"There has never been a festival quite like the Madibaland World Literary Festival – and you’re invited," says Darryl David, Director of the Madibaland World Literary Festival. The festival, bringing together over 150 writers – travel writers, foodies, novelists, poets, journalists and more – from around the world from 20 to 28 November 2020, is a partnership between the University of the Western Cape and Book Town Richmond, the only Book Town in South Africa and on the African continent. LitNet publishes the programme, as provided by Darryl David, below.

Click here to download the programme.

Madibaland Programme

The post Programme: Madibaland World Literary Festival 2020 appeared first on LitNet.

Sêgoed van Christine le Roux “Om te skryf, moet jy wil. Dit beteken om aan te hou en aan te hou.” “My gunstelinggenre is die poësie – die presiesheid van elke woord, die juiste nuanse, die afgerondheid wat die poësie bring. Dis ’n bietjie soos ’n legkaart bou met woorde. As jy goed luister, sê die gedig vir jou wát wáár hoort. (En dit duur soms maande, soms wel jare.) Dit beteken egter nie dat ’n afgeronde gedig ’n ‘klinkklaar’ antwoord veronderstel nie.” “Ek skryf, dink ek, elke dag. En hoe meer die onderwerp my pak, hoe langer die ure voor die rekenaar. Nie ’n dissipline van soveel uur of stip van so laat tot so laat nie, maar ’n innerlike dissipline opgelê deur dit waarmee ek aan die gang is.” (Rapport, 28 Mei 2006) “Ek lees om te leer (skryf). En ook omdat ek nie anders kan nie – ek is verlief op letters.” (Rapport, 6 Mei 2007) “En nie alle negatiewe kritiek is net daar om af te breek nie – soms is daar meriete in en móét ek my daaraan steur.” "Ek hou daarvan dat elke woord in digkuns soveel gewig dra. ’n Mens moet letterlik oor elke woord dink en besluit of dit sy plekkie in die gedig werd is.”  “Ek skets egter net situasies in my verhale; ek kom nie tot gevolgtrekkings nie. Die leser moet self besluit wat hy of sy met dié gegewe sal maak.” Wat krap Christine om? "Die onverdraagsaamheid van een mens teenoor ’n ander. Ek kan nie verstaan dat mense behae daarin skep om ’n ander te vertrap nie. Is ons nie almal weerloos en uitgelewer aan wat ons 'die lewe' noem nie? In Padmaker sê die dogtertjie vir haar ma: 'Mamma is liewer vir Oubie en Lenie.' En die ma antwoord: 'Jy máák daarna.' Dit maak my die bliksem in. Daardie houding, dat mense wanneer iets slegs met iemand gebeur, só kan reageer: Jy het daarna gesoek..." (Huisgenoot, 10 Junie 2010) Oor die verskil tussen poësie, kortverhale en romans: "Ek dink my prosa word nogal sterk beïnvloed deur my poësie. Poësie is meer gedistilleerd, maar by albei geld die soeke na die juiste woord. Ek dink dis eintlik ’n kwessie van oorskakel na ’n ander rat." (Beeld, 17 April 2010) Is sy voltyds boervrou, wou Kirby van der Merwe weet: "Gits. Dis amper soos om vir iemand te vra of jy voltyds met ’n dokter of skrynwerker getroud is. My man is die toegewyde boer. Ek is gelukkig dat hy verstaan dat ek moet skryf om te leef, want sonder hierdie wêrelde in my kop – waardeur ek die lewe probeer ontrafel – sal ek nie kan bestaan nie." (Beeld, 17 April 2010) "Menslike verhoudings is die ding wat my die meeste interesseer, die dinamiek binne ’n gesin, maar ook die invloed wat die verlede op ’n nuwe geslag het. Kan ’n volgende geslag dit regkry om ’n vasgelegde patroon te verbreek om só ’n nuwe vryheid moontlik te maak?" (Huisgenoot, 10 Junie 2010) Hoe gaan sy te werk wanneer ’n tema van ’n nuwe boek beplan word? "Ek skryf eintlik oor dinge wat oor my pad kom en aan my begin krap – verál wanneer menslike onreg betrokke is. Natuurlik ontwikkel ek dan karakters asook die verloop van die verhaal, maar altyd op so ’n manier dat dít wat in die boek gebeur, werklik kon plaasvind. Daarom is dit vir my belangrik om baie navorsing oor ’n tema te doen sodat ek in die karakters se koppe kan klim en uitvind hoe hulle dink en doen. Verál waarom hulle doen wat hulle doen." (Landbouweekblad, 25 Januarie 2013) Is dit vir haar belangrik om uit eie ervaring te skryf, wou Phyllis Green weet: "Ek skryf eintlik altyd so. Ek moet ’n verhouding hê met die mense wat ek gaan skep. Ek moet myself in die boek kan voel. Op ’n manier moet ek altyd self daar wees, nie as ’n karakter nie, maar my wese moet in die boek wees." (Sarie, 3 Januarie 2013) Elna van der Merwe wou by Christine weet hoe hanteer sy die alleenheid van skryf: "Dit is ’n ander deel van ’n mens se persoonlikheid wat jy dan na vore haal. Ek is lief vir mense, maar dit is die alleenheid op die plaas wat my laat begin skryf het. Ek moes, anders sou ek nie oorleef het nie. Dit is goed vir my om dinge soos vandag (bekendstelling van Drieklawerblaar) te doen, maar dan weer op my bed met ’n klomp kussings agter my te sit en skryf." (Eikestad Nuus, 17 Oktober 2016) Oor haar liefde vir Nederland en Nederlands: "Daar was altyd by my ’n hunkering na Nederland en Nederlands. Ek dink om in Nederlands besig te wees verryk ’n mens se eie taal. Jy kom by die wortels van jou taal." (Eikestad Nuus, 17 Oktober 2016) "Elke keer wanneer ek ’n boek begin, dink ek ek gaan dit nie kan doen nie, hoe gaan ek dit doen? En en wonder ook hoekom kies ek vir myself sulke moeilike onderwerpe, maar dit maak dit ook interessant. Daarom raak skryf nooit vervelig nie, want met elke nuwe onderwerp leer jy nuwe goed  by." (Eikestad Nuus, 17 Oktober 2016) "Ek is nogal ’n goeie waarnemer en het áltyd ’n notaboek in my handsak om iets neer te skryf as ek dit raakloop. Wanneer ek bestuur, skryf ek soms in my notaboek op my skoot en probeer dan later ontsyfer wat ek gekrabbel het. Maar só het ek onlangs op die plaas se grondpad die bakkie afgeskryf..." (Netwerk24, 20 September 2016) "As ek nie self betrokke is by die verhaal nie, kan ek dit gewoon nie skryf nie. Daar moet tog stukkies van jou eie persoonlikheid in van jou karakters weerspieël. En die verhaal moet my só aangryp dat ek gedronge voel om dit te skryf. Ek wil morele kwessies, en veral onreg ondersoek, dinge waarmee mense dikwels nie gekonfronteer wil word nie." (Netwerk24, 20 September 2016) "Die werk in verskillende genres stimuleer mekaar. Dit laat my anders na die taal kyk en die manier hoe jy dit kan inspan. Die Afrikaanse taal voel vir my dikwels na halfedelstene en mooi klippies wat jy in jou hand skommel en vat-vat totdat jy die régte een tussen duim en voorvinger raakvat." (Netwerk24, 20 September 2016)

Hierdie artikel is oorspronklik op 14 Februarie 2019 gepubliseer.

Gebore en getoë

Christine (doopname Cornelia Christina) Barkhuizen is op 18 November 1959 in Vryburg in die Noord-Kaap gebore. Sy, haar broer en haar suster word groot in ’n “padmakersgesin”. Haar pa was ’n dieselwerktuigkundige wat aan masjinerie soos padskrapers, stootskrapers, laaigrawe, ens gewerk het. Haar ma, ’n huisvrou, se passie was, en is, haar kinders. Hulle trek tussen die jare 1954 en 1980 rond tussen verskeie dorpe in die ou Kaapland, waar daar toe deur die regering hoofpaaie tussen die dorpe gebou is. Die drie kinders woon gesamentlik sewe verskillende skole by as gevolg van die voortdurende verskuiwing.

Christine vertel aan Elmari Rautenbach (Huisgenoot, 10 Junie 2010) dat haar pa ’n padmaker was. "As kind het ek en my ouer broer en jonger sussie so saam met ons ouers van padkamp tot padkamp getrek. Dit was ’n swerwersbestaan en die 'regte mense' het meestal met ’n gesonde dosis afkeer na die bewoners van die tydelike Masonite-huise gekyk.

"Ek was baie na aan my pa, maar het my ma nogal laat swaar kry. Ek was ’n moeilike kind, rebels, 'anders'; vinnig om my mening te lug, vinnig om te sê as ek nie saamstem nie."

Christine vertel aan Rachelle Greeff (Rapport, 28 Mei 2006) dat dit ’n sub B-juffrou (juffrou Aucamp) op Steynsburg in die Oos-Kaap was wat haar liefde vir die letter vasgeknoop het. “Boeke was van altyd af ’n manier om ook op ander plekke te kan wees as daar waar jy jou bevind. Dié juffrou het hierdie leesgierigheid aangewakker. Ek onthou hoe ons as kinders elke Vrydagmiddag biblioteek toe gegaan het en teruggekom het met ses boeke onder die arm.”

Haar eerste leeservaring was vroeg in haar lewe. Sy vertel (Rapport, 6 Mei 2007): “Die eerste keer dat ek self ’n verhaal gelees het, was in die jaar voor ek skool toe is – een van my broer se st 2-boekies. Oor ’n man wat waatlemoene verkoop langs die pad. Toe ’n vrou laatmiddag die laaste waatlemoen wil koop, wys hy haar ’n steekplek en raai haar af om dit te koop. Iets aan die egtheid van die man, van die storie, bly by my. Ek wil só skryf dat mense terugkom om ’n waatlemoen te koop, en geloofwaardig bly.”

Tydens ’n onderhoud met Elna van der Merwe na die verskyning van Drieklawerblaar in 2016 vertel Christine hoe haar skeppingsdrang reeds as kind na vore getree het: "Van kleins af wou ek graag dinge maak. Ek onthou my sussie was dikwels kwaad vir my, want as sy ’n speletjie wou speel, wou ek dit self maak. En as dit klaar was, wil ek nie verder daarmee speel nie.
"Ek onthou hoe ek in Queenstown, toe ek tussen twee en ses jaar oud was, op die agterstoepie gesit het en met verskillende kleure klippies op die sement geteken het. Opstel skryf op skool was vir my die lekkerste, want dan kon ek self iets maak. Ek hoef nie wat iemand anders geskryf het, te memoriseer nie.

"Die skrywer, Mark Haddon, het gesê 'as ek nie skryf nie, voel ek soos ’n hond wat nie uitgelaat word nie'. Dit is presies soos ek voel."

Ook haar liefde vir Nederland en Nederlands het sy ontstaan in haar kinderjare gehad: "Toe ek ’n kind was, kon ’n mens Die kinders van die wêreld-boeke nog uitneem. Ek het daardie boeke oor en oor en oor uitgeneem en die land waarheen ek wou gaan, was Holland. Dit was altyd iets wat my bygebly het. In matriek het ons ’n voorgeskrewe boek, Karakter, gehad. Tussen die pa en die seun in die boek het daar iets afgespeel wat my my lewe lank bygebly het." (Eikestad Nuus, 17 Oktober 2016)

Verdere studie en werk

Christine studeer aan die Universiteit van Stellenbosch, waar sy in 1980 haar BA-graad behaal met Bybelkunde en Sielkunde as hoofvakke.

In 1980, kort voor haar gradedag en haar 21ste verjaardag is haar pa op 47-jarige ouderdom in ’n motorongeluk oorlede. Haar ma se beserings was so ernstig dat sy nie die gradeplegtigheid kon bywoon nie. "Dit het my omtrent 15 jaar gekos om die skok te verwerk," vertel sy aan Elmari Rautenbach in Huisgenoot. "Uit so iets moet ’n mens vir jouself sin maak. Uiteindelik het ek ’n gedig geskryf oor ’n meisietjie wat by die hek wag dat haar pa huis toe kom. Ek het dit eenkeer by die KKNK vir Hans du Plessis gegee om te lees. Sy kommentaar was: 'Christinatjie, dis nie ’n gedig dié nie, dis ’n roman ...'"

Haar pa se afsterwe het ’n baie groot invloed op die res van Christine se lewe gehad, vertel sy aan Elmari: "Ek's allermins ’n smartvraat, maar daardie intense verlies wat ek destyds ervaar het, het by my ’n deernis geskep vir mense wat verlies ervaar. My sielkunde-professor op Stellenbosch, Herman van Niekerk, het destyds vir ons gesê ’n sielkundige moet saam met die kind wat bang is vir spinnekoppe, onder die tafel gaan sit en sy vrees sáám met hom ervaar. Ek dink die dood van my pa het gemaak dat ek daardie empatie met mense kan hê."

Sedert 2001 studeer sy verder en behaal in 2002 haar honneursgraad cum laude aan die Universiteit van Wes-Kaapland. Sy volg dit op in 2005 met ’n meestersgraad, ook cum laude, in Afrikaans en Nederlands met Nederlandse poësie as haar navorsingsveld. Haar skripsie fokus op die poësie van die Joods-Nederlandse digteres Judith Herzberg, met Wium van Zyl as haar studieleier.

Christine begin in 2006 met haar MA in Skeppende Skryfwerk aan die Universiteit van Kaapstad onder leiding van Etienne van Heerden. Sy was ook die wenner van die beurs vir Skeppende Skryfwerk wat deur NB Uitgewers en die Departement van Afrikaans en Neerlandistiek aan die Universiteit van Kaapstad toegeken word. Sy slaag hierdie graad met lof en die roman wat sy as Meestersprojek voltooi het, word in 2010 deur Human & Rousseau uitgegee onder die titel Padmaker.

Christine woon saam met haar man, Bertus le Roux, ’n wyn- en vrugteboer, op ’n plaas 30 kilometer vanaf Barrydale in die Suidwes-Kaap. Hulle het drie kinders, Joané, Albert en Carli. Sy meen dat die afgesonderde leefwyse op die plaas en in ’n kleindorpse gemeenskap ’n definitiewe invloed op haar skryfwerk het. Sy is ook ’n skilder en doen veral studies met ’n simboliese inslag.

Sy erken teenoor Rachelle Greeff (Rapport, 28 Mei 2006) dat sy nie ’n goeie boervrou is wat melktert bak en ander boervroudinge doen nie, maar dat sy baie lief is vir die ghwarriebome en die grysgroen van die Klein Karoo. “Dít, dink ek, is wat my tot skryf gedwing het. Die afsondering hier, dertig kilometer buite Barrydale. Die natuur het my klankbord geword. Barrydale is my gemeenskap, ook my kerk.”

Een van Christine se groot liefdes is lees. Sy voel dat as jy lees, “reis” jy na ander plekke, situasies, mense. “Wie lees, leef soveel meer lewens as maar net een. En dis iets wat ek so dikwels dink: as ek meer lewens kon hê, want daar’s soveel wat ek nog wil sien, beleef en deel wees van. En as jou kinders jou sien lees, en die plesier wat jy daarin het, sál hulle lees – daai ou ding van woorde wek, voorbeelde trek.” (Rapport, 28 Mei 2006)

In 1994 woon Christine ’n ATKV-Skryfskool by en daarna is heelwat van haar gedigte in die letterkundige tydskrif Literator opgeneem. In 1999 is sy weer na ’n ATKV-Skryfskool, waar die poësiekursus deur Breyten Breytenbach aangebied is. Dit was vir haar ’n groot aansporing toe hy gesê het hy kan sien sy “begin haar eie stem hoor”.

“Ek is eintlik Christine le Roux,” vertel sy aan Willemien Marais (Volksblad), “maar toe ek begin skryf het, was daar klaar ’n Christine le Roux. Eleanor Baker het soms onder die skuilnaam Christine le Roux gewerk, en ek kon beslis nie met iemand soos Eleanor Baker meeding nie! Gevolglik het ek besluit om my nooiensvan tot die vergelyking toe te voeg.”

Christine het artikels en kortverhale vir Insig geskryf en van haar kort prosa verskyn ook in Rooi Rose. Tussen 2000 en 2006 word verskeie van haar gedigte en/of verhale in Nederlandse publikasies en Afrikaanse bloemlesings opgeneem, soos Schoon Schip, Altijd Dichtbij, Kostbare momenten, Vrede sluiten is wegen openen, Een honderd dichters 3, Mense is mense, Metafore van herlewing, As die son kom oogknip, Honderd jaar later, Vers  reise en Woordreise. In 2005 en 2006 is van haar gedigte en kortverhale in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer. Van haar verse is ook in Groot Verseboek opgeneem.

In 2000 het John van Reenen, die diskusgooier, haar na ’n voorleesaand op Stellenbosch in die Dorpstraat Teaterkafee genooi. Die digter Ronnie Belcher het sulke aande gereël waar digters kon voorlees en daar was ook geleentheid vir ongepubliseerde digters van die vloer af. Christine se vriendin Cobie Cilliers het voorgestel dat sy ’n boekie van haar gedigte maak om daar te gaan uitdeel. Sy het die aand haar gedig “roudiens” voorgelees, maar nie die indruk gekry dat sy enigiemand “geraak” het nie. John het die boekies uitgedeel en Ronnie Belcher het ook een gekry.

Christine vertel op LitNet: “Twee maande daarna kom ek by die huis en my man sê: ‘Ronnie Belcher het gebel; hy soek jou – jy moet hom terugbel.’ Ek het dit gedoen sonder om enigsins opgewonde te raak, want ek het teen daardie tyd al harde lesse geleer oor mense, uitgewers, ander digters en lesers wat hulle nie aan die poësie steur nie; veral glad nie belangstel daarin om te kyk na die werk van nóg ’n ou (boer) vroutjie – soos Ronnie later gesê het om my siel uit te trek – wat nou ook gedigte wil skryf nie. Dus, ek het gebel, maar sonder om ooit te dink dat Ronnie dalk dink daar steek iets in my werk.

“Wat hy my oor die telefoon gevra het, was ‘Het jy nóg van hierdie gedigte?’ Ek het gesê, ja, ek het, en hy het gesê, ‘Stuur dit vir my.’ Ek het gesê ek sal dit pos. ‘Nee,’ het hy gesê, ‘faks dit, dis baie gouer.’ Die faksmasjien (wat ons nou nog het) het Noag gebruik om die buitewêreld te laat weet hy sit op Ararat, en dit het ure geneem om die omtrent 60 gedigte deurgestuur te kry. Maar ek het nie verwag dat hy dit ernstig sou opneem nie. In hierdie lewe is daar min mense wat ander sommer help – daar is uitsonderings, en ek het agterna met nog sulkes te doen gekry – maar dit is nie ’n algemene ding nie. Veral nie met iets soos poësie nie.”

Intussen is Christine en Cobie deur Marzanne Leroux-Van der Boon genooi om na die Afrikaanse Skrywersvereniging se jaarvergadering in die Kaap te gaan. Ronnie het ook gebel en vir nog gedigte gevra, aangesien hy baie goeie goed gevind het. Christine het gemeld dat sy Kaap toe gaan, maar Ronnie het ’n ander afspraak vir dieselfde aand gehad.

Die aand van die vergadering was die hoofspreker nog aan die praat toe Ronnie ingestap kom. “In sy hand het hy ’n bruin papiersak gehad, soos iemand wat op pad was om êrens ’n skof handewerk te gaan doen en sy toebroodjies daarin saamgeneem het. [...] Toe die vergadering verdaag vir die teepouse, het Ronnie na my toe gekom en gesê ek moet by hom kom sit en tee drink, want hy wil met my praat. [...] Hy het gevra of ek van my gedigte die dag daar het. Ek het gesê ja, ek het, want Marzanne het gesê ek moet iets lees, en toe vir hom gevra: ‘Maar wat dink jy? Dink jy ek moet lees, of nie?’ Sy antwoord was: ‘Ja, ek dink definitief so, en ek sal jou ’n baie goeie rede gee hoekom ek dit sê – want jou eerste bundel is vandag gepubliseer ...’ Hy het die papiersak wat langs hom op die vloer gestaan het, opgetel en ’n stuk of agt proewe van die bundel dimensie uitgehaal.”

In De Kat skryf Wium van Zyl (Februarie 2001) dat dimensie een van die sterkste en mooiste eerstelinge in ’n lang tyd is. "Die gedigte betrek ’n wye verskeidenheid temas – boervroue, verplant na harde, vreemde streke word stem gegee. Die veelvlakkige aandag aan die natuur is deel van ’n ryk verkenning van die menslike bestaan. dimensie bied egter ’n oes aan wysheid en sensitiwiteit in keurige verse uit ’n landskap waar ver en helder gekyk word, iets wat poësieliefhebbers nie mag mis nie.”

In Volksblad van 13 November 2000 skryf Bernard Odendaal en Sulette Bruwer dat die bundel nie sonder "mankemente is nie (hier en daar ’n gesogtheid, of ’n versierseltjie wat nie so funksioneel is nie). Al die gedigte bereik nie ruimer dimensies nie, tog is dit ’n goeie debuut wat van aansienlike digterlike rypheid en geslyptheid getuig. Hulle voel dat sy met haar debuutbundel ’n belangrike bydrae lewer tot die plaasliteratuur in Afrikaans en spesifiek op die gebied van plaasdigbundels waarvan daar maar enkeles in Afrikaans is. In dimensie word die boervroubestaan enersyds as ’n uitdagende, soms moeilike bestaan geteken; andersyds as ’n wêreld wat veel skoonheid en wonderbaarlikheid inhou. [...] Dit sou egter ’n verskraling van die bundelgegewe wees om dit te reduseer tot die verwoording van die plaaslewe. Die kompleksiteit van geometriese vorme waaruit (deur die digter self) geskilderde figuur op die voorblad opgebou is, illustreer reeds die veelkantigheid van ervaringe waaroor dit in die bundel gaan.”

Hoewel Joan Hambidge (Die Burger, 12 Maart 2001) meen dat die bundel nooit uitgegee moes gewees het nie, is Fanie Olivier van mening dat daar verse in hierdie bundel is wat vir sekere lesers baie sal kan beteken en "wat bowendien die sê-krag van Afrikaans bevestig".

Vir kritiek skrik Christine nie, hoewel die resensie van Joan Hambidge oor dimensie haar geweldig geskok het. Dit het haar egter ook weerbaar gemaak, erken sy.

Tydens die ATKV se Skryfskool in April 2001 in Potchefstroom het Christine ’n lesing gelewer oor poësie, met verwysing na haar eie gedigte, en by die KKNK van dieselfde jaar het sy ’n voorlesing van haar gedigte gedoen tydens die program Verslantern. Sy was ook in 2001 die redakteur van PoësieNet, LitNet se poësie-afdeling.

In 2005 word Christine se kortverhaal “Persiese sprokie” aangewys as die naaswenner van die Stellenbosse Woordfees, Protea-Boekhuis en LitNet se nasionale kortverhaalkompetisie. Rachelle Greeff se verhaal “Swiets in Rhodesië” is as die wenner aangewys. Christine se ander twee verhale behaal die vyfde en sesde plekke. Haar reaksie op die tweede prys: “Ek was heeltemal oorstelp. Ek het gehoop om in die bundel opgeneem te word, maar beslis nie om ’n prys te wen nie!” (Die Burger, 10 Februarie 2005)

In Januarie 2006 word sy aangewys as een van die vyf finaliste in LitNet se Beste Prosastukke van 2005 vir “’n Persiese sprokie”.

Christine se tweede digbundel, roset, verskyn in 2006 by LAPA. Op die agterblad skryf JC Kannemeyer: “In dimensie, haar debuut van 2000, bundel Christine Barkhuizen le Roux ’n aantal geslaagde verse waarin die woordgebruik, beelding en klankgevoeligheid reeds besonder opvallend is en van ’n sensitiewe poëtiese vermoë getuig. Dit sit sy nou voort in roset, ’n versameling kompakte, kriptiese, soms ook singende verse wat die leser musies meevoer. Sentraal in die bundel staan die Griekse Phaistos-tablet waarvan die 45 simbole nog deur niemand bevredigend verklaar kon word nie. Hierdie ‘old stone that cannot be deciphered’ (TS Eliot), en spesifiek die Griekse roset in die middel van die tablet, is dan feitlik die toonsleutel vir die belangrikste motiewe in die bundel: die kringloop van geboorte, dood en herrysenis; en die verlange na die afwesige liefde. Roset is nie alleen ’n vooruitgang opdimensie nie, maar in sy eie reg ’n sterk en waardige toevoeging tot die hedendaagse Afrikaanse poësie.”

Cecile Cilliers (Die Burger, 23 April 2007) noem haar ’n sprankelende stem. “Soos die historiese roset, vra die bundel stiplees om die volle woordwaarde daarvan te ontdek. Barkhuizen le Roux is lief vir die ongewone woord. [...] Sy skrik nie om woorde op eiesinnige en eiesoortige wyse in te span nie. Dit gee aan haar poësie ’n uitsonderlike varsheid en sjarme, mits sy daarteen waak om té vergesog, té esoteries te word, en sodoende haar lesers vervreem. Poësie is metafoor en begrip, maar poësie is ook  begrip. Die Phaistos-steen is aanloklik in sy geheimsinnigheid, maar uiteindelik verloor selfs die verbete navorser belangstelling ... Geboorte, groei, dood en herrysenis is van die temas wat in roset aan die bod kom, en elkeen van die onderwerpe toon Barkhuizen le Roux se enigmatiese, soms kriptiese aanslag. Dat sy haar aan haikoes waag (’n digvorm wat nie altyd met sukses in Afrikaans aangepak word nie), toon haar voorliefde vir die digte vers, en sy het wel sukses daarmee. [...] roset met sy wye verwysingsraamwerk (die bundel is van ’n register voorsien om sommige simbole en beelde te verklaar) is vanweë die ontginning van die Afrikaanse taal, maar ook ter wille van die liriese gehalte en die onverwagte metafore, ’n stuk digtersvreugde. Die naam Christine Barkhuizen le Roux is een om dop te hou.”

Ampie Coetzee (Rapport, 5 November 2006) begin sy resensie só: “Daar is gedigte waarin dít wat gesê word, analiseerbaar is van inhoud, onderwerp en tema; én dan die poëtiese. Maar dan is daar ook gedigte waar die gedig op sigself beteken, en dan nie eintlik saamgevat kan word nie. Só is die meeste gedigte van Christine Barkhuizen le Roux in hierdie nuwe bundel, roset. [...] Daar is by die digter ’n intense ervaring, visueel, van die natuur, waar waarneming en beskrywing ook ellipties werk. [...] Die assosiatiewe, die skeppende metafoor, wending, en veral die selfreflekterende vers bewys die poëtiese vaardigheid van Christine Barkhuizen le Roux.”

Volgens Bernard Odendaal (Volksblad, 30 Oktober 2006) verteenwoordig roset aan die een kant ’n bepaalde groei in Christine se digterskap, maar aan die ander kant tog ook nie. “Daar is ’n opvallende klank- en beeldgevoeligheid, wat tesame met die romantiese getinte kyk op sake dikwels tot mooi liriese uitinge aanleiding gee. Veral die natuurverse in afdeling drie van die bundel, en die gedigte oor die skugtere herontdekking van die erotiese liefde in afdeling 4, is sprekend hiervan. Die digter is haar klaarblyklik bewus van die gevare van ekstatiese liriese belydenisse, sodat sy ’n aantal strategieë aanwend om vormlike en stilistiese beheersdheid en objektivering in die hand te werk. [...] Barkhuizen le Roux is ook ’n skilder, en in sommige gedigte word natuur- en toneelsienings treffend tot woordgestalte geformeer, wat in die haikoes en ’n gedig soos skemerkombuis byvoorbeeld stillewe-agtig aandoen. Alles werk egter nie so goed uit nie. ’n Paar keer vind ’n mens dat ’n stuk beelding wat belofteryk gekonsipieer is, ontspoor as gevolg van ’n troebelheid of ’n ongeldigheid op reële vlak. [...] Daar is egter ’n klompie gedigte in roset wat enige individuele vers uit die debuut oortref.”

In 2010 is die Nederlandse vertaling van roset tydens die Boekebeurs in Antwerpen in België bekendgestel. Die vertaler was Joost van Hulle. Vir Christine was dit ’n wonderlike gebeurtenis, vertel sy aan Willem de Vries (Volksblad, 20 Julie 2010).

Christine se eerste bundel kortverhale, Waar koek en wyn ontbreek, word ook in 2006 deur LAPA gepubliseer. Die bundel was op die kortlys vir die M-Net/Jan Rabie-prys saam met Dana Snyman en Johan Engelbrecht wat gewen het met Kaffertjie.

Sy vertel aan Willemien Marais (Volksblad): "Ek skryf my verhale vir gewone mense; meestal vroue, maar nie doelbewus nie. Ek probeer egter ook om elke verhaal op verskillende vlakke te skryf sodat skryf ’n mens dit as ’n blote storie kan lees, of as iets diepers. Ek skryf nie vir akademiese lesers nie, ek wil hê my verhale moet toeganklik wees.”

Christine huiwer nie om kwessies aan te pak nie. Iets wat haar baie na aan die hart lê, is die netelige kwessie van “subtiele onderdrukking”. Dít is daardie onderdrukking van vrouens deur hulle mans wat nie as “mishandeling” beskou kan word nie. “’n Mens hoor dikwels hoe ’n man in ’n geselskap opmerk dat hy sy vrou ‘toelaat’ om dit of dat te doen. Toelaat!" Sommige lesers en kritici het al haar bundel as negatief teenoor mans beskou, maar sy reken dat dit beslis nie so is nie. “Ek glo wel dat daar sekere sake is wat eenvoudig aangespreek moet word.”

Wium van Zyl moes by die lees van hierdie verhale gereeld dink aan die verskriklike oomblikke wanneer die lont sy lading bereik. “Die leser word gekonfronteer met die klein tragedies wat dikwels nie die koerant of statistieke haal nie. Juis daardeur word deernis gewek vir die eg-menslike.”

Hans Ester van Nederland (Zuid-Afrika, Oktober 2006) beskou dit as “een mooie bundel” wat hopelik deur ander gevolg sal word. “De enige valkuil door Christine Barkhuizen le Roux ligt in de afsluitende regels van veel van de hier verzamelde verhalen. De schrijfster neemt de lezer hier en daar te veel bij de hand uit angst dat het toch misgaat met het begrijpen. Ze kan dat begrijpen gerust aan haar lezers overlaten.”

Vir Belia van der Merwe (Literator, Augistus 2006) staan "afskeid, verlies en vervreemding voorop in hierdie aangrypende en goedgestruktureerde verhale waarin die leser volkome kan identifiseer met die uiteenlopende en eg-menslike situasies waarbinne die karakters geplaas word. [...] Die ruimte waarbinne ’n groot aantal verhale in Waar koek en wyn ontbreek afspeel, is die plaas. In ’n paar verhale val die klem veral op die afsondering en isolasie wat die karakters binne hierdie ruimte ervaar en hoe dit die tema van verlies en vervreemding ondersteun. As teenpool vir die plaas of platteland as verhaalruimte is daar twee verhale wat binne die stadsmilieu geplaas is. [...] Hierdie is werklik, soos op die agterblad gestel word, ’n bundel soos ’n ‘geknoopte mat met ineenvloeiende aardsgekleurde drade’ en lesers kan met verwagting uitsien na nog verhale uit die pen van Christine Barkhuizen le Roux.” Carolyn Meads meen dat Barkhuizen le Roux se bundel vir ’n besonderse leeservaring sorg en sy stel voor dat lesers al hul sintuie en verbeelding inspan en hulle in haar stories inleef. “Laat woorde beelde word waar koek en wyn ontbreek.”

Hierdie verhale laat Lisa van Aswegen (Rapport, 28 Mei 2006) dink aan  gevoelens van medelye en menslikheid vir jou medemens en vir haar is dit een van die redes hoekom sy hierdie redelike beskeie bundel sal onthou.

In 2007 het Christine ’n biografie van die Nederlandse skrywer Simon Carmiggelt gelees. “Hierin figureer die groot skrywersfiguur Heijermans, want ‘hij (had) geen deel aan de nieuwsgaring (nuussoekery). Hij legde alleen vast hoe grote nieuws de kleine mense beroerde’. Hiermee vereenselwig ek my ook – om dít neer te skryf wat die mens ten diepste raak. Iets van ‘where do you go to ... when you’re alone in your bed’.” (Rapport, 6 Mei 2007)

Die Versindaba van 2009 se oorkoepelende tema was die naasbestaan van poësie en die visuele kunste. Om dit toe te lig is ’n kunsuitstalling in die Oude Libertas Ouditorium gehou van digters wat ook skilder, en van Christine se skilderye is ook daar uitgestal.

Padmaker, Christine se roman wat in 2010 verskyn het, word beskryf as ’n deurleefde, sensitiewe roman oor die komplekse verhouding tussen ouer en kind wat een geslag op ’n volgende laat.

Christine vertel aan Elmari Rautenbach in Huisgenoot (10 Junie 2010) meer oor Padmaker. "Dit is die storie van Katrien wat voor ’n kruispad in haar lewe staan. Haar verhouding met haar man stuur op ’n mislukking af en boonop verdwyn haar bejaarde ma, met wie sy van kindertyd af ’n troebel geskiedenis deel. Daar is vir haar net een uitweg: Sy moet haar ma gaan soek. Toe sy haar motor se neus draai in die rigting van die padkampe waar sy grootgeword het, is dit haar pa se wyse woorde wat haar lei: om te weet waarheen jy op pad is, moet ’n mens onthou waar jy vandaan kom."

Christine het baie lesse by Etienne van Heerden geleer terwyl sy gewerk het aan haar meestersgraad, maar die moeilikste een was om te besef dat ’n mens se lewensverhaal nie altyd geskik is vir ’n storie nie: "jy moet nog fiksie daarvan maak".

Die verlede in Padmaker is dus Christine se verlede, maar die intrige is fiksie. "Etienne se rol was om sulke chevron-borde, daardie geel-en-swart waarskuwingsborde wat ’n mens langs die pad sien, op te hou, wat sê: Pasop! Dan het ek geweet hier is ’n beskrywing of karakter wat nie werk nie."

Katrien se ma se siekte word nooit in Padmaker by die naam genoem nie, maar daar is tog rigtingwysers in die boek wat daarop wys dat dit Münchhausen se sindroom is. Christine het aan die idee vir die roman gekom deur ’n vriendin se ma wat aan hierdie vreemde siekte gely het. Die invloed wat so-iets op ’n hele familie kan hê, het ’n groot indruk op Christine gemaak, vertel sy aan Kirby van der Merwe in Beeld (17 April 2010). "Ek wou ook nog altyd iets oor die padmakerslewe skryf en hierdie twee heeltemal verskillende dinge het ’n eiesoortige dinamika verkry wat die storie gedryf het."

Stephanie Nieuwoudt skryf in Rapport (11 April 2010) dat Christine met Padmaker ’n "stuk ervaring oopgeskryf het wat nog nie voorheen so grondig in die Afrikaanse letterkunde aangepak is nie. Hierin kry ’n mens te doen met die geskakeerdheid van menswees in die padkampe: die drinkers en die skellers teenoor die verfynde vroue en mans wat hule kinders lei om opgevoede volwassenes te word.  (...)

"Dis byna onmoontlik om ’n boek oor ’n emosionele reis te skryf sonder om die een of ander grootse naam in die sielkunde by te sleep. En ja, Jung se spore lê duidelik in onder meer die drome en in Ma Kinnie se bykans obsessiewe betrokkenheid by haar breiwerk.

"Maar Padmaker raak nie verstrik in allerlei intertekstuele verwysings wat die leser vervreem nie. Dis ’n boek wat op verskillende vlakke gelees kan word weens sy geskakeerde verwysings.

"Die leser wat net agter ’n lekker storie aan lees, het nie kennis van die sielkunde of letterkunde nodig om die boek te kan verstaan of, belangriker nog, te kan geniet nie."

Ook Adéle Dempers (Volksblad, 12 April 2010) was positief oor Padmaker: "Padmaker is ’n weldeurdagte, sensitiewe roman wat netjies geskaaf is. Dit sou kon deurgaan as deel van die molesteringsgenre en as sulks is dit effe neerdrukkend en wroegend. Tog het dit ’n interessante invalshoek met sy gelyklopende innerlike en uiterlike reistema. Die hoopvolle einde, die berusting en heling wat Katrien vind, maak die roman ligter. Barkhuizen le Roux kan ’n storie vertel, ons sien uit na meer."

En vir Jeanette Ferreira is Padmaker ’n "knap en genoeglike, selfs ontroerende, leeservaring". (Beeld, 12 April 2010)

Christine se volgende bundel kortverhale, Wat die oog gesien het, word in 2011 deur Human & Rousseau uitgegee. In Die Burger (21 Maart 2011) sit Joan Hambidge die inhoud van die bundel as volg uiteen: "dit bevat anekdotes, herinneringe, reisverhale, ’n raamvertelling ('Verby') waarin die verteller se ervarings in jukstaposisie geplaas word met ’n vroulike werker se lot op die plaas en hoe vroue binne verskillende klasstrukture op die noodlot reageer.

"Hierdie verhale lewer implisiete kommentaar op vrouwees. Dikwels word in verhale, tersluiks, verwys na ’n beperkte begroting en ’n vrou wat van die man se begroting afhanklik is. Tog is daar reise buite die patriargie en sensitiewe waarnemings in ’n vreemde landskap (soos Turkye) waar verskillende gebruike en gelowe verhaal word."

Vir Hambidge is die gehalte van die verhale nie almal dieselfde nie. Daar is ’n klompie verhale wat baie knap is, maar dan is daar etlikes wat vasgevang is in die "anekdotiese of die momentopname".

Vir Riette Rust (Rapport, 1 Mei 2011) is Wat die oog gesien het ’n bundel wat geskryf is vir die leser en nie vir die resensent nie. Die verhale is toeganklik en die slotte van die meeste verhale het ’n impak. Die stories lees lekker, maar het ook diepte.

Hoewel die bundel kon gebaat het by besnoeiing van die aantal verhale en konsolidasie van sommige van die verhale, aldus Cilliers van den Berg, maar die bundel is nie sonder wins nie. Die verhale is toeganklik en baie lesers sal kan identifiseer met die temas. (Volksblad, 12 Maart 2011)

Christine het in Oktober 2009 Vlaandere besoek, waar sy saam met Jooris van Hulle (die vertaler van haar gedigte) en Ingrid vander Veken, wie se boek sy vertaal het, opgetree het in die boekwinkel De Groene Waterman in Antwerpen; in November 2009 het sy saam met Laurinda Hofmeyr in die Arenbergskouburg en in die Cultuurfabriek Sijsele opgetree.

Sy begin in 2009 met ’n vertaling van Ingrid vander Veken se boek Papavers – ’n ontroerende verhaal van die lewe saam met ’n skisofreniese seun. Die vertaling, Papawers, word in Mei 2010 deur LAPA uitgegee. Tans werk sy aan nog ’n vertaling, De kinderspelen deur Marc Pairon, en nog ’n bundel nuwe kortverhale vir Human & Rousseau. Christine weet nie of De kinderspelen ooit gepubliseer is nie.

Christine se volgende roman is in 2013 onder die titel Getuie gepubliseer. Hierin pak sy ’n redelike omstrede onderwerp aan, naamlik die Jehova se Getuies. Sy vertel aan die Landbouweekblad (25 Januarie 2013) dat sy ongeveer in 2007 ’n oproep van ’n skoolmaat van haar gehad het. Hulle twee het ontmoet en die vriendin het aan Christine vertel dat sy grootgeword het in ’n gesin van Jehova se Getuies en dat dit haar lewe verwoes het. Sy kon nie na skool verder studeer nie en het ook emosionele probleme gehad.

Christine het dadelik geweet dat sy, wat op daardie stadium nog besig was met Padmaker, een of ander tyd ’n roman wou skryf wat die lewe van só ’n mens uitbeeld. "Ek wou aan mense wys hoe ’n individu in omstandighede vasgevang kan word en wat die verloop daarvan kan wees. In Getuie het ek die karakters se lewensloop bepaal op grond van dit wat werklik soms met lede van die Jehova se Getuies gebeur. Ek wou wys dat dié mense slagoffers is van hul leierskorps, en dat hulle, wanneer hulle daarin slaag om 'uit te gaan', bitter alleen in die wêreld is.

"Die titel Getuie slaan enersyds op die 'Jehova se Getuies', maar ook op die feit dat Maggie ’n getuie word van wat met Mignon gebeur, en van Bea, die vrou in die tronk, ’n niggie van Mignon. Eindelik word die leser ook getuie van wat in dié vroue se lewens afspeel."

Vir Christine was die grootste uitdaging met die skryf van Getuie om ’n ewewigtige verhaal van die Getuies te vertel - nie net die leiers wat die lede uitbuit nie, maar ook dié verhaal van die gewone mense en die mense wat die Getuies verlaat het. Sy was ook lugtig dat dit nie moet lyk na ’n aanval op die Getuies nie, maar om te wys hoe gevaarlik dit kan wees om in so ’n fundamentele groep jou man te kan staan en die gevolge daarvan. "Die uitgangspunt van my skryfwerk is altyd om vir die leser iets te probeer oopmaak waarvan hy tevore nie eintlik geweet het nie."

Christine het baie deeglike navorsing gedoen voordat Getuie geskryf is. Hierdie navorsing maak egter nie inbreuk op die vloei van die verhaal nie. Dit help om die lesers bekend te stel aan die wêreld van die Jehova se Getuies en hulle meer breedvoerig in te lig oor die praktyke en geskiedenis rondom hierdie godsdiensrigting.

Oor hierdie navorsing vertel Christine aan Phyllis Green (Sarie, 3 Januarie 2013) dat dit as ondersteuning tot haar verhaal moes dien. Sy kon egter nie al die navorsing in die skryf van die boek gebruik nie, want sy wou nie ’n storie vol feite aan die leser opdien nie, maar die leser moet meer vertel word oor die Getuies. "Dis eintlik ’n godsdiens met twee verskillende bene. Die een is die leiers bo wat hulle volgelinge breinspoel en misbruik. Dis ’n geldmaak-organisasie. Daar is miljoene der miljoene dollars op die spel. Die mense wat in die veld werk, wat die publikasies verkoop en versprei, besef nie dis ’n geldmaakstorie. Ek wou die leiers blootstel en ek wou wys dat die Jehova se Getuies eintlik die prooi van ander mense is."

In Vrouekeur (22 Februarie 2013) skryf Willie Burger: "In Getuie word gekyk na iemand uit ’n klein subkultuur waarteen die groter gemeenskap vyandiggesind is. Die hoofkarakter, Maggie, ontmoet ná jare weer ’n skoolvriendin, Mignon. Op laerskool was hulle vir ’n klein rukkie boesemvriendinne, maar hul vriendskap het skipbreuk gely omdat Maggie se pa, maar ook die hele gemeenskap, dit vir Mignon onhoudbaar gemaak het omdat sy ’n Jehovasgetuie was. Die roman ondersoek die invloed van ’n gemeenskap se norme en die manier waarop sekere mense in- en uitgesluit word. Dit is egter ook ’n ondersoek van die vernietigende houvas wat ’n godsdiensgroep op individue kan hê. Dit is gewigtige temas en Barkhuizen le Roux lei die leser om met veel begrip en deernis na groepe en die invloed daarvan op mense te kyk. Die roman behels egter meer. Maggie ontmoet vir Mignon weer ná baie jare – as haar man al dood is en kort voor haar kleinkind in Frankryk gebore word. Wanneer Mignon selfmoord pleeg, raak Maggie ook by ’n ander Jehovasgetuie betrokke, wat tronkstraf vir moord uitdien, en sodoende leer sy geleidelik nog meer oor die effek van dié geloof op mense. In die proses ontmoet sy ook ’n ander skoolvriend – wat ’n hoë pos in die gevangenisdiens bekom het. Die verhaal gaan dus nie net oor die problematiek van ’n geslote groep se invloed op individue nie, maar dit word ook die verhaal van hul ontluikende liefde – terwyl sy dit geleidelik regkry om emosioneel van haar oorlede man los te kom."
Op LitNet skryf Dineke Volschenk dat die lees van Getuie vir haar baie bevredigend was. Een van die rigtingwysers in die roman is dat dit dui op die gevare van godsdiens, asook op die vernietigende invloed wat ouers op hulle kinders kan hê.

In Volksblad (19 Januarie 2013) skryf Riaan Grobler dat Christine ’n "knap skrywer is wat die destruktiewe natuur van fundamentalisme subtiel aanbied. Getuie is die soort boek wat die leser laat besin oor die donker kant van die godsdiens en die vernietigende invloed wat dit op mense se lewe kan hê."

In 2015 verskyn Christine se volgende bundel gedigte by Naledi onder die titel skynskadu. Dit is uitgegee met ’n CD waarop sy haar gedigte voorlees en waarop sangers ook van haar gedigte sing.

Op Woorde wat weeg skryf Joan Hambidge dat "herinnering en haar skynmaat, nostalgie, belangrike dimensies in hierdie bundel is." Op die agterflap van die bundel beskryf Fanie Olivier die bundel as ’n "herroeping van talle verledes".

Die digter keer in hierdie bundel terug na die jeug, skryf Hambidge; "vandaar die verse oor ouers en oumas en oupas en die bestaan op die plaas. Behalwe hierdie verse is daar ook lykdigte oor ander digters, soos Lucas Malan, Chris Lombard en George Weideman. In die laaste afdeling van die bundel vind die leser reisgedigte oor stede wat die digter besoek het en, skryf Hambidge, besinnings oor ’n stad, ’n besoek aan ’n museum of katedraal aktiveer sodanige gedigte die spanning tussen land van herkoms en land van besoek".

Christine het aan René Bohnen op Versindaba uitgebrei oor die reisgedigte: "Kyk, ek bly mos op ’n plaas, nie ’n landgoed nie, ’n regte egte boereplaas. Hier by ons is dit meesal droog; jy kyk die reën uit die wolke uit, en dan kom daar net ’n buurmansreën. Maar dis in die spanning tussen hierdie lap grond en die groter wêreld wat die skryfwerk gebeur.  Dis om dit wat jy weet van jou eie wêreld te amalgameer met ’n nuwe omgewing. Om te beleef: hoe anders is ons – en hoe dieselfde is ons nie! En dan sien jy jou eie plek, dorp, plaas, met nuwe oë – kry jy nuwe beelde om die ou vertroude dinge mee te beskryf. Dan sien jy die man buite die Primada-katedraal in Toledo as iemand anders as die bedelaar voor die OK in jou eie dorp."

Vir Hambidge is Christine se herinnerings- en nostalgie-verse die skerpste, terwyl sy die reisgedigte as "minder gefokus" vind. Maar dit is ’n bundel vir diegene wat "hou van afgewerkte, dog toeganklike gedigte. Gedigte hoef nie vol intertekste en swaar verwysings te sit om te werk nie. Daar is ’n plek vir al die verskillende style in die huis van onse digkuns."

In ’n onderhoud met René Bohnen op Versindaba oor skynskadu verduidelik Christine aan Bohnen dat dit nie haar bedoeling was dat die gedigte in die bundel oor ’n spesifieke tema gaan nie, aangesien sy nie so skryf nie: "Söteman praat van 'impure en pure dichters'. Laasgenoemde skryf uit die hart, uit die taal, nie uit die aktuele gebeurtenisse van die dag nie. Ek dink dat my gedigte deur die jare heen ’n sekere strekking het, maar dit sien ek eers wanneer ek na ’n lang tyd die skryfsels langs mekaar sit. Dus daar is nie vooraf ’n 'program' nie – eerder die resultaat van ’n stuk lewe wat geleef is, en waaroor daar agterna besin is."

Op Versindaba resenseer Marlies Taljard skynskadu en som sy die bundel as volg op: "En dit bring my by die totale aanbod van die bundel. Soos dit so dikwels met onlangse (en minder onlangse) digbundels gesteld is, is ook hierdie bundel te lywig. Dit behoort uit my bespreking in die eerste deel van die resensie duidelik te wees dat daar ’n aantal sterk gedigte in skynskadu is wat weldeurdag en deeglik afgewerk is. Barkhuizen le Roux kan wel dig, maar sy het nie die ondersteuning van ’n streng teksredakteur gehad wat, in haar eie belang, vir haar gesê het: 'Kill your darlings!' nie. Veral die laaste afdeling, wat 18 gedigte oor die reiservaring bevat, is heeltemal te lomp. Die meeste van dié gedigte kon myns insiens weggelaat gewees het ten einde ’n meer gebalanseerde digbundel te produseer. Minder gedigte beteken dikwels ook ’n waardevolle seleksie van goed afgeronde gedigte met groter diepgang. Ook die gebrek aan die metaforiese 'goue draad' wat die bundel tot ’n geheel sou kon saambind, ontbreek tot ’n groot mate deurdat te veel gedigte willekeurig opgeneem is en die klem waarskynlik geval het op 'wat kom in?', in plaas van op 'wat moet uit?'"

In 2015 publiseer Naledi Diane Broeckhoven se Die buitekant van Meneer Jules wat deur Christine vertaal is. Op Netwerk24 skryf Danie Botha (13 Julie 2015) dat binne 60 bladsye leer die leser vir Alice en haar gevoelens ná haar man se dood van naderby ken. Een wintersoggend vind sy vir Jules wat doodstil op die bank sit en nie sy koffie drink nie. Dan ontdek sy dat hy dood is.

"Hier aan die begin bespreek sy lank hoe hulle twee nog altyd verskil het oor hoe hul wil sterwe. Daar is aanvanklik nie skok nie. Ontsteltenis en gemengde gevoelens volg eers ’n bietjie later. Sy besluit: niemand moet weet hy's dood nie – 'Hy is nie dood solank as wat sy dit nog nie vir iemand gesê het nie.’"

Danie Botha skryf verder: " Haar gedagtes is insiggewend en geloofwaardig, maar neig dit nie na skrywersmanipulasies om dit tog net in die teks te kry nie? (...)

"Iets wat nog baie sterker bydra tot geloofwaardigheid is die tonele met Dawid. Wanneer sy nog wik en weeg hoe om Jules te versorg, besef sy skielik dat Dawid stiptelik om tienuur sal opdaag om skaak te speel saam met Jules. Dawid is ’n outis en veilig binne roetine, herhaling en orde. Sy buitengewone invloed op Alice verskerp die intrige, sy nugter uitsprake en optrede skep klimakstonele.

"Broechhoven het reeds heelwat jeugboeke en prosa vir volwassenes in die Lae Lande gepubliseer. Danksy Barkhuizen le Roux se woordkeuses en sinsbou gaan die Nederlands vlot oor in 2015-Afrikaans. Maar ... die leestekens en hoofletters het nie genoeg aandag gekry nie."

Christine se nuutste roman is Drieklawerblaar wat in Augustus 2016 gepubliseer is. Oor die ontstaan van die roman en die impetus wat haar dit laat skryf het, vertel Christine aan Elmari Rautenbach (Netwerk24, 20 September 2016) dat die agtergrond ’n ware verhaal is: "Abré Marais van die Paarl het een middag, aangedaan, vir my die verhaal van sy familie se verlies vertel – hoe sy oupa Abraham Bier die familieplaas verloor het nadat hy vir ’n buurman borg gestaan het. Maar die wiel het gedraai, het die oupa gesê – oor hóé, wou hy egter nooit uitwei nie. Die antwoord het Abré eers later as ’n amper middeljarige man by een van die oudste inwoners van Barrydale gehoor. Die res van die gemeenskap het óf nie geweet nie, óf dit doodgeswyg. Die verlies wat die familie ervaar het, was die vonk om die roman te skryf, maar ook die tragiese geheim wat Abré laat in sy lewe eers ontdek het – daardie 'wiel wat gedraai het'."

Die roman speel in die hede in die Klein Karoo, waar Christine bly, af. "Drieklawerblaar verweef die verhale van drie karakters: Kate, ’n afgetrede verpleegster, Tinneke, gastehuiseienaar en weduwee, en haar hardkoppige buurman, Abel, ’n wildboer. Op die plaas Doringboomlaagte soek Kate na antwoorde: hoe het haar Ierse oumagrootjie hier, in Afrika, beland? Terselfdertyd is Abel gemoeid met sy familiegeskiedenis: watter houvas het die grond waarop Doringboomlaagte nou is op sy voorsate gehad? ’n Roman oor herkoms en grond, en hoe om vrede te maak met die verlede." (uitgewers se inligtingstuk)

Op LitNet skryf Juliana Coetzer die resensie oor Drieklawerblaar. "Hoe is dit moontlik om enigsins kritiek te lewer op ’n storie waarin soveel belê en soveel diepte bereik is, dink ek telkemale terwyl ek die boek lees. Ek kan nie anders as om te dink die skrywer het moeite vir haar lesers gedoen nie. Dit is asof ’n mens dit aanvoel; die storie kom van ’n goeie mens en dit gaan oor goeie mense.

"Drieklawerblaar beskryf die lewens van die drie hoofkarakters, Kate, Tinneke en Abel. Elkeen dra swaar aan sy eie storie, 'die gisterdae wat soos die agterpant van ’n trui is', soos Kate dit noem. Hulle paaie loop onafhanklik van mekaar, maar die behoefte om die verlede agter te laat, om ’n skoon toekoms tegemoet te gaan, bring die drie uiteindelik bymekaar uit en hulle lewens word in mekaar verweef.

"Die storie word tydsaam vertel, met baie detail. Alhoewel die drie karakters die buitelyne vorm, amper soos ses arms wat inmekaar gevleg is, gebeur daar ook baie aan die binnekant. Elkeen se lewe word totaal oopgeskryf en jy leer hulle intiem ken. Die skrywer neem jou op ’n reis binne elkeen se realiteit terwyl die raaisels en geheime in die agtergrond teenwoordig is en die gewete van die storie uitbeitel. Jy leer ken hulle vriende en kinders en die alledaagse bedrywighede waarmee hulle hul besig hou. Jy lees van ’n proteaboerdery waarin ’n karakter haar honger na ’n konneksie uitleef en van die skaam protea wat hoog in die berge groei, die Trots van Franschhoek. En van iemand wat sy herkoms in Frankryk soek en die effek van ’n impulsiewe daad in Egipte. (...)

"Die skrywer maak ruim van godsdienstige simboliek gebruik, soos ’n kruis, heiliges en gebede om die storie ’n dieper betekenis te gee. En dan is daar die onverklaarbare wond aan die arm, dalk as stigmata bedoel.

"Vir my het die storie gelees soos ’n spanningsverhaal. Ek het letterlik my asem opgehou tot by die laaste hoofstuk. Wat kan dan so erg wees dat iemand so swaar onder die gewig van die verlede loop? En dan die skok, die ongeloof en skielik het alles wat ek in die vorige hoofstukke gelees het en nie kon verstaan nie, sin gemaak. Dit is wat die skrywer regkry; sy hou die leser aan die wonder, asof ’n mens met ’n frons lees, die hele tyd.

"Lesers wat van intriges hou, sal die boek geniet. Die storie is aangrypend en raaiselagtig. Boonop is dit menslik met deernis geskryf sodat ’n mens nie anders kan as om selfs onvergeeflike dade te verskoon nie. Alhoewel die storie boeiend is, is dit die skrywer se vermoë om taal in te span om ’n beeld te skep sodat jy dit op jou tong proe en haar gebruik van beskrywende woorde, soos medemens wat 'ewemens' word, wat die boek ’n besondere sjarme gee.

"Die boek eindig met die woorde van Iyanla Vanzant: 'Forgiveness is giving up the hope that the past could be any different.' Ja, die geheime, ja, die raaisels, ja, die onreg, maar dan kom die verstaan en die vergifnis, opstaan, aangaan en nuut lewe. Vir my was dit die boodskap, vir elkeen sal dit iets anders wees. Jy sal nie met leë hande wegstap nie."

Marida Fitzpatrick was op Media24 (4 Oktober 2016) net so positief oor Drieklawerblaar. Sy beskryf Christine as ’n "vaardige storieverteller wat weet hoe om volronde, komplekse karakters te weef. Dit is ook Drieklawerblaar se sterk punt: Die karakters is volrond en lewensgetrou. Al drie is ouer mense wat deurleefd en geskakeerd is.

"Die skrywer kry dit ook  baie goed reg om ’n sterk kontras te skets tussen die eenvoudige, rustige buitelewe op die plaas en die verstrengelde, stormagtige binnelewens van die karakters. Dit sorg vir lekker afwisseling in toonaard.

"Plek-plek trap sy in die slaggat om haar karakters oor te verduidelik. (...) Die dialoog tussen die karakters wil ook nie altyd vlot nie. (...) Maar behalwe vir dié paar dinge wat pla, is Drieklawerblaar ’n sterk roman met stories, karakters en temas wat oortuig."

Oor die wisseling tussen genres het Christine aan Phyllis Green in Sarie verduidelik: "’n Roman is vir my soos ’n kasteel met baie vertrekke, sale en kamers en op ’n manier moet jy alles met mekaar verbind. ’n Kortverhaal is vir my soos een vertrek waarbinne alles binne ’n beperkte tyd afspeel. ’n Gedig is die plantjie wat buite in die skaduwee groei, wat baie min mense raaksien. Dis soos ’n verwisseling van ratte en in elke rat doen jy iets anders. Elke genre het sy eie dissipline en dan moet jy oorskakel na daai dissipline toe."

Christine Barkhuizen-le Roux is op 19 November 2020 oorlede.

Publikasies:

Vertalings deur Christine Barkhuizen le Roux

• Broeckhoven, Diane: Die buitekant van Meneer Jules. Kaapstad: Naledi, 2015
  • Botha, Danie: Die buitekant van Meneer Jules: eggenote van ontslape man het laaste sê
  • Resensies
• Van der Veken, Ingrid: Papawers. Pretoria: LAPA, 2010
  • Roux, JB: Papawers is ’n moet lees-boek

Artikels oor Christine Barkhuizen le Roux beskikbaar op die internet

• Bohnen, René: Onderhoud met Christine Barkhuizen le Roux (skynskadu)
• Green, Phyllis: 5-boekminute met Christine Barkhuizen le Roux
• Groot skrywer besoek Groot-Brakrivier
• Ons gesels met: Christine Barkhuizen-le Roux
• PEN-Schrijversflat
• Rautenbach, Elmari: Ware familiegeheim die vonk van roman
• Slabber, Annette: Debuutbundel van Barrydaler verskyn
• Van der Merwe, Elna: Drieklawerblaar: Christine Barkhuizen-le Roux gesels met Elna van der Merwe

 
Artikels deur Christine Barkhuizen le Roux beskikbaar op die internet

• Gedigte http://versindaba.co.za/gedigte/christine-barkhuizen-le-roux/
• hóú [gedig]
• kersmaal [gedig]
• ’n Milkshake vir Ronnie
• ’n Persiese sprokie [kortverhaal]
• roof [gedig]
• ’n Stopseltjie vir Braam op 70 [gedig]

Die samesteller vra om verskoning vir Media24-argiefskakels wat tans nie werk nie.

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Christine Barkhuizen le Roux (1959–2020) appeared first on LitNet.

Amanda Strydom skryf op Facebook:

Asof hierdie jaar nie genoeg van ons beroof het nie, kom hierdie skokkende nuus. EK KAN MY NIE 'N DAG SONDER RSG INDINK NIE. Dit kan mos nie, dit mag mos nie. Magdaleen Kruger, Kobus Burger, Christelle Webb Joubert, Amore Bekker, Ilze Salzwedel, Johan Myburg, Haidee Muller, Mari Snyman, Mariëtta Kruger, Suzanne Paxton, Fritz Klaaste, Martelize Brink, Johan Rademan. AL die mense by RSG wie se name my nou ontgaan, die kantoorpersoneel en tegnici - my hart gaan uit na julle. Hoe kan hulle dit doen ? Wat kan ons doen om te help?

Amanda Strydom

The post Elders gesien: "Ek kan my nie ’n dag sonder RSG indink nie" appeared first on LitNet.

Ek en my maat deel ’n groot pizza van twaalf gelyke dele. Ons eet  van die helfte van die pizza en gee een stuk vir my boetie. Watter persentasie van die pizza is oor?

Leer om hierdie kopkrapper en ander vrae oor persentasies op te los deur die vraestel en memo hieronder gratis af te laai.

Klik hier om die toets af te laai.

Klik hier om die memo af te laai.

The post Graad 6-wiskunde: Persentasietoets appeared first on LitNet.

Is jy graad agt en dink jy nou al aan vakansie? Eers moet jy jou Afrikaans Huistaal op ’n prettige manier onder die knie kry. Laai LitNet se oefenvraestelle en memoranda gratis hier af. (Die vraestelle verskyn eerste op die PDF-dokument en as mens ondertoe rol, is die memoranda ook daar.)

Klik hier om die vraestelle en memoranda af te laai.

The post Graad 8-Afrikaans Huistaal: vraestelle en memoranda appeared first on LitNet.

Darryl David

"There has never been a festival quite like the Madibaland World Literary Festival – and you’re invited," says Darryl David, Director of the Madibaland World Literary Festival. He discusses the festival, which takes place from 20 to 28 November 2020, with Naomi Meyer.

Darryl, you are known for organising festivals, but this year is not a great year for festivals of any kind. Do elaborate on the Madibaland Festival in the light of this: How is this going to work? Where is it taking place? What gave you the idea for this festival?

So true, Naomi, this year has not been a great year for book festivals and arts festivals. It was precisely because of this realisation that I decided to create the Madibaland World Literary Festival. I got the idea while having online staff meetings at UWC with colleagues. At that moment one April day I realised that if we can have meetings like this, if we can share our documents with such ease (OK, yours truly excluded), I knew an online book festival was possible. But I also knew that if it was to capture the imagination of the world, it had to be marketed as the world's largest online literary festival. At the time it was a novel idea. But I also knew that if it was going to work, it had to be a world festival. Luckily, my article I posted on LitNet struck a chord with writers all over the world. At that point, however, I had no name for the festival. But the vision was compelling enough to carry the festival along until I remembered my idea years ago of a Madibaland Festival.

How will it work? Well, first you have to have Zoom. Secondly, go to our website, www.richmondnc.co.za, and you will immediately see a section MADIBALAND. The first bullet says TO BOOK, CLICK HERE. All you have to do is fill out your name and e-mail address and my university's system will immediately send you a link for that entire day. So you can listen to the entire days talks to your heart's desire. And if you are book lover, trust me - the entire program will appeal to you. Writers from literally every corner of the world. In a first for me, writers from India and Macedonia and Greece are on the programme. All thanks to the legendary Christopher Merrill, director of Iowa's Creative Writing Programme, who helped me immensely in the early phases of the festival. The writers from India were really difficult to get hold of, but I never give up, because I knew that in the 160th year since Indian indentured workers arrived in South Africa, Indian writers were a must for this festival. I can't single out any writers, because this really is a programme that will wow you from beginning to end.

Programme: Madibaland World Literary Festival 2020

So why Madibaland?

In South Africa we're going through a rough time at the moment. We're a very divided country – and more than that, I think the world is a very divided place. I wanted to put something together that had a unifying influence on people – something where, even for just ten days, we spread a different virus: a virus of love, of unity, of oneness.

Yes ... but why Madibaland?

The name was inspired by a travel book of the same name by well-known writer and journalist Denis Beckett, which in turn was inspired by a man who needs no introduction – Nelson Mandela, who was lovingly called Madiba in the country of his birth. 

I wanted a name that shouted out “South Africa", a name that would be recognised in South Africa, but also respected the world over. And there's no more suitable name than that of the man who united a nation facing seemingly impossible challenges and tensions. Sometimes leaders like Nelson Mandela and Desmond Tutu are nowadays criticised for what many people call the myth of the rainbow nation – but sometimes people need fairy tales in their lives. And I think this is one such fairy tale.

It's a celebration of writers – of what they mean to society, and what they can tell us about ourselves. And it's about finding connection through communication – one humanity, speaking with one voice.

We may be divided by oceans. We may be divided by time zones, and circumstances, and more. But we are linked by stories, by our desire to dialogue – and I think this festival will be the perfect chance to celebrate that.

The post The Madibaland World Literary Festival: an interview with Darryl David appeared first on LitNet.

Human & Rousseau en NB-Uitgewers verneem met groot hartseer en leedwese van die afsterwe van geliefde skrywer Christine Barkhuizen le Roux (61).

Christine is in 1959 in Vryburg gebore. Sy was ’n digter, romansier en kortverhaalskrywer – vyf van haar boeke het by H&R verskyn: Padmaker (2010), Wat die oog gesien het (2011), Getuie (2012), Drieklawerblaar (2016) en My naam is Prins, ek slaap met die lig aan (2019). Haar werk is ook opgeneem in Die nuwe Afrikaanse prosaboek (2019) en Vers en vrou (2020).

Truïse Prinsloo (Uitgewer): "Christine Barkhuizen-Le Roux was ’n dapper en deernisvolle skrywer, een van Afrikaans se veelsydigste. Vanaf haar eerste digbundel, dimensie (2000), tot haar jongste roman, My naam is Prins, ek slaap met die lig aan, het Christine skreiend eerlik met haar stof te werk gegaan. Christine het die gawe gehad om met dieselfde intensiteit en diepgang waarmee sy die lewe aangepak en ervaar het, ook haar karakters se wêrelde oop te skryf.

"Ons eer jou, Christine, mag daar nog baie lesers daarbuite wees wat vreugde en wysheid in jou werk vind. Ons gaan jou mis."

Eloise Wessels (Uitvoerende Hoof van NB-Uitgewers): "Die verlies van dié wonderlike, deernisvolle skrywer en lieflike mens is hartverskeurend. Ons sal vir Christine ontsettend baie mis."

The post NB bring hulde aan Christine Barkhuizen le Roux appeared first on LitNet.

Foto: dalenematthee.co.za

Sêgoed van Dalene Matthee "Skryf is ’n eensame ding. Jy weet nie wat jy gedoen het nie. En die skrywersirkus rondom ’n boek staan my nie aan nie. Ek is ’n baie private mens." (Insig, April 2000) "I just want to be happy ... Maar daar is so baie dinge wat tussenin foeter. Mens moet net altyd sorg dat jy altyd ’n mooi geheime plekkie iewers het. Al is dit in jou voorskootsak." (Insig, April 2000) "Navorsing is soos dobbel. Jy raak verslaaf daaraan. Jy weet nie wat jy kry vandag nie. En dan het ’n vrou mos nog op haar solar plexus ’n spesiale sintuig. Jou maag sê vir jou as ’n ding nie reg is nie." (Insig, April 2000) Oor haar eie vertaling van Kringe in Engels: "Afrikaans is a language which is highly emotional. You can go right down to the core. English is reserved, beautifully reserved. But I wanted somehow to get that emotion into English." (The Daily News, 28 Augustus 1984) "Engels is weliswaar my beste vriend, maar ek moes ontdek dat my siel Afrikaans is. Vandag kan ek net sê Afrikaans was goed vir my. Baie goed. Ek skuld Afrikaans. En ek dink die vreeslikste ding wat ’n mens kan oorkom, is as jy nie in jou eie taal sou kon skryf nie." (Die Burger, 22 Mei 1992) "Maar ek gaan nie in ’n ander taal skryf nie. Afrikaans is die taal van my siel." (Beeld, 22 Oktober 1992) Oor dagdrome: "In my dagdrome woon ek bo in ’n bergkloof tussen die bome in ’n klein houthuisie. Elke dag verander ek aan dié huisie. Dit het ’n kalmerende uitwerking op my om aan die huis te 'werk'. Dit is baie klein, net vir my alleen, en het net een vertrek. Ek slaap baie en voel veilig in die nag. Ek loop ook baie in die bos rond en as die bobbejane my dalk kom pla, is ek ook daarmee tevrede." (Rapport-Tydskrif, 3 Maart 1996) Wat sy in die hemel gaan doen: "Ek gee nie om nie, die hemel moet net ’n bos wees." (Volksblad, 7 Oktober 2002) "As kinders nie van geskiedenis hou nie, maak dood die onderwyser!" (Volksblad, 7 Oktober 2002) "Mans is die draers van die intellek en vroue die draers van die siel – hulle ontwikkel nie hul geweldige potensiaal nie en wil soos die mans wees. Hulle kry dit nie reg nie en word ’n bitch." (Volksblad, 7 Oktober 2002) "Ek gaan gereeld Bos toe. Daar’s ’n energie wat ek nodig het en moet absorbeer om reg te kom." (Volksblad, 7 Oktober 2002) "Ek hou van waarheid. Die waarheid as ’n kern van ’n verhaal. Die historiese roman bevredig my behoefte aan waarheid. So dikwels bring die verlede juis vir jou helderhede en ook skokkende insigte." (Sarie, 5 September 2001) Oor selfone: "Dit lyk my na ’n handige ding, maar daar is natuurlik mense wat net daarna gryp om raakgesien te word. Dis snaaks dat mense nog sulke goed gebruik om hul ego te streel." (Sarie, 29 Maart 1995) Haar grootste wens: "Dat daar oor hierdie land ’n waas moet neerdaal en die waas se naam moet wysheid wees. Maar eintlik kan dit nie neerdaal nie, dit moet van onder af kom. Uit die mens self." (Sarie, 19 November 1986) Wat glo sy van God, sy wêreld, sy skepping? "Ek dink dit is ’n baie groter storie as wat ons vermoed. Baie groter as wat ons in die Kerk leer. Die Kerke sal ons later nog reg leer. Want die Kerke moet ook nog leer om ons te leer. Naasteliefde is nog nie eens naastenby begin ontgin nie. En baie ander dinge." (Sarie, 19 November 1986) "Elke storie het ’n ritme en jy moet heeltyd net dink hoe om by die wysie te hou. Dit is hoe ek werk. Soms kos dit baie dinkwerk om daardie ritme aan die gang te hou." (Rooi Rose, 29 Oktober 1986) "Baie mense dink ek het ’n spesiale verhouding met die Bos en met die olifante. Hulle sien maande lank nie ’n enkele olifant nie en skielik op ’n dag lê daar ’n bol stomende mis. Dan sê hulle: 'Dalene Matthee is hier iewers. Daarom het die olifante gekom.'" (Tempo, 18 September 1987) "Ek is ’n koppige soort mens. Ag, op die ou end is ek altyd verkeerd en moet ek maar luister. Ek dink die engeltjies geniet my, maar God raak soms baie moeilik oor my." (Keur, 11 Maart 1988) "Ek is die eensaamste mens. En ek klou aan my absolute privaatheid. Dan is ek op my gelukkigste. Dan het ek geen probleme nie." (Keur, 11 Maart 1988) "Jy kan baie dinge doen. Jy kan skerp skryf. Jy kan omstrede wees. Maar jy kan nie die wette van die Muse oortree nie. Jy mag nie lieg nie en jy mag nie iets skryf wat ’n mens verlaag nie. Hulle sal jou dit nooit vergewe nie." (Keur, 11 Maart 1988) "Ek het in die Bos gesien wat is orde. Ek het respek gekry vir orde. Jy kan net veilig voel as daar orde is. En as die orde van my ’n groot prys verwag, dan moet ek dit gee." (Rapport-Tydskrif, 25Oktober 1992) "Geskiedenis is eintlik die storie van hoe volke baklei en stry oor wat hulle gaan maak met mekaar se goed. Dié wat het, baklei om dit te hou en dié wat nie het nie, baklei om dit te vat. Dié patroon bly loop sonder dat hy ooit breek." (Rapport-Tydskrif, 25 Oktober 1992) "Suiwer fiksie sal ek egter nooit kan skryf nie. Ek het ’n tekort in my kop daarvoor. Ek moet iewers ’n waarheid hê om mee te werk. Ek hoef nie baie te weet nie, maar dit wat ek weet, moet die waarheid wees." (De Kat, 1995) Oor Charles Fryer, die eerste drie Bos-boeke se redakteur: "Ek mis Charles soos ’n stukkie brood. Ons het gestry dat jy ons in die straat kon hoor, maar Charles was gewoonlik reg. Charles het my van baie skandes gered, o, Charles het my van baie skandes gered. Deur sy fyn lees, sy fyn oplettendheid. Daai man ... Ek is baie verskuldig aan Charles." (Rapport, 27 Julie 2003) "As ’n mens ’n man wil vernietig, leer hom om homself te haat. As jy ’n volk wil vernietig, leer die kinders om hulself te haat." (Oosterlig, 23 Oktober 1992) "Skryf verg dissipline meer as enigiets anders. Die muse toets jou. Vir elke tree wat jy gee, gee hulle twee. Skryf is maar ’n werk soos alle werke. Ek het baie geleer uit my werk en ek kom keer op keer weer op my onkunde af. Soms is dit skokkend." (Oosterlig, 23 Oktober 1992) Oor al die pryse en eerbewyse: "Ek waardeer dit, maar die kollig is vir my ’n swaar smaak. Dit alles sê vir my iets, maar ’n mens wonder in jou hart of jy dit werklik verdien het. Dit maak my ook bang, want ek wou nie beroemd wees nie. Ek probeer nou maar net om ordentlik beroemd te wees." (Oosterlig, 23 Oktober 1992) "’n Skrywer kan nie sonder tekstuur, sintuiglike waarneming en intieme besonderhede skep nie. Ook nie sonder ’n eie geskiedenis nie." (Rapport, 16 April 2000) "’n Honger leserspubliek is my brood en botter. Ek kan maar net hoop dat hulle nie sal sat word van die kos wat ek vir hulle voorsit nie." (Kaapse Bibliotekaris, September/Oktober 2001)

Dalena Scott is op 13 Oktober 1938 op Riversdal in die Suid-Kaap gebore. Sy was die middelste van vyf kinders – drie dogters en twee seuns. Die Scotte is van die ou Stilbaaise geslag Scotte wat afstammelinge van sir Walter Scott is. Dalene word groot op Riversdal en vakansies bring hulle op die nabygeleë stranddorp Stilbaai deur. Langs daardie see het sy elke poel, elke slangsleepsel in die duine en elke tortelduif se nes geken. Toe sy klein was, het sy gedink alle mense het ’n huis op die dorp en nog een by die see. (aan Petra Müller, Sarie, 9 Mei 1984)

Dalene se pa, Danie, het ’n fyn aanvoeling vir musiek gehad en het tot op sewentig nog pragtig viool gespeel. Hy was ’n bouer en haar ma, Hester, ’n huisvrou.

Dalene vertel aan Cynthia Zietsman dat sy ’n leeshonger kind was en dat die eerste boek wat haar werklik aangegryp het, The Water-Babies van Charles Kingsley was. Sy beskou dit as ’n groot metafisiese werk.

Dalene het gedistingeerde voorvaders gehad, maar sy erken onomwonde dat sy maar altyd die swart skaap was. Haar pa se ma was familie van president Steyn en baie bewus van haar sosiale stand. Sy het Dalene as onmoontlik beskou: die kind wat nie op haar borduurwerk wou konsentreer nie en haar glad nie soos ’n dame gedra het nie.

Reeds as kind het sy bevliegings gehad om van ’n onderwerp wat haar beetpak, alles te wil weet: musiek, seilvaart, die pole, sterrekunde. "Om te weet jy kan hier in die grondpad sit met jou sterreboek en jou flits en die naghemel bo jou en jy kan die lig van die verlede sien ..." vertel sy aan Petra Müller (Sarie, 9 Mei 1984).

In Dalene se derde jaar op skool ontdek sy tyd en doen onmiddellik ’n hoë koors op by die besef dat sy nog tien lange jare op die skoolbanke sou moes deurbring.

Daar was net twee dinge wat sy goed kon doen en dit was opstelle skryf en klavier speel. Toe haar tienerjare aanbreek, is Dalene slegs geken as die stoutste kind op Riversdal.

In 1956 matrikuleer sy aan die Hoërskool Langenhoven op Riversdal.

Verdere studie en werk

Dalene was skaars agtien jaar oud toe sy in 1957 met Larius Matthee, ’n skoolvriend, getroud is. Hy het by die bank gewerk en saam met hom trek sy van Oudtshoorn na Darling, na Graaff-Reinet en Uniondale. Dalene beskryf Larius as haar veiligheidsgordel.

Drie jaar nadat hulle getroud is, terwyl hulle in Oudtshoorn woon, maak die oudste dogter, Amanda, haar opwagting, en daardie selfde jaar word een van Dalene se talle kinderverhale vir die eerste keer oor die radio uitgesaai. Ook die tweede dogter, Toni, is op Oudtshoorn gebore. In 1962 trek hulle Darling toe, waar die jongste dogter, Hilary, gebore word.

Haar musiekopleiding ontvang sy by die Van Zyl-musiekskool op Oudtshoorn en die Holy Cross Convent op Graaff-Reinet. Met ’n lisensiaat in klavier van die Trinity College of Music in haar sak gee sy musiek op verskeie dorpe in die Suid-Kaap, waar hulle gewoon het.

Oral waar hulle woon, lees Dalene dorpsbiblioteke deur en verken sy saam met haar kinders die wêreld van kennis. Gedurende die jare van rondtrek ontmoet Dalene mense wat ’n blywende invloed op het – soos die geoloog Japie Dekenah, wat bekend was vir sy ontdekkings van die prehistoriese mens, maar benewens dit ook fotograaf en metafisikus wat die rykdom van sy intellek en ook sy biblioteek met haar gedeel het. Daar was die Duitse bibliotekaris wat altyd swart gedra het en die moeilike boeke aan Dalene gegee het en haar dan daarna uitgevra het om seker te maak dat sy dit gelees en iets daaruit geleer het. Op Graaff-Reinet was dit suster Felix wat Dalene aangemoedig het om haar musieklesse voort te sit. Vir haar was net perfeksie goed genoeg.

Gedurende die gesin se verblyf op Darling begin Dalene kinderverhale skryf vir die radioprogram Siembamba om die gesin se inkomste aan te vul. Sy het die kinderverhale eers vir haar kinders gelees voordat sy dit aan die SAUK voorgelê het. As hulle aandagtig tot aan die einde van die storie geluister het, het sy geweet dat dit sou werk. Sodra enige van die kinders begin vroetel het, het sy geweet dat dit oorgeskryf moet word. Sy het gereeld gholf gespeel en het die Ladies Country Open op Rondebosch se gholfbaan in Kaapstad gewen.

Vanaf 1967 tot 1971 het die gesin op Graaff-Reinet gewoon, waar Dalene, op ’n halfdag-basis, kurator van die Hester Rupert-kunsmuseum was. Sy sluit by Anton Rupert se restourasiespan aan en is betrokke by die restourasie van Stretch se hof.

In 1971 word Larius aangestel as bestuurder van Standard Bank op Uniondale in die Langkloof. Daar is Dalene instrumenteel in die restourasie van die watermeule en die Ou Fort wat uit die Anglo-Boereoorlog dateer. Larius het egter gesondheidsprobleme en in 1978 tree hy af en verhuis die gesin na Hartenbos.

Dalene begin toe skryf – eers kinderverhale (haar eerste gepubliseerde boek was Die twaalfuur-stokkie wat in 1970 deur Voortrekkerpers uitgegee is), toe kortverhale, en ook dramas (haar eintlike ideaal) waarvan SATV egter niks wou weet nie. Die dramas word later in boeke verwerk waar sy skielik in die groter ruimte wat die roman haar bied, haar ware slag vind.

Dalene het bykans ’n jaar gesukkel voordat een van haar verhale deur ’n tydskrif aanvaar is. En dié verhaal het sy in Italië laat afspeel sonder dat sy ooit die land besoek het. In 1982 verskyn die kortverhaalbundel Die Judasbok, asook die roman ’n Huis vir Nadia. In 1983 verskyn Petronella van Aarde, burgemeester, wat eers as vervolgverhaal in ’n tydskrif verskyn het.

Oor Die Judasbok skryf Ia van Zyl in Die Suidwester (31 Desember 1982): "Dit is verblydend om ’n bundel in die hande te kry met as doelgroep die leser wat nie in die eerste plek lees om die intellektuele bevrediging wat die teks verskaf nie, maar hoofsaaklik ter wille van die leesgenot." Vir André P Brink (Rapport, 26 September 1982) het Dalene Matthee "op deeglike, verantwoorde, en soms opwindende manier die kortverhaalkuns bemeester." Hennie Aucamp (Transvaler, 15 November 1982) beskryf die bundel as "vermaak met gehalte" terwyl JP Smuts (Die Burger, 25 Novmeber 1982) meen dat ’n "wye leserspubliek die versameling toeganklike en goedgeskrewe verhale behoort te geniet". Enkele kenmerke van die bundel wat deur kritici uitgesonder word, is die eenvoudige, direkte taalgebruik, oortuigende dialoog, aantreklike ligte aanslag van ’n aantal van die verhale, en wye verskeidenheid temas wat in die verhale aangeroer word.

Martjie Bosman skryf in Die Taalgenoot van Oktober 1985 dat Dalene se kennismaking met die Knysnabos tot haar groot deurbraak gelei het. Dalene vertel aan Elmari Rautenbach (Die Burger, 27 September 1984) dat sy by ’n kruispad was wat haar skryfwerk betref. "Ek het geweet ek is klaar met kortverhale, maar was nie seker waarmee en hoe om aan te gaan nie. Om nie heeltyd by die huis te sit en daaroor te broei nie, het ek en my man besluit so ’n staptog kan net ’n goeie ding wees. Min het ek geweet ..."

Rautenbach skryf verder: "Want van die eerste tree af het die Bos haar geboei – veral omdat so baie van die vrae wat by haar opgekom het, onbeantwoord gebly het: Waarom is sulke groot dele van die bos afgekap? Wat maak die eik tussen die inheemse bome? Wat het van al die olifante geword?"

Dalene het nie gerus voordat sy antwoorde op haar vrae gekry het nie. Die eerste plek waar sy om inligting aangeklop het, was Knysna se dorpsmuseum, Millwood House. Nadat sy deur die dokumente, briewe en verslae gewerk het, kon sy in haar verbeelding ’n prentjie sien van die lewe wat in daardie jare gesentreer het rondom die Knysnabos, asook die bittere verskille in stand tussen die boswerkers en die Engelse mense van die dorp. Haar navorsing het intense leeswerk oor die bome, die delwers en die olifante behels.

Maar dit was veral die lot van die boswerkers wat sy só aangrypend gevind dat sy besluit om die storie van die Bos neer te pen. En die oomblik toe sy op die storie afkom van ’n man wat sy familie verlaat het om op sy eie geluk te gaan soek dat sy besef het: "Hier is my boek," vertel sy aan Rautenbach. "Sy geskiedenis was so ongelooflik en so nou verweef met die geskiedenis van Knysna in daardie tyd, dat ek nie anders kon as om hom my hooffiguur te maak nie."

Die seun noem sy Saul Barnard en die verhaal word haar bekende Kringe in ’n bos. Dit was hierdie boswerkers se armoedige bestaan wat haar gedwing het om die boek te skryf, want, vertel sy aan Petra Müller (Sarie, 9 Mei 1984), "baie van hulle was verpand aan houthandelaars in ’n soort onbeskrewe feodale bestaan. Dit het daarop neergekom dat hulle die Bos moes uitroei om hul skuld by die handelaars afgewerk te kry en om aan die lewe te bly. ek wou daardie waarheid vertel en dit is vir my die grootste vreugde van die boek: dat sy haar nie voor hierdie vriende hoef te skaam nie. Want op ’n dag het een van hulle na Dalene gekom en vir haar gesê: 'Sal iemand dan uiteindelik voor die Here ons storie vertel?'"

"Die titel Kringe in ’n bos het ek reeds vroeg gekry. Dit gaan oor die patrone van die olifante en die verdwaal van mense – oor die eeue heen is soveel kringe in die Bos geloop," vertel sy aan Nols Nieman. (Volksblad, 7 Oktober 2002)

Aan Koos Prinsloo (Beeld, 19 Mei 1984) vertel sy: "Ek wou probeer om ’n werk te skryf wat ’n bietjie van Rooikappie se sukses het. Dit was ’n poging – as ek baie eerlik moet wees – om ’n glorified fairy-tale te skryf."

Na elf maande se navorsing en nege maande se skryf, was Dalene platsak. Haar "aktetas" waarmee sy die manuskrip na Kaapstad en die uitgewers wou neem, was ’n appelkissie wat met ’n stuk tou aanmekaar gehou is. Haar kinders protesteer egter só heftig dat sy toe maar die manuskrip in ’n OK-inkopiesak vervoer het. Terwyl die manuskrip by die uitgewers lê, pak Dalene en Amanda, haar dogter, die vertaling in Engels aan. "Net gekke en dwase doen sulke dinge. Toe ontdek ek hoe onvertaalbaar mooi ons taal is." (Aan Petra Müller, Sarie, 9 Mei 1984)

Die eerste weergawe is met ’n geel HB-potlood in ’n reeks aantekeningboeke geskryf. Daarna is die hele roman oorgetik, en dit was toe sy die "vanilla" byvoeg. Sy het nooit in die Bos geskryf nie, maar daar gewerk en dan die materiaal teruggeneem huis toe om daar verder daardeur te gaan en te sif en die feite na te gaan.

Dalene vertel aan Nols Nieman (Volksblad, 7 Oktober 2002) dat sy ’n goeie pianis was, maar "die eerste dag toe ek my geel potlode skerp maak om Kringe te skryf – dis die gospel truth – was die laaste dag dat ek aan ’n klavier gevat het. Daarna het ek ook my piano weggegee."

Intussen kom sy te hore dat André P Brink baie van die boek hou, vertel sy aan Müller: "Hier gebeur iets in Afrikaans ... ’n Roman met ’n breedte en ’n diepte en ’n verskeidenheid en ’n wysheid wat ’n hele loop deur ons prosa kom loop," was Brink se kommentaar.

Dalene skryf toe vir hom en vra wat sy met die Engelse vertaling moet doen. "Uit die goedheid van sy hart skryf hy vir sy persoonlike agent, Dinah Wiener, by ’n groot ou Engelse letterkundige agentskap ..." Dinah Wiener laat weet haar dat daar "toorgoed" in Dalene se manuskrip is. Die manuskrip is na van die mees kieskeurige uitgewers in Europa gestuur en die aanbiedinge vir vertalings het begin instroom. Dalene is Bos toe om te gaan dankie sê. Die boek word in Nederlands, Engels, Fins, Frans, Hebreeus, Yslands, Italiaans, Noorweegs, Portugees, Spaans en Sweeds vertaal.

Die Afrikaanse Kringe in ’n bos geniet ongekende sukses en die kritici is almal positief. André P Brink (Rapport, 27 Mei 1984) beskryf dit as ’n "ryk en nuwe bydrae tot die Afrikaanse letterkunde" en vir Wium van Zyl (Die Suidwester, 29 Junie 1984) is dit ’n boek wat jonk en oud, slim en minder slim enduit sal vashou, en Elsa Joubert (Die Vaderland, 2 Julie 1984) beskryf dit as ’n boek waar die gevoel van waarheid vooroop staan met Saul Barnard as ’n figuur wat enig in ons letterkunde is.

Binne twee en ’n half jaar is 118 874 eksemplare van Kringe verkoop en in 1985 ontvang dit die eerste ATKV-Prosaprys vir goeie gewilde Afrikaanse prosa. Dit is bekroon, is daar gesê, omdat dit ’n oorspronklike verhaal is wat op ’n boeiende en vlot leesbare wyse vertel word. Hierdeur word ’n oortuigende verhaalwêreld geskep waarin feit en fiksie mekaar afwissel. Die historiese agtergrond getuig van deurdringende navorsing en die verhaal besit drif en vaart wat nie kunsmatig geskep is nie.

Sedert 1986 is Kringe in ’n bos landwyd voorgeskryf vir standerd 9- en matriekleerlinge en saam met Fiela se kind is dit vir meer as twintig jaar op die voorskryflys.

Die toestroming wat die dorp Knysna beleef het na die publikasie van die boek, word goed benut deur die publisiteitsvereniging van die dorp deurdat hulle botteltjies olifantmis verpak en verkoop het. Dit het glo soos soetkoek verkoop!

Britse resensente was net so ingenome met die boek. Peter Grosvenor van die Daily Express noem dit ’n "haunting novel" en bestempel ’n toneel daarin as "aangrypend genoeg om jou ’n knop in die keel te gee". (Rapport, 2 September 1984)

Maar Dalene geniet dit die meeste om oor die Bos te praat en nie oor die sukses van Kringe nie. Sy vertel aan Angela van Schalkwyk in The Citizen (14 September 1984) dat die Bos ’n entiteit is met ’n siel van sy eie. Wanneer sy daar in loop, kry sy ’n gevoel in haar binnenste. Dit is ook ’n gevoel wat haar hoofkarakter, Saul, goed ken. "The more the Forest closed round him, the lighter his body felt. He wanted to stretch out his hands and touch the nearest trees. He wanted to sit down and feel the cool, clammy moss under his fingers. He drew the forest air into his lungs as if to fill himself with it."

Die sterkste tema van die boek is die verwoesting van die Bos en die ondeurdagte doodmaak van die Knysna-olifante. "Daar was ’n tyd gedurende my navorsing toe al hierdie aaklige verwoesting my baie sterk geaffekteer het. Ek het ’n diepe woede in my gehad en het tred verloor met waarheen ek op pad was. [...] Eenhonderd jaar gelede was daar tussen 400 en 500 olifante in die Bos. Vandag (1984) is daar slegs drie oor. Die Knysna-olifante is die mooiste in die hele wêreld," aan Angela van Schalkwyk (The Citizen, 14 September 1984)

Dalene se navorsing vir Kringe in ’n bos oor die Bos en sy mense het nog ’n boek in die hand gewerk. "Ek was nie eens halfpad nie, toe het ek al geweet daar gaan meer as een boek uit die Bos kom."

In 1985 word Fiela se kind gepubliseer. Die eerste oplaag was 30 000 eksemplare – die meeste wat Tafelberg-Uitgewers nog ooit van een titel gedruk het van ’n boek wat nie voorgeskryf of ’n kroonboek by Leserskring was nie. (Beeld, 22 April 1985)

Dit speel min of meer in dieselfde tyd as Kringe af – tussen 1860 en 1880. Elias van Rooyen, die houtkapper, en sy gesin woon in die Bos. Op ’n dag verdwyn hulle driejarige seuntjie, Lukas, en word as dood aangeneem. ’n Bruin gesin wat aan die ander kant van die berg in die Lange Kloof woon, vind ongeveer dieselfde tyd ’n driejarige wit kind voor hulle deur. Fiela Komoetie maak hom met liefde groot as haar eie totdat hy nege jaar later tydens ’n sensusopname opgemerk word. Elias se vrou wys hom aan as haar verlore seun en hy word teruggestuur na die Van Rooyens, en so word Benjamin Komoetie skielik Lukas van Rooyen en moet hy leer om by die houtkappersbestaan aan te pas. Sy enigste vertroueling tydens hierdie identiteitskrisis is sy "suster" Nina, vir wie hy ’n besondere liefde ontwikkel. Die verhaal, wat op die werklikheid gebaseer is, is aan Dalene vertel deur ’n sekere Elizabeth Grimble en lesers word binne-in die boswêreld geplaas, terwyl hulle ook met die kontrasterende, harde volstruiswêreld van die Lange Kloof kennis maak. (Sarie, 19 Junie 1985)

Weer is die kritici gaande oor die boek. Gert Jooste (Oosterlig, 6 Mei 1985) noem dit ’n "fassinerende brok lewe en ’n plesierryke, bloedlewende vertelling", en vir André P Brink bevestig Fiela se kind op "skitterende wyse dat min mense by Dalene Matthee se onderhoudende vertelkuns kan kers vashou". Cecile Cilliers (Beeld, 29 April 1985) meen dat dit ’n bewys is dat Dalene Matthee twee wenners na mekaar kan skryf.

Teen Januarie 1988 is 83 200 eksemplare van Fiela se kind reeds verkoop. Dit word deur Suzanne van Wyk vir die verhoog verwerk en ’n filmweergawe word onder regie van Katinka Heyns gemaak met Shaleen Surtie-Richards as Fiela Komoetie. In 1993 is dit as ’n Engelse opera deur die studente van die Wits-musiekskool op die planke gebring met die musiek deur prof Carl van Wyk en die liriek deur Andries van der Walt. In 1999 is dit as ’n musiekblyspel in Kaapstad opgevoer deur Ian von Memerty en word dit met twee Vita-toekennings bekroon. Fiela se kind is net soos Kringe in ’n bos ook met die ATKV-Prosaprys vir 1986 bekroon. In 1999 word Fiela se kind as Afrikaanse Boek van die Eeu aangewys. Tolkien se Lord of the rings was eerste, met Fiela tweede en Kringe in ’n bos in die derde plek.

Vir Fiela se kind moes Dalene die enigste meestersgraad ter wêreld oor ’n volstruis deurwerk. "Jy kan nie ’n volstruis in ’n kamp sit met ’n potlood nie. Jy was nog net by die Safari Ostrich Farm op Oudtshoorn. Wat weet jy van ’n volstruis?" (Die Burger, 22 Maart 1985)

In 1986 het Tukkies se Studenteraad vir Dalene vereer deur ’n eremedalje aan haar toe te ken vir haar uitstaande bydrae tot die mense van Suid-Afrika, haar voorbeeldige Christelike karakter en haar integriteit.

Die Raad van die Suider-Afrikaanse Instituut van Boswese het in 1986 eenparig besluit om daardie jaar se Bosbouprys aan Dalene toe te ken. Volgens ’n verklaring van die Instituut het sy die Outeniekwa en die ekonomiese en maatskaplike omstandighede van hierdie gebied in die tydperk 1880 tot 1890 aan die leserspubliek bekend gestel. "Deur haar romans het sy mense vertroud gemaak met die Knysnabos, die vroeë houtkappersgemeenskap en die groei en die ontwikkeling van die houtbedryf in Knysna. Enersyds het sy begrip by die lesers gewek vir die destyds verarmde en dikwels veragterde boswerkersgemeenskap en andersyds het sy die aandag gevestig op die noodsaaklikheid om die inheemse diere en plantegroei te bewaar. Haar romans is gegrond op ’n deeglike studie van die Bos en die houtbedryf van die streek. Die vakkundige, tegniese en geskiedkundige inligting in die romans is juis en bo verdenking." (Oosterlig, 26 Februarie 1986). In 2004 ontvang Dalene weer die Bosbouprys uit erkenning vir haar uitsonderlike diens aan bosbou in Suider-Afrika.

Dalene se derde Bos-boek, Moerbeibos, verskyn in 1987. Vir Dalene was hierdie boek die moeilikste om te skryf, maar sy het altyd geweet dit gaan kom. "Dit is eintlik die boek wat ek heel eerste wou skryf," vertel sy aan Nico van Gijsen in Rapport van 27 September 1987. "Daar reg aan die begin, toe ek begin het om stof bymekaar te maak vir ’n boek, toe ek nog nie eens van Kringe geweet het nie, toe het ek al geweet ek gaan dié een skryf. Dáárdie tyd al het ek gehoor van 33 Italiane – sy-boere – wat in 1882 na die Bos toe gekom het. Dit is vir my een van die mooiste stukkies geskiedenis in die Bos. Ek hoop die mense het geduld vir nog ’n boek."

Dalene vertel dat hierdie Italianers – "uitgesoekte mense, fyn mense, vakmanne – uit Italië bos toe is nadat daar aan hulle gesê is die hele woud bestaan uit moerbeibome. Hulle wou die sybedryf daar gaan vestig. Hulle is sommer net so in die Bos afgelaai. My broer, jy moet sien hoe lyk dit daar. Daar was nie eens ’n pad nie. Hulle moes self ’n pad oopkap boontoe." Sy kon egter nie toe al met hierdie boek begin nie, want die navorsing was te duur. Sy moes eers die ander twee skryf. En die twee ATKV-pryse het ook gehelp.

Moerbeibos word vertel deur die oë van Silas Miggel, ’n tipiese Bos-karakter, omdat "geen volk die reg het om oor ’n ander volk te skryf nie. Jy ken nie sy siel nie. Die naam Silas het ek uit die Bybel gehaal. Die Bos-mense was lief om hul kinders name uit die Bybel te gee. Dit het my drie dae gevat om op daardie naam te besluit. En weet jy hoe bly was ek toe ek sy betekenis gaan opkyk? Silas beteken dan 'uit die bos', 'man van bome'," vertel Dalene aan Nico van Gijsen. (Rapport, 27 September 1987)

Die navorsing vir Moerbeibos was baie harde werk. "Jy weet, ’n mens kry niks verniet nie; jy moet werk; jy moet soek; jy moet uithou. As jy ophou, is daardie ding nie die moeite werd nie." En sy hét uitgehou. In Italië het sy vreeslik gesukkel om by die symuseum uit te kom – niemand daar het van so ’n museum geweet nie. En toe sy hom uiteindelik in die hande kry, lê alles toe onder die stof en vol spinnerakke. "Asof dit nie erg genoeg was nie, gee die konsul my boonop so ’n wulpse jong meisietjie om my te help ... het jy nou al gesien hoedat my ou man sommer net daar en dan die grootste belangstelling in geskiedenis kan ontwikkel?"

In Londen in die Britse Museum het sy lang ure gesit en werk en haar nie van haar stoel af gelig nie – nie eers om toilet toe te gaan nie – omdat sy te bang is iemand vat haar stoel. "Maar dan kom jy by die huis en jy gaan in die eensaamste stukkie tyd van jou lewe in. [...] Ek eet, slaap, werk en dink ... alles doen ek in my studeerkamer. In die begin lees ek nog gereeld my Bybel, maar later kom ek nie eens meer daarby uit nie. En dan vra ek die Here om verskoning. Ek sê vir Hom dat ek later weer gereeld sal lees. Hy verstaan. Ek kan mos net een ding op ’n slag doen." (Rapport, 27 September 1987)

En net soos die eerste twee Bos-boeke is Moerbeibos onmiddellik ’n treffer. Binne die eerste drie maande word 67 500 eksemplare verkoop. Moerbeibos word in 1988 met die ATKV-Prosaprys bekroon. Met die ontvangs van hierdie prys het Dalene gesê: "Ek sluit my sewe bosjare af."

In Dalene se volgende boek, Brug van die esels, wat in 1992 verskyn, verskuif die agtergrond van die verhaal uit die Bos uit en speel dit ook in die moderne tyd af. Sy dwaal egter nie te ver van die bekende af nie – die verhaal het as agtergrond die omgewing van Mosselbaai, Knysna en George in die Suid-Kaap waar sy grootgeword en gewoon het.

Die titel Brug van die esels kom eintlik van ’n ou Latynse gesegde, pons asinorum, vertel Dalene aan Die Oosterlig (23 Oktober 1992), wat sê dat ’n mens ’n brug vir ’n esel moet bou om hom by die waarheid te kry. Dit is dan ook een van die sentrale temas in die boek.

Die verhaal handel oor ’n jong vrou wat die land wil verlaat. Om geld te kry werk sy as eiendomsagent op George en spaar sy elke sent wat sy verdien. Tydens ’n kooptransaksie bied ’n egpaar haar ’n hand vol diamante aan as gedeeltelike betaling vir ’n huis. Sy onthou van ’n man, ’n ryk familievriend, oor wie daar geskinder is dat hy sy geld uit diamantsmokkel gemaak het, en gaan besoek hom. Hy gee haar die naam van ’n koper in Kaapstad en ’n transaksie word beklink. Sy besef sy kan op hierdie manier vinnig geld maak om haar droom te verwesenlik om die land te verlaat.

Dalene vertel aan Hoffie Hofmeister (Rapport-Tydskrif, 25 Oktober 1992) dat sy aan die skryf was aan Kringe toe sy eendag in 1981 ’n foto op die voorblad van die koerant sien van ’n jong vrou wat in verband met diamante in die hof verskyn het. Dalene het die meisie en haar ouers geken en dit het haar laat wonder hoekom sy dit gedoen het. Sy het met die meisie gaan praat en haar gevra of sy vir Dalene sal vertel vanaf die eerste dag toe die eerste diamant in haar hand gelê het. Dalene het vier swaar jare aan Brug van die esels gewerk en nagevors.

Met die skryf van hierdie boek het sy die eerste keer in haar skryfloopbaan tou opgegooi voordat die werk voltooi was. "Dit was die enigste boek wat ek opgegee het. Regtig neergesit het en nie gedink het ek sal dit klaarkry nie. Dit was so driekwart deur die boek. My groot probleem was om die soveel [met wyd uitgestrekte arms] soveel [wys met voorvinger en duim] te kry dat dit nog sin maak." Gelukkig het ’n wonderwerk gebeur wat haar weer aan die skryf gesit het. Oor die wonderwerk wou sy nie teenoor Hofmeister uitbrei nie.

Dalene en lede van haar gesin het, net soos Araminta Rossouw van Brug, dit net voor die skryf van die boek ook sterk oorweeg om Suid-Afrika te verlaat. "Jy kan deur ’n karakter loop," vertel sy aan Willem Pretorius (Beeld, 22 Oktober 1992), "maar as jy nie daai krisis beleef het nie, sal jy nooit so ’n karakter laat leef nie. Ons gesin is deur daardie krisis van jou land wil verlaat. [...] Dis ’n baie ernstige ding as ’n kind van jou aan jou wortels kom pluk. Hulle hou die wonderlikste politieke toesprake. Ek en die karakter het deur daardie toesprake geworstel met die skryf van die boek. En dieper in die boek het die krisis al dieper geword. [...] Nou is ek deur die krisis, maar my kinders nog nie."

Pretorius vra haar of sy voel dat daar plek vir wittes in Afrika is: "Ek voel nou daar is plek vir my. Daarmee saam het die besef gekom dat ek Afrika skuld en hy nie vir my nie. So driekwart deur die boek wou ek emigreer. Net so voor Kodesa. [...] Die keerpunt het gekom toe ek besef ek sal vergaan as ek ophou om in wonderwerke te glo. Daar het toe ’n groot vrede oor my gekom. Elke keer as ek nou in die buiteland is, moet ek ná 21 dae tuis wees. As daai vliegtuig oor George draai, praat die aarde met my. Daarom is dit goed om weg te gaan – sodat jy kan terugkom."

George Weideman (Die Burger, 17 November 1992) skryf in sy resensie: "Stel jou voor jy leef in ’n tyd van ekonomiese probleme, geldvrate en politieke opportunisme, seker die gevaarlikste tyd vir ’n skrywer, want juis dán word die skrywerstem nie maklik bo die klank van geld gehoor nie. En juis dán verskyn ’n roman soos Brug van die esels, as bevestiging van die enigste eerbare rol wat die skrywer nog altyd durf speel het in so ’n tyd: om skeefgetrekte waardes te bevraagteken, om ’n boodskap van opstand en hoop te bring, om korrektief te wees vir opportunisme. Dalene Matthee kry met haar roman die onmoontlike reg. Dit is om ’n haas oppervlakkige, maar boeiende storie met soveel wysheid te laai dat selfs die grootste filistyn nie onaangeraak bly nie."

In 1992 word Dalene aangewys as een van die twee wenners van die Stab-prys. Stab (Stiftung für Abenländische Besinnung) is ’n Switserse vereniging onder leiding van dr Hans Jenny wat jaarliks erkenning gee aan mense wat ’n aansienlike bydrae tot die uitbouing van die Westerse kultuur gelewer het. Dalene word vereer "vir haar warm en kragtige romans wat uitdrukking gee aan haar betrokkenheid by die bedreigde omgewing en iedere mens se intellektuele reg op sy kulturele identiteit".

In 1988 ontvang Dalene die ereburgerskap van haar geboortedorp Riversdal en in 1994 die ereburgerskap van Hartenbos. Sy was die eerste en laaste mens wat hierdie eer gekry het, aangesien Hartenbos by Mosselbaai ingelyf is. Voor Dalene het net die ATKV hierdie erestatus geniet.

Susters van Eva (Dalene se gunsteling van al haar boeke) verskyn in 1995, en soos almal al gewoond geraak het, word dit in 1996 met die ATKV-Prosaprys bekroon. Sy vertel aan Suzaan Steyn dat sy weet dat sy nie altyd "so gaaf" is nie en dat sy soms "’n pyn" is. Sy beskryf haarself ook as "Hartenbos se nie-maklikste inwoner", maar dit is oor sy so "diep omgee". (Volksblad, 26 Mei 1994)

Soos wanneer sy praat oor die vrou aan wie sy Susters van Eva wou opdra – "die vrou wat my op ’n lang reis geneem het deur die wêreld van vrouwees, wat my laat krap het deur die psige van die universele vrou en myself anderkant laat uitstap het om ten minste myself beter te verstaan en al die ’nonsens' wat ek in my lewe aangevang het." (aan Suzaan Steyn, De Kat, 1995)

Vir Susters van Eva het haar navorsing haar geneem na skaapplase in die Karoo, deur die wêreld van die bobbejane, tot by ’n vrou wat sielkundige in Londen is. Sy erken dat sy nog altyd wou weet wat in ’n vrou se kop gebeur. "Waarom ’n goeie, denkende vrou dikwels vooraf baie goed weet wat sy wil sê, maar die oomblik wat sy haar mond oopmaak, sê sy die teenoorgestelde. Of sê wat sy dink daar van haar verwag word om te sê en nie wat sy regtig dink nie. Hoekom?" (aan Suzaan Steyn, De Kat, 1995)

Die boek is geweef rondom vier vrouekarakters wat die vier verskillende soorte vroue in die samelewing uitbeeld: die intellektuele vrou, die intuïtiewe vrou, die sensasievrou en die gevoelsvrou. Die gebeure het sy fyn geweef om en deur die plek wat hierdie vroue in die samelewing volstaan, wat hulle gemaak het wat hulle is en deur watter katarsis hulle moet gaan. Die vier vroue is die geëmansipeerde stoetboer Cecelia, die onderdanige Louise, die wyse bruin Sofia en die wilde Jessie wat die bestel in die Kloof kom omkrap het.

Dalene het in 1988/89 aan die roman begin werk en na ’n ruk begin dink dat die onderwerp te groot is vir haar om reg daaraan te laat geskied. Sy sê haar ander boeke is "eenvoudiger", want dit was geskiedenis en daarvoor gaan jy argief toe. "Wat ’n vrou se kop laat werk, staan nêrens in argiefmateriaal opgeteken nie."

Susters van Eva se kern is om ’n ware storie gebou. ’n Vriend van haar het haar vertel van ’n vrou wat ’n baba verdrink het en Dalene het onmiddellik geweet dit kan die kern wees van die storie oor vroue wat sy nog altyd wou vertel het. Sy is na die omgewing waar die vrou gebly het en het gesoek totdat sy die plek gekry het waar die gebeure hulle afgespeel het. "Nou kyk," vertel sy aan Suzaan Steyn, "ek het ’n redelike sterkte in my, maar iets het op daardie oomblik gebeur waaroor ’n mens regtig nie kan praat nie. Ek het gehuil en vir haar gesê ek is jammer. Oor ek in haar lewe kom krap het." Dalene het besluit om ’n deel van hierdie vrou haar hoofkarakter te maak en het al dieper by haar betrokke geraak.

Vir die sielkundige in Londen het sy gevra: "Ek het ’n vrou. Sy het eers die kind drooggemaak, toe bottel gegee en toe in die water gelê om te verdrink. Help my om te begryp."

Haar navorsing het net meer as drie jaar geduur voordat sy begin skryf het. "Toe ek die dag die laaste sin skryf, het ek besef ek het presies nege maande lank geskryf ... So al asof dit ’n soort geboorte was." Vir Dalene was die vier jaar wat sy aan die boek gewerk het, van die lekkerste in haar lewe. Dit was vier jaar waarin sy die meeste geleer het – oor vrou wees.

Wat haar die naaste aan die hart gelê het, was die bobbejane wat ’n sentrale tema deur die verhaal vorm en (amper soos die olifante in die Bos-boeke) ’n magiese teenwoordigheid word. Sy vertel aan Steyn: "Weer eens was dit die wyfie binne die trop wat my belangstelling geprikkel het. Wat my na bobbejaankenners gestuur het. Berge toe om self waar te neem. Aan die BBC laat skryf het oor ’n program wat ek tien jaar gelede in Londen gesien het en wat hier in Kaappunt oor ’n trop wilde bobbejane gemaak is. Hulle het my ’n afskrif laat kry. Die orde binne die troppe het my bekoor. Hulle is so individualisties, elkeen met sy eie plek in die groep, maar saam vorm hulle ’n bewonderenswaardige eenheid."

Vir François Bloemhof (Die Burger, 25 Oktober 1995) bied die boek baie vreugdes, ten spyte van klein haakplekkies. Dalene tref weer met haar woordspel wanneer sy keer op keer die regte woord op presies die regte plek inspan vir maksimum effek. "En min skrywers kan só met die natuur werk. Matthee het nog altyd die vermoë gehad om mens en natuur met mekaar te verstrengel en hulle mekaar te laat weerspieël. Hier weer is die mens en die natuur één. Die gedeeltes wat die heel meeste beïndruk, kom voor wanneer die bergbobbejane beskryf word. In ’n stadium beskerm hulle Jessie. Dit is duidelik dat Matthee deeglik navorsing gedoen het oor hierdie diere; hulle kry lewe en vorm ’n parallel met die mense in die Kloof. Die Kloof is nog ’n lewe: ’n plek wat opofferings verg van dié wat in hom woon, en hulle soms beloon vir hulle arbeid, en ander kere straf ten spyte daarvan. Brug van die esels was nie so gewild soos die drie Bos-romans nie, dalk omdat dit teen so ’n assosiasieryke agtergrond afgespeel het. Die Kloof is ’n goeie plaasvervanger vir die Bos; die naam alleen roep ’n gevoel van grootsheid op, asof niks wat hier gebeur alledaags kan wees nie. Dwarsdeur Susters van Eva is dit asof die omgewing ’n krag oor sy bewoners uitoefen, soms op ’n demoniese wyse. Al val die roman se fokus op menseverhoudinge, is dit duidelik dat Dalene Matthee niks van haar storievertellersvaardighede verloor het nie."

Alexa Strachan het Susters van Eva tot ’n verhoogstuk verwerk en by die KKNK op die planke gebring.

In Augustus 2000 is Dalene se man, Larius, na ’n lang siekte aan kanker in Hartenbos oorlede.

Dalene se volgende roman, Pieternella van die Kaap: historiese roman oor Pietenella van Eva-Krotoa, word in 2000 gepubliseer. Sy glo hierdie roman is eers deur die gode gestuur toe sy "reg was om die rekenaarknoppe te druk, want daarsonder sou ek nie Pieternella kon skryf nie". Die Nasionale Kunsteraad het in 1998 ’n toelae aan Dalene gegee vir gedeeltelike finansiering van haar navorsing vir Pieternella van die Kaap.

Sy loop al vir jare met die gevoel dat daar ’n vrou is oor wie geskryf moet word – "’n heerlike, slinkse vrou. Sy is ’n Hottentottin, Eva van die Kaap. Maar sy’t nie asem nie. Elke keer as ek begin, gaan sy onder my hande dood." Dalene kontak die bekende historikus Dan Sleigh en vertel hom dat sy met hierdie vrou wil werk. "Maar as ek in die algemene dagregisters van die VOC gaan oplees, is sy ’n spikkeltjie. Tog was sy ’n belangrike mens: die tolk vir handeltransaksies tussen die amptenare van die Kasteel en die Hottentotte," vertel Dalene aan Elmari Rautenbach (Sarie, 22 Maart 2000).

Dan Sleigh gee toe vir Dalene die wenk om eers Eva se dogter, Pieternella, by die Deense chirurgyn Pieter van Meerhoff te gaan soek. Toe Dalene begin werk, besef sy dat sy dit nie alleen sal kan doen nie en vra Dan om haar te help, en stel hom aan. In hul navorsing oor drie jaar het hulle antwoorde gekry op vrae wat tot op daardie destyds nog onbeantwoord was, asook oor details oor minder bekende feite – veral oor die belangrike rol wat die "Godseiland" Mauritius as ’n verversingspos en later as ook as tuiste vir Pieternella gespeel het.

"Ek dink dit is die eerste keer dat Dan saam met iemand gewerk het wat vir hom sê: die feite is vir my onaanvaarbaar," vertel sy aan Elmari Rautenbach. "Hy’t later geweet as ek eers sê my maag sê dis nie waar nie, soek ons van voor af ..."

Dalene se navorsing vir Pieternella het behels dat sy Robbeneiland moes besoek. Daarvoor moes sy toestemming kry om die eiland in sy geheel te leer ken. "Elke baai, rots, pikkewynplek, waar die Uitkyker op Vuurberg gesit het, wat hy gesien het. Daarna begin jy met die dagboeke van die Poshouers en immers begin jy weet waar waarvan hy praat, val dinge in perspektief." (Kaapse Bibliotekaris, September/Oktober 2001)

Om die agtergrond vir die martelkamers na te vors, is sy Nederland toe, want in Den Haag is ’n museum waar al die VOC se ou martelkamers se apparate gehuisves word en waar die kurator jou presies vertel hoe daar gemartel is. Daarna na Amsterdam waar daar by die Skeepsmuseum ’n presiese replika van ’n VOC-seilskip in die hawe dryf. Van hierdie seilskip moet elke hoekie verken word "sodat jy ten einde so korrek as moontlik ’n seilskip op die water kan hou". (Kaapse Bibliotekaris, September/Oktober 2001)

Daarna is sy Mauritius toe waar sy gaan kyk het waar die ou Losie van die Hollanders gestaan het, waar die skepe aan anker gelê het. "Jy fynkam Lamotius se dagboeke, elke brief wat van Mauritius af an die Kaap gerig was." En dit was alles net die punt van die ysberg en het Dalene uiteindelik ’n yslike R59 000 uit die sak gejaag. (Kaapse Bibliotekaris, September/Oktober 2001)

Dalene vertel aan Charles Fryer in Insig van April 2000 dat sy ’n geweldige respek vir die waarheid het, veral as dit kom by haar navorsing: "Dit sal verskriklik wees om te weet jy't ’n lieg geskryf. As ’n skip moet uitvaar, is die windrigting tog belangrik. Pieternella se skip verlaat die Kaap in die winter, dus sal die noordwester waai. En jy moet weet wanneer die seesiek hulle begin tref. Jy moet weet hoe so ’n seilskip werk, hoe die winde loop, hoe die storm hulle slaan, hoe hulle deur die koraalrif rondom Mauritius kom."

Barrie Hough (Rapport, 14 Mei 2000) beskryf Pieternella as ’n aangrypende lewensverhaal van Pieternella en dat dit ’n panoramiese en deurtastende beskouing gee van die lewe aan die Kaap, op Robbeneiland en Mauritius in die sewentiende eeu. Hy skryf: "Matthee dis nie net droë geskiedenis soos wurgpap op nie. Sy sit dit in fyn porselein voor as ’n smulmaaltyd met subtiele speserye, nuwe geure en geheime sousies wat die smaak nog verder prikkel."

Hoewel Dalene na die verskyning van Moerbeibos gesê het dat sy klaar is met die Bos, het sy altyd gevoel daar moet ’n "vierde poot van die tafel" wees (Beeld, 18 Julie 2003). Byna twintig jaar na die publikasie van Kringe in ’n bos skryf sy Toorbos. Dit gaan oor die onsigbare en bonatuurlike in die Knysnabos. "Dié deel van die Bos wat die oë nie kan sien nie. Dis ’n persoonlike, eerlike boek. Ek sou graag vir die Bos wou gaan sê ek het my dankie geskryf. Daar is ’n ding in die Bos wat onsienlik is," vertel sy aan Nols Nieman in Volksblad van 7 Oktober 2002.

Met Toorbos word die verhaal van die mense van die Bos, voltooi. Sy vertel aan Francois Smith (Beeld, 18 Julie 2003) dat sy geweet het dat sy die stories oor die Bos moes afsluit waar die houtkappers die Bos verlaat. "En dít is grootliks die verhaal van die bittere laaste dae van die Knysna-houtkappers, ’n soort maatskaplike realisme wat jy jou nie maklik onder die titel Toorbos kan voorstel nie", skryf Francois Smith. Maar die titel was van die begin af in Dalene se kop. "Daar is ’n aspek van die bos wat van die begin by my was, maar wat nie in die ander boek gehoort het nie. Vandat Kringe in ’n bos geskryf is, sou ek darem baie graag ’n fairy in ’n boek wou hê." As Francois sy skeptisisme wys, antwoord Dalene hom: "As jy ’n Christen sien, kom wys hom vir my. Ek het nog nie een gesien nie. Maar oor fairies het ek nie twyfel nie."

En deur al die jare bly Dalene se skatpligtigheid teenoor die Bos voorop staan. In Toorbos is ’n sin wat lui: "Dit voel vir my die wêreld begin kantel om ons almal na verskillende kante toe af te gooi." Vir Dalene is dit ’n sin wat uit die hart uit kom. "Die wêreld is gatvol vir ons," sê sy vir Francois Smith. "Nee magtag, ons brou te veel. En ons sal onsself pootjie totdat ons by die groot waarheid uitkom, die waarheid agter die groot gelieg."

Die eiesinnige hoofkarakter in Toorbos, Karoliena, het hierdie swaar pad na waarheid geloop. En Karoliena is ’n vrou so na Dalene se hart wat dadelik erken dat sy nie met bang mense werk nie en met "vróúslim" mense. Sy hoef egter nie met Karoliena te gesukkel het nie. "Sy het geweet wie sy is. Maar sy sou dit nie maklik hê nie, nè? Ek moes haar van ’n krans afstamp, want haar verbesondering vind plaas as sy terugklim tot bo. Dis die lekker van Karoliena – ek ken sulke vroue – sy sal haar nie doodval nie. En sy soek nie simpatie nie ..."

Dalene vertel verder aan Francois Smith dat elkeen van haar boeke ’n wysie gehad het. Sy het letterllik na ’n spesifieke stuk musiek gesluister terwyl sy haar Bosboeke geskryf het. En sy het agtergekom dat dit ’n Rossini-wysie is. "Ek het gaan nalees en agtergekom dat Rossini lief was daarvoor om in die woud te gaan stap. Toorbos wou ek egter op ’n Mozart-melodie skryf. Dit sou my slim boek wees. Maar pas nadat ek begin het, luister ek na ’n Joan Sutherland-CD. En skielik hoor ek die éintlike wysie vir my boek. Ek gryp die CD-kassie om vas te stel wat dit is: en weer eens is dit Rossini! Ek skrik my bedonnerd. Maar Karoliena het gejubel."

In Toorbos se geval moes Dalene weer intensief navorsing doen – hierdie slag oor die laaste houtkappers in die Bos en die werk van die Carnegie-kommissie onder die armblankes daar. Sy was gou meegevoer. "Veral MER se verslae was vir my van groot belang. Nadat ek dit fyn gelees het, het ek respek vir haar. Sy was so akademies korrek. Maar ek het haar nie gespaar nie. Sy het probeer, maar sy was te kort in die bos. Sy was een van die spreeus waaroor ek in die boek skryf: dié waarvan Karoliena sê hulle het nog sagte kos nodig. By die regte probleem – dat die boswerkers opsétlik so verarm is – het sy nooit uitgekom nie."

Daar was gelukkig nie net ongelukkige eindes vir die Bos se armes nie. "Uit die armoede het ’n groeipunt gekom. As jy vandag die nasate sien van die bos se eenvoudigste mense: ek kan nie vir jou sê watter sterk, gesonde mense uit daai bos gekom het nie," vertel sy aan Sonja Loots. (Rapport, 27 Julie 2003).

Vir Dalene was een van die heerlikste goed wat sy in Toorbos geskryf het, die toneel waar Karoliena haarself in ’n boom verander het. "Dit het vir my vreugde gegee wat hier uit die solar plexus kom. Jitte, sy was nou ’n nice boom. Was sy nie ’n nice boom nie?" (Rapport, 27 Julie 2003)

Toorbos speel hom af in die 1930's en die sterkste temas daarin is dié van ontmagtiging en bemagtiging van die boswerkers en hulle gesinne en dié van Karoliena. Elize Parker skryf in Sarie (Augustus 2003): "As groep moes die boswerkers en hul gesinne vir hul waardigheid en voortbestaan veg teen die mag van geld, staatsmag en die mag van die natuur. Karoliena het hiervoor en om selfbemagtiging geveg. As vrou en as bosmens moes sy die Bos agterlaat en ’n nuwe lewe vir haarself vind. Hiervoor moes sy letterlik en figuurlik ’n brug tussen twee wêrelde oorsteek."

Dalene vertel vir Elize Parker dat sy sterk op haar eie ervaring staatgemaak het om dit uit te beeld. "Daar is ’n spesifieke plek ná die Gounarivier waar jy oor ’n brug tussen die Bos en die werklike wêreld móét gaan. Voor jy daar kom, moet jy jouself innerlik voorberei om die werklikheid, the real world, in die oë te kyk. Agter jou lê die ongelooflike Bos met sy eie identiteit. Op ’n punt begin dit gewoon dennebos word. Dan kom daar in jou ’n ontevredenheid en dit is ’n hartseer oomblik. Jy verloor iets. Die Bos verloor nie iets nie. Daar is nie ’n mens so slim soos die Bos nie. Jy kan altyd net van die Bos gaan leer."

Nog goed waarvan Dalene moes leer vir die skryf van Toorbos, is die motte wat Karoliena gevang het en wat op die voorblad van die boek uitgebeeld word, asook die veelkleurige dwergverkleurmannetjie. Toe sy die Leto Venus gemonteer gesien het, het dit haar asem weggeslaan. ’n Boswagter, Willie Cooper, het vir Dalene vertel dat hy in sy agtien jaar in die Bos nog nooit ’n dwergverkleurmannetjie gesien het nie, maar saam met Hilary en haar vriend het hulle twee in die Bos gekry.

Thys Human (Rapport, 31 Augustus 2003) skryf dat Toorbos ’n wye draai loop en ’n universele verhaal vertel. "Die roman se mooiste gedagtes is dikwels dié wat ongesê bly, terwyl daar in die mees terloopse opmerkings soms ’n hele geskiedenis en verhaal opgesluit lê. Vir hom is dit ’n boek vol wysheid en warmte, met karakters wat lééf, en dit bevestig Dalene Matthee se statuur as storieverteller."

In 2003 trek Dalene van Hartenbos na Mosselbaai, waar sy Toorbos en Die uitgespoeldes voltooi het.

In Februarie 2005 word Dalene in die Bayview-kliniek in Mosselbaai opgeneem vir hartversaking. Sy sal nie weer die hospitaal verlaat nie en op 20 Februarie is sy oorlede. Vir die hele land was dit ’n geweldige skok en haar dood is bestempel as ’n groot verlies vir die Afrikaanse letterkunde en vir die Afrikaanse leserpubliek. Sy word oorleef deur haar drie dogters, Amanda en Hilary Matthee en Toni van der Walt.

Huldeblyke

• Eloise Wessels, uitvoerende hoof van NB-Uitgewers: "Sy was een van die mees geliefde skrywers in Afrikaans. Met haar boeke het sy die Afrikaanse publiek weer aan die lees gekry en is ’n suksesvolle brug geslaan tussen gehalte- en populêre lektuur." (Volksblad, 21 Februarie 2005)
• Elsa Joubert: "Sy het dit reggekry dat mense wat nooit Afrikaans lees nie, Afrikaans lees, en dit is ’n wonderlike bydrae. " (Volksblad, 21 Februarie 2005)
• Wium van Zyl, letterkundige: "Sy was soos Langenhoven. Soms het sy iets vir die intellektuele leser en vir die gewone leser gebied. Sy het die leser blootgestel aan verskeie problematieke. Sy was ’n ekologis en ’n milde feminis wat met aandag en respek na die arm mens gekyk het." (Volksblad, 21 Februarie 2005)
• Abraham H de Vries: "As daar nou iemand is oor wie die Afrikaanse skrywersgemeenskap vandag treur, is dit Matthee. Die stem van een van die heel beste storievertellers is dood. Net sy sou daardie bosverhale kon skryf, niemand anders sou kon nie." (Volksblad, 21 Februarie 2005)
• André P Brink: "Matthee was een van die werklik beduidende stemme in die Afrikaanse letterkunde." (Volksblad, 21 Februarie 2005)
• Chris Barnard: "Dit is ’n reuse-verlies vir Afrikaans, vir die storie in Afrikaans. Ons het almal gedink sy gaan nog vir ons ’n klomp goed skryf. Ons sal miskien eers agterna besef watter plek sy in Afrikaans gevul het – sy het skielik weer die Afrikaanse letterkunde na die leser gebring." (Volksblad, 21 Februarie 2005)
• Willie Burger: "Ek dink sy het mense weer aan die lees gekry. Wat hulle daai tyd gesê het, is dat haar werk tussen gewilde en hoë literatuur was. Met haar romans het sy ’n belangrike rol in dié verband gespeel. Sy het weer begin om 'stories te vertel': op haar manier het sy ’n bydrae gelewer wat betref perspektiewe oor ras, vroue en die omgewing." (Volksblad, 21 Februarie 2005)
• Prof Elize Botha: "As romanskrywer het sy ’n unieke gawe gehad. Dit is ’n baie, baie groot talent wat weg is. Sy het groot opgesette romans geskryf waarin daar geweldig baie navorsing en scholarship inbegrepe was. En tog was sy altyd volkome toeganklik vir ’n baie breë leserspubliek. ’n Mens duisel dat Dalene miskien nog – menslikerwys gesproke –meer van die groot werk sou kon gedoen het. Dat dít vir haar en vir ons nie gegun is nie ..." (Volksblad, 21 Februarie 2005)
• Paul Eilers, akteur: "As enigeen ooit in die bos tussen die varings rondloop, staan vir ’n wyle doodstil: Dalene Matthee sal daar wees." (Volksblad, 24 Februarie 2005)
• Ds Dawid de Wet, predikant by roudiens: "Sy was een van onse mense, ’n dogter van die Suid-Kaap. Ons het die voorreg gehad om iemand te ken wie se hart ook die bos se hart was. Sy het met ’n verbasende eerlikheid gelewe en was geseën met unieke gawes wat die lewe van almal geraak het." (Volksblad, 24 Februarie 2005)
• Amanda, haar dogter: "My ma het geglo skryf is harde werk. Sy het nie kortpaaie gevat nie, want 'daar is altyd iemand wat meer weet as jy'. [...] Dalk is dít wat haar skryfwerk spesiaal gemaak het – die kombinasie van nuuskierigheid, eerlike werk en die wysheid om te luister na 'die gevoel op jou maag." (Die Burger, 1 Desember 2014)
• Shaleen Surtie-Richards, aktrise wat die rol van Fiela gespeel het: "Ek sal altyd daardie wonderlike mens onthou wat haar oë so groot gemaak het wanneer sy "ai, foei tog" vir haar bewonderaars gesê het, sy was so nederig." (Rapport, 27 Februarie 2005)
• Hennie Aucamp:

Groot gryse

In donker dieptes van die bos
Het ingestort ’n swaar kolos
’n olifant of dalk ’n boom:
Matthee word wakker in haar droom. (Die Burger, 28 Februarie 2005)

• Charles Fryer: "Dalene was waarskynlik die mees geliefde skrywer naas Langenhoven in Afrikaans. Ná haar skielike dood het ’n gevoel van volslae ongeloof onder haar aanhangers geheers. Met haar vitale teenwoordigheid was hierdie oervrou, hierdie wyse 'ou siel', ’n tydlose mens." (Insig, Mei 2005)
• Petra Grütter: "Die bos, ’n seldsaaam magtige gegewe, wat alles gee en niks daarvoor terugverwag nie, was haar ware leidsvrou. Haar baarmoeder: Dáár het sy aangekom. En so versigtig daardeur beweeg soos die Grootvoete self, van wie ons nog nie weet hoeveel daar van hul is nie. Maar baie is dié nié." (Insig, Mei 2005)
• Suzette Kotzé-Myburgh: "Dalene het help afbreek aan die stigma dat Afrikaanse boeke ontoeganklik is." (Die Burger, 1 Desember 2014)
• Riana Scheepers: "Dalene was ’n moeilike, maar regverdige mens, ’n wonderlike skrywer, ’n verbysterende storieverteller. Sy het ons relatief klein Afrikaanse letterkunde vér oor die grense van ons taal geneem. Ek is op ’n vreemde manier nie verbaas dat Dalene aan haar hart dood is nie; sy het immers met haar haar hele, ruim hart geskryf." (Die Burger, 23 Februarie 2005)

In September 2005 publiseer Penguin Dalene se Die uitgespoeldes, die eerste Afrikaanse boek wat regstreeks deur hulle gepubliseer is. In hierdie roman vertel sy die storie van ’n uitgespoelde by Rietfontein naby Kaappunt en laat sy die gegewe afspeel op drie plase: Springfield, Renosterkop en Ratelrivier. Die verhaal speel hom af van 1950 tot 1960 en draai om twee Britse edelliede, James St Vincent Broke, vyfde baron De Saumerez, en sy Sweeds-gebore vrou, Gunhild Black, lady De Saumerez. Hulle vestig hulle op Springfield.

Amanda Botha (Die Burger, 23 September 2005) vertel dat die stories wat Die uitgespoeldes gevoed het, al vanaf die middel-tagtigerjare na Dalene toe gekom het, maar tussenin het sy vier ander romans voltooi. Soos met al haar vorige werke was Dalene se navorsingswerk weer vir haar die belangrikste. Sy het wyd gelees oor die mense van die omgewing – gepubliseerde en ongepubliseerde bronne – totdat sy begin speel het met wat die hoofmomente van haar verhaal sou word. "Sy had haar eie pas. Vir haar moes die karakters eers gestalte kry, en van daar ontwikkel sy die storielyn. Die gegewe is op die werklikheid gebaseer, maar dit word slegs die bestanddele van haar storie. Sy het herskep en omvorm so in die werk. Sy het dit self só gestel: 'Ek weet wanneer om stadig te loop; ek weet wanneer ek moet draf.' Die 'stadig loop' is wanneer sy intens oor ’n onderwerp lees, en die 'draf' is wanneer haar storie haar op loop neem," vertel Amanda Botha.

Die uitgespoeldes word uiteindelik Moses Swart se verhaal. "Hy is die een wat regtig in Rietfontein se baai uitgespoel het. Daar waar ’n mirakel hom kom optel het, en ’n flentertjie onthou diep in hom agtergelaat het," vertel Dalene aan Amanda Botha. (Die Burger, 23 September 2005).

In Volksblad van 24 Februarie 2005 vertel Suzette Myburgh, uitgewer, dat sy in ongeveer 2004 ’n oproep van Dalene gekry het om te vertel van die manuskrip van Die uitgespoeldes, maar sy weet nie of dit gaan werk nie. Dit is ou stories oor skeepswrakke en skipbreukelinge wat sy in die Overberg opgetel het. Suzette kry die halfklaar manuskrip. Sy vertel dat die storie ’n vreemde bekoring het, "iets van die mistieke verbondenheid tussen mense wat op die onsêbare vlak lê. Heelwat anders as haar Bos-boeke, maar onmiskenbaar Matthee. ’n Paar maande later volg die manuskrip, ’n besonderse storie. Veral interessant, nou by terugskoue, is hoe spesifiek sy hierin oor die dood skryf. Ek dink sy het reggemaak om te vertrek."

Marinda Schutte (Volksblad, 13 Maart 2006) meen dat Die uitgespoeldes nie vergelyk kan word met haar Bos-romans nie, maar dit is ’n "toeganklike verhaal met ’n interessante tema en karakters wat baie leesgenot verskaf en is dit ’n waardige afskeidsverhaal van een van die gewildste skrywers in Afrikaans."

Hans Neervoort (Die Burger, 6 Februarie 2006) skryf dat Moses Swart "een geniale tovervondst" is.

In 2007 word die Nasionale Departement van Kuns en Kultuur se Suid-Afrikaanse Letterkunde-toekenning postuum aan Dalene toegeken.

Dalene Matthee is die enigste skrywer in Afrikaans van wie meer as een miljoen boeke in Afrikaans in Suid-Afrika verkoop is. In 2007 kondig Exclusive Books ’n lys van 101 Books to read before you die aan en beide Kringe in ’n bos en Fiela se kind is op hierdie lys. Slegs drie Afrikaanse boeke het die lys gehaal.

In 2007 gee Tafelberg Uitgewers Om ’n man te koop uit. Dit is ’n versameling van Dalene se heel eerste kortverhale wat in die sestiger- en sewentigerjare in Die Huisgenoot en Sarie verskyn het. Dalene het spottend daarna verwys as haar jeugmisdade. Corné Coetzee (Beeld, 23 April 2007) meen dit is ligte verhale wat volgend die tydskrifresep geskryf is, maar die skrywer kán ’n storie vertel: "Sy teken haar karakters, ter wille van vermaak, effens vereenvoudig, groter en kleurryker as lewensgetrou. Binne die beperkinge wat die meeste verhale as liefdesverhale loop, vind Matthee genoeg ruimte om haar onmiskenbare talent te oefen en soms selfs vlerke te laat kry."

Voormalige president Nelson Mandela het, terwyl hy in die tronk op Robbeneiland was, die boeke van verskeie Afrikaanse skrywers gelees en het veral van Dalene se boeke gehou. Hy het ook die film Circles in a forest in die tronk gesien. Hy het Dalene gebel om haar geluk te wens met Pieternella van die Kaap, wat onder meer op Robbeneiland afspeel.

Jan Liebenberg vra haar in Keur van 11 Maart 1988 waar sy aan haar idees kom en wat eerste kom. "Navorsing bring die storie. Soos dit loop, kruip die storie daaruit. Jy raak hipersensitief vir ’n moontlikheid. Dan word dit ’n dringendheid. Jy wil die storie vertel. Ek is baie bang en baie versigtig. Jy moet seker wees van jou feite. Jy durf nie op hoorsê staatmaak nie. Baie dikwels moes ek ’n goeie storie, ’n episode wat ek weet hiér is ’n ding, weggooi omdat ek nie dokumentêre bewys daarvoor kon kry nie."

En wanneer sy haarself, soos so baie ander skrywers, "geestelik op die kaalhaaivlakte" bevind, vlug sy na haar geliefde Bos toe. Sy sit haar rugsak op haar rug en gaan soms vir ’n paar dae, partymaal net vir ’n dag se stap; alleen of soms saam met ander. Sy het ook al nagte in die Bos deurgebring as deel van haar navorsing. Sy verduidelik aan Jan Liebenberg (Keur, 11 Maart 1988): "Ek gaan Bos toe om te herlaai. Ek is op my gelukkigste in die Bos. Dit maak jou siel skoon, jy raak ontslae van ’n paar onnodige dinge."

Oor haar karakters, soos Fiela, se aardse en mensbeklede godsdiens gesels Dalene met Jan Liebenberg: "Ek as moderne mens lag vir die ou mense se geloof in die duiwel met sy vurk en horings. Vir hulle is dit ’n groot saak. Jy moet rein leef en rein dink anders gaan jy hel toe. Dit is hulle veiligheidsgordel."

"Hulle het ’n eerliker, openliker, reguiter manier gehad met die Skepper. Hulle het min in die kerk gekom en dikwels gevlug as die predikant op huisbesoek kom. Maar hulle het gereeld die Bybel gelees. Beslis elke Sondag.

"My eie beskouing? Dis ’n ontsaglik persoonlike beskouing. Ek is ’n binnekamermens."

Boeke was nog altyd iets waarsonder sy nie kon klaarkom nie, vertel sy aan Isabel Niehaus (Rooi Rose, 29 Oktober 1986). "In die swaarkrydae is ek altyd stad toe met geld in die sak om klere te koop. Maar, ai tog, wanneer ek die pad huis toe vat sonder die klere, maar met boeke in die bagasiebak, het ek skatryk gevoel!" Ander vreugdes in haar lewe was die sterrekunde: "Elke konstellasie wat ek uitken of sien, bied die grootste vreugde ... is mos my vrinne"; en haar tuin: "Elke plantjie word sorgvuldig geplant en het sy eie plekkie."

Baie goed maak Dalene benoud en sy gee maklik weg. "Elke besitting is net nog ’n blok aan jou been. My vanillas is die goed wat geld nie kan koop nie. My kosbare klippe wat ek oral opgetel het, sommer gewone ou klippies, maar elkeen met sy herinneringe ... dinge hoef nie duur te wees om iets te beteken nie." (Rooi Rose, 29 Oktober 1986)

Al die roem wat die skrywery meegebring het, het nie na Dalene se kop gegaan nie. "Daarvoor is ek te realisties. Dankbaar vir alles, dit is ek beslis. My skryfwerk is my brood en botter en dit wat ek ruil vir my brood en botter, moet goed wees. Daarom wil ek niks vir niks hê nie. Vir my man, Larius, is ek steeds die onnooslike vrou met wie hy destyds getroud is en die kinders ... nou ja, wat hulle partykeer oor ma se skrywery kwytraak, is allesbehalwe vleiend," vertel sy aan Isabel Niehaus in 1986. (Rooi Rose, 29 Oktober 1986)

Volgens Dalene kweek ’n skrywer ’n fyn waarnemingsvermoë aan. "Jy ontwikkel ’n sintuig van sien en nie net kyk nie. Jy sien dinge in mense en dinge wat by iemand anders verbygaan. Maar," waarsku sy Lydia van der Merwe (Sarie, 16 Oktober 1991), "jy moet jou verbeelding by die huis los. Anders projekteer jy dit op die dinge om jou."

Isabel Niehaus sluit haar onderhoud met Dalene Matthee af: "Sy het die aardse mens gebly wat sy was, wat die mooi uit die lewe geneem het, hetsy ’n klip of ’n inspirasie uit die bos, en ’n vanilla daarvan gemaak het."

Vanweë Dalene se spesiale verhouding met die Knysna-bos was Hilary, Dalene se jongste dogter, baie ontvanklik vir die idee van Kitto Erasmus, ’n voormalige direkteur van omgewingsake wat Dalene baie met haar navorsing vir haar Bos-boeke gehelp het, om ’n gedenksteen vir Dalene in die Knysna-bos op te rig. Dit was vir Hilary die logiese idee, want die Bos is waar Dalene herlaai het en dit is die plek waar sy op haar gelukkigste was. "Dit is waar sy feetjies gesien het, ’n voëltjie se vlug kon volg en lelies kon bewonder. Dit was haar inspirasieplek."

Nadat die ontwerp geskep is, was die probleem van watter materiaal dit gemaak moes word. Sandsteen is te poreus en verbrokkel maklik en hulle moes ook vandalisme in gedagte hou. Hulle het toe by Dawid Augustyn van JA Clift in die Paarl uitgekom wat ook monumente soos die Rhodes Memorial in Kaapstad en die nuwe Hugenote-monument op Franschhoek opgerig het. Die Italianer Mick D'Aquanno was destyds die enigste vakman in die Kaap wat die inskripsie met die hand op die steen kon sit. Volgens Hilary het die Wildernis Nasionale Parkeraad hulle ook baie gehelp. Hulle het die aansoek verwelkom en uit hul pad gegaan om dit ’n werklikheid te maak.

Die gedenksteen is by die geelhoutboom (Groot Boom) opgerig. Die boom is herdoop na die Dalene Matthee Big Tree. Langs die boom begin die Kringe in ’n bos / Circles in a Forest-sirkelroete van 9 km. Dalene se laaste wens was dat haar as by Krisjan-se-Nek in die Knysna-bos gestrooi moet word. "Dit is waar sy nou rus," sê Hilary. (Volksblad, 3 Maart 2008)

Publikasies:

Artikels oor Dalene Matthee beskikbaar op die internet

• www.dalenematthee.co.za
• Azar-Luxton, Grizéll: Dalene Matthee die skrywer
• Black, Marguerite: Die skrywer as argeoloog
• Booyens, Hannelie: Ons vergeet ons is net mense – Matthee
• Dié Bosvrou laat reuse-spore
• Botha, Amanda:
  • Laaste gesprek gee insig in Matthee se werk
  • "Niemand ken my nie"
• Botes, Annelie: ’n Heidetakkie vir die groot Dalene Matthee
• Calitz, Joanie: Storie agter die storie: Die uitgespoeldes Kaapse Bibliotekaris Jan/Feb 2007
• Coetzee, Gerda: Dalene Matthee: soos ’n warrelwind trek sy oor jou
• Dalene loop ver paaie vir boeke
• Dalene Matthee
• Dalene Matthee
• Dalene Matthee
• Dalene Matthee
• Dalene se plek
• De Beer, Karin: Sy wil ordentlik beroemd wees, sê beskeie Dalene
• De Villiers, Izak: Dalene Matthee: die lekkerste tee
• Die voorblad – Dalene Matthee Kaapse Bibliotekaris Maart–April 2015
• Ebersohn, Karen: Sy sal onthou word
• Fryer, Charles: Olifante het lang geheues
• Graham, Winnie: Fiela's child lives on in Knysna forest The Star 7 Apr 2009
• Grundling, Erns: Dalene Matthee (1938–2005): die JK Rowling van Afrikaans
• Hough, Barrie: Dalene Matthee terug met nuwe verrassings
• Jansen, Herman: Dalene Matthee gaan haar laaste Bos in
• Jansen, Julian: Matthee in Bos gedenk
• Le Roux, André: Dalene Matthee kom Kaap toe vir Kruik-weergawe van trefferroman
• Loots, Sonja: Mama Matthee
• Matthee memorial unveiled in Wilderness National Park
• Myburgh, Suzette:
  • Matthee-toorkag steeds in die lug
  • Matthee was gereed om te vertrek
  • ’n Vrou sonder fieterjasies
• Nieman, Nols:
  • Dalene Matthee voltooi haar Knysna-kring
  • Nuwe is-boek is ’n dankiesê
• Pople, Laetitia:
  • Hartsiekte: Skrywers bring hulde aan Dalene Matthee
  • Matthee se stem stil
  • SA writers mourn Dalene Matthee
• Pretorius, Willem:
  • "Die muse is in die klippe en om jou..."
  • Politiek het Dalene byna uit SA gedryf
• Prins, Jo:
  • Dalene Matthee spoel Da Vinci weg
  • Matthee se dood is "groot verlies"
• Richter, Nelia:
  • Matthee gepas vereer op roudiens
  • Nalatenskap: "Sy was mos een van onse mense"
• Roux, JB: Matthee se suksesverhaal
• Smith, Francois:
  • Bosverhale nou voltooi
  • Dalene Matthee toor weer met bos, boek
• Smith, Marietjie: Dalene sal ons nooit los
• "Sonder vrou is man sonder siel"
• Van der Walt, Elmarie: Biografie van Dalene Matthee
• Van Maanen, Mariette: Met tekkies op Eva se spoor
• Van Niekerk, Danie: Gelees van Loftus tot Slovenië
• Wasserman, Herman: Hottentotte "was dié Kapenaars"

Dalene Matthee se ATKV LitNet-Skrywersalbum is oorspronklik op 2009-11-10 gepubliseer en is nou volledig bygewerk.

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Dalene Matthee (1938–2005) appeared first on LitNet.

Titel: Staande ovasie (vier eenbedrywe)
Skrywers: Herschelle Benjamin, Igna Botha, Veronique Jephtas en Marcel Spaumer
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485309321

Staande ovasie bevat moderne, eietydse eenbedrywe vir tienertoneel van vier bekroonde, opwindende en opkomende jong dramaturge in ons land wat nog nie voorheen gepubliseer het nie.

Oor die skrywers:

Herschelle Benjamin het die Elizabeth MacLennan Internasionale Beurs vir Teater aan die Universiteit van Edinburg ontvang.

Igna Botha het in 2013 by die ATKV-tienertoneelkompetisie die CR Swart-prys gewen vir beste nuutgeskrewe teks vir haar drama Ingeboks. Sy skryf sedert 2016 vir die kykNET-sepie Getroud met Rugby.

Jason Jacobs is 2016 se wenner van die Kunste Onbeperk Nuwe Stem-prys vir sy bydrae tot toneel- en skryfwerk. Hy is kreatiewe hoof van die onafhanklike toneelproduksiehuis KleiSand en hooffasiliteerder vir die Mothertongue Project se Jeugteater-geselskap op McGregor.

Marcel Spaumer se teks Blaai om is in 2016 vir ’n ATKV-Woordveertjie benoem. Hy werk as storieontwikkelaar en assistent-hoofskrywer vir die kykNET-sepie Suidooster.

The post Pasverskyn: <i>Staande ovasie</i> deur Herschelle Benjamin, Igna Botha, Veronique Jephtas en Marcel Spaumer appeared first on LitNet.

This reader impression was written and sent to LitNet on the writer’s own initiative.

Title: Going home
Author: Sophia Lindop
Publisher: Annake Müller Publishing
ISBN: 978-0-620-86994-2

Sophia Lindop is the daughter of a father of Lebanese descent and an Afrikaans-speaking mother from Cape Town. The combination of these two cultures and her own love for food prompted her to write Going home, which she describes as a "journey of the heart" and a "culmination of years of cooking and baking, mixing and stirring, smelling and tasting". Going home not only celebrates the stories behind the rich food culture of Lebanon – both historical and contemporary – but also highlights the true meaning of life, which is found in togetherness, sharing, laughter and good food.

The author made a promise to her dad (Richard Phillippe Joseph, 1939–2018) on his deathbed that she would visit the land of her forefathers. Until then, she knew Lebanon, the homeland of her ancestors, only through its food. "Learning from the dinner tables and menus of her mother, grandmother and aunts, she was encouraged to observe, to explore, to taste and experiment" (blurb). Maya Angelou’s quote is quite apt in this instance: "The ache for home lives in all of us, the safe place where we can go as we are and not be questioned." Sophia reflects on years gone by on page 128 and quotes Tadeusz Kotarbiński as having stated: "Emigration is a funeral after which life still goes on."

Sophia did not visit Lebanon only for its food. She also went in search of her identity. She states on the back cover: "Stepping into the streets of Beirut that first day is like taking a step back in time. There’s an immediate sense of belonging, of recognition. I feel it on my first visit, and I have felt it ever since. A familiarity that keeps calling me back for more" and "Here Sophia explores the nuanced flavours and aromas of markets and cafés, of restaurants and home kitchens, ranging from the simple tastes of freshly harvested vegetables to Lebanon’s treasured homestyle cooking, combining a seemingly endless variety of herbs: mint, parsley, oregano, coriander; spices: allspice, sumac, baharat, nutmeg, aniseed, cumin, and cinnamon; and the extraordinary flavours of rose- and orange blossom water used in both sweet and savoury recipes."

His Excellency Mr Kabalan Frangieh, Lebanese ambassador to South Africa, writes in the foreword: "Sophia has two wings: the wings of her country of origin, Lebanon, and that of her home country, South Africa. This book embodies the link between the two." He states:

This book is a welcome and much-needed aid to understanding our national heritage. It is, too, a very important contribution to the relationship between South Africa and Lebanon, a reference to a better understanding of Lebanese cuisine being enjoyed at a time when Lebanon has initiated a gastrodiplomacy campaign across the globe to introduce societies and communities to its evolving and innovative style of cuisine.

Going home is so much more than just a recipe book. It also documents Sophia’s pilgrimage of June 2018 – or, as she describes it: "a homecoming for my soul and taste buds" (9). "Visiting Lebanon would be a rebirth after a year of tragedy; the closing scene in the narrative of this part of my life, and the birth of something new" (9). "For me this is a journey back in time. Back to when a hopeful young man and a trusting young bride left their homes. And even further back to when Beirut was ‘the Paris of the Middle East’, of good times, opulent times ..." (11). Award-winning photographer Hein van Tonder’s photos ensure a delightful visual feast. The family photographs Sophia shares with her readers are a real treat and make her stories come alive in a beautiful and poignant manner.

Sophia shares much of her Lebanese trip in between each carefully selected recipe. She introduces Lebanon along with its friendly people and delicious food in a way that entices the reader to turn the pages and try out the recipes. She writes about a day’s excursion on page 56: "Fruit, vegetables, sweets, cakes and so much more; all are there for the day’s enjoyment. People are animated – some calling out for you to enter their stalls, others bargaining and placing orders. Prices are shamefully low. And all the while I am being enveloped by the fragrances of spices and other goods."

On her return to South Africa, she immediately began to market the inaugural Sophia Lindop Food Tour to establish a platform to keep on returning to Lebanon, "acting as a gastronomic ambassador and sharing with my guests the irresistible magic that characterises this still mostly undiscovered and exotic destination" (66). How fortunate her readers are to share in her adventure of learning!

She shares a recipe for a heavenly rack of lamb on page 108 – a dish in which she combines the flavours of the two countries that define her. "Both in South Africa and in Lebanon, there is a culture of cooking on an open fire, although more so in South Africa." Her clafoutis (fruity French flan) on page 20, khoubz (Lebanese pita bread) on page 42, chicken and artichoke pie (page 50), tabbouleh (parsley salad) on page 98, lamb pies (page 178), kofta (meatballs) on page 181, sambousek (deep-fried pastries) on page 213 and halawa chocolate truffles (page 25) are to die for. Going home is a soft-cover book (265 mm (height) x 210 mm (width)) of 256 pages filled with beautiful stories, photographs and dozens of recipes. I am very proud of my copy and keep it in my kitchen where I can easily flip through it when I need to prepare a hearty meal for my family or guests.

Sophia holds a three-year diploma in food service management, alongside a diploma in South African and international wines.

You can purchase Going home here.

The post Reader impression: <em>Going home</em> by Sophia Lindop appeared first on LitNet.

Klik op die onderstaande blokkies om na die betrokke afdeling te spring./
Click on the blocks below to jump to the relevant section.

Wiskunde met LitNet: Priemgetalle- en bekendstellingsvideo

Wiskunde

• Graad 1: selfmerktoets vir wiskunde

Wiskunde

• Graad 2: selfmerktoets vir wiskunde

Algemeen

• Departementele toetse: November 2011
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Wiskunde
• Departementele toetse: 2016
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Wiskunde

Wiskunde

• Gesyferdheid: Vraestel en memorandum

Wiskunde

• Kwartaal 1 toets en memorandum: Heelgetalle, getalsinne, optelling en aftrekking
• Kwartaal 1 toets en memorandum: Getalpatrone, vermenigvuldiging en deling
• Kwartaal 1 toets en memorandum: Tyd
• Kwartaal 3 toets en memorandum: Volume en kapasiteit, breuke, heelgetalle, 2D-vorms, aansigte en patrone
• Junie: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• Hersieningsvraestel en memorandum
• Wiskunde vir graad 4’s: Oefentoets en memo vir die eerste kwartaal
• Wiskunde met LitNet: graad 4 – waarde en plekwaarde van getalle
• Wiskunde met LitNet: graad 4 – maal en deel met driesyferheelgetalle
• Wiskunde met LitNet: Graad 4 – optel en aftrek van breuke

Afrikaans Huistaal

• Graad 4: Afrikaans Huistaal – Junie-hersieningsvraestelle en memorandums

Afrikaans Huistaal

• Junie: Afrikaans Huistaal ‒ vraestel en memorandum
• Afrikaans Huistaal – vraestelle en memorandums

Natuurwetenskappe en Tegnologie

• Junie: Natuurwetenskappe en Tegnologie ‒ vraestel en memorandum

Wiskunde

• Kwartaal 1 toets en memorandum: Heelgetalle, getalsinne, optelling, aftrekking, getalpatrone, vermenigvuldiging, deling en tyd
• Kwartaal 3 toets en memorandum: Heelgetalle, breuke, massa, faktore, temperatuur, 2D-vorms, transformasies en vermenigvuldiging
• Junie: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• Wiskunde werkkaart en memorandum: getalbegrip
• Wiskunde vir graad 5: hersieningswerkkaart
• Wiskunde met LitNet: graad 5 – breuke
• Wiskunde met LitNet: graad 5 – tweesyferheelgetalle
• Wiskunde in die tweede kwartaal – hersieningsvraestel en memorandum

Algemeen

• Departementele vraestelle: November 2011
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Wiskunde, Sosiale Wetenskappe, Natuurwetenskappe en Tegnologie
• Departementele vraestelle: November 2016
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Lewensvaardigheid, Natuurwetenskap en Tegnologie, Sosiale Wetenskappe en Wiskunde.

Afrikaans Huistaal

• September: oefenvraestel 1 en memorandum
• September: oefenvraestel 2 en memorandum
• September: oefenvraestel 3 en memorandum
• Afrikaans Huistaal – Junie-hersieningsvraestelle en memorandums

Wiskunde

• November: Vraestel en memorandum
• Kwartaal 1 toets en memorandum: Heelgetalle, getalsinne, optel, aftrek, breuke en tyd
• Kwartaal 1 en 2: Vraestel en memorandum
• Hersieningsvraestel en memorandum vir Wiskunde (November)
• Wiskunde met LitNet: Derde kwartaal – skryfwyse van getalle
• Hersiening, inoefening en vaslegging
• Optelling met heelgetalle
• Wiskunde met LitNet: Langdeling
• Aftrekking met heelgetalle
• Vermenigvuldig heelgetalle
• Deling van heelgetalle
• Desimale breuke: vraestel en -memo
• Omtrek, oppervlakte en volume: toets en memo
• Persentasies: toets en memo

Algemeen

• Leesbegripoefening

Afrikaans Huistaal

• Junie: oefenvraestel 1 en memorandum
• Junie: oefenvraestel 2 en memorandum
• Junie: oefenvraestel 3 en memorandum
• Leesbegripoefening vir Graad 7-leerlinge
• Afrikaans Huistaal – vraestelle en memorandums
• Afrikaans Huistaal: Vraestel 1, 2 en 3 (Oktober)

Wiskunde

• Kwartaal 1 toets en memorandum: Telgetalle, eksponente en meetkunde van 2D-figure
• Junie: Vraestel en memorandum
• Hersieningsvraestel en memorandum vir Wiskunde (graad 7, November)
• Wiskunde – voorbereiding vir die Junie-eksamen
• Wiskunde – hersiening, inoefening en vaslegging
• Wiskunde in die tweede kwartaal – hersieningsvraestel en memorandum
• Wiskunde met LitNet-video: Bewerkings met desimale breuke

Sosiale Wetenskappe

• Geografie en Geskiedenis: oefenvraestel en memorandum (1)
• Geografie en Geskiedenis: oefenvraestel en memorandum (2)
• Aardrykskunde: oefenvraestel en memorandum (1)
• Aardrykskunde: oefenvraestel en memorandum (2)
• Geskiedenis: oefenvraestel en memorandum (1)
• Geskiedenis: oefenvraestel en memorandum (2)
• Geskiedenis: vraestel en memo

Tegnologie

• Tegnologie: PowerPoint-skryfies, kwartaal 1
• Vraestel en memo vir die vierde kwartaal

Afrikaans Huistaal

• Toets: Vraestel 1
• Mei: Vraestel 3
• November: Vraestel 1
• Skryfstuk: Vraestel 3
• November: Vraestel 1, 2 en 3 en memoranda

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Taaltoets: Woordstrukture en sinstrukture
• November: Vraestel en memorandum
• Woordeskat en spelling
• Leestoets
• Taaloefening en memo met Best Books

Wiskunde

• Junie vraestel 1: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• Hersieningsvraestel en memorandum
• Wiskunde met LitNet: breuke, graad 8
• Ken jy die reëls van algebra?
• Wiskunde – voorbereiding vir September-eksamen

Natuurwetenskappe

• November: Vraestel en memorandum
• Junie: Natuurwetenskappe ‒ vraestel en memorandum

Algemeen

• Departementele vraestelle: November 2016
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Skeppende Kunste, Lewensoriëntering, Ekonomiese- en Bestuurswetenskappe, Natuurwetenskappe, Tegnologie, Sosiale Wetenskappe, Wiskunde

Afrikaans Huistaal

• November: Vraestel 1

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Februarie: Poësietoets en memorandum
• Julie: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel 1
• November: Vraestel 2
• Toets: Begripstoets, poësie en taal
• Taaloefening en memo met Best Books

Wiskunde

• Junie: Vraestel 2
• Volledige jaar se werk: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• Wiskunde met LitNet: graad 9 – faktorisering
• Ken jy die reëls van faktorisering?
• Wiskunde met LitNet: Graad 9, faktorisering – verskil in vierkante

Natuurwetenskappe

• November: Vraestel en memorandum

Algemeen

• Departementele vraestelle: November 2016
  Wiskunde, Fisiese Wetenskappe

Afrikaans Huistaal

• Vrae oor “Seun van my hart” deur Ingrid Jonker
• Woordeboek-oefening vir graad 10 Afrikaans Huistaal
• Taal- en leesoefening en memo met Best Books

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Taaloefening en memo met Best Books

Wiskunde

• Wiskunde werkkaart en memorandum: faktorisering
• Junie vraestel 1: oefenvraestel en memorandum
• Junie vraestel 2: oefenvraestel en memorandum
• Jaareindvraestel 1: oefenvraestel en memorandum
• Jaareindvraestel 2: oefenvraestel en memorandum
• Wiskundige Geletterdheid 1: oefenvraestel en memorandum
• Wiskundige Geletterdheid 2: oefenvraestel en memorandum
• Wiskunde met LitNet: graad 10 – parallellogram-eienskappe
• Wiskunde – voorbereiding vir die Junie-eksamen
• Wiskunde met LitNet: Parallellogramme vir graad 10 (Deel 1)
• Wiskunde met LitNet: Parallelogramme vir graad 10 (Deel 2)

Wiskunde Geletterdheid

• Vraestel 1
• Vraestel 2

Fisiese Wetenskappe

• Vraestel 2 (Chemie): vraestel en memorandum
• Junie: Fisiese Wetenskappe (Fisika): vraestel 1 en memorandum
• Junie: Fisiese Wetenskappe (Chemie): vraestel 2 en memorandum
• Fisiese Wetenskap: Chemie, vraestel en memo – vierde kwartaal

Besigheidstudies

• Besigheidstudies – Nasionale Kredietwet

Afrikaans Huistaal

• November 2018: Afrikaans Huistaal, vraestelle en memo's
• Taal- en leesoefening en memo met Best Books

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Julie: Vraestel en memorandum
• Prosatoets: Willem Poprok
• Skryfvaardighede-werkkaart
• Taaloefening en memo met Best Books

Wiskunde

• Vraestel 1: oefenvraestel en memorandum (1)
• Vraestel 2: oefenvraestel en memorandum (1)
• Vraestel 1: oefenvraestel en memorandum (2)
• Vraestel 2: oefenvraestel en memorandum (2)
• Wiskunde met LitNet: graad 11 — trigonometrie
• Wiskunde – funksies
• Trigonometrietoets en -memo

Wiskundige Geletterdheid

• Vraestel 1
• Vraestel 2

Fisiese Wetenskappe

• Chemie (vraestel 2): Vraestel en memorandum

Rekeningkunde

• Junie: Rekeningkunde (hele jaar se werk), vraestel en memo

Besigheidstudies

• Besigheidstudies – Stres- en krisisbestuur
• Besigheidstudies – Aanbieding van sake-inligting
• Besigheidstudies – Om ’n onderneming te begin 
• Besigheidstudies – Omskep sakeplan in aksieplan
• Besigheidstudies – Professionaliteit en etiese gedrag

Algemeen

• Nasionale Senior Sertifikaat: vorige eksamenvraestelle
• Mind the gap studiegidse in Afrikaans beskikbaar
  Wiskunde, Wiskundige Geletterdheid, Rekeningkunde, Ekonomie, Lewenswetenskappe, Geografie, Fisiese Wetenskappe (Chemie en Fisika)
• Mind the gap study guides available in English
  Mathematics, Mathematical Literacy, Accounting, Economics, Life Sciences, Geography, Physical Sciences (Physics and Chemistry)
• Graad 12-rekordeksamen 2017: vraestelle en memoranda
• Matriekeindeksamen 2017: oorlewingsgids
• Matriekvraestelle, 2018: indeks

Afrikaans Huistaal

• Luisteroefening: Faan se trein
• Voorgeskrewe letterkunde: hulpgids (2017)
• Begripstoetse
• "Vroegherfs" deur NP van Wyk Louw: ’n matrikulant se ontleding
• "Die skedel lag al huil die gesig" deur Wilma Stockenström: ’n matrikulant se ontleding
• "Safari" deur DJ Opperman: ’n matrikulant se ontleding
• "Sonsverduistering" deur PJ Philander: ’n matrikulant se ontleding
• "’n Brief van hulle vakansie" deur Breyten Breytenbach: ’n matrikulant se ontleding
• Skoolnotas: letterkunde-begrippe
• Skoolnotas: Afrikaans (taalkunde)
• Skoolnotas: Afrikaans-taalbegrippe
• Oefening en memo uit Gee Afrikaans ’n kishou in die eksamen
• Matriekvraestelle: Afrikaans Huistaal (2018) 
• Afrikaans – "Die sagte sprong" deur Sheila Cussons
• Afrikaans – "eerste worp" deur TT Cloete
•  Afrikaans – "Nog in my laaste woorde" deur NP van Wyk Louw
• Afrikaans – "Besoekersboek" deur Fanie Olivier
• Afrikaans – "’n Vigslyer sterf" deur Vincent Oliphant
• Riglyne vir die ontleding van voorgeskrewe prosa en poësie
• Afrikaans Huistaal (poësie) – literêre teorie in ’n neutedop

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Mei: Vraestel 2
• Julie: Vraestel 1 en 2
• September: Vraestel 1 en 2
• Toets: Lien se lankstaanskoene
• Toets: Hoopvol
• Toets: Poësie
• Voorgeskrewe letterkunde: hulpgids (2017)
• Lien se lankstaanskoene deur Derick van der Walt: eenstopskolehulp
• Taaloefening en -antwoorde: "Die kalf is in die put"
• Taaloefening en -antwoorde: "Liewer dood as uit die mode"
• Matriekvraestelle: Afrikaans Eerste Addisionele Taal (2018)
• Afrikaans Eerste Addisionele Taal (taalkunde) – vraestel en memorandum
• Afrikaans Eerste Addisionele Taal (taalkunde) – vraestel en memorandum
• Afrikaans Eerste Addisionele Taal – aanbieding oor DJ Opperman se gedig "Sproeireën"
• Taaloefening en memo met Best Books

Engels Huistaal

• Matriekvraestelle: Engels Huistaal (2018)

Engels Eerste Addisionele Taal

• Matriekvraestelle: Engels Eerste Addisionele Taal (2018)

IsiXhosa Huistaal

• Matriekvraestelle: isiXhosa Huistaal (2018)

Wiskunde

• Notas: Rye en reekse
• November 2009/2010: Hersieningsvraestelle
• November 2011: Hersieningsvraestelle
• November 2012: Hersieningsvraestelle
• November 2013: Hersieningsvraestelle
• November 2014: Hersieningsvraestelle
• November 2015: Hersieningsvraestelle
• Wiskunde met LitNet: graad 12 – Waarskynlikheid
• Wiskunde met LitNet: graad 12 – voorbereiding vir rekord- en eindeksamen (deel 1)
• Wiskunde met LitNet: graad 12 – voorbereiding vir rekord- en eindeksamen (deel 2)
• Matriekvraestelle: Wiskunde (2018)

Wiskundige Geletterdheid

• Matriekvraestelle: Wiskundige Geletterdheid (2018)

Rekeningkunde

• Matriekvraestelle: Rekeningkunde (2018)

Inligtingstegnologie

• Februarie/Maart: Vraestel 1 en 2

Fisiese Wetenskappe 

• Februarie/Maart: Chemie en Fisika
• Junie: Fisika vraestel en memo
• Matriekvraestelle: Fisiese Wetenskappe, Fisika (2018)

Lewenswetenskappe

• Matriekvraestelle: Lewenswetenskappe (2018)

Geskiedenis

• Matriekvraestelle: Geskiedenis (2018)

Geografie

• Matriekvraestelle: Geografie (2018)

Visuele kunste

• Junie: Vraestel en memo

Verbruikerstudies

• Junie: Vraestel en memo
• Matriekvraestelle: Verbruikerstudies (2018)

Ekonomie

• Ekonomie – Nasionale rekeninge
• Matriekvraestelle: Ekonomie (2018)
• Ekonomie – Nuwe ekonomiese paradigma 
• Ekonomie – Keynesiaanse sektore/ekonomiese kringlope
• Ekonomie – Sakesiklusse/konjunktuurgolwe

Besigheidstudies

• Matriekvraestelle: Besigheidstudies (2018)

Inginieursgrafika

• Matriekvraestelle: Ingenieursgrafika (2018)

Siviele Tegnologie

• Matriekvraestelle: Siviele Tegnologie (2018)

Musiek

• Matriekvraestelle: Musiek (2018)

Drama

• Matriekvraestelle: Drama (2018)

Landboutegnologie

• Matriekvraestelle: Landboutegnologie (2018)

Landboubestuurspraktyke

• Matriekvraestelle: Landboubestuurspraktyke (2018)

Vir leerders

• Wiskunde eksamenwenke: Graad 7–11
• Begripsleesoefening: Pad na jou hart
• Voornaamwoorde: Powerpoint-skyfies
• CAPS Werkboeke 2017: Graad R-9 in Afrikaans en Engels beskikbaar
• Studiehandleiding: Ons is nie almal so nie deur Jeanne Goosen
• Bespreking: Chokers en survivors deur Nathan Trantraal
• Kreatiewe skryfwerk: algemene foute
• Raad vir die maak van ’n plakkaat
• Praktiese studiewenke vir ouers, onderwysers én leerders
• Juffrou Marelize Swanepoel: Hoe eet jy die Afrikaanse olifant? – hulpbronne vir Afrikaans
• Wiskunde-oefenvrae en -antwoorde vir graad 4 tot 6: hulp vir leerders en onderwysers
• Inleiding tot die een sy van hiperreële getalle en Cantor se kontinuumhipotese
• Wiskunde: paartietricks vir leerders van alle ouderdomme

Vir ouers

• Wiskunde eksamenhulp vir ouers: Intermediêre fase (Rubriek)
• Praktiese wenke om lees te bevorder
• Tuisonderwys is nie inperkingsonderrig nie: praktiese raad vir ouers

Vir onderwysers

• Les-idees en werkkaarte: Hoopvol (Derick van der Walt)
• Les-idees en werkkaarte: Pad na jou hart
• Riglyne vir die opstel van eksamenvraestelle
• Notas oor leesonderrig
• Elektroniese hulpbronne vir onderwysers en leerders
• Malcolm Swan se diagnostiese toets vir desimale breuke (graad 8-standaard)
• Vir wiskundeonderwysers: Uit juffrou se wiskundedagboek 1 – met apologie aan Sita
• Vir wiskundeonderwysers: Uit juffrou se wiskundedagboek 2 – met apologie aan Sita
• Uit juffrou se wiskundedagboek 3 – Klaskamerkultuur: Wat is dit? Wat beteken dit?
• Gratis Pad na jou hart-werkkaarte vir die klaskamer
• Tegnologiegebruik deur onderwysers vir leerders met leerhindernisse: praktiese wenke
• Uit Juffrou se dagboek: Veelvoude en faktore

Vir verryking: Wiskunde-artikels deur Pieta van Deventer

• Vir onderwysers en skoolkinders, ter verryking: gedagtes oor priemgetalle
• Algebraïese en transendentale getalle
• Verstaan die struktuur van wiskunde
• Taylor se reeks
• Getalle-uitbreiding en die nste wortels van enige getal
• Enkele uitsonderlike getalle
• Vierdimensionele getalle en determinante
• Teltegnieke en waarskynlikhede
• Diskrete modelle
• Kontinue modelle
• Monty Hall en intuïsie
• Transendentale getalle, Euler-Mascheroni en gammas
• Pascal se driehoek en L’Hôpital se reël
• Modulêre wiskunde en musiek – Wat oorbly is dikwels al wat tel

Bygewerk op 19 November 2020.

The post Indeks: notas, toetse en vraestelle appeared first on LitNet.

Ná 223 nuutgeskrewe tekste, 478 mentorskapsessies en die fyn beoordeling van 255 video’s deur ons bekwame beoordelaarspaneel is die wenner van ATKV-Tienertoneel 2020 Saterdagaand digitaal aangekondig.

Die wenner

Nichola Viviers (18), ’n matriekleerder aan die Hoër Meisieskool Bloemhof in Stellenbosch, het met haar selfgeskrewe teks Bonuspunt die beoordelaars oorrompel en is as die wenner gekroon.

Naaswenner

Jeanne-Marie Koekemoer (16) van die Hoërskool Stellenbosch se selfgeskrewe Val is as die naaswenner aangewys.

Derde plek

Merwe van Gent (18) van die Hoërskool Wesvalia in Klerksdorp is derde met Ingeperk.

Ilne Fourie het Ingeperk geskryf.

Merwe se monoloog is ook tydens die kykerskeusekompetisie as die gunsteling aangewys.

Uitdagings

Deelnemers is vanjaar, meer as ooit tevore, uitgedaag om die liefde vir toneel te bevorder deur slegs nuutgeskrewe monoloë binne ’n voorgeskrewe temawolk (huis, isolasie, ingeperk, staties, alleen) in te skryf.

Hierdie nuutskeppings moes dan voor ’n kamera lewe kry en sewe mentors (Amalia Uys, Jacques Bessenger, Waldemar Schultz, Ira Blanckenberg, Wilhelm van der Walt, André Gerber en Henrietta Gryffenberg) beïndruk.

Nichola wat volgende jaar drama aan die Universiteit Stellenbosch gaan studeer, sê sy was aan die begin van die jaar reg om aan ATKV-Tienertoneel deel te neem en toe tref Covid-19 die wêreld.

“Ek moes ’n monoloog skryf [vir die aangepaste ATKV-Tienertoneelkompetisie] en het algehele paniek ervaar.

“My eindproduk is maar eintlik ’n bewys van wat ek deur is. Bonuspunt is beslis ’n rebellie teen die aannames wat daar rondom drama is en teen mense wat amper neerkyk op drama.”

Nichola droom daarvan om eendag ’n goeie Afrikaanse riller te skep.

Die bekende aktrise Amalia Uys, wat ook een van die beoordelaars was, beskryf Bonuspunt as ’n baie intelligente teks.

“Nichola is ’n baie natuurlike aktrise wat ’n heerlike aanvoeling vir komedie het. Ek het die stuk baie geniet.”

Die beste nuutgeskrewe tekste in 2019

Die beste nuutgeskrewe tekste in 2019 is ook tydens die prysuitdeling aangewys.

In die derde plek was Johann Spies met Met Engel gesout. Hierdie produksie is deur die Hoërskool Swartland in Malmesbury tydens die Durbanville-streeksfees in 2019 opgevoer.

Die naaswenner vir die beste nuutgeskrewe teks in 2019 is Jo-Aithne Stemmet met haar teks Karnaval. Karnaval is deur Selborne College van Oos-Londen tydens die Port Elizabeth-streeksfees in 2019 opgevoer.

Pierre André Vivier het weggestap met die prys vir die beste nuutgeskrewe teks van 2019 vir Forte’ F: Har(t)d. Dit is opgevoer deur Helpmekaar Kollege. Forte’ F: Har(t)d het ook tydens die 2019 ATKV-Tienertoneelfinaal in die Adam Small-teater in Stellenbosch gespeel.

Volgens Pierre André was die nuus dat hy dié prys gewen vir hom heerlik. Veral in ’n jaar waarin almal so na die teater verlang het.

“Die skryfdeel is maar die moeilikste proses van teatermaak. Dit is so alleen en uitmergelend. Wanneer ’n mens hierdie tipe van erkenning kry, gee dit ’n mens alweer die moed om agter daai rekenaar te gaan sit.”

Beoordelaars het dié teks beskryf as ’n pragtige stuk werk gevul met empatie, eerlikheid, gevoel en beslis ’n aanwins vir die letterkunde.

Die ATKV-Tienertoneel digitale monoloogbundel

Vanjaar het die ATKV ook vir die eerste keer die ATKV-Tienertoneel digitale monoloogbundel bekend gestel.

Hierdie digitale bundel bestaan uit die 48 toptekste (wat ’n goue [80-89%] of cum laude- [90 – 100%] toekenning) tydens vanjaar se kompetisie ontvang het.

Volgens JJ van Niekerk, projekorganiseerder van ATKV-Tienertoneel, het die skryf van nuwe tekste as voorvereiste nuwe stemme na die voorgrond gebring wat nie geïgnoreer kan word nie.

“Dit gaan nou stories in die volksmond word wat vlerke kry en die eiendom van ander ook word.”

Die bundel is gratis op die ATKV se webwerf beskikbaar.

Sien meer:

Die ATKV-Tienertoneelfinaal kan hier gekyk word:

The post ATKV-Tienertoneel 2020: Wenners aangewys appeared first on LitNet.

You could win a copy of A promised land by Barack Obama with the compliments of LitNet and Penguin Random House South Africa. Scroll down to see how!

---

 

A promised land

Barack Obama

Penguin

ISBN: 9780241491515

Win!

• All you have to do, is sign up for our weekly newsletter.
• How? Go to our homepage www.litnet.co.za and find this block. Enter your name and email address. Sit back and cross your fingers!

The fine print:

• We will not be delivering the prize beyond South African borders. The book will be delivered to a PostNet in South Africa.
• The winner will be contacted by email, and the nearest PostNet information would need to be supplied to the LitNet team.
• The winner will be randomly drawn from our database.
• No correspondence will be entered into about the outcome of the draw.
• Employees of LitNet and Penguin Random House will not be eligible.

The post <em>A promised land</em> by Barack Obama – Win a copy! appeared first on LitNet.

’n Oomblik uit Misshapen Pearls (Foto verskaf)

Klassieke musiekliefhebbers het nog geleentheid tot 30 November 2020 om die vier konserte wat as deel van die Klassique Baroque-fees aanlyn aangebied word, te sien.  Die vier konserte is deel van ’n konsertreeks wat Klein Karoo Klassique en die Kaapstad Barokfees met ondersteuning van die Rupert Musiekstigting opgeneem het. 

“Die terugvoer op die konserte was uitstaande en alhoewel ons die konsertreeks net tot einde Oktober beskikbaar sou stel, het ons weens verskeie navrae die periode verleng tot en met 30 November,” sê Hugo Theart, artistieke direkteur van die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK), wat jaarliks ook Klein Karoo Klassique aanbied.

Erik Dippenaar, artistieke direkteur van die Kaapstad Barokfees, vertel dat hulle die samewerking met Klassique geniet, omdat beide feeste ’n sterk fokus op kamermusiek het. “Hierdie reeks konserte strek oor ’n veelsydige repertoire wat wissel van die eerste helfte van die 17^de, tot die mid-20^ste eeue,” vertel Dippenaar. “Ek was gelukkig dat ek van my gunsteling-Suid-Afrikaanse musikante kon kies om mee saam te werk in die samestelling van dié program. Elke musikant is uitgesoek vir hulle kenmerkende eienskappe en sterkpunte en die eindresultaat is ’n opmerklik-unieke kamermusiek-ervaring.”

Een van die aanlyn feesgangers se terugvoer: “Die konserte is beeldskoon verfilm. Die atmosfeer is romanties en ongelooflik, welgedaan! Wat julle doen is in ’n liga van sy eie.”

Haydn in London (Foto verskaf)

Die vier konserte wat deel vorm van die reeks is:

• Misshapen Pearls met Lynelle Kenned (sopraan), Ralitza Macheva (barokviool), Refiloe Olifant (barokviool) en Erik Dippenaar (klavesimbel): ’n Opwindende program wat op die sterk kontraste in Barokmusiek fokus, asook die improvisasie-aspek van musiek uit hierdie tydperk, wat intrinsiek deel van die estetika daarvan vorm.
• Haydn in London met lede van Camerata Tinta Barocca [Liesl Stoltz (dwarsfluit), Refiloe Olifant (eerste viool), Bonolo Kgaile (tweede viool), Lynn Rudolph (altviool), Cheryl de Havilland (tjello), Mariechen Meyer (kontrabas) en Erik Dippenaar (klavesimbel): Joseph Haydn se geliefde Surprise Symphony word uitgevoer, soos verwerk vir kamermusiek-ensemble deur Johann Peter Salomon. Die program word aangevul deur CPE Bach se Hamburger Sonate vir dwarsfluit en continuo, wat die eerste keer in 1786 gepubliseer is.
• 1840 met Janel Speelman (sopraan) en Esthea Kruger (klavier): ’n Program van lieder en musiek vir solo-klavier deur Robert Schumann. Al die lieder in hierdie program dateer uit 1840, Schumann se sogenaamde Liederjahr, ook die jaar waarin hy met Clara Wieck getrou het. Dit sluit werke uit die liedsiklus Myrthen Op. 25 en Liederkreis Op. 39 in. Kruger voer ook die Sonate no. 2 in G-mineur Op. 22 uit. Die tweede beweging van dié werk is gebaseer op Im Herbste, een van die lieder in hierdie program.
• Histoire du Tango met die Zomari Duo, Bridget Rennie-Salonen (dwarsfluit) en James Grace (kitaar): ’n Uiteenlopende uitvoering van opwindende musiek vir dwarsfluit en kitaar uit Suid-Amerika. Die program gebruik die ikoniese werk van Astor Piazzolla, L’histoire du tango, as vertrekpunt. Dit bevat ook werke van die Brasiliaanse komponis, Celso Machado en die Argentyn, Máximo Diego Pujol.

Kaartjies vir hierdie vier uitvoerings is tot 30 November beskikbaar en kos slegs R100 per uitvoering by Quicket. Of bespreek ’n pakket vir al vier uitvoerings teen slegs R300.

Dis maklik om die konserte aanlyn te kyk!

Koop jou kaartjies by Quicket by hierdie skakel: https://qkt.io/KlassiqueBaroque

1. Wanneer jy ’n konsert wil kyk, klik eenvoudig op die groen knoppie (ACCESS STREAM FOR THIS TICKET) in jou elektroniese kaartjie wat jy per e-pos sal ontvang.
2. OF teken in op Quicket met dieselfde e-posadres wat jy gebruik het toe jy die kaartjie gekoop het.
3. Wanneer jy aangeteken het, gaan na MY TICKETS – al die kaartjies wat jy bespreek het, sal hier verskyn.
4. Kliek op ACCESS ONLINE EVENT. Al die konserte waarvoor jy bespreek het, sal hier verskyn, kies een, druk PLAY en geniet!

The post Persvrystelling: Die aanlyn Klassique Baroque-konsertreeks is steeds te sien appeared first on LitNet.

Die grootste deel van die jaar is verlore vir baie van Suid-Afrika se leerders.

Freek Robinson gesels met buitengewone professor in ekonomie aan die Universiteit Stellenbosch, Servaas van der Berg, oor die impak van COVID-19-maatreëls op onderwys.

Wat gaan skole doen as meer leerlinge hul grade moet herhaal? Wat gaan word van leerlinge wat uitval en hulle vasloop in ’n krimpende ekonomie wat weinig geleenthede bied?

Kyk ook:

Reguit met Robinson: ’n Zoom-gesprek met Robert Kriger

The post Reguit met Robinson: ’n Zoom-onderhoud met Servaas van der Berg appeared first on LitNet.

Klara van Wyk (Foto: Tarryn Hatchett)

Klara van Wyk is die enigste Suid-Afrikaner tot dusver wat ’n doktorsgraad in clowning, oftewel narkunde of narrery behaal het. Sy het in Maart 2020 haar PhD in die Universiteit Stellenbosch se Dramadepartement verwerf.

Klara vertel meer oor wat haar graad en navorsing behels.

Klara, jy het onlangs jou PhD in drama behaal, met jou navorsing wat oor clowning gehandel het. Wat presies is clowning? Wat behels dit en wat is die doel daarvan? Hoe pas dit binne die veld van drama in?

Daar is so baie definisies van narkunde as wat daar sterre in die hemel is, maar ek is veral geïnteresseerd in die kontemporêre narbeginsels wat fokus op lag as ’n merker van sukses wat die gehoor se waardering aandui. Narrery kan gebruik word vir verskillende doeleindes (kinderpartytjies, straatteater, bangmaakflieks), maar my tesis fokus veral op narrery en die potensiaal om dit in ’n Suid-Afrikaanse teaterkonteks toe te pas.

Jy is die eerste Suid-Afrikaner wie se PhD hieroor handel – wat was jou motivering om dit te doen? 

Narrery en om te lag kan ’n ongelooflik helende effek hê en ek het self praktiese ondervinding daarvan opgedoen deur my eie teaterstuk, You suck en ander afgryslike waarhede. Dit het geboeliery as tema, en is as ’n Engelse en Afrikaanse produksie landswyd by feeste opgevoer, en het ook na skole getoer. In my proefskrif gebruik ek die term narteater as ’n vertrekpunt van waar die kompleksiteit van die nar se teenwoordigheid in kontemporêre teater ondersoek word, met die uiteindelike doel om gesprek te stimuleer en verdere vernuwing in die praktyk te ondersteun.

Hoe voel dit om te weet dat jy die eerste Suid-Afrikaner is wat hierdie mylpaal behaal het? Wat beteken dit vir jou op ’n persoonlike vlak?

Ek sien myself as ’n ewige student en dit was ’n groot lewensondervinding om deur ’n PhD te worstel. Soms was dit ook nogal ’n eensame proses en soms moes ek maar op my tande byt, maar dit was ontsettend lonend en ek het so baie van myself geleer.

Hoekom is daar nog nie voorheen PhD’s oor clowning in Suid-Afrika gedoen nie, dink jy? Is navorsing in Suid-Afrika beperk hieroor?

Narkunde word histories beskou as ’n baie Eurosentriese medium wat oorsee sy oorsprong in die ou sirkustradisies gehad het. Meer onlangs is dit deur praktisyns soos Jacques Lecoq en Philippe Gaulier na vore gebring en daarom word dit soms as elitisties beskou en is akademiese navorsing nog redelik beperk in Suid-Afrika. In my proefskrif fokus ek nie net op die nar se historiese agtergrond nie, maar ek is veral geïnteresseerd in narre as ’n “kosmologie” of ’n manier om na die wêreld te kyk, as ’n ruimte of “attitude” waar foute, mislukkings en onkonvensionele gedrag toegelaat en aangemoedig word. Ek dink dat daar in hierdie ruimte vryheid bestaan en dat dit bevrydend kan wees vir kunstenaars en akteurs in die teater.

Wat het jou navorsing behels? Vertel asseblief meer oor wat jy in jou PhD ondersoek het. 

In die ondersoek het ek ’n eksperimentele artistieke navorsingsmetodologie gebruik om die beginsels van narrery te identifiseer en moontlike toepassings hiervan in ’n Suid-Afrikaanse konteks aan te toon. Ek het ’n selfrefleksiewe ontginning van narpraktyk vanuit my perspektief en spesifieke rolle as narkunstenaar, student en waarnemer aangevul deur ’n interpretatiewe analise van bestaande literatuur. Deur krities na die veelkantige benaderings tot die bewerkstelliging van lag binne naropleiding en -optrede te kyk het ek die uitdagings blootgelê wat daar is in die omskakeling van hedendaagse narrery na teaterpraktyk.

Wat is die voordele verbonde daaraan om die navorsing oor clowning tot PhD-vlak te neem? Hoekom is dit belangrik? 

Ek dink dat narrery dikwels beskou word as naïef en sonder enige strukturele en ontleedbare beginsels. Deur dit op PHD-vlak te bestudeer is ek uitgedaag om ’n meer kritiese benadering te ontgin terwyl ek nog steeds gepoog het om die ligter “oral culture / mysticism” daarvan te onderhou.

Vertel asseblief meer oor jou agtergrond, en wat jou tot op hierdie punt gebring het. 

Ek het my voorgraadse studie by Wits gedoen, waar ek eers narrery onder Gerard Bester gestudeer het; daarna het ek my meesters in teaterskepping by UCT gedoen en toe my PhD by Stellenbosch. Ek het ook ’n hele paar narkursusse oorsee by die pedagoog Philippe Gaulier in Frankryk, en Jon Davison en Mick Barnfather in Londen bygewoon. Op die oomblik hou ek skool by Vuleka St Joseph’s, ’n skool in Sophiatown in Johannesburg. Ek was ook onlangs bevoorreg om weer saam met ’n groep narre aan die produksie Babbelagtig te werk. Ek beoog om verdere navorsing te doen in ’n postdoktorale studie oor hoe narbeginsels in die klaskamer en as ’n leertegniek aangewend kan word.

Jy het by ’n hele paar verskillende instansies studeer – hoekom? Dink jy dit was voordelig? Het dit jou ’n breër oorsig oor jou spesialisasie gegee? Sou jy mense aanraai om hul horison te verbreed en by verskillende instansies te studeer?

Dit is definitief voordelig – elke universiteit is geanker in ’n verkillende ideologie en kultuur en dit was ’n ongelooflike voorreg om deur die loop van my studies ook so my horisonne te verbreed. My studies in teaterstudie by UCT vorm die basis van hoe om die nar in ’n formele teateropset te ontgin.

Jy werk ook as opvoeder in ’n klasopset, soos jy gesê het. Span jy clowning beginsels in in jou werk?

Ek is baie geïnteresseerd om te eksperimenteer met hoe ek as opvoeder die beginsels van narkunde, veral speel, lag, broosheid en die “embracing of failure” in die klaskamer te gebruik.

Hoe kan jou navorsing op ’n praktiese wyse bydrae tot die samelewing?

Ek dink in baie basiese terme dat ons almal onsself hopeloos te ernstig opneem en dat die aanhoudende vooruitgang van tegnologie wat ons lewens oorneem, ’n onrealistiese en perfekte prentjie voorhou waarna ons dan streef. Ek dink idees van “failure and vulnerability” is so belangrik en kan ons almal weer nader aan mekaar bring.

Wat hou die toekoms vir jou in?

Met hierdie vreemde jaar en so baie teaters wat toegemaak het, moes die meeste van ons heroorweeg hoe ons ons kuns kan uitvoer. Ek glo dat as mense en kunstenaars ons aanpasbaar is, en dat kreatiwiteit bloei in veranderende omstandighede. Daar word reeds opwindende, innoverende nuwe teater geskep, en ek glo dat soos altyd die kunstenaars se bydrae in ’n veranderende wêreld onmisbaar sal wees. Maar vir nou is ek besig om te kyk hoe ek nuwe raakpunte tussen opvoedkunde en narkunde kan ontwikkel en ek hoop dat dit die basis van my volgende studie sal wees.

The post Student eerste in Suid-Afrika met ’n PhD in <i>clowning</i> appeared first on LitNet.

Kan ’n intelligente rekenaar ’n siel hê wat vir die Here gewerf kon word? Sou ’n mens ’n rekenaar kon doop of nagmaal aan haar/hom/dit kon bedien?

In hierdie toeligtingsartikel ondersoek Wilhelm van Deventer die konsep van die siel na aanleiding van tergende vrae rakende kunsmatige intelligensie in Isa Konrad se roman Toekomsmens en twee artikels wat in LitNet Akademies verskyn het, naamlik “Dum spiro – spero (terwyl ek asemhaal, hoop ek). Op reis met Elsa Joubert oor die ‘naakte waarheid’ van die ‘menslike siel’” deur Daniël Louw en “Die eliminering van die siel in die filosofiese mistiek en negatiewe teologie van die begyn Marguerite Porete (1250–1310)” deur Johann Beukes.

Isa Konrad se Toekomsmens lees lekker en is ideaal vir ’n vakansieboek, indien mens dit bloot as ’n storie beskou. Daar is genoeg spanning om die leser bladsy na bladsy te laat wonder wat volgende sal gebeur. Krap ’n mens egter effens dieper, vind ’n mens vrae wat tipies is van die wetenskapfiksie. Kenners van wetenskapfiksie wys graag daarop dat Isaac Isamov, een van die groot skrywers van wetenskapfiksie, se werk talle vrae in sy populêre boeke geopper het.

Ek gaan my by my lees bepaal en vrae vra oor die siele van die rekenaars in Toekomsmens.

’n Kort oorsig oor die boek

Aangesien die teks redelik onlangs verskyn het, sal ek moeite doen om nie die storie te verklap nie. Om egter die siele van die rekenaars te ondersoek, skets ek kortliks die verhaalgegewe.

Dit is die jaar 2057.

Toekomsmens toon ’n Suid-Afrika wat nie van Covid herstel het nie. Ná Covid tref nog ’n reeks krisisse Suid-Afrika en teen 2027 speel ’n kolera-epidemie klaar met die grootste deel van die land se bevolking. Ná 2027 lê die meeste stede, dorpe en oop vlaktes in puin en is hulle in duisternis gehul. Mense sterf in groot getalle. Slegs drie stede en afgeleë kommunes bly staan waarheen oorlewendes weggevoer word.

’n Nuwe orde het tot stand gekom en die eenpartystaat word deur ’n raad van 12 wetenskaplikes regeer. Hulle span tegnologie in om alle aspekte van hulle onderdane te regeer en te beheer. Die oppergesag is in ’n onbekende en onsigbare voorsitter geleë. Mense, robotte, robotmense, rekenaars en masjiene word almal in die stede en kommunes ingeperk en moet streng reëls en regulasies gehoorsaam.

Kel, die hoofkarakter, is ’n programmeerder en woon in 2057 saam met sy suster, wat die kolera-epidemie van 2027 net-net oorleef het. Terwyl hy elke dag vervulling in sy werk vind, bestaan Adri in die verlede en haar daaglikse roetine is gevul met niks doen; sy kyk dikwels dieselfde outydse flieks oor en oor. Later in die boek word dít belangrik, maar aan die begin is sy gewoon die teenpool van Kel, wat hom 100% met die nuwe orde vereenselwig.

Hoewel Kel ’n mens is, sou die ingeligte leser vrae kon vra oor hoe grondig hy “geprogrammeer” is deur die propaganda van die Nuwe Orde. Hy tree soos ’n robot op wat opdragte sielloos uitvoer.

Dié jongman is met die hand uitgesoek om die hoofprogrammeerder te wees van In-grid, die rekenaar wat alles in die Nuwe Orde beheer. In-grid is in wese die hart, die oë en die ore van die Nuwe Orde.

Kort ná die aanvang van die boek is daar ’n gepoogde staatsgreep en In-grid is die teiken. Sy is geprogrammeer om haarself te vernietig sou sekere veiligheidstrukture binnegedring word. Soos verwag, verdwyn sy van die hoofraamrekenaar, maar Kel is nie seker dat sy haarself wel om die lewe gebring het nie.

Hier lê ’n eerste vraag: Kan ’n hoogs intelligente en geprogrammeerde wese sigself vernietig sonder om die besef van selfdood te ervaar?

In die harwar word Kel toevertrou met In-grid se voorganger, en dit is waar die soeke na ’n siel werklik interessant raak.

Die voorganger se naam is Agnes. Lesers kan gerus lees hoe hy met Agnes kontak maak, maar dat Agnes menslike eienskappe het, is nie altemit nie.

Kel word opdrag gegee om ’n buitengewone taak uit te voer en nou vloei die hede, die verlede en toekoms ruim deurmekaar.

Die boek is nie net blote wetenskapfiksie, of selfs fiksie nie. Deur middel van metafore en vergelykings ontvou vele dieperliggende dimensies wat heelwat etiese vrae na vore roep. Onder andere sou ’n mens aspekte soos meganistiese seks, genetiese manipulasie, kinderhandel en kindermoord, diktatorskap, patriargie en onderdrukking kon bespreek.

Agnes se siel

Agnes, die rekenaar waarmee Kel in 2057 werk, is gebaseer op die lewe van ’n vrou wat gedurende die Tweede Wêreldoorlog op Nazi-Duitsland gespioeneer het.

Die Agnes van die verlede is natuurlik reeds 113 jaar lank dood in 2057, maar haar hele wese word steeds bewaar in die prototipe waarmee Kel moet werk ná In-grid van die hoofraam verdwyn het.

Agnes van die verlede was dus ’n ware mens wat passie, woede, moederskap en vrees ervaar het, maar het die Agnes in die rekenaar ’n siel?

Sy is in 2057 as rekenaarprogram bewus van haar eie sterflikheid, want sy smeek Kel om nie die rekenaar af te sit nie. Die donker ervaar sy as die dood, wat natuurlik weer en weer gebeur wanneer die rekenaar af is.

As toekomsmens, onder die Nuwe Orde, voer Kel alle opdragte sielloos uit. Selfs die Nuwe Orde se opdrag, “Gaan heen en vul die aarde”, word uitgevoer sonder passie. Lesers kan self lees hoe banaal en sielloos die seks is.

In Agnes van die verlede ontdek Kel wat passie is en was.

Kel en Agnes besef ook albei dat die Nuwe Orde se totale aanslag baie trek op die bewind van Hitler toe die Nazi’s hoogty gevier het. Die Nazi’s het soos geprogrammeerde robotte Hitler se opdragte uitgevoer.

Of nie?

Lees Toekomsmens. Dit is moeilik om meer te sê sonder om ’n leser se leesgenot te bederf.

Die Nuwe Orde en godsdiens

Konrad raak wel hier en daar godsdiens aan. Lesers word veral gevra om ’n seremonie in die Voortrekkermonument te ervaar, maar na aanleiding van artikels wat vroeër in LitNet Akademies verskyn het en ’n onlangse boek deur Samson Makhado, fokus ek hier slegs op ’n sielsdimensie soos dit moontlik in 2057 van toepassing sou kon wees.

Johann Beukes bespreek ’n manuskrip wat gedurende die laat 13de, vroeë 14de eeu deur Marguerite Porete geskryf en versprei is. Hy beskryf die teologies-filosofiese tydsgees van die Middeleeue. Teen daardie agtergrond is Marguerite tot ketter verklaar en op 1 Junie 1310 op die brandstapel tereggestel.

Marguerite skryf oor die siel en onderskei tussen mindere en meerdere siele.

• Mindere siele is mense wat die gevallenheid van die mens beklemtoon, en hul siele kan daarom slegs deur middel van die bemiddeling van Christus by God uitkom. Daarom leef hierdie mindere siele deurlopend vanuit hul gevallenheid en moet hulle elke dag van vooraf begin, besig bly en hard werk om hul gevallenheid deur middel van die bemiddeling van Christus na te jaag.
• Meerdere siele kan van sewe stappe gebruik maak om hul siele stelselmatig te elimineer en sodanig deel van God te word. Hulle kan derhalwe in afsondering, stilte en onarbeidsaamheid leef. As begyn sou Marguerite waarskynlik in hierdie kategorie geval het.

In Konrad se 2057 word almal en alles verplig om mekaar te dien en te versorg. Mense, robotte, robotmense, rekenaars en masjiene sou dus as mindere siele beskou kon word. Let gewoon op hoe die mense soos robotte die Nuwe Orde volg. Die vraag is of hierdie wesens ’n bewustheid het van hul gevallenheid en dalk die behoefte sou kon hê aan die bemiddeling van Christus, soos wat Marguerite mindere siele beskryf.

Indien wel, sou laboratoriumbabas gedoop kon word? Sou ’n halfmens, halfrobot gedoop moet word? ’n Vriend van my het gewonder of die grootdoop nie dalk ’n beter opsie sou wees nie. Hoe sou ek as herder moes optree as so ’n wese my sou smeek om die doop of nagmaal as sakrament aan haar/hom/dit te bedien?

Oor die jare heen het ’n mens male sonder tal gehoor dat teologiese studente en geestelikes sou sê dat hulle lewensroeping is “om siele vir die Here te wen”.

Indien al die wesens van 2057 mindere siele sou wees, dan sou daar dalk ’n bediening vir hierdie geroepenes kon wees. Sou ons Marguerite Porete se logika volg en verklaar dat hierdie wesens meerdere siele sou kon wees wie se siele geëlimineer is, dan sou alle geestelikes werkloos wees. Is dit wat Konrad se Nuwe Orde wou hê?

Konrad se sterkste metafoor kom uit Nazi-Duitsland, waar ’n doopplegtigheid in die naam van Hitler plaasvind. Die gebreinspoelde Nazi’s het weliswaar God afgesweer, maar het hulle en hulle kinders se siele vir Hitler gegee.

Dit is die verlede. Wat sou ons as geestelikes moes doen met die skepsels van Isa Konrad se Toekomsmens?

...

Kan ’n rekenaar, of ’n kunsmatig-intelligente wese, in verhouding staan tot ander? Kan so ’n wese iets van ’n Godheid verstaan?

...

Asemhaling in die stilte

Daniël Louw tree in gesprek met Elsa Joubert se boek Spertyd (2017) en lig sy artikel verder met ander skrywers, digters en skilderye toe. Ongelukkig is Joubert op 97 jaar aan COVID-19 oorlede, maar in haar genoemde boek worstel sy met oudword en die dood en alles wat daarmee gepaard gaan; ook die vraag na die siel.

Sy (en Daniël Louw) vind die siel en sin in “asemhaling in stilte”. Die siel is dus nie binne die liggaam vasgevang nie, maar die siel vind haar/sy oorsprong in God en verkry betekenis, nie net binne die mens nie, maar veral in verhouding tot God, andere, die omgewing en die heelal. Binne hierdie konteks is daar lewe waar daar hoop is.

Hedendaagse berading gaan nie daarom “om siele vir die Here te wen” nie, maar om mense te begelei tot die insig dat die siel nie binne ’n liggaam van been en vlees vasgevang is nie en ook nie met die dood skielik uitglip hemel toe nie. Nee, die mens is ’n besielde lewende wese wat met alles wat binne ons, maar veral ook buite ons, in verhoudinge bestaan.

Sou hierdie benadering in 2057 van toepassing op wesens wat mensemaak en intelligent is? Kan ’n rekenaar, of ’n kunsmatig-intelligente wese, in verhouding staan tot ander? Kan so ’n wese iets van ’n Godheid verstaan?

In Konrad se boek roep die karakter Agnes uit dat sy ophou glo het toe die donkerte toegesak het en dat God nie meer daar is nie. In Nazi-Duitsland het Agnes dus haar siel “verloor”, maar ná haar dood word sy na ’n universele sielswêreld weggevoer.

Lesers wat die film 2001: A space odyssey deur Stanley Kubrick ken, sal die beskrywing ná Agnes se dood verstaan. Dit sou die moeite werd wees om hierdie film weer te kyk ná Konrad se boek gelees is.

In 2057 ís Agnes egter weer, maar as wat? Wat is sy? Leef sy? Sy is in ’n masjien, maar sy “lewe” en sy staan in verhouding met mense, die omgewing en die politieke toekoms. Leef sy dus ná haar dood?

Sy is bewus, sy kan redeneer en sy kan emosie ervaar.

Die Franse filosoof René Descartes het by geleentheid gesê ’n mens wat bewus is van haar- of homself, hoef nie in sy of haar bestaan te twyfel nie. Hy het die frase “Cogito, ergo sum” geskep – “Ek dink, daarom is ek.” Agnes dink. Sy is. Sy is bewus van haar sterflikheid as die rekenaar weer afgesit word.

Het Agnes in die rekenaar ’n siel volgens die gesprek tussen Elsa Joubert se boek en Daniël Louw?

Die siel in die tradisionele Venda-godsdiensbeskouing

In hierdie verband skryf Samson Makhado in sy boek When justice, mercy and forgiveness meet (2019) oor die siel binne die konteks van ’n tradisionele Venda-godsdiensbeskouing. Makhado is gedurende sy jonger jare self volledig as tradisionele geneser opgelei en beskik dus oor diepliggende insigte oor hierdie geesteswêreld, alhoewel hy later tot die Christendom bekeer is.

Binne hierdie tradisionele Venda-raamwerk bestaan die siel binne die mens. Sou sodanige persoon sterf, word die tradisionele geneser ingelig en sy/hy tree dan as bemiddelaar op om via die geeste die afgestorwe voorouers in te lig dat daar ’n nuwe siel onderweg is en versoek hulle om hom/haar te ontvang. Op hierdie wyse word die siel ten tye van die dood deel van die alomteenwoordige geesteswêreld.

Lesers van Toekomsmens sal Agnes se rol hier raaksien.

Ek het reeds enkele opmerkings oor Marguerite se siening van die mindere en meerdere siele met betrekking tot 2057 gemaak. Die vraag is nou: Indien die mense, robotte, robotmense, rekenaars en masjiene van 2057 hulself as lewende wesens sou beskou, sou ’n mens dan kon praat van besielde wesens wat in ’n moontlike verhouding is met God? Kan so ’n wese ’n verhouding hê met ander, die omgewing en die heelal; die heelal wat ook deel is van die alomteenwoordige geesteswêreld?

...

As ons, as mense, so voel oor ’n voorwerp wat geen eie lewensbeskouing het nie, hoe moet die herder van die toekoms omgaan met rekenaars of halfmense wat om geestelike leiding sou kon kom vra?

...

Die objek wat seën nodig het

Teen die agtergrond van hierdie tradisionele Venda-geestesbeskouing, bestaan daar ’n ou tradisie in die Venda-Christendom dat ’n nuwe objek ingeseën moet word, net soos wat dit deur ’n tradisionele geneser, soos in die geval van die dood, uitgeoefen sou word.

Ek self is al gevra om ’n nuwe huis, meubels of motor deur middel van gebede in te seën; of dink maar net aan die toesprake en gebede wat by die hoeksteenleggings van belangrike geboue gemaak word. Ook in die Boeddhistiese tradisie gebeur hierdie vorme van inseëning.

As ons, as mense, so voel oor ’n voorwerp wat geen eie lewensbeskouing het nie, hoe moet die herder van die toekoms omgaan met rekenaars of halfmense wat om geestelike leiding sou kon kom vra? Uiteindelik gaan dit oor watter sielsbeskouing ’n mens vanuit watter godsdienstige perspektief verstaan en in glo.

En wie van ons beskik oor die profetiese insig oor watter sielswyshede in 2057 gaan bestaan?

Bronne

Samson Makhado het sy teks When justice, mercy and forgiveness meet in 2019 self uitgegee. Lees meer oor hom hier. https://sahcet.org/about-sahcet/our-team/samson-makhado.

Of bestel die boek hier: samson.makhado@acsi.org.

Toekomsmens, deur Isa Konrad, is in 2020 deur LAPA uitgegee.

Lees ook:

Dum spiro – spero (terwyl ek asemhaal, hoop ek). Op reis met Elsa Joubert oor die "naakte waarheid" van die "menslike siel"

Die eliminering van die siel in die filosofiese mistiek en negatiewe teologie van die begyn Marguerite Porete (1250–1310)

Kunsmatige intelligensie

Miniseminaar: Die Vierde Nywerheidsrevolusie

Mens-masjien-verhoudinge en Afrikaanse poësie: ’n onderhoud

Die manifestasie van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie (1990–2012): ’n kwantitatiewe en teksontledende beskouing

The post "Om siele vir die Here te wen" – die pastorale rol in tye van kunsmatige intelligensie appeared first on LitNet.

Foto: Canva.com

omvorming

as aardsgebonde antropoïed 
is ons skaars 
minder of meer as ’n wringende wurm  wat begeer 
om na dese in ’n skoenlapper te transformeer 
en hoop ons sonder maat of perke 
die liefde-beklede merke 
op kleurvolle 
flappende 
vlerke 
wys net goeie en nie 
slegte werke sodat ons dan 
liggewig en skotvry vlerke hartwyd 
uit kan sprei en op hemelbriese dag na dag fladder 
in sonskyn   
engelsag

The post omvorming appeared first on LitNet.

Foto: Canva.com

doringdraad

soos 
oop velde langs vergete paaie 
uitgemeet, afgebaken 
met doringdraad 
aan windskeef houtlatte 
(die metaaldorings …’n skrale troos)

lê 
hartsvlaktes stom-verlate 
uitgemeet, afgebaken 
met brose hartsnare 
aan verinneweerde sielslatte 
(die gemoedstorings … helaas … eindeloos)

The post doringdraad appeared first on LitNet.

As daar nou iemand was wat haar droom gelééf het, dan was dit Christine Barkhuizen le Roux!

Ek sal haar toewyding om ʼn skrywer te wees altyd onthou, en aan aspirantskrywers sal ek haar altyd as rolmodel voorhou. Sy was nie die eerste persoon wat oor my pad gekom en gedroom het om ’n skrywer te word nie, maar sy was een van min wat haar droom bereik het.

Nie net het sy haar eie gepubliseerde boek in haar hand gehou nie, sy het meer as net nog ’n skrywer geword. Sy het ’n belangrike skrywer met haar eie stem geword. Iemand met ’n beduidende klomp lojale lesers wat haar werk opgeraap en verslind het.

Christine het haar droom bereik en dit kan ’n mens nie in alle eerlikheid van baie mense sê nie. Maklik was dit ook nie altyd nie, maar vir haar was skryf ’n passie waarvoor sy sou kon opoffer en as sy iets wou doen, het sy dit met oorgawe begin en deurgevoer.

Skryf was ook nie haar enigste talent nie – sy kon sing en sy kon skilder. Maar vandat ek haar omtrent dertig jaar gelede leer ken het, was dit haar droom om ’n skrywer te word. Dit is waarvoor sy die eerste keer ’n skryfkursus van die ATKV-skryfskool bygewoon het. In 2000 publiseer Ronnie Belcher haar debuutdigbundel, Dimensie, en ten spyte van ’n vernietigende resensie hou sy aan met skryf en breek werklik deur met haar debuutroman, Padmaker, en bewys haarself as ’n vaardige romansier.

Die dogtertjie uit die padkamp en die plaasmens van Barrydale word só ’n rolmodel vir jong skrywers wat self nog hierdie steil bult moet uit.

Christine het my geleer wat passie is en dat geen droom ooit te groot is vir iemand wat van natuurlike talent toewyding maak en van ’n droom ’n lewe maak nie. Vrede en rus vir jou, my vriendin.

Bertus en die kinders bid ons troos en seën toe. Julle verlies is ook die Afrikaanse boekwêreld se verlies. Ons sal almal Christine se lag mis, maar haar woorde sal met ons bly praat.

Lees ook:

NB bring hulde aan Christine Barkhuizen le Roux

Christine Barkhuizen le Roux (1959–2020)

Skrywersonderhoud: Christine Barkhuizen-Le Roux oor My naam is Prins, ek slaap met die lig aan

Boekresensie: Drieklawerblaar deur Christine Barkhuizen-le Roux

Lesersindruk: My naam is Prins, ek slaap met die lig aan deur Christine Barkhuizen-le Roux

The post Vir Christine – Christine Barkhuizen le Roux (1959–2020) appeared first on LitNet.