Foto: Canva.com

Die huisie in Duinestraat
Ek sit in my venster van verlang 
kyk oor my geheue na my liefde 
plekke wat ek liefhet 
mense wat ek liefhet 
of gehad het wat nou al dood is 
of net weg is van my ruimte

op my vensterbank is my mossie 
’n pot met verlepte rose van gister 
die boek van my lewe 
my rekening van haat en vergewe 
my sakkie albasters wat altyd by my is

eenkant lê my hart en snak na sy asem 
die Bybel op my bedkas is oop 
op my gunstelingvers – 
waarmee ek myself verdedig 
teen hulle wat my oordeel

dan doer in die verte 
Bobbejaansberg 
in die laaste strale van die son 
soos ek hom elke dag onthou

eenkant die lang strand na Lambertsbaai 
dan weet ek daar – net daar 
is ’n klein huisie langs die see 
hier het die lewe my alles gegee 
twee wêrelde – van liefde en haat 
by die huisie – in Duinestraat.

The post Die huisie in Duinestraat appeared first on LitNet.

Foto: melvil [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons

Rooigety

Hoogwater 
het die eb gespoel 
tot teen die vasteland. 
Rooi soos gerwe kelpgras. 
Rooi soos die wriemelende krewe wat hyg na asem. 
Jy hoor die weerbarstige wind, die branders 
en krassende tobies, swart geëts in vlug. 
Jy sien hoe die sand die dood vashou 
gapermossels, garnale, perlemoen, 
’n seisoen van verlies. 
Jy wonder oor die rooigety, die plate 
algebloei stuwend soos koors 
al met die oewer langs. 
Hoeveel lewe sal nóg smoor 
as siste bondel? 
Hoeveel droefenis bly?

Toe die vloed terugdeins, 
die donker gekrys wegsterwe, 
waad 
anderkant die laaste boei:

opdrifsels in die water.

The post Rooigety appeared first on LitNet.

Foto: Canva.com

Nagmerrie

As die son sy heet kom haal, 
die dag sy groet-hoed lig, 
lang skadu’s uit hul skuilings kom, 
die donker begin sug:

daag immer in haar weer die weet, 
afgryslike onthou 
wat knellend-klam sy koue hand 
stil om haar keel kom klou;

sy ril deur die gedagtes 
van sy vroetel deur haar vel; 
wat lief moes wees ontaard in vrees – 
haar lewe: angs en hel;

hy bly die donker skaduwee, 
die monster wat verniel  
en sy sy kleine dogtertjie – 
geskend in sel en siel.

The post Nagmerrie appeared first on LitNet.

Sêgoed van die Zirk van den Berg "Ek wil graag die soort goed skryf wat ek self lees. As ek ’n musikant was, sou ek eerder ’n ernstige rockmusikant wou wees wat ’n populêre idioom gebruik om tog ’n waardige artistieke punt te maak. As ’n klassieke musikant wat hom oombliklik beperk tot ’n elite-gehoor. Die akademici is nie al mense wat ek wil hê moet my goed lees nie." (Beeld, 24 Mei 1990) "Skryf is vir my deel van my bestaan, van hoe ek die werklikheid hanteer. Dis iets waarsonder ek nie kan nie; dis iets wat sin aan my lewe gee." (Beeld, 24 Mei 1990) "Ek skryf omdat dit vir my lekker is. Omdat ek relatief goed is daarmee. Omdat ek beter voel as ek besig is om iets te skep. Om my lewe meer sinvol te laat voel. Omdat dit my kans gee om te speel en baas te speel. Omdat dit my help om vrede te maak met die dinge wat my pla. En omdat dit my help om weer daardie gevoel te kry wat ek as kind gehad het toe ons in die veld gaan piekniek hou het." (Vrouekeur, 28 September 2018) Zirk stel nie belang in die uitdaging van skryf vir die grootste gemene deler nie (1992): "Skryf is te harde werk om dit nét vir ander mense se plesier te doen. Ek is elk geval epies onsuksesvol met kommersiële skryfwerk. Huisgenoot het in my studentedae omtrent al my pogings teruggestuur. Ek wil liewer probeer dat meer mense die boeke lees wat ek skryf. Dus stel ek ’n hoë premie op literatuur wat toeganklik en onderhoudend is." (Beeld, 29 Oktober 1992) Sou dit nie vir hom makliker gewees het om weer kortverhale te skryf as om ’n roman te skryf? In 1992 na die publikasie van Wydsbeen: "Ek het nog ’n handjievol stories wat ek in die nadraai van Ekstra dun geskryf het totdat ek spoed verloor het, maar hulle is te min om iets mee te maak. Miskien probeer ek eendag weer. Maar dit sal iets anders moet wees as wat ek voorheen gedoen het. Dit voel nie die moeite werd om net te herhaal wat ek reeds gedoen het nie. Die uitdaging is om iets te probeer terwyl ek nie weet hoe en óf ek dit kan regkry nie." (Beeld, 29 Oktober 1992) "Die literêre wêreld is nie iets waaroor ek veel dink nie. Ek dink oor stories en prosa en maniere om dit of dat in ’n roman reg te kry. Kortom, my belangstelling is skryf, eerder as literatuur." "Ek kan my nie uitspreek oor die Afrikaanse literêre wêreld nie – dis eenvoudig te ver uit my ervaringsveld." Destyds, as vars immigrant, het sy gebrek aan ’n plaaslike verwysingsraamwerk hom ’n buitestander gemaak. "Jy begin nuut, jou verlede beteken niks. En dis bevrydend, want jy kan jouself herskep. Maar jy is nog steeds jy, so die herskepte self is nie so anders nie. Al verander jy hoe, jou tande voel dieselfde in jou mond." (Rapport, 23 Junie 2013) "Ek het my verwysingsraamwerk natuurlik met die weggaan verloor. Dit pla partykeer. Hier sou my skryfloopbaan seker baie anders verloop het, ek sou meer gepubliseer het met ’n uitgewer wat my ken en ’n langtermynvisie vir my loopbaan het. Maar as ek moet kies tussen skryfsukses en kinders, dan kies ek kinders. Jy betaal ’n prys, maar ek is nie spyt nie." (Rapport, 23 Junie 2013) Ná sy skrywerstoer deur Suid-Afrika in 2013: "Writing is such a lonely business, with so few external rewards, that being patted on the back and seeing my book on a best-seller shelf was a thrill. Good as it was, though, it wasn’t writing. That lonely business, the groping for words while staring at the page or screen, is its own reward. Some of us could not exist without it. Neither could the business of publishing and bookselling." (7 Julie 2013) En hoe goed is sy Afrikaans nog? "Ek praat daagliks Afrikaans met my vrou en meestal met my kinders ook. Ek het min geleentheid om Afrikaans met ander mense te praat, [aangesien] ek min Afrikaanssprekende vriende hier het. As gevolg van hierdie afgesonderde bestaan is my Afrikaans seker ’n bietjie verroes en outyds. Die uitdrukking ‘eisj’ het byvoorbeeld nie in Afrikaans bestaan toe ek nog hier gewoon het nie." "Afrikaans het ’n aardsheid. Engels kan ’n hardheid hê, soos klip. Afrikaans is soos grond – dit het vir my goed gewerk." (Rapport, 23 Junie 2013) "As jy n boek wil skryf, moet jy ’n idee hê wat jou ’n jaar of twee interesseer. Party idees maak my vir tien minute opgewonde, ander vir drie maande, maar daar is min wat my lank genoeg opgewonde maak dat ek ’n boek daaroor wil skryf." (Vrouekeur, 23 Augustus 2013) "My stories is hopelik pakkender as hierdie saai lewe. Ek skryf soos wat party mense houtwerk doen of tuinmaak. Fiksie is ’n plek om te speel, met woorde te knoei, om sin te probeer maak en sin te help gee aan hierdie gedoente waarin ons ons bevind. As kind het ek oor pryse gedroom. Deesdae hoop ek bloot my woorde gee vir ander mense ook plesier." (Rapport, 23 November 2014) "’n Skoolmaat het eenkeer vir my gesê: 'Jou land is alles wat jy is.' Ek het dit toe nie geglo nie en glo dit nou ook nie. Waar ek woon, het ’n invloed – die landskap en kultuur het my help vorm. Maar so ook die boeke wat ek lees, die musiek wat ek luister, die flieks wat ek kyk. Ek is ’n Suidwester, Suid-Afrikaner en Nieu-Seelander, ’n Westerling, ’n mens." (aan Naomi Meyer op LitNet, 2014) "Ek het nie juis ’n besondere belangstelling in die politiek nie. Ek is ook nie ’n geskiedkundige, akademikus of politieke agitator nie. Ek vertel stories. Maar ek is ’n wit man en met die koloniale geskiedenis in Suid-Afrika, en soveel ander plekke in die res van die wêreld, kleur dit onvermydelik die boek (Die vertes in)." (Die Burger, 23 Oktober 2018) "'A writer is a reader moved to emulation,' het Saul Bellow gesê, en dis waar van my. Ek skryf omdat ek so baie van lees hou. Lees laat jou soveel dinge beleef, dit maak so ’n ryk wêreld vir jou oop, en dit terwyl jy in jou pajamas sit met ’n stuk toast in die een hand." (Die Burger, 23 Oktober 2018) "Ek het ’n joernalis geword omdat ek hou van skryf. Ek dink ek was nooit juis ’n goeie joernalis nie. Daar is egter elemente van joernalistiek waarby ek aanklank vind, naamlik ’n ondersoekende houding en ’n helder skryfwyse. Ek haat dit as ek iets lees en kan nie agterkom wie waar is, wie praat en wanneer dit afspeel nie. Jy kan nie ’n groot duisterheid belig as jy nie van paragraaf tot paragraaf helder is nie." (Aan Phyllis Green, Sarie, 5 April 2019)

Gebore en getoë

Zirk van den Berg is op 14 Julie 1960 in Walvisbaai in Suidwes-Afrika (vandag Namibië) gebore. Sy familie het maar altyd daar gewoon en is ’n klomp ou Suidwesters. Sy oupa Zirk van den Berg het in die Eerste Wêreldoorlog saam met genl Botha in Suidwes geveg en is in die laat 1920’s terug daarheen. Sy ander oupa, Andries Bredenkamp, het in die 1920’s as transportryer die Dorslandtrekkers help terugtrek uit Angola uit. Hy het later op die plaas Chaibis gaan woon. Hierdie plaas het ’n belangrike rol in een van Zirk se boeke, Die vertes in, gespeel. Sy ma, Hettie, is in Suidwes gebore – sy was blykbaar die eerste Dopper-dopeling in Windhoek. Sy pa, Martiens, het as armblanke bywoner op ’n Kalahariplaas grootgeword voordat sy oupa ’n plaas genaamd Moscow naby Gochas bekom het.

Zirk vertel aan JB Roux in Vrouekeur van 28 September 2018 dat hy kan onthou dat as ’n jong seun hy saam met sy ouers en ander volwassenes op sy oupa se plaas, Chaibis, die veld ingery het om piekniek te gaan hou of skemerkelkies te gaan drink: "Ek onthou nie die besonderhede nie, net die besonderse gevoel wat ek gehad het. Dit het iets van die avontuur van die ou Afrika in my aangewakker." Later jare skryf Zirk Die vertes in waarin hy grotendeels probeer het om weer daardie gevoel vas te vang.

Zirk het grootgeword as die vierde van vyf kinders in ’n gesin waarvan die oudste en jongste met 18 jaar verskil. "My ma het dus van 1956 tot 1983 skooltoebroodjies gemaak," vertel Zirk aan LitNet. "Eers twee susters, dan my broer en ek en dan kleinsus. Ons het ook ’n half-Duitse halfsuster van wie se bestaan ons tot ’n paar jaar gelede onbewus was en wat ons nou eers leer ken. Omdat die gaping tussen my en my twee naaste sysate alkant toe ses jaar is, het ek in my voorskoolse jare tydens skoolure soos ’n enigste kind gevoel."

Zirk bring al sy skooljare in Bellville deur. Hy het hoërskool toenemend moeilik hanteer, maar het van kuns gehou, en terwyl daar ’n paar onderwysers was by wie hy aanklank gevind het, was daar nie een wat hom veel beïnvloed het nie.

Nie een van sy ouers het skool klaargemaak nie en hulle was ook nie getroue lesers nie. Sy oudste suster was die eerste persoon in hulle uitgebreide familie wat ’n graad gekry het.

Sy pa het dekades lank met munisipale geldsake gewerk, uiteindelik as finansiële bestuurder van die Bellville-stadsraad. Hy het in ’n stadium vreeslik Westerns gelees vir ontspanning. Dit was ook die gewone tydverdryf van sy oupa Andries, na wie Zirk blykbaar aard. "Hy was in sy later jare boer in die Khomas Hochland op ’n plaas wat nog in die familie is, maar ek dink hy’t meestal gesit en lees," vertel Zirk.

In die huis het hulle een boekrak gehad met ’n stel van Langenhoven se Versamelde werke en ook ’n stel van JHH de Waal se Versamelde werke.

"En dan was daar ook ’n baie ou uitgawe van die Afrikaanse Kinderensiklopedie in ’n verbleikte rooi linne-oortreksel. Dié het ek in my laerskooljare byna daagliks gelees. ’n Klompie ander boeke, onder meer my ouer sysate se voorgeskrewe werke soos Verhale van Griekse helde en gode.

"Ek was van kleins af ’n gereelde biblioteekgebruiker en ywerige leser. Ek het op 12 my eerste stories begin skryf. In my hoërskooljare het ek tweedehandse boeke by Book Exchange in Bellville gekoop. Ek bring steeds meer tyd in biblioteke en tweedehandse boekwinkels deur as in gewone boekwinkels."

Elsabé, sy "vrou en beste vriendin", ken hy sedert hy 15 was, dieselfde jaar toe die Engelse boekewêreld vir hom oopgegaan het. "Ons was met vakansie in Namibië, en in my nefie se huis haal ek Leon Uris se Exodus van die rak af, en besef ek kan Engels lees, ek verstaan dit. Wat ’n ontdekking! Dit was in 1975 en was ’n groot draaipunt vir my leeslus. Ek het weggetrek en vir die volgende ses maande drie boeke per week gelees, merendeels dik bestsellers, en in die jare wat gevolg het teen byna daardie tempo. Later begin om ernstiger boeke ook te lees, veral Nabokov en ouer Russe. Dit het my deur my hoërskooljare gedra," vertel hy aan Hanlie Retief (Rapport, 23 Junie 2013).

"My eerste storie as kind het gegaan oor ’n bokser wat in die hospitaal wakker word nadat hy drie dae tevore uitgeslaan is. Ek dink ek het dit nog hier iewers – dit het meer hoofstukke as bladsye gehad," vertel Zirk aan Laetitia Pople (Die Burger, 23 Oktober 2018). "My St 4-onderwyser het die storie, en die ander wat ek daai tyd geskryf het, in die klas voorgelees."

Op 18 is sy eerste verhaal in Die Huisgenoot gepubliseer. Hy matrikuleer in 1978.

Verdere studie en werk

Ná skool is Zirk na die Universiteit van Kaapstad waar hy ’n (soos hy dit noem) ’n "nuttelose" BA met Afrikaans/Nederlands en kunsgeskiedenis as hoofvakke behaal het.

Hy het ’n studiebeurs by Nasionale Pers gekry en van April 1980 af het hy vakansies by Die Burger, destyds nog in Keeromstraat, gewerk, met tikmasjiene. Ná sy graad in Desember 1981 het hy by Beeld begin werk voordat hy diensplig moes gaan doen, waar hy verslaggewer by die leërkoerant, Uniform, was. Ná sy diensplig is hy terug na Die Burger, waar hy in die laat 1980’s by die kunsblad gewerk het saam met die skrywers André le Roux en Kerneels Breytenbach.

Rondom 1990 is Zirk na Sanlam, waar hy in die kommunikasiedepartement as kopieskrywer begin werk het. Van sy kollegas was François Bloemhof, Deon Meyer, Regina Kemp en Rudie van Rensburg. In 1994 is hy aangestel as ’n reklamekopieskrywer by die agentskappe Saatchi & Saatchi en later by BBDO in Kaapstad. In 1998 het Zirk die Pendoring-toekenning vir die afdeling Koerante ingepalm met sy gevatte Blafana Blafana-hondekos-advertensie vir Husky.

Zirk is op 21-jarige ouderdom getroud met Liza Boshoff, dogter van die skrywer CF Beyers-Boshoff. In 1987 is hulle geskei. Daarna was hy en Anoeschka von Meck vir ’n jaar of twee saam. In 1990 is hy met sy oudste vriendin, Elsabé Pretorius, getroud en hulle het ’n seun, Bernard, en ’n dogter, Anna.

In Augustus 1998 verhuis Zirk en sy gesin na Nieu-Seeland nadat hy as pa van twee jong kinders paniekerig begin voel het oor die misdaadsituasie in Suid-Afrika. Daar was hy vir ses jaar lank kommunikasiebestuurder van die land se grootste wynmaatskappy. Tans doen hy vryskutwerk as skrywer van bemarkingsmateriaal.

Zirk is nou al langer in Nieu-Seeland as wat ’n mens op skool is en sy kinders is basies Kiwi’s, sê hy. Dit is onwaarskynlik dat hulle sal terugtrek na Suid-Afrika. Hulle woon in Browns Bay in die noordelike voorstede van Auckland.

"My besluit (om te trek) het gevolge gehad, goed én sleg. Ek sal nie terugkom Suid-Afrika toe nie, maar as ek die tyd kon terugdraai, is ek nie seker ek sou dieselfde keuse gedoen het nie." Die impak van emigrasie, veral op sy vrou, kon hy nie voorsien nie. "Sy het geweldig swaargekry. Sy het na 15 jaar eers begin surface." (aan Hanlie Retief in Rapport, 23 Junie 2013)

In Nieu-Seeland het Zirk ook geweet hoe dit is om soos ’n mislukking te voel. Hy het aan Iain Sharp vertel: "When I first came to New Zealand there was a very worrying period when I was unemployed. I applied for a job at Auckland City Council and was told that I didn’t have sufficient writing skills for the job. That was very demoralising because I’d worked as a journalist and advertising copywriter for many years in Cape Town."

In 1990 debuteer Zirk met ’n kortverhaalbundel getiteld Ekstra dun vir meer gevoel. In ’n onderhoud vertel Zirk aan George Weideman (Beeld, 24 Mei 1990) dat hy ’n voorstander van vakmanskap en skryfdissipline is: "Jy moet weet wat jy doen as jy skryf. Goed, daar is natuurlik hierdie ding van inspirasies... maar jy kan nie op ’n mog-het-troffe-basis suksesvolle stories skryf nie. Daar is hierdie studentikose houding onder aspirant-skrywers: as jy kwáád genoeg is, dan moet jy uitgegee word."

Weideman wou ook meer by Zirk weet van die titel wat dalk as effe provokatief gesien kan word. Hierop antwoord Zirk dat hy in Ekstra dun met meer gevoel met twee dinge werk: "[S]eks as kommunikasie en die boek as kondoom. In die moderne opset is die kondoom baie keer die ding wat moontlikhede skep vir seks, vir kommunikasie. Maar terselfdertyd: as jy die kondoom het, gaan die kommunikasie nie ’n effek hê nie: jy gaan nie siek word nie, dit gaan onvrugbaar wees, en jy raak nie regtig aan die ander persoon nie."

"As ’n mens iets moet uitsonder wat eie is aan Tagtig, dan is dit seker die kondoom. Dit is ook vir my ’n simbool van valsheid, van doelbewustheid; dit vervals kommunikasie."

"Kondome is verskriklik aspris en goedkoop. ’n Boek is vir my ’n manier om te kommunikeer met wie dit ook al lees, maar dit skep óók ’n valse oppervlak vir hierdie kommunikasie."

"Kommunikasie beteken ook om goed te luister. Daar is minstens één storie in Ekstra dun wat ek as kind op die mat tussen grootmense gesit en aanhoor het. Dit het my bygebly, tot ek dit uit my uitgeskryf het."

Dorothea van Zyl (Rapport, 25 Maart 1990) het geskryf: "Die bundel bied om meer as een rede ’n mosaïek van en vir ons eie tyd. In die 43 verhale is daar gemene delers, soos die moderne stadsmens in sy eenlingskap; ongevoeligheid en gebrek aan ware kommunikasie met sy medemens, hetsy manlik, vroulik, wit of swart, en met sy seksuele komplekse, perversiteite en probleme. Teenoor die desillusie en die somberheid wat soms hierdeur opgeroep word, staan die ironie en ’n wrange humor.

"Die bundel bied dus heelwat, en vir verskillende lesers. Op eerste vlak is die stories leesbaar en vanweë die dikwels uitsonderlike situasies op sigself prettig. Om die hoekie loer egter dikwels ’n dieper sin en samehang wat die leser behoedsaam ’n tweede keer laat lees. Dit is ’n belowende debuut wat, indien sommige hinderlikhede uitgeskakel word, volop potensiaal vir die toekoms inhou."

By Hennie Aucamp (Die Burger, 29 Maart 1990) het die bundel ’n indruk van volwassenheid gelaat wat selfs sterker kon gewees het as dit ’n iets strenger geredigeer was. "Enkele verhale het nog na die studentikose geneig met emosies wat soms te groot en krampagtig is vir die prikkels wat hulle afgevuur het (byvoorbeeld in 'Op mure en glase' en 'Moontlik in die mond'). Maar miskien het dergelike verhale wel ’n funksie binne ’n bundel: hulle gee reliëf aan daardie verhale wat emosioneel en tegnies gesproke sekuur in die kol is. En van dié soort is daar verrassend baie tussen die veertig kort-kortverhale in die boek."

"Die skrywer rapporteer," volgens Aucamp, "oor die wêreld waarin hy leef en oor die wêreld wat in hom leef. Teenoor realistiese 'flitsbewegings' is daar verhale oor individuele kwellings. Maar 'teenoor' suggereer ’n opposisie, en dis juis wat nie in Van den Berg se bundel gebeur nie. Individuele en kollektiewe neuroses word afspieëlings van mekaar, en kom soms saam in een verhaal voor, soos byvoorbeeld 'Tog vreemd'."

"Naas verhale wat effens clichématig en gemanipuleerd aandoen, is daar verhale in Ekstra dun vir meer gevoel wat ’n oop senuwee by die leser raak en hom laat opskrik met 'the shock of recognition'. Dis die soort verhale wat konstantes binne ’n letterkunde word en spoedig hul weg na bloemlesings vind."

In sy resensie in Beeld van 1 Oktober 1990 skryf Charles Malan: "Daar skort niks met Van den Berg se vermoë om ’n outydse, stoere storie te vertel nie: oor geweld in die strate, kinderervarings, die wêreld van 'die manne', van subkulture en studente ... Soos deesdae maar te dikwels gebeur, bied melodrama ’n bruikbare vertrekpunt om die leser 'aan die hoek' te kry, maar verskeie stukke val ook daar vas."

"Dit is prosa wat ’n herlees die moeite werd maak, al is daar nog te veel van ’n selfbewustheid en vernuftigheid ter wille van homself (veral by slotdele), té maklike (stereo)tipering en selfs ’n stuk eksistensialisme wat die Franse met nostalgie sal vervul. Dit is ’n bundel wat veral geskik is vir ou onvolwassenes, diegene wat iets van die verwikkeldheid van ons lewe vandag begryp en nie meer vir seks skrik nie, maar nog heelwat van die hunkering oorgehou het."

Zirk se kortverhaal "Eendag dag ek ek sien bloed" is ook in heelwat bloemlesings opgeneem en het in skooleksamens opgeduik. Van sy verhale is ook in Abraham H de Vries se Eeu, ’n bundel uit honderd jaar van Afrikaanse kortverhale, opgeneem.

In 1992 skryf Zirk sy kortverhaal "Henkie se storie" in vir De Kat se kortverhaalwedstryd en word dit opgeneem in Die wond en ander verhale as een van die 21 beste verhale in die wedstryd.

Ander verhale van hom is opgeneem in Vuurslag (samesteller Hennie Aucamp, Tafelberg), Storiepalet (samesteller Jan B Vermaak, JL van Schaik), Kort-Kort (samestellers Tom Gouws en PH Roodt, JP van der Walt) en Bloots (Karin Eloff en Peter van Noord, Tafelberg).

Zirk se eerste roman, Wydsbeen, word in 1992 uitgegee en haal in 1993 die kortlys vir die CNA-prys se Afrikaanse Debuutafdeling. Die hoofkarakter in die roman is Estienne Barbier, wat een van die eerste werklik dramatiese figure in ons geskiedenis was. Hy was ’n man wat voluit en met geweld geleef het, vir JC Kannemeyer (Rapport, 8 November 1992) "’n soort vroeë Hemingway-figuur wat meen dat hy homself in die nuwe wêreld aan die Kaap van die Nederlandse burgery kan bevry, maar hom vasloop in die korrupte gesag van die Kompanjie-amptenare."

Zirk het in Beeld (29 Oktober 1992) aan Emile Joubert vertel dat die gees van Barbier hom omtrent gedwing het om sy storie te vertel. "Daar was tye wat ek gedink het iets van hom het uit die dode verrys om my te kom teister," sê Zirk, "dat hierdie boek se skryf en publikasie déél van sy lewe is. Barbier was tien jaar deel van my lewe terwyl ek geworstel het om dié se verhaal in ’n historiese roman gepubliseer te kry. Ek het die boeiende storie van Barbier as ’n student aan die Universiteit van Kaapstad ontdek."

"Ek was gelukkig genoeg om by prof Roy Pheiffer – maklik die beskaafdste mens wat ek nog teëgekom het – in Afrikaans-Nederlands klas te hê. Hy het ’n doktorale proefskrif gedoen oor die gebroke Nederlands van Franssprekendes aan die Kaap in die eerste helfte van die agtiende eeu. Estienne Barbier se wetsgedinge en oproerige geskrifte was sy grootse bron. Barbier was, sover ek weet, die eerste gewapende rebel in Suid-Afrika se geskrewe geskiedenis."

"Prof Pheiffer het eendag in die klas opgemerk dié man se geskiedenis sal lekker stof wees vir ’n roman. Ek was gehoek. In die jare van sukkel met die boek het ek hom baie keer verwens vir dié opmerking," vertel hy aan Emile Joubert.

Die res van die navorsing het in sy kop gebeur. "Wat inhoud betref, het ek probeer uitwerk wat die storie beteken. Ek het na die gegewe gekyk en dit probeer interpreteer op ’n manier wat vir my toeganklik en sinvol was."

Zirk was ’n groot waardeerder van die rolprente van Robert de Niro en Lawrence Kasdan, die speurverhale van Raymond Chandler en Elmore Leonard, en wetenskapprente en -romans, asook die musiek van REM, Prefab Sprout en Prince; dus was dit vir Emile Joubert vreemd dat hy so gefassineer is met Barbier en hy wou weet waar die geskiedkundige roman inpas.

"Die invloed van die hedendaagse populêre kultuur wys tog in Wydsbeen, dink ek, al is die gegewe histories," het Zirk verduidelik. "Daar staan juis iewers in die boek ’n mens kan net na die verlede kyk met die hede se wetes en waardes.

"Wat die historiese milieu betref, was dit vir my nogal bevrydend toe ek lees wat die rolprentregisseur Andrei Tarkofski gesê het: dat dit vir hom in ’n prent wat in die geskiedenis afspeel, belangriker was om getrou te wees aan ons hedendaagse idéé van daardie tyd, eerder as om werklik outentiek te wees."

Vir AP Grové (Beeld, 11 Januarie 1993) is Wydsbeen nie ’n blote oorvertelling van ’n stuk geskiedenis nie. "Dit gaan in hierdie boek wel bo alles om die verhaal van Barbier, en dis nie die doel van die skrywer om ’n breë skildering van die Kaapse werklikheid van die tyd te gee nie. Tog is daar genoeg plaaslike kleur, genoeg goedgekose besonderhede, om soliditeit en ’n ekstrahistoriese geloofwaardigheid aan die verhaal te gee, terwyl die kroeggesprekke, die beplannings en byeenkomste Barbier as mens tussen ander mense plaas en die dryfvere agter sy doen en later aan die lig bring. So word ’n historiese figuur ’n karakter en word ’n stuk geskiedenis tot literatuur verhef.

"Die skrywer het nie drasties ingegryp in die geskiedenis om vir ons ’n soort boodskap uit die historiese gebeure te pers nie. Tog het hy met sy rangskikking van gegewens, sy bepaalde aksentlegging, ’n genuanseerde beeld van Barbier ontwerp as dié wat die geskiedskrywing soms aan ons voorhou."

Grové vervolg: "Barbier word ’n ‘ronder’, veelkantiger figuur as dié wat ons uit die geskiedenis ken, ’n figuur wat naas verguising ook begrip mag vra.

"Miskien berei die titel van die boek ons hierop voor. Telkens ontmoet ons die wydsbeen-motief in die verhaal (perdry, oor ’n heining klouter), maar in sy essensieelste vorm as ons insien dat dit hier gaan om ’n man wat wydsbeen oor twee wêrelde te staan kom:
werklikheid en moontlikheid, ’n harde reël naas ’n vae, idealistiese droom – ’n onmoontlike posisie waarvan die onhoudbaarheid dramaties onderstreep word deur die uiteindelike straf wat Barbier moet ondergaan.

"So gesien, bring die roman tog ’n sekere boodskap, ’n universele waarheid: waar die droom teenoor die eise van die werklikheid te staan kom, is ’n ideale of selfs gangbare kompromis so goed as uitgesluit. Maar hierdie insig (en die boek laat ook ander lesings toe) word nie redenerend of betogend gebring nie. Van den Berg het ’n verhaal te vertel, en dié vertel hy met vinnige oorgange en dramatiese aksente.

"Voeg daarby die skrywer se nugtere, soms ironiese kyk op sake, sy aangrypende tekening van Barbier se toenemende vereensaming en ontnugtering, sy besef van neerlaag, gepaardgaande met die duidelike wete van die verskrikking wat op hom wag, en dit word ’n roman wat opwindende leesgenot kan verskaf en wat van meer as verbygaande betekenis is."

In teenstelling met Grové skryf Kannemeyer in Rapport (8 November 1992) dat Van den Berg se roman, ten spyte van die pakkende gegewe, ’n vervelige en dorre relaas geword het. "Ek is bevrees dat die hantering van die materiaal en die verbinding met ’n stuk klassieke tragiek as ondertoon die leser nie bevredig nie. In die Barbier-figuur skuil daar soveel boosheid en onbeteuelde geweld dat die balans tussen goed en kwaad verlore raak en hy nie ons simpatie kan behou nie.

"Maar," skryf Kannemeyer, "die besware lê dieper. Barbier rys nie genoegsaam uit die historiese stof op nie. Hy bly ’n papiermens oor wie daar te veel verslag gedoen word, met stukkies nogal kunsmatige en dikwels irrelevante dialoog vir die afwisseling tussenin gevleg. Die leser moet te veel historiese ballas saamdra, ook omdat Van den Berg se klaarblyklike poging om die stof te aktualiseer en vir vandag geldig te maak, nie bevredig nie. As Barbier se opstand teen ’n tirannie ook in ons era ’n geldigheid het, voel ’n mens dat die hedendaagse relevansie nie sterk genoeg spreek nie. Hy bly uiteindelik ’n vroeë 18de-eeuse geweldenaar en ontwikkel nie in ’n eietydse 'rebel without a cause' nie."

Vroeg in 1993 het die destydse TV1 se departement Afrikaanse drama saam met die skrywer Paul C Venter en regisseur Johan Bernard met ’n nuwe projek, genaamd Vierspel, vorendag gekom. Vier skrywers wat reeds bewys het dat hulle ’n verhaal met karakters kan vertel, het dieselfde gegewe gekry wat hulle as wegspringplek vir ’n enkeldrama moes gebruik. Die gegewe was: ’n Eensame ou man woon alleen op ’n afgeleë plaas met sy kat as enigste geselskap. Naby die plaashuis is ’n bos waar die ou man gaan stap. Hier vind hy ’n beseerde vreemdeling wat sy lewe verander. Die verhaal moet met dié gegewe en hoogstens nog twee karakters vertel word.

Die vier skrywers wat aan die projek deelgeneem het, was Zirk, Eleanor Baker, Melvin Whitebooi en André le Roux. Manie van Rensburg was die oorkoepelende regisseur, terwyl Anthony Wilson, Marina Bekker, Marikie Longhurst en Gerrit Schoonhoven die vier deelnemende regisseurs was. Die vier dramas is in September en Oktober 1994 oor die televisie gebeeldsend.

Zirk se drama, Draadwerk, die laaste van die vier wat gebeeldsend is, is in die omgewing van Muldersdrift verfilm. Sy storie het gegaan oor ’n eksentrieke ou man wat die weerlig wil inspan om Eskom te fnuik en ’n bankklerk met ’n trommel geld wat ontvoer word deur ’n rower wat eintlik ’n akteur wou wees. Almal beland in die ou man se bos en raak in die draadwerk van Draadwerk verstrengel.

Schoonhoven, die regisseur, het die stuk beskryf as ’n komedie met klugtige en spanningselemente wat vol aksie is. Dit was Schoonhoven se eerste geleentheid om hom as TV-regisseur te bewys en vir hom was dit soos ’n droom wat bewaarheid is. (Beeld Kalender, 12 April 1994)

Daar was ’n tweede ronde van Vierspel, waaraan Zirk ook deelgeneem het. Hierdie keer was die storie ’n gesinsdrama geïnspireer deur die tyd wat hy saam met Beyers-Boshoff in ’n huis in Westdene gewoon het. Marie du Toit was daarin. Die stuk se naam was Oor die muur.

In 1998 was Zirk saam met Marietjie van Rooyen en Harry Kalmer die vertaler van RL Stine se Goosebumps-reeks uit Engels in Afrikaans. Dit is in Afrikaans vertaal na Grillers. Die eerste vier titels in Afrikaans was Kiek en Koebaai!, Kom ons Verdwyn!, Nag van die Mummies en Monsterbloed. (Zirk het aan LitNet gesê dat hy nie dink hy het die eerste twee gedoen nie. Daar was ’n ander een genaamd Juffrou is ’n Monster wat hy wel vertaal het, en miskien selfs meer. Daar was destyds foute met wie se naam in watter boek gekom het.)

Rondom 1995 het Tafelberg Uitgewers ’n novelle van Zirk, getiteld Lam man, vir publikasie aanvaar, maar Zirk het bedenkinge daaroor gekry tydens die herskryf en dit is nooit uitgegee nie.

In 1998, net voordat Zirk na Nieu-Seeland verhuis het, het hy in Engels begin skryf aan Nobody dies. Hierdie misdaadroman het sy aweregse memoires oor die afskeid van sy land geword – ’n sleutel tussen die verlede en toekoms. Dit het in 2004 by Random House New Zealand verskyn en gaan oor ’n man wat in ’n getuiebeskermingsprogram ’n nuwe identiteit moet kry – net soos Van den Berg in ’n nuwe land.

Wat die besluit van Random House om dit te publiseer buitengewoon gemaak het, is dat dit in Suid-Afrika afspeel en Zirk boonop ’n immigrant was met geen Nieu-Seelandse geskiedenis of openbare profiel nie. Met die verskyning het Nobody dies goeie resensies gekry. The New Zealand Herald het dit as een van die voorste vyf spanningsverhale van die jaar aangewys, saam met vier internasionale publikasies.

Zirk vertel aan Marlize Leyden (Vrouekeur, 23 Augustus 2013) dat die Nieu-Seelanders nogal gewaag het om Nobody dies uit te gee "omdat die verhaal in Suid-Afrika afspeel en ek boonop ’n immigrant is met geen plaaslike geskiedenis of openbare profiel nie."

Zirk self beskryf die verhaal van ’n Ander mens as volg: "Dis ’n riller met ’n sterk storie wat terselfdertyd ook ’n memoire van Suid-Afrika is. In wese gaan dit oor ’n man wat sy identiteit soek in die oorgang tussen een lewe na die volgende – amper soos ek toe ons geëmigreer het. En o ja, dit is goed geskryf." (Vrouekeur, 23 Augustus 2013)

Nobody dies gaan oor ’n polisievrou wat getuies moet versteek as hulle lewens in gevaar is. Maar pleks van om die getuies ’n nuwe identiteit te gee, vermoor sy hulle. Omdat hulle tussen identiteite is, soek niemand hulle nie en niemand kry hulle nie. Dis ’n volmaakte stelsel, maar net totdat sy die held ’n nuwe lewe moet inhelp.

Mack Lundy skryf oor Nobody dies: "When I read Nobody Dies, I thought of it as straight forward crime fiction. You have a Cape Town gangster, deaths, corruption, betrayal, police procedurals. Now I’m seeing Nobody Dies as a story about identity – three people trying to define themselves, trying to find their place, trying to give meaning to their lives – with the crime fiction elements as a vehicle. Van den Berg achieves an intimacy with his treatment of Daniel, Mike, and Erica that invests the reader in their story.

"Within this dangerous predicament, Daniel is able to take command of his life and deal with the situation on his terms. Erica, Mike, and Frank have their paths defined by Daniel giving him an influence you wouldn’t expect from the man you see at the beginning.

"I enjoy Zirk’s style of writing very much and would characterize it as edging into literary fiction. The characters are reflective but not in a way that slows down the narrative. While there are good action sequences in Nobody Dies, it is more character than action driven. As I finish this review more than a year after I read the book, feelings of sadness and affirmation still surface as I recall the characters and the road they travel within the story."

In The New Zealand Listener van 24 April 2004 skryf Christine Cole Catley: "The writing is crisp, the detail and background fresh and believable. Thus, the unhappy detective has to cope with an uncomfortable home life, with its ‘treacly entanglements’. Erica, on the other hand, perhaps needs a little more home background to be altogether convincing. But here is a writer with his own distinctive voice. To the pernickety – don’t be put off by that publisher’s nightmare, a slip in proofreading in the very first paragraph. Here is quality writing in a quality production."

In The Sunday Star-Times (8 Februarie 2004) het Lain Sharp ’n onderhoud met Zirk gevoer oor Nobody dies. Daarin het Zirk vertel dat die gebied wat hy in gedagte gehad het vir die begin van sy boek, naby sy oupa se plaas is. Met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog het twee Duitsers wat nie geïnterneer wou word nie, dit vir die hele duur van die oorlog reggekry om in die gebied weg te kruip. Só maklik was dit vir mense om daar te verdwyn.

Nobody dies is ook op Breakfast TV (26 Februarie 2004) in Nieu-Seeland bespreek. Kate De Goldi het gesê dat dit ’n baie interessante en literêre spanningsroman op verskillende vlakke is. Sy het voortgegaan: "The interrelationships between these people are really fascinatingly followed. So it’s kind of a thriller, but it’s a psychological thriller as much as anything. Any book about South Africa, set in South Africa is always going to be on some level about the racist history there. So you can read a lot of these characters as symbols for how South Africa is dealing with its problems at the moment.

"The characters are well formed and really believable. Daniel is a kind of weird passive guy who’s kind of fallen into crime. He’s basically a good person and it’s looking at his rehabilitation to goodness, the choices that he makes. And I see that as a kind of analogue for the choices South Africa is making in the modern world now dealing with its turbulent racial history and future. I found it a really fascinating read and also because there’s so many South Africans in New Zealand now. One is meeting them more and more. It is very interesting to read about their world, which has been closed down and closed off to us in the past.

"A very good read and a dense, close read, an absorbing literary read, even though it’s a crime novel. I’m really looking forward to more of his stuff. I think he’s a name to watch."

In 2013 is die Afrikaanse vertaling van Nobody dies, ’n Ander mens, deur Kwela uitgegee en was Zirk op ’n boektoer in Suid-Afrika om die boek bekend te stel. Dit was sy eerste besoek aan Suid-Afrika sedert 2008.

"Nieu-Seelanders dink seker die hoofkarakter is ek, dat ék in getuiebeskerming is, en dis nogal vir my ’n nice gedagte," sê hy aan Hanlie Retief (Rapport, 23 Junie 2013). "’n Leser daar het vir my gesê dis ’n sad boek. Ek het vreeslik verlang na die Kaap, en ek het geskryf hoe ek verlang. Baie van die goed in ’n Ander mens speel af op plekke waar ek was."

Die graffiti wat Van den Berg altyd van die spoorlyn af op ’n betonmuur gesien het, "The Human Cause" in groen Gotiese letters, laat die speurderkarakter in sy boek wonder of dít die laaste woorde was wat ’n slagoffer gelees het voordat hy van die trein afgegooi is. 

Hy beskryf die Suidoos ("hark Soutrivier se fabrieksgasse bymekaar") in twee intense paragrawe; ’n moord vind plaas in ’n mankolieke woonstel in Vredenburgsteeg waar sy ou studentevriend gebly het. "Ek wil weer by Vredenburgsteeg inloop ... dis als vir my so ’n groot onthousessie – verwarrend, vertroebelend, dit foeter my kop op."

In gesprek met Karin Brynard by die bekendstelling vertel Zirk dat hy self die vertaling behartig het. Soms moes hy behoorlik kopkrap om ekwivalente vir bepaalde frases te vind, veral aangesien hy al vyftien jaar lank oorsee woon. Tog meen hy die Afrikaanse weergawe is uiteindelik beter as die Engelse een. "Met die vertaling het die boek ’n grinterigheid gekry wat dit nie in Engels gehad het nie," het hy gesê.

Die titel was ook moeilik om te vertaal. Uiteindelik is op ’n Ander mens besluit, wat ’n idee gee van die tema van identiteit wat ook in die roman aangeraak word. Die feit dat ’n mens wyer kwessies kan aanraak in ’n boek wat steeds ’n sterk spanningslyn behou, is een van die redes waarom Zirk van den Berg van die speurverhaalgenre hou.

Die nuwe identiteit wat Daniël in die getuiebeskermingsprogram moet aanneem, kan as ’n subtiele allegorie vir die pyn van emigrasie gelees word. Maar ook dit was nie heeltemal doelbewus nie, meen Zirk teenoor Danie Marais (Die Burger, 28 Junie 2013).

"As jy kyk na die tydsgreep waarin die boek geskryf is en wat in my lewe aan die gang was – ek was letterlik ook besig om van een lewe na ’n ander oor te gaan – sou dit stompsinnig wees om nie te sien dat daar wel ’n verband is nie.

"Maar die idee van identiteit interesseer my nog altyd. Iemand het gesê ‘man is a process masquerading as a structure’. Die hele idee van die verspoeling van identiteit fassineer my."

Jonathan Amid skryf in sy resensie van ’n Ander mens op LitNet dat die verhaal op ’n betreklik eenvoudige premis geskoei is: "Erica van der Linde, in beheer van die polisie se getuiebeskermingsprogram in die negentigs, is ’n skrander, mooi vrou met onpeilbare grys oë en haar eie sin vir geregtigheid. Sy het ook (soos die leser in die boek se mees opwindende laaste derde agterkom) ’n tragiese geheim wat haar pa en haar eie lewe onherroeplik skade berokken. Om seker te maak dat die getuies in haar bewaring nooit weer met ’n oog gewaar word nie, het dié onwrikbare vrou skynbaar die perfekte oplossing: sy vermoor hulle. So maklik is dit."

Amid skryf verder: "Soos die leser van hierdie resensie sekerlik kan aflei, is daar ’n liederlike vlieg in die salf in die vorm van Daniël Enslin. Enslin se saai, twyfelagtige bestaan word opgekikker deur die klein werkies wat hy vir die skelm, Frank Redelinghuys, doen. Soos die noodlot dit wil hê, is Enslin teenwoordig wanneer daar ’n moord gepleeg word. Hy wend hy hom tot die polisieman Mike Acker. Acker plaas Enslin in die sorg van Van der Linde, en na ’n sluimerende, berekende begin vat die roman behoorlik vlam wanneer Enslin die poging op sy lewe deur Van der Linde oorleef.

"Dit is dan dat daar heelwat onverwagse en bevredigende kinkels kop uitsteek – selfs die heel laaste gesprek in die slot lewer ’n lekker aweregse tikkie genot op. Sonder om veel te verklap: baie van die intrige word gebou rondom die feit dat Acker salig onbewus is van die feit dat Van der Linde getuies koelbloedig vermoor. Hy is dus ’n goeie man wat die beste vir sy familie en ander wil hê, maar wat onwetend getuies se laaste asems help uitblaas.

"Alhoewel die skrywer die skurk Redelinghuys ’n betreklik louwarm teenwoordigheid maak deur weinig verby ’n laag ‘kriminele’ cliché te beweeg, word die karakterisering van Acker, Enslin en Van der Linde een van die roman se groot sterkpunte. Al drie is uiteindelik simpatieke karakters wat op verrassende wyse verwikkel raak.

"Die beskrywings van die Kaap en die Namib-woestyn is besonder mooi geskakeer. Hoewel dit nie noodwendig deurgaans die geval is nie, word die ruimte waarin die roman afspeel, by tye werklik goed aangewend om te pas by die stemming van die prosa en die verskillende emosies wat karakters beleef.

"Van den Berg slaag beslis daarin om die stemme van sy hoofkarakters en verskillende fokalisators van mekaar te onderskei, en namate die aksie (wat nooit dreig om van die roman se meer filosofiese, onderliggende handelinge nek om te draai nie) vorder, ervaar ’n mens deernis met dié wat die reis in die roman self meemaak. Daar is ook liriese oomblikke wat ’n groot indruk maak. Met die aksie, wanneer dit kom, skort daar min.

"Die gepaste titel dui ooglopend op die feit dat diegene wat in die getuiebeskermingsprogram geplaas word, ’n nuwe identiteit moet aanneem, en wesenlik 'nuwe’ of ‘ander’ mense moet word om te oorleef en met hulle lewens aan te gaan. Dit is tot ’n mate hier ook die geval, maar die diepte wat ’n mens tog van enige goeie roman verwag, kom ruimskoots soos wat elke hoofkarakter poog om hom- of haarself weens omstandighede en bewussyn in meer gelukkige, volronde of minder gebrekkige wesens te omskep.

"Daar is bitter min macho houding in die manier waarop Van den Berg sy tyd vat om ’n netjiese, opwindende lekkerleesverhaal te vertel. Die vertaling is soepel; daar is min in terme van taalgebruik wat knaag. Ek vermoed dat lesers sal wonder hoekom dit nodig was om ’n boek wat amper tien jaar oud is te vertaal wanneer daar soveel nuwe Afrikaanse werke op die rakke beskikbaar is, maar ’n Ander Mens is ’n waardige toevoeging tot die plaaslike mark."

Daar was ook na Nobody dies ’n paar mislukte boekpogings tussendeur. ’n Ligte misdaadverhaal wat in Auckland afspeel, No-Brainer, is op die ou end in 2011 deur Zirk self as e-boek uitgegee. Oor No-Brainer het Stephen Stratford (skrywer en hoofbeoordelaar van die 2012 NZ Post Book Awards) gesê: "No-Brainer is a terrific crime novel with strong characters, great dialogue and consistently appealing humour throughout. I love it, and am sure that Raymond Chandler would approve."

Zirk wou baie graag Nobody dies in Suid-Afrika publiseer, maar kon geen Suid-Afrikaanse uitgewer kry nie en het toe uit pure frustrasie in 2010 besluit om dit self uit te gee. En aangesien hy nie derduisende rande of ’n uitgebreide netwerk vir verspreiding gehad het nie, maar wel die Suid-Afrikaanse regte terug by hom, het hy besef ’n e-boek is sy enigste opsie.

Zirk moes die boek se formaat skaaf en ’n omslag laat ontwerp. Hy vertel: "Maar die dag waarop ek uiteindelik – trots – my teks en omslag in die produksielyn sit, sien ek daar is meer as 2 600 boeke voor myne in die ry! Kennelik is e-boeke niks ongewoons meer nie. Hoe sorg jy dus dat jy raakgesien word op die internet met sy meer as 14 miljard bladsye?"

Hy het toe sy eie webwerf en Facebook gebruik om voornemende lesers te bereik. "Dis ’n moeisame proses wat hopelik ’n sneeubal-effek sal hê. Uiteindelik is die kans om ’n beduidende bedrag geld te maak, uiters skraal. Maar dis nie hoekom ek skryf nie. Deur self my e-boeke te publiseer, kan ek my werk met ander deel sonder om eers ’n sakeman te oortuig dat daar geld te make is. En as skrywer is dit die heel beste nuus."

Zirk het in 2008 ’n historiese roman aan uitgewers voorgelê wat in 2014 in sowel Engels as Afrikaans by Penguin in Suid-Afrika gaan verskyn.

Zirk het op sy dag flieks geresenseer vir Die Burger en was nogal ingestel op die kuns daarvan, maar is deesdae bykans net daarop uit om vermaak te word. "Ek is ’n totale sucker vir ’n romcom, en kyk Moonstruck elke paar jaar weer. My gunsteling-flieks? Ek het sentimentele gunstelinge soos die Pool Andrej Wajda se Ashes and Diamonds uit die 1950’s. (Ek het in my jeug ’n groot voorliefde gehad vir Oos-Europese flieks en boeke en dit het steeds nie heeltemal gewyk nie.) Out of Africa oorrompel my telkens – iets oor die verlies aan ’n droom van Afrika." 

"Raymond Chandler en Elmore Leonard se name is nog altyd daar as dit by misdaadverhale kom, hoewel ek deesdae Charles Willeford se naam bo-aan die lys sal sit, met KC Constantine en Jim Thompson ook prominent. Thompson het myns insiens ’n paar boeke geskryf wat bokant die genre uitstyg, byvoorbeeld The Getaway, en dan is Pop 1280 ’n absolute kragtoer van vertelkuns. Dan hou ek baie van Friedrich Dürrenmatt se paar misdaadverhale. En vanjaar het ek een van die heel beste misdaadromans ooit gelees – Massimo Carlotto se Death’s Dark Abyss. Dis ’n grootse boek.

"Ek was nog altyd ’n groot Nabokov fan. My gunstelingboeke wat ek die laaste 20 jaar of so gelees het, was The Following Story van die Nederlander Cees Nooteboom en ’n klompie boeke deur die Fransman Romain Gary. SyKing Solomon (onder die skuilnaam Emile Ajar) is wonderbaarlik. Ek herlees beide hierdie boeke van tyd tot tyd.

"Skrywers wat ek deesdae gereeld lees vir ontspanning is die historiese spioenasieverhale van Alan Furst en die ligte misdaadverhale van Andrea Camilleri. Wat die wetenskapfiksie betref, ek het oor die jare besef ek is eintlik ’n bewonderaar van Philip K Dick en nie van die genre nie.

"Ook is ek steeds ’n aanhanger van REM, Prefab Sprout en Prince as hy nie dansmusiek maak nie. Dan is daar Pete Townshend en ouer Van Morrison, asook die gek Engelsman Robyn Hitchcock. Ek het ’n swakheid vir ’n soms sentimentele outjie genaam Roddy Frame, wat in die 1980’s (as Aztec Camera) plate gemaak het. Van die nuwe geslag hou ek heel van The National en is beïndruk deur heelparty van die mense na wie my kinders luister, onder meer Lana del Rey."

Zirk erken teenoor Iain Sharp dat daar ’n mate van ironie daarin is dat hy in sy skryfwerk sy aandag op misdaad gevestig het, aangesien dit juis die misdaad in Suid-Afrika is wat hom laat emigreer het.

"I hope to entertain readers with a well-constructed thriller," het hy gesê, "but I like to think there are some worthwhile themes in my book too. I enjoy reading crime fiction as well as writing it, but certain kinds of crime writing appeal more to me than others. I am more interested in character than in intellectual games that are at the heart of the Agatha Christie type of mystery.

"I take my family responsibilities seriously. For me, this means a day job to bring in the necessary income for my household and writing at night after my children have gone to bed. It might take me a long time to finish a book. So, I need an idea that will sustain my attention rather than one that quickly loses its lustre.

"I set Nobody dies in South Africa because I knew the landscape and didn’t feel confident yet about using a New Zealand location."

In 2014 is ’n Ander mens die wenner van die eerste kykNET-Rapport Boekprys vir Film. Herman Binge het namens die beoordelaars die commendatio gelewer: "’n Rolprent is afhanklik van ’n aangrypende storie en in Zirk van den Berg se verhaal van Daniël Enslin, ’n vaal mannetjie wat ’n ander mens moet word om te kan oorleef, is daar genoeg spanning om jou vir 90 minute vasgenael in jou bioskoopstoel te laat sit!"

"Die eerste belangrike element wat ter sprake kom by die verwerking van ’n roman na ’n rolprentteks, is die kommersiële en dramatiese potensiaal van die tema. Dit het hierdie roman in ruim mate. (...) Zirk van den Berg maak die verskynsel van die dubbele persoonlikheid op ’n ongewone, hoogs interessante manier nuut."

"Die roman is nie net aksiegedrewe nie, maar ook sterk karaktergedrewe. Die hoofkarakter, Daniël Enslin, is ’n staatsgetuie. Die persoon in beheer van die polisie se getuiebeskermingsprogram is Erica van der Linde. Sy moet sorg dat getuies wie se lewens bedreig word, beveilig word. En sy het die perfekte metode gevind om hierdie opdrag uit te voer: sy vermoor hulle. Maar in Enslin se geval loop haar planne skeef. Dit dwing haar om ook self ’n ander mens te wees."

"Deur Van den Berg se pragtige beskrywings van die wye Afrikalandskap, vanaf die afgeleë woestyne in Namibië tot by die woelige voorstede van Kaapstad waar drome onderbreek word deur die klank van alarms wat loei en honde wat blaf, lei hy die leser tot in die hart van skrikwekkende gebeure. Met ’n hoofkarakter aan wie die leser geheg raak, een wat dalk nie ’n superheld is nie, net ’n gewone mens soos ek en jy, een wat besluit om te oorleef. ’n Ander mens is ’n waardige wenner van die kykNET-Rapport Boekpryse se eerste filmtoekenning."

Die filmweergawe van ’n Ander mens is tydens 2018 se kykNET-Silwerskermfees in Kampsbaai vertoon met Bennie Fourie in die rol van Daniël Enslin.

Selfs wanneer hy nie romans skryf nie, hou hy hom steeds besig met skryf, vertel Zirk aan JB Roux (Vrouekeur, 28 September 2018): "Ek is ’n vryskutskrywer wat vir ondernemings reklamekopieë, nuusbriewe, persverklarings, webwerwe, handleidings en dies meer skryf. Ek werk deesdae deeltyds by ’n skakelonderneming. Drie dae van die week werk ek vir myself. Ek bemoei my ook redelik ernstig met bordspeletjies – ek het tien jaar gelede ’n klub gestig met 20 of 30 lede. Of ek swerf op die internet rond, lees, fliek, kyk tennis of ginnegaap met my gesin en vriende."

Zirk het ook die afgelope paar jaar drie van Wilbur Smith se boeke in Afrikaans vertaal, asook die krieketspeler, AB de Villiers, se outobiografie. Twee misdaadromans van Philip Kerr is ook op sy lys van vertaalde werke.

In 2014 verskyn Halfpad een ding, Zirk se volgende roman by Penguin Books. Zirk het Halfpad een ding aanvanklik in Engels geskryf. Die Afrikaanse vertaling was ’n voorstel van die uitgewers, Penguin, se kant af. Zirk het dit verwelkom. "Die verwerking in Afrikaans het ook weer die Engels beïnvloed. Daar was dus op die ou end heelwat kruisbestuiwing tussen die weergawes."

Die hoofkarakter in Halfpad een mens is Gideon Lancaster, ’n Nieu-Seelander wat sy gewig by die Britte ingegooi het gedurende die Anglo-Boereoorlog. Sy ma is ’n Nederlander en Gideon kan dus Nederlands praat en verstaan. Dit lei daartoe toe dat hy deur majoor Bryce gebruik word as spioen om generaal De Wet te probeer vastrek.

Gideon infiltreer die kommando van kommandant Jacob Eksteen. Sy pad kruis met dié van Esther Calitz, ’n Boeremeisie met ’n wil van haar eie op wie Jacob ook ’n oog het. As gevolg van sy gevoelens vir Esther begin Gideon later ook lojaal voel teenoor die Boere wat hy leer ken.

Op LitNet wou Naomi Meyer by Zirk weet hoekom Gideon op Esther verlief geraak het: "Die kort, en seker nie vreeslik insiggewende antwoord nie, is dat sy dit werd is. ’n Manlike leser skryf anderdag vir my omtrent die mooiste ding wat ’n leser kan sê. Hy skryf hy is self so ’n bietjie verlief op Esther Calitz. En ek moet bely ek is ook. Sy speel ’n baie belangrike rol in die storie. Soos seker in baie mans se lewe, is die vrou op die ou end die maatstaf van sukses – dis soos ons bedraad is."

In Vrouekeur (11 Julie 2014) skryf Willie Burger: "As besluite altyd die keuse tussen reg en verkeerd was, sou die meeste mense nie so baie moeite met besluitneming gehad het nie. Ook nie Gideon nie. Die probleem is eers wanneer ’n mens moet kies tussen wat reg is in een situasie (lojaliteit as soldaat) en wat reg is in ’n ander situasie (trou aan jou liefde vir iemand) en as hierdie twee keuses mekaar uitsluit. Daarom begin die boek met hierdie boeiende sin: 'Gideon Lancaster het met een en dieselfde daad albei kante in die Boereoorlog verraai, en hy voel self verraai.'"

"Hierdie spanning in een mens ontvou op ’n ontroerende manier. Die beskrywings van die landskap en veldslae is dikwels oortuigend, die dialoog tussen die gewone soldate soms snaaks en ten spyte van die ietwat stywe taalgebruik, word die leser by die morele dilemma tussen Gideon en Esther ingesleep."

Erika de Beer is die resensent in Beeld van 17 Maart 2014 en vir haar is Jacob Eksteen se karakter, hoewel ekstreem, geloofwaardig uitgebeeld. So ook die karakters Matzdorff, Steyn en Esther, maar met die tipering van Gideon Lancaster het sy ’n probleem: " Hy bly regdeur problematies. Die leidrade oor hom is vaag en uiteenlopend en bring net nie ’n geloofwaardige karakter tot stand nie. Dit is baie moeilik om empatie met of ’n gevoel teen hom te ontwikkel. (...) Tog is die storie goed uitgedink, nagevors en vertel. Moenie ’n Fees van die ongenooides verwag nie; dis ’n lekkerleesstorie wat jou ’n paar uur lank in ’n ander wêreld sal plaas."

Vir John van den Berg (Sarie, Augustus 2014) is Halfpad een ding ’n roman van "hoogstaande gehalte".

Die vertes in is die titel van Zirk se volgende roman wat in 2018 gepubliseer is. Dit speel af in Namibië in 1905 toe die gebied nog bekend gestaan het as Duits-Suidwes-Afrika.

Zirk vertel aan JB Roux (Vrouekeur, 28 September 2018) dat hierdie roman, Die vertes in, sy manier is om as gebore Namibiër na sy "heimat" terug te keer.

"Ek voel halfverleë om dit te sê, want natuurlik kan ek hier van die ander kant van die aardbol af nie oor Namibië voel soos die mense wat daar woon nie. Ek voel nogtans ’n diepe verbintenis met die land. Dis waar ek my eerste herinneringe gemaak het.

"Ek het ’n paar jaar gelede Namibië toe gegaan om navorsing vir die boek te doen. Terwyl ek daar rondgery het, was ek nie net onder die indruk van die ongelooflike landskap nie, ek was ook baie bewus daarvan dat my familiegeskiedenis daar lê. Ek het op verlate paaie gery en gedink: Hier het my pa en albei my oupas gery. Hulle was Namibiërs. Ons spore lê daar.

"Ek is op Walvisbaai gebore, wat net op papier deel van Suid-Afrika was. Toe ek ’n jong kind was, het ons saam met my ouers en ander grootmense op my oupa se plaas, Chaibis, vir ’n piekniek of skemerkelkies die veld in gery. Ek onthou nie die besonderhede nie, net die besonderse gevoel wat ek gehad het. Dit het iets van die avontuur van die ou Afrika in my aangewakker. Hierdie boek is grootliks ’n poging om daardie gevoel weer vas te vang."

In Die vertes in kom Siegfried Bock, ’n jong man, in 1905 in Duits-Suidwes-Afrika aan en hy moet bewys lewer dat daar murg in sy pype is. "Vyf karakters se lot in die ongerepte land word hier uitgespeel en hul menslikheid tot die uiterste uitgedaag," skryf Laetitia Pople in Die Burger van 23 Oktober 2018 in haar e-posonderhoud met Zirk.

Op ’n afstand het die Duitse tyd in Namibië vir hom baie romanties gelyk, skryf hy: "Ek het nog altyd belanggestel in die geskiedenis en het toevallig tydens ’n besoek aan Suid-Afrika tien jaar gelede by die vriende waar ek gebly het, ’n boek oor die geskiedenis van Namibië in die Duitse tyd raakgeloop en gelees. Toe ek in 2013 in Suid-Afrika vir die bekendstelling van ’n Ander mens was, het my uitgewers na aanleiding van die boek se openingstoneel in Namibië voorgestel dat ek misdaadboeke skryf wat in daardie land afspeel."

Zirk het egter ’n probleem gehad – hy was nie meer op hoogte met die Namibië van vandag nie. Toe hy egter in 2014 die kykNET-Rapport-Filmprys vir ’n Ander mens wen, het hy van die kans gebruik gemaak – hy gebruik sy wengeld om na Namibië te reis en meer oor die moderne land te gaan uitvind.

"Om die boek se gebeure oortuigend te vertel, verg navorsing, maar dis maar soos enige ander storie: pure verbeelding," sê hy aan Pople. "Jy weet uit navorsing dat knypbrille bestaan het, maar dan verskyn jou karakter en daar is een op sy neus en jy weet nie waar dit vandaan kom nie.

"Ook was dit nooit my plan om ’n politieke boek te skryf nie – dit het net gebeur. Ek wou ’n misdaadverhaal skryf wat in die ou Duitswes afspeel, maar toe word die karakters gekonfronteer met ’n situasie wat groot morele eise aan hulle stel. Dit het my so half teen my sin gedwing om te skryf oor die politieke omstandighede waarin die karakters hulle bevind. Ek het eers in ’n opvolgboek by die misdaad uitgekom!"

Oor sy belangstelling in die geskiedenis – Die vertes in is sy derde historiese roman na Wydsbeen en Halfpad een ding – skryf Zirk aan Pople dat dit die "stories" in "histories" is wat hom prikkel: "Vir ’n skrywer skep historiese fiksie die bykomende vereiste dat jy navorsing doen, wat ’n mens seker as iets negatiefs kan sien. Ek geniet dit egter om oor die geskiedenis te lees. As jy eers die breë opset van ’n geskiedkundige situasie verstaan, is daar allerhande lekker detail wat ’n mens kan raaklees, soms in obskure bronne.

"Vir Halfpad een ding was daar iets soos die feit dat generaal Christiaan de Wet altyd ’n sonbril gedra het. Vir Die vertes in het ek afgekom op ’n omstrede sokkerwedstryd in 1904, wat lekker detail bydra. Daar is ook ander aspekte van historiese fiksie wat vir my as skrywer ongetwyfeld positief is.

"Dit help my om stories te laat beweeg. Ek het in my jong dae erg staties geskryf. Die uitgewersredakteur Petra Grütter het my eenkeer ingeroep en gesê die lewensmoegheid lê my stories dood. (Wat verstaanbaar is; ek was immers in my vroeë 20's). Daarby vat historiese fiksie my weg van die komplekse warboel van die hede af wat my eweneens verlam."

Lesers wil partykeer weet hoe ’n skrywer daarin slaag om homself terug te plaas in die verre verlede: "Ek dink nie mense in die geskiedenis verskil wat ons binnelewe betref veel van vandag se mense nie," vertel Zirk aan JB Roux. "’n Mens lees maklik ’n boek wat in die 19de eeu geskryf is en hoewel die buitewêreld eksoties is, is die karakters se binnelewe heel bekend.

"As dit by mense se houdings kom, het dinge wat die politiek betref, wel verander. Dinge wat destyds vir mense vanselfsprekend gelyk het, is vandag ondenkbaar. As ek dinge lees wat geskryf is in die tyd wat my storie afspeel, is dit verbasend om te sien hoe oopkop sommige mense was. Sommige Duitse soldate het begrip gehad vir hul vyande, die Herero's en Namas, se griewe. In die Duitse parlement is sake van alle kante af beredeneer."

Een van die onderwerpe wat Zirk aanraak in Die vertes in, is die verskriklike wreedheid van die massamoord wat deur die Duitse teenoor die Herero's gepleeg is. Hierdie geskiedenis word selde nog onthou.

Zirk verduidelik verder aan Roux: "Ek dink so min oor die politiek as wat ek kan; ek stel meer in individue as in groepe belang. Hierdie boek is hoegenaamd nie polities geïnspireer nie. Dis nie geskiedskrywing, ’n preek of belydenis nie. Dis fiksie, ’n storie vir mense om te lees omdat dit vir hulle ’n plesier is.

"Siegfried Bock, ’n soldaat wat in Duits-Suidwes-Afrika kom diens doen, en die ander karakters in die storie, word met ’n situasie gekonfronteer wat groot uitdagings bied, veral op morele gebied. Ek het gevind dat my idee om ’n misdaadboek te skryf, hom vasloop in ’n historiese gegewens wat ’n denkende mens, hetsy skrywer of karakter, nie kan ignoreer nie. Die boek gaan deels oor die karakters se pogings om aan die politieke omstandighede van hul tyd vat te kry."

Vir Zirk is die deel van die Duitse geskiedenis in Namibië baie "rou en dramaties" en die volksmoord op die Herero's en Namas, hoewel geskiedkundig baie belangrik, ook ’n tragedie met ’n geweldige afloop: "Die gedagte aan die konsentrasiekampe waar derduisende Herero's en Namas binne enkele jare dood is, is op die Britse konsentrasiekampe in die Anglo-Boereoorlog gegrond, Dit was ook ’n voorloper vir die gruwelkampe van die Tweede Wêreldoorlog. Daarby was die Nazi's se siening van rassepolitiek deels gevorm deur idees wat dr Eugen Fischer op navorsing in Namibië gegrond het. Ek moet noem dat dit ’n fout sou wees om te dink dat ander Europese nasies, en ook Afrikaners, ons beter as die Duitsers teenoor inheemse volke gedra het."

Oor die titel, Die vertes in, sit Zirk sy denkprosesse aan JB (Vrouekeur, 28 September 2018) uiteen: "Mense vermoed soms daar is meer aan die titel as wat dit lyk. Op die ou end het ek besluit op Die vertes in, deels oor die gevoel wat dit skep, ’n hunkering na iets ver of vervloë. Dan gaan die karakters fisiek die vertes in; hulle reis na nuwe plekke. Daar is ook die psigiese reis, weg van die sekerheid van bekende dinge na nuwe uitdagings en die onverkende terrein van die self."

Teenoor Elna van der Merwe lig Zirk so effens die sluier oor die "weerloosheid" wat te bespeur is by sy hoofkarakter Siegfried Bock en ook oor weerloosheid by die skrywer: "Siegfried Bock is nie noodwendig die karakter met wie ek die sterkste identifiseer nie. Mordegai Guruseb lê my baie na aan die hart. Weerloosheid is wel ’n eienskap wat ek dink mense geringskat. Dit verdiep jou selfkennis en verbreed jou empatie. Dis mense wat seerkry nie aan die bas voel nie wat ander mense die maklikste seermaak." (Huisgenoot, 24 Januarie 2019)

In Beeld van 8 Oktober 2018 skryf Francois Bekker, dat Zirk in hierdie roman dit uitstekend regkry om aan die geskiedkundige gebeure ’n menslike gesig te verleen: "Hierdie menslikheid is moontlik danksy knap karakterisering en ’n verhaal wat die verbeelding aangryp. Die verloop van die storie word met soberheid vertel, ontdaan van sentiment of literêre pretensie.

"Die spanningslyn suig die leser by die storie in omdat reg en verkeerd dramaties teenoor mekaar gestel word. Die leser ervaar die rampspoed van opportunistiese politiek saam met die karakters. Bock moet die soort keuses maak wat manne van die seuns skei. Die romantisering van misplaaste bravade word genadeloos ontmasker.

"Die Duitsheid as kulturele vingerafdruk op hierdie grootliks onherbergsame stuk Afrika, veral vanuit ’n semantiese oogpunt, kom treffend aan die bod in hierdie teks. Kolonisasie word met hierdie storie aangrypend aan die kaak gestel – as ’n vorm van verkragting.

"Die vertes in is ’n meesleurende verhaal met ’n sterk en aktuele boodskap wat by jou sal spook lank nadat jy die boek klaar gelees het."

Vir Denver Kisting kry Zirk dit reg om die geskiedenis uit die oogpunt van die verontregtes te vertel: "Die Afrika-gesegde lui 'tot die leeu leer om te skryf sal elke storie die jagter ophemel'. Van den Berg gee met dié werk ’n stem aan die leeu."

Op Maroela Media is Johan Myburg die resensent en hy is van mening dat afgesien van die geskiedkundige gebeure en die "vernuftige ontwikkeling van die verhaallyn, maak die skrywer ook gebruik van die geleentheid om nie net elemente van onmenslikheid uit te beeld nie, maar ook dié van menslikheid: "In meer as een geval is dit menslikheid wat saamhang met inbors, met optrede wat buite die vermeende perke van die betrokke karakters lê – altans gesien uit die oogpunt van die samelewing."

In 2019 verskyn Ek wens, ek wens by Kwela en Zirk palm drie pryse in – die kykNET-Rapport-boekprystoekenning vir fiksie, asook die kykNET-Rapport-boekprystoekenning vir film in 2020 en die WA Hofmeyr-prys vir 2020.

Zirk vertel aan Phyllis Green in Sarie (5 April 2019) dat die verhaalgang van sy stories meestal duideliker word soos hy skryf: "Ek het gewoonlik ’n situasie in gedagte wanneer ek begin, en dan skryf ek wat vooraf gebeur wat daardie situasie tot gevolg het, en/of dit wat uit die situasie voortspruit. Met Ek wens, ek wens, het ek net eers ’n begin gehad – die seuntjie wat by die lykbesorger kom en vir hom die sprokie van die drie wense vertel. Dit het my die beste deel van ’n dekade gevat om uit te werk wat om met die idee te doen."

In Ek wens, ek wens is Seb, die hoofkarakter, ’n lykbesorger by White Lily Funerals. Hy is nie ’n baie gelukkige persoon nie – nie by die werk nie waar hy besig is om te stagneer en ook nie by die huis nie waar hy onder sy vrou Helen en hulle twee tienerkinders se regering bestaan.

Totdat Gawie, ’n terminaal siek seuntjie, en sy ma een middag by die begrafnisondernemers aankom. Gawie wil self kom kyk wat met hom gaan gebeur wanneer hy sterf – hy wil self in die kis inklim en wil ook alles weet van lykbesorging.

Jean Meiring skryf in Rapport (24 Februarie 2019): "Die sprokie van die arm egpaar wat drie wense kry, wil die seun nie los nie. Die eerste twee wenskanse verbrou hulle en nou is die gebakte pere ’n stuk wors wat heen-en-weer voor pa-goed se mond rondswaai.

"'Wat sal oom doen,' vra die seun indringend op bladsy 24, 'as dit met oom gebeur, as oom drie wense kry en oom weet hulle gaan waar word?'

"Zirk van den Berg se uiters bekoorlike novelle is ’n optekening van Seb, wat op 45 jaar ál die nodige oomheid in pag het, se antwoord op dié verwikkelde vraag."

Al die wonderbaarlike elemente wat in tradisionele sprokies gevind kan word, is ook in Ek wens, ek wens teenwoordig, skryf Willie Burger in Vrouekeur (7 Junie 2019). "Die boek laat mens goed voel en jy wil daardie goeie gevoel aan ander deurgee. Maar Van den Berg se boek is nie bloot ’n eietydse sprokie nie. Die meeste van ons is te rasioneel om te glo daar kan regtig bonatuurlike gebeurtenisse plaasvind. Ons glo nie sprokies nie. Wat Ek wens, ek wens egter so buitengewoon maak, is dat die bonatuurlike nie ’n deurslaggewende rol speel nie. Eintlik vind daar (dalk) nie regtig iets bonatuurliks plaas nie.

"Hierin lê Van den Berg se meesterskap en die betowering van die boek. Dit bied die herstel van geloof in die betowering van ons gewone lewens, die hoop op verandering en die gepaardgaande goeie gevoel van sprokies, sonder om op die ingryping van bonatuurlike toorkrag te steun.

"Van den Berg vermy al die clichés en die slaggate wat sprokiesagtige vertellings in ’n eietydse, realistiese omgewing onoortuigend maak, wat jou ’n oomblik laat goed voel, maar dan tog laat 'wakker skrik' met die wete dat dit maar net ’n sprokie is. (...) Ek wens almal kan die boek lees."

Vir Francois Bekker (Beeld, 11 Maart 2019) is Ek wens, ek wens ’n bewys dat ’n novelle selfs meer kan beïndruk as ’n ellelange roman. "Met ekonomiese woordgebruik, uitsonderlike goeie karakterisering en knap situasieskepping oorrompel die skrywer die leser met dié aandoenlike verhaal oor hoe betowerend die lewe kan wees. Soms grillerig, dikwels skreeusnaaks en deurlopend diep menslik."

"Op die oppervlak ’n storie wat bekoor, die oplettende leser sal die eksistensiële diepte van die verhaal waardeer. Seb se besinning oor sy paradoksale situasie verwoord sy dilemma perfek. In die voorbereidingslokaal van die begrafnisondermening lê die kadawers waarmee Seb werk. Vraag is, hoeveel minder dood is hy as hulle? Dis ’n storie wat jy met genoegdoening lees om daarna weer die lewe met ’n huppel in die stap tegemoet te gaan."

Vir Zirk was die toekenning van die WA Hofmeyr-prys aan Ek wens, ek wens ’n groot verwondering, vertel hy aan Laetitia Pople in Volksblad van 2 Julie 2020. "Ek was seker dat Etienne van Heerden die prys sou kry. Dit was totaal onverwags. Ek dink steeds dat die beoordelaars besonder dapper was om my boek te kies terwyl hulle daardie ander opsies gehad het."

"Ek droom al sedert my tienerjare dat my skryfwerk met erns bejeën word, maar moet bely ek het later jare begin aanvaar dat sulke eerbewyse nie vir my soort stories beskore is nie. Hierdie prys het my onkant gevang. Maar ek kla nie!"

Die beoordelaars vir die WA Hofmeyr-prys was Francois Smith, Sonja Loots en Bibi Slippers. Hulle het gesê: "Ek wens, ek wens is snaaks, slim, teer en verrassend. Dit is, in elke sin van die woord, ’n betowerende teks en ’n oorrompelende ervaring."

In 2020 verskyn Zirk se volgende roman onder die titel Tweegevreet – sy derde roman in soveel jaar. Dit is die opvolg van Die vertes in en neem die storie van Siegfried Bock verder. Weer is die roman gesitueer in Duits-Suidwes-Afrika van die vroeë 1900's rondom die Herero-oorlog van 1904–1907.

Op Netwerk24 is Francois Bekker (27 Julie 2020) die resensent en vir hom is Zirk van den Berg ’n "meester-storieverteller". Hy slaag daarin om "twee uiteenlopende menslike eienskappe spanningsvol teenoor mekaar op te stel: ware karakter teenoor die gesig wat mense aan die wêreld voorhou. Die ware ek versluier agter ’n masker, dus.

"Wat hiermee saam aan die bod kom, is die ironie van hoe bedrieglik die oënskynlike kan wees. En dat die masker ook dit wat opreg en goed is, kan verberg. Hoe ook al, misverstand gaan tragedie dikwels vooraf.

"Wisselende vokalisering verseker die leser se empatie met die verskillende karakters en dra by tot ’n groter verstaan oor die kompleksiteit van hoe individuele keuses op ander mense en hul reaksies inspeel.

"Tweegevreet vertel die meesleurende verhaal oor die soeke na reg en geregtigheid. En soos wat mense in hierdie barre land hoopvol bly om water raak te boor, so ook hou hulle vas aan die versugting om geluk en liefde te vind."

Op LitNet skryf Louis Esterhuizen as volg oor Zirk van den Berg se skryfstyl: "Van den Berg se skryfstyl is kenmerkend gestroop, sober en sonder tierlantyntjies. Die taalgebruik is ekonomies, met elke woordkeuse en frasering akkuraat binne sowel toon as konteks; ’n hernuanseerde taalgebruik wat getuig van ’n deurleefde vakmanskap en met ’n besonderse vernuf om ’n teks veelvlakkig te konstrueer aan die hand van verskuiwende fokalisering.

"In hierdie opsig is Tweegevreet geen uitsondering nie. Trouens, dit kan as ’n hoogtepunt gereken word in ’n reeds indrukwekkende oeuvre. (...) Inderdaad is Tweegevreet ’n buitengewone roman, selfs briljant, soos Jeanette Ferreira dit stel. ’n Roman wat nie net die skrywer se reputasie bestendig nie, maar ook die reikwydte van sy reeds indrukwekkend oeuvre vergroot."

In Rapport (13 September 2020) is Jonathan Amid die resensent van Tweegevreet en vir hom is dit ’n waardige opvolger van Die vertes in. "Hierin verken Van den Berg misplaaste bravade, ambisie, magsvertoon en die verwantskap tussen mens en landskap, en mens en dier."

"Die karakters is volledig mens en nie bloot voetnotas in diens van uitgediende veralgemenings oor die mens se donker kant nie. Die menslike gesig van die geskiedenis – die tweegevreet van skepping en verwoesting, grense en grensverskuiwing, dwaasheid en dapperheid – word so beliggaam dat fiksie sekerlik tot verdere navorsing deur die leser self sal lei."

"Lesers het die tenger, naïewe Siegfried Bock wat niks meer begeer as om homself in die wêreld daar buite te laat geld nie reeds in Die vertes in leer ken. Maar anders as in ’n titel soos Die vertes in, wat iets van ’n fisieke en geestelike reis suggereer (maar nie veel byt het nie), is Tweegevreet ’n konfronterende titel wat sekere lesers kan afsit, maar veel verklap oor die dualistiese aard van die mens en die raaisel van ’n vorm van verraad en miskenning laat hang. (...)"

"Dit is ’n loutere plesier om die Bock-karakter dop te hou soos hy ontwikkel en homself en ander telkens verbaas. Hy is nie meer iemand om te onderskat nie, ’n volronde, simpatieke karakter wat sterk genoeg is om die verhaal te anker en interessant genoeg om die leser se aandag te behou. Ook die skets van sy kollega Hans Stempsky is voortreflik, terwyl dié van Feldwebel Dudeck komiese verligting bied."

Vir Amid slaan dit sy asem weg dat die skrywer se beskrywings so presies is, asook die woordekonomiese manier waarop hy met die taal omgaan. "Telkens word jy gedwing om terug te sit, diep asem te haal, en ’n bladsy ’n paar keer oor te lees. (...)"

"Daar is ’n veelkantigheid en nuanse aan die karakters. Hulle is nie net goed of sleg nie, maar hul karaktereienskappe word só geteken dat hul optrede sin maak, al is dit hoe verrassend of skokkend. (...)"

"Tweegevreet herinner ons om die wreedste eise van die identiteitspolitiek van vandag – om onsself te groepeer in 'ons' en 'hulle' – met minagting te verwerp. Wat beteken dit om ’n volk te tem? Wie oorleef hul drome en teen watter koste?"

"Lewens wat subtiel en gewelddadig ontspoor, bly onderhoudende leesstof, en Tweegevreet is ’n besliste hoogtepunt in ’n jaar wat reeds uitstekende fiksie opgelewer het."

Op LitNet het Melt Myburgh ’n onderhoud met Zirk gevoer, spesifiek oor Tweegevreet. Myburgh wou weet of dit moeilik was om oor te skakel van Die vertes in na Tweegevreet.

Zirk se antwoord: "Tussen die boeke was dit soos om deur ’n motorhek te ry – drrrrrrr, en ek is anderkant, sonder om veel spoed te verloor."

"Die karakters het lewens buite die boeke, voel dit vir my, en ek teken net die relevante dele op. Iemand soos Eva, byvoorbeeld, het haar eie verhaal wat so half buite die reikwydte van my boeke val. Dis eintlik waar van omtrent almal. Elke mens het sy eie storie. Ek hou van die idee dat daar ’n voller werklikheid is as wat in die boek opgehaal word. Lesers kry te doen met ’n slice of life."

"Waaraan ek veral plesier het, is om ’n newekarakter in een boek te vat en in ’n ander boek meer prominent te laat figureer, soos Hans Stempsky in Tweegevreet. Daar is ’n kêrel genaamd Jager Orlam wat twee keer vlugtig in Die vertes in verskyn, en wat ’n hoofkarakter in die derde boek is."

Vir Melt Myburgh ontwikkel die verhaal teen die agtergrond van die geskiedenis van Duits-Suidwes-Afrika. En vir hom is dit vanselfsprekend dat ’n skrywer respek moet hê vir daardie bepaalde tydperk in die geskiedenis waarteen die storie afspeel. Hy wou dus meer by Zirk weet oor sy navorsing en sy verbintenis met Namibië.

"Die navorsing geld vir die reeks eerder as die spesifieke boek. Gaan ek soos ’n bitterbal klink as ek noem dat ek meen van die aandag wat Tweegevreet nou kry eintlik Die vertes in moes toeval? Daardie boek lê my geweldig na aan die hart. Ek meen lesers se genieting van Tweegevreet sal ’n ekstra dimensie kry as hulle Die vertes in ook gelees het."

"Maar om jou vraag te antwoord: Ek is ’n gebore Suidwester, soos ons in daardie dae was. My familiegeskiedenis lê daar. Die land en sy geskiedenis resoneer met my. Ek het vir die boek plekke besoek, baie gelees en na baie foto’s gekyk. Omdat baie van die materiaal net in Duits beskikbaar was, ’n taal waarin ek tot onlangs net die skelwoorde geken het wat in die War Picture Library comics van my jeugjare was, moes ek myself leer totdat ek darem kon verstaan wat ek lees. Ek het ook hulp van verskillende kenners gekry, onder meer ’n paar akademici wat spesifiek oor die Landespolizei navorsing gedoen het."

Oor sy navorsing wat die inheemse groepe van Namibië betref, brei Zirk ’n bietjie meer uit teenoor Myburgh: "Ek is allermins ’n kenner en het eintlik net genoeg opgelees om kortstondig die illusie te skep dat ek iets weet! ’n Hoogtepunt wat die volkekundige navorsing betref was dat die vermaarde Namibiese etnoloog doktor Kuno Budack my aan huis ontvang het. Hy is werklik ’n besondere man wat in sy jeug in Oos-Duitsland toegesluit is oor sy sieninge. Hy is ’n lewende legende in Namibië. Ek het dit erg waardeer dat hy bereid was om my onkundige vrae te beantwoord."

Vir Melt Myburgh is Zirk se karakters "aangewese op skryf om te kommunikeer, maar ook om dagboek te hou en gebeure op te teken sodat dit nie in die vergetelheid verval nie, om illusies en leuens in stand te hou." Hy wou weet hoe sien Zirk hierdie verbeeldingswêreld.

Zirk se reaksie hierop was as volg: "Lesers is ’n besondere spesie, my gunstelingmense. Deur lees verbreed jy jou horisonne en jou kapasiteit vir empatie. (…) Ek hou van sekere boeke, en probeer dan self nóg van hulle opmaak."

"Oor die breër rol van die geskrewe woord in ons wêreld kan slimmer mense interessanter dinge kwytraak. Vir my is deel van die antwoord dat die sakewêreld meer van geskrewe tekste gebruik maak as wat die meeste mense besef, en ek verdien my dagloon deur hulle daarmee te help. Dis maar soms ’n gekners, en dan ontsnap ek in stories. Ek bring ’n aansienlike deel van my lewe in verbeelde wêrelde deur."

"Tweegevreet is op primêre vlak ’n misdaadverhaal waar die raaisel rondom ’n moord opgelos moet word. Maar dit is veel meer."

Hoe voel jy oor misdaadfiksie en hoe benader jy die genre as ’n "literêre" skrywer, wou Myburgh verder weet. "Die onlangse WA Hofmeyr-prys wat hulle vir Ek wens, ek wens gegee het, maak seker die term literêre skrywer verstaanbaar, maar dis nie hoe ek daaroor dink nie. Ek is nie mooi seker ek verstaan eens wat ’n boek literêr maak nie. As dit om tegniese vernuwing of filosofiese mymeringe gaan, is ek allermins literêr. Vir my gaan dit daaroor om eerlik en onderhoudend oor mense en dinge te skryf, en om clichés te vermy. (Behalwe natuurlik as hulle ’n positiewe bydrae maak – clichés is kragtig, anders sou hulle nie in die eerste plek inslag gevind het nie.) Ek slaan ag op karakter en situasie, en probeer die prosa lewendig hou."

"’n Onliterêre vriend wat Die vertes in gelees het, het opgemerk dis soos ’n filmfeesweergawe van ’n aksieverhaal. Ek hou van daardie beskrywing. Misdaadverhale is weliswaar van my gunstelinge om te lees, hoewel ek deesdae toenemend om die rande van die genre boer. Ek is sielsmoeg vir tawwe poliesmanne en het reeksmoordenaars nog altyd vervelig gevind. Gewone mense met swakhede is interessanter as maniakke of dronkgatte. Enigiemand wat wil verskil, kan gerus Massimo Carlotto se Death’s dark abyss, Jim Thompson se The getaway of van Dürrenmatt se misdaadverhale gaan lees.

Tweegevreet is ’n misdaadverhaal en eintlik in wese ’n ander soort storie as Die vertes in. (Ek weet dis sleg vir verkope, maar ek probeer om nie dieselfde boek oor en oor te skryf nie.) Hopelik het Tweegevreet soos sy voorganger ook die kwaliteit dat hy sy gegewe vars en met erns benader. Dit gaan meer om die mense as die misdaad."

Publikasies

Zirk van den Berg as vertaler:

• De Villiers, AB: AB, die outobiografie. Johannesburg: Pan Macmillan, 2015 [ISBN 9781770104525 (sb)]
• Kerr, Philip: Hans-Nazi's. Kaapstad: Jonathan Ball, 2019 [ISBN 978-1-86842-880-9 (sb)]
• Hambidge, Joan: Resensie / Philip Kerr – Hans-Nazi's: ’n Bennie Günther speurverhaal (2019)
• Roberts, Maryke: Philip Kerr se Hans-Nazi's is donker Berlynse noir
• Kerr, Philip: Doodsbleek. Kaapstad: Jonathan Ball, 2019 [ISBN 9781868428823 (sb)]
• Van der Westhuizen, Gert: Ongure figure uit van die ergste tye
• Kerr, Philip: Doodslied vir Duitsland. Kaapstad: Jonathan Ball, 2019 [ISBN 978186842-8847 (sb)]
• Jacobs, Jo-Riëtte: Resensie: Doodslied vir Duitsland deur Philip Kerr
• Smith, Wilbur: Donderslag. Kaapstad: Kwela, 2016 [ISBN 9780795707551]
• Verster, François: Boekresensie: Donderslag deur Wilbur Smith
• Smith, Wilbur: Goudmyn. Kaapstad: Kwela, 2017 [ISBN 9780795708213 (sb)]
• Smith, Wilbur: Wildernis. Kaapstad: Queillerie, 2017 [ISBN 9780795801242 (sb)]
• Potgieter, Org: Boekresensie: Wildernis deur Wilbur Smith

Artikels oor Zirk van den Berg beskikbaar op die internet:

• Crime Watch: 9mm: an interview with Zirk van den Berg
• Green, Phyllis: Wat is jou grootste wens?
• Grütter, Wilhelm: "Draadwerk" slaan ’n vonkie lewe uit TV
• Joubert, Emile:
  • Barbier se siel rus hopelik ná 10 jr
  • Rebel teister skrywer uit die dode
• Marais, Danie: Op die spoor van ’n ander lewe
• Marnewick, Chris: Skrywersonderhoud: Chris Marnewick gesels met Zirk van den Berg
• Meyer, Naomi: kykNET-Rapport-boekpryse 2020: ’n onderhoud met Zirk van den Berg
• Nuwe talent bring "Vierspel" na die kassie
• Pople, Laetitia: Namibië 100 j gelede verken
• Retief, Hanlie: Sleutellose Zirk maak toe oop
• Roos, Martjie:
  • Absurde komedie vir TV1 verfilm
  • Schoonhoven kyk deur lens na "Draadwerk"
• Roux, JB: Hoekom skryf jy, Zirk?
• Van Zyl, Johan: ’n Lewe aan die buiterand
• Vreeslose najaag van ’n skryfskim
• Zirk van den Berg
• Zirk van den Berg
• Zirk van den Berg
• Zirk van den Berg
• Zirk van den Berg gesels met Karin Brynard by die bekendstelling van ’n Ander mens

Artikels deur Zirk van den Berg beskikbaar op die internet:

• Bloody kid [kortverhaal]
• ’n Boekwinkel met net een boek
• Fishers of men [kortverhaal]
• François het ’n storie vertel [François Bloemhof]
• Grip [kortverhaal]
• Het die rolprent die roman verdring?
• Miracle at Muriwai [kortverhaal]
• Nie om geld of erkenning nie
• Nou is tyd van vryheid vir kunste
• ’n Skrywer op die bus saam met gewone mense [CF Beyers-Boshoff]
• Zirk on writers and books

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Zirk van den Berg (1960–) appeared first on LitNet.

Johann Lodewyk Marais se LitNet Akademies-artikel oor die uitbeelding van koning Shaka in die Suid-Afrikaanse literatuur, het in Desember 2020 in LitNet Akademies verskyn. Melt Myburgh het hom uitgevra oor sy interessante navorsing.

Johann Lodewyk Marais by die gedenkteken ter nagedagtenis van Shaka in kwaDukuza. In die voorgrond is die klip waarop Shaka na bewering gesit het toe hy vermoor is. (Foto: A. Steynberg)

In ’n onlangse onderhoud op LitNet sê Antjie Krog dat Suid-Afrikaners dikwels oor Shaka opgetoë raak omdat ons wraak respekteer en haat ons opgewonde stem, en dat ons in die proses vergeet van die ander swart konings wat vrede nagestreef het. Waar kom jou fassinasie met Shaka vandaan?

My jeugjare het ek op die grens tussen die Vrystaat en KwaZulu-Natal deurgebring. Daar was heelparty Zoeloesprekers in die omgewing, en van Colllin(g)spas af in die rigting van Ladysmith het ek my tussen saliehout, papierbasdoring en klip verwonder aan hoe vinnig die landskap verander en die Sesothokultuur na ’n Zoeloekultuur oorgaan. In Sesotho, wat ek soos ’n moedertaal leer praat het, was daar baie Zoeloewoorde. Shaka en sy invloed het gou onder my aandag gekom uit wat ek as kind mense hoor vertel het. Boonop het Cecil Skotnes en Stephen Gray se The assassination of Shaka (1974) my op dramatiese wyse van dié monarg en die moord op hom laat kennis maak. Ek en van my skoolmaats is veral gefassineer deur Skotnes se houtsnee. Via opmerkings van Gray het ek die eerste keer DJ Opperman en sy Natalse gedigte, waaronder die lang “Shaka” uit Heilige beeste (1945), leer ken. In die geskiedenisklas het ons van Moshoeshoe I en die konflik oor die grens tussen die Vrystaat en Basutoland (nou Lesotho) geleer, maar die ingrypende implikasies van Shaka se lewe en optrede vir die Suid-Afrikaanse geskiedenis het my meer geïnteresseer.

In jou artikel noem jy dat die vroegste uitbeeldings van Shaka voorkom in die geskrifte van jagters en handelaars, en in die eerste roman van die Engelse skrywer H Rider Haggard, Nada the lily (1892). Haggard beeld Shaka dan ook as “’n roekelose koning met ’n onnatuurlike persoonlikheid” uit. Jy noem spesifiek ook die werk van Afrikaanse skrywers soos DJ Opperman, PPR van Coller, Pieter Fourie en PJ Schoeman. Wanneer dit kom by wit skrywers wat oor ’n swart figuur soos Shaka skryf, is dit met die politieke tydsgees van vandag, waar begrippe soos appropriasie die diskoers oorheers, waarskynlik soos om ’n mynveld te betree. Wat is jou gedagtes as navorser hieroor? In hoe ’n mate is Shaka se beeld deur dié kolonialistiese tekste skeefgetrek, en hoe gaan jy as navorser met sulke bronne om?

’n Voorstelling van Shaka in Nathaniel Isaacs se Travels and adventures in Eastern Africa (1836)

Dit wat ons van Shaka weet, word bepaal deur die bronne oor hom wat oor ’n tydperk van bykans 200 jaar ontstaan het en/of geskep is. Benewens die mondelinge en skriftelike bronne bestaan daar min ander gegewens van ’n tekstuele aard. Ons weet byvoorbeeld nie hoe Shaka gelyk het nie, want Nathaniel Isaacs se voorstelling van hom in Travels and adventures in Eastern Africa (1836) bevat allerlei onwaarskynlikhede. (Maar hierdie voorstelling bepaal tog in ’n baie visuele era hoe ons ons Shaka voorstel, en kunstenaars is nog steeds daarmee in gesprek.) As historiese én letterkundige navorser is ek gekonfronteer met die vraag hoe betroubaar die bronne is. Vir die historikus is die vraag na die betroubaarheid van bronne vir die bestudering van die geskiedenis selfs belangriker as vir die letterkundige, wat heel dikwels in tekste met die doelbewuste verdraaiing van die geskiedenis te doen het. In die lig van die “historiese afstand” van Shaka se werklike lewe en tyd af, is bykans alle tekste oor hom skeeftrekkings, soos Dan Wylie ons in sy radikale herskrywing van Shaka se biografie op wys. Tekste wat oor Shaka in die era van Britse kolonialisme en apartheid ontstaan het, is ongetwyfeld deur tydgenootlike lewens- en wêreldbeskouings gekleur. Geen vroeë tekste oor Shaka kan daaraan ontkom nie. Dit was vir my ’n uitdaging om na feitlik al die tekste te kyk wat oor Shaka behoue gebly het en om hom só te probeer begryp.

Jy verwys na Thomas Mofolo se Chaka (1926) as “die eerste groot roman” in ’n inheemse taal, Sesotho. Waarom staan Mofolo se roman oor Shaka vir jou uit, buiten dat dit deur ’n swart skrywer in Sesotho is?

Ek was nog op skool toe ek met Chris Swanepoel se Tjhaka (1974), ’n vertaling van Mofolo se Chaka, kennisgemaak het. Swanepoel se vertaling was keurig en die verhaal wat hy vertel het, was sowel boeiend as ontstellend en selfs makaber. Mofolo, Opperman, Skotnes en Gray het as ’t ware ’n oorsig oor die Zoeloemonarg se lewe gegee en klem op sy byna onvermydelike ondergang laat val. Swanepoel se vertaling het ’n Afrikaanse venster oopgemaak op hoe ’n (ten diepste bevooroordeelde?) Sesothoskrywer gebeure in die Zoeloegeskiedenis voorgestel het. Mofolo het diep in Zoeloegebruike, -tradisies en -mites gedelf om ’n era te herskep en herinterpreteer. Sy narratiewe vermoëns het ’n briljante teks opgelewer wat nie noodwendig betroubare geskiedskrywing is nie. Dié seminale teks het in Afrika wyd daartoe bygedra om verbeeldingryke belangstelling in Shaka te prikkel.

Politieke leiers in Suid-Afrika, soos die voormalige Inkatha Vryheidsparty-leier Mangosuthu Buthelezi, het dikwels uit die beeld van Shaka geput om ondersteuners te verenig en om sin van die hede te maak deur vergelykings te tref met die era van die eertydse Zoeloekoning. Watter rol speel Shaka nog in vandag se politieke landskap?

Shaka sal altyd met die ontstaan van die Zoeloevolk en -taal vereenselwig word. Om dié rede alleen sal sy nagedagtenis bly voortlewe. Suid-Afrika se Erfenisdag op 24 September val natuurlik saam met die moord op Shaka op dié datum in 1828 naby kwaDukuza (vroeër Stanger) wat deur sy twee halfbroers beplan en uitgevoer is. Shaka het in KwaZulu-Natal in ’n prekoloniale era gelewe. Sy kennismaking met mense uit Europa het hom tot aan die begin van blatante kolonialisme en konflik met wit migrante langs die Ooskus van Afrika gebring. As ’n inspirasie vir die vereniging van ’n groep of groepe is Shaka se rol tans ten minste voorlopig klein. Shaka sal egter altyd een van Suid-Afrika se belangrikste historiese figure bly.

Ten spyte van tydgenootlike bronne oor Shaka en mondelinge oorleweringe wat later opgeteken is, is die Shakafiguur steeds in misterie gehul. Indien lesers en navorsers die getrouste beeld van Shaka wil verkry, na watter bronne sou jy hulle stuur?

Tans is die insiggewendste bronne oor Shaka Dan Wylie se Myth of iron: Shaka in history (2006) en Shaka: A Jacana pocket biography (2012) waarin hy omtrent alles wat oor Shaka bekend was, krities ondersoek en selfs bevraagteken. Geen navorser kan ’n ingeligte perspektief op Shaka kry sonder om deeglik met Wylie se werk kennis te maak nie. Carolyn Hamilton en John Laband se publikasies is eweneens noodsaaklike leeswerk. Maar ek moet ook byvoeg: Om ’n “getroue beeld” van Shaka te kry, moet ’n mens ’n omvattende bronnestudie doen, soos my artikel oor die uitbeelding van Shaka in die Suid-Afrikaanse literatuur probeer toon.

Prysliedere oor Shaka is beduidende voorbeelde van mondelinge bronne oor die Zoeloekoning wat mettertyd opgeteken is. Watter ander belangrike mondelinge bronne bestaan oor hom?

Die koloniale amptenaar, landdros en Zoeloelinguis James Stuart (1867–1942) het enorm bygedra met verslae gebaseer op onderhoude wat hy tussen 1897 en 1924 met 200 informante gevoer het. Hierdie versameling in die Killie Campbell African Library in Durban wag op verdere ontsluiting. Stuart se werk is opgeneem in The James Stuart archive, waarvan ses dele onder redaksie van Colin de B Webb en John B Wright in onderskeidelik 1976, 1979, 1982, 1986, 2001 en 2014 gepubliseer is. Baie historici plaas ’n hoë premie op die gebruik van mondelinge bronne.

Die hegte en komplekse verhouding wat Shaka met sy moeder en ander vrouefigure gehad het, het navorsers soos Max du Preez byvoorbeeld in Of warriors, lovers and prophets gelei tot die verkenning van Shaka se seksualiteit. Dink jy Shaka was gay?

Shaka se seksualiteit kom in heelparty tekste ter sprake. Ek het die jeugverhaalskrywer en vroeëre professor in antropologie aan die Universiteit Stellenbosch, PJ Schoeman, se opvallende belangstelling in Shaka se seksualiteit en die teenoorgestelde geslag in Pampata: Die beminde van koning Tsjaka (1978) opgemerk. Shaka het ’n komplekse verhouding met Nandi, sy moeder, gehad wat uiteindelik tragies geëindig het toe hy haar heel moontlik om die lewe gebring het. Shaka se verhouding met vroue en geweld teen hulle steek heel dikwels die hedendaagse leser dwars in die krop, met die gevolg dat ernstige vrae oor sy magsug en geestesgesteldheid gevra kan word. Ek het baie oor Shaka gelees, maar nie onder die indruk gekom dat hy gay was nie.

Shaka word natuurlik as briljante militêre strateeg beskou. Was hy inderdaad briljant as militêre aanvoerder, of is dié status deur oordrewe uitbeeldings in skrywes oor hom gevoed, soos wat daar ’n vraagteken oor die uitbeelding van sy voorkoms was?

As ons ons op die bronne oor Shaka en sy voortspruitende en voortgaande reputasie moet verlaat, was hy beslis ’n briljante militêre strateeg wat baie welslae behaal het. Hy het hom ook die gramskap van mense op die hals gehaal wat tot sameswerings en sy moord gelei het vanweë die buitengewone fisieke en op die duur onrealistiese eise wat hy aan sy vegters gestel het. (Hulle is byvoorbeeld eers op 40-jarige ouderdom toegelaat om te trou.) In die literatuur kom enigsins oordrewe uitbeeldings én dikwels op die oog af onrealistiese getalle voor van die teenstanders wat in die slag gebly het. Met Shaka se gevegstegnieke is die Voortrekkers ’n dekade later aangedurf, terwyl die wapenrusting, mondering en aanvalstegnieke wat tot en met die Anglo-Zoeloe-oorlog (1878–1879) gebruik is, uiteindelik tot fatale verliese vir die Zoeloeleër en die einde van die koninkryk gelei het.

In jou artikel haal jy die Dan Wylie aan waar hy verklaar: “History, in the end, is a creative literary medium. It tries to say something verifiable about the past, but the past is ultimately a construction of language; it’s something imagined.” Net soos Wylie is jy as digter ’n kreatiewe gees wat ongetwyfeld inspirasie uit die geskiedenis put. Vertel asseblief van jou poësieprojek rondom Shaka waaraan jy verlede jaar gewerk het: Die invloed van Shaka op kuns, literatuur en die samelewing.

Wouter Gildenhuys, die Durbanse argitek en kuns- en poësieliefhebber, het my twee jaar gelede genooi om aan ’n projek oor kuns, literatuur en die samelewing met die fokus op Shaka deel te neem. My bydrae het oor die uitbeelding van Shaka in die Suid-Afrikaanse literatuur gehandel, terwyl onder andere die kunshistorikus Elsa Miles, kunskenner en -kritikus Marilyn Martin en taalkundige Wannie Carstens ook bydraes gelewer het. Afrikaanse en Zoeloedigters is genooi om gedigte oor Shaka voor te lê. Die projek het my die geleentheid gegee om verder aandag aan my jeugbelangstelling in Shaka te gee en in die proses baie meer oor hom te leer. As skeppende skrywer het ek uit die hoek van my oog kon kyk hoe ander skrywers oor hom geskryf het (en Mazisi Kunene se formidabele Emperor Shaka the Great: A Zulu epic (1979) gelees!) – uit die hoek van my oog, want ek het tot dusver nog nie daarin geslaag om self iets werklik beduidends oor Shaka te skryf nie. Nietemin, dit was van die begin af nie regtig vir my belangrik om self skeppend oor hom te skryf nie. Tans is ek besig met voorwerk vir ’n biografie oor koningin Nandi, Shaka se moeder, wat vir etlike maande enigsins deur die COVID-19-beperkings in ons land in die wiele gery is. Maar nou gaan my werk voort en kan ek weer museums, argiewe en ander navorsers besoek.

Lees Johann Lodewyk Marais se artikel in LitNet Akademies, “Die uitbeelding van koning Shaka (ca 1781–1828) in die Suid-Afrikaanse literatuur” hier.

Ander bydraes deur Johann Lodewyk Marais:

Vreemdelingehaat en die gelaat van die ander

UNISA se Breyten-seminaar: "Breyten Breytenbach in turbulente jare, enkele persoonlike perspektiewe"

The post Om jou ’n Zoeloemonarg raak te verbeel: Johann Lodewyk Marais oor die uitbeelding van Shaka appeared first on LitNet.

Olivia M Coetzee: Daa is soeveel trots en talent in ôs gemeenskappe, en vandag gesels ek met een van dié talentvolles. Iemand vol talent, wysheid en visie. Lies vêder en ontmoet vi local kunstenaar Michaelangelo Abrahams.

Kan djy my meer van jouself vetel? Wat is jou kuns?

Ek is oospronklik va Lambertsbaai, ek noemit “Lovers’

Bay” ‘cause almal is astrant en lief vi mekaa daa. Ek kô uit ’n huis van digters en toneelspelers, met ’n auntie wat ’n rêrige drama queen is. As dit by kuns kô, issit ’n bietjie van alles – teken, sculpture, cartoons, paint – en as ek nog by kan leer, doen ek so.

Djy het my vetel dat djy biesag is om jou final vak te skryf vi ’n Diploma in Arts. Kan djy vi my vetel van daai experience?

Vi die laaste drie ja was ek ’n student by Tshwane University of Technology Arts Campus. Dit was ’n joy vi my en ’n plesier om die voorreg te hê op ’n laat ouderdom om te ka study, but mês is mos nooit te oud vi dittie. So ek wassie oudste innie klas, maa ek het my net humble gehou wan ek wiet dat ek wiet practically bietjie mee as die ander students, so ek hettie bo-oor die res geganie. Theory was bekommernisse, maa met my mengles kô ek’am verstaan tussenie lyne deur.

Is djy met ienige projekte biesag?

Op die oomblik is ek vry, wêk aan my personal projects, dan hier en daar het ek ’n client of twee vi wie ek painting doen. Ek mis dai kant van die lewe waar ek constantly besig is innie communities. Hier waar ek nou bly, is almal wel af, so ek doen maa my eie ding by die huis.

Het djy uitstallings online of offline? Waa kan mens jou wêk uitcheck?

My wêk ka gesien wôd op Instagram, en my website is binnekot in aksie, dan ka mêse online kyk en koep. Ek mis my community elke dag waar ek ’n verskil kon maak, maa ek vul my toolbox met knowledge om die wêreld met ’n nuwe vision en mission aa’ te pak.

Hoe het COVID-19 jou persoonlik geaffekteer?

COVID-19 het my hande bietjie afgekap, omdat ek is my eie baas en wêk vi my en die huis. Exhibitions moes gecancel wôd. En djy voel net emotionally powerless, want almal moes hulle sente omdrai en vi ’n artist, eish, dis moeilik.

Vertel my meer van jou gemeenskap, en hoe mense in jou gemeenskap met COVID-19 cope?

In ons gesinne is nieman getas met Covid nie. Maa wel vriende va ôs, ennit was hartsee. Covid het baie van ôs geknak emotionally.

Wat is die doel van kuns in ôs gemeenskap, en hoe kan dit in die samelewing gebruik wôd om meedere te doen as net te “entertain”?

Kuns ka baie van ôs laaities red – dit hang net af va skillful leaders wat ka vas vat en bymekaa kom met ’n plan hoe hulle mekaa ka help om die arts en culture te dryf. As ons mense kry wat transparent met mekaa is, dan sal ons youth vooruit strewe. Mense wat wysheid en geduld toepas in ’n community ka ’n sterk force maak, saam, teen alles wat negative is.

Nina Simone sê: “You can't help it. An artist's duty, as far as I'm concerned, is to reflect the times.” Wat is jou gedagtes oo dit wat Miss Simone te sê het oo die verantwoordelikheid van ôs as artists?

As ek dittie sê nie, wie gan dit sê, as ek dittie doenie, wie ganit doen? Simone is ‘n groot inspirasie tot een en elk. Sy gebruik haa skill as tool om die truth te versprei. En dis hoekô ‘it ’n duty is vi ’n artist om te praat deu sy skill. Abused poets en singers doenit tog, hulle is activists in dit. Hulle help wee een wat vasgevang is in abusive situation. So as jou ability kan iemand help dan help djy. As ekkie, wie gaa’ da’? Ek paintie reality va my lewe en wat ek teëkô. Mense met wie ek opgegroei het, my journey. Dis dinge waa’op ek trugkyk, en ek sê dankie vi alles, reg en ve’keed, ‘cause dai het my gevorm tot nou toe, wat voo’lê is nog ’n mylpaal. En dis my inspirasie wat ek vasvang op papier en canvas.

Wat is die mooi wat djy sien in jou gemeenskap en in die algemene samelewing van Suid Afrika?

Die mooiste va’ die lewe is mense wat liefde het. Almal, goed en sleg. En dit het ek al gesien en gehoor in moordenaars, en bedelaars, en bendes. Liefde gee ôs krag dat ôs tot enige iets in staat is. Net een woord van ’n vrot appel en daa’ is jealousy soes Covid wat wil almal gaan besoek. Maa liefde breek elke donker wolk.

Wat is jou denke oo die euwels in ôs gemeenskappe?

Poverty is ’n euwel ennit verwoes ons almal, ôs is bo-op en oor mekaar, so frustration en kwaad sal inskop, plus die honderde drankwinkels in die omtes. Haal drank weg dan ga die banner effens lig, en die proses ka stap vi stap so verander. En oo’ ôs skole te help moet daa mee’ kunsonnies inkom. Ons het duisende kunstenaa’s met diplomas in ons land, maa’ ons vereistes is hoog. My drie jaa by TUT was genoeg info om ôs kids te kan leer daarmee. Ons theory het al die vlakke van art history gecover, en dit kan part van ’n postgraduate education certificate wies. So kan ons baie kids met art en culture vannie strate af en op skool hou. Ons textile industry kan weer opstaan en voortgaan.

Hoekô dink djy is daa soe min vroumense van kleur wat bekend is vi hulle fyn kuns?

Ek dink dat min het hul man gestaa’ en wys wat hulle het. Hoe ka djy gehoo wôd as djy nie raas nie. As djy ’n moment in jou lewe op skool gehad het waa juffie vi jou veskree met di woorde “Jou leë blik”, moet jy dai gebruik in jou toekomende tyd. Wees ’n leë blik. Vrouekunstenaars moenie die woord “vrou” as ’n swakheid of verskoning sien nie. Staan op en wys  jou skill.

As daa ienige iets is wat djy vi mense, jonk of ouer, wil sê wat baie graag wil doen wat djy doen, maa wat bang is om te begin skets, of om ’n kwas op te tel, wat sal dit wies?

As jy wil ’n artist is, begin net. En maak foute soveel as wat jy kan. Speel, mors, dit alles gee jou confidence om nie bang te is om lyne of kleur te trek en meng nie. Nadat jy deur al die plesier is, gaan jou skill beter en beter raak byrie dag. So moenie jou vestig op perfeksie nie, dit kô met die loep va tyd.

The post Olivia M Coetzee praat met Michaelangelo Abrahams, oorspronklik van "Lovers’ Bay", oor sy kuns appeared first on LitNet.

Title: Hidden Karoo
Author: Patricia Kramer
Photographer: Alain Proust
Publisher: Penguin
ISBN: 9781432310042
Date: March 2021

The Karoo is big-sky country; a land of vast plains punctuated by flat-topped mountains, conical hills and secluded valleys, a land of scrubby bushes and hardy trees, where pioneers carved roads out of rock to set down roots in an unforgiving environment.

Matjiesfontein

Here dreams are born, legends are made, and outcasts find sanctuary. It is also an ancient place, whose story is revealed through geology, fossils and artefacts, and whose human lineage predates any written history. Today, the people who inhabit it must manifest the same fortitude that sustained those who left their footprints in the primieval mud.

Older DRC buildings

In  Hidden Karoo  you will find all this, and more. Through a series of superb photo-essays, this majestic place is revealed as a land where conservation and neglect are seldom far apart, where one town boasts splendidly restored buildings, while along a dusty road lie forgotten villages waiting for... something. Could it be a renewal, or a slow death? There’s nothing novel about the movement of people from country to city, and the Karoo mimics other parts of the world where rural areas become derelict as they are depopulated.

Modern DRC Buildings

Hidden Karoo  presents a snapshot of the region, offering a glimpse into towns and villages, farms and churches, public buildings and private homes, all against a backdrop of awe-inspiring landscapes. Through words and pictures, it prompts us to consider what was, what is and, perhaps, what might be. One constant about the Karoo is change. A book can do no more than capture a moment in time or depict fragments of a place, but in doing so, it bears witness to the past and offers the hope that there may yet be a future for this unparalleled part of our country.

Prins Albert

Photographs and text provided by Penguin Random House.

The post <em>Hidden Karoo</em> by Patricia Kramer and Alain Proust, a preview appeared first on LitNet.

Bettina Wyngaard (foto: Naomi Bruwer)

Vir die meeste mense was 2020 net een groot pandemieverwante misoes, met inperkings, aandklokreëls, drank- en tabakverbod en bisarre regulasies oor watse klere mens mag aantrek wat uitstaan. Moenie eens praat van die Slag van die Woolworths-hoender en die skermutselinge rondom strande nie.

Tussen al hierdie onsinnighede is daar op 19 November 2020 ’n saak in die Konstitusionele Hof beslis wat verreikende implikasies vir ’n miskende groep mense in ons land het. In Mahlangu et al vs Die Minister van Arbeid et al, saaknommer CCT 306/19, is beslis dat huishulpe, wat voorheen nie beskerming onder die Wet op Vergoeding vir Werkbeserings en Siektes geniet het nie, nou terugwerkend na 27 April 1994 beskerm word.

Die uitspraak het nie destyds veel nuusdekking gekry nie. Daar was te veel polisievergrype, Rage-partytjies, kort-voor-Kersfees-tweede-vlaag-vrese om oor te berig. Dis jammer, want hierdie hofsaak gaan vele lewens ingrypend verander.

Onlangse statistieke van die Departement van Arbeid dui daarop dat daar meer as een miljoen huishulpe werksaam is in Suid-Afrika. Anders gestel, omtrent 8% van die totale arbeidsmag is huishulpe. Dat hulle nou regsbeskerming geniet in geval van werksbeserings, is ’n reusagtige stap vorentoe. In my nuwe boek, Onverskrokke vroue: uitdagings en oorwinnings van Bybelse tye tot vandag, wat op 15 Junie 2021 verskyn, wy ek ’n hoofstuk aan die posisie van huishulpe en ander vroue wie se arbeidsbeskerming gebrekkig is.

Ons hoor gereeld hoedat werkgewers na hul huishulpe as deel van hulle familie verwys, maar vergoeding en regsbeskerming het nie altyd daai oënskynlike sentiment gevolg nie. Toe minimumlone vir huishulpe vasgestel word, was die protes van werkgewers se kant vinnig en negatief. Toe groot dele van die ekonomie gesluit is weens Covid-regulasies, kon huishulpe in daardie eerste maand of wat ook nie gaan werk nie. Of hulle steeds hul lone betaal is, het algeheel afgehang van die goedhartigheid van hul werkgewer.

Indien hulle aan diens beseer was, kon huishulpe nie eis nie. Vir mediese sorg moes hulle in die toue by die staatshospitale gaan wag. Betaling van lone terwyl hulle met die werksverwante besering of siekte van diens was, was nie verseker nie.

Mahlangu verander dit. Op Woensdag 10 Maart 2021 het die Vergoedingskommissaris regulasies uitgereik wat die nuwe, beskermde posisie van huishulpe uiteensit. Onder andere kan huishulpe nou mediese koste eis , hul families kan begrafniskoste eis, en in gevalle waar familielede afhanklik was van die huishulp as broodwinner, kan hulle nou ’n onderhoudskoste eis vir kinders tot op ouderdom 18. Ouers van huishulpe wat afhanklik van hulle was, kan ook nou eis. Huishulpe wat medies ongeskik verklaar is as gevolg van beserings aan diens, kan nou van die Vergoedingskommissaris eis.

In die spesifieke feite van hierdie saak het die huishulp in haar werkgewer se swembad verdrink in die loop van haar diens. Haar afhanklike dogter het van die Vergoedingskommissaris probeer eis. Die eis was onsuksesvol, omdat huishulpe uitgesluit was van die definisie van “werknemer”, soos wat die vergoedingswetgewing vereis. Die dogter het toe die Gautengse Hooggeregshof genader, en van daar is die saak na die Konstitusionele Hof.

Ons lees gereeld van huishulpe wat aangerand en soms gedood word wanneer inbrekers hul werkgewers se huise binnedring. Sulke gevalle sal waarskynlik nou deur die nuwe regulasies gedek word.

Daar is ander, meer alledaagse voorbeelde van tipiese beserings. Huishulp skuif ’n rusbank om beter te kan stofsuig en maak haar rug seer. Sy gly op ’n nat vloer en skuif haar knie uit. Sy sny groente en die skerp mes sny haar vinger af. Die voorbeelde gaan aan. Sulke gevalle word potensieel nou gedek deur die wetgewing.

En dis terugwerkend na 1994 van krag, wat beteken dat enige werker wat sedert die eerste demokratiese verkiesing beserings opgedoen het, of familie waar die werker aan diens gedood is, nou kan eis.

Wat moet werkgewers doen? Daar rus nou ’n verpligting op persone wat huishulpe in diens het om by die Vergoedingskommissaris te registreer deur vasgestelde dokumentasie voor te lê.

My hoop is dat werkgewers regtig daad by die woord sal voeg en hulle huishulpe, dié wat “soos familie” is, sal registreer. Dit beskerm werker én werkgewer. My vrees is dat baie werkgewers, in ’n misplaaste woede omdat daar nou ’n ekstra administratiewe las op hulle geplaas word, weier om te registreer en hul werkers van daardie beskerming ontneem.

Intussen kan ek net in dankbaarheid drie hoera’s vir huishulpe uitroep. Hierdie beslissing en die regulasies wat vandeesweek uitgereik is, is ’n reuseverligting vir baie mense.

The post Drie hoera’s vir huishulpe appeared first on LitNet.

Background picture: Sarah Taylor, Main picture: Carel Kuschke

Carina Bruwer has become the first person to swim across Walker Bay, in a time of 6:36 in aid of the Tribuo fund and the performing arts sector of South Africa.  She did so according to English Channel swimming rules, wearing only a costume, cap and goggles, and starting and finishing on dry land, without any contact with the support boat throughout the swim. The route was from Hermanus Old Harbour to Stanford Cove in De Kelders, where she was welcome by a local crowd of supporters. The official distance of the swim is just shy of 21km, swimming against a strong head current for most of the distance, and water temperature varied between 17.5° and 19°C.  It was a beautiful day on the water, with minimal wind and plenty of sea life. She embarked on this challenge in aid of the Tribuo fund, a non-profit organisation that was created due to the impact of the Covid-19 pandemic on the performing arts sector.

Carina Walker (Picture: Dave de Beer)

“Carina left Hermanus one hour prior to low tide (09:15), having slack tides for the first two hours. The tides started pushing hard against her at the 2 hour 30 min mark. The following day was spring tide. She had tides pushing against her for the  next 2 hours and it took a mammoth effort for her to make way during this period. It made her 21km swim more like 27km... The Ocean did play her part, giving us pristine conditions otherwise, and she sent all her magnificent creatures along for the swim,” says Bjorn von During from South African Shark Conservancy, who piloted the support boat from Blade Charters.

The crossing was coordinated by Walker Bay Adventures, and owner Herman de Vries joined Carina in the water for some sections of the swim.  “It was wonderful to have company in the water; Herman is a fantastic swimmer and helped to keep me motivated to swim at a strong pace, and it was nice to have a friendly energy next to me, especially when at one point, there was huge commotion about 1,5m underneath us and all we could see was bubbles which was a bit startling.  He was the first to regain composure and to realise it was just an adventurous seal!” said Carina.

Carina Walker (Picture: Dave de Beer)

“Every swim is special but I have to say, this is one I will never forget. It is always wonderful to pioneer a new swim, and this one is certainly epic in terms of its geography and the incredible sea life that one encounters!  But more importantly, the amazing volunteers who went out of their way to help me get across, and help get the message across, means that I've created a memory, and I have made new friends. And most importantly, this powerful experience is something that I want to mirror to the artist community, to offer hope and empathy. My wish is that we can raise enough money to make a meaningful difference for many of the thousands of artists who are truly broken – financially and mentally. And that artists would feel that someone sees them, and that more and more of society would see them, now that they have become invisible and silent due to the decimation of live entertainment.”

The public and supporters donated money on the Tribuo website, the Back-a-buddy crowd-sourcing platform and Overstrand locals had a collection drive while Carina completed her 6 hour swim. The swim was also livestreamed, with live footage from the water being alternated by video messages from musicians like Zolani Mahola, Dr Victor, and many other artist friends and colleagues of Carina's who had added their voice to the cause and the plight of the industry. The artist community got behind Carina and the cause, with more big names like Jarrod Aston, Gabi Le Roux, Joanne Strauss and Amanda Strydom, amongst hundreds of others, posting on social media in support of the effort. 

Gillian Mitchell from the Tribuo fund was one of the supporters that welcomed Carina on the beach: “It was overwhelming watching Carina approach Walker Bay. Her dedication and support for the arts industry is not only inspiring but a great example of how the community is thinking of initiatives to ensure it survives these uncertain times. The Tribuo fund is 100% dependant on donations from the public and corporate sector and we urge anyone that is in a position to help to visit our website and support. We would also like to thank everyone who has helped us over the last few months and enabled us to support over 300 artists and technicians financially.”

The Tribuo Fund was founded in collaboration with Karen Meiring (kykNET), Cornelia Faasen (NATi) and the Feesteforum (Aardklop, KKNK, Innibos, Suidoosterfees, Vrystaatfees and the Toyota US Woordfees) to support freelance artists. The fund is dependent on contributions by supporters who would like to help the arts during this difficult time.

Contributions can be made by private persons, corporate institutions or philanthropic donors. 18A tax certificates will be issued on request. Contributions can be made anonymously, or contributors can be acknowledged as a donor to the fund. 

In a recent Instagram post, Carina wrote: “When artists are unable to perform their craft, it is not only their livelihood that is affected – it is also their sense of purpose and their vehicle of expression. In most cases their art is their main language and very often it is their whole universe. It is not possible to separate emotion from art, as the very nature of it is spiritual.” She says: “This struggle is exactly what inspired me to embark on this challenge. I need to feel I'm doing something to help, and I want artists who are in a very dark place to know that someone sees them, someone feels their pain.”

This sentiment is echoed by the Tribuo Fund. “Artists were one of the groups instantly affected by lockdown and Covid-19 restrictions,” says Tribuo founding member and CEO of NATi, Cornelia Faasen. “Artists seldom have safety nets of savings, insurance or pensions. They work from one production or event to the next. For many of them, the major arts festivals are their primary and most consistent source of income. The performing arts industry finds itself in devastatingly distressed times. Our artists need a helping hand to keep their heads above water. Therefore, our partnership with Carina makes perfect sense.”

Donations can be made here.

The post Press release: Carina Bruwer swims across Walker Bay in support of the Tribuo fund and performing arts appeared first on LitNet.

Title: Hidden Johannesburg
Author: Paul Duncan
Photographer: Alain Proust
Publisher: Struik Lifestyle/Penguin Random House
ISBN:9781770079922
Date: 2016

Books like this do not just appear. Nor are there many around like them. They take a great deal of dreaming up, conceptualising and hard work; and then, some planned ones might never see the light of day. Hidden Johannesburg contains 28 culturally significant buildings tucked away somewhere in the Johannesburg landscape.

The cover by Alain Proust; all photographs by Proust were kindly supplied by Penguin Random House

The photographs are by internationally acclaimed photographer Alain Proust. The text is by former editorial director at Condé Nast Independent Magazines, Paul Duncan, whose remit included Casa Vogue Italy and Spain. Although he followed a career in fine art, his eye is clearly that of the architect. Articles from Duncan’s pen feature interiors, lifestyle, design and buildings, and not just in South Africa. Many have been published in the United Kingdom in The Independent, The Sunday Times and The Evening Standard.

Alain Proust remains one of South Africa’s leading photographers. Born in France, he now lives in South Africa. While the topics of his work range from food and wine to landscapes and nature, architecture and the built environment feature as strongly as any. The two, Duncan and Proust, are responsible for Hidden Cape Town (2016), and now Hidden Johannesburg (2016), while Proust and Johan Swart published Hidden Pretoria (2019).

Reading Hidden Johannesburg will reveal how two highly experienced artists present some of Johannesburg’s architectural gems. Perhaps the following from the introduction will make one realise how specialised it is getting a book like this together:

One wet afternoon, I let myself into the City Hall through a side door and had a free run of the interior all alone. Not a soul challenged me as I wandered about from room to room and up a circuitous staircase with porthole windows and attics. While much of it is what you would expect of a civic place that popped up virtually overnight, and which has seen better days, there were some genuine surprises, like two Louis XV-style “salons” lined with painted panelling and looking-glass on either side of the oval, mosaic-floor atrium linked to the foyer. How beautiful they were, even in their slightly dog-eared state. And how unexpected, even though they had been painted an unpleasant municipal green. And what about the foyer itself!

The first of the buildings that feature is St John’s College, an Anglican school in Houghton, Johannesburg, established in 1898.

St John’s College, by Alain Proust

While the photographs are very beautiful, there is a serious omission. The college’s pièce de résistance could be considered the total facade viewed from the bottom of the valley. From there, one looks up to see what must surely rank as one of the most majestic views of any educational establishment in the world! But the photograph of the school’s library in the book brings a tear to one’s eye as the world goes digital and some schools are changing from libraries to resource centres. Appropriately, the next chapter is “The view”: the mansion of Sir Thomas Cullinan, the founder of St John’s College.

St John’s College (this photograph does not feature in Hidden Johannesburg). Photo credit: St John's College

From Houghton and Parktown North, the next chapter takes the reader to the suburb of Victory Park, to Road No 3, featuring St Charles Borromeo. Here is a little bit of Milanese history in the heart of Joseys. Seemingly unattractive from the outside in “lemon squeezer” style, the inside is a feast to the eye, “a virtuoso performance of theatrical ingenuity”. One can imagine the “Ave Maria” resounding through the 24 precast arches, past the altar on raised predella of rose-pink marble from Portugal.

St Charles Borromeo, by Alain Proust

It is unlikely that the church was designed exactly after Archbishop Carlo Borromeo’s Duomo in Milan, but the likelihood that it is named after him surely exists, given the link with Frederick Gibberd’s Metropolitan Cathedral, completed in 1967 for the Archdiocese of Liverpool and its population of Irish Catholics – although jeered at as Paddy’s Wigwam. Should the reader pass through Milan, a visit to the vault (scurolo) where Archbishop Borromeo lies would certainly be worth a visit. Click here to view it, and for a plan of Milan’s cathedral, click here.

Paddy’s Wigwam, Liverpool. Photo credit: Wordhistories

In Killarney, on the Johannesburg flatlands, Gleneagles is a reminder to many residents of their first abode: a flat. Blocks of flats such as this attracted upper middle-class society to Killarney. Architects JC Cook and Cowen pace-set their design in the palace-like facade, austere foyer and symmetry. Further in the book is another building of flats and apartments in Killarney, called Whitehall Court, on the corner of 2nd Avenue and 4th Street. Originally the offices of the American entrepreneur Isidore Williem Schlesinger, today they are luxury apartments. To follow up with some interesting reading about stylish living in Johannesburg, go to The heritage portal.

Chosen as the book’s front cover is Johannesburg’s Park Station, completed in 1932, the destination for millions of South Africans, especially until a new form of transport prevailed – air travel. Imagine the majesty and splendour of this edifice in its heyday, with its 32 panels painted by South African artist JH Pierneef, now curated in the Rupert Museum in Stellenbosch. Sadly, the original buildings are in a state of decay – Ozymandias in the desert? Nor is the building free from its own political history, as in 1964 this was the venue where John Harris of the African Resistance Movement planted a bomb on the whites-only platform in protest of apartheid. Several commuters were injured and one life lost, for which Harris received the death sentence. His hanging on 1 April of that year was prologued by the incantation of the civil rights movement protest song, “We shall overcome”. Click here to view the panels.

St George’s Anglican Church, by Alain Proust

Dating from 1904 is Herbert Baker’s St George’s Anglican Church in Sherborne Road, Parktown; his partners, Francis Masey and Frank Fleming, were also involved in its design. It was used by the Randlords at the time it was built, and its ascetic interior is shadowy, almost as if the architects set the worshippers apart for themselves from the hustle and bustle of everyone else in burgeoning Egoli (the City of Gold).

A rather peculiar chapter feature is the L Ron Hubbard House, situated on Linksfield Ridge. Intriguing is the interior, especially as the resident was one who lived a cloistered life. The house has beautiful spaces, one minute rich in wooden panels, the next minute having slate tiles, and the next, red leather-covered seating spaces. It was Lafayette Ronald Hubbard (nom de plume L Ron Hubbard) who turned from writer of pulp fiction to dianetics (the modern science of mental health) and inaugurated the Church of Scientology, a controversial religious movement of the fifties.

L Ron Hubbard House, by Alain Proust

Hubbard saw his house in Johannesburg as instrumental in the development of scientology. For more on Hubbard, do not miss a fascinating documentary/feature film called Secret lives (1977) about the creator of dianetics and scientology. 

Edoardo Villa, by Alain Proust

Edoardo Villa could be considered one of South Africa’s foremost sculptors. His house features as a rough-cast, brutal design by Villa’s friend Ian McLennan, little-known South African architect. Warren Siebrits, writer and art collector, owns it now, having purchased it after Villa died at age 95. True to its current owner, its architect and Villa himself, the house sits on a secluded site on an anonymous road, surrounded by indigenous and sculptural plants and trees. Perhaps the dictum, “True learning is to hide learning” (scientia est celare scientiam) (adapted from ars est celare artem – the art is in concealing the art), cannot be truer. Today, Villa’s art is sought after; see it here.

A Villa piece in metal, entitled “Looking towards the sun” (Photo provided)

Part of the architectural Modern Movement is the Freemasons’ Hall in Park Lane, Parktown (although actually closer to the metropolis of Hillbrow). It is a building of the fifties designed by Gordon Leith. Very daunting is its grand staircase. It shows anyone entering that this place means business!

A very daunting grand staircase of the “Freemasons’ Hall”, by Alain Proust

Next is the mansion Northwards. History was made when Sir Herbert Baker designed and built this, the first of many he built for mining magnates in Johannesburg. Here is a fascinating account and history of this building.

Nelson Mandela House, by Alain Proust

No book on the gems of Johannesburg would be complete without the Nelson Mandela House on Vilakazi Street. Where else would one find the homes of the two Nobel Prize winners Nelson Mandela and Archbishop Desmond Tutu in the same street, but in Vilakazi Street, Orlando West, in Soweto in Johannesburg? Mandela lived here from 1946 until he was arrested and imprisoned for 27 years. Take the tour to learn more of one of the world’s leading civil rights leaders and see the house he lived in.

Venturing a little further from the city centre, the book takes us to the Old Pretoria Road in Midrand, to the Nizamiye Masjid. The architecture and interior resemble some of the old mosques in the city of Istanbul.

The Nizamiye Masjid, by Alain Proust

Yet further afield, in Boksburg, is St Michael and All Angels, a church in the Romanesque style, not uncommon for churches built in South Africa then. Stone and wood were strong elements in Sir Herbert Baker’s designs for churches, as in the English Arts and Crafts Movement inspired by John Ruskin. The interior is devoid of decoration, save the stained glass windows. Rather strange is one of them depicting General Gordon, renowned for his military service in the Crimean War as well as in Khartoum in the Sudan.

The Anglo American head office, aka 44 Main Street, probably ranks as one of the “best” business addresses in the Western world. It was here that Ernest Oppenheimer founded Anglo American, today Anglo American plc, a British multinational mining company with its HQ in London, headed by Bruce Cleaver. But 44 Main Street remains Anglo American’s HQ in Africa and a significant landmark on the Johannesburg landscape.

Satyagraha House in Pine Road, Orchards, was the home of Mohandas Karamchand Gandhi (referred to in the book as Mahatma, which is a title and not a name). The name of the house is after the method of passive resistance, or “soul force”, galvanised by discriminatory laws aimed at Indian males living in the Transvaal (today Gauteng), requiring them to register and have thumbprints taken, not required for white males at that time. The house is decorated to reflect Gandhi’s asceticism. To learn more about Gandhi’s philosophy called satyagraha, click here, and here for a virtual tour of the house.

Today, in Bedfordview, it is called St Andrew’s School for Girls, but its real name is Bedford Court, a Sir Herbert Baker house designed for George Farrar (subsequently knighted, to become known as Sir George Farrar). Farrar was renowned for establishing the East Rand Property Mines in 1893. He died from injuries sustained in a railway accident in German South West Africa (today Namibia) during WWI. Today, the home is the site of St Andrew’s.

The Old Fort by Alain Proust

The Old Fort in Kotze Street, Braamfontein, has a harrowing past, where the inmates were brutally treated. Some of the country’s most “prominent political prisoners” were housed there, as were persons contravening petty colonial or apartheid legislation. Gandhi himself was a prisoner there in 1908 for being in defiance of the law that required him to carry a pass. Mineworkers striking in 1913 were imprisoned there, as were those miners from the 1922 Rand Revolt. Others imprisoned there include Nobel Peace Prize winners Nelson Mandela and Chief Albert Luthuli (1960). Find the latter’s bibliography here.

Downtown Johannesburg is filled with interesting buildings, not least the Lions Shul in Harrow Road, Doornfontein. The two cast-iron Lion of Judah statues give the place its name. Built in 1906, it remains a synagogue with a vibrant congregation. War-torn Europe at the time saw many flee from the ravages of race absolutism, including Jews who came to South Africa to seek their fortune. The history of the Doornfontein Synagogue (Lions Shul) is an epic novel to be written in itself of the stories of immigrant strangers experiencing social and economic hardship as they came to Johannesburg to find their new home and build their lives in this community.

Back to the suburbs, this time to Louis Botha Avenue in Orange Grove: Radium Beer Hall is Johannesburg’s oldest surviving public bar, with an interesting and colourful history.

Follow the Radium Beer Hall (photo from the website)

One with a passion for arts and crafts was Florence Phillips, the wife of Lionel Phillips – later to become Sir Lionel Phillips – mining magnate and politician. This is seen from her Italianate mansion, which took 18 months to build. Designed by Herbert Baker, it is said that this was his trial run before the Union Buildings! Read how the home was saved from destruction.

Glenshiel in Woolston Road, Westcliff, another mansion by Baker, designed in 1908, was the last of Baker and Fleming’s big Johannesburg houses (read more about its history). Built by Barrow Construction, renowned for their master projects such as St John’s College, it remains one of the city’s great and majestic historical homes from that era.

Nearing the end of the book, further gems emerge in more of Johannesburg’s buildings. The Holy Cathedral of Saints Constantine and Helen (the Greek Orthodox Cathedral) in Wolmarans Street, Hillbrow, is in Byzantine style, with an iconostasis (screen) separating the nave from the sanctuary, and with a central dome, which was this style’s prevailing motif. Looking at the photographs of the cathedral is like moving through an art gallery, so rich are the decorative panels and artistic features. It was in 1907 that Johannesburg’s Greek community initiated a fundraising campaign to construct the community’s own site for worship, thus ending decades of sharing venues with churches such as the Anglicans.

Not far away, in Nugget Street, Doornfontein, is the Roman Catholic Cathedral of Christ the King, a modernist basilica consecrated in 1960. One of the cathedral’s main features is its stained glass windows, the work of Patrick Pollen (1928–2010).

The Cathedral of Christ the King has the traditional plan form of a Latin cross, a form eminently suited to its site, which is long and narrow. To read more about it, click here.

In the city centre, two gems are the Rand Club and the City Hall in Rissik Street. The club is referred to “as one of the greatest historical landmarks of old Johannesburg”, where “episodes in its history were at the centre of events that rocked the nascent city”. The club began in 1887, the year after Johannesburg started as a mining city. Today, as many similar “clubs” try to survive by making their venues relevant, they face the challenge of making ends meet through subscriptions. The late Edwardian-styled City Hall, designed by William Hawke and William McKinlay, is today cited as one of their grandest designs, along with the former University of the Cape of Good Hope building in Queen Victoria Street, Cape Town, today known as the Centre for the Book. Not surprisingly, Duncan and Proust devote no less than 12 pages to the Johannesburg City Hall and its structure and interior. Talking of Rissik Street (named after Johann Rissik, the surveyor general of the South African Republic, later known as the Transvaal, today Gauteng), a potential gem for inclusion is the Alexis Preller panels in the SARS building at 4 Rissik Street. Duncan explains that he attempted to view them, but the mission failed due to strict security. Nor could he be altogether sure that they were still there – perhaps they have been sold. The image included below is one of the many panels that were commissioned for the building when it opened in the 1950s.

Alexis Preller – Study for Centre Panel, All Africa Mural, Receiver of Revenue (SARS), Johannesburg, 1954, oil on canvas, 40x50cm. (Note: It seems that the Preller above was sold on 11 November 2019.) Photo credit: Mutualart.

Anstey’s Building, by Alain Proust

No book of Johannesburg would be complete without the art deco style/movement. Anstey’s was once the place to shop. Anstey’s Building on Joubert Street was once the tallest building in Africa. It is a suitable example of “the opulence and bravado of commerce that topped the peak of the gold rush”. Emley & Williamson were the architects. They designed several of Johannesburg’s most notable buildings, such as the Central Block at Wits. In the art deco style of architecture that was prominent prior to WWII in cities such as New York and Johannesburg, Anstey’s faced demolition in 1989; however, it was saved and today has long-term apartments. For a “then and now” view and to see the building by geolocation, clik here.

Duncan and Proust have compiled a magnificent book, a feast for the eye. In it, they have captured numerous buildings, each with its own intriguing story – Proust with the magical eye to reflect each building as a place of interest and draw in the beholder, Duncan with the graphic textual detail. Duncan explains his choices, as well as those buildings he would have liked to include, not least the Pierneefs in the Johannesburg Magistrate’s Court, and the Prellers in the SARS building. But you cannot do everything. As Duncan says:

Johannesburg has been in a constant state of reinvention as long as it’s been in existence. And that is the old, mesmerizing, infuriating thing about it. Frustrating and heartening in equal measure, from mining camp to instantaneous city in less than 20 years, it has always pretended to be cosmopolitan. And while money and business have migrated out of the CBD, transforming yet more chunks of veld into suburbs and satellite cities, there is much that has survived here and is waiting to be rediscovered. To take on a second life, to start over.

Does that mean a Hidden Johannesburg Volume 2?

See also:

Finding architectural heritage in Hidden Pretoria

Hidden Karoo by Patricia Kramer and Alain Proust, a preview

The post <em>Hidden Johannesburg</em> by Paul Duncan and Alain Proust, a review appeared first on LitNet.

Die afgelope jaar het die mat onder mense se voete uitgeruk. Ons moes gewoond raak aan ’n nuwe manier van lewe en vir menige was dit ’n tyd van swaarkry en sente omdraai.

Dankie, Lottoland is ’n nuwe program wat daarop gaan fokus om ’n hand uit te reik na dié wat dit die nodigste het. In hierdie reeks van dertien episodes gaan daar gefokus word op verskeie liefdadigheidsorganisasies; daar sal byvoorbeeld warm water aangelê word, of kos en beddegoed sal verskaf word.

“Maryke Haywood van Lottoland wou ’n verskil in mense se lewens maak,” sê een van die vervaardigers van die program, Johrné van Huyssteen. “Ek en my medevervaardiger, Francois Nolte, het toe saam met haar en haar span gesit om te kyk watter konsep vir TV kan werk. Die uiteinde was Dankie, Lottoland.”

In elk van die programme gebruik ons twee bekendes by ’n liefdadigheidsorganisasie wat hulle na aan die hart lê. Hulle besoek die organisasie, vind uit wat broodnodig is en dan om in die behoefte te voorsien. In die eerste episode van die reeks besoek Dewald Wasserfall en Simoné Pretorius Rock of Hope, ’n plek van veiligheid vir baba’s en jong kinders in Pretoria, en hulle maak ’n reuseverskil in dié organisasie se bestaan. Ander bekendes wat in die reeks ’n verskil gaan maak, is o.a. Francois van Coke, Duane Vermeulen, Mimi Mahlasela en Therese Bam.

“Ons het met hierdie projek net weer besef wat die waarde van die woord dankbaarheid is, veral in hierdie tye,” sê Johrné.  “Daar is soveel oomblikke wat uitstaan. Dis ongelooflik om te sien wat mense se reaksie is wanneer daar vir lank nie lig op die horison was nie, maar nou word daar ’n uitkoms gebied.”

Dankie, Lottoland is nie net ’n droom wat vir Lottoland waar geword het nie, maar ook vir Johrné en Francois.

“Ons ken mekaar al 27 jaar,” sê Johrné. “Ons het saam studeer en toe later vir ses jaar saam Gons op kykNET en MK aangebied. Nou, ná bykans ’n dekade, werk ons saam as vervaardigers en kan ons ’n impak op mense se lewens hê. Wat ’n voorreg.”

Dankie, Lottoland begin op Saterdag 3 April om 18:00 op kykNET (DStv-kanaal 144).

The post Persverklaring: <em>Dankie, Lottoland</em> maak drome waar appeared first on LitNet.

Wesens, the critically acclaimed Karoo Sci-Fi film that was released in South African cinemas in October last year, is now exclusively available on DStv BoxOffice from 8 March 2021.

This sci-fi, mystery is set in South Africa in 1967 and follows four South African Intelligence Agents as they investigate an unidentified object that landed on a farm in the Karoo. They record their investigation with a Super 8 and 16mm camera, trying to solve a mystery that will keep you guessing until the very last line.

Film critics like Leon van Nierop, Anna-Marie Jansen van Vuuren, Francois Bekker and many others raved about this first full-length film from writer and director Derick Muller.

"Wesens is like nothing you have ever seen in Afrikaans", said Leon van Nierop and rated the film as one of his Top 10 films of 2020.

Rapport gave the film four stars, calling it "ground-breaking" and Radio Sonder Grense praised it as "one of the rarest films ever made in Afrikaans."

Anna-Marie Jansen van Vuuren named it "the first, truly Afrikaans Sci-Fi film", while Francois Bekker wrote in FAK's Flink magazine that "serious filmgoers will thoroughly enjoy all the cinematic elements."

Siegfried Louw from LiG magazine wrote that after watching the film "you feel like someone who was given the opportunity to discover something you that are not supposed to know."

Laetitia Pople from Netwerk24 (Die Burger/Beeld) wrote that it is wonderful to experience Albert Maritz as the farmer who discovers a strange object on his farm, his "pitch perfect performance will have you laughing out loud."

The cast of this first-of-a-kind Karoo Sci-Fi film includes renowned South African actors, such as Albert Maritz (Griekwastad, Fynskrif, Trackers), Pietie Beyers (Binnelanders, Vergeet My Nie) and Morné Visser (The Kissing Booth, The Harvester, Dis ek, Anna). The film also includes fresh new faces such as Randy Januarie (Projek Dina, Die Sentrum), Rayno von Schlicht and Conradie van Heerden (Fynskrif, Sara se Geheim).

The post Press release: <em>Wesens</em>, a first for Afrikaans, now on BoxOffice appeared first on LitNet.

Foto: Pixabay.com

Is jou kind vanjaar in graad 3 en wil jy graag sekermaak sy het haar wiskunde vir die eerste kwartaal onder die knie? Saam met LitNet is wiskunde kinderspeletjies en soveel pret soos om met klei te speel. Laai ’n gratis oefenvraestel en memorandum hier onder af.

Klik hier om die vraestel in PDF-formaat af te laai

Klik hier om die memo in PDF-formaat af te laai

Lees ook:

Graad 5, Junie: Natuurwetenskappe en Tegnologie ‒ vraestel en memorandum

Graad 5-wiskundevraestel: kwartaal 1

Graad 4-wiskundevraestelle: kwartaal 1

Wiskunde, graad 1: vraestel en memo

The post Wiskunde, graad 3: eerste kwartaal – vraestel en memo appeared first on LitNet.

Hoe goed ken jy jou menseregte?

Die universele handves van menseregte sê alle mense word vry, en met gelyke waardigheid én regte, gebore.

Hierdie blokraai kan in die klaskamer gebruik word, of vir die pret by die huis.

Die digitale weergawe kan jy direk op die skerm invul. Dit is interaktief, tik die antwoorde op die skerm van ’n rekenaar of slimfoon; koppel die rekenaar aan ’n dataprojektor of slimbord vir die klaskamer.

Die PDF-weergawe kan jy uitdruk.

Hier is die antwoordstel.

As jy leidrade soek, loer hier.

The post LitNet-blokraai: Menseregte appeared first on LitNet.

Film students and lovers of the genre can win big cash prizes. Creative agency The Suits and LitNet are looking for a critical analysis of Wesens, the award-winning Karoo science fiction film that was released in South African cinemas in October last year and which is now available exclusively on DStv BoxOffice as of 8 March 2021.

Write a film analysis

We ask for more than a conventional movie review. Analyse the movie for us. An expert panel, comprising staff from LitNet and The Suits, will select the winning entries – if the quality of the entries is high enough, in their opinion.

The prize money is as follows:

• R10 000 as first prize
• R3 000 as second prize
• R2 000 as third prize

Anyone can participate, but employees of LitNet and The Suits will not be eligible for the prizes.

How to enter

• Watch the movie. Wesens is available exclusively on DStv BoxOffice.
• Write a critical analysis of the film (between 500 and 1 200 words).
• Send your entry to izak@litnet.co.za with the word “Wesens” clearly displayed in the subject line.

Rules

• Entries must reach LitNet on or before 8 May 2021 to be eligible for a prize.
• Entries may be submitted in any variant of Afrikaans, English or Dutch.
• The copyright of each entry remains with the author, but by submitting their entries, the authors give LitNet and/or our sister magazine Voertaal the right to publish their analysis for free.
• All entries will be considered, but LitNet reserves the right not to publish entries.
• Each entry must be accompanied by a short biography of the author (100 words) and a photograph.
• Only one entry per person is allowed.
• No entries on LitNet’s social media or on LitNet’s comments section will be eligible for prizes.
• The winners will be announced on LitNet’s website and social media.
• The judges’ decision is final and no correspondence will be entered into regarding the result.

The post <em>Wesens</em>: R15 000 in prizes to be won appeared first on LitNet.

Lewensoriëntering is die studie van die self in verhouding tot andere en tot die samelewing. Hierdie vak behandel die vaardighede, kennis en waardes oor die self, die omgewing, verantwoordelike burgerskap, ’n gesonde en produktiewe lewe, sosiale betrokkenheid, ontspannings- en fisiese aktiwiteite, loopbane en loopbaankeuses.

Hierdie blokraai kan in die klaskamer gebruik word, of vir die pret by die huis.

Die digitale weergawe kan jy direk op die skerm invul. Dit is interaktief, tik die antwoorde op die skerm van ’n rekenaar of slimfoon; koppel die rekenaar aan ’n dataprojektor of slimbord vir die klaskamer.

Die PDF-weergawe kan jy uitdruk.

Hier is die antwoordstel.

As jy leidrade soek, loer hier.

The post LitNet-blokraai: Lewensoriëntering appeared first on LitNet.

Ingrid Winterbach, Kirby van der Merwe, Francois Smith, Louis Krüger en Jaco Fouché

Die Groot Afrikaanse Romanwedstryd word deur NB-Uitgewers geborg en vind elke drie jaar plaas. In 2012 was die wenner Die aanspraak van lewende wesens deur Ingrid Winterbach, in 2015 is die kompetisie gewen deur Dan Sleigh, met sy roman 1795, en in 2018 was die wenner Die troebel tyd deur Ingrid Winterbach. Verlede jaar het NB-Uitgewers 95 inskrywings vir die Groot Afrikaanse Romanwedstryd ontvang.

Vanjaar se kortlys van vyf, in geen spesifieke volgorde nie, is:

• Eugene X deur Kirby van der Merwe
• Die getuienis deur Francois Smith
• Die verleiding van Eva de Winter deur Louis Krüger
• Voorouer. Pelgrim. Berg. deur Ingrid Winterbach
• Simoelégri deur Jaco Fouché

Jaco Fouché praat met Naomi Meyer oor Simoelégri. 

.........

Iemand lag eendag dat die inperkingstyd my seker nie geraak het nie. Dit is wel so dat ek maar meestal by die huis en in die skryfkamer is. Die algemene atmosfeer wat saam met die inperkings gekom het, dit het my wel geraak – die mistroostigheid en onsekerheid het in my boek beland.

..........

Baie geluk daarmee dat jou jongste manuskrip op die kortlys van NB-Uitgewers se Groot Roman-kompetisie is! Kan jy die kernidee van jou roman in drie sinne vertel?

Dankie, Naomi. My boek speel af in ’n minder gegoede, selfs vervalle, stadsbuurt in die nabye toekoms. Die verhaal vind in die nadraai van onbepaalde krisisse plaas, hoewel ek spesifiek ’n virus noem not unlike a certain virus of our acquaintance. Die idee vir die buurt het ontstaan toe ek ’n lugfoto van ’n Europese stad sien waarin blok na blok na blok dieselfde lyk: drie of vier verdiepings hoog en baie grou in kleur. Weet nie meer watter stad nie, onthou net daar het so ’n skuins pad deur die reëlmaat van die geboue en straatblokke gesny. Die toneel het bra deprimerend voorgekom, maar het tog my verbeelding aangegryp. 

Wie is jou hoofkarakters en hou jy van hulle? Waar het hulle uitgebroei – kan jy die dag onthou toe hulle hul opwagting gemaak het?

Die hoofkarakter is Lady Die, oor wie ek sommer mal is, al is Lady Die ’n maaksel met ’n hart soos ’n hotel, dus bra gul met die lyf. Die figuur kom uit my slegte geheue. Ek het in seker 2017 ’n toneel van ’n vlugtende vrou in ’n ou fabriek gesien, dit verkeerd onthou, en toe het die karakter in 2020 uit die herinnering voortgespruit as ’n mens in ’n vervalle kerk en samelewing. 

.........

Ek het in seker 2017 ’n toneel van ’n vlugtende vrou in ’n ou fabriek gesien, dit verkeerd onthou, en toe het die karakter in 2020 uit die herinnering voortgespruit as ’n mens in ’n vervalle kerk en samelewing. 

.........

Die Groot Afrikaanse Romanwedstryd het verlede jaar midde-in die grendeltyd gesluit. Het die inperkings jou tyd gegee en jou bevry om te skryf? Of het dit ook jou kop gevange gehou en jou aandag van jou skryfwerk afgetrek?

Iemand lag eendag dat die inperkingstyd my seker nie geraak het nie. Dit is wel so dat ek maar meestal by die huis en in die skryfkamer is. Die algemene atmosfeer wat saam met die inperkings gekom het, dit het my wel geraak – die mistroostigheid en onsekerheid het in my boek beland. ’n Man met op die oog af geen skeet nie het my eendag tot my verbasing vertel hy dink daaraan om homself om die lewe te bring weens die spanning van die lewe. Toe wonder ek of die werklike impak van die grendeltyd en ook van die lewe hier in Suid-Afrika en wyer nog in die deurtrapte wêreld my dan verbygaan – dalk moet ek meer aandag skenk, het ek gewonder. Wat aardig was, was die "donker" gevoel waarvan ek bewus geword het. Dit span so ’n net oor ’n mens. Natuurlik dink ’n mens dan dat hierdie gevoel met vrug aangewend kan word iewers. Dit is ook so dat ’n mens plan wil maak met jou vrese – jy skryf dit uit jou uit.

Hoe doen jy gewoonlik navorsing vir ’n storie en moes jy, gepraat van die virus, met die skryf van hierdie manuskrip op ’n ander manier navorsing doen?

Ek dink “navorsing” is ’n baie groot woord. Akademiese mense doen dit. Ek lees maar rond vir my eie vermaak of ek skenk aandag in geselskap, dis hoe ek daaraan dink. Ek lees dus nie doelgerig met die oog op die skryf van ’n spesifieke storie nie. Wat gewoonlik gebeur, is dat ek iets interessant lees, of in videomateriaal sien, en dit dan iewers op ’n manier self wil aanwend. Ek dagdroom wel oor ’n geskiedkundige storie en daarvoor sal ek seker amptelike navorsing moet doen.

Hoekom skryf skrywers - in ’n tyd van ’n pandemie, in ’n tyd sonder ’n pandemie? Hoekom skryf jy? En hoekom het jy vir hierdie Groot Romanwedstryd ingeskryf?

..........

Skrywers reageer op hulle onmiddellike omgewing. In ons onmiddellikheid is daar ’n pandemie. Ons gaan daaroor skryf. Is daar nie ’n pandemie nie, maar ’n dreigende burgeroorlog, of kulturele droogte, skryf ons oor daardie stel omstandighede.

..........

Skrywers reageer op hulle onmiddellike omgewing. In ons onmiddellikheid is daar ’n pandemie. Ons gaan daaroor skryf. Is daar nie ’n pandemie nie, maar ’n dreigende burgeroorlog, of kulturele droogte, skryf ons oor daardie stel omstandighede.

Skribbelary is iets wat ek ’n paar keer laat vaar het. Dit lyk soms so sinloos in ’n wêreld wat meer mediese dienste en bekostigbare regshulp nodig het, om van beginselvaste politici nie te praat nie. Wat moet ’n mens met fiksie maak? En tog is daar die behoefte om met die taal te werk. En ook die begeerte dat mense lees wat jy gepleeg het. Miskien is dit pleinweg ekshibisionisme, die kunste.

Hoe ook al, ná ’n paar dae, weke of maande, tref die private bevlieging my weer en dan begin ek aantekeninge maak. Dis gewoonlik in kleinserigheid: Iemand sê of doen iets wat my pla, in my persoonlike lewe of in die nuus, of ek lees ’n mooi beskrywing in ’n ou gedig, en dan krap dit so aan my dat ek dit moet uitskryf. Natuurlik is dit ook lekker as ’n mens af en toe ’n sin uit die warboel in jou kop wring wat jou bly en dankbaar maak dat jy die moeite gedoen het.

Die Groot Afrikaanse Romanwedstryd is ’n wonderlike uitdaging. Ek het die eerste keer in 1993 ingeskryf. (Die wedstryd het toe ’n ander naam gehad.) Verlede jaar wou ek nie inskryf nie; ek het nog moeg en sonder idees gevoel nadat ek aan Aanspreeklikheid gewerk het. Maar hier voor die helfte van die jaar het ek gedink: Aanspreeklikheid word orraait ontvang en ek kan gerus weer probeer. En toe skryf ek ’n paar stukke, waaronder Simoelégri. Nie die hele boek nie – die terugflitse in die verhaal is bladsye wat ek vroeër geskryf het. Maar ek kon betyds klaarkry vir die sperdatum.

Lees ook:

Aanspreeklikheid: ’n onderhoud met Jaco Fouché

The post NB se Groot Afrikaanse Romanwedstryd 2021: Kortlysonderhoud – Jaco Fouché appeared first on LitNet.

Ingrid Winterbach, Kirby van der Merwe, Francois Smith, Louis Krüger en Jaco Fouché

Die Groot Afrikaanse Romanwedstryd word deur NB-Uitgewers geborg en vind elke drie jaar plaas. In 2012 was die wenner Die aanspraak van lewende wesens deur Ingrid Winterbach, in 2015 is die kompetisie gewen deur Dan Sleigh, met sy roman 1795, en in 2018 was die wenner Die troebel tyd deur Ingrid Winterbach. Verlede jaar het NB-Uitgewers 95 inskrywings vir die Groot Afrikaanse Romanwedstryd ontvang.

Vanjaar se kortlys van vyf, in geen spesifieke volgorde nie, is:

• Eugene X deur Kirby van der Merwe
• Die getuienis deur Francois Smith
• Die verleiding van Eva de Winter deur Louis Krüger
• Voorouer. Pelgrim. Berg. deur Ingrid Winterbach
• Simoelégri deur Jaco Fouché

Francois Smith

Francois Smith praat met Naomi Meyer oor Die getuienis. 

.........

Ek wil graag glo dat ek om dieselfde rede skryf as wat ’n boer ploeg of as wat ’n loodgieter geisers herstel – omdat ek in die wieg gelê is daarvoor. 

.........

Baie geluk daarmee dat jou jongste manuskrip op die kortlys van NB-Uitgewers se Groot Roman-kompetisie is! Kan jy die kernidee van jou roman in drie sinne vertel?

’n Egpaar wat in die bevrydingsbediening (die uitdryf van bose geeste) werk, onderneem in navolging van ’n visioen ’n reis deur die land. Hulle doen dit sonder enige middele en net met die vertroue dat Vader sal voorsien. Die reis neem hulle van die een ekstatiese ervaring van die Voorsienigheid na die ander, maar ook al hoe nader aan die wortel van alle kwaad.

Wie is jou hoofkarakters en hou jy van hulle? Waar het hulle uitgebroei – kan jy die dag onthou wat hulle hul opwagting gemaak het?

Gebrand en Retha doen om die beurt in die eerste persoon verslag van hul reis. Hul beweegredes was vir my onverstaanbaar en ek moes naby aan hulle kom om my iets van hul lewe en strewes voor te stel. Ek het reeds in 2013 met hul kennis gemaak toe ek van hulle reis gehoor het. Die verhaal het in my vasgesteek en ek het geweet eendag sal ek iets daarmee wil doen.

..........

Die verhaal het in my vasgesteek en ek het geweet eendag sal ek iets daarmee wil doen.

.........

Die Groot Romanwedstryd het verlede jaar midde-in die grendeltyd gesluit. Het die inperkings jou tyd gegee en jou bevry om te skryf? Of het dit ook jou kop gevange gehou en jou aandag van jou skryfwerk afgetrek?

Ek het beslis meer tyd gehad om te skryf. Ek was heeltemal alleen en dit was stil in my huis; die pandemie was aanvanklik onwerklik ver van my en in hierdie omstandighede was dit vir my byna noodsaaklik dat ek ander mense in my kopruimte kry.

Hoe doen jy gewoonlik navorsing vir ’n storie en moes jy, gepraat van die virus, met die skryf van hierdie manuskrip op ’n ander manier navorsing doen?

Vir hierdie een moes ek na tientalle preke luister van mense in die bevrydingsbediening, en dit kan jy gelukkig maklik op die internet kry. Maar daar was ’n gedeelte van die pad wat my twee karakters gery het waarop ek nog nie was nie, of so lank gelede dat ek my dit nie goed kon voorstel nie. Ek het in ’n stadium aansoek gedoen vir ’n reispermit om dit te doen, maar dit is afgekeur. Daar is iets heel beklemmends daaraan dat reis (en navorsing) op die internet al is wat ons geoorloof is.

.........

Daar is iets heel beklemmends daaraan dat reis (en navorsing) op die internet al is wat ons geoorloof is.

.........

Hoekom skryf skrywers – in ’n tyd van ’n pandemie, in ’n tyd sonder ’n pandemie? Hoekom skryf jy? En hoekom het jy vir hierdie Groot Romanwedstryd ingeskryf? 

Ek wil graag glo dat ek om dieselfde rede skryf as wat ’n boer ploeg of as wat ’n loodgieter geisers herstel – omdat ek in die wieg gelê is daarvoor. En vir hierdie kompetisie het ek ingeskryf omdat ek die geld dringend nodig het. Ek het die spertyd net-net gehaal, maar ek het gedink ek moet ten minste probeer, want dalk kry ek ’n hupstootjie vir ’n volgende boek.

Lees ook:

NB se Groot Afrikaanse Romanwedstryd 2021: Kortlysonderhoud – Jaco Fouché

Francois Smith se Kleinste ramp denkbaar gaan boei, terroriseer

The post NB se Groot Afrikaanse Romanwedstryd 2021: Kortlysonderhoud – Francois Smith appeared first on LitNet.

Foto: Pixabay

..........

Gegewe die emosionele reaksie wat die kwessie van hare in skole ontlok en die talle tekste wat reeds daaroor geskryf is, waarom gedy die polisiëring van swart hare steeds in skole? Waarom ontlok dit soveel emosie? Wat kan ons hieruit leer?

..........

1. Inleiding

In Melbourne, Australië word twee Soedannese meisies aangesê om hul vlegsels (braids) te verwyder omdat dit nie strook met die skoolreëls nie (Gatwiri 2016). Die skool se gedragskode verbied “ekstreme style”, is die prinsipaal se verweer. In Urswick in Engeland wen ’n leerder ’n saak teen haar skool omdat sy telkemale huis toe gestuur word vir “afro”-hare (Bushby 2020). In Amerika word ’n leerder gekritiseer vir “onnatuurlike” hare wat die skoolreëls oortree (Sini 2018).

Vars van soortgelyke insidente in Suid-Afrika waar straffend opgetree was teenoor swart leerders wie se hare as gevolg van “boskasies” (Pretoria Meisies Hoër, 2016), “onnatuurlikheid” (Sans Souci, 2016), “onnetheid” (Blue Downs, 2019) en “ontoelaatbaarheid” (Hoërskool Delmas in Mpumalanga, 2020) die betrokke skole se reëls oortree het, kom ’n nuwe storie oor hare. Hierdie keer is die tweekleurhaarstyl van ’n tweedejaar-onderwysstudent van Stellenbosch-universiteit volgens die prinsipaal wat lesobservasies moet doen, nie toelaatbaar nie, omdat sy hare “nie ’n voorbeeld stel vir leerders nie”. Die besonderhede van die insident is in die publieke domein en word verder op RapportWeb bespreek.

Gegewe die emosionele reaksie wat die kwessie van hare in skole ontlok en die talle tekste wat reeds daaroor geskryf is, waarom gedy die polisiëring van swart hare steeds in skole? Waarom ontlok dit soveel emosie? Wat kan ons hieruit leer?

2. Konteks

Om ’n opvoeder te word in Suid-Afrika moet ’n persoon ’n driejaar- Baccalaureus-graad met ’n Nagraadse Onderwyssertifikaat (NOS) of ’n vierjaar- BEd-graad vanaf n geregistreerde universiteit hê. Dit sal ’n persoon toelaat om by die Suid-Afrikaanse Raad van Opvoeders (SARO), die nasionale regulerende liggaam vir onderwys in Suid-Afrika, te registreer. Universiteite neem verantwoordelikheid vir die voorbereiding van onderwysstudente. As deel van hul onderwysgraad is ’n krediet, oftewel ’n “slaag” in onderwyspraktyk ’n vereiste aanduider dat ’n onderwysstudent die nodige vermoëns in die klaskamer bekom het. Werksgeïntegreerde leer, of “proef” soos dit algemeen bekend staan, is ’n sentrale deel van die professionele ontwikkeling van opvoeders (Departement van Onderwys en Opleiding 2011). Daar bestaan ’n werksooreenkoms tussen die nasionale en plaaslike onderwysowerhede oor die raamwerk waarin proef in skole plaasvind. Die Wes-Kaapse Onderwysdepartement (WKOD) het byvoorbeeld ’n protokol in vennootskap met die skole en universiteite in die provinsie (Protocol for Teaching Practice 2020). Universiteite tref ’n jaar voor die tyd reëlings met skole oor die plasing van leerders en bied geleentheid vir skole om spesiale verwagtinge aan die universiteit te kommunikeer. ’n Onderwysstudent is ’n gas van die skool waar sy/hy proef en daar kan van hom/haar verwag word om aan te pas by die reëls van die skool. Skoolreëls word, soos bepaal deur die Suid-Afrikaanse Skolewet (Wet 84 van 1996), opgestel deur die skoolbeheerliggaam in samewerking met al die betrokkenes in die skool. Die doel van kommunikasie met al die rolspelers is juis dat die skoolreëls in voeling is met diverse waardes van die hele skoolgemeenskap en sodat alle betrokkenes daaroor ingelig is. ’n Skoolhoof, as lid van die skoolbeheerliggaam asook die verteenwoordiger van die Onderwysdepartement (afdeling 16(a) van die Skolewet), sien toe dat die skoolreëls nagekom word, maar doen dit binne die raamwerk van die wet. In ooreenstemming met SARO (Wet 31 van 2000) se professionele gedragskodes moet ’n opvoeder tydens sy/haar interaksie met ’n kollega hom-/haarself daarvan weerhou om die status van sodanige kollega te ondermyn. Verder moet sorg gedra word dat aanvaarbare taal en houdings tydens interaksies met kollegas gehandhaaf word. Enige vorm van vernedering en uitbuiting word verbied en aanvaarbare prosedures moet gevolg word om professionele onbevoegdheid aan te spreek.

Totdat die teendeel bewys word hangende die WKOD-ondersoek oor hierdie spesifieke voorval, kan daar tereg vrae gevra word oor die hantering van die kwessie. As al die beleidsraamwerke en kommunikasiestrukture voor die aanvang van die proef daar was, waarom het dinge so verloop dat die proefonderwyser van ’n skool weggejaag moes word? Terwyl die prinsipaal se optrede dalk verskoon kan word as ’n oorreaksie in ’n hewige oomblik, wek die uitsprake van hierdie prinsipaal teenoor die media (dae na die voorval) kommer. Wanneer die prinsipaal byvoorbeeld sê dat sy skool “nie Boswell-Wilkie-sirkus” is nie, ontlok dit pynlike emosies vir die meeste mense in die land. Die blinde reaksies van mense uit sommige oorde, byvoorbeeld dat sommige mense maar net “oorsensitief is oor ras”, “sensasie soek”, “alewig foutvind met sekere groepe” of “alles ’n rasding wil maak”, help boonop ook nie veel om die situasie by te lê nie. Om die waarheid te sê, dit gooi olie op die vuur en gee ander opportunistiese groepe kanonvoer.

Jerome Joorst

3. Wat is die probleem?

Om iemand se voorkoms te vergelyk met dié van diere wat vir die vermaak van mense rondgeparadeer word in ’n sirkus, is om so ’n individu gelyk te stel aan ’n dier. Indien dit een keer gebeur, sou ’n mens dit kon afmaak as ’n geïsoleerde voorval, maar daar is ongelukkig ’n patroon van bevooroordeeldheid van wit mense teenoor swart mense wêreldwyd te bespeur. Henkeman (2018) beskryf die vergelyking van swart mense met diere as “the animalisation of blackness” en koppel dit aan haat van die fisieke voorkoms, kulture en identiteite van nietradisionele groepe. Sy koppel dit ook aan die Black Lives Matter-beweging wat ontstaan het as gevolg van die kriminalisering van swart mense in die samelewing. Die patroon van kriminalisering en sosiale penalisering is bespeurbaar in alle sektore van die samelewing, nie net die skool nie. Die Clicks-kettingwinkel in Suid-Afrika was onlangs in die nuus oor hul advertensie van haarprodukte waarin swart hare as “onnatuurlik” uitgebeeld word (Netwerk 24 2020).

Wanopvattings en stereotipes oor swart hare spesifiek sluit dikwels in dat swart hare “vuil”, “onbeheerbaar” is, “nie gemeet kan word nie” en daarom teen dit is wat as sosiaal aanvaarbaar beskou word. So was daar byvoorbeeld by sommiges die wanopvatting dat Bob Marley gesterf het vanweë die verskillende soorte luise in sy hare. Maar ’n dieper kyk na die geskiedenis toon dat “dreadlocks” afkomstig is van Ethiopiese soldate wat in hul stryd teen die Italiaanse inval van 1935 die simboliek van Simson in die Bybel gebruik het om nie hul hare te sny voordat hul koning, Ras Tafari Makonnnen (ook bekend as Haile Selassie) nie bevry was nie (Mokoena 2016).

Die kwessies met hare (spesifiek swart mense se hare) het ’n lang geskiedenis. Hare was histories gebruik as middel van sistemiese geweld en teistering van swart mense waar hulle sosiaal gepenaliseer en gestigmatiseer word ( Slawe (meestal swart mense) se hare is deur die geskiedenis heen beskou as onbeheerbaar (Griffith 1915 in Robinson in Obrien-Richardson 2019:542):

The characterization of Blacks and Black hair continued to permeate society and culture as White actors dressed in Black theatrical make up, known as “blackface”, and wore wigs with knotty, dirty hair as they portrayed Blacks as “coons”, freed slaves, and “pickanninies” with bulging eyes and unkempt hair. (Griffith 1915)

Hierdie beelde kommunikeer subtiele negatiewe boodskappe dat swart hare nie netjies of aantreklik is nie en dat dit geassosieer kan word met rof, hard, vuil en lelik.

Die stigmatisering van swart hare duur steeds voort. Styl hare, soos dié in die Europese kultuur, is deur die eeue heen voorgehou as die standaard van skoonheid en netheid in die samelewing, terwyl natuurlike swart hare (sonder chemikalieë en haartange) as onaantreklik en onaanvaarbaar beskou is (Robinson 2011; Rudman en McLean 2015).

..........

Diepgewortelde vooroordeel jeens swart hare affekteer jongmense vandag nog, want hulle sien hoe hierdie stigmatisering voortduur – selfs in hul eie groepe, ten spyte van ons demokratiese samelewing.

..........

Die persepsies oor aanvaarbare hare in skole is dikwels gebaseer op onwetenskaplike aannames wat onkrities aanvaar word as algemene kennis, selfs deur die slagoffers. ’n Eenvoudige YouTube-soektog bring verskeie miskonsepsies oor swart hare aan die lig (kyk byvoorbeeld https://www.youtube.com/watch?v=dN5DXQMxWCY). Diepgewortelde vooroordeel jeens swart hare affekteer jongmense vandag nog, want hulle sien hoe hierdie stigmatisering voortduur – selfs in hul eie groepe, ten spyte van ons demokratiese samelewing.

In skole waar adolessente die meeste van hul tyd spandeer, duur die teistering van swart hare dikwels voort in kamtige onskuldige opmerkings wat kwansuis niks te doen het met ras nie. In Georgia, VSA verwys ’n laerskooljuffrou na Michelle Obama as ’n arme gorilla wanneer sy sê: “She needs to focus on getting a total make-over, especially the hair” (Abrahamson 2016). Die sosiale teistering van swart hare in skole duur onverpoosd voort ten spyte van die feit dat ons skole aanvoer dat hulle transformeer het.

Een van die uitkomste van ons land se onderhandelde skikking was dat rasdemografieë in skole sal verander. Die institusionele kulture in skole is belangrik, want dit vorm mense se denkwyses en die maniere waarop hulle met ander omgaan. Die nuwe nierassige Suid-Afrikaanse samelewing konstrueer skoolbeleid as rasneutraal en kleurblind (Gillborn 2008; Joseph-Salisbury 2018). Maar in talle gedesegregeerde skole is swart leerders dikwels die numeriese meerderheid, maar bly steeds die kulturele minderheid. Deur hierdie kleurblindheid kan rassistiese opinies wat konstrueer word as morele vanselfsprekendheid aanvaar word. Dit word selfs gesien as ’n belediging teenoor gelykheid om enige diskresie in die interpretasie van ’n skool se reëls in terme van verskillende gelowe en kulture te akkommodeer. Op so ’n wyse kan kleurblindbeleide beheer uitoefen oor diegene wie die bestaande orde wil teengaan terwyl dit terselfdertyd voorkom asof regverdigheid vir almal bevorder word. Die institusionele kultuur van talle skole word onderskryf deur bepaalde tradisionele kulture wat hoofsaaklik onveranderd gebly het, sê Joseph-Salisbury en Connelly (2018:2).

Kan dit wees dat die skoolhoof meer as net “korrekte hare” van die onderwysstudent verwag – soos om sy identiteit by die deur te los en te konformeer tot die norme en verwagtinge van hierdie kultuur? Christie en McKinney (2017:2) kom in hul studie oor voormalige Model C-skole tot die gevolgtrekking dat

the terms of attendance at the “model C” and private schools and the rate of change it would permit remain firmly in the hands of those who had determined these norms in the past. The golden thread that runs through all these cases is the fact that the dominant group’s own (often archaic) ideas of acceptable standards and by extension, discipline, is being forced unto others. These “standards” and their equation to discipline very often find their genesis in colonial ideologies of power. Non-traditional entrants to these schools are often expected to assimilate to repertoires of whiteness. These expectations are highly problematic as they require of an individual different to the dominant group, to leave their identities at the gate and subject themselves to the dominant group’s ideologies.

Deur ’n gedekontekstualiseerde en abstrakte lees van liberalisme kan mense nie sien hoe die bestaande orde sommige groepe bevoordeel terwyl dit ander groepe onderwerp nie (McIntosh 2003). Die houding dat die samelewing verby rassisme is, beperk die moontlikheid vir refleksie oor watter ras, en kulturele simboliek aanvaar word as normaal en watter nie. Rassisme gaan voort om lewens te beïnvloed, maar die bestaan daarvan word nou ontken en die effekte daarvan onder die dekmantel van neutraliteit verberg (Goldberg 2015). Baie van die Facebook-kommentators oor die kwessie huldig die posisie dat “mense wat na hierdie skole kom, weet waarvoor hulle hulself inlaat en dus óf inpas óf ander skole soek”. Sulke houdings wek net meer twyfel oor die mate van die gewilligheid van skole om te hervorm in terme van die omhelsing van veelrassigheid, multikulturalisme en demokrasie.

..........

Ons kan weer kyk na die korrekte prosedures om te volg wanneer ons konflik het met iemand in ’n skool. Ons kan ook weer kyk na wat wetlik toelaatbaar is wanneer ons met mense wat nie soos ons lyk nie, in skoolverband werk.

..........

4. Elke krisis bring egter ’n leergeleentheid

Opvoeding is ’n sosiale aksie – dit gebeur eerstens sosiaal en daarna op die individuele vlak. Ons aksies in historiese en sosiale kontekste gee struktuur aan wat ons doen. Niemand kan sê dat die hele skool vanweë die optrede van een mens rassisties is nie, want ons kan eenvoudig nie die aksies van ’n individu koppel aan die hele groep nie. So kan ’n mens ook nie op grond van een insident iemand kategoriseer nie. Maar elke krisis bied ’n geleentheid tot introspeksie. Insidente soos hierdie bied ons die geleentheid om te dink oor onsself in verhouding tot ander. Vir skole spesifiek bied hierdie insident ’n geleentheid om weer met vars oë te kyk na die prosedurele, wetlike en etiese optrede van opvoeders in ’n skool. Ons kan weer kyk na die korrekte prosedures om te volg wanneer ons konflik het met iemand in ’n skool. Ons kan ook weer kyk na wat wetlik toelaatbaar is wanneer ons met mense wat nie soos ons lyk nie, in skoolverband werk. Meer belangrik is ’n heroorweging van die etiese beginsels wat geld wanneer ons met ander mense interaksie het. Vir universiteite bied dit ’n geleentheid om weer hul vennootskappe met skole te oorweeg in terme van aanvaarbare praktyke tydens proeftyd.

Alhoewel omgee ’n morele deel is van die opvoedingstaak, blyk dit dat daar ’n diskonneksie is tussen hoe ons mense vir die werkswêreld en die transformasie tot ’n volwaardige demokratiese samelewing voorberei. Dit mag wees omdat verskillende mense verskillende sienings het van die doel van opvoeding. Terwyl sommige die hoofdoel van skole sien as die mededeling van vertikale of skoolkennis (Bernstein 1999; Muller 2009; Shay 2016) en die induksie van jongelinge in tradisionele praktyke, verwag ander (Zipin, Fataar en Brennan 2015) dat horisontale of alledaagse kennis oor hoe verskillende tradisies en kulture die wêreld impakteer, die ewewig moet wees ten einde gebalanseerde burgers te skep. ’n Sosiaal regverdige en meer humanitêre benadering tot opvoeding is belangrik om die voortdurende ongelykhede in ons samelewing aan te spreek.

Universiteite en skole is sosiale ruimtes en kan nie gereduseer word tot plekke van getalle, beleide en rigiede eerbiedigheid nie. Hierdie instellings is immers nie klerewinkels waar omgee sekondêr tot jou geld is nie. Opvoedkundige instansies moet daarteen waak dat kwessies met kinders nie geprivatiseer word na die kind terwyl dit eerder sistemies aangespreek moet word nie. Tronto (2015:8) herinner ons daaraan dat omgee ons responsief maak en dat responsiwiteit ons kan help om etiese subjektiwiteite te kan ontwikkel wat neoliberale onderdrukkingsmaatreëls kan weerstaan. Dit wil sê ons kan terugpraat teen die huidige diskoerse in opvoedkundige instellings wat waardes en medemenslikheid verkondig, maar eintlik net in markgerigheid belangstel.

...........

Opvoedkundige instellings moet simpatiek en responsief wees teenoor mense sodat almal daarin kan floreer.

...........

Opvoedkundige instellings moet simpatiek en responsief wees teenoor mense sodat almal daarin kan floreer. Dit is dalk onrealisties om van ’n universiteitstudent wat twee weke by ’n skool gaan spandeer te verwag om die kultuur en gedragskode van ’n skool te verstaan soos al die aangestelde opvoeders in die skool. Maar studente kan ook meer sensitiwiteit kweek jeens die kontekste waarin hulle beweeg. Ons verlede hou nie op bestaan nie, want dit is vasgevang in die geskiedenis, maar om individuele lewens te verstaan, moet ons die tye waarin ons leef en die omstandighede van ander mense verstaan. Opvoedkundige instellings in Suid Afrika moet ’n taal van ontwrigting ontwikkel wat gebaseer is op gemeenskaplike waardes. Dit beteken dat skole en universiteite nie net nouer beraadslaag oor aanvaarbare praktyke in skole nie, maar ook nouer kommunikeer oor wat dit beteken om ’n volle mens te wees in hierdie tyd in Suid-Afrika in verhouding tot Afrika en die wêreld. Omgee is diep verstrengel in ons demokrasie en daarom moet ons hierdie verwantskap heroorweeg.

Bibliografie

Abrahamson, R. 2016. Teacher’s aide fired after calling Michelle Obama a “gorilla” in racist Facebook rant. https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/teachers-aide-fired-after-calling-michelle-obama-a-gorilla-w443276 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Afro hairstyle “comments” spark controversy at Cape Town high school. News24. 30 August 2019. https://www.news24.com/news24/SouthAfrica/News/afro-hairstyle-comments-spark-controversy-at-cape-town-high-school-20190830 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Bernstein, B. 1999. Vertical and horizontal discourse: An essay. British Journal of Sociology of Education, 20(2):157–73.

Bushby, E. 2020. Pupil repeatedly sent home from school over afro hair wins £8,500 payout. https://www.independent.co.uk/news/education/education-news/afro-hair-discrimation-student-legal-action-payout-ruby-williams-urswick-school-a9323466.html (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Christie, P en C McKinney. 2017. Decoloniality and “model c” schools: Ethos, language and the protests of 2016. Education as Change, 21(3):1–18.

De Wee, M. 2021. Skoolhoof verjaag glo student-onnie oor haarstyl. https://www.netwerk24.com/Nuus/Onderwys/skoolhoof-verjaag-glo-studente-onnie-oor-haarstyl-20210216 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Fake news? Anger over “racist” hair rules for Hoërskool Delmas pupils. The Citizen, 16 Januarie 2020.

Gatwiri, K. 2018. The politics of black hair: an Australian perspective. https://theconversation.com/the-politics-of-black-hair-an-australian-perspective-93270 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Gillborn, D. 2008. Racism and education: Coincidence or conspiracy? Londen: Routledge.

Goldberg, D. 2015. Are we all postracial yet? Cambridge: Polity Press.

Henkeman, S. 2018. How violence and racism are related, and why it all matters. https://theconversation.com/how-violence-and-racism-are-related-and-why-it-all-matters-65738 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Joseph-Salisbury, R. 2018. Black mixed-race men. Leeds: Emerald.

Joseph-Salisbury, R en L Connelly. 2018. “If hair is relaxed, white people are relaxed. If your hair is nappy, they are not happy”: Black hair as a site of “post-racial” social control in English schools. Social Sciences, 7(11):2–13.

McIntosh, P. 2003. White privilege: Unpacking the invisible knapsack. In understanding prejudice and discrimination. Geredigeer deur Scott Plous. New York: McGraw-Hill.

Mokoena, H. 2016. From slavery to colonialism and school rules: a history of myths about black hair. https://theconversation.com/from-slavery-to-colonialism-and-school-rules-a-history-of-myths-about-black-hair-64676 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Muller, J. 2009. Forms of knowledge and curriculum coherence. Journal of Education and Work, 22(3):205–26.

Nhlapo, N. 2020. Clicks hair row: The roots of this problem go much deeper. https://www.news24.com/news24/columnists/guestcolumn/opinion-clicks-hair-row-the-roots-of-this-problem-go-much-deeper-20200908 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

O’Brien-Richardson, P. 2019. Hair harassment in urban schools and how it shapes the physical activity of black adolescent girls. The Urban Review, 51:523–34.

“Racist school hair rules” suspended at SA’s Pretoria Girls’ High. BBC News, 20 August 2016. https://www.bbc.com/news/world-africa-37219471 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Republiek van Suid-Afrika. 1996a. Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika (Wet nr 108 van 1996). Pretoria: Staatsdrukkers.

—. 1996b. Suid-Afrikaanse Skolewet (Wet nr 84 van 1996). Staatskoerant, nr 1867. Pretoria: Staatsdrukkers.

—. 2000. Suid-Afrikaanse Raad van Onderwys (Wet nr 31 van 2000). Staatskoerant, No 34620 Pretoria: Staatsdrukkers.

Robinson, C. 2011. Hair as race: Why “good hair” may be bad for black females. Howard Journal of Communications, 22(4):358–76.

Rudman, L en M McLean 2015. The role of appearance stigma in implicit racial ingroup bias. Group Processes and Intergroup Relations, 19(3):374–93.

Sans Souci Girls’ High School pupils protest against “discriminatory” code of conduct. Mail & Guardian, 1 September 2016. https://mg.co.za/article/2016-09-01-sans-souci-girls-high-school-pupils-protest-against-discriminatory-code-of-conduct (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Shay, S. 2016. Curricula at the boundaries. Higher Education, 71:767–79.

Sini, R. 2018. US school faces backlash after black student’s “unnatural hair” criticised. https://www.bbc.com/news/world-us-canada-45269540 (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Thirteen crazy things white people think about black hair. https://www.youtube.com/watch?v=dN5DXQMxWCY (11 Maart 2021 geraadpleeg).

Tronto, J. 2015. Who cares? How to reshape a democratic politics. Cornell University, Ithaca, New York.

Western Cape Education Department. 2020. Cape teaching and leadership minute: 0004/2020. Protocol for Teaching Practice. Kaapstad.

Zipin, L, A Fataar en A Brennan. 2015. Can social realism do social justice? Debating the warrants for curriculum knowledge selection. Education as Change, 19(2):9–36.

The post Hare (veral swart hare in skole) saai steeds onmin appeared first on LitNet.

Die kykNET Fiëstas, wat vanjaar vir die eerste keer vooraf opgeneem is, vereer sedert 2011 jaarliks uitsonderlike prestasies in die uitvoerende kunste. Ten spyte van ’n uitdagende jaar, is daar besluit om steeds die kunste en kunstenaars te vereer. Hier is ’n lys van die wenners.

Persverklaring: Hier is die wenners van die 11de kykNET Fiëstas

Jana Hattingh

Jana Hattingh, uitvoerende hoof van die Suidoosterfees, het ’n Blou Fiësta-toekenning by vanjaar se kykNET Fiëstas ontvang. Sy praat met Naomi Meyer oor die toekenning.

Baie geluk met jou kykNET Fiësta-toekenning! Die ondenkbare het gebeur: hierdie virus. Hoe het die afgelope tyd se Covid-situasie jóú lewe en wêreld beïnvloed?

Ingrypend. Die kunste-industrie is een van die sektore wat die hardste geslaan is deur die pandemie-inperkings, des te meer die feeste. Byeenkomste, samesyn en optredes is ons kernbesigheid en ongelukkig is dit hoërisiko-aktiwiteite in terme van die verspreiding van die pandemie. Teatermakers en kunstenaars kry swaar, die onus rus op ons as administrateurs om planne te maak en geleenthede te skep. Planne verander weekliks soos die pandemie ontvou. Maar ten spyte hiervan – of te danke hieraan – blom kreatiwiteit, sinergie en spanwerk. 

Ek het jou pas oor die verwoestende effek van die Covid-maatreëls gevra. As die geld op is, is dit op. As die teaters leeg is, is daar niks. Nou vra ek jou oor alternatiewe en nuwe maniere van dink. Wat moes jy doen om te oorleef die afgelope tyd? En hoe sien jy ’n nuwe, of andersoortige, hibriede kunstewêreld?

Ons moes planne maak en weer planne maak en aanpas en buite die boks dink. Met die bloedsweet van verskeie rolspelers, borge, personeel, verskaffers en kunstenaars kon ons met ander opsies vorendag kom.

Ons het hande gevat met Atlantic Studios, Stad Kaapstad, die Wes-Kaapse Departement van Kultuursake en Sport, Media24 en kykNET en die inryteater op die been gebring. Ons borge en direksie het ons ongelooflik ondersteun en ons kon ontwikkelingsprojekte dryf. Die NATi Jong Sterre-projek se teaterproduksies is byvoorbeeld binne die voorskrifte van die veiligheidsmaatreëls aangebied vir gehore van 50.

Buiten die ekonomiese impak op kunstenaars, is die inperkings dodelik vir kreatiwiteit, daarom het ons ook aanlyn projekte gedryf sodat kunstenaars uiting aan hul kreatiwiteit kon gee. Niks sal ooit die magiese effek van teater kan vervang nie. Alhoewel hibriede opsies die kunste vir ’n groter mark toeganklik gemaak het en beslis hier is om te bly, sien ons dit as ’n uitbou van ons aktiwiteite, eerder as die norm vir die toekoms.

Wat beteken ’n toekenning soos hierdie een vir jou juis in ’n tyd soos hierdie?

Ongelooflik baie. In ’n desperate situasie, waar oorlewingsplanne gemaak moet word, is die erkenning aan die fees en al die rolspelers van onskatbare waarde. Ons is dankbaar vir kykNET wat, te midde van die inperkings, steeds die kunste ondersteun en werk verskaf aan kunstenaars, tegnici en verskaffers.

Lees ook:

Suidoosterfees verwelkom nuwe uitvoerende hoof

The post kykNET Fiëstas 2021: ’n Onderhoud met Jana Hattingh appeared first on LitNet.