeie voorbeeld hiervan. Ek beplan hoegenaamd nie in ’n duisend jaar om die regte te bekom om die musiek hoofstroom vry te stel nie. Omdat ek so nietig en onbelangrik is, gaan geen van die oorspronklike kunstenaars die moeite doen (en het natuurlik nie die vaagste benul van my bestaan nie) om my te dagvaar nie.

Die musieklewe van ’n studeerkamermusikant is egter erg eensaam – maar net soos wat ek sedert 1993 die meeste van die tyd alleen fietsry en dit nog steeds terdeë geniet, maak ek my musiek vir die lekker daarvan – maw, net vir myself.

Terloops – behalwe vir jou is ek ook baie dankbaar teenoor instansies soos Bush Radio se unhappy hour – en Klyntji – wat onbekende musiekskeppers soos ek ondersteun en ons blootstel aan ’n wyer gehoor.

Wat sou ek graag wil sien verander in die Afrikaanse musieklandskap? Wel, met Afrikaans deesdae in die spervuur sal dit fantasties wees as LitNet miskien ’n permanente  platform kon skep waar studeerkamermusikante soos ek ons liedjies aan die publiek kan uitstal.

Wat hou die nabye en verre toekoms in vir Klierkop? Hoe sal jy dit graag wil sien uitspeel, in so ver jy dit kan beheer?

Ek bewonder altyd ander kunstenaars wat oorborrel van entoesiasme oor al die projekte waaraan hulle beplan en al die idees in hulle koppe.

Ek het geen planne nie, Henry. Ek is altyd oortuig van die feit dat ek so pas my laaste song ooit geskryf het – en dan gebeur daar iets en voor ek weet verskyn ’n nuwe song.

As ek egter die noodlot sou kon tart, sou dit wees om te voorspel dat ek graag nog van Clinton V du Plessis se gedigte sou wou toonset.

Ek graviteer na die domein van melankolie – en hierin is Clinton ’n meester.

Melancholy is at the bottom of everything, just as at the end of all rivers is the sea. Can it be otherwise in a world where nothing lasts, where all that we have loved or shall love must die? Is death, then, the secret of life? The gloom of an eternal mourning enwraps, more or less closely, every serious and thoughtful soul, as night enwraps the universe. (Henri Frédéric Amiel)

Wat is die sin van die lewe?

Jy vra die verkeerde ou, Henry – maar ek skuld jou ’n antwoord.

Hierdie ’n aanhaling uit my gunsteling DVD-series van 2016 sover: "It's the rock we all push ... men. We call it our burden, but it's really our privilege." (Uit Fargo, laaste episode, tweede seisoen)

The post Klierkop: "Ek sal nooit aard op die verhoog nie" appeared first on LitNet.

Die legendariese rockgroep Akkedis het pas ’n nuwe album uitgereik – hul eerste in ’n lang tyd. Arthur Dennis, kitaarspeler en sanger van Akkedis, beantwoord ’n paar vrae.

Foto: Louise Pieterse

Baie geluk met die uitreiking van Akkedis se nuwe album, Onder ou Tafelberg. Dit is ’n goeie sewe jaar sedert die band se vorige album? Wat is die redes vir die relatief lang tydperk om die album te voltooi, en op watter maniere sou jy sê vertoon die waarde van dié tydsame benadering op die album?

Ons het intussen twee albums saam met die Lyzyrd Kyngs (Piet Botha en Akkedis) gemaak en die suide van Afrika en Duitsland daarmee getoer. Die heeltyd was daar idees vir ’n Akkedis-album, wat ek maar gebank het tot ons geleentheid gekry het.

Dis interessant (en lekker) dat die album afskop met ’n aangepaste weergawe van "Anderkant die berg". Waarom het julle besluit om hom te herskryf vir hierdie album? Watter spesifieke veranderinge wou julle by die lirieke inbring, en wat was jul visie met die veranderende musikale elemente? Hoe dink jy dien die veranderinge dié legendariese tune? Gaan julle hom voorts so perform?

’n Song kry ’n lewe van sy eie so deur die jare. Jy het partykeer nie beheer daaroor nie. Die song is 20 jaar oud, en die woorde het so nou en dan bygekom. Peter Pearlson (ons vervaardiger) het die struktuur verander en meer soos hedendaagse rock laat klink.

Ons doen die nuwe weergawe by shows, maar die oue maak darem sy opwagting hier en daar.

Gepraat van die verwerkings – daar is ’n swetterjoel uiteenlopende instrumente te hoor op die album. In "Anderkant die berg" is die mandolien ’n heerlike verrassing, en op talle ander snitte – soos "Ode aan Ouma Grietjie Adams" – duik als van die banjo tot die driehoekie op. Wat was vir jou die lekkerste aan die proses van arrangements uitwerk en opneem? Wat was moeilik of minder lekker daaraan? Was daar deurlopend konsensus onder die lede oor hoe ver julle daarmee wou gaan, of is dit maar ’n geval van kompromie-tot-almal-gelukkig-is?

Dit was heavy lekker om met nuwe instrumente te eksperimenteer. Met die mandolien het ek my eie tunings uitgewerk en my eie chords ontwerp. Die banjo was ’n groot verrassing toe ons dit neerlê. Dit was ’n 6-snaar – so maklik. Daar is Riku Lätti met trekklavier en Rudi op melodica en penniefluitjie en Piet Botha en Sharon Pearlson het keyboards opgesit. Kazoo, potte, driehoekies, ens was vir die fun. Ons het gelukkig tyd gehad om alles te op neem.

Daar's ’n deurlopende soort huldeblyk, of dalk eerder intense terugkyk, na Distrik Ses in Kaapstad en als wat daarmee saamgaan ... Die albumtitel is ’n verwysing na Distrik Ses, en veral in die lied "Musiek van Hanoverstraat" is die tema duidelik. Wat het jou en julle genoop om hierdie stories en elemente te bekyk vir die album? Daar's natuurlik die soort kritici wat onmiddellik sal vasskop teen die idee van ’n band wat uit drie wit ouens bestaan wat sing oor die moeilikheid in Distrik Ses. Wat sal jy vir twyfelaars soos dié wil sê?

Ons het die album in Kaapstad opgeneem, en die heeltyd deur ou Distrik 6 geloop met die ou strate wat nog net so lê. Dit was die laaste song wat geskryf is vir die album. Ek het stories by mense geluister oor die ou dae daar en het die happy herinneringe neergelê. Hoe mense gepraat het van die omgewing gaan nou verlore, en ek wou van dit vaslê. Dit is maar net ’n stukkie geskiedenis, waarvan ons almal deel is in die Kaap.

Jy en Akkedis is intiem bekend met die Afrikaanse musiek- en rocktoneel oor die afgelope twee dekades (en meer). Hoe beskou jy die toestand van Afrikaanse rock en als wat daarmee saamgaan deesdae? Wat is kief, en wat suig? Hoe sal jy dit graag wil sien verander oor die volgende paar jaar, en hoe dink jy kan dit gebeur? Of is dit ’n geval van elkeen wat sy eie potjie hoort te krap en wat sal gebeur, sal gebeur?

Die ding het ontplof oor die laaste paar jare. MK was grotendeels die rede daarvoor. Ons het daai trein gemis, want ons was te "volwasse kontemporêr" (yesterday's heroes). Die musiekbedryf het intussen grootgeword en ’n klomp kategorieë het ontwikkel. Die internet gee almal toegang om nuwe songs uit te kry ... wat goed en sleg is.

Akkedis is een van die mees ervare rockgroepe in Suid-Afrika (en die wêreld!). As jy nou staan en oor die skouer terugkyk, watter gigs of gebeure staan vir jou uit as hoogtepunte? Watter oomblikke sal jy eerder wil vergeet? Enige agter-die-skerms-gebeure te absurd om waar te wees?

Die middel-’90’s, toe ons met Valiant Swart en Koos Kombuis gespeel het, kombi's gerol het, uit karre uit geval het, die ou Wingerdstok-feeste met Dirk Uys, shows in Engeland saam met Piet en Valiant, Strab Mosambiek, ou Oppikoppi, en klein dorpies waar niemand nog gespeel het nie.

Wat hou die nabye toekoms in vir Arthur Dennis en vir Akkedis?

Ons mik vir weer oorsee toer. Nog vele albums, mal aande, en die gospel by nuwe gehore uitkry.

Wat is die sin van die lewe?

Die einde is nooit by die einde nie.

Albumkunswerk: Rudi Dennis

The post Akkedis: "Nog vele albums en mal aande" appeared first on LitNet.

Nog ‘n jaar is verby
en die verterende seer gaan nie weg.
Ek staan voor jou graf met ‘n patetiese kaartjie
wat woorde kots uit Hallmark se pen
en ‘n bossie blommetjies wat fokol beteken.

"Praat met my, Pa,
sȇ iets vir oulaas!"
krap ek ou wonde oop
met stomp vingernaels.
Ek byt op my lip tot ek bloed proe,
want ek weet – nie die trane op my wange
of die snot op my bolip sal jou kan terugbring …

Ek lees jou grafsteen voor ek wegdraai
terwyl die wind huilend vir my lag
en met ‘n stem wat ek skaars herken as my eie
is al wat ek uitkry:
"Ek mis jou …"

The post Ek mis jou appeared first on LitNet.

The post feng shui appeared first on LitNet.

Wikus sit sy bril terug op sy oë.

"Haai! Kyk net! Kýk!" roep hy uit.

"Wat?" vra almal, "wat sien jy?"

"Juffrou het ‘n ring aan. Sy gaan trou!" Nou wil almal sien.

Juffrou Swanepoel se wange word rooi. Sy kyk af na haar skoene.

"Los haar," sê Wikus.

"Wikus, jy kan beter sien as ons almal," sê Janet.

Wikus vou sy arms agter sy kop.

"Dis nie dat ek so goed kan sien nie," sê hy, "dis omdat ek weet hoe om te kyk."

– Rona Rupert, Nou wil almal sien

Dis toe sy haar balans verloor en hierdie keer wydsbeen op die bed beland, dat hy sien sy het haar panty nou heeltemal natgemaak. Die kleintjie langs haar op die bed het nog steeds nie opgekyk nie.

Dié het vroegaand al na die hoofslaapkamer gekom waar sy eers in die deuropening gehurk het - die boekie oop by haar voetjies. Regdeur al die stampe en die houe, selfs toe sy nader na haar ma kruip na die laaste onbeheerde val op die matras, tot nou, het sy nie een keer na haar pa  gekyk nie.

Sy het vasbeslote na die kinderboekie in haar handjies bly staar.

Met die voosgevatte boekie styf vasgeklem het sy doelgerig die woorde van haar storie geklank:  "Wikus haal sy nuwe bril uit die brilhuisie en sit dit op sy oë ...: Sy het behendig omgeblaai: "Toe kyk hy by die venster uit. 'Vandag lyk alles anders,' sê hy…." Haar vingertjie het die buitelyne van Juffrou Swanepoel  se mooi ring gevolg.

Hy het stadig sy kop na die boekie gedraai. Sy lees nogal flink vir so ‘n jong kind, het hy tyd gehad om te dink.

Af in die gang, in 'n ander kamer, het die ander kind hard deur sy neusie gelê en snork.  Nog 'n mangeloperasie ook nog, het hy gedink en sy bril op sy neus teruggedruk. Die bril het altyd afgegly as hy sweet. Hy weet nie wat dit is nie, maar hy sweet net baie wanneer hy panic, gym of jags is. Nooit anders nie.

Toe kyk hy weer na die jong vrou op die bed. Sy het nou probeer om haar nagrok oor die panty af te trek. Sy het gesukkel want die nagrok het agter opgetrek en sy het na hierdie stamp half op haar stuitjie te lande gekom. Hy kon nie haar oë sien nie. Jissis, hy kon sweer sy loer onderdeur haar wimpers vir hom.

Sleg slet.

Hy wou aan sy gulp vat maar die kleintjie het nou weer omgeblaai. Hy wou nie dat sy nou al dinge moet sien wat dalk nie goed is vir so ‘n jong kind nie. Dit sou nie reg wees nie. Hy het weer die bril teruggedruk en gedink dat dit miskien nóú 'n goeie tyd sou wees om aan sy oë te laat sny. Hy sê al lankal dat hy moet.

Niemand het gehoor toe die ouer vrou inkom nie. Sy het elke keer so ingekom - saggies, met die duur leerhandsak so half pap onder haar arm ingevou, sonder dat iemand haar hoor.

Of sy het buite getoet en nie ingekom nie. Of sy het met haar karsleutels op die lang stuk glas langs die voordeur geslaan. Of sy het agterom die huis geloop en haar gesig en hand met die sleutels teen die agterdeur se glas gedruk terwyl sy roep.

Partykeer het sy opgedaag omdat sy ‘n sms gekry het. Partykeer het sy sommer net vanself betyds opgedaag. Om te kom help keer.

Die ouer vrou het saggies sy naam gesê. Hy het gedink dat dit is hoe dit moes wees. Dis hoe sy dit doen vandat hy klein is. Vandat hy gebore is. Reg. Nie altyd fokken verkeerd nie.

Hy het haar hand met die diamantring op hom gevoel. Bekend. Vertroud. Dis hoe dit was. Vandat hy kan onthou. Sy penis het harder geword  en hy het sy sweetpakbroek se rek laat  skiet.

Hy het agter die ouer vrou die lang gang afgeloop. Verby die  oorspronklike Porchies en keuriggeraamde foto’s van familievakansies, voorvaders en ‘n vorige generasie se pryswenners. Die duur persiese mat het sy kaal voete gekielie en dit was nie vir hom baie lekker nie. Hy het gewens hy kon onthou waar sy gemaklike aanglippantoffels was.

In die kombuis het die ouer vrou begin tee maak en oor ditjies en datjies gepraat. Haar  leerhandsak en die sleutels het argeloos langs die Vyf Rose-boks op die tafel gelê. Deur die oop pap bek van die handsak het haar "Dagboek vir ‘n Dame" uitgesteek. Hy het stadig begin ontspan en gekyk hoe sy vir hom baie suiker in sy tee roer. Soos toe hy klein was.

In die hoofslaapkamer het die jong vrou op die dubbelbed stadig orent gekom. Asof dit die teken was, het die kleintjie haar boekie laat sak. Haar ogies was groot en bekommerd en sy het heeltyd haar ma dopgehou. Die vrou het vinnig 'n ou sweetpak oor haar nagrok aangetrek.

Sy het gesukkel om die broek oor die panty opgetrek te kry. Haar onderlyf was nog nat van die skrik. Van netnou se val op die bed. Na die geboorte van die tweede kind sukkkel sy meer as voorheen om te knyp as sy skielik stres.

Die duplikaatbos van haar motorsleutels en haar blinkgevatte beursie was nog  steeds onder haar kant van die matras waar sy dit altyd wegsteek. Die kleintjie het vinnig haar hand geneem.

In die kombuis het sy gehoor hoe die ouer vrou saggies iets vertel. Die broodblik het oopgeklap.

Die ander kind het wakker geword toe sy hom uit sy babakombersies loswikkel. Met sy warmgeslaapte gesiggie in haar nek en sy deurdrenkte doek ongemaklik swaar op haar arm, het die jong vrou saggies by die voordeur uitgeglip. Die kleintjie het styf haar hand vasgehou terwyl die boekie lomp teen haar beentjies  klap.

Buite in die tuin het sy vinnig verby die swembad geloop. Die bure se sproeiers het intussen aangegaan, maar verder was alles rustig in die dubbelverdiepinghuise om hulle. Nie 'n teken dat iemand iets gesien of gehoor het nie.

Die ouer vrou se nuwe Audi was voor die huis geparkeer. Sy het om die Audi geloop en die twee kinders en die klaar gepakte babasak in haar stukkende Beetle gelaai. Toe stoot sy behendig agteruit, verby die Audi  tot in die dwarsstraat. Sy weet hoe om die Beetle so te trek dat niemand haar kan vasparkeer nie.- al werk sy handrem nie meer nie.

By die BP-garage het sy haar laaste R60.00 uitgehaal en R35.00 se brandstof ingegooi. Sy het vir die petroljoggie gevra of hy vir haar, met die kleingeld, twee sjokolades en R12.00 se selfoonfoontyd kon saambring. Want sy wou nie uitklim en haar kinders alleen los nie. 'n Mens weet nie altyd wat twee-uur op ‘n Sondagoggend alles met jou kan gebeur nie.

Dit het saggies begin motreën. Sy het lank so by sit terwyl sy eet. Die kleintjie agter in die kar het haar stip dopgehou. Die ander kind het weer aan die slaap geraak met sy mondjie oop.

Toe skuif sy haar sweetpak top se moue op en kyk na die vars bloupers merke op haar arm. Sy het nie na ou merke gekyk nie.

Sy het lank so bly sit.

Toe skakel sy die enjin aan. Die ruitveërs was baie oud en het net met elke tweede, derde vee die Beetle se voorruit skoon kon kry. Dit was goed genoeg vir eers. Sy sou kon sien.

Sy het lank so bly sit.

Toe ry sy terug.       

The post Juffrou Swanepoel kyk op appeared first on LitNet.

“Eleke Saterag, Madam, dan hou ons begrafmes; laas Saterag ons bêre séwe by die grond,” sê hy en lig ‘n hand vol vingers en nog twee op.  Hy sit op die punt van een van my nuwe kantoorstoele.  Vuilpienk stoele teen ‘n vuilroom agtergrond met Welfare-posters: “I am drug free & proud to be …”  Sy lyf is ‘n boog met ‘n trotse nek.  Sy gesig is die gesig van al die ander: dieselfde kepe, donker oë, plat neus wat oopsper na onder en speeksel wat bly kleef aan die mondhoeke.

“Die dokter skryf hier,” en ek wys hom die papier. “Hy skryf jy kan nie pension kry nie.”

“Maar ek moet!” Sy oë spring uit en keer my vas agter die lessenaar.

“Sheva, as die dokter so skryf, dan kan ek niks maak nie.”

Hy beweeg nie.  Hy smile net: ‘n seker smile.  “Die dokter het my hier na djou gastier.” Die smile word wyer en trek sy hele gesig in ‘n kreukel. Die man is op ‘n missie om my te oortuig, ek kan dit sien aan sy gesig. Hierdie fight het ek te veel kere al verloor, vandag gaan ek nie ingee nie. Die dokter het geskryf, die dokter het gepraat en die maatskaplike werker kan niks daaraan doen nie. Die maatskaplike werker wil niks daaraan doen nie. Ek gaan wragtag nie by die dokter smeek om sy diagnose te verander nie. 

“Die dokter sê jy’s nie siek nie.  Die dokter skryf jou kop is nog reg en as jy die treatment van die TB nou elke maand vat; dan kan jy werk …” Jy kan mos ligte skropwerk iewers kry. Iets wat jou nie te moeg maak nie.

“Auk! Madam; kyk vir my.  Kyk hoe lat ek lyk … ek is siek,” sê hy en hoes dat die spoeg oor my lessenaar spat en die ink op my verslae smeer.  Ek skuif onwillekeurig weg van die kieme.  Hy haal sy gehawende blou klinieklêer uit en skuif dit aan oor die lessenaar.

Skielik hoor ek dit: die kraan agter in my kantoor wat drup-drup.  Watter donner het nou weer water gedrink en nie die kraan ordentlik toegedraai nie?  Ek sug, soek my pen en ‘n Intake Form.  Miskien as ek sy saak aanteken – miskien sal hy dan tevrede wees.  Bo-aan die papier vul ek in: kategorie 83, grant application.

“Wena o mang?” vra ek.  Hy verstaan nie my snaakse Tswana nie. “Wat is jou naam, ra?”

“Ke na Manapula Mosemane.”

Ek skryf neer.

“ID?”

Hy begryp my nie … “Pass o kae?”

Hy soek rond in die geheimsinnige sakke van sy blou overall.  Gebore iewers in 1944; hy is dus amper oud genoeg vir ouderdomspensioen.

“Een van die dae sal jy kan oumens pension kry,” troos ek hom.

“Madam, miskien volginne Saterag; hulle moet MY by die grond sit!”

Ek sê niks.  Agter my drup die kraan: sh-sh-sh-ploink …

“O dula kae, Rra?”

“Vragas, annerkant Southey.  Ek het vér gekom met die donkies.”

Ek dink aan die pad Vragas toe.  Die gruis en die stof; hier en daar ‘n graspol in die veld.  Die verskriklike vlaktes.  Die droefnis.  En die wolke wat soos vredesvlae aan die horison wapper – altyd maar.  Die kraan drup desperaat, eentonig.

“Vragas,” sê ek hard-op en skryf neer.

Ek vat die blou lêer en lees: “B/P: normal.  Bad cough – pt must stop smoking.”

“Die dokter sê jy rook te veel – dis dié dat jy so hoes.”

Hy kyk na die pakkie sigarette wat links van my lê; kyk afgemete terug na my: “Die dogeter – hy LIEG.  Rook maak niks.”

“Luister nou mooi, Manapula, as die dokter skryf jy kan nie disability pension kry nie; dan kan ek niks maak nie.  As die dokter nou sê ‘ja’, ‘hoseame’, ‘dis reg’; dan is dit reg so; maar nou het die dokter hier geskryf: ‘nee’.  Nou kan ek niks maak nie …”

Die kraan drup nie meer nie; dit dreun: ‘n waterval net agter my.

“En ek wat Manapula is, sê: ek hoes bloed; ek is siek.  Hoor net.”  En hy hoes weer.  Hy hoes die geraas van die waterval dood.

“Ek gat vir my nog vrek hoes,” hyg hy.  “So, Madam, is die hoes van die Tie-Bie; ek weet.  Ek ken hom goed.  Ons begrawe hulle almal.”

“Maar die dokter skryf die TB is nie so erg dat jy nie kan werk nie – hulle gee jou mos nou treatment.” Drink jy ooit die pille? Hy bly stil.

“Madam, vandag se dogeters!  Hulle kyk, maar hulle sien ook niks!”

Ek gee op.  Bedink ‘n ander plan.

“O na le bana ba le kae? Hoeveel kinders het jy?”

“Ja, Madam, ek het ses kinners – maar dis ok verniet.  Hulle soek my nie by die jaart nie.”

“Kan hulle nie maar vir jou thusa nie? Net met bietjie pap of rys elke maand.”

“Ek sê mos – hulle weet nie van my nie.  Hulle het my net geken toe ek hulle by die skool moes hou.  Nee, nou soek hulle nie vir Manapula nie.”

“Ek kan ‘n  brief maak … dan roep ons hulle hier na die kantoor toe.”

Hy skud sy kop, krap in sy neus, vee sy hand teen sy broek af.  “Daai planniekie sal nie werk nie.  Hulle is hoeka se tyd almal ver weg.  Die een hy is by die myn by Rustenburg en die ander by Upington en nog die ander hulle is sustertjies; man gevat en hulle is ok weg.”

“Kan ek nie maar steeds bel of soek vir die een by Rustenburg nie?”

“Los dit, Madam.  Die government moet my thusa; dis Tie-Bie hierie.  Ek soek pension.”

Agter my dreun ‘n woedende water; die wind ruk skielik aan die vensters, slaan ‘n deur toe …

Ek staan op; gee die lêer en sy groen verlepte ID-boekie aan.

“Sorry, rra – ek kan nie help nie.”

Hy kyk op.  Sy oë sirkel om my; kyk deur my, verby my, trek ‘n skuldige kring om my.

Ek skud my kop: “Ek is jammer, Manapula.”

“Nou hoe sal ek leef?”

Ek sê niks, trek my papiere bymekaar; kyk op my horlosie.  Hy vat sy blou kliniek lêer en sy ID  Dan soek hy sy bene en kom stadig regop.

Steeds klink die storm agter my: ek kan myself nie hoor praat nie …

“Score my ‘n gwai samblief, Madam,” sê hy en hou sy hand uit. “Hier, vat so,” ek skud ‘n sigaret los uit die pakkie en nog een.  Hy ontvang dit in oop handpalms, krap in sy bosak vir vuurhoudjies.

“Jy mag nie hier rook nie, rra,” sê ek, “dis nou die nuwe ding van die government.”

“Dan’s dit reg, Madam, dan sal ek rook met die pad Vragas toe en ek sal dink aan die Madam wat my vandag so gehelp het met ‘n gwai. Kealeboga, dankie, Madam.” Sy stem is skor.  Hy druk sy een hand teen sy bors; en prop die sigarette met die ander hand in die bo-sak van sy overall, by die vuurhoudjies.

Hy stap uit, draai om, kug.

Sy oë is stil in myne; dof: “Die madam is seker?”

Ek sê niks.  My oë soek syne; ek wil seker maak dat ek vergewe is … waarvoor waarvoor? Ek het mos niks verkeerd gedoen nie. Ek het mos bloot my werk gedoen. Ek kan mos nie stry met wat die dokter sê nie. Dan dink ek: die dogoter hy weet ook niks. Ek dink: die dogoter weet fokkol van my wat hier moet sit en sukkel om te verduidelik waarom ‘n siek mens nie siek genoeg is vir pensioen nie.

Daar is net ‘n dof wat in my oorbly. ‘n Onvermoë. Hande wat leeg langs my wegsak, stof val daardeur. As ek maar net kon help, maar as is verbrande sigarette.

Manapule stap weg met sy krom lyf in sy blou overall na sy twee donkies ingespan reg vir die pad Vragas toe. Ek hou hom dop soos hy wegstap … skielik krimp hy en word minder …

‘n Brander groter as die kantoor, die hele kliniek, hospitaal en vlaktes tref my van agter.  Ek val oor die lessenaar, tol vas teen die muur met die drug-posters.  Dit krummel en tuimel in op my.  ‘n Stoelpoot druk teen my keel. 

Ek hoor hom hoes soos hy wegstap
Soos hy die donkies inspan
Soos hy die stofpad vat

                                                           Terug Vragas toe…

Die benoud brand in my bors;

Eers later kom die wêreld weer in perspektief.  Die lug is helder en ruik na reën.  Die wind het gaan lê.  Dis net die stiltes wat sing.

Ek skiet die sigaret weg; kyk hoe die kooltjie effens gloei en dan verword tot as.

Ek keer terug na my lessenaar, my verslae, my nuwe pienk kantoorstoele. Daar is ‘n lang ry kliënte wat wag met pensioenaansoekvorms in verkreukel, vuil en bewerige hande, asems wat na hongerte en pap en gister se ou Kadi Bier stink.

Dis Woensdag, die spesiale dag vir kategorie 83: grant applications. Ek nooi die volgende kliënt binne en ek vra: “Awa thusiwa?”… hoe kan ek jou help?

The post Pensioenaansoek, kategorie 83 appeared first on LitNet.

Foto © Naomi Bruwer

Sêgoed van Kerneels Breytenbach “Mens leer gou dat elke boek, ongeag wat dit is, iets besonders is, en ’n spesifieke soort kreatiwiteit vereis. En dat elke skrywer ’n unieke mens is.” “Daar is geen plesier wat vergelyk kan word met dié wat mens kry wanneer jy die eerste is om ’n nuwe manuskrip van mense soos Breyten Breytenbach, André Brink, Ingrid Winterbach, John Miles of enigiemand anders te kry, en jy begin leer en jy besef dis iets groots. Dis ’n tinteling wat jy nêrens anders kry nie.” “Die vennootskap van uitgewer en outeur is ’n kosbare een.” (Toespraak by Human & Rousseau se 50ste verjaardag) Wat het jy die nodigste om te kan skryf? (In 1994 na die publikasie van Glimlag) “Eie tyd, baie eie tyd. En ’n kalm gemoed. As ek ontsteld is, of kwaad, kan ek nie gaan sit en werk nie. Ek skryf vroeg in die oggend – ’n absolute onbelemmerde vloei van woorde, daar’s niks wat jou kan ontstel nie. Die ander ding is: niks drank terwyl jy skryf nie. Dis hoekom die oggende ook so goed werk.” “Uit ’n kreatiewe oogpunt is daar min dinge wat so ’n helse bevrediging gee as om te sit en dink aan ’n verhaal, karakters te skep, alles bymekaar te kry en te voel hoe die roman begin loop.” (Die Burger, 16 Februarie 1994) “Ek vermoed ek is maar soos enige ander mens lief vir die ontlading wat humor bring. Humor is die enigste en beste wapen teen arrogansie, hovaardigheid, onnoselheid en plein ongeskiktheid. En dit herinner jou daaraan dat almal net mense is. Daarom dat Afrikaners en Afrikaanses en selfs die odd Boer dit so geniet. Ek vermoed die enigste mense wat nie van lag hou nie, is dié wat traumatiese Sondagskool-ervarings gehad het.” (Beeld, 18 Februarie 2010) “Jy moet op hoogte wees van wat in skrywers se lewens aangaan sonder om dit ooit te misbruik; jy moet dit gébruik om hulle te help.” (Beeld, 22 Februarie 2009) In 1993 oor die etikettering van skrywers: “Dis nogal ’n probleem – om opgesaal te sit met ’n etiket wat nie regtig pas nie. Dit help soms om mense se aandag te trek, mense te laat besef dat iets moontlik in hul smaak val. Ongelukkig sal dit ander weer wysmaak dat dit dalk nie in hul smaak val nie.” (Beeld, 30 Januarie 1993) In 1993 oor sensuur: “Sensuur is onnodig. Gelukkig beweeg ons volgens die mense by die Publikasieraad in die rigting van klassifisering, weg van verbannings en al daardie dinge wat die nuuskierige dier in die Afrikaner-bors laat ontwaak het, wat verbode dinge gesog gemaak het. Laat mense self besluit wat hulle wil sien en lees.” (Beeld, 30 Januarie 1993) “Die lewe bestaan uit verskuilde skinderstories.” (Die Burger, 16 Februarie 1994) “Ek dink nie aan myself as ’n grapjas nie. Ek hou net daarvan om dinge uit ’n ongewone hoek te sien. Ek weier om te glo dat alles swaar en ernstig moet wees.” In 1997 oor die toekoms van Afrikaans: “Daar’s ’n ou spreekwoord wat sê: As iets nie stukkend is nie, moet jy dit nie regmaak nie. Terwyl mense Afrikaans praat, en daar ’n groot klomp tydskrifte soos Sarie verskyn en gekoop en gelees word, kan niks verkeerd loop nie. Ek deel nie die pessimiste se siening oor Afrikaans nie. As ’n taal iets beteken, sal hy mos oorleef. Ek glo Afrikaans sal.” “’n Mens moet eintlik nie vra wat die Afrikaanse boekrak nodig het nie. Jy moet eerder net hoop en bid vir ’n boekrak in elke Afrikaanse huis.” “Jy moet die leser voor ’n versoeking stel waarvoor hy nie nee kan sê nie: gehalte, aktualiteit en ’n bemarkingsaksie wat by die skryfproses begin en by die boekhandelaar eindig.” Nadat die Springbokke in 2015 in die Wêreldbeker teen Japan verloor het: "Die eerbare ding om nou te doen, oom Heyneke, is harakiri. Val op jou eie swaard.” (Die Burger, 21 September 2015) "Afrikaanssprekendes sal floreer in Suid-Afrika indien ons ons sien as deel van die oplossing van die land se probleme. Dit het geen nut om op die kantlyn te sit en hovaardig neer te sien op alles nie." (Rapport, 23 November 2015) "Suid-Afrika sal floreer indien demokrasie en die regstelsel floreer. Ons ellendes sal nie verdwyn wanneer kapitalisme vervang word deur populistiese sosialisme nie. Gepraat van hoop. Ek hoop nie dat ons dit op die harde manier uitvind nie." (Rapport, 23 November 2015) Wat laat hom aanhou skryf? "Solank my verbeelding aktief bly, sal ek aanhou skryf. Dis jou verbeelding wat jou in staat stel om uit flardes van idees stories bymekaar te bring." (Rapport, 23 November 2015) Hoekom skryf hy steeds in Afrikaans? "Ek sal in Afrikaans bly skryf, want dit is die taal waarin ek dink. Ek het Engels goed onder die knie, maar sodra ek daarin skryf, kry die skryfwerk ’n formele botoon waarvan ek eenvoudig nie kan ontslae raak nie." (Rapport, 23 November 2015) Hoe voed ’n mens die kreatiewe vonk? "Jy moet net oplettend wees oor die dinge wat om jou aangaan. Die studenteopstande, die politici wat so rinkink met die belastingbetalers se geld, die krag van die gebed en die oppermag van die haka ... Ek weet daar is skrywers wat sê dat die meeste skryfwerk uit eie ervaring spruit. Ek dink nie dis heeltemal waar nie. As ’n mens jou verbeelding net goed genoeg fokus, kan jy jou in ander mense se posisies indink. Dit help ook om uiting te gee aan die allermenslike impuls van wraakneming. Jy kan byvoorbeeld nie altyd afreken met mense wat jou te na kom nie, maar in fiksie kan jy hulle aantree, miskien onder skuilname as jy so voel, en jou toorn op hulle loslaat. Dis die beste manier om van enige platvloerse impulse ontslae te raak." (Rapport, 23 November 2015) Oor waar hy tuis voel: "’n Mens se tuiste of 'hiervandaan' is eintlik in sy kop, maar ek voel op my tuisste en veiligste in my eie bed. Ons geslag skrywers is in die unieke posisie om in apartheid te geleef het, maar ook nou die nuwe Suid-Afrika te kan beleef. Met hierdie agtergrond het ons die geleentheid om ’n nuwe soort 'hiervandaan' of 'Nkandla' in ons skryfwerk te skep." (Die Burger, 14 Mei 2015) Wat onderskei die kortverhaal van ander skryfvorme? "Dit is histories gesproke die brug tussen die orale tradisie en die eerste vorme van langer narratiewe fiksie. Dit het noodwendig nie ’n groot ‘rolverdeling’ nie, en die vorm dwing jou om uiters gekonsentreerd te skryf. Jy het minder ruimte om temas te ontwikkel, en jou grootste wins is gewoonlik die ontsluiting van kompleksiteit deur eenvoud." (LitNet) Die beste skryfraad wat hy ooit ontvang het? "Dieselfde raad as wat Hennie Aucamp aan my gegee het: maak nie saak hoe mal jy is oor iets wat jy geskryf het nie, as dit nie inpas in ’n kortverhaal nie, moet jy bereid wees om dit uit te gooi. André le Roux het ook eens vir my ’n stuk aangegee wat Elmore Leonard gesê het oor skryf: alles wat mens skryf, kan korter. Ek dink dít is twee van die drie belangrikste dinge wat ’n kortverhaalskrywer moet onthou. Die derde is dat as jy niks het om te vertel nie, jy nie die moeite moet doen om dit te vertel nie." (LitNet)

Gebore en getoë

Cornelis Tobias (Kerneels) Breytenbach is op 13 April 1952 in Emmarentia, Johannesburg gebore – die oudste kind van die gesin met een jonger suster, Elsebe. Sy pa, Braam, soms ook bekend as Breyt, was ’n skoolinspekteur in die ou Transvaal nadat hy die gebruiklike pad van onderwyser tot skoolhoof, ens. gevolg het. Hy het op die plaas Leliefontein tussen Carolina en Belfast grootgeword en was lid van die Breytenbach-tak wat van Swellendam via Humansdorp na die Transvaal getrek het.

Kerneels se ma was ’n nooi Schumann – haar pa was PWS Schumann, dramaturg van Hantie kom huis toe en Katrina, en op sy dag hoof van die Hoërskool Monument. Kerneels se ma was ook in die onderwys, onderwyseres aan die Hoërskool JG Strijdom en Suidheuwels (die omstreke waar die sepie Agter elke man afgespeel het).

“In my eerste vier lewensjare het my oupa Schumann nog by ons ingewoon ná die afsterwe van my ouma. My pa-hulle het in die nadraai van die oorlog vier groot erwe in New Redruth, Alberton gekoop, waarvan drie gebruik is vir vrugtebome. Dit was ’n klein paradys, en tussen dié boorde het ek gespeel. Sulke donker, vrugbare hoëveldse grond.” (Aan LitNet)

Kerneels vertel aan Murray la Vita: “(Daar was) altyd druiwe, altyd vye, appelkose ... hy het selfs mielies gegroei, aarbeie en dan nog groot hoenderhokke ook aan die een kant. Dit was eintlik ... dit was vreeslike idilliese, paradyslike kinderjare. Maar toe het dit te veel vir hom geword en hy het die plek verkoop. Ons het net een van die erwe gehou.”

Aan LitNet: “My oupa het in daardie jare homself besig gehou deur vir Nasionale Boekhandel boeke by skole te bemark. Ek het by hom in sy kamer met die groot boekrakke geboer – daar was altyd boeke. Hy het my verbeelding oopgemaak met die stories wat hy vertel het uit die ou klassieke (hy is een van die geslag wat nog Plato se Republiek in Grieks gelees het), en met die geïllustreerde kinderboeke van Nasionale Boekhandel en die ou JL van Schaik. Een wat ek spesifiek onthou, is ’n Duitse uitgawe van Heinrich Hoffmann se Der Struwwelpeter. Hy het dit nog saamgebring uit Duitsland waar hy kortliks voor die oorlog met nagraadse studies besig was voordat die rassehaat hom laat terugvlug het. My ma het speurverhale verslind, en ek het my eerste JT Edson-boek by my pa geleen.”

Kerneels woon die Laerskool Generaal Alberts by en voltooi sy hoërskoolloopbaan aan die Hoërskool Alberton in 1969. “Ons hoërskool was in daardie jare een van die Transvaal se top-presteerders en het puik onderwysers gelok. Die twee wat die grootste invloed op my gehad het, was Mafie Geyser, die Engelse onderwyseres (wat nogal ’n besielende soort mens was) en Johann (Tjol) van der Westhuizen, die wiskunde-onderwyser – ’n ongelooflike mens, en tragies vroeg oorlede. Ons klas was daardie jaar in die eindeksamen gemiddeld 10% bo die Transvaal-gemiddeld.”

Van Kerneels se herinneringe uit sy kinderjare is dié van New Redruth Fish & Chips wat net om die draai van die Laerskool Generaal Alberts was. “Dáár het my pa elke Saterdagmiddag vir ons vis en tjips gaan koop. Saterdagmiddag was vir my die kulinêre hoogtepunt van die week. Dit was die voorspel tot die aand se inry-bioskoop, en ek en my suster het baklei vir die leeue-aandeel van die tjips.

“Teen die tyd wat ek besig was met katkisasie, was ek al heeltemal verslaaf aan tjips. Ek het tydens die diens gemaak of ek my kollektegeld ingooi, en ná die katkisasieklas saam met ’n paar mede-katkisante op pad huis toe ons kollektegeld gebruik om ’n pakkie slaptjips met asyn te koop. Dit het maande lank aangegaan totdat ’n Van Rooyen-outjie ’n gaatjie onder in sy sakkie ontwikkel het en sy asyn met ’n boog oor my Sondagpak uitgespuit het. Sedertdien kan ek asyn slegs oor my lippe kry as dit hewig gemaskeer is.”

Hy beskryf sy ouers as uiteenlopende mense. “[M]y pa was joviaal en ontsettend lief vir die jongste skinnernuus. Sy skolekring was die Suid- en Oos-Transvaal, en ek het altyd die indruk gehad dat hy feitlik almal ken en weet watse kattekwaad hulle aanvang. My ma weer sou niks leliks van enigiemand sê nie, het glad nie geskinder nie, maar kon haar verkneukel aan my pa se stories. Wat my ouers wel spesiaal gemaak het, was dat hulle kinders as gelykes benader het – nooit neergepraat op jou nie.”

Kerneels se oupa se boeke het hom, nog voor hy kon skryf, laat besluit hy wil ’n skrywer word, en teen die tyd dat hy ’n tiener was, het hy al begin boeke koop met sy sakgeld. “Ek het nou nog die oorspronklike stel Fritz Deelmans en wens ek het vasgeklou aan my ou Swart Luiperd-, Trompie- en Keurboslaan-boeke!”

Sy eerste stuk skryfwerk was ’n Bybelse drama, Die sterre sal buig, wat in 1969 deur hulle matriekklas van Hoërskool Alberton op die planke gebring is, vertel hy op LitNet aan Lien Botha. "Gelukkig moes ’n klomp klasmaats my bystaan met die redigering, anders sou dit nooit op die planke gekom het nie. Wat wel lekker was, was dat my oupa die eerste opvoering kon bywoon."

Oor die oorsprong van sy liefde vir musiek vertel Kerneels: “Musiek is ’n ander storie. My ma het ’n musiekgraad op Stellenbosch verwerf, en het Engels op skool gegee en musiek tuis aan privaatstudente. Daar was altyd musiek in die huis. Fritz Potgieter, een van my pa se vriende, het my eerste plate as geskenke aan my gegee toe ek vier was: Harry Belafonte se ‘Banana Boat Song’ en Chris Blignault se ‘Bosveld Bul’ (met ‘Kom dans nou saam op die Nuwe Jaar’ aan die ander kant). Ek het nie voor my ouers na LM-radio geluister nie, maar by die bure. Só het ek versot geraak op Elvis, die Beatles, die Stones en veral die Beach Boys. Ek het eers laat in die laerskool voor my ouers na rock geluister, en was verbaas toe my ma ook van die melodieë hou.”

Verdere studie en werk

In 1970 is Kerneels weermag toe – na Geneeskundige Dienste te Voortrekkerhoogte. Hy vertel dat die kamp oorvol was en dat die weermag redes gesoek het om mense medies ongeskik te verklaar. “Ek is glad nie lief vir militêre dinge nie, en hulle het met my saamgestem dat ’n letsel wat ek met ’n sonsverduistering opgedoen het, my baie ernstig kortwiek. Hulle het ook mense met asma en plat voete vrygestel. Toe moes ek blitsvinnig ’n besluit neem. My neef, Peter Schumann, het in Bloemfontein ingeskryf om te gaan leer vir argitek. Ek dag ek sou sy voorbeeld volg, maar die enigste universiteit waar daar nog plek was, was Natal s’n in Durban. Binne twee maande het dit tot my deurgedring dat ek op pad na groot ellende was (Fisika het gelol), en het ek stert tussen die bene huis toe gevlug.”

Hy het die res van die jaar as kassier by Volkskas gewerk en genoeg tyd gehad om te kon insien wat hy met sy lewe wou doen. In 1971 is hy na die Universiteit Stellenbosch, waar hy hom vir ’n BA-graad ingeskryf het. In 1975 verwerf hy sy MA-graad met die verhandeling “Enumerasie in die Afrikaanse letterkunde” onder DJ Opperman. Die besluit om aan die US te gaan studeer was ’n voortsetting van ’n tradisie: sy ma se mense, die Schumanns, is ’n ou Bolandse familie met diep verbintenisse met Stellenbosch en met die universiteit.

Kerneels was die laaste student wat ’n MA by DJ Opperman gekry het voor sy koma; ná Opperman se herstel, toe Kerneels reeds by Die Burger was, het ’n ander soort vriendskapsband tussen hulle ontwikkel. Opperman was aanvanklik vir hom ’n groot enigma. “Hy was nie naastenby so aangrypend agter die podium as WEG Louw nie, maar tog het hy, waarskynlik danksy sy status as digter en boheem, daarin geslaag om mens deeglik te toets en te besiel. Ek was wel deeglik daarvan bewus dat Opperman ná die koma ’n heeltemal ander mens as daarvoor was. Voor die koma was hy kamerasku, daarna was hy die een wat versoek het dat ons ’n foto moes kom neem van hom terwyl hy herstel. Die foto het nogal opspraak verwek, maar hy was tevrede daarmee. Opperman het my beïnvloed om die letterkunde op ’n sekere manier te benader, maar sy invloed was nie naastenby so groot op my soos dié van JJ Degenaar nie.”

In Junie 1977 is Kerneels met Carien Hoffman getroud. Hy het op universiteit met haar suster Jalna uitgegaan, maar sy was lankal vergete toe hy Carien weer sien. Carien was lank grafiese kunstenaar en het ook juwele gemaak en is ’n baie goeie fotograaf. Hulle het twee kinders, Jana en Braam. Jana aard meer na Kerneels as na Carien en het dieselfde humorsin as haar pa. Sy sien humor in die vreemdste situasies. Jana is tans verslaggewer by Die Burger. Braam was as kind meer sagmoedig en, soos sy ma, kan hy dit nie verduur dat ’n probleem onopgelos bly nie.

Carien is in Maart 2016 aan mondkanker oorlede. Kerneels het aan Marelize Barnard van Die Burger gesê dat Carien ’n droomvrou was, baie belese met ’n baie lewendige belangstelling in die kunste.

Na universiteit begin Kerneels werk as joernalis by Beeld in Johannesburg en later by Die Burger. Hy word as kunsredakteur aangestel (1976 tot 1989), en sonder Victor Holloway as sy mentor uit. In ’n onderhoud met Suzette Truter beskryf Kerneels die koerantwerk, veral die soort by die kunsredaksie, as "ongelooflik stimulerend”. “Ek het die geluk aan my kant gehad, want ek hou van nuwe dinge en by Die Burger het die lewe presies dit gebied: elke dag iets nuuts."

Onderhoude waarvan Kerneels gehou het, al het dit nie altyd goeie kopie opgelewer nie, was dié met Dollar Brand (voordat hy Abdullah Ibrahim geword het), Wilma Stockenström, Ross Devenish, Goldie Hawn (in haar hotelsuite in die ou Landdros-hotel, waartydens haar bedgenoot skielik die kamer binnegeloop het – “Ek sal liewer nie sê wie nie”), Dennis Wilson van die Beach Boys, Milos Forman, David Brown, David Kramer, Pieter Fourie, Hennie Aucamp, Chris Rea (“Ons het heeltyd gesels oor ons babas”), Jan Scholtz en Con de Villiers.

Suzette Truter skryf verder: "Tydens sy jare as joernalis kon jy Kerneels se onvergelykbare skryfstyl altyd uitken aan sy ewe onvergelykbare humorsin. Hy was ook vir baie mense sinoniem met musiek. Hy het immers ’n hele generasie se musieksmaak beïnvloed met sy jare lange musiekrubrieke op die kunsblad (“Byklanke”) en in Huisgenoot."

En sy eintlike passie in die lewe ís musiek: “By Koos (Prinsloo) het ek leer luister na Arvo Pärt en Chett Baker, die trompetblaser wat ook gesing het. Koos het van sy plate gehad waar hy sing in so ’n desolate stem. Dit was fantastiese musiek. Vir my was dit altyd ’n plesier om by Koos te gaan kuier, want hy het hierdie fantastiese musiek gehad," vertel Kerneels aan Murray la Vita (Die Burger, 13 Februarie 2009).

Sy resensies oor daardie tyd se popmusiek het hy aanvanklik met oorgawe geskryf, en later alleen uit genade; in 1993 het hy egter opgehou, omdat hy besef het hy is te oud. “Jy kom agter jy kan nie meer soos ’n tiener dink nie en jy verstaan nou wat jou plek in die kosmos is. Die boekewêreld het ál meer aandag geverg; ek het nie meer tyd (gehad) om te analiseer hoekom Acid House meriete (gehad) het nie.”

Daar was baie hoogtepunte in die jare waartydens hy “Byklanke” behartig het, vertel Kerneels aan Emile Joubert (Die Burger, 7 Mei 1993). “Daar's verskillende soorte hoogtepunte. Soos die brief van ‘Heavy Metal Freaks’ in Kroonstad wat my met die dood gedreig het as ek nie my mening oor Def Leppard en Judas Priest verander nie. Dan was daar Bles Bridges wat verseg het om te glo dat ek ’n suster het en dat sy dol is op sy musiek. Of die dag toe Cora Marie in Die Burger se kunskantoor ingestap het en daarop aangedring het om my ’n soen toe te dien. Of my heel eerste jazz-resensie vir Die Burger, in September 1976, van ’n Dollar Brand-konsert, en hoe sy warme reaksie daarop baie dinge vir my verander het.”

Voorvalle wat hy wil vergeet, is albei kere dat hy deur Ipi Tombi moes sit en die kulturele boikot en die manier waarop dit alle plaaslike musici benadeel het. “Dan het ek ook Cher se Sun City-konsert misgeloop. Maar die grote was dat ek nié by was toe Freddie Mercury voor ’n klomp joernaliste ’n carry pack-bier op Jan Smuts-lughawe sit en uitdrink en toe oor die tafel siek geword het daarvan nie.” Hoewel die kulturele boikot sy blootstelling aan internasionale popsterre beperk het, is local darem ook lekker. “Daar's baie myle tussen Jurie Ferreira en Johannes Kerkorrel. Die ontwikkeling was alles ten beste, veral die sogenaamde ‘alternatiewes’.”

Hy vertel aan Corné Coetzee dat dit nou vir hom baie lekker is om te skryf oor die musiek van pre-1990's op sy blog "Naklanke" op LitNet: “Dis wonderlik wat ’n mens kan regkry met behulp van YouTube se videogrepe – ek skryf oor musiek waarvan ek hou en illustreer dit met videogrepe. Ek luister nie meer aaneen soos twintig jaar gelede nie, maar daar is selde stilte in ons huis.”

Hy is in 1989 na die uitgewery Human & Rousseau en toe hy daar instap, het hy besef hy weet niks nie. “Dit hou jou op die aarde en leer jou met ander oë kyk na dinge waaroor jy voorheen skepties was.” By Human & Rousseau was Koos Human, een van die stigters van die uitgewersmaatskappy, Kerneels se mentor en by Koos het hy baie ander truuks geleer as net oor die uitgewery. In 1994 volg Kerneels vir Koos amptelik op as hoofbestuurder van Human & Rousseau.

“Koos het vir my heel in die begin twee goed gedoen: Hy het vir my twee boeke gegee om te lees en daarna die kontrak gegee wat met skrywers aangegaan word. En so ’n kwessie van ’n week daarna het ek en hy eendag gaan sit en eet en hy het vir my verduidelik (...) wat (die kontrak) alles beteken. As jy die skrywerskontrak van ’n kant af vat en jy lees hom behoorlik, dan weet jy eintlik álles wat aangaan in ’n uitgewery en wat daar behóórt aan te gaan,” vertel Kerneels aan Murray la Vita. (Die Burger, 13 Februarie 2009)

“Jy weet, dis ’n vreemde ding, maar die verhouding tussen die skrywer en die uitgewer; uitgewer en skrywer; hoe beskerm die kontrak die twee teen mekaar; met ander woorde: watse voorregte het die een en watse verpligtinge het die ander een. Dis dáái ding. En dan weet jy presies wat die werk behels. En toe ek dit nou eers agter die blad het, toe weet ek ek gaan nooit weer terug koerante toe nie.”

Oor die kuns van uitgewer wees vertel Kerneels aan Murray la Vita dat ’n groot deel daarvan is om ’n “móérse respek” te ontwikkel vir ’n die persoon se skryfwerk en vir sy privaatheid, “maar ook naby genoeg te wees om binne daai privaatheid te operate deur die persoon te hélp of te beskérm of aan te moedig om net weer aan die gang te kom.

”Jy weet Koos (Human) self het vir Etienne Leroux gewéldig baie beteken. Selfs so ver gegaan in die ou dae as Leroux ’n manuskrip gelewer het, het hy afgekom Kaap toe en dan het hulle ’n week lank al twee ’n kamer gevat in die Metropole Hotel daar in Langstraat. En dan het hulle in die hotel gesit en í­n daai week het hulle daai manuskrip van ’n kant af deurgewerk en hom reggekry.

“Baie skrywers kan jy nie só hanteer nie, maar jy moet tog weet om iets soortgelyks vir hulle te kan doen. André Brink, byvoorbeeld, gee vir jou ’n manuskrip wat, danksy die manier wat hy skryf – Afrikaans-Engels tegelyk – al so goed gestruktureerd en deurgedink is dat jy nooit rêrig eintlik vir hom hoef te sê: ‘Man, jou slot werk nie; skryf dit oor’, nie.

“Jy kan by André hoogstens vir hom sê, soos ek gemaak het met Duiwelskloof ... vir hom sê: ’Man, jy’t hier ’n misdaadjoernalis wat nooit bliksem sê nie.’

“By Karel Schoeman, weer, soek jy eintlik net vir tikfoute in die manuskrip. Jy peuter nie daaraan nie. Breyten ... dit is ook ’n digter wat so goed nagedink het oor sy goed, dis eintlik ’n belediging om vir hom te sê: man, luister die gedig werk nie vir jou nie, want jy weet die fout lê eintlik by jou, nie by hom nie.”

Kerneels praat met Murray la Vita oor wyle Koos Prinsloo en onthou die aand toe hy die manuskrip van Slagplaas by Prinsloo se woonstel in Hillbrow gaan haal het en hoe hy terug is na sy blyplek, waar hy tot laat die nag aan dié “geweldige sterk, brutale, emosionele bundel” gelees het.

In April 2001 het Tafelberg en Human & Rousseau saamgesmelt onder die NB-Uitgewers-vaandel, met Hannes van Zyl as hoofbestuurder en Kerneels as publikasiehoof.

In 2009 het Kerneels afgetree en het hulle ná jare as Kapenaars in Kloofnekweg na ’n huis tussen die see en die vleie van Bettysbaai verhuis.

Maar Kerneels is nie net uitgewer nie. In 1992 word sy bundel kortverhale, Morsdood van die honger, gepubliseer en in dieselfde jaar met die CNA-Debuutprys bekroon. Hennie Aucamp het hom soos volg oor Kerneels se verhale uitgelaat: “Sy speelsheid is ’n gevaarlike frenetiese gewals op die rand van die afgrond.”

Kerneels skryf baie van die sukses van hierdie bundel toe aan sy beoefening van die joernalistiek: “Dit maak jou vingers los en jou selfvertroue sterker,” verduidelik hy aan Emile Joubert (Die Burger, 7 Mei 1993). Hy het hierdie bundel beskryf as kortverhale wat probeer aantoon dat die ergste apartheid (seksueel, godsdienstig, sosiaal, polities) dié is wat jy in jou gedagtes bedryf.

HJ Pieterse skryf dat Kerneels met Morsdood van die honger as satirikus baie ontwikkel het en dat hy, soos enige ander satirikus, alle heilige koeie aansny. “Om die waarheid te sê: ná dié boek sal die naaste heilige koei in die omstreke van die Ganges gesoek moet word. (...)

“Alles en almal loop deur onder Breytenbach se pen: wittes, swartes, gays, feministe, kultuursnobs en pretensieuses (‘Die teater van bloed’), godsdiensdwepers, Afrikaanse liedjies, en, veral natuurlik, politici. Kortom, die hele Suid-Afrikaanse samelewing kom onder skoot.” Pieterse meen dat die gehalte van die verhale wissel, maar dat daar selfs in van die mindere verhale heelwat passasies is om die leser se lagspiere te prikkel. Die verhale word verbind deur onder meer figure soos Chelodie Davel/De Villiers, Broer Shawn, OD Hardon en Realdus Columbus wat herhaaldelik in verskillende verhale optree."

Abraham de Vries (Die Burger, 8 September 1992) voel dat daar laas in Afrikaans by Etienne Leroux so ’n “redelik ondeugdelike, komieklike stoet” bymekaar was. “Die satirikus, sê Walters iewers (en hy behoort te weet), is heimlik ’n idealis, in diens van die genesing van menslike booshede. Wat Aucamp waarskynlik in die oog had, is dat daar onderliggend aan hierdie skeefbekykte karakters, aan selfs die hilariteit, die breër konteks van ‘inherente dekadensie’ is; patrone van ’n afloop, ’n eindtyd, verwant aan die laat-romantiek van die einde van die vorige eeu: die ‘cherishing of the unnatural’. Dat juis Aucamp dit raaksien, verbaas nie, want dáárin is sy eie verhale (hoe verskillend ook sy aanslag en stem) verwant aan dié van Breytenbach. (...)

“Dis in die skep van fantastiese situasies wat Breytenbach homself oortref. Insinkings in die vertel is die onvoorbereide, dus moeilik interpreteerbare slot van die titelverhaal, grootliks ’n oorvertelling van Dahl se ‘Taste’. (...) Maar as dit kom by die werklik goeie verhale, (...) sê hierdie resensent: Sny ’n stadige lyn; dis kos vir diegene wat die lag nog nie afgesterf het nie, wat hulle in ongeregtigheid nie verheug nie, en wat by die herken van die ondeugdelikhede nie vir genadeloosheid skrik nie. Daar’s nie baie sulkes in Afrikaans nie.”

Cecile Cilliers skryf dat die veertien verhale van uiteenlopende aard en ongewone inhoud in Morsdood op interessante wyse tot eenheid saamgesnoer word. “Sekere karakters kom naamlik by naam in etlike verhale voor, maar in wisselende situasies en omstandighede. (...) By dié bindende effek, prikkel en verras hierdie werkwyse, én boei dit.

“En binne die satiriese raamwerk kom daar ’n belangrike allemansidentifikasie tot stand, sodat én situasies én karakters die ganse samelewing geld. ‘Mnr X hou braaivleis’ is ’n goeie voorbeeld: die alomteenwoordige dood en die samelewing se groeiende disrespek word skitterend verbeeld in die steeds meer bisar verloop van die verloop, en die oop einde.

“Breytenbach het ’n verbasende vermoë om die leser, meteen, in die eerste paragraaf, in die verhaal te laat beland, en om maksimale inligting met ’n minimum van woorde te verskaf. ’n Vermoë wat hy ongelukkig nie deurgaans benut nie. Van die verhale is gans te lank sodat, die prikkelende ongewoonheid ten spyt, belangstelling verflou.

“Kerneels Breytenbach kyk met ’n skuins blik na die mensdom, en hy skryf en béskryf om te skok. En die resultaat skok wel, én amuseer, want hy ken die kuns van koddige segging en vergesogte situasies. Maar ’n werklik geslaagde satirikus, in my woordeboek, moet ook deernis toon, empatie, bý die skerpte. En dit ontbreek in hierdie bundel geheel en al. Die verhale is bitter goed, bitter snaaks, en bitter. Net dit. Bitter.”

In Zuid-Afrika van Maart 1993 skryf Hans Ester dat Kerneels Breytenbach ’n begaafde en selfs virtuose skrywer is en dat die bundel sy talent bewys. Hy voel egter dat Breytenbach se volgende boek minder grotesk en selfs positief moet wees.

En hoewel Gretel Wybenga (Beeld, 16 November 1992) voorbehoude gehad het, voel sy daar is te veel wat goed en lekker in die bundel is om dit nie ter hand te neem nie. “Enige gesonde samelewing móét ’n hofnar hê wat met lag en spot konings van trone mag afhaal. Welkom aan ons eie hofnar, Kerneelsie!”

Glimlag, Kerneels se eerste roman, word in 1993 uitgegee. Hierdie roman is een van die min romans in Afrikaans waarin populêre, oftewel popmusiek as deel van die struktuur van die roman gebruik word.

Kerneels vertel aan Willem de Vries op LitNet meer oor die ontstaan van Glimlag: "Dit is struktureel gevorm deur ’n ou speurroman van EC Bentley getiteld Trent’s Last Case, maar die titel is ’n direkte verwysing na die Beach Boys se Smile, wat nooit uitgereik is nie, maar waarvan ek ’n roofopname het.

“Baie van die hoofstuk-opskrifte is Smile-liedjies. Smile had ongelukkig minder snitte as wat Glimlag hoofstukke het, dus het ek by die Beach Boys se voorafgaande LP, Pet Sounds, gaan leen. Met die lirieke het dit effe anders gegaan: ek het enigiets geneem wat daardie sardoniese afstand kon help vestig – banale gedagtes, nooit aangehaal uit werklike Afrikaanse liedjies nie, maar in strekking en sfeer vanuit die Afrikaanse musiek-dampkring. In ’n vroeë draft het ek FAK-liedjies gebruik, maar dit was té styf en formeel. Ek wou iets gehad het wat oënskynlik diep dinge sê, maar in wese flou en geweldig oppervlakkig is.”

In Glimlag is Trens Phillips die hoofkarakter en een van sy karaktereienskappe is dat hy te eniger tyd mense en situasies reduseer tot lirieke wat eie is aan die gewilde Afrikaanse musiek. Willem de Vries skryf verder: "Kerneels beaam dat hierdie sardoniese draakstekery ’n hoofbestanddeel van Glimlag is. Hy wou hê die leser moet van Trens en Quarta (die hoofkarakter se groot liefde) hou, maar wat die res betref, moes hy/sy baie bewus bly van almal se feilbaarheid. By sommige wou hy hê dat dit duidelik moet wees dat hulle verteenwoordigend is van tipes Afrikaners: ambisieuse, korrumpeerbare mense."

De Vries het dit aan Kerneels gestel dat die lirieke “so kenmerkend prosaïes is van vele ligte musiek in Afrikaans en dat Afrikaanse musikante hier aan die kaak gestel word sonder dat name genoem word”. Kerneels se antwoord was: "As iemand sou sê hier is nou ’n geval van ’n oudmusiekresensent wat die Afrikaanse musiekbedryf die middelvinger wys, maar dit met fiksie verbloem, is dit beslis waar. In die eerste draft was daar ’n lang stuk oor Cora Marie, die country-sangeres. Ongelukkig kry sy toe kanker en het die boek se redakteur gevoel dit sou swak smaak wees om die deel in te hou. Maar ek het in daardie stadium baie beslis genoeg gehad van Afrikaanse musiekkunstenaars. Ek was in die tweede laaste jaar van my termyn as Huisgenoot se popresensent, en in daardie stadium het die hele luisterlied-beweging in sy eiewaan versmoor, en was Afrikaanse musiek besig om geweldig onopwindend en selftevrede te word. My liefde vir popmusiek was altyd daarin gesetel dat ek altyd soek na iets nuuts en iets vernuwends. In die vroeë negentigs was dit ’n skaars ding in Afrikaanse musiek. Ek het dit ook ’n stap verder gevoer deur baie van die dinge in die roman in verband te bring met werklike Afrikaanse films. Aan die een kant die musiek en hierdie menslike smagting om te sing en te besing, al is dit hoe vrot, en aan die ander, die romanwêreld wat gelyk gestel word aan aardsetter-flieks en -karakters wat, om die minste te sê, wêreldvreemd is.”

De Vries het ook gesê: "Dié soort kensketsing en vervreemding deur liriek is sentraal tot die humor van die boek. Die glimlag is eerder grimas. Watter ander musiekidees is in die roman bygewerk?"

“Daar was in 1990 in die tydskrif Q ’n beskrywing van ’n klankateljee, Karl Wallinger se ateljee," sê Kerneels. "Dié het ek gebruik vir die ateljee in Glimlag. Die dinge wat tóé so wonderlik was, is nou alledaags. Vir die slot het ek aan twee dinge gedink: die middelste deel van die Smile-liedjie ‘Cool cool water’ en Gavin Bryars se komposisie Sinking of the Titanic, waarin hy die skip se orkes laat voortgaan met die speel van ‘Autumn’ onder die water. Mense wat bekend is met die verse van Rilke, sal dwarsdeur die roman verwysings na sy Duino-elegieë opmerk.” 

Na Gunther Pakendorf (Die Burger 23 November 1993) se mening is daar heelparty raakpunte tussen Glimlag en Morsdood van die honger. "Soos sy voorganger speel Glimlag in die onmiddellike hede in die Kaap af en toon eweneens ’n sterk satiriese neiging wat hier en daar bisarre en groteske vorme aanneem. In ’n ander opsig sluit dit aan by ’n duidelike waarneembare kenmerk van die jongste Afrikaanse prosa, en dit is dat die verdwyning van apartheid skynbaar groter beweegruimte en dus ’n ongekende oplewing van kreatiwiteit onder Afrikaanse skrywers veroorsaak het. (...)

“In wese is Glimlag ’n kombinasie van speurverhaal en triviale liefdesverhaal. Kort nadat Helen Mills as Sakevrou van die Jaar aangewys is, verdwyn sy op geheimsinnige wyse. Die koerant, Ons Stem, berig eers verkeerdelik dat sy vermoor is, maar pas nadat die berig reggestel is, word haar lyk in geheimsinnige omstandighede gevind.

“Dit is die begin van die ondersoek deur Trens Phillips, vryskut-joernalis en popmusikus, wat hom al dieper in die militêre en politieke knoeispul van die land laat inbeweeg. Terselfdertyd beland hy in die arms van die beeldskone Quarta Prins saam met wie hy die een en ander avontuur beleef.”

"Glimlag mors behoorlik met die ou Suid-Afrika en gooi sommer ’n paar ander temas by. Dit is dus ’n satiriese bredie met ’n verskeidenheid bestanddele wat aan die leser opgedis word. Die vernaamste een is die Afrikanerpolitiek, knoeiery, korrupsie en al, wat ten spyte van sy kitsch-vertoonsug, nie stuit voor kriminele aandadigheid nie.”

Die skrywer raak ook heel geniepsig oor die Afrikanerkultuur en daar word ook verwys na die Afrikaanse joernalistiek, gewilde kultuur soos popmusiek en Afrikaanse rolprente en die staatsdiens. Hy maak ook weer gebruik van karakters wat al in van sy kortverhale gefigureer het en ander karakters het bekende name soos Sonny Corleone, Sonja Groesbeek, Joey en Gert van Rooyen.

Maar vir Pakendorf is Glimlag oorhaastig geskryf en was die redigering nie deeglik genoeg nie. Hoewel hy tydens die leesproses baie keer lekke gelag het, moes hy net soveel keer terugblaai om die verband tussen verskillende episodes of karakters na te gaan.

In sy resensie in Rapport het JC Kannemeyer geskryf dat Breytenbach vrek goed skryf, maar dat wat hy skryf, vir hom, Kannemeyer, nie aanstaan nie. "Ek erken dat ek persoonlik reageer en dat dit ’n groot fout is. Vir sommige mense mag die soort satire en die soort seks van Glimlag snaaks wees, maar vir my was dit kru en aangeplak; diegene wat genoeë neem met al die vlugtige stukkies geestigheid en die politieke toespelings sal die boek egter geniet."

Tom Gouws meen dat hierdie debuutroman van Breytenbach in dieselfde trant is as sy resensies van films, restaurante, boeke en musiek – "stout en stuitig, maar intelligent en ingelig, met with-it slengfrases, klinkende stukkies taal uit die lospraatjies van elke dag. Die vertelhouding is sinies, boosaardig, grynsend. Die “glimlag” van die titel is ’n sardoniese beskrywing van die verteller se grynslag terwyl hy vertel. Gouws is egter van mening dat die fiktiewe verklarings van werklike landsprobleme van daardie tyd ’n vertelling van oordrewe selfgenoegsaamheid bly. Die beterweterigheid en gemeensaamheid van die alwetende verteller irriteer op die lang duur."

LS Venter (Beeld, 22 November 1993) sluit sy bespreking af met: “Daar is gesê dat ons tyd nie meer die tragiese toelaat nie. Al wat moontlik is, is die komiese: óók as die skrywer ernstig is. Glimlag val in die genre van hierdie komedie van die erns. As dit laat lag, goed. Maar dit wil eintlik laat dink. Kerneels Breytenbach laat na my mening albei gebeur.”

Oor die negatiewe dinge wat resensente oor Glimlag geskryf het, vertel Kerneels aan André le Roux (Die Burger, 23 November 1993) dat die eerste paar resensies wat jy lees, jou geweldig ontstel, maar dan moet jy maar jou eie raad aan ander skrywers volg: dat dit net ’n persoonlike mening is. “Ek dink nie Glimlag is ’n foutlose roman nie, maar ek dink ook die resensente het nie werklik gesien wat hulle behoort te gesien het nie.”

Kerneels het in 1997 aan Suzette Truter vertel dat wat sy skryfwerk betref, hy ná Glimlag heeltemal tot stilstand gekom het. "Daar kom manuskripte by jou as uitgewer verby wat jou laat nietig voel, wat jou laat dink jy moenie jou naam krater maak deur te skryf nie; laat dié maar aan die regte skrywers oor. Maar aan die ander kant is dit baie inspirerend. Dis ’n plesier om in die kantoor in te stap en ’n pakkie daar aan te tref, soos ’n nuwe roman van André Brink of Karel Schoeman. Of iets opwindends deur iemand van wie jy nog nooit gehoor het nie, maar jou van die eerste sin af vasgryp. En dat ek een van die eerste mense in die wêreld is wat dit gaan lees.”

Oor die gewilde Harry Potter-reeks wat Human & Rousseau in Afrikaans laat vertaal het, was Kerneels in ’n polemiek met Maretha Maartens betrokke. Maretha het in die rubriek “Soos ek dit sien" in Volksblad onder meer geskryf dat hoewel Potter “in die goeie leef, hy boosheid bemin en dat ouers twee keer moet dink voordat hulle dié boeke vir hul kinders vir Kersfees koop”. Sy het in Rapport gesê haar rubriek is onvolledig en nie in die regte konteks aangehaal nie. Sy het ook verwys na wat JK Rowling in ’n onderhoud met Time te sê gehad het, iets waarna Breytenbach (in Rapport) nie verwys nie. Breytenbach het gesê sy kry haar inligting in die satiriese internet-koerant The Onion, wat feite fabriseer.

“Ek het ’n baie groot bewondering vir die fantasiewêreld wat JK Rowling geskep het. Maar wat ek aangehaal het, staan in swart op wit,” het Maartens gesê. Hoewel dit eintlik “nie vir publikasie is nie”, sê sy Breytenbach moet maar met “sulke groot kanonvoer skiet as hy wil” in sy opmerking dat hy haar integriteit bevraagteken. Wat het geword van die feit dat elkeen op ’n meniung geregtig is, het sy gevra. “Weer eens, ek kan nie my bewondering vir JK Rowling se werk genoeg uitspreek nie. Maar dit gaan oor wat sy gesê het.”

Kerneels het gemeen dat Maartens moet erken dat sy mislei is deur The Onion en dat sy net die gedeelte van Rowling se onderhoud met die Amerikaanse nuustydskrif Time gebruik wat haar argument pas. “Lees ’n mens die hele paragraaf in die onderhoud en jy sien wat Maartens weggelaat het, besef jy dat Maartens besig is met ’n baie slim, maar nogtans gemene spel,” het Kerneels gesê. Hy het gevoel dat sy die eerbare ding moet doen en die publiek wat haar ondersteun het, moet inlig dat nóg Rowling nóg die Harry Potter-boeke enigiets met satanisme te make het.

In antwoord hierop het Maartens in ’n brief aan Volksblad geskryf dat sy nóg slim, nóg berekend was, maar dat sy, soos die meeste ander denkende mense, net na antwoorde soek. Sy haal dan voorts passasies uit die Harry Potter-boeke aan om haar sieninge te staaf.

Kerneels was darem nie heeltemal stil wat kreatiewe skryfwerk betref ná die publikasie van Glimlag nie. Hy het ’n paar stories geskryf wat in versamelbundels opgeneem is en nêrens anders beskikbaar is nie. In 1998 is “Oorlog ter plaatse”, ’n anti-oorlog-, antimilitêre stuk opgeneem in Boereoorlogstories wat deur Jeanette Ferreira saamgestel is en deur Van Schaik uitgegee is. ’n Liefdesverhaal, “Die einde van die pad”, is opgeneem in Liefde loop ver, wat ook deur Jeanette Ferreira saamgestel is en in 1999 deur Human & Rousseau uitgegee is. Piet Roodt het ook ’n stuk opgeneem in Granaat en Kerneels het vir Queillerie bydraes gelewer vir die bloemlesings van skrywers se reaksie op die verkiesing van 1994 en die bestekopname daaroor ’n jaar later: 27 April 1994: ’n Skrywersdagboek en 27 April een jaar later.

In 1987, by die viering van die Baxter-teater se eerste tien jaar, het Brian Barrow en Yvonne Williams-Short ’n bloemlesing getiteld Theatre Alive! saamgestel. Kerneels se bydrae was “What the critic should know about the theatre”.

In 2001 het Kerneels se humorsin aanleiding gegee tot die publikasie van Die skoon grapboek. Oor die grappe in die boeke sê hy dat min van die grappe oorspronklik genoem kan word. “Of dit nou op die internet of papier is, daar is min grappe wat nie baard het nie. Grappe wat oor Stalin vertel is, word deesdae oor George W Bush en Tony Blair vertel. Koos van der Merwe en Mike Schutte het ’n Ierse neef genaamd Paddy. Ek het die meeste van hulle verplaas na ’n landelike omgewing in Mpumalanga. Hopelik sal baie daarvan vir ons lesers onbekend wees.” (Uit ’n inligtingstuk van die uitgewers.)

Hy is trots op die feit dat al die grappe, ofskoon baie van hulle in kroeë afspeel, aan jou ouderling of dominee vertel sal kan word tydens die volgende huisbesoek.

In Die skoon grapboek het Kerneels as ’n soort teenhanger vir Leon Schuster se versameling doelbewus net “skoon” grappe oorvertel, vertel hy aan Corné Coetzee (Beeld, 18 Februarie 2010). “Dit spaar ’n mens ook al die verdriet van kinders wat hul skaam vir hul skurwe pa. Maar algaande het ek besef dat ek ’n effens meer gewaagde versameling ook sou kon saamstel. Een wat bronstig is sonder om smerig te wees. Ek is versot op James Thurber se humor, en die titel kom direk van een van sy skeppings af.”

In 2009 verskyn toe Die ding tussen man en vrou, nog ’n grapboek. "Ek vermoed dat dit is omdat ek, soos enige ander mens, lief is vir die ontlading wat humor bring en met verloop van tyd agtergekom het dat Afrikaners taamlik skatologies in hul humorsin is, maar dat daar gelukkig meer aan ons humor is as die gatkant van die wêreld. Daar is ook ’n magdom seks-, skoon, rassistiese, seksistiese en siek grappe." (Die Burger, 16 Oktober 2010)

Kerneels staan ook bekend as ’n smulpaap en in sy hoedanigheid as restaurant-resensent – alias die pittige Braam Kleinhans – het hy almal se lagspiere geprikkel. En hy het oor die jare ’n groot kosliefhebber gebly en in Insig ander kosliefhebbers aan ’n groot verskeidenheid restaurante bekendgestel.

In 2005 gee hierdie liefde op aandrang van Leserskring aanleiding tot die samestelling van Die lekkerste lekker, ’n resepteboek wat Madeleine van Biljon (Volksblad, 11 Januarie 2006) as volg beskryf: “Daar is inderdaad baie gesellige resepte, sommige geyk, sommige kraakvars en heel oorspronklik. Elkeen wat onder ’n bekende se naam verskyn, dra die amper proebare stempel van die persoonlikheid – van wyle Rufus Kenney se werklik topklas-tamatiebredie tot die romantiese kookster (soos in hemelliggaam) Marlene van Niekerk se lofsang oor beet. Die foto’s is ’n fees, die uitleg netjies, ’n plesier vir die oog. Dit is ’n mooi boek, maar ’n bietjie swaar op die hand – nie maklik hanteerbaar in ’n kombuis nie. Eerder leesbaar as bruikbaar, en lekker om te lees daarby. Alles pluspunte.” Sy het dit egter teen die swak nasienwerk – Kerneels moes haar oor ’n bord kos en ’n fles wyn om verskoning vra vir die verkeerde spelling van haar naam in die boek.

Madeleine Roux (skuilnaam van Madeleine van Biljon junior), ook ’n kok en koskenner, skryf in Rapport van 19 Februarie 2006 dat nostalgie volgens ’n Frans gesegde niks meer is as verlange na die kos waarmee jy grootgeword het nie. “En Kerneels Breytenbach, uitgewer en ook befaamde Kaapse gourmand, het uiteindelik geswig en ’n kookboek saamgestel wat drup van die nostalgie. Met resepte uit ons jeugjare, asook die gunstelinge van ons oumas, pa’s, jagvriende, ou tantes en ja, selfs ons kinderbediendes, weerspieël dié eklektiese versameling die tradisionele kossmake van geslagte Afrikaners. Dan het die skrywer ook heerlike onafrikaanse ekstras ingegooi, soos chowder (die onweerstaanbare Amerikaanse vis-en-aartappelsop gegeur met spekvleis), Franse uiesop, Griekse skaapboud, Thaise gemarineerde vis en Camembertkoek.

“Die aanslag is net reg: Jamie Oliver kook Huisgenoot se Wenresepte. Die samesteller se gevatte, skalks-vrome opmerkings, sy eie kort essays en lieflike bydraes van skrywers is in die kol. Veral mooi is die resepte binne-in die essays. Niks irriteer ’n kosleser meer as ’n gesoek na resepte by ’n verwysing in die meegaande storie nie.

“Vir my is kos onlosmaaklik aan humor verbind. Die beste resepteboeke is dus samestellings van sensuele inligting en vreeslike snaakse opmerkings – dink maar aan Elizabeth David met haar droë kritiek op gemorskos en passieryke kostoere deur Europa, of aan Julia Child se wonderlike verhale oor haar TV-rampe, maar ook die manier hoe sy haar hande so mooi op kos kon lê, soos alle goeie kokke. Breytenbach is ’n humoristiese skrywer en sy aweregse sin vir humor is nommerpas. ‘Ek het die grootste respek vir vegetariërs. Dit wil egter nie sê dat ek dieselfde fout as hulle moet maak nie.’ Kosbaar ook is sy vertellings oor ou eetplekke soos die Kaapse Tafel-restaurant in Koningin Victoriastraat in Kaapstad. Ewe goed is bydraes van onder meer Antjie Krog, die jagter Johan Botha, die rubriekskrywer Mariëtte Crafford en die rolprentmaker Herman Binge. Die akademikus Elize Botha se storie oor haar pa en die nagmaalwyn is van Herman Charles Bosman-gehalte.

“Kortliks, ’n indrukwekkende, mooi boek met werklik lekker resepte. Daar is mooier foto’s binne-in die boek as dié op die voorblad, maar dis kibbel. Die foto van droë harders en ’n knipmes op bl 179 is lieflik, maar hulle sê mos vis op die voorblad van enige resepteboek behalwe ’n vis-een, sal nie die boek laat verkoop nie.”

Sy het egter dieselfde voorbehoude oor woorde wat verkeerd gespel is en ander foute in die boek en haar vraag is waarom Breytenbach soveel moeite gedoen het om vir sy lesers plesier te verskaf en dan taal- en resepteversorging laat links lê het.

In Oktober 2010 verskyn 7de Laan kook, wat saamgestel is deur Daleen van der Merwe, Human & Rousseau se kookboekredakteur, met teks deur Kerneels. Hy hét slaafs die sepie 7de Laan op SABC2 gekyk, en doen dit al die jare, en daarvoor blameer hy vir André P Brink. Brink se bewondering vir een van die karakters in die reeks het Kerneels nuuskierig genoeg gemaak om te begin kyk. In hierdie boek deel sewe van die karakters in die sepie hul beste resepte. “Die lekkerte hiervan was om ’n storie rondom elke karakter te skep, binne karakter te bly, en in sy of haar ‘stem’ te praat.

“Matrone het byvoorbeeld ’n vorige lewe wat so saam met haar resepte uitkom: die mans wat sy in die oog gehad het, die jare by Bothaville se landbouskou. Hel, daai vrou het ’n stem waarmee jy boerpampoen kan skil, maar haar Generaal De la Rey-koek met droë vye en pekanneute maak jou knieë slap!" vertel hy aan Elmari Rautenbach.

En al het Daleen van der Merwe die meeste van die 75 resepte bymekaargenaak, het Kerneels nie teruggestaan as dit gekom het by die soek-en-proe-sessies nie.

Hy vertel aan Elmari Rautenbach (Die Burger, 23 Oktober 2010) dat daar egter ’n storie ágter die storie is: “In 1995 het ek by die Frankfurt-Boekebeurs een aand langs ene Barbara Beck gesit. Sy was ’n uitgewer by die Metropolitan Museum of Art en vertel my toe hoedat sy in die bedryf beland het.

“Rex Stout, ’n Amerikaanse skrywer, het van die dertigs tot die sewentigs ’n misdaadreeks, die sogenaamde Nero Wolfe-boeke, die lig laat sien. Wolfe was ’n speurder met ’n lyf so groot soos sy ego en ’n voorliefde vir geel sypajamas, orgideë en die gastronomie. Al probleem was Stout kon nie kook nie. Dit was Barbara se taak as jong uitgewerassistent om elke boek se resepte en kookrituele uit te dink en agterna die manuskripte na te gaan om seker te maak Wolfe kap darem ’n ui op die regte manier. En dis hoe sy die idee gekry het vir The Nero Wolfe Cookbook – tot vandag toe een van die top-kookboeke op amazon.com!”

Na sy sogenaamde aftrede is Kerneels nog steeds besig met boeke: resensies, lees van manuskripte en ander soortgelyke dinge. “Aftree is miskien iets wat ek eendag sal doen. Op die oomblik wentel my lewe om boeke, musiek en pogings tot my eie skryfwerk. En natuurlik, my hond, Jasper. Ek en my vrou, Carien, kan dit net nie oor ons harte kry om hom te vertel hy is nie ’n mens nie,” vertel hy aan Corné Coetzee.

Breyten Breytenbach beskryf Kerneels so: “Die kern van Koning Neels (of Klimneels, of Knorneels) is gulhartigheid en ’n fyn-fyn onbevange gees propvol intelligensie en nuuskierigheid. (In die ope-gemoed en vermoë tot verwondering sin ...)” Breyten sê verder: “[V]ra hom, in alle erns, of ons nou die blerrie groot skrywer wat hy is, vreesloos na vore gaan sien tree.”

Hierdie vraag is beantwoord toe Kerneels in 2009 gepols is oor waarom hy tóé, op 56, uittree: “’n Mens werk mos maar altyd met daardie idee dat jy nou as jy 60 of 65 is, sal gaan. Ek het in 1993 laas gepubliseer – Glimlag (...), wat ek gedink het ernstige werk is.

“Sedertdien was daar daai kookboek (Die lekkerste lekker) en ’n grapboek (Die skoon grapboek). Maar op een of ander manier het ek verskeie kere begin met goed skryf en elke slag dan ontspoor dit ... of tyd haal my in, of ek het nie tyd om daaraan te werk nie, of ek raak sinies halfpad want ek besef ek hou nie daarvan nie – daai soort van normale goed.

“Maar die eintlike ding is jy sit by ’n uitgewery en jy sien ander mense se goed en jou kreatiewe tyd gaan in personeelsake in en in die bestuur van ’n maatskappy. En uiteindelik skryf jy basies níks. En daar is nou twee of drie goed. Een is ’n roman wat ek al mee begin het in 1999, 2000 – daar rond, en wat ’n baie ernstige terugslag gekry het toe hulle my laptop (in November 2003) gesteel het met ’n klomp hoofstukke daarmee saam. Toe moes ek hom van voor af skryf want ek het nie ’n backup gehad nie, maar sedertdien hou ek religiously backups.

“Maar dit het ek toe herskryf, ek het toe gaan sit en ’n taamlike poging aangewend. En met dáái roman het ek verder as halfpad gekom, maar hy sit nou daar en wag vir my. Dis die eerste ding wat ek nou gaan doen. ’n Mens raak so verlief op die stories partykeer en die karakters ... in hierdie geval is dit ’n bruin vrou wat groot opgang maak in die sakewêreld en hoe sy trou met ’n jong wit ou en dan die familie wat vir haar vra hoe kan sy benede haar met ’n witmens trou – die omgekeerde situasie van wat voorheen sou gebeur het.”

André Brink sê naas rugby is musiek die ding wat ook húlle oor die jare “baie heg verbind het”. “[A]s ’n paar manne eers saamgehuil het oor ’n Habana-drie op die rugbyveld, of ’n Monty-skop in die doodsnikke, of oor Anna Netrebko in Traviata, dan staan daardie vriendskap soos ’n paal bo water.”

Oor Kerneels die uitgewer sê hy: “Hy was soos oorle’ Watermeyer se mure teen die suidewind.”

In ’n onderhoud met Elmari Rautenbach gesels hulle oor ouer word en lesse leer en Kerneels vertel vir haar van sy dogter, Jana, wat as ’n junior verslaggewer by Die Burger die moeilike opdrag gekry het om die Eersterivier-taxi-ongeluk op die treinspoor te dek. “Die een waarin tien kinders dood is.

“Ek tel die oggend die koerant op en ek lees: ‘Ek is lief vir jou. Wees tog gaaf met die taxi-bestuurder.’ Dít was gisteroggend me Rochelle Smith van Eersterivier se laaste woorde aan haar seun, Reece.’ En ek dink: my dogter het dit heeltemal op haar eie geskryf. Weet jy hoe trots voel ’n mens?”

In 1995 het Kerneels aan Rapport-Tydskrif gesê dat hy graag sy goue jare op Carolina in Oos-Transvaal wil woon. “Daar moet ’n Aga-koolstoof in die kombuis wees en baie koffie en boerebeskuit. Met ander woorde, dit moet rustig wees en ek moet tyd hê vir baie herinneringe – selfs oor goed wat ek nie gedoen het nie.

“Ongelukkig moet elkeen maar self vir sy eie oudag voorsiening maak. Hoewel pensionarisse en senior burgers afslag kry op uitgawes soos fliek en haarsny, kry hulle nie korting op die werklike uitgawes van die lewe nie. G’n wonder so baie van hulle moet hulle bekommer nie.”

En as hy ’n tweede kans kry om terug te kom aarde toe: “Ek sal graag Mozart wil wees. Hy is die enigste mens wat weet hoe die Requiem werklik moes geëindig het. En met die moderne mediese wonderwerke sou ek graag ’n kat in my skoonsuster se huis wou gewees het – dan sou ek ewigdurende vreugde kon hê en heerlik baas kon speel.”

Sarie wou weet hoe hy hom in die winter warm hou: “Daar’s ’n paar stelreëls. Nommer een: bou voortdurend aan jou koolhidraat-vlakke – wat goed is vir atlete, is goed vir TV-kykers. Jy’t daardie ekstra energie veral nodig vir nuusberigte.

“Nommer twee: betaal jou mediese rekenings eers ná maande. Nommer drie: gebruik die rooiwyn-en-blondine-opsie slegs wanneer jou vrou en kinders tydens die skoolvakansie Wildtuin toe is saam met jou skoonouers. Nommer vier: onthou, ’n knetterende kaggelvuur is die duiwel se oorkussing.”

Soos in sy jeug is Kerneels steeds ’n ywerige leser. “Ek verslind alles van Reginald Hill, Lee Child en James Ellroy wat ek in die hande kan kry. Dis my verstrooiingsplesier. Onder die ernstiger skrywers is dit ’n vreugde om met nuwe name soos Jonathan Franzen, Ian McEwan en Roberto Bolano kennis te maak. Die skrywers wat my beïnvloed het, is Henry Adams, Thomas Pynchon, Don DeLillo, Milan Kundera, Richard Ford en William Gaddis. Ek betrap myself ook elke paar jaar dat ek Pynchon se Gravity’s Rainbow en DeLillo se The Names herlees. Wat Afrikaanse boeke betref, probeer ek byhou.” (Aan LitNet)

Kerneels erken op LitNet aan Lien Botha dat ’n mens nie van die rituele van die daaglikse bestaan kan ontsnap nie – dit is altyd daar. Hy begin ongeveer vieruur in die oggend skryf en staan dan na ’n paar uur op. En dit is wanneer die rituele begin – soos om met Jasper, sy hond, te gaan stap, ontbyt te maak, koerant te lees en takies in en om die huis te verrig. Maar "met die skryf self is daar geen ritueel nie. Sommige dae gaan dit maklik, ander dae nie. Voor ek in die aand aan die slaap raak, probeer ek om die toneel wat ek die volgende oggend eerste gaan moet takel, in my verbeelding te sien. In detail. Wat die teenwoordige karakters sê en voel. Wanneer ek dan hier skuins voor vier wakker word, vind ek dat ek die ding omtrent kan sien en voel. Dis maar net ’n truuk wat vir my werk. Mens het so ongelooflik baie dinge wat jy op TV en rolprente sien, en jou eie ervaring, dat jou droomtyd soms wonderlike dinge oplewer."

En toe word Kerneels se tweede roman (’n lywige een) getiteld Piekniek by Hangklip in 2011 uitgegee en is dit een van die finaliste vir die UJ-prys vir skeppende skryfwerk saam met Sonja Loots se Sirkusboere, Net ’n lewe van Fransi Phillips, Onversadig deur TT Cloete en Wals met Mathilda van Dan Sleigh.

Louise Viljoen beskryf die storie van Piekniek by Hangklip op LitNet so: "Die twee hoofkarakters in Piekniek by Hangklip is Sonja Griessel, ’n jong Gautengse prokureur, en Joshua Gumbo, oorspronklik van Zambië en lid van die Lucky Thirteen-misdaadsindikaat in Johannesburg. Hulle lewensverhale raak verweef wanneer Joshua op ’n dag die motor probeer steel waarin Sonja en haar ouers by hulle huis aankom. In ’n toneel wat herinner aan Quentin Tarantino op sy absurde en gewelddadige beste skiet hy per abuis Sonja se ouers dood wanneer sy uit die motor struikel en onbedoeld ’n soen op sy mond plant, ’n daad waarmee sy hom onwetend van sy mojo beroof. Na die tragiese gebeure pak Sonja alles in Gauteng op om ’n nuwe lewe in die Overstrand-gebied te begin. Joshua volg haar spoor na die Kaap. Hy het haar net rakelings in die donker gesien, maar hy onthou haar reuk en hy begin soek na haar om sy mojo terug te kry. Op haar beurt soek Sonja na ’n eerlike eiendomsagent en ’n behoorlike argitek sodat sy haar met styl in Bettysbaai kan vestig.

"Uit hierdie eenvoudige gegewe ontspring daar ’n reeks avonture waarby daar allerlei interessante karakters, onvoorsiene gebeure, vernuftige wendings, smaaklike maaltye en heelwat goeie seks betrokke is. Alhoewel sommige van die episodes net lossies met die sentrale intrige skakel, is daar op storievlak heelwat om die leser besig te hou. Die verteller se beskrywings is raak en spitsvondig (die een karakter se ken het byvoorbeeld 'iets Brits in die teruggehoue plasing onderaan die skedel'). Daarby het hy ’n goeie oog vir besonderhede en ’n fyn oor vir dialoog.

"Die roman eindig met ’n uitspattige partytjie by die Hangklip Hotel waar Sonja die voltooiing van die planne vir haar huis wil vier en tegelykertyd ook wil wraak neem op die drie mans wat ’n weddenskap oor haar verleibaarheid aangegaan het. Soos dikwels in romans en films, is dié partytjie die karnavaleske hoogtepunt waarheen al die gebeure in die roman opbou. Al wat ek van die partytjie mag verklap, is dat dit sommige van die roman se plotlyne bymekaar bring en afbind sodat die leser ten minste ’n gevoel van (voorlopige) sluiting ervaar. Soos ander Afrikaanse skrywers voor hom betuig Kerneels Breytenbach met die beskrywing van hierdie partytjie sy skatpligtigheid teenoor Etienne Leroux se Sewe dae by die Silbersteins wat as ’t ware die oermodel geword het vir alle partytjies in die Afrikaanse letterkunde. Leroux se roman word ook in herinnering geroep deur die talle filosofiese gesprekke tussen die karakters."

Vir Louise Viljoen is een van die kenmerke van die roman die feit dat dit wys dat belangrike kwessies nie alleenlik met erns aangepak hoef te word nie. "Klugtigheid en spot is eweneens wapens in die stryd om die behoud van goeie waardes, esteties bevredigende argitektuur, opbouende literatuurkritiek, onpretensieuse eetgewoontes en volhoubare maatskaplike verandering. Wat ’n seepgladde plesier was dit nie om hierdie roman van Kerneels Breytenbach te lees nie!"

Thys Human skryf as volg oor Piekniek by Hangklip: "Ofskoon Breytenbach sy verteller duidelik by Fielding afgekyk het, is daar geen sprake van skatpligtigheid nie. Aan die een kant skep die verteller ’n ironiese afstand tussen die leser en die karakters, wat eersgenoemde bewus hou van sy/haar kritiese reaksie op die gebeure. Aan die ander kant neem die verteller die leser soms só sterk in sy vertroue en is hy só eerlik oor sy werkswyse en bedoelings dat die leser ook die geleentheid kry om die karakters se standpunte in te sien en empatie met hulle te ontwikkel.”

“Vir lesers wat bereid is om ’n geloofsprong te waag, wag daar ’n leeservaring sonder gelyke: stilisties behendig, soms skandalig satiries, plek-plek sedeloos en sinnelik, maar áltyd slim en skreeusnaaks!”

Michiel Heyns se resensie in Beeld van 10 Oktober 2011 eindig so: "Piekniek by Hangklip is ’n oordadige, baldadige, balhorige aanslag op preutsheid en pretensie. Ontspan en geniet dit."

In 2014 is Ester gepubliseer en het dit weggestap met die kykNET-Rapport-boekprys in die rolprentkategorie vir 2014. Dit was ook op die kortlys vir die ATKV-Woordveertjies, die WA Hofmeyr-prys en die UJ-prys vir 2015.

Ester se agtergrond is merendeels gesetel op ’n treinrit tussen Windhoek in die voormalige Suidwes-Afrika en Kaapstad. Ao Dieter Bergman word vanaf die dorpie Piet Retief opgekommandeer om op ’n landsbelangrike sending te gaan. Hierdie sending kan die geskiedenis van Suid-Afrika verander. Bergman moet ook vir Thyra Denk, ’n Duitse spioen, op haar plaas buite Windhoek gaan haal en saam met haar met die trein na Kaapstad reis waar sy voor die Gekose Parlementêre Komitee moet verskyn.

Maar die eintlike doel van die ondersoek, wat in opdrag van die Smuts-regering daargestel is, is om uit te vind of DF Malan, LV vir die opposisie, enige kontak met die Nazi-regime gehad het met mevrou Denk as skakelpersoon.

In sy commendatio vir die kykNET-Rapport-prys vir die rolprentkategorie skryf Herman Binge van Lion's Head Productions: "Wat meer wil ’n fliekmaker hê as die stomende verhaal van ontluikende liefde tussen ’n maagdelik-rigiede polisieman van Piet Retief en ’n verleidelike Duitse spioen van Namibië? Saam op ’n lotsbepalende treinreis na Kaapstad. Op ’n lokomotief van die ou SAS&H. In 1946, ’n jaar van groot politieke intrige in Suid-Afrika.

"Kerneels Breytenbach se Ester is ’n teks wat netjies binne ʼn bewese kommersiële fliekgenre val. Dink maar aan Marlene Dietrich in Shanghai Express van 1932, Rex Harrison in Night Train to Munich uit 1940, Tony Curtis, Jack Lemmon en Marilyn Monroe in die onvergeetlike Some ­Like It Hot uit 1958 ... Breytenbach se treinrit bied die rolprentmaker lieflike visuele metafore. Stoom en vuur, swaar wiele wat knars op spore. Afwagting op die spore wat vir ­kykers voorlê en die spore wat die karakters agterlaat in die verbysnellende werklikheid.

"Daar is oorgenoeg ruimte vir die nodige afwisseling tussen die dialooggedrewe interieurtonele en die buitetonele van stasies waar ons (en die storie) kan bene rek. Die moontlikheid van wye skote op ’n trein wat deur pragtige natuurtonele gly, vanaf die wydsheid van Namibië deur die dorre Karoo na die groene Boland verlos die kyker ook vir ’n oomblik van die kloustrofobie van klein kompartemente en benoude gangetjies. Breytenbach se fyn beskrywings van onvergeetlike karakters en sy slim, gevatte dialoog kan feitlik onveranderd in ’n draaiboek opgeneem word." (Rapport, 23 November 2015)

Dewald Koen skryf in Die Burger (22 November 2014) dat die roman gedeeltelik op die werklikheid gegrond is. "Breytenbach het sy feite deeglik nagevors en gevolglik word die fynste besonderhede as deel van die storielyn weergegee. Hierdie roman is egter nie ’n vervelige geskiedenisles nie.

"Die treinrit word op gedetailleerde wyse verwoord en Breytenbach skenk besonderse aandag aan die beskrywing van die landskap, hoewel dit nie met landskapbeskrywings van Karel Schoeman kan wedywer nie. Die leser word meegesleur op ’n spanningsvolle rit deur die natuurprag van Suider-Afrika. Op amper nostalgiese wyse herroep Breytenbach die vergange dae van die stoomtrein en die sjarme wat met dié treinreise gepaardgegaan het.

"Breytenbach se kennis van kos en musiek kom duidelik in die narratief na vore. Die vyfgang-maaltye tydens die treinrit word op amper poëtiese wyse beskryf en prikkel die leser se sintuie behoorlik. Breytenbach slaag daarin om die spanningselement tot aan die einde van die roman te behou. Die tempo van die roman begin relatief stadig, maar tel geleidelik spoed op soos die trein nader aan sy bestemming beweeg. Met talle onbeantwoorde vrae word die leser gedwing om stip te lees om sodoende te verseker dat enige terloopse handeling nie misgelees word nie.

“Die groot vraag wat die leser van bladsy een af teister, is die vraag rondom Ester se identiteit. Wie is Ester en waarom tree dié klaarblyklike skim­figuur nie na vore nie? (Die leser sal egter self die roman moet lees om die antwoord op dié vraag te verkry.) (...)

“Ester is ’n spanningsroman wat ongetwyfeld die meeste lesers sal boei. Hoewel die roman spanningslektuur is en nie as hoë letterkunde geklassifiseer kan word nie, gaan dié roman myns insiens deur lesers verslind word. Die roman lei die leser ook tot verdere nadenke oor die politieke gebeure van 1946, aangesien dit die nuuskierigheid oor die ware geskiedkundige gebeure prikkel. (...)

“Ester is die tipe roman wat meer as een maal gelees moet word. Met hierdie roman het Breytenbach die resep vir ’n aksiebelaaide spanningsroman vervolmaak."

Kerneels het al in 2001 die eerste keer met Ester te make gekry toe ’n juris hom vertel het van hierdie Duitse spioen en die regering van Jan Smuts se poging om haar te gebruik om DF Malan se politieke loopbaan kort te knip. Hy vertel verder aan Lien Botha op LitNet: "Dit was vir my amper ondenkbaar dat politici dit oorweeg het om Malan van hoogverraad aan te kla. Ongelukkig het ek eers jare later die storie uitgesnuffel kon kry toe iemand my vertel het van die biografie wat Jeremy Lawrence geskryf het oor sy pa, Harry Lawrence, wat in 1946 minister van justisie was.

"Die Smuts-regering is ingelig oor geheime verslae wat gevind is in Von Ribbentrop se gekonfiskeerde dokumente, en Harry Lawrence, ’n man wat skynbaar nagedink het eers nadat hy gehandel het, het die kans benut om die wêreld vir Malan warm te maak. En toe ek eers Lawrence se biografie gelees het, het die storie vir my al hoe aantrekliker geword. Soos die toeval dit wou hê, het ek kort nadat ek dit gelees het, kort na mekaar die rolprent Salon Kitty gesien en ’n klomp romans deur Alan Furst gelees. My verbeelding laat nie sulke prikkels verbygaan nie. Ek het Lindie Koorts se proefskrif oor Malan gelees, wat vir my bevestig het hoe ’n soort mens hy was – maar toe moes ek hom probeer sien deur die oë van ’n vrou wie se ideale deur Malan se beginselvastheid verydel is. Dit gee toe ’n hele verhaal af."

Lien Botha wou weet of Kerneels se "vernuf met die vleeslike avonture op die trein" natuurlik kom. Vir hom was dit "jare van toegewyde studies in die skool van die lewe. En ek vermoed baie mense sal my siening deel, dat ongeag hoe gelukkig jy met die sake van die hart en vlees is, jy steeds saam met Leonard Cohen sing dat iemand tog jou tong van die verlange moet kom verlos."

Kerneels vertel ook verder aan Botha oor die rol van die trein. Hy self het nooit as kind ’n modeltreinstelletjie gehad nie, want hy was te "woelig", maar ’n maat, Gerald Bosworth, het wel ’n Scalextric-stel gehad waarmee hulle tot in standerd 7 nog gespeel het. En die enigste keer wat hy trein gery het, was toe hy nog ’n peuter was toe sy tante Liesbeth hom met die trein van Germiston na Alberton en terug geneem het.

"Maar my belangstelling in treine het gekom uit vriende se wedervarings op die Orient Express en die Trans-Siberië-trein. En Paul Theroux se verskillende boeke oor treinreise, veral The Old Patagonian Express. Een van my vriende, Herman Binge, het in sy jeug dikwels met die Windhoek-Kaapstad-trein gery, en kon my geweldig baie vertel van die soort klanke, geure en bewegings op daardie spesifieke trein. Herman se herinneringe was omtrent vir my ’n openbaring, want hy verlang self so terug daarna.

"Erla Diedericks, ’n Facebook-vriendin, kon my vertel van die binnekant van die kompartemente, hoe die beddens opgemaak is, waar die nagliggie gesit het, ensovoorts. Die aktiwiteite van die drywer en stokers is in besonderhede vir my beskryf deur Jaap Diedericks, Erla se pa, wat ook die model geword het van die karakter Jurie Kimberley. Les bes was daar Werna Maritz se pragtige drie boeke in die Ysterwiele-reeks. Met al hierdie inligting moes ek net die oë sluit en die verbeelding op loop laat gaan. Ek wou self daardie rit aanpak, maar die trein van Windhoek af stop deesdae op Karasburg en draai dan om. Maar jy het reg, ek het die trein gesien as ’n soort kokon, ’n lewende teenwoordigheid waar mense minnaars kon word."

Lien Botha wou ook weet hoe Kerneels tot siens sê aan ’n boek wanneer hy klaar is. Vir hom is dit swaar om afskeid te neem en die manuskrip aan die redakteur te oorhandig en te weet daar is niks meer wat hy daaraan kan of wil verander nie. "En op daardie presiese oomblik breek daar ’n walletjie in jou gemoed, en stroom vertwyfeling en onsekerheid in jou gemoed in. Dit stabiliseer uiteindelik eers wanneer die resensies begin verskyn. Noudat daar bekendstellings vir die boek is, en ek oor haar moet praat, is dit baie soos die lang afskeid wat mens neem van iemand vir wie jy lief is, maar die verhouding is afgeloop, en nou werk julle nog saam, sien mekaar elke dag, maar jy kan nie meer aan haar raak nie."

Joan Hambidge skryf op “Woorde wat weeg” oor Ester dat die "enorme, goed verwerkte navorsing indrukwekkend" is en dat dit "veerlig geskryf is, met ’n subteks vol verwysings en toespelings".

In 2016 skenk Kerneels sy dokumente rondom die skryf van Ester aan die Universiteit Stellenbosch se JS Gericke-biblioteek.

Tussen Kerneels se eie nuwe skryfwerk deur vind hy ook tyd om Deon Opperman se drieluik televisiereekse, Hartland, Donkerland en Kruispad, in romanvorm te verwerk. Opperman was nie intens by die verwerking betrokke nie. Met een van die boeke het hy die finale manuskrip gelees en ’n paar insette gelewer, maar nie met die ander nie.

Ná die sukses van die drie reekse op televisie het die uitgewer Riana Barnard gemeen dat die werke ook vir die leserspubliek toeganklik moet wees. Barnard het aan Francois Verster (op LitNet) vertel dat uitgewers in diens van die leser staan en uitgewers wil mense laat lees. Suksesvolle films laat gewoonlik mense die boeke koop, selfs mense wat nie baie lees nie, en omdat hierdie drie boeke van Opperman so ’n aangrypende tema het, was sy van mening dat die boeke net so goed sal vaar soos die reekse op televisie. En nadat Kerneels se verwerking van Hartland so positief ontvang is, was die besluit maklik om ook verwerkings van die ander twee te doen.

Kerneels vertel aan AJ Opperman (Beeld, 13 Oktober 2014) dat die verwerking van hierdie drie romans ’n "goeie uitdaging was om ’n sekere skryfkuns te verfyn. ’n Moeilike aspek was onder meer die karakters se fisieke voorkoms. Mense het hulle reeds op televisie gesien. Ek kon hulle nie mooier maak nie. Maar party van hulle is so mooi, jy kán hulle nie mooier maak nie. Ek was ook gebonde aan die dialoog."

Kerneels vertel aan Francois Verster dat hy met Opperman se oorspronklike teks plus die DVD's van die televisiereekse gewerk het en dit toe "oorgeskryf [het] in prosavorm". "Ek kon nie dinge beskryf wat nie in die uitsendings was nie, insluitende dialoog, maar ek kon wel dialoog weglaat of, in enkele gevalle, verander. Die keuses wat werkbaar sou wees vir die roman, al dan nie, was ’n tydrowende proses."

Oor die moontlike raakpunte tussen Karel Schoeman, FA Venter en Deon Opperman vertel Kerneels aan Verster: "Ek glo nie Donkerland is ’n reaksie op daardie skrywers nie; en ’n ondersoek na ’n ‘gesprek’ sou eerder moet konsentreer op die manier waarop die skrywer die plaaslike geskiedenis sien, en hoe hy die Afrikaner se reaksie daarop teken. Wat my aangespreek het in Donkerland, is hoe Deon die verhouding tussen swart en wit in elke tydvak uitlig, die intellektuele (of eintlik anti-intellektuele, soos Dirk aan sy bas voel) kaartehuis wat die Afrikaner vir homself opgerig het, en die flenters wat daarvan oorbly agterna. Die Afrikaner se verhouding met Engelse is belangrik, en die maniere waarop medemenslikheid na weerskante vertoon word. ’n Mens sou baie kleiner tematiese lyne kan uitlig, en uiteindelik dink ek Deon se analise is een van die mees volwasse, nugtere sienings wat ek nog raakgeloop het. Jy sou ook die politieke neerslag van elke tydvak as voeder van die spesifieke episode kon analiseer. Hoeveel lyne kan jy dan terugtrek na Venter en Schoeman? Ek vermoed nie veel nie, want Deon se aanpak het ’n groter deel van die geskiedenis wat dit onder die loep neem.”

Publikasies

Kerneels Breytenbach as samesteller

• Blou Maandag. Kaapstad: Tafelberg, 2011 [ISBN 9780624053897 (sb)]
  • Fouché, Jaco: Bundel het vermaak sowel as meriete
  • Hambidge, Joan: Blou Maandag    
• Die lekkerste lekker. Kaapstad: Human & Rousseau, 2005 [ISBN 0798145587 (hb)]
  • Roux, Madelein: Nostalgiese kookboek stoom van lekkertes, leemtes
  • Van Biljon, Madeleine: Gesellige resepte; swak nasienflaters
•  Die skoon grapboek. Kaapstad: Human & Rousseau, 2001 [ISBN 0798142103 (sb)]

Kerneels Breytenbach as vertaler

•  Impey, Rose
  • Gril jouself simpel. Kaapstad: Tafelberg, 1989 [ISBN 0624028143 (sb)]
  •  Die groen enkelgryper. Kaapstad: Tafelberg, 1990 [ISBN 0624028704 (sb)]
  •  Lappe-Lena. Kaapstad: Tafelberg, 1990 [ISBN 0624028712 (sb)]
  •  Ou Platkop. Kaapstad: Tafelberg, 1989 [ISBN 0624028135 (sb)]

Artikels oor Kerneels Breytenbach op die internet

• Barnard, Marelize: Carien was ’n droomvrou, sê Kerneels
• Beyers, Yvonne: Kerneels Breytenbach se roman-manuskrip gesteel
• Botha, Lien: Foto-onderhoud met Kerneels Breytenbach
• Coetzee, Corné: Grapboek is nié vuil nie, net bronstig
• De Vries, Willem: Popmusiek – oënskynlik oor diep dinge, maar in wese flou en geweldig oppervlakkig ...
• Engelbrecht, Theunis: “Ergste apartheid is dié wat in jou gedagtes bedryf word”
• Interview: Kerneels Breytenbach, publishing director, NB Publishers, Cape Town, South Africa
• Joubert, Emile: Madonna het niks te make met sy besluit nie, sê Kerneels
• La Vita, Murray: Koning Neels, Klimneels, Knorneels ... Kerneels
• Le Roux, André: Cornelis Tobias humoristiese skrywer met ’n glimlag
• Mense moet leer om te ontspan
• Myburgh, Melt: Heupvuur: Kerneels Breytenbach oor Crito
• Opperman, AJ: "SA televisie nie so resepmatig"
• Rautenbach, Elmari: Met room, dankie
• Senekal, Gerdus: Nuwe stories-2013-onderhoud: Kerneels Breytenbach
• ’n Wapen vir massagenieting
• Wie nie waag nie, wen nie pryse nie

’n Keur van artikels deur Kerneels Breytenbach op die internet

• Aan die einde van die week werp ek toe as op my hoof
• Aanslag van die koue lande
• Alles wat al luidkeels as sleg beskryf is, sal weer goed word
• As pa en seun só praat, is dit nag
• Binnepret
• ’n Boek wat my lewe verander het
• Boekedag 2012: Kerneels Breytenbach kies ’n karakter
• Depressie tref Kapenaars ná hul groot kulturele terugslag
• Die Burger se Kunsblad
• Dinge wat saakmaak
• Die nuutheid van Karin Brynard se speurverhaal Plaasmoord
• Gaan stap maar eerder vroegoggend om te vergeet
• Gee ’n Nobelprys vir die ou wat slaai slegsê
• Huldeblyk: PEN Afrikaans oor André P Brink
• In Zuma se hande
• Is Boesak vir die wolwe gegooi?
• John Kannemeyer (31 Maart 1939 – 25 Desember 2011) en die uitgewers
• Kaap, o Kaap, o mooiste Kaap, waar ’n mens jou seëninge tel
• Literêre vertaling – ’n paar praktiese wenke
• Musiek en intellek
• Nelson Mandela – ’n herinnering
• Nuwe "Dallas"-olie op die vuur
• O, die vreugdes, frustrasies van Desember en Kerstyd
• Onnoselheid is gawe van Bo – span dit net reg in
• Onthou-dinge by die begrafnis van ’n vriend ...
• Oogkontak is ’n liederlike ding as jy nie aandag soek
• Philip de Vos, veelsydige versiemaker
• Reeks laat tone krul van plesier
• ’n Rockster wat gee in uiterstes (David Bowie)
• Rugby is koning en die WB ’n komplot
• Spanning in elke sin met lewenslus besete
• Speurtog vir jou skrander vriende
• Speurverhaal se nuwe skrywers, nuwe helde
• Spookstorie
• Sulke verkondigings gee ’n beklemming om die hart
• Suid-Afrika op die rak: ’n paar kinkels
• Teenstrydige gesigte van ’n nukkerige voetsoldaat – IL de Villiers se Strooidak en toring
• Toespraak by Human & Rousseau se vyftigste verjaardag
• Van bromied tot kuber-ink: die produksie- en leesproses by uitgewers
• Vandag se jonges ken nie vir Vorster, Jaws en plate
• Wat de f******* beteken hierdie d******l?
• Wat's jou werk, resensent?
• Wie't dit gedoen?
• Zeph, oftewel, Oer-Zef, en veertien dinge wat jy moet check, my china

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Kerneels Breytenbach (1952–) appeared first on LitNet.

Marlene van Niekerk (photo: Lien Botha)

Dear Robert

Thank you for your contribution to the university debate – dis ’n riem onder die hart, as we say in Afrikaans. I remember your interesting pieces in the arts pages from my time in Jo’burg.

Currently I am teaching in the Department of Afrikaans and Dutch at Stellenbosch University and I find it especially supportive to hear English professionals and writers speak up in the media about the position of Afrikaans. Your letter made me think back on my days of teaching at Wits when law students were still required to take Afrikaans in their first year. We, the staff, could mostly, through all manner of enticing and dramatic teaching methods, succeed in convincing them that Afrikaans was, in fact, a super cool language to study. We could even persuade some of them to continue their Afrikaans studies. From the 400 first-years we mostly harvested a class of 30 second-years, 15 third-years and seven honours students. After the first month of classes they would come to our offices out of sheer curiosity, telling us, “We really didn’t know there were rocks like you” (meaning “rock spiders”). It made us look at ourselves differently, weird insects on weird rocks, and it encouraged us even more to convey the cadences, the radical imagination and the intriguing vocabularies of certain contemporary Afrikaans works of poetry and prose. We especially tried to impress on them that Afrikaans, like all languages, can make the reader suspect certain unheard of dimensions of reality. We tried to cultivate a taste for the effects of alterity in certain writerly (scriptible) texts and to show that even in this language a writer could undermine identity, totality and closure, could subvert state power, could demolish stereotypes and could address the reasons for oppression and suffering in the world. Many of the law students who lived in a seamless, unshakeable and self-satisfied English-speaking world without much literary background learned from us that one could write critical or alienating stuff not only in English but also in Afrikaans and many of them became acquainted, for the very first time in their lives, with certain continental literary traditions.

Could I imagine that any student from #AfrikaansMustFall at Stellenbosch would have come to the Afrikaans Department and told us, “We did not know there were settler professors like you”? It is quite unthinkable. In any event, they would not have found me, because during the entire attack on Afrikaans I simply took to my heels, ran home and hid underneath the desk in my study, surfacing only to read the news on the internet, the tweets, and the Facebook page of #OpenStellenbosch.

Quite a number of like-minded people also chose to remain silent during the student rebellion in 2015/16, avoiding the probability of being misunderstood or wilfully misconstrued. Like other campuses ours was and still is, teeming with damning labels that, once applied by opportunistic operators across the spectrum, are difficult if not impossible to remove. At the time I felt unable to face this situation and risk being called names; I simply did not have the wherewithal for it, or maybe I am just getting old. Attacks on writers, artists and journalists are not exceptional in this country and I have naturally had my share. The reasons for the attacks invariably cover a broad range. South Africans may react to art on the basis of party political loyalty, religious piety, frustrated personal ambitions and thwarted political or artistic aspirations. Among them one may find well-heeled white right-wingers (Dainfern), small-town Boland Bible thumpers, self-appointed aesthetic police from the Frankfurt School at Stellenbosch, and the national government itself. Three years ago the spokesperson of the Department of Basic Education, David Hlabane, had a go at me for a poem I had written about the state of basic education and school infrastructure in the Eastern Cape and stuck a label of “arrogant colonialist writer” on me. It takes a lot of courage for even mildly experimental or oppositional writers to remain steadfast in a country where racist nationalist regimes seem to succeed each other ad infinitum and where everything from free-wheeling exploration to engaged literature to political critique elicits contestation by some or other offended party. No wonder so many artists and writers have already left the country. Zakes Mda, who lives in America, once gave me a bear hug, diagnosing my problem as that of being “too patriotic”. Why don’t I just leave and stop worrying, he asked.

I have not stopped worrying – not yet – but the more I worry the less I have the guts to take part in public debates. Never before as during the current mayhem regarding Afrikaans have I felt so strongly that it is dangerous to say anything in straight functional language, let alone write a poem or an essay about the student uprising, the state’s role or the stance of the university management. I often had to remind myself during the past year that I had been able to have quite rigorous and probing conversations about all manner of controversial social, political and literary issues, not only with Mda and other South African artists like David Goldblatt and Ivan Vladislavić, but also with progressive non-South African readers of my work, like Marina Warner, Toni Morrison and Anthony Appiah, and with younger South African students, colleagues and authors like Willem Anker, Fanie Naudé and James Whyle, without ever being written off as a doubtful white Afrikaans charlatan that should best shut up and just go away.

When I quoted the philosopher Samantha Vice to literary people and readers in Sweden and the Netherlands on how whites should preferably conduct themselves in South Africa they were completely taken aback. But you are a democracy now, they said, you have civil rights. We are not a democracy, I responded, absolutely not. The majority of the people are too poor and too poorly educated; one cannot easily uphold a democracy with a mainly poor populace – those in power can always feed them any kind of shit, which they willingly believe because of the money and goods offered as bribes in exchange for their votes. But is it really all shit that people are told by the government? I am often asked.

These types of conversations often continue along predictable patterns: as it is currently a black government that abuses the people and creates a mess, the only way in which they can retain a grip on the populace is by stimulating the idea of historical revenge and unleashing its energy on the most obvious scapegoat – and so all dead and living whites, regardless of their actions or beliefs, are currently branded as criminals and thieves, and they are the ones who, since the arrival of Jan van Riebeeck, had caused all the harm.

Many progressive whites concur, I explain, for white intellectuals understand that they currently operate under the conditions of saturation following from the terrestrial globalisation that started with European colonialist expansion. Apart from the technical, psychosocial and systemic saturations of the globe there is a moral saturation within which the only convincing ethical behaviour for whites is to allow themselves to be tamed by those who were once conquered. (Peter Sloterdijk, The World Interior of Capitalism, pp 13–4). This notion has worldwide traction: in the Netherlands recently a black emeritus professor from the University of Utrecht, Gloria Wekker, published a book bearing the title White Innocence? And so the offspring of the historically disadvantaged and aggrieved are currently circulating the moral bill around the planet along the routes where formerly the colonial ships had sailed during the initiation of the economic world system. As recently formulated by the Dutch author Arnon Grunberg, the question remains: If all whites are guilty, what then is their punishment?

In my opinion, South Africans generally, including myself, have no idea of how fucked up we really are as a result of the centuries of power abuse and the skewed thinking and the often crude, polarised public exchange of opinions that resulted from it. Partly as a result of this anything vaguely resembling a fresh pragmatic start in South Africa seems precluded, even if it is only a strategic start on the basis of a merely administrative consensus about the need for jobs, good schools and hospitals. Because of historical rifts and economic inequality it seems impossible here even to hope for any moral or political common ground.

I felt that this entire already existing situation was ratcheted up a hundred notches during the student protests and that reactions across the board were often bordering on hysteria. One saw many white university staff members in managerial positions succumbing to the rationale of the mob, bending over backwards or getting down on their knees in attitudes of guilty supplication, or moving, as at UCT, with unseemly haste and declarations of hypocritical gobbledygook to motivate for the removal or covering up of so-called “offensive” works of art.

Many academics were unable to come to terms with, on the one hand, the extreme contradiction between the protesters’ message of their own fully homogenous historically created victimhood and, on the other hand, the aggressive tones and belligerent gestures in which this message was often couched. Very vital, very vocal, very loud, very self-dramatising, extremely energetic victims some of these were. But how often are stories of victimhood not heard during political power drives? How vigorously did Afrikaner nationalism itself not sprout from the trampled victim story re their suffering during the “Anglo-Boer War”? What good use did Hitler not make of the humiliation of the Germans after the Treaty of Versailles? The aggrieved on their way to victory often try to soften up their perceived enemy with a self-righteous victim story before pushing them over. According to some analysts this victim story is a propaganda of pretended powerlessness. The power, they say, has already been won to a degree. Achille Mbembe rightly reminded everybody that this is indeed, in spite of the poverty, inequality and political immaturity of many, basically a democratic country and that black people are in the majority. They could use that majority to shape exactly the type of country, the type of public culture and public morality that they want and four million whites are not their enemy.

But where, I ask, is something like a Progressive Student Party of South Africa? Why has something like that not been founded? If everybody between 18 and 35 were to vote for such a party, they might be able to lead this country to some form of repair by imposing extreme wealth taxes and giving absolute priority to intensive remedial education and appropriate teacher training at all levels. If education levels could be maximised the people of this country would be able to start shaping their lives according to an informed critical interpretation of their situation in the current world system.

And let me dream: why couldn’t it be an education that would include reading Manfred Max-Neef on economics, Chomsky’s work on information and politics, Alexander Chayanov’s ideas on agriculture, André Voisin’s ideas on intensive rotational grazing, Fritz Schumacher’s little book Keep it small, the writings of Sub-Commandante Marcos of the Zapatistas and that delightful little manifesto titled The coming insurrection? It could be an education, I fantasise, that promotes a new South African personhood on every level of self-reliance and resilience, including the five-year-old hero next to his own tomato plant that he has planted, watered and cared for and from which he eats with the relish and gratitude that belong to those who have produced something from a few seeds. But this won’t work in an atmosphere where the model of success is a youngster that wears expensive clothes and carries a briefcase to a glass office.

The stupendous intellectual backwardness of some of the attitudes, slogans and statements I heard and read across the board, from pro as well as contra camps, during the rise of the #AfrikaansMustFall movement, as well as the opaque and politically inept messages of university management and the university council, hurled me into reams of writing that I shall never publish. As is the case with this letter, these writings contain many of the general points that have already been made and that are constantly being made in debates around the matter, yet now that the council here has succumbed to student demands (and whose demands are they in the final analysis?) I feel that I need to air my specific version of these well-trodden arguments or otherwise go stark raving mad. Not that that in itself would be any loss, or that I believe in the exceptionality of my voice – I just need to get it out in the open. I think that the anecdote of your visit to Van Wyk Louw on the recommendation of your father was the final encouragement I needed finally to nail my flag to the banana tree. Unlike Louw, however, I do not have one single Afrikaner nationalist hair on my head (I refer to Kropotkin’s version of anarcho-syndicalism if asked about my armchair political sentiments), yet my heart is completely broken about this business of pushing Afrikaans out of the universities. What kind of a poet’s heart wouldn’t be?

Within the local lobby that is busy manoeuvring Afrikaans out of the institutions of academia there are a number of very highly educated people from Afrikaans backgrounds who have always positioned themselves more or less in the left-liberal or centre-left camp (if that still means anything today, maybe they currently see themselves as ANC orthodoxists, as apologists for #Fallism or as representatives of World-English-ism, or perhaps as servants of the new global economic and administrative riot-policed Empire that Michael Hardt writes about). It seems to me that they were entirely prepared to throw the baby out with the bathwater. In this case they have lost their baby-recognising faculty. Or worse still, they think they actually know everything there is to know about the baby, and on that basis deem her negligible; they think that losing her would be of no consequence.

They have, in a word, adiaphorised the entire phenomenon of academic Afrikaans, plus all her variants and all her millions of speakers as well as every single one of her small treasure of interesting literary and philosophical achievements – to use a term referred to by Zygmunt Bauman in his book (with Leonard Donski) Moral blindness. Adiaphoron (plural: adiaphora, from the Greek ἀδιάφορα, “indifferent things”) is a concept of Stoic philosophy that indicates things outside of moral law – that is, actions that morality neither mandates nor forbids.

The question is, of course, whether the minimisers of academic Afrikaans have actually put in its place something that could be said to be the opposite of Afrikaans medium instruction, that is if the latter is taken as an “indifferent”, or more precisely as a “dispreferred indifferent”, in other words, whether they have substituted, with their choice for the default of English-medium instruction, a language regime opposite to what the Stoics would have listed as “dispreferred indifferents” –  death, disease, pain, ugliness, weakness, poverty, low repute, and ignoble birth. To put it differently: Does the installation of English-medium instruction as the default option represent a positive virtue in the academic context? Does it show up, in our context, not as indifferent, or as vice, but as an outcome concomitant with positive virtues like wisdom, justice, courage and moderation? Wisdom, according to the Stoics, is subdivided into good sense, good calculation, quick-wittedness, discretion and resourcefulness. Justice is subdivided into piety, honesty, equity and fair dealing. Courage is subdivided into endurance, confidence, high-mindedness, cheerfulness, and industriousness. Moderation is subdivided into good discipline, seemliness, modesty and self-control. It might be a good exercise for a philosophy student to dissect the wisdom, justice, courage and moderation of the latest language policy at Stellenbosch University in Stoic terms.

According to Bauman, people in the era of advanced financial capitalism have become indifferent to morally relevant detail, also within their own psychological household. The learned staff members who have helped to write and push through the new language policy at Stellenbosch might also be indifferent to their own lack of knowledge (they do not care to find out more from their constituency and from other countries with comparable language situations). They might be blind to their own hidden corners of intellectual inadequacy (they might think they are already and finally and fully explicated as intellectuals). They might also deem themselves “progressive” in every sense by pushing Afrikaans out as a medium of instruction. They might, on the contrary, have demonstrated a shocking lack of intellectual depth and acuity, a bluntness, a dumbness and a hurriedness that prevented them from recognising the full implications of their actions. They might also be much more conservative and conformist than they think.

In all their so-called pragmatic rationality, and ability to rationalise in terms of political correctness, these champions of English monolingualism in South Africa lack something that we call in old Afrikaans “fynsinnigheid”, “vindingrykheid”, “geesrykheid” (culturedness, resourcefulness, spiritedness). They lack a certain opulent, silky, saline, genuinely civil, well-watered soulfulness. One could also call it “grace”. I imagine this quality as a spiritual membrane that ought to line one’s heart on the inside and that ought to become pleasantly distended when one finds oneself in the presence of someone who is able, consciously and expertly, to express him- or herself in his or her home language, someone who has the facility of using words with a gentle but also adventurously probing explorative care, a speaker who is expecting to be totally surprised by what can emerge from the tongue if purposefully and playfully left to its own devices. And yes, all of that closely resembles erotic activity.

The withering of this membrane of warm, inquisitive courteousness towards anything like a mother tongue, any mother tongue, the language, even, of the chin spot batis, oh yes, that superbly melancholic descending minor scale vibrating in the pittosporum, has belonged for centuries to the cultural landscape in this country. My most recent experience of it occurred when my nephew, while eating waterblommetjie-bredie at my table, declared Afrikaans to be “a language of bottom-feeders”. But I don’t try anymore to correct him, he is lost already, like so many youngsters who have made Globish their language and who, when one reads them a poem by Manley Hopkins, apart from not recognising the language as English, show no sign of either curiosity or pleasure, excitable as they are only by the phraseology of advertising and the jargon of information technology and internet games, having succumbed fully to the homogenisation of consciousness effected by contemporary consumer society.

To a large degree, and for decades now, Afrikaans-medium instruction has been sliding down a slippery slope and university institutions have done little to nurture and protect this asset. Both words have been relegated to the politically incorrect. Many Afrikaans people are already alienated from their language also through getting the general drift in the media that it is on its way out and merely tolerated at universities and schools.

Am I wrong to have abandoned attempts to influence my nephew? Did I act irresponsibly when I ducked out of sight during the #AfrikaansMustFall protests? I am now sorry and ashamed that I did not make a huge noise right from the start. Not that it would have changed one single thing, but it might have helped me to retain my self-respect as a writer – or it might have helped me play at retaining it, sure as I am that in another hundred years no one will be able to read one word of what my writing peers and I have written in Afrikaans. Not that such a fate would be exceptional – it has befallen many Khoi and San languages in our country and they could be swept away more easily because of their orality. (Venda and Xhosa and other indigenous languages might also be lost if young black linguists who scoff at the missionaries’ grammars do not make haste to restandardise the African languages by integrating contemporary vernaculars into updated written forms.)

Can the cultural damage wrought by European colonialism, which is still being wrought by English today, be repaired before the next coloniser arrives from China, Russia or India? I wonder how many protesting students who are engaged in backward-looking politics even care about this intensifying interest of the other BRICS countries in Africa. I ask myself whether anybody in the #OpenStellenbosch ranks has even noticed that the planet itself is succumbing to the effects of parasitic colonisation by human animals who will fight to the last gasp over water, air and soil.

In the midst of my reaction to the very visible expressions of stupidity and destructiveness that sometimes (not always) accompanied the protests, I was also genuinely feeling sympathy for tens of thousands of dismally poor students who were giving it their all trying to crack the ceiling in order to get into the system. I often felt torn between sympathy and fury. I do now, in hindsight, have a better understanding of the context of the upheaval. I include in this context especially the South African class dynamic at this juncture, with many trying to claw their way into the middle classes, sensing, no doubt, that the trough from which the government has been slurping is nearly empty. Apart from this there is the steadily deteriorating economic outlook, the massively rising unemployment figures, the pressure of the coming election, which for the most part revolves around access to resources and has very little to do with ideas, the disintegration of a morally and politically rudderless ANC, the likely presence of political provocateurs, and the utterly deplorable and scandalous state of basic education delivering ill-prepared students to universities; and then there is also the inappropriate range and structure of South African educational and training institutions, the criminally high cost of university education and the vast underfunding by the state of the universities over the past decades while enrolment numbers were increasing. I was able to form this context by reading all the comments and analyses by people like Jeff Rudin, Adam Habib, Belinda Bozzoli, Pierre de Vos, Achille Mbembe, Cheryl de la Rey and many others, and I have kept up with comments from the students on their web pages. I understand the entire phenomenon as mainly a symptom of the brutal expulsion of waste people, waste air, waste soil and waste water from the vampire machine of advanced capitalism which, in a semi-peripheral country like South Africa, has certain very specific local qualities (cf Saskia Sassen).

Understanding this much does not, however, exempt one from registering the exact measure of and pressure on one’s comfortable life as a white academic in a sea of suffering. Should this situation inhibit one’s critical thinking, though? Should one rather, in order to avoid being relegated to the popular stereotypical projection of monolithic, haughty, selfish, superior whiteness, act as passively, as ashamedly, as obediently, as stupidly and as eagerly guilty as one possibly can, all in an attempt to find favour and soften the judgement? That would be foolhardy, I think, as many who chose that option have discovered in the meantime, for some academics have floundered tragically and others have abruptly vacated their posts, unable to withstand the onslaught or underestimating the effect that their involvement would have on their work.

One thing that is clear to me is that the campus surroundings, its lanes and buildings, trees and quads and statues, its ceremonies and routines, provided the most perfect theatrical backdrop and framing device for the protests. It is becoming very clear that the drama was well choreographed from the start, and that the strategists behind the scenes seem to have taken more than one leaf from Gene Sharp’s outline for mass action and other similar material available on the internet. Throughout the protests the architecturally conspicuous institutional contours of the campus figured prominently as a multiple, well-lit, well-documented stage for direct action as advised in these manuals.

This is at least part of the context within which one must assess the real outcomes of the Fallist movement. One can by now list its contradictory list of achievements: a promise of substantial monetary support from a failing and jittery neo-colonialist state, most of which money still has to be paid and which certainly cannot be sustained over any length of time, more than R500 million rand’s worth of damage to university infrastructure, irreparable damage to institutions and the integrity of systems of promotion and appointment and graduation, no discernible sign of stable national leadership among the students, no acknowledgement or accountability for what has been destroyed, no emerging code of conduct, set of shared principles, strategies or tactics, nothing except a loud demand for free education and mostly free everything, crass “interruption” of classes, meetings and audiences, well-planned forays of arson and shit-throwing, and in some cases extremely polarising, racist behaviour plus a vague and under-theorised desire for “decolonisation”, all of it pinned on to an often non-student avant garde wearing T-shirts reading “fuck whites” and “kill all whites”. This explosive mode of operation and love of spectacle with its clear millennial undertones seems to be uniquely South African. Similarities with student action recently in Amsterdam and mass uprisings elsewhere have been pointed out.

During the mayhem I heard a lot of English quips and signs imported from America and saw many mobile phones, iPads, expensive cosmopolitan hairstyles and Levi jeans. I saw people with no apparent alternative normative horizon to the one that rules a lifestyle of Western-type consumerism. I certainly saw or heard no sign of a political link-up with the international non-statist libertarian socialist left. I never heard students considering, for instance, the agricultural ideas of Amilcar Cabral or embarking on cooperative community initiatives. Most were obviously not plotting for more than themselves, although many venting in front of the cameras understood that it was a proper revolutionary sentiment to express concern for future generations. How deep did that sentiment run? Still today I keep asking why these young people have not erected one single radiant African public sculpture or tried trending the idea of blooming guerrilla gardens, or given rise to any new cultural form like tropicalismo in Brazil in the place of what they had so spectacularly made to fall. Is it because they lacked the depth of education, missed a sense of self to initiate such things? Or would these types of initiatives have been regarded as too “constructive” in the heat of the moment and therefore too “white”? By what internal group mechanisms do some of these students seem to maintain their crippling anti-intellectualism?

What they did have a go at was the burning of art works and libraries and publicly expressing their admiration for Hitler’s ability to unite the German people. #OpenStellenbosch was quick to state their support for the Hitler-praising Mcebo Dlamini, a decisive moment for me.

Why would anyone support such a position, such arguments? One cannot help but wonder what books some of these students might want to burn once they start reading. Zižek is right when, with reference to Hardt and Negri, he comments on current worldwide styles of rebellion, saying that the multitudes are very effective at wiping clean the slate of the status quo, but that they mostly do not have a plan for how to proceed on the morning after. I am absolutely convinced that capitalism is wrecking the planet and demolishing people, but I never got the impression that the students would be interested in listening to any socialist or anarchist ideas that a white person could offer on these matters. I even witnessed them scoffing at Professor Sarah Nuttall, the wife of Achille Mbembe, in his very presence and after he had delivered one of the most brilliant, rousing and inspiring lectures on the Africanisation of the university that I have ever heard. Had that particular audience of students really understood what he was on about? I believe that a crowd around Mngxitama has labelled even Mbembe a sell-out and a servant to colonial masters. On the internet almost a year later I saw a gang of rowdy students disrupting a panel in which two beacons of progressive thought, Premesh Lalu and Judith Butler, took part at UWC. As reasons for their behaviour the students offered, like many of them did throughout 2015 and 2016, that they did not want to listen to “whites”, to “settler professors”, to “elitist academics”. I ask once again, why would one take these positions seriously? Why would one not read the call for Afrikaans to “fall” in the full context of all these daft statements and behaviours before giving in to demands?

Like many others, I think that the student movement was completely off target in not aiming its protest clearly at the current government right from the start and in reverting instead to attacking the easy and obvious historical targets of white privilege. At the same time I see the opposition to Afrikaans during the past 18 months as a belated and expediently recouped reaction to and political exploitation of the bloody-minded way in which the white Nats exalted their “Algemeen-Beskaafde Afrikaans”, not only forcing it down the throats of black school pupils in the seventies, but also excising and alienating, in the name of all kinds of ridiculous purisms, half their own tongue, ie the wider Western, Southern and Northern Cape Afrikaans variants, during apartheid. In this respect I fully agree with the verdict that the then ruling white gang had acted out of immeasurable ignorance, selfishness and moral blindness caused mainly by their racial and cultural Herrenvolk superiority complex. They succeeded in fragmenting and weakening in its entirety the language which should have been elevated as an inclusive South African cultural commons, Afrikaans-plus-her-variants, while appropriating and elevating the standard version as whites-only property – all ultimately, one should add, in Moeletsi Mbeki’s analysis, in the service of British mining interests. How surreal is that? And how obvious that the Afrikaners dropped all of their nationalist claptrap the moment they became more affluent?

The proto-fascist bureaucrats of apartheid completely lacked, among other things, the silky membrane on the inside of the heart that I referred to above. They never felt it swelling when they heard their tongue spoken in the singularly vital and spirited modes of the Cape Flats, further south in the Overberg and up north in the Richtersveld. And maybe that is why entire “coloured” communities are not now shouting in front of the rector’s office in Stellenbosch, and not helping to infect some verskimmelde and verpoepte (untranslatable – maybe “lily-livered” and “own-fart-revering”) intellectuals (like myself) with the courage to act more forcefully, to insist more audibly on a more imaginative and linguistically informed solution to the multilingual reality of our region. But would it change anything?

You suggest, Robert, that a public movement should resist the course in which things have started to run. What form do you think such a movement could take? After reading your letter I, for one, wondered where one would be able to find examples of progressive ways in which to nurture and cultivate a minor language and its variants as a precious cultural commons. I asked myself how one could find irresistible and radiant ways to do this, for there seems to be a certain gap in the range of pro-Afrikaans pressure groups, a gap that is currently neither noted nor named, a certain type of sensibility or sound, for instance the voice of a community of those who have no community, of a group of radically conscientised and experimental artists/writers/intellectuals who provisionally confer around a focus, a hearth that has been neglected and that has gone quite cold, the hearth of opposition to the global Empire that has changed citizens into zombie consumers. The question is how to keep such a conference of pro-Afrikaans artists very humorous and supple in their relationship to certain seriously unreconstructed identities. I find it extremely unfortunate, for example, that currently some pro-Afrikaans groups are once again clamouring for a Christian Afrikaans university at Stellenbosch. This is just not okay. They must go and build their own university somewhere else. Many of the people in the Western Cape who speak Afrikaans are Muslim or agnostic. Public universities are secular institutions and should remain so. That does not mean that religion as a phenomenon of social cohesion cannot be studied and discussed in anthropological or sociological or philosophical academic contexts.

I also find the Afrikaner nationalist overtones of some of the advocacy groups extremely offensive. Racist Afrikaner nationalism was the biggest misunderstanding one could be suffering from in this specific country. For their own sake these people should take the aspect of “nation” out of the equation; many Afrikaans-speaking people are neither capitalists nor nationalists. All sloganeering and foot-stomping of exclusivist groups in this country seem to reveal the same remarkable poverty of ideas. Chauvinism and atavism would, however, not be part of what one could wistfully call “the people to come”. This “coming people” could fill at a little stretch the “leftist mensch gap” in the ranks of those who are fighting for the retention of academic Afrikaans, nested as it should be in the fight for the full unfolding of a many-faceted minority language and the stress on the development of the other indigenous languages. They could distinguish themselves through, among other things, a range of surprising styles of enterprising and imaginative political action. Nothing in their interventions should even vaguely remind one of the intellectually dull, populist protests of the Fallists.

There are two examples of intervention that I find attractive, both pertaining to specific concrete cultural practices. I am referring to certain practices of the Basque populations in Spain and France, and of the Maori in New Zealand. Both sets of practices are taking place in ethnically mobilised contexts, which I suppose is understandable in those particular local historical and political circumstances. Amidst our own politically and socially fragmented and heterogeneous populations, however, one would have to exclude nationalist ethnic motivations in favour of diligently composing, together with all relevant and interested parties, unique ways of nurturing a free, diverse, culturally heady and politically critical-radical non-nationalist minority Afrikaans sphere. In its self-understanding it must be as close as one can get to an “inoperative community” (Jean-Luc Nancy), a community that unmakes itself in order to prevent myths of origin, narcissistic Führers and ambitious thought police from gaining a foothold. Whether the spirit of such a thing can become “all the rage” and “magnetic” in our dear fatherland is doubtful, to say the least. There is a good chance that South Africans might merely scoff at such undertakings or walk right over them, incapable of recognising something of that cut. More likely, nothing even vaguely like this will ever spontaneously emerge or be “called forth” here, probably because of a simple lack of sufficiently cohesive cultural energy and radical cultural will on any meaningful scale. But at least it would have been noted as a dreamed-of possibility, even if the dream emanates, as in this case, belatedly from underneath a writing desk, which in itself is symptomatic of a typical South African conditioned helplessness.

Let us look outwards for a moment.

Take, for instance, the phenomenon of berstolari from the Basque province – also look at the second part – and this article. This practice involves a highly demanding kind of poetry improvisation to which tens of thousands of Basques come to listen, sitting together for hours in utterly rapt silence. It is no spectacle, but rather a form of critical meditative ritual. Could this type of thing be added to the energising hip hop battles on the Flats one day? The other example is of communities of Maori people who apply the technique of total language immersion to teach their children their mother tongue, a language which one could possibly look for in the list of UNESCO’s project around the so-called intangible heritages of the world. Also watch the following video's:

and

and

and

Could one possibly start influencing the language cultures of our country in anarchistic ways through small self-organising groups which are at the same time start-ups for new cooperative economic enterprises? Could one form collective language practices on the pattern of extreme sport? Well, in that case, we’d also have to jive. As Emma Goldman famously said: If I can’t dance I do not want to be part of your revolution. Imagine, therefore, inoculating the Northern Cape rieldans with an anti-capitalist subversive spirit like that of the European Situationists.

Imagine a culture in which the figures of Kairos, Orpheus, Kyle Shepherd, Dirk Ligter and Margaret Buckley, otherwise known as Dr James Barry, would be combined. Imagine Stellenbosch University creating an opening, a platform, for the improvisation of a truly indigenous theory around the makeable, excessively vibrating, disciplined dancing bodies of Die Nuwe Graskoue Trappers. In that respect the work of the ATKV to help organise these vernacular forms must not be underappreciated. Compare the following:

and

and

and this article on LitNet.

The question I want to put to the people who conceived of the current language policy at SU is this: Why would one purposefully close off the avenue for the creative correction of past crimes in our language and culture? Why would one ever again want to punish the tongue that has already once been partly cut off? Why not create, right in the heart of the place where the apartheid masters cooked up their exclusivist racist agenda, a specific space for the exact opposite agenda, for the chance to retake the cultural project of Afrikaans, but this time on an entirely new politically progressive, ethical and inclusive basis? Why not believe that this is at least a moral and aesthetic and academic possibility and that one bloody well owes it to this country in which the Dutch tongue was sown, mixed with local and other foreign influences and first mouthed by slaves and later also spangled with English? If this space is closed off, what sense would it make to learn to read and write Afrikaans at school? Learning and cultivating Afrikaans does not have to be to the detriment of English, as we know. Afrikaans mother-tongue speakers of my Stellenbosch student generation who were taught in the medium of Afrikaans as young people have quite successfully escaped the suffocating, Christian-Nationalist bell jar of monolingual Stellenbosch and now all speak, among other languages, reasonably functional English, translate their own work, write academic articles and make decent public speeches in English. Why would one want to deny this same type of conceptual and discursive development to Afrikaans-speaking people from previously disadvantaged communities who can now enter the university for the first time?

So Robert, you have inspired me to be forthright. For what it’s worth, my message to the university management and the university council is this: Go to the Basques in Spain, the Flemish in Belgium, the Frisians in the Netherlands; have a look at the remaining Celtic areas, Wales, Ireland, Brittany; go to the Isle of Man and learn something about how minor and minority languages are dealt with as valuable and irreplaceable cultural assets in a multilingual context. If that is too far out for your liking, read Neville Alexander, as local as you can get. Make it your task to explain Alexander’s ideas to the bummers in government and organise proper, rigorous public debates about the issue with the public and the students. Expose them to a comparative insight into multilingualism as it exists in the wider world; install a permanent YouTube educational venue on campus where lectures on language policies from the entire world can be listened to. Conduct funky public quizzes with immense cash prizes on the topic of “The Tongues of the World” in Stellenbosch and other Western Cape towns. Offer free sandwiches and spiked milk if you must. I think the plot has been completely lost, and with it the spirit of imaginative transformation. You have not understood yet that there is a very modern, pedagogically sound and intellectually progressive basis for promoting mother-tongue education and linguistic diversity and to develop and protect minority languages. Yes, they have to be protected and nurtured as far as their higher-function ranges and their literary potential and their neglected variants are concerned. And yes, a progressive university can be the place to do it. Any progressive linguist will help you to understand the basis for this (cf. for example the work of Anthony Pym).

Muting the use of Afrikaans in academia is not the same as containing an invasive plant species. Cutting it down, pushing it away and fragmenting it will be like cutting down, pushing back and deracinating the fynbos on Kogelberg – not that I can imagine that such a disaster would even bother some people in the slightest – ecologically insensitive humans are usually ignorant of a whole range of holistic perspectives regarding different scales and dimensions of life’s diversity. So all I am saying is: this decision of yours demonstrates that as an academic institution you are running way behind contemporary insights on offer in the world about these matters.

Moreover, now that you have done the politically correct thing, you still have to solve the near insurmountable problem of the completely inadequate academic English of many black students, students for whom English is their third or fourth language. It seems you have missed entirely the opportunity to instil, purposefully, on the basis of proper academic research, a new and original multilingual ethos and sensibility for our campus, something akin to the soft communicative universalism that Anil Bhatti writes about so eloquently and that surely permeated much of the early hybrid or creole culture of the Cape.

In conclusion, it cannot remain unsaid, with respect to the university management: I will not listen to philosophers who are prepared, quite shockingly and quite incredibly, to forget and rubbish their entire philosophical training in one sentence when they declare that a language is but a neutral medium for the transfer of knowledge. They still miss the point entirely when they retract and say they know it is “more” than a neutral medium. These type of formulations are complete and utter nonsense, Wilhelm von Humboldt will tell you as much, and if that is too far in the past, Hannah Arendt is well worth reading on these and related matters.

Mikhail Bakhtin, too, is still well worth studying on this topic, especially in our context in South Africa. A language, he says, is the living result of all kinds of pressures and social stratifications and it exists in a living tension between its speakers, it is redolent with the contexts in which it has lived its socially charged life and overpopulated with everybody’s intentions: “For any individual consciousness living in it, language is not an abstract system of normative forms but rather a concrete heteroglot conception of the world” (Routledge Language and Culture Reader, p 278).

In these terms one could suggest that if Afrikaans speakers could be consciously given a social laboratory space to perform their language in certain of its conspicuous articulations around, eg, race, class and gender, but under close mutual and linguistic observation, say at the University of Stellenbosch, its various speakers could begin to take stock of one another’s intentions and conceptions of the world as imbricated in speech. Together they might discover and revive the full historical heteroglossia of Afrikaans and forge new understandings of what it would mean to survive in this province, in this world, on this planet. Imagine thus creating a new tradition of sharing language revelations in a free and provisional communion. Imagine the laughter accompanying such semi-confessional exchanges if they are carefully set up and conducted in this novel kind of language laboratory, an improvisatory testing ground where people can observe and challenge the naming, calling and cursing behaviour of themselves and others. Let me dream: such a meta-reflexive activity in and around Afrikaans in, say, its intimately shared articulations of “othering” or of talking about sex, food and god(s), would not only serve to heal a language community but could also give a new, entirely original local content to the regulative idea of domination-free communication. Is this not the type of experiment, the type of practical philosophical exploration, the type of opening that one would expect from a real university, a university committed to a locally informed and hope-giving paideia? Imagine, we could go and visit the Basques or the Maori with these new-fangled practices of mapping experiences through finely calibrated, revelatory language games and share with them our inventions for strengthening minor and minority languages in the world.

That being my parting shot, I suppose I can now only add a full stop. Robert, you probably never thought you would unchain such a flush, but thank you for the prompt to wash down, at long last, the steaming deposit.

Met vriendelike groete

Marlene van Niekerk

Post scriptum: I quote from the Constitution, Bill of rights, paragraph 29. Point (c) below can be interpreted as the need specifically for speakers of the standard variety of Afrikaans to collaborate in the redress of racially and linguistically discriminatory laws and practices of the past. It would seem the logical thing to do systematically and specifically at Stellenbosch, seeing that the Afrikaans leaders who cooked up apartheid, who created a separate Afrikaans church for the *coloured* people and demeaned their variant of Afrikaans, had all cut their political teeth here.

1. Everyone has the right to receive education in the official language or languages of their choice in public educational institutions where that education is reasonably practicable. In order to ensure the effective access to, and implementation of, this right, the state must consider all reasonable educational alternatives, including single medium institutions, taking into account–
   1. equity;
   2. practicability; and
   3. the need to redress the results of past racially discriminatory laws and practices.

Hierdie artikel is deel van LitNet Akademies (Opvoedkunde) se universiteitseminaar. Klik op die “University Seminar 2016”-banier hierbo om alle essays wat deel vorm van die gesprek, te lees.

This article forms part of the ongoing university seminar, with new essays continually being added. Please click on the “University Seminar 2016” banner above to follow the ongoing conversation and to read more essays on education, access, transformation, language and the Constitution.

The post Marlene van Niekerk on the Stellenbosch University language debate appeared first on LitNet.

Goeie dood wat saggies byt
Ilse van Staden
Protea
ISBN: 9781485305477

‘n Hiperrealistiese foto van ‘n groot, woedende hond met wydgesperde bek, gereed om te byt, verskyn op die omslag van Ilse van Staden se debuutroman, Goeie dood wat saggies byt. (Op die omslag is die titel só gedruk, met “Goeie” en “saggies” gekursiveer: Goeie dood wat saggies byt.) ‘n Paradoks met die hond-wat-gaan-doodbyt.

Die roman gaan oor die opleiding en praktyk van veeartse. Miskien ‘n nuwe “genre” in die Afrikaanse vertelkuns?

Die begin van die eerste hoofstuk (eintlik ‘n proloog), “die hond is groot en swaar”, is kort en kragtig en dwing jou om verder te wil lees.

Hierdie hond kan nie die huis haal nie. Hy slaan neer. Sy eienaars, verskrik, jaag met hom na die veearts toe. Na dokter Hilda. Maar iemand sê: “Ry net. Dr Vermaak is … Sy is … Sy gaan jou nie nou kan help nie” (9).

Hierdie sin is sentraal. Mens sal wonder waarom dr Vermaak nie daar sal wees nie.

Na haar opleiding as veearts begin Hilda praktiseer in die praktyk van Kate Wilson. Kate is hardkoppig, het senuwees van staal, is ‘n “onpeilbare baas”, en professioneel.

Die strukturering van die roman is anders as in ‘n gewone roman. Hilda Vermaak is die hoofkarakter: sy vertel, wisselend van die eerste persoon tot die derde persoon. Vertelbeurte is in verskillende hoofstukke. Haar studies in Onderstepoort vertel sy in die “ek”-vorm, en haar werk as veearts vertel sy in die derde persoon (maar ook soms wisselend). Daar is ook dan ‘n tydsverskil. Die “ek”-vertellings is in die verlede, en die derdepersoonvertellings in die hede. Dus: haar studies tot veearts teenoor die praktyk. Dié tegniek illustreer ook die konflik in Hilda, veral teenoor die verlede. Sy is nie ‘n gelukkige student nie, maak vriende met net een persoon, Sarah (wat ná haar studies oorsee gaan praktiseer), ‘n goeie persoon, vrolik en slim. Later ontmoet Hilda vir Chris, en daar ontstaan byna ‘n verhouding tussen hulle; maar sy is te gekweld en onseker – oor alles.

Miskien som dít haar probleme op – alhoewel dit nie eintlik deeglik gemotiveer word nie: “Erflik belas, dis wat ek is. Gebore met ‘n behoefte om probleme op te los, om genesing te bring en dan asseblief eerder in diere as in mense. Die erwe van die vadere, tot in die derde en die vierde geslag” (14).

Haar studies bring ook nie geluk of bevrediging nie. Sy is ‘n gemiddelde student, en sy vertel meestal van die toetse, eksamens, en die uiteindelike finale proewe met operasies.

Dan is daar ook die gedurige spanning met haar ma, wat glo sy moet presteer in alles wat sy doen: “My oupa se roemryke verlede en my ma se verwagtinge loer soos spoke oor my skouer. Ek huiwer angstig voor elke onbekende deur” (27). Hier dan weer die verlede en die hede.

Daar is wel verligting deur haar liefde vir kuns. Sy het as kind kuns geleer, en hier in Onderstepoort woon sy ‘n kunsuitstalling by – natuurlik selfbewus oor haar hare en haar halssnoer, “my enigste toegif aan kreatiwiteit” (51). Maar sy beleef ‘n ander wêreld terwyl sy na die kuns kyk. Die liefde vir kuns word egter nie verder ontwikkel nie, behalwe later toe sy op Chris se versoek reageer om vir hom ‘n perd te teken; maar mens weet nie wat daarvan gekom het nie.

Oomblikke van tevredenheid is die wyse waarop sy een van die beste koeie van Frik Willemse verlos van ‘n kalf wat te groot is om gebore te word. Die proses word noukeurig beskryf, alhoewel toe sy ‘n keisersnee moet maak, is Frik ongelukkig, want Kate het nog nooit ‘n keiser gedoen nie. Hilda kry dit wel reg en Frik bedank haar hartlik.

‘n Verkeerde diagnose maak Kate woedend. Dit gaan oor ‘n hond met ‘n seer been, wat Hilda ondersoek, en nie veel verkeerd vind nie, Maar die volgende dag lê die hond gekoppel aan ‘n druplyn. Kate diagnoseer dat die hond deur ‘n slang gebyt is, en sy red die hond se lewe. Sy dwing Hilda om die eienaar onmiddellik te bel en verskoning te vra. Sy is te bevrees. Maar die eienaar sal haar by die Raad aankla as sy nie met hom praat nie.

Later kom daar ‘n botsing tussen haar en Kate: oor die kwessie van niebetalende kliënte. ‘n Voorbeeld is dié van ‘n vrou wat ‘n hond laat behandel, maar nie kan betaal nie. Hilda kom haar tegemoet en Kate is briesend, en dreig om Hilda in die pad te steek. Sy raak ook moedswillig – gee vir Hilda afskeepwerkies. Kate besluit om ‘n eie praktyk te begin.

Na die red van ‘n ander koei som sy haar lewe as veearts op: “Dis my lewe. Blood and guts and gore” (67).

Daar kom in haar lewe ‘n man, Martin, van wie sy hou, maar versigtig; en toe hy haar nooi vir ‘n verrassingspiekniek, vererg sy haar – en hulle vriendskap gaan tot niet.

Later sien sy weer vir Chris – by ‘n seminaar. Hulle eet saam, groet, en elkeen gaan sy gang. As gevolg van Hilda se weiering om meer met Chris te kommunikeer, op persoonlike vlak, onttrek sy haar van ‘n moontlike verhouding.

Sy kry ‘n geleentheid om ‘n praktyk te koop van ‘n sterwende dokter: dr Abel.

Van die eerste gevalle is daar een wat mens kan uitsonder as ‘n illustrasie van ‘n operasie. Sal die “gewone leser” eintlik hierin belangstel, of dit verstaan? Dis vanselfsprekend dat daar meer van haar werk noukeurig beskryf word, maar miskien net verstaanbaar vir iemand wat diere en ingewande ken.

‘n Groot Rotweiler is siek. Simptome: ‘n groot uitgesette buik en etter uit die vulva. Operasie. Die hond raak bewusteloos van die narkose. Die snit-area word geskeer en voorlopig ontsmet. Sy word na die teater geneem “op haar rug gedraai”, “sodat sy op haar rug in ‘n raamwerk lê”. Gasnarkose gekonnekteer, finale ontsmetting, afdek met steriele groen lappe, opskrop en dan kan Hilda begin. Sy maak ‘n groot snit. In groot honde kan sulke baarmoeders ‘n hele paar kilogram weeg en daar moet genoeg plek wees om dit maklik uit die buik te kry. As dit sou ruptuur, is die hele buik vol etter en die kanse op oorlewing heelwat minder. Dis toe sy met haar hand die milt effe opsy druk dat sy onraad vermoed. Sy kry die baarmoeder in die hande. Dit is, soos sy vermoed het, erg ontsteek en uitgeswel. Daarmee was sy wel reg. Maar waarom die vergrote milt? En waarom so knopperig? Sy lê die half-uitgestrekte baarmoederhoring op die groen operasiedoek en steek haar hand weer in die buik. Met ‘n plat handpalm voel sy oor die milt, dan verder oor die lewer. “Groot. Knopperig. Kankeragtig” (129).

Uiteindelik, nadat sy alles gedoen het wat sy kon, sterf die hond. Mens kan eintlik nie “vrek “sê nie, omdat die hele operasie soos dié op ‘n mens kan wees. Die hond sterf tog uiteindelik. Verkeerde diagnose. Dit gaan weer gebeur.

Dié geval lees soos ‘n visuele aanbieding vir ‘n veeartsklas. Daar is wel nie baie van hierdie soort gevalle wat beskryf word nie. Gelukkig nie. Ook nie te veel name van medisynes ens nie. Weer eens: wat van die onkunde van die leser wat niks van diereoperasies weet nie? Dis te verstane waarom die behandelings van diere ‘n hoofrol moet speel: dit hou verband met Hilda se bespiegeling aan die begin van haar studie, soos reeds aangehaal: “Gebore met ‘n behoefte om probleme op te los ... “eerder in diere as in mense”. En hier, in die dokter van diere, kry sy haar bevrediging. Ook selfs die mans wat in haar belangstel, verlang sy nie.

Dokter Abel sterf. Hilda en Roelien, haar assistent, was baie geheg aan hom. Nou praat hulle oor die dood van mense en diere. Hilda vergelyk die sterfte van die mens met die doodgaan van diere, en praat van selfdoding. Daar word nie eintlik iets sinvols gesê nie, maar die vergelyking van die dood van diere met dié van mense bevestig die feit dat haar voorkeur vir diere is; anders as Rolien.

Tot ‘n mate vra die roman dan: Hoe voel ‘n veearts oor die dood – van mens en dier?

Nog ‘n man verskyn op die toneel: Richard Wells, die buurman wat belangstel in die bouery by Hilda se woonstel. Hy is nuuskierig, maar soek miskien ook geselskap. ‘n Ander man, Hanno, probeer in haar lewe kom; maar sy stel ook nie in hom belang nie. Bly alleen en werk met die diere.

Vir ‘n oomblik moet mens teruggaan na en stilstaan by die studente in Onderstepoort. Dit is die “eindeksamen”, die einde van hulle opleiding. Nou ‘n regte operasie: “Die eerste maal dat ons self die lem deur die vel trek, die naald deurhaak en die nylon knoop.” Hilda slaag: “My eerste operasie was suksesvol en my hart is op pad by my keel uit. Hoera!” (186).

Daarna, letterlik in die volgende hoofstuk, doen Hilda ‘n operasie op ‘n teefhond. Hier kan sy nie “Hoera” sê nie. En nou sal die leser gedwing word om te lees: tegniese terme, medisyne en alles. Veral die verloop van die operasie. Dis die boeiendste gedeelte van die roman; en ook die mees kritieke, met die mees emosionele oomblikke in Hilda se werk. En miskien kom verlede en hede dan hier bymekaar?

Die meeste hoofstukke daarna is uit die derdepersoonperspektief vertel. Die drie waarin Hilda in die eerste persoon vertel, het eintlik te doen met hulle studentedae, dan veral die terugkyk na die verlede: “Een ding lei tot die volgende, maande en jare se keuses soos plaveistene neergelê, totdat mens eendag omkyk en sien daar lê ‘n pad agter jou” (213).

Dis egter nou die hede, die kritieke operasie: die teef is op hitte, en dis gevaarlik om dan te opereer. “In die praktyk kan dit ‘n nagmerrie wees” (187). Sy het dit al voorheen gedoen en die hond het dit elke keer oorleef. Toe sy sny, begin die hond bloei. Daar’s niks wat mens “kan afbind nie … Sy sny en dep, dep en sny …” (188). Die hond bloei, en sy kan dit nie stop nie; maar sy maak nietemin toe: “So far, so good” (189). Om op te som: die bloed hou nie op nie, dit borrel uit. Sy bind aanhoudend af. Dit begin beter lyk. Maar die wond trek los, en die hond vrek. Hier klink die woord “vrek” beter!

Sy verwag dat sy aangekla gaan word deur die Raad, maar sy gaan aan met die werk by die praktyk: nog operasies, inentings, bene regmaak. Maar wéér een maal verkeerd ingespuit: sy spuit “fenielbutasoon” binnespiers in ‘n perd se nek. Dis egter nie fataal nie.

Dan kom die brief van die Raad. Hulle sê sy is skuldig daaraan dat sy nie seker gemaak het dat ‘n wond ordentlik geheg is nie. Registrasie word opgeskort vir ses maande, opgeskort vir drie jaar, met voorwaardes.

“Waar is Sarah nou? Waar is Chris? Hulle sou verstaan. Of sou hulle?” (222).

Maar sy doen nog werk, red dierelewens. Dan kom Richard met sy hondjie: die diagnose is kanker, en hy kan nie gered word nie. “Sy staan met haar hande wydoop teen die operasietafel geleun, moedeloos. Grensloos moedeloos. Nie dít nie, sy kan dit nie nog ook dra nie” (245). Richard huil.

Aan die begin het mens gewonder waarom daar gesê is dokter Vermaak "sal jou nie nou kan help nie".

Aan die einde spuit sy haarself in. Daar “spoel … ‘n groot rus oor haar en sy weet, dít is hoe genade voel. Die laaste dood van vele sal ‘n genadedood wees. ‘n Goeie dood wat saggies byt” (253).

*

Daar is enkele aspekte van die roman wat onduidelik is. Soos die rol wat die verlede speel. Daar is geen motivering vir die wegvlug van die verlede nie. Die verdere verlede word baie vlugtig onthou: in die herinnering aan haar oupa se belangrike rol in veeartsenykunde. Dit sal weer voorkom in die leser se gedagtes – wat sy vantevore gedink het: “Erflik belas, dis wat ek is … Die erwe van die vadere, tot in die derde en vierde geslag” (4).

Dis goeie tegniek om verlede en hede te skei deur vertelling van die studies en opleiding in die verlede en dan die toepassing daarvan in die hede; en dit maak van die studentetyd sélf verlede, en dan eintlik onaangenaam. Die hede neem uiteindelik oor en die praktyk is dan meer bevredigend – tót die groot fout van die operasie op die teefhond.

Wat egter onverstaanbaar is, is dat die hede van die operasie en ander daarna drie keer onderbreek word deur vertellings oor hulle studentetyd in die verlede, mét van die karakters. Om die aakligheid van wat gebeur het te laat verdwyn: dat die verlede eintlik verlossend is? In een van die eerstepersoonvertellings naby die einde sê Hilda: “Ons maak ons stadig los van studente wees …” (229). En dan is die ironie natuurlik dat Hilda deur te sterwe óók verlede word.

Dis ‘n goeie roman, boeiend om die onderliggende tema: Is die genesing en versorging van diere belangriker as dié van mense? Maar dit moet die veearts haar/hom self afvra. En al sal ‘n veearts meer begryp van wat hier vertel word, en die leser soms nie alles kan volg nie, is dit tog nog ‘n goedgestruktureerde roman, met ‘n mooi vertelstyl.

En miskien selfs leersaam?

The post Boekresensie: Goeie dood wat saggies byt deur Ilse van Staden appeared first on LitNet.