Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21618 articles
Browse latest View live

Ons hou begrafnis

$
0
0

Foto: Canva.com

Ouma Kleynhans is in Julie 1973 oorlede en oupa Pieter het swaar gekry onder die alleenheid. Dit was ook nie ’n honderd jaar nie, toe hoor ons hy is met ’n ene Annette getroud, ’n veel jonger hupse weduwee met ’n geskiedenis. Dié het hy raakgelees in die Landbouweekblad se Hoekie vir Eensames, synde dit daardie jare die enigste ordentlike manier was om ’n hubare weduwee te bekom. Of dit nou ’n drukfoutjie was of bloot ’n geval van misrepresentasie, die uiteinde was dat die reseppie nie baie suksesvol was nie. So is sy ’n paar maande later vort – met ’n skeibrief, sy vakansiehuis in Gonubie, en vermoedelik ook ’n stewige tjekkie in die handsak – reg vir slagoffer nommer drie. 

So het oupa Pieter ’n dure les geleer – maar aan eensaamheid is daar nie ’n prys te koppel nie, en toe ons ons oë uitvee, was daar weereens ’n troue in die vooruitsig. Dié keer met ’n tant Marie – ’n weduwee wat alreeds twee mans oorleef het en kans gesien het vir nommer drie. Maar, anders as die vorige mevroue Kleynhans, was hierdie ’n formidabele tante wat nooit haar eie kinders gehad het nie en wie se een vorige man, oorle Van Rhyn, iewers in Duitswes ’n geldjie met diamante gemaak het en so gesorg het dat tant Marie ’n gemaklike oudag kan beleef. Korterig van gestalte, effe mollig, pêrels om die nek, vingers swaar van die ringe, en elke môre stewig in haar korset ingeryg om die figuur in toom te hou.

So dan en wan het Ma en Pa kans gesien dat ons by hulle gaan kuier, by hulle massiewe woonstel in Heimershof, Pretoria. Die okkasie het geroep vir ordentlike beplanning, want daar het jy nie sommer net vir ’n koffietjie opgedaag nie. Jy was aan’t huis van tant Marie. Breek die groot dag eventueel aan, word almal die leviete van goeie gedrag voorgelees, en behoorlik geïnspekteer net ingeval daar ’n taai handjie sy opwagting iewers gemaak het. Dit word dan ook herhaal voor hulle deurklokkie gelui word, die spanning aanvoelbaar. So is die porselein dan uitgehaal en tee en koekies is bedien. En, maaind you, net één koekie per persoon pryk op die bordjie. Jy durf nie seconds vra nie, want as Ma jou nie tot vloerhoogte ingekyk het nie, het tant Marie dit gedoen. Soms beide gelyktydig. Vir ten minste ’n uur word die kinders kiertsregop sitgemaak op haar kiertsregop sitkamerbanke. Hulle praat net wanneer hulle mee gepraat word. Suinig, suinig en weereens suinig.

Getrou aan haar tradisie, oorleef sy ook oupa Pieter, erf weer alles, kollekteer sy maandelikse weermagpensioen en woon vir ’n paar jaar alleen in die woonstel, waarna sy ’n kleiner woonstel in ’n ouetehuis koop. Toe dié plek bankrot speel en sy haar woonstel verloor, moes sy noodgedwonge weer haar tjekboek uithaal en ’n plek in ’n ander deel van die stad aanskaf. Maar, rumatiek, oumensskete en dies meer haal haar in en sy slyt haar laaste dae in die siekeboeg van die ouetehuis waar haar trots agterweë bly. Die nurse bed-was haar en die familiebesoeke verminder dramaties – buiten tant Annatjie wat verbete deurdruk en weekliks op en af jaag om die wasgoedjies te doen en haar geldsakies te hanteer. Waarskynlik geïnspireer deur die vae belofte van erfporsies en dies meer.

Toe kry ons die nuus – ouma Marie is oorlede en ons moet almal begrafnis toe. Niemand is besonder lus om te gaan nie want sy was maar ’n moeilike entjie mens, nie besonder geliefd nie. Maar, plig is plig en reëlings word dus getref. Ma en Pa woon op Sasolburg en ek woon in Pretoria waar ouma Marie begrawe word – dus het ek nie veel van ’n verskoning om nie te gaan nie. Buitendien moet ons Ma-hulle langs die pad of iewers op ’n punt kry, want ons familie het ’n geskiedenis van dééglik verdwaal, ongeag waarheen ons op pad is – iets wat hewiglik ontken word, maar wat ’n feit is soos ’n koei.

Die begrafnisreëlings is om praktiese redes aangepas en so word die teraardebestelling eers om tienuur gedoen, gevolg deur die gedenkdiens in die vierkant van die ouetehuis – waarskynlik om te sorg dat die verversings ooreenstem met die middagete van die inwoners. Soos ek gesê het, om praktiese redes.

Half-sewe die oggend beplan Ma-hulle om uit Sasolburg te ry. Dit gee dan so twee ure se ry en ’n uur se goeie verdwaal, dan behoort hulle betyds by die begraafplaas te wees. Suster Lydia ry sommer saam en kan ook met die aanwysings help en so aan. Hulle word gevolg deur my jonger suster Sandra, haar man Pieter en die twee kinders in hulle motor, want Pieter het ’n heilige vrees vir bestuur in die stad en hy sal nie alleen die plek vind nie. Dit was dan ook die vroeë dae voor selfone, dus moet die tydsberekenings vir oproepe via telefoonhokkies mooi beplan word.

Lydia het laat weet hulle sal so half-tien voor die ouetehuis in die kar wag, dan kan hulle agter my aanry tot by die begraafplaas, en agterna dan weer terug vir die diens. Pretoria se eenrigtingstrate is vir Pa ’n doolhof, synde hy in Sasolburg woon waar daar toentertyd nog nie eens ’n robot was nie. Dit klink heeltemal werkbaar, en so wag ek al slaggereed vanaf nege-uur, net vir die wis en die onwis. Maar al wat aankom, is Pa se kar. Die tyd stap aan. Ek bel tevergeefs, want die telefoon lui en lui en niemand tel op nie, dus moet hulle al iewers oppad wees. Net so skuins voor tien besluit ek, nou sal ek moet ry anders gaan ek dit nie maak nie. Hulle het waarskynlik laat weggekom en besluit om eerder direk na die begraafplaas te ry. Hopelik sal ek hulle daar kry.

Ek jaag met flitsende noodligte oor oranje-rooi robotte en stop in ’n stofwolk by die begraafplaas. So met die uitstruikel kan ek sommer sien daar is weinig mense om die graf en die enigste lid van ons gesin is my broer Michael. Ek glip so half ongesiens van agter nader en is net betyds om te sien: woeps, daar verdwyn ouma Marie se kis in die graf in. Dammit, nou het ek die hele diens gemis, en van Ma en Pa en my suster is daar geen teken te bespeur nie.

Nee, sê Michael, hy weet nie waar hulle is nie, maar hy sal gou gaan soek. Dalk is hulle laat en het besluit om maar by die ouetehuis te wag, dan ry ons solank terug daarheen. Daar aangekom, geen ma, geen pa, geen suster. Almal het spoorloos verdwyn. Na ’n blitsberaad sê Michael hy sal gaan soek, ek moet agterbly net indien hy hulle mis. 

So sit al die oues van dae uitgevat en slaggereed vir die okkasie wat sekerlik die hoogtepunt van die maand is. Hier en daar ooms en tantes met wie ons nie te gereeld kontak het nie en van wie ons dus g’n duit gaan erf nie. Die horlosie stap aan, almal sit heel stemmig. Maar, daar is geen teken van Ma-hulle nie. Twaalfuur breek aan en die predikant staan ongeduldig agter die tuisgemaakte preekstoel. Die tante agter die klavier begin noodgedwonge die intreenommertjie herhaal en herhaal, elke keer met minder entoesiasme. Maar, nog geen taal of tyding van die famile nie. Die diens kan nie voortgaan alvorens Ma-hulle daar is nie. So raak die tante agter die klavier se vingers moeg. Sy hou op speel, sit ’n rukkie en wag en sluip so ongesiens uit, met haar handsakkie oor die arm.

Die kongregasie begin nou erg verveeld raak en vermoed daar skort iets met die reëlings. Ten einde die tyd te verwyl, begin die oues van dae onderlangs klets en hier en daar word solank ’n breiwerkie uit ’n handsak opgediep. Die aantal leë stoele word geleidelik meer en die groepies begin al hoe harder lag en gesels. Waarskynlik as gevolg van die grade van doofheid en straks met behulp van ’n versterkingkie in die binnesak. Dit klink later sommer heel jolig. So sneuwel die eetgoedjies en drinkgoedjies ook, want die gewag maak ’n mens mos vreeslik dors.

Skuins voor een daag Ma, Pa en die res van hulle entourage uiteindelik windverwaaid daar op en moet noodgedwonge van voor af verby die preekstoel paradeer, ten aanskoue van die dapper agtergeblewenes. Van die vroeëre gewyde atmosfeer is daar absoluut niks meer oor nie en dit lyk veel eerder na die jaarlikse geriatric convention. Die ander familie kuier land en sand, en die paar oorblywende bejaardes sit en skinder kliphard en ruil siektetoestande uit. Meer as die helfte is reeds vort na hulle kamers vir ’n middagslapie. Die predikant, wat lankal beheer oor die okkasie verloor het, is nie met die gelaatkommery beïndruk nie. Hy rammel die diens af, sonder die pianis of ’n greintjie gewydheid. Tussendeur bespeur ek nie ’n enkele traantjie nie.

Na die tyd toe ons met ’n koffie en sigaretjie eenkant staan en oor die petalje giggel, sê Ma: “Nee, Pa dink mos hy weet waar om te ry. Jy ken vir Pa, hy weier om te glo hy is verkeerd. Dit is net hý wat dit regkry om sy stiefskoonma se begrafnis mis te ry.”

Hulle het iewers ’n afrit gemis en op die Witbank-pad beland, maar darem uiteindelik ’n afdraai gekry en toe gesukkel om weer in die stad uit te kom.

“Maar, toemaar,” sê Ma, “ons is immers nou hier. Dit is nou maar jammer ons het die begrafnis gemis, maar toemaar wat, dit is darem nou regtig ook nie doodsake nie”.

The post Ons hou begrafnis appeared first on LitNet.


Blertsie se geel

$
0
0

Foto: Wikipedia

Blertsie kom elke dag vir my in my kombuis kuier. Net so ’n vinnige heen-en-weertjie. As ek gelukkig is, kom loer hy sommer so twee, drie keer op ’n dag in. Met sy borriegeel borsie en vrolike gefladder dra hy die sonskyn met hom saam, tot in my toorkombuis en diep in my hart.

Wanneer hy my nie in die hande kry nie, laat hy vir my ’n boodskappie … of drie. Dis immers hoekom ek hom Blertsie noem.

Met die intrekslag al het ek die twee in my tuin opgemerk. Altyd aan die speel. Altyd saam. Flertse van borriegeel, met ’n vrolike gekwetter en fladderende vlerke tussen die hibiskusse en nou by die goudgeel trosse lukwarte voor my agterdeur. Maar wanneer Blertsie vir my kom kuier, kom hy alleen.

Die eerste keer toe ek die voëltjie in my kombuis sien, het ek gedink hy het dalk per ongeluk hier ingevlieg en ek was versigtig om hom nie paniekerig te maak of te laat skrik nie. Maar die volgende dag was hy terug en het ’n bietjie langer getalm tussen die heksies wat voor my kombuisvenster hang, glad nie skrikkerig nie.  

Daarvandaan het hy elke dag kom kuier en elke keer seker gemaak ek wéét hy is daar. Die een oggend het ek diep in gedagte by my kombuistafel sit en koffie drink. Toe word ek bewus van ’n beweging en sien die voëltjie wat met fladderende vlerke in die lug bokant my kop hang. Eers toe ek hom groet, het hy omgedraai en by die deur uitgevlieg. 

Wanneer ek besig raak, is daar altyd ’n oomblik wanneer ek tot stilstand kom en wonder of Blertsie al kom kuier het. Dan soek ek net vir die vars blertsies voëlmis op my kombuisrakke of teen die deur. Dis sy boodskappies aan my, glo ek. “Ek was hier, maar jy was seker uit …”

Een Sondagoggend, toe ek vir my ma ontbyt in die bed neem, hoor ek net ’n geskarrel en geskree in die gang. My ergste vrees … Bliksem hol ewe breëbors met Blertsie in sy bek sitkamer toe.

Ek weet ek mag nie inmeng met ’n kat en sy prooi nie, maar dis hier waar ek die streep trek. Snags voor ek aan die slaap, spook honderde paniekerige muisgevreetjies by my, almal slagoffers van my kattekinders. Nie Blertsie nie, o nee.

Gelukkig het Blertsie losgekom en onder die gordyn agter my ma se groot stoel gaan inkruip. Ek het Bliksem vinnig gegryp en in my slaapkamer gaan toemaak. Toe maak ek die voordeur en al die vensters in die sitkamer wyd oop.

Laat die ou voëltjie eers kalmeer, besluit ek en gaan sit rustig saam met my ma en ontbyt eet. Toe gaan ek terug sitkamer toe en begin met klein Blertsie gesels. Met dié dat hy my stem hoor, loer hy versigtig agter die gordyn uit en spring hier by my op die rusbank se leuning voordat hy op die vensterbank en toe by die venster uit is.

Ek is agterna by die voordeur uit stoep toe om seker te maak hy het nie seergekry nie. En daar sit hy op die tafeltjie vir my en wag. Eers toe vlieg hy weg. Nou sal ek hom seker nooit weer sien nie, dink ek en ’n vreemde hartseer en ongelooflike gevoel van verlies oorval my.

Maar die volgende oggend is hy terug. Nog voor ek my tweede koppie koffie kan skink, vlieg ’n vrolike klein Blertsie deur die traliehek voor my agterdeur.  En my hart jubel. (Dit lyk ook darem nie asof Bliksem permanente sielkundige letsels oorgehou het omdat ek sy prooi afgevat het nie.)

Vandat Blertsie in my lewe gekom het, is dit asof ek meer intens bewus is van die voëls daarbuite. Ek het nooit voorheen besef die voëls begin al só vroeg in die oggend te sing nie – nog lank voor dit lig word, lank voor die Iman se bidroep deur die oggendstilte weerklink.

Dis asof daardie ou bekende aanhaling van die Bengaalse digter Rabindranath Tagor nuwe betekenis vir my gekry het: “Faith is the bird that feels the light and sings when the dawn is still dark.”

Blertsie, met sy borriegeel borsie en sy trawante se vrolike voëlgesang, kleur my hart en my kombuis ’n sonskyngeel, nog lank voor die donkerte gewyk het. Dan toor ek met kruie en speserye en kook lekker kerriefrikkadelle op ’n goudgeel borrierys, flertse sonskyn vir die donker wolke en reëndag daar buite.

Karen se allerlekkerste kerriefrikkadelle op borriegeelrys

Genoeg vir 6

Foto: verskaf

Vir die kerriesous
2 eetlepels botter
2 eetlepels olie
3 groterige uie, gehalveer en in skywe gesny
3 knoffeltooontjies
1 x 3 cm knoets vars gemmer, fyngekap of gerasper
1 rooi brandrissie, pitjies en naatjies verwyder en fyngekap
2 koppies beesvleisaftreksel
3 eetlepels appelkooskonfyt
2 eetlepels koekmeel
2 eetlepels klewerige donker bruinsuiker
1 teelepel sout
1 eetlepel matige kerriepoeier
2 teelepels borrie
90 ml bruinasyn
1 koppie kookwater

Vir die frikkadelle
1 kleinerige ui, fyngekap
1 knoffeltoontjie, gekneus en fyngekap
1 x 1 cm knoets vars gemmer, fyngekap of gerasper
1 rooi brandrissie, pitjies en naatjies verwyder en in stukkies gekap
2 snye ou witbrood, verkrummel
1 groterige wortel, geskraap en gerasper
1 groterige murgpampoentjie, fyngekap of gerasper
1 teelepel borrie
2 teelepels kerriepoeier
1 eetlepel appelkooskonfyt
1 eier
1 kg beesmaalvleis

Vir die borriegeelrys
3 eetlepels botter
2 koppies rys
2 teelepels borrie
1 teelepel sout
5 koppies kookwater
1 kaneelstokkie  

Verhit die botter en olie in ’n groot swaarboomkastrol. Braai die uie daarin tot goud en deurskynend. Voeg die knoffel, gemmer en brandrissie by en braai vir ’n minuut of twee saam. Roer die appelkooskonfyt by die aftreksel en giet in die pot. Meng die koekmeel, bruinsuiker, sout, kerriepoeier, borrie en asyn goed saam en roer by. Indien die sous te dik is, voeg die kookwater by. Bedek die pot en laat vir 20 minute oor lae hitte prut. Maak die frikkadelle: plaas al die bestanddele vir die frikkadelle in ’n groterige bak en gebruik jou hande om dit goed te meng. Vorm frikkadelle so groot soos tafeltennisballe en plaas dit in die sous. Rol elke frikkadel ’n slag om sodat dit alkant met die sous bedek is. Bring die sous tot kookpunt, verlaag die hitte, bedek die pot en laat vir 20 minute prut of tot die frikkadelle deurgaar is. Maak intussen die rys: verhit die botter in ’n kastrol en giet die rys daarin. Meng goed sodat elke ryskorrel met botter bedek is. Braai vir ’n paar minute. Voeg die borrie en sout by en giet die kookwater by. Plaas die kaneelstokkie in die kastrol. Bring tot kookpunt, verlaag die hitte en bedek die kastrol. Laat 20 minute prut totdat die rys sag is en die vloeistof weggekook het. Skep vir elkeen rys op die bord en frikkadelle en sous bo-op.  

Wenk: Hierdie frikkadelskottel is nóg lekkerder as jy jou eie kerriepoeier maak. Jy kan deesdae enige spesery aanlyn koop en jou eie mengsel aanmaak.

Karen se kerriepoeier

Lewer ongeveer 250 – 300 ml kerriepoeier

Foto: verskaf

2 eetlepels komynsaad
2 eetlepels fenugriek
1/2 eetlepel mosterdsaadjies
1 eetlepel swartpeperkorrels
8 eetlepels koljandersaad
1 eetlepel papawersaad
1 eetlepel fyn gemmer
1 teelepel rissiepoeier
2 eetlepels borrie

Meng alles saam en maal fyn in ’n speserymeultjie. Ek gebruik ’n koffiemeul wat ek net vir my speserye gebruik. Bêre in ’n lugdigte flessie en gebruik soos wat jy dit nodig kry.

The post Blertsie se geel appeared first on LitNet.

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Annari van der Merwe se bydrae

$
0
0

Die geliefde skrywer Elsa Joubert (gebore 19 Oktober 1922) is op Sondag 14 Junie 2020 aan COVID-19 in ’n Mediclinic-hospitaal in Kaapstad oorlede. Sy was 97 jaar oud.

Haar herdenkingsgeleentheid is op Saterdag 4 Julie 2020 aanlyn aangebied. Volg die skakel om na die geleentheid te kyk: https://vimeo.com/435700573/5fa4f63659. LitNet publiseer hiermee sommige van die huldeblyke, wat elk uit eie reg ’n soort tydsdokument is.

Hier onder is Annari van der Merwe, wat ook die verwelkoming behartig het, se bydrae by die herdenkingsgeleentheid.


Verwelkoming deur Annari van der Merwe (Foto: Jomarle Botha)

Dit is vir my ’n eer om almal wat ingeskakel is, namens die Steytler-familie te verwelkom by die virtuele gedenkgeleentheid vir Elsa Steytler Joubert.

Welcome to everyone who would have wished to pay their last respects to Elsa in person, but instead must be content with a virtual experience. 

During her long life, Elsa experienced and witnessed many great historical events which profoundly informed her thinking and writing. COVID-19, the most devastating world event since the Second World War, was the last such event she would experience. Her last published writing was a letter in Die Burger where, as a 97-year-old, she speaks for all old people who have been isolated from their children and loved ones and describes the effect of the forced separation, the lack of human touch, on the parents in particular. It is deeply sad that her experience of this last major historical event would have such a tragic outcome.

We find ourselves in Welgemeend, the historical Cape homestead in the grounds of Jan van Riebeeck High School, within walking distance from the three places where Elsa lived the last 50 years of her life: the two houses in Belvedere Road and the Berghof Retirement Village.

My verbintenis met Elsa Joubert strek oor 41 jaar. Ek het haar in 1978 ontmoet, die jaar waarin Die swerfjare van Poppie Nongena verskyn het en ek by Tafelberg-Uitgewers aangestel is. Klaas, haar man, was ook op die personeel, en dis eintlik deur hom dat ek haar leer ken het. Tot sy heengaan in 1998 was ek ewe goeie vriende met Klaas en Elsa. Hulle huis was die enigste waar ek vry gevoel het om in te stap sonder om vooraf ’n afspraak te maak. Trouens, waar ek ná werk – en ek het dikwels laat gewerk daardie tyd – op pad huis toe kon inval en te kenne kon gee ek is honger. Dan het Klaas ’n dik sny doodgooibrood met ’n homp cheddarkaas in die kombuis gaan haal. En ons het tot laataand gekuier.

Vriendskappe verflou of verinnig gewoonlik met tyd. Veral ná Elsa na Berghof verhuis het, het ons hegter vriende geword. Vir Elsa was die skuif besonder moeilik. Sy het Klaas uit haar wese gemis, want hy was sekerlik die mees onselfsugtige, begripvolle en ondersteunende eggenoot wat ’n vroueskrywer kon wens om te hê. Boonop was hy self ook ’n skrywer met ’n goeie literêre oordeel en dus haar betroubare klankbord.

Van links: Klaas Steytler, Linda Rode, Karel Benjamin, Annari van der Merwe en Elsa Joubert (Steytler) (Foto: © Annari van der Merwe)

Elsa se woonstel in Berghof het my gunstelingkuierplek geword, want sy was altyd gereed om gaste te ontvang, om vermaak te word, om gedagtes uit te wissel. Ironies genoeg het ek nou altyd vooraf gebel om te hoor of dit skik.

Dit is vir my wonderlik dat ná al die jare van vriendskap ons gesprekke nooit in net ditjies en datjies verval het nie. Net soos dit nooit vroeër, toe Klaas nog geleef het, gebeur het nie. Altyd het die kuier in ’n lewendige gesprek geëindig – oor sake van die dag, filosofiese kwessies, absurde menslike gedrag, jeugmodes en -giere, oor onsself, oor die stand van Afrikaans, oor boeke, die Bybel, oor die waarde van reis. Want Elsa het ’n speurende gees gehad, ’n onversadigbare drang om dinge te verstaan. ’n Avontuurlustigheid. En ’n sin vir humor.

Sy was wys en ervare, en tog het sy haar sonder vooroordeel en sonder klaar antwoorde oopgestel vir ander se menings en ervarings, met ’n merkwaardige meelewendheid en simpatie. Dit, dink ek, is die hoofrede waarom haar boeke nooit selfgesentreerd geraak het nie, selfs nie die outobiografieë nie. En hoekom sy so geliefd was by oud en jonk.

Om haar as hartsvriendin te kon hê, was ’n onverdiende voorreg. Ek kan my die Kaap nie sonder haar voorstel nie.

Afsluiting

Ter afsluiting lees ek graag ’n fragment uit ’n gedig van TS Eliot, “East Coker”, die tweede gedig in bundel Four Quartets

Klaas het as 23-jarige die vertaling op 15 Oktober 1945 voltooi, en seker as liefdesgebaar vir Elsa op haar verjaarsdag vier dae later gegee. Ek het dit op sy begrafnis 22 jaar gelede voorgelees. Nou doen ek dit weer by sy beminde se einde.

The post Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Annari van der Merwe se bydrae appeared first on LitNet.

Press release: CPO Wind Quintet with pianist Pieter Grobler

$
0
0

Picture of Pieter Grobler: Provided

Concerts Connect is proud to present the CPO Wind Quintet with pianist Pieter Grobler on 30 August 2020 from the spectacular Moondance Villa in Cape Town. The stream will start at 15:30 with an introduction to the venue, the artists and partner organisations. The concert will start at 16:00. The programme will feature Poulenc’s Sextet and Rimsky-Korsakov’s Piano Quintet.

The CPO Wind Quintet comprises the principal winds of the Cape Town Philharmonic Orchestra: Gabrielle von Dürckheim (flute), Lisa White (oboe), Daniel Prozesky (clarinet), Simon Ball (bassoon) and Caroline Prozesky (french horn). South African pianist Pieter Grobler is currently a senior lecturer in piano performance and chamber music at Stellenbosch University.

Concerts Connect has partnered with the Cape Town Concert Series, kayTee Soirées, the Montagu Music Society, Overstrand Arts/Kunste, and the PE Music Society in presenting this concert.

Tickets are available through Quicket (www.quicket.co.za) and can be bought in support of any of the Concerts Connect partners.

For more information, visit www.brconcerts.com, or contact Brent Reynolds at brent@brconcerts.com or 082 415 0228.

The post Press release: CPO Wind Quintet with pianist Pieter Grobler appeared first on LitNet.

Die effek van COVID-19 op skole: ’n onderhoud met Liesel Ebersöhn

$
0
0

Liesel Ebersöhn (foto: verskaf)

Hoe het die regering se hantering van COVID-19, asook die virus en effek daarvan op mense se gesondheid, tot dusver die land se skole en die aard van opvoeding geraak? Hans Pienaar gesels met Liesel Ebersöhn, professor aan die Universiteit van Pretoria, waar sy direkteur van die Eenheid vir Veerkragtigheidstudies is. Sy is ook sekretaris-generaal van die Wêreldraad vir Opvoedkundenavorsing

Kan ’n mens sê die pandemie en soortgelyke situasies is ’n nuwe manier vir mense om aanpasbaarheid te ontwikkel, nuwe maniere van veerkragtigheid, dit wil sê kan ’n mens dit sien as ’n groot eksperiment?

Absoluut, absoluut. Menslike groei en ontwikkeling word altyd deur uitdagings gedryf. Wanneer ons van veerkragtigheid praat is daar gewoonlik buitengewone uitdagings by betrokke. As dit sommer net elke dag se aanpassings is, sal ons praat van hantering (coping), maar van veerkragtigheid (resilience) as die soort skok in die stelsel of die uitdaging ekstreem of buitengewoon is. Dis ’n moment waar jy vir jouself vra, het ek die soort kundigheid, die soort vaardighede, om hierdie uitdaging te bowe te kom, en indien nie, word jy uitgedaag om ’n nuwe soort aanpassing aan te leer. As jy dink hoe die kinders praat, met apps, so gaan jy amper kyk in jou persoonlike repertoire watse soort apps of toepassings jy het en as jy nie voldoende wapentuig het nie, dan gaan jy ’n nuwe soort toepassing of app moet leer vir jouself.

 

Menslike groei en ontwikkeling word altyd deur uitdagings gedryf. Wanneer ons van veerkragtigheid praat is daar gewoonlik buitengewone uitdagings by betrokke.

 

Is daar nie eintlik baie goeie-nuus-stories wat ’n mens kan kry uit die pandemie nie? 

Ek dink daar is meer goeie-nuus-stories as wat daar negatiewe-nuus-stories is. Suid-Afrikaners, eintlik Afrikane, is bekend daarvoor dat ons heeltemal gewoond is aan uitdagings en dat ons baie vinnig reageer op uitdagings. Van die mooiste stories gaan oor kollektiewe response, nie net mense wat as individue opgetree het nie, maar mense wat in groepe saamgewerk het om hierdie uitdaging te bowe te kom. Skole wat baie gegoed was wat in die tyd van vlak 4 het byvoorbeeld nie skool toe kon gaan nie, en hulle het 3D-drukkers gebruik om maskers vir gesondheidswerkers te druk. Baie oulik, nè, en dit was ’n kind se inisiatief om dit te doen. Ek dink ook aan mense wat vir mense wat alleen was, inkopies gaan aflaai het by hulle voordeure. Ek dink aan kinders wat ontsettend vinnig gereageer het om aanlynleertake self op te neem, dus moes hulle hulle selfregulering, wat gewoonlik baie keer eers gebeur op universiteitsvlak of naskoolvlak, spoedig begin aktiveer en gebruik om by te bly. Gesinne het leerwerk gedruk en ’n pa wat op pad werk toe was, het gesorg dat pakkies skoolwerk afgelewer is by gesinne wat, een, nie data gehad het nie, of twee, nie toegang gehad het tot ’n drukker nie. Ek dink daar is ongelooflik baie sulke voorbeelde as dit kom by leer en dan by gesondheid. It’s there for the taking – jy kan besluit hoe jy na die response wil kyk.

Die situasie is sekerlik ’n bietjie anders in die plattelandse gebiede, veral onder swart kinders. Kan ’n mens soortgelyke stories daar ook kry?

Ek dink nie dit is eers platteland of ras nie – ek dink sodra daar sosio-ekonomiese agterstand is, is dit problematies en is die maniere om hierdie geweldige uitdaging aan te spreek net groter. In ons land, waar daar strukturele ongelykhede is, beteken dit mense se moontlikhede om by hulpbronne uit te kom is anders, en dit is vir jou erger as jy kom uit ’n lae sosio-ekonomiese groep. Iets wat wel interessant is in ons land, is dat ons ’n la-a-a-ang tradisie het – eintlik nie net in ons land nie, as ’n sub-Sahara-respons, as ’n Afrosentriese reaksie op uitdaging – dat ons mense bymekaar kom. In Engels gebruik ek die term flocking. In ander dele van die wêreld is die sielkundige reaksie op uitdagings dat mense veg of vlug. Met 9/11 het ons gesien dat mense soos swerms bymekaar gekom het en ook dat hulle flou geval het – die terme is faint, swarm, fight or flight, en in ons land sien ons flocking, en flocking is amper so ’n bietjie laer trek, kudde vorm. In Brasilië het hulle die woord na Portugees vertaal as afluir, wat beteken hoe strome bymekaarkom in een groot stroom. Die idee van flocking as ’n sterk Afrosentriese respons op uitdaging is dat mense hulpbronne deel, selfs al is daar min hulpbronne, selfs al is jy arm, selfs al is jy ver van hulpbronne op die platteland. Eintlik is al die voorbeelde wat ek netnou genoem het, voorbeelde van sulke soort flocking. En dit gebeur ongeag ras, klas of geslag –  dit lyk of Suid-Afrikaners so reageer op ’n krisis, en dit het dan weer gebeur hierso. En dit gebeur of jy nou in ’n township bly, of jy bly in die platteland ver af naby Oshoek se grens of Swaziland, en of jy in Pretoria in ’n omgewing is in ’n plek met baie welstand – mense kom saam; dit is kollektiewe welsyn eerder as kompeterende, individuele welstand wat voorkom.

Mense praat van die “Covid-generasie”, en vir sommige mense is dit nie ’n lekker term nie, want die pandemie is maar nog net ’n paar maande aan die gang, en selfs al is die virus met ons vir ’n paar jaar, gaan dit tog nie die skole so affekteer nie. Wat dink jy van die term Covid-generasie?

Wel, ek dink dit kan ’n brand (handelsmerk) wees wat baie goed kan wees. As ek dink aan die #FeesMustFall-generasie ... As gevolg van hulle, daai response, daai jongmense wat opgestaan het en gesê het die ongelykheid vir toegang tot hoër onderwys is nie reg nie, het gemaak dat ons universiteite ongelooflik paraat was om te reageer nou op die uitdagings met COVID-19. Ons het klaar aanlyn leer gehad, ons kon baie maklik oorgaan na hibriede leerstelsels, en ook daar wees om skole te help daarmee, so ek dink op dieselfde manier kan die COVID-19-generasie miskien baie trots wees op die soort van waardes en hanteringstrategieë wat ons nou leer, kollektief, wêreldwyd; so ek dink dit was ’n moment in die wêreld wat betekenisvolle, gedistilleerde impak gehad het op mense se identiteit. As ek dink aan my seun in graad 11, en hoe hy baie vinnig vir ons kon kom sê hy het agtergekom wat dit is wat saak maak in sy lewe, dat hy skielik anders dink aan ’n beroepsbesluit – wat vir hom saak maak is om by sy familie te wees, om vir mense liefde te kan wys, en om sekuriteit te kan hê in tye van krisis, en hoe dit hom beïnvloed het. Nou daai soort leeraksie kan net gebeur met so ’n moment en dis wonderlik as dit die mooi is van ’n etiket kan dra van die “Covid-generasie”.

Ons het nou een van die strengste grendelstate in die wêreld gehad. Wat dink jy was die effek daarvan op die kinders se benadering tot gesag en reëls en wette, of het hulle nie regtig notisie geneem daarvan nie? 

Ek dink die idee van ’n regverdige wêreld – wat is regverdig? wat is norme? wat is eties? – is waarskynlik baie bespreek om gesinsetenstafels, of miskien as ’n broodjie gebak is, en ek dink weer eens dit was versnelde leer. So iets wat miskien eers in jou twintigs, of dertigs of veertigs gebeur wanneer jy moet dink aan ’n etiese kwessie, het baie vinnig met kinders gebeur van voor skool tot met matriek, wat hulle moes dink: Is ek bereid om reëls te volg, om myself te benadeel of om vertraagde bevrediging te hê ten gunste van die gemeenskaplike beswil? Is ek bereid om nou te sien ons kry ’n bietjie swaar, ons kan nie reis nie, ons kan sekere dinge nie koop nie, ons mag nie uitgaan in die aande soos ons wil nie, maar dit beteken waarskynlik dat die meerderheid daarby gaan baat. En dan ook om te sit en daardie gespreksgeleentheid te kan hê in ’n gesin om te kan vra: Maak dit sin om sulke ontsettend streng, klaarblyklik onregverdige wetgewing te hê wat neergedruk word op burgers? En wat is die soort response wat ’n gemeenskap kan hê – wat is geregverdig en wat is gemagtig? – maar dan gaan ons nog steeds sê ons stem nie saam nie.

 

Ek dink die idee van ’n regverdige wêreld – wat is regverdig? wat is norme? wat is eties? – is waarskynlik baie bespreek om gesinsetenstafels, of miskien as ’n broodjie gebak is, en ek dink weer eens dit was versnelde leer. So iets wat miskien eers in jou twintigs, of dertigs of veertigs gebeur wanneer jy moet dink aan ’n etiese kwessie, het baie vinnig met kinders gebeur van voor skool tot met matriek, wat hulle moes dink: Is ek bereid om reëls te volg, om myself te benadeel of om vertraagde bevrediging te hê ten gunste van die gemeenskaplike beswil?

 

Die ander groot ding wat natuurlik in die onlangse verlede gebeur het, was die groen beweging rondom Greta Thunberg. Vind jy kinders maak die konneksie tussen die pandemie en die nodigheid om na die ekologie te kyk?

Ek dink so. In die eerste plek is die jonger generasie ’n meer ekologies bewuste generasie. Dit was al klaar ’n gegewe gewees en met die intimiteit en intensiteit van sosiale media wat vir kinders gewys het wat letterlik gebeur as mense soos in Star Trek mode uit die natuur gelig word ... dit was meer kragtig as wat enige klasgesprek kon gewees het. In opvoedkunde praat ons van ervaringsleer, experiential learning, wanneer ons deur iets gaan en ’n les baie vinnig uitgewys word. Met ekologiese leer was COVID-19 een groot leerlaboratorium om vinnig vir kinders te wys wat kan gebeur as mense nie in die natuur is nie en hoe tree ’n mens dan weer toe op ’n verantwoordelike manier.

Dit was nou alles goed en wel vir kinders wat op flocking en kollektiewe meganismes kon staat maak, maar daar was sekerlik baie kinders wat in disfunksionele huise grootword en wat nie so goed daaraan toe was nie. Skole is nie meer vir hulle ’n toevlug nie. Hoe hanteer sulke kinders dit – is dit te vroeg om te sê; moet daar nog navorsing gedoen word?

Om die effek te sien van wat gebeur het, beide die positiewe en die negatiewe uitkomste, het ons tyd nodig, het ons navorsing nodig. As ons kruisseksioneel net na ’n moment kyk, dan is duidelik dat vir kinders wat al klaar ekstreme uitdagings, chroniese uitdagings ervaar het, hierdie toestande ondenkbaar swaar was om deur te gaan. Baie kinders gaan skool toe net om kos te kry, hulle gaan nie eens skool toe om te leer nie. So as daai weg is, wat doen jy dan? En as jy teruggaan na huise toe waar daar klaar addisionele stres op die huishouding is met ’n mamma of pappa wat nie werk kry nie en daar is klaar moontlik geweld en jy’s honger en jy het nie maats nie, dan kan ’n mens reeds antisipeer dat dit erger gaan wees. En as ons kyk na die statistieke, die maatskaplike statistieke wat ons gesien het in ons land, was die gevalle van gesinsgeweld baie meer.

Kan ’n mens dan sê dat die alkoholverbod goed was vir sulke kinders?

Dis so ’n moeilike stelling om te maak. Daar is so baie argumente. Aan die een kant het die alkoholverbod miskien onmiddellike positiewe effekte gehad, veral op die gesondheidstelsel sodat daar ’n moontlikheid was vir mense om toegang te hê tot gesondheidsorg; aan die ander kant het dit ’n hele ekonomiese nis van gesinsvlakinkomste, huishoudinginkomste, net absoluut afgesny met dan natuurlik ’n verhoging van spanning en negatiewe gedrag. Die twee is soos op ’n wipplank – hoe gaan ’n mens hulle ooit teen mekaar afspeel? Ek dink dit was ’n vreeslike moeilike besluit – dit sal vir my moeilik wees om te sê of dit net goed of net sleg was.

 

En dan op strukturele vlak: Ek is deel van ’n wêreldorganisasie wat spesifiek kyk na hoe globale uitdagings opvoedkunde en onderwys beïnvloed, en die een begrip wat baie gebruik word is digitale ongelykheid. Daar is kinders wat nie toegang het tot data nie, wat nie toegang het tot die hardeware nie, wat nie toegang het tot die geletterdheid om te kan werk weg van ’n skool af nie.

 

’n Ander ding waaroor ek gewonder het, en jy het dit nou so half bevestig: Daar was groepe wat die pandemie beter hanteer, so ’n mens kry twee strome in skole van kinders wat die ding nie so goed hanteer nie, en ander wat uitblink. Dink jy ’n mens gaan strome kry waar kinders voel hulle is agter by die ander?

Ja. Daar is verskillende strome – van die strome het te doen met kinders se inherente sterktes, hulle eienskappe, so party kinders se aangebore talente maak dit vir hulle makliker om op hul eie onafhanklik te leer. En ’n mens kry kinders wat meer sosiale leer of begeleide leer nodig het. So daar het ons al klaar ’n splitsing, waar party bevoordeel is deur onafhanklike leer, want hulle het klaar die wapenrusting gehad om dit behoorlik te doen. Ander, buiten dat hulle die skok gehad het van aanpas, was ewe skielik geïsoleer van enige ondersteuning om effektief te kan leer. So daai is op persoonlike vlak, dit wat ’n mens mee gebore is. En dan op strukturele vlak: Ek is deel van ’n wêreldorganisasie wat spesifiek kyk na hoe globale uitdagings opvoedkunde en onderwys beïnvloed, en die een begrip wat baie gebruik word is digitale ongelykheid. Daar is kinders wat nie toegang het tot data nie, wat nie toegang het tot die hardeware nie, wat nie toegang het tot die geletterdheid om te kan werk weg van ’n skool af nie. Die ongelykhede is op verskillende skale, van die persoon tot sy omgewing tot dit wat hy as hulpbronne beskikbaar het. Ons gaan moet sien oor ’n tydperk hoe hierdie inperking vir geleenthede ’n effek het op uitkomste vir leer en persoonlike ontwikkeling. Ons kan op die oomblik net projeksies maak.

Ek het gehoor van ouers op die platteland wat materiaal met WhatsApp-groepe aangestuur het. Het jy so iets teëgekom?

Definitief, baie. Ek dink sosiale media en WhatsApp-groepe, daai kringetjies van hoe mense saamkom, is een van die alledaagse voorbeelde van flocking. So flocking is hoe gee ons sosiale ondersteuning met die sosiale bronne wat ons het. Daai soort sosiale ondersteuning op ’n WhatsApp-groep sal ’n mens implisiete ondersteuning noem, emosionele ondersteuning vir mekaar – ons is in die groep, ons gaan dit kan doen, ons gaan deur dit kom. Eksplisiete sosiale ondersteuning gaan wees as ons iets tasbaar gee wat iemand kan gaan help – ons gaan hierdie ding print, ons neem ’n foto van hierdie rooster van ’n dag en sit dit op ’n WhatsApp-groep. Al daai sosiale netwerke word gemobiliseer vir dié soort sosiale ondersteuning.

Opvoeding dek natuurlik ’n groot veld, van kleuters tot naskools ... Ek dink nou spesifiek aan Polokwane waar ek onlangs was, en dis opvallend hoe baie van hierdie flocking nog voor Covid plaasgevind het rondom biblioteke. Die biblioteke is natuurlik tans gesluit – dink jy dit was dalk ’n fout gewees?

Dis amper so erg soos om van die ander ondersteuningsnetwerke stop te sit. Want vir mense wat nie data het nie, is die absolute ontsnapping die verryking van lees. As jy dit net in fisiese boekvorm kan doen, is die afwesigheid daarvan tragies. Dit is waarskynlik een van die inperkings wat die moeilikste is om te verstaan. As ons dink aan strukturele ongelykheid en waar mense toegang kon gehad het tot daardie soort ondersteuning, is dit ’n verlies dat dit nie daar was as ’n bron van ondersteuning nie.

 

Ek dink ouers is gedaan. Ouers het soveel addisionele rolle vertolk. Daar word gepraat van die burden of care, maar op hulle skouers het hulle die leerverantwoordelikheid, die gesondheidsverantwoordelikheid en die welstand, die gelukkigheidsfaktor gehad, saam met nog ’n ekonomiese bekommernis: Gaan ons gesin saam wees, gaan ons gesin dit maak, gaan ons goed hierdeur kom?

 

Maar as ’n mens ook dink aan die ander ent van die spektrum ... Dink jy kinders het dalk, as hulle nou meer digitaal en op die internet kon wees, van bronne buite Suid-Afrika gebruik gemaak, wat miskien van Amerika af kom of so?

Ek dink die jonger mense doen dit alreeds baie meer gereeld, as ’n norm, en ek dink hierdie toestand kon dit versnel het. Maar daar was ook ’n ongelooflike beweging van meer gesprekke omdat daar meer tyd was. Die hele idee van stadiger lewe, dat mense meer gesprek kon voer met mekaar en minder noodwendig gaan sit het op ’n anonieme basis en net gaan kyk het na ’n quick fix op ’n digitale platform ... Ek dink dit is beide – daar was miskien verkenning gewees, omdat ’n mens daai isolasie het en jy kyk meer Netflix, jy kyk meer Instagram, jy lees meer Kindle-boeke ... Maar saam met dit waardeer jy ook die feit dat jy mense in jou lewe het met wie jy kan praat, met wie jy kan interpreteer dit wat jy op die wyer platform sien, dat vir die betekenismaking daarvan daar meer tyd was om in gesprek te tree.

En wat het julle ontdek oor die deelname van ouers? Jy het nou gepraat van flocking en duidelik betrek dit ouers. Dink jy dit was merendeels ’n positiewe ervaring vir hulle gewees of het hulle te veel gestres?

Ek dink ouers is gedaan. Ouers het soveel addisionele rolle vertolk. Daar word gepraat van die burden of care, maar op hulle skouers het hulle die leerverantwoordelikheid, die gesondheidsverantwoordelikheid en die welstand, die gelukkigheidsfaktor gehad, saam met nog ’n ekonomiese bekommernis: Gaan ons gesin saam wees, gaan ons gesin dit maak, gaan ons goed hierdeur kom? Die reaksie van ouers is waarskynlik net so goed soos die reaksie van onderwysers. Ons onderwysers se lof word heeltemal te min besing tydens hierdie pandemie – net soos wat gesondheidswerkers voor aan die linie was, was onderwysers ook heel voor in die linie as ’n buffer om te sorg dat die lewe aangaan, dat leer aangaan. Ons het ’n vreeslike oulike studie gedoen, saam met Penn State University. Ons het data wat ons klaar gehad het oor hoe om ’n gesprek te voer met leerders, hoe om kritiese denke by kinders teweeg te bring, gebaseer op ’n studie wat ons gedoen het op die platteland van Mpumalanga, ontwikkel in ’n video en vertaal na vier tale in Suid-Afrika: Afrikaans, Engels, Xhosa en Sotho, en die skakel op ons webwerf gesit.

Hier is ’n skakel na die studie.

Ouers kon vinnig sien, wanneer jy besig is met jou kind se leer, wat die soort vrae is wat jy moet vra, so dit was ’n soort wetenskapsreaksie om te probeer om gebruikers met opvoedkundebevindinge te help. En daar is wêreldwyd sulke soort reaksies, wat ook vreemd is, want akademici is gewoonlik ontsettend beskermend oor hulle kennisbasis. En ewe skielik was dit met ’n oop hand van wat weet ons, hoe kan ons dit vinnig gebruik en hoe kan ons dit verpak op ’n manier wat gebruikersvriendelik is vir ouers om hulle te kan help met hulle kinders?

Jy praat van vier tale ... Ek staan buite die opvoedkunde en het nie meer kinders wat studeer nie, maar dit lyk vir my asof daar ’n probleem is met die besef veral in regeringskringe van die belangrikheid van moedertaalonderrig?

Absoluut, absoluut.

Dink jy hierdie hele ervaring sal ’n bietjie ’n groter besef by hulle bring van die belangrikheid van moedertaalonderrig?

Dit is ’n diepe wens dat dit sal gebeur, en daar is belangegroepe oor die spektrum van Suid-Afrika tale wat dryf dat dit op die agenda geplaas moet word. En van daardie drukgroepe was al suksesvol genoeg om te sê dat moedertaalonderrig in die grondslagfase daar moet wees. Een van die grootste verliese die afgelope 25, 30 jaar in ons land is die ontkenning van ons diversiteit en die idee dat taal monokultureel is. Ons het nog op skool ’n verskeidenheid tale gehad tot die destydse standerd 7, graad 9 nou, waar ons kinders en kleinkinders ewe skielik die idee het dat daar een taal is waardeur ’n mens dink en droom en praat en idees vorm – wat so ’n stuiting gee op vernuwing en kreatiwiteit en ’n miskenning is van identiteit. 

En is dit die geval elders in die wêreld ook? Hoe sien akademici elders in die wêreld die situasie in Suid-Afrika wanneer dit kom by hierdie kwessie van moedertaalonderrig?

Ek dink daar is ’n sterk beweging wêreldwyd. Ek het ’n kollega, Ingrid Gogolin, by Hamburg-universiteit – sy dien saam met my op die wêreldraad vir opvoedkundenavorsing. Sy werk spesifiek oor linguistiese diversiteit en om dit te sien as ’n bate. Hulle het modelle met migrantekinders en ook vlugtelingkinders in Duitsland ontwikkel waar linguistieke diversiteit gemobiliseer word as ’n sterkte in ’n klaskamer. ’n Onderwyser sal ’n kind wat ’n ander taal praat, langs ’n kind sit wat Duits praat en hulle twee eers laat saampraat om te probeer agterkom wat die onderwyser sê en dan teruggaan na die klas toe sodat leer kan plaasvind. Maar leer en taal word gesien as ’n sosiale interaksie en dit word gesien as ’n verarming as ’n monokulturele of monotaalagenda voorgesit word as die enigste agenda.

Wat dink jy is die grootste enkele verandering wat die pandemie teweeg gaan bring of besig is om teweeg te bring in die onderwys?

Die gemak met verandering. Dit is ewe skielik so deel van jou onmiddellike omgewing, die feit van verandering. Onsekerheid is normatief, dit is normaal. ’n Ou normaal wat nou ervaar word as ’n nuwe normaal en eintlik ’n konstante normaal is. En mense se selfvertroue, dat hulle met verandering kan saamleef, dat hulle die vermoë het om te kan aanpas en dat hulle kan bly floreer, dat hulle nie bang is, of kwaad is, of hartseer is as daar onsekerheid of verandering is nie. Volgens my is dit die grootste lewensles wat ons gekry het as gevolg van COVID-19.

Nou as ’n mens meer struktureel kyk, dink jy daar gaan nuwe vorme van opvoeding wees, ’n oplewing in tuisonderwys, of nuwe vorme van digitale onderwys wat miskien oor internasionale grense strek?

Ja, ja, wat ’n lieflike vraag. Ek dink in enige soort pandemie is die volhoubare veranderinge op strukturele vlak. As ’n mens dink aan die MIV-Vigs-pandemie, het die veranderinge wat ons gehad het vir gemeenskapswerkers en ouens wat gesê het, ja-nee, ons gaan help om mense gesond te hou, ons nou weer gehelp, struktureel met ons reaksie as ’n land op COVID-19. Ek het die voorbeeld genoem van FeesMustFall en hoe daai soort strukturele reaksie hibriede leer, aanlyn leer, ons gehelp het, en ek vermoed dieselfde gaan gebeur met COVID-19. Dit het ons gewys waar swak punte in ons stelsels is, of dit nou gesondheid of onderwys is; en op burgerskapsvlak, nie op regeringsvlak nie, is daar aanpassings gemaak wat nou gesien word as die manier waarop ons dit doen, en wat amper beleid gaan voorskryf, sodat daar aanpassings gemaak kan word. Ek het ’n idee die Kyk-app van aanlyn leer gaan ongelooflik groei, veral vir mense wat dit kan bekostig, mense wat kan inskryf by aanlynleeromgewings. Weer eens hang dit af van ’n kind en sy/haar omstandighede – as dit ’n kind is wat sosiale leer en sosiale ondersteuning het en eintlik op daai fisieke sosiale interaksie floreer, gaan dit waarskynlik ’n gesprek wees tussen ouers en kinders of daai kind interaksie gaan hê aanlyn, maar eintlik as ’n onafhanklike leerder gaan sit en leer. Ek dink by skole het ek groot-groot vrae oor infrastruktuur (ek het dieselfde vraag oor kerke) – as dit so duur is (en daar is baie gesprekke dat bestuur eintlik gaan oor infrastruktuur), het ons genoeg geld om die skool skoon te hou, het ons genoeg geld om die velde in stand te hou, het ons genoeg geld om die opsigter te betaal? Versus, as ons weet effektiewe leer vind plaas aanlyn, hoe kan ons hulpbronne anders gebruik as ons weet ons wil kinders net, sê, een keer ’n week, as ’n graad bymekaar kry in ’n spasie, hoe moet ’n skool dan lyk, sodat kinders kan sosialiseer ook? Maar waarskynlik het ons dan baie kleiner skole nodig wat minder geld kos. Leerkragte gaan dieselfde bly, want leer, of dit aanlyn is of in persoon, het ’n bekwame, opgeleide persoon nodig wat dit kan doen, so daar gaan nie ’n vermindering in koste daar kan wees nie. Maar ek sien daarna uit om te sien hoe die manier van ons leer en saamwees gaan verander.

The post Die effek van COVID-19 op skole: ’n onderhoud met Liesel Ebersöhn appeared first on LitNet.

African Library: Behold the dreamers by Imbolo Mbue

$
0
0

The African Library: Entry no 136
Behold the dreamers – Imbolo Mbue

Published in 2016, set mostly in New York with flashbacks to the town of Limbe, Cameroon, this brilliant but quite unassumingly presented novel immediately earned enthusiastic endorsements from multiple highly respected sources – a perspective that the profile of the text (below) endorses. Behold the dreamers could be broadly categorised as a diasporic African novel – one of the works by authors born on our continent though settled elsewhere (usually Europe, the UK or the US, which is where Imbolo Mbue has lived for a decade, having come from Limbe in Cameroon like her main characters), and depicting the struggles and achievements of Africans living in countries other than their own. The author’s skill lies in presenting two families in parallel with almost equal empathy – the main one consisting of the poor Cameroonian immigrants Jende and Neni Jonga and their little boy Liomi. The other is the super-wealthy white American family, the Edwardses, comprising the father, Clark (a Wall Street executive at Lehman Brothers); the mother, Cindy (a businesswoman running a wellness centre); their idealistic, anti-capitalist elder son, Vince (initially about to graduate from law school); and their younger son, the charmingly named Mighty. The two families have very obvious and, of course, enormous differences in the ways they are able to live in America, but, as Mbue demonstrates, they have astonishing similarities, too, in terms of the crises of relationship and moral dilemmas with which they are respectively faced.

The title is not an allusion to the recent coinage referring to the precarious status of the children of illegal immigrants who were born in the States. It refers more obviously (several times in the course of the narrative) to the often frustrated, though persistent, hopes, ideals and strivings of all human beings – the yearning to achieve something better than the circumstances and position in which one finds oneself. Neni Jonga is (along with her husband, Jende) the clearest example of this. She fell in love (in Limbe) as a high school girl with a youngster from a much poorer family than her own; her father, who had come down in income and status since being displaced from his Import Official job by a man with better connections (politically and tribally speaking), refused to allow her to get married as the young couple wanted, especially since Neni had fallen pregnant. Her father was furious, since he wanted his daughter to marry a rich husband. Cameroonian law even allowed him to have poor Jende jailed, as he was unable to pay the bail or the penalty required from a man who impregnates a woman whom he has not married, which must be paid to her father. Eventually, Jende’s own father scraped together the money to free his son, who could find only poorly paid municipal employment as a garbage collector in Limbe, with its limited opportunities – limited also because his family did not have the “right connections” or the funds to give him much of an education.

The initially pregnant Neni, in any case forbidden to see Jende and stuck at home with her bullying and resentful father, sadly lost her and Jende’s little baby daughter, who did not live long. Her father also refused to pay for any further education for Neni, who is clever and had the ambition to become a pharmacist. Eventually, because she convinced him that she’d get either a well-paid job or a richer suitor (though she had no intention of replacing Jende) by these means, her father agreed to pay for her to enrol for a computer course. She heard regularly from and communicated often with the still lovingly devoted Jende. Neni fell pregnant again and gave birth to her and Jende’s son, Liomi. The separated young couple’s rather miserable circumstances made Jende jump at the opportunity of going to the USA on a ticket generously paid for by his dear friend and cousin, Winston, a highly paid tax lawyer in New York. There, he saved and slaved to earn the bride price Neni’s father demanded. But, despite working two jobs and living in terrible, crowded digs to save money, it took years for Jende to scrape the money together to pay for flight tickets to bring Neni and their little boy, Liomi, over to join him in the States. Happily, he achieved this eventually, and the couple could at last get married there.

In the present of the text, Neni is and remains starry-eyed and joyous about the wonders of New York. She has Cameroonian and other African women friends with whom she goes on shopping expeditions. Even though basic items seem incredibly expensive, simply going out to acquire the cheapest available household supplies for her family in the supermarket seems an adventure to her. In addition, Jende is paying Neni’s not inconsiderable fees at a college which will enable her, once she graduates, to enrol for a pharmacy course; she has classes three days a week, and in between she works as a nursing aide. Liomi goes to school.

Then, Jende (who has been employed as a driver for a cab company) gets a hugely lucky opportunity: employment as the driver of Mr Clark Edwards and his family members. A tremblingly nervous Jende does not inform Mr Edwards at the job interview in his (to Jende) awe-inspiringly luxurious office that his “papers” merely give him permission to do paid work while he awaits the outcome of his asylum application – which is in the hands of a dodgy Nigerian immigration lawyer who was recommended to Jende’s city-smart cousin, Winston. (It is also Winston who indirectly got Jende recommended for the chauffeur job with Mr Edwards.) Nevertheless, to his and Neni’s joy and relief, Jende gets this extremely well-paid appointment, having made a favourable impression on Clark Edwards. Before taking the narrative further, I cite Mbue’s evocations of some key moments of this small history – firstly, Jende’s thoughts upon getting his US visitor’s visa in Limbe:

He was leaving Cameroon in a month! Leaving to certainly not return after three months. Who travelled to America only to return to a future of nothingness in Cameroon after a mere three months? Not young men like him, not people facing a future of poverty and despondency in their own country. (19)

It is thus that he replies with candour to Clark Edwards at his job interview, after giving a glowing description of Limbe that prompts a question from the big man:

“Why did you come to America if your own town is so beautiful?” …

“Because my country is no good, sir.” … “I stay in my country, I would have become nothing. I would have remained nothing. My son will grow up and be poor like me, just like I was poor like my father. But in America, sir? I can become something. I can even become a respectable man.” (39)

When Jende, one evening after a rare social outing, sits with Neni in the spot where he used to go to seek comfort in the long years when he achingly missed Neni and Liomi (who were, of course, both still back in Cameroon), he tells Neni that the two of them are sitting “at the centre of the world”, for “Columbus Centre is the center of Manhattan. Manhattan is the center of New York. New York is the center of America, and America is the center of the world. So we are sitting at the center of the world, right?” (96).

Neni is certainly no mere free rider on the back of her husband’s hard work. Her evening activities in preparation for the following day require her to keep long late-night hours:

Midnight, and she still hadn’t started yet. First it was Jende’s work clothes she had to iron. Then it was Liomi’s homework she had to help with. After that she had to cook dinner for the next day because, between work and evening classes, there would be no time to cook and clean the kitchen. She had to do everything tonight …. For three hours she studied, first reading at the dinette in preparation for her next history class, afterward moving to the desktop by the window to finish her English Composition essay she had started in the library, then returning to the dinette to study precalculus, referencing her class notes, her textbook, and practice problems and solutions she had printed from the Internet. (53)

Then comes the bombshell announcement from the immigration lawyer, who bluntly informs Jende in a phone call that “the asylum application was not approved” (56), even though, as Bubakar then explains more soothingly, there is no immediate threat of deportation. Nevertheless, Jende and his family will, from this point on, live under the shadow of this announcement, for Neni’s study permit depends on Jende having sufficient income to pay her fees and textbooks, and their son was born in Cameroon and would have to leave with them. As Jende sits slumped in the driver’s seat of his employer’s limousine, the despairing thoughts that run through his head are sadly articulated, as follows:

No one could save him from American Immigration. He would have to go back home. He would have to return to a country where visions of a better life were the birthright of a blessed few, to a town from which dreamers like him were fleeing daily. He and his family would have to return to New Town empty-handed, with nothing but tales about what they’d seen and done in America, and when people asked why they’d returned and moved back into his parents’ crumbling caraboat house, they’d have to tell a lie, a very good lie, because that would be the only way to escape the shame and the indignity. The shame he could live with, but his failings as a husband and father … (60, original elision)

These poignant words are matched by Neni’s despairing cry: “Oh, Papa God, what are we going to do now?” (61). The two of them agree that all they can do to try and climb a near insurmountable obstacle is to use every single cent of their painfully accumulated savings towards their and their son’s hoped-for future in the States in this battle. Jende and Neni’s dreams will be both fulfilled and unfulfilled.

In the meantime, their insecure status as an aspiring immigrant family of course causes terrible tensions in their marriage, as each spouse attempts to cope and contribute to handling the problem (both emotionally and practically) in their own way. When an innocent question from Liomi reveals to Jende that their son overheard a telephone conversation in which Neni revealed to her sister that they were facing possible expulsion from the States, he is furious, asking an unanswerable question: “Why are you trying to make me feel so bad?” Neni squirms as she tries to explain herself to Jende and to soothe his ruffled feathers, assuring him that he will get his green card, yet adding: “It’s just that I’m so afraid sometimes. … I don’t want to go back to Limbe, bébé, I don’t even want to imagine what is going to happen if …” (concluding elision original). Nevertheless:

Jende went to bed that night bitter in spite of Neni’s apologies, angry at her for recklessly exposing their child to harmful untruths and angrier at himself for all the failures of his life. He made Liomi sleep alone in his cot that night, wanting nothing of cuddling with a child he might one day disappoint. But the next morning, when he awoke, Liomi was at his side, his small hands on his father’s belly. Jende looked at the round sweat-covered face and knew he had no choice but to snuggle close to his child and enjoy the rest of their father-and-son summer. (129)

Aside from their anxieties about whether they will be allowed to remain in the USA and attain citizenship for themselves and their children, the Jonga parents become increasingly aware of and entangled with the Edwards family’s problems and with the huge insecurities and anguish lying beneath this wealthy family’s glossy veneer. Indeed, at the moment that Jende first enters Clark Edwards’s office, the author gives us an unmistakable hint, for she provides the detail that Clark is “standing and feeding sheets of paper into a pullout shredder” (5); and the first time Jende speaks to Leah, Clark’s unpretentiously nosy secretary of many years, she – fully aware of her own job insecurity at this time – tells him that the huge company (Lehman Brothers), which is so central to the US investment economy, is in deep, dark and only temporarily hidden trouble. Google reports that the LB filing for bankruptcy on 15 September 2008 “remains the largest bankruptcy filing in US history, with Lehman holding over US$600 billion in assets”. This is, of course, also the year – to balance the preceding point somewhat – that Obama is first elected president (on 4 November), a fact which Mbue works into the narrative at a few points. Clark makes Jende’s absolute discretion a central condition of his employment: that the chauffeur may never divulge to anyone whatsoever what he hears or sees of his employer’s activities and connections – an undertaking that Jende readily gives and keeps to the letter to the best of his abilities.

This requirement does not imply (as we learn) that Clark is anything but a man of integrity, for from the very first significant telephone conversation to which Jende is inevitably privy while driving Clark to a meeting, his employer is doing everything in his power to get the Lehman Bros CEO (seemingly Clark’s immediate superior) to put things right, perhaps by warning their investors betimes, or else by taking the legal, financial and organisational steps to address their dire position, even while they remain responsible for thousands upon thousands of Americans’ savings and investments. Clark’s wife, Cindy Edwards, is – as Jende soon learns from driving her to her plush business premises and to various glossy social events – a profoundly insecure woman. Much later, at a time of especial stress in the wealthy woman’s life, Cindy will reveal to Neni (then temporarily employed by Mrs Edwards) that she was not born into luxury and privilege – in fact, the utter reverse. She is the daughter of an unknown rapist, and was resented and maltreated by a mother who unjustly bore a grudge against her innocent daughter, could often not feed her and remained a damagingly vicious presence in her elder daughter’s life – despite Cindy’s indefatigable attempts to win her mother’s acceptance and respect. Witnessing her conversations with her husband and friends, Jende observes a woman to be pitied more than admired. She is deeply troubled and frustrated by her husband’s preoccupation with his job and consequent long hours at his office or at meetings, unable to meet his promises to Cindy to be present for his family at significant moments and events. Because of her own dysfunctional family background, it means more than anything to Cindy to keep her family together – and she is increasingly aware that she is failing in this endeavour. The elder Edwards son, Vince, is balking at the prospect of following in his father’s footsteps; he has come to despise the emptiness of prosperity in America. He is withdrawing from his family and rejecting their hopes for him of a particular kind of “successful” future; although he is naïve in many ways, Vince’s determination to live only by non-material values is deeply sincere – in spite of the hippy-like clichés in which he expresses them. Eventually, he leaves the States for India, hurting and terribly worrying his mother with his severance from her and their family, for he gradually cuts them out of his life.

Mrs Edwards is basically humane and kindly when unthreatened, for example, immediately giving Jende (without a hint of his asking for help) a cheque for $500 when she overhears his conversation with one of his brothers, who is imploring Jende (unable to assist at this point) to send him $300 to help this brother keep his children in school. It is the thought of the Cameroonian children’s plight that prompts Cindy’s generosity, as she has a deeply held conviction that “it’s never the child’s fault” (84). Yet, she lacks the ability to make concessions for her husband’s broader responsibilities and his sense of moral duty towards his company and its customers, along with his persistent desire to maintain his immediate and wider family’s lifestyle of comfort and luxury. She begins to express distrust in Clark’s marital fidelity in speaking to her friends, partly because she is a sensitive as well as a highly perceptive person – but such an attitude carries its own consequences and often becomes a self-fulfilling prophecy.

One of Mbue’s central achievements in writing Behold the dreamers is her ability to depict all four of her main characters (the Edwards couple, of course, as “second leads” to the Jongas) both unsparingly and compassionately. Her portrayal of these four adults (Cindy Edwards turning 50 in the course of the narrative, Clark probably a few years older and the Jongas in their early thirties) and the central concerns of income and social status for both the parents’ own sake and their children’s sake – as well as the different, often conflicting way each spouse regards as the best method to maintain and improve their family’s welfare – is wonderfully convincing: both natural and vivid. Only an author who has thought long and deeply about their characters’ natures, impulses and differing (while also similar and indeed interconnected) contexts can write like this. In the later part of the narrative, and suitably after having earned sympathy for the characters, the novelist reveals some of the uglier aspects of her characters’ lives as they struggle with the crises of trust, affection and loyalty brought about partly by the more external crises of their respective circumstances.

I begin by citing a long passage evoking Cindy Edwards as observed by Neni Jonga, Neni having been employed as substitute housekeeper and sometimes caretaker of Mighty, the little brother of Vince Edwards:

Every time Cindy walked into a room to see her and Mighty laughing or playing, Neni could sense Cindy’s approval because nothing appeared to matter to the madam more than the happiness of her children, their nonstop possession of every good thing life had to offer. If Mighty was laughing and Vince was smiling, there was not a happier woman on earth than Cindy Edwards. This desire for their happiness (constantly asking if they needed something, always reminding Neni to make their meals and snacks just the way they liked them; giving Mighty three kisses every time either of them left the house) was followed closely only by her obvious need for a sense of belonging, an utterly desperate need she could never seem to quench.

It was a longing that confounded Neni, because on the day they met, Cindy Edwards appeared to be a woman with no desperate needs. From the moment they shook hands in the portico until Cindy left for her dinner, the madam was enveloped in an air of superiority, standing tall and keeping her shoulders back as she walked in long strides, slowly enunciating every word when she spoke, as if she had the right to take as much of the listener’s time as she wished. She pointed with slender manicured fingers bearing a sole emerald ring, nodding like an omnipotent empress as she took Neni around the house to give her polite but specific instructions on what she must do every morning and how she must do it; as she told her things that Anna [the permanent housekeeper] might have said but which she needed to reiterate, things like what she couldn’t stand in a housekeeper: dishonesty, poor communication, and not acting with poise when company was around.

And yet, despite this portrait of a self-assured woman, Cindy seemed to have a near obsession with being where everyone was and doing what everyone was doing. Within four days, Neni noticed that she was on the phone with a friend at least once a day, wondering if the friend had gotten an invitation to So-and-So’s cocktail party, or This-and-That’s dinner party, or that upcoming gala or wedding. On the few occasions when her friends apparently told her they’d gotten their invites and she hadn’t gotten hers, she seemed to be in physical pain …. (115, added final ellipsis)

What is quite brilliantly done here is Mbue’s evocation of the aspirant African immigrant woman’s ability to see readily through the mask of self-important condescension and superiority that the rich white American woman has donned – a mask that slips to show a terrified woman, one who is hugely more insecure in her role than Neni is in hers. It is also made clear here that if Cindy’s sense of being threatened intensifies, she will not hesitate to use or discard people like the Jongas, those who have no hold over her. As Neni says of her later: “I know what kind of woman she is. She looks like she is weak, but she gets what she wants from people, one way or another” (211–212). Evidently, Cindy subscribes to the racial and class profiling prevalent but socially disguised in the circles within which she moves, even when (pitiable as she is in many ways) she is being “nice”. The observational angle the author evokes shows that Neni does feel compassion towards Cindy, but she is quite clearly able to see this wealthy woman as someone who subscribes to superficial values in certain respects and is, as a wife and mother, insufficiently practical and realistic in handling the difficulties she does have in protecting her family and family values because of her husband’s neglect and absences.

The unmistakable first sign that Cindy is at breaking point comes when Neni discovers the white woman sprawled across a bed in an alcoholic and (serious) drug-induced stupor. Neni is initially bewildered and terrified at the shocking sight, quite unsure of what she should do. She is panicky; she has been seriously warned by Jende to maintain utter discretion about the Edwards couple’s private lives, but the situation obviously calls for intervention. She ends up making a call to consult a friend of hers who is studying chemistry and nursing, who advises her to wake Cindy – which she manages to do, running her a bath and telling her that it’s five in the afternoon. Earlier, Neni took a cell phone photo showing Cindy’s state and the empty pill bottle in order to prove to the police (if Cindy could not be revived) that her employer’s condition was self-induced by the substances she had consumed. The next morning, Neni having served her breakfast by the pool, Cindy sternly warns Neni that she had better keep quiet about the state in which she found her the previous afternoon. Terrified and embarrassed, Neni assures Cindy at first that she “saw nothing”, but the rich woman will have nothing of the denial. Cindy then confesses her terrible familial past to Neni to appeal to her pity as another woman and mother, before adding the none-too-subtle bribery offer of a mound of the designer clothes which she no longer wears, from which Neni may help herself. So, it is settled.

Jende, in the meantime, is also more and more involved in the Edwardses’ family troubles. Vince has told his parents that he is dropping out of law school, abandoning his career prospects and leaving for India in a quest for spiritual fulfilment. This shocks Cindy to her core; she provokes a dreadful quarrel with Clark (accusing him of having failed in his fatherly duty). Neni has to deal with this fallout, while Clark Edwards seeks comfort in Jende’s soothing, reassuring company and kind words. Clark has sympathy for and shows understanding of Vince’s decision, but Cindy can see it only from her own position of loss and insult, with Vince’s rejection of what the youngster sees as the materialist values and pride in possession and status that characterise his mother, unaware of her background and determined to make a break from his parents’ lifestyle. Jende has also had discussions with Vince, humanely urging him to try and see things from his parents’ perspective, but to no avail. He feels great pity for this prosperous, powerful family, even as he grapples with his own problems and fears for his family’s security. Anna, Cindy’s long-time housekeeper, asks Neni to come and help out at a house party; she is another example of an employee showing concern for the battered Edwards family, trying to get Neni to alert Clark to the dangerous extent of Cindy’s alcohol dependence and drug-taking. But Neni cannot bring herself to do so; the women also fear for their jobs (and, in Neni’s case, for her husband’s), should the warning be considered intrusive nosiness on their part. Later, the Jongas give Vince a send-off meal of abundant Cameroonian food laboriously and generously prepared by Neni; Mighty (her favourite) is also invited and allowed to come. Despite the meagre furnishings of the cramped Harlem apartment in which the African family lives, both boys bask in the emotional warmth of this family, and Mighty begs to stay longer or to be allowed to come visit again.

Jende has a nightmare concerning a very old friend of his from Limbe; he works out that it stemmed from his friend’s earlier desperate phone call asking him to provide money needed to take his wife to hospital to treat her breast cancer – money Jende is unable to provide. In the dream, his friend’s mother foolishly gives money to so-called “money doublers” – the West African equivalent of the conmen who start “pyramid schemes” or the 417 internet scammers – but it ends with Jende and his friend being chased by the Limbe market crowd, concluding with him at the beautiful town beach, now a stinking, garbage-filled mess. Mbue deftly indicates the parallel between the dishonesty of the small-time Limbe cheats preying on Cameroonian people’s financial needs, and the huge American corporation that has absorbed millions of citizens’ life savings, only to waste their investments.

By the time Jende woke up on the day Lehman collapsed, he had pushed the dream … to the hinterland of his mind. He was thinking nothing of money doublers and their unfathomable victims, merely glad he didn’t have to go to work on a Monday. Cindy had given him the day off, telling him that Clark would be too busy in the office to go anywhere, and assuring him that she and Mighty would be fine in cabs, considering she only had one appointment and Mighty’s piano teacher was on vacation.

Jende thankfully accepted Cindy’s gift – a weekday off would be great for him. With Liomi at school, he could spend some alone time with Neni and help her around the house: clean the bathroom, do laundry, and, if he had enough time, cook and freeze a couple of meals so Neni [now expecting their second child] wouldn’t have to worry about cooking until at least the following week. Her back had been aching unceasingly since she returned from the Hamptons [where she was Cindy’s substitute home help during Anna’s holiday], and he’d asked her to stop working [in her health aide job] and take only the minimum number of classes needed to retain her student visa. Pregnant women are not supposed to do anything strenuous in their last months, he’d said to her, even though his mother had continued farming till the day she gave birth to each of her five children and had in fact given birth to his youngest brother under a guava tree at their farm behind Mawoh Quarters. (170)

Neni, who enjoys being the independent working woman, initially objected strenuously to this, but yields partly because her friends tell her she is lucky to have a husband taking such care of her. “‘I’ll go out there and work four jobs before I let you go out to work in pain and discomfort,’ he promised her” (171). Of course, the reader notices the strong contrast between Clark’s inability even to notice his wife’s distress, absorbed as he is in his career fears and responsibilities (and hardly ever, it seems, at home for a full day with his family), and Jende’s care and forethought for Neni and their unborn second child, even though he also follows a different cultural ethos, which allows him to give commands to his wife – something Neni, who laboured so long under her father’s yoke and his selfish insensitivity towards her, finds hard to accept in their now different context. The next shock to Neni comes when “a week after she quit her job, he took his dedication to her a step further and informed her that she was going to take off the upcoming spring and summer semesters and stay home after the baby arrived in December” (171). Mbue subtly, yet convincingly, shows that although this seems unacceptable to an initially furious Neni, dedicated to her studies and her ideal of becoming a pharmacist, Jende is no mere bullying, selfishly controlling husband isolating his wife from society and thwarting her dreams, but is acting in love and as circumspectly as his limiting circumstances allow him to. It is because she is home watching breaking news on their small television set that Neni is the first to hear the announcement concerning the collapse of Lehman Brothers. Jende telephones Clark, but Cindy picks up the telephone and assures him that he still has a job with their family. Jende “sat down next to Neni. He was dizzy, grateful but stunned. It had just dawned on him how tightly his fate was linked to another man’s” (175).

As Cindy begins to fear after the Lehman Bros fall (Clark himself, of course, escaping bankruptcy and having “[fled] to Barclays”, if to a slightly less elevated position than at Lehman; 181), it is fairly typical for businessmen to seek sexual “relief” from prostitutes at times of such extreme stress. This is indeed what Clark increasingly does – and has been doing for some time – with Jende having to pretend to have no idea of what his employer’s regular visits to a notorious hotel involve. Jende also hears Clark telling his closest friend that “no matter how much he hated to admit it or how much he wished Lehman hadn’t lost its principles …, he was part of it, and because of his involvement in lots of bullshit he didn’t even agree with, however small his involvement had been, this had happened” (182). Jende’s heart is unmistakably rather bigger than Clark’s, however, in his concern (as a much more lowly fellow employee) for the future of Leah, Clark’s secretary over decades, who has also lost her Lehman job, several years before qualifying for welfare – for Clark has done nothing, it seems, to help this now unemployed, middle-aged woman. Jende also cares about the Edwards marriage and foresees big trouble when, after one of his hotel visits, Clark re-enters the limousine without the conspicuous tie with which he left his home in the morning. Jende is too timid and respectful of Clark’s privacy to say anything in warning, but he knows that any attentive wife would have her suspicions aroused by the absence of the tie. Predictably, soon after this event, Cindy summons Jende and – not accepting his polite attempts to refuse what she demands – orders Jende to write down in careful detail everywhere he drives Clark, whom he goes to meet, when and for how long. She “reminds” Jende (ignoring his spluttering attempts to defend and shield Clark from her wrath, insisting that all Clark does is work extremely hard) with unmistakable intent to “think about [his] family and [his] situation”, and to “think very carefully and let [her] know if [he’d] like to have a job to support them” (193). And she warns him, too, that he had better not convey to Clark what she has enjoined him to do. It is a situation familiar to many employees, exacerbated in cases like Jende’s by his being an indigent, dependent African with a growing family, at the mercy of employers in a country where his usual extensive support system is unavailable. And the role of scapegoat that the powerful can assign to the likes of him in such situations is becoming increasingly evident. He ends up telling Clark what Cindy has demanded, and is advised to record all the information apart from the hotel visits.

After a while, with Cindy getting to scan the records of Clark’s journeys as mostly meticulously recorded by Jende at regular intervals, she actually begins to relax. But then comes the explosive revelation that shatters the Edwards marriage: an “escort” (“call girl”) mentions the frequency with which former Lehman executives, now hate figures to many Americans (and now as Barclays employees), keep using the services of women like herself. She mentions Clark (among others) by title, and makes the claim (which, in the climate of resentment, is bound to be believed) that the male customers are using government “bailout money” (213) to pay. The day after this, as Jende drives Cindy, she tells him that she has no further interest in his records of Clark’s journeys. The following day, Jende, primarily full of sympathy for the Edwardses as two deeply hurt people, is driving little Mighty to his school when he notices that the boy is trying to hide the fact that he is weeping. Although there is little time left before school starts, Jende pulls over: “he wasn’t going to let a child go to school crying” (220), as his father forced him to do as a boy when his beloved grandfather had died. Listening sympathetically to the boy’s report that their planned family Christmas holiday has been cancelled and of how terribly his mother was screaming and crying the previous night, with his father futilely attempting to calm her, Jende somehow manages to comfort the deeply upset boy. A few days later, Jende and Neni’s little daughter, Amatimba Monyengi, to be known as Timba, is born. Soon, friends living in nearby areas gather around as a community to celebrate her birth with them. When Jende phones Clark with the news, he tells him to take off from work till after Christmas. However, the following day, Jende gets a letter from Immigration announcing the date on which he has to appear in court; this court hearing will be his opportunity to persuade the judge why the legal penalty for overstaying his visitor’s visa by four years, ie deportation, should not be incurred. When informed of the situation, Winston expresses disgust at the lawyer’s handling of the situation. All Bubakar is able to tell Jende is that they will need a lot more money to fight a deportation order.

In the Jongas’ marriage, their increasing anxieties about their precarious position in the USA begin to push the couple apart (as so often happens), as each sees the situation – and the faint and unlikely possibilities of having it resolved in their favour – from a different angle. Neni finds a church, where she goes seeking solace. She and her children are the only Africans present, warmly welcomed as such by the minister and congregants. When she tells Jende where she went, he mocks her, and then she lets slip that she saw a news report about an American church who gave sanctuary to a family facing deportation. Jende is even more scathing about this highly unlikely “solution” to their problem. It becomes clear, even at this early stage, that Neni’s highest priority – increasingly her obsession – is for them to remain in the USA for their own and their children’s future prosperity to be assured, as Neni unshakably believes it will be; whereas, to Jende, avoiding deportation is not to be fought for at the cost of their dignity. Neni goes to a meeting with the church pastor that she does not tell Jende about, and reveals her family’s deportation anxieties, receiving the sincere assurance that the church will stand by them. Jende gets so angry with her for having revealed this to a near-total stranger, despite their lawyer’s warning that they must talk to no one about their “papier situation” (236), that he comes close to hitting Neni, she senses – for the first time since they fell in love as teenagers. At least, their family Christmas is spent peacefully and quite happily in shared non-commercial family pleasures.

When Jende returns to work five days after Christmas, there is little for him to do. Clark has moved into a hotel; Cindy is keeping to her locked bedroom in their apartment, and has taken off from work. As he drives Mighty to school when it reopens, the boy is taciturn and sad, telling Jende that his parents “fought” terribly (241) again the previous night, and he does not accept Jende’s attempt to soothe him by saying that all couples fight but later on make up again. The next bombshell that strikes Jende is the boy’s telling him: “She was saying, ‘I don’t ever wanna see his face again.’ ... She was telling my dad that he had to get rid of him, get rid of him right now, or else …” (242). This can only be a reference to Jende, springing from Cindy’s resentful scapegoating of the employee who participated by hiding her husband’s infidelities from her. Clark evidently – as Mighty reports his father’s refusal – attempted to refuse to commit such an injustice towards Jende, but (as evidently) Cindy made firing Jende the only proof of Clark’s contrition acceptable to her at that stage. Mighty has no idea whom they were discussing, but is already sure that his parents are getting divorced. Jende telephones his cousin, but Winston is unable to calm Jende’s anxieties. He promises to try what he can. As Jende attempts to follow his father’s sage recipe for self-comforting, thinking of pleasant things, Clark telephones; Jende’s heart drops to his shoes, for Clark wants to see him at his new office, saying ominously that “we need to talk” (247). And, so, Jende predictably loses his well-paid chauffeur’s job. He rails about the injustice (which Clark half-acknowledges), but to no avail; Jende expresses his knowledge that the termination of his employment must have been demanded by Mrs Edwards, but all Clark can do is give him his full month’s pay cheque with a bonus added, shake Jende’s hand, apologise vaguely and thank him for having been an excellent driver.

“The Jende who had returned home … was a husband pitilessly bowed by life” (252). He can only bring himself to tell Neni at five the next morning, when she wakes to feed Timba. When she weeps and expresses her terrors, Jende courageously reassures her that he will return to his old cab-driving job and that they will manage, “drawing her to his chest” (255). But his old employer has no job for him; with the economy in a slump, people are lining up for cab jobs. Jende has to resort to two dishwashing jobs at two restaurants, with poorly paid and back-breaking tasks leaving too few hours in the night for rest and recovery. Neither of them can sleep the night before Jende’s Immigration court appearance, equally bewildered and unsure of a way forward. As Bubakar has foreseen, Jende has to return to the court only in June, but despite the lawyer’s would-be reassuring words: “It seemed to [Jende] rather a pathetic way of being, postponing the inevitable” (259). At this point, Neni takes action. Divulging nothing of her plans to her husband, away washing dishes, with her son at school and her baby daughter in a friend’s care, she goes to Cindy’s apartment, ostensibly to give her a gift. In a brilliantly evoked chapter, we see Neni’s own ruthless side: she blackmails Cindy Edwards by threatening to make public the cell phone photo she took of her temporary employer in a drug-induced, drunken stupor – a picture worth 1 000 mocking words. And Neni has done her homework – every word and demand is skilfully planned and researched so that Cindy is unable to call the police or throw her out. Futilely protesting and swearing, Cindy is forced to pay Neni $10 000 in cash. Neni has returned blackmail (her own) for blackmail (Cindy’s, against Jende), and she regrets nothing. At first, Jende is angry and morally shocked at his wife’s audacity and hardness, but he relents before too long; the money is put away in a joint savings account to help in future difficulties. While vague memories of the enjoyments and communal life in Limbe occasionally play through Neni’s mind, she is still so desperate to remain in the States that she moots a hare-brained scheme in another visit to the pastor: she is thinking of temporarily divorcing Jende and marrying a friend’s cousin, who has a green card, so obtaining citizenship for herself and her children, intending to divorce this man soon thereafter in order to remarry her first husband. The pastor sensibly warns and discourages her. Then, some time later, Neni and Jende learn that a dangerously depressed Cindy Edwards has died, alone in her bedroom, presumably by suicide or through accidental excessive drug intake. It is devastating news, and Neni (who cannot be held responsible for Cindy’s entire despair-inducing situation) knows that her own blackmailing visit (which ended with the erasure of the dreaded photo) might have been one of the final blows to Cindy’s fragile and crumbling self-esteem.

Neni is offered (and subscribes to) Phi Theta Kappa membership because of her good grades, but the hopes of a scholarship evaporate – she is not eligible without legal status in the US (inter alia). At least, Winston takes Neni and her best friend and little Liomi out for dinner to celebrate her success on the night the award is bestowed on her. Then, news comes that Jende’s father has died – and he cannot fly out to attend the funeral. He sends every cent he can spare to the family to help pay for a lavish funeral, every moment of which he watches on hours of videotape, but it is still devastating to him that he cannot be there. However, all their New York friends come for a wake/funeral at the apartment, providing a degree of comfort with the warmth of their condolences.

Unbearable back pain begins to plague Jende, who is having to spend hours and hours on his feet, six days a week, washing dishes. The doctor rightly observes that apart from the obvious physiological causes, the condition is stress-induced. “[Jende] knew it was over the moment he walked out of the doctor’s office”; the dream of a life in America is broken. He tells Neni: “I’m ready to go back home” (305). Neni cannot concede that her husband’s health is at risk and his stress nearly unbearable, showing less concern for his health than Jende did for hers, and she continues to object and protest and make numerous unrealistic suggestions – blindly obsessive about remaining in the US. But Jende has seen what the slump has done even to educated, formerly well-employed Americans; their own time is up. Despite some ugly scenes and terrible strains, their marriage eventually holds strong. Sensibly, Jende accepts voluntary deportation. The dreamers do return to Limbe, yet they do so in new and prosperous roles; with the money saved in the States, they can live well, engage in business (as an enterprising Jende does), send their children to the top schools and return to the old pleasures of their lovely home town. The agony of humiliation which Jende so dreaded never does materialise.

Permeated as it is by compassionate irony, this is a deeply satisfying novel, a narrative that feeds the soul and expands the understanding.

The post African Library: <em>Behold the dreamers</em> by Imbolo Mbue appeared first on LitNet.

Reguit met Robinson: ’n Zoom-gesprek met medikus Helmuth Reuter

$
0
0

Freek Robinson gesels vandeesweek met Helmuth Reuter, rumatoloog, oordraagbaresiektesspesialis en kliniese farmakoloog, oor ’n wye verskeidenheid onderwerpe mbt COVID-19.

Kyk ook:

Medikus Angelique Coetzee oor COVID-19-politiek

The post Reguit met Robinson: ’n Zoom-gesprek met medikus Helmuth Reuter appeared first on LitNet.

Graad 11 Eerste Addisionele Taal – Taaloefening en memo met Best Books

$
0
0

Die Best Books Taal­ en leesoefenboek vir Graad 11 Eerste Addisionele Taal deur Marelize Swanepoel is ’n gebruikersvriendelike werkboek wat ’n wye verskeidenheid tweetalige opsommings en taaloefeninge bevat om leerders met eksamenvoorbereiding te help. Hierdie taaloefeninge sal die worstelende én die vooruitstrewende addisionele taal­leerder help om beter te vaar in die eksamen.

Die taal­ en leesoefenboek

  • dek die belangrikste taalstrukture en ­konvensies soos klankleer, woordvorming, woordsoorte en sins­ en betekenisleer wat die leerder die geleentheid bied om teoriese kennis toe te pas volgens die vereistes van die Kurrikulum­ en assesseringsbeleidsverklaring.
  • bied Engelse vertalings van begrippe en toeganklike opsommings met voorbeelde.
  • bestaan uit agt hoofstukke met taaloefeninge en twee begripstoetse per hoofstuk.
  • sluit oefenvraestelle in.
  • bied plek vir antwoorde, vir maklike hersiening en verwysing.

Die boek is saamgestel volgens die nuutste AWS, en is geskik vir gebruik in die klaskamer of tuis.

Eboeke is beskikbaar by Amazon, Takealot, Kobo, itsi Store en Snapplify.

Gedrukte boeke kan bestel word by: Takealot, Loot, Raru, EB Online en die itsit Store.

As toonaangewemde boekhandelaars nie voorraad het nie, vra gerus die winkelbestuurder om dit te bestel.

Om ’n voorsmaak te kry van wat die boek jou bied, klik hier vir die volgende uittreksels:

The post Graad 11 Eerste Addisionele Taal – Taaloefening en memo met Best Books appeared first on LitNet.


"Acting is my favourite thing"– an interview with Kamvalethu Jonas

$
0
0

Kamvalethu Jonas, a grade four learner at Curro Rivonia, has been cast to star in a lead role for an upcoming movie titled Mlungu wam, for which principal photography started in Cape Town on 3 August.

According to the Cape Town-based production company Fox Fire Films, the movie is a social satire set in the suburbs of Cape Town and follows the journey of single mother Tsidi and her daughter Winnie, played by young Kamva. They are forced to move in with Tsidi’s estranged mother, Mavis, who is a live-in domestic worker, caring for the same bedridden lady for whom she has worked for the past 30 years.

Photo: provided with permission by Kamvalethu’s guardian

The movie is an international production featuring collaboration between Fox Fire Films and Sanusi Chronicles from South Africa, and Causeway Films from Australia. Although a set release date has not yet been established, Mlungu wam could see the big screen as early as mid-2021.

Kamva has been performing since the age of four in her school’s Christmas play. She is also a budding ballerina and was thrilled to be able to dance before a large audience at a performance last year.

Cliffordene Norton chats to this budding young star.

What attracted you to begin a career as an actor?

What made me interested is the fact that I get to show the world what I can do, and I can use my energy on set – I am very energetic.

How do you prepare for an intense emotional scene? Do you get nervous before a scene?

I practise in my room, and I never ever get nervous, even when they ask me to cry.

Who is your favourite actor, and why?

My favourite actress right now is Laura Harrier because she is a model and a great actress, and she looks like me, too! She lives in New York.

………..

“We chose Kamva for her infectious charm, charisma and energy – we think she will be a star on camera.” – Jenna Bass, director at Fox Fire Films

………..

Film or theatre – which do you prefer, and why?

I choose film because it is easier to be on set than having actual people watching you live – that would make me nervous.

Is there a specific character that would be your dream to portray?

My dream role is playing a rich, well-mannered, praying businesswoman who inspires girls in South Africa.

Photo: Canva.com

What was an early experience where you learned that acting has power?

I realised acting was cool when I saw actresses dressing up and getting to be someone else for a day or a whole movie, basically playing pretend all the time.

………..

“I am very proud of Kamva. This is an exciting opportunity for her to participate in the local film industry and showcase South African stories. Kamva is an intelligent and talented young lady, and I anticipate her audience will enjoy her performance as much as I have enjoyed having her in my class. Congratulations to Kamva and Fox Fire Films. I wish her all success in this project and look forward to the screening.” – Justin Engelbrecht, her drama teacher at Curro Rivonia

………..

What sort of acting roles will you be seeking in the future?

When I’m a teenager, I will act in many series and adventure stories.

Tell me about a time when you had difficulty with a character. What was the role, and why was it challenging?

Acting is my favourite thing. Nothing has been difficult.

  • In light of ongoing COVID-19 concerns, Fox Fire Films has noted that all possible precautions will be taken to ensure a safe and comfortable work environment for the cast and crew.

The post "Acting is my favourite thing" – an interview with Kamvalethu Jonas appeared first on LitNet.

Persverklaring: inskrywings sluit vir NB se Groot Afrikaanse Romanwedstryd 2021

$
0
0

Die aanspraak van lewende wesens en 1795 was onderskeidelik vorige wenners van die Groot Afrikaanse Romanwedstryd.

Die inskrywings vir NB se Groot Afrikaanse Romanwedstryd het pas gesluit en NB-Uitgewers kondig met trots aan dat ’n rekord aantal inskrywings ontvang is. Altesaam 95 inskrywings is ontvang, teenoor die 90 inskrywings van 2018.

Dié wedstryd is nie net die omvangrykste plaaslike romanwedstryd nie; dit bied ook die grootste beloning sowel as die geleentheid om by Suid-Afrika se grootste plaaslike uitgewery te publiseer.

Prysgeld van altesaam R350 000 is op die spel. Die wenner ontvang R200 000, terwyl die tweede en derde prys onderskeidelik R70 000 en R40 000 beloop. Daar is ook ’n debuutprys ter waarde van R40 000.

Die Groot Afrikaanse Romanwedstryd word volledig deur NB-Uitgewers geborg en vind elke drie jaar plaas. In 2012 was die wenner Die aanspraak van lewende wesens deur Ingrid Winterbach, in 2015 is die kompetisie gewen deur Dan Sleigh, met sy roman 1795, en in 2018 was die wenner Die troebel tyd deur Ingrid Winterbach.

“Die Groot Afrikaanse Romanwedstryd se doel is om talentvolle nuwe aspirantskrywers aan te moedig om in Afrikaans te skryf, én om ervare skrywers aan te moedig om nuwe manuskripte te voltooi,” sê Marga Stoffer, uitgewersbestuurder van NB-Uitgewers. “Ons is opgewonde oor die groot aantal manuskripte wat ontvang is – en wat, só glo ons, ’n aanduiding is van die lewenskragtigheid van Afrikaans.”

Die Groot Afrikaanse Romanwedstryd het ’n trotse geskiedenis wat terugdateer tot 1990, en het ontwikkel uit die destydse Sanlam/Insig Groot Romanwedstryd wat later die Sanlam-romanwedstryd geword het.

Wenners sal in Maart 2021 aangekondig word en publikasies kan in enige druknaam gepubliseer word van NB-Uitgewers se fiksiedrukname, naamlik Tafelberg, Human & Rousseau, Queillerie of Kwela.

The post Persverklaring: inskrywings sluit vir NB se Groot Afrikaanse Romanwedstryd 2021 appeared first on LitNet.

Mentor Rachelle Greeff sien uit na LitNet en die Jakes Gerwel Stigting se Kommadagga-slypskool

$
0
0

Aansoeke word ingewag vir LitNet en die Jakes Gerwel Stigting se Kommadagga-slypskool wat van 12 Oktober tot 1 November 2020 in Somerset-Oos aangebied word. By dié uitnemende geleentheid vir ontluikende skrywers wat hulle met die kortkuns bemoei, sal Rachelle Greeff die leisels as mentor neem. Melt Myburgh het haar uitgevra oor waarna voornemende kandidate kan uitsien.

..................

Rachelle Greeff (Foto: Bernard Jordaan)

Rachelle, jy het jare se ondervinding in die opleiding van skrywers, onder meer by die Breytenbach Sentrum se skryfskool in Wellington. Daar moet seker versigtig en sensitief met ontluikende skrywers se werk omgegaan word. Wat is jou raad vir mense wat skrikkerig is vir kritiek op hul skryfwerk?

Flaters, floutes en brak kolle is ’n nodige deel van die proses. Dit leer jou meer en vinniger as die slimste mentor. En dis oukei om jou naam krater te maak (buiten met wandade soos plagiaat). Wat in die skryfskool gebeur, bly in die skryfskool.

Kritiek in die konteks van ’n slypskool is opbouend en word altyd gemotiveer. Gesprekke daaroor is welkom. En ek vertel studente hoe ek al self onder die lemme deurgeloop het – en dit oorleef het. Ná die drie weke sal jy ’n pasgemaakte psigiese noodhulpkissie huis toe kan neem.

Jy het al diep spore in die literêre omgewing gelaat, met verskeie bekronings vir jou prosa en dramas. Maar jy is ook ’n ervare niefiksieskrywer – jy was immers Rapport se boekeredakteur en jy het vir jare lank rubriekbydraes vir Die Burger gelewer. Is daar uitdagings waarmee mens te kampe kry wanneer jy met beide fiksie- en niefiksiestudente in dieselfde klas werk?

Skryf is skryf is skryf, het Deon Meyer vroeër vanjaar vir studente gesê. Dit moet helder, opwindend, energiek, interessant en prikkelend wees, want jy wil jou leser verlei om enduit te lees. En dit geld vir fiksie en niefiksie. Soos wat die goeie akteur uiteenlopende rolle oortuigend moet kan speel, so moet die skrywer, veral in benouende ekonomiese tye soos nou, in verskillende genres kan “speel”. Jou teks verander, die gehoor ook, maar die grondbeginsels het meer ooreenkomste as verskille.

Watter kortkuns-genres is alles welkom by die Kommadagga-slypskool?

Min of meer enigiets. Ek het al my brood verdien by onder andere die voormalige NG Kerk Uitgewers, die oliemaatskappy BP, Huisgenoot en ’n bemarkingsmaatskappy. Hoewel ek gedigte lees (dit leer mens onder meer woordekonomie) soos ander mense die Bybel lees, sal ek eerder nie mense hiermee probeer help nie. En nog minder met rap en lirieke.

Van jou boeke is in Engels, Nederlands, Duits en Deens vertaal, en Die naaimasjien het in Engels ’n draai by die Edinburg-fees gemaak. En dan was jy ook ’n finalis vir The Caine Prize for African Writing, wat jou die wonderlike geleentheid gegee het om besoek aan Oxford te af te lê. Die Kommadagga-slypskool is oop vir kandidate wat in Afrikaans en Engels werk. Vertel asseblief van die Caine-ervaring in Oxford.

Ons was daardie jaar vyf finaliste. Die hoogs literêre geleentheid was in ’n lokaal in die eeue-oue Bodleian Library by Oxford. Die middag het ons in die Britse Laerhuis gelunch, en is hierna Oxford toe verskeep vir Die Groot Aand. Ek het die tien dae in Londen met voorlesings en onderhoude gate uit geniet en was rustig – so het ek gedink. Omdat ek destyds migraines gekry het, het ek daardie dag as voorsorgmaatreël geen sjokolade, koffie of alkohol oor my lippe geneem nie. En toe kry ek binne die eerste halfuur in die Bodleian die moeder van migraines.

Heelaand het ek in die vrouekleedkamer (met blomme, beddens en als outyds Engels) gelê en doen wat mens doen wanneer so ’n wetter in jou kop nesmaak. Die uiteinde was dat ek privaat teruggeneem is Londen toe. Die dokter wat ingeroep is om my met petidien uit te knock, het gedink ek’s ’n dwelmpoppie met ’n liegstorie sonder gelyke.

En nee, ek het nie die prys gewen nie, maar Yvonne Adhiambo Owuor van Kenia, wat ook destyds ’n deeltydse model was. Die jaar daarna het ek ’n Caine-slypskool in die Kaap bygewoon. Pynloos. Prettig. Altyd goed om skrywers en kunstenaars uit ander oorde as jou eie te leer ken, want dit gooi vensters in jou kop oop. En as prettige pasella maak jy partykeer nuwe vriende. Dit het latere skrywersverblyf in Switserland bevestig. Hier het my kop weer deur 360% gewerk. (My mond ook, toe die Russiese skrywer my peperduur whisky gesteel het.)

Met die aankondiging van die Kommadagga-slypskool het jy gesê: “Suksesvolle kandidate moet fokus, vasbyt en kognitiewe energie – en nuuskierigheid – saambring Somerset-Oos toe. Ná die drie weke behoort hulle potensieel publiseerbare stukke te kan skryf.” Jy is bekend daarvoor dat jy groot klem by jou studente lê op die belangrikheid van lees. Moet suksesvolle slypskool-kandidate boeke saam met die maskers en korona-ontsmettingsmiddels inpak?

Bring enigiets wat die hart en niere verwarm. (Buiten, helaas, bedmaats). Ek is aartsnuuskierig en sal graag wil hoor wat hulle lees. Minstens een maal per jaar vertel iemand van nóg ’n indrukwekkende skrywer iewers op aarde van wie se bestaan (om van die boeke nie eens te praat nie) ek nie geweet het nie.

Die Breytenbach Sentrum se skryfskool is ’n wonderlike manier om Breyten Breytenbach se invloed op ons letterkunde te vier, en so ook met die Jakes Gerwel Stigting se werk rondom Gerwel se nalatenskap. Plaas die blote gedagte hiervan druk op jou, of is dit ’n bron van inspirasie?

Dis ’n eer. Mens kan jou Afrikaans nie voorstel sonder Breyten nie. Jakes weer het bewys kritiese gesprek en versoening kán aan dieselfde tafel eet. Beide soepel denkers, ruim van verstand, fluks – eienskappe waarsonder die voornemende skrywer gouer eerder as later die spreekwoordelike betonplafon gaan tref.

 

Wil jy aansoek doen vir LitNet en die Jakes Gerwel Stigting se Kommadagga-slypskool? Lees hier:

LitNet en die Jakes Gerwel Stigting se Kommadagga-slypskool

Do you want to be part of LitNet and the Jakes Gerwel Foundation’s Kommadagga writing workshop? Read here:

LitNet and the Jakes Gerwel Foundation’s Kommadagga writing workshop

Lees hier oor om meer uit te vind van die Jakes Gerwel Stigting se werksaamhede:

Jakes Gerwel se soet nalatenskap vir Afrikaans

The post Mentor Rachelle Greeff sien uit na LitNet en die Jakes Gerwel Stigting se Kommadagga-slypskool appeared first on LitNet.

Skoon wasgoed-rubriek: ’n Ster word gebore

$
0
0
  • Frederik de Jager skryf tweeweekliks ’n boekerubriek vir LitNet.

Philip de Vos vertel die storie hoe hy vir sy manuskrip ’n verjaarsdagkaartjie gestuur het toe hy ’n jaar na die insending daarvan nog niks van die uitgewer verneem het nie.

Dit is ’n voorbeeld aan die uiterste kant, maar dit is nie altyd vir uitgewers moontlik om blitssnel te reageer nie. Nog verder aan die uiterste is dat ’n manuskrip geheel en al verlore raak in die uitgewerskantore. Ek dink nie so iets het ooit gebeur by Tafelberg waar ek was nie, maar as jy die plek moes sien in die Waalburggebou in Kaapstad, destyds, sou jy dit moontlik dink.

Dit was ver van ’n chaotiese kantoor, ingeval jy dié indruk kry, maar dit was ’n doolhof van hokkies wat vir redakteurs ingerig is oor die oppervlak van die tweede verdieping met sy krakende houtvloer. Dit was die dae voor die verskriklike idee van besparing deur oop kantoorruimte posgevat en, voorspelbaar, weer gediskrediteer is.

Dit was ook die dae voor elektroniese tekste, toe dit saak gemaak het dat die fisieke manuskrip – of dan tikskrif, soos sommige daarop aangedring het om te sê – bewaar bly. Een van die instruksies oor indiening van ’n manuskrip was altyd: sorg dat jy ’n afskrif hou. Ingeval die gebou afbrand, byvoorbeeld. En dis nie so ’n vergesogte moontlikheid nie.

Nie lank voor ek my in 2012 by Penguin Books in Johannesburg aangesluit het nie, het die dak van hulle gebou ingeval. Wonder bo wonder was daar geen lewensverlies of erge besering nie, maar ’n aantal onvervangbare foto’s uit ’n skrywer se versameling het in die slag gebly.

Ek wil nie die onverskoonbare verskoon nie, maar boekredakteeurs het dit selde maklik. Ek het ’n vorige keer hier verduidelik hoeveel ongeworwe manuskripte by uitgewerskantore instroom, maar die eintlike werk begin eers na die sifting en keuring van die toegestuurde berge teks.

Redakteurswerk is monnikewerk (daarom my grimmigheid oor die afdwing van die oopplanfilosofie, selfs waar ek maatskappydirekteur was). Dit vra ure van stilsit en konsentreer, veel meer ure as waarvoor jou dienskontrak voorsiening maak. Niemand sou op oortydbetaling aandring nie. In werklikheid subsidieer boekredakteurs – nooit die hoogs betaalde tekswerkers nie – die boek se winkelprys deur ’n hoop onbetaalde arbeid en, sonder om nou melodramaties te raak, soms met hul gesondheid. Iets om aan te dink as mens oor ’n boek se prys wil kla.

Maar steeds, alle vertragings is nie verantwoordbaar nie, en u rubrikant is allermins in elke opsig te verskone. Mens vergeet soms skoon van ’n manuskrip in die stapel, of jy kom nie daarby uit nie en jy kom nie daarby uit nie en versuim om die skrywer ’n gerusstellende nota te stuur. Een van my vergrype het ’n gelukkige einde gehad. Of twee gelukkige eindes.

Toe sy later geen raad meer het oor die lot van haar manuskrip waarin sy die boek van haar lewe geskryf het nie, vra Marita van der Vyver ten einde raad of Danie van Niekerk, die hoof van Tafelberg-Uitgewers, nie kan help nie. Die manuskrip was by my, en ek nog onbewus van wat op daardie blaaie staan. Ek vergeet hóé lank al, maar dit was te lank en Marita gereverdig in haar frustrasie. Danie kon kwaai wees, maar ook diplomaties. In hierdie geval was hy beide.

Ek het my tafel skoongemaak en in die manuskrip ingeklim. Dit was duidelik hier was iets buitengewoons aan die gang. Die titel was Griet skryf ’n sprokie. Dit was 1992. Marita was toe reeds ’n gerekende jeugverhaalskrywer, maar hier het ’n groot deurbraak in die volwasse letterkunde op haar gewag. Hoe groot die deurbraak sou wees, kon nie een van ons maar naastenby raai nie.

Marita en die kunstenaar Jacqui Colley het Frederik de Jager se titelblad geteken (foto: verskaf).

Selfs nie toe ek en Marita een oggend in my piepklein huisie in Observatory in Kaapstad saam aan die boek sit en werk en daar iets buitengewoons gebeur nie. Iets soos ’n teken of ’n voorspooksel, goed waaraan ek nie glo nie. Van die tafel waar ons gesit het, kon mens op my Noddy-tuintjie uitkyk. Rondom was daar ’n agt voet hoë muur.

Skielik vra Marita, maar hoe is dit dan dat daar mense deur my tuin loop? Ek antwoord, maar dit kan nie, daar is mure om. Die ou buurte in Kaapstad het ’n nou diensgangetjie tussen die agtertuine waarlangs vroeër die vullis, en ek raai, ook die slopemmers verwyder is. Marita het moontlik gedink dit was ’n verdwaalde vrou in dié stegie wat sy gesien het. Mense het die stegie egter lankal begin opeis en ek weet nie wat die kaart en transport sê nie, maar my erf het oor die stegie tot teen die agtererf geloop en was rondom toe.

Bietjie gesteur het ons aangehou werk. En jou wragtig, sal ek nie daardie selfde agtermiddag toe ek die skottelgoed was die vrou deur die kombuisvenster sien waar sy doodluiters oor my grassie loop en agter die badkamer verdwyn nie. ’n Vrou naamlik wat presies aan Marita se beskrywing voldoen: ’n jaar of twintig, skraal, skouerlengte bruin hare, met jeans en ’n grys T-hemp aan.

Ek sou weet as iemand oor die agtvoetmuur, skaars twee meter van my af, gespring het. Dié vrou het nie. Sy was net skielik daar.

’n Paar maande later is daar iemand in my woonvertrek wat sê hy het die gesiente, en daar is ’n jong vrou in die kamer. Jy kan maar raai hoe hy haar beskryf het. Sy vertel hom, die siener, sy is ’n verpleegster by Groote Schuur, nie ver daarvandaan nie. Sy was in ’n motorongeluk, is al wat sy onthou. En nou verstaan sy nie hoekom daar ander mense in haar huis woon nie.

Dit wat betref dinge waarin mens nie glo nie. Ek en Marita en die spook. Toe ek jare later eers die film The Sixth Sense (1999) en toe The Others (2001) sien, moes ek beaam. I see dead people.

Maar terug na die boek. Die oorspronklike geel omslag verdien aandag. Die reaksie van boekhandelaars aan wie die manuskrip vooruit gestuur is, was so oorweldigend dat daar besluit is die boek moet uitkom in hardeband met ’n stofomslag. Dié behandeling was toe reeds gereserveer vir die groot kanonne. Alle ander boeke is in sagteband uitgegee om koste te bespaar. Hierdie uitsondering sê die uitgewery het besluit om al die registers oop te trek om ’n wenboek te laat gebeur.

Die prent op die voorblad is ’n houtskool-en-pastelskets deur Jacqui Colley. Ek en my destydse redaksiehoof, Charles Fryer, het in Lang- of Breestraat afgestap na ’n kunsuitstalling. Daar was so ’n buurt waar daar heelwat kunsgalerye was. Op pad steek Charles by ’n venster vas. Daarin uitgestal was hierdie prent in ’n uitstalling van Jacqui, van wie ons nie geweet het nie. “Daar is Marita se omslag!” het Charles uitgeroep. Hy was nie verkeerd nie.

Die geel kleur is gekies teen Marita en ander se sin vir estetika in, maar op die oortuiging af dat geel die eerste kleur is wat jou opval as jy in ’n vertrek instap. Dit was in elke geval die slotsom van Amerikaanse navorsing. Vir die boekhandel is dit belangrik, want ’n klant stap by ’n winkel in waar tienduisende titels om haar aandag meeding.

Jürgen Fomm, die produksiehoof, wou hê daar moes ook ’n spreuk op die voorblad staan, iets wat in daardie tyd net in gebruik begin kom het in die groot noordelike markte. Vandag sal jy skaars ’n boek sien waar iemand nie oor die kwaliteite daarvan aangehaal word nie, of met ’n klinkende reël wat die redakteur en bemarkers saam geskep het. Griet het uiteindelik sonder spreuk uitgekom, ek vermoed omdat niemand ’n beter een kon uitdink as Herr Fomm se half-ernstige voorstel nie: Kyk hoe naai hulle! Maar dít kon duidelik nie.

Ek het nie die verkoopsgeskiedenis van die boek voor oë nie, maar dit was ’n fenomeen. Ons kon keer op keer nie gou genoeg herdruk nie. Laaste wat ek onthou, was vyftigduisend, maar haar verkope moes intussen al ver daar verby gaan draai het. Praat van ’n aar raakboor. ’n Senuwee. Marita het vir die eerste keer, altans sedert Hettie Smit se rokerig romantiese schmaltz van die jare dertig, aan vroue ’n stem in Afrikaans gegee om hul seksualiteit in uit te druk. Nie die seksualiteit onder verdrukking van kerk en staat nie, met die nawerking van die broers Vorster, die een eerste minister en die ander NG Kerk-moderator, nog duidelik voelbaar.

Frederik de Jager en Marita van der Vyver by die bekendstelling van Griet skryf 'n sprokie (die foto het in Die Burger verskyn en is verskaf)

Nee, dit was juigend en vry en verbeeldingryk, ’n viering eerder as ’n skandalisering. ’n Nat vinger, wysende na mans, beide beskuldigend en uitnodigend. Dit was die seksualiteit van Erica Jong se “zipless fuck”. En dit was ’n dekselse knap stuk letterkunde.

Die res is geskiedenis. Marita het een van die gewildste en produktiefste skrywers in Afrikaans se geskiedenis geword, met ’n oeuvre wat tot by kosboeke gaan draai het.

’n Kwarteeu later woon ek en sy beide in Europa. Marita toe al lankal in Frankryk met haar Franse man en gesin. Ek en my maat pas in Griekeland waar ons ’n soort toeristebesigheid begin het waar mense saam woon, eet en gesels. Dit was 2016. Ons reël met die tydskrif Sarie dat Marita na ons sou kom op die eiland Lesbos, ’n naweek saam met ons en ander vriende deurbring vir ’n oefenlopie van ons idee, en ’n artikel daaroor skryf. Waar sou jy beter promosie kry?

Aan die einde van ’n gesellige tydjie vra Marita my hoekom bied ek en sy nie saam ’n werkswinkel vir skrywers aan nie. Die gedagte groei. Toe ons dit adverteer, word ons oorval. Dis nou al vyf sulke werkswinkels later en hulle bly steeds gewild. 2020 s’n moes uitgestel word omdat COVID-19 alle planne tersyde gestel het. Dit is ’n slag vir beide, maar is niks teen die vriendskap en lang trajek wat begin het by ’n versuim aan my kant, en wat soveel anders sou kon verloop het as Marita ’n minder vergeeflike mens was.

Voorin my eksemplaar van Griet het Marita in 1992 geskryf: “Mag ons dit weer doen.” Ek mos van die gesiente.

The post Skoon wasgoed-rubriek: ’n Ster word gebore appeared first on LitNet.

Graad 6: Wiskunde – aftrekking met heelgetalle

$
0
0

Net wit gesiggies oppie poster

$
0
0

Laaswiek et ek my ontevriedenheid ytgespreek oorie feit dat daasa net wit gesiggies was oppie poster virrie ATKV Tienertoneel-webinaarreeks. Ek wou eers’ie post daa’oorie. Maa’, ek mean ma, dit sou irresponsible wies om nie te praat oo’ iets soes  daai wat ’n warme klap innie gesig issie. As ieman’ wat gereeld praat oo’ dinge wattie lekke’ issie,  oo’ dinge wat ongemaklik is vi’ bety, wiet ek soms val mens se woorde op doewe ore.

Toe ekke nog gestudy et, was ek baie bang. Ek was in Stellies, surrounded mettie white folk  en ekke et gesien hoe baie mense se proximity aan whiteness baie kleiner raak. Daai et my nervous gemaak. Ek et myself gevra, is daai wat ’n mens moet doen om te succeed in die industry? Moet ekke heeltyd gefocus bly oppie white gaze en alles explain, moet ek aan myself tweak en die narrative van my passionate stories change om hie’ te survive? Ek et toe beslyt dat ittie die moeite werd is om my gies  en ware wô’tels te ve’loo om te succeed in die industry nie, en ekke staan toe my man.

My post was baie simple. En ekke wou wiet of nie een van daai wit mense gedink et daa’ isse problem met die poster nie. Het hulle white privilege hulle so blind gemaak dat hulle nou net dinge aanvaar soes dinge kô? Ek et gesê hulle white privilege affect hulle nie, cause hulle liewe in ’n white world. Iemand et gecomment, ’n wit vrou, wat gesêrit net omdat sy wit is betieken nie sy et alles die easy way nie, en dat “white privilege" haa nie benefit nie, cause êrens in haa liewe was vi’ haa gesê hulle kannie vi haa die job gie nie, cause sy issie ’n person of colour nie. So ekke moet mooi dink voo’ ekke sê alle witmense et dit maklik. Haa comment et somehow imply dat ekkie wiet iets soes reverse racism bestaan nie. Ek sê vi haa die volgene.

  1. Konteks is baie belangerik
  2. Ekke kan vi haa my presentation op reverse racism email wat ekke laasjaa gedoen et virrie klas
  3. Om te compare en te dink ’n wit mens en ’n mens va kleur is equal in struggles is impossible.
  4. Ommie gesprek terug te draai na jouself toe as ienage ieman’ praat oo hulle oppression, is sieke die onmenslikste ding om te doen.
  5. Ekke et gelee’, dat jy ka jou blou vedytlik, maa as ieman’ nie comprehend wat jy sê nie, issie gesprek useless.
  6. Wit mense kan oepenlik oo hulle issues en tekortkominge gesels, cause ôs sal lyste, ôs het goeie harte, maa om dit al iewag op te bring as mense va kleur ’n storie ve’tel, issie reg nie.
  7. Sonne ’n job kan ’n wit mens nog altyd meer koep as ’n persoon va kleur met ’n wêk.
  8. Rassisme is inherent. En met ’n poster soes daai vannie ATKV wys dit wee die witheid iets om na toe te strewe, en dat ienage iets en persoon van kleur een of anne vorm van contamination is
  9. Ek hoep sy et nou wêk.
  10. Sy moet haa dag geniet.

Dit was vi my belangerik dat sy ve’staan dat ek hie’ praat oo representation. Erkenning en respek.

Sy het terug reply en gesê dat sy ’n vriendin va kleur het wat oek sukkel om wêk te kry in die industry en somehow imply sy dat sy struggle ken. Maa sy sê sy stem’ie saam mettie stelling dat ’n wit mens sonne’ ’n wêk meer kan koep as ’n persoon van kleur sonne ’n werk’ie.

Ek sê haa toe wee, konteks is baie belangerik. En ek praat vannie basic respect en erkenning dat ôs mens is en dat ôs vel, tong en stories saak maak.

Want kyk, issie haa burden alleen om te dra nie. Issie ’n attack op haa nie. Nie eers dié oppie poster nie, maa oppie system. Wan’ daai is hoe dit designed was. En vi dinge om decolonised en gedecontruct te wôd, moet ôs die nodige gesprek met mekaa’ het, in ’n respectful way, al issit oo’ Facebook.

En issie jammerte ATKV het dié laat slip. Representation is belangerik. Om te voel asof jy hoort is belangerik. Om te voel jy wôd gehoo en ve’staan is belangerik. Daai mense se gesigte oppie poster sê blatant dat daa’ al klaa siekere criteria is waa’ volgens die kinnes moet voldoen. Afrikaans is ôs ammel s’n. In al sy vorme. Ek is moeg van ve’klarings wat na die tyd gemaak wôd en hoe daa’ belowe wôd om meer diverse te wies innie volgene ronde.

Is tyd dat ôs konteks beginne ve’staan en so oek die gevolge van nie buite die realiteit va jou eie liewe kyk’ie. Daa is baie gesprekke wat ôs nog moet het. ’n Lank pad na ware, innerlike en treffende transformasie wat ôs nog moet stap en baie ideas en persepsies dat ôs ammel equal is innie oë vannie system wat ôs nog moet afgeskud wôd. Met tyd sal dit kô. Met tyd sal ôs na mekaa lyste om te ve’staan en nie net lyste om te respond nie. Dié is groter as ôs ammel. En ekke hoep dat daai kind van kleur oo ’n paa’ jaar nie nie sy tong hoef te compromise virre sertifikaat met ’n goue sticker oppie. Dat hy met gemak deur’ie wêreld ka’ beweeg en homself om elke hoek en draai sal sien, sal hoor, sal leef, sal voel en sal aanvaar, in al die wonne’like vorme wat hy bestaan.

The post Net wit gesiggies oppie poster appeared first on LitNet.

Reader impression: Prisoner 913 by Riaan de Villiers and Jan-Ad Stemmet

$
0
0

Prisoner 913: The release of Nelson Mandela
Revelations from the archive of apartheid minister Kobie Coetsee
Riaan de Villiers and Jan-Ad Stemmet
Tafelberg, 2020
293 pages

This reader impression was written and sent to LitNet on the writer’s own initiative.

Loose talk, especially pillow talk, can be dangerous. In the arms of a lover, Nelson Mandela’s wife, Winnie, whispers that Nelson will be visiting Durban. The lover wants Winnie for himself. He sees an opportunity to betray Mandela to the authorities, and the rest is history. Mandela is arrested at a roadblock in Natal, is convicted of treason and spends 27 years in jail – until the endgame, when the National Party government is boxed in by events and decides to free him prior to negotiating an end to apartheid.

Mandela’s belief that Winnie played a role in his betrayal comes from his own lips as he meets with their eldest daughter, Zenani and her husband in his cottage at Victor Verster Prison in Paarl some five months before his release. The entire cottage is bugged, and every word he says to his visitors is recorded. Everything in this Orwellian surveillance space finds its way to the desk of Kobie Coetsee, the shadowy minister of justice and prisons, who plays a central, if murky, role in Mandela’s eventual release. 

All of this comes to us via Prisoner 913 – one of the most riveting books I have read about the Great Man and the largely hidden dynamics swirling around him at that time. It is based on Coetsee’s own secret files on Mandela which he kept in his ministry – which he removed when he left government before the 1994 elections, and promised to co-author Jan-Ad Stemmet two days before his death in 2000; Stemmet eventually rediscovered them in a Bloemfontein archive 13 years later.

Coetsee is like some Stasi operative in East Germany, eavesdropping on his neighbour. Part of the guilty fascination – if one can call it that – of this book is to see how the eavesdropping Coetsee is “turned” by the Mandela charisma and becomes his fierce champion, even if he cannot bring himself to admit it.

Readers must decide for themselves. But Coetsee – legal brain, deputy defence minister and minister of justice and prisons under President PW Botha and FW de Klerk – clearly believed that the trusting relationship he built with Mandela entitled him to be Mandela’s “gatekeeper” from 1982 to 1990, when Mandela was released from prison.

While in later years Mandela was popularly associated with the prison number 466/64, his number on Robben Island, he had another – and permanent – number in the broader prisons system, namely 913. Coetsee’s Mandela file was tagged “913”, and, in Gulag style, all the largely classified government documents in the archive never refer to Mandela by name, only by his number. But, as the reader works his way through this epic distillation of the vast “Prisoner 913” collection of 13 000 pages, Mandela comes alive like a hologram, dancing on the page.

This reviewer had the privilege of dining alongside Mandela a couple of times at functions, and his voice – once heard, never forgotten – was unique to the man. It therefore feels furtively voyeuristic, intrusive – as if in some mysterious way, one is conspiring with the scrutiny apparatus which captured his private conversations – to read these transcripts of Coetsee’s secret recordings. In German, they say, “Der Lauscher an der Wand hort seine eigene Schand” – the listener on the wall hears his own shame. You come away feeling that this is what happened to Coetsee. He heard his own shame and that of his countrymen, and changed his apartheid spots to the extent that he could, and, while not becoming another Beyers Naudé, experienced his own Damascene conversion.

There are dozens of other extraordinary revelations, the Winnie betrayal being but one, in this first-rate addition to understanding what really went on behind the scenes in the “lost” decade of the 1980s leading up to Mandela’s release. Prisoner 913 is a very good companion to Anthea Jeffery’s Peoples war (2019, Jonathan Ball), which details the ANC/SACP adoption – after a visit by Oliver Tambo and colleagues to Vietnam and General Vo Nguyen Giap in 1978 – of Giap’s strategy of pursuing both insurrection and negotiation at the same time. Because the ANC lacked a conventional army, insurrection had to be predicated on Lenin’s famous “magic trick” of a united front which aimed at harnessing the masses to make the country ungovernable – in South Africa’s case, this became the United Democratic Front, acting as a kind of internal ANC force. But it also amounted to a mandate harnessed by Mandela to enter into negotiations with the National Party government. He grabbed the opportunity with both hands, and brilliantly fought his and the ANC’s corner, as Prisoner 913 shows.

There are probably two dozen serious books about Mandela, including his own autobiography, but I can think of very few that capture the “real man” in the same way Prisoner 913 does. Young Mandela by David James Smith offers a tantalising picture of the man when young, as does 'n Seun soos Bram by Hannes Haasbroek, but here we have his mature voice in actual conversation with a panoply of visitors. Mandela is somehow reduced, and yet becomes larger and more attractive in human terms. Poignantly, despite the bitterness towards Winnie momentarily revealed in his conversation with Zenani, he continues to look forward to her visits, and continues to draw comfort from them. He remains a father we all recognise, touchingly scribbling a note for Winnie to pass on to their daughter Zindzi after the apparent suicide of her partner: “Darling,” it reads, “what has happened has happened, and no useful purpose can be served by torturing yourself over it. Pull yourself up, darling, and remember that we love you very dearly. Let’s forget what ... cannot be changed .... I love you. Tata.”

But it is not only the insights into Mandela’s character and motives which make for gripping reading; the book also casts new and penetrating light on the hidden dynamics, prior to constitutional negotiations, between the National Party and the ANC. Prisoner 913 shows that both Mandela’s and President FW de Klerk’s autobiographical accounts of events are highly selective, to the point of being misleading. Many examples are given, but De Klerk is either disingenuously obtuse or genuinely ignorant when he writes about being unaware of the lengthy interaction between Coetsee and Mandela. In De Klerk’s own account, he simply picks up the reins after President Botha’s stroke in 1989, lends the process “his tacit approval”, has his first meeting with Mandela in December 1989 and announces his release on 2 February 1990.

Was he really not aware that Coetsee had – with PW Botha’s approval – been meeting with Mandela ever since the latter’s prostate operation in 1985? It seems not. De Klerk was apparently kept out of the loop by Botha and the military. Indeed, it is Botha who first offers to release Mandela in “white” South Africa rather than the “independent” homeland of Transkei – under the tender mercies of his cousin, Kaiser Mathanzima – which is what the diehard apartheid groupthink lobby wanted.

Notably, the book reveals that, at his meeting with De Klerk on 13 December 1989, Mandela was asked to serve as the latter’s advisor, as a member of a “panel of wise men”. Whether this was relayed by De Klerk himself or by Coetsee in De Klerk’s presence remains unclear, but the import remains unchanged. Startlingly, it also reveals that the offer remained alive until a day before De Klerk’s epochal address in parliament on 2 February 1990, only to disappear without trace from De Klerk’s final address. Whether Mandela finally rejected the offer or De Klerk himself decided against it remains unclear.

The book also discloses that De Klerk made certain proposals which Mandela agreed to relay to the ANC in exile. Indications are that this would have entailed an attempt to meet at least some of the preconditions in the Harare Declaration, in exchange for the ANC either suspending or renouncing its “armed struggle”. Transcripts of telephone conversations between Mandela and key ANC figures in Lusaka – notably Alfred Nzo and Thabo Mbeki – reveal tantalising glimpses of a possible agreement that would have resulted in a “simultaneous declaration” between Pretoria and Lusaka. However, this initiative petered out in January 1990 for reasons which still remain unknown. The book also reveals that Coetsee raised the prospect of releasing Mandela with PW Botha as far back as 1984, and that Botha gave him the green light to recast government policy for releasing “security prisoners” in a way that would have allowed Mandela’s release, on the one hand, and imprisoned poet Breyten Breytenbach, on the other.

It makes other significant disclosures, among them Mandela offering his services as a facilitator between the National Party and the ANC with ideas that seemed to cut across ANC policy – without consistent communication with the ANC in exile, he was forced to wing it on his own. Finally, however, the Harare Declaration, endorsed by the OAU in 1989, provided the ANC with a clear blueprint for negotiations, and everyone – prisoners like Mandela and Walter Sisulu, the internal resistance movement and the ANC in exile – began to sing from the same hymn sheet. (Usefully, Anthea Jeffery also records that the blueprint was drawn up with Soviet help and, according to Soviet foreign minister Shubin, provided for talks between the liberation movement and the apartheid regime to take place on ANC terms.)

The Harare Declaration gave Pretoria a headache of the first water, and transcripts of Mandela’s conversations with key figures in Lusaka, as well as with “security prisoners” about to be released, demonstrate how adroitly Mandela worked to advance a constitutional settlement in terms favourable to the liberation movement. Indeed, from the advent of the Harare Declaration, broadly coinciding with Botha’s ousting and De Klerk’s rise to the presidency, the latter increasingly starts to play catch-up, and eventually relies heavily on relayed pressure from Thatcher’s government to override last-ditch resistance from the security establishment.

The transcripts of the telephone conversations between Mandela and his colleagues in Lusaka make for fascinating reading – they show how Mandela, with his old-fashioned use of words and phrases like “chaps” and “having a nap”, deployed his “Uncle Nel” (as Thabo Mbeki called him) charm and gravitas to great effect.

We also gain greater insight into one of the most puzzling themes in the story of his release, namely his apparent reluctance to leave prison. This, it turns out, was partly strategic and partly personal. On the one hand, he used the international clamour for his release as a sort of inverse bargaining chip, telling De Klerk and his cohorts that he wouldn’t leave prison “without a deal he can take to Lusaka”. At the same time, it becomes touchingly clear that he was comfortably settled in his cottage at Victor Verster, and that part of him was greatly discomfited when De Klerk abruptly told him on 9 February that he would be ejected into the outside world two days later. He packed his clothes in a cardboard box, so unprepared was he.

De Klerk would not compromise on the date, but did agree to release him in Cape Town rather than Johannesburg. And so it came to be that he walked out of the Victor Verster gates on 11 February, hand in hand with Winnie – but not before security had to be doubled after receiving a tip-off that he would be shot upon his exit by a renegade prison warder.

It’s all in the book – an essential addition to the library of any serious student of South African affairs. Kobie Coetsee’s only known honour was to have a South African naval ship named after him – the SAS Kobie Coetsee. But even this proved short-lived – the ship was eventually renamed the SAS Job Maseko, after a black South African hero in World War II. A few books – including those by journalists Allister Sparks and Patti Waldmeir, and eventually Mandela’s own Long walk to freedom – have hinted at Coetsee’s behind-the-scenes contribution, but Prisoner 913 casts penetrating new light on his strangely important role in easing South Africa’s transition from apartheid to democracy. FW de Klerk was the one who walked away with the Nobel Prize in the end, though. Winner takes all.

The post Reader impression: <em>Prisoner 913</em> by Riaan de Villiers and Jan-Ad Stemmet appeared first on LitNet.


Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Ena Jansen se bydrae

$
0
0

Die geliefde skrywer Elsa Joubert (gebore 19 Oktober 1922) is op Sondag 14 Junie 2020 aan COVID-19 in ’n Mediclinic-hospitaal in Kaapstad oorlede. Sy was 97 jaar oud.

Haar herdenkingsgeleentheid is op Saterdag 4 Julie 2020 aanlyn aangebied. Volg die skakel om na die geleentheid te kyk: https://vimeo.com/435700573/5fa4f63659. LitNet publiseer hiermee sommige van die huldeblyke, wat elk uit eie reg ’n soort tydsdokument is.

Hier onder is Ena Jansen se bydrae by die herdenkingsgeleentheid.

Ena Jansen en Elsa Joubert (Foto: Stef Glen)

…………

“En dís hoe Elsa Joubert se oeuvre opgesom kan word: as onvermydelik, as noodsaaklik, as die vertel van stories wat op ’n noodwendige manier ontvou – myns insiens trouens die raakste definisie van goeie literatuur.”

…………

Elsa Joubert (1922-2020) – herdenkingsbyeenkoms 4 Julie 2020 (Welgemeend, Kaapstad)

Baie dankie Elsabé, Henriette en Nico vir julle uitnodiging om vandag oor Elsa Joubert se skryfwerk te praat. Sy was julle geliefde ma, sy was ouma en oumagrootjie. Sy is ons almal se geliefde skrywer; sy was reisiger, denker, historikus, antropoloog en sosioloog. Sy was bergbeklimmer en Leeukopkyker.

Hoe begin jy om ’n skrywer te gedenk wat meer as ses dekades lank bly skryf en publiseer het, wat wêreldberoemd is vir ’n roman wat die land se politiek verander het.

Wat ek oor Elsa Joubert se werk in agt minute wil sê, is eerstens iets oor die noodsaak van haar skrywerskap en die pad wat sy met haar skryfwerk wou loop; tweedens iets oor die Limietberg en ander grense wat sy wou oorsteek, en derdens iets oor die troos van Leeukop.

  1. Die noodsaak van haar skrywerskap

As ons die koerantjie wat Elsa in standerd 3 in die Paarl saamgestel het en haar studentepublikasies buite rekening laat, het Elsa Joubert se skrywersloopbaan formeel in 1957 begin toe Water en woestyn oor haar eerste groot reis deur Afrika gepubliseer is. Afrika was van die begin af die een groot inspirasie in haar werk – nie net vir haar reisverhale nie, maar ook vir haar romans.

Elsa Joubert het ontsettend hard gewerk. Op LitNet is haar skrywersprofiel daar vir almal om meer te lees. Ek tel sewe bundels reisverhale, sewe romans, twee bundels met kortverhale en een met novelles, een storieboek vir kinders, en ten slotte haar drie magistrale outobiografiese werke, ’n Wonderlike geweld, Reisiger en Spertyd, toe sy reeds 95 was.

Dis geen wonder dat Elsa in die onderhoud wat ek met haar oor Spertyd gevoer het, met oorgawe verwys het na Sebald se opmerkings oor die ouer skrywer nie. Sy’t dit voorgelees terwyl ons sit aan haar ronde tafel met die vaas oranje speldekusssings voor die venster in Berghof, en ek hoor die ritme van daardie ligte maar nadruklike stem vandag nog duidelik:

There seems no remedy for the vice of literature; those afflicted persist in the habit despite the fact that there is no longer any pleasure to be derived from it.

Joubert het aan die kwelling om te wil skryf blý ly; dit was vir haar ’n roeping. Sebald se woorde was daarom vir haar so ’n “riem onder die hart”. “Want jy weet,” het sy gesê, “ek neem nogal aanstoot as iemand vir my sê: ‘Maar kry jy nie end nie?’” En dis toe dat ek byvoeg: “Ja, of dat hulle seker vra: ‘Skryf jy nóg?’” Dit het haar verontwaardig laat lag. “Ja. Daai ’nóg’ is liederlik. Maar ‘jy kry nie end nie’ is nog erger, want dis soos ’n stout kind wat nie ophou skree nie. Ek het baie vreugde uit Sebald geput.”

Haar humor, nuuskierigheid en wil tot skryf was onblusbaar: “Man, dis sterk, […] ek het so ’n behoefte om in woorde my sin neer te skryf, jy weet, net iets vang. Want dit is die ding met skrywery, jy vang iets, jy probeer iets vang voor die stroom dit wegneem.”

En dis hierdie verwysing na die vasvang voordat die stroom dit wegneem wat my laat besef die beginpunt van Joubert se skrywersloopbaan lê op ’n plek wat ek nie eerder raakgesien het nie. Dis wanneer sy in Desember 1945 op ’n trein klim na die Oranjerivier-eilande tussen Keimoes en Kakamas.

In ’n Wonderlike geweld vertel sy hoe die son sak terwyl sy oor vervaarlike hangbrûe loop tussen die eilande: “Dit voel haar sy’s in een van haar drome. Net met die een hand kan sy vashou aan die handkabel wat weerskante gespan is, sy begin loop, die brug skommel soos sy loop. My pad is self die ding wat trek …” Sy word bang en gaan klop in die skemergrys donkerte aan by ’n witgekalkte steenhuisie. Die ou man waai en beduie met sy kierie: “Die pad is reg, loop maar.”

En dis nét hier waar Elsa Joubert haar pad vind, begin loop as skrywer, haar vrees verloor. As leser voel jy dit aan in die dringendheid van haar beskrywings; haar besef dat sy “’n ander wêreld betree” (335). Die eerste van soveel ander wêrelde wat sy sou betree.

Wanneer haar medestudent Klaas, wat nes sy skryfambisies het, terug in die Kaap vra of sy iets “bereik” het by die eilandmense, antwoord sy:

“Wat praat jy van ‘bereik’? Dit gaan oor iets baie anders as ‘bereik’. Ek kan oor hulle skryf […] Maar ek gaan nie stories oor hulle opmaak nie.” Die sekerheid waarmee sy praat, verbaas haar. Sy het finaal vir haarself uitgevind: skrywe gaan oor meer as stories opmaak. Sy dink aan Sarah [Goldblatt] se vermaning: “A man must to me a plain tale unfold.” Miskien is die sleutelwoord daar “unfold” [dink sy], wat beteken: “Reveal what is already there.” Miskien het Shakespeare se “unfold” te make met wat Katherine Mansfield “inevitable” noem, ’n eie waarheid wat ontvou. (337)

En dís hoe Elsa Joubert se oeuvre opgesom kan word: as onvermydelik, as noodsaaklik, as die vertel van stories wat op ’n noodwendige manier ontvou – myns insiens trouens die raakste definisie van goeie literatuur. Sy het die gawe gehad om ’n “plain tale”, om alledaagse werklikhede, dwingend te vertel; om swaarkry en onreg, pretensie en harteloosheid, angs en liefde aan haar lesers voor te hou.

’n Wonderlike geweld eindig met die konkreetheid van haar vertrek uit Suid-Afrika aan boord van die City of London: “Sy staar na die swart onrustige water wat deur die kiel deurboor word, sy hoor die geluidlose dinge wat in die diep donker water roer” (400).

En so word Elsa Joubert die verpersoonliking van die meisie oor wie Elisabeth Eybers in “Twee kleuters in die Vondelpark” skryf: “Maar sý sien webbe onderwater roer.” Nooit het Elsa Joubert “’n druk slagvaardige mevrou [geword] / met ’n allure van dít-is-soos-dit-is” nie. Elsa se verwondering en teendraadsheid as klein dogtertjie het ’n lewe lank by haar gebly, ondanks baie druk op haar en aanvanklike pogings om te konformeer. Sy was ’n reisiger en skrywer wat gedurf het om die onbekende te betree. Tot met die klein skat, Spertyd, waarin Elsa en Stom-Japie se wedervarings in Berghof sentraal staan.

  1. Die Limietberge en ander grense

Die Limietberge is nie net ’n Bolandse geografiese gebied nie; dit het alles te make met die persoonlike grense wat Joubert raakgesien en ervaar het, dít wat haar as vrou in die 1940’s gefrustreer het. Trouens, reeds as kind toe haar ma haar verbied het om die grens tusssen hulle huis en die bediendekamer oor te steek. Die tweede deel van haar outobiografie, waarin sy ’n groter wêreld begin verken, heet dan ook uiters gepas Reisiger – die Limietberge oor.

Telkens stel sy ook haar karakters voor die uitdagings van onbekende wêrelde. So begin sy Missionaris skryf om weg te kom van die destydse rumoerige Suid-Afrikaanse politieke problematiek. Die Nederlandse boggelrugmissionaris Aart van der Lingen uit Rotterdam is daarin haar soekende hoofkarakter, ’n “rooigebrande, verlate Hollandertjie”, wat nie weet watter kant toe wanneer hy die Woord wil gaan bedien aan die Griekwas nie.

Byna ’n jaar lank word Van der Lingen oorkant die Limietberge getoets. Hy ervaar Afrika as loog, as aambeeld. “Met Afrika wat beproef tot die limiet. Limiet? Hoeveel van ons ken dit?” (3)

In Missionaris is daar talle tekens dat Aart se worsteling ook Joubert se selfondersoek is, dat die boek ’n verskuilde outobiografie is, dat sý problematiek, sý vrae: “Waarom, waarheen, waartoe?” juis ook háre was. En dit is daardie vraende selfondersoekende vrou wat ons vandag gedenk, die vrou wat berge oorgesteek het: in haar lewe én in haar werk.

  1. Die troos van Leeukop

Leeukop word gereeld in Spertyd beskryf. Soos op een mistige volmaannag. Elsa gaan alleen na die boonste verdieping van Berghof en kyk “heeltemal gefassineerd, gemesmeraais, bang” weswaarts. “Die wit lig omraam en gee diepte aan die skitterende vorm. Dis ou Leeukop, net die boonste helfte, die onderste helfte is toe onder die mis” (Spertyd, 165).

Hierdie beroemde 670 meter hoë piek met sy unieke bonkige vorm tussen Tafelberg en Vlaeberg word steeds belangriker vir haar, dalk ’n nuwe Limietberg.

Sy skryf oor ’n aand wanneer Leeukop in die donker verdwyn en sy die weerkaatste kamer in haar ruite sien: “Met die skyn van iets, nie met die werklikheid nie.” Ons praat na aanleiding hiervan oor ’n onderwerp wat duidelik vir haar baie belangrik is teen Spertyd se einde. Elsa sê: “Ek het net een dag die versekering gekry dat die Onnoembare en die Onsigbare Krag by was met my geboorte, en dit sal by my wees by my sterfte. Dis waarom die hoofstuk se naam net ‘Stilte’ is. Ek wou eintlik beklemtoon dat jou eie binne-stilte is die deur tot alles: Die natuur is so skoon dat dit seermaak. Mense, en menseverhoudings, word anders. Jou gemoed is anders. Hulle in my, en ek in hulle. Alles is liefde en lig. Alles is soos dit moet wees. Die bestaanheid is genoeg. En die sleutel hiertoe is in jou eie binne-stilte.”

Elsa Joubert het nou ’n nuwe gebied betree. En ek moet dink aan wat sy al gesê het: dat sy die hiernamaals sou wil binnegaan met ’n notaboekie en Bic-pen. Omdat daardie wêreld verby die onsienlike sy eie uitdagings het. Sy was nie bang daarvoor nie en het gesê: “Ek dink dis ’n wonderlike avontuur. Ek sit die ander aand deur my venster en kyk na die sterre en goed. Dis lekker. En ek dog, jinne, well, een van die dae travel ek daar by julle.”

Anderkant die Limietberge, tussen die sterre, hoër as haar dierbare onwrikbare ou Leeukop.

Lees ook 

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Nico Steytler se bydrae

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Annari van der Merwe se bydrae

"Die bestaanheid is genoeg" – ’n onderhoud met Elsa Joubert oor Spertyd

Elders gesien: In memoriam – Elsa Joubert

The post Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Ena Jansen se bydrae appeared first on LitNet.

Jeremeo Le Cordeur gesels oor die Jakes Gerwel Stigting en PEN Afrikaans Skrywersresidensie 2020

$
0
0

Tydens Julie 2020 het vyf skrywers hul skrywersresidensie by die Jakes Gerwel Stigting se Paulet Huis in Somerset-Oos voltooi. 

Volgens die Jakes Gerwel Stigting is die fokus van dié residensieprogram (aangebied in samewerking met PEN Afrikaans) veral skrywers wat nuwe stories na die Afrikaanse letterkunde bring en leefwêrelde oopskryf wat nog nie voldoende in die letterkunde gehoor is nie. 

Van links: Jeremeo Le Cordeur, André Trantraal, Veronique Jephtas, Khadija Tracey Heeger en Olivia Coetzee

Menán van Heerden gesels met Jeremeo Le Cordeur oor sy ervaring en sy werk.

Jeremeo Le Cordeur

Jeremeo, baie geluk met Vulture Productions se Standard Bank Ovation vir Ouma Lilly & haar Klong-videoreeks as deel van vanjaar se virtuele Nasionale Kunstefees Makhanda. 

Watter stories wil jy oor Ouma Lilly vertel? Watter video is jou gunsteling?

Dankie. Die toekenning was onverwags. Ek was besonders dankbaar ek het al die beeldmateriaal van Ouma deur die afgelope paar jaar behou. Dit het my byna drie weke gevat om die projek aanmekaar te sit. Ek is so dankbaar vir die oorweldigende ondersteuning van die #Oumalilly-aanhangers – en die feit dat my ouma nou op 94 ’n "Award Winner" is.

My gunstelingbeeldmateriaal is waar Ouma Lilly my nuwe kar vir die eerste keer sien. Dit is ook die oorspronklike video wat viral gegaan het:

Ek is tans besig om ’n bundel te skryf, met gedigte, tonele en monoloë wat fokus op die liefde tussen ’n ouma en haar kleinkindklong. Stories uit my en Ouma se verlede en hede word ondersoek en die temas van erfenis, familie, welstand, godsdiens en gemeenskap word in diepte verken.

Lees Jeremeo se voorlesing van "Klein Plasie". Hierdie gedig is deel van die bundel "Ouma se Klong" (werkstitel)

In ’n onderhoud met LitNet en Radio 786 het jy meer oor Vulture Productions vertel. Fotografie van verhoogproduksies is deel van jou platform. 

My fotografie het my sedert 2016 blootgestel aan ’n buffet van teaterproduksies wat ek met my betroubare lense kon observeer. Ek geniet dit opreg om produksies te bespeur deur my lens en ek voel ek het ’n phantom limb wanneer ek ’n vertoning sonder my kamera observeer.

Watter foto's is jou gunstelinge?

Mama (skrywer en regisseur: Chenal Kock, Kunstekaap, Vrystaat Kunstefees en Baxter-teater, 2019)

Phillip Schnetler in Priscilla Queen of the Desert voer "Follie! Delirio vano è questo! Sempre libera" van La traviata op. Kunstekaap, 2017.

Kudu (skrywer en regisseur: Lwanda Sindaphi, Baxter-teater, 2018)

Klippe wat val (geskryf deur Philip Rademeyer, Toyota US Woordfees, 2017/2018)

Ukuwa Kwe Nkaba (skrywer en regisseur: Mthombisi Mpandle, Baxter Zabalaza-wenner, 2019)

Triple Axel (skrywer en regisseur: Nico Scheepers, Toyota US Woordfees, 2020)

Die Garage (geskryf deur Rafiek Mamon, Toyota US Woordfees, 2020)

In Slavenhuis 39 (geskryf deur Herschelle Benjamin, Toyota US Woordfees, 2019/2020)

Weens die COVID-19-regulasies word kunstefeeste en toneelstukke op aanlyn platforms / radio aangebied. Jou Ouma Lilly & haar Klong-videoreeks is ’n voorbeeld van hoe mense se stories aanlyn vertel kan word.

Wat is die moontlikhede mbt aanlyn luisterdramas, radiodramas en aanlyn platforms vir die kunste in hierdie tyd?

Ons lewe nou in ’n tyd waar wifi en ’n foon met ’n eenvoudige kamera wonderwerke kan verrig. My grootste uitdaging was om net skouer aan die wiel te sit en hierdie tyd te gebruik om my vaardighede te ontwikkel, al was dit hoe klein. Ek wou nie myself in ’n posisie plaas waar ek moet wag vir iets om te gebeur nie. Dit is hoekom ek myself uitgedaag het om vir die eerste 21 dae van lockdown daagliks ’n video te skryf, verfilm en redigeer vir my sosiale-media-platforms. So het ek myself op hierdie basis nuwe vaardighede geleer en ook sodoende my vriende, volgers en familie op hoogte gehou oor die senutergende verwikkelinge van COVID-19 met ’n ligte invalshoek.

Ek het uit my slaapkamer tonele van my een-man-produksie, Dude wa’s my Bakkie?, opgeneem! Dit was gedoen vir die Baxter Radioprojek. Partykeer moet jy die beste maak van ’n situasie wat jou om elke hoekie beproef. Ek het my vrye tyd gebruik om myself redigeringsvaardighede te leer deur doodeenvoudig YouTube tutorials te gebruik as studiemateriaal. Selfstudie kan wonders verrig met selfdissipline en determinasie. Onverwags het my self-studie handig gepas gekom met die "Ouma Lilly & haar klong" dokumenter. In hierdie dokumentêr moes ek al my nuutgevonde kennis gebruik en ek is beloon met die silwertoekenning by die Standard Bank Ovation Awards.

Congratulations to Vulture Productions on their Standard Bank Ovation for OUMA LILLY & HAAR KLONG - a collection of...

Posted by National Arts Festival Makhanda on Sunday, July 19, 2020

Die beeldmateriaal wat ek moes gebruik van Ouma Lilly in Ouma Lilly en haar klong was op ’n slimfoon verfilm. Dit is belangrik om nie jouself te beperk deur te dink dat jy duur kameras, duur kursusse of die beste redigeringsprogramme altyd benodig nie. Maak shabba met wat jy het!

Daar is reeds ’n paar digitale platforms gestig om kunstenaars se werk bloot te stel. Die Vfringe-platform by die Nasionale Kunstefees is steeds oop, en 90% van kaartjieverkope gaan direk na die kunstenaar. South African Theatre on Demand is ons eie Netflix vir teaterstukke. Hulle het so pas produksies vrygestel wat Vrouedag, sowel as die Kirvan Fortuin Concert in die kollig plaas. Dan is daar ook kunstenaars wat produksies op sosiale-media-platforms soos WhatsApp ontwikkel. Verandering is onvermydelik, en hoe ons by verandering aanpas, definieer dikwels wie ons is.

Jou Jakes Gerwel Stigting en PEN Afrikaans Skrywersresidensie 2020 het onlangs tot ’n einde geloop. Wat neem jy van hierdie ervaring weg? 

Die drie weke in Paulet Huis was ’n ontploffing van kreatiwiteit en ’n eiland van vrye denke. Alles wat ek as skrywer nodig gehad het, was voorsien en ek is steeds oorweldig met die vrygewigheid. Ek kon uiteindelik myself in ’n veilige en gerespekteerde spasie vind waar ek kon skryf sonder om gesteur te word deur daaglikse beproewinge. Ons skrywers het mekaar aangemoedig, ondersteun en op ’n respekvolle manier uitgedaag. Die personeel, Theo Kemp, Tjoppie Ferreira en Elsie September was amazing en het my onmiddellik tuis laat voel. Ek het tydelik met imposter syndrome gesukkel, maar deur die verloop van die skrywerresidensie moes ek myself herinner dat elke skrywer of kunstenaar sy eie formule en proses het.

Die Jakes Gerwel Stigting se Paulet Huis, Somerset-Oos

My werkstasie

Ek het die huis met skrywers van kleur gedeel en dit het ruimte gebied vir ingewikkelde gesprekke en die deel van verskeie perspektiewe. Die konfrontasie van perspektiewe was uitdagend, maar wel ’n uiters lonende prosedure. Ek het my in ’n spasie bevind waar ek skryf vanuit ’n nuwe perspektief wat ek nie oorspronklik beplan het nie. Stories wat ek nie besef het was van soveel belang nie, dra nou beduidende gewig en dra veel sterker by tot die tematiek van my skryfwerk.

Lees en luister ook

Olivia Coetzee gesels oor die Jakes Gerwel Stigting en PEN Afrikaans Skrywersresidensie 2020

Jong dramaturge gesels oor Jakes Gerwel Skrywersresidensie

#opdielug met Jeremeo Le Cordeur

Jerry, an unconventional hero and Dude, wa’s my bakkie? at the Suidoosterfees

Mama at the Artscape: an interview

Lees ook op Voertaal

Jakes Gerwel Stigting-skrywersresidensie: ’n onderhoud met Vlaamse skrywer Miriam Van hee

Identiteit en versweë geskiedenisse: ’n onderhoud met Vlaamse skrywer Rachida Lamrabet

The post Jeremeo Le Cordeur gesels oor die Jakes Gerwel Stigting en PEN Afrikaans Skrywersresidensie 2020 appeared first on LitNet.

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Henriëtte Latsky se bydrae

$
0
0

Die geliefde skrywer Elsa Joubert (gebore 19 Oktober 1922) is op Sondag 14 Junie 2020 aan COVID-19 in ’n Mediclinic-hospitaal in Kaapstad oorlede. Sy was 97 jaar oud.

Haar herdenkingsgeleentheid is op Saterdag 4 Julie 2020 aanlyn aangebied. Volg die skakel om na die geleentheid te kyk: https://vimeo.com/435700573/5fa4f63659. LitNet publiseer hiermee sommige van die huldeblyke, wat elk uit eie reg ’n soort tydsdokument is.

Hier onder is Henriëtte Latsky se bydrae by die herdenkingsgeleentheid.

…………

“Sy is die voorbeeld van iemand wat haar lewe ten volle gelewe het en elke geleentheid aangegryp het om óf iets daaruit te leer óf iets daaroor neer te pen.”

…………

My ma het baie karaktertrekke en eienskappe gehad wat ek altyd sal onthou en probeer navolg – ek gaan drie daarvan uitlig.

My ma het eerstens ’n prysenswaardige werksetiek gehad. Oor harde werk kon jy haar niks leer nie en is sy vir ons almal ’n voorbeeld. Soos sy telkemale vir ons gesê het, die woorde borrel nie sommer uit haar uit nie – sy het nie daardie tipe talent nie. Skryf beteken gaan sit elke dag voor jou tikmasjien, ’n paar sinne skryf, die volgende dag ’n paar doodvee en weer oorskryf en die volgende dag weer oorskryf. Sy was tot op die einde op haar gelukkigste as sy met taal kon speel of wanneer daar ’n taak in haar dag was om iets te redigeer, te vertaal of skrywend te skep.

Tweedens was daar haar entoesiasme vir nuwe ervarings, nuwe mense ontmoet, nuwe projekte aanpak, geklankbord deur haar groot avontuurlus. Sy is die voorbeeld van iemand wat haar lewe ten volle gelewe het en elke geleentheid aangegryp het om óf iets daaruit te leer óf iets daaroor neer te pen. Dit was vir haar lekker om mense se stories aan te hoor en sy was dus ’n entoesiastiese luisteraar. Groot was haar plesier om iets nuuts te leer of te lees en sy kon nie wag om ’n nuwe projek aan te pak nie (soos tydens die grendeltyd haar vertaling uit Engels na Afrikaans van Omar Khayyam se gedigte).

…………

“Dit was my ma se filosofie – gaan voluit, maak jou kop skoon en oop vir nuwe ervarings en wees dapper genoeg om nuwe avonture te begin.”

…………

Derdens was dit so mooi om te sien hoe sy dit in haar later jare reggekry het om soveel plesier en geluk in die kleinste mooi dingetjie te vind – die son wat op ’n boom val, die wind wat die blare rondbeweeg. My ma het nooit gesê dit gaan oukei of orraait as jy haar vra hoe dit gaan nie – sy het altyd gesê dit gaan goed of dit gaan baie goed. Sy het gesorg dat haar dag goed gaan, al was sy die laaste paar jaar meestal in haar woonstel – dan het sy plesier gekry uit die bome voor haar venster, en dit het haar dag goed gemaak. Hoeveel keer het sy nie in ons telefoongesprekke vir my die bome wat weerkaats op haar venster beskryf nie.

My betoog vir ons, haar kleinkinders en agterkleinkinders is – lewe die lewe ten volle, met oorgawe en passie, en put uit elke dag wat jy kan – jy kry net een keer die geleentheid om vandag te beleef. Dit was my ma se filosofie – gaan voluit, maak jou kop skoon en oop vir nuwe ervarings en wees dapper genoeg om nuwe avonture te begin. My ma het in ongekende waters ingevaar toe sy in die hospitaal opgeneem is – net soos sy gedoen het op die ouderdom van 25 toe sy op haar eie in Afrika ingevaar het – sy het alleen na die hospitaal gegaan en alleen gesterf. My ma het nog die laaste keer toe ek met haar in die hospitaal gepraat het, vir my op my vraag hoe gaan dit met haar gesê dit gaan goed – ek is seker sy het geweet dat sy nou op die drempel van ’n nuwe avontuur en nuwe begin staan. Vaarwel liewe Ma – ek hoop die nuwe avontuur oortref al Ma se verwagtinge.

Ek was gelukkig om die laaste paar jaar met haar oor spiritualiteit en religie te kon praat en ons het menige gesprek gehad oor ’n meer interkerklike invalshoek tot gestruktureerde godsdiens. Dit was ook lekker om, as sy in iets nuuts begin belangstel en entoesiasties ’n nuwe projek aanpak, vir haar materiaal  op die internet te soek en te stuur.

Gebed

Liewe Heer, baie dankie dat ons hier bymekaar kan kom om ons ma, ouma en grootouma te onthou en hulde aan haar te bring. Baie dankie dat sy nie meer deur fisieke beperkings teruggehou word nie en dat sy nou met vrye vleuels by ons pa kon aansluit – ons eer haar krag en moed met die heengaan in die hospitaal. Dankie dat U by haar was in haar laaste ure en dat sy nie alleen die dood tegemoet moes gaan nie.

Ek vra dat U by ons sal wees in hierdie tyd en dat die heengaan van ons ma, ouma en grootouma ons net nader aan mekaar sal bring en sal bind as ’n familie en dat ons mekaar in die toekoms altyd sal ondersteun en help in tye van nood en in geluk. Ons dank U vir nog ’n dag. U genade aan ons, die geleentheid om na U wil te leef, en weer die vreugde van die lewe te voel. Ons dank U dat U vir 97 jaar saam met ons ma, ouma en grootouma gestap het.

Dankie dat ons hierdie geleentheid kan gebruik om afskeid te neem en afsluiting te kry en ons vra U seën op hierdie geleentheid.

Our Father, from whom the breath of life comes, Who fills all realms of sound, light and vibration, may your light be expressed in our utmost holiest. Your heavenly domain approaches. Let your will come true, in the universe just as on earth. Give us wisdom for our daily needs, detach the fetters of faults that bind us, like we let go of the guilt of others. Let us not be lost in superficial things, but let us be free from that which keeps us off from our true purpose. From you comes the all-working will, the lively strength to act, the song that beautifies all and renews itself age to age. Sealed in trust, faith and truth Amen.

(First-century Aramaic prayer)

Lees ook 

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Nico Steytler se bydrae

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Annari van der Merwe se bydrae

The post Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Henriëtte Latsky se bydrae appeared first on LitNet.

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Hein Willemse se bydrae

$
0
0

Die geliefde skrywer Elsa Joubert (gebore 19 Oktober 1922) is op Sondag 14 Junie 2020 aan COVID-19 in ’n Mediclinic-hospitaal in Kaapstad oorlede. Sy was 97 jaar oud.

Haar herdenkingsgeleentheid is op Saterdag 4 Julie 2020 aanlyn aangebied. Volg die skakel om na die geleentheid te kyk: https://vimeo.com/435700573/5fa4f63659. LitNet publiseer hiermee sommige van die huldeblyke, wat elk uit eie reg ’n soort tydsdokument is.

Hier onder is Hein Willemse se bydrae by die herdenkingsgeleentheid.

Hein Willemse (foto: Herman Meulemans)

Die dag toe Elsa Joubert gesterf het, het Afrikaans een van sy belangrikste skrywers verloor. Trouens, Afrika het een van sy belangrikste skrywers verloor. Die afgelope weke het daar roerende waarderings vir haar werk en vir haar as persoon in die media verskyn. Tereg, want haar bydrae tot die Afrikaanse letterkunde is enorm.

Vir Elsa was Afrikaans en ’n bewustheid van “haar volk” belangrik. Dié gegewe was sedert haar vroegste werk altyd teenwoordig. Dit is juis hierdie spanning tussen “Wie is ek en waar pas ons in?” “Wie is ‘ons’?” “Hoe oorbrug ek die ‘ons’ en die ‘julle’?” wat seker van die belangrikste terugkerende vrae in al haar werk is. Die wroeging en worsteling om antwoorde op hierdie vrae te kry, kenmerk haar werk, of dit nou haar reisverhale, outobiografieë, romans, novelles of kortverhale is. Wat aanvanklik onomstootlike sekerhede oor die eie was, het geleidelik verander in die erkenning van die ander, van ’n gemeenskaplike verbondenheid.

Dit is juis hierdie ingesteldheid wat dit vir haar moontlik gemaak het om grense oor te steek, om vreemde ruimtes en omstandighede te ondersoek. Al was dit háár soeke, het sy ook ons gedeelde menslikheid ondersoek. Dit is dan juis sy wat die naaste kom aan wat Latyns-Amerikaanse literêre kritici die tradisie van testimonio noem, naamlik om die verhale van die gemarginaliseerdes op te neem en oor te vertel – om getuie van ’n moment te wees.

Ek onthou dat toe ons mekaar die eerste keer van aangesig tot aangesig ontmoet het, ek strydend gepraat het oor die noodsaak vir ’n niehegemoniese Afrikaanse tradisie. ’n Swart Afrikaanse literêre tradisie, het ek dit genoem. Sy het in ’n koerantartikel kapsie daarteen gemaak en gepleit dat sulke skeidingspraatjies tog liewer nie moet posvat nie. Ons het verskil. Met haar ruimheid van gees was gesprek en die oorbrugging van verskille en grense altyd moontlik – ook in dié geval. Tot haar dood was sy bekommerd oor die stand van Afrikaans, oor haar eie bydrae tot Afrikaans en die Afrikaanse letterkunde.

Die herinneringe aan die enkele kere wat ek, en later ek en my vrou, by Elsa en Klaas in hul ruim huis in Belvederelaan, bokant die Molteno-dam, in Tamboerskloof besoek het, bly kosbaar, veral omdat, afhangend van die geleentheid, daar altyd interessante mense saamgekuier het, of dit nou Jan Rabie en Marjorie Wallace, of Richard Rive, of Braam en Hannie de Vries, of Annari van der Merwe was. Dit was altyd lekker om te deel in die vertellings en almal se beskouings oor sake van die dag aan te hoor. In dié omgewing was Elsa altyd ’n gulhartige gasvrou.

Ek onthou dat met haar en Klaas se besoek aan Indonesië waaruit Gordel van smarag voortgevloei het, ons, voor of ná die besoek, ’n interessante gesprek oor die nalatenskap van die Hollanders in die Indiese eilande gevoer het. Ek het onder meer die naam van Pramoedya Ananta Toer, een van hul belangrikste skrywers, genoem. Elsa het nie sy werk geken nie en terstond daarop aangedring om my Pramoedya-romans te leen om te lees. By ’n latere boekgeleentheid kon sy ’n paar indringende, kritiese opmerkings daaroor maak. Dit is juis in haar geselse oor Indonesië dat sy eenkeer opgemerk het dat sy ’n spesmaas het waar die Kaapse uitspraak vir jy, naamlik “djy”, vandaan kom. Daardie “djy” het sy oorsprong in Suidoos-Asië, want die Indonesiërs praat nie van “Jakarta” nie, maar van “Djakarta”. Dit is hierdie intellektuele nuuskierigheid en intuïtiewe intelligensie wat van Elsa ’n boeiende gespreksgenoot en skrywer gemaak het.

Ten spyte van haar bekendheid het ek haar as oneindig beleefd en sonder eiewaan ervaar. Toe die Universiteit van Pretoria in 2007 ’n eredoktorsgraad aan haar toegeken het, het sy my vóór die seremonie haar bedankingstoespraak laat sien. “Dink jy dit is reg vir die geleentheid?” het sy gevra. Natuurlik was dit, want die toespraak was pretensieloos. Vir haar, het sy gesê, gaan “die stroom van die lewe ... so sterk en so vinnig verby”, en sy wou deur “woorde probeer [om] ’n klein stroompie af [te] keer, ’n walletjie [te] gooi, om te kyk hoe dit lyk as die water tot ruste kom”. Let op die dubbele verkleining – “klein stroompie”. Ons almal weet dat haar skryfwerk allesbehalwe “’n klein stroompie” was.

Dit was ’n voorreg om Elsa te ken, en ons sal nog vir jare oor haar intellektuele bydrae tot die letterkunde in Suid-Afrika en veral in Afrikaans praat.

Lees ook 

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Nico Steytler se bydrae

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Annari van der Merwe se bydrae

The post Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Hein Willemse se bydrae appeared first on LitNet.

Invalsblad: Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid

$
0
0

Foto: Natalie Grabriels

Die geliefde skrywer Elsa Joubert (gebore 19 Oktober 1922) is op Sondag 14 Junie 2020 aan COVID-19 in ’n Mediclinic-hospitaal in Kaapstad oorlede. Sy was 97 jaar oud.

Haar herdenkingsgeleentheid is op Saterdag 4 Julie 2020 aanlyn aangebied. Volg die skakel om na die geleentheid te kyk: https://vimeo.com/435700573/5fa4f63659. LitNet publiseer hiermee sommige van die huldeblyke, wat elk uit eie reg ’n soort tydsdokument is.

Oor die volgende paar weke publiseer LitNet sommige van die bydraes wat by hierdie geleentheid gelewer is, en voeg dit stuk-stuk by:

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Nico Steytler se bydrae

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Annari van der Merwe se bydrae

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Ena Jansen se bydrae

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Henriëtte Latsky se bydrae

Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid: Hein Willemse se bydrae


Hier is nog ander bydraes oor Elsa Joubert op LitNet:

Elsa Joubert (1922–2020)

In memoriam: Amanda Botha onthou vir Elsa Joubert

Elders gesien: In memoriam – Elsa Joubert

"Die bestaanheid is genoeg" – ’n onderhoud met Elsa Joubert oor Spertyd

The post Invalsblad: Elsa Joubert-herdenkingsgeleentheid appeared first on LitNet.

Viewing all 21618 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>