Abstract

Delictual liability for damage caused by autonomous vehicles

Unlike South Africa, several other countries have introduced legislation regulating the use of autonomous (self-driving) vehicles. In this note the position in the United Kingdom and Germany is examined. These results can be used as guidelines for developing legislation in our country. The main features are as follows. The vehicle should be registered and dispose of a roadworthy certificate certifying that it has the technical ability (automatic system) to carry out its driving task. A driver should at all times be present in the vehicle. A regime of strict liability should be created for loss caused by the vehicle. The loss should be borne by an insurer or (in the absence of insurance) the owner. The liable party should be able to seek recourse from a third party who caused the loss negligently (for example the driver) or from the manufacturer of the vehicle if a defect caused the loss. In order to ascertain liability a black box should be installed in autonomous vehicles. Vis maior should be recognised as a complete defence while the contributory negligence of the victim should lead to a reduction of his or her damages. Although the infrastructure of South African public roads is presently not ready for self-driving vehicles, the situation may change.

Key words: black box; contributory negligence; defect; driver; Germany; insurance; manufacturer; owner; registration; strict liability; technical ability; third party; United Kingdom; vis maior

Trefwoorde: bestuurder; bydraende nalatigheid; defek; derde party; Duitsland; eienaar; registrasie; ritopnemer (black box); skuldlose aanspreeklikheid; tegniese geskiktheid; versekering; vervaardiger; Verenigde Koninkryk; vis maior

1. Inleiding

Feitlik alle moderne voertuie word deesdae toegerus met die een of ander vorm van outomatisme. Dink maar aan spoedkontrole, waarskuwingsisteme om ’n voldoende afstand tussen ’n voertuig en ander voorwerpe te handhaaf, ens. (Marynowski 2019:26). Hierdie aantekening fokus egter net op voertuie wat hulself kan bestuur, of onder toesig van ’n persoon wat kan oorneem ingeval dit nodig sou wees (’n hoogs of halfgeoutomatiseerde voertuig), of wat ten volle geoutomatiseerd is sonder die toesig of noodsaaklikheid van ’n bestuurder (’n ten volle geoutomatiseerde of outonome voertuig) (Magnus 2019:13). Indien selfbesturende voertuie in hierdie sin, veral dié wat nie deur bestuurders vergesel word nie, op ons openbare paaie losgelaat word, spreek dit vanself dat regsreëls daargestel moet word nie alleen ten aansien van die voorwaardes waaronder die voertuie op die paaie gebruik mag word nie, maar veral ook wat betref deliktuele aanspreeklikheid indien sodanige voertuie skade veroorsaak.

Dat hierdie voertuie wel skade kan veroorsaak, blyk uit die volgende twee voorbeelde, albei gevalle waar daar wel ’n bestuurder aanwesig was (Oliphant 2019:191–2; sien ook Magnus 2019:14). In 2016 is die toetsbestuurder van ’n Tesla in ’n ongeluk gedood terwyl die voertuig in outomatiese stuur was. Die outostuursensors van die voertuig was nie ontwerp om ’n vragmotor wat die hoofweg vorentoe oorgesteek het, te identifiseer nie en het volspoed daarteen vasgejaag sonder om die remme in werking te stel. Daar is bevind dat een van die oorsake van die botsing die Tesla-bestuurder se onagsaamheid weens sy oormatige vertroue op die outobestuur was. Dit het aanleiding daartoe gegee dat hy nie op die vragmotor se teenwoordigheid gereageer het nie. Die Tesla se operasionele ontwerp het tot die bestuurder se oormatige vertroue bygedra omdat dit sy langdurige onbetrokkenheid by sy eie bestuurtaak veroorloof het. (Reuters 2021:14 berig ook dat die bestuurder van ’n Tesla onlangs, 5 Mei vanjaar, dood is toe dit teen ’n omgeslane vragmotor gebots het. Dit is nie bekend of die selfbestuurstelsel aangeskakel was nie.) In 2018 het ’n selfbesturende Uber-voertuig ’n vrou op ’n openbare pad doodgery – die eerste noodlottige ongeluk tussen ’n outonome voertuig en ’n voetganger. Die voertuig het wel ses sekondes voor die botsing van die slagoffer se teenwoordigheid bewus geword, maar die noodremstelsel was nie in werking gestel nie, skynbaar om wisselvallige optrede van die voertuig te verhinder. Uber het te kenne gegee dat dit op bestuurders staatgemaak het om op te tree, alhoewel die stelsel nie ontwerp was om hulle te waarsku nie. In hierdie geval het die bestuurder eers na die botsing die rem getrap.

Wat bedoelde regsreëls ten aansien van outonome voertuie betref, kan Suid-Afrika veel waarde put uit die wetgewing wat reeds in byvoorbeeld Brittanje en Duitsland geld, te wete The Automated and Electric Vehicles Act, 2018 (UK) 2018, c 18 (sien Oliphant 2019:193–6; Marynowski 2019:25 e.v.; Channon 2019:1 e.v.) en die Strassenverkehrsgesetz (StVG), 2017 (sien Magnus 2019:13 e.v.; Jacobs 2020:7–16). Hierdie wetgewing geniet vervolgens die aandag. (Vir ’n omvattende bespreking van die posisie in die VSA, sien Jacobs 2020:16–28.)

2. Wetlike voorskrifte in Brittanje en Duitsland

2.1 The Automated and Electric Vehicles Act, 2018

Artikel I van die wet maak voorsiening vir die daarstelling en publikasie van ’n lys van voertuie wat ontwerp is om, ten minste in sekere omstandighede, hulself veilig te kan bestuur en wettig gebruik mag word op openbare paaie en plekke. Aanspreeklikheid vir ongelukke wat deur outonome voertuie veroorsaak word, word gereël deur artikel 2 van die wet. Artikel 2(1) en (2) lui soos volg:

(1) Where (a) an accident is caused by an automated vehicle when driving itself on a road or other public place in Great Britain, (b) the vehicle is insured at the time of the accident, and (c) an insured person or any other person suffers damage as a result of the accident, the insurer is liable for that damage.

(2) Where (a) an accident is caused by an automated vehicle when driving itself on a road or other public place in Great Britain, (b) the vehicle is not insured at the time of the accident, … (d) a person suffers damage as a result of the accident, the owner of the vehicle is liable for that damage.

Die artikel is slegs van toepassing op voertuie wat hulself bestuur wanneer die ongeluk plaasvind en dus nie deur ’n individu beheer kan word, of daar nie ’n nodigheid vir sodanige beheer is nie (art. 8(1)(a); Marynowski 2019:30; sien veral ook Marynowski 2019:26–7 oor die verskillende vlakke van outomatisering van voertuie waarvan net vlakke 3–5 vir doeleindes van die wet belangrik is). Die versekeraar of eienaar is strik aanspreeklik vir dood, persoonlike beserings en skade aan eiendom (met enkele uitsonderings (art. 2(3); sien Oliphant 2019:195), en die skadevergoedingsbedrag is onderworpe aan wetteregtelike beperking (art. 2(4)). Strikte aanspreeklikheid blyk onder andere daaruit dat skuld aan die kant van die eienaar of ’n gebrek in die voertuig irrelevant is (Oliphant 2019:194). Die oplegging van aanspreeklikheid op die versekeraar en die eienaar sluit nie enige ander persoon se aanspreeklikheid met betrekking tot die ongeluk uit nie (art. 2(7)). Volgens Oliphant (2019:194) sal dit byvoorbeeld insluit ’n persoon wat die ongeluk nalatig veroorsaak het of die vervaardiger van die voertuig wat weens ’n defek die ongeluk teweeggebring het (wat in die geval van sagteware baie moeilik bewysbaar is; vgl. Shannon 2019, parr. 38–44), in welke geval strikte aanspreeklikheid ook geld (sien die Consumer Protection Act 1987; Oliphant 2019:193; Oliphant en Wilcox 2016:173 e.v.). Hierdie derde partye kan direk deur die slagoffer aangespreek word, of deur die versekeraar of eienaar vir skadeloosstelling van die skadevergoeding wat hulle aan die slagoffer uitbetaal het (art. 5(1)). Die versekeraar of eienaar is voorts verplig om enige oorskotbedrag wat hulle van die derde party verhaal het, aan die slagoffer oor te betaal (art. 5(3)).

Die wet (art. 3 (1)) maak ook voorsiening vir bydraende nalatigheid aan die kant van die slagoffer, maar slegs ten aansien van ’n eis teen ’n derde party. Indien die ongeluk deels deur die slagoffer veroorsaak is, is dié persoon se vordering vir skadevergoeding teen enige derde party (uitgesluit dus die versekeraar of eienaar) onderworpe aan die toepaslike vermindering soos bepaal deur die wetteregtelike reëling in verband met bydraende nalatigheid (sien Oliphant 2019:195). Die aanspreeklikheid van die versekeraar of eienaar word uitgesluit teenoor die persoon in beheer van die voertuig waar die ongeluk wat dit veroorsaak het, net aan die nalatigheid van dié persoon toegeskryf kan word omdat hy toegelaat het dat die voertuig sigself bestuur terwyl dit nie die geskikte of juiste optrede was nie (art. 3(2)). Die versekeringspolis van ’n outonome voertuig kan aanspreeklikheid van die versekeraar uitsluit of beperk ten aansien van skade wat die versekerde persoon gely het en die direkte gevolg is van sagtewareveranderinge wat deur die versekerde self of met sy kennis aangebring is en deur die polis verbied word; of waar die versekerde versuim het om veiligheidsonontbeerlike sagtewarehersienings te installeer terwyl hy geweet het, of redelikerwys behoort te geweet het, dat dit onontbeerlik vir veiligheid is (art. 4(1) en (2)).

Oliphant (2019:196) kom tot die volgende slotsom oor die 2018-wet:

The 2018 Act thus creates a regime of strict liability for damage caused by self-driving AVs. To that extent it shifts the loss from the victim and places it on the insurer or (in the absence of insurance) the owner. The liable party has the ability to seek recourse from at-fault persons or an on-defect producer, which preserves the deterrent effect of tort law – such as it is.

2.2 Die Strassenverkehrsgesetz, 2017

Die fokus van die wetgewing (§1a (1), (2) STGV) is op ten volle en hoogs geoutomatiseerde voertuie (sien Magnus 2019:17–8). Die gebruik van sodanige voertuig is toelaatbaar indien dit volgens die geoutomatiseerde funksies hanteer word. Dit sal die geval wees indien die voertuig ná aktivering oor die tegniese toerusting beskik om:

• die bestuurstaak te behartig, inbegrepe lengte- en sywaartse kontrole
• te voldoen aan verkeersregulasies aan die bestuurder gerig
• te eniger tyd met die hand deur die bestuurder geneutraliseer of gedeaktiveer te kan word
• die noodsaaklikheid te kan herken wanneer die bestuurder self kontrole moet oorneem
• visueel, akoesties, tasbaar, of andersins vir die bestuurder die noodsaaklikheid om kontrole van voertuig oor te neem, merkbaar te maak met voldoende tyd voordat kontrole aan die bestuurder oorgegee word
• aan te dui indien die voertuig strydig met die sisteembeskrywing gebruik word.

Die vervaardiger van die betrokke voertuig moet verklaar dat die sisteembeskrywing aan die voorgaande vereistes voldoen. Belangrik is dat slegs voertuie wat ingevolge hierdie vereistes geregistreer is (§1a (3) STGV), op openbare paaie toegelaat word. Volgens Magnus (2019:15) moet alle outonome voertuie deur ’n bestuurder vergesel word. Die gebruik van volkome bestuurderlose voertuie word dus nie toegelaat nie, al maak §1a (4) STGV voorsiening daarvoor dat die bestuurder ook die persoon kan wees wat die voertuig aktiveer al oefen hy nie self kontrole daaroor uit nie.

§1b STGV beskryf ook die regte en verpligtinge van die bestuurder van ’n outonome voertuig. Wanneer die voertuig op outomaties geaktiveer is, mag die bestuurder hom ingevolge §1b (1) STGV onttrek van die kontrole oor die voertuig op so ’n wyse dat hy deurgaans opmerksaam bly sodat hy sy verpligting ingevolge §1b (2) STGV te eniger tyd kan nakom. Dit is naamlik dat hy verplig is om sonder versuim die kontrole van die voertuig oor te neem indien die outomatiese sisteem hom aanspoor om dit te doen; of wanneer hy ontdek of behoort te ontdek dat die outomatiese sisteem nie (behoorlik) funksioneer nie. Hieruit blyk volgens Magnus (2019:19) dat outonome voertuie oor ’n waaksame bestuurder moet beskik selfs al sit hy nie agter die stuurwiel nie maar op die agterste sitplek sodat hy beheer kan oorneem wanneer dit van hom verwag word.

Wat aanspreeklikheid betref indien die voertuig skade veroorsaak, word onderskei tussen die houer of besitter en die eienaar daarvan. Die houer is die persoon wat normaalweg die voertuig in sy eie belang en vir sy eie voordeel gebruik en kan bepaal wanneer en wie dit mag gebruik. Die houer is gewoonlik ook die eienaar, maar eiendomsreg is nie ’n vereiste vir houerskap nie. Die bestuurder is die persoon wat die voertuig bestuur wanneer die ongeluk plaasvind en daar is ’n weerlegbare vermoede van skuld aan sy kant (§§ 7,18 (1) STGV). Hierteenoor is die houer se aanspreeklikheid skuldloos of strik (§ 7 (2) STGV; sien Magnus 2019:20). Dit geld ook waar twee voertuie bots –albei houers is strik aanspreeklik ((§ 7 (1) STGV). ’n Houer sal slegs in die geval van oormag (force majeure of höhere Gewalt) aanspreeklikheid vryspring.

Magnus (2019:20) verduidelik:

Force Majeure means an external cause which was unforeseeable and unavoidable, for instance a sudden lightning, an unforeseeable avalanche in a region where this cannot be expected or an intentional criminal act of a third party. But even a heavy storm which blows a parked trailer against another parked car was not regarded as Force Majeure, in particular because the media had warned a day before. It is further necessary that the accident/damage could not have been avoided by utmost care of an extremely experienced and careful driver. Internal reasons such as the unforeseeable malfunction of an automated system do never constitute Force Majeure. The courts generally allow the excuse of Force Majeure very rarely. Only if the situation is highly exceptional indeed, the Force Majeure defence will be successful.

Die skuldlose aanspreeklikheid van die houer verhinder nie dat die slagoffer se skadevergoeding weens sy bydraende nalatigheid verminder kan word nie. Die sogenaamde bedryfsgevaar (Betriebsgefahr) is ’n belangrike faktor by die bepaling van bydraende nalatigheid as die slagoffer se voertuig betrokke was en selfs al het die slagoffer nie nalatig opgetree nie. Bedryfsgevaar beteken die gevaar wat die blote werking van die outonome voertuig skep. Daar is aan die hand gedoen dat die risiko wat hierdie voertuie inhou, ’n groter bedryfsgevaar as gewone tradisionele voertuie skep en dat dit ’n rol moet speel by die bepaling van bydraende nalatigheid (vgl. nietemin Magnus 2019:21).

Skadevergoeding kan verhaal word vir dood, liggaamlike besering en saakbeskadiging. Maksimum bedrae geld vir voertuigongelukke wat in die geval van outonome voertuie verdubbel is omdat die risiko van skade baie groter as in die geval van tradisionele voertuie kan wees indien eersgenoemde buite beheer raak en nie maklik tot stilstand gebring kan word nie (sien Magnus 2019:21–2).

Indien ’n outonome voertuig ’n ongeluk weens ’n defek veroorsaak, kan die slagoffer óf die houer óf die vervaardiger van die voertuig (ingevolge die Producthaftungsgesetz – Produkaanspreeklikheidswet; sien Magnus 2016:244) strik aanspreeklik stel. Volgens Magnus (2019:22) sal slagoffers waarskynlik eerder die houer aanspreek, aangesien die vervaardiger as verwere kan opper dat die defek nie by bemarking van die voertuig aanwesig was nie, of dat die defek ’n ontwikkelingsrisiko is wat nie ontdek kon word toe die voertuig in sirkulasie geplaas is nie (Magnus 2016:263–4).

Die houer van alle voertuie (dus ook outonome voertuie) is verplig om versekering vir die voertuig uit te neem vir enige skade wat die voertuig veroorsaak. Sonder bewys van versekering sal ’n voertuig nie op openbare paaie toegelaat word nie.

Magnus (2019:23) vat die regsposisie in Duitsland met betrekking tot outonome voertuie soos volg saam:

The German reform is a first cautious step in respect of the new technology of automated cars. Such cars can now be admitted for driving in public traffic. The reform treats highly and fully automated vehicles alike and requires always a driver who bears the last responsibility for the safe driving of the vehicle ... The car holder is strictly liable for the correct functioning of his or her car. In addition, any damage through such cars is insured. The interests of traffic victims are sufficiently secured. Taken together, the recent German reform reaches a reasonable balance between allowing the new technology for cars … and the safety of traffic participants. When the new technology improves and safe driverless cars become available, also further regulation becomes necessary in order to exploit the advantages of the new technology.

3. Regsvergelykende resultate: aanbevelings vir Suid-Afrika

In die lig daarvan dat ons geen wetgewing het wat die gebruik van outonome voertuie op ons openbare paaie reguleer nie, en nieteenstaande die feit dat dié voertuie tans nog nie op die paaie opereer en dus ’n gevaar inhou nie, kan aanvaar word dat die posisie in die toekoms in die lig van tegnologiese ontwikkeling en vooruitgang dramaties kan verander en dat ons daarom voorbereid moet wees om wetgewende maatreëls te implementeer. In ag genome die regsvergelykende resultate hier bo, kan die volgende maatreëls vir Suid-Afrika oorweeg word.

In eerste instansie moet outonome voertuie, net soos ander voertuie wat die openbare paaie benut, onder toesig van owerhede aan ’n proses van registrasie en lisensiëring ingevolge die Nasionale Padverkeerswet 93 van 1996 onderwerp word. Vir huidige doeleindes is dit veral belangrik dat die voertuig oor ’n padwaardigheidsertifikaat moet beskik, en hier kan veel waarde uit veral die Duitsregtelike voorskrifte (sien hier bo par. 2.2; vgl. Jacobs 2020:15) oor selfbesturende voertuie geput word.

Sodanige voertuig moet naamlik oor die tegniese toerusting (outomatiese stelsel) beskik om die bestuurstaak te behartig, inbegrepe lengte en sywaartse kontrole; om deur die bestuurder te eniger tyd gedeaktiveer te kan word; om die noodsaaklikheid te herken wanneer die bestuurder self kontrole moet oorneem en die bestuurder sintuiglik bewus te maak van die noodsituasie met voldoende tyd voordat kontrole aan die bestuurder oorgegee word; en om aan te dui indien die voertuig strydig met die outomatiese sisteem gebruik word.

Belangrik is ook dat die vervaardiger van die betrokke voertuig moet verklaar dat die outomatiese stelsel aan die voorgaande vereistes voldoen. Slegs voertuie wat ingevolge hierdie vereistes geregistreer is, moet op openbare paaie toegelaat word. Hierbenewens moet vereis word dat wanneer die voertuig opereer, daar altyd ’n bestuurder (en nie net passasiers nie) in die voertuig aanwesig moet wees (sien ook Jacobs 2020:12).

Anders as in Engeland, waar die versekering vir outonome voertuie klaarblyklik opsioneel is, behoort, soos in Duitsland, die eienaar van so ’n voertuig verplig te word om versekering vir die voertuig uit te neem vir enige skade wat dit mag veroorsaak. Sonder bewys van versekering moet die voertuig nie op openbare paaie toegelaat word nie. Die risiko van skadeveroorsaking behoort in beginsel dus nie aan die eienaar, wat dalk ’n strooiman is, oorgelaat te word nie. Waar die voertuig desnieteenstaande sonder versekering tog op ’n openbare pad ’n ongeluk veroorsaak, moet die eienaar soos in die Engelse reg die risiko dra.

Die versekeraar, of die eienaar waar toepaslik, van die voertuig moet soos in vermelde regstelsels strik of skuldloos aanspreeklik gestel word vir die skade wat die voertuig veroorsaak. Die verhoogde risiko of gevaar van benadeling wat outonome voertuie meebring, soos onder andere blyk uit die voorbeelde waarna hier bo (par. 1) verwys is, verskaf voldoende regverdiging vir skuldlose aanspreeklikheid in ons reg. Die gevaarteorie bied trouens ’n bevredigende verklaring vir die meeste gevalle van skuldlose aanspreeklikheid wat in ons reg bestaan (Neethling en Potgieter 2020:434; sien ook Neethling 2002:590 vn. 100; vgl. Loubser en Midgley 2017:26; vgl. nietemin Van der Walt en Midgley 2016:46). Hierbenewens word die nuttigheidsfunksie en praktiese waarde van risiko-aanspreeklikheid in gepaste gevalle deur die Hoogste Hof van Appèl onderstreep (sien Loriza Brahman v Dippenaar 2002 2 SA 477 (HHA) 485).

Soos in die Duitse reg, word vis maior of oormag algemeen as ’n verweer teen strikte aanspreeklikheid erken (Neethling en Potgieter 2020:435; sien hier bo par. 2.2 vir voorbeelde.). Oormag beteken ’n onverwagte, onvoorsienbare en onvermybare gebeurtenis waaroor die mens geen beheer het nie en wat skade veroorsaak (vgl. WAT by “oormag: regswetenskap”). Volgens Black v Kokstad Town Council 1986 4 SA 500 (N) 505–3 moet dié verweer egter uitdruklik deur die wetgewer erken word voordat dit toegepas mag word. Daarom word aan die hand gedoen dat toekomstige wetgewing oor outonome voertuie oormag wel as ’n verweer meld.

Die oplegging van strikte aanspreeklikheid op die versekeraar of die eienaar sluit nie enige ander persoon se aanspreeklikheid met betrekking tot die ongeluk uit nie. Soos uit veral die Engelse reg blyk, behoort die versekeraar of die eienaar skadeloosstelling van derde partye wat die ongeluk veroorsaak het, te kan eis. Daar is geen rede waarom hierdie persone skotvry daarvan moet afkom nie. Ten einde te bepaal wat die oorsaak van die ongeluk was, behoort alle outonome voertuie, soos in Duitsland, van ’n ritopnemer (soos die vlugopnemer in vliegtuie) voorsien te word (sien hieroor Jacobs (2020:9–10).

Jacobs (2020:10) verduidelik:

The black box of autonomous vehicles is an event data recorder, and it records the speed, airbag deployment, brake application and seatbelt use from sensors in and around the vehicle. The event data recorder technology records data five seconds before and one second after a crash. The black box used in autonomous vehicles uses data simultaneously from 16 different sensors – this includes information about the driver’s profile, tire pressure, radar data and camera images. The black box is also used to read, record and store data such as the vehicle surroundings, people, road marks and traffic lights. The black box consists of a flash file system that is integrated with the event data recorder – this is to ensure that data are recorded even if there is no power during a crash or collision. It is important that the recorded data are kept safe. … As mentioned above, it is required that the black box be installed to determine liability in a crash. The black box records whether the vehicle was in charge through the self-driving system or whether the human driver was in charge of the vehicle during every moment the vehicle drove. This is important in order for courts to determine blame in autonomous vehicle accidents.

Die volgende gevalle waar ander persone as die eienaar of versekeraar aanspreeklik gehou kan word, verdien vermelding. Eerstens waar die bestuurder van die voertuig in beheer was toe die ongeluk plaasgevind het en dit net aan die nalatigheid van dié persoon toegeskryf kan word omdat hy of sy toegelaat het dat die voertuig sigself bestuur terwyl dit nie die geskikte of juiste optrede was nie; tweedens waar enige ander persoon (buitestander) deur sy of haar nalatige (of opsetlike) optrede die ongeluk veroorsaak het; en derdens waar die vervaardiger van die voertuig as gevolg van ’n defek die ongeluk teweeg gebring het. In laasgenoemde verband geld artikel 61 van die Consumer Protection Act 68 van 2008, ingevolge waarvan die vervaardiger van goedere, ongeag enige nalatigheid aan sy kant, aanspreeklik gestel word vir nadeel wat deur onveilige of defekte goedere veroorsaak word. Strikte aanspreeklikheid is dus ook hier van toepassing (sien hieroor Neethling en Potgieter 2020:456–8; Loubser en Midgley 2017:565 e.v.). Aangesien die wet op verbruikersbeskerming gerig is, is artikel 61 waarskynlik nie tot die beskikking van die onskuldige omstander wat as gevolg van ’n defekte outonome voertuig benadeel word nie (vgl. Eskom Holdings Ltd v Halstead-Cleak 2017 1 SA 333 (HHA) parr. 21–5; sien egter Loubser en Midgley 2016:472–3; Van Heerden en Barnard 2019:444 e.v. wat die uitbreiding van die beskerming van artikel 61 na sodanige persone ondersteun). Onskuldige omstanders sal dus op die strikte aanspreeklikheid van die versekeraar of eienaar aangewese wees, wat, soos aangedui, in elk geval verkieslik in sowel die Engelse as Duitse reg is omdat die slagoffer ’n moeiliker bewyslas het om die vervaardiger weens ’n defek (veral by sagteware) aanspreeklik te stel.

Bydraende nalatigheid van die slagoffer kan in beide regstelsels in sekere omstandighede as ’n verweer geopper word om die skadevergoedingseis te verminder. Tans maak die Suid-Afrikaanse reg nie voorsiening vir hierdie verweer by skuldlose aanspreeklikheid nie (sien hieroor Neethling en Potgieter 2020:199 e.v.; Loubser en Midgley 2017:529 e.v.; Van der Walt en Midgley 2016:332 e.v.). Artikel 1(1)(a) van die Wet op Verdeling van Skadevergoeding 34 van 1956 lui soos volg:

Waar iemand skade ly wat deels aan sy eie skuld en deels aan die skuld van ’n ander persoon te wyte is, word ’n vordering ten opsigte van bedoelde skade nie ten gevolge van die skuld van die eiser verydel nie, maar word die skadevergoeding wat ten opsigte daarvan verhaalbaar is in so ’n mate deur die hof verminder as wat die hof met inagneming van die mate van die eiser se skuld met betrekking tot die skade regverdig en billik ag.

Dit beteken dat – gesien in die lig daarvan dat artikel 1(1)(a) net geld ten aansien van skade wat deels aan die eiser en deels aan die verweerder se skuld te wyte is – die wet nie van toepassing kan wees waar aanspreeklikheid nie op die nalatigheid van die verweerder berus nie. Die wet geld dus nie by skuldlose aanspreeklikheid nie (Van der Walt en Midgley 2017:333; Neethling en Potgieter 2020:201). Daar word aan die hand gedoen dat hierdie verweer wel ten aansien van outonome voertuie behoort te geld.

4. Slot

Wetgewing behoort aangeneem te word wat vir die toekomstige gebruik van outonome voertuie op ons paaie voorsiening maak. Soos Jacobs (2020:43) egter tereg uitwys, is dit vooraf gebiedend noodsaaklik dat ons land eers oor die nodige infrastruktuur moet beskik voordat selfbesturende voertuie veilig op ons paaie losgelaat kan word. Hy verklaar:

Seeing as autonomous vehicles would be expensive and that the most of South Africa would not be able to afford or maintain an autonomous vehicle, it is advised that the infrastructure of big cities in the country, such as Cape Town and Johannesburg, improve their infrastructure to meet the required standard to enable these vehicles to drive on public roads until the infrastructure in the rest of South Africa can match that of these cities.

Bibliografie

Channon, M. 2019. Automated and Electric Vehicles Act of 2018: An evaluation in light of proactive law and regulatory disconnect. European Journal of Law and Technology, 10(2):1–36.

Jacobs, M.Y. 2020. Regulations regarding autonomous vehicles and their use in South Africa. LLM-verhandeling, Noordwes-Universiteit. https://repository.nwu.ac.za/bitstream/handle/10394/36776/Jacobs_MY.pdf?sequence=1.

Loubser, M. en R. Midgley. 2017. The law of delict in South Africa. 3de uitgawe. Kaapstad: Oxford University Press.

Magnus, U. 2016. Product liability in Germany. In Machnikowski (red.) 2016:237–74.

—. 2019. Autonomously driving cars and the law of Germany. Insurance Review, 4:1–13.

Machnikowski, P. (red.). 2016. European product liability. An analysis of the state of the art in the era of new technologies. Cambridge: Intersentia.

Marynowski, M. 2019. Car insurance in the age of self-driving – analysis of the Automated and Electric Vehicles Act of 2018. Insurance Review, 4:25–36.

Oliphant, K. 2019. Liability for road accidents caused by driverless cars. Singapore Comparative Law Review, 190–7.

Oliphant, K. en V. Wilcox. 2016. Product liability in England and Wales. In Machnikowski (red.) 2016 (173–204).

Neethling, J. 2002. Aanspreeklikheid vir “nuwe” risiko’s: Moontlikhede en beperkinge van die Suid-Afrikaanse deliktereg. Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg, 65(4):574–92.

—. 2016. Product liability in South Africa. In Machnikowski (red.) 2016:549–73.

Neethling, J. en J.M. Potgieter. 2020. Law of delict. 8ste uitgawe. Durban: LexisNexis.

Reuters. 2021. Tesla nog lank nie mensloos. Rapport Sake. 9 Mei, bl. 14.

Van der Walt, J.C. en J.R. Midgley. 2016. Principles of delict. 4de uitgawe. Durban: LexisNexis.

Van Heerden, C.M. en J. Barnard. 2019. Narrowing the reach of the strict liability provisions in section 61 of the Consumer Protection Act 68 of 2008: Eskom Holdings Ltd v Halstead-Cleak 2017 1 SA 333 (SCA). Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg, 82(3):444–65.

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post Aantekening: Deliktuele aanspreeklikheid vir skade veroorsaak deur outonome (selfbesturende) voertuie appeared first on LitNet.

When they came for me: The hidden diary of an apartheid prisoner
John R Schlapobersky
Jonathan Ball Publishers
ISBN: 9781776191031

In his second year at Wits, John Schlapobersky was summoned by a university administrator from a lecture hall, and handed over to South Africa’s notorious security police. It was mid-winter, 1969.

This book tells the story from the build-up to that event, to what happened to him in police custody, and draws out the lessons he learnt. But it is many things besides a linear narrative drawn from apartheid’s darkest moments.

......

Schlapobersky is not interested in revenge, but in answering those who tormented him with understanding and reconciliation, if not quite forgiveness. It is no surprise, then, that Albie Sachs – who has championed the idea of “soft vengeance” – has provided the foreword to the book. This is delivered in Sachs’s infectious style and, as ever, with near-breathtaking leaps of legal and political faith.

.......

Schlapobersky is not interested in revenge, but in answering those who tormented him with understanding and reconciliation, if not quite forgiveness. It is no surprise, then, that Albie Sachs – who has championed the idea of “soft vengeance” – has provided the foreword to the book. This is delivered in Sachs’s infectious style and, as ever, with near-breathtaking leaps of legal and political faith.

The “hidden diary” in Schlapobersky’s subtitle is a 100-odd page account of his 56-day interrogation, torture, solitary confinement, negotiation, release and path to exile. The bulk of the account is constructed from memory and fragmentary jottings, because – so he reports – the state archives yielded very little on the case.

The inner journey that carried Schlapobersky through the various stages of the ordeal is, in contrast, recorded with close attention. For communion, he reached for the Old Testament; for comfort, he turned to Simon & Garfunkel’s “The sound of silence”; for recreation, he recited and wrote poetry – while mostly, he simply marvelled at the sheer incomprehensibility of the apartheid system.

The torture included sleep deprivation and standing on a brick for hours – sometimes days (and nights) – but perhaps worst of all was the slow realisation that the mournful singing which echoed throughout the prison at night was a signal that executions would follow in the morning light. Mixed in with all this was the “good cop/bad cop” routine of questioning, which was tasked, among others, to the infamous “Rooi Rus” Swanepoel and the urbane – but no less notorious – Johan Coetzee.

If this was all to be expected in an account of treatment at their hands, what is not anticipated were the issues that seemed of interest to the security police. Was he a terrorist? Did he help an acquaintance skip to Lusaka? Who was the friend he drove half-way to Swaziland?

In the context of the struggle for South Africa, of course, these might seem to be routine questions. But what particularly interested this reviewer was the timing of these interests. Remember that all this took place in mid-1969, and that these strands were then not as closely linked as was later to become plain. Although the Terrorism Act was passed in 1967, terrorism – as an analytical category – rose to prominence only in the 1970s; while Zambia became independent in 1964, Lusaka only became a factor – in the sense that it was a base for “the struggle” – much later; and Swaziland’s independence in 1968 rested on the understanding that the country posed no security threat to the apartheid state.

A resourceful mother and not a little diplomatic intrigue smoothed the way for Schlapobersky’s release, which was conditional on his expulsion to Israel. This involved that country’s consul general in South Africa – who lectured the young man on the tarmac before putting him on the flight to Tel Aviv.

This entire unfolding follows a first-hand account of the life journey that had brought the then 21-year-old to Wits. This is as tender a telling of a boy who was raised by Johannesburg’s then bustling Jewish community as will ever be written. Even the family’s move to Swaziland, and his acquisition of British citizenship, didn’t change the sense that he belonged to Johannesburg – a city whose suburbs, streets and cultural delights are lovingly recalled.

A revealing and informative epilogue points out the lessons of those not-forgotten days in the hands of an authoritarian state. As psychotherapist, Schlapobersky has helped to establish a centre (in the UK) for political refugees who have, in other troubled polities across the world, experienced the same torture as did he. Six brief case-notes provide evidence that telling stories of torment – as he has in these pages – can help to free the many who have been tortured by authoritarianism.

........

Accounts of imprisonment and torture under apartheid all too readily serve narrow political ends – but this book is the exception which proves the old rule. As such, this story will need to do much heavy lifting on that never-ending South African agenda of understanding and its twin, forgiveness.

..........

Accounts of imprisonment and torture under apartheid all too readily serve narrow political ends – but this book is the exception which proves the old rule. As such, this story will need to do much heavy lifting on that never-ending South African agenda of understanding and its twin, forgiveness.

And this work may well begin with a near-hidden thread that runs through these pages, the issue of language. Together with Yiddish, Afrikaans was the tongue of Schlapobersky’s mother on Syferbult, the kosher dairy near Krugersdorp where she spent her childhood – and yet, Afrikaans was also the language which imprisoned her son and was to change the course of his life.

Peter Vale, Senior fellow, Centre for the Advancement of Scholarship, University of Pretoria

The post <em>When they came for me: The hidden diary of an apartheid prisoner</em> by John R Schlapobersky: a book review appeared first on LitNet.

Thulani Simayile (photo: provided)

Thulani Simayile from Eersterivier, Cape Town, talks to Naomi Meyer about uNolali, shortlisted for the Sanlam Prize for Youth Literature 2021. 

Congratulations on your shortlist nomination for the Sanlam Prize for Youth Literature of 2021. Please would you tell me how your story was born? Where did you get the idea for this story, and would you tell me about your characters?

The story is a fiction about the rural area’s social life, where democracy took several years to develop. People lived with their old ways of socialisation, until the youth became civilised (educated) and tried to bring change in their society. The main character is a boy called Velile, but his name changed to Nolali (“Village Boy”) when he went and stayed with his aunts (first his father’s sister, and later his mother’s sister) in different villages, which were much more civilised than his. He attended school there, and he got the name Nolali from his peers, because he stayed in several places. His life was miserable from his birth, as he was born in a poorest-of-the-poor family, taken by his aunts and brutally mistreated. His brilliance led him to a Catholic boarding school, but he was expelled, misled by his peer (Nkosi, born in Lesotho) into misbehaviour. That led him to be arrested. After his release, he went to Joburg looking for greener pastures, but he was unlucky. He ended up joining his friends who went to KwaZulu-Natal seeking wealth, and that nearly ended his life. Against all those odds, he managed to go back to school and study medicine.

For which age group did you intend your story? Why did you specifically write a book for people of this age group? Which part of writing this story for these people did you enjoy most?

........

I enjoyed when the main character showed his courage to achieve something (prizes and awards from school competitions); his aunt’s abuse caused him to excel in his studies and work hard on a farm and in a mine to earn something, rather than be a street robber.

..........

The story is based on youth between 12 and 20 years old. The theme and subthemes of the book carry the challenges (obstacles, discouragement, trauma and abuse, among others) that a human being may face, and how to overcome them, as the main character (Nolali) did. I enjoyed when the main character showed his courage to achieve something (prizes and awards from school competitions); his aunt’s abuse caused him to excel in his studies and work hard on a farm and in a mine to earn something, rather than be a street robber.

There are plenty of English books published for young people – why write a book for young people in their home language?

This was to enable every young person to have access to read in his/her mother tongue, and to promote African-language literature for young people, as it seems to be diminishing nowadays, as compared with English literature.

How did the pandemic influence your writing and themes of writing, if at all?

.........

The lockdown brought the whole family together; fortunately, my writing was already submitted to the publishers. But it impacted my library visitations and research as a hobby for getting new ideas before carrying on with writing new manuscripts.

...........

The lockdown brought the whole family together; fortunately, my writing was already submitted to the publishers. But it impacted my library visitations and research as a hobby for getting new ideas before carrying on with writing new manuscripts.

How did COVID-19 influence your own life personally?

It put my thoughts in jeopardy in terms of mental health, anxiety, negative emotional spirals and panic about something unpredictable.

Also read:

2021 Sanlam Prize for Youth Literature shortlist: an interview with Othusitse Moses Lobelo

Sanlamprys vir Jeuglektuur-kortlys 2021: ’n onderhoud met Annerlé Barnard

Sanlamprys vir Jeuglektuur-kortlys 2021: ’n onderhoud met Elanie Boshoff

2021 Sanlam Prize for Youth Literature shortlist: an interview with Lwazi Msimango

The post 2021 Sanlam Prize for Youth Literature shortlist: an interview with Thulani Simayile appeared first on LitNet.

Nie net is die gebruik van taalspeletjies vir die leerders nuttig nie, dit ontwikkel ook hulle waardering vir die besondersheid van die taal in plaas daarvan om te dink aan hoe moeilik die werk is.

Hierdie blokraai kan in die klaskamer gebruik word, of vir die pret by die huis.

Die digitale weergawe kan jy direk op die skerm invul. Dit is interaktief, tik die antwoorde op die skerm van ’n rekenaar of slimfoon; koppel die rekenaar aan ’n dataprojektor of slimbord vir die klaskamer.

Die PDF-weergawe kan jy uitdruk.

Hier is die antwoordstel.

As jy leidrade soek, loer hier. 

Lees ook:

Die gebruik van spelifiëring (“gamification”) as hulpmiddel vir woordeskatuitbreiding in ’n taakgebaseerde onderrigprogram vir taalverwerwingstudente

The post LitNet-blokraai: Taalspeletjies appeared first on LitNet.

Die aanleer van ’n addisionele taal behoort leerders in staat te stel om akkuraat en gepas te kommunikeer, met vertroue en genot te luister na dié taal se sprekers, hulle eie ervarings en bevindinge oor die wêreld heen mondelings en skriftelik uit te druk en om die addisionele taal te gebruik as ’n instrument vir kritiese en kreatiewe denke.

Hierdie blokraai kan in die klaskamer gebruik word, of vir die pret by die huis.

Die digitale weergawe kan jy direk op die skerm invul. Dit is interaktief, tik die antwoorde op die skerm van ’n rekenaar of slimfoon; koppel die rekenaar aan ’n dataprojektor of slimbord vir die klaskamer.

Die PDF-weergawe kan jy uitdruk.

Hier is die antwoordstel.

As jy leidrade soek, loer hier. 

Lees ook:

Die gebruik van spelifiëring (“gamification”) as hulpmiddel vir woordeskatuitbreiding in ’n taakgebaseerde onderrigprogram vir taalverwerwingstudente

The post LitNet-blokraai: Afrikaanse Eerste Addisionele Taal appeared first on LitNet.

This is not a burial, it is a resurrection
Met Mary Twala en Jerry Mofokeng
Regisseur en skrywer: Lemohang Jeremiah Mosese 

Trek jy sekere Hollywood-rolprente uit die hoed, hoe goed sommiges ook al, sien jy hulle eksperimenteer soms met stilte, of word stilte, soos in die vervolg op A quiet place, as ’n blote foefie gebruik. (Hitchcock was hier die meester.) Dis soos om na ’n kulkunstenaar te kyk en dwarsdeur sy kunsies te sien. Daarom is hierdie plaaslike rolprent uit Lesotho so ’n klein belewenis wat sielsverrykend is asof jy water uit ’n skoon Lesotho-fontein drink en die oorblywende druppels op die kroontjie van jou kop drup.

Stilte (in film) word gebore uit respek vir die hoofkarakter(s) se tragedie, innerlike landskap, siel, menswees en dilemma, en weerspieël die anderwêreldse, byna goddelike stilte wat deel is van Afrika se fluisterstem. Is dit êrens so suiwer ingetoë stil en merkwaardig heilig mooi soos in die Lesotho-berge? Hier vertel mense se woordelose gesigte iewers (Buster Keaton se films kon dit ook doen) meer as in hierdie Lesotho-verhaal. Die stilte is die storie. Dis nie ’n grafstilte nie, dis ’n stilte van mededoë en respek.

Dit gaan oor ’n dapper 80-jarige moeder en vrou (die onvergelyklike Mary Twala is meesterlik) wat ná ’n tragedie ook nog moet toesien hoe haar geliefde geboortegrond, ook waar haar voorvaders begrawe is, eersdaags onder ’n dam  gaan verdwyn. Want die prys vir vooruitgang, veral vir die aangrensende korrupte Suid-Afrika, is dikwels die moeitelose wegvee van tradisie en die menslike element vir die grypende hande vir dertig silwerlinge sonder die soen.

Filmplakkaat: Ster-Kinekor

Hierdie rolprent beeld aanvanklik Mantoa (Twala) se stom verbystering uit wanneer sy die nuus ontvang, en daarna haar inkubasieperiode, nogal soos ons nou in die Covid-tyd ervaar – gedwonge afsondering.  Sy sluit haar in haar eenvoudige hut toe en rou na binne sonder om ’n traan te stort. Die trane loop hier binne. Sy rou nie net oor die dood van die mense naby aan haar nie, maar oor die disrespek teenoor die gestorwenes wie se beendere verskuif sal moet word voordat die water dit insluk.

Die kinematograaf, Pierre de Villilers, se kamera interpreteer nie namens ons nie, dit neem waar en belig subteks subtiel met die gebruik van kleur, spanning tussen voorwerpe in ’n raampie met hul betekenis (mise-en-scène) en komposisie.

Een van die mees onvergeetlike tonele (en daar is meer as een) is dié van die hoofsaaklik stom ou dame wat teen ’n blou agtergrond voor haar uitstaar die ewigheid in asof sy na die hemel kyk. Stoïsyns, hartseer, vermoeid op 80, maar vasberade. Sy kan nie die stootskrapers en kragdrade met haar kaal hande beveg nie, maar wanneer haar tong herlewe, kan sy met die hoofmanne en vriende praat om ’n ander soort stryd te voer. Weerbarstig, dapper, lewendig. In plaas van gaan lê, is dit die stil vervreemding wat begin intree met die landskap en die tragedie, en die aanvaarding van die onafwendbare wat nié ’n siel of gees kan knak nie, wat tot ’n heropstanding lei. Dis herinneringe, geskiedenis, die bydrae van hierdie mense tot haar kultuur, wat besig is om in haar te herlewe.

Fellini het altyd gewaarsku (en Katinka Heyns het dit ook genoem) dat ’n kinematograaf en regisseur/skrywer nooit sodanig op ’n landskap verlief moet raak dat dit ’n blote gespog word met “kyk hoe slim is my kamera” nie. Mooi prentjies, behalwe in Terrence Malick se films, is dikwels ’n storie se grootste vyand, want dit raak self-bewus. Vergelyk dit met die verlate doodse landskap in Nomadland wat dieselfde doen. Die natuur fluister onder die beelde.

Die natuur moet integraal deel wees van die siel van die mens en die rolprent. Dit is in hul are, hul derms, hul liggame, en dit is hierdie element wat Pierre de Villiers so uitstekend oordra in This is not a burial, it’s a resurrection.

Maar alle lof moet natuurlik gaan aan die hoogs rolprent-literêre Lemohang Jeremiah Mosese wat bedaard en met groot respek regisseer. Hy neem waar, maar oordeel nie. Lig net die tragiek op stil, gedempte wyse uit die situasie, streel met genade daaroor, en beklemtoon op filmiese wyse, met die minimum dialoog of selfs klank, dat hierdie mense lewend begrawe word, maar dat ’n opstanding van herinneringe en die bydrae van die dooies tot die gemeenskap wag.

Interessant, die 89-jarige Mary Twala is feitlik daagliks deur verskeie spanne die berg op geneem om haar tonele daar bo, waar geen infrastruktuur of paaie is nie, te verfilm deur haar om die beurt teen berge op te abba en dan weer af te abba, wat dikwels ’n hele dag geneem het. Dit is toewyding. Dit wys Afrika-film op sy eenvoudigste, sy eerlikste, sy mees respekvolle, en met ’n heilige ontsag vir sy onderwerp.

So ’n kort resensie kan nie reg aan die fynere besonderhede van hierdie meesterlike rolprent laat geskied nie. Elke rolprentganger sal op ’n ander manier daardeur verryk word. Dit gee ’n mens weer moed in ’n bedryf waar Stoute Boudjies en Kaalgat-manewales deel vorm van die titels van die oorgrote meerderheid films wat alreeds gemaak is of nog in aantog is. Waar is Katinka Heyns wanneer ’n mens haar nodig het?

Bravo. Hierdie ragfyn streel oor die siel is ’n meesterstuk van eenvoud, aanklagte, liefde en dapperheid. Briljant.

The post <em>This is not a burial, it is a resurrection</em>: ’n filmresensie appeared first on LitNet.

Comrade editor is the story of Gwen Lister, the activist journalist who achieved global renown for opposing South Africa’s occupation of Namibia. Lister cut her journalistic teeth with Hannes Smith at the Windhoek Advertiser. Together they started the Windhoek Observer. When increased pressure from the white establishment forced her out, she founded The Namibian in 1985.  

A brave and honest account of the personal and professional journey of one of Africa’s foremost journalists.

Click here for more information about this publication.

The post New from Tafelberg: <i>Comrade editor</i> by Gwen Lister appeared first on LitNet.

Join Ivan Johnson in this memoir of an identity crisis as a high-spirited boy from a close-knit family on the Cape Flats becomes a man amid the turmoil of the Struggle. Joining the lily-white advertising industry, he ghosts from group to group, fitting in everywhere but belonging nowhere. Told with flair and irreverence, Ivan’s sharp eye and zest for life gives both food for thought and great entertainment.

Click here for more information about this publication.

The post New from Tafelberg: <i>But he speaks so well</i> by Ivan Johnson appeared first on LitNet.

Vroue speel nog altyd ’n sentrale rol in ons samelewing, beide in die openbare en private sfeer. Hul rol as versorgers word geredelik erken, maar wat van in die kerk, die politiek, die sakewêreld, sport en wetenskap? En het die vrou se rol oor die jare verander?

Bettina Wyngaard, ’n Overbergse skrywer, dromer, aktivis en regsgeleerde, ontleed dié kwessie in ’n gesprek tussen Bybel en grondwet van toeka tot nou. Sy gaan kyk spesifiek na die sogenaamde tekste van verskrikking (“texts of terrors”) en beskryf die omstandighede waarin vroue sedert die Bybelse tye leef en hoe die vrou op talle vlakke vandag nog misbruik word.

Onverskrokke vroue is ’n omvattende opgaaf van die vrou se uitdagings en oorwinnings sedert Bybelse tye. Dit is ’n goed nagevorste naslaanbron wat nog vir etlike jare relevant sal wees.

Klik hier vir meer inligting oor dié publikasie.

The post Nuut by Lux Verbi: <i>Onverskrokke vroue</i> deur Bettina Wyngaard appeared first on LitNet.

Agtergrondfoto: Miguel Á. Padriñán | Pixabay

Wit Afrikanermans vrees die inenting en gryp na ivermektien weens hulle verlaagde status in die nuwe Suid-Afrika. Dit sou een verklaring wees vir die Middeleeuse manier waarop mense hulle tans aan die neus laat lei.

In Augustus 2017 het Karen Douglas, Robbie Sutton en Aleksandra Cichocka ’n literatuuroorsig gepubliseer om die sielkunde agter samesweringsteorieë te probeer verduidelik. Hulle artikel heet “The psychology of conspiracy theories”.

Die artikel is voor Covid gepubliseer, maar toe is daar reeds ondersoek ingestel na die vrees vir inentings wat onder gemarginaliseerde groepe voorkom en spoed optel onder regse Westerse mense; dít ten spyte van die feit dat inentings een van die grootste deurbrake ooit in die Westerse mediese geskiedenis is.

Drie goed wat mense na ’n samesweringsteorie lok

Samesweringsteorieë bied gewoonlik verstaanbare antwoorde wat die deelnemers in beheer laat voel en boonop beter oor hulself laat voel.

Kom ons breek die sin op:

• verstaanbaar
• in beheer laat voel
• beter laat voel.

Douglas et al beskryf dit as empiriese, eksistensiële en sosiale motiewe wat mense agter onjuiste inligting laat aanhardloop.

Kom ons toets hierdie drie motiewe aan die hand van bestaande samesweringsteorieë wat aangeblaas word op die sosiale media deur mense wat hulself voordoen as die “alternatiewe media”, maar hulself nie aan etiese perskodes onderwerp nie. Die “bronne” van die alternatiewe media is instansies wat inligting kureer op maniere wat vrees by sekere mense wek, en agterdog bewerkstellig teen demokratiese instansies – veral teen enigiets wat op “liberale” menseregte betrekking het. QAnon is een van die bekendste bronne. Dié netjies gekureerde inligting word dan versprei en herversprei onder mense wat inkoop in die sameswerings. So ontstaan “eggokamers” waar valshede op een ruimte gelegitimeer kan word deur bronverwysings na soortgelyke ruimtes wat ook deur komplotdenkers beheer word.

...

Die Wêreldgesondheidsorganisasie se artikel is helder en baie duidelik, maar o wee, die regse eggokamers het klaar besluit ons mag nie na hulle luister nie, want hulle is deel van die kabaal.

...

COVID-19 is niks anders as gewone griep nie

Dit is nie waar nie, maar ... Die rede waarom mediese dokters COVID-19 anders hanteer as “gewone” griepuitbrake, lê in die hoeveelheid mense wat hospitalisering nodig het én die groter aantal sterftes weens COVID-19.

Die probleem is:

• Die mediese wetenskap en regerings wêreldwyd sit met enorme hoeveelhede data wat moeilik is om te interpreteer.
• Wetenskaplikes praat in waarskynlikhede, bitter selde in absolute terme.
• Daar gaan boonop wel elke jaar duisende mense dood weens “gewone” griepuitbrake – in Suid-Afrika ’n geskatte 11 000 mense per jaar.*
• Mediese dokters en verpleegpersoneel ervaar die aanslag van die virus eerstehands, terwyl die gemiddelde wit, Afrikaanssprekende man gedwing word om 22:00 by die huis te wees en ’n masker te dra, en nou heel dikwels minder verdien weens die geweldige probleem wat inperking vir die ekonomie teweegbring; hy weet gewoon nie wat in die hospitale gebeur nie.

* Kom ons kyk na hierdie een enkele stukkie statistiek. Ek skryf “’n geskatte 11 000 mense per jaar” sterf aan griep. Kyk hoe moeilik is dit om ’n ware syfer te kry.

• Die Sentrum vir Siektebeheer en -voorkoming plaas die syfer op 10 000 mense per jaar.
• Die Longinstituut verbonde aan die Universiteit van Kaapstad sê dit is tussen 5 000 en 11 000 mense per jaar.
• Pathcare sê dit is 12 000 mense per jaar.
• Die Washington Post plaas 12 000 as hulle syfer.

Iemand wat eenvoudige swart en wit antwoorde soek, is reeds verlore.

Dan is daar hierdie artikel, wat ek hoegenaamd nie verstaan nie. Ek deel dit bloot om te wys hoe kompleks hierdie studies soms is. Ek, as leek, kon geen snars verstaan nie.

Die Wêreldgesondheidsorganisasie se artikel is egter helder en baie duidelik, maar o wee, die regse eggokamers het klaar besluit ons mag nie na hulle luister nie, want hulle is deel van die kabaal.

Vergelyk dit met inligting in die eggokamers.

• Daardie inligting is eenvoudig en maklik om te verstaan.
• Die eggokamers se data is fyn gekureer om seker te maak dit fokus op slegs ’n baie klein deel van die waarheid. Dikwels, nie altyd nie, word baie geldige data verkeerd aangewend om die deelnemer ’n valse sin van sekuriteit te gee.

Die man wat dus vuur spoeg op Facebook het nie ’n idee wat in die hospitale aangaan nie. Hy lees nie die amptelike data nie, want hy word vertel dis deur kommuniste opgemaak. Hy is tevrede daarmee dat die data wat hy wel lees nie sy eie idees uitdaag nie en voel dan baie goed oor homself wanneer hy joernaliste slegsê en allerlei skakels na regse eggokamers op ’n byna aktivistiese manier versprei.

Kom ons gebruik Douglas et al.

• Empiries: Die samesweerder wíl ingelig wees en verstaanbare data hê, maar die wetenskaplikes gee ingewikkelde data wat met waarskynlikhede werk. Die eggokamers weet wat presies hy wil hê en kureer die data op maniere wat hom laat glo hy is reg.
• Eksistensieel: Die swart regering het nou alreeds alles van hom weggevat. Sy familie is nie meer in die regering nie, sy taal is nie meer al een wat gesing word in die nasionale lied nie en nou het “hulle” boonop sy besigheid vernietig. Hy vind dus aanklank by QAnon-volgelinge waar almal weer in Trump die heropstanding van die wit man gesien het. Trump wou nie maskers hê nie; Trump het in die openbaar sy mediese mense afgejak ... Trump se mense spreek ook tot die gebroke, wit Afrikanerman se mense.
• Sosiaal: Binne die warm gevoel van die eggokamers is daar ander wat ook verstaan. Hier voel die wit Afrikaner geborge. Hier is ander wat ook hulle inkomste verloor het. Hier is dit dus reg om te beweer dat mediese dokters saamsweer met die kommuniste en die illuminati en die Vrymesselaars om gewone mense se besighede seer te maak. Hier, in die alternatiewe ruimte waar ons saamstem dat COVID-19 ’n samesweringsteorie is, is dit vir ’n oomblik warm en oukei.

Inentings is skadelik

Dit is nie waar nie. Inentings het ontsettend baie beteken vir die Weste. Die Covid-inentings is ook nie “ongetoetste” goed nie. Dit is ook nie oor maande heen gemaak nie.

Die volledige RNA van COVID-19 is reeds in Januarie 2020 gepubliseer, en toe is bestaande tegnologie gebruik om hierdie inentings te produseer. LitNet het dit al verduidelik en ander webruimtes, soos News24, het baie toeganklik daaroor geskryf.

Maar ...

• Die wetenskaplikes produseer die hele tyd inligting oor die vordering én die probleme. Bloedklonte! Gevaar! Ja, maar vir minder as een uit ’n miljoen.**
• Die regering kondig met groot ophef aan dat AstraZeneca in die land aangekom het, dan hou hulle op om dit te gebruik en verkoop die besending aan ander lande.
• Die regering sê dat hulle twee miljoen dosisse Johnson & Johnson-inentings gaan weggooi.
• Selfs Izak ken ’n mediese dokter wat in die hospitaal beland het ná ’n inenting; sy was blerrie siek.***
• Die slim mense sê selfs met die heel beste inenting in die arm, gaan ons almal skynbaar weer COVID-19 kan kry, maar hopelik dan nie in die hospitaal beland nie.

Weer eens is die data moeilik om te verstaan, of word dit soms geïgnoreer.

• ** Neem bloedklonte. Die data is beskikbaar. Kyk hierdie baie mooi infografika, met goeie verwysings.
• Tussen 10 en 12 vroue per 100 000 kry bloedklonte tydens ’n bevalling. Dit beteken meer as 100 uit ’n miljoen. Inentings? Minder as 1 uit ’n miljoen. Word daar in die regse eggokamers oor bloedklonte tydens swangerskappe gepraat? Ek weet van geen wit Afrikanermans wat nie meer wil seks hê met vroue weens hierdie statistiek nie.
• Die feit dat AstraZeneca skynbaar té konserwatief vervaardig is en dus minder effektief is, beteken nie dis oneffektief nie.
• *** Iets meer oor daardie mediese dokter. Ek deel die volgende met haar toestemmig. Sy het die Vrydag Johnson & Johnson gekry, Sondag siek gevoel en is teen die Woensdag in die hospitaal opgeneem. En nou kan sy weer rustig voortgaan met haar werk. Wat van die miljoene mense wat niks oorkom nie en dadelik hulle lewens kon hervat? In Suid-Afrika is meer as 2,1 miljoen mense reeds ingeënt. China het reeds meer as 1 miljard mense ingeënt. In die VSA staan die getal reeds op 318 miljoen. Wêreldwyd is die syfer bo 2,66 miljard.

Die wetenskaplikes se data is kompleks en vol grys gebiede. Daarteenoor weet die eggokamers wat om te sê:

• Gister is ’n pasiënt dood in Spanje kort na sy ingeënt is!
• ’n Lykskouing op ’n bejaarde het tekens van die teenliggaampies getoon en raai wat – hy was ingeënt!

Die eggokamers se kurators deel dikwels selfs skakels na erkende mediese joernale. Dié skakels bewys dikwels die teendeel van die eggokamer se “feite”, maar omdat die data so kompleks is, lees die deelnemers nie die artikel binne konteks nie, of hulle lees dit glad nie.

Kom ons gebruik Douglas et al.

• Empiries: Die eggokamers gee vir die deelnemers eenvoudige data wat maklik is om te verstaan. Dié data is slim gekureer om selfs wetenskaplike artikels te betrek, maar weerhou die komplekse aard van die data, en ook dikwels die ware aard van die navorsing. Teenoor die eggokamers se eenvoudige, oorredende onwaarhede, publiseer die wetenskap enorme hoeveelhede data wat moeilik is om te verstaan en dikwels wys dat daar steeds veel meer vrae as antwoorde is.
• Eksistensieel: Douglas et al sê mense wat bang en swak opgelei is, val die maklikste vir samesweringsteorieë. Die vrees vir die dood is ’n maklike plek om mense se bangmeters in die rooi te druk. Dit is dus maklik om mense bang te maak vir inentings. En “swak opgelei”? Selfs die beste viroloë in die wêreld leer tans nog elke dag iets nuut oor COVID-19. Die gemiddelde persoon, met of sonder grade, sal ’n leeftyd lank ’n leek bly op so ’n gespesialiseerde gebied. Die eggokamers reduseer daarom die “waarhede” tot verstaanbare, deelbare inligting wat vrees aanwakker en gebruik die komplekse data van die wetenskap om hulle verstaanbare, maar vals, “feite” te bewys.
• Sosiaal: Trump was die poster boy vir almal wat bang en oningelig voel. Hy het eenvoudige antwoorde as salwing uitgedeel aan almal wat onseker gevoel het oor die komplekse aard van ’n virus wat selfs die slimste wetenskaplikes laat kopkrap. Trump het vir die underdog gewys dat jy nie komplekse data hoef te verstaan nie, jy moet net die wetenskaplikes bevraagteken, dan maak jy van Amerika ’n beter plek. In Suid-Afrika het die leierlose wit Afrikaner Trump aangegryp as ’n held. Die mense wat sy eggokamers geskep het, praat dus ook die taal wat iemand in Bloemfontein, Bellville en Boksburg kan verstaan. Hier was vir ’n oomblik weer ’n sterk wit man wat vir ’n oomblik weer die droom van wit baasskap in mense se harte wakker gemaak het. Hy het saamgestem dat die wetenskaplikes nie die antwoorde het nie.

Ivermektien is die “silver bullet”

Suid-Afrika was in die greep van ’n dodelike pandemie. Mense sit in hulle huise, hulle besighede lei skade. Die wetenskaplikes beloof ’n entstof wat nêrens beskikbaar is nie. Dan ... WOW! Hier kom ’n WhatsApp-boodskap van die Vrystaat af in goeie Afrikaans wat sê ivermektien is die “silver bullet”.

Waarom het hierdie enkele stemboodskap die vervaardigers van ivermektien oornag ryk gemaak en veeartse laat skarrel?

Kom ons ondersoek die drie boustene.

• Empiries: Dit is lank reeds bekend dat ivermektien in die laboratorium bind aan die stekels van die koronavirus. As ’n mens weet hoe die liggaam se immuunstelsel werk, dan klink dit na goeie nuus, want uiteindelik vervaardig ons liggame teenliggame wat aan die virus bind en op dié manier word ’n potensieel dodelike virus ’n stuk nuttelose proteïen. Dit klink goed! Ja, maar dit is in talle toetse bewys as oneffektief in ons liggame. Die probleem lê daarin dat Suid-Afrika nie enigste land is waar allerlei konkoksies getoets is nie, so oral op die internet is daar studies oor ivermektien. Die feit dat daar nog net een studie is wat aan al die standaarde voldoen het en die feit dat daardie studie bewys het dat ivermektien nie effektief is nie, is moeilik om te verstaan. Die inligting is beskikbaar, ek het het daaroor geskryf, maar enigeen wat die video van daardie seminaar so wou volg (dit is aan te bevele), sal moet erken dit is alles moeilik om te verstaan. Daarteenoor bied die eggokamers die maklike antwoorde, met talle datastelle wat indrukwekkend opgestapel word. Die feit dat die inligting misleidend is, word natuurlik nie gedeel nie. Soek jy dus “bewyse” dat ivermektien werk, gaan jy dit kry. Soek jy vir die teendeel, loop jy jou vas in studies wat moeilik is om te volg. Die feit dat daar nog nie een enkele studie uit die Vrystaat gekom het om daardie WhatsApp-boodskap se beloftes as korrek te bewys nie, word oral verswyg.
• Eksistensieel: Die wit, Afrikaanse man is nie meer in beheer nie en die inperking het dit nog erger gemaak. Wie dan beter as ’n wit, Afrikaanse man wat skielik beweer die magiese kuur teen hierdie vreemde virus kan op die wit, Afrikaanse baas se plaas gevind word?
• Sosiaal: Dis nie moeilik om te verstaan waarom wit, Afrikaanse mans se harte geswel het toe daardie WhatsApp-boodskap hulle bereik het nie.

...

Trump, die man wat met sy minagting vir feite die VSA in ’n COVID-19-slagveld omskep het, se eenvoudige, vals uitsprake maak harte warm in die laers hier in Suid-Afrika.

...

’n Kollektiewe narsissisme

Douglas et al het bevind dat groepe wat uitgestoot voel, of polities aan die verloorkant is, samesweringsteorieë makliker glo as groepe wat aan die wenkant van die politieke spel is.

Conspiracy belief has also been linked to prejudice against powerful groups […] and those perceived as enemies […]. These findings suggest that conspiracy theories may be recruited defensively, to relieve the self or in-group from a sense of culpability for their disadvantaged position (Douglas et al, 540).

Die wit Afrikanerman het in 1990 sy status as heerser verloor. Aanvalle op eiendom, taal en kultuur het sedertdien vererger. Hy wat eens die heerser was, is nou teen die toue. Toe kom inperking. “Hulle” (die swart regering) maak nou dat “ons” ons vryheid en ons besighede gaan verloor. “Hulle” wil “ons” nou finaal breek ...

In keeping with this defensive motivation, conspiracy belief is associated with narcissism—an inflated view of oneself that requires external validation and is linked to paranoid ideation […]. Conspiracy belief is also predicted by collective narcissism—a belief in the in-group’s greatness paired with a belief that other people do not appreciate it enough […]. Groups who feel that they have been victimized are more likely to endorse conspiracy theories about powerful out-groups […] (Ibid).

Die regering se onbeholpenheid en moedswillige uitsprake deur mense soos Malema dryf die eens almagtige wit Afrikanerman nog verder terug op die agtervoet.

Die magteloosheid, vererger deur inperking, veroorsaak ’n kollektiewe narsisme in ’n laer wat steeds digter trek teen die regering. Binne hierdie laer het deelnemers toegang tot Trump, die laaste hoop van die wit man, se eggokamers.

Tydens die inperking word die verkiesing van Trump “gesteel” – talle mense erken steeds nie dat Biden gewen het nie.

Trump, die man wat met sy minagting vir feite die VSA in ’n COVID-19-slagveld omskep het, se eenvoudige, vals uitsprake maak harte warm in die laers hier in Suid-Afrika.

Die kollektiewe narsissisme binne die laer, gekoppel aan data wat gekureer word om te bevredig, nie uit die daag nie, hou die deelnemers aan samesweringsteorieë knus.

Die literatuuroorsig

Douglas et al se artikel is aanlyn beskikbaar: https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0963721417718261.

Douglas, K, Sutton, R en Cichocka, A. 2017. The psychology of conspiracy theories. Current Directions in Psychological Science, 26(6):538–42.

Lees ook:

Dodelike entstoffiksie: Wat is die waarheid?

COVID-19: Verdraaide feite wat so vinnig soos ’n virus versprei

Herman Wasserman en die infodemie: Disinformasie in die Globale Suide

Saphra kry pak oor ivermektien; inperking, reisbeperkings en inentings ook ondersoek

Jy is ’n belangrike deel van die nuwe wapenwedloop

COVID-19: Jeremy Nel on vaccines, returning to normal and ivermectin

Wat gebeur wanneer ons ’n entstof kry?

Waarom ’n entstof jou lewe kan red, maar nie jou DNS kan verander nie

The post Die sielkunde agter samesweringsteorieë appeared first on LitNet.

Foto © Naomi Bruwer

Sêgoed van Kerneels Breytenbach "Mens leer gou dat elke boek, ongeag wat dit is, iets besonders is, en ’n spesifieke soort kreatiwiteit vereis. En dat elke skrywer ’n unieke mens is." "Daar is geen plesier wat vergelyk kan word met dié wat mens kry wanneer jy die eerste is om ’n nuwe manuskrip van mense soos Breyten Breytenbach, André Brink, Ingrid Winterbach, John Miles of enigiemand anders te kry, en jy begin leer en jy besef dis iets groots. Dis ’n tinteling wat jy nêrens anders kry nie." "Die vennootskap van uitgewer en outeur is ’n kosbare een." (Toespraak by Human & Rousseau se 50ste verjaardag) (LitNet) Wat het jy die nodigste om te kan skryf? (In 1994 na die publikasie van Glimlag) "Eie tyd, baie eie tyd. En ’n kalm gemoed. As ek ontsteld is, of kwaad, kan ek nie gaan sit en werk nie. Ek skryf vroeg in die oggend – ’n absolute onbelemmerde vloei van woorde, daar’s niks wat jou kan ontstel nie. Die ander ding is: niks drank terwyl jy skryf nie. Dis hoekom die oggende ook so goed werk." (Beeld, 16 Februarie 1994) "Uit ’n kreatiewe oogpunt is daar min dinge wat so ’n helse bevrediging gee as om te sit en dink aan ’n verhaal, karakters te skep, alles bymekaar te kry en te voel hoe die roman begin loop." (Die Burger, 16 Februarie 1994) "Ek vermoed ek is maar soos enige ander mens lief vir die ontlading wat humor bring. Humor is die enigste en beste wapen teen arrogansie, hovaardigheid, onnoselheid en plein ongeskiktheid. En dit herinner jou daaraan dat almal net mense is. Daarom dat Afrikaners en Afrikaanses en selfs die odd Boer dit so geniet. Ek vermoed die enigste mense wat nie van lag hou nie, is dié wat traumatiese Sondagskool-ervarings gehad het." (Beeld, 18 Februarie 2010) "Jy moet op hoogte wees van wat in skrywers se lewens aangaan sonder om dit ooit te misbruik; jy moet dit gébruik om hulle te help." (Beeld, 22 Februarie 2009) In 1993 oor die etikettering van skrywers: "Dis nogal ’n probleem – om opgesaal te sit met ’n etiket wat nie regtig pas nie. Dit help soms om mense se aandag te trek, mense te laat besef dat iets moontlik in hul smaak val. Ongelukkig sal dit ander weer wysmaak dat dit dalk nie in hul smaak val nie." (Beeld, 30 Januarie 1993) In 1993 oor sensuur: "Sensuur is onnodig. Gelukkig beweeg ons volgens die mense by die Publikasieraad in die rigting van klassifisering, weg van verbannings en al daardie dinge wat die nuuskierige dier in die Afrikaner-bors laat ontwaak het, wat verbode dinge gesog gemaak het. Laat mense self besluit wat hulle wil sien en lees." (Beeld, 30 Januarie 1993) "Die lewe bestaan uit verskuilde skinderstories." (Die Burger, 16 Februarie 1994) "Ek dink nie aan myself as ’n grapjas nie. Ek hou net daarvan om dinge uit ’n ongewone hoek te sien. Ek weier om te glo dat alles swaar en ernstig moet wees." (Sarie, 19 November 1997) In 1997 oor die toekoms van Afrikaans: "Daar’s ’n ou spreekwoord wat sê: As iets nie stukkend is nie, moet jy dit nie regmaak nie. Terwyl mense Afrikaans praat, en daar ’n groot klomp tydskrifte soos Sarie verskyn en gekoop en gelees word, kan niks verkeerd loop nie. Ek deel nie die pessimiste se siening oor Afrikaans nie. As ’n taal iets beteken, sal hy mos oorleef. Ek glo Afrikaans sal." (Sarie, 19 November 1997) "’n Mens moet eintlik nie vra wat die Afrikaanse boekrak nodig het nie. Jy moet eerder net hoop en bid vir ’n boekrak in elke Afrikaanse huis." "Jy moet die leser voor ’n versoeking stel waarvoor hy nie nee kan sê nie: gehalte, aktualiteit en ’n bemarkingsaksie wat by die skryfproses begin en by die boekhandelaar eindig." Nadat die Springbokke in 2015 in die Wêreldbeker teen Japan verloor het: "Die eerbare ding om nou te doen, oom Heyneke, is harakiri. Val op jou eie swaard." (Die Burger, 21 September 2015) "Afrikaanssprekendes sal floreer in Suid-Afrika indien ons ons sien as deel van die oplossing van die land se probleme. Dit het geen nut om op die kantlyn te sit en hovaardig neer te sien op alles nie." (Rapport, 23 November 2015) "Suid-Afrika sal floreer indien demokrasie en die regstelsel floreer. Ons ellendes sal nie verdwyn wanneer kapitalisme vervang word deur populistiese sosialisme nie. Gepraat van hoop. Ek hoop nie dat ons dit op die harde manier uitvind nie." (Rapport, 23 November 2015) Wat laat hom aanhou skryf? "Solank my verbeelding aktief bly, sal ek aanhou skryf. Dis jou verbeelding wat jou in staat stel om uit flardes van idees stories bymekaar te bring." (Rapport, 23 November 2015) Hoekom skryf hy steeds in Afrikaans? "Ek sal in Afrikaans bly skryf, want dit is die taal waarin ek dink. Ek het Engels goed onder die knie, maar sodra ek daarin skryf, kry die skryfwerk ’n formele botoon waarvan ek eenvoudig nie kan ontslae raak nie." (Rapport, 23 November 2015) Hoe voed ’n mens die kreatiewe vonk? "Jy moet net oplettend wees oor die dinge wat om jou aangaan. Die studenteopstande, die politici wat so rinkink met die belastingbetalers se geld, die krag van die gebed en die oppermag van die haka ... Ek weet daar is skrywers wat sê dat die meeste skryfwerk uit eie ervaring spruit. Ek dink nie dis heeltemal waar nie. As ’n mens jou verbeelding net goed genoeg fokus, kan jy jou in ander mense se posisies indink. Dit help ook om uiting te gee aan die allermenslike impuls van wraakneming. Jy kan byvoorbeeld nie altyd afreken met mense wat jou te na kom nie, maar in fiksie kan jy hulle aantree, miskien onder skuilname as jy so voel, en jou toorn op hulle loslaat. Dis die beste manier om van enige platvloerse impulse ontslae te raak." (Rapport, 23 November 2015) Oor waar hy tuis voel: "’n Mens se tuiste of 'hiervandaan' is eintlik in sy kop, maar ek voel op my tuisste en veiligste in my eie bed. Ons geslag skrywers is in die unieke posisie om in apartheid te geleef het, maar ook nou die nuwe Suid-Afrika te kan beleef. Met hierdie agtergrond het ons die geleentheid om ’n nuwe soort 'hiervandaan' of ’nkandla' in ons skryfwerk te skep." (Die Burger, 14 Mei 2015) Wat onderskei die kortverhaal van ander skryfvorme? "Dit is histories gesproke die brug tussen die orale tradisie en die eerste vorme van langer narratiewe fiksie. Dit het noodwendig nie ’n groot 'rolverdeling' nie, en die vorm dwing jou om uiters gekonsentreerd te skryf. Jy het minder ruimte om temas te ontwikkel, en jou grootste wins is gewoonlik die ontsluiting van kompleksiteit deur eenvoud." (LitNet) Die beste skryfraad wat hy ooit ontvang het? "Dieselfde raad as wat Hennie Aucamp aan my gegee het: maak nie saak hoe mal jy is oor iets wat jy geskryf het nie, as dit nie inpas in ’n kortverhaal nie, moet jy bereid wees om dit uit te gooi. André le Roux het ook eens vir my ’n stuk aangegee wat Elmore Leonard gesê het oor skryf: alles wat mens skryf, kan korter. Ek dink dít is twee van die drie belangrikste dinge wat ’n kortverhaalskrywer moet onthou. Die derde is dat as jy niks het om te vertel nie, jy nie die moeite moet doen om dit te vertel nie." (LitNet) Hoe suksesvolle skrywers suksesvol kan bly? "Die uitgewers moet leer hoe om na hulle te luister, maar nie raad te gee wat voorskriftelik is nie." (aan Jaco Botha op LitNet) Raad of wenke aan ’n debuutskrywer: "Moet nooit moed opgee wanneer jou eerste manuskrip nie die paal haal nie. En sodra jy gepubliseer is, vermy dit ten alle koste om jou eersteling te wil kloon." (aan Jaco Botha op LitNet) "’n Boek is maar altyd ’n produk van wat in jou lewe aan die gang is en natuurlik al die ander nonsens wat deur die jare ophoop in jou onderbewuste, dink ek." (aan Murray la Vita, Volksblad, 16 Augustus 2019)

Gebore en getoë

Cornelis Tobias (Kerneels) Breytenbach is op 13 April 1952 in Emmarentia, Johannesburg gebore – die oudste kind van die gesin met een jonger suster, Elsebe. Sy pa, Braam, soms ook bekend as Breyt, was ’n skoolinspekteur in die ou Transvaal nadat hy die gebruiklike pad van onderwyser tot skoolhoof, ensovoorts gevolg het. Hy het op die plaas Leliefontein tussen Carolina en Belfast grootgeword en was lid van die Breytenbach-tak wat van Swellendam via Humansdorp na die Transvaal getrek het.

Kerneels se ma was ’n nooi Schumann – haar pa was PWS Schumann, dramaturg van Hantie kom huis toe en Katrina, en op sy dag hoof van die Hoërskool Monument. Kerneels se ma was ook in die onderwys, onderwyseres aan die Hoërskool JG Strijdom en Suidheuwels (die omstreke waar die sepie Agter elke man afgespeel het).

"In my eerste vier lewensjare het my oupa Schumann nog by ons ingewoon ná die afsterwe van my ouma. My pa-hulle het in die nadraai van die oorlog vier groot erwe in New Redruth, Alberton gekoop, waarvan drie gebruik is vir vrugtebome. Dit was ’n klein paradys, en tussen dié boorde het ek gespeel. Sulke donker, vrugbare hoëveldse grond." (Aan LitNet)

Kerneels vertel aan Murray la Vita (Die Burger, 13 Februarie 2009): "(Daar was) altyd druiwe, altyd vye, appelkose ... hy het selfs mielies gegroei, aarbeie en dan nog groot hoenderhokke ook aan die een kant. Dit was eintlik ... dit was vreeslike idilliese, paradyslike kinderjare. Maar toe het dit te veel vir hom geword en hy het die plek verkoop. Ons het net een van die erwe gehou."

Aan LitNet: "My oupa het in daardie jare homself besig gehou deur vir Nasionale Boekhandel boeke by skole te bemark. Ek het by hom in sy kamer met die groot boekrakke geboer – daar was altyd boeke. Hy het my verbeelding oopgemaak met die stories wat hy vertel het uit die ou klassieke (hy is een van die geslag wat nog Plato se Republiek in Grieks gelees het), en met die geïllustreerde kinderboeke van Nasionale Boekhandel en die ou JL van Schaik. Een wat ek spesifiek onthou, is ’n Duitse uitgawe van Heinrich Hoffmann se Der Struwwelpeter. Hy het dit nog saamgebring uit Duitsland waar hy kortliks voor die oorlog met nagraadse studies besig was voordat die rassehaat hom laat terugvlug het. My ma het speurverhale verslind, en ek het my eerste JT Edson-boek by my pa geleen."

Kerneels woon die Laerskool Generaal Alberts by en voltooi sy hoërskoolloopbaan aan die Hoërskool Alberton in 1969. "Ons hoërskool was in daardie jare een van die Transvaal se top-presteerders en het puik onderwysers gelok. Die twee wat die grootste invloed op my gehad het, was Mafie Geyser, die Engelse onderwyseres (wat nogal ’n besielende soort mens was) en Johann (Tjol) van der Westhuizen, die wiskunde-onderwyser – ’n ongelooflike mens, en tragies vroeg oorlede. Ons klas was daardie jaar in die eindeksamen gemiddeld 10% bo die Transvaal-gemiddeld."

Van Kerneels se herinneringe uit sy kinderjare is dié van New Redruth Fish & Chips wat net om die draai van die Laerskool Generaal Alberts was. "Dáár het my pa elke Saterdagmiddag vir ons vis en tjips gaan koop. Saterdagmiddag was vir my die kulinêre hoogtepunt van die week. Dit was die voorspel tot die aand se inry-bioskoop, en ek en my suster het baklei vir die leeue-aandeel van die tjips.

"Teen die tyd wat ek besig was met katkisasie, was ek al heeltemal verslaaf aan tjips. Ek het tydens die diens gemaak of ek my kollektegeld ingooi, en ná die katkisasieklas saam met ’n paar mede-katkisante op pad huis toe ons kollektegeld gebruik om ’n pakkie slaptjips met asyn te koop. Dit het maande lank aangegaan totdat ’n Van Rooyen-outjie ’n gaatjie onder in sy sakkie ontwikkel het en sy asyn met ’n boog oor my Sondagpak uitgespuit het. Sedertdien kan ek asyn slegs oor my lippe kry as dit hewig gemaskeer is."

Hy beskryf sy ouers as uiteenlopende mense. "[M]y pa was joviaal en ontsettend lief vir die jongste skinnernuus. Sy skolekring was die Suid- en Oos-Transvaal, en ek het altyd die indruk gehad dat hy feitlik almal ken en weet watse kattekwaad hulle aanvang. My ma weer sou niks leliks van enigiemand sê nie, het glad nie geskinder nie, maar kon haar verkneukel aan my pa se stories. Wat my ouers wel spesiaal gemaak het, was dat hulle kinders as gelykes benader het – nooit neergepraat op jou nie."

Kerneels se oupa se boeke het hom, nog voor hy kon skryf, laat besluit hy wil ’n skrywer word, en teen die tyd dat hy ’n tiener was, het hy al begin boeke koop met sy sakgeld. "Ek het nou nog die oorspronklike stel Fritz Deelmans en wens ek het vasgeklou aan my ou Swart Luiperd-, Trompie- en Keurboslaan-boeke!"

Sy eerste stuk skryfwerk was ’n Bybelse drama, Die sterre sal buig, wat in 1969 deur hulle matriekklas van Hoërskool Alberton op die planke gebring is, vertel hy op LitNet aan Lien Botha. "Gelukkig moes ’n klomp klasmaats my bystaan met die redigering, anders sou dit nooit op die planke gekom het nie. Wat wel lekker was, was dat my oupa die eerste opvoering kon bywoon."

Oor die oorsprong van sy liefde vir musiek vertel Kerneels: "Musiek is ’n ander storie. My ma het ’n musiekgraad op Stellenbosch verwerf, en het Engels op skool gegee en musiek tuis aan privaatstudente. Daar was altyd musiek in die huis. Fritz Potgieter, een van my pa se vriende, het my eerste plate as geskenke aan my gegee toe ek vier was: Harry Belafonte se 'Banana Boat Song' en Chris Blignault se 'Bosveld Bul' (met 'Kom dans nou saam op die Nuwe Jaar' aan die ander kant). Ek het nie voor my ouers na LM-radio geluister nie, maar by die bure. Só het ek versot geraak op Elvis, die Beatles, die Stones en veral die Beach Boys. Ek het eers laat in die laerskool voor my ouers na rock geluister, en was verbaas toe my ma ook van die melodieë hou."

Verdere studie en werk

In 1970 is Kerneels weermag toe – na Geneeskundige Dienste te Voortrekkerhoogte. Hy vertel dat die kamp oorvol was en dat die weermag redes gesoek het om mense medies ongeskik te verklaar. "Ek is glad nie lief vir militêre dinge nie, en hulle het met my saamgestem dat ’n letsel wat ek met ’n sonsverduistering opgedoen het, my baie ernstig kortwiek. Hulle het ook mense met asma en plat voete vrygestel. Toe moes ek blitsvinnig ’n besluit neem. My neef, Peter Schumann, het in Bloemfontein ingeskryf om te gaan leer vir argitek. Ek dag ek sou sy voorbeeld volg, maar die enigste universiteit waar daar nog plek was, was Natal s’n in Durban. Binne twee maande het dit tot my deurgedring dat ek op pad na groot ellende was (Fisika het gelol), en het ek stert tussen die bene huis toe gevlug." (aan LitNet)

Hy het die res van die jaar as kassier by Volkskas gewerk en genoeg tyd gehad om te kon insien wat hy met sy lewe wou doen. In 1971 is hy na die Universiteit Stellenbosch, waar hy hom vir ’n BA-graad ingeskryf het. In 1975 verwerf hy sy MA-graad met die verhandeling "Enumerasie in die Afrikaanse letterkunde" onder DJ Opperman. Die besluit om aan die US te gaan studeer was ’n voortsetting van ’n tradisie: sy ma se mense, die Schumanns, is ’n ou Bolandse familie met diep verbintenisse met Stellenbosch en met die universiteit.

Kerneels was die laaste student wat ’n MA by DJ Opperman gekry het voor sy koma; ná Opperman se herstel, toe Kerneels reeds by Die Burger was, het ’n ander soort vriendskapsband tussen hulle ontwikkel. Opperman was aanvanklik vir hom ’n groot enigma. "Hy was nie naastenby so aangrypend agter die podium as WEG Louw nie, maar tog het hy, waarskynlik danksy sy status as digter en boheem, daarin geslaag om mens deeglik te toets en te besiel. Ek was wel deeglik daarvan bewus dat Opperman ná die koma ’n heeltemal ander mens as daarvoor was. Voor die koma was hy kamerasku, daarna was hy die een wat versoek het dat ons ’n foto moes kom neem van hom terwyl hy herstel. Die foto het nogal opspraak verwek, maar hy was tevrede daarmee. Opperman het my beïnvloed om die letterkunde op ’n sekere manier te benader, maar sy invloed was nie naastenby so groot op my soos dié van JJ Degenaar nie." (LitNet)

In Junie 1977 is Kerneels met Carien Hoffman getroud. Hy het op universiteit met haar suster Jalna uitgegaan, maar sy was lankal vergete toe hy Carien weer sien. Carien was lank grafiese kunstenaar en het ook juwele gemaak en is ’n baie goeie fotograaf. Hulle het twee kinders, Jana en Braam. Jana aard meer na Kerneels as na Carien en het dieselfde humorsin as haar pa. Sy sien humor in die vreemdste situasies. Jana is tans verslaggewer by Die Burger. Braam was as kind meer sagmoedig en, soos sy ma, kan hy dit nie verduur dat ’n probleem onopgelos bly nie.

Carien is in Maart 2016 aan mondkanker oorlede. Kerneels het aan Marelize Barnard van Die Burger (Die Burger, 28 Maart 2016) gesê dat Carien ’n droomvrou was, baie belese met ’n baie lewendige belangstelling in die kunste.

Na universiteit begin Kerneels werk as joernalis by Beeld in Johannesburg se kunsredaksie waar George Boshoff die redakteur was en Johan Bruwer, Thys Odendaal, Annelize van Rooyen en Cas van Rensburg sy kollegas. In September 1976 begin hy by Die Burger werk. Met Victor Holloway (Kerneels beskryf hom as sy groot mentor) se afsterwe in 1983 is hy aangestel as kunsredakteur. Hy vertel aan Jaco Botha op LitNet die feit dat sy selfvertroue ’n hupstoot gekry het toe hy Holloway se opvolger geword het. Dit was vir hom een van die hoogtepunte van die eerste deel van sy loopbaan.

In ’n onderhoud met Suzette Truter (Sarie, 19 November 1997) beskryf Kerneels die koerantwerk, veral die soort by die kunsredaksie, as "ongelooflik stimulerend". "Ek het die geluk aan my kant gehad, want ek hou van nuwe dinge en by Die Burger het die lewe presies dit gebied: elke dag iets nuuts."

Onderhoude waarvan Kerneels gehou het, al het dit nie altyd goeie kopie opgelewer nie, was dié met Dollar Brand (voordat hy Abdullah Ibrahim geword het), Wilma Stockenström, Ross Devenish, Goldie Hawn (in haar hotelsuite in die ou Landdros-hotel, waartydens haar bedgenoot skielik die kamer binnegeloop het – "Ek sal liewer nie sê wie nie"), Dennis Wilson van die Beach Boys, Milos Forman, David Brown, David Kramer, Pieter Fourie, Hennie Aucamp, Chris Rea ("Ons het heeltyd gesels oor ons babas"), Jan Scholtz en Con de Villiers.

Suzette Truter skryf verder: "Tydens sy jare as joernalis kon jy Kerneels se onvergelykbare skryfstyl altyd uitken aan sy ewe onvergelykbare humorsin. Hy was ook vir baie mense sinoniem met musiek. Hy het immers ’n hele generasie se musieksmaak beïnvloed met sy jare lange musiekrubrieke op die kunsblad ("Byklanke") en in Huisgenoot."

En sy eintlike passie in die lewe ís musiek: "By Koos (Prinsloo) het ek leer luister na Arvo Pärt en Chett Baker, die trompetblaser wat ook gesing het. Koos het van sy plate gehad waar hy sing in so ’n desolate stem. Dit was fantastiese musiek. Vir my was dit altyd ’n plesier om by Koos te gaan kuier, want hy het hierdie fantastiese musiek gehad," vertel Kerneels aan Murray la Vita (Die Burger, 13 Februarie 2009).

Sy resensies oor daardie tyd se popmusiek het hy aanvanklik met oorgawe geskryf, en later alleen uit genade; in 1993 het hy egter opgehou, omdat hy besef het hy is te oud. "Jy kom agter jy kan nie meer soos ’n tiener dink nie en jy verstaan nou wat jou plek in die kosmos is. Die boekewêreld het ál meer aandag geverg; ek het nie meer tyd (gehad) om te analiseer hoekom Acid House meriete (gehad) het nie."

Daar was baie hoogtepunte in die jare waartydens hy "Byklanke" behartig het, vertel Kerneels aan Emile Joubert (Die Burger, 7 Mei 1993). "Daar’s verskillende soorte hoogtepunte. Soos die brief van 'Heavy Metal Freaks' in Kroonstad wat my met die dood gedreig het as ek nie my mening oor Def Leppard en Judas Priest verander nie. Dan was daar Bles Bridges wat verseg het om te glo dat ek ’n suster het en dat sy dol is op sy musiek. Of die dag toe Cora Marie in Die Burger se kunskantoor ingestap het en daarop aangedring het om my ’n soen toe te dien. Of my heel eerste jazz-resensie vir Die Burger, in September 1976, van ’n Dollar Brand-konsert, en hoe sy warme reaksie daarop baie dinge vir my verander het."

Voorvalle wat hy wil vergeet, is albei kere dat hy deur Ipi Tombi moes sit en die kulturele boikot en die manier waarop dit alle plaaslike musici benadeel het. "Dan het ek ook Cher se Sun City-konsert misgeloop. Maar die grote was dat ek nié by was toe Freddie Mercury voor ’n klomp joernaliste ’n carry pack-bier op Jan Smuts-lughawe sit en uitdrink en toe oor die tafel siek geword het daarvan nie." Hoewel die kulturele boikot sy blootstelling aan internasionale popsterre beperk het, is local darem ook lekker. "Daar’s baie myle tussen Jurie Ferreira en Johannes Kerkorrel. Die ontwikkeling was alles ten beste, veral die sogenaamde 'alternatiewes'."

Hy vertel aan Corné Coetzee (Volksblad, 18 Februarie 2000) dat dit nou vir hom baie lekker is om te skryf oor die musiek van pre-1990’s op sy blog "Naklanke" op LitNet: "Dis wonderlik wat ’n mens kan regkry met behulp van YouTube se videogrepe – ek skryf oor musiek waarvan ek hou en illustreer dit met videogrepe. Ek luister nie meer aaneen soos twintig jaar gelede nie, maar daar is selde stilte in ons huis."

Hy is in 1989 na die uitgewery Human & Rousseau en toe hy daar instap, het hy besef hy weet niks nie. "Dit hou jou op die aarde en leer jou met ander oë kyk na dinge waaroor jy voorheen skepties was." By Human & Rousseau was Koos Human, een van die stigters van die uitgewersmaatskappy, Kerneels se mentor en by Koos het hy baie ander truuks geleer as net oor die uitgewery. In 1994 volg Kerneels vir Koos amptelik op as hoofbestuurder van Human & Rousseau.

"Koos het vir my heel in die begin twee goed gedoen: Hy het vir my twee boeke gegee om te lees en daarna die kontrak gegee wat met skrywers aangegaan word. En so ’n kwessie van ’n week daarna het ek en hy eendag gaan sit en eet en hy het vir my verduidelik (...) wat (die kontrak) alles beteken. As jy die skrywerskontrak van ’n kant af vat en jy lees hom behoorlik, dan weet jy eintlik álles wat aangaan in ’n uitgewery en wat daar behóórt aan te gaan," vertel Kerneels aan Murray la Vita. (Die Burger, 13 Februarie 2009)

"Jy weet, dis ’n vreemde ding, maar die verhouding tussen die skrywer en die uitgewer; uitgewer en skrywer; hoe beskerm die kontrak die twee teen mekaar; met ander woorde: watse voorregte het die een en watse verpligtinge het die ander een. Dis dáái ding. En dan weet jy presies wat die werk behels. En toe ek dit nou eers agter die blad het, toe weet ek ek gaan nooit weer terug koerante toe nie."

Oor die kuns van uitgewer wees vertel Kerneels aan Murray la Vita dat ’n groot deel daarvan is om ’n "móérse respek" te ontwikkel vir ’n die persoon se skryfwerk en vir sy privaatheid, "maar ook naby genoeg te wees om binne daai privaatheid te operate deur die persoon te hélp of te beskérm of aan te moedig om net weer aan die gang te kom.

"Jy weet Koos (Human) self het vir Etienne Leroux gewéldig baie beteken. Selfs so ver gegaan in die ou dae as Leroux ’n manuskrip gelewer het, het hy afgekom Kaap toe en dan het hulle ’n week lank al twee ’n kamer gevat in die Metropole Hotel daar in Langstraat. En dan het hulle in die hotel gesit en í­n daai week het hulle daai manuskrip van ’n kant af deurgewerk en hom reggekry.

"Baie skrywers kan jy nie só hanteer nie, maar jy moet tog weet om iets soortgelyks vir hulle te kan doen. André Brink, byvoorbeeld, gee vir jou ’n manuskrip wat, danksy die manier wat hy skryf – Afrikaans-Engels tegelyk – al so goed gestruktureerd en deurgedink is dat jy nooit rêrig eintlik vir hom hoef te sê: 'Man, jou slot werk nie; skryf dit oor', nie.

"Jy kan by André hoogstens vir hom sê, soos ek gemaak het met Duiwelskloof ... vir hom sê: 'Man, jy’t hier ’n misdaadjoernalis wat nooit bliksem sê nie.'

"By Karel Schoeman, weer, soek jy eintlik net vir tikfoute in die manuskrip. Jy peuter nie daaraan nie. Breyten ... dit is ook ’n digter wat so goed nagedink het oor sy goed, dis eintlik ’n belediging om vir hom te sê: man, luister die gedig werk nie vir jou nie, want jy weet die fout lê eintlik by jou, nie by hom nie."

Kerneels praat met Murray la Vita oor wyle Koos Prinsloo en onthou die aand toe hy die manuskrip van Slagplaas by Prinsloo se woonstel in Hillbrow gaan haal het en hoe hy terug is na sy blyplek, waar hy tot laat die nag aan dié "geweldige sterk, brutale, emosionele bundel" gelees het.

In April 2001 het Tafelberg en Human & Rousseau saamgesmelt onder die NB-Uitgewers-vaandel, met Hannes van Zyl as hoofbestuurder en Kerneels as publikasiehoof.

In 2009 het Kerneels afgetree en het hulle ná jare as Kapenaars in Kloofnekweg na ’n huis tussen die see en die vleie van Bettysbaai verhuis.

In 2012 was Kerneels baie betrokke by die stigting van PEN Afrikaans, die Afrikaanse vertakking van PEN International. Hierdie organisasie dra die belange van skrywers, joernaliste en ander mense wat met Afrikaans as taal werk, se belange op die hart en sien om na hulle – veral op die gebied van kreatiewe skryfwerk. Kerneels was ook vanaf 2013 vir vier jaar die voorsitter van PEN Afrikaans.

Maar Kerneels is nie net joernalis en uitgewer nie. In 1992 word sy bundel kortverhale, Morsdood van die honger, gepubliseer en in dieselfde jaar met die CNA-Debuutprys bekroon. Hennie Aucamp het hom soos volg oor Kerneels se verhale uitgelaat: "Sy speelsheid is ’n gevaarlike frenetiese gewals op die rand van die afgrond." (Beeld, 3 September 1992)

Kerneels skryf baie van die sukses van hierdie bundel toe aan sy beoefening van die joernalistiek: "Dit maak jou vingers los en jou selfvertroue sterker," verduidelik hy aan Emile Joubert (Die Burger, 7 Mei 1993). Hy het hierdie bundel beskryf as kortverhale wat probeer aantoon dat die ergste apartheid (seksueel, godsdienstig, sosiaal, polities) dié is wat jy in jou gedagtes bedryf.

HJ Pieterse (Rapport, 18 Oktober 1992) skryf dat Kerneels met Morsdood van die honger as satirikus baie ontwikkel het en dat hy, soos enige ander satirikus, alle heilige koeie aansny. "Om die waarheid te sê: ná dié boek sal die naaste heilige koei in die omstreke van die Ganges gesoek moet word." (...)

"Alles en almal loop deur onder Breytenbach se pen: wittes, swartes, gays, feministe, kultuursnobs en pretensieuses ('Die teater van bloed'), godsdiensdwepers, Afrikaanse liedjies, en, veral natuurlik, politici. Kortom, die hele Suid-Afrikaanse samelewing kom onder skoot." Pieterse meen dat die gehalte van die verhale wissel, maar dat daar selfs in van die mindere verhale heelwat passasies is om die leser se lagspiere te prikkel. Die verhale word verbind deur onder meer figure soos Chelodie Davel/De Villiers, Broer Shawn, OD Hardon en Realdus Columbus wat herhaaldelik in verskillende verhale optree."

Abraham de Vries (Die Burger, 8 September 1992) voel dat daar laas in Afrikaans by Etienne Leroux so ’n "redelik ondeugdelike, komieklike stoet" bymekaar was. "Die satirikus, sê Walters iewers (en hy behoort te weet), is heimlik ’n idealis, in diens van die genesing van menslike booshede. Wat Aucamp waarskynlik in die oog had, is dat daar onderliggend aan hierdie skeefbekykte karakters, aan selfs die hilariteit, die breër konteks van 'inherente dekadensie' is; patrone van ’n afloop, ’n eindtyd, verwant aan die laat-romantiek van die einde van die vorige eeu: die 'cherishing of the unnatural'. Dat juis Aucamp dit raaksien, verbaas nie, want dáárin is sy eie verhale (hoe verskillend ook sy aanslag en stem) verwant aan dié van Breytenbach. (...)

"Dis in die skep van fantastiese situasies wat Breytenbach homself oortref. Insinkings in die vertel is die onvoorbereide, dus moeilik interpreteerbare slot van die titelverhaal, grootliks ’n oorvertelling van Dahl se 'Taste'. (...) Maar as dit kom by die werklik goeie verhale, (...) sê hierdie resensent: Sny ’n stadige lyn; dis kos vir diegene wat die lag nog nie afgesterf het nie, wat hulle in ongeregtigheid nie verheug nie, en wat by die herken van die ondeugdelikhede nie vir genadeloosheid skrik nie. Daar’s nie baie sulkes in Afrikaans nie."

Cecile Cilliers (Insig, Desember 1993) skryf dat die veertien verhale van uiteenlopende aard en ongewone inhoud in Morsdood op interessante wyse tot eenheid saamgesnoer word. "Sekere karakters kom naamlik by naam in etlike verhale voor, maar in wisselende situasies en omstandighede. (...) By dié bindende effek, prikkel en verras hierdie werkwyse, én boei dit.

"En binne die satiriese raamwerk kom daar ’n belangrike allemansidentifikasie tot stand, sodat én situasies én karakters die ganse samelewing geld. 'Mnr X hou braaivleis' is ’n goeie voorbeeld: die alomteenwoordige dood en die samelewing se groeiende disrespek word skitterend verbeeld in die steeds meer bisar verloop van die verloop, en die oop einde.

"Breytenbach het ’n verbasende vermoë om die leser, meteen, in die eerste paragraaf, in die verhaal te laat beland, en om maksimale inligting met ’n minimum van woorde te verskaf. ’n Vermoë wat hy ongelukkig nie deurgaans benut nie. Van die verhale is gans te lank sodat, die prikkelende ongewoonheid ten spyt, belangstelling verflou.

"Kerneels Breytenbach kyk met ’n skuins blik na die mensdom, en hy skryf en béskryf om te skok. En die resultaat skok wel, én amuseer, want hy ken die kuns van koddige segging en vergesogte situasies. Maar ’n werklik geslaagde satirikus, in my woordeboek, moet ook deernis toon, empatie, bý die skerpte. En dit ontbreek in hierdie bundel geheel en al. Die verhale is bitter goed, bitter snaaks, en bitter. Net dit. Bitter."

In Zuid-Afrika van Maart 1993 skryf Hans Ester dat Kerneels Breytenbach ’n begaafde en selfs virtuose skrywer is en dat die bundel sy talent bewys. Hy voel egter dat Breytenbach se volgende boek minder grotesk en selfs positief moet wees.

En hoewel Gretel Wybenga (Beeld, 16 November 1992) voorbehoude gehad het, voel sy daar is te veel wat goed en lekker in die bundel is om dit nie ter hand te neem nie. "Enige gesonde samelewing móét ’n hofnar hê wat met lag en spot konings van trone mag afhaal. Welkom aan ons eie hofnar, Kerneelsie!"

Glimlag, Kerneels se eerste roman, word in 1993 uitgegee. Hierdie roman is een van die min romans in Afrikaans waarin populêre, oftewel popmusiek, as deel van die struktuur van die roman gebruik word.

Kerneels vertel aan Willem de Vries op LitNet meer oor die ontstaan van Glimlag: "Dit is struktureel gevorm deur ’n ou speurroman van EC Bentley getiteld Trent’s Last Case, maar die titel is ’n direkte verwysing na die Beach Boys se Smile, wat nooit uitgereik is nie, maar waarvan ek ’n roofopname het.

"Baie van die hoofstuk-opskrifte is Smile-liedjies. Smile had ongelukkig minder snitte as wat Glimlag hoofstukke het, dus het ek by die Beach Boys se voorafgaande LP, Pet Sounds, gaan leen. Met die lirieke het dit effe anders gegaan: ek het enigiets geneem wat daardie sardoniese afstand kon help vestig – banale gedagtes, nooit aangehaal uit werklike Afrikaanse liedjies nie, maar in strekking en sfeer vanuit die Afrikaanse musiek-dampkring. In ’n vroeë draft het ek FAK-liedjies gebruik, maar dit was té styf en formeel. Ek wou iets gehad het wat oënskynlik diep dinge sê, maar in wese flou en geweldig oppervlakkig is."

In Glimlag is Trens Phillips die hoofkarakter en een van sy karaktereienskappe is dat hy te eniger tyd mense en situasies reduseer tot lirieke wat eie is aan die gewilde Afrikaanse musiek. Willem de Vries skryf verder: "Kerneels beaam dat hierdie sardoniese draakstekery ’n hoofbestanddeel van Glimlag is. Hy wou hê die leser moet van Trens en Quarta (die hoofkarakter se groot liefde) hou, maar wat die res betref, moes hy/sy baie bewus bly van almal se feilbaarheid. By sommige wou hy hê dat dit duidelik moet wees dat hulle verteenwoordigend is van tipes Afrikaners: ambisieuse, korrumpeerbare mense."

De Vries het dit aan Kerneels gestel dat die lirieke "so kenmerkend prosaïes is van vele ligte musiek in Afrikaans en dat Afrikaanse musikante hier aan die kaak gestel word sonder dat name genoem word".

Kerneels se antwoord was: "As iemand sou sê hier is nou ’n geval van ’n oudmusiekresensent wat die Afrikaanse musiekbedryf die middelvinger wys, maar dit met fiksie verbloem, is dit beslis waar. In die eerste draft was daar ’n lang stuk oor Cora Marie, die country-sangeres. Ongelukkig kry sy toe kanker en het die boek se redakteur gevoel dit sou swak smaak wees om die deel in te hou. Maar ek het in daardie stadium baie beslis genoeg gehad van Afrikaanse musiekkunstenaars. Ek was in die tweede laaste jaar van my termyn as Huisgenoot se popresensent, en in daardie stadium het die hele luisterlied-beweging in sy eiewaan versmoor, en was Afrikaanse musiek besig om geweldig onopwindend en selftevrede te word. My liefde vir popmusiek was altyd daarin gesetel dat ek altyd soek na iets nuuts en iets vernuwends. In die vroeë negentigs was dit ’n skaars ding in Afrikaanse musiek. Ek het dit ook ’n stap verder gevoer deur baie van die dinge in die roman in verband te bring met werklike Afrikaanse films. Aan die een kant die musiek en hierdie menslike smagting om te sing en te besing, al is dit hoe vrot, en aan die ander, die romanwêreld wat gelyk gestel word aan aardsetter-flieks en -karakters wat, om die minste te sê, wêreldvreemd is."

De Vries het ook gesê: "Dié soort kensketsing en vervreemding deur liriek is sentraal tot die humor van die boek. Die glimlag is eerder grimas. Watter ander musiekidees is in die roman bygewerk?"

"Daar was in 1990 in die tydskrif Q ’n beskrywing van ’n klankateljee, Karl Wallinger se ateljee," sê Kerneels. "Dié het ek gebruik vir die ateljee in Glimlag. Die dinge wat tóé so wonderlik was, is nou alledaags. Vir die slot het ek aan twee dinge gedink: die middelste deel van die Smile-liedjie 'Cool cool water' en Gavin Bryars se komposisie Sinking of the Titanic, waarin hy die skip se orkes laat voortgaan met die speel van 'Autumn' onder die water. Mense wat bekend is met die verse van Rilke, sal dwarsdeur die roman verwysings na sy Duino-elegieë opmerk." 

Na Gunther Pakendorf (Die Burger 23 November 1993) se mening is daar heelparty raakpunte tussen Glimlag en Morsdood van die honger. "Soos sy voorganger speel Glimlag in die onmiddellike hede in die Kaap af en toon eweneens ’n sterk satiriese neiging wat hier en daar bisarre en groteske vorme aanneem. In ’n ander opsig sluit dit aan by ’n duidelike waarneembare kenmerk van die jongste Afrikaanse prosa, en dit is dat die verdwyning van apartheid skynbaar groter beweegruimte en dus ’n ongekende oplewing van kreatiwiteit onder Afrikaanse skrywers veroorsaak het. (...)

"In wese is Glimlag ’n kombinasie van speurverhaal en triviale liefdesverhaal. Kort nadat Helen Mills as Sakevrou van die Jaar aangewys is, verdwyn sy op geheimsinnige wyse. Die koerant, Ons Stem, berig eers verkeerdelik dat sy vermoor is, maar pas nadat die berig reggestel is, word haar lyk in geheimsinnige omstandighede gevind.

"Dit is die begin van die ondersoek deur Trens Phillips, vryskut-joernalis en popmusikus, wat hom al dieper in die militêre en politieke knoeispul van die land laat inbeweeg. Terselfdertyd beland hy in die arms van die beeldskone Quarta Prins saam met wie hy die een en ander avontuur beleef."

"Glimlag mors behoorlik met die ou Suid-Afrika en gooi sommer ’n paar ander temas by. Dit is dus ’n satiriese bredie met ’n verskeidenheid bestanddele wat aan die leser opgedis word. Die vernaamste een is die Afrikanerpolitiek, knoeiery, korrupsie en al, wat ten spyte van sy kitsch-vertoonsug, nie stuit voor kriminele aandadigheid nie."

Die skrywer raak ook heel geniepsig oor die Afrikanerkultuur en daar word ook verwys na die Afrikaanse joernalistiek, gewilde kultuur soos popmusiek en Afrikaanse rolprente en die staatsdiens. Hy maak ook weer gebruik van karakters wat al in van sy kortverhale gefigureer het en ander karakters het bekende name soos Sonny Corleone, Sonja Groesbeek, Joey en Gert van Rooyen.

Maar vir Pakendorf is Glimlag oorhaastig geskryf en was die redigering nie deeglik genoeg nie. Hoewel hy tydens die leesproses baie keer lekker gelag het, moes hy net soveel keer terugblaai om die verband tussen verskillende episodes of karakters na te gaan.

In sy resensie in Rapport (28 November 1993) het JC Kannemeyer geskryf dat Breytenbach vrek goed skryf, maar dat wat hy skryf, vir hom, Kannemeyer, nie aanstaan nie. "Ek erken dat ek persoonlik reageer en dat dit ’n groot fout is. Vir sommige mense mag die soort satire en die soort seks van Glimlag snaaks wees, maar vir my was dit kru en aangeplak; diegene wat genoeë neem met al die vlugtige stukkies geestigheid en die politieke toespelings sal die boek egter geniet."

Tom Gouws (Insig, Desember 1993) meen dat hierdie debuutroman van Breytenbach in dieselfde trant is as sy resensies van films, restaurante, boeke en musiek – "stout en stuitig, maar intelligent en ingelig, met with-it slengfrases, klinkende stukkies taal uit die lospraatjies van elke dag. Die vertelhouding is sinies, boosaardig, grynsend. Die 'glimlag' van die titel is ’n sardoniese beskrywing van die verteller se grynslag terwyl hy vertel. Die fiktiewe verklarings van werklike landsprobleme van daardie tyd bly ’n vertelling van oordrewe selfgenoegsaamheid. Die beterweterigheid en gemeensaamheid van die alwetende verteller irriteer op die lang duur."

LS Venter (Beeld, 22 November 1993) sluit sy bespreking af met: "Daar is gesê dat ons tyd nie meer die tragiese toelaat nie. Al wat moontlik is, is die komiese: óók as die skrywer ernstig is. Glimlag val in die genre van hierdie komedie van die erns. As dit laat lag, goed. Maar dit wil eintlik laat dink. Kerneels Breytenbach laat na my mening albei gebeur."

Oor die negatiewe dinge wat resensente oor Glimlag geskryf het, vertel Kerneels aan André le Roux (Die Burger, 23 November 1993) dat die eerste paar resensies wat jy lees, jou geweldig ontstel, maar dan moet jy maar jou eie raad aan ander skrywers volg: dat dit net ’n persoonlike mening is. "Ek dink nie Glimlag is ’n foutlose roman nie, maar ek dink ook die resensente het nie werklik gesien wat hulle behoort te gesien het nie."

Kerneels het in 1997 aan Suzette Truter vertel dat wat sy skryfwerk betref, hy ná Glimlag heeltemal tot stilstand gekom het. "Daar kom manuskripte by jou as uitgewer verby wat jou laat nietig voel, wat jou laat dink jy moenie jou naam krater maak deur te skryf nie; laat dié maar aan die regte skrywers oor. Maar aan die ander kant is dit baie inspirerend. Dis ’n plesier om in die kantoor in te stap en ’n pakkie daar aan te tref, soos ’n nuwe roman van André Brink of Karel Schoeman. Of iets opwindends deur iemand van wie jy nog nooit gehoor het nie, maar jou van die eerste sin af vasgryp. En dat ek een van die eerste mense in die wêreld is wat dit gaan lees."

Oor die gewilde Harry Potter-reeks wat Human & Rousseau in Afrikaans laat vertaal het, was Kerneels in ’n polemiek met Maretha Maartens betrokke. Maretha het in die rubriek "Soos ek dit sien" in Volksblad onder meer geskryf dat hoewel Potter "in die goeie leef, hy boosheid bemin en dat ouers twee keer moet dink voordat hulle dié boeke vir hul kinders vir Kersfees koop". Sy het in Rapport gesê haar rubriek is onvolledig en nie in die regte konteks aangehaal nie. Sy het ook verwys na wat JK Rowling in ’n onderhoud met Time te sê gehad het, iets waarna Breytenbach (in Rapport) nie verwys nie. Breytenbach het gesê sy kry haar inligting in die satiriese internet-koerant The Onion, wat feite fabriseer.

"Ek het ’n baie groot bewondering vir die fantasiewêreld wat JK Rowling geskep het. Maar wat ek aangehaal het, staan in swart op wit," het Maartens gesê. Hoewel dit eintlik "nie vir publikasie is nie", sê sy Breytenbach moet maar met "sulke groot kanonvoer skiet as hy wil" in sy opmerking dat hy haar integriteit bevraagteken. Wat het geword van die feit dat elkeen op ’n mening geregtig is, het sy gevra. "Weer eens, ek kan nie my bewondering vir JK Rowling se werk genoeg uitspreek nie. Maar dit gaan oor wat sy gesê het."

Kerneels het gemeen dat Maartens moet erken dat sy mislei is deur The Onion en dat sy net die gedeelte van Rowling se onderhoud met die Amerikaanse nuustydskrif Time gebruik wat haar argument pas. "Lees ’n mens die hele paragraaf in die onderhoud en jy sien wat Maartens weggelaat het, besef jy dat Maartens besig is met ’n baie slim, maar nogtans gemene spel," het Kerneels gesê. Hy het gevoel dat sy die eerbare ding moet doen en die publiek wat haar ondersteun het, moet inlig dat nóg Rowling nóg die Harry Potter-boeke enigiets met satanisme te make het.

In antwoord hierop het Maartens in ’n brief aan Volksblad geskryf dat sy nóg slim, nóg berekend was, maar dat sy, soos die meeste ander denkende mense, net na antwoorde soek. Sy haal dan voorts passasies uit die Harry Potter-boeke aan om haar sieninge te staaf.

Kerneels was darem nie heeltemal stil wat kreatiewe skryfwerk betref ná die publikasie van Glimlag nie. Hy het ’n paar stories geskryf wat in versamelbundels opgeneem is en nêrens anders beskikbaar is nie. In 1998 is "Oorlog ter plaatse", ’n anti-oorlog-, antimilitêre stuk opgeneem in Boereoorlogstories wat deur Jeanette Ferreira saamgestel is en deur Van Schaik uitgegee is. ’n Liefdesverhaal, "Die einde van die pad", is opgeneem in Liefde loop ver, wat ook deur Jeanette Ferreira saamgestel is en in 1999 deur Human & Rousseau uitgegee is. Piet Roodt het ook ’n stuk opgeneem in Granaat en Kerneels het vir Queillerie bydraes gelewer vir die bloemlesings van skrywers se reaksie op die verkiesing van 1994 en die bestekopname daaroor ’n jaar later: 27 April 1994: ’n Skrywersdagboek en 27 April een jaar later.

In 1987, by die viering van die Baxter-teater se eerste tien jaar, het Brian Barrow en Yvonne Williams-Short ’n bloemlesing getiteld Theatre Alive! saamgestel. Kerneels se bydrae was "What the critic should know about the theatre".

In 2001 het Kerneels se humorsin aanleiding gegee tot die publikasie van Die skoon grapboek. Oor die grappe in die boeke sê hy dat min van die grappe oorspronklik genoem kan word. "Of dit nou op die internet of papier is, daar is min grappe wat nie baard het nie. Grappe wat oor Stalin vertel is, word deesdae oor George W Bush en Tony Blair vertel. Koos van der Merwe en Mike Schutte het ’n Ierse neef genaamd Paddy. Ek het die meeste van hulle verplaas na ’n landelike omgewing in Mpumalanga. Hopelik sal baie daarvan vir ons lesers onbekend wees." (Uit ’n inligtingstuk van die uitgewers.)

Hy is trots op die feit dat al die grappe, ofskoon baie van hulle in kroeë afspeel, aan jou ouderling of dominee vertel sal kan word tydens die volgende huisbesoek.

In Die skoon grapboek het Kerneels as ’n soort teenhanger vir Leon Schuster se versameling doelbewus net "skoon" grappe oorvertel, vertel hy aan Corné Coetzee (Beeld, 18 Februarie 2010). "Dit spaar ’n mens ook al die verdriet van kinders wat hul skaam vir hul skurwe pa. Maar algaande het ek besef dat ek ’n effens meer gewaagde versameling ook sou kon saamstel. Een wat bronstig is sonder om smerig te wees. Ek is versot op James Thurber se humor, en die titel kom direk van een van sy skeppings af."

In 2009 verskyn toe Die ding tussen man en vrou, nog ’n grapboek. "Ek vermoed dat dit is omdat ek, soos enige ander mens, lief is vir die ontlading wat humor bring en met verloop van tyd agtergekom het dat Afrikaners taamlik skatologies in hul humorsin is, maar dat daar gelukkig meer aan ons humor is as die gatkant van die wêreld. Daar is ook ’n magdom seks-, skoon, rassistiese, seksistiese en siek grappe." (Die Burger, 16 Oktober 2010)

Kerneels staan ook bekend as ’n smulpaap en in sy hoedanigheid as restaurant-resensent – alias die pittige Braam Kleinhans – het hy almal se lagspiere geprikkel. En hy het oor die jare ’n groot kosliefhebber gebly en in Insig ander kosliefhebbers aan ’n groot verskeidenheid restaurante bekendgestel.

In 2005 gee hierdie liefde op aandrang van Leserskring aanleiding tot die samestelling van Die lekkerste lekker, ’n resepteboek wat Madeleine van Biljon (Volksblad, 11 Januarie 2006) as volg beskryf: "Daar is inderdaad baie gesellige resepte, sommige geyk, sommige kraakvars en heel oorspronklik. Elkeen wat onder ’n bekende se naam verskyn, dra die amper proebare stempel van die persoonlikheid – van wyle Rufus Kenney se werklik topklas-tamatiebredie tot die romantiese kookster (soos in hemelliggaam) Marlene van Niekerk se lofsang oor beet. Die foto’s is ’n fees, die uitleg netjies, ’n plesier vir die oog. Dit is ’n mooi boek, maar ’n bietjie swaar op die hand – nie maklik hanteerbaar in ’n kombuis nie. Eerder leesbaar as bruikbaar, en lekker om te lees daarby. Alles pluspunte." Sy het dit egter teen die swak nasienwerk – Kerneels moes haar oor ’n bord kos en ’n fles wyn om verskoning vra vir die verkeerde spelling van haar naam in die boek.

Madeleine Roux (skuilnaam van Madeleine van Biljon junior), ook ’n kok en koskenner, skryf in Rapport van 19 Februarie 2006 dat nostalgie volgens ’n Frans gesegde niks meer is as verlange na die kos waarmee jy grootgeword het nie. "En Kerneels Breytenbach, uitgewer en ook befaamde Kaapse gourmand, het uiteindelik geswig en ’n kookboek saamgestel wat drup van die nostalgie. Met resepte uit ons jeugjare, asook die gunstelinge van ons oumas, pa’s, jagvriende, ou tantes en ja, selfs ons kinderbediendes, weerspieël dié eklektiese versameling die tradisionele kossmake van geslagte Afrikaners. Dan het die skrywer ook heerlike onafrikaanse ekstras ingegooi, soos chowder (die onweerstaanbare Amerikaanse vis-en-aartappelsop gegeur met spekvleis), Franse uiesop, Griekse skaapboud, Thaise gemarineerde vis en Camembertkoek.

"Die aanslag is net reg: Jamie Oliver kook Huisgenoot se Wenresepte. Die samesteller se gevatte, skalks-vrome opmerkings, sy eie kort essays en lieflike bydraes van skrywers is in die kol. Veral mooi is die resepte binne-in die essays. Niks irriteer ’n kosleser meer as ’n gesoek na resepte by ’n verwysing in die meegaande storie nie."

"Vir my is kos onlosmaaklik aan humor verbind. Die beste resepteboeke is dus samestellings van sensuele inligting en vreeslike snaakse opmerkings – dink maar aan Elizabeth David met haar droë kritiek op gemorskos en passieryke kostoere deur Europa, of aan Julia Child se wonderlike verhale oor haar TV-rampe, maar ook die manier hoe sy haar hande so mooi op kos kon lê, soos alle goeie kokke. Breytenbach is ’n humoristiese skrywer en sy aweregse sin vir humor is nommerpas. 'Ek het die grootste respek vir vegetariërs. Dit wil egter nie sê dat ek dieselfde fout as hulle moet maak nie.' Kosbaar ook is sy vertellings oor ou eetplekke soos die Kaapse Tafel-restaurant in Koningin Victoriastraat in Kaapstad. Ewe goed is bydraes van onder meer Antjie Krog, die jagter Johan Botha, die rubriekskrywer Mariëtte Crafford en die rolprentmaker Herman Binge. Die akademikus Elize Botha se storie oor haar pa en die nagmaalwyn is van Herman Charles Bosman-gehalte.

"Kortliks, ’n indrukwekkende, mooi boek met werklik lekker resepte. Daar is mooier foto’s binne-in die boek as dié op die voorblad, maar dis kibbel. Die foto van droë harders en ’n knipmes op bl 179 is lieflik, maar hulle sê mos vis op die voorblad van enige resepteboek behalwe ’n vis-een, sal nie die boek laat verkoop nie."

Sy het egter dieselfde voorbehoude oor woorde wat verkeerd gespel is en ander foute in die boek en haar vraag is waarom Breytenbach soveel moeite gedoen het om vir sy lesers plesier te verskaf en dan taal- en resepteversorging laat links lê het.

In Oktober 2010 verskyn 7de Laan kook, wat saamgestel is deur Daleen van der Merwe, Human & Rousseau se kookboekredakteur, met teks deur Kerneels. Hy hét slaafs die sepie 7de Laan op SABC2 gekyk, en doen dit al die jare, en daarvoor blameer hy vir André P Brink. Brink se bewondering vir een van die karakters in die reeks het Kerneels nuuskierig genoeg gemaak om te begin kyk. In hierdie boek deel sewe van die karakters in die sepie hul beste resepte. "Die lekkerte hiervan was om ’n storie rondom elke karakter te skep, binne karakter te bly, en in sy of haar 'stem' te praat.

"Matrone het byvoorbeeld ’n vorige lewe wat so saam met haar resepte uitkom: die mans wat sy in die oog gehad het, die jare by Bothaville se landbouskou. Hel, daai vrou het ’n stem waarmee jy boerpampoen kan skil, maar haar Generaal De la Rey-koek met droë vye en pekanneute maak jou knieë slap!" vertel hy aan Elmari Rautenbach.

En al het Daleen van der Merwe die meeste van die 75 resepte bymekaargenaak, het Kerneels nie teruggestaan as dit gekom het by die soek-en-proe-sessies nie.

Hy vertel aan Elmari Rautenbach (Die Burger, 23 Oktober 2010) dat daar egter ’n storie ágter die storie is: "In 1995 het ek by die Frankfurt-Boekebeurs een aand langs ene Barbara Beck gesit. Sy was ’n uitgewer by die Metropolitan Museum of Art en vertel my toe hoedat sy in die bedryf beland het."

"Rex Stout, ’n Amerikaanse skrywer, het van die dertigs tot die sewentigs ’n misdaadreeks, die sogenaamde Nero Wolfe-boeke, die lig laat sien. Wolfe was ’n speurder met ’n lyf so groot soos sy ego en ’n voorliefde vir geel sypajamas, orgideë en die gastronomie. Al probleem was Stout kon nie kook nie. Dit was Barbara se taak as jong uitgewerassistent om elke boek se resepte en kookrituele uit te dink en agterna die manuskripte na te gaan om seker te maak Wolfe kap darem ’n ui op die regte manier. En dis hoe sy die idee gekry het vir The Nero Wolfe Cookbook – tot vandag toe een van die top-kookboeke op amazon.com!"

Na sy sogenaamde aftrede is Kerneels nog steeds besig met boeke: resensies, lees van manuskripte en ander soortgelyke dinge. "Aftree is miskien iets wat ek eendag sal doen. Op die oomblik wentel my lewe om boeke, musiek en pogings tot my eie skryfwerk. En natuurlik, my hond, Jasper. Ek en my vrou, Carien, kan dit net nie oor ons harte kry om hom te vertel hy is nie ’n mens nie," vertel hy aan Corné Coetzee.

Breyten Breytenbach (Die Burger, 13 Februarie 2009) beskryf Kerneels so: "Die kern van Koning Neels (of Klimneels, of Knorneels) is gulhartigheid en ’n fyn-fyn onbevange gees propvol intelligensie en nuuskierigheid. (In die ope-gemoed en vermoë tot verwondering sin ...)" Breyten sê verder: "[V]ra hom, in alle erns, of ons nou die blerrie groot skrywer wat hy is, vreesloos na vore gaan sien tree."

Hierdie vraag is beantwoord toe Kerneels in 2009 gepols is oor waarom hy tóé, op 56, uittree: "’n Mens werk mos maar altyd met daardie idee dat jy nou as jy 60 of 65 is, sal gaan. Ek het in 1993 laas gepubliseer – Glimlag (...), wat ek gedink het ernstige werk is."

"Sedertdien was daar daai kookboek (Die lekkerste lekker) en ’n grapboek (Die skoon grapboek). Maar op een of ander manier het ek verskeie kere begin met goed skryf en elke slag dan ontspoor dit ... of tyd haal my in, of ek het nie tyd om daaraan te werk nie, of ek raak sinies halfpad want ek besef ek hou nie daarvan nie – daai soort van normale goed."

"Maar die eintlike ding is jy sit by ’n uitgewery en jy sien ander mense se goed en jou kreatiewe tyd gaan in personeelsake in en in die bestuur van ’n maatskappy. En uiteindelik skryf jy basies níks. En daar is nou twee of drie goed. Een is ’n roman wat ek al mee begin het in 1999, 2000 – daar rond, en wat ’n baie ernstige terugslag gekry het toe hulle my laptop (in November 2003) gesteel het met ’n klomp hoofstukke daarmee saam. Toe moes ek hom van voor af skryf want ek het nie ’n backup gehad nie, maar sedertdien hou ek religiously backups."

"Maar dit het ek toe herskryf, ek het toe gaan sit en ’n taamlike poging aangewend. En met dáái roman het ek verder as halfpad gekom, maar hy sit nou daar en wag vir my. Dis die eerste ding wat ek nou gaan doen. ’n Mens raak so verlief op die stories partykeer en die karakters ... in hierdie geval is dit ’n bruin vrou wat groot opgang maak in die sakewêreld en hoe sy trou met ’n jong wit ou en dan die familie wat vir haar vra hoe kan sy benede haar met ’n witmens trou – die omgekeerde situasie van wat voorheen sou gebeur het."

André Brink sê naas rugby is musiek die ding wat ook húlle oor die jare "baie heg verbind het". "[A]s ’n paar manne eers saamgehuil het oor ’n Habana-drie op die rugbyveld, of ’n Monty-skop in die doodsnikke, of oor Anna Netrebko in Traviata, dan staan daardie vriendskap soos ’n paal bo water."

Oor Kerneels die uitgewer sê hy: "Hy was soos oorle' Watermeyer se mure teen die suidewind."

In ’n onderhoud met Elmari Rautenbach gesels hulle oor ouer word en lesse leer en Kerneels vertel vir haar van sy dogter, Jana, wat as ’n junior verslaggewer by Die Burger die moeilike opdrag gekry het om die Eersterivier-taxi-ongeluk op die treinspoor te dek. "Die een waarin tien kinders dood is."

"Ek tel die oggend die koerant op en ek lees: 'Ek is lief vir jou. Wees tog gaaf met die taxi-bestuurder.' Dít was gisteroggend me Rochelle Smith van Eersterivier se laaste woorde aan haar seun, Reece.' En ek dink: my dogter het dit heeltemal op haar eie geskryf. Weet jy hoe trots voel ’n mens?"

In 1995 het Kerneels aan Rapport-Tydskrif gesê dat hy graag sy goue jare op Carolina in Oos-Transvaal wil woon. "Daar moet ’n Aga-koolstoof in die kombuis wees en baie koffie en boerebeskuit. Met ander woorde, dit moet rustig wees en ek moet tyd hê vir baie herinneringe – selfs oor goed wat ek nie gedoen het nie.

"Ongelukkig moet elkeen maar self vir sy eie oudag voorsiening maak. Hoewel pensionarisse en senior burgers afslag kry op uitgawes soos fliek en haarsny, kry hulle nie korting op die werklike uitgawes van die lewe nie. G’n wonder so baie van hulle moet hulle bekommer nie."

En as hy ’n tweede kans kry om terug te kom aarde toe: "Ek sal graag Mozart wil wees. Hy is die enigste mens wat weet hoe die Requiem werklik moes geëindig het. En met die moderne mediese wonderwerke sou ek graag ’n kat in my skoonsuster se huis wou gewees het – dan sou ek ewigdurende vreugde kon hê en heerlik baas kon speel." 

Sarie wou weet hoe hy hom in die winter warm hou: "Daar’s ’n paar stelreëls. Nommer een: bou voortdurend aan jou koolhidraat-vlakke – wat goed is vir atlete, is goed vir TV-kykers. Jy’t daardie ekstra energie veral nodig vir nuusberigte.

"Nommer twee: betaal jou mediese rekenings eers ná maande. Nommer drie: gebruik die rooiwyn-en-blondine-opsie slegs wanneer jou vrou en kinders tydens die skoolvakansie Wildtuin toe is saam met jou skoonouers. Nommer vier: onthou, ’n knetterende kaggelvuur is die duiwel se oorkussing."

Soos in sy jeug is Kerneels steeds ’n ywerige leser. "Ek verslind alles van Reginald Hill, Lee Child en James Ellroy wat ek in die hande kan kry. Dis my verstrooiingsplesier. Onder die ernstiger skrywers is dit ’n vreugde om met nuwe name soos Jonathan Franzen, Ian McEwan en Roberto Bolano kennis te maak. Die skrywers wat my beïnvloed het, is Henry Adams, Thomas Pynchon, Don DeLillo, Milan Kundera, Richard Ford en William Gaddis. Ek betrap myself ook elke paar jaar dat ek Pynchon se Gravity’s Rainbow en DeLillo se The Names herlees. Wat Afrikaanse boeke betref, probeer ek byhou." (Aan LitNet)

Kerneels erken op LitNet aan Lien Botha dat ’n mens nie van die rituele van die daaglikse bestaan kan ontsnap nie – dit is altyd daar. Hy begin ongeveer vieruur in die oggend skryf en staan dan na ’n paar uur op. En dit is wanneer die rituele begin – soos om met Jasper, sy hond, te gaan stap, ontbyt te maak, koerant te lees en takies in en om die huis te verrig. Maar "met die skryf self is daar geen ritueel nie. Sommige dae gaan dit maklik, ander dae nie. Voor ek in die aand aan die slaap raak, probeer ek om die toneel wat ek die volgende oggend eerste gaan moet takel, in my verbeelding te sien. In detail. Wat die teenwoordige karakters sê en voel. Wanneer ek dan hier skuins voor vier wakker word, vind ek dat ek die ding omtrent kan sien en voel. Dis maar net ’n truuk wat vir my werk. Mens het so ongelooflik baie dinge wat jy op TV en rolprente sien, en jou eie ervaring, dat jou droomtyd soms wonderlike dinge oplewer."

En toe word Kerneels se tweede roman (’n lywige een) getiteld Piekniek by Hangklip in 2011 uitgegee en is dit een van die finaliste vir die UJ-prys vir skeppende skryfwerk saam met Sonja Loots se Sirkusboere, Net ’n lewe van Fransi Phillips, Onversadig deur TT Cloete en Wals met Mathilda van Dan Sleigh.

Louise Viljoen (LitNet) beskryf die storie van Piekniek by Hangklip op LitNet so: "Die twee hoofkarakters in Piekniek by Hangklip is Sonja Griessel, ’n jong Gautengse prokureur, en Joshua Gumbo, oorspronklik van Zambië en lid van die Lucky Thirteen-misdaadsindikaat in Johannesburg. Hulle lewensverhale raak verweef wanneer Joshua op ’n dag die motor probeer steel waarin Sonja en haar ouers by hulle huis aankom. In ’n toneel wat herinner aan Quentin Tarantino op sy absurde en gewelddadige beste skiet hy per abuis Sonja se ouers dood wanneer sy uit die motor struikel en onbedoeld ’n soen op sy mond plant, ’n daad waarmee sy hom onwetend van sy mojo beroof. Na die tragiese gebeure pak Sonja alles in Gauteng op om ’n nuwe lewe in die Overstrand-gebied te begin. Joshua volg haar spoor na die Kaap. Hy het haar net rakelings in die donker gesien, maar hy onthou haar reuk en hy begin soek na haar om sy mojo terug te kry. Op haar beurt soek Sonja na ’n eerlike eiendomsagent en ’n behoorlike argitek sodat sy haar met styl in Bettysbaai kan vestig.

"Uit hierdie eenvoudige gegewe ontspring daar ’n reeks avonture waarby daar allerlei interessante karakters, onvoorsiene gebeure, vernuftige wendings, smaaklike maaltye en heelwat goeie seks betrokke is. Alhoewel sommige van die episodes net lossies met die sentrale intrige skakel, is daar op storievlak heelwat om die leser besig te hou. Die verteller se beskrywings is raak en spitsvondig (die een karakter se ken het byvoorbeeld 'iets Brits in die teruggehoue plasing onderaan die skedel'). Daarby het hy ’n goeie oog vir besonderhede en ’n fyn oor vir dialoog.

"Die roman eindig met ’n uitspattige partytjie by die Hangklip Hotel waar Sonja die voltooiing van die planne vir haar huis wil vier en tegelykertyd ook wil wraak neem op die drie mans wat ’n weddenskap oor haar verleibaarheid aangegaan het. Soos dikwels in romans en films, is dié partytjie die karnavaleske hoogtepunt waarheen al die gebeure in die roman opbou. Al wat ek van die partytjie mag verklap, is dat dit sommige van die roman se plotlyne bymekaar bring en afbind sodat die leser ten minste ’n gevoel van (voorlopige) sluiting ervaar. Soos ander Afrikaanse skrywers voor hom betuig Kerneels Breytenbach met die beskrywing van hierdie partytjie sy skatpligtigheid teenoor Etienne Leroux se Sewe dae by die Silbersteins wat as ’t ware die oermodel geword het vir alle partytjies in die Afrikaanse letterkunde. Leroux se roman word ook in herinnering geroep deur die talle filosofiese gesprekke tussen die karakters."

Vir Louise Viljoen is een van die kenmerke van die roman die feit dat dit wys dat belangrike kwessies nie alleenlik met erns aangepak hoef te word nie. "Klugtigheid en spot is eweneens wapens in die stryd om die behoud van goeie waardes, esteties bevredigende argitektuur, opbouende literatuurkritiek, onpretensieuse eetgewoontes en volhoubare maatskaplike verandering. Wat ’n seepgladde plesier was dit nie om hierdie roman van Kerneels Breytenbach te lees nie!"

Michiel Heyns se resensie in Beeld van 10 Oktober 2011 eindig so: "Piekniek by Hangklip is ’n oordadige, baldadige, balhorige aanslag op preutsheid en pretensie. Ontspan en geniet dit."

In 2014 is Ester gepubliseer en het dit weggestap met die kykNET-Rapport-boekprys in die rolprentkategorie vir 2014. Dit was ook op die kortlys vir die ATKV-Woordveertjies, die WA Hofmeyr-prys en die UJ-prys vir 2015.

Ester se agtergrond is merendeels gesetel op ’n treinrit tussen Windhoek in die voormalige Suidwes-Afrika en Kaapstad. Ao Dieter Bergman word vanaf die dorpie Piet Retief opgekommandeer om op ’n landsbelangrike sending te gaan. Hierdie sending kan die geskiedenis van Suid-Afrika verander. Bergman moet ook vir Thyra Denk, ’n Duitse spioen, op haar plaas buite Windhoek gaan haal en saam met haar met die trein na Kaapstad reis waar sy voor die Gekose Parlementêre Komitee moet verskyn.

Maar die eintlike doel van die ondersoek, wat in opdrag van die Smuts-regering daargestel is, is om uit te vind of DF Malan, LV vir die opposisie, enige kontak met die Nazi-regime gehad het met mevrou Denk as skakelpersoon.

In sy commendatio vir die kykNET-Rapport-prys vir die rolprentkategorie skryf Herman Binge van Lion’s Head Productions: "Wat meer wil ’n fliekmaker hê as die stomende verhaal van ontluikende liefde tussen ’n maagdelik-rigiede polisieman van Piet Retief en ’n verleidelike Duitse spioen van Namibië? Saam op ’n lotsbepalende treinreis na Kaapstad. Op ’n lokomotief van die ou SAS&H. In 1946, ’n jaar van groot politieke intrige in Suid-Afrika.

"Kerneels Breytenbach se Ester is ’n teks wat netjies binne ’n bewese kommersiële fliekgenre val. Dink maar aan Marlene Dietrich in Shanghai Express van 1932, Rex Harrison in Night Train to Munich uit 1940, Tony Curtis, Jack Lemmon en Marilyn Monroe in die onvergeetlike Some ­Like It Hot uit 1958 ... Breytenbach se treinrit bied die rolprentmaker lieflike visuele metafore. Stoom en vuur, swaar wiele wat knars op spore. Afwagting op die spore wat vir ­kykers voorlê en die spore wat die karakters agterlaat in die verbysnellende werklikheid.

"Daar is oorgenoeg ruimte vir die nodige afwisseling tussen die dialooggedrewe interieurtonele en die buitetonele van stasies waar ons (en die storie) kan bene rek. Die moontlikheid van wye skote op ’n trein wat deur pragtige natuurtonele gly, vanaf die wydsheid van Namibië deur die dorre Karoo na die groene Boland verlos die kyker ook vir ’n oomblik van die kloustrofobie van klein kompartemente en benoude gangetjies. Breytenbach se fyn beskrywings van onvergeetlike karakters en sy slim, gevatte dialoog kan feitlik onveranderd in ’n draaiboek opgeneem word." (Rapport, 23 November 2015)

Dewald Koen skryf in Die Burger (22 November 2014) dat die roman gedeeltelik op die werklikheid gegrond is. "Breytenbach het sy feite deeglik nagevors en gevolglik word die fynste besonderhede as deel van die storielyn weergegee. Hierdie roman is egter nie ’n vervelige geskiedenisles nie.

"Die treinrit word op gedetailleerde wyse verwoord en Breytenbach skenk besonderse aandag aan die beskrywing van die landskap, hoewel dit nie met landskapbeskrywings van Karel Schoeman kan wedywer nie. Die leser word meegesleur op ’n spanningsvolle rit deur die natuurprag van Suider-Afrika. Op amper nostalgiese wyse herroep Breytenbach die vergange dae van die stoomtrein en die sjarme wat met dié treinreise gepaardgegaan het.

"Breytenbach se kennis van kos en musiek kom duidelik in die narratief na vore. Die vyfgang-maaltye tydens die treinrit word op amper poëtiese wyse beskryf en prikkel die leser se sintuie behoorlik. Breytenbach slaag daarin om die spanningselement tot aan die einde van die roman te behou. Die tempo van die roman begin relatief stadig, maar tel geleidelik spoed op soos die trein nader aan sy bestemming beweeg. Met talle onbeantwoorde vrae word die leser gedwing om stip te lees om sodoende te verseker dat enige terloopse handeling nie misgelees word nie.

"Die groot vraag wat die leser van bladsy een af teister, is die vraag rondom Ester se identiteit. Wie is Ester en waarom tree dié klaarblyklike skim­figuur nie na vore nie? (Die leser sal egter self die roman moet lees om die antwoord op dié vraag te verkry.) (...)

"Ester is ’n spanningsroman wat ongetwyfeld die meeste lesers sal boei. Hoewel die roman spanningslektuur is en nie as hoë letterkunde geklassifiseer kan word nie, gaan dié roman myns insiens deur lesers verslind word. Die roman lei die leser ook tot verdere nadenke oor die politieke gebeure van 1946, aangesien dit die nuuskierigheid oor die ware geskiedkundige gebeure prikkel. (...)

"Ester is die tipe roman wat meer as een maal gelees moet word. Met hierdie roman het Breytenbach die resep vir ’n aksiebelaaide spanningsroman vervolmaak."

Kerneels het al in 2001 die eerste keer met Ester te make gekry toe ’n juris hom vertel het van hierdie Duitse spioen en die regering van Jan Smuts se poging om haar te gebruik om DF Malan se politieke loopbaan kort te knip. Hy vertel verder aan Lien Botha op LitNet: "Dit was vir my amper ondenkbaar dat politici dit oorweeg het om Malan van hoogverraad aan te kla. Ongelukkig het ek eers jare later die storie uitgesnuffel kon kry toe iemand my vertel het van die biografie wat Jeremy Lawrence geskryf het oor sy pa, Harry Lawrence, wat in 1946 minister van justisie was.

"Die Smuts-regering is ingelig oor geheime verslae wat gevind is in Von Ribbentrop se gekonfiskeerde dokumente, en Harry Lawrence, ’n man wat skynbaar nagedink het eers nadat hy gehandel het, het die kans benut om die wêreld vir Malan warm te maak. En toe ek eers Lawrence se biografie gelees het, het die storie vir my al hoe aantrekliker geword. Soos die toeval dit wou hê, het ek kort nadat ek dit gelees het, kort na mekaar die rolprent Salon Kitty gesien en ’n klomp romans deur Alan Furst gelees. My verbeelding laat nie sulke prikkels verbygaan nie. Ek het Lindie Koorts se proefskrif oor Malan gelees, wat vir my bevestig het hoe ’n soort mens hy was – maar toe moes ek hom probeer sien deur die oë van ’n vrou wie se ideale deur Malan se beginselvastheid verydel is. Dit gee toe ’n hele verhaal af."

Lien Botha wou weet of Kerneels se "vernuf met die vleeslike avonture op die trein" natuurlik kom. Vir hom was dit "jare van toegewyde studies in die skool van die lewe. En ek vermoed baie mense sal my siening deel, dat ongeag hoe gelukkig jy met die sake van die hart en vlees is, jy steeds saam met Leonard Cohen sing dat iemand tog jou tong van die verlange moet kom verlos."

Kerneels vertel ook verder aan Botha oor die rol van die trein. Hy self het nooit as kind ’n modeltreinstelletjie gehad nie, want hy was te "woelig", maar ’n maat, Gerald Bosworth, het wel ’n Scalextric-stel gehad waarmee hulle tot in standerd 7 nog gespeel het. En die enigste keer wat hy trein gery het, was toe hy nog ’n peuter was toe sy tante Liesbeth hom met die trein van Germiston na Alberton en terug geneem het.

"Maar my belangstelling in treine het gekom uit vriende se wedervarings op die Orient Express en die Trans-Siberië-trein. En Paul Theroux se verskillende boeke oor treinreise, veral The Old Patagonian Express. Een van my vriende, Herman Binge, het in sy jeug dikwels met die Windhoek-Kaapstad-trein gery, en kon my geweldig baie vertel van die soort klanke, geure en bewegings op daardie spesifieke trein. Herman se herinneringe was omtrent vir my ’n openbaring, want hy verlang self so terug daarna.

"Erla Diedericks, ’n Facebook-vriendin, kon my vertel van die binnekant van die kompartemente, hoe die beddens opgemaak is, waar die nagliggie gesit het, ensovoorts. Die aktiwiteite van die drywer en stokers is in besonderhede vir my beskryf deur Jaap Diedericks, Erla se pa, wat ook die model geword het van die karakter Jurie Kimberley. Les bes was daar Werna Maritz se pragtige drie boeke in die Ysterwiele-reeks. Met al hierdie inligting moes ek net die oë sluit en die verbeelding op loop laat gaan. Ek wou self daardie rit aanpak, maar die trein van Windhoek af stop deesdae op Karasburg en draai dan om. Maar jy het reg, ek het die trein gesien as ’n soort kokon, ’n lewende teenwoordigheid waar mense minnaars kon word."

Lien Botha wou ook weet hoe Kerneels tot siens sê aan ’n boek wanneer hy klaar is. Vir hom is dit swaar om afskeid te neem en die manuskrip aan die redakteur te oorhandig en te weet daar is niks meer wat hy daaraan kan of wil verander nie. "En op daardie presiese oomblik breek daar ’n walletjie in jou gemoed, en stroom vertwyfeling en onsekerheid in jou gemoed in. Dit stabiliseer uiteindelik eers wanneer die resensies begin verskyn. Noudat daar bekendstellings vir die boek is, en ek oor haar moet praat, is dit baie soos die lang afskeid wat mens neem van iemand vir wie jy lief is, maar die verhouding is afgeloop, en nou werk julle nog saam, sien mekaar elke dag, maar jy kan nie meer aan haar raak nie."

Joan Hambidge skryf op "Woorde wat weeg" oor Ester dat die "enorme, goed verwerkte navorsing indrukwekkend" is en dat dit "veerlig geskryf is, met ’n subteks vol verwysings en toespelings".

In 2016 skenk Kerneels sy dokumente rondom die skryf van Ester aan die Universiteit Stellenbosch se JS Gericke-biblioteek.

Tussen Kerneels se eie nuwe skryfwerk deur vind hy ook tyd om Deon Opperman se drieluik televisiereekse, Hartland, Donkerland en Kruispad, in romanvorm te verwerk. Opperman was nie intens by die verwerking betrokke nie. Met een van die boeke het hy die finale manuskrip gelees en ’n paar insette gelewer, maar nie met die ander nie.

Ná die sukses van die drie reekse op televisie het die uitgewer Riana Barnard gemeen dat die werke ook vir die leserspubliek toeganklik moet wees. Barnard het aan Francois Verster (op LitNet) vertel dat uitgewers in diens van die leser staan en uitgewers wil mense laat lees. Suksesvolle films laat gewoonlik mense die boeke koop, selfs mense wat nie baie lees nie, en omdat hierdie drie boeke van Opperman so ’n aangrypende tema het, was sy van mening dat die boeke net so goed sal vaar soos die reekse op televisie. En nadat Kerneels se verwerking van Hartland so positief ontvang is, was die besluit maklik om ook verwerkings van die ander twee te doen.

Kerneels vertel aan AJ Opperman (Beeld, 13 Oktober 2014) dat die verwerking van hierdie drie romans ’n "goeie uitdaging was om ’n sekere skryfkuns te verfyn. ’n Moeilike aspek was onder meer die karakters se fisieke voorkoms. Mense het hulle reeds op televisie gesien. Ek kon hulle nie mooier maak nie. Maar party van hulle is so mooi, jy kán hulle nie mooier maak nie. Ek was ook gebonde aan die dialoog."

Kerneels vertel aan Francois Verster dat hy met Opperman se oorspronklike teks plus die DVD’s van die televisiereekse gewerk het en dit toe "oorgeskryf [het] in prosavorm". "Ek kon nie dinge beskryf wat nie in die uitsendings was nie, insluitende dialoog, maar ek kon wel dialoog weglaat of, in enkele gevalle, verander. Die keuses wat werkbaar sou wees vir die roman, al dan nie, was ’n tydrowende proses."

Oor die moontlike raakpunte tussen Karel Schoeman, FA Venter en Deon Opperman vertel Kerneels aan Verster: "Ek glo nie Donkerland is ’n reaksie op daardie skrywers nie; en ’n ondersoek na ’n 'gesprek' sou eerder moet konsentreer op die manier waarop die skrywer die plaaslike geskiedenis sien, en hoe hy die Afrikaner se reaksie daarop teken. Wat my aangespreek het in Donkerland, is hoe Deon die verhouding tussen swart en wit in elke tydvak uitlig, die intellektuele (of eintlik anti-intellektuele, soos Dirk aan sy bas voel) kaartehuis wat die Afrikaner vir homself opgerig het, en die flenters wat daarvan oorbly agterna. Die Afrikaner se verhouding met Engelse is belangrik, en die maniere waarop medemenslikheid na weerskante vertoon word. ’n Mens sou baie kleiner tematiese lyne kan uitlig, en uiteindelik dink ek Deon se analise is een van die mees volwasse, nugtere sienings wat ek nog raakgeloop het. Jy sou ook die politieke neerslag van elke tydvak as voeder van die spesifieke episode kon analiseer. Hoeveel lyne kan jy dan terugtrek na Venter en Schoeman? Ek vermoed nie veel nie, want Deon se aanpak het ’n groter deel van die geskiedenis wat dit onder die loep neem."

Vyf jaar na die publikasie van Ester word Kerneels se volgende roman, Hond se gedagte, in 2019 by Human & Rousseau uitgegee.

Hy vertel aan Murray la Vita (Volksblad, 16 Augustus 2019) dat hy direk nadat Ester klaar geskryf was, met die nuwe een begin het, hoewel die idee al voor Ester op die horison was, "maar die goed moet eers ryp word in jou voordat jy by hulle kan uitkom. Hierdie sou aanvanklik net doodgewoon ’n rugbyboek gewees het, maar met Carien se goed (sy vrou, Carien, is in 2016 oorlede) … ’n ou gaan mos dan deur verskriklike gemoedstoestande en die hele rouproses …

"Rou is nooit te skei van godsdiens nie, godsdiens sal altyd íewers inkom en dan begin jy nou weer worry oor wat is nou rêrig aan die gang in die wêreld en al daai."

"’n Mens begin mos nadink: is daar nou ’n God en as daar ’n God is, is Hy van Liefde? Ek was my hele lewe lank nie gelowig nie, en dan kom jy by ’n punt waar jy skielik besef: Oukei, miskien … You're hedging your bets a bit."

Toe begin hy weer met Hond se gedagte, maar hy het baie gesukkel want die idee om die kerk in te bring, het by hom begin posvat: "En toe onthou ek in Piekniek by Hangklip was daar so ’n verwysing na ou Jaap Schvantz wat in cahoots is met hierdie bemagtingingsfamilie, hierdie struggle-aktiviste, en toe het ek dit nou maar net ’n stappie verder gevat en skielik het die rugby- en godsdiensding begin saamloop."

In Hond se gedagte is Jaap Schvantz en sy vrou, Krystle, die hoofde van Corpus Christi, ’n nega-onderneming wat beide rugby en ’n charismatiese kerk in Suid-Afrika beheer.

In Piekniek by Hangklip het Kerneels klaar daarvan melding gemaak dat Sarvu (die Rugby-unie) onder beheer van Corpus Christi is; dus moes net die detail nog uitgewerk word vir Gedagte. "Dit het ’n bietjie lank gevat, want ek het nooit besef hoe ’n ou deur iemand se dood getraumatiseer is nie."

Die roman het ’n vaste struktuur, skryf La Vita – dit speel in die twee weke voor die Wêreldbekerrugbytoernooi van 2025 af: "Élke dag gebeur daar goed. Iemand het vir my gesê ’n rugbyspeler se lewe is waarskynlik die verveligste blerrie ding, want jy het 80 minute per week op die veld en dan die res van die week moet jy volmaak waarmee? Leer wat jy wil doen of planne uitwerk vir die volgende wedstryd, en op die duur is dit ’n blérrie vervelige lewe, so jy moet die boek vol maak met ander goed. En só het dit maar tot stand gekom," verduidelik Kerneels verder aan La Vita.

In Hond se gedagte gebeur daar ’n wonderwerk en dit het Kerneels gevind in NP van Wyk Louw se Die hond van God toe die groot inkwisiteur aan Christus sê hy mag nooit weer ’n wonderwerk laat gebeur nie.

"Wat sal gebeur as daar weer ’n wonderwerk gebeur?" vra die skrywer aan La Vita. "En waar is die beste plek vir ’n wonderwerk om te gebeur as op die rugbyveld? Waar álmal dit kan sien?"

"Rugby gaan deesdae oor geld. Dit is ’n onderneming van ’n aard," gaan Kerneels voort. "En as jy dit en godsdiens [soos beoefen deur mense soos Angus Buchan wat in stadions vir groot groepe mense preek wat betaal om na hom te luister] kombineer, dan het jy mos die absolute ideale situasie."

"Jy het die velde, jy hoef nie te betaal vir die huur van die stadions waar die dankseggingsdienste plaasvind nie – al die geld gaan reguit na jou sak toe."

En dan is rugby mos ook ’n vorm van geloof, skryf La Vita, waarop Kerneels sê: "Daardie geweldige belewenis wat mense vandag nog het … In ’n tyd waarin die voortsetting van Cyril Ramaphosa se presidentskap onder ernstige beleg is, speel ons één wedstryd teen die All Blacks gelykop en die hele land voel of ons op water loop … Ek kan nie dink wat met die land gaan gebeur as ons sokker ewe skielik opvlam nie. Kan jy dink hoe eufories dit sal wees?"

Oor die karakter Fleur de Villiers vertel Kerneels aan La Vita dat hy haar met ’n doel hierdie naam gegee het, omdat die oorspronklike Fleur de Villiers een van die beste joernaliste is wat Suid-Afrika nog gehad het: "Ek het net gedink: Oukei, dis ou waardes wat eintlik beliggaam word in ’n jong persoon en hoe sal so ’n jong persoon reageer op wat in die moderne lewe aan die gang is? Hoe gaan sy optree as sy gekonfronteer word met godsdiens en rugby bymekaar?"

"So jy het ’n persoon wat sinies kyk na die dinge en haar belewenis daarvan word skiélik so skeefgetrek wanneer sy iets bonatuurliks beleef. Dan sit jy met die moderne mens wat in daardie dilemma is: Kán ek glo en wát moek ek nou glo? Is daar vir my enige keuse oor as om wonderwerke te aanvaar?"

In die roman ontwikkel die skrywer "’n situasie waar die afrigter nie ’n afrigter is nie, maar die stem van God is wat deurkom en die dinge lei".

"Ek is geïnteresseerd in hoe dinge gebeur wat ons as alledaags beskou, maar dit is eintlik deel van ’n baie groter verandering in die samelewing en in die maniere waarop ons sport en godsdiens beoefen. Sport is nie meer wat dit was nie, dit is basies nie meer sport nie, dit is iets heeltemal anders."

Oor die einde van Hond se gedagte het Kerneels nie sekerheid gehad nie, totdat sy vriendin Ali een oggend vir hom gevra het of hy al weet hoe dit gaan eindig. "En ek begin sommer praat en ek sê vir haar ek dink dít gaan gebeur en dít gaan gebeur en dan dít. En toe ek klaar is, sê sy: 'Maar hoekom skryf jy dit nie?'

"Dit is ’n einde wat vir my gegee is; ek het nie besef dit gaan só gebeur nie. En toe hy klaar is, toe is hy daar. Maar dit is maar basies jou onderbewuste wat waarskynlik al klaar die proses aan die gang gesit het. Om die ding bymekaar te kry, was vir my ’n baie groot plesier."

"Hond se gedagte is ’n heerlike draakstekery met die heilige erns waarmee sommige mense sport bejeën," skryf Willie Burger (Beeld, 7 Oktober 2019). "Dit is ook ’n gespot met die fanatiese wyse waarop sommige mense godsdiens beoefen. Ondanks die spottende toon, die draakstekery met clichés van die media en rugbyspelers, die oordrewe byname en die byna siniese ironie, word die leser tóg met ernstige vrae oor die lewe, oor sin, oor geloof, oor skyn en werklikheid, oor lewe in Suid-Afrika gekonfronteer."

"Die glans van professionele rugby verdof in die verveling. Die verwondering van godsdiens word korrupte mensewerk. Alles is ’n mediaspel. Nietemin bied Breytenbach se boek ook op ’n manier troos – in die betowering van die onverstaanbare, die eenvoud van die skone."

Burger meen ook dat Breytenbach ’n briljante idee gehad het toe hy besluit het om ’n boek oor rugby én godsdiens te skryf.

In Rapport (25 Augustus 2019) noem Jonathan Amid Hond se gedagte ’n "monumentale tydsdokument waaroor daar nog lank en met mening gedebatteer gaan word, al is die verhalende onderbou betreklik eenvoudig en maklik om te volg: Fleur de Villiers, ’n gerekende joernalis, maar geen rugbykenner nie, word gevra om ’n biografie oor die Springbokkaptein, Katstert Nel, te skryf. Niks nuuts of uitdagends daar nie, of hoe?

"Diegene wat vriende is met die skrywer op sosiale media, sal weet van sy amusante fiktiewe 'gesprekke' tussen die voormalige staatspresident, Jaap, die Nommer Een, en sy trawante. Dié ragfyn oor vir dialoog, vir stellings wat wemel van wilde betekenismoontlikhede en soepel sinsnedes wat skitter, is ten volle aanwesig in sy fiksie, en vernaam in Hond se gedagte. Die genotvolste paragrawe is inderdaad van so ’n aard dat die gekruide taal en gemoedelike spot so goed integreer dat die glinster amper geruisloos verbygaan.

"Elke nou en dan is daar die stem wat fluister: Fyn lees, Frikkie, wees bedag op swenk en systap; antisipeer die fopaangee en gaan vir die onderskepping.

"Fiksie is dalk ’n sport met reëls waaraan Breytenbach hom min steur. Sy skrywes het ’n eie interne logika wat motjiesmaat en met genoegdoening geproe moet word. Rugby-afrigters praat altyd van die vertroue in die 'proses' eerder as die blote uitslag: Beskou hierdie sleutel as deel van die bloudruk om die beste uit die leeservaring te haal. Klugspel en die spot dryf is immers deel van verstaan en heling.

"Met Hond se gedagte – en haas ongelooflike tydsberekening voor die volgende Wêreldbeker-rugbytoernooi – het Kerneels Breytenbach se vermenging van die prosaïese, die fantastiese en die blom van ’n lieflike vroulike protagonis sowaar die wonderbaarlike byeenbring van uiteenlopende en oënskynlik onversoenbare elemente vermag. Sport word inderdaad ’n saak van lewe en dood, maar beslis nie soos jy vooraf sou dink nie. Hierdie roman is ’n wonderwerk in die kleine, maar ’n wonderwerk desondanks."

Op Woorde wat weeg skryf Joan Hambidge oor Hond se gedagte: "’n Lekker analise van sosiale kodes en gewoontes. En hoe vinnig vriendskap kan oorgaan in vyandskap."

"Elke hond kry sy dag; lyk soos ’n hond wat vet gesteel het; moenie slapende honde wakker maak nie is eweneens hier ter sprake.

"’n Mix van speurverhaal en sosiale mores. Prisplooi en sekswerkers. Corpus Christi teenoor rugby. Die obsessie met Britse adel is ook hier en hul manewales wat die pers aan die lewe hou. En die name: Katstert, Lektriek, Slapogie, Consuela, Pedrovene, Funky DD ...

"Soveel siele, soveel gebede. Soveel spanne, soveel reëls. Soveel kaartjies, soveel parkeerplekke. Soveel lesers, soveel menings. Veral rugbykenners en -liefhebbers sal die roman geniet."

Op LitNet sluit Dewald Koen sy bespreking van Hond se gedagte só af: "Hond se gedagte is ’n lywige roman waarin belangrike sosiale kommentaar gelewer word oor Suid-Afrikanerskap, rugby, geloof en die rol van die kerk. Belangrike en interessante temas, soos vooroordele, stereotipering, demensie, magsug en geldgierigheid, kom ook aan bod. Hierdie roman vorm ’n mikrokosmos van die Suid-Afrikaanse samelewing (die verlede, hede en toekoms), maar fokus veral op die Afrikanergemeenskap. Breytenbach dwing die leser by wyse van spreke om daadwerklik introspeksie te doen en vrae te vra oor belangrike vraagstukke waarmee die samelewing daagliks gekonfronteer word. Laasgenoemde geskied egter op humoristiese wyse en die roman slaag daarin om ’n genotvolle leeservaring te verseker sonder enige pretensieuse hoogdrawendheid. Breytenbach beskik boonop oor die vermoë om sensuele sekstonele te skryf wat nie sy naam op die Literary Review se Bad Sex in Fiction Award-lys sal laat verskyn nie. Alhoewel nierugbyliefhebbers moontlik langtand aan die roman sal begin lees, sal die geleidelike opbou van spanning, die nimmereindigende dramatiese intrige en skreeusnaakse humor lesers soos een van Jeanne Goosen se opgewonde toeskouers in "dag op nuweland" naarstiglik laat aanhou lees – selfs al weet jy nie wat die verskil tussen ’n skrumskakel en slot is nie. Die eindresultaat was net so opwindend soos die Wêreldbekereindstryd op 2 November 2019.

"Met Hond se gedagte het Breytenbach ’n waardevolle en belangrike bydrae tot die rugbyroman in Afrikaans gelewer."

Publikasies

Kerneels Breytenbach as samesteller

• Blou Maandag. Kaapstad: Tafelberg, 2011 [ISBN 9780624053897 (sb)]
  • Fouché, Jaco: Bundel het vermaak sowel as meriete
  • Hambidge, Joan: Blou Maandag
• Die lekkerste lekker. Kaapstad: Human & Rousseau, 2005 [ISBN 0798145587 (hb)]
  • Roux, Madelein: Nostalgiese kookboek stoom van lekkertes, leemtes
  • Van Biljon, Madeleine: Gesellige resepte; swak nasienflaters
• Die skoon grapboek. Kaapstad: Human & Rousseau, 2001 [ISBN 0798142103 (sb)]

Kerneels Breytenbach as vertaler

• Impey, Rose
  • Gril jouself simpel. Kaapstad: Tafelberg, 1989 [ISBN 0624028143 (sb)]
  • Die groen enkelgryper. Kaapstad: Tafelberg, 1990 [ISBN 0624028704 (sb)]
  • Lappe-Lena. Kaapstad: Tafelberg, 1990 [ISBN 0624028712 (sb)]
  • Ou Platkop. Kaapstad: Tafelberg, 1989 [ISBN 0624028135 (sb)]

Artikels oor Kerneels Breytenbach op die internet

• Barnard, Marelize: Carien was ’n droomvrou, sê Kerneels
• Beyers, Yvonne: Kerneels Breytenbach se roman-manuskrip gesteel
• Botha, Jaco: Mense agter boeke: Kerneels Breytenbach: oud-joernalis en uitgewer, skrywer en voorsitter van PEN Afrikaans
• Botha, Lien: Foto-onderhoud met Kerneels Breytenbach
• Coetzee, Corné: Grapboek is nié vuil nie, net bronstig
• De Vries, Willem: Popmusiek – oënskynlik oor diep dinge, maar in wese flou en geweldig oppervlakkig ...
• Engelbrecht, Theunis: "Ergste apartheid is dié wat in jou gedagtes bedryf word"
• Interview: Kerneels Breytenbach, publishing director, NB Publishers, Cape Town, South Africa
• Joubert, Emile: Madonna het niks te make met sy besluit nie, sê Kerneels
• Kerneels Breytenbach
• Kerneels Breytenbach
• La Vita, Murray: Koning Neels, Klimneels, Knorneels ... Kerneels
• La Vita, Murray: Rugby, wonderwerke en groot geld
• Le Roux, André: Cornelis Tobias humoristiese skrywer met ’n glimlag
• Mense moet leer om te ontspan
• Meyer, Naomi: Kerneels Breytenbach oor die Wêreldbeker 2019 en oor Hond se gedagte
• Myburgh, Melt: Heupvuur: Kerneels Breytenbach oor Crito
• Opperman, AJ: "SA televisie nie so resepmatig"
• Rautenbach, Elmari: Met room, dankie
• Senekal, Gerdus: Nuwe stories-2013-onderhoud: Kerneels Breytenbach
• Verster, Francois: Kerneels Breytenbach: boekbefoeterd
• ’n Wapen vir massagenieting
• Wie nie waag nie, wen nie pryse nie

’n Keur van artikels deur Kerneels Breytenbach op die internet

• Aan die einde van die week werp ek toe as op my hoof
• Aanslag van die koue lande
• Alles wat al luidkeels as sleg beskryf is, sal weer goed word
• As pa en seun só praat, is dit nag
• Binnepret
• ’n Boek wat my lewe verander het
• Boekedag 2012: Kerneels Breytenbach kies ’n karakter
• Dag 5: Kwarantyn-ketting: "A day in the life"
• Depressie tref Kapenaars ná hul groot kulturele terugslag
• Die Burger se Kunsblad
• Dinge wat saakmaak
• Die nuutheid van Karin Brynard se speurverhaal Plaasmoord
• Gaan stap maar eerder vroegoggend om te vergeet
• Gee ’n Nobelprys vir die ou wat slaai slegsê
• Hoe om ’n boekresensie te skryf
• Huldeblyk: PEN Afrikaans oor André P Brink
• In Memoriam: Kerneels Breytenbach skryf oor James Small
• In Zuma se hande
• Is Boesak vir die wolwe gegooi?
• John Kannemeyer (31 Maart 1939 – 25 Desember 2011) en die uitgewers
• Kaap, o Kaap, o mooiste Kaap, waar ’n mens jou seëninge tel
• Literêre vertaling – ’n paar praktiese wenke
• Musiek en intellek
• Nelson Mandela – ’n herinnering
• Nuwe "Dallas"-olie op die vuur
• O, die vreugdes, frustrasies van Desember en Kerstyd
• Onnoselheid is gawe van Bo – span dit net reg in
• Onthou-dinge by die begrafnis van ’n vriend ...
• Oogkontak is ’n liederlike ding as jy nie aandag soek
• Philip de Vos, veelsydige versiemaker
• Reeks laat tone krul van plesier
• ’n Rockster wat gee in uiterstes (David Bowie)
• Rugby is koning en die WB ’n komplot
• Spanning in elke sin met lewenslus besete
• Speurtog vir jou skrander vriende
• Speurverhaal se nuwe skrywers, nuwe helde
• Spookstorie
• Sulke verkondigings gee ’n beklemming om die hart
• Suid-Afrika op die rak: ’n paar kinkels
• Teenstrydige gesigte van ’n nukkerige voetsoldaat – IL de Villiers se Strooidak en toring
• Toespraak by Human & Rousseau se vyftigste verjaardag
• Van bromied tot kuber-ink: die produksie- en leesproses by uitgewers
• Vandag se jonges ken nie vir Vorster, Jawsen plate
• Wat de f******* beteken hierdie d******l?
• Wat is op jou bedkassie: Kerneels Breytenbach antwoord
• Wat’s jou werk, resensent?
• Wie’t dit gedoen?
• Zeph, oftewel, Oer-Zef, en veertien dinge wat jy moet check, my china

Kerneels Breytenbach se ATKV|LitNet-Skrywersalbum is oorspronklik op 2016-07-20 gepubliseer en is nou volledig bygewerk.

Bron:

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie. 

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Kerneels Breytenbach (1952–) appeared first on LitNet.

Pictures of Lynne Joffe and Ron Irwin: provided

The gospel according to Wanda B Lazarus
Lynne Joffe
Modjaji Books, 2020
ISBN: 978-1-928215-98-1
Price: R330 (paper); R150 (epub)

Paper book and epub version available at: www.modjajibooks.co.za/titles/the-gospel-according-to-wanda-b-lazarus/ and www.exclusivebooks.co.za/product/9781928215981

What if the Wandering Jew were a woman? And not just any woman – a sexually charged, foul-mouthed, freewheeling muso who strides through the ages at the behest of the Muses of Antiquity. Wanda speaks to us in a voice spiced with Yiddishisms, mostly about sex, adventure and music, and it is the force of her character that holds the novel together across the dizzying array of historical settings she traverses. Despite the emphasis on laughter and satire of a particularly impudent variety, the inspiration behind this novel is a serious one: to re-imagine the ancient mythological figure of the Wandering Jew as a female, or picara, and in exploring her life as an eternal wanderer, to revision Jewish history and mythology from her perspective.

In this interview, Dr Ron Irwin (UCT) interviews author Lynn Joffe, Wanda’s creator, and discovers not only the myriad of literary references that Wanda confronts, but also the many Jewish traditions and beliefs that Wanda thumbs her nose at. We arrive, finally, at the interesting autobiographical element of this novel, a product of deep Jungian therapy that enabled the author to recreate herself in the form of an ancient, ribald and risqué immortal woman whose eternal wish is to become the tenth Muse.

• The jingle music is owned by Lynne Joffe. She is a musician and made it in her home studio. She gave her permission to LitNet and to Ron to use the music together with the interview.  

The post Podcast: <em>The gospel according to Wanda B Lazarus</em> – Ron Irwin in conversation with Lynne Joffe appeared first on LitNet.

Photo: Unsplash.com

The Jeppe journey 

Walking through these halls I see 
The eyes of old boys look at me 
Make us proud they say 
You’ll have to find your own way 
As all the years go past 
We get closer to our last

The years will go by like a blink 
It’s faster than you can ever think
You must not leave the school the same 
Shouted by the faces in the frames 
From the first January to the last December 
Moments I will always remember

Walking through these halls I see 
The thousands of others who have gone before me 
My time here has been great 
All the laughs I’ve had with mates 
Thank you Jeppe High 
For the honour of wearing this blazer and tie

My last words to you, seize the day 
Before out of your fingers it slips away

The post The Jeppe journey appeared first on LitNet.

Foto: Canva.com

Sproeireëntjie
(apologie aan ’n Opperman)

Was daar maar vir my 
’n nooi in ’n nartjie 
en ’n ouma in kaneel, 
ja, iemand ... iemand in anys, 
dan was ek ’n man van geur!

En as ek ’n nartjieskil 
tussen my vingers buig en knak, 
breek uit die sproeireëntjie 
wat droewig langs my hand uitsak,

die troebel weer van Swartfoloos 
en nartjies om my heen 
weet ek hoe ’n man kan soek na troos.

O, was daar maar vir my 
’n nooi in ’n nartjie 
en ’n ouma in kaneel, 
ja, iemand ... iemand in anys,  
dan was ek ’n man om te eer!

The post Sproeireëntjie appeared first on LitNet.

Foto: Canva.com

’n Halwe lewe of ’n halwe dood

Soos ’n oester ’n pêrel koester
omvou my baarmoeder haar onverwagte gas,
– my liggaam ’n ongedekte tafel –
ongereed maar opgewonde wagtend

met een teaterbesoek se verraad
teken die pen se ink ons naelstring af
Prognose: “onvolhoubaar”

’n Lewe onbegind
        onontgin
        onvoltooid
        Uitgespuug ...

Totsiens, onontkiemde kind van my.

The post ’n Halwe lewe of ’n halwe dood appeared first on LitNet.

Foto: Unsplash.com

Die dood kom weer

Die dood 
moet aan die keel gegryp word 
gepootjie word en 
begrawe word onder die 
ry voetgangers

die dood 
is weer hier 
op tyd 
onverwags

1170 tale en die heengaan 
het geen beskrywing

die week spoed 
om onder die sand te wees, 
die dood 
nog ’n toets 
of beproewing 
van die lewe?

Die deurpos word flenters getrap 
die foon vibreer met flou vertroosting 
“Wees sterk 
dit is deel van die lewe”

hoe is die dood 
deel van die lewe?

The post Die dood kom weer appeared first on LitNet.

Foto van die filmplakkaat: imdb.com

Regie: Sam Levinson
Akteurs: Zendaya, John David Washington

Malcolm & Marie begin in ’n glansryke huis wanneer ’n filmmaker en sy vriendin terugkeer van die première van sy eerste groot fliek. Malcolm, die hoofkarakter, is duidelik in ’n bui om te vier, maar sy vriendin, Marie, is opgewerk, om dit ligtelik te stel.

Malcolm (John David Washington) is honger, en sy maak vir hom macaroni en kaas. Marie (Zendaya) luister na Malcolm, maar kommunikeer haar mismoedigheid met swaar sugte en deur haar oë te rol. Terwyl hy eet, vra Malcolm herhaaldelik wat haar pla en sy verloor haar humeur. Die kykers ontdek dat Malcolm nie vir Marie tydens sy toespraak bedank het nie. Iets wat aanvanklik klein lyk, is die garing wat al die konflik in hul verhouding laat ontrafel.

Dit word later duidelik dat hierdie fliek waarvoor Malcolm soveel krediet kry, gedeeltelik deur Marie se stryd met dwelms geïnspireer is. En hy het haar nie krediet daarvoor gegee nie.

Vanaf die begin hinder die vraag: Waarom bly Marie by Malcolm? en hierdie vraag word nooit ten volle beantwoord nie. Aanvanklik wil dit voorkom asof Malcolm die skurk in die fliek en in Marie se lewe is, maar die leser kom vinnig agter daar is meer aan hul verhouding. Marie het ook foute in haar lewe en in hierdie verhouding gemaak.  

Die tema is nie oorspronklik nie – die storie van ’n kunstenaar en sy/haar muse is al in verskeie vorme vertel. Sam Levinson bring ook nie iets nuuts na die tema nie, maar dis steeds boeiend om te kyk.

Malcolm oordonder egter die storielyn, miskien omdat hy so ’n teenstrydige karakter is. Aan die een kant erken hy dat die fliek sonder Marie nie die diepte sou gehad het wat dit tans het nie, en later in die aand ontken hy haar invloed. Volgens hom is sy slegs een van die bronne wat tot die fliek en die hoofkarakter bygedra het. Hy trap ander uit oor hul voorreg, maar erken nooit sy eie nie.

En deurgaans bly hinder die vraag: Waarom bly sy by hom?

Die verhouding tussen Malcolm en Marie is gekompliseerd, toksies. Die karakters is selfgesentreerd en dit maak dit moeilik om van hulle te hou. Marie se self-awareness maak van haar ’n meer simpatieke karakter.

Malcolm & Marie is ’n lekker fliek, maar omdat die storielyn slegs op die twee karakters fokus, voel dit uitgerek. Die verhaal sou sterker gewees het indien Marie haar eintlike kwelling (ek sal dit nie bederf nie) vroeër bekend gemaak het. Die einde is beide voorspelbaar en frustrerend, want die uiteinde is nie die konflik werd waardeur Malcolm en Marie gaan nie.   

• Malcolm & Marie is beskikbaar op Netflix.
• Sterre:3

The post <i>Malcolm & Marie</i>: ’n filmresensie appeared first on LitNet.

Titel: Onverskrokke vroue. Uitdagings en oorwinnings vanaf Bybelse tye tot vandag
Skrywer: Bettina Wyngaard
Uitgewer: Lux Verbi, 2021
Prys: R250
ISBN: 9780796322364
EPUB ISBN: 9780796322371

Mens kan nie hierdie boek begin lees sonder om die agtergrond van die skrywer in ag te neem nie. Bettina Wyngaard is ’n gekwalifiseerde prokureur en het vir etlike jare by die Anglikaanse Kerk aan die mensehandelprojek gewerk, veral met Wêreldbeker 2010 in Suid-Afrika. Sy het ook as prokureur baie met jong mishandelde vroue in die Oos-Kaap gewerk. Bettina was die eerste vrou wat ’n regspraktyk op Grabouw begin het.

........

Op 29 word sy die jongste JCE (Justice Centre Executive) ooit van die Regshulpraad in Grahamstad. In Januarie 2007 word sy die nuwe direkteur van die Women’s Legal Centre in Kaapstad, waar haar doel is om vroue van hulle regte bewus te maak.

.........

Op 29 word sy die jongste JCE (Justice Centre Executive) ooit van die Regshulpraad in Grahamstad. In Januarie 2007 word sy die nuwe direkteur van die Women’s Legal Centre in Kaapstad, waar haar doel is om vroue van hulle regte bewus te maak.

Haar kennis van en passie vir die vrou in die samelewing kom ook in haar boeke tot uiting. Vandag dien sy steeds as regskonsultant vir haar gemeenskap.

Haar eerste boek, Troos vir die gebrokenes, handel oor verdrukking vanuit die vrugtepakkers se oogpunt op Grabouw en is met die Jan Rabie-prys vir vernuwende prosa vereer. By die US Woordfees word Bettina saam met Karin Brynard aangewys as wenner in die debuutteksskrywer-kategorie.

Hierna volg Vuilspel, ’n speurroman wat om speurkaptein Nicci de Wee draai. Dit word die eerste in ’n reeks – daarna volg Slaafs en Jagter, waar Nicci nie net misdade oplos nie, maar ook haar eie rol as bruin, gay polisievrou probeer navigeer.

Die uitgewersnota oor Bettina se nuutste boek sê: “Vroue speel nog altyd ’n sentrale rol in ons samelewing, beide in die openbare en private sfeer. Hul rol as versorgers word geredelik erken, maar wat van in die kerk, politiek, die sakewêreld, sport en wetenskap? En het die vrou se rol oor die jare verander?

“Sy gaan kyk spesifiek na die sogenaamde tekste van verskrikking (‘texts of terrors’) en beskryf die omstandighede waarin vroue sedert die Bybelse tye leef en hoe die vrou op talle vlakke tot vandag steeds misbruik word.

“Onverskrokke vroue is ’n omvattende opgaaf van die vrou se uitdagings en oorwinnings sedert Bybelse tye. Dit is ’n goed nagevorste naslaanbron wat nog vir etlike jare relevant sal wees.

“Daar is dikwels steeds pogings om vroue se regte weg te kalwe. Hul moet konstant waaksaam wees om seker te maak hul verloor nie die vordering wat gemaak is nie. Maar ons kan ook nie vergeet hoeveel vordering wel gemaak is nie.

“Maak nie saak hoe stadig ons vorentoe beweeg nie, ons beweeg. Ons dogters en hulle dogters en hulle dogters bedank ons. Van huisvrou na werkende ma na wêreldleier het ons vir onsself en vir dié wat na ons kom, ’n weg gebaan.”

Ek het aanvanklik gedink die boek gaan fokus op onverskrokke vroue in ons samelewing, van toeka tot nou: voorbeelde, dalk onderhoude of gedagtes van geliefdes om hierdie vroue wat hulle tot hul regmatige status in die samelewing sal uitlig. Daar is immers genoeg onverskrokke vroue deur die eeue wat hierdie hulde verdien en dalk nie voorheen behoorlik geëer is nie.

Die boek is egter meer ’n samevatting van die onderdrukte vrou deur die eeue, van die Bybelse tyd tot vandag, waar sy dalk meer as haar eggenoot verdien, maar steeds die verantwoordelikheid van ma, vrou, dalk tuisonderwyser en kollega moet balanseer. Soos die persvrystelling tereg sê: “’n goed nagevorste naslaanbron”.

........

Dit dek ’n wye verskeidenheid onderwerpe, van die vroue in die Bybel, tot selfdegeslaghuwelike; sekswerk; die arbeidsmark; kinderarmoede; reproduktiewe regte; en die vrou in die openbare lewe.

.........

Dit dek ’n wye verskeidenheid onderwerpe, van die vroue in die Bybel, tot selfdegeslaghuwelike; sekswerk; die arbeidsmark; kinderarmoede; reproduktiewe regte; en die vrou in die openbare lewe.

Dit gee insig en agtergrond, wat selfs vir my as vrou van onskatbare waarde is. Al is dit net om weer te besef waar ons vandaan kom; hoe ver ons al deur die woestyn gestap het en hoe elke klein oorwinning as oase op die reis dien. Maar dat ons steeds in die woestyn is, is onbetwisbaar waar.

Daar is vele plekke tussen die paragrawe waar my moed in my skoene sak – die feit dat statistiek verklaar daar word elke 26 sekondes ’n vrou in Suid-Afrika verkrag, maar die polisie betwis dit deur te sê dis elke 36 sekondes. Genade, 10 sekondes maak nie dié getal minder verskriklik nie. En is dit nie tipies van hoe ons geweld teen vroue benader nie: Kom ons kibbel eerder oor getalle of wat sy gedra het toe sy verkrag is, as om te fokus op die euwel self?

Ook die feit dat slegs een uit nege verkragtings rapporteer word en net 14% van alle mans wat van verkragting beskuldig word, skuldig bevind word.

Of dat mans tot redelik onlangs wraakpornografie oor hulle bedmaat, eggenoot of geliefde kon versprei ná hul paadjies skei en die vrou se lewe en loopbaan vernietig is, maar die man skotvry wegstap.

........

Die inperkings het baie vroue gedwing om as’t ware tussen hul gesin en hul werk te kies, omdat voltyds werk, die gesin emosioneel bymekaarhou, tuisonderrig gee en huishou net te veel geword het. Werkloosheid onder vroue het die hoogte ingeskiet.

.........

Die inperkings het baie vroue gedwing om as’t ware tussen hul gesin en hul werk te kies, omdat voltyds werk, die gesin emosioneel bymekaarhou, tuisonderrig gee en huishou net te veel geword het. Werkloosheid onder vroue het die hoogte ingeskiet.

Bettina sê dit was nou “die ideale tyd vir kerke om hul rol as vegters vir sosiale geregtigheid uit te leef. Kerkgeboue en sale het leeg gestaan, maar is by uitsondering gebruik as plekke waar vroue in nood veilig kon gaan bly ...” Dra die kerk dus meer blaam as net diskriminasie teen vroue op die kansel of in bestuursposisies? Kan ons baie meer van vandag se sosiale kwessies voor die kerk se deur gaan lê? Dis alles aangeleenthede wat sy ondersoek en bevraagteken.

Bettina sê tereg dat wetgewing net woorde op papier is. “Om ware betekenis daaraan te gee, moet oortreders weet hulle sal aan die pen ry. Hierdie versekering bestaan nie in ons land nie.” Maar waar begin ons? Haar opinie oor moontlike oplossings mag dalk nie met almal s’n strook nie, maar dat dit debat sal stimuleer, is gewis.

Sy skryf dat daar nog nooit in die geskiedenis van die wêreld enige groep hul voorregte sonder ’n geveg prysgegee het nie, “was daar ’n geval waar die bevoorregte groep nie bygestaan en ondersteun is deur lede van die onderdrukte groep nie”. Sosiale verandering kom wanneer genoeg onderdruktes weier om langer daaraan mee te doen. Tog beklemtoon sy dat hoewel daar in ander dele van die wêreld gereeld opgestaan word – soos die hutsmerkveldtogte, waaronder #MeToo – kom daar weinig verandering in ons land.

Sy verwoord haar versugting oor “die enorme verskil wat dit aan geweld teen vroue in ons land sou maak indien elke man in ’n geloofsgemeenskap hom tot ’n weergawe van hierdie plegtige belofte (Suid-Afrika en Nieu-Seeland se plegtige beloftes jeens geweld teen vroue en kinders) sou verbind en tot positiewe aksie aangespoor sal word”.

Sy skryf dat howe versigtig is om nie een reg te beskerm en in die proses moontlik ’n ander mededingende reg te onderdruk nie. Dit laat my wonder of die fout vir ons hoë misdaadstatistieke dalk lê by hoe ons howe bestuur word. As die howe en die kerke en die staat dalk hul eie binnekamers ondersoek en skoonmaak, kan geweld teen vroue en kinders dalk begin afneem.

Iets waaroor ek en vriende (van wie heelwat nie gelowig is nie) gereeld debatteer en ’n kwessie is wat Wyngaard in die boek aanraak, is wat “aanvaarbaar” is wat tussen generasies verskil, maar om die status quo te bevraagteken, is nooit aanvaarbaar nie.

........

Vir baie gelowiges is die Bybel die handboek oor wat reg en verkeerd is, maar vir vele is die kritiek dat die Bybel bloot menslike interpretasie en oorvertellings is en baie feilbaar is. Waar kry ons riglyne oor aanvaarbaarheid en wie bepaal die status quo en wie gee hulle die reg?

..........

Vir baie gelowiges is die Bybel die handboek oor wat reg en verkeerd is, maar vir vele is die kritiek dat die Bybel bloot menslike interpretasie en oorvertellings is en baie feilbaar is. Waar kry ons riglyne oor aanvaarbaarheid en wie bepaal die status quo en wie gee hulle die reg?

Met kerke wat leegloop, weet ons dat dit nie net te wyte is aan mense wat lui word vir kerk toe gaan nie; daar is groter kwessies daaragter.

Die boek is uit ’n Christelike oogpunt geskryf en dit mag niegelowiges dalk aanvanklik ontmoedig om die boek te lees of hulle maklik die verskoning bied dat dit nie hul plig is om deel te word van die gesprek nie, want hulle is nie by die kerk betrokke nie.

Die stelling dat die verhouding wat vroue met hul huishulpe het, seker een van die ingewikkeldste arbeidsverhoudinge is wat vandag bestaan, tref ’n kolskoot. Dis die eenvoudigste vorm van arbeidsverhouding, maar dikwels die ingewikkeldste een, omdat die werknemer in die werkgewer se intieme lewe inkyk.

Tog lig sy uit dat dele van die arbeidswetgewing wat huishulpe uitsluit, eers in November verlede jaar ongrondwetlik en diskriminerend verklaar is, terwyl huishulpe al sedert slawerny in 1834 verban is, deel van ons samelewing is.

Mens kan net hoop dat die inligting in die boek oor hoe vroue verdruk word, oor die volgende paar jaar geskiedenis sal word, ’n naslaanbron oor hoe dinge was; dat die narratief kan verander. Dat ons die juk van ’n verkragtingsvatbare samelewing kan afskud; dat die sekondes tussen verkragtings ure en dae en weke en jare word tot dit ’n raar verskynsel is soos in baie ander lande.

Dat jong meisies ongeskend, onverhandel en ongebruik hul lewensmaats én loopbaan kan kies, of dit ’n sekswerker of president is. Dat jy kan woon waar jy wil, stap waar jy wil, glo wat jy wil.

En dat dié kwessie geskei kan word van geloof. Dat dit deel van elke lewende wese op aarde se DNS sal word om vroue as gelykes – en met respek – te behandel.

Lees ook:

Jagter: ’n onderhoud met Bettina Wyngaard

Bettina Wyngaard se Troos vir die gebrokenes ’n welkome bydrae tot die Afrikaanse prosa

The post <em>Onverskrokke vroue. Uitdagings en oorwinnings vanaf Bybelse tye tot vandag</em> deur Bettina Wyngaard: ’n resensie appeared first on LitNet.

Mare of Easttown
HBO

........

Crime shows remain ever popular, relevant, engaging and digestible precisely because of the ready mix between entertainment value and social commentary, between the pliability of the genre and how it adapts in worthy hands to the zeitgeist and particular concerns and anxieties of the time; the combination of elements, from the gruesome and gory to the intellectual and philosophical, from the darkly humorous to the deadly serious, remains an irresistible prospect for creatives and fans alike. Where else can you find that particular kind of immersive escapism, with all the intriguing contradictions that idea implies?

..........

A decade after gracing the small screen on HBO’s Mildred Pierce, Kate Winslet returns with the superb Mare of Easttown. A run of seven episodes confirms her status as one of the best actresses working today. At the age of 45, she hasn’t even begun to scratch the surface of her potential, yet this deceptively complex crime series – incorporating elements of the police procedural, the family drama/saga and the thriller – works as an ongoing highlights reel for her incredible talent, much like Hulu’s The handmaid’s tale does for Elisabeth Moss, albeit on a much grander scale.

Crime shows remain ever popular, relevant, engaging and digestible precisely because of the ready mix between entertainment value and social commentary, between the pliability of the genre and how it adapts in worthy hands to the zeitgeist and particular concerns and anxieties of the time; the combination of elements, from the gruesome and gory to the intellectual and philosophical, from the darkly humorous to the deadly serious, remains an irresistible prospect for creatives and fans alike. Where else can you find that particular kind of immersive escapism, with all the intriguing contradictions that idea implies?

Three cheers for the recent rise in mainstream crime fiction television of the female protagonist: Broadchurch, The killing, Babylon Berlin, Happy valley, Marcella, Ozark and Top of the lake are all excellent in their own right – compulsively watchable, fascinating series narratives that put the female protagonist front and centre.

........

The theme of family is often central to the crime story. The Sopranos, Breaking bad, Ozark and many more reveal how the intersection between criminality and family, crime and social ills, becomes a useful lens through which to investigate a number of relationships, including how the dynamics of the family and extended family become a microcosm of greater unsettlements and uncertainties, moments of flux and change, at the community, city and countrywide levels.

..........

The theme of family is often central to the crime story. The Sopranos, Breaking bad, Ozark and many more reveal how the intersection between criminality and family, crime and social ills, becomes a useful lens through which to investigate a number of relationships, including how the dynamics of the family and extended family become a microcosm of greater unsettlements and uncertainties, moments of flux and change, at the community, city and countrywide levels. Particularly compelling is the tension inherent in the kind of storytelling that has grown immensely popular in recent years – between the long-form demands of the family saga, the drama, the extended character study and the demands of the crime and murder story, where action, suspense, thrills and chills are part and parcel. This tension between the slow-burning intricacies and the visceral immediacy of the chase and investigation often makes for genuinely compelling, if potentially overwrought, viewing.

Mystery requires answers, conclusions, clarity and illumination; the family drama thrives on opacity, nuance, open-endedness and a great variety of potential emotional responses and affect from the audience. When a crime show manages to grip its audience and sustain an active interest through the satisfaction of both sets of requirements – or goes a way towards doing so – the result can be memorable and profound.

In Mare of Easttown, Mare Sheehan must investigate the death of teenage mother Erin (Cailee Spaeny) after a party in the nearby woods. Her uncanny instincts and familiarity with the community means that she is adept at her job – while all but neutral or unbiased. She’s paired with a young detective from out of town, Colin Zabel (Evan Peters), who is no mug himself but certainly an outsider unfamiliar with the complex dynamics at play in Easttown. Mare has her own complex sense of justice, of right and wrong; viewers will be fascinated to note the difference in response when dealing, early on, with two transgressors: a drug addict burglary suspect, and someone caught on video beating a murder victim, are treated very differently when the moment comes to arrest them. Mare, thus, is anything but impartial, anything but an instrument of state power unencumbered by community pressures. Mare is tough, yet kind; merciful, yet unforgiving; fully immersed in her work, yet mentally occupied with a great number of traumas and conflicts, both in the past and in the present and ongoing.

Mare’s high school friend Dawn is still searching for answers a year after the disappearance of her drug-addicted daughter, 19-year-old Katy Bailey; Erin is found dead after a party in the woods, one attended by a variety of the town’s young people, including Mare’s daughter, Siobhan. You can image the town anguish in a closely knit but troubled community when a murdered girl adds to the tragedy of the disappearance of Katy Bailey.

As outsider, Colin Zabel’s character is useful in illuminating the limitations of small town policing, while providing a different perspective for Mare to tap into. The show treads somewhat unsteady ground in the relationship between Mare and her fellow detective, but there’s no denying how powerful the tragic involvement of the young investigator is in the greater scheme of things, particularly related to the show’s thematic concerns.

This show is crammed to the rafters with narrative threads – thankfully all engaging, at the very least – and includes the obligatory love interest, Richard Ryan (a charming and lovely Guy Pearce), a writer and guest lecturer who has a winning rapport with Mare but who is also somewhat underutilised. Then there are the exploits of Siobhan, Mare’s schoolgirl musician daughter who keeps her sexuality hidden from her mother and is busy with a sensitive project of her own; and Frank, Mare’s ex-husband, who gets engaged to his girlfriend but who might have known the murdered Erin just a little too well.

Fans of recent HBO literary mystery adaptations such as Big little lies, Sharp objects and The undoing will be riveted, while the show also shares its deep concern with character arcs and the slow burn of another HBO cracker, The night of. Fans of HBO’s The affair, with its extensive, wide lens focus on intergenerational trauma and the fraught, intimate relationships between parents and daughters, will find much to admire here.

Genre fans will be quick to point out the echoes between Mare and the Dennis Lehane mysteries Mystic river and Gone baby gone: the sense of place and thick feel of authenticity is undeniable. All through the seven episodes of this self-contained series is the sense that the disappearance or murder of a child or children not only changes individuals and families, but alters entire communities forever; the sense of a before and an after is less important than the unshakeable sense that the everyday fabric, the threads and ties that bind, are fraying and coming apart. What happens to community, to trust, to rituals of togetherness, when communal trauma shatters the fragile ecosystem of a relatively poor community trying to survive?

Mare Sheehan obsesses over the case of the missing girl. Crucial to the core of the show is the fact that Mare is dealing with her own massive loss, the fact that her own son went off the rails and committed suicide not too long ago, and the fact that she is a grandmother and guardian to her grandson. She fears that the young boy, DJ, might be troubled with a similar neurological affliction to that of her son, while there is a prolonged custody battle that looms in the form of the boy’s mother, an ex-addict, now determined to make a home for her son. Mare lives with her mother, her daughter and her grandson, and her ex-husband lives just around the corner.

Parallel to Mare’s own domestic dramas is the curious case of Erin McMenamin. Young, struggling to cope financially, but clearly a good mother to her son, she needs to find a way to raise money for the ear surgery he so desperately needs. The father and his girlfriend have very little time for her, while her own father complains about the costs of his grandson to the family. What is Erin to do? And is the murder of Erin connected in any way to the disappearance of Katy a year prior? Most puzzling of all: what role does Deacon Mark, who received a distressed call from Erin a short while before she died, have to do with it all? Expect Mare’s best friend Lori, Lori’s husband John and his brother Billy, the Ross children Moira and Ryan, and a number of other supporting characters all to contribute to an extremely dense, never-less-than-entirely-gripping, sometimes convoluted, ultimately cathartic viewing experience.

........

Setting is key to crime fiction, both in print and, especially, on screen. Setting informs and even directs story and plot. The scene of the crime, in the broad, metaphysical sense, matters.

..........

Setting is key to crime fiction, both in print and, especially, on screen. Setting informs and even directs story and plot. The scene of the crime, in the broad, metaphysical sense, matters. Think of the unrelenting, brooding atmosphere and portentous cold of Nordic noir, or the atmosphere on recent female-led shows: Broadchurch, with its relentless crashing of the waves and tangible, concealed threats; Top of the lake, with its moody mountains and sense of forbidding and isolation; and the all-enveloping sweatiness and treacle-thick layers of mood and menace and oppressive heat and humidity of Sharp objects.

Mare of Easttown immediately establishes its focus on space and place, its first shots establishing the Easttown, Delaware (southern Pennsylvania) location with its sombre, grey sky, lapping wind and tiny houses with paint peeling cramped together. In stark contrast to Netflix’s Hillbilly Elegy, which, despite its best intentions, felt contrived and awfully deliberate in its broad stroke depiction of rural, neglected America, this feels very different. Intimate, unshowy, unspectacular, real.

Easttown is a place of suffering. A setting where people get by rather than thrive. A place of poverty, of neglect, of hard-earned but minor victories, of occasional triumphs and regular heartbreaks. Where family means everything, but nuclear families are everything but average. A place that might not know murder all too well, but one where petty crime, various addictions and crimes of passion run rampant. A veritable drop in the ocean, east of Eden, where the collars are blue and the tempers are quick to flare.

Photo credit: https://en.wikipedia.org/wiki/Mare_of_Easttown#/media/File:Mare_of_Easttown_2021_Television_Series_poster.png

The pilot is a masterclass in sure-footed, secure storytelling, anchored in small, intimate moments and plot movements which reveal an immense amount about the characters, often with minimal dialogue but maximum emotional heft. Whether it’s watching a desperate sister rallying some deeply submerged strength to deal once more with her convict brother, or watching a scene from Mare’s perspective unfold as the news about Katy’s death is shared with her distraught father – Mare of Easttown never lacks in compelling, scene-stealing performances.

From what I gather, I was somewhat in the minority when it came to figuring out the identity of Katy’s killer. You do get the sense that despite the undeniable gravitas of the finale – where a variety of full-circle moments do end up playing out – all of the various subplots aren’t quite satisfactorily resolved, in hindsight.

The Mare and Richard relationship, in particular, could have been executed better. The sixth episode and finale spend too much time anticipating the inevitable showdown and big reveal (which is actually virtually broadcast to the viewer in neon signage, if you pay close attention). The closing tracking shot (highly symbolic and suggestive) lingers for just five seconds too long. It’s as if the showrunners didn’t quite trust the viewer to draw the inevitable, singular conclusion.

Still, on balance, despite a few red herrings (Red Merrings? No? OK.) too many, some less than altogether confident scenes involving teenage characters and their digital communication, and a major plot thread involving a certain detective which feels too neat and deliberate in the shock value of its outcomes, there is a tremendous amount here to like, to appreciate, to admire and to celebrate, even. Ultimately, this is a show – often understated, gritty and quietly gloomy, yet very real – which, despite its bleak “busyness”, is about its titular character and (anti-)heroine, the place of Easttown and the fragile bonds between desperate, spiritually seeking people living in a fractious community.

......

Where do you hide, and where do you seek a form of solace, in such an unforgiving yet unexceptional place? Secrets and lies, truth and deception, masks, facades and brave faces commingle in Easttown; women are often the ones to suffer in silence and keep things afloat, while the men eventually break down, crushed by the weight of their poor decisions and lack of prospects.

.......

Where do you hide, and where do you seek a form of solace, in such an unforgiving yet unexceptional place? Secrets and lies, truth and deception, masks, facades and brave faces commingle in Easttown; women are often the ones to suffer in silence and keep things afloat, while the men eventually break down, crushed by the weight of their poor decisions and lack of prospects. The blind spots, fault lines, weaknesses and marks of woe are worn in the bodies and on the dour faces of all and sundry, but these never feel like gross and improper exaggerations of a fundamental truth: sometimes living can feel an awful lot like dying.

We are reminded, again and again, how we are vulnerable to forces greater than ourselves. We are exposed to dysfunction and despair. Especially in these times, not everyone gets to have the happy ending; not everyone gets to feel the sun on their back. Ever. Mare is the town of Easttown; Easttown is Mare. She can never truly leave, and they can never truly let her go.

As titular character, Mare is a walking contradiction, a fracture of a human being (she incidentally limps in much of the pilot), gloriously unbothered, tough, tender, traumatised, and terrifically realised and embodied by the always game Kate Winslet. Beautiful but unglamorous with her flannel and visible regrowth, she is a relatable, flawed, principled yet compromised human being. Some might undervalue the naturalism of Frances McDormand in Best Picture winner Nomadland, but there is something to be said for the ways in which that extraordinary performance – and no, it doesn’t just come naturally to actors to embody characters – echoes in Winslet’s Mare of Easttown.

How both film and series arrive at a moment deeply unsettled globally, and deliberately pivot on the quiet celebration of female strength and agency, is not unimportant.

Winslet nails the notoriously difficult regional accent. She brings a tough physicality to the role. She is a stoic, a realist and a pragmatist, but also vulnerable and kind. Enduring despite misery and misfortune, she crosses the line, wilfully, in doing what she believes will secure the right outcome, while she carries the compounded weight of loss and grief like the Sisyphus of Easttown.

When all you have known in your life is loss, loving with all you have inside you is unavoidable, this series seems to say. Mare’s journey would have been too much for a lesser actress to carry with aplomb, but Winslet immerses herself so fully that you often forget that you’re watching a performance. Winslet makes doubly sure Mare is a fully formed person, so necessary in a context where the gloomy setting and grim plot machinations could see things devolving into less than stellar melodrama very, very quickly. Things remain messy, like real life, and stripped bare, unsentimental.

At times, the pain and sorrow of the characters are evoked so acutely that you’ll find yourself tearful. At other times, you’ll simply be mesmerised by multilayered, moreish performances, big, tasty and heartfelt. The betrayals, the revelations, the big moments, the dissolution of relationships and the forging of new ties feel raw – and real.

Mercy, compassion, grace and forgiveness are all part of life, and so it is in Mare of Easttown. The family or domestic drama, predicated on the slow, unhurried passing of time, somehow manages to retain its integrity and shape as it is welded to the requirements of the murder mystery. Occasionally, you can feel the creak and the buckle, but for the most part you’ll be unable to tear yourself away.

How the mistakes and missteps of the older generations reverberate and the consequences are visited upon the younger generations is by nature rather heady and intense, yet the line between compulsively watchable and heavy-handed is often thin. Luckily, these characters are in safe hands. A study in grief and mourning, a simple whodunnit this is not.

Winslet – world-weary but still so beautiful – is also often hilarious as she offhand lands sour, acerbic barbs. The character sucks on an e-cigarette (remember the running gag on the second season of True detective?) and has a love for beer and junk food (don’t we all?), mixed with an unbelievably moving dedication to duty and to love her family, no matter what. She is equal parts stubborn and sensitive, drudge and dynamite, as browbeaten as she is resilient. Mare really isn’t a grouch or a bitch; she just literally doesn’t have the energy to deal with your shit.

Twenty-five years ago, she did something which stands as remarkable in the lore of the small town: she made a basketball shot that won the state championship. Cue to the present: after she overreaches and is duly humbled, Mare’s mandated therapy sessions, where she must explore her trauma after the suicide of her son, never become a vehicle for hysteria or any overacting.

There is a cumulative sense of agency and power to this carefully calibrated performance. As a daughter, she has a complex but loving relationship with her mother, Helen (who only calls Mare by her full name of Maryanne a handful of times on the show). The pair can be rather vicious in the way that you can only be with those whom you know will always have your back. As Mare’s mother, Jean Smart is magnificent, and nothing less. Along with Melissa Leo, Smart is outstanding at playing the tough matriarch with the heart of gold. Smart steals almost every scene she’s in, going toe to toe with Winslet. In one particularly memorable scene, she falls off her chair cackling; in another, she comforts her daughter in a way that only a mother could. Come awards season, Winslet and Smart should be at the front of the pack.

Despite these firm anchors, Mare of Easttown, while avoiding any kind of poverty porn and being deeply compassionate in the myriad ways that it explores female relationships and inner strength, is occasionally guilty of the lurid, pornographic violence against women that we’ve seen all too often in countless other crime dramas. In a show that prides itself on being smart and subtle and having a functional underpinning of the various elements of its story and plot, there is little justification for gratuitous shots of the naked Erin or of sex workers who strip for clients. These moments are jarring and genuinely out of place, but we’ve become so conditioned to their ubiquity that you might not even pick them up or feel consciously bothered by them. Yet, they appear – like a distracting prop in the corner of the room – and represent a small crack in the facade of an otherwise impressive, convincing set of visual representations. The shots, styling and score are all uniformly well-executed and fitting.

.......

More than just a showcase for the sustained brilliance of Winslet and Smart, Mare of Easttown represents the best of a new trend in bingeworthy, intelligent television: the juggernaut of the female-led, self-contained, single series universe.

..........

More than just a showcase for the sustained brilliance of Winslet and Smart, Mare of Easttown represents the best of a new trend in bingeworthy, intelligent television: the juggernaut of the female-led, self-contained, single series universe. One where place matters, where the mysteries are manifold yet grounded in realism, and where the viewer becomes thoroughly invested in the outcome of proceedings. The stakes are high. The small screen is where it’s at.

The post An analysis of <em>Mare of Easttown</em>, crime shows and the female-led series appeared first on LitNet.

Foto van Bertus Basson: bertusbasson.com

Die restaurantbedryf kry swaar.

Maar moet die pandemie en die ekonomie al die skuld kry vir eetplekke se probleme? Het dit nie dalk ook te doen met swak diens, verouderde spyskaarte en oninspirerende dekor nie? Eienaars kan dalk erken dat hulle hard werk en alles gee, maar aan die einde van die maand wil die boeke net nie klop nie.

In die sop is ’n kykNET-realiteitsreeks wat ondersoek waarom sekere restaurante in die sop is, en watter planne beraam kan word sodat mense by hulle kan kom aansit vir ete.

Aan die stuur van die program, en ook as aanbieder, is die bekroonde sjef Bertus Basson. Hy word deur ’n span deskundiges ondersteun wanneer hy by verskillende restaurante in die land inloer.

“Ek het al groot sukses gesmaak, maar oor die jare het ek ook baie foute gemaak en duur lesse geleer,” sê hy. “Nou wil ek graag daardie insigte met ander restaurant-eienaars deel.”

Naomi Meyer het vir Bertus ‘n paar vrae oor die restaurantbedryf en oor In die sop gevra.

Bertus, dink jy mense wil vandag ten spyte van alles nog steeds soms gaan uiteet? 

Mense wil nog steeds uiteet. Restaurante tref baie voorsorgmaatreëls om seker te maak die personeel en gaste is veilig.

Hoe beïnvloed die voortdurende aanpassings – alkoholverkope, restaurante wat vroeër toemaak, deftige restaurante wat toegemaak het of dalk nou wegneem-etes aflewer – mense se gedrag?

Restaurante het ’n wonderlike voordeel dat almal nog steeds wil eet. Alhoewel daar voortdurend veranderinge is, het ons geleer hoe om aan te pas en te verander om nog steeds besigheid te kan doen sover ons kan.

Vertel my van jou reis met die restaurante - wat jou opgeval het, en wat jy raakgesien het. En wil jy dalk uitbrei op uiteet in hierdie ongelyke land van ons? Is dit net iets wat die ryker/welaf mense beskore is? 

........

Dit is belangrik om vir alle Suid-Afrikaners relevant te wees.

..........

‘n Paar van die plekke was baie vuil en ongeorganiseerd. Enigiemand kan dit maak werk, maar dit is harde werk. As jy die regte sisteme het en goeie personeel op wie jy kan vertrou, is dit makliker, maar ’n mens moet jou vinger op die pols hou. Dit is belangrik om vir alle Suid-Afrikaners relevant te wees. Dit sal ook help as Suid-Afrika ’n groter uiteetgemeenskap bou oor tyd.

Anthony Bourdain het gesê dat passie alleen nie veroorsaak dat mens ‘n restaurant kan begin nie. Dis immers nie dieselfde ding om ’n lekker ete op ’n Sondagmiddag te kan maak en dan op grond van ’n paar komplimente ’n restaurant te wil begin bedryf nie. 

Dit is die net een Sondagmiddag nie, dit is elke dag en elke Sondag. Om vir ’n klomp mense te kook is ook anders om net vir een tafel te kook! Jy moet nie net lekker kan kook nie, ’n restaurant is ook ’n besigheid en daar is personeel. So jy is nie net ’n sjef nie, jy is ook ’n personeelbestuurder en besigheidspersoon.

........

Dit is die net een Sondagmiddag nie, dit is elke dag en elke Sondag. Om vir ’n klomp mense te kook is ook anders om net vir een tafel te kook! Jy moet nie net lekker kan kook nie, ’n restaurant is ook ’n besigheid en daar is personeel. So jy is nie net ’n sjef nie, jy is ook ’n personeelbestuurder en besigheidspersoon.

..........

Wat vir my uitgestaan het in al die programme wat ek tot dusver gekyk het: Mens kies ’n fokus. En as jy daardie fokus gekies het, kom die bemarking amper vanself. Mense wíl daar gaan eet. Ek wonder of die restaurante wat jy besoek het, dit so ervaar het. Wat is die terugvoer van die restaurante waar julle al was? 

Ek hoop so! Daar is van die restaurante wat die veranderinge wat ons gemaak het, met ope arms aangegryp het. Ander was wel meer skepties. Doen minder en doen dit goed is waaraan ek glo.

Kom ons praat oor die verlede, oor die krake wat reeds bestaan het. Het die pandemiemaatreëls dalk net ’n kollig geskyn op alles wat reeds verkeerd was? Wat hinder jou die meeste van die kosbedryf en van eetplekke in die verlede – wat wil jy uitwys? Restaurante het al voor Covid gesukkel. 

.........

As jy nie sterk was voor Covid nie, was dit baie moeilik.

..........

As jy nie sterk was voor Covid nie, was dit baie moeilik. Daar sal altyd ’n plek wees vir spesiale eetplekke wat ’n great ondervinding aan gaste bied, maar restaurante moet ’n manier vind om aan te pas in hierdie moeilike tyd (beter kostes met byvoorbeeld minder personeel) en ’n klem lê om meer plaaslik te wees. 

Die toekoms ... Ons weet nou al die wêreld het verander en is voortdurend aan die verander. Is daar hoop vir die restaurantbedryf in die algemeen?  

.........

Mense soek ontvlugting, en ’n restaurant bied dit vir mense.

.........

Ja, daar is hoop. Mense wil vir seker nog uiteet. Mense soek ontvlugting, en ’n restaurant bied dit vir mense.

Is daar ’n plek vir uiteet as die ekonomie swaarkry en daar so baie mense is wat nie juis kos in hulle huise kan bekostig nie, wat nog te sê van uiteet elders? Kan julle program ook lekker ontvlugting bied of idees gee vir entrepreneurs? Watter opmerkings het jy hieroor te maak? 

Declutter. Kyk na jou kostes. Fokus.

The post <em>In die sop</em>: ’n Onderhoud met Bertus Basson appeared first on LitNet.