Foto: Pixabay.com

Klik hier om Suné Williams se notas oor nasionale rekeninge af te laai.

The post Graad 12: Ekonomie – Nasionale rekeninge appeared first on LitNet.

Ek is ’n matrikulant van Barkly-Wes Hoërskool in die Noord-Kaap en die koronavirus kon nie op ’n slegter tyd gekom het nie. Alles was perfek beplan vir 2020, ons teikens vir spesifieke vakke, ons matriekafskeid en ons drome.

Foto: verskaf

Een oomblik is ek opgewonde omdat ek vanjaar die skool verlaat, maar toe kom daar ’n virus wat die hele wêreld stop sit. Die koronavirus bring baie uitdagings/struikelblokke op ons pad. Dit het ’n negatiewe impak op ons matrikulante want hierdie is ’n baie belangrike jaar vir ons. Dis die jaar wat ons maak of breek.

Die werk

Die leerders sal baie sukkel want daar word geen klasse aangebied nie. Ons skoolhoof het ’n WhatsApp-groep gevorm maar nie almal is bevoorreg om ’n “smart phone” te hê nie en data is baie duur. Ons werk aanlyn, maar ons kry nie daardie ekstra leiding en motivering vanaf die onderwysers nie.

Ons het eksamenriglyne wat ons guide, maar soms verstaan ons nie die onderwerpe so lekker  nie. Onderwysers help baie, maar is nie altyd beskikbaar wanneer ons hulle nodig het nie. Soms vat die boodskappe lank om deur te kom, dan het ander leerders al aanbeweeg na ander gedeelte van die werk. Ons klas is nie op dieselfde bladsy nie.

Die WhatsApp-groep kan voordelig wees vir die leerders met “smart phones” – ek is een van die gelukkiges – ons is heeltyd aan ons onderwysers geconnect, maar diegene wat nie ’n “smart phone” het nie, sal tydens die tweede kwartaal agter wees met die werk.

Die druk

Die virus plaas ons onder druk, want op die einde van die dag soek ons goeie resultate en ons wil ons ouers tevrede stel, maar nou kom daar so baie “what ifs” by ons op.

Matriekafskeid

As ’n matrikulant was dit my begeerte om die afskeid by te woon. Ons droom al vanaf graad een oor hoe ons daardie aand die mooiste sal wees en ewe skielik kom die virus en plaas alles tot stil stand. Nie dat jou matriekjaar oor ’n afskeid gaan nie, maar tog is dit een van die mooiste aande in ons lewe.

Dis ons finale jaar met ons skoolvriende. Volgende jaar weet ons nie of ons mekaar gaan sien nie, want ons beweeg in verskillende rigtings. Met die virus kan ons nie eens mekaar nou sien nie.

Laaste gedagte 

Wat my die meeste bekommer is, wanneer begin skool weer? Ons weet nie sal ons hierdie jaar ons matriek voltooi nie, want alles het tot ’n stilstand gekom. Ons het soveel drome gehad vir volgende jaar, om universiteit toe te gaan en ons passie uit te leef. Nou weet ons nie wat gaan gebeur nie.

The post Gedagtes van ’n matrikulant ten tyde van die koronavirus appeared first on LitNet.

South African writing in transition
Edited by Rita Barnard and Andrew van der Vlies
Bloomsbury Academic, 2019
ISBN: 9781350086883

It has been a while since I’ve read, edited or contributed to an anthology of theoretical essays on South African literature. But, occasionally, I still have academic longings; therefore, I approached South African writing in transition, edited by Rita Barnard and Andrew van der Vlies, with great anticipation, and found the collection most engrossing. The individual contributions focus on a fascinating and relevant selection of primary sources, mostly novels and short stories, reaching as far back as Sol Plaatje’s Mhudi (1930) and incorporating contemporary texts into the diverse readings of the South African literary canon. The work of other South African literary greats – Njabulo S Ndebele, Zakes Mda, Mongane Wally Serote, Nadine Gordimer, Marlene van Niekerk and Ivan Vladislavić among them – is discussed along with an array of new, equally exciting voices, exposing striking continuities and departures.

By its very nature, theoretical writing takes time to compose and publish. South African writing in transition is the result of several international conferences which took place between 2012 and 2017 in South Africa and overseas. Most contributors are not based locally, which perhaps limits the scope of the inquiry as a whole, but the collection testifies to South African literature’s continuous appeal to international scholars. Also, the anthology’s topics are pertinent to our present in highly productive and sometimes uncanny ways. As Barnard writes in the introduction to the book: “[I]t is now time to consider the many loops and twists, the stasis and acceleration, the paralysis and hope of postapartheid experience.” We find ourselves in an unprecedented global reality in which the interest in world literature, its contributions and theories, will become more significant than ever, and understanding the South African experience, past and present, socio-historical and literary, as part of it could be of notable value.

The anthology opens with an essay by Monica Popescu, discussing Mongane Wally Serote’s To every birth its blood (1981) in the context of revolution writing. As the author notes, Serote believed in “literature as a form of social commitment”, and he saw writers as “cultural workers”. Responding to the 1976 Soweto uprising, Serote incorporated in his novel “ideas of social transformation” that he found essential for the time and shaped the aesthetics of such committed writing.

The discussions in the collection return repeatedly to seminal periods and phases in South African history – colonialism, slavery, apartheid, Sharpeville, armed struggle, the TRC, the Marikana massacre – through the prism of literature, in order to evaluate their ramifications on the present and the future. In this respect, I found Annel Helena Pieterse’s observations about “secrets”, the concept of “betrayal” and the “figure of the traitor” in “After Marikana: The temporalities of betrayal” most illuminating. Pieterse focuses on the massacre and its betrayals, but also on the origins of the challenges encountered in bringing such betrayals to light, as portrayed in Niq Mhlongo’s novel, Way back home. “The act of betrayal affects our lived experience of time: our sense of temporality,” Pieterse writes, and continues: “While not all acts of betrayal are necessarily violent, the temporal consequences of the act of betrayal appear similar to those of the act of violence. Betrayal and violence both cause a rupture or interruption in our lived experience.” Betrayal and violence shrouded in secrecy register an additional layer of hurt: “It is only by confronting these secrets that we might reenter, or perhaps reroute, the flow of time.” Now, when it is becoming increasingly more urgent to face up to the uncomfortable truths about the armed struggle’s violence that cut both ways, these considerations are crucial. The experience of trauma, of course, has a comparable effect, and features prominently among the concerns of South African writing in transition. In her contribution, “Storying trauma: Unconfessed as a site of political possibility”, Erica Still talks about Yvette Christiansë’s powerful neo-slave narrative and reveals how her protagonist’s story can guide us with its “political effort” towards healing and restoration, “how a person and a people might bear the weight of a history of oppression”. It is not always a matter of “completion”, she argues, “but a momentary resting”. The phrase “momentary resting” embodies a lot of the work in progress – “transition” – that the entire collection showcases in an intriguing manner.

Erica Lombard quotes Anne Landsman’s The rowing lesson (2008) in the title of her piece, “‘Reach forward, into the past’: Nostalgia as post-transitional mode”, and explores the different possibilities for “nostalgia” to be instrumental in constructing the present in relation to a fraught past: “In a literature that has historically found itself constrained within tight political and ideological bounds, where trauma has overshadowed narratives about the past, what is at stake in nostalgia is the issue of freedom, which Svetlana Boym notes [in The future of nostalgia, 2001] is ‘not a freedom from memory but a freedom to remember, to choose the narratives of the past and remake them’.” Nostalgia is closely linked with another prominent theme in South African literature, South Africans returning home after periods of living abroad – which resurfaces in Andrew van der Vlies’s incisive chapter, “Queer returns in postapartheid short fiction: SJ Naudé’s The alphabet of birds”.

In her “Precarious time and aesthetics of community”, Sarah Lincoln discusses two modern classics, Nadine Gordimer’s July’s people (1981) and Zakes Mda’s Ways of dying (1995), in terms of the intimate and special frontiers of imagined futures, including “the risks and the lyrical potential of a life lived in common”. Another modern classic, Marlene van Niekerk’s Agaat (2004), is the subject of Lily Saint’s chapter on “History and the genre of modernity”, in which she shows the complexities and failures of the attempts at a “life lived in common”, to use Lincoln’s words, and at the same time how Agaat is “preoccupied with the overlap between narrating the history and the present of twentieth-century South Africa and the construction and deconstruction of narrative genres”. Saint ends with a telling quote by Iris Murdoch, urging us not to be “too afraid of incompleteness”.

Central to the collection are two terms, temporality and transition. Barnard calls the latter “unsatisfactory and slippery … and ambiguous in terms of periodization”, but both evade exact definitions. They are more ideas in the making than concrete entities. It is precisely because of the “slippery” and “ambiguous” nature of academic terminology in the humanities that many readers turn away from engaging with such writing, but with the exception of a few short lapses, the essays in South African writing in transition eschew unnecessary obfuscation.

The contributions to the book are “thematically paired”, Barnard says in her introduction, and apart from the acutely inappropriate titular pairing of “On criminals and queers”, the coupled chapters inform each other in enlightening terms. Throughout, the collection gives voice to the experience of waiting, whether it is rooted in the particular experience of an individual – best chronicled in Njabulo S Ndebele’s The cry of Winnie Mandela (2003) – or in a much larger communal weariness, felt by most awaiting the fulfilment of the new South Africa’s promises; both are succinctly discussed in Katherine Hallemeier’s “Still waiting? Writing futurity after apartheid”. The iconic image on the cover of South African writing in transition of the unfinished foreshore freeway bridge in Cape Town is a fitting illustration of this state of unfulfilled anticipation. It is also expressed in what Lauren Beukes termed muti noir, a genre Brenna M Munro analyses in the captivating chapter, “Crime fiction in a time of AIDS: South African muti noir”, reading Beukes’s Zoo city (2010), along with Deon Meyer’s Blood safari (2007), Diale Tlholwe’s Ancient rites (2008), Kgebetli Moele’s The book of the dead (2009) and Sifiso Mzobe’s Young blood (2010). Munro’s conclusion points to other texts exploring the same territory, like the recently published Knucklebone by Nechama Brodie (2018): “These South African ‘muti noir’ texts remake crime fiction – and many of them also transform magical realism, disorientating the ways in which the ‘magical’ is usually situated outside ‘modernity’ and within its own genre. The formation also begins to write the AIDS epidemic [as in Moele’s The book of the dead, where HIV itself narrates part of the story].”

The state of incompleteness finds a different expression in Vladislavić’s The loss library (2011), as analysed by Christopher Holmes in “Transition and democratic work: The unfinished work of Ivan Vladislavić”. Holmes writes “against the drive to contextualize transition as a failure of democracy”, and rather sees value in “literature’s embracing the uncertainty and incompletion of transition”. He reminds us: “Even the briefest periods of transitional amorphousness are adjudged according to a framework of interpretation that prescribes a categorical and speedy resolution of uncertainty – with democracy inevitably coded as Western, secular, capitalist and completable. Forgetful of the fact that democracies have all historically emerged in fits and starts, have broken and refashioned themselves, and are constantly in a state of tension and dialogue in Europe and the United States, Western appraisals of democracy in the global South dismiss anything other than recognizable structures and tropes of capitalist democracy.” Instead of categorising transition as “democracy yet-to-come”, Holmes prefers to describe it more optimistically as “work of ongoing democracy”. He presents The loss library also in these terms, as something “not yet formed, but capable of meaning nevertheless”. There are lessons to be learned here that might have far-reaching consequences as we enter a period of global transitioning that will not necessarily be led by Western ideas and standards.

In her “Conclusion: Reading in transition”, Tsitsi Jaji suggests another shift of perspectives by claiming Plaatje “as a father of a regional, rather than only South African, literature”, and his Mhudi as a southern African novel, as well as reading “against the enduring exceptionalism of South Africa”, which allows us “to rediscover the ordinariness of its borders and suture South Africa back into a body of continental African literature”. Jaji demonstrates how Phaswane Mpe’s Welcome to our Hillbrow (2001) and Gordimer’s The pickup (2001) can also be read fruitfully along these lines. She encourages engagement with “the reading and writing of South African literature in the presence of all languages of the continent” to unlock its “potential to offer an alternative vision of cross-border, pan-Africanist solidarity, a site from which to project the future memory of a truly continental commitment to human rights, dignity, and openness”. She continues on an inspirational note: “This, to my mind, is the final frontier across which South African literature is in transit.” One can hope that the global crisis we are facing will eventually enforce and not hinder this worthwhile trajectory.

The post <em>South African writing in transition</em>, edited by Rita Barnard and Andrew van der Vlies: a review appeared first on LitNet.

LitNet publiseer gereeld e-posgesprekke tussen vuurwarm boekduiwels Deborah Steinmair en Jonathan Amid. Hulle sal mekaar aanvat oor boek- en skryfsake. Skerp, slim, voor op die wa, insigryk en belese, onstigtelik en ondermynend.

Lees hul eerste paar gesprekke hier:

Duiwelsduo: die eerste boekeoorlog

Duiwelsduo: die tweede boekeoorlog

Duiwelsduo ná die Toyota US Woordfees: Maart 2020

Hier is die vierde salvo.

Deborah Steinmair en Jonathan Amid (foto: verskaf)

Duiwelsduo vier: e-pos nommer een

Jonathan Amid

Hi Deborah

Ek weerstaan die (amper onweerstaanbare) versoeking om hierdie stuk te begin met ’n gevatte “Dear diary”. Hahahaha. Die sosiale media maak van ieder en elk ’n skrywer, ’n digter, filosoof, weerkundige, mediese deskundige, militêre strateeg, kenner van die menseregte en politieke ekonomie en siener. Hashtag blessed. Slot en grendel is nie genoeg om die verwoede dagboekskrywers terug te hou nie. Darem het ek heelwat skrywers en digters op my Facebook, en hou ek nogal van wat ek lees. Sommige is natuurlik beter as ander – Anne Frank is almal nie.

Ek gryp sommer gou Diary of a bad year van die rak af. Waar is daai boek?! Ek wens ek kon Coetzee se Age of iron, Waiting for the barbarians en In the heart of the country nou by elke geletterde huis in die land aflaai.

Gaan ons in die volgende siklus ’n uptick in die briefroman begin sien? (Sardoniese laggie.) Ja jong, hierdie staat van inperking gaan ons op allerlei wyses toets en touwys maak. In Suid-Afrika is jy nooit genoeg gebrei nie – en ek sê dit met alle respek vir elkeen wat tans swaarkry of aan die kortste end trek. Dis dalk tog belangrik om gereeld terug te keer na die idee van oorlog hier met ons skrywes. Dalk veral die koue oorlog soos dit hier uitspeel.

Nie een van ons wil soos ’n nool lyk soos ons die skote hier in sarsies afvuur nie. Wat dit lekker opwindend maak, ten minste vir ons twee, is die feit dat dit redelik moeilik is om te voorspel waar die gesprek heen op pad is. So die vuur is iets tussen skiet van die heup en handgranate gooi. Rantsoene is daar darem genoeg van.

Ek moet hemelsbreed van jou verskil oor die stelling dat oorloë geen wenners of verloorders het nie. Au contraire! Oorlog is tog by uitstek ’n spel van mag en strategie, en liefdadigheid suig gewoonlik maar aan die agterspeen. Daar is altyd, altyd wenners en verloorders. Ook, dink ek, is dit nie net mans wat oorlog maak nie. Ek dink nie ek besit ’n wit vlag nie, en jy? So die robuuste gesprek ... verskillende standpunte, stryery, grotesk-oordrewe bloed wat spat soos in Tarantino is presies hoe dit is, maar daar is beslis ’n wenner en ’n verloorder van elke veldslag. Stu voort, of retireer? Dis die vraag ... Maar die stryd duur voort.

Ek hou daarvan dat jy Tarantino inbring. Ek moet myself konstant herinner om nie heeltyd oor films en reekse te wil praat wanneer ons eintlik met boeke te maak het nie. Ek voer ’n oorlog in die kleine met myself! En ek verloor sleg.

Ek is baie bly jy raak die saak van “futlose antwoorde” aan. Ek dink dit skep of bevorder ’n bepaalde dinamika om een persoon te hê wat ’n bietjie van ’n langer asem het, en ’n ander wat korter of bondiger antwoord. Soms is een sin genoeg om ’n vraag te beantwoord, ander kere nie. Wie ook al hierdie woordewisselings lees, moet maar besluit of die antwoorde vir hulle voldoende is. Vereenvoudiging het sy plek, sure, maar nie ten koste van nuanse en diepgang nie.

Dit maak my seker ’n bietjie van ’n Mr Plod () maar wat is die punt as jy nie by iets van waarde kan uitkom nie. Jammer Lucebert. Nie te veel eeue gelede nie het iemand my baie raad gegee: Pasop vir voortvarendheid.

Sedertdien is ek nogal op my pasoppens vir vereenvoudiging en goed wat lees soos sweeping statements of cherry-picking. Mens kry dit nie altyd reg nie – dan is die kersie op die koek nie glansend en soet nie, maar van was. Sies! Ga!

Joan Hambidge wat vir jou sê jou Vrye Weekblad-gehoor is nie gesofistikeerd genoeg om die verskil tussen pastiche en plagiaat te kop nie ... Hmmm. Tough one. Ek dink heelwat van hulle is, en is ook ouer, gesoute lesers. Jy kry ook dié wat niks van meer as twee bladsye lank wil lees in ’n bespreking of ’n essay nie. Dit gaan my verstand te bowe. Jy is bereid om ’n boek van honderde bladsye te lees, no sweat, maar dan is ’n stuk wat die New Yorker of Times Literary Supplement as kort sou ag vir jou een te veel? Word groot. So gepraat van die TLS – daar het nog ’n artikel oorsee deur George Berridge, in The Guardian, verskyn aan die begin van Maart.

Kyk, ek dink in alle eerlikheid Anker se kans om op die kortlys te verskyn is nou geheel en al moer toe, maar ek dink ook nie daar gaan enigsins ooreenstemming wees oor die saak van plagiaat en/of pastiche nie. Ek weet in my hart Anker die akademikus het geen pyne om die verskille tussen plagiaat en pastiche te vereenvoudig of om ’n essay daaroor te skryf nie. When you break it down gaan dit letterlik oor een paragraaf in ’n monumentele teks, ’n teks wat in wese gaan oor vorme van geweld, ook (beslis) tekstueel.

Die fout kom in by die feit dat die oorspronklike en die vertaling nie ’n ooreenstemmende bronnelys/erkennings het nie. Dit moes nie gebeur het nie, en was ’n klein deeltjie van die geheel wat nou die geheel self besmet. Dis vir my verskriklik. Ek dink aan die skrywer en hoe hierdie storie hom persoonlik moes geraak het – daar is geen manier dat dit hom nie diep sou gekwes het nie. Ek het wel ’n voëltjie hoor fluit dat hy dié jaar nog ’n nuwe roman die lig sal laat sien. Ek hoop en glo – nee, eintlik weet ek sommer – dit gaan absoluut befok wees.

In my vel was vir my ’n besonder interessante leeservaring, om verskeie redes. Ek en Azille het saam klasgeloop, en ons het ’n fantastiese derdejaarseminaar saam geniet, aangebied deur die wonderlike emeritus professor Annie Gagiano. Ek onthou spesifiek, die tema van die seminaar was “War and civil life” soos uitgebeeld in verskillende kontekste – een klas waar ons Yvonne Vera se The stone virgins bespreek het. Ons moes elk ons indrukke gee om die gesprek af te skop, en uiteindelik was dit my beurt, na feitlik almal reeds iets gesê het.

Ons het pas klaargemaak met The English patient voor The stone virgins, en ek haak af met ’n kort en kragtige “I’d call this one The Zimbabwean patient.” Toe volg een die beste oomblikke in my voorgraadse studie. Azille sit skuins oorkant my. Die res van die klas is tjoepstil, en Azille begin lag. En lag. Al hoe harder. Naderhand is die klas histeries, ons dosent is in trane van die lag, en Azille herhaal en herhaal: “The Zimbabwean patient”. En ons twee kyk vir mekaar, ’n goeie vyf minute later, en ons begin weer lag. Needless to say was die atmosfeer van die seminaar daarna absoluut fantasties, en dit was die groepie se in joke vir die verloop van die seminare.

Daar is beslis iets van daardie uitbundigheid en lust for life van Azille die mens in haar skryfwerk te bespeur. Dis ’n ryk stuk skryfwerk, met baie pitkos, maar ek vermoed dit sal meer vir lesers beteken wat nog nie Jonny Steinberg, Breyten en veral Antjie Krog indringend gelees het nie. Ook Judith Butler. Dis seker te veel gevra, maar vir elke lieflike sinsnede en aforisme of anekdote het ek gesmag na iets wat werklik nuut was. Die boek was gereeld as “grensverskuiwend” opgehemel. Miskien is dit ek omdat ek al so lank reeds self oor hierdie kwessies wonder, of omdat ek meer lees as baie ander. Ek weet nie. Maar ek sal wag vir Boek Twee.

Ek dink dis baie goed geskryf, don’t get me wrong, en die uiterse leesbaarheid en relevansie daarvan maak dit vir my ’n belangrike boek, maar ek is bra skrikkerig vir die gewoonte om enigiemand wat uitstaan as die “stem van ’n generasie” te bestempel. Benewens die totaal onredelike verwagtinge wat dit op daardie persoon se skouers plaas, veral ’n jongmens van skaars 30, is dit nie vir my wenslik om een stem noodwendig bo ander te verhef nie. Implisiet wil ek seker sê dat ek nog vele ander Azille Coetzees se stemme wil hoor.

As an aside: Daar is redelik klem wat geplaas word op die trysts en liefdesverhoudings in die boek. Gestel nou ek, ’n wit, Afrikaanssprekende man van amper 34 sou ’n boek skryf en die presiese storie vertel wat sy skryf. Sou lesers werklik van my liefdeslewe wou lees? En hoe sou my posisie in die samelewing die “kern” van my verhaal, en die resepsie daarvan, verander? Ek dink nogal soms aan hierdie goed; ek het nie perfek-gevormde antwoorde daarop nie. En dis dalk ook beter so. Ek sal seker een of ander tyd ’n boek moet skryf, maar waaroor weet ek nog nie.

Herhaal jy nie die skep van ’n strooipop om die kwessie van die bestaan van die laer eenvoudig te herlei na jou “doodonskuldige” ondersoek na die “kaal keiser” Willem Anker se sondes nie? (Ek het eers per ongeluk “doosonskuldige” getik, en toe in my vrugtesappie gestik van die lag. Miskien was dit glad nie per ongeluk nie. Hear me out for a second. Is dit dalk die twee kategorieë waarin ons nou “ouer, wit , manlike skrywers” plaas? “Onskuldig”, dit wil sê aanvaarbaar, of “Doos”, dit wil sê problematies, oortollig, in die pad, ongewens, nie bo verdenking?)

Vir my gaan dit, eerstens, daaroor om te sê hokaai, rustig eers, wanneer iemand die uiters gelade term “laer” wil gebruik om oor iets so veelduidig, so divers, so universeel, as die lettere te praat. Ek gaan nie die argumente van iemand soos Daniel Hugo hier herhaal nie, maar my fok, die term “laer” is so polities gelade soos enigiets anders, en bring ons tot op die voorstoep van die identiteitspolitiek, en sy menigte slaggate. Ek dink dis onverantwoordelik, tot ’n mate, en onproduktief, tot ’n groot mate, om sonder ’n sweempie ironie voor te gee die letterkunde moet (uitsluitlik) daaroor gaan om jouself in die teks wat jy lees te kan herken.

Dan moet ek ’n goeie derde van my boeke dadelik op die ashoop gaan smyt. Ja, stories gaan oor herken. Maar dalk, net dalk, meer oor verken.

Identiteitspolitiek bring ’n skril stemmetjie te berde op die woord. Dis voorskriftelik, naïef, kinderagtig, en ongewens. En dit misken die subversiewe aard van baie goeie letterkunde. Mens moenie die baba met die badwater uitgooi nie. Ek dink niemand met ’n halwe breinsel kan kyk na wat uitgewers uitgee – met die hulp van sensitiwiteitslesers, en snelgroeiende diversiteit in terme van wie in diens staan van uitgewers, en wie redigeer en ontwikkel – en dan verkondig die Afrikaanse letterkunde het ’n laermentaliteit nie. Jammer, Chase Rhys, jammer Olivia M Williams, julle is net spokies. Nee wat. Dis ’n klap in die gesig vir ’n magdom mense.

Ek dink ons moet elke soort verhaal onder die son skryf in 2020, en beyond. Ek begin dink al hoe meer hoe die een groot leemte in ons letterkunde, soos dit voortstu, is boeke soos Ruan Kemp se Gedeeltelik bewolk. Boeke wat jou tref soos bliksemstrale en jou van balans af dwing, deur ruwe krag, deur ’n sheer force of will. Woorde wat nie lees asof hulle eers deur 50 pare oë is om te check of dit iemand gaan ontstig of ontstel nie. En ek praat nou nie hier van boeke wat vieslik seksisties, rassisties of bloot kru is nie. Ek praat van die soort boek wat jou wese binnedring en jou anderkant uitspoeg. Die soort wat die Sestigers geskryf het. Wat ’n Koos Prinsloo of ’n John Miles of ’n Eben Venter op sy beste vir ons bied.

Gaan die Afrikaanse establishment in die volgende dekades ons eie Philip Roth of Anthony Burgess of Amos Oz of James Ellroy oplewer? Laat die sisteem dit toe?

Ek stem saam met jou dat ons oë oopgegaan het. Kan enigeen nog ontken dat hulle vasklou aan “lelike apartheidsonskuld”? Ek dink dis ’n besliste minderheid. Jy’t altyd iewers ’n poephol aan tafel of ’n ou wat jou meisie probeer afvry, maar daai siele word nie sommer ’n platform gegun nie.

Het iemand soos Dainfern-Dan enige werklike currency? Noem vir my drie skrywers wat jy ken wat hom ernstig opneem. So gedink. Steve Hofmeyr – ongeag sy regse politiek – is ’n bedonnerde romanskrywer. Sy Sluiper-boeke is oordrewe, en bloeddorstig, maar hy skryf uitstekend. Ek skat hom nie gering as stilis en storieverteller nie.

Ek hou daarvan dat jy kwaliteit uitlig as die uiteindelike rigtingwyser of hekwagter vir ’n skrywer se bydrae. Dis presies hoe dit moet wees, en die profiel van die skrywer moet getemper word met wat die skrywer se werk sê, hoe dit betekenis skep, en ook wat help doen, of nie help doen nie.

Jy haal Azille Coetzee aan: “Die ontlaering van die Afrikaanse letterkunde vereis jeugdige bravade en ongehoorsaamheid.” Ek kan regtig nie anders as om die ironie in hierdie stelling raak te sien as mens gaan kyk na wat alles net die afgelope jaar gepubliseer is nie. Volgens die laermetafoor is dit (implisiet en eksplisiet) hoofsaaklik ouer, wit manlike skrywers wat die septer swaai.

Maar, hoor my lied, gaan tel Biblioteek aan die einde van wêreld en Hond se gedagte, as net twee voorbeelde, op. Jy gaan bitter min boeke deur enige skrywer van enige ras of ouderdom wat in Afrikaans skryf vind wat so ’n diversiteit van stemme, karakters, ervarings en uitgangspunte vir bespreking vir jou daarstel as leser. Ontlaer? Watse laer?

Daar was so ’n ruk terug ’n gesprek op Facebook, en ook ’n Boekevat deur Jo Prins, oor ouer wit mans wat die vertalings van prosa en poësie in ons land oorheers. Wat behoort swaarder te weeg? Ervaring en kundigheid, of die vraag of die verteller ’n man of vrou is?

Ek dink dis te maklik om die vrede te bewaar, stil te bly, en “kunstenaars wat die hand wat hul voed, byt” net te los en te sê so gemaak en so gelaat staan. Kom ek gee vir jou ’n voorbeeld, en dis iets waarvan ek bitter baie hou in die resensies plaaslik van digbundels.

As jy ’n digter is wat debuteer, en jy skryf verse waar dit duidelik is dat jy nog nie jou “huiswerk” gedoen het en die groot name gelees het nie, dan word jy uitgehaal. Dan word jou kortpaaie voor jou voete gelê. Dan word jy betig, nie altyd op ’n mooi manier nie. Maar die idee is dat daar ’n respek vir die kunsvorm moet wees, voooooooor jy iets gaan staan en pleeg wat jy op die wêreld loslaat.

Daniel Hugo het onlangs ’n belangrike stuk geskryf na aanleiding van Nini Bennett se resensie van Francois Grobler se bundel Nagblind, waar hy met reg tekere gaan oor sosiale-media-digters wat almal deur ’n hoofstroomuitgewer gepubliseer wil word, maar nie volgens die spelreëls van die gevestigde literatuursisteem behandel wil word nie. Hul eis die radikale demokratisering van die kunste.

Wat dit prakties op neerkom, is dat elke Jan Rap en sy maat, elke gruweldigter onder die son, nou sy kans gegun moet word om die res van ons se sig aan te val met die allerverskriklikste “poësie”. Soos ek heel aan die begin gesê het: Almal is nou ’n skrywer en ’n digter. My eyes! My eyes!

Ek voel nogal om met jou te verskil dat ons “jolige, menslike boeke vol samesyn” gaan raaklees. Behalwe die misdaadfiksie wat nog sterk staan, volg ’n sterk opwaartse kurwe in die trajek van drie genres in ons midde plaaslik, in Afrikaans: die distopiese/spekulatiewe roman, die Bildungsroman, en lettere oor die Grens. Dikwels vermeng die Bildung en die Grens ook. En wat hierdie genres saambind, is die ondersoek na identiteit, op die vlak van die groep en die individu, en ’n implisiete vergelyking met die huidige bestel.

Ek ervaar hierdie boeke glad nie as jolig nie, en dink nie die volgende sarsie gaan jolig wees nie. Die “menslikheid” en die “samesyn” wat wel deurskemer, en sal deurskemer, sal wees in antwoord op die solidariteit wat voortspruit uit die stryd teen ’n duidelike vyand. En of daai vyand net die staat is, of ’n oorkoepelende idee, soos die bedreiging van tegnologie en hiperkapitalisme of “surveillance capitalism” of klimaatsverandering en skaars hulpbronne, of iets soos identiteitspolitiek, sal ons moet sien.

Soos Fredric Jameson sê: “It’s easier to imagine the end of the world, than the end of capitalism.” Bingo. “Skrywers verbeel wêrelde anders as hul eie.” Soms, soms nie! Die Nordic noir-skrywer ja, gewis. Nathan en Ronelda? Not so much. Vereenvoudiging is soms ’n bliksem.

Laaste, maar nie die minste nie. Die kortlyste vir die twee UJ-prosa-pryse is uit. Waar sit jy jou geld? Ek reken Johan Jack Smith se Zola vir die debuutprys en Etienne van Heerden se Die biblioteek aan die einde van die wêreld vir die prosaprys gaan die gongs vat. Ons praat volgende keer meer hieroor, asseblief.

Duiwelsduo vier: e-pos nommer twee

Deborah Steinmair reageer

Beste kameraad J

Vanoggend lê daar ’n doodsheid in my. ’n Eerste Wêreld-depressie ry my; ek beleef die sinlose lyding van die bevoorregtes. Ek dink hierdie inkerkering gaan veel langer as drie weke duur en daarom voel alles opeens so sinloos, so vergeefs al die gewoeker en geprakseer. Wat is die mens en soos gras is sy dae. Is dit alles ’n gejaag na wind en is daar iets nuut onder die son?

My woorde is min en my stem krakerig vandag.

Wat ek wou sê is: Oorloë het nét verloorders. Dis maar ’n geldmaakoefening. Dis asof die orde elke nou en dan versteur moet word, sisteme afgebreek moet word sodat hulle weer uit die as kan opstaan. Die valuta is ongelukkig jong seuns. Die laaste woord oor oorlog is myns insiens gesê in Kurt Vonnegut se Slaughterhouse Five. Tog is dit nodig dat daar nog veel oopgeskryf word. Ek sien ’n mens kan die fliek Moffie nou stream. Ek het baie van die boek gehou en wil graag kyk. Ja, die oplewing in Bildungs- en Grensromans is interessant: Mans wat amper ’n leeftyd lank gemuilband is, deur ’n onmenslike sisteem en hul eie onverwerkte trauma (en die vroue wat daaronder moes ly) het skielik begin praat.

Miskien is virusse en pandemies dieselfde. Miskien moet die orde elke 100 jaar of so versteur word, die sisteem vernietig word. Watter nuwigheid daaruit gaan voortspruit, sal ons moet sien. Daar is die grappie: Apocalyptic fiction has been moved to the Current affairs shelf.

Ek sien reikhalsend uit na Anker se nuwe roman. Ek sien ook uit na joune. Daar sal nooit genoeg boeke wees nie. As die drukkers en boekwinkels net weer wil oopmaak!

Ek is dankbaar dat jy Mr Plod is en my boek drie maal gelees het en soveel daaroor te sê gehad het. Oor my boek is ek ook depressief: ’n Mens leef lank in afsondering om jou idee te laat ontkiem. Dan skenk jy geboorte. Jy staan terug en sê: Kyk, wêreld, kyk wat het ek gemaak! En skielik word die gordyn toegetrek en minstens ’n maand word van die almanak afgeklap. Jou boeke is in kwarantyn en lesers kan nie by jou teks uitkom nie, of ten minste nie die rugkant terugkraak, die ink inasem en die bladsye omblaai nie.

Ons stem saam dat stories oor verken eerder as oor herken moet gaan. Natuurlik is daar altyd herkenning van die universeel menslike moment wat alles geloofwaardig maak, selfs fantasie en apokaliptiese lektuur. As jy egter in ’n oorloggeteisterde gebied bly, soos in Iran of Mitchells Plein, sal die gebeure rondom jou waarskynlik jou uitgangspunt wees. Wat jy daarmee doen, hang van jou talent en vaardigheid af.

Vandag stem ons oor heeltemal te veel kwessies saam. Ek stem saam dat Steve Hofmeyr weet hoe om ’n storie te vertel. Hy moet hom by fiksie bepaal. Dainfern Dan moet liefs oor kristalglase as oor seks skryf. Jammer, ek cherry-pick. Klap na strooipoppe. As ek net nie so moeg was nie.

Jy vra: “Gaan die Afrikaanse establishment in die volgende dekades ons eie Philip Roth of Anthony Burgess of Amos Oz of James Ellroy oplewer? Laat die sisteem dit toe?” Ironies verwoord, sou ek sê. Die sisteem wil niks toelaat nie en laat daarom veel ruimte vir aanskoulike misdadigheid. Die sisteem in sy sistematiese aard maak anti-establishment-verbreking moontlik, maak beeldebestorming, teenspraak en godslastering moontlik. Dis vir my ironies dat jy onder die wegbrekers Ruan Kemp ag, oor wie se oorspronklikheid daar vraagtekens hang. Ook Anker. Wie is oorspronklik? Ek glo nie ons sit ouer wit mans in bokse nie. Dis hul eie verantwoordelikheid om dose vry te spring en sommiges doen dit ligvoets, soos (wyle) Leonard Cohen, Breyten Breytenbach, oudregter Buys, Etienne van Heerden en vele meer.

Persoonlik dink ek dié wat waarlik oorspronklik is, soos Jeanne Goosen, Ryk Hattingh, David Bishop, Koos Prinsloo, Wopko Jensma, kan nie die lewe handhaaf nie. Dis maar die vasbyters, diegene wat na hul gesondheid omsien, minder fles vat, belasting betaal en hul medikasie sluk wat agterbly om die stories te vertel.

In my vel van Azille Coetzee is nie blinknuut nie, sy is bloot die stem van ’n generasie wat redelik traak-my-nie-agtig en apolities is en betreklik min lees. Jy vra oor die liefdesverhouding aan die kern van die boek: Lesers wil altyd oor liefde en seks lees, veral as dit goed verwoord is en dieper kwessies raakslaan. Kyk maar na Kleinboer se boeke.

Oor die laer sal ons nooit saamstem nie. Uitgewers doen hul bes om te ontlaer, maar die ouerwordende patriargie klou verbete vas aan hul mag, ook in die lettere. Vra vir Olivia M Coetzee en Nathan Trantraal of daar ’n laer is. ’n Mens sien dit soms nie raak wanneer jy daarbinne is nie. Ek was mal oor jou Influencer-T-hemp.

Oor die leërmag amateurdigters: Ja, kwaliteit moet die hekwag wees wat die dabblers buite hou. En ook keurverslae. Laat hulle selfpubliseer en sosiale media volskryf. Oor een ding stem ons saam: Om die reëls te verbreek, moet jy die reëls eers ken en baasraak.

Weet jy Jono, ek het nie vandag krag hiervoor nie en vermoed ek sal, solank die grendelstaat voortduur, geen krag hê nie. Ek is ’n liefhebber van woorde en stories, nie soseer van gesprekke nie. Ek is aandagafleibaar en onvergenoeg. Ek het ernstige kajuitstuipe vandag, selfs al is ek omring deur boeke. My drankvoorraad gaan nie hou nie. Gaan ek nog ’n werk hê?

Kom ek probeer jou laaste vraag oor die UJ-pryse beantwoord: Biblioteek aan die einde van die wêreld bars deur alle laers en verdien om te wen, hy het geen teenstanders nie. Hond se gedagte is eiesoortig en tong-in-die-kies en beslis nis. Dalk te veel binnepret wat vervreemdend is vir lesers? Vir die debuutprys voorspel ek Klikbek.

Hiermee hys ek die wit vlag. Jy wen. Ek is moeg. Die vliegtuig is nog nie oor nie, maar nou gaan ek lees.

Groete van loopgraaf tot loopgraaf. 

The post Duiwelsduo in die tyd van die koronavirus appeared first on LitNet.

Klik hier om hierdie nuusbrief aanlyn te lees. | Click here to view this newsletter online.

The post LitNet: Jou kettingreaksie appeared first on LitNet.

Die UJ-pryse word jaarliks in twee kategorieë en oor die grense van  genres heen, toegeken. Waar die UJ-prys vir Afrikaans ’n oop kategorie is vir boeke van enige genre wat in Afrikaans geskryf is deur nie-debutante en wat verskyn het tussen 1 Janurie en 31 Desember van die voorafgaande jaar (2019, dus, in hierdie geval) oormerk die UJ-debuutprys spesifiek daardie boeke geskryf deur skrywers wat vir die eerste keer (in enige genre) debuteer. Die prysgeld vir die UJ-debuutprys beloop R45 000.

Titels wat ingeskryf word vir die UJ-pryse moet oorspronklik in Afrikaans geskryf wees en moet in die voorafgaande kalenderjaar verskyn het.

Hierdie jaar is dit die twintigste keer wat die pryse toegeken word. In 2000 is dit vir die eerste maal toegeken – en wel aan Antjie Krog vir Kleur kom nooit alleen nie. (Geen toekenning vir ’n debuutwerk is in daardie jaar gemaak nie.) Alhoewel die naam van die prys vir die eerste vyf jaar die RAU-prys was. In 2005 is die eerste prys toegeken onder die huidige naam, naamlik die UJ-pryse. Die wenner was Marlene van Niekerk vir Agaat. (Ook in daardie jaar is geen toekenning vir ’n debuutwerk gemaak nie. Dit is die enigste twee jare, 2000 tot 2020, waarin geen toekenning gemaak is nie, en dit was telkens die geval met die debuutprys.)

Vir die 2020 UJ-pryse is altesaam 83 titels is ingeskryf, waaronder 17 debute.

Vanjaar se inskrywings het weer eens ’n wye verskeidenheid tekste verteenwoordig, waaronder dié van gevestigde, bekroonde en nuwe digters, kortverhaalskrywers, romansiers en dramaturge. Ook nie-fiksie, outobiografiese tekste en tekste wat nie maklik deur tipiese genres getipeer word nie, was goed verteenwoordig.

Dit is met groot genoeë dat die vakgroep Afrikaans in die Departement Tale, Kultuurstudie en Toegepaste Linguistiek aan die Universiteit van Johannesburg, hiermee die wenners van die 2020 UJ-pryse bekend maak.

Die wenner van die 2020 UJ-debuutprys is Ruan Kemp, skrywer van Gedeeltelik bewolk

Die wenner van die 2020 UJ-prys is Etienne van Heerden, skrywer van die “ambisieuse” roman Die biblioteek aan die einde van die wêreld.

Die keurpaneel vir 2020 was:

Frederick J Botha
Bibi Burger (UP)
Karen de Wet (UJ) - Voorsitter
Amanda Lourens (US)
Jolyn Phillips (UJ)
Marné Pienaar (UJ)
Heindrich Wyngaard      

UIT DIE KEURVERSLAE:

Die biblioteek aan die einde van die wêreld

“... dit is ongetwyfeld so dat Die biblioteek aan die einde van die wêreld die jaar se ambisieusste boek is. Etienne van Heerden slaan hiermee ’n nuwe rigting in, met ’n skryfstyl wat meer gestroop is as sy voriges (ten spyte van die 600+ bladsy!) en ’n poging om die kompleksiteite van die onlangse verlede in narratief te omskep. Die biblioteek van die einde van die wêreld sluit wel by onder andere In stede van die liefde se verkenning van globalisering aan, ’n tema wat opnuut, en op onverwagse maniere, spreek tot die toestand van die wêreld in die tyd van die coronavirus.”

“... dit is ʼn roman wat die leser uitdaag:  ʼn teks wat nie alleen gemoeid is om die problematiek van ons tyd (plaaslik en internasionaal) te verken en uiteindelik te begryp nie, maar ʼn teks wat so deel is van veral die Suid-Afrikaanse werklikheid, dat dit as spieël vir die leser optree. Op meesterlike wyse bring Van Heerden ‘n magdom uiteenlopende karakters bymekaar en verbind hul stories om ʼn beeld van hedendaagse Suid-Afrika te vorm waarin sosio-maatskaplike en -politieke kwessies op deeglike wyse ondersoek word. Die roman is aktueel en betrokke, maar terselfdertyd ʼn boeiende en uiters vermaaklike leeservaring wat genoeg kinkels en onthullings bied wat die leser boei. Met hierdie roman bewys Van Heerden hom opnuut as waagmoedige prosaïes: ʼn skrywer wat nie skroom om ongerymdhede in die samelewing aan te spreek nie. Hy skryf eerder hierdie taboes oop. Hierdie taboes of kwessies ondersoek hy oor ʼn breë spektrum deur middel van uiteenlopende karakters se konfrontasie daarmee, wat uiteindelik fassinerende en opponerende sienings aan die leser bied. Met hierdie roman poog Van Heerden om insigte in ons gekwelde land te bied, en is die roman gemoeid met die wyse waarop ons rassisme, geweld en sosiale onreg behoort te vertaal. Hierdie roman skep alles behalwe ʼn safe space: dit konfronteer, en dit ontstel.”

“Van Heerden ondersoek in sy indrukwekkende jongste roman ‘n aantal aktuele kwessies – die onlangse studenteproteste in Suid-Afrika (#FeesMust Fall en #RhodesMustFall en die daaraan verbonde landskap van onderstrominge en selfs konkelary in die eietydse politiek), maar terselfdertyd die groter globale bedreiging van die deurentydse monitering van landsburgers deur middel van tegnologie. Dié aktuele gegewe word verder geskakeer deur ook die tematiek van Afrikanerwees en die posisie van Afrikaans in te voer.

Die karakteropstelling en -inkleding is kompleks, en sorg vir ‘n haas panoramiese blik op die diversiteit in die huidige Suid-Afrikaanse samelewing, en hulle soms problematiese interaksies. Van Heerden plaas die soeklig op hierdie soort diversiteit en onderlinge spanninge deur die karakters wat hy in die Vertaalseminaar byeenbring – van die liberale Engelse dosent, deur die jong swart aktivis Thuli en tot by Ian as ouer Afrikaner wat hom in die grysland van Afrikaneridentiteit bevind.”

Gedeeltelik bewolk

“... een van die verrassings én hoogtepunte van 2019. Hy werk voort in die tradisie van die grensroman (wat al sedert die tagtigerjare deur heelwat outeurs verken is), maar eerder as ’n  blote vertelling oor die hooffiguur se wedervaringe in die ou SAW en die Grensoorlog, is hierdie ‘n vernuftige inkyk in die psige van ‘n jongman wat onherroeplik deur die ervaring geskaad is.

Die roman wat aan die hand van sielkundige begrippe gestruktureer is, beeld die hooffiguur se reis deur die wêreld van sielkundige terapie en institusionalisering aan.  Sy reis deur ‘n toestand van toenemende patologie word sonder handskoene, met skrynende humor, eerlikheid en onmiddellikheid aangebied, en boonop is die teks deurvleg met ’n aantal intertekstuele verwysings – waaronder die ikoniese Griet skryf ’n sprokie. Uiteindelik is dit nie net die verhaal van ’n individu nie, maar van kollektiewe skade wat deur ‘n hele generasie Suid-Afrikaanse mans gely is.”

“Kemp beïndruk met sy unieke skryfstem wat deur middel van onkonvensionele stelwyses, beelde en beskrywings gestalte aan die malligheid van die hoofkarakter gee – dis humoristies op ‘n aweregse wyse, tog hartseer en tragies op ‘n ontstellende wyse. Op vernuftige wyse slaag Kemp daarin om verhaaltyd wat oor 49 jaar strek op verkapte wyse aan te bied, wat nie net bydra tot die beeld van verbrokkeling of agteruitgaan van “verstandigheid” tot ’n toestand van waansin nie, maar hierdie proses verder skilder teen die agtergrond van groter internasionale en nasionale gebeure wat op sigself bydra tot geestelike versteuring. Hierdie is ’n slim roman: die knap en uiters funksionele sirkelstruktuur speel in op die voorblad deurdat die leser gelei word om die stukkies van hierdie “mal” man se lewe bymekaar te sit. Die voorblad verwys ook na die indrukwekkende intertekstuele spel wat die leser in die roman vind, met ’n netwerk van verskeie literêre en filosofiese tekste wat geslaagd en op natuurlike wyse by die verhaalgebeure ingeweef word.”

“... (wat in) die 289 bladsye aangebied word, ... is niks minder nie as 'n vuishou in die maag; gril, gru; en 'n mengsel van humor en skerpsinnigheid”

The post Mediaverklaring: Wenners van die 2020 UJ-pryse appeared first on LitNet.

Klik op die onderstaande blokkies om na die betrokke afdeling te spring.

Wiskunde met LitNet: Priemgetalle- en bekendstellingsvideo

Wiskunde

• Graad 1: selfmerktoets vir wiskunde

Wiskunde

• Graad 2: selfmerktoets vir wiskunde

Algemeen

• Departementele toetse: November 2011
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Wiskunde
• Departementele toetse: 2016
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Wiskunde

Wiskunde

• Gesyferdheid: Vraestel en memorandum

Wiskunde

• Kwartaal 1 toets en memorandum: Heelgetalle, getalsinne, optelling en aftrekking
• Kwartaal 1 toets en memorandum: Getalpatrone, vermenigvuldiging en deling
• Kwartaal 1 toets en memorandum: Tyd
• Kwartaal 3 toets en memorandum: Volume en kapasiteit, breuke, heelgetalle, 2D-vorms, aansigte en patrone
• Junie: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• Hersieningsvraestel en memorandum
• Wiskunde vir graad 4’s: Oefentoets en memo vir die eerste kwartaal
• Wiskunde met LitNet: graad 4 – waarde en plekwaarde van getalle
• Wiskunde met LitNet: graad 4 – maal en deel met driesyferheelgetalle

Afrikaans Huistaal

• Junie: Afrikaans Huistaal ‒ vraestel en memorandum

Natuurwetenskappe en Tegnologie

• Junie: Natuurwetenskappe en Tegnologie ‒ vraestel en memorandum

Wiskunde

• Kwartaal 1 toets en memorandum: Heelgetalle, getalsinne, optelling, aftrekking, getalpatrone, vermenigvuldiging, deling en tyd
• Kwartaal 3 toets en memorandum: Heelgetalle, breuke, massa, faktore, temperatuur, 2D-vorms, transformasies en vermenigvuldiging
• Junie: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• Wiskunde werkkaart en memorandum: getalbegrip
• Wiskunde vir graad 5: hersieningswerkkaart
• Wiskunde met LitNet: graad 5 – breuke
• Wiskunde met LitNet: graad 5 – tweesyferheelgetalle

Algemeen

• Departementele vraestelle: November 2011
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Wiskunde, Sosiale Wetenskappe, Natuurwetenskappe en Tegnologie
• Departementele vraestelle: November 2016
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Lewensvaardigheid, Natuurwetenskap en Tegnologie, Sosiale Wetenskappe en Wiskunde.

Afrikaans Huistaal

• September: oefenvraestel 1 en memorandum
• September: oefenvraestel 2 en memorandum
• September: oefenvraestel 3 en memorandum

Wiskunde

• November: Vraestel en memorandum
• Kwartaal 1 toets en memorandum: Heelgetalle, getalsinne, optel, aftrek, breuke en tyd
• Kwartaal 1 en 2: Vraestel en memorandum
• Hersieningsvraestel en memorandum vir Wiskunde (graad 6, November)
• Wiskunde met LitNet: graad 6, derde kwartaal – skryfwyse van getalle

Algemeen

• Leesbegripoefening

Afrikaans Huistaal

• Junie: oefenvraestel 1 en memorandum
• Junie: oefenvraestel 2 en memorandum
• Junie: oefenvraestel 3 en memorandum

Wiskunde

• Kwartaal 1 toets en memorandum: Telgetalle, eksponente en meetkunde van 2D-figure
• Junie: Vraestel en memorandum
• Hersieningsvraestel en memorandum vir Wiskunde (graad 7, November)

Sosiale Wetenskappe

• Geografie en Geskiedenis: oefenvraestel en memorandum (1)
• Geografie en Geskiedenis: oefenvraestel en memorandum (2)
• Aardrykskunde: oefenvraestel en memorandum (1)
• Aardrykskunde: oefenvraestel en memorandum (2)
• Geskiedenis: oefenvraestel en memorandum (1)
• Geskiedenis: oefenvraestel en memorandum (2)

Tegnologie

• Tegnologie: PowerPoint-skryfies, kwartaal 1

Afrikaans Huistaal

• Toets: Vraestel 1
• Mei: Vraestel 3
• November: Vraestel 1
• Skryfstuk: Vraestel 3

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Taaltoets: Woordstrukture en sinstrukture
• November: Vraestel en memorandum
• Woordeskat en spelling
• Leestoets

Wiskunde

• Junie vraestel 1: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• Hersieningsvraestel en memorandum
• Wiskunde met LitNet: breuke, graad 8

Natuurwetenskappe

• November: Vraestel en memorandum
• Junie: Natuurwetenskappe ‒ vraestel en memorandum

Algemeen

• Departementele vraestelle: November 2016
  Afrikaans, Engels, Xhosa, Sotho, Skeppende Kunste, Lewensoriëntering, Ekonomiese- en Bestuurswetenskappe, Natuurwetenskappe, Tegnologie, Sosiale Wetenskappe, Wiskunde

Afrikaans Huistaal

• November: Vraestel 1

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Februarie: Poësietoets en memorandum
• Julie: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel 1
• November: Vraestel 2
• Toets: Begripstoets, poësie en taal

Wiskunde

• Junie: Vraestel 2
• Volledige jaar se werk: Vraestel en memorandum
• November: Vraestel en memorandum
• Wiskunde met LitNet: graad 9 – faktorisering

Natuurwetenskappe

• November: Vraestel en memorandum

Algemeen

• Departementele vraestelle: November 2016
  Wiskunde, Fisiese Wetenskappe

Afrikaans Huistaal

• Vrae oor “Seun van my hart” deur Ingrid Jonker
• Woordeboek-oefening vir graad 10 Afrikaans Huistaal

Wiskunde

• Wiskunde werkkaart en memorandum: faktorisering
• Junie vraestel 1: oefenvraestel en memorandum
• Junie vraestel 2: oefenvraestel en memorandum
• Jaareindvraestel 1: oefenvraestel en memorandum
• Jaareindvraestel 2: oefenvraestel en memorandum
• Wiskundige Geletterdheid 1: oefenvraestel en memorandum
• Wiskundige Geletterdheid 2: oefenvraestel en memorandum
• Wiskunde met LitNet: graad 10 – parallellogram-eienskappe

Wiskunde Geletterdheid

• Vraestel 1
• Vraestel 2

Fisiese Wetenskappe

• Vraestel 2 (Chemie): vraestel en memorandum
• Junie: Fisiese Wetenskappe (Fisika): vraestel 1 en memorandum
• Junie: Fisiese Wetenskappe (Chemie): vraestel 2 en memorandum
• Graad 10, Fisiese Wetenskap: Chemie, vraestel en memo – vierde kwartaal

Afrikaans Huistaal

• Graad 11, November 2018: Afrikaans Huistaal, vraestelle en memo's

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Julie: Vraestel en memorandum
• Prosatoets: Willem Poprok
• Skryfvaardighede-werkkaart

Wiskunde

• Vraestel 1: oefenvraestel en memorandum (1)
• Vraestel 2: oefenvraestel en memorandum (1)
• Vraestel 1: oefenvraestel en memorandum (2)
• Vraestel 2: oefenvraestel en memorandum (2)
• Wiskunde met LitNet: graad 11 — trigonometrie

Wiskundige Geletterdheid

• Vraestel 1
• Vraestel 2

Fisiese Wetenskappe

• Chemie (vraestel 2): Vraestel en memorandum

Rekeningkunde

• Junie: Rekeningkunde (hele jaar se werk), vraestel en memo

Besigheidstudies

• Graad 11: Besigheidstudies – Stres- en krisisbestuur

Algemeen

• Nasionale Senior Sertifikaat: vorige eksamenvraestelle
• Mind the gap studiegidse in Afrikaans beskikbaar
  Wiskunde, Wiskundige Geletterdheid, Rekeningkunde, Ekonomie, Lewenswetenskappe, Geografie, Fisiese Wetenskappe (Chemie en Fisika)
• Mind the gap study guides available in English
  Mathematics, Mathematical Literacy, Accounting, Economics, Life Sciences, Geography, Physical Sciences (Physics and Chemistry)
• Graad 12-rekordeksamen 2017: vraestelle en memoranda
• Matriekeindeksamen 2017: oorlewingsgids
• Matriekvraestelle, 2018: indeks

Afrikaans Huistaal

• Luisteroefening: Faan se trein
• Voorgeskrewe letterkunde: hulpgids (2017)
• Begripstoetse
• "Vroegherfs" deur NP van Wyk Louw: ’n matrikulant se ontleding
• "Die skedel lag al huil die gesig" deur Wilma Stockenström: ’n matrikulant se ontleding
• "Safari" deur DJ Opperman: ’n matrikulant se ontleding
• "Sonsverduistering" deur PJ Philander: ’n matrikulant se ontleding
• "’n Brief van hulle vakansie" deur Breyten Breytenbach: ’n matrikulant se ontleding
• Skoolnotas: letterkunde-begrippe
• Skoolnotas: Afrikaans (taalkunde)
• Skoolnotas: Afrikaans-taalbegrippe
• Oefening en memo uit Gee Afrikaans ’n kishou in die eksamen
• Matriekvraestelle: Afrikaans Huistaal (2018)

Afrikaans Eerste Addisionele Taal

• Mei: Vraestel 2
• Julie: Vraestel 1 en 2
• September: Vraestel 1 en 2
• Toets: Lien se lankstaanskoene
• Toets: Hoopvol
• Toets: Poësie
• Voorgeskrewe letterkunde: hulpgids (2017)
• Lien se lankstaanskoene deur Derick van der Walt: eenstopskolehulp
• Taaloefening en -antwoorde: "Die kalf is in die put"
• Taaloefening en -antwoorde: "Liewer dood as uit die mode"
• Matriekvraestelle: Afrikaans Eerste Addisionele Taal (2018)

Engels Huistaal

• Matriekvraestelle: Engels Huistaal (2018)

Engels Eerste Addisionele Taal

• Matriekvraestelle: Engels Eerste Addisionele Taal (2018)

IsiXhosa Huistaal

• Matriekvraestelle: isiXhosa Huistaal (2018)

Wiskunde

• Notas: Rye en reekse
• November 2009/2010: Hersieningsvraestelle
• November 2011: Hersieningsvraestelle
• November 2012: Hersieningsvraestelle
• November 2013: Hersieningsvraestelle
• November 2014: Hersieningsvraestelle
• November 2015: Hersieningsvraestelle
• Wiskunde met LitNet: graad 12 – Waarskynlikheid
• Wiskunde met LitNet: graad 12 – voorbereiding vir rekord- en eindeksamen (deel 1)
• Wiskunde met LitNet: graad 12 – voorbereiding vir rekord- en eindeksamen (deel 2)
• Matriekvraestelle: Wiskunde (2018)

Wiskundige Geletterdheid

• Matriekvraestelle: Wiskundige Geletterdheid (2018)

Rekeningkunde

• Matriekvraestelle: Rekeningkunde (2018)

Inligtingstegnologie

• Februarie/Maart: Vraestel 1 en 2

Fisiese Wetenskappe 

• Februarie/Maart: Chemie en Fisika
• Junie: Fisika vraestel en memo
• Matriekvraestelle: Fisiese Wetenskappe, Fisika (2018)

Lewenswetenskappe

• Matriekvraestelle: Lewenswetenskappe (2018)

Geskiedenis

• Matriekvraestelle: Geskiedenis (2018)

Geografie

• Matriekvraestelle: Geografie (2018)

Visuele kunste

• Junie: Vraestel en memo

Verbruikerstudies

• Junie: Vraestel en memo
• Matriekvraestelle: Verbruikerstudies (2018)

Ekonomie

• Graad 12: Ekonomie – Nasionale rekeninge
• Matriekvraestelle: Ekonomie (2018)

Besigheidstudies

• Matriekvraestelle: Besigheidstudies (2018)

Inginieursgrafika

• Matriekvraestelle: Ingenieursgrafika (2018)

Siviele Tegnologie

• Matriekvraestelle: Siviele Tegnologie (2018)

Musiek

• Matriekvraestelle: Musiek (2018)

Drama

• Matriekvraestelle: Drama (2018)

Landboutegnologie

• Matriekvraestelle: Landboutegnologie (2018)

Landboubestuurspraktyke

• Matriekvraestelle: Landboubestuurspraktyke (2018)

Vir leerders

• Wiskunde eksamenwenke: Graad 7–11
• Begripsleesoefening: Pad na jou hart
• Voornaamwoorde: Powerpoint-skyfies
• CAPS Werkboeke 2017: Graad R-9 in Afrikaans en Engels beskikbaar
• Studiehandleiding: Ons is nie almal so nie deur Jeanne Goosen
• Bespreking: Chokers en survivors deur Nathan Trantraal
• Kreatiewe skryfwerk: algemene foute
• Raad vir die maak van ’n plakkaat
• Praktiese studiewenke vir ouers, onderwysers én leerders
• Juffrou Marelize Swanepoel: Hoe eet jy die Afrikaanse olifant? – hulpbronne vir Afrikaans
• Wiskunde-oefenvrae en -antwoorde vir graad 4 tot 6: hulp vir leerders en onderwysers

Vir ouers

• Wiskunde eksamenhulp vir ouers: Intermediêre fase (Rubriek)

Vir onderwysers

• Les-idees en werkkaarte: Hoopvol (Derick van der Walt)
• Les-idees en werkkaarte: Pad na jou hart
• Riglyne vir die opstel van eksamenvraestelle
• Notas oor leesonderrig
• Elektroniese hulpbronne vir onderwysers en leerders
• Malcolm Swan se diagnostiese toets vir desimale breuke (graad 8-standaard)
• Vir wiskundeonderwysers: Uit juffrou se wiskundedagboek 1 – met apologie aan Sita
• Vir wiskundeonderwysers: Uit juffrou se wiskundedagboek 2 – met apologie aan Sita
• Uit juffrou se wiskundedagboek 3 – Klaskamerkultuur: Wat is dit? Wat beteken dit?

Vir verryking: Wiskunde-artikels deur Pieta van Deventer

• Vir onderwysers en skoolkinders, ter verryking: gedagtes oor priemgetalle
• Algebraïese en transendentale getalle
• Verstaan die struktuur van wiskunde
• Taylor se reeks
• Getalle-uitbreiding en die nste wortels van enige getal
• Enkele uitsonderlike getalle

Bygewerk op 3 April 2020.

The post Indeks: notas, toetse en vraestelle appeared first on LitNet.

If this, I could say with words this day
in the sepulchres of the heart, the mind,
with a broken wing the doves won’t fly,
the night would die, the endless sky.

If this, I could sing with burning desire
such as the phoenix in its funeral pyre,
my lips would be the sun that kissed your skin,
the night would die, the endless sky.

If this, I could be the dandy
and those spire dreams of gold,
for all this for you I will hold,
the night would die, the endless sky.

If this, I could fly that mockingbird
and the day were gay and birds took flight,
hold out thy hand so they could rest,
the night would die, the endless sky.

If this, I could be the shore
and you the bearing waves that beat me down,
may the ocean hold your moon,
the night would die, this endless sky.

The post To fly a mockingbird appeared first on LitNet.

Pieter GR de Villiers gesels met Johan Buitendag oor sy twee LitNet Akademies-artikels: “Jy moet die aarde liefhê soos jouself” en “Die Klub van Rome se soeke na planetariese welsyn beskou deur die oë van ʼn Gereformeerde teoloog”.

....................

LitNet Akademies-navorser Johan Buitendag (Foto: verskaf)

Jou twee artikels gaan oor ʼn tema wat in onlangse tye uiters aktueel geword het. Dit is ʼn gewilde tema wat uitvoerige, en selfs alarmistiese dekking in die media kry. Daagliks word gewaarsku dat wetenskaplikes met intense kommer meen dat die vernietiging van ons planeet weldra onomkeerbaar sal word. Jou bydrae is belangrik omdat jy die teologie en die kerk by die tema betrek, wat verreikende implikasies het. Verantwoordelike teoloë, predikante ingesluit, sal deur jou werk bewus word van hoe direk die evangelie by die onderwerp betrokke is en watter verantwoordelikheid op hulle rus om meer aandag aan die saak te gee. Jy wil die tema vanuit ʼn ekoteologiese hoek bekyk. Kan jy aan die begin van hierdie gesprek vir ʼn nieteologiese leser op ʼn toeganklike manier verduidelik wat jy onder ekoteologie verstaan? Kan jy dit verhelder deur te verduidelik watter ander “soorte” teologieë daar is?

Uiteraard moet ek my daarvan weerhou om nie hier te herhaal wat reeds in die twee artikels staan nie. Met my professorale intreerede in 2004 (en ook in ander publikasies) het ek die punt beredeneer dat ons moet wegkom van ʼn “natuurlike teologie” (theologia naturalis) en oorbeweeg na ʼn “teologie van die natuur” (theologia naturae). Dit wil in kort sê dat ons nie soseer oor die skepping as ʼn daad van God moet dink nie, maar eerder oor die skepping as die produk van God se handewerk.

Tweedens wil dit ook sê dat ons moet ophou dink dat die Bybel net oor die verhouding tussen God en mens gaan. Die bekende 20-ste eeuse teoloog Karl Barth het selfs geoordeel dat die skepping bloot die dekor vorm van die verbond tussen God en M/mens. Die méns is dus waarom dit gaan, en die natuur is daar ter wille van die mense se bevrediging.

ʼn Nobelpryswenner vir chemie, Paul Crutzen (ook Eugene Stoermer), verwys as gevolg van die mens se katastrofale invloed op die planeet aarde na ʼn nuwe geologiese periode wat aangebreek het, naamlik die sogenaamde Antroposeniese tydperk of Antroposeen. Moltmann spreek hom herhaaldelik baie sterk uit teenoor hierdie “heer- en meesterskap” wat die mens hom- of haarself toegeëien het. ʼn Teologie van die natuur – of dan ʼn ekoteologie – wil ook nie net etiek wees nie, met ander woorde bloot iets soos ʼn “red die renoster”-veldtog nie. So belangrik soos dit is, so belangrik is dit om ʼn ánder verstaan van die werklikheid te kry. Ander denke sal outomaties na ander optrede lei. Ek het jare gelede juis ʼn artikel¹ gepubliseer met die titel “Anders dink, anders doen”. Alles gaan nie oor slegs die mens en die ewige lewe nie.

Jy vra ook na watter ander tipes teologieë daar bestaan. In sekere kringe word soms neerhalend verwys na die sogenoemde “genitiewe teologieë”. Dit is daardie teologieë waarop ʼn genitiefwoord volg (“van”) met die implikasie dat dit eensydig is. Die bekendste is seker die teologieë van die bevryding soos dit in Suid-Amerika ontstaan het en in Afrika ʼn unieke karakter gekry het. Hierdie teologieë wil gewoonlik ʼn belangrike aspek uitlig wat dit kenmerk. ʼn Teologie van die natuur is egter meer as net om slegs een aspek (die natuur) uit te lig. Alle teologie is eintlik skeppingsteologie (skepping as produk) en bring Skepper en skepping (organies en anorganies) harmonieus bymekaar uit. Daarom is versoening so ʼn belangrike begrip in ekoteologie, en ons sien dat God sowel die mens as die natuur in Christus versoen (kyk veral Kolossense 1:15–20).

Allermins moet ons dus daardie biblisistiese beskouing verkondig dat hierdie aarde met vuur en swael sal vergaan en dat ons hier net vreemdelinge en bywoners is. Hemel is waar God is en God kom by ons b”ly. Adrio König het destyds in sy boek oor ʼn skeppingsleer (1982) ʼn baie toepaslike titel gekies: Hy kan weer en meer. Die skepping word deur God nuut gemaak, nie deur ʼn ander skepping vervang nie. God kom aarde toe en ons ervaar ʼn nuwe hemel en ʼn nuwe aarde (Gesang 177).

Daarom praat ek ook al hoe minder van “verlos van”, maar veel eerder van “versoen met”. Moltmann het al in 1975 ʼn boekie geskryf met die titel (in Afrikaans vertaal) God kom en mense word vry. Christus kom maak ons vry, ook die “sugtende aarde”, en plaas ons onderling in ʼn harmonieuse verhouding.

Jy het reeds vroeg in jou loopbaan oor die tema van ekologie geskryf. Hoe het jy aan jou belangstelling gekom? Het jou teologiese opleiding ooit vir jou aan die tema bekendgestel? Hoe oordeel jy vandag oor jou eie teologiese opleiding en oor jou loopbaan as ʼn akademikus?

Kennis is lewenslange leer en met ervaring geïntegreer. In ʼn sekere sin het ek na aan die natuur grootgeword. Toe ek ʼn kind was, het ons graag die Nasionale Krugerwildtuin besoek en dit het my sensitief vir die omgewing, die veld en die diere gemaak. Die (relatiewe) ongereptheid het vormend op my ingewerk. Die insig wat ek oor dekades heen opgedoen het, het dus op “vrugbare aarde” geval.

My studie gedurende my vormingsjare aan die Universiteit van Pretoria het egter weinig direkte invloed op my oortuigings en insigte van vandag gehad. Tog, terugskouend, moet ek erken dat sekere elemente vir my uitgestaan het. As eerstejaars het ons al van die Babiloniese skeppingsverhale kennis geneem en was ek daartoe aangetrokke, alhoewel dit as net maar ʼn deel van die Ou Nabye-Oosterse mitologie aangebied is.

Die tema van ekologie sou egter eers met my doktorale studie sterker na vore kom. Destyds moes ons vir die doktorsgraad in teologie een hoofvak en twee byvakke neem en eers nadat die eksamen suksesvol afgelê is, kon jy aan die proefskrif begin werk. My hoofvak was dogmatiek (ʼn benaming wat ek glad nie meer gebruik nie) en my twee byvakke was Ou Testamentiese eksegese en Nuwe Testamentiese eksegese (ek het ʼn sterk aantrekkingskrag gehad tot die klassieke tale: Hebreeus, Grieks en ook Latyn). Die voorgeskrewe aantal bladsye vir die eksamen was ongeveer 10 000 bladsye in totaal. En hier het my teologiese DNS sterker begin vorm aanneem. Die dosente het my wens grootliks geakkommodeer en heelwat literatuur oor die skepping aan my voorgeskryf. Ek herinner my nog dat die professor in Ou Testament se eksamenopdrag aan my uit slegs een getikte sin op ʼn vel papier behels het: “Doen ʼn eksegetiese en teologiese studie van al die skeppingspsalms deur van alle tersaaklike materiaal gebruik te maak”! Dit was ʼn vreeslike opdrag! Puntenerig wat ek is, het ek weke en weke in die biblioteek deurgebring om materiaal te versamel en vragte fotostate gemaak van artikels en uiteraard dosyne kommentare nagegaan.

Die voorskrifte vir die destydse DD was ook dat nadat jy die eksamen suksesvol voltooi het in die hoofvak en twee byvakke, ʼn miniverhandeling in ʼn taamlik kort tydsbestek geskryf moes word oor ʼn tema wat die promotor voorstel. My opdrag was toe (ek vermoed dit was om my tegemoet te kom) om oor die “verhouding van skepping en verbond” te skryf, wat my toe kniediep in Barth se teologie ingelei het, maar ook in byvoorbeeld Hendrik Berkhof se “Geloofsleer” wat meer evolusionêr en eksistensieel as Barth met teologie omgegaan het. Hier het ek ook vir die eerste keer behoorlik van Moltmann se teologie van die hoop en van die Kruis kennis geneem. Barth sê die skepping is die uiterlike grond van die verbond en Moltmann sê weer op sy beurt die kruis is die interne grond van die wêreldproses.

Die swaartepunt van my omgang met ʼn teologie van die skepping het uiteraard by my proefskrif gelê. Ek het destyds (1985) die titel gekies “Skepping en ekologie. ʼn Sistematiese ondersoek na die teologiese verstaan van die werklikheid”. ʼn Navorser moes sy of haar projek by die destydse RGN (Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing) registreer en my ondersoek na skepping en ekologie was in daardie stadium die eerste ooit in Suid-Afrika. Ek moes Duitsland toe gaan vir spesialisleiding en het by Friedrich Mildenberger, ʼn Lutheraan van die Friedrich-Alexander Universität in Erlangen-Nürnberger, tereg gekom (1983–1984). Hy was ʼn uitstekende sistematiese teoloog en het boonop aan die Groen Party behoort (wat in daardie stadium ernstig betoog het teen die VSA se ontplooiing van missiele in die toe nog Wes-Duitsland).

Onder Mildenberger se leiding het ek diepgaande kennis geneem van teoloë soos Pannenberg, Moltmann, Schweizer, Altner, Heim, Gogarten, Barth, Von Weizsäcker en heelwat ander. Hier het ook ʼn toenemende skuif in my denke begin plaasvind, weg van Barth af en nader na Moltmann toe (om dit nou ʼn bietjie eenvoudig te stel). Moltmann skryf in sy outobiografie hy wou eintlik ʼn fisikus geword het en het mense soos Einstein, Planck en Heisenberg bewonder; dit het ook geklop met my eie aanleg en belangstelling. Karl Heim se werke het my kniediep ingelei in die relatiwiteitsteorieë en die kwantummeganika van gemelde fisici. Dit is op rekord dat Einstein na aanleiding van die werk van Heim gereken het dat Heim van die min wetenskaplikes was wat sy teorieë regtig verstaan het. Altner weer het my ingelei in die evolusieteorie van Charles Darwin en die belang van “lewe”. My proefskrif het sodoende my teologiese DNS finaal gekarteer.

Dit is ook waarom ek nie die benaming “dogmatiek” gebruik vir die werk waarmee ek besig is nie, om nou terug te kom na netnou se vlugtige verwysing. Ek verkies veel eerder die benaming “sistematiese teologie”, alhoewel dit maar ook baie gebreke het. Wat is “sistematies”? Is ander teologiese dissiplines dan nie sistematies nie? En is “sistematies” nie maar bloot ʼn attribuut van ʼn spesifieke beskouing nie? Moet (of selfs kan) dit sistematies wees? Wie iets van die kwantummeganika af weet, weet hoe onbepaalbaar en onvoorspelbaar die werklikheid is! Daarom is seminarie-opleiding alleen ontoereikend vir behoorlike teologie. Selfs Christelike universiteite het nie die laaste sê nie, maar wel publieke universiteite, op voorwaarde dat daar nie slegs oor geloof gepraat word nie, maar ook vanuit geloof.

Ek wil egter nog ʼn vormende aspek van my teologie uitlig. In die vroeë negentigerjare het ek ʼn boek gepubliseer oor die New Age-beweging. Daar het ek besef hoeveel raakvlakke daar tussen godsdienste is om juis sin van die werklikheid te maak. Die erkenning dat die werklikheid meer is as wat my vyf sintuie kan aandui, en almal se soeke na woorde om werklikheid te beskryf, het my getref. Dit het my ook opnuut laat besef hoe relatief alles is en hoe beskeie mens maar met jou insigte te werk moet gaan. Waarheid is nie so eenvoudig nie en allesbehalwe objektief. Koherensie en die vraag na sin is dalk belangriker konsepte om te oordink. Dit het my toenemend laat besef dat ons mekaar nodig het om enigsins aanspraak op kritiese geloofsverantwoording te maak.

Jy vra ook hoe ek oordeel oor my loopbaan as akademikus². Ek het in die vroeë tagtigerjare aan Unisa sistematiese teologie gedoseer en vanaf 1989 aan die Universiteit van Pretoria – eers deeltyds en vir die laaste twee dekades voltyds. My laaste agt jaar aan UP was ek dekaan van die Fakulteit Teologie en die ses jaar daarvoor, adjunkdekaan en ook departementshoof. Uiteraard het hierdie bestuursverantwoordelikhede my aantal publikasies beperk. Weliswaar het dit my teologie ook verryk. Ek het tussenin ʼn meestersgraad in ekonomiese en bestuurswetenskappe behaal en vreemd soos dit vir sommiges mag klink, het dit my juis ook gevorm in my teologiese denke. Die woorde ekonomie en ekologie het nie net dieselfde stam (oikos) nie, maar sluit nou aan by teologie soos ek dit verstaan. In ʼn paar publikasies het ek ook geargumenteer dat teologie eintlik werklikheidsverstaan is en aan kritiese denke onderwerp moet word. Dit is maar ʼn poging van gelowiges om greep op die werklikheid om hulle te kry.

Dalk moet ek Moltmann se analise van sy eie teologiese ontwikkeling³ ook aanbied as ongeveer hoe dit met my pad gegaan het. Hy sê elke teoloog het ʼn bepaalde plek van waaruit en waarin gedink en gehandel word. Moltmann identifiseer vier sulke momente in sy ontwikkeling: eksistensiële teologie toe hy as krygsgevangene in die Verenigde Koninkryk tot geloof gekom het; pastorale teologie, wat by hom posgevat het in sy eerste gemeente in Bremen-Wasserhorst (en hy skryf ook dat sy gemeente eintlik sy preke vir hom gemaak het deurdat hy sy idees voortdurend by lidmate getoets het); kerklike teologie, wat ʼn volgende fase ingelui het toe hy as dosent by die Protestantse Seminarie in Wuppertal aangestel is en later in Bonn by die Protestantse Fakulteit; en die finale fase, akademiese teologie, toe hy by die Universiteit van Tübingen ekumeniese teologie wetenskaplik bedryf het. Ek oordeel Moltmann sal vandag (25 jaar na sy aftrede) van ʼn vyfde fase praat: ʼn teologie van die lewe, wat veel ruimer dink, maar steeds geanker is in die Kruis (kyk hiervoor my artikel “Jy moet die aarde liefhê soos jouself”).

Laasgenoemde artikel wys hoedat belangrike teoloë soos Moltmann by die kwessie van die natuur betrokke geraak het. Moltmann is sekerlik een van die bekendste teoloë van die 20ste eeu. Sy invloed op Suid-Afrikaanse teoloë is ook sterk. Kan jy meer sê oor waarom Moltmann so invloedryk is? Wat het Moltmann voorheen besig gehou en waarom was daar nog voor sy ekoteologiese fase soveel belangstelling in sy werk? Hoe sou jy sy werk plaas binne die internasionale teologiese wêreld?

Jürgen Dankwart⁴ Moltmann is op 8 April 1926 in Hamburg gebore. As jeugdige was hy verplig om aan die Tweede Wêreldoorlog deel te neem en is weldra deur die Geallieerdes gevange geneem. Hy begin sy teologiese studie as krygsgevangene. Met sy terugkeer in 1948 na sy vaderland het hy hom aan Göttingen-universiteit in die teologie ingegrawe.

Daar ontmoet hy toe ook sy toekomstige vrou, Elizabeth Wendel, met wie hy getroud was tot haar afsterwe in Junie 2016. Uit die huwelik is vier kinders gebore. Elizabeth was self ʼn formidabele teoloog en Moltmann sê graag dat sy haar doktorsgraad gouer as hy kon verwerf het. Albei het onder die bekende Karl Barth-kenner Otto Weber hulle proefskrifte voltooi.

Moltmann begin sy akademiese loopbaan in 1958 as professor in sistematiese teologie in Wuppertal, soos reeds gesê. In 1963 kry hy ʼn aanstelling by Bonn-universiteit en vanaf 1967 tot sy aftrede in 1994 by die Staatsuniversiteit Tübingen.

Dit is onmoontlik om al sy prestasies en toekennings in ʼn kort biografie te vermeld. Merkwaardig is sy 15 eredoktorsgrade, wat universiteite insluit soos Leuven, Nottingham, St Andrews, Emory en ook Pretoria (die eerste in Afrika!).

In 1974 ontvang Moltmann ʼn eerste uitnodiging om Suid-Afrika te besoek, maar die destydse regering keur sy visumaansoek af. ʼn Tweede uitnodiging volg en deur bemiddeling van waarskynlik Johan Heyns bekom hy toe ʼn visum en besoek hy Suid-Afrika in 1978.

Dit was vir Moltmann egter geen aangename ervaring nie. In sy outobiografie beskryf hy sy weersin in die rassediskriminasie wat hy orals in Suid-Afrika waargeneem het, byvoorbeeld in restaurante, lughawens of waar hy hom ook al bevind het. Tydens sy terugvlug Duitsland toe het hy gevolglik ʼn besliste onderneming aan homself gemaak, naamlik om Suid-Afrika nooit weer te besoek alvorens apartheid opgehef en verwyder is nie.

Na bykans 40 jaar het Moltmann Suid-Afrika weer besoek. Die Fakulteit Teologie aan die Universiteit van Pretoria het in 2017 sy 100-jarige bestaan as fakulteit gevier en die senaat het besluit dat ʼn eredoktorsgraad aan Moltmann toegeken moet word.

Die fakulteit het besluit om vir die Eeufees die kragtige metafoor van “oop hekke” as leidende motief te kies. Dit sinspeel op die Christelike geloofsgemeenskap van die eerste eeu wat as “die Weg” bekend gestaan het. Dit dui op beweging, op die toekoms en, uiteraard, insluiting en omarming. Moltmann se aanvaarding van hierdie eredoktorsgraad was bevestiging van die verandering wat hy in Suid-Afrika bespeur het en die metafoor van die oop hekke van die fakulteit is die oortuiging waarmee Moltmann hom vereenselwig het. Ek het ook ʼn persoonlike besoek by hom aan sy huis gebring en ʼn yslike lêer meegeneem van transformasie by sowel die universiteite as die kerke.

Interessant is dat hy in een van sy jongste werke (2019) – en wat die fokus van my een artikel ook is (“Jy moet die aarde liefhê soos jouself”) – spesifiek melding maak van die sogenaamde oopmaak-teologie (bl 44) wat tans in Suid-Afrika vestig. Christus is buite die poorte van die stad gekruisig en hieruit wil Moltmann aflei dat Jesus juis vir die mense “buite” gesterf het: die vreemdelinge, die uitgewekenes en die verdrewenes. Hy bepleit derhalwe ʼn omvattende “teologie van die lewe” en gee naas Pretoria ook erkenning aan die huidige pous se twee ensiklieke oor die belang van die omgewing asook aan Suid-Korea se OHN-teologie.

Moltmann se boeke is in minstens 20 wêreldtale vertaal en daar word bereken dat Moltmann vandag die mees gesiteerde lewende teoloog in die wêreld is. Die volgende kan as sy hoofwerke genoem word: Theology of hope (1964), The crucified God (1972), The Church in the power of the Spirit (1979), Trinity and the Kingdom of God (1980), God in creation (1985), The Way of Jesus Christ (1989), The Spirit of life (1991), The coming of God (1995), Experiences in theology (1999), Science and wisdom (2002), In the end the beginning (2004), A broad place: An autobiography (2009), Sun of righteousness, arise! (2010), Ethics of hope (2012), The living God and the fullness of life (2015) en Hope and thinking (2016).

Die leser kan gerus die volgende artikel raadpleeg om ʼn oorsig van Moltmann se denke en konteks te sien soos deur Klaus Nürnberg saamgestel, asook die erkenning wat hy van die Wêreldraad van Kerke (WRK) gekry het. Moltmann kom in die artikel ook self aan die woord oor sy jongste teologiese insigte.

Hoe kan die kerk en teologie oor die ekologiese krisis praat sonder om oppervlakkig of dom voor te kom? Ons weet uit die kerkgeskiedenis byvoorbeeld hoe sommige teoloë onkrities sekere ekonomiese modelle soos die Marxisme opgehemel en goedgepraat het en toe met groot verleentheid moes toesien hoe kommunistiese lande ineenstort en die massiewe uitbuiting van hul burgery deur ʼn magselite ontmasker is. Dieselfde geld vir die rol van die Duitse kerke wat deur hul oppervlakkige burgerlike godsdiens Hitler se rassistiese staat massief ondersteun en voorgepraat het. Dit is dus duidelik dat die vertroue in die kerk ondermyn kan word deur die manier waarop dit oor hierdie sake praat. As wetenskaplikes so kan verskil, wie is predikante en teoloë dan om tot die debat toe te tree?

Dit is ʼn belangrike opmerking en vraag. Die kerk het al baie bloedneus gekry oor onbesonne uitsprake oor en uit die Bybel, veral die afgelope klompie dekades. En as ons so verskil oor wat die Bybel sê, hoe sal ons kan beoordeel wat wetenskaplik reg is of nie.

Ons is seker almal bewus van Richard Dawkins se boek The God delusion (2006) en die bevindinge waartoe hy as ʼn gerekende wetenskaplike gekom het. Alister McGrath, teoloog, maar ook gedoktoreer in biologie, het taamlik skerp gereageer met sy publikasie net die volgende jaar, The Dawkins delusion?, en later ook Dawkins' GOD: genes, memes, and the meaning of life (2014). Ek sou baie ander voorbeelde ook kon byvoeg van natuurwetenskaplikes wat oor die interpretasie van navorsing verskil. Baie bekend is ook Francis Crick en James Watson oor die ontdekking van die dubbele heliks van die menslike DNS.

Teoloë maak hoofsaaklik staat op sekondêre wetenskaplike literatuur, en wanneer daar weersprekende gevolgtrekkings deur natuurwetenskaplikes gemaak word, is dit problematies vir die teoloog. Wat egter vir my belangrik is – en dit is waarom ek sê absolute objektiwiteit onmoontlik is – is dat elke wetenskaplike ook maar (geloofs-) aannames het, alhoewel baie dit ontken. En gelowiges aan die ander kant doen ook maar ʼn beroep op hulle sintuie en sit ons uiteindelik met ʼn situasie dat die pot eintlik nie die ketel kan verwyt nie.

Vergun my ʼn plaaslike voorbeeld. Eric Holm is baie uitgesproke oor die subjektiewe aanbieding van feite, en in Beeld van 22 Oktober 2019 skryf hy dat hy vir ʼn omgewingsaktivis soos Greta Thurnberg “gril”. Volgens hom is sy die produk van ʼn internasionale lobby wat haar misbruik met leuens en halwe waarhede. Hy skryf: “Hul metodes is drakonies. Enige wetenskaplike wat doodeenvoudig feitelike navorsing doen wat nie die aardverhitting-storie ondersteun nie word geboikot, sy werk word nie gepubliseer nie, hy verloor sy navorsingspos ... Die dinge wat werklik aandag en belegging vra, soos plastiek- en chemiese besoedeling van land en see en uitsterwing van diversiteit, kry nie die nodige geld en aandag nie. Maar bowenal, die groot antropogeniese olifant in die kamer, mens-oorbevolking, word deur die liberale groenes met toewyding geïgnoreer.”

Dit laat die teoloog natuurlik nou met ʼn dilemma. Watter wetenskaplike se werk moet geag word? Wat is die mens se rol in aardverwarming, of liewer, temperatuurverandering? Holm sê dat die korrelasie tussen CO₂-vlakke in die verlede en aard se temperatuur geen oorsaak en gevolg bewys nie. Dit kan selfs andersom wees as wat voorgehou word. Die teoloog Sakkie Spangenberg⁵ is op sy beurt baie uitgesproke daaroor dat die mensdom wél ʼn aandeel in klimaatsverandering het en dat ʼn volgende era kan aanbreek van uitwissing van spesies (die Antroposeniese tydperk).

Op my boekrak staan ʼn Nederlandse boek met die besonderse titel De menselijke maat (2006) waarin die outeur, Salomon Kroonenberg, betoog dat ons fouteer om byvoorbeeld in terme van eeue te dink. Ons moet van minstens millennia praat om natuurlike prosesse soos klimaatsverandering, seevlakstygings, aardbewings en vulkaniese uitbarsting te verdiskonteer.

Die volgende grafiek⁶ toon die (ontstellende) ooreenkomste in die kurwes van die wêreld se bevolking, BBP, verbruik, aardverwarming en koolstofemissie – alles aanduiding van oordaad en misbruike:

Die Oxford Dictionaries het climate emergency tot woord van die jaar verklaar, berig Beeld (22 November 2019). Daarom bepleit ek ʼn sisteemteoretiese verstaan van die werklikheid. “Earth system science is the science that studies the whole planet as a system of innumerable interacting parts and focuses on the changes within and among those parts” (Skinner & Murck 2011:6).⁷

Michael Ruse⁸ stel dit duidelik dat wetenskap nie die resultaat is bloot van ondersoek nie, maar van die kulturele paradigma waarin die navorser gevorm is. Die sogenaamde Gaia-hipotese bring die wêreld van wetenskap en tegnologie uit by die wêreld van gevoel, mistisisme en geloof. Die verskillende wêrelde het baie om van mekaar te leer.

Die twee artikels van my wat in hierdie onderhoud ter sprake is, betoog juis dat wetenskap en geloof nader aan mekaar moet beweeg en dat daar reeds tekens is dat teologie ʼn behoefte aan wetenskaplike feite het en dat wetenskap weer ʼn versugting uitspreek om ʼn oorkoepelende waardesisteem te vestig wat die aarde sal respekteer en dien.

Hoe verstaan jy die rol van die kerk en teologie in die gesprek met natuurwetenskappe? Daar is soveel verskillende teologieë dat natuurwetenskaplikes dikwels sku is om met teoloë gesprekke te voer juis omdat hulle onderling erg verskil of vyandig is teenoor wetenskap (dink byvoorbeeld aan die heftige debatte van die kant van kreasionisme). En “natuurwetenskappe” is ʼn baie wye veld, met vele ideologiese modelle wat dikwels intens van mekaar verskil. In sommige gevalle (die positivisme) was ʼn sinvolle gesprek tussen die twee by voorbaat buite die kwessie. Eenvoudig en kru gestel: Watter teoloë gaan met watter natuurwetenskaplikes praat?

Teologie moet nie net ʼn selfgesprek voer nie, maar moet juis met ander praat, ook met ander wetenskappe. Breedweg is daar een van vier opsies om te kies: teologie en wetenskap ignoreer mekaar; teologie en wetenskap veg teen mekaar; teologie en wetenskap trou met mekaar; en (my opsie) teologie en wetenskap praat met mekaar. In my gedagte sien ek die verskillende wetenskappe (ook teologie) soos punte op die omtrek van ʼn sirkel. Elkeen beleef vanuit ʼn unieke perspektief die werklikheid en ons moet kennis van mekaar se insigte neem en probeer agterkom hoe ons mekaar kan verryk.

ʼn Teologie van die natuur maak bemoeienis met ander wetenskappe soos biologie en fisika (en al die vertakkings daarvan), om maar net twee te noem. Eersgenoemde is belangrik om lewe en die ontwikkeling daarvan te begryp en laasgenoemde om tyd en ruimte en die verstaan daarvan te oordink.

Laat my toe om laasgenoemde aspek vlugtig te illustreer aan die hand van die eerste skeppingsverhaal in die Ou Testament. Dit kan ook lig werp op my veroordeling van die onverkwiklike debat tussen die kreasioniste en die evolusioniste, soos deur jou gestel.

Dit is belangrik om Genesis 1 vanuit ʼn tyd-ruimtelike perspektief te lees. Dit is bekend dat hierdie verhaal gedurende die ballingskap geskryf is. Vir my om die tydsgees van die mense wat in ballingskap weggevoer is naastenby te probeer peil, is die sleutel om hierdie verhaal te verstaan Psalm 137. Daar sit die weggevoerde Judeërs toe by die riviere van Babilon en moes die gespot van hulle oorwinnaars verduur. Hulle tempel in Jerusalem was platgeslaan en nou word hulle boonop smalend uitgedaag om hulle Sionsliedere tot vermaak van hulle oorwinnaars te sing. Dan hang hulle maar eerder hulle liere aan die wilgertakke op, sê die ballinge, en sug uit hoe hulle in ʼn vreemde land hoegenaamd ʼn lied tot eer van die Here kan sing.

Die argument wat hier by sowel die Babiloniërs as die Judeërs geld, is duidelik. Die ruimte-aspek is dat God se heerskappy plekgebonde is en dat aangesien hulle nie meer in Jerusalem is nie, die God van Israel se mag gevolglik ook nie meer van toepassing is nie. Hulle was nou op ʼn ander plek. Die tempel wat verwoes is en die inhoud wat gebuit is, dui boonop op die oormag van die Babiloniese gode. Dit geld ook vir die tydsaspek. Tot sê maar 586 vC (die jaar van die Judese ballingskap) het die God van Israel volgens die Babiloniërs dalk nog mag gehad, maar ná die ballingskap is die God van Israel dus as ʼn “has-been” beskou. Die God van die Judeërs se plek en tyd was iets van die verlede.

Dan kom die priester met sy ongelooflike gedig in Genesis 1. Hy spreek tyd en ruimte deurgaans aan. Dit begin nie by die wegvoering van die Suidryk (586 vC) nie, maar “in die begin” van alles. Hy skryf sy verhaal vanaf die eerste oomblik af: die skepping van hemel en aarde. So gebruik hy tyd as die matrys van die skepping: dag en nag. Vir ses dae laat die digter die refrein weerklink (“Dit was aand en dit was môre, die soveelste dag”). Dit geld ook vir die sewende dag, maar dié keer sonder ʼn nag. Die skeppingsdaad het ʼn oop einde. Die God van Israel is van ewig af God en sal tot in ewigheid ook God wees.

Die priester-digter spreek ook die ruimtelike aspek aan. Soos kleiner-wordende sirkels ontplooi hy sy verhaal: lig, lug, grond en plante is die formele aspek van die skepping (eerste drie dae), waarop die inhoudelike aspek volg (laaste drie dae): voëls, visse, diere en mense. Basies is hier dus ses sfere: die ontoeganklike lig, die eksosfeer,⁹ die hidrosfeer, die atmosfeer, die geosfeer en die biosfeer. Dit word ook in die artikels vermeld.

Daar was ʼn stadium toe dogmatici probeer bewys het dat teologie ʼn wetenskap is, maar hulle het nooit werklik geslaag nie. Die omgekeerde gebeur toe: Daar word aangetoon dat wetenskap nie sonder sy eie voorveronderstellings is nie en glad nie so objektief is as wat dit voorgee nie. ʼn Eksperiment word opgestel met bepaalde voorveronderstellings in die wetenskaplike se agterkop. Die metodologieë van teologie en van wetenskap verskil uiteraard, maar met hierdie twee betrokke artikels by LitNet probeer ek juis aantoon dat teologie en wetenskap toenemend van mekaar se benaderings bewus begin word en van mekaar afhanklik raak. Ons moet sowel “van bo” as “van onder” oor die werklikheid dink.

Alvin Plantinga het dit vir my nogal treffend uitgedruk waar hy in ʼn boek redeneer dat daar wel ʼn oënskynlike konflik tussen teologie en wetenskap blyk te wees, maar inderwaarheid wesenlike ooreenkoms. Aan die ander kant, redeneer hy, is daar oënskynlike ooreenkoms tussen naturalisme (vergelyk Dawkins) en wetenskap, terwyl daar ʼn wesenlike verskil is.

Ek bied graag my definisies van sowel teologie as universiteit (lees wetenskap) aan soos ek dit as dekaan beoefen en bevorder het aan die Universiteit van Pretoria¹⁰ (vandag die hoogste gegradeerde Fakulteit Teologie en Religie in Afrika en onder die top 100 in die wêreld):¹¹

• Teologie is ʼn wetenskaplike poging van gelowiges in die openbare sfeer om greep op ʼn multidimensionele werklikheid te kry sodat dit saak maak.
• Universiteite is ruimtes van debat en wetenskaplike ondersoek waar nuwe kennis deur intellektuele aktiwiteit en vryheid van idees ontwikkel word.

Jy sê jy stel dit “kru”, maar watter teologieë gaan met watter wetenskappe praat? Wie my betrokke artikels gelees het, sou gesien het dat ek met opset die bepaalde lidwoord (“die”) by “teologie” en by “wetenskap” vermy het. Daar is nie net een teologie nie en ook nie net een wetenskap nie. Maar daar is goeie teologie en daar is slegte teologie, en soos die entomoloog Eric Holm sal bevestig, geld dit ook van wetenskap.

Met my definisie van teologie poog ek om goeie teologie te beoefen. Dit praat nie bloot oor die geloof nie, maar uit die geloof; dit deins nie terug vir (robuuste) debat nie; dit trek nie terug uit die samelewing nie, maar is betrokke – op ʼn manier wat saak maak (etiek). Geloof is kritiese selfverantwoording, maar terselfdertyd in staat om die onsienlike te sien en te hoop selfs as daar geen meer hoop is nie. Die werklikheid is vir my duidelik multidimensioneel.

Jou artikel het belangrike teologiese inhoude en insigte. Hoe kan die insigte nou prakties word? Dit is uiteraard belangrik om ʼn inspirerende Bybelgerigte teorie in plek te hê en om te bou op teoloë se teoretiese besinnings. Maar so ʼn akademiese gesprek hang dikwels in die lug. Dit kry eers ʼn gesig wanneer mense prakties te doen kry met die vernietiging van die omgewing en iets daaromtrent moet doen. Wat sou jou teoretiese besinning byvoorbeeld beteken vir ʼn Sondagpreek en ʼn Bybelstudie-byeenkoms, of vir die gewone lewe van kerkmense? Hoe sou ʼn mens geestelike leiers so ver kan kry dat hulle die teologiese insigte op voetsoolvlak laat uitwerk? Die baie bekende Switserse Nuwe Testamentikus Ulrich Luz, wat ʼn boeiende en baie deeglike kommentaar van drie bande op die Matteus-Evangelie geskryf het, het in Zürich waar hy professor was, met ʼn fiets gery. Sy bydrae tot die bewaring van die omgewing was om nie ʼn motor aan te hou nie. Ek dink verder byvoorbeeld aan die belangrike werk van Martinus Daneel wat mense in Zimbabwe kon mobiliseer om daadwerklik iets vir die omgewing te doen (sien die interessante artikel hieroor ). Dit was ʼn akute probleem dat drie persent van die land jaarliks tot niet gegaan het. Daneel het saam met leiers van die Afrika- inheemse kerke die gewone volk oortuig dat politieke bevryding onafgerond is as dit nie gekoppel word met ekologiese vernuwing om die ontbossing van die land te keer nie. Dit het prakties beteken dat hulle bome plant, waterbronne oppas en spaar en die natuurlewe beskerm. Dit was ʼn komplekse benadering waarin sosiale, politieke, kerklike en ander oorwegings ʼn groot rol gespeel het. Trouens, in die geval van die merkwaardige Tinus Daneel het ʼn mens ʼn voorbeeld van hoe praktyk van bewaring ʼn ferm deel van gelowige mense se lewens was. Maar in kort, wat is ons uitdagings?

Elize Tempelhoff skryf in Beeld (29 Julie 2019) dat Suid-Afrika reeds op die gemelde datum die jaar se reserwe-aanbod uitgeput het (Global Footprint Network). Dit staan bekend as Aarde-oorskrydingsdag. In effek verbruik ons 1,75 keer meer as wat die planeet se hulpbronne kan voorsien. Maar kom ons lys eers van die rooi ligte wat ons sien en wat allesbehalwe “alarmisties” is.

Eerstens moet ons let op ons bevolkingsaanwas. Aan die begin van die 20ste eeu was daar 1,6 miljard mense op die aarde. Aan die einde van daardie eeu was dit ses miljard. Op die oomblik is dit al 7,7 miljard! Die Verenigde Nasies projekteer ʼn syfer van meer as nege miljard vir die jaar 2050. Hierdie mense moet almal eet, woon, werk en ontspan. Ondanks teenmaatreëls groei die wêreldbevolking met meer as 100 miljoen mense per jaar!

Vandag besef ons dat die bevolkingsaanwas die eintlike probleem is en die res as’t ware manifestasies daarvan is. Thomas Malthus het reeds in 1798 sy geskrif “An essay on the principle of population” uitgegee waarin hy voorspel het dat die bevolkingsaanwas die ekonomie so sou verlam, dat maatskaplike ellende toenemend die gevolg sou wees. Uiteraard is oor die jare heen baie kritiek teen sy metodiek en gevolgtrekkings ingebring (soms tereg), maar die geskiedenis het sy gevolgtrekking as korrek bewys.

In die meeste Eerste Wêreld-lande het die bevolkingsgroei reeds tot stilstand gekom. In Derde Wêreld-lande verdubbel die bevolking egter elke ongeveer 20–30 jaar! In 1902 was Suid-Afrika se totale bevolking ʼn skrale vyf miljoen en tans is ons omtrent 58 miljoen, waarvan meer as 37% jonger as 15 jaar oud is. Volgens inligting van die regering sal ons oor minder as 20 jaar reeds die 70 miljoen-kerf in ons land verbysteek. Ander scenario’s wil dit selfs hê dat Suid-Afrika dan selfs 80 miljoen mense kan wees. Hierdie getalle is nie net die gevolg van natuurlike aanwas nie, maar veral ook die gevolg van migrasiepatrone uit die res van Afrika.

Die negatiewe impak wat buitensporige bevolkingsgroei op die heil van alles en almal het, is vanselfsprekend. Verstedeliking met sy gevolglike woningnood, werkloosheid en armoede, geweld en misdaad, hongersnood en siektes is van die belangrikste effekte wat uitgesonder kan word. Daar is bereken dat 42% van die Suid-Afrikaanse bevolking op slegs 13% van die grond woon. Hierdie oneweredige konsentrasie plaas uiteraard ʼn onhoudbare las op die natuurlike hulpbronne.

Die belangrikste ekologiese probleem vir Suid-Afrika is egter die tekort aan water. Streng waterbeperkings is aan die orde van die dag en ons lees byna daagliks in die koerante van munisipaliteite wat geen water meer kan voorsien nie, ander slegs vir ʼn paar uur in die oggend.

Ons het reeds verwys na die stelselmatige aardverwarming. So ver terug as in 1890 het die Sweed Svante Arrhenius reeds die verhouding tussen atmosferiese koolstofdioksied en omgewingshitte aangetoon. Toe reeds het hy gesê dat die verbranding van fossielbrandstof, pertinent steenkool, invloed op die omgewings­temperatuur het. Koolstofdioksied funksioneer as ʼn soort kombers om die planeet. Dit laat kort energiegolwe deur, maar nie die langes nie. Daarom hou dit die hitte van die aarde vas. Dit is waarom daar ook van die sogenaamde kweekhuiseffek gepraat word. Die oormaat van hittevrystelling op die planeet kan dus nie ontsnap nie en gevolglik styg die temperatuur. Verbranding van fossielbrandstof gee 5,4 miljard ton koolstof per jaar af en dit maak die “kombers” al hoe dikker. ʼn Verdere 1–2 miljard ton koolstof word jaarliks hiertoe bygevoeg deur die verbranding van die wêreld se woude. Hierdie temperatuurstyging word bereken teen ongeveer 3^° C per halwe mensleeftyd. Die twee pole van die aarde kan in hierdie periode selfs soveel as 7° C styg. Oor ʼn periode van 50 jaar sal duidelik gesien word hoe die temperatuur gestyg het, misoeste van gesaaides, styging van die seevlak (1–2 m per 20 jaar), uitsterwing van miljoene spesies en ook woestynbekruiping plaasgevind het. Daarom is van die onrusbarendste gevolge op die natuur die vry­stelling van koolstof in die atmosfeer. Dit lei tot globale verwarming met ernstige gevolge. Die huidige koolstofemissie is 385 een­hede per miljoen (epm) en styg teen ʼn haas onbeheer­bare tempo. Indien die styging tot ʼn maksimum van 450 epm beperk kan word, hoop sekere wetenskaplikes dat die globale verwarming onder 2° C gehou kan word. Die ideaal is egter om dit te beperk tot 350 epm oftewel onder 1,5° (Parys-protokol).

Die jaar 2016 was die warmste jaar nog, maar 2019 is slegs ʼn kortkop agter, volgens Daily Maverick (16 Januarie 2020). Aansluitend by die vorige vraag is dit daarom so te betreur dat President Trump die VSA se onderskrywing van die Parys-protokol teruggetrek het. ʼn Onlangse artikel van Francois Durand hieroor, "Suid-Afrika en klimaatsverandering – van ontkenning tot wanhoop”, is die moeite werd om van kennis te neem. (NHN-Nuusbrief 29 Maart 2020). Hy skryf onder meer: “Die Suid-Afrikaanse regering maak hulself net so skuldig aan lippetaal as ander regerings. Hulle praat volhoubaarheid, maar doen die teendeel.”

Alhoewel daar vandag minder gewag gemaak word van die gevaar van die perforering en veryling van die osoonlaag, word dit steeds as ʼn ekologiese krisis beskou. Chloorfluoorkoolstofverbinding (CFK) is ʼn gas wat in 1930 deur Thomas Midgley ontwikkel is. Dit is in die verlede as die dryfgas vir aërosolkannetjies en ook die gasmedium vir lugreëlings en yskaste aangewend. Dit is ook gebruik in die skuimbasisse van meubels, matrasse en in isolasiemateriaal in die boubedryf. Hierdie gas verbind by vrystelling in die atmosfeer met die osoon (O₃) in die lug en ʼn gevolglike opening ontstaan in hierdie dun filmlagie wat as omhulsel van die planeet dien. Die son se gevaarlike ultraviolet kan dan nou ongestoord deurkom. Hierdie CFK-gas het ʼn leeftyd van ongeveer 75 jaar wat sy newe-effek dus tot diep in die 21ste eeu gaan laat geld. Ongeveer 50% verlies aan osoon het reeds by die Suidpool plaasgevind. Daar is bereken dat ʼn 1%-styging in ultraviolet die frekwensie van velkanker met 2–3% verhoog – ander skat dit so hoog as ʼn 5–7%.

Laastens moet die gevaar van kernkrag ook genoem word. Dalk onthou ons nog die fliek The day after, die dag na ʼn kernbomontploffing, of verlede jaar se opspraakwekkende TV reeks Chernobyl. Met ʼn kernontploffing gebeur die volgende, afgesien van die gewone vernietigende effek: Baie digte rook gaan die lug in op, vorm ʼn sambreel oor die planeet, en sonlig word met 90% geblokkeer; die temperatuur daal vinnig met 15–20° C en die sogenaamde nukleêre winter breek aan. Wetenskaplikes meen dat so ʼn winter ook 65 miljoen gelede gebeur het met die meteorietreën se stof wat ook die sonlig geblokkeer het en die uitwissing van miljoene spesies veroorsaak het.

Dit rus swaar op ons gemoed dat die Noord-Koreaanse regering volhard om hulle kerntoetse uit te voer, ondanks wêreldwye pogings om dit te staak. Die aftakeling van kernwapens wêreldwyd moet geëis word. In ʼn stadium het die VSA en Rusland saam genoeg kernwapens gehad om ʼn Hirosjima-gelyke ontploffing vir 12 dae lank elke sekonde te laat plaasvind!

Dit is vir my wonderlik dat kerke en gemeentes so betrokke raak by die omgewing. Jy noem inderdaad die wonderlike werk wat Iinus Daneel in Zimbabwe begin het met die aanplant van bome. Maar daar is baie sulke voorbeelde. Ek het byvoorbeeld ʼn Zambiese predikant wat ʼn tydjie gelede ʼn PhD gedoen het en wat die mynmaatskappye in die Koperstreek in Kitwe tot verantwoording geroep het. Selfs die betrokke minister het van sy studie kennis geneem.

Maar ek bly by my punt: anders dink, anders doen. Ons moet mense se werklikheidsverstaan so beïnvloed dat hulle hulle eenheid met die natuur moet besef en gevolglik ook hulle verantwoordelikheid teenoor die natuur.

Dit val my op uit televisieprogramme oor boere hoe sensitief hulle is oor die omgewing. Net so het ek dikwels gesien hoe ernstige hengelaars hul visvangs teruggooi eerder as om die vishulpbronne verder uit te put. Maar mense se liefde vir die natuur steier onder die wyse waarop groot geldmag uit gierigheid ons skaars hulpbronne uitput, hoe groot mynmaatskappye die omgewing besoedel en hoe verstedeliking tot grootskaalse besoedeling lei. ʼn Mens sou dink dat die enigste uitweg is dat ons welvaartsamelewing eintlik ʼn slag bekyk moet word: In die plek van oordaad moet ons ʼn lewe van eenvoud najaag. Eintlik is liefde vir God se skepping ʼn vanselfsprekende tema in die Bybel. Dit lyk of ons nie baie teologie nodig het om dit by mense tuis te bring nie. Met ander woorde, dit is nie maar net ʼn kwessie van elektrisiteit en water bespaar nie, of nie plastiek gebruik nie, maar ʼn heel groot en ingrypende denkverskuiwing wat moet gebeur. Is ons geestelike leiers reg om op die diep vlak oor die saak van die omgewing te werk?

Jou vraag bring ons natuurlik by die bekende Genesis 1:28 uit. Ons het die uitdrukking “onderwerp en heers” ongelukkig lank verkeerd verstaan. Dit is waarom die 1983-Vertaling ook eerder van “bewoon en bewerk” praat. Eintlik is hierdie opdrag ʼn voedselgebod wat aan die mens gegee word om te oorleef. Die volgende verse verduidelik dit. Die mens kry die saad en vrugte van die natuur om van te leef en die diere kry weer die blare en plante om van te eet. Laasgenoemde voeding verg nie arbeid nie, eersgenoemde wel. Die mens moet dus werk om te kan eet. Gewasse wat saad en vrugte voortbring, vra om na omgesien te word, aangeplant en geoes te word. Arbeid is die opdrag van die mens om te oorleef en nie om te vernietig nie.

Die hoogtepunt van die skepping is nie die mens nie, nie dag ses nie, maar dag sewe, die Sabbat. Hier is God en mens harmonieus saam in die skepping, boonop met ʼn oop einde. Ons het in Genesis 1 dus geen wetenskaplike aanbod hoe alles ontstaan het nie; ons het selfs nie eers ʼn belydenis dát God geskep het nie (destyds was skepping ʼn algemeen aanvaarde feit), maar ons het hier ʼn loflied wat die God van Israel as die Skeppergod van alle tye en plekke loof. Dit gee ʼn ewigheidsblik, ja, troos, maar tegelyk ook ʼn bepaalde verantwoordelikheid om na die skepping om te sien. 

Die teoloog Calvin B DeWitt, het in 1995 die volgende vier prinsipiële uitgangspunte vir ʼn ekologiese skeppingsleer daargestel:

• Die onderhoudingsbeginsel: Soos wat God die skepping onderhou, moet die mens dit ook doen.
• Die Sabbatsbeginsel: Die skepping moet toegelaat word om te rus na menslike gebruik.
• Die opbrengsbeginsel: Die mens kan inderdaad die skepping geniet en die vrug daarvan geniet.
• Die beperkingsbeginsel: Daar is besliste grense aan die mense se betrokkenheid en benutting van die skepping.

Dan is daar nog boonop teoloë wat dan ook sommer die eer vir alle wetenskaplike vooruitgang vir die Christendom wil opeis (Friedrich Gogarten). Ons het immers, sê hulle, die bonatuurlikheid of goddelikheid uit die natuur uitgehaal (ontmitologiseer), en nou kan die mens voluit inklim sonder enige bygelowe hoegenaamd. Geen wonder dat daar ook verwyte teen die Christendom geslinger is as gevolg van die ekologiese krisis nie.

In alle eerlikheid moet ons darem ook dadelik sê dat die ekologiese krisis nie die verhaal is van die verstaan van die Bybel nie, maar wel die verhaal van die verkeerde verstaan daarvan! Genesis 1:28 se “vermeerder en vul die aarde” moet saam gelees word met Eksodus 1:7, “Die Israeliete was vrugbaar en het vermeerder”, asook Josua 18:1, “Die land was nou onderwerp.. Hierdie opdrag in Genesis 1:28 was geen tydlose saak wat met byna goddelike toewyding ten alle koste, en boonop tot ons persoonlike (korttermyn)voordeel, uitgevoer moes word nie!

In die literatuur oor ʼn ekoteologie word graag na Franciscus van Assisi verwys wat na aan die aarde gelewe het; die son was sy broer en die maan sy suster. Ek was verstom toe ek onlangs foto’s sien van die kanale in Venesië wat meteens skoon is en daar visse in swem! Volg gerus die skakel.¹² En dit alleen omdat die nywerhede vanweë COVID-19 produksie (en besoedeling dus) gestaak het. Dieselfde het gebeur met lugbesoedeling oor China. Nasa se satellietfoto’s toon ʼn ongelooflik skoner lug oor China omdat die aktiwiteite van nywerhede so drasties ingekort is. Kyk hiervoor na die betrokke skakel.¹³

Kan dit wees dat COVID-19 ons hard terugbring aarde toe? David Korten¹⁴ bepleit ʼn “nuwe ekonomie” en skryf (my vertaling): “Die eerste fatale fout van ʼn selfvernietigende ekonomie is om die waarde van geld hoër te ag as kulturele waardes. Die tweede is om wêreldmarkte (‘global corporations’) bo aktiewe gemeenskappe as die institusionele locus van beheer te beskou.”

Hoe dink jy oor die rol van die Protestantisme met betrekking tot die mens se plek en rol in die wêreld? Ek dink aan Max Weber se beroemde tese dat die Protestantse werksetiek tot kapitalisme aanleiding gegee het. Op dié manier het hy Protestantisme met ʼn bepaalde ekonomiese model verbind. Dink veral ook aan die sterk tradisie in sommige kerklike kringe dat die wêreld boos en sondig is, dat mense (gelukkig) daarvan bevry gaan word en “hemel” toe gaan? Die negatiewe houding teenoor die wêreld was veral in Piëtistiese kringe met hul sterk beklemtoning van bekering en ʼn vroom lewe sterk teenwoordig. Aan die ander kant val dit my ook op hoe die Protestantse tradisie mense in ons land se liefde vir die natuur gevorm en gestuur het. Dit het my laat dink aan die Gereformeerde tradisie wat beklemtoon dat God tot ons spreek deur die Skrif (die “besondere” openbaring), maar dat God ook tot ons praat in die natuur (die “algemene” openbaring). En dieselfde tradisie beklemtoon dat nie net die mens nie, maar die hele skepping deur God gemaak is en bevry word. Ons het van kleintyd af geleer die skepping behoort nie aan ons nie, maar word aan ons geskenk. Ons is nie eienaars van die wêreld nie. Die omgekeerde is eintlik waar: Die wêreld besit ons, bepaal ons lewens, verryk ons en seën ons met baie weldade. As die wêreld siek is, sal ons lewens ook bedreig word. Ek sien in die jongste verlede hierdie perspektief baie sterk in spiritualiteitswerke raak. Dit het uiteraard ingrypende implikasies: Ons het ʼn heel ander verhouding tot die wêreld as ons weet dat die wêreld ons lewens stuur. As die wêreld en die natuur vir ons in die dieper dinge van God inlei, is dit tog iets heel anders as om te vertel dat ons oor die skepping heers en dit moet onderwerp.

Die kerk moet hom by sy lees hou, impliseer jou vraag. Met ander woorde, vir die geloof gaan dit om die abstrakte en die gees en vir die wetenskap om die natuur en die materiële. Sodanige dualisme, wat al sedert Plato se tyd bekend is, durf ons egter geen oomblik in ons werklikheidsverstaan plek gee nie.

In ʼn sekere mate het ek die kwessie reeds aangeraak deur op die oortuiging te wys dat mense oordeel ons is hier op aarde bloot vreemdelinge en bywoners en ons eintlike bestemming is elders (vgl Hebreërs 11:13). Ons weet dis nie regtig die bedoeling van die Bybel nie. Ons is onteenseglik aarde self en God kom hier by ons bly.

Die mens kan weliswaar nie resloos gereduseer word tot bloot ʼn stuk natuur of materie (fisikalisme) nie, so asof daar nie ook ʼn surplus van betekenis in die menslike persoon setel nie. Tog moet die mens terdeë besef dat God ons uit grond geskep het en dat ons tot grond ook terugkeer. Ons het natuur en ons is natuur. Ook die mens is die produk van honderde duisende jare se evolusie en daar is selfs geleerdes wat oordeel dat die menslike genoom se aard is om ook aan die bonatuurlike te glo.

Ekologie is ʼn wetenskap wat die studie van die “huis” (weer eens vanuit die Grieks oikos) behels. Die omgewing wat organismes huisves, staan weer bekend as ʼn biotoop. Dit het altyd bepaalde fisiese, chemiese en biologiese eienskappe en is dus sowel organies as anorganies. Die eenheid wat tussen die biotoop en die organismes bestaan, staan bekend as ʼn ekostelsel. ʼn Magdom faktore binne sowel as buite die ekostelsel bepaal die unieke aard daarvan. Die lewensgemeenskap van die biotoop stel voortdurend eise wat vir sy voortbestaan deurslaggewend is. ʼn Ekostelsel vorm met ander woorde ʼn min of meer selfstandige stelsel van organismes wat deur interaksie ʼn dinamiese ewewig na binne en ʼn bepaalde stabiliteit na buite handhaaf.

ʼn Mens sou ook voorbeelde uit die wysheidsliteratuur kon bekyk om te sien hoe geïntegreerd mens en natuur is: Die mens deel dieselfde lot as die dier (Prediker 3:19) en sterf soos elke ander kreatuur (Job 14); die regverdige en sy diere is wedersyds afhanklik (Spreuke 12:10); en “vlees” is tegelykertyd ʼn antropologiese en ʼn kosmologiese begrip (Psalm 90). En so word die begrip “medemenslikheid” na “medekreatuurlikheid” verander en word die lewe die kleinste gemene deler van die skepping.

Ek wil egter nie die argument te ver gaan haal nie. Die punt is, soos gesê, dat ons nie net ʼn liggaam het nie, maar ook liggaam ís. Martin Luther het dit treffend in sy Klein Kategismus gestel: “Ek glo dat God my – saam met alle ander kreature – geskape het.” Karl Rahner het voorgestel dat ons nie moet sê dat God in Christus mens geword het nie, maar vlees of selfs aarde geword het, oftewel, Skepper het skepping geword. Dit sal die mens se grootheidswaan relativeer en die totale skepping in God se liefde intrek. Aan die einde van die sesde dag het God as’t ware teruggekyk op die hele skepping en gesê dit is baie goed (Genesis 1:31).

Ongelukkig is daar inderdaad wetenskaplikes, politici, ekonome en noem maar op wat hierdie krisis wil afmaak as alarmisties om kapitalisme te ondergrawe en sosialisme te bevorder. Dit is kwansuis ʼn veldtog om die rykes nog ryker te maak en die armes verder uit te buit. Die natuurlike hulpbronne het in die verlede baie mense baie ryk gemaak en die bevoordeeldes wil hieraan bly klou, ongeag die uitputting en die vernietiging daarvan.

Die mens se doen is die resultaat van dink. Hoe jy jouself en ander verstaan, bepaal jou optrede. As jy dink jy is “heer en meester” van die natuur, sal jy ook so optree. Maar wanneer jy besef dat jy God se “verteenwoordiger en beeld” hier op aarde is, dat jy dit moet “bewoon en bewerk” en dat die skepping nie net goed is nie, maar juis baie goed, het dit direkte invloed op jou etiek. Verby is nou die opvatting dat die mens die middelpunt van alles is en dat alles gebeur en daar is slegs om my te behaag. Verby is selfs die opvatting dat die mens die kroon van alles is en die ganse natuur slegs maar die dekor of agtergrond vorm van hierdie drama met my en God as hoofspelers.

En verby is die tyd dat die kerk agteroorsit en omgewingsbewaring aan wetenskaplikes oorlaat. En dat ons God en ons naaste liefhet soos onsself, maar nie ook die aarde nie.

Bronne

1 Buitendag, J. 2004. Anders dink anders doen. Op soek na ʼn eko-teologiese perspektief op kloning. Verbum et Ecclesia, 25(2):402–22.

2 Wie my loopbaan as akademikus wil nagaan en die publikasies uit my pen wil nalees, kan gerus die volgende akademiese webwerwe besoek: https://orcid.org/0000-0002-3693-0176 asook https://up-za.academia.edu/JohanBuitendag.

3 Moltmann, J. 2000. Experiences in theology. Ways and forms of Christian theology. Minneapolis: Fortress Press.

4 Uiters weinig mense is bewus van hierdie tweede naam van Moltmann. Ek het dit te wete gekom toe ek sy besoek aan Suid-Afrika in 2017 gereël het.

5 https://www.nuwe-hervorming.co.za/die-mensdom-se-aandeel-in-klimaatsverandering-feit-of-fiksie-prof-sakkie-spangenberg.

6 Loc 4711 van Jorgen Randers se boek 2052. A global forecast for the next forty years. Chelsea Green Publishing, White River Junction, Vermont. Kindle-uitgawe.

7 Skinner, Brian J en Barbara W Murck. 2011. The Blue Planet: An introduction to earth system science. Hoboken: John Wiley & Sons.

8 Ruse, M. 2013. The Gaia hypothesis. Science on a pagan planet. Chicago en Londen: University of Chicago Press.

9 ’n Eksosfeer (van die Griekse ἔξω, éxō, "buite, ekstern") is ’n dun, atmosfeeragtige volume rondom ’n planeet of natuurlike satelliet waar molekules deur die liggaam se swaartekrag aangetrek word, maar die digtheid so laag is dat hulle nie as ’n gas kan optree en teen mekaar kan bots nie. In die geval van liggame met ’n aansienlike atmosfeer, soos die aarde, is die eksosfeer die heel boonste laag, waar die atmosfeer dunner raak en met die interplanetêre ruimte vermeng. Kyk hiervoor (21 Maart 2020 geraadpleeg).

10 Kyk hiervoor Buitendag, J. 2016. “The idea of the University” and the “Pretoria Model”. Apologia pro statu Facultatis Theologicae Universitatis Pretoriensis ad secundum saeculum, HTS Teologiese Studies / Theological Studies 72(4):a4366, asook Buitendag, J. 2019. Some reflections on the genealogy of the “Pretoria model”: Towards a definition of theological education at a public university, HTS Teologiese Studies / Theological Studies 75(3):a5487.

11 Kyk hiervoor die gesaghebbende QS-gradering. Slegs twee fakulteite se opleidings in Teologie en Religie in die hele Afrika haal die paal: Universiteit Stellenbosch (h-indeks van 81,6) en die Universiteit van Pretoria (h-indeks van 88,9).

12 Kyk hiervoor (21 Maart 2020 geraadpleeg).

13 https://www.cnbc.com/2020/03/02/nasa-images-chinas-air-pollution-decreased-amid-coronavirus-measures.html (21 Maart 2020 geraadpleeg).

14 Kyk hiervoor https://www.ineteconomics.org (10 Maart 2020 geraadpleeg).

The post God en ons brose planeet appeared first on LitNet.

Met die land wat vir drie weke in kwarantyn is, gaan 21 skrywers – een per dag – ’n korona-kettinggesprek voer oor hul gevoelens en ervarings as skrywers in hierdie moeilike tyd. Volg die kwarantynketting daagliks!

Dag 8: “Het jy ’n foto van ’n aardwolf?” deur Toast Coetzer

Een van my Weg-kollegas soek ’n foto van ’n aardwolf. Dis vir Juniemaand se tydskrif, die Kinderblad. Ek weet ek het een. Onlangs genoeg dat ek dit kan onthou: Dis geneem in die Bergkwaggapark. Dit was laatmiddag bo-op daai bergpad; iets blits soos ’n graafvol grond oor die pad, ek stop, tel die kamera op, kiek deur die oop passasiersvenster. Net een foto, toe dans die aardwolf weg deur die lang gras en verdwyn in ’n kamoefleerlandskap waarvoor dit geskape is, die Karoo.

Jy sal meer gereeld ’n aardwolf dood in die pad kry, iewers op ’n agterpadteerpad, soos tussen Bethulie en Venterstad, waar bakkies te vinnig ry en die padreserwe ’n dekade laas ’n weed eater gesien het. Of opgestop en op ’n rakkie teen die muur agter in iemand se tuiskroeg, soos iewers in Noordwes.

Maar terug na die foto: Dis nie die beste foto nie; ’n grassaad talm rég voor die aardwolf se neus.

Aardwolf, Bergkwagga- nasionale park

My kollega soek ’n “skoon” foto. Ek prop ’n ander, ouer hardeskyf in. Dit word skuifelend wakker soos ’n skilpad ná die winter. Ek toer deur my argiewe. Ek reis deur ons subkontinent. Ek herontdek foto’s van gevlekte hiënas (familie van die aardwolf), bakoorjakkalse (Tuli-blok iewers, haastig), rooijakkalse (’n skaapboer se snellervinger prik-prik) en selfs ’n bitter skaars witkwasjakkals (dikgevreet – verwagtend? – in Ngorongoro-krater).

Witkwasjakkals, Ngorongoro-krater

Nee, ek gooi na ’n driekwartier tou op. As daar ’n beter aardwolffoto in my argief is, dan is dit in ’n onverwagse legger.

Die Weg-redaksie werk natuurlik nou almal van ons onderskeie huise af, regoor die Kaapse Skiereiland. Sommige van ons sit 50 km van mekaar. Ons gesels op e-pos, WhatsApp en Microsoft Teams. Twee keer per week in videogesprek vra ons hoe dit met mekaar gaan, hoor mekaar se kinders lag gang-af, honde blaf, gebruikte handdoeke wat oor kasdeure hang in die agtergrond.

Ek antwoord my kollega: Jammer, my aardwolfkas is leeg.

Dit is lekker om só te kan ontsnap, deur die duisende foto’s wat op my hardeskyf lê en rus. Ek duik gereeld daarin weg op soek na iets obskuurs. “Toast, het jy nie dalk ’n foto van Clocolan nie?” Wag, laat ek kyk. Ander goed trek my aandag af, soos ’n rooiborslaksman, afgeneem saam met my ma en tannie Petro in die Kgalagadi laasjaar. Maar niemand het tans enige nut vir dié pierewaaier nie.

Rooiborslaksman, Kgalagadi-oorgrenspark

Soms sien ek per ongeluk iets onverwags, soos foto’s waar ek saam met ’n eks sit in ’n woonstel waarin ek nie meer woon nie, saam met vriende wat ek nie meer sien nie, met klere aan waarin ek nie meer pas nie. Jare gelede. No hard feelings, maar ek was eintlik net op soek na ’n foto van Clocolan (ek het nie een nie, ek het te vinnig verbygery – maar die kersiepadstal wel). Copperton? Dié het ek. Kenhardt? Ken hom. Marnitz ook, selfs al is dit “maar niks”.

Ek kry ’n WhatsApp van tannie Reinette, tans in Australië. Danksy die seisoen se goeie reën in Angola gaan die Victoriawaterval blykbaar op sy sterkste dawer seder die 1970s. Als in vloed, en nóg water word voorspel. (Ek betwyfel deesdae die geloofwaardigheid van alle forwarded WhatsApps, so don’t quote me on this – ek verkies eerstehandse getuienis. Sit daai video vir my op Instagram @menseselense met #watervalvirtoast.) Ek dink: Niemand gaan daar wees om dit te aanskou nie. Of ten minste bitter min of geen toeriste nie. The smoke that thunders gaan op sy eie thunder, vir sy eie vreugde – die reënwoud se blouape sal dit gade slaan en nie veel daarvan dink nie – te nat.

Victoriawaterval, Zimbabwe

Ek is daagliks besig om lesersfoto’s te deel op Weg se Instagramblad (@menseselense). Briljante foto’s van luiperds wat jou vas in die oë kyk iewers in die Laeveld, Berg Fuji in Japan omsoom deur herfsblare, twee poekoeramme wat horings klengel (“Lockdown!” grap iemand in kommentaar) in Suid-Luangwa, ’n koffiepotjie wat prut op die strand in ’n tyd vóór die inperking. Almal droom van ’n tyd – wanneer? – wat hulle weer kan ry waar hulle wil. (Gaan ons kan? Ek weet nie.) Ek dink aan al die luiperds wat hulself tans ongesiens drapeer oor die Laeveld se appelblaartakke, sonder die gekiek van ’n kamera in sig. Iewers buite Skukuza stap ’n trop leeus in die middel van die pad en wonder: Waar de donder is die mense? Is dit 1 April?

(Ek dink skielik aan ds Hein Enslin, Limpopo-gemeente. Ek moet hom laat weet die episode van Weg “Agterpaaie Bosveld” waarin hy verskyn, is hierdie week op Via. Dominee Hein bly by Steenbokpan, kort duskant die Limpoporivier, in ’n off-the-grid container-huis waar hy selfs beesmisgas gebruik vir sy stoof. Hy is in volle beheer van sy lewe, ’n tipe rustige etiek wat hom laat tiek. Ek e-mail hom en vertel van die luukse waar ek woon in die Kaap: Ek bestel kruideniersware aanlyn, en Pick n Pay – nee, ’n oormoeë koerier – kom lewer dit by my voordeur af oor so ’n week. “Vir my is dit ook maklik,” antwoord hy. “Ek stuur WhatsApp met lysie aan Polla en Adelle op Steenbokpan. Hulle het die winkeltjie en pak alles wat jy vra. As hulle bevestig dis gereed, ry ek 2 km en tel die pakkie op.”

Nou ja toe.

Ds Hein Enslin skil ’n aartappel, Matlabasrivier.

Weg se “Agterpaaie Bosveld” word op Via uitgesaai,
Vrydag 5.30 nm en 11.30 nm, Sondag 7.30 nm.

Ek dink pal aan Tristan da Cunha. Dis 2 810 km van Kaapstad af in die suidelike Atlantiese Oseaan. Net 258 mense woon daar (hulle het onlangs getel – sien tristandc.com). Jy kan nie soontoe vlieg nie. In 2013 het ek daarheen gevaar aan boord van die SA Agulhas II. Die Tristane verstaan isolasie – inperking is hulle natuur sedert 1816, thank you very much. Daar is enkele kilometer se pad om te ry – tussen huis en aartappelland. Die enkele dorpie staan met sy rug teen ’n krans, oë na die oop see (waarvandaan storms kom). Jy sien elke week dieselfde 258 mense. Dan en wan land toeriste van ’n skip (hierdie is nie op die plesierhoofroete geleë nie) en strompel aan wal, koop posseëls (naas kreef, die eiland se enigste uitvoerproduk), streel ’n borderkollie (baie van dié honde het ’n bloedlyn wat uit die Overberg kom – onthou Kaapstad is Tristane se “naaste groot dorp”) en vaar dan weer vort na veelkleuriger waters.

Edinburgh of the Seven Seas, oftewel “The Settlement”, Tristan da Cunha

Niemand mag tans aan wal gaan in Tristan da Cunha nie. Dis nie ’n gemeenskap wat goed gaan vaar met ’n wilde virus nie – dit sal vir hulle erger wees as die slag toe lawa hulle hawe verswelg het in 1961. Maar ek sou nie omgee om vir ’n jaar lange kwarantyn daar vas te sit nie, grotendeels omdat die verskil tussen “normale” voor-Corona-tyd en “abnormale” tyd-van-Corona onbenullig sou wees. Staan op, peil die weer, oorweeg visvang / aartappels plant / posseëls of kreef verpak.

Wanneer jy in die tydskrifbedryf is, moet jy vrede maak met die feit dat jy soms dalk vir maande lank besig is met iets wat niemand ooit gaan lees nie. Dis gewoonlik ’n teoretiese onbenulligheid, want om een of ander rede het die einde van die wêreld (groot asteroïde wat die aarde soos growwe peper deur die heelal gaan verstrooi) nog nie gekom nie. Tot nou die dag, toe die langsame lyding van een miljoen mense, en die sterftes van tienduisende, skielik groter nuus as Sirië geword het. (Moenie van Sirië vergeet nie, ook nie Jemen nie, ook nie die tientalle ander lande in die wêreld vir wie swaarkry lankal normaal geword het nie. En in ons eie land – swaarkry is oral.)

Tydskrifte werk gewoonlik so twee maande vooruit. Meimaand se uitgawe van Weg is gewoonlik klaar geskryf teen einde Februarie (as al die joernaliste, kug, se werk betyds gelewer word ...), uitgelê en geredigeer teen einde Maart of vroeg-April, en gaan dan drukkers toe (nie dié een nie: Mei se Weg sal voorlopig net digitaal beskikbaar wees, want ons kan dit nog nie druk en versprei nie).

Mei lê redelik naby. Wat van Augustus? Gewoonlik doen ons daardie maand ’n blommestorie. Desember? Strand toe met almal? Die toekoms voel soos daai vroegoggendwasem aan die binnekant van jou kar se voorruit wat net nie weggevee wil word nie – of is dit aan die buitekant? Probeer nes jy wil: Dit bly troebel.

Die toekoms van reis is in gedrang – duisende Suid-Afrikaners wat in die reisbedryf werk (ek inkluis) se salarisse dalk ook. Dis ’n goeie tyd om al jou seëninge te tel, en te sien hoe bevoorreg jy deur die lewe gekom het tot hiér. Almal op Facebook is skielik digters. Dis wonderlik. Almal het tyd om aan die dood te dink. Dis nodig.

Ek het ’n paar stories wat ek moet klaar skryf. (Voor ek siek raak. Is ek koorsig? Hier’s ’n koorspen in die woonstel, iewers.) Daar’s ’n artikel oor Copperton vir Junie se Weg, en dan een oor die mense – Bennie Cloete, George Engelbrecht, Kado Markus en Jasper “Oom Vick” Cloete – van die skerf Boesmanland daar waar dit skuins afdraand hol Oranjerivier toe, Goodhouse toe. Daar waar dit niks nooit reën nie. Ek wonder wat hulle vanaand dink van die virus daar waar hulle oor ’n vuurtjie (so klein soos wat nodig is, niks meer nie) kos en tee gaan maak, die bokke en skape wat buite stiller raak, hul matreuke in die stof vaslê met hulle lywe. Oom Vick en sy mense. Lankal afgesonder, lankal vergeet, die Boesmanland om hulle ook – hostile terrain, min mense mors daarmee.

Kado Markus, Boesmanland

Tog goed om te dink aan die natuur wat aangaan sonder ons. ’n Paar olifante langs die Choberivier is dalk vandag minder gestres oor wildkykvoertuie wat hulle pad versper water toe. ’n Seekoeibul het nog nooit ’n vy gevoel nie, en gaan ook nie vandag begin vye uitdeel nie. Gesond om te weet dat die aarde – die ganse ekosisteem daarvan – redelik weerbaar is. Ja, ons gee dit houe met ons besoedeling, aardverwarming en hulpbronvergrype (daai vis op jou bord is dalk die laaste van sy soort). Maar terwyl ons nou gewiks word in die hoof se kantoor, lê die dassies op die klipstapels buite Cradock en kyk net nou en dan op of daar nie dalk ’n witkruisarend aangesweef kom nie.

En gaan die ietermagog laaste lag?

Ietermagog

Einste ’gog – nugter weet, maar dalk in sameswering met ’n vlermuis, sê die slimmes – wat per abuis geneties gekonkel het om hierdie virus aan ons voor te sit, via China, op andersins silwerskoon, wit borde.

Klink soos ’n Grimm-sprokie.

Grim indeed.

• Foto’s: Toast Coetzer, Weg (Media24)

.....

Volg Toast op Instagram @toastcards en kry sy band, The Buckfever Underground, se album Last days of beautiful by https://buckfeverunderground.bandcamp.com.

.....

Lees nog Kwarantyn-ketting-bydraes:

Dag 1: Kwarantyn-ketting – "Liefde en leef in die tyd van korona" deur Christine Barkhuizen-Le Roux

Dag 2: Kwarantyn-ketting – "Tussen die boom en die bas" deur Lien Botha

Dag 3: Kwarantyn-ketting – "Vandag sou die laaste dag van die fees gewees het" deur Koos Kombuis

Dag 4: Kwarantyn-ketting – "Dagboek van dankbaarheid in die tyd van die virus" deur Marita van der Vyver

Dag 5: Kwarantyn-ketting – "A day in the life ..." deur Kerneels Breytenbach

Dag 6: Kwarantyn-ketting – "Die internet is ’n lewensreg" deur Olivia M Coetzee

Dag 7: Kwarantyn-ketting – "Van Pieter-Dirk Uys in Darling"

The post Dag 8: Kwarantyn-ketting – "Het jy ’n foto van ’n aardwolf?" deur Toast Coetzer appeared first on LitNet.

Met die land wat vir drie weke in kwarantyn is, gaan 21 skrywers – een per dag – ’n korona-kettinggesprek voer oor hul gevoelens en ervarings as skrywers in hierdie moeilike tyd. Volg die kwarantynketting daagliks!

Skrywer Nini Bennett vertel meer oor die eerste dae van die inperking en lees voor uit haar jongste bundel kortprosa, Meiboom (voorlopige werkstitel):

Dag 9: “Agter die kwarantyngordyn” deur Nini Bennett

Ideas and products and messages and behaviors spread like viruses do. – Malcolm Gladwell, The tipping point

Die nuwe woorde het oornag ontstaan: paniekaankope en grendelstaat. Woorde wat vroeër niksseggend sou gewees het. Daar was ’n vreemde opwinding – en vrees – in die lug toe ek en my suster ons laaste inkopies voor die lockdown gedoen het. Sommige mense het reeds maskers gedra, ’n koors tussen die klante soos dit laas met Black Friday die geval was. Ek het my kartonne sigarette getel en snoep tussen my onderklere versteek.

Maar iets was verkeerd.

Elders op Facebook het ek weer Dickens se woorde gelees: “It was the best of times, it was the worst of times, it was the age of wisdom, it was the age of foolishness, it was the epoch of belief, it was the epoch of incredulity ...” Hierdie ambivalensie, hierdie verwarring word elke dag van die nasionale inperking al duideliker.

Dit is vreemde tye. Die lugbesoedeling begin op te klaar en snags staan die geïsoleerdes in hulle tuine om die sterre te bewonder. By gebrek aan sosiale interaksie wend mense hulle tot die sosiale media. Die onderbewuste kan immers nie tussen reële en virtuele sosiale kontak onderskei nie. In die verbygaan merk ek ’n paar koddighede op wat hulle patroonmatig begin herhaal. Mense neem meer foto’s van hulself as voorheen, of nooi hulle vriende uit om mee te doen aan so “uitdaging”. Kiekies is immers die herbevestiging van die self, ’n uitvlug van ’n eksistensiële vakuum. Ander, weer, maak keurige video’s waarin hulle roerend poësie voorlees. En soos die kwarantynhorlosie verbytik, raak van die foto’s ook meer bisar: Mense trek slaapsakke aan, verf hulle gesigte met politoer of drapeer helderkleurige serpe om hulle neuse en monde. Tot onlangs nog sou hierdie einste foto’s afgemaak gewees het as belaglik, verspot ... Maar nou lag ons daaroor.

Teen dag 6 begin ek te verstaan waarom gevangenes so huil wanneer ’n spinnekop of goggatjie in hulle selle doodgaan – in die film Winnie Mandela (2011) was daar so ’n toneel: aangrypend en onvergeetlik.

En skielik verstaan ek hoe Chuck Noland in Cast Away gevoel het toe sy bal, met die bloedgeverfde gesig, weggewaai het van sy vlot: “WILSO-O-O-O-ON!!!” (Terloops, dis baie fliekvlooie se gunsteling-Tom Hanks-meme.)

Dit is nie meer snaaks nie. Die irrasionele het ons leefarena betree en dit word, gemeet aan omstandighede, die nuwe normaal.

Dié wat psigologies kwesbaar is, diegene wat bipolêre versteuring, angs of depressie het, begin te praat. Hulle bieg: Sosiale isolasie is nie vir sissies nie. In teenstelling met hierdie weerloses het die selfaangestelde rasieleiers, hoofseuns en -dogters sedert dag 1 op Facebook na vore getree en ons betig: Wees positief, moenie dit nie, moenie dat nie. Soveel morele vermanings. En as die teenpool hiervan het die doemprofete gemurmureer: Suid-Afrika gaan nie die pandemie oorleef nie, die ekonomie gaan nooit herstel nie, die rand bly verswak, ens, ens. Ek lees alles, vaagweg geïrriteerd. Mens het nie veel beheer oor die noodlot nie. 

Toe hou ek op lees. Ek voel vasgevang tussen niks en niks. En ek begin dink; teorieë oor ruimtereisigers wat die slagoffers is van cabin fever. En Nicholas Taleb se Antifragility-konsep: Hoe sterker ons word, hoe broser word ons ook. Globalisering het soos ’n dief in die nag gekom, versluier met ’n N95- sjirurgiese masker en handskoene. “Dit is deel van die ordentlikheid van die Dood dat hy onaangekondig kom, met bedekte gesig en hande, op ’n tyd wanneer mens hom die minste verwag. Hy hoort langsaam te kom, saggies soos sy broer, die Slaap; of vinnig en gewelddadig soos die volvoering van die liefdesdaad …” Ek besin oor dié aangrypende en poëtiese aanhaling uit Morris West se Afrikaanse vertaling van sy roman The devil’s advocate (1962). Daar is die versugting van die estetiese. En daar is teorieë en projeksies. In Malcolm Gladwell se The tipping point beskryf hy hoe die geringste gebeure die sneller kan word wat die skale op makrovlak beïnvloed; dit deel ooreenkomste met die chaosteorie. Daar is spekulasies dat die wêreld soos ons dit eens geken het, onherroeplik mag verander.

Soos universiteite. Die aanvraag vir – of noodsaak van – aanlyn onderrig neem meer toe as ooit tevore. Die konsep van ’n universiteit soos ons dit ken se dae is dalk getel. En of dit nou Blackboard, Moodle, Zoom, Canvas of ander opvoedkundige tegnologie is, tersiêre onderrig moet voortgaan. Maar hierdie programme kan werk slegs as studente toegang tot betroubare internet het, soos op kampusse of in koshuise. Daar wag talle uitdagings.

Dag 3 van die inperking kon ek dit nie meer hou nie – ek moes úít. Ek is net eerlik. En natuurlik het mens altyd iets dringend nodig vir ’n huishouding ...

Eers het ek gemaak of ek pos uithaal, net om van die elektroniese skuifhek af die (normaalweg besige) straat te kan bespied. Daar was geen kar, geen fietser, geen siel in sig nie.

Toe glip ek oor die spookstraat, die vulstasie se 24/7-superette in my visier. Bedags was die geloei van sirenes in die verte hoorbaar – nuwe koronagevalle? Of huismoles?

Genadiglik geen padblokkade, geen weermagstewel wat my vastrap nie. By die glasdeur besluit ek op witbrood en spiritus (nie vir bloutrein nie, dink ek wrang) – brandspiritus ontsmet, en brood is kos. Geen fout daarmee nie.

En ek koop toe sommer ’n hele spul goed vir die huis en handevol lekkergoed, iets wat ek nie normaalweg sou doen nie. Die vriendelike winkelier, gemasker en gehandskoen, deins twee treë terug van die toonbank met die betaalslag.

Buite was twee ongemaskerde petroljoggies verveeld die petrolpompe.

Terwyl ek terugstap, besef ek: Dit gaan oor grense; ek wou ’n onsigbare grens uitdaag en ek is nie deur die owerheid gekonfronteer nie. (Die waarheid is dat ek doodbang vir polisie- of weermagbrutaliteit.) En ek leer iets van myself: Dis in my aard om bestaande grense te toets.

Tuisgekom voel ek vry en uitgerus, asof ek vir weke met vakansie was.

Maar dis net tydelik. Elders lees ek dat die joernalis Melanie Verwoerd beweer dat almal geraak gaan word deur die virus – finansieel, fisiek, emosioneel. Ons treur oor die onsekerheid wat is, en wat mag volg. Ons verdriet is individueel én kollektief. Ons is verward.

Weer blaai ek deur Facebook. Verbeel ek my, of is die virtuele gange leër, meer verlate? Waar ís die mense?

Dan breek my verjaardag aan. Saam met Van Gogh s’n. Heel gepas deel van die lockdown; van ’n dreigende apokalips.

My vriende kom wens my geluk en ek is oorweldig deur die reaksie en loods terstond ’n stroom memes en cartoons, maar teen dag 6/7 merk ek dat humor nie meer die gepaste paljas is nie. Die koronaskaduwee verdonker. Ons raak disfunksioneel en ek herkou aan Camus se The plague; aan Frankl se Man’s search for meaning, en bestel nóg vitamiene by die apteek.

Die apteker, ’n jong lat met ’n motorfiets, kom lewer self die pakkie by die voordeur af, sy valhelm argeloos oopgestoot bo sy masker.

Op my vraag of die apteek nog maskers in voorraad het, vertel hy my dat daar weinig, of geen voorraad in farmaseutiese winkels is nie, maar dat daar iewers ’n ou in die Ooste is wat maskers vanuit sy huis verkoop. Aha, lei ek af, dis die volgende fase: sluikhandel in dié kosbare kiemwerende stukkie lap.

“Made in China,” voeg hy droog by, en ons lag onbedaarlik oor die stukkie vervaardigingsinligting.

En van maskers na die mens se beste vriend. Sedert dag 1 het ek gewonder oor die buurt se honde. Dag 2 en 3 was Wagter en kie nog relatief stil, die gebrek aan uitstappies en die normale sensoriese lading ten spyt.

Hoe klink ’n kwarantynblaf? dink ek, en wonder dan vir ’n oomblik of ek dalk die kluts kwyt is. En wraggies, teen dag 4 het dit gekom, daardie vermoeide, lui blaf van honde wat ’n spookbuurt bewaak. ’n Hond wat verveeld agter sy eie blaf aan blaf.

Social distancing. Die gonswoorde op almal se lippe. Tog: Hoe groter jou ekonomiese status, hoe groter jou sosiale ruimte. Jou kantoor. Jou kar. Erf. Jou comfort zone. En hoe armer jy is, hoe kleiner krimp dié ruimte dienooreenkomstig – in ’n informele nedersetting is social distancing net ’n luukse. In effek beskerm die regering die bevoorregtes, tob ek; nie almal kan social distancing bekostig nie.

Ek besluit om my liewer te wend tot my skryfwerk. Weer Morris West: “... Ek skryf uit die algemene behoefte van die mens aan gemeensaamheid, al is dit ook met ’n skoon vel papier; omdat die wete van wat ek is soos ’n gewig aan my hang …”

Die voorlopige werkstitel van my bundel kortprosa waaruit ek voorlees, is Meiboom:

Lees nog Kwarantyn-ketting-bydraes:

Dag 1: Kwarantyn-ketting – "Liefde en leef in die tyd van korona" deur Christine Barkhuizen-Le Roux

Dag 2: Kwarantyn-ketting – "Tussen die boom en die bas" deur Lien Botha

Dag 3: Kwarantyn-ketting – "Vandag sou die laaste dag van die fees gewees het" deur Koos Kombuis

Dag 4: Kwarantyn-ketting – "Dagboek van dankbaarheid in die tyd van die virus" deur Marita van der Vyver

Dag 5: Kwarantyn-ketting – "A day in the life ..." deur Kerneels Breytenbach

Dag 6: Kwarantyn-ketting – "Die internet is ’n lewensreg" deur Olivia M Coetzee

Dag 7: Kwarantyn-ketting – "Van Pieter-Dirk Uys in Darling"

Dag 8: Kwarantyn-ketting – "Het jy ’n foto van ’n aardwolf?" deur Toast Coetzer

The post Dag 9: Kwarantyn-ketting – "Agter die kwarantyngordyn" deur Nini Bennett appeared first on LitNet.

Met die land wat vir drie weke in kwarantyn is, gaan 21 skrywers – een per dag – ’n korona-kettinggesprek voer oor hul gevoelens en ervarings as skrywers in hierdie moeilike tyd. Volg die kwarantynketting daagliks!

Skrywer Alta Cloete vertel meer oor die eerste dae van die inperking en lees voor uit haar jongste romanse, Vir altyd lente:

Dag 10: “Om die swart hond te tem in die tyd van korona” deur Alta Cloete

Die jaar 2019 was vir my ’n goeie jaar, ná ’n paar jaar waarin die swart hond van depressie voortdurend aan my hakskene gebyt het. Ek het lanklaas ’n jaar met soveel optimisme tegemoetgegaan soos vir 2020.

Alles gaan klopdisselboom. Ek praat my man (baie maklik) om vir ’n vinnige trippie Kgalagadi toe ná die onlangse reën. Ons ry deur die droogtegeteisterde Noordwes en ons praat met die mense. Ons sien swaarkry en vasbyt en ons kom nederig en dankbaar terug.

In Februarie toer ons vir twee weke in die Oos-Kaap. Ons soek ou vriende op, ons soek geliefde plekke op. In Addo stap die matriarg van ’n trop met ’n baie klein baba so naby ons verby dat ons die beeld moet uitzoem om die video geneem te kry. In die Bergkwaggapark kopspeel die bokke in die goue laatmiddaglig en die eerste nag sing die reën op ons sinkdak.

Ons kom veilig terug in die Boland en ek val vinnig van my pienk wolkie af, die harde werklikheid in. Ons vallei is warm en droog en ons berge is aan die brand. En stadig, stadig kruip die nuusberigte uit die Ooste nader en nader. Ons leer ’n nuwe woord: korona. Ek stoot dit van my weg. Dis ver. Ons is veilig. My kinders in Noorweë is veilig.

Een goeie oggend noem Ouboet oor Skype asof terloops: “Ons is gevra om van die huis af te werk.” Hy is geensins ontsteld nie, want hy begeer min dinge méér as om ongestoord met sy navorsing voort te gaan. Ek verset my verbete teen die kommer – tot ek Noorweë se koronasyfers gaan naslaan. Toe weet ek: Hierdie ding is werklikheid. Enkele dae daarna word dit regtig ook óns werklikheid: Die noodtoestand word afgekondig. Na die President se toespraak staan ek in my kombuis met my hand op my hart en sing valserig die eerste paar reëls van die volkslied. 

My sogenaamde primitiewe brein skop oorentoesiasties in: My keuse is veg, en veg sal ek veg. En ek weet dadelik my grootste geveg gaan (hopelik) nie teen die virus wees nie, maar teen depressie.

Ek span al die wapens in wat ek deur die jare in my arsenaal versamel het. Ek stap en ek strek en ek mediteer en ek doen my asemhalingsoefeninge en ek eet (min of meer) reg en ek predik dankbaarheid en positiwiteit vir almal wat wil hoor en nie wil hoor nie. Ek begin stadigaan meer kos koop en pak my kaste geleidelik vol. Ek is hoegenaamd nie paniekerig nie.

En ek geniet die grappies wat soos manna uit die hemel van iewers uit die Afrikaner-psige op ons almal neerdaal. Ek stuur grappies rond vir ’n vale.

Teen die tyd dat president Ramaphosa die tyd van inperking aankondig, is ek in hoogste versnelling. Ek koop nog kos en – asof dit ’n sonde geword het – skaam-skaam ook toiletpapier. Op die drie dae voor inperking ry ons elke dag uit en gaan sit op ’n bergpas, kyk uit oor ons vallei en eet ’n nederige maaltyd. Geleidelik besef ek ek is besig om plekke te groet, waar ander mense hulle families groet. My kinders is ver en my familie is ver en hulle is in elk geval almal op my drumpel via die tegnologie. Die heel laaste aand gaan stap ons ’n ekstra vyf kilo’s op ons ou roete en ek groet elke huis en elke hond wat ek al vir jare soggens halfses nukkerig aankyk.

Die eerste drie dae van inperking werk ons hard aan ’n nuwe roetine. Ek is gewoond van die huis af werk, gewoond aan my eie ruimte, gewoond aan ’n man wat lang ure werk. Maar nou is hy hier, elke uur van elke dag. Ons vaar wonderlik goed, want hy is ’n dierbare, verstandige, kalm man en ek is vol van ’n vreemde kombinasie van adrenalien en kalmte.

Die grootste verlies in die nuwe leefstyl is om na 26 jaar se vaste gewoonte skielik nie soggens te mag gaan stap nie. Die slimfoon wys gou-gou vyf kilo’s behels 60 maal om ons huis. Ons doen dit in twee skofte: 30 soggens, 30 saans. Saans stap die bure se lewendige hondjie saam. Saterdag doen ons ons parkrun om die huis. Ons voel goed, ons raak hierdie ding baas.

Ek weet lankal ek is liggies verslaaf aan Facebook, maar nou kan ek my hande nie van my foon af hou nie. Ek deel en deel en deel tot ek myself irriteer. Grappies by die dosyne, sinvolle artikels, foto’s van ons laaste uitstappies, wenke vir persoonlike groei. En nog grappies.

Ek kan nie meer in my geliefde koffiewinkels gaan skryf nie, maar ek maak ’n plan. Elke dag moet my geduldige man my in ’n ander vertrek afneem met my laptoppie paraat gereed om te werk. Ek gryp die grappies van Spice Route en Mugg & Bean en Ocean Basket gretig aan, en my Facebook-maters se waardering vir my foto’s laat die goedvoelhormone deur my spoel.

Elke middag vieruur drink ek oor Skype of WhatsApp-video heerlik koffie saam met iemand wat vir my kosbaar is. Ek kuier meer as wat ek onder normale omstandighede kuier. 

Ek kontroleer my blootstelling aan die nuus noukeurig, sodat die harde feite my nie oorweldig nie. Maar diep in my hart weet ek: Dit gaan erger word voor dit beter word. Ek verlustig my in berigte van gesinne wat saamkom, van besige mense wat tot stilstand gedwing word en mekaar weer regtig raaksien, van inkeer en dankbaarheid en doelbewuste pogings om die beste van hierdie uitdaging te maak. Maar ek weet die hele tyd ek funksioneer uit ’n hoek van ongelooflike bevoorregting.

’n Week is verby. My vlaag adrenalien is besig om in die sand van die werklikheid weg te syfer. Maar ek het dit tot hier gehaal. Ek is dankbaar vir tallose klein seëninge, ek is trots op ons nasie, ek is meer connected as ooit in my gewone lewe.

Maar ek weet van die matelose lyding wat vir die weerloses voorlê. En dit breek my dankbare, nederige, hoopvolle hart.

Alta lees voor uit haar jongste romanse, Vir altyd lente:

Titel: Vir altyd lente (e-boek)
Skrywer: Marilé Cloete (romanse-skrywersnaam van Alta Cloete)
Uitgewer: LAPA 
ISBN: 9780799399318

Opsomming:

Jennie neem een dwase besluit en dit kom haar duur te staan. Sy breek uit ’n toksiese verhouding en keer terug Klein-Karoo toe. Haar ouers het geen genade nie – en sy word werkloos; swanger en alleen gelaat. Herman was nog altyd daar en hulle is al jare vriende. Maar nou is vriendskap nie meer genoeg nie.

Lees ook

Emosionele oorlewing in die tyd van korona

Lees nog Kwarantyn-ketting-bydraes:

Dag 1: Kwarantyn-ketting – "Liefde en leef in die tyd van korona" deur Christine Barkhuizen-Le Roux

Dag 2: Kwarantyn-ketting – "Tussen die boom en die bas" deur Lien Botha

Dag 3: Kwarantyn-ketting – "Vandag sou die laaste dag van die fees gewees het" deur Koos Kombuis

Dag 4: Kwarantyn-ketting – "Dagboek van dankbaarheid in die tyd van die virus" deur Marita van der Vyver

Dag 5: Kwarantyn-ketting – "A day in the life ..." deur Kerneels Breytenbach

Dag 6: Kwarantyn-ketting – "Die internet is ’n lewensreg" deur Olivia M Coetzee

Dag 7: Kwarantyn-ketting – "Van Pieter-Dirk Uys in Darling"

Dag 8: Kwarantyn-ketting – "Het jy ’n foto van ’n aardwolf?" deur Toast Coetzer

Dag 9: Kwarantyn-ketting – "Agter die kwarantyngordyn" deur Nini Bennett

The post Dag 10: Kwarantyn-ketting – "Om die swart hond te tem in die tyd van korona" deur Alta Cloete appeared first on LitNet.

Foto: Pixabay.com

“daar is geen voortuitgang of agteruitgang gewoon gang”

tussen die interval van x en y
lê ’n greepsel tyd ingeboggel

geïsoleerd
vir dié disseksie
word tyd getemper

vergrype aan die vasgryp van tyd
gaan as ’n gegewe altoos mis

met die eerste teug
begin die uurglas uitbloei
ongestoord inloop
polsslag vir polsslag

tiek tak tiek tak tiek tiek tiek
matematies korrek

overgesetsynde tyd
stu gulsig voort
en ontbreek

aan eenvoud

tyd fnuik ons

tyd swem in woordstrome

tyd is ’n krummel wat ’n brood geword het

tyd se vet wangetjies hou glimlagte teë

tyd is ’n gesplyte granaat wie se ingewande vloerlangs lê

tyd is gevange in kontrapuntale tentakels
uitgeloog tussen gisters en môres

dit alles terwyl die hede
in der waarheid
dié poppe laat dans

en dit was aand en dit was môre

en dit was aand en dit was môre

loeb doef loeb doef ...

The post Tyd appeared first on LitNet.

Bong Joon Ho (foto: Wikipedia)

Die man met die naam wat niemand aanvanklik kon uitspreek nie, Bong Joon Ho van Parasite-faam, is sy eie dier. ’n Instinktiewe genie wat in geen gleufie pas wat Hollywood vir hom geskep het nie, alhoewel die droomfabriek aangekondig het dat Parasite klaarblyklik in ’n TV-reeks omskep gaan word, natuurlik in Amerikaans. O wee! Mens kan jou beswaarlik voorstel hoe daardie meesterstuk as ’n Big Mac met ekstra slaptjips opgedis gaan word.

Bong Joon Ho verduidelik dat hy al dikwels rolprente gemaak het, maar dat niemand belanggestel het om dit in Amerika te versprei nie, met die uitsondering van Snowpiercer (2013), en dat dié fliek maar power by die loket gevaar het. Wysneusresensente (daar was uitsonderings) het die rolprent 1 ster gegee en voorspel dat ons nooit weer saam met Bong gaan bokspring nie.

En toe kom 2019 se Parasite.

Daarom sal dit jou die moeite loon om na twee van sy vorige rolprente te gaan kyk. Dit is altyd bedenklik (en gevaarlik) om na films as “meesterstukke” te verwys. Dié term word deesdae te los vir veral plaaslike pogings, wat die orgasmiese lofsange hoegenaamd nie verdien nie, gebruik. Akira Kurosawa en Ingmar Bergman (om maar twee te noem) het volbloedmeesterstukke geskep. Dalk moet daar weer gekyk word na die definisie van daardie woord wat deesdae amper ’n soort luiskryf geword het wanneer ’n rolprent “goed” of bo gemiddeld is in ’n resensent se oë.

’n Meesterstuk is seldsaam en moet aan sekere vereistes voldoen.

Bong Joon Ho se vorige rolprente openbaar ’n sluimerende uitsonderlike aanslag wat as ’n voorspel en vingeroefeninge dien tot die meesterlike Parasite. Sy Mother (2009), wat tog nie verwar moet word met Darren Aronofsky se gemorskospoging Mother! (2017) nie, bewys dat hierdie regisseur ’n fyn oog het vir komposisie, mise-en-scène, produksieontwerp, klank, musiek, kunsregie en ’n rustelose kamera as verteller, in plaas van ’n passiewe waarnemer of ’n besete tor wat ’n regisseur se visuele ego streel.

Wanneer Bong Joon Ho sy kamera laat kaperjol, is daar ’n rede voor. Want soms is ’n passiewe verteller (Bergman) of fyn-gekoreografeerde oog (Kurosawa) baie meer kragtig as ’n huppelende hommel wat oor vlugtende mense swiep.

In Mother stel die regisseur ons bekend aan ’n oënskynlik passiewe Suid-Koreaanse ma wat lief is vir haar “gestremde” seun. Die woord word tussen aanhalingstekens geplaas, want Won Bin (wat Yoon Do-joon speel) is onskuldig, ’n bietjie traag om te dink en naïef in sy siening van ’n selfsugtige wêreld wat nou, ironies genoeg ná die koronavirus, gelykgemaak is. Ryk, arm, slim of dom, of bemoei met kultuur- en klasseverskille maak nie vir hom saak nie. Hy sien net die goedheid in mense raak.

Juis daarom word hy misbruik deur boelies wanneer ’n meisie aan wie hy kortstondig aandag gegee het, vermoor word. Hy is ’n gerieflike swartskaap ? sondebok? wat gebrandmerk word as moordenaar, en die briljante Hye-ja Kim as sy ma storm deur die res van die rolprent met ’n koppige doelgerigtheid om sy onskuld te bewys. Niks stuit haar nie. Hierdie Mutter Courage gee gestalte aan die frase “onselfsugtige moederliefde”, maar die aktrise, vir wie die regisseur die rol geskryf het, druk deur.

Dit mag jou inspireer en wys dat genialiteit hier reeds in die regisseur gesluimer het wat net op die regte voertuig gewag het om geboorte te gee aan ’n donker komedie soos die wêreld nog nooit gesien het nie.

The host (2006) se plakkaat, daarenteen, het my aanvanklik bevooroordeel gelaat, want dit het gelyk na Hollywoodse B-graad-eksploitasie of Hammer-monster-flieks, of selfs die onlangse smartlike Crawl (2019). Maar niks kan verder van die waarheid wees nie.

Ironies dat hierdie rolprent juis nou weer ontdek word, want ’n monster word in die water geskep na erge besmetting, nes ons goeie vriend Godzilla wat al soveel dekades lank deur Hollywood misbruik en verkrag is. Die glibberige tentakeltierlantyn neem dan wraak deur die mensdom met ’n virus te besmet (onderontwikkel in die draaiboek) en die natuur te reinig, want mense het Moeder Natuur lank genoeg verrinneweer. Dis vergeldingstyd.

Klink dit bekend?

Maar hier is geen goedkoop truuks nie. Die monster is seker die mees skrikwekkende gedierte sedert die Alien en in ’n mate die Predator. ’n Mens wil nie te veel verklap nie, behalwe om te sê dat Bong Joon Ho, nes in Mother en Parasite, op die gesin as kern van oorwinning klem lê. Wanneer ’n dogtertjie deur die onvernietigbare grieselgees ontvoer word, sit ’n gesin hul verskille eenkant om haar te probeer red. Dit gaan dus oor gesinsbande, ouer- en broederlike liefde, maar ook die wete dat die natuur nou terugveg.

Die spesiale effekte is briljant (onthou, hier is geen Hollywood-geld-droommasjien wat miljarde spandeer op ’n stert wat klap nie), maar ’n ondersteuning van die gruwels waarvoor die selfsugtige mensdom verantwoordelik is. Suid-Koreaanse spesiale effekte blink uit.

Die regisseur het onlangs bely dat hy “maar net flieks maak, gesukkel het om ’n merk te maak en nie verstaan waaroor al die bohaai gaan nie”. Na hierdie twee rolprente (The host is op Netflix en Mother gaan jou vyf dollar op iTunes kos om te huur) kan jy gerus wees. ’n Meesterstuk sluimer dikwels in ’n regisseur se onderbewuste en bars dan vreesloos na vore in een geniale produk soos Parasite.

Maar hiermee die kersie op die parasiet of Host se stert. Bong Joon Ho kan met niemand anders vergelyk word nie. Hy is nie soos iemand anders nie. Hy is sy eie dier. Mag hy die Hollywoodse monumente vroeg-vroeg inmekaar laat tuimel met intelligente, weldeurdagte en stylvolle, uhm, meesterstukke. Hy het die moderne rolprent loshande herontwerp.

The post Bong Joon Ho: genie sonder grense appeared first on LitNet.

Oopmond
Jan Vermeulen
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799389319

Oopmond is ’n jeugroman wat in 2017 die wenner was van die LAPA-Jeugromankompetisie. Maar hierdie boek het my verras – ek sou sê die storie bied iets redelik vars, iets wat waarskynlik nie slegs deur tieners waardeer sal word nie. Daar is mense wat die boek as wetenskapsfiksie beskryf, en dit is inderdaad wat dit is. Die storie handel primêr oor harte. Tienerharte, ja, goed en wel, dit ook. Maar ’n hart, ’n spesifieke letterlike hart. Die hart van Madelaine Taaibosch. Madelaine is ’n skolier in Kaapstad, maar sy sit met ’n ernstige hartkondisie. Die storie begin egter waar sy reeds ’n hartoorplanting ontvang het. Haar jonger broer is oorlede weens die hartkwaal wat in die familie loop. Maar Madelaine kry ’n nuwe hart.

Maar Madelaine se nuwe hart blyk probleme op die atletiekbaan te gee, en atletiek is ’n sport waarin sy uitblink. Dinge verander drasties vir haar die dag toe sy ’n nuwe katel kry. Wel, dis eintlik ’n ou katel. Eintlik stokoud. Maar dit beland in die Taaibosche se huis. En met hierdie katel begin Madelaine se tydreise na die verlede. Die bed ontsluit vir haar die verhaal van haar hart oor drie eeue, waar sy manifesteer as historiese karakters in haar voorgeslagte. Natuurlik kan sy dit nie vir haarself hou nie, en begin kort voor lank met haar ouers, onderwysers en portuur praat oor haar tydreise. Dit veroorsaak natuurlik reusekonsternasie onder haar geliefdes en hulle wil haar pal by ’n psigoloog kry om die “probleem” op te los. Dit word later so erg dat haar ouers begin beplan om van die katel ontslae te raak, maar Madelaine is teen dié tyd desperaat om met behulp van haar “hemelbed” die volle prentjie uit die verlede te gaan opdelf.

Natuurlik het Madelaine ’n flame, en sy naam is Stian. Maar dinge is van meet af aan nie lekker tussen die tweetjies nie. En dit is veral ook wanneer Brand in die prentjie kom wat dinge regtig deurmekaar raak. Brand help Madelaine om haar stamboom te ontrafel, maar daar is baie meer aan hom, wat die intrige van die verhaal sommer ’n hele klompie grade opstoot. Die losbandigheid van die karakter Wendy kan dalk sommige lesers ongemaklik laat. Wendy is Madelaine se beste vriendin (haar “bestie”), maar die twee het totaal verskillende maniere. Op ’n stadium raak Wendy siek, en sy begin vrees dat sy dalk swanger kan wees. Behalwe vir die spanning wat ’n swangerskap in haar ouerhuis sal veroorsaak, is haar grootste vrees dat sy nie sal kan sê wie presies die pa van die kind is nie. Daarteenoor is Madelaine meer kuis. Stian veroordeel vir Wendy oor haar losbandigheid, maar die les wat uiteindelik hieruit kom, is dat die mens te vinnig en te maklik klippe gooi.

Wetenskapsfiksie is iets waarvan ek baie meer in Afrikaans sou wou sien. Die bekendste wetenskapsfiksie in Afrikaans is moontlik Langenhoven se Loeloeraai. Baie moderne Afrikaanse wetenskapsfiksie is kinderboeke, soos byvoorbeeld die boeke van Jaco Jacobs. Dit verbaas my dus geensins dat Oopmond as ’n pryswenner beskou word nie. Ek dink die boek gaan baie gewild wees. Die verhaal se ontknoping het ek ook glad nie voorspel nie. Oopmond is nie die gewone happy endings-tipe boek nie. Die boek is deurgaans so ietwat meer genuanseerd as dit. Dit is presies wat die boek so ’n aangename verrassing maak.

Lees ook:

Skrywersonderhoud: Jan Vermeulen praat oor sy boek Oopmond

Lesersindruk: Oopmond deur Jan Vermeulen

The post Lesersindruk: <em>Oopmond</em> deur Jan Vermeulen appeared first on LitNet.

The enforcers – Inside Cape Town’s deadly nightclub battles
Caryn Dolley
Publisher: Jonathan Ball Publishers 
ISBN: 9781868429202

The enforcers – Inside Cape Town’s deadly nightclub battles is a necessary reflection of the drama that is policing in the Western Cape. In it, crime reporter Caryn Dolley assembles, often first-hand, perspectives on many of the major players and themes around the honeypot of nightclub and restaurant security in the Mother City.

It is a brave undertaking, especially for a relatively young journo who started her career in 2006 and covered the topic at hand six years after that. Bad people don’t like to see their names in print too much, especially when a book like this does the equivalent of pinning their mugshot to a wall with strings of red wool connecting them to others and potentially incriminating information. Pagad’s reign of terror in the 1990s cost the careers of several Cape Town journalists and photographers. And, back then, the media and support structures were arguably in better shape than today.

Make no mistake: there is a psychological burden to doing this work. And, taking the paltry returns of book writing in South Africa into consideration, one wonders why someone would do it at all. In fact, that personal element is perhaps an unfortunate omission in the book. Dolley’s is the latest compilation on current affairs, a field similarly contributed to by especially Media24 journalists of late.

Now to the work itself.

The book begins with what Dolley calls the "Apartheid bouncer blueprint" and is a brief revisiting of Ferdi Barnard, he of the former regime’s notorious hit squads, and Vito Palazzolo, who was the centre of international criminal investigations for years while in South Africa. Then, it turns to a more contemporary local cast, incorporating both police and policed, and a dizzying web of events. There are many familiar names – among them Veary, Lifman, Beeka, Staggie, Modack, Krejčíř – references to the notorious numbers prison gangs, and well-known venues like the One&Only, Mavericks, Café Caprice and Grand Africa Café and Beach.

The text is illustrated with photographs taken from interviews, outside courtrooms, at clandestine meetings and during a police raid.

It meticulously references news reports, court documents and various other sources.

Two pertinent statements from the author on either side of the guts of the book broadly sum up the situation as the author sees it. Within the first pages, she writes:

Combine all these characters who repeatedly crop up in and around Cape Town’s clubbing arena for various reasons – gangsters (suspected or otherwise), underworld figures and cops – and season with the inevitable pinch of politics, and you’ve got a war. It’s a war with very high stakes, no parameters, and invisible crosshairs in which anyone can get caught.

Then, wrapping up in the final chapter: "Corrupt hands shaping the underworld purposefully keep it amorphous and ambiguous so that it can’t be pinned down and so that the truth diffuses."

If it’s a story arc rather than a simple dateline you’re expecting, the reader will need to look hard. But, if it’s a focused compilation of the general situation you’re after, then The enforcers is right on the money. Either way, for a citizen of the city, the book makes for hard reading. We are offered little to no glimpse of resolution to the "murk ... [and] polished surfaces reflecting each other".

Dolley shows us the mess that things are in, seemingly due to a blend of pre-1994 politics, stubborn transitionary issues in formal government structures and corruption that swelled in the Jacob Zuma era.

There are certainly overlaps with books like Johann van Loggerenberg’s Tobacco wars and Jacques Pauw’s The president’s keepers, but it’s not as personal, not as clear. While The enforcers makes for interesting reading, it doesn’t quite reach their storytelling calibre. There is an art in finding and lifting the real story from the day-to-day facts. Dolley may not quite be there yet, but she’s certainly on her way.

The post Review: <em>The enforcers – Inside Cape Town’s deadly nightclub battles</em> by Caryn Dolley appeared first on LitNet.

Foto: Canva

Terwyl politieke joernaliste, ontleders en praktiserende en akademiese ekonome probeer het om vanuit ʼn polities-teoretiese, ideologiese en makro-ekonomiese oogpunt president Cyril Ramaphosa se staatsrede te ontleed, moet ons eerder vrae stel oor die hoë finansiële koste van die lewering van hierdie jaarlikse toespraak.

Is dié uitgawes vir die swierige jaarlikse byeenkoms, waar parlementslede hul duurste ontwerpersuitrustings ten toon stel, enigsins die moeite werd? Veral teen die agtergrond van ons lae ekonomiese groei wat al ʼn bloedbad van werkloosheid teweeg gebring het.

Toegegee, die staatsrede is baie belangrik om vorming en rigting te gee aan ons politieke gedrag en deelname.

Dié toespraak word gelewer op van die belangrikste platforms – die parlement, waar die regerende party en die regering van die dag aankondigings maak oor openbare beleid, veral op makro-ekonomiese vlak, om ons dreigende fiskale krisis te probeer oplos.

Dié openbare beleidsaankondigings gee die publiek ʼn kans om die regering en opposisie se vertoning noukeurig te volg en te ontleed en dan te besluit vir wie om in die volgende verkiesing te stem.

Die verslegtende ekonomiese posisie van Suid-Afrika, teen die agtergrond van staatskaping, korrupsie, die koronavirus en die mislukking van staatsinstellings soos Eskom, SAL en SABC moet ons egter noop om die finansiële lewensvatbaarheid van die staatsrede te ondersoek.

Opgehoopte staatskuld, ons begrotingstekort en die jaarlikse bevolkingsgroei van sowat 1,6% wat die verslegtende jaarlikse ekonomiese groei van ver onder 1% oorskadu, moet ons forseer om die skrapping van die staatsrede ernstig te oorweeg.

Die volgende vrae, ontledings en beredenerings moet ons nader bring aan antwoorde en help om beslissend op te tree:

• Hoeveel van die inhoud in die vorige staatsredes van 2018 en 2019 is herhaal?
• Hoeveel beloftes is in 2018–2019 gemaak en hoeveel is uitgevoer om die lewensgehalte en uitkyk van gewone mense te verbeter?
• Is dit nodig om belastingbetalers se geld op die staatsrede te mors, veral omdat ons reeds wéét wat die toestand van die nasie is?

Tragies genoeg het die media, sosiale media en ontleders ons nie in hul ontledings gehelp om antwoorde op dié vrae te vind nie. Die dinamiek van die EFF se “skokpolitiek” voor, tydens en na die staatsrede het ons aandag afgelei van werklike en dreigende ekonomiese uitdagings.

Terloops, ek steun nie die sentiment dat die media die EFF se skokpolitiek moet ignoreer nie. Die media het geen taak om die publiek teen skokpolitiek, slegte of ongewenste nuus te beskerm nie.

In ʼn ontluikende grondwetlike demokrasie soos ons s’n moet die media aan die voorpunt staan om op ʼn regverdige en gebalanseerde manier oor alle gebeure verslag te doen.

Wat nogal pla, veral na die staatsrede, is dat die meeste ontledings oor die inhoud van die staatsrede verlore gegaan het terwyl die fokus op die EFF se aanval op min Pravin Gordhan en oudpres FW de Klerk was.

Die media en ontleders was veronderstel om ander invalshoeke te ondersoek, soos of die staatsrede enigsins die huidige buitensporige finansiële uitgawes daaraan verbonde regverdig.

Die oorsprong van die State of the Union Address, soos dit in die VSA bekend staan, dateer vanaf 8 Januarie 1790 toe George Washington vir die eerste keer dié presidensiële taak uitgevoer het toe hy nuutverkose lede van die Amerikaanse Kongres in die senaat in die Stad New York toegespreek het.

Dié tradisie, wat in die boesem lê van die “Amerikaanse Droom”, het oor dekades en eeue ook na Afrikalande versprei. Selfs ons Suid-Afrikaanse provinsies het nou “provinsiale redes”. Dis ʼn verdere, onnodige uitgawe in die provinsies vir die reeds verarmde belastingbetaler.

Die staatsrede word gewoonlik voorafgegaan deur prag en praal in ʼn seremonie wat gepaard gaan met uitspattige finansiële uitgawes.

Die tyd het aangebreek dat ons denkend en vernuwend oor die staatsrede moet optree en selfs oorweeg om dit heeltemal af te skaf, maar ook, indien nodig, met nuwe idees vorendag te kom wat koste-effektief is en in ooreenstemming moet wees met die uitdagings van die moderne ekonomie.

The post Is staatsredes buitensporige finansiële uitgawes werd? appeared first on LitNet.

Mag ʼn mens skei?

10 Narrat Jesus weggegannit van die stad Kapernaum af het Hy oo die Jordaanrivier gegan en Hy’t toe in the provinsie van Judea gekô. ʼn Klompie mense het wee rondom Jesus bymekaa gekô, Hy’t hulle wee beginte lee soes Hy altyd gedoenit.

^2­ ʼn Paa Fariseërs het na Hom toe gekô, en hulle het Hom getoets deu te vra, “Issit wettig vir ʼn man om van sy vrou te skei?”

³ Jesus het toe geantwoort, “Wat het Moses vi julle gesê?”

⁴ Hulle sê toe, “Moses het gesê dat ʼn man mag vi sy vrou ʼn skeibrief gie, en van haa skei.”

⁵ Maa Jesus het vi hulle gesê, “Dis ommat julle soe harrekwas is. Dis hoekô Moses vi julle hierdie wet gemaak het.

⁶ Maa in die begin het Got man en vrou gemaak. ⁷ Dis hoekô ʼn man van sy ma en pa weg sal gat, en ʼn liewe gat bou sammit sy vrou, ⁸ en die twie sal soes een mens raak. Soe hulle issie mee twie mense nie, maa een. ⁹ Soe daai wat God saamgebind het, mag niemand skei nie.”

¹⁰ Later, toe hulle wee trug in die huis was het die dissipels wee vi Jesus oo dit gevra. ¹¹ Jesus het geantwoort, “Ienige iemand wat sy vrou skei en met ʼn anne vrou gat trou plieg hy egbriek tienoo sy vrou. ¹² En as ʼn vrou haa man skei en met ʼn anne man gat trou dan plieg sy egbriek.” 

Die klein kinnertjies en Jesus

¹³ Die mense het kinnertjies na Jesus toe gebring soerat Hy hulle kon anraak, maa die dissipels het met hulle geraas. ¹⁴ Toe Jesus dit sien het Hy kwaad geraak, en vi Sy dissipels gesê, “Lat die kinners na My toe kô, en moet hulle nie kee nie, wan die koninkryk van Got behoot an mense soes hulle. ¹⁵ Ek sê nou vi julle, en wies vesieke daa’van: As iemand nie soes ʼn kindjie gloe dat Got sy Koning issie, dan sal hy nie kan inkô waa Got Koning issie.”

¹⁶ Jesus het die kinnertjies in sy arms vasgehou. Hy’t sy hanne op hulle gesit en hulle geseën.

Die rykes en die koninkryk van Got

¹⁷ Toe Jesus vêder wou stap, het iemand na Hom toe gehalloep. Hy het gekniel voo Jesus en hy het vi Jesus gesê, “U is ʼn goeie leermeester. Sê my tog asseblief wat ek moet doen om die iewige liewe te kry?”

¹⁸ Maa Jesus het vi hom gesê: “Hoekô sê djy Ek is goed? Net Got is goed, nieman annersie. ¹⁹ Djy wiet wat God gesê het: ‘Djy maggie iemand doodmaakie, djy maggie egbriek pliegie, djy maggie steelie, djy maggie oo anne mense liegie, djy maggie skelm wies en ieman anners se goed vattie, djy moet jou ouers respekteer.”

²⁰ Die man het vi Jesus gesê, “Menee, van kleins af het ek alles gedoen wat Got se wette sê.”

²¹ Jesus het lank na hom gekyk en Hy het lief gewôt vi hom en vi hom gesê, “Daa is nog net een ding wat djy moet doen. Gat hie weg en gat vekoep alles wat djy het en gie al jou geld vi die armes, en dan sal djy in die hiemel ryk wies. Kô dan trug en kô volg My.”

²² Die man het baie hatsee geraak toe hy hoo wat Jesus vi hom gesêrit. Hy het daa weggegan en hy was baie hatsee, wan hy was somme lekke ryk.

²³ Jesus het gekyk narrie mense rondom Hom, en Hy’t vi sy dissipels gesê, “Di ryk mense sallie maklik by die koninkryk van Got in kô nie.”

²⁴ Die dissipels was vebaas oo wat Jesus gesê het. Maa Jesus het wee vi hulle gesê,
“My vrinne, dis baie swaa om in te kô waa Got Koning is. ²⁵ Dis makliker vir ʼn kameel
om deu die oeg van ʼn naald te gan, dan wat dit sal wies vi iemand wat ryk is om by die koninkryk van Got in te kô.”

²⁶ Die dissipels was baie vebaas oo wat Jesus gesê het, en hulle het vi mekaa gesê, “Assit soe is, wie sal dan gered wôt?”

²⁷ Jesus het vi hulle gekyk en gesê, “Mense kannie self inkô nie, maa met Got is alles moonlik.”

²⁸ Petrus het vi Jesus gesê, “Dis soes ôs gemaak het, ôs het alles gelos wat ôs gehad het, en ôs gat saamit U.”

²⁹ “Dis rêrig soe,” het Jesus geantwoort, “as iemand sy huis los, of sy broes, of sy sustes, of sy ma, of sy pa, of sy kinners, of sy grond wat hy op gewoon het, en hy doenit ommat hy gehoosaam is an My en an die goeie boodskap, dan sal hy baie meedere kry.

³⁰ Hy sal nou in hierie tyd 100 maal meedere kry as wat hy gehad het. Hy sal meedere huise, en broes, en sustes, en ma’s en kinnes, en grond kry. Die anne mense sal baie slegte dinge an hom doen, maa daa sal ʼn niewe tyd kô, en dan sal hy die iewige liewe kry.

³¹ Baie mense wat nou belangrik is, sal dan onbelangrik wies, en mense wat nou onbelangrik is, sal daai tyd belangrik wies!”

The post Bybel in Kaaps: Markus 10 (deel 1) appeared first on LitNet.

Jesus sê die dêre kee dat Hy sal sterf en wee liewe

³²  Jesus en sy dissipels was op pad Jerusalem toe. Jesus het voo hulle uit geloep, en die dissipels was vebaas toe hulle dit sien, en die mense wat hulle gevolg het, was bang. Jesus het wee met die twaalf dissipels gepraat. Hy’t vi hulle gesê oo die dinge wat met hom gat gebee. ³³ “Ôs gat Jerusalem toe,” het Hy gesê. “Iemand sal vi My, die Seun van die Mens, vi die priesterleiers en skrifgeleerdes gie, en hulle sal besluit dat Ek moet sterf. Dan sal hulle My vi die heidene gie, ³⁴ wat gaai gat maak van My en op My gat spoeg, en My met ʼn swiep gat slat, en My gat doodmaak. Maa na drie dae sal Ek wee liewendig raak.”

Jakobus en Johannes wil langs Jesus sit

³⁵ Jakobus en Johannes, die seuns van Sebedeus, het na Jesus toe gekô en gesê, “Menee, as ôs vi U iets vra, dan moet U dit asseblief vi ôs doen.”

³⁶ Jesus het vi hulle gevra, “Wat wil julle hê moet Ek vi julle doen?”

³⁷ Hulle het geantwoort, “Lat een van ôs langs U regte hand sit, en die anne ene langs U linke hand sit in U heerlikheid.”

³⁸ “Julle wietie wat julle vra nie,” het Jesus gesê. “Kan julle swaakry soes Ek moet swaakry? Kan julle uitie bieke uit drink wat Ek moet uit drink? Kan julle gedoep wôt soes Ek gedoep sal wôt?”

³⁹ “Ôs kannit doen!” het hulle geantwoort.

⁴⁰ Jesus sê toe vi hulle, “Ja, julle sal uit dieselle bieke uit drink wat Ek uit moet drink, en julle sal gedoep wôt soes Ek gedoep sal wôt. ⁴⁰ Maa Ek kan nie besluite maak wie an My regte- en an My linkekant gat sittie. Got het klaa besluit wie daa moet sit.”

⁴¹ Toe die anne tien dissipels hoo wat Johannes en Jakobus gevra het, het hulle kwaad gewôt. ⁴² Jesus het die dissipels na Hom toe geroep en Hy het vi hulle gesê, “Julle wiet daa is mense wat dink dat hulle oo anne mense regeer, en hulle kan die mense vedruk, daa is belangrike mense wat altyd hard wil regeer oo anne mense. ⁴³ Dit moetie soe wies by julle nie. As een van julle die belangrikste wil wies, dan moet hy die anne mense dien. ⁴⁴ En as een van julle boe die anne wil wies, dan moet hy amal se slaaf wies. ⁴⁵ Wan Ek, die Seun van die Mens, het gekô, maa nie soerat amal My moet dienie. Ek het gekô om mense te dien, en om my liewe te gie en te sterf. Soe sal Ek betaal om baie mense vry te maak van hulle sonde.”

Blinde Bartimeus kan wee sien

⁴⁶ Jesus en sy dissipels het in die stad van Jerigo angekô. Toe hulle en baie anne mense wee uit Jerigo uitgan, het Bartimeus, die seun van Timeus, langs die pad gesit. Bartimeus was blind en hy’t gebedel.

⁴⁷ Toe hy hoo Jesus van Nasaret is daa het hy hard beginte roep, “Jesus, Seun van Dawid, wies my genadig, en help my asseblief!” ⁴⁸ Baie mense het hom veskrie en gesê hy moet sy mond hou, maa hy het angehou, en nog hadder geskrie, “Seun van Dawid, wies my genadig, en help my asseblief!

⁴⁹ Jesus het gat staan en gesê, “Roep hom!” Hulle het toe die blinne man geroep en vi hom gesê, “Moetie warrie nie! Staan op, Jesus roep jou!”

⁵⁰ Die blinne man het sy jas eenkant op die grond gegooi, hy’t opgespring en na Jesus toe gegan. ⁵¹ Jesus het vi hom gevra, “Wat wil djy hê moet Ek vi jou doen?” Die blinne man sê toe vi hom, “Menee, ek wil wee kan sien!”

⁵² Jesus het vi hom gesê, “Djy mag gan. Djy kan nou wee sien, wan djy het gegloe.” Die man kon somme dadelik sien. En hy het Jesus gevolg en saam Hom op die pad gegan.

The post Bybel in Kaaps: Markus 10 (deel 2) appeared first on LitNet.

Beste kollegas en ondersteuners van die uitvoerende kunste

Fonds ter ondersteuning van die Pierneefteater in Pretoria

Jopie Koen het die Pierneefteater in Maart 2003 begin en dié teater bied sedertdien staanplek vir ’n wye verskeidenheid van musiek, drama en kinderproduksies. Afgesien van die hartlike atmosfeer in die intieme teater, staan die plekkie deur die jare bekend as die ruimte waarin een van die warmste harte vir die kunste op aarde klop – dié van die teater se eienares en bestuurder, Jopie Koen. Jopie was van die middel-negentigerjare as vrywilliger betrokke by Carel Trichardt en Petru Wessels se Teaterhuisie in Sunnyside, Pretoria. Na die sluiting daarvan het sy besluit dat die goeie werk moet voortgaan: Sy het haar loopbaan in die staatsdiens beëindig en die Pierneefteater as ’n unieke tuiste vir die uitvoerende kunste daargestel. Vanweë die meer bekostigbare kostestruktuur vergeleke met groter teaters was by haar teater nog altyd staanplek vir ’n nismark: vir minder-bekende kunstenaars, amateurdrama en -musiek, ’n spesiale week van optredes deur mense met gestremdhede (Ten spyte van noem Jopie die reeks programme), en deesdae ook vir klassieke musiek, danksy Werner Stolze Klaviere wat ’n uitstekende vleuelklavier tot die teater se beskikking gestel het. Jopie se warm hart bemoedig, help dink, gooi wal waar nodig en bemark kunstenaars op elke denkbare manier.

Dit is alom bekend dat die uitvoerende kunste een van die velde is waar die koronavirus se nagevolge geweldig gevoel word, en dit is so dat die Pierneefteater vir ’n geruime tyd geen inkomste sal hê nie. Soos ander teaterbesture is Jopie reeds besig om virtuele konserte te beplan, maar die voortbestaan van die teater word sonder twyfel bedreig. Jopie werk op die oomblik onverpoosd daaraan om hulp van enige oord na te vors en op te volg ten einde die Pierneefteater sowel as haarself deur hierdie uiters moeilike tyd te dra.

Terwyl Jopie vir ’n leërskare kunstenaars omgee en deurentyd alles in haar vermoë gedoen het om vir hulle geleenthede te bied en hulle loopbane te bevorder, glo ek dat daar geen ander kunstenaar is wat soveel gebaat het uit haar omgee en dóén as ek self nie. Om dié rede neem ek die inisiatief – maar danksy Jopie se groothartigheid teenoor soveel kollegas ook die vrymoedigheid – om voor te stel dat ’n ondersteuningsfonds vir die Pierneefteater van stapel gestuur word. Daar is in hierdie uitsonderlike tyd al baie daaroor gesê dat hierdie krisistyd ons almal tot nuwe besinning en selfondersoek bring, en ek staan persoonlik beskaamd daaroor dat ek nie jare gelede besef het dat so ’n fonds benodig word om Jopie te bemagtig nie.

Op hierdie oomblik sal fondse benodig word om virtuele konserte te reël en aan die publiek beskikbaar te stel, om die gees van die Pierneefteater lewend te hou, en om gereed te wees vir daardie oomblik wanneer die teater weer volledig aktief word. Ons moet ook voorsiening maak vir Jopie se eie oorlewing, aangesien die teater haar enigste bron van inkomste is. Sy het geen voltydse werknemers nie, maar daar is ’n aantal individue wat al jare lank op ’n gereelde ad hoc-inkomste van Pierneefteater reken en vanweë die informele diensverhouding waarskynlik nie op werkloosheidsversekering staat sal kan maak nie. Verder sal ’n beskikbare fonds daartoe kan lei dat die teater in die toekoms nog meer effektief in diens van die uitvoerende kunste kan staan. In ’n gesprek met Mathys Roets het hy ’n uiters geldige punt gestel: “As die Pierneefteater nie meer daar is nie, verloor ons ’n wonderlike optreeplek.” Mathys is sedert die opening van die teater ’n nie-amptelke beskermheer, en hy tree van altyd af by elke verjaarsdagviering van die Pierneefteater op. Mathys se stelling geld nie alleen vir kunstenaars nie, maar ook vir ’n waarderende publiek.

Net ter inligting: Jopie is totaal onbewus van hierdie inisiatief, alhoewel dit haar uiteraard binnekort ter ore sal kom. Wees asseblief ook verseker daarvan dat Jopie glad nie weet aan wie almal ek hierdie skrywe rig nie, en dat nóg ons, nóg Jopie enige verwagting het of sal hê dat spesifieke persone behoort by te dra. Ons sal net die grootste waardering hê vir enigiemand wat hulle weg daarvoor oopsien – die omvang van bydraes is ook nie waaroor dit gaan nie.

Die ondersteuningsfonds word onmiddellik geloods en sal binne afsienbare tyd bekendgestel word deur ’n gratis virtuele konsert. Alhoewel hulp van enigiemand natuurlik welkom is, sal ek dit waardeer as jy hierdie plasing sal aanstuur aan kunstenaars/akteurs wat deur die jare by Jopie se teater opgetree het en aan mense wat spesifiek die Pierneefteater sal wil ondersteun

Die ondersteuningsfonds sal gebruik maak van ’n geregistreerde trust met onafhanklike trustees wat alle fondse ooreenkomstig erkende trustbeginsels sal bestuur. Verslae sal ook beskikbaar wees op aanvraag van enige donateur, ten einde te kan bevestig dat die fondse oordeelkundig en in ooreenstemming met die ondersteuningsfonds se doelwitte geadministrateer sal word. Die persone wat aan die stuur staan, is Fanie Marais, hoof van Cordis Trust, wat die Pierneefteater reeds sedert sy ontstaan in 2003 op velerlei wyse ondersteun, en Jopie se broer, Johann Koen, spesialis op die gebied van korporatiewe bestuur, wat Jopie se belange uit die aard van die saak op sy hart dra.

Die rekeningbesonderhede vir enige skenkings is:

Bank: Standard Bank
Rekeningnaam: Cordis Trust (Spaarrekening)
Betalingsverwysing: Pierneef Ondersteuningsfonds
Rekeningnommer : 014304929

Met my beste wense vir hierdie moeilike tyd – dankie vir jou aandag hieraan.

Jannie du Toit

The post Fonds ter ondersteuning van die Pierneefteater in Pretoria appeared first on LitNet.