Opsomming

Geletterdheid word breedweg beskou as die vermoë om te lees en te skryf. Skryfvaardighede en -aktiwiteite vorm ’n belangrike deel hiervan. Navorsing toon dat leerders afkomstig van lae-inkomstegesinne se prestasie in geletterdheid onaanvaarbaar laag is. Baie redes word vir hierdie situasie aangevoer; een daarvan is die kwessie van ouers se gebrek aan ondersteuning. Hierdie studie het ten doel gehad om ondersoek in te stel na die wyse waarop ouers van lae-inkomstegesinne ondersteuning aan hulle kinders bied in skryfvaardighede en -aktiwiteite. Hierdie studie was beperk tot ouers van leerders in graad 6.

Dit is algemene kennis dat ouers ’n kritieke rol behoort te speel in die ontwikkeling en verbetering van hulle kinders se geletterdheidsvaardighede. Met hierdie punt in gedagte is hierdie navorsing gekonseptualiseer binne die raamwerk van die huisgeletterdheidsomgewing. ’n Beskrywende gevallestudie-ontwerp binne ’n kwalitatiewe benadering is vir die studie aangeneem. Data is versamel deur middel van individuele onderhoude en vraelyste onder ouers in ’n lae-inkomstewoongebied. Bevindinge toon dat ouers in lae-inkomstegesinne dit moeilik vind om ondersteuning in skryfvaardighede en -aktiwiteite te bied vanweë hulle gebrekkige betrokkenheid by die skool, hul eie lae geletterdheidsvlakke asook ’n ontoereikende opvoedingsopset in die huis.

Die navorsing toon dat dringende, drastiese ingrypingsprogramme ingestel moet word om ondersteuning aan ouers in lae-inkomstewoongebiede te bied.

Trefwoorde: geletterdheid; lae-inkomstegesinne; leesvaardighede; ouerondersteuning; skryfaktiwiteite; skryfvaardighede

Abstract

An investigation into parental support to primary school learners in writing skills and activities in low-income households

Literacy is broadly regarded as the ability to read and write. Writing skills and activities form an important component of literacy. Research indicates that the performance of learners hailing from low-income households is unacceptably low. It is an enormous struggle for many of these learners to do well at school whilst being exposed to the hardships of poverty, including high rates of unemployment, substance abuse in the community, vandalism and illiterate parents. Within these environments, learners may experience physical, emotional and social challenges which have a severe impact on their general wellbeing and performance. These challenges often lead to long-term learning challenges.

Research indicates, for example, that it is often difficult for learners from challenging environments to perform well in literacy. This is so despite the fact that sound literacy skills are regarded as critical skills which form the foundation for learning in all the other school subjects. If literacy is not mastered adequately, it can create endless learning problems for any child. This is especially evident in the case of learners from impoverished households. Compared to their wealthier peers, these learners often struggle with literacy. Many other specific reasons also exist for this situation. These range from a lack of intellectual stimulation at home and the low educational levels of parents to the lack of sufficient physical and human resources. In low-income communities, the lack of collective intellectual capacity in the community also presents a threat. Consequently, the performance of these learners is poor. It is thus generally accepted that this poor performance can partially be ascribed also to the lack of support from parents. Often, parents are confronted with their own low literacy levels and low academic qualifications. Developments in curricula that aim to prepare South African learners for the challenges of the 21st century present an enormous challenge to parents, who appear to be totally lost in supporting their children with schoolwork at home. For learners to complete a packed, modern-day school curriculum presents a daunting challenge to educators and requires that the parents of these learners support them at home. This puts the spotlight on the role of parents in supporting their children at home. This study therefore focused on parents’ supportive role in the writing component of literacy. The study aimed to investigate the ways in which parents in low-income households support their children with writing skills and activities. The study focused specifically on parents of grade 6 learners.

It is general knowledge that parents need to play a critical role in the development and improvement of learners’ literacy skills. Exposure to a wide variety of literacy activities is vital. Reading and writing skills complement each other, where the development of writing skills builds on reading skills. To this end, ample opportunities should be created for the development of reading skills in the context of the home environment. Parents need to play a major role in reading bedtime stories to their children from a young age and exposing them to books from an early age. In addition, they need to ensure that there are enough books in the home and that their children frequently visit the library. With this point needing to be considered, this study was conceptualised within the home literacy environment (HLE), an umbrella term that describes the interaction between parents and their children with regard to literacy support within the home. This study focused predominantly on the writing component. Very little research is available on how parents assist learners at home in writing. It is a skill that experts in the literacy field regard as one of the most difficult literacy skills to be mastered, as is confirmed by the poor performance of learners in literacy assessment tests. The lack of research in this area is concerning and strange, providing the importance of writing skills. Although reading and writing is regarded as equally important, writing can be considered the neglected component in research and even in the classroom. Studies have also shown that language educators often experience great challenges with learners who struggle with writing activities.

A case study design was employed, which was approached within a qualitative research approach. The data were collected through individual interviews with 15 parents from low-income households. This was supplemented by the feedback received from 30 other parents who completed open-ended questionnaires. The study was conducted in a rural town in the Western Cape.

The findings demonstrated that parents from low-income households find it extremely difficult to support their children with writing activities. The data also revealed that these parents have a poor understanding of the writing curriculum. This makes it difficult for them to adequately support their children with homework in general and with writing activities in particular. The findings showed, however, that there are some parents who try their best to support their children. Interestingly, parents with higher scholastic qualifications provide better support than those with lower qualifications, and understandably so.

The value of this article spans a wide field in education, including languages, parental involvement and curriculum studies. Although the study does not necessarily offer specific guidelines as to how parents should support their children with writing activities, it could help educationists and researchers to obtain a better understanding of the problem. This can pave the way for follow-up studies and debates that investigate approaches that can enable parents to support their children in the improvement of their writing abilities. The paper can raise awareness amongst education officials and school management teams of the implementation of strategies that can enhance greater support to parents and learners in this respect. In a scientific way, this article also tries to bring to the fore some other conceptual perspectives regarding an understanding of parental involvement with literacy education. Firstly, it aims to add to the literature on the HLE and what may be needed to improve parental support to children. Secondly, this article is a reminder of the challenges that still exist in impoverished environments and the dire impact these have on learners’ schoolwork. The research showed that urgent intervention programmes are needed to provide support to parents in enabling them to assist their children with writing skills and activities.

Keywords: literacy; low-income households; reading skills; writing skills; writing activities

1. Inleiding

’n Oorvloed van navorsingsverslae oor jare heen toon dat ouerbetrokkenheid onteenseglik verbind word met positiewe uitkomste vir leerders. Positiewe gevolge kan insluit skoolgereedheid en verbeterde akademiese prestasies, kognitiewe ontwikkeling en gedrags- en sosio-emosionele funksionering (Paratore, Steiner en Dougherty 2012:318; Can en Ginsburg-Block 2016:51).

Wat ouers in lae-inkomstegesinne se betrokkenheid betref, lyk die situasie egter beroerd. Overton (2017:4) is van mening dat skole in lae-inkomstegebiede gekenmerk word deur van die swakste ouer- en gemeenskapsondersteuning. ’n Oppervlakkige ontleding van die oorsake vir hul onbetrokkenheid dui daarop dat hierdie ouers – hoofsaaklik vanuit die werkersklas – nie oor die nodige toewyding en pligsbesef beskik nie. Die dimensies betrokke by armoede dui egter op ’n veel meer komplekse wisselwerking tussen oorsaak en gevolg (Zegeye 2001:29). Gesetel in versteurde woongebiede met hewige sosiale uitdagings, is mense wat ekonomies noustrop trek diep ingegrawe in wat Pretorius (1998:319–20) reeds etlike jare gelede as opvoedkundige, materiële, kulturele en emosionele ontbering beskryf het. Binne hierdie hoogs uitdagende opset gaan dit vir baie hoofsaaklik om materiële oorlewing, met ’n ewigdurende stryd om liggaam en siel aanmekaar te hou (Zegeye 2001:29).

Betreffende die invloed van die omgewing op kinders se kanse op sukses, is sosioloë dit eens dat ’n lae-inkomste-omgewing ’n ontsaglike remmende invloed op verskeie menslike-ontwikkelingsareas kan uitoefen. So beweer Sandstrom en Huerta (2013:6) byvoorbeeld dat die ontoereikendheid van die lae-inkomste-opset negatief inwerk op kinders se sosio-emosionele, kognitiewe en akademiese uitkomste. Terselfdertyd waarsku Kapp (2006:126–7) dat die lae-inkomstemilieu se vernietigende impak dikwels sigbaar word in die vorm van persoonlike probleme, sosiale uitvalle, afwesigheid en swak skoolbywoning, vroeë skoolverlatings, swak konsentrasie, lae verwagtinge ten opsigte van skoolsukses en ’n gebrek aan ambisie.

2. Motivering vir die studie

Die meeste leerders wat skole bywoon wat in lae-inkomste-areas gesetel is se prestasie is merendeels benede die gemiddelde (Overton 2017:4). Wat prestasie in geletterdheid (lees en skryf) spesifiek betref, toon navorsing dat kinders uit lae-inkomstegesinne se prestasie ver tekort skiet (meer hieroor onder 5.2.2). Gegewe die uitdagings – soos hier bo beskryf – waarmee sulke leerders gekonfronteer word, en die kritieke rol wat ouers rakende geletterdheidsontwikkeling behoort te vervul, is die skaarste aan navorsing hieroor ’n raaisel (sien ook Hattie en Zierer 2018:xix). Waar sodanige studies wel van stapel gestuur is, is daar tot op datum hoofsaaklik gefokus op ouers se rol in leesvaardigheidsondersteuning eerder as op skryfvaardighede.

3. Navorsingsdoelwit van die studie

Met inagneming van die bogenoemde gapings in navorsing, het hierdie studie ten doel gehad om ondersoek in te stel na ouerondersteuning aan primêreskoolleerders in skryfvaardighede en -aktiwiteite in lae-inkomste gesinne. Die fokus was op graad 6-leerders.

Voortspruitend uit hierdie doelwit is die volgende subdoelwitte geformuleer:

1. Om die belangrikheid van skryfvaardighede en -aktiwiteite vir primêreskoolleerders te ondersoek
2. Om ondersoek in te stel na die aspekte van skryfvaardighede en -aktiwiteite waarop lae-inkomste-ouers in hul ondersteuning aan hul kinders fokus
3. Om die uitdagings wat ouers in die ondersteuning ter verbetering van skryfvaardighede en -aktiwiteite aan hul kinders ondervind, te beskryf.

4. Konseptuele begronding van die studie

Hierdie studie is gekonseptualiseer binne die konsep van lae-inkomstegesinne en die huisgeletterdheidsomgewing (hierna afgekort as HGO). Die begrip ouers verwys in die studie na biologiese ouers, voogde, stiefouers en grootouers (Sedibe en Fourie 2018:434). Lae-inkomstegesinne kan beskryf word as huishoudings waarvan die mense se inkomste minder is as die armoedevlak, en met ’n lae werksekerheid, lae onderwysopleiding en ’n verdienste wat nie genoeg is om gerieflik van te leef nie.

Hamilton, Hayiou-Thomas, Hulme en Snowling (2016:401) asook Zwass (2018:4) beskryf die HGO as ’n sambreelbegrip vir die geletterdheidsverwante eienskappe, wisselwerkinge, hulpbronne en gesindhede wat die kind in die gesin ervaar. Die klem is uiteraard op die rol wat ouers hierin vervul, en hierdie rol word gesien as ’n sleutelfaktor in die taal- en geletterdheidsverwerwing van kinders (Mascarenchas, Moorakonda, Agarwal, Lim, Sensaki, Chong, Allen en Daniel 2017:81). Haynes (2010:34) redeneer dat die HGO die potensiaal het om die ontwikkelende geletterdheidsvaardighede van jong kinders te verbeter. Die sleutelrol van ouers word deur Mascarenchas e.a. (2017) beskou as die gesin-as-onderwyser-model en betekenisvol verbind met verbeterde ontwikkelingsgeletterdheid en taalvaardighede in veral middelinkomstekinders.

Prominente geletterdheidsnavorsers beklemtoon dat die HGO ’n kombinasie is van verskeie geletterdheidsaspekte wat binne huisverband ontwikkel kan word. Britto en Brooks-Gunn (2001, in Haynes 2010:36) wys byvoorbeeld daarop dat die taalgebruik van en mondelingse wisselwerkinge tussen ouers en kinders asook die leer-, sosiale en emosionele klimaat belangrik is. Vir Storch en Whitehurst (2001) is ’n besinning oor die eienskappe waaroor ouers moet beskik vir effektiewe ondersteuning ewe noodsaaklik. Dit kan ouers se eie lees- en skryfgewoontes en die reëlmatigheid van besoeke aan die biblioteek insluit (Wood, Fitton en Rodriguez 2018:2; Zwass 2018:5;). Burgess, Hecht en Lonigan (2002) se fokus is op gedeelde leesaktiwiteite, modellering van leesaktiwiteite en ouers se vermoë om hulp met geletterdheidsaktiwiteite te verleen (Haynes 2010:36).

Lees en skryf word as onderling verbonde aktiwiteite beskou (Axelson, Lundqvist en Sandberg 2019:2). Omdat daar min navorsing beskikbaar is wat ouers se rol in skryfvaardigheidsontwikkeling beskryf, word die fokus van hierdie artikel – ondersteuning in skryfvaardighede en -aktiwiteite – geskoei op ’n integrasie van die konsepte, teorieë en benaderings van leesvaardighede soos beskryf binne die HGO.

5. Literatuurstudie

Voorts word ’n oorsig oor die literatuur wat bestudeer is, gebied.

5.1 Skryfvaardighede en -aktiwiteite

Binne die konteks van hierdie studie bestaan daar nie ’n wesenlike verskil tussen die konsepte skryfvaardighede en skryfaktiwiteite nie, aangesien die woord vaardighede verwys na die talent, vermoë of bedrewenheid wat leerders kan demonstreer in die uitvoering van die voorgeskrewe skryfaktiwiteite. Ten einde die studie binne die skryfvaardigheidsdomein te posisioneer, word daar vervolgens gekyk na die teoretiese begronding van die konsepte geletterdheid en skryf, die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (KABV) vir skryfvaardighede en -aktiwiteite (graad 6), en die noodsaaklikheid van goeie skryfvaardighede vir primêreskoolleerders.

5.1.1 Teoretiese begronding van die konsepte skryfvaardighede en -aktiwiteite

’n Simplistiese beskouing van skryfvaardighede en -aktiwiteite sien dit as die vermoë om gedagtes, ervaringe of idees in geskrewe woorde vas te vang (Graham en Perin 2007:1). Ander navorsers beskou skryf as ’n hoogs uitdagende aktiwiteit. Taylor, Van der Berg en Mabogoane (2013:165) beskou dit as ’n “komplekse, veelvoudige en ingewikkelde proses wat ’n uitdagende kognitiewe vereiste op die skrywer plaas”. Harris, Graham, Friedlander en Laud (2013:539) noem dat skryf “uitgebreide selfreguleringsvaardighede en genre-kennis” verg. ’n Meer omvattende beskrywing ondervang dit as ’n konstruk met veelvoudige dimensies. Volgens Bomer, Land, Rubin en Van Dike (2019:200–1) sluit skryf die vaardigheidskomponent in, met klem op leer en linguistiese patrone (foneme, woord- en sinsformasie, paragrawe, tekste en taalstruktuur).

Skryfvaardighede vereis kreatiwiteit, insluitende die bou van positiewe skryfidentiteite, die uitoefening van keuses deur skrywers en die aandag wat hulle aan die affektiewe dimensies van skryf moet gee (Bomer e.a. 2019:200–1). Dit fokus ook op die proseskomponent. Die genre waarbinne skryfvaardighede en -aktiwiteite plaasvind, vorm vanselfsprekend ’n belangrike fokuspunt van skryf, met klem op verskillende tipes tekste en die spesifieke doelwitte wat dit in spesifieke kontekste het. Laastens kan skryf as ’n sosiale praktyk (sien ook Hamilton e.a. 2016:401) beskou word. Hierdie opvatting posisioneer skryfvaardighede en -aktiwiteite as ’n sosiale aktiwiteit binne ’n sosiale konteks.

Dixon (2011:116) som drie dinge op wat belangrik is vir die bereik van skryfuitkomste: skryf as ’n manier om betekenis weer te gee, en as beide ’n proses en manier om vaardighede en konvensies te bemeester. Binne die KABV vir skryfvaardighede word bogenoemde aspekte breedvoerig gedek vir die verskillende grade en fases in die Suid-Afrikaanse skoolstelsel (Departement van Basiese Onderwys [DBO] 2011:19, 30). Die KABV vir Afrikaans Huistaal vir graad 6-leerders bied ’n omvattende uiteensetting van watter skryfvaardighede en -aktiwiteite van leerders oor die vier kwartale van ’n skooljaar verwag word. Dit sluit onder meer in dat daar van graad 6‑leerders verwag word om inligtingstekste soos koerantberigte, artikels of onderhoude te skryf. Daar word ook van leerders verwag om folklore/verhale, of ’n oorredende teks soos ’n advertensie, ’n dialoog of ’n onderhoud te skryf. Graad 6‑leerders moet in staat wees om ’n gedig of ’n respons daarop te skryf asook ’n instruksie- en inligtingsteks te voltooi. Verder dui die beleidsdokument aan dat leerders ’n fabel of legende, prosa en kortverhale moet kan skryf. Die kurrikulum vereis ook dat leerders ’n eenvoudige dagboekinskrywing, ’n vriendskaplike brief, ’n kort storie of verhalende opstel, ’n inligtingsteks, ’n rolspel- of dialoogonderhoudsvraelys en ’n beskrywende opstel moet kan skryf. Verder word van hulle verwag die stappe in die skryfproses te gebruik. Van leerders word ook verwag om ’n emosionele respons op ’n boek en ’n gedig te lewer (DBO 2011:69–85).

5.1.2 Skryf as noodsaaklike vaardigheid en aktiwiteit

Om te leer skryf kan beskou word as deel van kinders se reg op gehalte-onderwys. Dis ’n reg wat nie net slegs verskans is in die grondwet nie, maar ook in verskeie ander gesaghebbende internasionale konvensies. Dit sluit in die Verenigde Nasies se “Konvensie oor die regte van die kind”, “Konvensie oor die regte van persone met gestremdhede” en die “Agenda vir volhoubare ontwikkeling” van 2015 (Axelson e.a. 2019:1).

Oor die belangrikheid van goeie skryfvaardighede is daar min twyfel; skryf vorm saam met lees die basis waarop alle ander leer berus. Graham en Perin (2007:2) stel goeie skryfvaardighede onder meer gelyk aan ’n oorlewingsmeganisme, terwyl bedrewenheid met skryfvaardighede vir Fisher en Frey (2007:57) lei tot verbeterde prestasie in vakke soos Wiskunde, Verbruikerstudie en Sosiale Wetenskappe. Lenski en Verbruggen (2010:87) asook Taylor e.a. (2013:157) beskou skryfwerk as ’n kragtige stuk gereedskap wat leerders kan help om verwante geletterdheidsvaardighede soos lees-, praat-, kommunikasie-, denk-, geheue-, leer-, oorredings- en luistervaardighede te ontwikkel. Goeie skryfvaardighede help leerders om kennis te versamel en te demonstreer, dit te organiseer en te verfyn, terwyl gebrekkige skryfvaardighede kan lei tot leeragterstande en geleenthede vir postsekondêre onderwys en die verkryging van werkgeleenthede kniehalter (Reynolds 2010:3; Harris e.a. 2013:539).

5.1.3 Die verband tussen lees en skryf asook verbale vaardighede

Choi, Moon, Paek en Kang (2018:92–3) dui aan dat die verband tussen lees en skryf in baie navorsing erken word. Dis twee vaardighede wat baie gemene konstrukte deel, insluitende retoriese struktuur en linguistiese, leksikale en stilistiese eienskappe. Choi e.a. (2018:82–3) voeg by dat die twee vaardighede hand aan hand gaan soos wat taalbedrewenheid ontwikkel. Celik (2019:212) is van mening dat verhoogde blootstelling aan lees lei tot verbeterde skryfvaardigheidsontwikkeling. Dit kan insluit verbeterde woordeskat en spelling, om nuanses van taal te herken, asook blootstelling aan ander skryfstyle en genres van skryf. Wanneer verskillende leesaktiwiteite voor skryfaktiwiteite uitgevoer word, sal dit ook bydra tot die ontwikkeling van skryfvaardighede deur leerders in staat te stel om gebeure in die storie met mekaar te verbind en taalkundige strukture te verbeter (Celik 2019:212).

Betreffende die verband tussen die mondelinge vaardighede van leerders en lees en skryf, verklaar Duff en Tomblin (2018:2) dat kinders met swak luister- en praatvaardighede ’n taalbelemmering het. Dit lei tot akademiese probleme. Sulke leerders kan sukkel met mondelingse en skryftake in die klaskamer, aangesien lees- en skryfvaardighede uitbrei op mondelingse taal. Dit verklaar waarom mondeling (luister en praat) ingesluit is in die Afrikaans Huistaal-kurrikulum vir graad 6‑leerders. 

5.2 Uitdagings en prestasie van leerders in lae-inkomstegesinne

In die volgende paragrawe word die leerders se uitdagings verder beskryf.

5.2.1 Akademiese agterstande

Die omvang van die problematiek van leerders uit lae-inkomstehuishoudings se akademiese agterstande word wyd in die literatuur erken. Ekonomies benadeelde kinders tree dikwels die skool toe met swakker ontwikkelde verstandelike vaardighede, met sosio-ekonomiese leemtes wat goed gevestig is in leerders se kognitiewe uitkomste en selfs vergroot soos wat kinders ouer word (Crosnoe en Cooper 2010:259; Van der Bergh 2015:29). Ten opsigte van agterstande in lees- en skryfvermoëns spesifiek maak Gunning (2014:54) die betekenisvolle punt dat lae-inkomsteleerders dikwels die skool toetree met ’n woordekennis van slegs 3 000 woorde of minder, in vergelyking met hul eweknieë in meer bevoorregte gesinne wat oor ’n woordeskat van 8 000 of meer woorde beskik. Neuman, Kaefer en Pinkham (2017:103) wys ook uit dat verskille in woordeskat en taalverwerwingsdoeltreffendheid vanaf so jonk as 24 maande tussen kinders van verskillende sosio-ekonomiese agtergronde voorkom.

Van der Bergh (2015:29) noem dat hierdie kloof tussen bevoorregte en minderbevoorregte leerders se prestasie teen graad 4 alreeds baie wyd is. Gesien in die lig van Axelson e.a. (2019:1) se aanname dat die tydperk vanaf geboorte tot agt jaar oud die mees kritieke periode is vir die ontwikkeling van ’n kind se lees- en skryfvaardigheidsontwikkeling, bied dit rede tot kommer. Dit is daarom geen verrassing dat sulke leerders dit gevolglik ontsettend moeilik vind om eenvoudige sinne te bou nie. Hulle lees- en skryfvaardighede asook taalbegrip is onder standaard. Hierbenewens demonstreer hulle dikwels ’n onvermoë om abstrakte simbole en komplekse taalvorme te gebruik (Pretorius 1998:321; Neuman e.a. 2017:103).

5.2.2 Verskil in prestasie in geletterdheidstoetse tussen leerders 

Die uitslae van die Jaarlikse Nasionale Assesserings (2012–2014) vir huistale bied afdoende bewyse dat leerders uit die lae-inkomstegroepe (wat hoofsaaklik kwintiel 1-, 2- en 3-skole bywoon) se prestasie in geletterdheid beduidend swakker is as ander in meer bevoorregte kontekste (Gilmore, Soudien en Dunne 2010:3; Taylor 2011:3; DBO 2013:69; Van der Bergh 2015:29). Neuman (in Pirtle 2012:33), wat sommige van die oorsake vir die mislukkings aan die omgewing toeskryf, trap egter op geleerdes se tone deur prontuit te verklaar: “Yet professionals have no answer to the question what to do about healthy children who come from poor environments who fail to learn to read.”

5.2.3 Uitdagings met skryfvaardighede en -aktiwiteite soos belig in assesseringstoetse

Wat die prestasie van huistaalleerders in spesifieke areas in skryfvaardighede en ‑aktiwiteite betref, toon die data van die nasionale assesseringstoetse dat intermediêrefaseleerders ’n swak begrip van die verskillende dele van spraak toon, sowel as ’n onvermoë om sinne in ’n verskillende tydsvorm te herskryf. Hulle skryfwerk toon ook ’n gebrek aan redigeringsvaardighede en ’n swak begrip van meta-taal. Hulle sukkel om ’n storie te skryf (insluitende taal, interpunksie en spelling), en sukkel terselfdertyd om ’n storie op ’n logiese manier te skryf en om paragrawe te verbind. Verder sukkel leerders om komplekse sinne na eenvoudige sinne oor te skakel en om ’n dagboekinskrywing te voltooi. Die uitslae toon ook dat dit vir leerders moeilik is om hulle taal af te wissel en goeie beskrywende woorde in skryfstukke te gebruik (DBO 2013:72–80).

Die bemeestering van skryfvaardighede stel geweldige eise aan enige individu, meer as wat ander taalvaardighede stel (Kholisiyah, Rukayah en Indriayu 2018:133). Wanneer die talryke uitdagings wat kinders uit lae-inkomstegesinne ondervind, bygereken word, is dit duidelik waarom oplossings gevind moet word. 

5.3. Ondersteuning binne die huisgeletterdheidsomgewing

In die volgende paragrawe word die rol van ouers ondersoek met betrekking tot die ondersteuning wat hulle in skryfvaardighede en -aktiwiteite bied.

5.3.1 Ondersteuning met leesvaardighede

Die verband tussen lees en skryf is welbekend. Flower en Hayes (in Schoonen 2018:515) verklaar dat lees belangrik is vir skrywers in die konteks van skryfaktiwiteite. Skrywers moet dikwels skryf in reaksie op geskrewe tekste; daarom is lees ook vir skryf belangrik omrede die hersieningsproses ’n belangrike rol speel. Die evalueringsproses het te make met linguistiese en nie-linguistiese hulpbronne, wat insluit dekoderings- en sinontledingsprosesse (Flower en Hayes, in Schoonen 2018:515).

Kinders se leesvaardighede kan by die huis bevorder word deur middel van gedeelde storieboekleesaktiwiteite. Hierdie metode verskaf ’n unieke konteks vir taalleer en voorsien blootstelling aan ongewone begrippe en woordeskatitems wat selde in daaglikse gesprekke teëgekom word (Montag, Jones en Smith 2015; Harji, Balakrishnan en Letchumanan 2016:3). Genoegsame blootstelling is weer eens krities en Hamilton e.a. (2016:402) stel dit daarom dat blootstelling aan hierdie aktiwiteite vanaf ’n jong ouderdom linguistiese bevoegdheid laat toeneem en begrip verbeter. Dit bevorder weer kinders se belangstelling in boeke en die uitruiling van idees tydens boekbesprekings. Mascarenchas e.a. (2017:81–2) wys daarop dat hierdie tipe gedeelde storieboekleesinteraksies vroeg moet plaasvind aangesien dit geïdentifiseer word as ’n kritieke faktor ter bevordering van ’n kind se taalontwikkeling en ontwikkelingsgerigte geletterdheidsvaardighede.

Binne die HGO is die voorbeeld wat ouers stel deur self baie te lees van groot belang. Ouers behoort seker te maak dat lees bevorder word ook in die huisomgewing se interaksies, roetines en stelsels (Harji e.a. 2016:3). Ter aansluiting hierby meen Zwass (2018:14) dat die aantal boekleesinteraksies, hoeveelheid boeke in die huis en die frekwensie van besoeke aan die biblioteek positief verbind word met kinders se verworwe taalvaardighede en ontluikende leesgedrag. Bowendien het hierdie implisiete gedrag ’n invloed op leerdergeletterdheidsuitkomste.

5.3.2 Ouerondersteuning met skryfvaardighede en -aktiwiteite

Khosa (2013:80) is seker dat ouerbetrokkenheid kan bydra tot die verbetering van skryfvaardighede. Kinders benodig ’n verskeidenheid van vaardighede om bedrewe skrywers te word, insluitende ’n ryk konseptuele kennisbasis, sterk verbale redeneringsvaardighede en ’n breë woordeskat. Om hierdie vaardighede te ontwikkel, is die sosiale en emosionele klimaat in die huis belangrik (Britto en Brooks-Gunn 2001, in Haynes 2010:36). Neuman e.a. (2017:104) verklaar dat leerders ondersteunende volwassenes nodig het wat as sosiale en sielkundige hulpbronne optree deur inligting deur middel van uitgebreide terugvoer en demonstrasies te voorsien.

Ten opsigte van ondersteuning en die bevordering van ’n geletterdheidsomgewing stel Van Wyk en Lemmer (2009:93–4) voor dat leerders op verskeie maniere aangemoedig word om skryfvaardighede by die huis te ontwikkel. Dit kan insluit die samestelling van inkopielyste, die skryf van verjaardagkaartjies, die adressering van koeverte, die skryf van dagboeke, die aanbring van verjaardagname op kalenders, die voltooiing van vorms, en om plakkate te maak. Irvin, Meltzer en Dukes (2007:106) beveel verder aan dat gemeenskapsorganisasies ook betrek moet word om visuele tentoonstellings van leerders se skryfwerk en skryfkompetisies te borg.

5.4 Uitdagings vir ouers in lae-inkomstegesinne

Ons het reeds gesien dat uitdagings wat lae-inkomstegesinne ondervind effektiewe ondersteuning kan bemoeilik. Vervolgens word bepaalde uitdagings in dié verband bespreek. 

5.4.1 ’n Gebrek aan intellektuele kapitaal

Die impak van armoede as sosiale krag word wyd in die literatuur erken. Armoede op sigself affekteer egter nie ’n kind se intellektuele vermoëns nie. Pirtle (2012:30) redeneer dat leerdervordering eerder toegeskryf kan word aan armoedeverwante faktore en omgewings wat die geletterdheidsontwikkeling kan beïnvloed. Een daarvan is ouers se vlakke van skolastiese opleiding wat hulle kan kniehalter om ’n stimulerende HGO met genoegsame stimulasie en ondersteuning te skep. Nog ’n belangrike faktor is die kwessie van ouerverwagtinge – Bush, Eisenhower, Cohen en Blacher (2017:357) is van mening dat lae-inkomste-ouers geneig is om veel laer verwagtinge van hul kinders te koester as diegene uit beter sosio-ekonomiese omstandighede. Lae-inkomstegesinne woon in swak sosio-ekonomiese omgewings. Daar is dus min sosiale kapitaal om vir die kind te ontgin. Hierteenoor stel hooggeskoolde ouers hul eie intellektuele ontwikkeling voorop, wat tot voordeel van hul kinders strek. 

5.4.2 Gebrek aan genoegsame hulpbronne

Vanselfsprekend sal finansiële uitdagings die aanskaffing van hulpbronne bemoeilik (Koshy, Dockery en Seymour 2019:304). Ouers in lae-inkomstehuishoudings beskik nie oor genoegsame hulpbronne nie (Loughlin-Presnal en Bierman 2017:2). Dit blyk dat waar daar wel hulpbronne beskikbaar is, die kwaliteit daarvan onvoldoende is (Neuman e.a. 2017:102–3). Die ontneming van noodsaaklike hulpbronne kan die kind nie net akademies gesproke verarm nie, maar ook op fisiese en emosionele vlak benadeel (Sandstrom en Huerta 2013:9). Die gevolge kan verreikend wees en ook op leerders se skryfvermoëns ’n impak hê. Van Luit (2011:91) is bekommerd dat emosionele hindernisse daartoe kan lei dat kinders se taalvaardighede verder kan veragter, en kan lei tot ’n rimpeleffek op ander areas van hul skoolwerk, veiligheid en welstand.

Die afwesigheid van tegnologiese toestelle soos rekenaars en slimfone in lae-inkomstegesinne is ’n ander kopseer. Van Wyk en Lemmer (2009:93–4) is dit eens dat genoegsame blootstelling aan digitale geletterdheid vanaf ’n jong ouderdom ’n belangrike vereiste is om leerders tegnologies op te voed. Kinders wat waarneem hoe ouers elektronies banksake doen, e-posse beantwoord, fakse stuur en ontvang, SMS-boodskappe skryf en navorsing doen deur van die internet gebruik te maak, ontwikkel sterk geletterdheidsvaardighede. Ongelukkig is hierdie soort stimulasie en hulpbronne dikwels nie vir kinders in lae-inkomstehuishoudings beskore nie (Plaatjies 2016:141). Waar die tegnologie wel tuis beskikbaar is, ontbreek die vaardighede of finansies (om duur programmatuur aan te skaf) om dit optimaal te benut (Lewis-Spector en Jay 2011:19). 

5.5. Die rol van die skool

5.5.1 Die skool as leidende entiteit

Sheldon en Epstein (2005:18) noem dat om lae-inkomste-ouers op hulle eie te los om ’n ondersteunende omgewing vir lees en geletterdheid te skep, die potensiaal het om tot verdere ongelykhede te lei. Uitreiking na ouers behoort dus ’n kernaspek van die geletterdheidsplanne van skole te vorm. Ongelukkig blyk dit dat sterk geletterdheidsleierskap – veral rakende ouerbetrokkenheid by kwintiel 1-, 2- en 3-skole – ontbreek (Plaatjies 2019). Sandstrom en Huerta (2013:33) asook Neuman e.a. (2017:103) maak in dié verband die punt dat kinders uit arm huishoudings tradisioneel die skole bywoon wat nie goed vaar nie, en noem dat sodanige leerders die sogenaamde “dubbele dosis” van benadeling in die gesig staar. Die kind beweeg dus vanaf die een ontoereikende konteks met beperkte hulpbronne (die huis) na die volgende een (die skoolomgewing).

5.5.2 Struikelblokke tussen die huis en die skool

Dit blyk dat lae-inkomste-ouers baie keer gekonfronteer word met gevoelens van minderwaardigheid, ’n gebrek aan selfvertroue en onkunde. Dit lei dikwels tot teësinnigheid om betrokke te word en die onttrekking van die skool en sy aktiwiteite. Paratore e.a. (in Bean en Dagen 2012:322) skryf dit onder meer toe aan ongemak en ’n onvertroudheid met die skoolopset. Sulke ouers funksioneer vanuit ’n oortuiging dat hulle inbreuk maak op onderwysers se verantwoordelikhede en dat hulle ook nie oor die kennis en vaardighede beskik om ’n bydrae ten opsigte van onderrig te lewer nie (Dempster, Townsend, Johnson, Bayetto, Lovett en Stevens 2017:128).

Dit blyk ook dat die skool self in die duister is oor hoe om die uitdagings met betrekking tot geletterdheid van leerders uit lae-inkomstegesinne effektief aan te pak. McCarthey (1997) beweer dat onderwysers sukkel om ’n verbintenis met leerders uit lae-inkomste-omgewings te maak, en dat onderwysers nie oor genoegsame kennis van leerders se huisgeletterdheidservaringe of kultuur beskik nie. In sommige gevalle word dit aan ’n houding van meerwaardigheid onder onderwysers toegeskryf, wat tot verdere gevoelens van ontmagtiging onder ouers lei (Sedibe en Fourie 2018:440).

6. Navorsingsoortuiging, -ontwerp en -metodologie

6.1 Navorsingsoortuiging en -denkwyse

Die basiese denkwyse vir hierdie studie was ’n interpretivistiese paradigma, ’n oortuiging wat gekenmerk word deur die subjektiewe wêreld van die menslike wêreld te verstaan (Cohen, Manion en Morrison 2018:17). Die mikpunt in hierdie studie was om betekenis te konstrueer deur ondersoek in te stel na ouers se begrip en refleksies van hulle ervaringe rakende die ondersteuning aan hulle kinders met skryfvaardighede 

6.2 Navorsingsontwerp en -benadering

In die lig van die navorsingsdoelwitte is ’n beskrywende gevallestudie-ontwerp binne ’n kwalitatiewe benadering uitgevoer. ’n Gevallestudie is ’n empiriese ondersoek wat ’n kontemporêre fenomeen in sy lewenswerklike konteks ondersoek (Rule en Vaughn 2011:4), en bied die geleentheid om op ’n holistiese manier op die hele situasie uit te brei (Lawrence-Neuman 2014:42). Op hierdie wyse word veelvoudige beskouings en standpunte toegelaat. Deur die situasie te beskryf, wou ek antwoorde verkry op die hoe-vraag, met ander woorde hóé ouers ondersteuning in skryfvaardighede bied. Die kwalitatiewe navorsingsbenadering is geïmplementeer om die kwessie in detail te beskryf (Kumar 2011:103–4).

6.3 Navorsingspopulasie, steekproefprosedures en dataversamelingsprosesse

Die navorsingsbevolking het bestaan uit ouers in ’n Wes-Kaapse plattelandse dorp waar die skool Afrikaans as voertaal gebruik. Die fokus van my navorsing was ’n ondersoek na ouerondersteuning aan lae-inkomste-leerders in skryfvaardighede en -aktiwiteite. My ondersoek was nie geskoei op ouers se ondersteuning in al die skryfvaardighede en ‑aktiwiteite soos uiteengesit in die Afrikaans Huistaal-kurrikulum nie. Daarvoor is die inhoude ten opsigte van skryfvaardighede in die Afrikaans Huistaal-kurrikulum vir graad 6 te omvattend. Ouers is nie onderwysers en kurrikulumkenners nie, en veral vir diegene uit agtergestelde gemeenskappe stel ’n goeie begrip van die hedendaagse kurrikula ’n moeilike eis. Ek wou dus nie die deelnemers afskrik met ingewikkelde vrae oor die kurrikuluminhoude en hulle sodoende belangstelling laat verloor in die studie nie. In my interaksie met die deelnemers het ek dus volstaan by ’n paar eenvoudige vrae oor ’n onderwerp wat ek gereken het hulle sou kon beantwoord. Die bevindinge van hierdie studie sal as ’n beginpunt kan dien vir verdere opvolgstudies wat hierdie onderwerp verder kan toelig.

Die verwerwing van skryfvaardighede sluit baie ander vaardighede in (soos in afdelings 5.2.1 en 5.3.2 bespreek is). Dis ’n proses wat voorafgegaan word deur te leer om te praat, te lees, ’n woordeskat op te bou en om gevoelens te verwoord. Om te skryf kan as die laaste deel van hierdie proses beskou word. Gegewe die omvangrykheid van die onderwerp, was dit nie moontlik om al hierdie faktore in veral die empiriese deel van hierdie navorsing te ondersoek nie. Gevolglik het ek in my dataversamelingsproses hoofsaaklik op die lees- en skryfgedeelte gefokus. Ek brei onder aanbevelings vir verdere navorsing (onder punt 8 bespreek) hierop uit.

Opsigtelike tekens van armoede kom in die gekose woonbuurt voor en inwoners kan daarom beskryf word as ’n lae-inkomstegroep. Die deelnemers is doelgerig gekies vanweë hul sosio-ekonomiese status en was dus, soos wat Creswell (2009:178) dit stel, die geskikste om die navorsingsprobleem onder die loep te neem. Onderhoude is met 15 Afrikaanssprekende ouers gevoer, waarvan 12 vroue was en slegs 3 mans. Dit is opgevolg met oop vraelyste wat aan ander ouers versprei is. Dertig vraelyste is terug ontvang, wat beteken dat daar in totaal 45 deelnemers aan die studie was. Ses van die deelnemers wat die vraelyste voltooi het was mans, terwyl die res vroue was.

Die onderhoude en vraelyste is gestruktureer om inligting oor die HGO en veral die wyse waarop ouers ondersteuning bied, te verkry. Hoewel ’n lys met vrae vooraf voorberei is, is opvolgvrae relevant tot die onderwerp tydens onderhoude gestel om in meer diepte in die onderwerp te delf. Die eerste deel het die biografiese inligting van deelnemers versoek, gevolg deur opvoedkundige kwalifikasies. Die volgende vrae/inligting is in hierdie afdeling aan die deelnemers gestel of versoek:

• Ouderdom, geslag en huwelikstatus
• Aantal skoolgaande kinders in die huis
• Opvoedkundige kwalifikasies van ouers
• Redes vir vroeë skoolverlating, indien van toepassing.

Die tweede deel van die vrae het onder meer gefokus op:

• Die wyse waarop deelnemers ondersteuning in tuiswerk bied en hoe gereeld hulle dit doen
• Met watter vakke leerders gehelp word
• Of dit vir hulle (die ouers) maklik of moeilik is om hul kinders met take te help.

Die volgende deel wat ondersoek is, het gefokus op die leeskomponent:

• Het u saans vir u kind gelees toe hy/sy klein was?
• Lees u kind elke dag?
• Hoe gereeld lees u kind?
• Watter leesstof lees u kind?
• Neem u kind boeke by die plaaslike biblioteek uit?
• Is daar boeke/tydskrifte/koerante in die huis wat die kind lees?

Die laaste deel van die vrae was spesifiek gerig op ondersteuning in skryfaktiwiteite:

• Watter soort skryftake in Afrikaans Huistaal doen u kind by die huis?
• Verleen u hulp aan u kind in die uitvoering van skryftake soos opstelle, briewe, ens.?
• Hoe verleen u hulp in die uitvoering van skryftake?

Nege onderhoude is in die huise van die deelnemers gevoer, twee is telefonies gevoer en vier deur middel van stemopnames deur WhatsApp. Die onderhoude by die huise is gedurende die dag gevoer. Sewe van hierdie deelnemers het nie ’n vaste werk nie. Tydens my besoeke aan die huise het ek ook die HGO waargeneem, en veral gekyk of daar ’n plek is waar kinders hulle huiswerk kan doen. Die twee telefoniese onderhoude is ook in die dag met die deelnemers gevoer; een deelnemer het ’n vaste werk, die ander een is werkloos. Een WhatsApp-onderhoud is in die aand met ’n werkende ma gevoer, terwyl die ander met ’n werkende pa en twee werklose ma’s in die dag gevoer is. Onderhoude is op band opgeneem en getranskribeer. Anonimiteit is verseker deur kodes aan deelnemers toe te ken (deelnemers 1–45).

Die vrae wat gestel is, het verstaanbaar genoeg nie baie terugvoer opgelewer nie. Ouers het skaam en terughoudend voorgekom, en asof hulle nie werklik die vrae kon beantwoord nie. Veral die vraelyste het baie gapings gehad, terwyl vrae tydens die onderhoude – selfs na opvolgvrae – min uitgebreide response gelewer het. Dit is moontlik dat die tema van die navorsing, gegewe die min aandag wat skole daaraan gee, vreemd was vir die deelnemers. Die vermoede bestaan ook dat deelnemers dit moeilik gevind het om die vrae te beantwoord vanweë hul relatief lae skolastiese opleiding. Ek ken die opset binne lae-inkomste-omgewings goed en was dus uiters versigtig om nie ongemak te veroorsaak deur die deelnemers te peper met moeilike en te veel opvolgvrae nie.

6.4 Die data-ontledingsproses

Die data-ontledingsproses is tydens en onmiddellik na die dataversamelingsproses uitgevoer. Dit het verseker dat belangrike inligting nie verlore gaan nie, en irrelevante data kon uitgeskakel word. Temas wat met die navorsingsdoelwitte verband hou, is geteiken. ’n Ontledend-induktiewe benadering is gevolg waarbinne kategorieë, temas en patrone ontwikkel is (McMillan en Schumacher 2006). Die literatuur is weer bestudeer ten einde bevindinge met bestaande literatuur en teorieë te vergelyk (sien Eccles en Wigfield 2002:109). Die proses was daarop gemik om die verskille, ooreenkomste, tekortkominge en unieke bydraes van die bevindinge te bestudeer.

6.5 Etiese oorwegings

Die navorsingsprotokol rakende etiese vereistes vir die navorsing is eerbiedig. Ek het eerstens toestemming by die Navorsingsetiekkomitee van die Universiteit van die Vrystaat verkry om die studie uit te voer. Daarna het ek die ouers van graad 6-leerders individueel met die hulp van ’n gemeenskapsleier vir deelname gewerf. Die doel en aard van die studie is vooraf aan ouers verduidelik en die nodige toestemmingsvorms is voltooi. Deelnemers is ingelig dat deelname vrywillig is en dat hulle enige tyd aan die studie kan onttrek. Hulle is verseker dat hulle identiteit beskerm sal word, en dat hulle menswaardigheid en privaatheid gerespekteer sal word. Tydens die data‑insamelingsproses is hierdie aspekte voortdurend voor oë gehou en is anonimiteit tydens die finale verslagdoening gehandhaaf.

7. Ontleding van data en bevindinge

In die volgende paragrawe word die bevindinge ontleed en bespreek. Vanuit die data is vyf temas geïdentifiseer, wat geïntegreerd aangebied word. Temas hang ten nouste saam met die literatuurbespreking en die navorsingsdoelwitte van die studie. 

7.1 Tema 1: Ouers se gebrekkige skoolopleiding beïnvloed hulle betrokkenheid

Die data toon dat die oorgrote meerderheid van die deelnemers enkelouers is wat hul skoolloopbane vroeg moes beëindig en gevolglik nie oor ’n matriekkwalifikasie beskik nie. Redes daarvoor sluit in ’n tekort aan finansies, om ander (veral jonger) lede van die gesin die geleentheid te gee om hulle skoolloopbane te voltooi, en enkelouerskap. Uit die kommentaar van die meeste deelnemers kan afgelei word dat hulle graag matriek sou wou voltooi. Hierdie begeerte word verwoord in die opmerking van ’n deelnemer:

Ek sou graag matriek wou voltooi, maar volgens omstandighede, kon ek nie. My pa het maar ’n karige inkomste gehad. (Deelnemer 2)

Gevolglik vind ouers in lae-inkomsteberoepe hulleself gestrand met gebrekkige akademiese opleiding, en met min tot geen finansiële vermoë om behoorlike hulpbronne vir geletterdheidsontwikkeling te voorsien nie. Crosnoe en Cooper (2010:260) asook Wood e.a. (2018:3) verwys in hulle navorsing na die gevolge van gebrekkige finansies wat kan lei tot sosiale en ekonomiese risiko, insluitende inkomste-armoede en lae vlakke van kwalifikasies van ouers, en dat dit ’n negatiewe invloed mag hê op HGO-aktiwiteite. Ook Sandstrom, Sullivan, Lou, Spaulding en Adams (2019:31) wys daarop dat die enkelouergesinstruktuur, lae inkomste en lae onderwysvlakke van ouers kan bydra tot benadeling. Dit blyk dat die gebrekkige skoolopleiding en gebrek aan hulpbronne van ouers hulle kortwiek om oor die algemeen genoegsame ondersteuning in skoolwerk te bied. Dit mag selfs moeiliker wees om ondersteuning te bied in ’n moeilike, ingewikkelde taalvaardigheid soos die voltooiing van skryfaktiwiteite.

Die verband tussen die skolastiese opleiding van ouers en die tipe ondersteuning wat ouers in staat is om te bied, word duidelik belig in die volgende kommentaar van ’n manlike, getroude, gegradueerde deelnemer:

Ek help veral om die inligting te skryf, die inhoud van ondersteunende sinne oor die onderwerp en hoe om die slot te skryf. Help ook soms met die konstruksie van sinne. By briewe hoe om adres te skryf asook die aanhef en slot. Moedig my kind aan om baie te lees om sy woordeskat uit te brei sodat hy mooi opstelle/paragrawe kan skryf. (Deelnemer 22)

Hoewel dit binne die konteks van die lae-inkomstemilieu as ’n positiewe punt beskou kan word dat ouers hunker na hul kind se verwerwing van ’n matriekkwalifikasie, is dit kommerwekkend dat dit blyk of die deelnemende ouers ’n matriekkwalifikasie as die alfa en omega beskou. Hierdie afleiding word gestaaf deurdat slegs een deelnemer verwys het na die belangrikheid van verdere studies, soos om byvoorbeeld ’n diploma te verwerf. Hierdie opsienbare bevinding dui waarskynlik ook op die deelnemers se lae onderwyspeil en lae verwagtinge. ’n Moontlike negatiewe uitvloeisel hiervan is dat dit ouers mag verhinder om hoër verwagtinge en standaarde aan hul kinders te stel. Die feit dat een van die deelnemers (nommer 3) onder meer genoem het dat “’n matriekkwalifikasie deure sal oopmaak vir ’n beter werk en help om kinders deur skool te kry”, is tekenend van die lae standaarde wat lae-inkomste-ouers stel. Uiteindelik kan sulke lae standaarde meewerk dat ouers sukkel om geletterdheidsgeleenthede en stimulerende geletterdheidsomgewings aan hul kinders te bied (Baroody en Dobbs-Oates 2011:346). 

7.2 Tema 2: Ondersteuning in skoolwerk

Hoewel al die deelnemers – hoofsaaklik moeders – aangedui het dat hulle hul kinders met skoolwerktake help, kon slegs enkele deelnemers in besonderhede aandui hoe en met watter vakke. Hierdie bevinding dui moontlik op gebrekkige interaksie en kommunikasie tussen ouers en hul kinders met betrekking tot skooltake. Hierdie bevinding is in ooreenstemming met Zwass (2018:14) se navorsing, wat ook aan die lig gebring het dat lae-inkomste-ouers se interaksie met hulle kinders normaalweg vlakker is as dié van hoë-inkomste-moeders, veral op ’n gebied soos storieboeklees. Interessant genoeg blyk dit dat sommige ouers op ander familielede of selfs ouer kinders in die gesin steun om met tuiswerk te help (deelnemers 13, 15 en 27). Hierdie positiewe bevinding kan as ’n uiters belangrike strategie beskryf word van hoe ouers hulp aan kinders met die uitvoering van tuiswerk en skryftake kan verleen. Hoewel die ouers wat van hierdie ondersteuningstrategie gebruik maak in die minderheid is, sou sodanige strategie met vrug deur opvoeders bevorder kon word deur dit in te sluit in ingrypingsprogramme wat skryfvaardighede kan bevorder.

Ouers se strategie om by ander aan te klop vir hulp kan onder meer toegeskryf word aan die feit dat meer as die helfte van die deelnemers (24 van hulle) aangedui het dat hulle sukkel om vakinhoude te verstaan. As hoofrede hiervoor het hulle aangevoer dat die kurrikulum – in vergelyking met die tyd toe hulleself skoolgegaan het – net soveel moeiliker is. Deelnemers se gesukkel om die hedendaagse leerplanne te verstaan, kan waarskynlik verbind word met ’n gebrek aan hulle skolastiese opleiding. Koshy e.a. (2019:304) ondersteun hierdie uitgangspunt en voeg by dat die beroepstatus van ouers beslis ’n rol speel in die gehalte van ondersteuning. Dit kan verder toegeskryf word aan die gebrek aan skakeling met die skool of bloot ’n gebrek aan toewyding. Uitsonderings word wel ervaar, soos in die geval van deelnemer 5:

Vir my is dit maklik en as ek ietsie nie verstaan nie, en die pa is nog nie by die huis nie, dan wag ek vir hom en dan gaan ons saam deur die ding totdat ons by ’n antwoord uitkom. Hulle gee mos examples.

Hierdie bevinding kom voor as ’n uitsondering en dui daarop dat daar soms wel sprake is van stabiele, ondersteunende en verantwoordelike ouerskap in sommige lae-inkomstehuishoudings. Woolfolk (2013:214) stem saam dat daar wel bewyse is van arm families wat stimulerende leeromgewings aan hul kinders voorsien. Dié bevinding toon ook aan dat hierdie getroude paartjie (deelnemer 5 en haar man) nie gekonfronteer word met die negatiewe gevolge van enkelouerskap nie. Die skynbaar hoër vlakke van belesenheid en stabiele en omgee-ouerskap help om beter ondersteuning aan hul kind te bied. Die affektiewe dimensie van hoe ouers ondersteuning bied en wat in hierdie spesifieke geval na vore gekom het, is dus belangrik, en hierdie verrassende bevinding is in skrille kontras met Pretorius (1998:322) se bevinding vroeër dat kinders uit lae-inkomste-omgewings nie die waarde van leeraktiwiteite en onderwys ken nie.

Nog ’n verskynsel wat uit die data na vore gekom het, is dat daar slegs ’n enkele geval is waar ’n deelnemer verwys het na die benutting van die internet in hulpverlening met skooltake: “Indien ons vashaak, kan ons die internet gebruik om inligting te bekom” (deelnemer 42). Hierdie bevinding is in lyn met die data van Fisher en Hout (in Crosnoe en Cooper 2010:259), naamlik dat ouers van ekonomies benadeelde kinders in gebreke bly om hulpbronne en geleenthede te voorsien (vgl. 5.2). Ewenwel, gegewe lae-inkomste-ouers se benarde finansiële posisie, tesame met die lae vlakke van skolastiese opleiding, mag dit vir hulle moeilik wees om in dié verband hulp te verleen.

Waarneming van die huisopset tydens die uitvoering van die persoonlike onderhoude toon dat daar ’n gebrek aan ruimte in die huise is. Byna al die huise bestaan uit twee slaapkamers. Die res van die huise bestaan uit ’n kleinerige oopplankombuis en ‑leefvertrekkie. Die beknoptheid en gebrek aan ruimte sal die uitvoering van tuiswerktake bemoeilik.

7.3 Tema 3: Ondersteuning in leeswerk

Op die vraag of deelnemers vir hul kinders van kleins af voorgelees het, of betrokke is by gedeelde leesaktiwiteite met hul kinders, het die meeste deelnemers bevestigend geantwoord. Tog blyk dit dat hierdie leesaktiwiteite sporadies en sonder roetine uitgevoer word, wat twyfel laat of kinders genoegsame blootstelling aan leeservaringe het. My bevindinge toon dat deelnemers byvoorbeeld nie kon aandui watter boeke hulle kinders lees nie, nog ’n teken dat geletterdheidservaringe binne die huis skraps is. Hierdie bevinding word gerugsteun deur Mascarenchas e.a. (2017:82) se navorsing, waarin hulle daarop wys dat kinders in arm HGO’s minder geneig is om vroeë geletterdheidservaringe te hê. Dit kan aan verskeie oorsake toegeskryf word, waaronder ’n gebrek aan kennis: “Ek wil hom graag help, maar ek verstaan regtig nie hoe om hom te help nie” (deelnemer 10). Deelnemer 11 het verder genoem: “Ek werk mos nou, so wanneer ek by die huis kom, en vra of hy gelees het, dan het hy glad nie eens gelees nie.” Hierdie terugvoer dui daarop dat ouers sukkel om hulp met leesaktiwiteite te bied weens ’n gebrek aan kennis van leesaktiwiteite en soms ook weens ’n gebrek aan tyd. Hierdie bevindinge word onderskryf deur Sedibe en Fourie (2018:437), wat die gebrek aan tyd, onbuigsame werksure en basiese ekonomiese oorlewing uitlig as oorsake vir beperkte ouerbetrokkenheid.

Die data toon dat leerders min lees en, indien hulle wel lees, dat hulle hoofsaaklik tydskrifte verkies en veral na die prente daarin kyk. Deelnemer 8 het die volgende te sê gehad oor haar graad 6 dogter se leesgewoontes:

Sy sal ’n boek vat soos die Kuier en dit net deurblaai en na die prentjies kyk.

Deelnemer 7 het byvoorbeeld genoem:

Hoewel my kind nie gereeld lees nie, as sy die slag lees, is dit maar Huisgenote en die Rooi Rose.

Kinders se belangstelling in tydskrifte kan waarskynlik toegeskryf word aan tydskrifte se kleurvolle ontwerp en die prente daarin. Die data dui egter daarop dat die HGO nie bevorderlik is vir die ontwikkeling van leesaktiwiteite nie, omdat min leesstof in huise beskikbaar is. Sandstrom en Huerta (2013:21) dui in hierdie verband aan dat lae-inkomste-ouers minder boeke in die huis beskikbaar het, en by minder geletterdheidsaktiwiteite betrokke is. Bykans al die deelnemers in die onderhoude kon byvoorbeeld op ’n opvolgvraag aan hulle gestel nie aandui watter tydskrifte of koerante hulle op ’n daaglikse of selfs weeklikse basis aankoop nie. Slegs een deelnemer het aangedui dat hulle daagliks Die Burger koop.

Wat betref lidmaatskap by die plaaslike biblioteek, is dieselfde neiging ondervind. Slegs twee deelnemers het lidmaatskap aan die plaaslike biblioteek bevestig. Hierdie neiging word gerugsteun deur Baroody en Dobbs-Oates (2011:346) se bevinding dat ouers in lae-inkomstegesinne minder geletterdheidsgeleenthede aan hul kinders voorsien, insluitende besoeke aan die biblioteek. Tog blyk dit dat daar wel ouers is wat besef wat die omvang van die probleem is en iets daaraan doen. Deelnemer 10, ’n 39-jarige polisieman wat tans besig is om ’n honneursgraad in polisiëring te doen, het hom soos volg oor sy seun se swak leesgewoontes uitgelaat, asook wat hy aan die saak probeer doen:

Ek het al uitgereik om nasorg vir my kind te kry. Die kurrikulum change oor tye en omdat ons mos nou nie in daardie stelsel was nie, sukkel ons as ouers en ek het al met verskeie ouers gepraat en dit blyk dat hulle dieselfde probleem ondervind – ons weet nie hoe om die kinders te help nie – en soms maak jy die kind confused. Omdat ek agtergekom het sy lees is bietjie swak, het ek hom by ’n naskool [leessentrum] probeer kry.

’n Positiewe punt vanuit bogenoemde kommentaar is dat daar ’n bewustheid is onder sekere ouers dat daar bepaalde probleme met ondersteuning ondervind word. Dit blyk ook hieruit dat ouers leiding benodig oor hoe om hulle kinders met leeswerk te help. Daar is ook deelnemers wat gekla het oor hul kinders se liefde vir televisie kyk en om speletjies op selfone te speel. Hoewel dit dalk ’n universele probleem is wat voorkom onder baie kinders – ongeag hul sosiale status – is dit egter ’n voldonge feit dat die hulpbronarm HGO in lae-inkomstegesinne dit net soveel moeiliker maak vir kinders in sulke omgewings. Hierdie bevinding strook met Woolfolk (2013:214) se studie vroeër, naamlik dat kinders wat ekonomies arm is aansienlik minder lees en meer ure voor die televisie deurbring.

7.4 Tema 4: Ouers se rol rakende ondersteuning in skryfwerk 

Die data toon dat die meerderheid deelnemers nie op hoogte is van watter skryfaktiwiteite hul kinders vir Afrikaans Huistaal by die huis doen nie. Dit dui enersyds daarop dat ouers nie toesien dat hulle kinders hulle tuiswerk doen nie en daarom nie weet wat aangaan nie. ’n Ander moontlikheid is dat kinders nie gereeld skryftake kry om by die huis te doen nie, of dat kinders nie die take wat hulle wel kry by die huis voltooi nie. In deelnemers se kommentaar hieroor kon hulle nie juis met sekerheid verklaar watter skryftake hulle kinders moet doen nie. Dit was egter ook duidelik dat deelnemers se beperkte skolastiese opleiding nie buite rekening gelaat kan word nie. Deelnemer 14, ’n jong, ongetroude ma met twee kinders, het genoem: “Ek het nie matriek nie, Meneer, ek is graad 8 uit die skool ...” Vir ouers soos hierdie ma sal dit vanselfsprekend ’n onbegonne taak wees om goeie ondersteuning in ’n moeilike area soos skryfaktiwiteite te bied.

Vanweë hul beperkte kennis van skryfaktiwiteite asook hul eie beperkte geletterdheidsvaardighede, vind laaggeskoolde ouers dit moeilik om doeltreffende ondersteuning te bied. In tandem hiermee speel werksomstandighede ook ’n rol. Werksomstandighede veroorsaak dat sommige ouers nie genoeg tyd het om ondersteuning te bied nie. Twee deelnemers (16 en 17) het in hul terugvoer op die vraelyste gemeld dat hulle te moeg is in die aande en dan nog boonop aandag aan huisverpligtinge moet skenk.

Die kwessie oor die moeilikheidsgraad van skooltake is ’n ander faktor wat telkemale deur deelnemers geopper is. Uit die terugvoer kan daar afgelei word dat die hedendaagse kurrikulum deur ouers as ingewikkeld beskou word en hulle ontmoedig om betrokke te raak. Dit kweek gevoelens van magteloosheid. Hierdie bevinding is in ooreenstemming met Zwass (2018:3) se bevindinge vroeër dat ouers oorweldig word deur die eise wat die hedendaagse kurrikulum stel. Ongeveer 37 deelnemers het aangedui dat die skoolwerk, insluitende vakterme en -inhoude, moeilik is om te verstaan; derhalwe weet hulle nie hoe om hulp aan hulle kinders te verleen nie. Deelnemer 6 het in dié verband reguit verklaar: “Sien, Meneer, party goed verstaan ’n mens werklik nie; baie vakke se werk is moeilik en onverstaanbaar. In my tyd was die werk anders as nou.”

Afwykings kom egter ook voor in hoe deelnemers die kwessie oor ondersteuning in skryftake benader. ’n Optimistiese, betrokke ma – deelnemer 4 – het die volgende positiewe uitkyk met verwysing na hulpverlening in die nasionale werkboek vir tale gebied:

Kyk, dis daai dik boek wat die kinders kry, dan moet jy mos nou vragies beantwoord daar, sien jy? En dan help ek met die vragies. Ek ken nie die boeke so lekker nie, maar ek sien die prentjies en dan vra hulle mos nou ’n vraag wat daar moet gedoen word en so, dan sê ek vir hom: “So moet jy dit skryf.”

’n Ander ouer, deelnemer 18, bied die volgende tipe ondersteuning:

Ek sal verduidelik waar hy nie lekker verstaan nie, en hoe om te begin. Soms lees ek dit oor. My kind vra my om dit oor te lees om foute reg te maak. Soms verbeter ek taalkonstruksie en verskaf idees en redenasies wat hulle kan gebruik.

Op verdere vrae tydens die onderhoude, veral rakende ouers se kennis van en ondersteuning in verskillende skryftake en die skryfproses, was deelnemers se reaksies oorwegend negatief en vaag: “Ek weet nie wat die prosesbenadering tot skryfonderrig is nie; hulle kom met baie goed huis toe. Maar actually is dit interessant vir my – die tipe huiswerk waarmee hulle soms kom” (deelnemer 2). Deelnemer 3 het bygevoeg: “Nee, ek ken nie die aspekte van skryf nie, en het nog nie my kind in detail gehelp nie.” Hierdie soort terugvoer dui daarop dat die deelnemers nie kon aandui in watter skryfaktiwiteite – soos uitgestippel in die graad 6-leerplan – hulle ondersteuning moet bied nie. Ouers het ook geen kennis van die inhoude van die skryfkurrikulum nie. Hierdie bevinding dui daarop dat ouers oningelig is oor wat ten opsigte van die uitvoering van skryfaktiwiteite van hulle kinders verwag word.

Een van die mees verrassende bevindinge is die wyse waarop ’n deelnemer (38) goeie gehalte ondersteuning bied met redigering en selfs om ’n hoë-ordeleertegniek soos selfgerigte leer te bevorder: “Wanneer sy dit self gedoen het, gee ek haar vrye teuels omdat sy al in graad-6 [sic] is, daarna vat ek haar geskrewe werk en lees dit oor en maak haar attend [sic] op foute en sê sy moet dit korrigeer.” Hierdie bevinding bevestig wat Overton (2017:13) vroeër ontdek het, naamlik dat die gehalte van betrokkenheid wat ouers voorsien, van gesin tot gesin verskil. Bovermelde aanslag – om selfgerigtheid onder leerders te bevorder – word ondersteun deur Grolnick, Gurland, De Courcey en Jacob (2002, in Leyva, Tamis-Lemonda en Yoshikawa 2019:631). Sodanige benadering verhoog volgens Assor, Kaplan en Roth (in Leyva e.a. 2019:632) leerdermotivering omdat hulle uitgangspunte erken word.

Die bevindinge wys ook dat leerders min skryfopdragte vir tuiswerk ontvang. Genoegsame blootstelling daaraan en oefening is dus nie na wense nie, wat kan lei tot ’n gesukkel. Bromley (in Paratore en McMormack 2007:210) bevestig dat sukkelende skrywers nie genoegsaam betrokke is in die aksie van skryfwerk nie, wat tot laer punte lei. 

7.5 Tema 5: Die rol van die skool

Op ’n vraag of deelnemers riglyne vanaf die skool ontvang oor hoe om ondersteuning in die skryfkurrikulum te bied, was die algemene gevoel dat die skool meer kan doen. Een deelnemer het die algemene sentimente rakende die skool se rol soos volg verwoord:

Onderwysers het nog nie spesifiek oor skryf gepraat nie. Ons kom net nie lekker daarby uit om met die hoof of die onderwysers daaroor te praat nie. Die skool kan beslis beter leiding gee. (Deelnemer 7)

Hierdie bevinding strook met Plaatjies (2016:279) se navorsing, wat wys op die afwesigheid van konkrete planne vanaf skoolbestuurspanne om ouerondersteuning te bevorder. Ter verdere stawing van hierdie behoefte vir ondersteuning vir lae-inkomste-ouers vanaf die skool beklemtoon Ferguson, Bovaird en Mueller (2007:702) dat skole in histories benadeelde omgewings ’n sterk kompensatoriese rol behoort te speel (kyk ook Dawson-Mclure, Calzada, Huang, Kamboukas, Rhule, Kolawole, Petkova en Brotman 2015:13). Deelnemers se versugting vir beter ondersteuning en bemagtiging blyk uit die volgende kommentaar:

Ek voel rêrig dat hulle vir ons ook moet inlig dat ons ook weet waar om die kind te help, want soos ek gesê het, hulle kan ’n bietjie meer doen om kinders meer te help. Ekstra klasse en goed sal nogal goed wees, want dit kan mos nou net goed wees om ’n kind te akkommodeer met ekstra klasse. (Deelnemer 12)

Uit bogenoemde terugvoer blyk dit dat meer hulp vanaf die skool benodig word, veral gegewe die enorme uitdagings wat in lae-inkomstegebiede ondervind word. Dit word gerugsteun deur verskeie vorige studies oor die aangeleentheid. Pirtle (2012:13) se studie bevestig byvoorbeeld dat die uitdagings wat met geletterdheidsontwikkeling vir risikoleerders gepaardgaan nie werklik in skole die hoof gebied word nie. Overton (2017:4) beweer weer dat baie min skoolhervormingspogings voorsiening maak vir die insluiting van lae-inkomstegesinne, en hoewel dit belangrik is vir langtermynonderwyssukses, word dit nie geteiken deur ingrypingsprogramme vir ouers nie (Dawson-Mclure e.a. 2015:13). Dit is dalk toe te skryf aan ’n gebrek aan kundigheid onder die onderwyserskorps om met werkbare oplossings vorendag te kom. Hierdie vermoede word bevestig deur Chavkin (in Lemmer 2011:49), wat noem dat oorweldigende steun vir skoolondersteuning in geletterdheid ten spyt, onderwysers nie oor genoegsame kundigheid beskik om ouers in gesinsgeletterdheidsprogramme te ondersteun nie.

Die onbetrokkenheid van ouers in die akademie van hulle kinders word erken. Deelnemer 9 het byvoorbeeld gevoel: “Van die ouers se kant af moet ook iets gedoen word; ons moet ook ons se gewig ingooi ...” Loughlin-Presnal en Bierman (2017:2) se navorsing ondersteun hierdie uitgangspunt. Volgens hulle is lae-inkomste-ouers se belangstelling en betrokkenheid in die skool nie na wense nie, en word dit toegeskryf aan negatiewe ervaringe met skole. Deelnemer 7 het ’n interessante punt gemaak oor waar ouers se prioriteite lê: “Ons ouers is onbetrokke in die akademie; hulle is meer betrokke in sport.”

8. Beperkinge van die studie en areas vir verdere navorsing

Hierdie navorsing het bewys dat daar nog baie dinge is wat ons nie weet rakende ouers se rol in die ondersteuning van hulle kinders se skryfvaardighede en- aktiwiteite nie. Vanuit ’n metodologiese oogpunt beskou, sou langer waarneming van die HGO groter waarde kon toevoeg ten opsigte van die gehalte van interaksies tussen ouers en kinders. Verdere navorsing sou hierdie beperking die hoof kon bied. Soos elders verduidelik, is die verwerwing van skryfvaardighede ’n omvattende proses wat baie ander vaardighede en prosesse voorafgaan en insluit. Opvolgnavorsing is dus nodig om ook hierdie prosesse en vaardighede te ondersoek. Dit sluit die kommunikasie tussen ouers en kinders en die wyse waarop woordeskat ontwikkel word in. Die data is grootliks verkry van moeders, en sou beslis ryker wees as meer vaders hul insette kon lewer. Verder moet die huidige bevindinge versigtig geïnterpreteer word, aangesien die studie uit ’n relatief klein steekproef bestaan het wat nie verteenwoordigend is van die groter geheel nie.

9. Samevatting en aanbevelings

Hierdie navorsing het ten doel gehad om ondersoek in te stel na die wyse waarop lae-inkomste-ouers ondersteuning aan hulle kinders bied ten opsigte van skryfvaardighede. As sodanig het die studie die kennisbasis oor hierdie onderwerp vergroot.

Die volgende gevolgtrekkings som die belangrikste bevindinge van die studie op. Daarmee saam word ook aanbevelings gemaak.

• Skryfvaardighede vorm ’n belangrike aspek van geletterdheidsvaardighede in die Afrikaans Huistaal-kurrikulum. As sulks verdien dit meer aandag as wat tans die geval is.
• Die navorsing het getoon dat ouers nie ’n begrip toon van wat van hulle kinders verwag word met betrekking tot die skryfkurrikulum nie. Dit blyk dat die lae vlakke van skolastiese opleiding, gebrek aan hulpbronne en die lae geletterdheidsvlakke binne die gesin goeie ondersteuning in skryfvaardighede bemoeilik.
• Gegewe die moeilikheidsgraad van die kurrikulum vir lae-inkomste ouers kan daar nie van hulle verwag word om die verskillende inhoude en skryfvorme daarvan in diepte te ken en derhalwe in diepte ondersteuning aan hulle kinders te bied nie. Tog behoort geteikende ingrypingsprogramme deur opvoeders en skoolbestuurspanne opgestel te word om ouers se kapasiteit in geletterdheidsondersteuning te bou.
• Ek stel voor dat een vergadering per kwartaal met ouers gehou word. Hiertydens kan ’n eenvoudige raamwerk aan hulle verskaf word wat aandui watter skryfaktiwiteite gedek word en hoe hulle ondersteuning kan bied.
• Dit blyk uit die studie dat kinders te veel aan hul eie lot oorgelaat word. Ouers moet ingelig word dat kinders elke dag op ’n vasgestelde tyd hulle huiswerk moet doen en dat hulle hul kinders se boeke moet deurgaan en toesien dat tuiswerk gedoen word.
• Kommunikasie tussen die skool, onderwysers en ouers is gebrekkig. Dit behoort bevorder te word deur byvoorbeeld ’n kort weeklikse brief aan ouers waarin belangrike inligting deurgegee word.
• Toegang tot opvoedkundige bronne – insluitende rekenaars – behoort aandag te geniet.
• Die uitdagings wat lae-inkomste-ouers ervaar is enorm en benodig langtermyn-ingryping. ’n Langtermynstrategie sou wees om ’n multidissiplinêre span bestaande uit die taalopvoeders, die leerondersteuningsopvoeder, lede van die skoolbestuurspan en verteenwoordigers van gesinne op die been te bring om holisties en in diepte na probleme te kyk.

Bibliografie

Axelson, A., J. Lundqvist en G. Sandberg. 2019. Influential factors on children’s reading and writing development: The perspectives of parents in a Swedish context. Early Childhood and Care, 190(16):2520–32.

Baroody, A. en J. Dobbs-Oates. 2011. Child and parent characteristics, parental expectations, and child behaviours related to preschool children’s interest in literacy. Early Child Development and Care, 181(3):345–59.

Bean, R.M. en S.W. Dagen. 2012. Best practices of literacy leaders: Keys to school improvement. New York: Guilford Press.

Bomer, R., C.L. Land, J.C. Rubin en L.M. van Dike. 2019. Constructs of teaching writing in research about literacy teacher education. Journal of Literacy Research, 51(2):196–213.

Britto, P.R. en J. Brooks-Gunn (reds.). 2001. The role of family literacy environments in promoting young children’s emerging literacy skills: New directions for child and adolescent development. San Francisco, CA: Jossey-Bass.

Britto, P.R. en J. Brooks-Gunn. 2001. Beyond shared book reading: Dimensions of home literacy and low-income African American preschoolers’ skills. New Directions for Child and Adolescent Development, 2001(92):73–89.

Burgess, S.R., S.A. Hecht en C.J. Lonigan. 2002. Relations of the home literacy environment (HLE) to the development of reading-related abilities: A one-year longitudinal study. Reading Research Quarterly, 37(4):408–26.

Bush, H.H., A.S Eisenhower, S.R. Cohen en J. Blacher. 2017. Parents’ educational expectations for young children with autism spectrum disorder. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 52(4):357–68.

Can, D.D. en M. Ginsburg-Block. 2016. Parenting stress and home-based literacy interactions in low-income preschool families. Journal of Applied Developmental Psychology, 46(2016):51–2.

Celik, B. 2019. Developing writing skills through reading. International Journal of Social Sciences & Educational Studies, 6(1):206–14.

Choi, J., Y. Moon, J. Paek en Y. Kang. 2018. Examining the relationship between reading and writing of advanced Korean EFL learners. Korean Journal of Applied Linguistics, 34(1):91–116.

Cohen, L., L. Manion en K. Morrison. 2018. Research methods in education. 8ste uitgawe. New York: Routledge; Oxon.

Creswell, J.W. 2009. Educational research. Research design: Qualitative and quantitative approaches. 2de uitgawe. Londen: Sage.

Crosnoe, R. en C.E. Cooper. 2010. Economically disadvantaged children’s transitions into elementary school: Linking family processes, school contexts and educational policy. American Educational Research Journal, 47(2):258–91.

Currin, S. en E.J. Pretorius. 2010. The culture of the sharp pencil: Can a literacy intervention lever school change? Reading and Writing, 1(1):23–46.

Dawson-Mclure, S., E. Calzada., K.Y. Huang, D. Kamboukas, D. Rhule, B. Kolawole, E. Petkova en L.M. Brotman. 2015. A population-level approach to promoting healthy child development and school success in low-income, urban neighborhoods. Impact on Parenting and Child Conduct Problems, 16(2):279–90.

Dearing, E., K. McCartney, H.B. Weiss, H. Kreider en S. Simpkins. 2004. The promotive effects of family educational achievement for low-income children’s literacy. Journal of School Psychology, 42(6):445–60.

De Lange, M., H. Dippenaar en J. Anker. 2018. Shared writing as first phase in writing instruction of intermediate phase Afrikaans Home Language learners. Per Linguam, 34(1):33–46.

Dempster, N., T. Townsend, G. Johnson, A. Bayetto, S. Lovett en E. Stevens. 2017. Leadership and literacy: Principals, partnerships and pathways to improvement (e-boek). Cham, Switserland: Springer.

Departement van Basiese Onderwys (DBO). 2011. Nasionale Kurrikulumverklaring (NKV). Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring. Intermediêre Fase: Graad 4–6. Pretoria: Staatsdrukker.

—. 2013. Annual National Assessment. 2013 Diagnostic Report and 2014 Framework for Improvement. Pretoria: Staatsdrukker.

Dixon, K. 2011. Literacy, power and the schooled body: Learning in time and space. New York: Routledge.

Duff, D. en Tomblin, J.B. 2018. Literacy as an outcome of language development and its impact on children’s psychosocial and emotional development. Encyclopedia of early childhood development. Language development and literacy. http://www.child-encyclopedia.com/language-development-and-literacy (1 Augustus 2020 geraadpleeg).

Eccles, J.S. en A. Wigfield. 2002. Motivational beliefs, values, and goals. Annual Review of Psychology, 53:109–32.

Ferguson, H.B., S. Bovaird en M.P. Mueller. 2007. The impact of poverty on educational outcomes for children. Paediatrics Child Health, 12(8):701–6.

Fisher, D. en N. Frey. 2007. Checking for understanding: Formative assessment techniques for your classroom. Alexandria, VA: ASCD.

Flood. J. en N.P. Anders (reds.). 2005. Literacy development of students in urban schools: Research and policy. Newark, DE: International Reading Association.

Gilmore, J., C. Soudien en T. Dunne. 2010. Grade 6 learner assessment study, 2009: Executive summary report. Kaapstad: Wes-Kaapse Onderwysdepartement.

Graham, S. en D. Perin. 2007. A report to Carnegie Corporation of New York. Writing next: Effective strategies of adolescents in middle and high schools. Washington: Alliance for Excellent Education.

Gunning, T. 2014. Assessing and correcting reading and writing difficulties. 5de uitgawe. Boston, MA: Pearson.

Hamilton, L.G., M.E. Hayiou-Thomas, C. Hulme en M.J. Snowling. 2016. The home literacy environment as a predictor of the early literacy development of children at family-risk of dyslexia. Scientific Studies of Reading, 20(5):401–19. http://dx.doi.org/10.1080/10888438.2016.1213266 (23 Junie 2020 geraadpleeg).

Harris, K.R., S. Graham, B. Friedlander en L. Laud. 2013. Bring powerful writing strategies into your classroom! Why and how. The Reading Teacher, 66(7):538–42.

Harji, M.B., K. Balakrishnan en K. Letchumanan. Spire Project: Parental involvement in young children’s ESL reading development. English Language Teaching, 9(12):1–15.

Hattie, J. en K. Zierer. 2018. 10 Mindframes for visible learning. Teaching for success. New York: Routledge.

Haynes, R.M. 2010. Contribution of the home environment to preschool children’s emergent literacy skills. PhD-proefskrif, Texas A&M Universiteit.

Irvin, J.L., J. Meltzer en M. Dukes. 2007. Taking action on adolescent literacy: An implementation guide for school leaders. Alexandria, VA: ASCD.

Kapp, J.A. 2006. Children with problems: An orthopedagogical perspective. Pretoria: Van Schaik.

Kholisiyah, R.N., Rukayah en M. Indriayu. 2018. Achievement motivation analysis of outstanding students in learning writing at primary schools. International Journal of Educational Methodology, 4(3):133–9.

Khosa, G. 2013. Systemic school improvement interventions in South Africa: Some practical lessons from development practitioners. Johannesburg: Jet Education Services.

Koshy, P., A.M. Dockery en R. Seymour. 2019. Parental expectations for young people’s participation in higher education in Australia. Studies in Higher Education, 44(2):302–17. doi: 10.1080/03075079.2017.1363730 (1 Augustus 2020 geraadpleeg).

Kumar, R. 2011. Research methodology: A step-by-step guide for beginners. 3de uitgawe. Londen: Sage.

Lawrence-Neuman, W.L. 2014. Social research methods: Qualitative and quantitative approaches. Essex: Pearson.

Lemmer, E.M. 2011. Families and schools working together to promote family literacy development. Tydskrif vir Christelike Wetenskap, 47(1):43–62.

Lenski, S. en F. Verbruggen. 2010. Writing instruction and assessment for English language learners K-8. New York: Guilford.

Lewis-Spector, J. en A.B. Jay. 2011. Leadership for literacy in the 21st century. Witskrif. Association of Literacy Educators and Researchers. https://cdn.ymaws.com/www.aleronline.org/resource/resmgr/files/aler_white_paper_on_literacy.pdf (1 Junie 2020 geraadpleeg).

Leyva, D., C.S. Tamis-Lemonda en H. Yoshikawa. 2019. What parents bring to the table: Maternal behaviors in a grocery game and first graders’ literacy and math skills in a low-income sample. Elementary School Journal, 119(4):629–50. https://doi.org/10.1086/703104 (11 Mei 2020 geraadpleeg).

Loughlin-Presnal, J. en K.L. Bierman. 2017. How do parent expectations promote child academic achievement in early elementary school? A test of three mediators. Developmental Psychology, 53(9):1694–708.

Mascarenchas, S.S., R. Moorakonda, P. Agarwal, S.B. Lim, S. Sensaki, Y.S. Chong, J.C. Allen en L.M. Daniel. 2017. Characteristics and influence of home literacy environment in early childhood-centered literacy orientation. Proceedings of Singapore Healthcare, 26(2):81–97.

McCarthey, S.J. 1997. Connecting home and school literacy practices in classrooms with diverse populations. Journal of Literacy Research, 29(2):145–82.

McMillan, J.H. en S. Schumacher. 2006. Research in education: Evidence-based inquiry. Boston, MA: Pearson.

Montag, J.L., M.N. Jones en L.B. Smith. 2015. The words children hear: Picture books and the statistics for language learning. Psychological Science, 26(9):1489–96.

Neuman, S., T. Kaefer en A. Pinkham. 2017. Improving low-income children’s word and world knowledge: The effects of content-rich instruction. Elementary School Journal, 116(4):652–674. doi: 10.1086/686463 (1 Junie 2020 geraadpleeg).

Overton, A.G. 2017. Family literacy bags: A rural-Appalachian approach for parental involvement and education. PhD-proefskrif, Indiana State University.

Paratore, J.R. en R.L. McCormack. 2007. Classroom literacy assessment. Making sense of what students know and do. New York: Guilford.

Pirtle, S.S. 2012. Examining the lived experiences of principals who use literacy as an intentional school improvement effort. PhD-proefskrif, Texas State University.

Plaatjies, B.O. 2016. ’n Ondersoek na onderrigpraktyke in skryfvaardighede aan milieu-geremde leerders by plattelandse skole in die Wes-Kaap. PhD‑proefskrif, Universiteit van Suid-Afrika.

—. 2019. Investigating principal capacity in literacy instructional leadership at selected primary schools. Journal of Social Studies Education Research, 10(3):136–60.

Pretorius, J.M.W. 1998. Sosiopedagogiek. Pretoria: Van Schaik.

Puglisi, M.L., C. Hulme, L.G. Hamilton en M.J. Snowling. 2017. The home literacy environment is a correlate, but perhaps not a cause, of variations in children’s language and literacy development. Scientific Studies of Reading, 21(6):498–514. doi: 10.1080/10888438.2017.1346660 (1 Junie 2020 geraadpleeg).

Reynolds, D.W. 2010. Assessing writing, assessing learning: A practical guide for evaluating and reporting on writing instruction programs. Michigan: Universiteit van Michigan.

Rule, P. en J. Vaughn. 2011. Your guide to case study research. Kaapstad: Van Schaik.

Sandstrom, H. en S. Huerta. 2013. The negative effects of instability on child development: A research synthesis. Low-income working families, discussion paper 3. Urban Institute. https://www.urban.org/sites/default/files/publication/32706/412899-The-Negative-Effects-of-Instability-on-Child-Development-A-Research-Synthesis.PDF (1 Junie 2020 geraadpleeg).

Sandstrom, H., L. Sullivan, C. Lou, S. Spaulding en G. Adams. 2019. Balancing work with school and training while raising young children: A national portrait of young parents, their schedules, and children’s care arrangements. Navorsingsverslag. Urban Institute. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED601781.pdf (1 Junie 2020 geraadpleeg).

Schoonen, R. 2018. Are reading and writing building on the same skills? The relationship between reading and writing in L1 and EFL. Reading and Writing, 2019(32):511–35.

Sedibe, M. en J. Fourie. 2018. Exploring opportunities and challenges in parent-school partnerships in special needs schools in the Gauteng province. Interchange, 2018(49):433–44.

Sheldon, S.B. en J.L. Epstein. 2005. School programs of family and community involvement to support children’s reading and literacy development. In Flood en Anders (reds.) 2005.

Storch, S.A. en G.J. Whitehurst. 2001. The role of the family and home in the literacy development of children from low income backgrounds. In Britto en Brooks-Gunn (reds.) 2001.

Taylor, N. 2011. National School Effectiveness Study (NSES): Summary for the synthesis report. Johannesburg: Jet Education Services.

Taylor N., S. Van der Berg en T. Mabogoane. 2013. Creating effective schools. Kaapstad: Pearson.

Van der Bergh, S. 2015. What the Annual National Assessments can tell us about learning deficits over the education system and the school career. South African Journal of Childhood Education, 5(2):28–43.

Van Luit, J.E.H. 2011. Difficulties with preparatory skills in kindergartners. International Journal of Disability, Development and Education, 58(1):89–95.

Van Wyk, N. en E. Lemmer. 2009. Organising parent involvement in SA schools. Kaapstad: Juta.

Wood, C., L. Fitton en E. Rodriguez. 2018. Home literacy of dual-language learners in kindergarten from low-SES backgrounds. AERA Open, 4(2):1–15.

Woolfolk, A. 2013. Educational psychology. 12de uitgawe. New Jersey: Pearson.

Zegeye, A. 2001. Departement Sosiologie. Studiegids vir Sosiologie. Pretoria: Universiteit van Suid-Afrika.

Zwass, R.H. 2018. The home literacy environment: A qualitative investigation of school-aged children. PhD-proefskrif, Universiteit van Kalifornië.

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post ’n Ondersoek na ouerondersteuning aan primêreskoolleerders in skryfvaardighede en -aktiwiteite in lae-inkomstegesinne appeared first on LitNet.

Abstract

Literacy is broadly regarded as the ability to read and write. Writing skills and activities form an important component of literacy. Research indicates that the performance of learners hailing from low-income households is unacceptably low. It is an enormous struggle for many of these learners to do well at school whilst being exposed to the hardships of poverty, including high rates of unemployment, substance abuse in the community, vandalism and illiterate parents. Within these environments, learners may experience physical, emotional and social challenges which have a severe impact on their general wellbeing and performance. These challenges often lead to long-term learning challenges.

Research indicates, for example, that it is often difficult for learners from challenging environments to perform well in literacy. This is so despite the fact that sound literacy skills are regarded as critical skills which form the foundation for learning in all the other school subjects. If literacy is not mastered adequately, it can create endless learning problems for any child. This is especially evident in the case of learners from impoverished households. Compared to their wealthier peers, these learners often struggle with literacy. Many other specific reasons also exist for this situation. These range from a lack of intellectual stimulation at home and the low educational levels of parents to the lack of sufficient physical and human resources. In low-income communities, the lack of collective intellectual capacity in the community also presents a threat. Consequently, the performance of these learners is poor. It is thus generally accepted that this poor performance can partially be ascribed also to the lack of support from parents. Often, parents are confronted with their own low literacy levels and low academic qualifications. Developments in curricula that aim to prepare South African learners for the challenges of the 21st century present an enormous challenge to parents, who appear to be totally lost in supporting their children with schoolwork at home. For learners to complete a packed, modern-day school curriculum presents a daunting challenge to educators and requires that the parents of these learners support them at home. This puts the spotlight on the role of parents in supporting their children at home. This study therefore focused on parents’ supportive role in the writing component of literacy. The study aimed to investigate the ways in which parents in low-income households support their children with writing skills and activities. The study focused specifically on parents of grade 6 learners.

It is general knowledge that parents need to play a critical role in the development and improvement of learners’ literacy skills. Exposure to a wide variety of literacy activities is vital. Reading and writing skills complement each other, where the development of writing skills builds on reading skills. To this end, ample opportunities should be created for the development of reading skills in the context of the home environment. Parents need to play a major role in reading bedtime stories to their children from a young age and exposing them to books from an early age. In addition, they need to ensure that there are enough books in the home and that their children frequently visit the library. With this point needing to be considered, this study was conceptualised within the home literacy environment (HLE), an umbrella term that describes the interaction between parents and their children with regard to literacy support within the home. This study focused predominantly on the writing component. Very little research is available on how parents assist learners at home in writing. It is a skill that experts in the literacy field regard as one of the most difficult literacy skills to be mastered, as is confirmed by the poor performance of learners in literacy assessment tests. The lack of research in this area is concerning and strange, providing the importance of writing skills. Although reading and writing is regarded as equally important, writing can be considered the neglected component in research and even in the classroom. Studies have also shown that language educators often experience great challenges with learners who struggle with writing activities.

A case study design was employed, which was approached within a qualitative research approach. The data were collected through individual interviews with 15 parents from low-income households. This was supplemented by the feedback received from 30 other parents who completed open-ended questionnaires. The study was conducted in a rural town in the Western Cape.

The findings demonstrated that parents from low-income households find it extremely difficult to support their children with writing activities. The data also revealed that these parents have a poor understanding of the writing curriculum. This makes it difficult for them to adequately support their children with homework in general and with writing activities in particular. The findings showed, however, that there are some parents who try their best to support their children. Interestingly, parents with higher scholastic qualifications provide better support than those with lower qualifications, and understandably so.

The value of this article spans a wide field in education, including languages, parental involvement and curriculum studies. Although the study does not necessarily offer specific guidelines as to how parents should support their children with writing activities, it could help educationists and researchers to obtain a better understanding of the problem. This can pave the way for follow-up studies and debates that investigate approaches that can enable parents to support their children in the improvement of their writing abilities. The paper can raise awareness amongst education officials and school management teams of the implementation of strategies that can enhance greater support to parents and learners in this respect. In a scientific way, this article also tries to bring to the fore some other conceptual perspectives regarding an understanding of parental involvement with literacy education. Firstly, it aims to add to the literature on the HLE and what may be needed to improve parental support to children. Secondly, this article is a reminder of the challenges that still exist in impoverished environments and the dire impact these have on learners’ schoolwork. The research showed that urgent intervention programmes are needed to provide support to parents in enabling them to assist their children with writing skills and activities.

Keywords: literacy; low-income households; reading skills; writing skills; writing activities

Lees die volledige artikel in Afrikaans

’n Ondersoek na ouerondersteuning aan primêreskoolleerders in skryfvaardighede en -aktiwiteite in lae-inkomstegesinne

The post An investigation into parental support to primary school learners in writing skills and activities in low-income households appeared first on LitNet.

In sy liedjie “Seasons of love” tel Jonathan Larson die minute af, en sê dan: “525 600 minutes, 525 600 moments so dear ... How do you measure, measure a year ... In truths that she learned, or in times that she cried, In bridges he burned or the way that she dies.”

Dis nou die middel van Maart. ’n Jaar gelede hierdie tyd was die eerste COVID-19 gevalle al aangeteken in Suid-Afrika. Die Woordfees was pas klaar. Elke ander jaar bly ek aan nadat my eie gesprekke klaar is, woon vertonings by, kuier by mense wat ek nie andersins sien nie en spons net die atmosfeer op. Nie verlede jaar nie. Ek het my gesprek afgehandel, gesig gewys by die skrywersete wat my uitgewers gereël het, en toe is ek huis toe.

Ek het dit nie toe besef nie, maar daai skrywersete sou die laaste keer in ’n jaar wees dat ek saam met meer as twee mense aan ’n tafel sit.

Ons het almal naïewelik geglo dat hierdie beker ligweg by ons sou verbygaan.

Op hierdie dag in 2020 het ons nog nie geweet ons gaan in algehele grendeltyd in waar ekonomiese aktiwiteite vir maande gestaak word nie. ’n Week van nou af sou ons hoor dat ’n 21 dae grendeltyd aangekondig word.

Ons het geglo drie weke van opoffering, en die lewe gaan terug na normaal.

Waar ek hierdie bydrae skryf, is ons nou op dag 355 van een of ander vorm van inperking. Sommige lande in Europa rapporteer die begin van ’n derde vlaag van infeksies. Winter, en als wat daarmee saamgaan, lê vir ons voor.

Kan ons ’n derde vlaag vermy? My hart wil hoop, maar my verstand sê nee. Mense is nog te besig om te baklei daaroor of hulle maskers moet dra, en of die vaksiene die merk van die bees dra (of dalk klein senders wat vir die regering sê waar ons is). Boonop gaan ons nou ’n tyd van studenteproteste binne, waar masker dra en afstand hou seker nie die hoogste prioriteit is terwyl die polisie op mens skiet nie.

Maar dis toekomsmusiek.

Vir die eerste keer in my skrywerslewe het ek nie ’n manuskrip betyds ingelewer nie. Wat is die sin daarin om te probeer skep terwyl mense rondom my veg vir elke asemteug, en dan baie keer daai geveg verloor? Ek het dit uiteindelik voltooi, maande later as wat beplan was.

Ek weet nie hoeveel mense in my lewe hierdie jaar gesterf het nie. In die donkerste tyd was daar elke week ’n paar begrafnisse. Nie almal het Covid gehad nie, maar elke enkele sterfte kan aan die pandemie toegeskryf word. Die sterftes van mense vir wie daar nie hospitaalbeddens was vir hul siektes nie, die sterftes van mense wat aan depressie gely het en besluit het om eerder ’n einde aan alles te maak. My oom. My buurman. ’n Antie wat altyd geselsies aangeknoop het en eendag net nie weer verbygeloop het nie. ’n Vriendin se man, terwyl sy haar twee maande oue babatjie moet versorg. Predikante, gemeenskapsleiers, ma’s, pa’s, hele gesinne wat op een slag uitgewis word.

Die verliese hou nie op nie, maar die lewe staan ook nie stil nie. Diewe steel nog. Korruptes korrupteer lustig (of is dit listig) voort. Die rykes raak ryker, en die armes bly arm.

’n Vreemde ding het ook begin gebeur. Mense met wie ek in jare nie kontak gehad het nie, wil kom kuier. In sommige gevalle het ek meer as dertig jaar laas met die persone enigiets te doen gehad. ’n Reaksie op die onvermydelike aanmars van tyd? ’n Besef dat ons toegelaat het dat kosbare vriendskappe deur nalatigheid vervaag? In elke geval moes ek maar uitstel vra tot wanneer ons almal gevaksineer is. Die dag wanneer ons kan kuier sal wel kom. Net nie nou nie.

Maar was dit als sleg? Natuurlik nie. Ek het teen wil en dank nuwe vaardighede geleer. Zoom het my vriend geword. Klasgee, vergaderings, selfs partytjies oor ’n afstand het ’n ding geword. Ek het meer webinare bygewoon as wat ek ooit gedink het moontlik is. Vir die eerste keer begin ek joga doen, en geniet dit eintlik nogal. Ek en ’n vriendin binge saam televisiereekse, al is ons in verskillende provinsies. ’n Duitse vriendin leer my haar huistaal praat.

So het elkeen van ons iets positief wat ons van hierdie jaar wegneem.

Hierdie jaar, met al sy inherente verskriklikhede, is ligter gemaak deur vriende en familie, al is baie daarvan op ’n afstand. Maar die hart meet nie afstand nie. Al is ons fisies nie naby mekaar nie, keer niks ons om emosionele nabyheid te koester nie.

Larson eindig sy lied so: “It’s time now to sing out, though the story never ends, Let’s celebrate, remember a year in a life of friends, Remember the love (oh you gotta remember the love), remember the love (oh yeah, love’s a gift from above), remember the love (sing out, give out, measure your life in love), seasons of love.”

Dis wat ek van hierdie jaar wil onthou. Die liefde. Die vreugde te midde van hartseer. Die vriendskappe. Die samesyn, al is dit oor afstand.

Dis die nuwe normaal wat ek hoop sal bly lank nadat die pandemie vergete is. En dit sál oorgaan, een of ander tyd, as ons met dissipline saamwerk.

Tot dan, kom ons wys dat ons omgee deur weg te bly van mekaar af.

• Fokusprenterkennings: viruspartikel (Pixabay); Bettina Wyngaard (foto deur Naomi Bruwer)

The post Hoe meet mens ’n jaar? appeared first on LitNet.

Ope brief aan die US-senaat

17 Maart 2021

Die US het met die voorstel vir ’n “tydelike” afwyking van die taalbeleid ’n belangrike keerpunt bereik. Dié voorstel, wat op Vrydag 19 Maart voor die senaat dien, voorsien dat nuwe kursusse gedurende die eerste semester van 2021 slegs in Engels aangebied kan word.

Die ondertekenaars van hierdie brief doen ’n ernstige beroep op die senaat en die bestuur van die Universiteit om dié voorstel af te keur. Gegewe die snelle verengelsing van onderrig die afgelope vyf jaar, twyfel ons dat so ’n besluit tydelik sal bly. Ons vermoed die argument dat daar nie genoeg tyd vir vertaling in Afrikaans is nie, sal gebruik word om ’n praktyk van slegs Engels ook gedurende die daaropvolgende semesters deur te druk. Dit sal vinnig die nuwe praktyk word.

Die krasse verbod op die gebruik van Afrikaans in amptelike en informele ruimtes aan die US dien noodwendig as agtergrond tot ons eis. Hoe is dit moontlik dat so baie studenteleiers die taalbeleid terselfdertyd op dieselfde manier misverstaan, en hoekom huiwer die US om die skaal van die probleem te erken? Hoekom is daar in 2020 nie onmiddellik op soortgelyke klagtes van studente van die Tygerbergkampus gereageer nie? Dit gaan immers om ’n skreiende minagting van hulle taalregte en die US se taalbeleid.

Let wel, ons blameer nie primêr die studenteleiers vir die genoemde vergrype nie, maar eerder die vae aard van die US se taalbeleid en die manier hoe dit geïmplementeer is. Ons verwag dus dat die Universiteit hiervoor verantwoordelikheid aanvaar en aan studenteleiers sal verduidelik dat die verbod op enige taal teen universiteitsbeleid is. Erger nog, dit is waarskynlik ongrondwetlik.

Ons verwag ook daar sal verduidelik word dat Engelse eentaligheid ook nie in formele situasies afgedwing mag word nie. Die US is tog ’n meertalige instelling en daar kan buigsaam met taal omgegaan word. Transtaling (code switching) dien as goeie voorbeeld van wat moontlik is, iets waarvan die puik taalkundiges aan die US sal kan getuig.

Insidente waartydens studente se monde gesnoer word omdat hulle die “taal van apartheid” praat, dui op ’n onverdraagsame klimaat en enorme onkunde oor hoe diep Afrikaans in ons land se agtergestelde gemeenskappe gewortel is. Dié praktyke bots ook lynreg met dit wat die vaders en moeders van ons Grondwet beoog het. Transformasie deur Engels, pleks van transformasie deur meertaligheid, skep onwerklike situasies op kampus en stel studente met verskillende agtergronde teen mekaar op.

Ons dring dus daarop aan dat die US-rolspelers onmiddellik ophou om kritiek op die taalbeleid en mense se uitsprake oor hulle taalbehoeftes as ’n ideologiese of regse aanslag te stereotipeer. Retoriek van hierdie aard smoor openbare gesprek en ontmoedig Afrikaanssprekendes uit verskillende agtergronde om oor hulle behoeftes te praat. Kom ons klim uit die loopgrawe en praat reguit met mekaar.

Een van die taboetemas wat aandag moet kry, is die bestaan van strukturele diskriminasie teen bruin (en/of swart) Afrikaanssprekendes aan die US, iets wat ook met klas verband hou. Daar is baie stemme wat nie in die US se middelklasdebat oor taal gehoor word nie, omdat hulle glad nie op kampus teenwoordig is nie. ’n Verdere verskraling van Afrikaans sal dit vir hulle nog moeiliker maak om toegang te kry, iets wat ekonomiese gevolge vir hulle en hulle gemeenskappe het. Dit maak min sin om internasionaal sukses te behaal, maar plaaslike gemeenskappe agter te laat.

Ons herhaal dus: keur die fakulteite se versoek vir ’n “tydelike” afwyking van die taalbeleid af. Stop die glybaan na ’n Engelsmediumuniversiteit met Afrikaans en Xhosa as hulptaaltjies. Die US se reaksie op hierdie pleidooi vanuit die gemeenskap en burgerlike samelewing sal die atmosfeer bepaal waarin die taalbeleid hersien word. Hierdie senaatsbesluit het historiese implikasies.

Hoor ons. Dit voel asof julle dit tot nou toe nie gedoen het nie.

Uitgestuur deur:

Danie van Wyk: Voorsitter van die DAK-netwerk (063 502 0879)

Conrad Steenkamp: Uitvoerende hoof van die Afrikaanse Taalraad (082 613 6725)

Gemeenskapsleiers wat die ope brief op kort kennisgewing ondersteun het, word aangedui. Let wel: Die lys word voortdurend opgedateer:

1. Danie van Wyk – Voorsitter, direksie: DAK-netwerk, Wes-Kaapse Koördineerder:  Suid-Afrikaanse Onderwysondersteuningstrust
2. Dr. Conrad Steenkamp - Hoof Uitvoerende Beampte: Afrikaanse Taalraad
3. Savarion Arendse - direksielid: DAK-netwerk, finansiële adviseur
4. Danneline Ramsden – direksielid: DAK-netwerk, Jeugwerker
5. Verna Stuurman - direksielid: DAK-netwerk, onderwyskundige
6. Jerome Topley – direksielid: DAK-netwerk, opvoedkundige en radio-omroeper
7. Shihaam Domingo – direksielid: DAK-netwerk, kunste-entrepreneur
8. Petro Gordon – direksielid: DAK-netwerk, welsynwerker, skrywer
9. Willem Fransman – direksielid: DAK-netwerk, skrywer
10. Seymour Bothman - dosent (Akademia)
11. Basil Kivedo - Voormalige dosent, onderwysbeplanner, uitvoerende burgemeester van die Breede Valley Munisipaliteit, en afgetrede lid van die Wes-Kaapse Parlement
12. Atlantis Skolevereniging                                             
13. David Jantjies – Suid-Afrikaanse Onderwysondersteuningstrust
14. Lukas Hanekom - Suid-Afrikaanse Onderwysondersteuningstrust
15. Jan Odendaal - Omgewingsopvoedkundige; voormalige kringbestuurder, WKOD
16. Ronald Balie – Afgetrede prinsipaal (Ceres-distrik)
17. Dr. Willa Boezak – Hessekwa-stam
18. Stamhoof Reggie Boesak – Hessekwa-stam
19. Wannie Carstens – Emeritusprofessor, NWU
20. Kaptein John Cornelius Witbooi – Nasionale Stamhoof, Witbooi Namastam van Suid-Afrika
21. Nadine Blom – Sangeres en prokureur
22. Virginia Keppler – Oudjoernalis, leier van die Patriotic Alliance in Tshwane
23. Waldy Kastoor – Voormalige voorsitter, Atlantis Skolevereniging
24. Drs. Hendrik Theys – Opvoedkundedosent, Navorsingsgenoot, Afrikaanse Taalraad
25. Dr. Mvula Yoyo – Voormalige Afrikaansdosent en transformasiebestuurder: Mediclinic SA
26. Ria Olivier – Voormalige Afrikaansdosent en suidelike projekbestuurder: Afrikaanse Taalraad
27. Prof. Nico Botha – Emeritusprofessor, UNISA, Navorsingsgenoot: Afrikaanse Taalraad
28. Studenteplein
29. Prof. Piérre Theron – Voormalige ATR-direksielid, Suid-Kaap
30. Felicity Titus – Afrikaansdosent
31. Christo van der Rheede – HUB: AgriSA
32. Merlyn van der Rheede – Noordelike projekbestuurder, Afrikaanse Taalraad
33. Audy Hendricks – Gemeenskapsleier, Eersterust
34. Pastoor Danie Matthys - Cherub Ministries, Pretoria
35. Pastoor Jackie Matthys – Cherub Ministries, Pretoria
36. Ds. Pieter Grove – VGK Kuilsrivier
37. Ds. Steenkamp – VGK Eersterivier
38. Ds. Zincke – VGK, Vredenburg
39. Ds. Kotze – VGK Eersterivier
40. Dr. Flaendorp – VGK Macassar
41. Kommissaris Aäron Messelaar - Administratiewe hoof: Griekwa-koningshuis
42. Dennis Malgas – Afgetrede Afrikaansonderwyser
43. Dr Fiona Ferris – Senior dosent, Departement: Taalkunde en Moderne Tale (UNISA)
44. Frederik van Dyk – US-student
45. William Sezoe – US-student
46. Esra Plaatjies – Afrikaans lééf!
47. Leon Liedeman – Strateeg: Growcom
48. Samuel Theron – Uitvoerende hoof:  Sport Implementation Foundation
49. Danzel Andries – Produksiebestuurder: wynindustrie
50. Quinton Morkel - Sakesektor
51. Donovan Kortjé - Sakesektor
52. Wayne Hendricks - Onderwyskundige
53. Keith Topley - Sakesektor
54. Jolene Henn – Hoof: Korporatiewe Sake in die wynindustrie
55. Harlan Cloete – Radio-omroeper
56. Mercy Kannemeyer – Uitvoerendekunste-sektor
57. Marekyn Kruger-Evert – Sekretariaat: Afrikaanse Taalraad
58. John Muller
59. Auburn Kelly
60. Martin Botha                          
61. Morné Dreyer
62. Jerry Scott
63. Anton Laubscher
64. Haneé de Vries

The post Persvrystelling: Ope brief aan die US-senaat appeared first on LitNet.

Harry Kalmer, wat op 26 Julie 2019 oorlede is, se laaste roman, In ’n land sonder voëls, is pas in Nederlands vertaal. Die aanlyn bekendstelling van In een land zonder vogels vind op Donderdag 25 Maart van 16:00 tot 17:00 Nederlandse tyd (17:00 tot 18:00 Suid-Afrikaanse tyd) plaas. Belangstellendes kan hier inskakel om die virtuele geleentheid by te woon. Die geleentheid is ook agterna beskikbaar vir diegene wat nie na die regstreekse uitsending kan kyk nie.

Melt Myburgh het mense wat by Harry Kalmer en die vertaling van sy boek betrokke is kortliks uitgevra oor dié spesiale gebeurtenis.

Sanpat Hattingh, Harry se weduwee

Hoe dink jy sou Harry vandag gereageer het oor die Nederlandse vertaling van In ’n land sonder voëls?

Harry sou erg gelukkig gewees het, veral oor die vertaling in Nederlands. Op universiteit het hy Afrikaans en Nederlands gestudeer, so dié taal was na aan sy hart.

Wat beteken hierdie vertaling van Harry se boek vir jou en die kinders?

Ek en sy volwasse kinders is baie bly namens Harry, en sou dit graag met hom wou deel.

Harry het natuurlik danksy die vertaling van Duisend stories enorme sukses in Suid-Afrika behaal toe A Thousand Tales of Johannesburg die Sunday Times se Barry Ronge-prys gewen het. En nou is Harry nie meer met ons nie. Hoe belangrik was dié prys vir Harry en wat het dit vir sy skrywerskap beteken?

Die prys was baie belangrik vir Harry, al was so ’n groot prys hom nooit in Afrikaans, wat sy eerste liefde was, beskore nie. ’n Groot Afrikaanse prys sou hom waarskynlik baie aangemoedig het met sy skrywery, maar terselfdertyd was Harry as skrywer geweldig selfgemotiveerd.

Pieter Rouwendal, uitgewer by Aldo Manuzio

Pieter Rouwendal (Foto: verskaf)

Vertel asseblief hoe Aldo Manuzio betrokke geraak het by die vertaling van Harry Kalmer se boek. Het Aldo Manuzio ’n ooreenkoms met PEN Afrikaans, wie se Vertaalfonds die publikasie ondersteun?

Manuzio heeft al vaker boeken uit het Afrikaans laten vertalen, zoals werken van Karel Schoeman en Wilma Stockenström. Een van de vertalers met wie ik regelmatig samenwerk is Rob van der Veer. Soms geven we elkaar tips voor interessante boeken. Een van die tips leidde me naar een literair agent in Zuid Afrika met wie ik nog niet eerder had samengewerkt. Toen ik door zijn rechtenlijst scrolde om meteen wat andere boeken aan te vragen, viel mijn oog op het omslag van In een land zonder vogels. Ik las de omschrijving en raakte zo geïnteresseerd dat ik ook dit boek aanvroeg. Uiteindelijk vond ik dit boek vele malen beter dan de tip van Rob. Ik tipte hem toen Harry Kalmers boek, en hij raakte minstens zo enthousiast als ik.

Het lezen van In een land zonder vogels was voor mij een bijzondere ervaring. Het is me niet vaak gebeurd dat een boek me zó grijpt. Het is goed verteld; je kunt aan het scenische vertellen merken dat hij gewend is voor toneel te schrijven. Maar als je denkt dat je weet waar het verhaal heen gaat, komt er ineens een totaal onverwachte wending. Alsof je een stomp in je maag krijgt; je moet weer even op adem komen. En kort voor het eind gebeurt dat nog eens. De sfeer van het boek is beklemmend, maar aan het eind ook hoopgevend. Al met al was het een bijzondere leeservaring. Voor het eerst sinds Schoemans Dit leven voelde ik me verplicht om dit boek uit te geven.

Voor subsidie op de vertaling klopte ik aan bij PEN Afrikaans. Zij ondersteunen vertalingen van origineel Afrikaanse literatuur naar een andere taal, wat een grote stimulans is om (nog) onbekende boeken en auteurs in Nederland voor het voetlicht te brengen.

De Nederlandse lezer reageert wisselend op Afrikaanse literatuur. De reacties op Dit leven van Schoeman en op de heruitgave van Stockenströms De expeditie naar de baobab waren heel positief. Ook Dan Sleighs 1795 heeft het goed gedaan. Maar de lezers kijken niet zozeer naar het land waar de literatuur vandaan komt. Een verhaal moet de mensen aanspreken. Het moet zogezegd boven de landsgrenzen uitgaan. Naar mijn mening doet Harry Kalmers In een land zonder vogels dat zonder meer. Hij snijdt universele thema's aan, zoals de vraag wat het betekent om mens te zijn, wat je je aantrekt van het lot en het leed van anderen als je het zelf goed genoeg hebt.

Rob van der Veer, vertaler

Rob van der Veer (Foto: verskaf)

Hoe het jy as vertaler betrokke geraak by Harry se In ’n land sonder voëls?

Waarom de opdracht om In ’n land sonder voëls te vertalen naar mij is gegaan, weet ik niet precies. Ik had voor Manuzio al vier Schoemans en een Stockenström gedaan, fantastische opdrachten natuurlijk. Daarnaast heb ik uitgever Pieter Rouwendal van Manuzio regelmatig bestookt met Afrikaanse vertaalvoorstellen. Het kan zijn dat Pieter heeft gedacht: Laten we In ’n land sonder voëls maar aan Van der Veer geven, dan laat hij ons tenminste een tijdje met rust.

Wat is jou indrukke van Harry se werk, en hoe het jy dit ervaar om aan die vertaling te werk? Was daar spesifieke vertaal-uitdagings wat jy die hoof moes bied?

Van het werk van Harry Kalmer kende ik alleen Vlieger, een heerlijk boek. En nadat ik In ’n land sonder voëls had gelezen, heb ik bij het Zuid-Afrika Huis meteen vijf andere boeken van hem gehaald, die ik binnen anderhalve week heb gelezen. Dat dat kan, achter elkaar een heel aantal boeken van een schrijver lezen, zegt iets over zijn kwaliteit, maar ook over de variatie in zijn werk. Naast Voëls heb ik nu als favorieten ’n Duisend stories oor Johannesburg en En die lekkerste deel van dood wees, die ik allebei per vriendelijke gelegenheid uit Zuid-Afrika heb laten komen. Ik moest en zou ze zelf hebben!

Wat is jou indruk van In een land zonder vogels en hoe dink jy behoort Nederlandse lesers dit te lees?

In ’n land sonder voëls leest als een trein. Kalmer schrijft met veel vaart. Zijn zinnen zijn meestal kort en zijn dialogen klinken heel natuurlijk. De spanningsboog mag nergens doorbroken worden, dus ook bij het vertalen van dit boek is het voortdurend wikken en wegen wat je doet. Dus als hij schrijft “Ik struikel ergens over, val”, of “Om de paar stappen raakt een van de reuzenbladeren mijn linker- of rechterschouder, schuurt tegen mijn gezicht”, moet je daar niet van maken “Ik struikel ergens over en val” of “Om de paar stappen raakt een van de reuzenbladeren mijn linker- of rechterschouder en schuurt tegen mijn gezicht.” Kalmer varieert namelijk. Hij schrijft ook zinnen als “De vrouw voor me knielt en gebaart dat ik hetzelfde moet doen.” Als je overal die verbindende komma weghaalt en vervangt door “en” ontstaat er een eenvormige, saaiere tekst dan de schrijver zelf gewild heeft. Omdat meneer Kalmer al was overleden, kon ik hem helaas niet meer raadplegen wanneer zich een interpretatiemoeilijkheid voordeed, maar gelukkig kan ik altijd te rade gaan bij Zandra Bezuidenhout. Zij kijkt niet meer op van een hele waslijst met vragen. Ook gesoute vertaalster Afrikaans Dorienke de Vries heeft mij erg geholpen. 

In ’n land sonder voëls leest als een spanningsroman. Je zit voortdurend naar adem te happen. En na lezing kijk je naar buiten en denkt: Alweer een grijze dag, alweer die bewolking, waren de winters vroeger ook zo grauw? Hoelang duurt het voordat de vogels zijn verdwenen uit Nederland?

Hans Pienaar, jare lange vriend van Harry Kalmer

Hans Pienaar (Foto: verskaf)

Waarom is die vertaling van Harry se boek belangrik, en wat dit beteken dit vir sy literêre nalatenskap?

Sover ek weet is dit die eerste werk van Harry wat in ’n ander taal as Engels vertaal word, so dis belangrik in daardie opsig alleen. Ek hoop dis net die eerste, en dat ander tale gou sal volg. Sy skerpsinnige en gestroopte styl, sy onvoorspelbare karakters, die uiteenlopende formate van sy romans maak van hom ’n unieke skrywer, en gereed vir ’n wyer gehoor as net Suid-Afrikaanse lesers.

Jy het vir Harry as vriend en as skrywer goed geken. Hoe dink jy sou Harry vandag gereageer het oor die vertaling van In ’n land sonder voëls?

Baie geesdriftig. Hy het altyd met groot erkenning gepraat van die begronding in Nederlandse en Vlaamse fiksie wat ons destyds by Tukkies gekry het, en skrywers soos Louis Paul Boon.

Wat is jou mooiste herinneringe aan Harry?

Die warm aande om die etenstafel en die tye wanneer Harry die performer oorgeneem het en ons vergas het met sy briljante humor.

Ingrid Glorie, organiseerder van Zuid-Afrikahuis en die Taalunie se Boeken uit het Huis-praatjies

Ingrid Glorie (Foto: Isabelle Vermeij)

Verduidelik asseblief hoe die Boeken uit het Huis-inisiatief werk en wat jou betrokkenheid behels.

Die bekendstelling van die Nederlandse vertaling van Harry Kalmer se In ’n land sonder voëls is die tweede van ’n reeks maandelikse boekpraatjies wat in Februarie afgeskop het met ’n gesprek van Yves T’Sjoen met Jolyn Phillips oor haar digbundel Bientang.

Dié reeks, waarvan ek die samesteller is, is ’n projek van Zuid-Afrikahuis in Amsterdam in samewerking met die Taalunie. Ek beskou dit as ’n voortsetting van die Week van de Afrikaanse roman in die tye van korona. Ná die Afrikaanse Taalraad my in 2019 vereer het met ’n Kokertoekenning, het ek ’n manier gesoek om nuwe geleenthede te skep vir Afrikaanse skrywers en kunstenaars in die Lae Lande. Zuid-Afrikahuis, veral die direkteur, Angelie Sens, en die evenemente-koördineerder, Jamy van Baarsel, help om hierdie plan gestalte te gee.

Belangstellendes kan elke laaste Donderdag van die maand tussen 16:00 en 17:00 Nederlandse tyd inskakel op Zuid-Afrikahuis se YouTube-kanaal en saampraat deur die live chat. Maar hulle kan die program ook op ’n later tydstip terugkyk, waar hulle ook al is.

Watter gehoor het julle in die oog met die boekpraatjies?

Ons mik in die eerste plek op kykers in Nederland en Vlaandere. Dis hoekom ons gewoonlik kies vir ’n kombinasie van ’n Afrikaanse skrywer en ’n Nederlandstalige moderator. Ons werk volgens die beginsel van “luistertaal”. Die gesprekke bewys dat dit nie altyd nodig is om oor te skakel na Engels om met mekaar te kommunikeer nie. As Nederlandse mense en Afrikaanse mense mekaar tegemoetkom in hulle eie taal, kan hulle mekaar perfek verstaan.

’n Tweede groep wat ons hoop om te bereik, is die sogenaamde neerlandici extra muros. Orals in die wêreld kry jy universiteite waar studente Nederlandse taal- en letterkunde kan studeer. En binne so ’n departement Nederlands is Afrikaans baie keer ’n geliefkoosde onderdeel van die studie. In Pole, byvoorbeeld, het professor Jerzy Koch fantastiese werk gedoen om tientalle studente ’n liefde vir Afrikaans by te bring. Ons hoop om ’n bydrae te lewer wat die akademiese onderwys in Afrikaans en Nederlands sal verryk.

Ten derde het ons natuurlik ook geïnteresseerdes in Suid-Afrika op die oog. Wat óns reeks anders maak as die aanlyn boekpraatjies in Suid-Afrika, is die ontmoeting oor taal- en landsgrense heen. Vir my is dit altyd verskriklik belangrik dat Afrikaans uit sy Suid-Afrikaanse bubble kom en ook internasionaal saampraat. Want Afrikaanse skrywers en kunstenaars is lewer dikwels werk van wêreldklas gehalte.

Waarna kan lesers in die gesprek oor Harry se boek uitsien, en hoe moet hulle Vrydag 25 Maart om 17:00 Suid-Afrikaanse tyd inskakel?

Die Nederlandse vertaling van Harry Kalmer se In ’n land sonder voëls het in Februarie verskyn. Die bekendstelling vind plaas op Donderdag 25 Maart tussen 16:00 en 17:00 Nederlandse tyd oftewel tussen 17:00 en 18:00 Suid-Afrikaanse tyd. (Op Sondag 28 Maart gaan Nederland die sogenaamde somertyd in; dan loop die klok in Nederland en Suid-Afrika weer gelyk vir die volgende sewe maande.)

Ons is baie bly dat Harry se goeie vriend Hans Pienaar bereid is om iets oor Kalmer se lewe en werk te vertel. Ek reken dat dit vir baie van die Nederlandse en Vlaamse kykers die eerste keer sal wees dat hulle met Kalmer se werk kennis maak. Pieter Rouwendal, direkteur van uitgewery Aldo Manuzio, sal vertel oor sy besluit om In een land zonder vogels in Nederlands uit te gee. En die vertaler Rob van der Veer, wat in die verlede onder meer boeke van André Brink, Karel Schoeman en Wilma Stockenström vertaal het, sal vertel wat hom opgeval het tydens die vertaalproses.

Wat is die betekenis vir jou daaraan dat Harry se boek deur julle bekendgestel word?

Ek kan nie sê dat ek Harry Kalmer persoonlik goed geken het nie. Ons was twee keer by dieselfde funksie en het mekaar oor ’n afstand gegroet. En ons was die laaste jare Facebook-vriende. Dis dié dat hy geweet het dat ek absoluut mal was oor sy voorlaaste roman, ’n Duisend stories oor Johannesburg. Elke woord in daardie boek het regtig met my gepraat.

In ’n land sonder voëls is vir my ook ’n meeslepende boek. Ek het dit asemloos klaar gelees en so nou en dan uitgeroep as die storie te spannend geword het. In ’n land sonder voëls is ’n distopiese roman wat in die nabye toekoms afspeel. Dit handel onder meer oor klimaatverandering, menseregte, vlugtelinge, die kloof tussen arm en ryk, intellektuele vryheid en die belang van kuns en kultuur. Die toekomsbeeld wat Kalmer oproep is geskoei op tendense van die huidige tyd – ons tyd. Dit maak die roman krities, aktueel en relevant, selfs urgent, nie net vir Suid-Afrika nie, maar ook universeel.

Catrina Wessels, bestuurslid van PEN Afrikaans

Catrina Wessels (Foto: verskaf)

Hoe het dit gebeur dat Harry Kalmer se In ’n land sonder voëls deel geraak het van PEN Afrikaans se wonderlike Vertaalfonds-inisiatief?

Buitelandse uitgewers kan twee keer per jaar aansoek doen vir ’n vertaalsubsidie om ’n Afrikaanse boek in vertaling te laat verskyn. Pieter Rouwendal, uitgewer by Aldo Manuzio, wat al ’n indrukwekkende lys Afrikaanse werke in Nederlands uitgegee het, het verlede jaar by ons aangeklop met ’n aansoek om Kalmer se roman uit te gee.

PEN Afrikaans is nie by die stappe vooraf, soos die voorlegging van die roman en die toestaan van vertaalregte, betrokke nie. Ons het wel die sterk aansoek ontvang en ek onthou hoe duidelik dit daaruit was dat beide die uitgewer en die vertaler – Rob van der Veer, die hoogaangeskrewe literêre vertaler van onder meer Karel Schoeman – beïndruk en vasgenael was deur die roman.

Waarom is dit belangrik dat Harry se boek in Nederlands vertaal word, en wat is die impak hiervan op Harry se literêre nalatenskap en die wyse waarop Afrikaanse letterkunde in Nederland gesien word?

Dit is ’n eer vir enige skrywer om vertaal te word. Die kans is eintlik erg skraal as ’n mens aan die hoeveelheid boeke daarbuite dink en aan die dikwels uitdagende markomstandighede vir vertaalde werke. Die publikasiebesluit is op sigself al welverdiende erkenning, in hierdie geval postuum, maar die vertaling stel ook die skrywer se werk aan soveel meer lesers bekend. Dit kan weer tot verdere vertalings lei. In ’n land sonder voëls is ’n werk van spekulatiewe fiksie en die vertaling daarvan brei ook die verskeidenheid van Afrikaanse werke in Nederlandse vertaling uit. Dit is dus goed vir Harry Kalmer se literêre nalatenskap én vir Afrikaans omdat dit ons letterkunde internasionaal bevorder.

Watter ander opwindende vertaalprojekte is in PEN Afrikaans se pyplyn?

Die Vertaalfonds bly ons fokus wat vertaalprojekte betref en ons is dankbaar dat die Trust vir Afrikaanse Onderwys dit moontlik maak. Die volgende sluitingsdatum is 15 Mei en ons sien uit daarna om te sien watter aansoeke dit oplewer.

Lees ook:

Harry Kalmer se ATKV | Skrywersalbum op LitNet

’n Onderhoud met Pieter Rouwendal op Voertaal

Zuid-Afrikahuis se gesprek Jolyn Phillips se Bientang

Voertaal-onderhoud oor die samewerking tussen die Afrikaanse Taalraad en die Nederlandse Taalunie

The post Harry Kalmer se <i>In ’n land sonder voëls</i> nou in Nederlands appeared first on LitNet.

Die Universiteit Stellenbosch (US) nooi belangstellendes uit om kommentaar te lewer op die eerste konsep van ’n hersiene Taalbeleid. Die US se Taalbeleid (2016) word gedurende 2021 hersien as deel van die hersieningsiklus van elke vyf jaar soos wat in dié beleid voorgeskryf word. Artikel 10 van die Taalbeleid (2016) bepaal die beleid “verval vyf jaar ná die implementeringsdatum daarvan” en dit moet “gedurende sy vyfde geldigheidsjaar hersien word”. Die huidige beleid het in 2017 in werking getree.

Die eerste geleentheid vir openbare deelname begin op 20 Maart en sluit op 12 April 2021. ’n Tweede geleentheid vir openbare deelname word vir later vanjaar beplan. Kommentaar op die eerste konsep van die hersiene beleid kan slegs ingedien word via ’n digitale platform wat op die US se taalwebblad (www.sun.ac.za/taal) beskikbaar is,. ’n Skakel op die taalwebblad (www.sun.ac.za/taal) verleen toegang tot dié platform. Die eerste konsep van die hersiene beleid en ’n skakel na die indieningsplatform sal vanaf 20 Maart toeganklik wees. Let asseblief daarop dat geen kommentaar op die eerste konsep ná die sluitingsdatum van 12 April 2021 moontlik sal wees nie.

Volgens die Statuut van die US moet die US-raad die taalbeleid van die instelling bepaal met die instemming van die Senaat en in gevolge artikel 27(2) van die Wet op Hoër Onderwys, 1997 (Wet 101 van 1997, soos gewysig). Die hersieningsproses is in Oktober 2020 geïnisieer deur ’n taakspan saam te roep en deur ’n tydsraamwerk gegrond op die Universiteitsalmanak vir 2021 op te stel. Die doelwit is om op 2 Desember vanjaar ’n finale konsep van die Taalbeleid (2021) aan die Universiteitsraad voor te lê vir goedkeuring.

Aangesien die Konstitusionele Hof in 2019 bevind het dat die Taalbeleid (2016) grondwetlik geregverdig is en dat die Universiteit se proses om die beleid te aanvaar “deeglik, uitvoerig, inklusief en behoorlik beraadslagend was”, is die huidige beleid as vertrekpunt vir die hersieningsproses gebruik. Die hersiening sal verder gelei word deur onder meer die US se Visie 2040 en Strategiese Raamwerk 2019–2024 wat aanvaar en geïmplementeer is nadat die Taalbeleid (2016) goedgekeur is, asook die Taalbeleidsraamwerk vir Openbare Hoëronderwysinstellings wat in gevolge artikel 27(2) van die Wet op Hoër Onderwys 1997 (Wet 101 van 1997, soos gewysig) bepaal is.

Lees ook:

US-taaldebat 2021: Stellenbosch se taalbeleid lankal onsmaaklik en toksies

US-taaldebat 2021: Skande op Maties – rooi ligte in die US se taalbeleid

SU language debate 2021: Inside the anxious world of the taalstryders

US-taaldebat 2021: Toe, wanneer word jy baas oor ’n ander se mond?

US-taaldebat 2021: Is die Universiteit Stellenbosch besig om Afrikaanse studente te ont-taal?

SU language debate 2021: A riposte: Vader Jansen, slaap jy nóg?

Uit die argief, US-taaldebat 2021: Referaat: Die impak van taalpolitiek op universiteite in Suid-Afrika – die geval Afrikaans

The post Persverklaring: Uitnodiging om kommentaar te lewer op eerste konsep van hersiene Taalbeleid (2016) appeared first on LitNet.

Die ATKV-Skryfskool van die Noordwes-Universiteit bied op drie opeenvolgende Saterdae in Junie 2021 (5, 12 en 19 Junie) ’n aanlyn-Winterskool vir opkomende skrywers aan.

Bekende skrywers en toonaangewende uitgewers van Afrikaanse fiksie en personeel van die ATKV-Skryfskool tree as sprekers, werkswinkelaanbieders en groepsessieleiers op. Die skryf van verhale en gedigte staan in 2020 in die kollig. Die werkswinkels in die twee skryfgenres word gelei deur Francois Smith (die skryfproses), Ingrid Winterbach (verhaalkuns) en Bernard Odendaal (digkuns) – ervare woordkunstenaars, met Smith en Winterbach wat ook bekroon is vir hulle skryfwerk.

Hierdie aanlyn-geleentheid bied ’n praktiese slypskool vir enigiemand wat verhale of gedigte wil skryf. Dit word aanlyn aangebied en die inskrywingsgeld beloop R1 000 per persoon.

Die ATKV-Skryfskool bied vanjaar ook weer ’n kompetisie vir skryfwerk in die genoemde genres aan. Die wenner in elk van die twee kategorieë (vir ’n kortverhaal of ’n gedig) sal die Winterskool gratis kan bywoon.

Kom put uit die ervaringskat van bekroondes by dié Winterskool – vir ’n wegspring op jou skrywerspad soos min!

Vir meer inligting oor die Winterskool sowel as die skryfkompetisie, skakel per e-pos met mev. Kobie van Aswegen (Kobie.VanAswegen@nwu.ac.za). Sluitingsdatum vir ontvangs van kompetisie-inskrywings: 26 April 2021.

The post Persverklaring: Winterskool, met skryfkompetisie vir opkomende skrywers appeared first on LitNet.

Foto: Via

Maart en April is ’n bonanza van langnaweke, eers met Menseregtedag, dan Paasnaweek, en uiteindelik die salige dae rondom Vryheidsdag einde April.

Met die oog op dié welverdiende rustyd in ’n jaar wat vir baie mense met stampe en stote begin het, bring VIA (DStv-kanaal 147) vir kykers ’n spesiale kosprogram met die minlike Minki van der Westhuizen as aanbieder: ’n Woolies Paasfees met Minki. Dié program word op 22 Maart om 17:30 vir die eerste keer uitgesaai en word dan herhaal tot en met 4 April.

Minki roep in dié kosprogram die hulp in van drie uiteenlopende sjefs wanneer sy en haar gesin die langpad vat vir ’n naweek weg. Wie is dan lus vir baie moeite? Gelukkig is Woolies se kosrakke vol smullekker bederwe wat beteken tyd met jou geliefdes is nie afsloofwerk in die kombuis nie.

Yolani Abrahams, wat reeds tevore haar debuut gemaak het op VIA en gewys het kosmaak kan ook ’n lekker kuier wees, pak vir Minki en haar gesin ’n piekniek: Verbeel jou ’n “slaai-pizza” met ’n stroopsoet skyf waatlemoen as die basis, en heerlike forel bo-op. Vir die soettande het Marli Roberts, hoof van produkontwikkeling by Woolworths Foods, ’n meringue-verrassing uit Woolies se toetskombuis.

Aandete is om die vuur met die bobaasbraaier Clement Pedro, die bekende sjef en Taste-medewerker, wat sy kole ken. ’n Woolies-Paasbolletjie met ’n sjokolade-malvalekker in die middel en gebak in ’n jaffle-pan is net een van die lekkernye wat hy opdis.

En Sondag staan Jacques Erasmus van die ikoniese Kaapse restaurant Hemelhuijs nader vir ’n Sondagbederf: ‘n indrukwekkende ontbeende lamsboud voorgesit met artisjokke, olywe, hummus en eksotiese baba-aartappels. En natuurlik is daar iets soets ook: ’n watertandlekker koek versier met Nutella, Paaseiers en sjokoladehasies. Paasfees is vir almal. Wat ook al die rede waarom jy dié langnaweek vier, dis tyd vir saamwees en tot rus kom – en meer tyd met jou mense en minder tyd in die kombuis. Woolies maak dit moontlik, en Minki en haar vriende wys jou hoe.

’n Woolies Paasfees met Minki word aangebied in vennootskap met Woolworths. Kry die resepte uit dié spesiale program in Afrikaans op netwerk24.com (gratis) en in Engels op taste.co.za. Maak jou inkopielysie en kry alles wat jy nodig het vars van die rak by jou naaste Woolies-winkel. Of bly veilig tuis, en bestel aanlyn.

The post Persverklaring: Maak Paasfees ’n kosfees met Woolies en Minki appeared first on LitNet.

Author and illustrator Nathi Ngubane will be in conversation with Uzma Syed on Saturday, 20 March 2021, to talk about the making of Duma Says, the critically acclaimed children’s book that centres the urban poor in the story of COVID-19.

The e-books are free to download.

Duma Says: Let’s Live (Collector’s Edition) debuted at #1 on Amazon in the Children’s poverty & homelessness category when it was introduced on to the platform in early February.

The three-part book series details the adventures of Duma and his family living in an unnamed informal settlement in South Africa during this COVID-19 pandemic.

The books uniquely tell the story of the pandemic through the eyes of disadvantaged communities.

“It’s so important to talk to our young children about the disease and of course, support our #education advocates,” Dr Syed said ahead of Saturday’s event. “Bring your children ages four and up to this special event where Nathi will have a book reading for children during the first half of program and in the second half we will have an in-depth discussion.”

About the event

• Uzma Syed is an infectious disease physician for Good Samaritan Hospital Medical Center in NYC and chair of their COVID-19 task force team. Dr Syed is also the founder Align US Inc, a non-profit organization which focuses on career development for high school students via mentorship.
• Nathi Ngubane is a graphic designer and illustrator based in Johannesburg. ‘Duma Says’ is his first children’s book.
• The e-meet is part of Nathi Ngubane’s virtual world tour promoting literacy and diverse children’s literature
• Event to take place on Saturday March 20, 2021 | Time: 14h00 NYC/20h00 Johannesburg
• To register for the FREE event on Zoom/Facebook. Register here.

About Duma Says

Duma Says’ series is an ambitious project by Nathi Ngubane (Think Ahead Comix) in partnership with Social Bandit Media, an experimental media project based between Johannesburg and New York City. The books are completely crowdfunded by dozens of supporters around the world.

The e-books are free to download while the paperbacks are available at EthniKids, Ike’s Bookshop as well as other independent book stores in South Africa.

They are also on Amazon and Bookshop for international readers.

All proceeds from the paperback go to the Open Air School for learners with special needs, where Ngubane completed his schooling.

The post Press release: Young children’s book author to meet COVID-19 expert Uzma Syed appeared first on LitNet.

Imprimatur nooi uit hartlik na hierdie geleentheid by die Skuilkrans NG Kerk op Saterdag 20 Maart om 10:00.

Om te bespreek, kontak Martjie by 082 655 2073 of per e-pos by redaksie@imprimatur.co.za.

The post Persverklaring: Imprimatur-boekbekendsteling, 20 Maart 2021 appeared first on LitNet.

We hope you may be able to join us for the launch of Yesterdays and Imagining Realities: An Anthology of South African Poetrythis Sunday 21 March at 15h00.

This new anthology of poetry honours stories from the past and projects hopes for the future through the eyes and voices of twenty-six young South African poets. It is produced through the continued poetry partnership between the French Institute of South Africa (IFAS) and impepho press with the support of Total SA. 

The launch event will be streamed as part of Time of the Writer and on the following platforms:

Time of the Writer: https://www.facebook.com/TimeoftheWriter

IFAS: https://www.facebook.com/ifasculture

impepho press: https://www.facebook.com/impephop

The post Invitation to the launch of <em>Yesterdays and imagining realities: an anthology of South African poetry</em> appeared first on LitNet.

Dit is die 19de eeu, die era van Britse bewind aan die Kaap. Verengelsingsprosesse in veral skole en die kerk is vroeg in die nuwe eeu implementeer.

Jou oumagrootjie, wat skoolgaan in Graaff-Reinet, staan in die klaskamer se verre hoek met ’n bordjie wat om haar nek hang. Dit lui: "I am a donkey, I spoke Dutch." Sy is betrap dat sy Afrikaans op die skoolterrein gepraat het.

Tydens die 19de eeu het Britse koloniste onderrig in Afrikaans verbied. Lord Milner het beklemtoon: "Dutch should only be used to teach English, and English to teach everything else."

Staatskole in die ou Transvaal en Oranjerivierkolonie moes ook ’n beleid van verengelsing volg. Maar die sg Boereleiers het privaatskole gestig wat die Christelik-Nasionale Onderwysbeleid gevolg het. In die Kaapkolonie was daar ook privaatskole wat Nederlands as onderwystaal gebruik het.

Op Suid-Afrika se oudste sendingstasie, Genadendal, is die eerste onderwyskollege gestig, in 1838. Die Opleidingskool Genadendal het groot finansiële steun van die owerheid geweier tydens die 1860’s, omdat een van die voorwaardes was om Engels as onderrigmedium te gebruik.

Genadendal sendingstasie (1849) deur George French Angas (1822-1886)

Die godsdienstige skole van die Kaapse Moslem-gemeenskap het Afrikaans (in Arabiese skrif getranskribeer) as onderrigmedium in die 19de eeu gebruik.

Teen 1830 was daar 12 Moslemskole waar Afrikaans as onderwystaal in gebruik was.

Teen die 1840’s was Arabiese Afrikaans goed gevestig as onderrigtaal in hierdie skole. Dit is in hierdie medrasses (Moslemskole) dat Afrikaans, in Arabiese skrif getranskribeer, ontstaan het.

Lees meer oor die gebruik van Nederlands en/of Engels as onderrigmedium in skole aan die Kaap tydens die negentiende eeu¹ in die LitNet Akademies (Geesteswetenskappe)-artikel deur Archie Dick (2012): "Gewone lesers aan die Kaap, c. 1680 tot 1850":

In 1823 het lord Charles Somerset die verspreiding van die Islam verder beperk, omdat hy die slawe wou voorberei om ná vrystelling ’n vry werkersklas te word. Hy het slawe-eienaars verplig om hulle slawekinders tussen drie en tien jaar oud vir minstens drie dae per week na die naaste openbare skool te stuur. Gevolglik het 1 551 slawekinders teen 1825 in Kaapstad ’n Christelike opvoeding ontvang. Baie meer slawe het die Nederlandstalige afdelings as die Engelstalige afdelings van hierdie skole bygewoon (Van der Westhuizen 1953:179–81).

[...] Kaapstad se regerende elite wou hê dat opvoeding van die werkersklasse Christelik moes wees en verkieslik Engels in plaas van Nederlands, veral na die aanstelling van Somerset as goewerneur in 1814 (Scholtz 1964:8). Maar die gebruik van Engels was grootliks onsuksesvol, aangesien Kaaps-Nederlands so gewild was, en die kompromis was om albei tale te onderrig.

[...] Die eerste godsdienstige Moslemskool (Madrasah) het in 1793 geopen en ’n "alternatiewe opvoeding" voorgestaan (Davids 1994:47–56). Imam Tuan Guru het die lees van die Koran in Arabies aan sowel slaweseuns en -meisies as wit Islam-bekeerlinge onderrig. Hierdie openheid vir alle lede (ummat – broederskap van Islam) ongeag kleur of klas, het gehelp om die Islam te versprei. Leerders het onderrig in Engels en Nederlands ontvang en is geleer lees en skryf (Davids 2011; Mayson 1963:23).

[...] Imams het lesse gegee in Kaaps-Nederlands (later Afrikaans), wat die oorheersende taal was onder Moslem-kinders wat sowel regerings- as sendingskole bygewoon het.

Die onderstaande figuur toon ’n bladsy uit ’n Arabies-Afrikaanse oefeningboek/koplesboek (met Arabiese skrif in inkpen geskryf). Dit was oorspronklik handgeskrewe, met die Afrikaanse vertaling onderaan. (Watermerk op papier, 1860.)

Bron: Afrikaanse Taalmuseum (Foto: Menán van Heerden)

’n Koplesboek is ’n oefenboek waarin kinders die skrifgedeeltes en tekste uit die Koran oorgeskryf het. Die skryfoefeninge is in Kaapse Afrikaans gedoen, maar met die Arabiese alfabet:

Die boeke was bekend as "koplesboeke", omdat die leerlinge die lesse uit hulle koppe geleer het ... [D]ie hoofdoel was om met behulp van Arabiese karakters te leer skryf ... Die Arabiese karakters is aangepas om die Afrikaanse klanke noukeurig weer te gee, wat ondersoekers ’n goeie idee gee van hoe daardie variëteit van Afrikaans geklink het. (Christo van Rensburg, LitNet)

Afrikaans is die enigste Germaanse taal wat in Arabiese skrif getranskribeer is.

Kyk hier na die 2011-boekbekendstelling van The Afrikaans of the Cape Muslims from 1815 to 1915 deur Achmat Davids (redakteurs: Hein Willemse en Suleman E Dangor, Protea Boekhuis, 2011):

Eindnota:

¹ Hierdie skole sluit in: die slawelosie-skool in Kaapstad, medrasses (Moslemskole), Christelike skole, Christelike slaweskole, openbare (vry) skole en plattelandse sendingskole (van die Rhynse, Morawiese, Londense, Glasgowse en Suid-Afrikaanse sendinggenootskappe)

Lees meer oor die antiimperialis wat op Die Huisgenoot se eerste voorblad van 1916 verskyn het:

Wie was op De Huisgenoot se eerste voorblad in 1916?

Lees meer oor Arabiese Afrikaans:

Onderhoud: Waar het die spoor van Afrikaans as onderrigtaal begin?

Fotoblad: Die boekbekendstelling van The Afrikaans of the Cape Muslims

Fotoblad: Die Afrikaans van die Kaapse Moslems-bekendstelling

Bronnelys:

• Afrikaaps, dokumentêr (regisseur: Dylan Valley, Plexus Films, 2010)
• Die Geskiedenis van Genadendal, 1738–1988 (Isaac Balie, Perskor, 1988)
• Die storie van Afrikaans: uit Europa en van Afrika. Biografie van ’n taal (Deel 2) (WAM Carstens en EH Raidt, Protea Boekhuis, 2019)
• https://www.litnet.co.za/nuwe-geskiedenis-van-suid-afrika
• https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED303028.pdf
• http://dx.doi.org/10.17159/2223-0386/2016/n15a1 
• https://www.litnet.co.za/hugenote-gedenkskool-afrikaans
• https://www.netwerk24.com/weg/Reis/die-here-se-genadendal-20160517
• https://www.facebook.com/GenadendalVIC/posts/455667021306775
• http://www.scielo.org.za/pdf/hist/v53n2/07.pdf
• https://voertaal.nu/afrikaans-nog-10-kitsfeite
• https://voertaal.nu/afrikaans-se-komvandaan-12-verrassende-feite
• https://www.litnet.co.za/afrikaans-language-dissent
• https://www.litnet.co.za/gewone-lesers-aan-die-kaap-c-1680-tot-1850/

The post Is jou ouma ook ’n donkie? appeared first on LitNet.

Foto: Jeffrey Pietersen | Afrikaanse Taalmonument

 

William Xkhoa Sezoe skryf op Facebook:

#menseregtedag Eis jou taalregte op en help verseker dat jou taal voortbestaan!

Dis eintlik vreemd om Mensregtedag te vier in Suid-Afrika terwyl nog soveel van ons regte daagliks geskend word. Een van ons mees basiese regte, ons taalregte, word nie eens deur ons eie regering erken nie, in ieder geval nie in die praktyk nie. Ná 27 jaar van demokrasie moes ons nou al aan die einde gekom het van die dekolonialiseringsproses, maar dit is duidelik dat ons meer in die rigting van ’n herkolonialiseringstaat beweeg, aangesien Engels koning kraai tot die nadeel van Suid-Afrika se inheemse tale en hul sprekers.

Ná 27 jaar is moedertaalonderrig steeds ook nie juis ’n praktyk nie, en dit terwyl die Grondwet dit vir ons belowe. Indien die regering wel meertaligheid binne ’n diverse konteks wou bevorder, sou ons teen hierdie tyd ook al handboeke en vraestelle in ons ander inheemse tale gesien het.

Prof. Wannie Carstens noem in sy boek, Die Storie van Afrikaans, dat niemand iets vir Afrikaans gaan doen as ons dit nie self doen nie. Dieselfde geld vir die ander inheemse tale. Kyk byvoorbeeld na die Khoi en San, die eerste mense van Suid-Afrika. Dit is hartseer om te sien dat daar na 27 jaar van demokrasie nog nie beweging gekom het om Khoekhoegowab as amptelike taal te erken nie.

Dit is dus duidelik dat ons regering ons as landsburgers se basiese taalregte en toegang tot moedertaalonderrig skend!

Dus lê ons toekoms en die toekoms van ons tale in ons eie hande. Ons moet self inisiatief neem, maar ons het ook die reg om die regering verantwoordelik te hou vir hul beloftes. Dit het tyd geword dat die sprekers van ons inheemse tale moet hande vat, om mekaar te help en te bevorder sodat ons sterker kan word en verhoed dat ons almal op ‘n streep verengels!

Ons het ’n keuse – ons hoef nie deel te wees van ’n herkolonialiseringsproses nie. Die antwoord lê dus in ons tonge. Maak jou stem dik en help verseker dat ons inheemse tale voortleef!

The post Elders gesien: #Menseregtedag, eis jou taalregte op appeared first on LitNet.

ek hou van jou
en my by jou
ge-ek-en-jy

as ou altyd
kop-en-skouers-uittroner bokant
in-triomf-gedraagde op die skouers van
skares hier-en-noue
my kon aanhou hou by jou
sou ek van altyd ook kon hou

altyd stap   dan en wan   met ek-en-jye weg
Odusseus&Penelope   Héloïse&Abélard
met smart en trou tot die allooi versmelt
waarvan onderonstrofees gesmee word
maar hy behou wat ont-
hou bly
van eens se hiere
toe se nous

en ek hou van jóú
van my hiér
aan ’t ons met jou

Lees al die Mondig-gedigte hier:

Mondig

The post hou appeared first on LitNet.

Foto: Canva.com

Leestyd: ’n Mamma antwoord haar dogtertjie

Mamma, hoeveel kolletjies 
het ’n liewenheersbesie? 
Soveel soos jy kan tel 
op elke spesie.

Maar wat beteken 
dié spesie-woord? 
Besies se kleure en kolle 
lyk anders by elke soort.

Is die mamma ’n ladybird 
en die pappa ’n liewenheer? 
Eintlik is hulle eenders, 
maar hý’s die meneer.

Waar kom die naam 
ladybird dan vandaan? 
Want sy dra Maria 
se mantel en faam.

Maar Maria dra blou 
en Rooikappie rooi? 
Ja, in jou prentjiesboeke 
lyk albei so mooi.

Waarom kan mens hulle 
dan nooit ooit vang nie? 
Want hulle flits ver weg 
sodat ons kan verlang.

En hoe lyk die bababesies – 
het hulle ook dotjies? 
Eers is hulle eiertjies, 
nes ander goggôtjies.

Wat word van die rooietjies 
as hulle eendag doodgaan? 
Hulle gaan vir ewig lewe. 
En dié een se kolletjies?

Kyk, Mamma, daar’s sewe!

The post Leestyd: ’n mamma antwoord haar dogtertjie appeared first on LitNet.

..........

Om twee maal in ’n leeftyd met Madiba blad te skud moes stellig ’n hoogtepunt in enige joernalis se loopbaan gewees het. Maar om in daardie selfde leeftyd ook prinses Grace van Monaco se sagte, warm hand in joune te geneem het en boonop ook nog deur Haar Majesteit die Koninginmoeder gevaarlik naby vir ’n foto toegegimlag te word, grens aan die magiese.

............

Teks en foto’s deur Jan Badenhorst

Om twee maal in ’n leeftyd met Madiba blad te skud moes stellig ’n hoogtepunt in enige joernalis se loopbaan gewees het. Maar om in daardie selfde leeftyd ook prinses Grace van Monaco se sagte, warm hand in joune te geneem het en boonop ook nog deur Haar Majesteit die Koninginmoeder gevaarlik naby vir ’n foto toegegimlag te word, grens aan die magiese.

Om dan verder te kan bely dat jy jou in meer as 68 jaar se intieme omgang met woorde ook met Winnie Mandela gedans het, klink na ’n benewelde droom. Dit was darem egter in haar jonger dae, toe sy nog die aanvallige, spontane en lewenslustige jong sosiale werker was, voordat haar lewe in die apartheidsjare deur vuurhoutjies en stompies in ’n brandende hel omskep is.

Om in daardie jare boonop ook nog die hoofrol in Mirage, die wenfilm by Belfort se Filmfees in Frankryk, te vertolk het, begin nou regtig na ’n sprokie op steroïdes klink!

Hierdie is egter maar enkele uitskieters in ’n avontuurlike, veelbewoë loopbaan as woordsmid, waartydens my skryfsels en foto’s in waarskynlik ’n rekord meer as 140 publikasies regoor die wêreld verskyn het – van Europa tot in Skandinawië, Australië, Noord-Amerika en Suid-Afrika, en selfs so ver as Ysland en Turkye.

Die 12-jarige Joey Verwey het vas geglo dat sy verskeie vorige lewens gehad het, onder andere dié van ’n slavin in Egipte, en dat sy 80 jaar tevore by president Paul Kruger in sy huis in President Krugerstraat in Pretoria gekuier het. Hierdie Sunday Times-storie van 1967 is later deur die New Yorkse poniekoerant The National Enquirer vir $100 oorgekoop. (Sunday Times, 25 Junie 1967)

Totdat ek onlangs op die ouderdom van 83 jaar ook in die kuberruimte ingevaar het, toe my Afrikaanse vertaling van een van die Vlaamse skrywer Marijke Coornaert se kortverhale op 14 Augustus die digitale bladsye van Vrye Weekblad gehaal het.

Dit was aanvanklik op aandrang van Ton Vosloo, afgetrede voorsitter van Nasionale Pers, dat ek tussen my paperasse gaan snuffel het om ’n leeftyd se intieme omgang met woorde te probeer verwoord. Daarom moes ek ook ’n kardinale joernalistieke reël oortree – om ’n storie slegs in die derde persoon, en nooit in die persoonlike, ek-persoon nie, te pleeg.

..........

Dit was aanvanklik op aandrang van Ton Vosloo, afgetrede voorsitter van Nasionale Pers, dat ek tussen my paperasse gaan snuffel het om ’n leeftyd se intieme omgang met woorde te probeer verwoord. Daarom moes ek ook ’n kardinale joernalistieke reël oortree – om ’n storie slegs in die derde persoon, en nooit in die persoonlike, ek-persoon nie, te pleeg.

............

Alhoewel ek reeds op ouderdom 14 die tweede prys in ’n nasionale opstelwedstryd van die Outspan, ’n gesinstydskrif van salige gedagtenis, losgeskryf het, is my eerste aanslag op skrywersroem alreeds op die tenger ouderdom van 10 deur ’n skerpsinnige onderwyser tydens die studie-uur in die skoolkoshuis op Colesberg gekonfiskeer. Hierdie pennevrug het bestaan uit ’n skooloefeningboek reeds halfvol struikrowers, boewe, bloed en derms, meesal geskoei op my pa se rak vol slapband Zane Grey-cowboyboeke. ’n Moontlike blitsverkoper het toe dus heel oneervol en gans te vroeg gesneuwel.        

Mnr Timotheus Slabbert, ons laerskoolonderwyser, se boekrak van hoek tot kant vol Rooijanne en Tarzan (die Aapman) was ’n verdere bron wat my verbeelding ryklik bemes het.

Hierdie fassinasie met woorde sou die res van my lewe duur – ’n woordjie in Fins hier, ’n groetnis in Bangladesji daar, dagsê in Arabies of Kantonnees, en volsinne in verskeie Europese tale, kon ek soos ’n spons opslurp en daarna ook weer soos ’n wafferse papegaai napraat. Ook kon ek enige schlemiel goed in Jiddisj slegsê, en boonop ook nogal ’n lekker mondvol in Grieks, Italiaans of selfs in Xhosa swets. En agtergekom dat indien die Hebreër jou op sy eufemistiese Ou-Testamentiese trant “daardie ander ding” noem, hy eintlik wil sê “jou vark”.

Aan die begin was die woord …. en die woord het vlees geword …

Dis egter eers jare later dat ek as buitemuurse student aan die Universiteit van Kaapstad die eerste keer met hogerer letterkunde dan Zane Grey se galopperende prêriesages of Edgar Rice Burroughs se oerwoudversinsels sou kennis maak, en waar mentors soos Andrew Murray, Jimmy Greaves, Marcus Arkin en Luccio Labia my ook die grondbeginsels van politieke filosofie en die ekonomie sou leer.

Hier loop ek ook die latere omstrede “doktor” Pallo Jordan raak. Alhoewel dit later tot sy uiterste verleentheid geblyk het dat hy nooit enige akademiese kwalifikasies verwerf het nie, kan ek vandag daarvoor instaan dat hierdie “doktor” wel – alhoewel slegs met tussenposes – in 1960 by Ikeys klas gedraf het. En dat sy eie pa, die waardige Archibald Jordan, ons professor in Xhosa, hom dan ook gereeld sommer voor die hele klas uitgetrap het omdat hy meer in buitemuurse ANC Jeug-aktiwiteite belang gestel het as in om klasse by te woon.

My toetrede tot die koerantwêreld ontplof egter met ’n knal toe die eerste aflewering van my ondervindinge as ’n verkleurde en vermomde “play Coloured” na drie weke se rondsluipery in die berugte Distrik Ses die nuusstalletjies op die Kaapse Parade soos ’n bom tref. En wel eksklusief op die voorblad van Golden City Post se uitgawe van 12 Februarie 1961. En wéér die volgende Vrydag, en nogeens die Vrydag daarop, het my eerste “scoop” die land behoorlik aan die gons gehad. Onthou, ons bevind ons hier in die hoogkonjuktuur van die apartheidsjare, toe sulke manewales in daardie paranoïese dae net nie gedoen – of gedoog – was nie.

Veral nie omdat ek toe alreeds ’n offisier in die Suid-Afrikaanse Lugmag was nadat ek in 1956 my vleuels by die Sentrale Vliegskool op Dunnottar verwerf het en die volgende jaar ’n aanpassingskursus op T11- en Mk52 Vampire-stralers by die Lugoperasieskool op Langebaanweg voltooi het nie. (Dis terloops ook hier dat ek en my mede-offisiere die Russiese Sputnik I, die heel eerste ruimtetuig, op die aand van Oktober 4 1957 uit die menasie se vensters aangegaap het – só is dit in my vlieglogboek opgeteken.)

Hierdie militêre agtergrond sou ook later lei tot werwing deur ene Stuart Finley-Bisset as vegter-vlieënier in Moïse Tshombe se wegbreek-Katangaprovinsie (die einste Finley-Bisset wat destyds kolonel “Mad Mike” Hoare se werwing vir sy privaat leër huursoldate behartig het). Reine malligheid, natuurlik, en bloot ’n geval van borrelende adrenalien, ’n kraantjie wat baie gou toegedraai is deur Eldred Green, hoof van die Argus-kadetskool, waar ek reeds aangemeld het. Want hy was van mening dat ek ’n beter toekoms as joernalis had as om voortydig êrens in Donker Afrika se woude deur Patrice Lumumba se lugafweer neergeskiet te word.

Dis ook tydens daardie Distrik Ses-eskapades wat ek gedurende ’n universiteitsvakansie op eie inisiatief onderneem het dat ek die eerste keer met die jong Hans Franzen kennis gemaak het. Alhoewel hy later jare in akademiese kringe as doktor Hans Franzen, kunsfundi en erkende gesaghebbende op die gebied van Kaaps-Hollandse argitektuur, heelwat lof sou verwerf, was hy daardie Desember van 1960 nog ’n verbitterde jong man wat toe pas by Die Burger as lettersetter afgedank is – omrede hy dan kwansuis saam met bruin mense sou gaan tennis speel het. En dit nogal op ’n Sondag!

Dus was dit vir die Liberale Party taamlik maklik om hom te oorreed om een oggend die heiligdom van die Bird Cage, daardie deftige teekamer op Stuttafords se eerste verdieping in Adderleystraat, saam met ’n groep erg benoude swart, bruin en Indiër-vroue binne te dring met die bedoeling om daardie “Whites only”-teekamer se stoele en tafeltjies te gaan ontheilig. Onthou, ons bevind ons hier midde die Verwoerd-era, toe dit vir anderskleuriges nog ’n doodsonde was om oor die apartheidstou te trap, en toe geeneen van hierdie groepie ooit selfs daarvan sou gedroom het om op eie houtjie ’n dergelike verbode blanke sanktum te skend nie.

As vermomde bruinman was ek egter vanselfsprekend deel van hierdie groep beswaardes. Gek soos dit vandag mag klink, het ons reikhalsend daarna uitgesien om gearresteer te word en om só die volgende dag op die voorblaaie van die Kaapse oggendkoerante ons verset teen die apartheidswette met luide trompetgeskal uitgebasuin te sien.

Maar in stede van die polisie te bel, gee die koelkop jong bestuurdertjie die (jou wragtie bruin) kelnerinne ewe koeltjies die opdrag: “Serve them.”

Pleks van triomfantelik, is ons toe ná ’n senuagtige koppie tee druipstert weer die trappe af. Maar intussen het Frank Barton darem daarin kon slaag om daardie eerste geskiedkundige sit-in met sy Leica vas te vang – met beide my en Hans Franzen se foto’s later lewensgroot in die blaaie van Golden City Post van 12 Februarie 1961 se binneblaaie ingebed.

.......

Met hierdie drie artikels op my CV was dit daarna heel maklik om later as kadet by die Cape Argus se skool vir joernalistiek aanvaar te word.

.........

Met hierdie drie artikels op my CV was dit daarna heel maklik om later as kadet by die Cape Argus se skool vir joernalistiek aanvaar te word.

En dis net mooi hier waar die voorsienigheid my lewensloop heimlik ingewurm het – dat my geheul met ondergrondse bewegings daartoe gelei het dat Peter Yule, voorsitter van die Liberale Party, my na ’n partytjie ten huise van Patrick Duncan in Kommetjie nooi. Dis waar ek toe dié aand met onder andere die sprankelende Winnie Madikizela gedans het. Aangesien Patrick Duncan, destydse leier van dié party (en seun van ’n eertydse goewerneur-generaal van Suid-Afrika), weens gewaande politieke bedrywighede deur die regering ingeperk was, moes hy dié aand die jolighede langs sy eie swembad in eensame afsondering vanuit sy studeerkamervenster op die boonste verdieping gadeslaan.

Verder het my nuuskierigheid oor die skadusy oorkant die apartheidsgrense ook gelei tot ’n heel eerste kennismaking met die Eoan-kultuurgroep, en ewe-eens blootstelling aan operamusiek, ’n aangekweekte passie wat ek later in die konsertsale van Europa verder sou kon koester. Asook tot ’n lewenslange vriendskap met hul ster-tenoor, wyle Joseph Gabriels en sy vrou, Mabel, wat alreeds die afgelope 52 jaar in Milaan, Italië, woon, waar Vanessa, hul oudste, en ook my peetkind, met ’n Italianer getroud was en vroeër vanjaar reeds haar 54ste verjaarsdag gevier het. Joseph was terloops die eerste Suid-Afrikaner wat in New York se Metropolitan Operahuis opgetree het, en wel in 1971, as Canio in ’n Rudolph Bing-produksie van Leoncavallo se Pagliacci.

Dis ook tydens hierdie tydperk dat ek op partytjies en in kuierplekke ’n geheuestokkie vol Kaapse skrywers, digters, kunstenaars, regsgeleerdes, politieke aktiviste, eks-NG-dominees en ander kleurvolle karakters sou inryg. Mense soos Erik Laubscher, Eduard Ladan, Carl Sauerman, James Matthews, Richard Reeve, Gillian Jewel, Albie Sachs, Peter Clark, George Kolbach, Frankie Kahn, Jonty Driver, Ian Farlam, Henry Hopley, Ingrid Jonker, Yvonne Bryceland, Brian Astbury, Brückner de Villiers, Alf Wannenburg, Miriam en Doreen Mirvish, Abe Pas, Raymond Parsons, Fanie Louw, Denise Sagov, Kenny Parker, Len Lourens, Jack Cope, Denis en Esmé Goldberg, Esther Parkins, Perseus Adams, Jamila Abrahams, Robert Mohr, Ian Fergusson, Jobst en Helène Grapow, Adrian Leftwich, Robbie Isaacson, Zoot en Miriam Mohammed, Owen Williams, Athol Fugard, Stephanie Kemp, Dirk en Aap Visser en vele ander, almal wat op een of ander wyse my lewenspad vorentoe sou kruis. Ofskoon die meeste van hulle nie meer met ons is nie, sou van hulle later ’n kardinale en blywende invloed op my lewensuitkyk laat.

Dan was daar natuurlik ook die nimlike Uys Krige, daardie bon vivant en raconteur wie se “ingebore GPS” altoos omtrent elke partytjie in die Skiereiland hamba-hamba kon opspoor. En, natuurlik, daardie briljante joernalis en sakevrou Jane Mullins, wat destyds die “I spy”-rubriek vir die Cape Times behartig het. Sy sou ’n jaar of wat later, in 1963, as Jane Raphaely die ikoniese vrouetydskrif Fair Lady in vennootskap met Nasionale Pers op straat bring.

Asook Jan Rabie en sy Jorie, sy Skotse skilderesvrou, Marjorie Wallace, met haar eiesoortige Afrikaans. Met hóm het ek die onbesonnenheid begaan om my eerste eksperimentele gedigte in hul woonstel in Groenpunt te gaan voorlê. Jan, pas terug na sewe jaar se diaspora in Parys, Frankryk, was alreeds bekend as ’n “nuwe wind” wat besig was om deur die stowwerige Afrikaanse letterkunde te waai en om vroeg al vir die latere Sestigers voorbrand te maak, maar nee, sê hy prontuit aan my, hy weet nie veel van die digkuns nie; ek moet maar eerder vir DJ Opperman op Stellenbosch gaan vra.

Alhoewel Breyten Breytenbach in dieselfde tydperk in die Kaap studeer het, sou ek eers jare later, by Jobst en Helène Grapow in Via Cabo del Africa in Rome, met hom en Yolande kennis maak. Dis dan ook in die volgende dekade dat hy en sestigers soos Etienne Leroux, Bartho Smit en André P Brink die Suid-Afrikaanse sensors tot raserny sou dryf.

...........

Alhoewel Breyten Breytenbach in dieselfde tydperk in die Kaap studeer het, sou ek eers jare later, by Jobst en Helène Grapow in Via Cabo del Africa in Rome, met hom en Yolande kennis maak. Dis dan ook in die volgende dekade dat hy en sestigers soos Etienne Leroux, Bartho Smit en André P Brink die Suid-Afrikaanse sensors tot raserny sou dryf.

...........

Die dubbelverdiepingkasarm van ’n woning wat ek met verloop van tyd by nr 45 Hatfieldstraat in die Tuine met Dudley Sterrey, Mansell Williams en John Sharples gedeel het, sou later so deel word van Saterdagaande se partytjiekringloop dat die veiligheidspolisie een van hul trawante in die huis oorkant die straat ingeboek het om hierdie sondige gekuiery oor die kleurskeidslyn fyner dop te hou. Dit was nog in die dae vóór die drakoniese wette van die Verwoerd-era sulke byeenkomste drasties sou inperk en ’n spesiale taakmag afluisteraars en afloerders sou sorg dat enige gevryery oor die kleurskeidslyn jou tjop-tjop met die gereg sou laat bots het. Maar, op die keper beskou, alles tog so onskuldig, so sonder blaam – almal tog net daarop uit om midde opwindende geselskap en bruisende jonkwees van oortollige energie ontslae te raak.

Hier waar Jood en Christen, Mohammedaan en ongelowige gereeld mekaar se geselskap sou opsoek in ’n natuurlike humane simbiose wat niks met morsige politiekery te doene gehad het nie, maar bloot ’n losse struktuur van sosiale netwerke wat maar net die lewe wou vier met Kaapse rooiwyn en die meesleurende geblêr van die saksofoon op die maat van ritmiese langarmdansmusiek. En waar Miriam Mohammed, my destydse hospita tydens my Distrik Ses-omswerwinge, ook by geleentheid as gasvrou sou optree.

Met die hedendaagse pandemiese korrupsie en sosiale woelinge in gedagte skyn dit in die truspieëltjie asof daar in daardie dae tóg minder booshede en véél meer ubuntu was.

Dis ook die dae toe daar nog ’n boereworsgordyn tussen Keeromstraat en St Georgesstraat gehang het wat digter was as enige apartheidswetgewing – toe Die Burger se joernaliste in die Drommedaris (ook bekend as die Dronkiedaris) gedrink het en die Cape Argus en Cape Times se koerantmanne hul lojaliteit tot die Café Royal se gepoleerde gestoeltes laer af beperk het.

In Johannesburg, sou ek later agterkom, het dieselfde ongeskrewe apartheidsreëls gegeld: Die Engelse pers leun hul elmboë op die Fed (Federal Hotel) se toonbank, terwyl die Afrikaanses hulself tot Doornfontein se lawaaierige Vegkop (ook bekend as die Commercial Hotel) bepaal. Want die geselskap van gesellige drinkebroers was nou maar eenmaal ’n sosiale gewoonte wat by sommige koerantmanne later ’n onontbeerlike gewente geword het. So het die heel oorspronklike (fiktiewe) grafskrif van een van hierdie dop-en-dam-garde byvoorbeeld gelui: “He (Gordon Saunderson) died like he lived – falling off a bar stool.”

Terug in Kaapstad volg aanstellings as joernalis en later subredakteur by die Cape Times onder redakteur Vicor Norton, daarna onder Joel Mervis by die Sunday Times in Johannesburg, en later ook by die middagkoerant The Star se Germiston-kantoor, voordat ek, ná studies aan drie plaaslike universiteite, my finale eksamens en mondelinge vir ’n BA-graad in tale uiteindelik aan die Suid-Afrikaanse ambassade in Parys, Frankryk, sou gaan aflê. En waar ek later ook aan die Sorbonne met 16de-eeuse digters soos Pierre de Ronsard en Joachim du Bellay, asook die klassieke Jean Racine, Pierre de Corneille en die guitige Molière sowel as daardie satiriese platjie, Voltaire, sou kennis maak.

Later studeer ek rolprentwese, televisie en fotografie aan die École nationale Louis Lumière de photographie et de cinématographie, en loop terselfdertyd ook aandklasse in retoriek by die Académie Claude Dullin. Dis in hierdie tye dat van die nuwe-generasie- en voorste Nouvelle Vague- (New Wave-) filmregisseurs soos Claude Chabrol en Claude Lelouche lesings by ons skool kom gee het. En dat die erg Maoïstiese Jean-Luc Godard ons direk gekonfronteer het: “Wat de f** maak julle hier? Waarom vat julle nie ’n Beaulieu 16 mm-kamera (’n Franse fabrikaat) en vaar die strate in en maak films oor werklike werklikhede nie”? Merde, alors!

Dis eers jare later dat dit my sou opval dat die Europese rolprentmakers in die sestigerjare deur dieselfde kulturele wroeginge om vernuwing sou gaan as Suid-Afrika se sestigers. Toe mense soos François Truffaut, Alain Robbe-Grillet, Alain Resnais, Luis Buñuel, Roger Vadim, Marguerite Duras, Louis Malle, Alexandre Astruc, Agnès Varda, Robert Bresson, Vittorio da Sica, Ingmar Bergman, Federico Fellini, Jean-Luc Godard, Claude Chabrol en Claude Lelouche die Europese sensors net so die bliksem ingejaag het as ons eie sestigers die Lammie Snymans van dieselfde era.

Hierna volg die hoofrol in die studenteproduksie Mirage, wat in 1971 met die Prix de Belfort bekroon sou word.

’n Herinnering aan die aand toe die studentefilm Mirage, waarin ek die hoofrol vertolk het, in 1971 met die Prix de Belfort bekroon is. Hier saam met Claude Lafaye, een van die beoordelaars, afgeneem. (Ongepubliseerd)

Die ironie is egter dat, ofskoon ek teen hierdie tyd al heel oorlams Frans-gebek was, ek in dié film g’n woord gesprak het nie. Want die Irannese regisseuse se draaiboek was só deurspek met Soeniese simboliek en verwysings na politieke onderdrukking in Iran dat my karakter die rol van ’n stomme lyk moes vertolk – wat die heeltyd net daar bebloed en doodstil moes lê en sy bek moes hou!

Hierna land ek om den brode met albei voete pardoems weer eens terug in die joernalistiek, met as eerste opdrag om in die herfs van 1971 vir drie weke ’n internasionale mimiekfees in Praag in die destydse Tsjeggo-Slowakye vir die tydskrif Atlas te gaan dek. Dis nou die aanboord glansblad van Air France, dié land se nasionale lugredery. Waar ek toe soggens in my Praagse eensterhotel saam met daardie kleurvolle en ryklik gemedaljeerde Russiese kolonels aan die brekfistafel moes sit en toekyk hoe hierdie rooigesig-apparatsjieks al reeds vroegoggend die een dop vodka na die ander skoon en behaaglik sit en omdop.

Want dit was nog pas ná die Praagse Lente, nadat Moskou daardie astrante Tsjeggiese opstand van 1968 met ’n ystervuis verbrysel het en hul president, Alexander Dubcek, vir sy vermetelheid met ’n joppie as toiletskoonmaker verneder het.

Hierdie internasionale erkenning aan dié eeu oue kunsvorm is deur Ladislav Fialka, die gevierde Tsjeggiese koreograaf en mimiekkunstenaar in sy eie Na Zabradli-teater hier aan die oewers van die Wltawarivier aangebied. Hier waar ’n moderne generasie eksponente van die mimiekkuns uit plekke soos Switserland, Hongarye, Duitsland, die USSR en Tsjeggo-Slowakye daardie magiese manipuleerders van ruimte en tyd van oudsher vanaf die sirkusarena tot heel bo-op die voorste teaterverhoë van die wêreld sou transponeer. Toe pantomimepioniers soos die 19de-eeuse Boheems-gebore Jean Gaspard Deburau destyds sy dromerige Pierrot verewig het, gevolg deur Etienne Decroux en, natuurlik, Charlie Chaplin se patetiese boemelaartjie, tot by die gevierde Joods-gebore Marcel Marceau en sy ikoniese witgesig-Bip-karakter.

Die drie Janus-gesigte van Suid-Afrika se Grethe Fox simboliseer die verskillende persoonlikhede wat ’n aktrise moet internaliseer om ’n rol op die verhoog te kan vertolk. Hierdie foto is tydens haar studentejare aan Jacques Lecoq se mimiek-akademie in Parys geneem, en het in Fair Lady van 6 September 1972 verskyn.

Die meeste openbare geboue, veral die Nasionale Museum, net om die hoek van Wenceslas-plein, was toendertyd pottoe onder steierwerk en oënskynlik weens restourasie vir besoekers gesluit. Maar dit is in werklikheid tydens 1968 se opstande deur Russiese tenks dermate vol gate geskiet dat die Rooi regime hierdie barbaarse vernielsugtigheid ten alle koste vir die oë van die res van die wêreld wou verbloem.

Met hierdie aanvanklike toetrede tot die Paryse perswêreld agter die blad was dit toe betreklik kortpad na die esoteriese wêreld van haute couture, waar dit my later beskore was om die nuutste skeppinge van sommige van die hoëpriesters van die modewêreld, by name la maison Pierre Balmain, Christian Dior, Jean-Louis Scherer, Chombart en Yves Saint Laurent vir Suid-Afrikaanse vrouetydskrifte soos Fair Lady en Sarie (Marais) in beeld te kon voorlê. Hierdie deurbraak lei straks tot ’n persoonlike onderhoud en fotogeleentheid met Pierre Cardin, die Italiaans-gebore Franse couturier, wat binne ’n kort tydjie ook ryklik geïllustreerd tussen onder andere die blaaie van Suid-Afrika se Sarie (Marais) sou pryk.

Die Londense model Cheryl (Longley) vertoon hier ’n kosbare pelsjas van Christian Dior in ’n privaatsaal by die paleis van Versailles, wat vir dié deftige geleentheid in Augustus 1973 deur die modehuis gehuur is, en waar selfs die fotograaf ’n (gehuurde) aandpak moes dra. (Ongepubliseerd)

Die Sweedse model Birgitta verskyn hier in die Paryse herfs in ’n Chombart-skepping van wit, breëstertkarakoel (uit die destydse Suidwes-Afrika) wat toe al wêreldwyd as Swakara bemark is. Hierdie foto het in die Landouweekblad van 9 Januarie 1973 verskyn.

Totdat ek en Dorathea, my assistent, en Cheryl, my Londense model, eendag op ’n reëndag heel onskuldig met honderde duisende franke se luukse bewer-, nerts- en nutriapelse uit die huis van Dior “verdwyn”. Ons het naamlik die vrag peperduur pelse die oggend by Dior gaan afhaal om hulle later aan Cheryl se vietse lyfie op die dek van ’n rivierboot op die Seinerivier te gaan fotografeer. Toe ons die middag met daardie waardevolle bondel pelse weer by Dior opdaag, was die bestuur reeds naarstig besig om die polisie te bel. Want paniek en tipiese Galliese pandemonium het pas tevore op die perseel losgebars toe iemand agterkom dat daar ’n fortuin se pelse uit hul kluise skoonveld was.

Ek en Dorathea, my assistent, in Augustus, 1973 op ’n bruggie oor die Seinerivier in Parys, die dag toe ons met honderde duisende franke se pelsjasse uit die huis van Christian Dior “verdwyn” het, maar wat toe later slegs ’n misverstand blyk te gewees het. (Ongepubliseerd)

Genadiglik is hierdie amperse ramp vite-vite afgeweer. Want die mamselle wat die pelse daardie oggend aan ons toevertrou het, het bloot een van Christian Dior se allerstrengste gebooie oortree: om nooit toe te laat dat ’n wildvreemde fotograaf homself doodluiters aan ’n fortuin se peperduur pelse help nie. Boonop het sy ook nagelaat om toe te sien dat hy eers vir die besending geteken het!

Dis ook in hierdie tydperk dat ek ’n naweek aan huis van die Bloemfontein-gebore Annette de Villiers, die eertydse glansmodel wat die loopplanke van die modewêreld as Ann de la maison Balmain van Parys tot Milaan, Berlyn en New York glad geloop het, terwyl Michel Neumand, haar Franse man, sy tyd op ’n gholflandgoed aan die buitewyke van Parys deurbring. En haar adellike gryskop- Franse “peetpa”, Pierre Balmain, later toegestem het dat ek sy gunstelingmodel van die sestigerjare in een van sy eksklusiewe pelsskeppings in la rue François I, een van Parys se deftige haute couture-modestrate, mog gaan fotografeer. 

Die pragtige Annette is egter, treurig genoeg, vroeër vanjaar hier in Suid-Afrika as Annette Neumand aan ’n COVID-19-verwante siekte op Onrusrivier oorlede.

Hierna volg die een opwindende opdrag na die ander, soos die naweek aan huis van die gevierde Spaanse mezzosopraan, Teresa Berganza, in haar gehuurde Salzburgse villa in Oostenryk vir ’n eksklusiewe onderhoud en fotosessie vir Fair Lady, toe dié diva my heel onseremonieel na haar slaapkamer marsjeer en haar inloopklerekas met teatrale brio oopgooi. “Watter uitrustings wil u hê moet ek aantrek?” verneem sy in haar lispelige Frans.

Die gevierde Spaanse mezzosopraan Teresa Berganza, haar man, Felix Lavilla, en dogter (ook Teresa) hier in vrolike luim in die tuin van hul gehuurde villa in die voorstad Morzg aan die buitewyke van Salzburg. Hierdie foto het in Fair Lady se uitgawe van 1 November 1972 verskyn. Klik op die foto vir ’n groter weergawe.

Sy het daardie naweek uiteindelik in sewe verskillende uitrustings vir die kamera poseer – van ’n vrolike kollerige swart-en-wit somerrokkie tot ’n uitspattige lemmetjiegroen-en-mosterdgeel uitrusting wat haar soel Iberiese vel wonderbaarlik gekomplementeer het. Selfs ’n flambojante swart-en-oranje “huisrok” vir foto’s agter die stoof en skottelgoed saam met haar 14-jarige dogter (ook Teresa). En die volgende dag vir oulaas in ’n modieuse swart reisjas teen die snerpende Europese winterwindjie. Vir enige fotograaf, dus, soos om kerplaks! met sy agterent plots in ’n sewende hemel te lande te kom.

.........

Wat was tydens ons onderhoud volgens hierdie diva die toppunt van haar roemryke loopbaan? Nee, nie die rol van Rosina in Rossini se Barbier van Seville nie, maar dié van ’n moeder in barensnood.

..........

Wat was tydens ons onderhoud volgens hierdie diva die toppunt van haar roemryke loopbaan? Nee, nie die rol van Rosina in Rossini se Barbier van Seville nie, maar dié van ’n moeder in barensnood. Daardie fisieke belewenis om te kraam, om geboorte te gee, om kinders die een na die ander in die wêreld te bring (waarvan sy op ouderdom 36 alreeds tot by drie kon aftel). Wel, elkeen na sy keuse, was my stille berusting.

Op die verhoog sou sy egter graag nog die rol van die sigeunerin in Georges Bizet se Carmen wou vertolk. Carmen? Maar sy’s dan ’n wulpse, loslyf flerrie! Presies! Maar ’n jong meisie se lyf weet nog te min van die lewe. Dis slegs ’n ouer vrou wat daardie intieme, erotiese liggaamlikheid sou kon vertolk, was haar wysgerige antwoord.

Nog ’n uitnodiging wat nie te versmaai was nie, was toe Jane Raphaely (soos reeds genoem, stigter-redakteur van Fair Lady) my tydens ’n kuiertjie in Parys nooi om een middag saam by Henri Cartier-Bresson, daardie vermaarde skepper van die reportage en die foto-essay (asook saam met Robert Capa, stigter van die foto-agentskap Magnum) in sy luukse woonstel te gaan eet. As fotograaf was dit vir my soos om ’n koninklike se hand te skud, en daardie hand daarna nooit ooit weer te wil was nie. Maar daar sit ek toe nietemin saam met Jane, daardie Leica-virtuoos en sy jong vroutjie (en nog hul baba in sy kinderstoeltjie plus nog sy Spaanse kinderoppasster) aan hul etenstafel met ’n bek vol tande, gans te beïndruk om nog enigiets sinvol tot die gesprek by te dra.

Veral nie nadat Jane my as “my photographer” voorgestel het nie. Want met haar chutzpah is Jane een van die min vrouens wat ek ken wat voorbarig genoeg is om haarself (én haar fotograaf) saam met die fotoghoeroe van die eeu vir middagete genooi te kry. Wie anders sou dan ook die ballas gehad het om tien jaar tevore ’n stroewe Phil Weber te oorreed om halfies te gaan in ’n nuwe vrouetydskrif soos Fair Lady? En dit boonop nogal ’n Engelse een!

Daarna volg verskeie opdragte waar Jane my onder andere stuur om die kookkunspryswenner Rosemary Ladlau en haar familie van KwaZulu-Natal na Madrid en die suide van Spanje te vergesel en hul gewaarwordinge in woord en beeld vir Fair Lady se lesers te verewig. En om terselfdertyd vir Annette Kessler, haar kosskrywer, aan die vleespotte van Madrid te laat gaan proe. Ook om by ’n ander geleentheid met nóg ’n tydskrifwedstrydwenner, Rosabel Klein, en Ronnie, haar ginekoloog-man, die wondere van Parys saam met haar lesers te laat ontdek.

Tot die dag dat ek in 1975 tydens ’n galablommeskou in die paleis van Monaco deur die leier van ’n groep Natalse uitstallers ook aan prinses Grace gewoonweg as “ons fotograaf” voorgestel is, en sy my vanself en met tipiese Amerikaanse hartlikheid die hand reik. Daardie dag moes haar oudste, die tiener, Caroline, ook ewe dikbek saampiekel. Want dié moes heel teensinnig vroeg reeds leer hoe om openbare geleenthede namens die prinsdom te hanteer.

Prinses Grace van Monaco ontvang ’n bos pronkerige proteas van Lola Hudson-Bennett, ’n Natalse deelnemer aan ’n internasionale blommeskou in 1974 in haar en prins Rainier se weelderige paleis. (Sarie Marais, 16 Julie 1975)

Hierdie idilliese toneeltjie word egter wreed versteur toe ’n diknekknewel van ’n guérrilla, prins Rainier se persoonlike lyfwag, my later vasgryp en my Nikons wou konfiskeer. Want ofskoon ek carte blanche gehad om oral foto’s te neem, was foto’s van die prins egter taboe, het hy die reëls vooraf neergelê.

Maar toe die prins na meer as ’n uur uit ’n afgeleë hoekie aan sy eie inskrywing vir die kompetisie (’n enkel-orgidee in ’n glimmende Venesiese kristalvaas) geknoei en geknutsel het, oplaas sy verskyning maak, was die versoeking te groot: Hier kom die Prins van Monaco ewe losgat en onprinslik in sy verslete blou jannas reguit op my afgeslons.

Dis toe dat sy guérrilla my gryp en my film eis. Vervaard kap ek teë dat daar ander, belangriker foto’s op daardie rolletjie Ilford-film was. Nadat ek hand op die hart belowe het om nooit daardie gesteelde foto’s van die titulêre heerser van hierdie prinsipaliteit te gebruik nie, het hy my gelukkig geglo en laat gaan. Na dese weet ek ten minste hoe ’n paparazzo moet voel as hy sulke hardhandigheid op die lyf loop.

Koningin Elizabeth, die koninginmoeder, was net so gemoedelik toe ek tydens 1974 se Royal Show op Kenilworth in Warwickshire die oggend in die gietende reën hier reg voor haar voete op die rooi tapyt vir ’n foto neerkniel. Haar Koninklike Hoogheid glimlag nog handsak oor die arm en met haar eie kloksambreel stewig in haar gehandskoende hand, ewe liefies vir die kamera, toe ’n ses-voet-vier-bobby my ru aan die nek wegpluk. Want in my angstigheid om ’n sonderlinge foto te kry, het ek skoon vergeet dat ek besig was om met ’n wyehoeklens te skiet, en dat hierdie onverskillige onderdaan dit dus toe veels te naby Haar Majesteit gewaag het.

Koningin Elizabeth, die koninginmoeder, glimlag liefies vir die kamera by die Royal Show van 1974 voordat ’n Britse bobby my op my knieë op die rooi tapyt voor haar voete wegraap – omdat ek onbewus haar ruimte van te naby binnegedring het. Hierdie foto verskyn ’n maand later in ’n landboutydskrif in Edmonton, Kanada. (Focus On Beef, Augustus 1974)

Hierdie sonderlinge foto en meegaande berig oor daardie jaar se Royal Show verskyn toe tóg ’n maand later in ’n Kanadese tydskrif met die opskrif: “A right Royal rainy Royal.”

Dis ook tydens my Paryse verblyf dat ek ’n vriendskap met nog ’n “koninklike”, die skrywer Karel Schoeman, aangeknoop het toe ek soms vir hom in Amsterdam gaan kuier het en hy by geleentheid die sleutel gehad het vir die bediendekamertjie in die rooiligdistrik van Pigalle wat ek teen 50 Franse Franke (sowat R8 teen die destydse wisselkoers) per maand spesiaal vir die gerief van besoekers aangehou het. Dit was natuurlik lank voor die verskyning van Die laaste Afrikaanse boek, toe hierdie askeet, teenstrydig genoeg, nog verknog was aan duur Franse sjampanje en pienk Pierre Cardin-pakke, die dae voordat hy homself heeltemal van die samelewing begin onttrek het en, paranoïese hermiet wat hy geword het, doelbewus al sy vriende begin vervreem het.

.........

Dié mees bisarre ondervinding wat ek egter ooit met koninklikes ervaar het, was met Peggy Guggenheim, die eksentrieke “kunskoningin” van Venesië, en pleegmoeder van die moderne kuns, wat my op die ouderdom van 72 jaar nogal heel uitlokkend op die hemelbed in haar slaapkamer van die Palazzo Venier dei Leoni te woord gestaan het ...

..........

Dié mees bisarre ondervinding wat ek egter ooit met koninklikes ervaar het, was met Peggy Guggenheim, die eksentrieke “kunskoningin” van Venesië, en pleegmoeder van die moderne kuns, wat my op die ouderdom van 72 jaar nogal heel uitlokkend op die hemelbed in haar slaapkamer van die Palazzo Venier dei Leoni te woord gestaan het, omring van ’n swetterjoel wriemelende Lhasa Apsos (daardie silwer bondeltjiebrakkies wat alkant-selfkant lyk en jy nie mooi seker is aan watter kant hulle hoes, en aan watter kant hulle poep nie).

Peggy Guggenheim, die eksentrieke kunskoningin van Venesië, en omstrede peetmoeder van die moderne kuns, hier in 1975 in die voortuin van haar Palazzo Venier dei Leoni op die Grand Canal, dié waterstad se “hoofstraat” afgeneem. (Sarie Marais, 30 Julie 1975)

Hierdie palazzo, wat reg op die Grand Canal, Venesië, se waterige “hoofstraat” geleë is, was dan ook die tuiste van haar wêreldberoemde modernekunsversameling – Georges Braque, Constantin Brancusi, Max Ernst, Piet Mondrian, Pablo Picasso, Marc Chagal, Paul Klee, Vasily Kandinsky en Jackson Pollock, noem maar op. Na ’n fotosessie neem sy my later goedgunstiglik op ’n persoonlike rondleiding van hierdie kamers vol kunswerke.

Onder hierdie kosbaarhede was haar gunsteling by verre ongetwyfeld Ecstacy, ’n halfgrootte-perd-en-ruiter in brons in die tuin neffens die kanaal – ’n poedelkaal ruiter wat bloots op die perd se rug met sy uitbundige brons ereksie, punt in die wind laggend en behaaglik ver agteroor leun. Hiervoor het sy drie groottes penisse gehad wat sy in en uit kon skroef, na gelang van die besoekers. As die nonne kom rondkyk, dan skroef sy gou die 8 cm-“much ado about nothing” in wat spesiaal deur Brancusi, die beeldhouer, vir haar gegiet is, het sy met so ’n ondeunde, skalkse glimlag verduidelik.

Dis dan ook hierdie “koningin” wat ruiterlik erken het dat sy nie vir die meeste van hierdie nou uiters waardevolle kunswerke uit die 1930’s en ’40’s betaal het nie, aangesien sy op die rype ouderdom van 72 jaar nog onbeskaamd kon spog dat sy as betaling destyds vir baie van hulle “geslaap” het.

Dis eers veel later dat ek, naïewe jaap wat ek was, snuf in die neus gekry het oor die werklike rede waarom sy my aanvanklik in daardie pienk uitrusting op haar hemelbed te woord gestaan het. Dis toe dit my byval dat dit die Japannese skilder Arakawa was wat hierdie onderhoud tydens daardie jaar se Venesiese Biënnale vir my gereël het. En dat sy reeds vooraf begin onderhandel het om een van sy skilderye te bekom. Teen betaling?

Dit was ook ten tye van my ontmoeting met hierdie Japannese skilder in die gewilde Harry’s Bar dat Marcello Mastroianni, daardie hartklop van die Italiaanse silwerdoek, skielik hier ’n paar tafels van my af opspring. “Merda,” kryt hy uit toe ’n senuagtige kelnerinnetjie ’n blerts rooi tamatiesugo op sy spierwit linnepak mors, wat hy toe naarstig probeer om met sy servet skoon te vee.

Verreweg dié mees avontuurlike onderneming van my loopbaan was ongetwyfeld toe ek tydens die somer van 1971 vir drie weke in die kielsog van die “Koning van die Sahara”, Sinclair Beiles, tussen die Griekse eilande na hom in die sondeurdrenkte Egeïese See gaan soek het. Hierdie odussee het afgevaar toe ek in Athene verneem dat Beiles, wat pas in Suid-Afrika die eerste Ingrid Jonker-prys vir sy bundel Ashes of experience, verwerf het, op daardie tydstip op die eiland Leros daar teenaan die Turkse kus by ene Sun Axelson-Piper aan’t kuier was. Sun was ’n bekende Sweedse joernalis van daardie era wat destyds twee vakansiehuise op die eiland besit het.

Sinclair Beiles, eerste wenner van die Ingrid Jonker-prys vir sy digbundel Ashes of experience, hier in 1972 na kos-inkopies afgeneem op pad terug na sy woonstel in Parys, Frankryk. Hierdie foto is geneem enkele maande nadat ek tydens ’n odussee van drie weke na dié ontwykende swerwer-digter tussen die Griekse eilande van die Egeïese See gaan soek het. (Ongepubliseerd)

“Are you Sinclair Beiles?” vra ek die lang, blonde man met die blouste blou oë wat die deur oopmaak toe ek by die Sweedse skryfster se adres aanklop nadat die veerboot my om sesuur daardie oggend in Leros se vlakwaters afgelaai het.

“No,” sê hy, “but do come in and have some tea!” Soos jy sou kon raai, was dit helaas toe nie die bekroonde Suid-Afrikaanse swerwer-digter nie, maar wel ’n pucker Engelsman, met regte, egte, dinkum outydse Engelse voorkamermaniere, en op die koop toe nogal een met ’n besonderse voorliefde vir opgekookte blare ook!

Dit blyk toe egter tog die regte huis te wees. Maar Sun, die eienares, is eers later daardie middag vanaf die eiland Rhodos verwag, en dié Engelse universiteitsdosent was net nóg ’n kuiergas, maar net nog één van die duisende besoekers wat elke somer die gasvryheid van eilandhuiseienaars geniet – en soms ook skandelik misbruik.

En, ja, Sinclair Beiles was inderdaad nog wel laas week hier. Maar intussen was hy met die veerboot moontlik op pad na die eiland Hydra, of dalk Mikonos – niemand kon met sekerheid sê wáár hierdie moderne Skarlaken Pimpernel hom tans bevind het nie.

Die bynaam “Koning van die Sahara” het hy blykbaar speels verwerf omdat hy die maltrapplan bedink het om die Mediterreense See by die Pilare van Herkules op te dam en die Sahara met ontsoute water uit hierdie gigantiese reservoir in ’n grasgroen oase te omskep. Daarby het hy glo reeds probeer om koningin Elizabeth II en prins Bernard, asook koningin Juliana van die Nederlande by hierdie gekke skema te betrek.

Op uitnodiging van Sun, die eienares van die huis, wat toe later die middag wel met die veerboot vanaf Rhodos hier aanland, verwyl ek toe ’n paar dae en gebruik die geleentheid om oral foto’s te neem en om na verskeie interessante buitelandse eilandbesoekers se lewensverhale te luister. Een, by name Jannas, was byvoorbeeld in die vroeë 1950’s van die vorige eeu koning Faroek van Egipte se kamerling. Daardie malse pastelgeverfde lig van die somerson op die Middellandse See skep so ’n fantastiese fotogeniese wonderwêreld, so bykans sonder harde skaduwees, dat jy omtrent sonder kunsmatige beligting oral foto’s kan neem.

’n Paar dae later hervat ek my soektog na daardie ontwykende Sahib van die Sandhope.

Aangesien hy glo laas op die eiland Mikonos gesien was, vat die volgende veerboot my na hierdie gewilde kuierplek van die rykes – met die dek boordensvol gepak met kratte kekkelende hoenders en blêrende bokooie wat sommer so sómmer so aan die skommelende boot se relings vasgemeer is, en bondeltjies hurkende bejaardes, almal waarskynlik uiters behoeftige boerinne, en almal in hul alewige swartste swart enkellange rourokke gehul, met ’n wakende ogie oor karige hopies besittings waarmee hulle blykbaar tóg êrens op ’n seepad was.

Op Mikonos was dit egter dieselfde storie: Die “koning” is nog laasweek hier aan huise van so-en-so gesien, maar ons weet nie waar hy hom nou bevind nie. Soos die leser teen hierdie tyd kan aflei, was (en is?) die Griekse eilande ’n internasionale netwerk van buitelanders wat mekaar gedurig in die tavernes en ander kuierplekke verdring en mekaar almal in een of ander bargoense Engels verstaanbaar kan maak.

Van wie heelwat oënskynlik ook hier op soek na hul (ware?) self was – en dan net uiteindelik ontdek dat daar eintlik niks te vinde was nie, het ’n skerpsinnige waarnemer eendag hierdie selfsugtige illusie verpletter. Onthou, dit was ook die hoogseisoen van die verhoogstuk Hair en van vrye liefde, toe die Griekse gigolo’s geil kon maai onder veral die Amerikaanse blommekinders. En veral daardie land se gays, wat op hul beurt hier ook elkeen op jag was na hul eie Adonis of Apollo.

Aangesien almal dus blykbaar almal se pel was, en almal almal se bewegings geken het, was ek heel gou weer op pad na Spetsae, waar die swerwer-digter glo by die kunstenaar Chris Gear gaan dagsê het. Toe na Aegina, waar ek dieselfde storie moes aanhoor. Indien hierdie oënskynlike stralerjakkerleefwyse vir die leser uitspattig mag klink, kan ek net noem dat reis en verblyf in daardie ongerepte dae van wyn en rose eintlik spotgoedkoop was. Reken net, jy kon Europa destyds werklik op vyf dollar ’n dag (en nag) platry. En teen die destydse voordelige wisselkoers het dit maar slegs op ’n skamele R10 per dag neergekom.

Maar op Aegina kry ek die boodskap dat hy reeds terug is in Athene. Net toe ek begin dink dat hierdie Effendi van die Duine ’n versinsel van sy eie vrugbare verbeelding was, kry ek oplaas ’n oproep by een van die vriende waar ek intussen vir hom verskeie boodskappe en ’n kontaknommer gelos het:

“This is Sinclair Beiles, I hear you are looking for me …,” word daardie … daardie skim van ’n verdigsel ultiem vlees – ’n gesprek wat later sou lei tot ’n uiteindelike ontmoeting in Athene met hom en sy Amerikaanse vroutjie, Annie Rooney, sy met die mikrominirokkie wat skaars die nodige toemaak.

How were the Hanging Gardens
created …?
The airy botanical
Gardens
Were irrigated
By water
Pumped
From the Euphrates
By machines concealed
In the supporting Pillars
By relays
Of singing slaves
Kept working
Day and night …
Thus were two words
Created -
The Hanging Gardens of Babylon
The Seventh Wonder
Of the World.

              – Uit Ashes of experience

Toe ek terug is in Parys vra Jan Boyazouglou by die Suid-Afrikaanse Ambassade my om vir hom ’n artikel oor Fleckvieh-beeste in München, Duitsland, te gaan doen. Hierna sou ’n splinternuwe loopbaan afskop, ’n heel nuwe rigting waarvan ek selfs in my wildste verbeelding nooit as te nimmer sou kon gedroom het nie.

.........

Hierna sou ’n splinternuwe loopbaan afskop, ’n heel nuwe rigting waarvan ek selfs in my wildste verbeelding nooit as te nimmer sou kon gedroom het nie.

..........

Ofskoon ek op daardie stadium niks van beeste af geweet het nie, het ek baie gou moes leer, en stel hierdie nuwe belangstelling my uiteindelik in staat om meer gereeld tussen Europa, Engeland, Skandinawië, Suid-Afrika en Noord-Amerika te pendel, en om ’n inkomste in dollar te verdien wat sulke rondreise geriefliker kon finansier.

Soos toe ek byvoorbeeld in Oostenryk eendag bo in die groen heuwels bokant Salzburg ’n klooster teëkom waar ’n orde nonne ’n vooraanstaande Pinzgauer-stoetery by Schernberg bedryf. Hier het suster-ekonoom Micheline my ook meegedeel dat onder andere ook Bertie van Zyl, Suid-Afrika se tamatiekoning, daar van Mooketsie se wêreld, hier by hulle kom aanklop het toe hy op soek was na genetiese materiaal vir sy later bekende pryswenner-ZZ-Pinzgauer-stoetery.

Susters-ekonoom Micheline en Adelina wandel hier tussen hul troppie Pinzgauer-stoetbeeste by Schernberg in die groen heuwels bokant die Oostenrykse musiekstad Salzburg. Dis hier waar die Suid-Afrikaanse tamatiekoning Bertie van Zyl van Mooketsi se wêreld in die sewentigs van die vorige eeu onder andere genetiese materiaal vir sy later bekende ZZ Pinzgauer-stoetery kom selekteer het. (Focus On Beef, Edmonton, Kanada, Julie 1973)

En leer ek heel gou om te onderskei tussen die reusagtige wit Italiaanse chianinas uit Toskane, hul romagnolas van die Adriatiese kuslyn en die bonkige piemontese uit die omgewing van Verona, asook die verskil tussen hulle en die Franse charolais van Vichy, hul limousins uit Limoges, die montbeliards van Annecy en blondes d’aquitaine uit Montauban, die Oostenrykers se Fleckvieh en hul Pinzgauers uit die heuwels van Ober Österreich, Duitse Gelbvieh uit Franconia, en Switserse Simmentalers uit die Simmevallei, asook hul Braunvieh wat in die kanton van Appenzell wei.

Hierdie uiteenlopendheid is nogal belangrik, want skielik het die Noord-Amerikaners hierdie Europese “exotics” en hul moontlikhede vir vleiskruisings met hul Britse herefords en Aberdeen-angusse, sowel as hul eie longhorns van die prêries begin raaksien. En daarom byvoorbeeld bereid was om tot $100 000 vir ’n chianina-versie uit Siena se wêreld uit te skud. Nogal ’n gekke prys, aangesien hierdie maagdelike dierasie om higiëniese redes eers na Ierland uitgevoer moes word, om daar eers deur die “blikbul” (kunsmatige inseminasie, of KI) gedek te word, en haar Iers-gebore kalfie eers na meer as ’n jaar na sy/haar angstige eienaar op die Kanadese of Amerikaanse prêries uitgevoer mog word. Hierdie duur, omslagtige driejaarbelegging was noodsaaklik omdat die hele Europa (asook Engeland) toendertyd weens bek-en-klouseer onder streng kwarantyn was, terwyl die geïsoleerde Ierse Republiek vry was van hierdie pestilensie.

Met hierdie splinternuwe wending in my loopbaan fotografeer ek in 1972 die heel eerste openbare ovumoorplanting op ’n prulkoei by die KI-stasie Grub in Beiere, Duitsland. Hierdie prul sou egter 285 dae later aan ’n rasegte kalf geboorte gee. En so ook sou sewe ander prulkoeie, wat almal terselfdertyd met rasegte ovums ingeplant was. Hierdie bevrugte ovums is almal vooraf sjirurgies uit één enkele stoetkoei “geoes”. Landbouweekblad word so die eerste tydskrif ter wêreld om hierdie nuus, asook eksklusiewe volkleurfoto’s van hierdie revolusionêre sjirurgiese tegniek, wêreldkundig te maak.

Dergelike ovumoorplantings word egter later dermate deur die Japannese verfyn dat die herwinning en oorplanting van bevrugte ovums veel geriefliker en in ’n japtrap deur middel van ’n suigpompie en ’n pipet vervolmaak is. Vandag kan enige veearts hierdie operasietjie in ’n ommesientjie sommer in jou eie kraal op die plaas kom uitvoer.

Om my kennis van hierdie nuwe loopbaan te verbreed, woon ek later ’n kursus in dieregenetika aan Trinity College in Cambridge, Engeland, by. En reis ook verder na Oslo om oor ’n revolusionêre Noorweegse eksperiment met verskalwers uit die proefbuis te rapporteer.

Hier het AK Ödegard, direkteur van die Stensby-bulstasie naby Hamar, aan die hoof gestaan van ’n massaproefneming om meer verse as bulletjies te teel deur bulsemen in ’n mengsel van eiergeel in ’n proefbuis te suspendeer en te bevries, waarna die “swaarder” vroulike X-chromosome teoreties na onder sou afsak, terwyl die “ligter” manlike Y-chromosome na bo sou dryf. Deur die onderste afsaksel in stoetkoeie te insemineer en die bevrugte eiertjies in prulkoeie oor te plant, sou daar teoreties dus 285 dae later meer verse as bulkalwers gebore word – teen ’n verwagte ratio van 70–30, terwyl die natuurlike verhouding gewoonlik 51–49 is. Verdere eksperimente in byvoorbeeld Amerika en Oos-Duitsland het weer ’n sentrifugeerder gebruik om die ligter manlike Y-chromosome na bo uit te swaai, terwyl die swaarder vroulike X-chromosome teoreties na onder sou daal.

Dis ook tydens hierdie besoek dat ek in Noorweë gestrand was, en het Piet Daneel, Landbouweekblad se destydse redakteur, my hamba-hamba R300 moes telegrafeer om weer my basis in Parys te bereik. Vandag klink dit na kleingeld, maar teen daardie dae se wisselkoers was die rand sterk genoeg om my weer gou en veilig in Franse boesem terug te besorg.

Daarna volg ek hierdie getorring aan die natuur se wette vir ’n jaar angstig vanuit Parys. Helaas is hierdie vermetelheid gou in die kiem gesmoor, want op die ou end was die resultaat nog steeds die natuurlike verhouding van 51–49 of, omgekeerd, 49–51.

Dis in hierdie tyd dat ek tussen die stowwerige rakke van die Biblioteca Comunale in Milaan, Italië, op dié mees romantiese liefdesverhaal in die dierewêreld afkom. Dit was terwyl ek besig was om navorsing te doen oor die seminale invloed wat senatori Federico Tesio se Dormello-stoetery aan die oewers van die Lago Maggiore daar naby die dorpie Arona, sowat 70 km ten noordweste van Milaan, destyds op die Suid-Afrikaanse renperdbedryf gehad het, dat ek hierdie juweeltjie van ’n Romeo-en-Juliet-sprokie uit die perdewêreld teëgekom het.

Die markiesin Nerina Incesa della Roccheta, erfgenaam van senatori Frederico Tesio, teler van die wonderperde van Dormello – soos Nearco, Ribot en Donatella II – was een van die vele glanspersoonlikhede wat ek tydens my swerwersjare in Europa gefotografeer het. Sy verskyn hier op die voorblad van Landbouweekblad van 2 Mei 1972.

Dit was die verhaal van Signorina, die gunstelingmerrie van die ou cavaliere Ginistreli van Portici, naby Napels. Toe sy in 1904 op sewejarige ouderdom nog geen noemenswaardige vul gegooi het nie, maak die desperate adellike ou heer ten einde raad vir haar ’n afspraak met die gewilde Issinglass, koningin Victoria se wenner van die Epsom Derby van 1893, en later haar seun, koning Edward VII, se stoethings op Newmarket in die graafskap van Suffolk.

Maar toe Signorina, die bruid, die oggend die gang op Newmarket op haar huweliksdag afstap met die opgewonde cavaliere in aantog, kom daar so ’n beskeie hangoorhings met die naam Chaleureux (wat “warm” beteken) met sy staljoggie lossies aan die trensriem van die teenoorgestelde rigting aangestap.

Net daar raak daardie Franse hings smoorverlief en runnik hy sy weiering om ’n poot verder te versit. En die bruid, wat eintlik vir ’n ander bedoel was, staan hom ook daar met sulke leepoë en aankyk.

Dunque … si vogliono, bene … andiamo … “Mooi so, as hulle dan wil, dan’s dit net hier waar ons bruilof hou,” was omtrent die strekking van die opgewonde Neapolitaan se stortvloed Italiaans. Want behalwe perdekenner, was hy ook sielkundige.

Ofskoon Issinglass, die afgejakte bruidegom, as ’t ware reg voor die kansel gedrop is, het hy nogtans sy nogal aardige fooitjie van 300 ghienies (sowat R6 600 teen die huidige wisselkoers) gekry.

Elf maande later word daar toe ’n merrievul met die naam Signorinetta gebore. Hierdie dogter, wat as ’t ware in liefde gebore is, doen toe haar ouers se liefdesdaad gestand deur een van die grootste merrievullens van alle tye te word, onder andere drie jaar later, op die eerste Woensdag in Mei, nie net die Epsom Derby (vir hingsvullens) van 1908 nie, maar drie dae later op die Saterdag ook die Oaks vir merrievullens in te palm. Dis ’n dubbel wat nog slegs twee merrievullens (Eleanor in 1801 en Blink Bonny in 1857) voor haar vermag het.

Ek sou graag wou glo dat ek met hierdie splinternuwe aanslag toendertyd ’n vars briesie uit Europa deur die stofkraal van die destydse landboujoernalistiek laat waai het, en dat ek ook daar vanuit die vreemde twee nuwe boerse vakterme geskep het, nl “blikbrein” vir ’n komper, en “blikbul” vir daardie kriogeniese staaltenk waarin die strooitjies bulsemen teen ver onder vriespunt bewaar word. Ook dat my gereelde bydraes tot Landouweekblad – soms tot weekliks – heelwat byval moes gevind het by toeka se boere. Want voor verlede jaar sou Chris Burgess, die huidige redakteur, in dié blad se eeufeesuitgawe erken dat dié tydskrif sy hoogste sirkulasie ooit in die vroeë sewentigs van die vorige eeu bereik het. (Ek kan net hoop dat hulle deesdae beter betaal as die hongerloon van destyds!)

.........

So eindig my swerfjare in en deur die heuningpotte van Europa, en voltooi ek uiteindelik die sirkel, om na ’n verdere loopbaan as skakelbeampte en my eie onderneming in Johannesburg, myself in 1991 terug te bevind op Colesberg, my geboortedorp.

..........

So eindig my swerfjare in en deur die heuningpotte van Europa, en voltooi ek uiteindelik die sirkel, om na ’n verdere loopbaan as skakelbeampte en my eie onderneming in Johannesburg, myself in 1991 terug te bevind op Colesberg, my geboortedorp. Om toe hier die aflosstokkie van my ma, die formidabele tant Dolly, oor te neem. Hier waar sy voorheen vir meer as 30 jaar die land se koerante asook die SAUK gereeld met haar handgeskrewe perstelegramme van almal se doen en late op hoogte gehou het.

En van wie ek ook die waardevolle les leer dat plattelandse joernalistiek nie slegs uit kerkbasaars en babakompetisies bestaan nie, en waar ek vir die volgende 25 jaar as die Colesberg Advertiser se alles-in-een redakteur, nuusredakteur, hoofsub en fotograaf rondskarrel, totdat ek in 2017 op ouderdom 80 my raklewe bereik. En waar ek mettertyd sommer platweg Jan Koerant, en nog later, effens meer eerbiedig, Oom Jan Koerant, geword het.

Wat my herinner aan die apokriewe staaltjie van Anna Neethling-Pohl se halfhartige poging om destyds oplaas in Philippolis tot ruste te kom.

“Môre Tannie,” groet ’n bogsnuiter haar vriendelik in die straat.

“Ek’s nie jou tannie nie, ek is doktor Anna Neethling-Pohl …

“Tannie, as tannie nog lank genoeg hier bly, gaan tannie nog ’n antie word …”

Dis dan toe ook later hier in my tuisdorp dat die bloedjong Manne Dipico, die eerste – en baie oorlamse – Noord-Kaapse premier met wie ek as koerantman voorheen al ’n bloutjie of twee geloop het, my in 1995 se omstreke tydens die hoeksteenlegging van ’n openbare gebou in Colesberg aan president Mandela voorstel: “Dis nou die redakteur van die klein koerantjie wat so baie raas …”

“How are you?” vra Madiba gemoedelik, en steek sy hand uit.

By die volgende geleentheid kom wy ons eertydse staatshoof nógeens ’n openbare gebou op die dorp in wat deur ’n drankmaatskappy befonds is. Hierdie slag kom ek hom sonder sy lyfwagte en ook minus Zelda La Grange, sy tweede skaduwee, onverwags op sy eentjie in die tuin van die dorpsbiblioteek teë.

“How are you?” verneem die waardige ou gryskop, en reik my spontaan vir die tweede keer sy hand.

“Wamkelekile u Tata,” verwelkom ek hom ewe hartlik toe ek sy uitgestrekte hand neem.

Nou, na al die jare in en uit die kalklig, verkeer ek deesdae hier teruggetrek en ewe rustig met my boekery, waar my passie vir woorde nietemin steeds botvier. Dis paroles, paroles, al die pad. Soggens luister ek vir twee tot drie uur lank na die kortgolfuitsendings van Radio France Internationale, en vertaal dan sinsnedes daarvan in Duits.

Dan ontvang ek ook gereeld die nuutste Franse en Nederlandse boeke en tydskrifte van my jongste broer uit Antwerpen, waar hy en sy familie al die afgelope 42 jaar woon. Verder worstel ek elke einde van die maand met behulp van ’n lywige woordeboek woord-vir-opwindende-woord deur die Portugese maandblad Voz Portuguesa wat ek gratis by ’n plaaslike kafee kry. En stuur my peetkind vir my ’n Italiaanse bybel La Sacra Bibbia uit Milaan vir my 80ste verjaarsdag, waaruit ek van die Psalms al uit my kop kan opsê.

Onlangs land Geert Mak se nuutste Groot Verwachtingen – In Europa 1991–2019 byvoorbeeld nog warm van die Nederlandse drukperse hier in ’n vriend se posbus. ’n Dikke tome wat ek hoop om binnekort te takel.

Miskien is hierdie beheptheid met vreemde tale tog glad nie so eksentriek as wat dit met eerste oogopslag mag lyk nie, aangesien ek vas glo dat dit (soos met blokkiesraaisels) die sinapse in die brein soepel hou en verhinder dat jou geheue voortydig ghagha raak.

..........

Nou is dit uiteindelik hier, op die rustige platteland, dat ek oplaas die lewensfilosofie van Voltaire se Candide kan uitleef: Cela est bien dit … mais Il faut cultiver notre jardin – Dis alles goed en wel, maar (op die ou end) moet ons (tog elkeen) ons (eie) tuintjie spit.

..........

Nou is dit uiteindelik hier, op die rustige platteland, dat ek oplaas die lewensfilosofie van Voltaire se Candide kan uitleef: Cela est bien dit … mais Il faut cultiver notre jardin – Dis alles goed en wel, maar (op die ou end) moet ons (tog elkeen) ons (eie) tuintjie spit.

Op die ouderdom van 50, toe ek alreeds terug is in Suid-Afrika, verwerf ek die bronsmedalje vir ’n internasionale opstel oor die verbyvlug van Halley se Komeet in 1986 wat deur die stad Bayeux geborg is. Enigeen mog hiervoor inskryf, solank jou huistaal nie Frans was nie. Saam met my verskyn M Henry Castelnau (links) van die Alliance Française en M Philippe Bicault van die Franse ambassade. (Ongepubliseerd)

Gary Player en sy familie hier in die tuin van Rietfontein afgeneem toe hy sy renperdstoetery in 1975 vanaf Magoebaskloof na Colesberg verskuif het. Saam met die gholflegende verskyn voor, van links, Michelle (11), sy vrou Vivienne, en Wayne (13). Middel: Mark (14). Agter: Jennifer (17), Amanda (3) op haar pa se skoot, en Theresa (10). (Die Huisgenoot, 5 Maart 1976)

The post ’n Lewenslange affaire met woorde appeared first on LitNet.

Titel: Storiekaros
Skrywer: Wendy Maartens
Illustreerder: Megan Bird
ISBN: 9780639604015
Uitgewer: LAPA

Storiekaros is ’n toevoukombers van stories vir slaaptyd of speeltyd, maar is ook soveel meer as net ’n storieboek.

Die belang van goeie storieboeke en die bemagtiging wat lees vir jong kinders bring, word in hierdie toeligtingsartikel ondersoek na aanleiding van drie artikels wat in LitNet Akademies verskyn het: “Kinderboeke in die tyd van COVID-19” (Lombard 2020), “As ’n kind nie kan lees nie” (Le Cordeur 2010) en “Aspekte wat kinders se leesmotivering beïnvloed” (Lessing-Venter en Snyman, 2017).

Alhoewel leesvaardighede en goeie storieboeke belangrik is, moet die funksie van ’n storieboek as bewaringsagent ook nie buite rekening gelaat word nie. Daar sal na Human-Nel en Van Coller (2016) se omskrywings van kanonisering en hulle ondersoek na literêre oordeel verwys word om die proses van kanonisering, wat ’n storieboek soos Storiekaros kan fasiliteer, uit te lig.

Skrywer

Wendy Maartens het ’n gevestigde agtergrond in kinderboeke, waarvan Lena se bottelboom (2005) haar eerste storie was. Maartens het in 2019 een van Suid-Afrika se bekendste leeus verewig in haar versameling legendes en verhale Sylvester Ramkat van die Karoo en nog 21 lekkerlees legendes, ware verhale en staaltjies.

Sy bring nie net legendes en diereverhale bymekaar nie, maar ’n hele biblioteek van verhale, rympies en selfs speletjies. Dit sal beslis in hierdie buitengewone tye die jongspan se verbeelding aangryp. In die voorwoord moedig Maartens juis ouers aan om vir hul kinders slaaptydstories te lees, en beklemtoon ook die belang van die leeservaring. “Maak seker jou kind assosieer storietyd met pret en koestering. Dis nie die tyd vir raas nie.” (2020:4)

Kinderboeke in 2020

Die belang van kinderboeke, spesifiek goeie-gehalte-kinderboeke, is iets waaroor Ruchelle Lombard ook baie sterk voel. Des te meer tydens die strenger nasionale inperking sedert Maart 2020. Sy onderstreep die belangrikheid vir uitgewers van kinderboeke om e-boeke ten volle te benut en boeke vir kinders toeganklik te maak. Dit is veral toegang wat in 2020 sedert die inperking van belang is, omdat biblioteke ook vir ’n lang tydperk gesluit was. Sosiale media (Facebook en Instagram) is deur uitgewers gebruik om boeke te bemark. Boekbekendstellings en onderhoude is ook regstreeks op sosiale media gestroom. Tog beklemtoon sy die belang van egte papierboeke: “‘There’s no app better than your lap.’ Dis beslis iets wat my na aan die hart lê. Niks kan die plek inneem van ’n goeie storie wat net voor slaaptyd voorgelees word nie,” skryf sy. En dit is ’n plek wat Storiekaros beslis kan volstaan.

Maartens wys op ’n baie belangrike faktor met betrekking tot hierdie kinderboek: dat kinders lank voor hulle skool toegaan, leer lees. Ouers, oumas en oupas, boeties en sussies kan almal help om ’n liefde vir lees te kweek, sodat lees ’n lekker ervaring vir kinders is.

’n Lekker leeservaring

Dit is juis die liefde vir lees wat van leerders presteerders maak. Michael le Cordeur beaam hierdie standpunt deur die hartseer werklikheid in “As ’n kind nie kan lees nie” aan te spreek. Hy vertel dat sy vrou besig was om graad 8-opstelle na te sien. Hulle seun het gehelp nasien en was verbaas oor hoe swak ’n bepaalde leerder vaar: “Dit mag mos nie wees nie. Hoe het die kind op die hoërskool gekom?” Le Cordeur se vrou se reaksie spreek boekdele: Sy ken die leerder goed en weet dat hy nie kan lees nie.

Le Cordeur doen sedert 1991 navorsing oor leesprobleme. Hy is oortuig dat lees die sleutel tot ’n suksesvolle skoolloopbaan is en dat dié leerders wat kan lees, beter presteer.

As lees so belangrik is, waar lê die korrelasie tussen lees en skoolprestasie?

Lessing-Venter en Snyman haal skrikwekkende statistiek aan: “43% van graad 5-leerders in Suid-Afrika het nie die basiese leesvaardighede bemeester om op die ekwivalente internasionale graad 4-vlak te kon lees nie” (2017:870). Nóg ’n syfer wat lig werp op die saak is: “Meer as 79% van Suid-Afrikaanse skole beskik nie oor biblioteke nie. Dit is die tweede hoogste internasionale persentasie naas Marokko” (Lessing-Venter en Snyman 2017:870).

Dit kom daarop neer dat minder as die helfte van kinders van ongeveer 11 jaar nie behoorlik kan lees nie, en amper 80% van skole het nie die noodsaaklike hulpbron van ’n biblioteek om die eerste statistiek te verbeter nie.

Hierdie feite dui op ’n probleem wat groter is as net die skool of die onderwysers of kinders se akademiese prestasie. Dit loop inderwaarheid uit op ’n domino-effek van as ’n kind nie kan lees nie, sukkel hy of sy om te verstaan en daarom sal hulle sukkel om te leer. ’n Stap in die regte rigting sal wees om ’n ervaring by die huis te skep wat lees lekker maak. Dit sal kinders help om beter te kan lees en daarby ook beter te vaar op skool. Want sou ’n kind goed kan lees, sal hy of sy beter kan leer en inligting prosesseer.

Die pret wat opgesluit is in Maartens se boek, probeer die aangename ervaring van lees bevorder. Daar is lekker rympies en aftelrympies, soos “Raai, raai, riepa!” en “Lekker lawwe sêgoed”. Daar is ook die verhale wat as volksbesit beskou kan word, soos “Die heks van Hexrivier” en “Antjie Somers”, asook stories oor waarom hond vir die maan tjank, waarom padda kwaak en oor Klein Swaap en die spook. Daar is iets van alles.

Die pragtige illustrasies moet beslis ook genoem word. Die groen op die buiteblad bring alreeds ’n bietjie opgeruimdheid vir die gees na hierdie winter van ’n nasionale inperking.

Die vaardigheid van lees

Wanneer daar oorweeg word hoe goed ’n kind moet of kan lees, is dit van belang om te verstaan persies wat die proses van lees behels. “Eenvoudig gestel behels lees die verwerking van inligting en om ’n gedrukte teks te verstaan” (Lessing-Venter en Snyman 2017:874). Daar is dus ’n kognitiewe proses van inligtingsverwerking betrokke.

Wat moet kinders eintlik kan doen voordat hulle die vaardigheid het om met begrip te kan lees? Lessing-Venter en Snyman raadpleeg Klopper vir ’n antwoord op hierdie vraag:

Die algemeenste begripstrategieë wat opvoedkundiges gebruik om leesbegrip by lesers te ontwikkel is woordeskatontwikkeling, letterlike begrip, begrip waarin ’n gevolgtrekking gemaak word, evaluerende en kritiese lees en leeswaardering (2001:12).

Dit beteken dat die hoofdoel van lees is om inligting te verstaan en om met begrip te kan lees. Dit bedoel dat om bloot die woorde te kan herken nie genoeg is nie. Daar moet kognitiewe prosessering van betekenis saam met die herkenning van letters en woorde wees. Gevolgtrekkings moet gemaak kan word en die leser moet betekenisvolle skakels met die teks kan maak om betekenisvolle begrip daaruit te kry.

Die sleutel in die strategieë waarna Klopper (2001) verwys, rus op die fondamente van woordeskat en dat die vaardigheid klein begin. Dit begin met woorde, en hoe meer woorde, hoe langer en meer kompleks is die sinne wat die kind kan lees en verstaan. Ongelukkig bestaan daar eenvoudig nie ’n kitsoplossing vir die aanleer van leesvaardighede nie.

Die onderliggende probleem, wat eintlik baie eenvoudig is, word deur Lessing-Venter en Snyman geïdentifiseer as: Lees is nie lekker nie, want die kind kan dit nie doen nie.

Le Cordeur se antwoord op hierdie probleem, wat vele akademici al aangespreek het en waaroor daar reeds baie navorsing gedoen is, soos deur Lessing-Venter (2017), Snyman (2006, 2017) en Kruger (2002), is dat die negatiewe houding teenoor lees geswaai moet word. En dit sal slegs kan gebeur wanneer onderwysers, ouers en leerders saam lees en lees ’n lekker ervaring is. Elke onderwyser behoort leesonderrig deel van hul vak te maak. Le Cordeur stel dit op ’n baie eerlike manier, deur te verwys na die “ingesteldheid van sommige leerkragte dat hulle ‘inhoudsvakke’ onderrig en leesonderrig nie hulle probleem is nie, is louter snert” (2010). Hy slaan hier die probleem op sy neus – lees gaan oor meer as net die inhoud verstaan.

Lees moet ook die kognitiewe prosessering van inligting insluit wanneer dit by onderrig kom en nie net as ’n middel vir leer gesien word nie. Daarom is dit belangrik om ook aandag aan die affektiewe aspekte van lees te gee. 

Storiekaros bied die geleentheid vir ’n aangename leeservaring vir jong lesers, en die kweek van ’n liefde vir lees. Boonop kan dit tuis gedoen word: 

Met behulp van elke aand se slaaptydstorie is jy besig om jou kind vir die groot wêreld daar buite voor te berei. Lees gaan oor veel meer as boeke. Dis ’n kultuur. Lees gaan oor hoe ek my boek hanteer en hoe ek myself in ’n biblioteek of klaskamer gedra. (Maartens 2020:5)

Maartens bevestig in haar storieboek dat lees nie net vir skool en leer is nie. Dit is ’n belangrike middel om begrip by ’n kind te ontwikkel en dat lees die kognitiewe sowel as affektiewe prosesse fasiliteer.

Lees is een van die groot plesiere van die lewe, want dit het nie elektrisiteit nodig nie en ook nie geld nie. Daar is altyd die biblioteek, boekklubs en leeskringe wat sal kan help as jy nie jou eie boeke kan koop nie. Boeke neem jou op reise na ander wêrelde en jy kan leer uit karakters se ervarings. Lees is ook ’n manier om met mense kontak te maak en om verbind te voel met die menslike ervarings van ander. Dit is nóg ’n rede om tydens hierdie tye van inperking te lees.

Lessing-Venter en Snyman (2017) se navorsing dui verder daarop dat humor ’n groot rol kan speel in die aanmoediging van lees in ’n onderrigsituasie ten opsigte van die volgende aspekte:

Die opbou van verhoudings; bemagtiging van leerders; kreatiewe denke; stimulering van belangstelling; die opbou van selfbeeld en sosialisering om houdings (gesindhede en waardes), motivering, leerderoutonomie en selfwerksaamheid te bevorder. (2017:886)

Dit is juis hierdie aspekte wat Le Cordeur uitwys as belangrik wanneer dit kom by lees en die vaardigheid daarvan om met begrip te kan lees. Buiten om al hierdie aspekte van ’n kind se ontwikkeling te bevorder, kan dit ook bydra tot ’n genotvolle leeservaring.  

Wanneer kinders gemotiveerd is om te lees, sal hulle die proses van lees geniet, en dit versterk hul selfvertroue in hulle leesvermoë. Daarom kan lees nie net as ’n kognitiewe proses aanvaar word nie, maar moet die affektiewe komponente van leesmotivering en die leeservaring ook belangrik geag word.

Die vaardigheid om te kan lees hang dus saam met hoe lekker dit is om dit te doen en of dit só lekker is dat die kind dit uit eie wil wil doen.

Die kern van die saak lê in hierdie waarneming van Lessing-Venter en Snyman: “Kinders (ook adolessente) se inligting- en leesbehoeftes kan bevredig word wanneer hulle met begrip lees en sodoende insig bekom in hulle eie emosies en dié van ander” (2017:876).

Hierdie waarneming bring nog ’n belangrike rede na vore waarom lees ’n lekker ervaring vir kinders moet wees: Dit kan as ’n hulpmiddel gebruik word om emosionele groei by kinders te help ontwikkel. Dit is belangrik om daarop te let dat die storie nie vir die kind ’n didaktiese les behoort voor te hou nie, maar bloot ’n storie moet wees, soos in “Die goeie fee”, waar daar duidelik oor goeie maniere vertel word. Maartens sluit by hierdie verhaal ook wenke en inligting in oor op watter ouderdom kinders ontvanklik is vir sekere begrippe en wanneer om te waak teen fel kritiek. Sulke verhale kan die kleinspan reeds help om hulself te oriënteer in die wêreld om hulle.

Hierdie verskynsel waar sosiale praktyke, lewenslesse of selfs waarskuwings ’n beduidende rol speel in ’n verhaal, kan dikwels gevind word in legendes, mites of selfs sprokies. Storiekaros (2020) gebruik ook legendes, mites en volksverhale wat eg Suid-Afrikaans is. Dit maak dié boek ideaal vir vandag se jong lesers, en dit word op ’n manier aangebied wat dit interessant en nuut laat voorkom.

Die praktyk om ouer verhale tussen nuwer verhale in een boek te plaas en hulle daardeur in gesprek te bring met mekaar, raak aan ’n proses wat meestal vir die akademie toegeëien word: kanonisering.

Bewaring en kanonisering

’n Literêre aspek wat soms ongesiens onder lesers se radars sluip, is dat storieboeke soos Storiekaros ’n eiesoortige bewaringsfunksie vervul. Tussen die eietydse verhale soos Lena se bottelboom word daar verhale geplaas wat so oud soos Tafelberg is. Hier is ’n proses van kanonisering in die kleine vir die jong leser aan die gang.

Wat presies met kanonisering bedoel word, kan vasgestel word deur die volgende omskrywing uit Human-Nel en Van Coller:

Die woord kanon (Grieks kanón; Latyn canon) se oorspronklike betekenis is dié van “reël”, “maatstaf” en “norm”. Daaruit is reeds die normatiewe aspek inherent aan hierdie begrip duidelik. Verskeie kritici (onder andere Benson 1987; Fokkema en Ibsch 1992 en Mooij 1985) gebruik ook die term kanon in hierdie sin as iets wat ’n maatstaf, verwysingspunt of ykingspunt is. (Human-Nel en Van Coller 2016:88)

’n Kanon is dus ’n korpus waarteen die waarde van ander of nuwer werke gemeet kan word. Sou daar meer spesifiek gekyk word na ’n “literêre kanon”, is dit eerstens ’n uitgesoekte versameling tekste. Tweedens is dié versameling tekste deur ’n bepaalde gemeenskap kenners of literêre hekwagters op ’n spesifieke tydstip beskou as waardevol, daarom is dit geskik vir bewaring én funksioneer as ’n verwysingspunt (Human-Nel en van Coller 2016:88).

Kanonisering as ’n proses is dus baie formeel en kan as negatief voorkom. Dit kom per slot van rekening neer op ’n oordeel wat gevel word. Tog is dit nie die enigste doel van kanonisering nie – om bloot ’n waardeskatting of evaluering weer te gee van ’n bepaalde werk of teks. Dit verteenwoordig ook ’n keuse om dit te bewaar. Dié twee aspekte gaan hand aan hand.

Dit is die bewaringsaspek wat van belang is in Storiekaros. Tog word die verhale wat bewaar word, ook uit ’n nuwe perspektief beskou, en word moontlik om ander redes na waarde geskat as met hulle aanvanklike ontstaan.

Kanonisering deur kinderboeke

Daar is verskeie maniere waarop kinderboeke gesien kan word as agente vir kanonisering.

Eerstens geskied dit deur die stories wat gekies word om in ’n bepaalde boek te plaas. Alles word met ’n doel gedoen en keuses word uitgeoefen. Dit impliseer ’n waardebepaling, en gebaseer op daardie waarde word ’n keuse gemaak. In die geval van Storiekaros was daar die keuse van watter stories om in te sluit.

Tweedens is daar die kwessie van wie hierdie keuses maak en met watter agtergrondkennis dié keuses gemaak word.

Wanneer daar wegbeweeg word van die keuse en magskwessies daarrondom, is dit belangrik om te oorweeg dat kanonisering nie noodwendig gebruik word om uit te sluit nie, maar ook om te bewaar. Verhale wat lank reeds mondelings van generasie na generasie oorgedra word, in ’n teks bewaar kan word. Dit beteken dat ’n verhaal soos “Die heks van Hexrivier” vir die nuwe geslag bewaar word, maar ook op ’n manier oorgedra word wat interessant en gepas is vir die tyd waarin dit gelees word. Dieselfde geld vir die Tyl Uilspieël-verhale. Dit word bewaar. Dit is soos om die saad van een oes te gebruik vir die volgende oes, en des te beter as jong lesers só aangemoedig word om lekker stories te lees.

Wat Storiekaros ’n besonderse kandidaat maak as ’n boek wat positiewe leeservarings aanmoedig en terselfdertyd kanoniseer, is die aftelrympies, speletjies, slaaptydstories en rympies. Daar is ’n kombinasie van tekssoorte in een storieboek geplaas wat die leeservaring aktief en lekker maak.

Wanneer mens aktief besig is met iets, verwerk jou brein dit beter as wanneer jy net passief sit en inneem. Maartens kry dit dus reg om ’n storieboek wat mens bloot net kan lees, ook interaktief te maak. Dit is ’n baie goeie begin vir ’n reis na ’n kind se vaardigheid om te kan lees.

Goeie stories, ’n liefde vir lees en kanonisering

Aanvanklik kan daar dalk veronderstel word dat die kwessies rondom kinders se vermoë om te lees, hulle leeservaring en die proses van kanonisering niks met mekaar te doen het nie. Dit is juis waar die oordeelsfout lê, want hierdie drie aspekte van kinderboeke se wortels is integraal verbind.

As die storieboek nie lekker is nie, gaan die kind nie wil lees nie. Maar ook omdat die kind nie kan lees nie, is die storie vir storie se onthalwe nie genotvol nie. En waar word die waarde van stories bepaal? Nêrens anders as in die groot literêre kanons nie. Dié drie aspekte van kinderboeke en stories is integraal verbind tot ’n kind se funksionering in sy of haar wêreld – ’n algemeen aanvaarde afleiding van die waarde van letterkunde. Tog word hierdie waarde nie vrymoedig genoeg aan kinderboeke toegeken nie. Daarom is storieboeke soos Storiekaros, Sylvester Ramkat van die Karoo en nog 21 lekkerlees legendes, ware verhale en staaltjies, Helde van Suid-Afrika 1, 2, 3 en Stories van die see deur Wendy Maartens belangrik.

Storiekaros is bedoel vir die lees van slaaptydstories en die deel van prettige rympies. Dit is ’n kombers vir elke seisoen van die jaar en kan net die kleinspan help om lief te word vir lees, want lees ís lekker!

Verwysings

Human-Nel, M en HP van Coller. 2016. Literêre prestige: Die geval Eleanor Baker. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2016/05/LitNet_Akademies_13-1_HumanNelVanColler_86-111.pdf (18 Desember 2020).

Klopper, M. 2001. Leesverryking en leerontwikkeling as metodes van leerderondersteuning vir die verbetering van akademiese prestasie van eerstejaar risikostudente. Ongepubliseerde MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.

Kruger, E. 2002. Die invloed van ’n motories fundamentele vaardigheidsprogram op die fisieke en kognitiewe ontwikkeling van die graad 1-kind. Ongepubliseerde PhD-proefskrif, Universiteit van Pretoria.

Le Cordeur, M. 2010. As ’n kind nie kan lees nie. LitNet. https://www.litnet.co.za/as-n-kind-nie-kan-lees-nie (12 Desember 2020).

Lessing-Venter, N en Snyman, M. 2017. Aspekte wat kinders se leermotivering beïnvloed. LitNet Akademies. https://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2017/12/LitNet_Akademies_14-3_LessingVenter-Snyman_866-895.pdf (13 Desember 2020)

Lombard, R. 2020. Kinderboeke in die tyd van COVID-19. LitNet. https://www.litnet.co.za/kinderboeke-in-die-tyd-van-covid-19/ (14 Desember 2020)

Lees ook:

Kinderboeke in die tyd van COVID-19

Aspekte wat kinders se leesmotivering beïnvloed

As 'n kind nie kan lees nie

The post <em>Storiekaros</em> deur Wendy Maartens, goeie stories om te kan lees appeared first on LitNet.

.....

Afrikaans as synde die taal van onderdrukking en ontmagtiging, die taal van apartheid en alles wat daarmee gepaardgaan. En dikwels word Engels dan vooropgestel as die alternatief wat dan kwansuis al hierdie negatiewe konnotasies sou uitskakel. Hierdie houding word dan so op die spits gedryf dat een van die mees belaglike stellings is dat studente wat Xhosa- of Vendasprekend is, beskou word as Engelssprekend in skole en hoëronderwysinstellings! 

.....

Dit sou baie naïef wees van enigiemand om die aanname te maak dat taal slegs ’n medium van kommunikasie is. In my naїwiteit het ek dit sowat ’n halwe dekade gelede gewaag om hierdie mening in die openbaar te stel. Niemand wou luister na die konteks waarbinne ek die stelling gemaak het nie, en ek sal dit ook nie hier herhaal nie. Dis juis daardie siening van, of houding jeens, taal en taligheid wat dit maar altyd ’n terrein van stryd sal maak. Binne ons Suid-Afrikaanse sosiopolitieke konteks is taal maar altyd die ideale geskilpunt waardeur ander agendas voorgestel en gedryf kan word. Ons het baie bang geword om die taalkwessie aan te spreek, want dit word soms maklik gekoppel aan “ernstige aangeleenthede” soos identiteit en oorlewing. En ons wil mos nie mense in die gesig vat nie! En ons wil mos ook “polities korrek” wees – wat dít ook al mag beteken.

Dis veral wanneer dit by Afrikaans kom dat die taalgesindhede as problematies gestel word. Terloops, dis glad nie verkeerd om die konteks waarbinne taal gebesig word te problematiseer nie. Die issue hier is dat hierdie problematisering te alle tye alte voorspelbaar is. Afrikaans as synde die taal van onderdrukking en ontmagtiging, die taal van apartheid en alles wat daarmee gepaardgaan. En dikwels word Engels dan vooropgestel as die alternatief wat dan kwansuis al hierdie negatiewe konnotasies sou uitskakel. Hierdie houding word dan so op die spits gedryf dat een van die mees belaglike stellings is dat studente wat Xhosa- of Vendasprekend is, beskou word as Engelssprekend in skole en hoëronderwysinstellings! Hulle moet dan in Engels onderrig word! Hierdeur word Afrikaans dan teenoor Engels geposisioneer as die probleemkind, en word gesê dat hierdie studente maklik sal baat vind by onderrig deur die medium van Engels. Dis juis hierdie laaste aanname wat geproblematiseer behoort te word. Niemand dink daaraan dat Engels nie hul moedertaal is nie, of dink aan diegene vir wie Afrikaans wel die moedertaal is. Watter sin maak dit dat ’n gevestigde “akademiese” taal soos Afrikaans nie meer in ons instellings gebesig word nie? Hoe help dit die student van Khayelitsha dat Trompie Toerien van Genadendal nie meer wiskunde in Afrikaans kan leer nie? Die groot vraag sentreer rondom watter voordeel daar is vir die Xhosasprekende studente as daar nie meer kursusse in Afrikaans aangebied word nie. Die vraag wat ons onsself behoort te vra is hoe ons daartoe kan bydra dat hierdie studente wel in Xhosa kan studeer.

Waarom sou ons wou toelaat dat eentaligheid ons voorland is? Terloops, dit gaan nie oor watter taal die gekose taal is nie, dit gaan oor ’n werklikheid dat ons willens en wetens wil verseker dat die ander tale nie sal ontwikkel nie; dat die sogenaamde inheemse tale ontmagtig sal bly en hopelik eendag sal uitsterf, en so dan ook die taal se sprekers. Hierdie neiging na eentaligheid werk 100% teen die waardes van respek en diversiteit wat die vaders en moeders van hierdie demokrasie so hoog op prys gestel het.

Die taal is en was nog nooit die probleem nie. Taal is uiteindelik slegs ’n middel waardeur die gebruiker haar/sy agenda in werking kan stel. Deur taal kan jy bemagtig of ontmagtig. Dis nie taal se skuld dat daar in die geskiedenis van baie lande wêreldwyd onderdrukking en vernedering ervaar is nie.

Gedurende die negentigerjare en die begin van hierdie eeu het ons ons daarvoor beywer dat sogenaamde Afrikaanse universiteite sal verseker dat studente nie uitgesluit word omdat hulle nie Afrikaans magtig is nie. Vandag moet ons bekommerd wees dat studente nie meer in openbare instellings in nog ’n ander inheemse taal sal kan studeer nie. Moet studente wat in Afrikaans wil studeer, nou na private instellings gaan? Dra dit nie by tot meer polarisering nie? Wat het geword van ons “reënboognasie”? ’n Menigte organisasies en ander instansies is kliphard besig om in Afrikaans te werk (en saam te span) om ander tale te bemagtig. Watter boodskap stuur eentaligheid nou aan dergelike instellings?

Hoe dit ook al sy, eentaligheid kan nie ons voorland wees nie. Taalapartheid is nie beperk tot een taal nie.

Soos altyd, meer vrae as antwoorde.  

Quo vadis, Geliefde Land?

Lees ook:

Die klassifikasie van Afrikaans

’n Taalbom bars al weer in Stellenbosch

US-taaldebat 2021: Taal op Maties ‒ Vir moedertaalonderrig of vir volk en vaderland?

Persverklaring: Uitnodiging om kommentaar te lewer op eerste konsep van hersiene Taalbeleid (2016)

Student protest: Coming up on this season of #FeesMustFall

SU language debate 2021: A riposte: Vader Jansen, slaap jy nóg?

US-taaldebat 2021: Is die Universiteit Stellenbosch besig om Afrikaanse studente te ont-taal?

US-taaldebat 2021: Toe, wanneer word jy baas oor ’n ander se mond?

SU language debate 2021: Inside the anxious world of the taalstryders

US-taaldebat 2021: Skande op Maties – rooi ligte in die US se taalbeleid

US-taaldebat 2021: Stellenbosch se taalbeleid lankal onsmaaklik en toksies

Elders gesien: #Menseregtedag, eis jou taalregte op

The post Onverskilligheid of malligheid? Ons hoef nie een sektor van die gemeenskap te ontmagtig om die ander te bemagtig nie. appeared first on LitNet.

Konklusie of gevolgtrekking? Kontradiksie of teenstrydigheid?

LitNet Akademies wil navorsers graag help om meer gespierde Afrikaans te skryf.

Links is woorde wat dikwels in voorleggings voorkom. Regs is ander voorstelle.

Help ons om hierdie lys uit te brei deur voorstelle te e-pos aan akademies@litnet.co.za. Ons sal sinvolle voorstelle plaas.

Alfabetiese lys van voorstelle

A – B – C – D – E – F – G – H – I – J – K – L
M – N – O – P – Q – R – S – T – U – V – W – Y – Z 

The post Gespierde Afrikaans appeared first on LitNet.

Dit was opmerklik die afgelope week dat al die begrafnisreëlings van die ontslape Zoeloekoning, Goodwill Zwelithini, aangekondig is deur Mangosuthu Buthelezi. Dit het hy gedoen as “eerste minister” van die Zoeloe-koning en -volk. Buthelezi maak daarop aanspraak dat sy stam se leier meer as ’n eeu gelede, al tydens die bewind van koning Cetshwayo, opgetree het as die Zoeloekoning se eerste minister, oftewel raadgewer. Hy het ook deur sy ma ’n bloedlyn na die Zoeloe-koningshuis.

Maar sy interpretasie van sy posisie en gesag word nie noodwendig deur alle Zoeloes aanvaar nie. Daarby was die verhouding tussen die koning en Buthelezi nie altyd so goed nie. Buthelezi was tot twee jaar gelede die leier van die Inkatha Vryheidsparty (IVP). Hy het in 1972 die hoofminister van die KwaZulu-tuislandowerheid geword. Hoewel hy dit nooit oorweeg het vir KwaZulu om onafhanklik te word as deel van die apartheidregering se beleid van afsonderlike ontwikkeling nie, het hy nie toegegee aan die ANC se versoek dat hy uit alle apartheidstrukture moet bedank nie. Dus het hy die IVP gestig.

Die onmin tussen die ANC en die IVP het in die aanloop van vier jaar tot die verkiesing in 1994 tot die gewelddadige dood van ’n geraamde 14 000 mense gelei. Die Kodesa-onderhandelings het byna skripbreuk gely omdat Buthelezi aangedring het op ’n federale stelsel vir die beoogde nuwe KwaZulu-Natal-provinsie en die behoud van die monargie met uitgebreide magte.

Maar in dié tyd het die koning hom nader aan die ANC begin posisioneer – onder meer omdat hy geweet het waar die botter op sy brood vandaan kom. Voorheen het hy sy toelaag van miljoene rand gekry van die tuislandregering uit dié se begroting wat Pretoria toegewys het. Maar met die nuwe bedeling het die nasionale ANC-regering die bewilliging direk aan die koning gedoen.

Na die verkiesing van 1994 het die onderhandelings voortgeduur terwyl die Grondwet geskryf is. Dit was egter onduidelik wie nou eintlik namens die Zoeloes gepraat het: Buthelezi of die koning?

Oor dié vraag het ek ’n regstreekse Agenda-debat op televisie gefasiliteer. Natuurlik sou ons graag die koning self en Buthelezi as gaste wou gehad het, maar beide het woordvoerders benoem. Saam met my in die ateljee in Johannesburg was Themba Khoza, ’n Gautengse leier van die IVP, en per mikrogolfverbinding in Durban prins Sifiso Zulu, wat namens die koning sou praat. Dit was die eerste keer dat ek van Sifiso Zulu gehoor het. Hy was jonk, voortvarend en welsprekend. Daarteenoor was Buthelezi van die ou skool, waar Zoeloetradisie van kardinale belang is en die oueres met die grootste respek behandel moet word.

Toe ek aan prins Sifiso Zulu die vraag stel oor wie nou eintlik onder die Zoeloes die septer swaai, het hy losgetrek teen Buthelezi en hom afgemaak as bloot ’n politikus wat hom by sy partysake moet hou, dat hy glad nie die eerste minister van die koning is nie en geen blou bloed in hom het nie.

Ek het toe Khoza se reaksie gevra. Terwyl hy gepraat het, het die regisseur in die beheerkamer van die ateljee in Johannesburg in my oorfoon geskree: “Daar is chaos in die ateljee in Durban, ons gaan sny.” Ek het na ons monitor van die Durban-ateljee gekyk en gesien daar is moles. Toe vra ek die regisseur sommer regstreeks op die lug dat kontak behou moet word met die ateljee in Durban.

So sit en kyk ons, en waarskynlik miljoene kykers, na die spektakel.

Dit het gelyk of twee of drie mans handgemeen geraak het met prins Sifiso. In die geharwar het iemand ’n vuurwapen te voorskyn gebring. Sake het nou in ’n uiters gevaarlike situasie ontaard. In die voorgrond het ek ’n man gesien wat sy arms rondswaai en Sifiso Zulu verskeie dinge in Zoeloe toegesnou het. Hy het blykbaar onder meer geskreeu: “Hoekom sê jy hierdie dinge van my?” Ek het hom as dr Buthelezi herken.

Dit was tyd vir ingryp.

Wat ek nie geweet het nie, was dat Buthelezi dié aand ook by die SAUK se Durban- ateljees was vir ’n onderhoud met die aanbieder van ’n ander program. Hy het natuurlik geweet van ons debat en wou volg wat gesê word. Hy het saam met sy lyfwagte in ’n ander ateljee op ’n monitor na ons program gekyk. Buthelezi het hom gruwelik vererg oor die stellings van die jong, voortvarende prins Zulu. Hy besluit toe net daar om die koning se afgevaardigde te gaan konfronteer. Omdat hy al soveel kere by die SAUK se Durbanse ateljees was, het hy geweet waarheen om te gaan. Hy het in die ateljee ingebars terwyl ons nog regstreeks op die lug was. Die verskrikte prins Sifiso het opgespring en probeer vlug, maar Buthelezi se lyfwagte het hom vasgegryp terwyl Buthelezi hom in ’n kwaai stemtoon toegespreek het.

Ek het verskeie kere na prins Zulu geroep en hom gevra om te sit, maar niks het gebeur nie. Ek het Buthelezi toe in ’n rustige maar luide stem begin roep:

Dit het min of meer so verloop:

“Dr Buthelezi, can you hear me? It is Freek Robinson speaking to you from Johannesburg.”

Geen reaksie nie.

Luider: “Dr Buthelezi, I can see you, can you hear me?”

Buthelezi het omgedraai en kamera se kant toe gekyk.

“Who is this?” vra hy.

“It’s Freek Robinson, Dr Buthelezi. I am I am speaking to you from Johannesburg. Can you hear me?”

Die geraas van die vegtende manne in die agtergrond het begin bedaar.

“Dr Buthelezi, can you hear me?”

“Yes.”

“Dr Buthelezi can you please take a seat?”

Dringender maar nog in rustige toon: “Dr Buthelezi, please take a seat.”

Hy doen dit toe. Intussen het die vegtery bedaar omdat Buthelezi nie meer aandag gegee het en die situasie aangeblaas het nie.

“Dr Buthelezi, while you are sitting down, I am asking our camera person there in the studio with you to clip a microphone on to your jacket so that we can hear you ... There you are. Can you hear me clearly?

“Yes.”

“Dr Buthelezi, where is Prince Sifiso Zulu?”

“He left.”

“Is he OK?”

“He is fine.”

“Dr Buthelezi, I must inform you that you disrupted a live TV broadcast.”

“Is that so? I did not realise that. My apologies.”

“We are still on air. Now, can you please explain what happened there in the studio?”

Hy het toe verduidelik dat hy die jongman aangevat het omdat hy “leuens” vertel het oor sy, Buthelezi, se status in die Zoeloegemeenskap. Ek het hom toe nog ’n klompie vrae gevra om te probeer vasstel wat presies die probleem tussen hom en die koning is, maar hy wou nie veel daaroor sê nie.

Die volgende dag was die SAUK in rep en roer.

Die uitvoerende hoof, wat toe maar enkele weke in die pos was, Zwelakhe Sisulu, het in ’n verklaring Buthelezi se optrede verdoem.

Dit was ’n raaisel oor wat van die vuurwapen geword het, hoe dit die gebou binne geneem is en wie s’n dit was.

Ek moet ruiterlik sê ek was tevrede met my optrede.

Ek was deurgaans kalm.

Wat moes ek anders gedoen het in die omstandighede? Ek was honderde kilometer weg van die toneel en kon nie persoonlik tussenbeide tree nie. Daar was niemand anders wat kon help nie – net die kameraman, wat natuurlik nie redaksioneel betrokke kon raak nie.

Niks kan jou voorberei vir ’n hoogs onvoorspelbare situasie soos dié nie.

Nog minder as daar ’n vuurwapen by betrokke is wat enige oomblik kan afgaan te midde van die gestoei en dat iemand dan beseer of noodlottig getref kan word. Al wat ek gehad het om die situasie onder beheer te bring, was my stem. En die stem kan ’n kragtige instrument wees om gemoedere te hanteer. Dit het ek by Wynand Pienaar geleer. Hy was ’n kliniese sielkundige by Unisa.

Hy het gesê mense reageer gewoonlik op een van twee maniere op aggressie: veg of vlug. Al twee reaksies is ongewens. Hoe meer aggressief jy is teenoor sekere mense, hoe meer aggressief sal hulle teenoor jou reageer. Jy kry dus ’n geraas en nie antwoorde nie. Ander sal op aggressie reageer deur te onttrek en dus sal jy ook nie die antwoorde kry wat jy soek nie. Gebruik eerder ’n rustige, kalm stemtoon en laat die situasie afkoel.

Nie veel het gekom van die voorval nie. Maande later het ek Buthelezi weer raakgeloop. Hy het spesiaal moeite gedoen om vir my persoonlik jammer te sê.

En ons het op goeie voet gebly.

Lees ook:

His Majesty King Zwelithini is dead. Long live the King!

Koning Zwelithini: Toe word die media se eer darem gered

The post Daar’s ’n Zoeloe in my ateljee appeared first on LitNet.