Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21593 articles
Browse latest View live

The sublime in ecology: An ecofeminist theological interpretation of an Eastern Cape artist’s ecological vision, spirituality and identity

$
0
0

Abstract

Meeting Heleen

The researcher met the artist Heleen du Preez and had an interview with her on 23 January 2006, with a previous research trip through the Eastern Cape. Heleen introduced the researcher to her Essences series of art works which she had painted between 2002 and 2005 and exhibited at the Grahamstown National Art Festival in 2005. The researcher and artist subsequently became friends and stayed in regular contact until Heleen passed away on 1 August 2018 after a short struggle against cancer. Now, 13 years after the initial meeting, the researcher is once again exploring the Essences series, as guided by Heleen’s explanation of the artworks’ meaning. In this endeavour she uses an interpretative approach to open up the intersubjective worlds of meaning of the artist and the researcher.

In this article, the following questions are explored: 

  • How can an ecofeminist theological researcher resonate with the artistic exploration of the sublime in nature?
  • What can an ecofeminist theologian learn from Heleen’s engagement with the holy in ecology? How can a researcher’s interpretations of these experiences lead to ecospiritual reflection and writing?
  • Which metatheoretical framework and ecofeminist and ecofeminist theological themes are suitable to explore Heleen’s art and vision?
  • How can Heleen’s art work help the researcher to relate to the people (settler and indigenous), the land and the ecology of the Eastern Cape in order to find hope amidst its painful history?

Ecofeminist theoretical framework

To understand the researcher’s ecofeminist theoretical framework which influenced her interpretation of Heleen’s art work, a section on ecofeminism and ecofeminist theology and ecofeminist spirituality in a postcolonial cultural world is included. Although the researcher could not determine after Heleen’s death whether Heleen had been an ecofeminist or not, she could still conclude, from the artist’s strong views on the renewing impetus of nature, the global impact of profit-driven capitalism on the destruction of the ecology, and her ethics of care, that Heleen would have been comfortable within the space of Rosa Braidotti’s (2013) posthumanist, geocentric philosophy and ecofeminist spirituality. 

To make the connections between ecology, ecological consciousness, ecofeminism, theology and, eventually, art, is an all-encompassing task. It has been done by theologians and theorists such as Karen Warren, Rosemary Radford Ruether, Heather Eaton, Anne Primavesi, Sallie McFague, Suzi Gablik, and others. In this article, these topics are introduced and briefly investigated.

Ecofeminism 

Rosemary Radford Ruether (2000:97) defined ecofeminism as follows: 

Ecofeminism, or ecological feminism, examines the interconnections between the domination of women and the domination of nature. It aims at strategies and worldviews to liberate or heal these interconnected dominations through a better understanding of their etiology and enforcement.

The aim and strategy of ecofeminism is to radically transform how humans live in relation to the environment. We are interdependent with everything that forms the natural world. This shift needs to lead to action which may mitigate the processes of ecological destruction and global warming – as far as that is still possible – and new ways of caring for the environment and the earth.

Ecofeminist theology

Ruether (2000) and others criticise classical Christian theology, which has for many centuries dealt with the salvation of humanity from earthly conditions into supernatural or heavenly conditions. She exposes a theological system which is based on the desire to escape the real and finite conditions of human life on earth, to extract wealth from and conquer the earth and thereby to escape from the human body and earth. In the process women, the poor and marginalised and the earth are oppressed by patriarchal and exploitative socio-economic systems. Eaton (2000) proposes that for theology and religion to be turned around and brought back to earth, they need to be studied within the framework of the evolution of the cosmos, earth and ecology, so that the revelatory dimensions of the earth and cosmos can be detected. This will fundamentally challenge the dysfunctional cosmologies in which patriarchal religious traditions are immersed. The works of Anne Primavesi (2000) and Sallie McFague (1993), two ecofeminist theologians who fit within this earth systems paradigm, are also analysed briefly in this article.

Cultural framework: postmodern and postcolonial movements in ecofeminist spirituality and art

The work of ecofeminist theologians has an impact on ecofeminist spiritualities and contemporary spiritualities that are becoming increasingly important within various cultural discourses. Heleen’s ecospirituality as it is expressed in her ecological art can be placed within the matrix of contemporary spiritualities as it is portrayed in art. Spirituality concerns the feelings stirred or probed by art that may prompt viewers to reflect on the meaning of life, often in terms of existential questions such as: Why are we here? What are we doing? A sense of the spiritual also makes people aware that they are part of a larger whole, a larger network and a larger power than the self.

The posthumanist critical theoretician Rosi Braidotti draws on the ecofeminist work of Shiva and Mies (1993) when she says:

The environmental alternative is a new holistic approach that combines cosmology with anthropology and post-secular, mostly feminist spirituality, to assert the need for loving respect for diversity in both its human and non-human forms. Significantly, Shiva and Mies stress the importance of life-sustaining spirituality in this struggle for new concrete forms of universality: a reverence for the sacredness of life, of deeply seated respect for all that lives. (Braidotti 2013:48) 

Here Braidotti brings together various elements of ecofeminist spirituality: She refers to the sacredness at the heart of complex and diverse life forms, to which women relate through attitudes and actions of care, love and respect. Through such a deep awareness of the sacredness of life, women manage to relate to life with care and respect, thereby practically sustaining the networks of the ecology where they are able to do so, in the face of the powers that bring about ecological destruction. 

Heleen’s awareness of the sublime in the ecology and her creation of the Essences series of art works 

A substantial part of this article is devoted to an exploration of Heleen’s art works, their themes and their technical aspects as they relate to her experience and expression of the sublime in ecology. In Heleen’s summary of the exhibition of the Essences art series (2005) she wrote:

In this body of work I explored the visual impact of the physical elements of nature. Living in Lady Grey made me extremely aware of the sensitivity of the environment and how the dramatic interaction of these physical elements creates spectacular beauty. I thus dealt with the sublime in nature. This fragile environment requires special care, and veld fires and overgrazing are human activities that destroy. (From Summary by Heleen du Preez)

The Essences series deals with her understanding of the sublime as that encounter with the physical-spiritual dimension of the ecology which transcends understanding and which leads the artist or viewer to an encounter with the Divine. Through this series Heleen explored the dynamic visual, physical and spiritual interaction between the elements of nature – earth, fire, water and air – as she saw it in the delicate ecology of that region. The researcher endeavours to understand the artist’s exploration of the sublime in nature as it relates to themes like fragility and beauty; transcendence; peace and harmony; destruction, despair and anger; purification and transformation. In the process the researcher is careful to appreciate and correctly interpret the visual and technical elements of the artist’s work.

From the sublime to the transcendent through ecological spirituality 

After exploring the art works, the researcher summarises the contents and meaning of the art works and concludes that the artist had a deep understanding of the earth’s inherent religious dimension and of human ecological spirituality which connects us to the earth. Heleen, by her artistic experience of the sublime in nature, entered into the transcendent and holy dimension of the earth. The holy dimension of nature includes the cyclical processes of death and new life in the ecology. For Heleen, human existence makes sense when it enters into this state of oneness with the earth. Human beings are inextricably part of the complex web of ecology and dependent on it for humanity’s survival. Through her geocentredness and her conviction that the ecology should be cared for and protected by humanity, she became critical of humans who used and abused the ecology in the name of economic prosperity. She shared her understanding of the sublime as connected to an ethics of care, with a movement of contemporary ecofeminist artists who see their role as facilitators and caretakers of ecological recovery as this relates to both nature and humanity.

Heleen’s ecological and social identity 

Furthermore, through her art and in her life, she identified with a more inclusive ecological and social reality and thereby transcended what could have been a limited social identity. Her “enlarged sense of inter-connection between self and others, including the non-human or ‘earth’ others... produces a new way of combining self-interests with the wellbeing of an enlarged community, based on environmental inter-connections”, to use Braidotti’s words (Braidotti 2013:48).

Keywords: art interpretation; ecofeminist theology; ecological spirituality; identity; interaction; interpretation of art elements; ethics of care; the sublime

 

Lees die volledige artikel in Afrikaans

Die sublieme in die ekologie: ’n Ekofeministiese teologiese interpretasie van ’n Oos-Kaapse kunstenaar se ekologiese visie, spiritualiteit en identiteit

The post The sublime in ecology: An ecofeminist theological interpretation of an Eastern Cape artist’s ecological vision, spirituality and identity appeared first on LitNet.


Die Joons-kinners

$
0
0

Die apteek en die haarsalon, waar ek die shampooist is, is net so skuins langs mekaar. As ek mooi staan, kan ek by die apteek se vensters inkyk. Daar, so tussen die apteekrakke, sien ek Ouma, Dominee en die Joons-man met sy vier kinners wat soos orrelpypies staan.

Almal is maar hierdie tyd van die jaar in die apteek vir die verkoue, hoes en snotneusies. Ek praat nou nie hier van die snotneusies nie, want die Joons-kinners se loopneuse is maar permanent. Haal met sulke oop bekkies asem. Laat my skoon aardig voel.

My mens, toe ek later met tjaailatyd vir Ouma sommer so terloops uitvra oor die apteekstorie met Dominee en Gideon Joons, kon ek my maar gereedmaak vir lank staan by die hekkie.

“Maar kom ek begin heel voor,” sê Ouma toe vir my. En die storie beginne toe sommer soos die boeke van die Bybel, tot by amen verby.

Dis daar voor die allerlei-rak wat Ouma toe die dominee raakloop. Ouma vertel sy het sommer so versigtig in Dominee se mandjie geloer, vir incase daar persoonlike goetjies is. Jy weet, ’n apteek kan ’n persoonlike plek wees en mens wil nie iemand onnodig in die oë sit nie. Daar is mos party mense wat sommer vra wat jy koop en hoekom jy dit koop en sommer vir wie dit is ook. Ons sal nou nie name noem nie.

Ouma stap nader en groet Dominee. “Middag, Dominee. Dit is ’n verrassing om vir Dominee hier raak te loop.” Ouma het nooit, soos die ander mense, ’n aansitterigheid gehad as sy met die Godsman praat nie. Sy praat haar praat soos wat sy praat. Die paar kere wat ek die Godsman by Ouma se huis raakgeloop het, het ek darem my stem so bietjie verander vir die respekte, verstaan? Maar ieder geval …

“Middag, Tannie. Hoe gaan dit?” groet Dominee.

“Goed Dominee. Ek het net ’n paar goedjies kom kry en die Oom se voorskrif. Hy het so bietjie suiker en as hy nie sy pille vat nie dan hang sy een oog so effens, en dit maak hom vreeslik onbekommerd. Siestog, dis ’n ding wat nou so die laaste jaar of wat sy kop uitgesteek het. Oudword is nie jou speelmaat nie.”

“Siestog Tannie, ek hoop nie dis te ernstig nie. Is alles reg met die oom?”

Mmmmm, ja … ja … hum … ja … nee … alles reg met die oom … en soos Ouma oor die dominee se regterskouer kyk, staan Gideon Joons en sy vier kinners by die rak wat Lennon se doepas verkoop.

Ouma hakkel so dat sy nie ’n woord uitkry nie. Dis soos ’n brommer wat teen ’n venster vasgekeer is. Sy spartel, maar geen woord wil uitkom nie. Ouma kyk oor Dominee se regterskouer, dan vir Dominee, dan weer oor die skouer, vir Gideon Joons en sy kinners wat staan en die Lennon-medisynebotteltjies bekyk. Seker om pryse te vergelyk. Arm was hulle nie, maar o wee … suinig.

“Is alles reg, Tannie? Tannie is mos nie iemand wat met woorde sukkel nie. Hoe dan nou? Het Tannie koors of iets?” vra Dominee.

Ouma vertel sy het so effentjies nader aan die dominee gaan staan, haar oë op skrefies getrek en saggies gepraat. Ouma wou nog sê “moenie kyk nie” en daar draai Dominee sy kop om, en kyk.

“Daardie man met die velhoed op en die vier kaalvoet kinders?” vra Dominee.

“Sjuut, nie so hard nie, Dominee. As hulle eers aandag kry, vat hulle alles. Dis soos hulle sê, jy gee die pinkie dan gryp hulle die hele arm,” en sy pomp hom met die elmboog so in die ribbekas. Ouma leun nog ’n bietjie vorentoe om by Dominee se oor uit te kom en hy buk laer af om by Ouma se mond uit te kom. Hier kom ’n storie.

“Maar ek wil nie hier staan en praat nie, netnou sê die mense dat ek ’n kwaadsteker en skinderbek is, en ek praat nie oor ander mense nie. Dis nie in my aard nie,” sê Ouma inkennig. Sy laat sak haar kop so effens sodat haar ken in haar nek gaan sit.

Sien, Ouma het soms so manier om haar onderlip styf te trek en die ken te laat sak tot amper op die bors. Mens, ek het al Ouma se maniere goed leer ken. Ek weet wat sy dink as sy ’n manier van staan en gesigtrek het.

“Ja, dis reg so Tannie. Ek sal later ’n draai kom maak dan praat ons. Ek verstaan,” fluister-praat Dominee terug en knipoog vir Ouma.

Ouma stap by dominee verby, reguit na die Lennonrak toe, groet net so bolangs vir Gideon Joons en die kinners. Sy stap na die toonbank toe en betaal vir haar goed. Toe sy by die deur uitstap, tieng-tong daai klokkie en almal kyk op om te sien wie in- of uitgaan. Ouma verpes die bleddie ding. Vir wat het Mister Heyns die ding ingesit?

My mens, daai klokkie tingeling so hard dat mens hom tot binne in die hairsalon kan hoor, dis nou te sê, as die hairdryers nie aan is nie.

Ouma druk haar bril met die middelvinger op en stap ergelik by die apteek uit, reguit na die geel veertienhonderdbakkie toe. Ouma het mos daardie, soos ek dit nou sal sê, uit-die-knieg-stap. Dis ’n stap waar sy haar voet net so effentjies meer uitskiet as ’n gewone stap en dit gebeur so by die knieg se buig.

By die huis aangekom, sit sy die gas-heatertjie aan en trek die sunfilters wawyd oop in ’n poging om nog son in te kry. Sy maak ’n groot pot tee, sit die radio aan, en gaan sit so voor die heatertjie met die son wat op haar blaaie skyn. Lekker warm. Sy luister na ’n melkkosresep op die radio en skryf dit af, voordat die dominee kom. Sy soek die resep vir as Oupa se neef en sy vrou kom kuier.

Dis asof die batterye van die radiotjie in die wintermaande gouer pap word, want sy moet hom bietjie harder draai as laasweek. Sy merk die knoppie met cutex dat sy kan weet as iemand aan haar radio lol. Dit is haar radio en klaar. Dis net Saterdae wat Oupa dit nader kan trek vir die landbou-uur of die rugby. Dis al.

Dis die einde van die resep toe sy die dominee by die tuinhekkie hoor. “Aai, dat hierdie dominee nou so vasgeraak het aan my en so agter ’n storie aan is,” sê Ouma met ’n tikkie trots later vir my.

Sy stap voordeur toe en sien hoe Dominee aangestap kom. Sy weet nie of sy haarself verbeel nie, maar hy stap bietjie vinniger as gewoonlik.

“Ja, dit was net om die Joons se storie te kom haal,” sê Ouma vir my. Sy het die ding in die apteek so aangedik om seker te maak die dominee kom vir die storie.

Sy maak eers die groot houtdeur oop, dan stoot sy die sifdeur oop en loer half-lyf uit. “Kom in Dominee, dis koud. Kom sit sommer daar in die sonkamer. Die tee is klaar gemaak.”

“Dankie Tannie, hierdie wêreld is darem maar baie koud. Ek weet nie of ek daaraan gewoond sal kan raak nie.”

“Nee wat, Dominee, jy sal gou gou gewoond raak. ’n Mens raak vinnig aan dinge gewoond.” Ouma gooi vir Dominee tee in, sommer melk en suiker ook en roer dit vir hom.

“Dankie Tannie.”

“Jammer Dominee, hier is ongelukkig nie koekies of iets nie. Wintermaande is ek maar traag om te bak.”

“Dis reg Tannie, ek moet in elk geval bietjie briek aandraai met die etery. My broeke begin al effens knap sit … maar vertel my van die Joons-mense, asseblief Tannie. Ek het nog so ’n rukkie in die apteek gestaan en na die kindertjies gekyk. Kry hulle swaar?” vra Dominee en loop die ding vooruit.

Dominee skuif agtertoe op sy stoel, kruis sy bene en Ouma kan sien dat hy sy sit goed kry. ’n Sit om te bly sit en te wag totdat die storie klaar is, vertel Ouma my. Sy’t sommer gedemonstreer ook.

Nou moet ék ook bysê dat dominee ’n paar keer na my toe gekom het om ’n storie te kry, maar dan maak ek asof ek niks weet nie. In die Karoo is ek geleer jy speel nie met ’n Godsman nie. Dan sê ek maar, “Ag, Dominee moet maar die stories by Ouma gaan kry.” Dis al.

Anyway, dis maar ’n droewigheid daar by die Joonse se huis. 

“Die Joonse bly doer onder naby die Gallopkerk in ’n rooibaksteen-huis,” beginne Ouma die storie.

“Ekskuus Tannie, wat is die Gallopkerk?” vra Dominee.

“Dominee, dis mos die AGS se kerk. Waar ’n orkes speel en gespring en gedans word. Dis die Galloppers.”

My mens, ek en my suster was so paar keer daar gewees. Maar daai is darem maar te erg vir ons. Dis so asof mens spot met die Woord. Maar in elk geval, die storie gaan nou nie oor die kerk nie … dis oor die Joons-kinners.

“Dominee sien, Vinkie is maar ’n snaakse vrou. Sy het sulke gelaatstrekke soos ’n tuinmol, siestog, glad nie mooi nie en sy stap so asof sy aan die roei is. Sy is so half van die menssku-tipe en gaan nooit uit die huis uit nie. Sy stuur altyd haar man, Gideon Joons, om inkopies te doen, of om die kinders skool toe te vat en so aan. As Gideon nie kan nie, moet die middelste seun, Rudolph, dit doen. Hy’s soort van die enigste enetjie wat nog ordentlik kan praat, sonder om te blaas soos ’n gans. Maar Vinkie bly in haar huis.

“Die kinners lyk almal so ietwat simpel en stadig van begrip, veral Rudolph. Hulle lippe is almal droog en gebars, winter in, somer uit.  Ek het al vir Vinkie gesê sy moet die kinders leer om deur hulle neuse asem te haal en nie so uit die mond uit nie. Dis dit wat hulle lippe so laat bars. Dan trek Vinkie haar skouers op en sê dis maar hulle manier. Sy kan nie help daarvoor nie.

“Dominee, dan praat die kinders nog so deur die neus, so asof hulle pal ellenoids het. Ek het al op ’n keer, toe ek nie ’n woord kon hoor wat die Rudolph-kind vir my sê nie, sy neus met soutwater gespoel. Maar niks nie. Die kind het bly blaas soos ’n gans. Maar toe Rudolph so, ek skat, in standerd 4 of wat was, gebeur daardie ding in die skool. Te vreeslik gewees. Almal het daarvan gepraat.

“Hierdie storie hoor ek by die vrou van die tuisnywerheid. Sy het dit blykbaar gehoor by haar neef wat by die koöperasie werk. In elk geval, so net na die wintervakansie word die standerd 4-juffrou siek en hulle kry ’n ander juffrou in om waar te neem. ’n Vreeslike aangename juffroutjie, jonk, mooi en bedeeld.”

Ekself onthou daardie juffrou. Sy het so paar keer haar hare hier kom doen en altyd ’n ietsie ekstra in my hand gedruk as ek haar kopvel so bietjie ingevryf het met die conditioner. Ouma vertel sy het ’n slag met Rudolph gehad en die kind se punte raak toe sommer beter.

“Gideon Joons wou toe verneem na die juffrou wat so ’n wonderwerk met Rudolph verrig, en dat hy haar wil ontmoet. So gaan ontmoet hy toe die juffrou. Toe hy haar sien, val sy onderkaak tot amper op sy bors, want die juffrou is sag op die oog. Hy het breed geglimlag, so asof daar nuwe lewe in hom was. Sy Rudolph-kind kon skielik al die moeilike woorde spel wat hy nooit kon doen nie, en Vinkie het agter slot en grendel net by die huis gebly.”

Ouma skuif-skuif nader na die heatertjie en vat ’n slukkie tee.

“Moenie vir my sê Gidoen Joons het ogies begin maak vir die Juffrou nie,” vra Dominee versigtig.

“Nee, Dominee, glad nie. Hy was te dankbaar dat daar iemand is wat met Rudolph kan werk. Vinkie was ook bly en het nogal gesê die kind se slimgeit kom van haar kant af. Slim, maar vreeslik onaansienlik.”

Ouma vertel dominee het sommer aan die lag gegaan. “Haai Tannie, moenie so sê nie, kan dit so erg wees?”

“Ja, Dominee, dis vreeslik, maar nietemin. Die nuwe juffrou het haar maar min aan die skinnertonge op die dorp gesteur, omdat sy so netjies is, knap en nogal vriendelik. Sommiges het gereken sy het hierheen gekom net om man te kom vat, ’n ryk boer of ’n ding, Dominee weet?

“Maar so raak Rudolfie vreeslik lief en geheg aan die juffrou, en hulle sê vir my die juffrou was baie besorg oor Rudolph. Selfs vir hom skoene gekoop en salfies vir die gebarste lippe. Blykbaar, na skool, lank met die kind gesit en spel-lesse gedoen.

“Toe begin Rudolph pakkies met neute vir die juffrou aandra. So een of twee keer ’n week. Nogal toegedraai in ’n mooi sakkie en toegebind met ’n gekleurde lint. Die juffrou kon sien dit was ou linte wat seker van laasjaar se kersgeskenkies af kom, maar sy het nie omgegee nie. Dis die gedagte wat tel.

“Sy het die neute dan sommer in die klas geëet. As die skoolklok lui en die klas is verby, is die neute klaar op. Sommige kinders het gesê sy staan en knaag soos ’n hings wat mieliepitte eet.

“Maar die kindjie was tog so bly dat juffrou die neute geniet, dat hy sommer twee keer ’n week neute aandgedra het. Juffrou eet neute en Rudolph vaar goed in die skool. Dis so asof die kind ’n nuwe lewe gekry het. Sy het selfs vir hom klere gekoop en ’n sweetpakkie vir die winter.

“Die juffroutjie het natuurlik gedink dat hulle arm is, omdat die kinners kaalvoet is, maar Dominee, dis van suinigheid. Dis tipies daai ding van, gee die pinkie en hulle gryp wat hulle kan.”

Ouma sê die tonge was behoorlik los in die dorp. Party mense het gesê die juffrou hunker na ’n kind van haar eie. Jy weet, dat sy broeis is. Dan was daar weer stories dat Gideon Joons agter die juffrou aan is. Maar Rudolph se rapporte lyk al hoe beter, sy lippies is nie meer so gebars nie en hy trek mooi aan. Tot ou Gideon lyk of ’n nuwe lig op hom skyn, en dit alles oor die mooi, knap nuwe juffrou.

Op ’n dag, toe Rudolph vir die derde dag agtermekaar neute vir die Juffrou skool toe bring, voel sy vreeslik skuldig en verleë.

“Rudolph,” sê sy voor die hele klas,“die neute is regtig heerlik en juffrou waardeer dit tog so, maar my kind, dis nie nodig om elke dag vir my neute te bring nie. Gee vir jou mammie ook daarvan.”

Hulle sê Rudolph se ore het rooi geword van die skaamte. Hy het nie ’n woord gesê nie, maar die volgende dag was hy weer daar met ’n sakkie neute.

Daar sit Juffrou toe met haar hande in haar hare. Nie omdat die neute sleg is of iets nie, maar omdat sy skuldig voel. Sy het aangeneem die Joonse is nie baie ryk nie. Nou besef sy eers dit is uit dankbaarheid dat die kind neute aandra. Dankbaar omdat hy goed doen en goed lyk.

Wat Ouma die dominee toe verder vertel, laat my skoon ’n lamte in die knieg kry. So asof ek ’n aanval of ’n toeval kry. Nie van skrik nie, maar van lag. Jy weet, as mens so diep lag dat dit in jou maag gaan vassit. Verstaan jy?

Ouma het sommer beginne lag soos sy vertel hoe Rudolph een oggend weer ’n sakkie neute, sommer ekstra vol, vir die juffrou bring.

“Nee, Rudolph, regtig. Juffrou sal hierdie ene vat en eet, maar dis  laaste, hoor. Juffrou waardeer dit regtig, maar ek dink dit moet ophou,” het sy gesê. Sy’t die pakkie oopgemaak en weer begin knaag soos ’n hings aan mieliepitte.

Sy wou dit eers vir die kind teruggee as teken dat dit regtig moet end kry, maar toe besluit sy om dit maar te eet. Sy wou nie die kind onnodig seermaak nie.

Aai, en dat die kind geweet het Juffrou is lief vir hierdie soort neute was ook ’n wonder. Hoe sou so jong kind van neute en goeters geweet het? Toe sê sy maar net: “Dankie Rudolph, maar dis die laaste. Jy bring nie weer vir my neute nie.”

En daar praat die kind voor die hele klas: “Juffrou, dis nie ek wat die neute koop nie. Dis my pappie,” begin die kind.

“Goed, Rudolf, sit nou maar. Ons kan later daaroor praat,” keer die juffrou, want sy sien regtig nie kans dat die hele klas verder hoor hoe Rudolph se pappie neute vir haar stuur nie. Dit kon mos net ’n ongemaklikheid word.

“Nee Juffrou, dis Pappie wat dit koop, Juffrou. Hy koop altyd vir Mammie tjoklits by die Jood se kafee. Mammie het nie meer tande nie en suig net die tjoklit af. Dan sit sy die neute in ’n pierinkie om vir die hoendertjies te gee. Net voor sy dit uitgooi, vat ek dit, dan sit ek dit in ’n sakkie en bring vir Juffrou,” het die kindjie in volkome onskuld homself verdedig.

Teen hierdie tyd moes ek gaan sit van die lag, toe Ouma vir my die storie vertel. Ek wou eers sê: “Ouma staan en lieg nou oop en bloot,” maar mens sê nie vir jou Ouma sy lieg nie. Jy vat net die storie.

Die kindjie het blykbaar, opgewonde soos ’n blasende gans, bygevoeg: “Ek kan môre weer vir Juffrou bring as Juffrou wil hê.”

Lees ook

Almal van ons is op soek na iets

Pluk vir my ’n ster

The post Die Joons-kinners appeared first on LitNet.

LitNet: Jou landbouer

Die kaal nagmaal

$
0
0

(Die Matheka-pan)

Die geweldige verlang na jou lê tussen die
uie, tamaties  en worsies in ons braaipan.
Tussen die afknyp van klossies brood en
daardie doop in die tamatie- en uiesous,
tussen die afbreek van ’n stukkie wors en die
aangee van die loaf brood, daai is soos Bybelkos –
dis soos ’n kaalvoet nagmaal, dis familie.
So met die vierdie afbreek en doop, praat
Predikant Des en hy leer vir my ’n groot les …
“Daar is ’n manier van met die hande eet. Die
smaak van die kos kom uit die vingers uit”…
Toe weet ek dat ek tuis is.

Lees ook

Die huis

Anti-alles

 

The post Die kaal nagmaal appeared first on LitNet.

"As unique as braaivleis and pap"– an interview about ROSA

$
0
0

..........

“We offer a sense of community that is as unique as braaivleis and pap.”

..........

ROSA (Romance writers Organisation of South Africa) is a non-profit, volunteer-run professional association for romance writers. 

Before its official founding, it existed as a Yahoo group, started in 2010 by Romy Sommer and Mandy Verbaan. Over the years, the group’s numbers grew substantially, and, in 2014, they officially registered as a non-profit organisation in order to host their first conference.

Today, the organisation has chapters in Johannesburg, Pretoria, Cape Town, the Garden Route and Durban. Their membership is spread across the country, and includes members in neighbouring countries, as well as South African expats living abroad. In addition to chapter meetings, they also arrange an annual conference, hold writing retreats, run awards and mentorship programmes, and maintain an active online community to enable their members to connect with one another.

Cliffordene Norton talks to Romy Sommer about this organisation’s origin, 100-membership mark and future projects.

Congratulations, ROSA is celebrating its fifth anniversary. What inspired you and Mandy Verbaan to start ROSA?

Romy Sommer (Photo: provided)

When Mandy and I first met, we felt as if we were the only romance writers in South Africa. With so much emphasis in this country on literary fiction, we felt very alone and ostracised by the South African literary community.

So, we reached out to anyone we could find who wrote what we did, and slowly gathered a group of like-minded writers to encourage and support one another. ROSA was registered as a non-profit professional association in 2014, with only about 30 members, and today, just five years later, we have over 100 members, at least 70 of whom are published.

ROSA aims to provide support, encouragement and professional development for romance writers. How does the organisation do that?

Our biggest emphasis is on creating a community for authors through online networking and local chapters, which meet for workshops and social events. Our members very generously share information and advice with one another, and we have a quarterly newsletter exclusive to members.

We offer professional development through the newsletter, workshops, conferences, retreats, mentorship programmes for aspiring writers, and, most recently, through webinars that are open to the public as well as to our members.

ROSA welcomes authors at all stages of their journey (from traditionally published to unpublished authors). How difficult is it to offer assistance to authors who are in such different stages in their careers?

It is very difficult to be all things to all people! As with many other author organisations around the world, we struggle to provide value to our most experienced authors, those who have already built successful careers in publishing.

..........

“Even more exciting is the fact that more than 70% of our membership are already published, across a wide variety of genres, and with a very balanced mix of traditional and indie published authors.”

..........

However, these are our most valuable members, because they are the ones who give back the most to ROSA, who are actively paying it forward to the aspiring writers coming up behind them. We are incredibly grateful to them for their generosity and willingness to help other writers.

We have found, in recent years, that most of the organisation’s efforts have been focused on developing new writers, and we are currently looking at how to improve the value we offer to our more experienced members. But it is a constant balancing act, and we always welcome suggestions that could help us to grow as an organisation!

ROSA is based on Romance Writers of America. How involved is the RWA with ROSA?

While we look to other author organisations around the world to learn what works and doesn’t work for them, we are not in any way affiliated to RWA or any other author association.

ROSA is uniquely South African, and offers something very different to local writers that none of the other organisations are able to do. We offer a sense of community that is as unique as braaivleis and pap.

Photo: Pixabay.com

We understand that South African authors face very different challenges to those of authors in other countries, such as how to get books printed locally and how to receive payments from abroad. We do not have the resources of the larger international organisations, and are unable to offer the same benefits, but our small size enables us to offer our members something even more special: a more personal touch.

In 2019, ROSA launched its scholarship programme. Tell us more about the programme. 

We previously offered scholarships for our annual conference, giving writers who could not otherwise afford to attend, the opportunity to participate. However, this limited the scholarships to those in the geographical region of the conference, and we wanted to extend it to writers living anywhere in South Africa.

This was made possible by the success of our first anthology, Wedding season, published in 2019, which brought in funds that we allocated to extending the scholarship programme.

..........

“Even though our focus is, naturally, on writers of romantic fiction, we welcome authors of all genres and at all stages of their writing journey.”

..........

In 2020, four scholarship recipients will be able to access funds to the value of up to R2 000 each, to participate in our Strelitzia mentorship programme, to attend local ROSA workshops and conferences or to attend the new online webinars we have started. Each year, we will re-evaluate the programme to ensure that it is able to offer value to aspiring writers.

ROSA’s first-ever Wedding Season anthology was published in 2019. Please take us through the process of creating this anthology.

The anthology began as an idea discussed around the table at ROSA’s 2018 conference in Johannesburg. Several of our published authors were discussing ways to cross-promote their books, and decided to experiment by creating an anthology that could be used to market our books to one another’s readers.

Ten of our published members contributed short stories to the anthology, and since we had no idea yet whether this would be a success, or how to divide the royalties, the authors agreed to donate any profits to two charities: the Athol Williams Read to Rise literacy charity and ROSA’s own scholarship fund.

The anthology was a steep learning curve for us, but the experiment worked, and we are now looking to publish three anthologies in 2020, opening up participation to all our membership.

ROSA is planning to publish three anthologies in 2020. Tell us more about these anthologies. 

In 2020, ROSA will be releasing three themed anthologies, which will group similar stories and similar writers together. In June (which is Pride Month), we will release Love hope acceptance, an LGBTQ anthology, followed by a collection of steamier romances, entitled Summer singles, in July (to be marketed during the northern hemisphere summer), and a sweeter collection, entitled Sweet songs of summer, in August. These are the e-book release dates, as we have not yet finalised plans to issue the books in print.

Photo: Unsplash.com

How many members does ROSA currently have? What are the requirements to become a ROSA member? 

ROSA recently topped the 100-member mark, which was a very exciting milestone for us, and one we never expected to reach, let alone reach it so soon! Even more exciting is the fact that more than 70% of our membership are already published, across a wide variety of genres, and with a very balanced mix of traditional and indie published authors.

Our membership fees are currently R250 per year, and anyone can join simply by filling out the registration form at https://forms.gle/Zr4P7hZDFxHMozJ77.

Even though our focus is, naturally, on writers of romantic fiction, we welcome authors of all genres and at all stages of their writing journey.

What does ROSA hope to accomplish in the next five years? 

Over the next five years, we hope to continue to build on the foundation we created in the first five years. We don’t measure our success in numbers, so our focus is less on growing our membership numbers and more on providing better value to our existing members.

We hope to build a stronger sense of community among our members; provide up-to-date information, support and recognition for our published authors; and help as many as we can of our as-yet-unpublished members to join the ranks of our published authors.

The post "As unique as braaivleis and pap" – an interview about ROSA appeared first on LitNet.

PW Buys (1923–1999)

$
0
0

PW Buys

Gebore en getoë

Pieter Willem Buys is op 15 Oktober 1923 in Germiston in die destydse Transvaal (vandag Gauteng) gebore. Sy ouers was Karoomense. Sy moeder was ’n nooi Du Plessis van Philippolis en sy vader ’n Steynsburger. Hulle het na ’n plaas tussen Brakpan en Heidelberg verhuis toe Pieter nog ’n jong seun was.

Pieter het in Brakpan en Bronkhorstspruit skoolgegaan en in Bronkhorstspruit gematrikuleer.

Terug na bo

Verdere studie en werk

Pieter het sy naskoolse studie aan die Potchefstroomse Universiteitskollege in 1941 begin – die moeilike jare van die Tweede Wêreldoorlog. Hy het die grade BA, BD, ThM en ThD (in 1970) aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys (vandag die Noordwes-Universiteit) behaal. Hy was met Lulu getroud; sy is in 2001 oorlede. Die egpaar het vyf kinders gehad: twee seuns, Gerrit en Johan, en drie dogters, Mietsie, Susan en Louise.

Vanaf 1948 tot 1950 is Pieter predikant in die Gereformeerde Kerk op Theunissen in die Vrystaat. Saam met die gemeente het hy die groot ontwikkeling op die Vrystaatse goudvelde meegemaak.

In 1950 is hy na Kroonstad (ook in die Vrystaat) en was vanaf 1953 tot 1966 leraar van die Gereformeerde Gemeente Potchefstroom. Tydens sy bediening daar is ’n nuwe kerkgebou in gebruik geneem. Hy het in 1961 drie maande lank in Nederland gewoon, waar hy aan sy doktorale studie gewerk het.

In 1966 is hy na die Noordbrug Gemeente in Potchefstroom, waar hy predikant was tot 1973.

Vanaf 1973 tot 1988 was hy professor in die etiek en apologetiek aan die Teologiese Skool in Potchefstroom en aan die PU vir CHO, waarna hy rektor van die Teologiese Skool in Potchefstroom geword het, tot 1985. Vanaf 1981 tot sy aftrede in 1988 was hy hoof van die Departement Dogmatologiese Vakke.

In 1979 het Buys, in opdrag van die Nasionale Sinode van die Gereformeerde Kerk, die teks van Totius se Psalmberymings hersien. Hy het die teks van die Totiusberymings so ver as moontlik behou en slegs die ou Nederlandse vorme met nuwer Afrikaanse woorde vervang. Hierdie hersiening wat hy pas voor sy dood voltooi het, moet nie met die nuwe Psalmomdigtings verwar word nie.

Ná sy emeritering in 1988 het hy met pastorale versorging van bejaardes in drie Potchefstroomse aftreeoorde begin, ’n liefdestaak wat hy verrig het tot sy afsterwe in 1999.

Met sy emeritaat in 1988 is ’n bundel wetenskaplike opstelle vir hom aangebied onder die titel Waar die paaie saamwoon. Onder bekende teoloë wat studente van Buys was, tel onder andere Fika van Rensburg, Herrie van Rooy, Paul de Bruyn, Koot Vorster en PP Kruger.

PW Buys het deur die jare talle artikels in wetenskaplike en kerklike tydskrifte en boeke gepubliseer. Hy was ook vir baie lank redakteur van die Christelike kinderblad Slingervel. Benewens wetenskaplike artikels deur hom het van sy verse ook van tyd tot tyd in Tydskrif vir Letterkunde en Stiebeuel verskyn.

Buys het in 1977 met die digbundel Pleroma gedebuteer. Die titelwoord is ’n godsdienstige term wat beteken dat God alomteenwoordig is in die skepping.

’n Bundel wetenskaplike opstelle word hom aangebied met sy emeritaat getiteld Waar die paaie saamwoon. Bekende teoloë was studente van Buys, onder andere Fika van Rensburg, Herrie van Rooy, Paul de Bruyn, Koos Vorster en PP Kruger.

Pieter het deur die jare talle artikels in wetenskaplike en kerklike tydskrifte en boeke gepubliseer. Hy was ook vir baie jare redakteur van die Christelike kinderblad Slingervel. Benewens wetenskaplike artikels deur hom het ook van sy verse van tyd tot tyd in Tydskrif vir Letterkunde en in Stiebeuel verskyn.

Pieter het in 1977 met die digbundel Pleroma gedebuteer. Die titelwoord is ’n godsdienstige term wat beteken dat God alomteenwoordig is in die skepping.

"Die gedigte in die bundel is in sewe afdelings (sewe is die Bybelse volledigheidsgetal) tuisgebring en dit wil tesaam duidelik maak hóé God alomteenwoordig is in Sy skepping. En dan tref dit ons dat ook Buys se poësie ons uiteindelik uitbring by die organiese gedagte wat ons teëkom by ander digters, soos Van Wyk Louw, DJ Opperman, Herman Gorter en Totius, vir wie die organiese samehang van dinge in God hulle oorsprong het, soos ook vir Buys. Ons het hier nie met invloed te make nie, maar met diepe verwantskap," volgens die resensent (onbekend) in Junie 1978 se Tydskrif vir Geesteswetenskappe.

“Buys se organiese, pleromatiese kyk op mens en wêreld, mens en skepping, is wesentlik digterlik en ’n vormkrag. Vanweë die pleromatiese samehang van dinge kan uiterstes met mekaar saamgaan, soos die heerlike en liriese ‘Amelita Galli-Curci’ en die pragtige singende ‘Meidjie’ wat spontaan saamhoort met die vroue in pyn in die afdeling ‘Vroue’. Wat boei in Pleroma is wat ons kan noem die veranderlike perspektief, maar die konstante resultaat. (...)

“Die lewensvolheid en egtheid van die bundel lê vervolgens daarin dat ook die onsekerhede van die mens, sy ‘gemis’, sy pyn en verdwaaldheid in ’n soms ontgrensde wêreld (‘My plaas se grens’) in hierdie gedigte onder woorde gebring is. En ook in die geval van die pyn byvoorbeeld is gewone daaglikse dinge, die ‘voorhande’ dinge, weer eens die vertrekpunt van ’n ervaring wat ver uitreik, soos in die merkwaardige ‘Kleiosse’, waar die seun se skurwe winterwond, wat ontstaan het omdat hy kleiosse gemaak het, uitgroei tot die pyn van die mens. (...)

“Oor die gaafheid van die vers in Pleroma hoef mens nie te twyfel nie. Dié is daar. Gaan luister maar na die gang van die ritme in die slot van ‘Tornado’ of die delikate klank en ritme in ‘Meidjie’. Met groot gemak is die verse geskryf in Pleroma wat so ’n vol werklikheid dra van groot en klein, naby en oneindig verre dinge, en dit is juis in hierdie laaste, groter strukture dat Buys uitmunt.”

Buys se tweede bundel, Wit korbeel, is in 1987, presies tien jaar na Pleroma, gepubliseer. Jacques van der Elst (Die Vaderland, 30 November 1987)  was verras deur die hoeveelheid verskillende temas en motiewe in die bundel omdat ’n mens kon aanneem ─ siende dat die digter ’n teoloog is ─ dat die meeste gedigte godsdienstig van aard sou wees. Daar is wel ’n sterk godsdienstige ondertoon, maar dit is nie al nie.

"Baie van die gedigte reik uit na die bestaan van die mens as fyn beskouer van die natuur en deelnemer aan die alledaagse dog uiteenlopende ruimtes: Tomstraat in Potchefstroom, die Sinoiagrot in Zimbabwe, die stadsbeeld van Chicago, die Komiteekamer, Pafuri by die groot Luvuvhu, die studeerkamer met die staander van sy  leeslamp.

“Religieuse poësie het soms ’n inherente gestremdheid – enkele gedigte is nie heeltemal vry nie – omdat daarin dikwels te veel en te persoonlik bely en getuig word, meestal met die doel om te evangeliseer tot aan aanvaarding van die heilsgebeure en die geestelike verlossing van die mens. Hierdie oorreding tot aanvaarding geskied soms ten koste van estetiese waarde en oorspronklikheid van segging.”

"Die bundel verken ’n verskeidenheid temas: (a) die wêreld as 'vindplek' van die poësie; (b) die vraag na die waarom van die bestaan van die gebrekkige en invalide mens; (c) die besinning oor die sterflikheid van die mens en terminale siektes met ’n ironiese verwysing na die onuitroeibaarheid (onsterflikheid?) van die kankersel; (d) die predikant en die resepsie van sy preek met die besonder vindingryke beeld van die stom parkeermeter."

Vir Van der Elst is Wit korbeel ’n bundel wat baie leesbaar is, nie net vir die akademiese leser nie, maar ook vir die man op straat wat ’n voorliefde vir die poësie het. “Tussen die vele debute van ‘angry young men’ is dit ’n oase van rypheid en besinning, die produk van ’n digter met ’n wye lewenservaring wat nie grootdoenerig en eksperimenteel verwoord word nie. Daarom moet ’n mens nie in hierdie bundel eksperiment, baanbrekende rewolusionêre styl en verstegniek soek nie. Dit beteken nie die bundel is kleurloos nie. Inteendeel, dit bevat baie verrassende woordspelings en woordvondste, verryk met boeiende paradokse en klankwerkings.”

Volgens die Verklarende Afrikaanse Woordeboek is ’n korbeel die “uitstekende stuk in ’n muur waarop ’n balk rus, kraagsteen”. En die vers wat volgens Joan Hambidge (Beeld, 30 November 1987)  die titel die beste omskryf, is die slotvers in afdeling sewe, “Mag ek?” (bladsy 69):

Mag ek die houtkosyne wees
die drumpel waar u voet op trap
– In elke spoor ’n druppel bloed?

Mag ek die dak wees oor u kop,
die kraagsteen wat die balke stut,
die binnekamer van u hut?

 Die bundel het Hambidge aangenaam verras en sy is van mening dat meeste van die verse die lesers daarvan sal boei. "Daar is egter verse wat soms woordtempering kort, maar die mooiste verse in hierdie verdienstelike bundel vergoed vir die insinkings."

Vir Daniel Hugo (Volksblad, 14 Mei 1988) was Wit korbeel een van die onderskatte bundels van 1987. Waar die verse in Pleroma ietwat stram en formeel was, is die verse in Wit korbeel meer beweeglik en klankryk. "Ek het veel plesier gehad aan die talle sjarmante gedigte van hierdie ondogmatiese professor. Wit korbeel sal vir die leser wat verslae staan voor die hermetiese en/of akademiese aard van die destydse Afrikaanse poësie, ’n aangename verrassing wees. Hy haal die gedig 'Rooivink' as prikkel aan:

Die rooivink gooi
’n rooi vonk in die riet,
’n vuurkool in die geil kanet.
Hy vlieg op uit die plaat palmiet.
Sy vlerkies sprinkel splinters lig.
Hy fladder vlamrooi in die lug
en val ’n gloeistreep na sy nes
van droë gras.
Hy speel met vuur
Dié voël.

"Straks steek hy nog die wêreld aan die brand."

Elf jaar later, in 1998, is Pieter se derde (en laaste) bundel, Van sigbare en onsigbare dinge, gepubliseer, ter viering van sy 75ste verjaardag.

Op haar blogspot, Woorde wat weeg, is Joan Hambidge van mening "dat ’n letterkunde ook sy kleiner stemme nodig het, digters wat dikwels nie op die voorgrond staan nie, maar wat ’n onthoubare klein gedig skryf of gewoon net deel vorm van die hele tapisserie van ’n digkuns. PW Buys is so ’n digter. Hy is ’n hedendaagse Totius, ’n digter wie se gedigte nog altyd vir Hambidge beïndruk het vanweë hul eenvoud dog vormvastheid. Dit is gedigte wat handel oor die mens se aardse bestaan en metafisiese bestekopname.

"Buys begryp die groot kuns om steeds oor abstrakte sake soos die dood, siekte, die metafisika en dies meer konkrete gedigte te maak. Dit is ook ’n bundel wat getuig van baie jare se leef en nadink. Daar is ’n skerp oog op die menslike lyding, op siekte (die slopende ervaring van kanker), oudword en die dood. Ook kan die onbetwiste invloed van TT Cloete op ’n tegniese vlak gesien word: die rymbeheer in ’n gedig soos 'Die dowwe lamppit' en ook die enumerasie van die gewone en die sublieme. Buys se gedigte spreek ’n mens aan omdat daar niks vernaams of pronkend intellektueel aan hulle is nie. Tog getuig die gedigte van tegniese vaardigheid en van ’n besliste nadink oor kwessies soos vorm-tug. ’n Mens sien hier die hand van ’n wyse, ou man wat ook met sorg rekenskap gee van die funksie van die poësie.

"Ook die nederigheid van die skryf van poësie word geplaas teenoor die almagtigheid van die Goddelike, soos in 'Suikerbekkies':

Groen suikerbekkies in die son
vol soet geluk oor hom
onnodig om hom neer te skryf,
hy is by voorbaat ’n gedig:
vuurrooi, bitter aalwynblom!

"Die digter wil kennelik gemeet word aan die Rilke-uitspraak dat gedigte maar min werd is as dit vroeg in die lewe geskryf word. (Dit is natuurlik nie altyd waar nie, skryf Hambidge. ’n Mens dink hier byvoorbeeld aan Rimbaud en Verlaine, en ons eie Antjie Krog en Theunis Engelbrecht.) Die wins van ouer poësie is natuurlik dat dit ontdaan is van jonger sentimente.

"Soms is die gedigte steurend en aangrypend, soos in die behandeling van kanker; ander kere is dit klein waarnemings, maar tog gevoelig, soos 'Naamloos' toon:

Twee duiwe het van die nes af opgevlie –
die een het teruggekom, die ander nie.
Twee bome het jare saamgegroei –
dié lente staan net een in bloei.

"Die digter skryf beeldend, en deur sy goedgekose beelde dra hy sy boodskap oor sonder dat dit prekerig raak."

In sy resensie skryf Jan Swanepoel (Woord en Daad, Herfs 1999) dat die titel van die bundel, Van sigbare en onsigbare dinge, boekdele spreek, veral as die twee sitate voorin die boek daarmee saam gelees word. "Enersyds word daar aan die hand van die sitaat uit 2 Korinthiërs 4:18 gemik op ’n teenstelling: 'die sigbare dinge is tydelik, maar die onsigbare ewig'. Andersyds is daar die aanhaling uit die geskrifte van die skilder Paul Klee, wat stel dat ’n skildery nie die sigbare hoef te weerspieël nie, maar dat dit die onsigbare sigbaar moet maak. Deur die kuns, so kan ’n mens aflei, word die onsienlike sienlik. Die bundel wil, blykens sy titel, rekening hou met sowel die sigbare as die onsigbare dinge. In die poësie word die tydelike sigbaar, en ten spyte van die tydelikheid in ’n bepaalde sin duursaam.

"Hierdie bundel is besonder visueel en ouditief ryk. Reeds uit die openingsgedig 'Groenspreeu' blyk die toespitsing op die poësie se paradoksale daarvan, duidelik. Hierdie gedig is ’n voorbeeld van die beste verse in die bundel. Daar is ’n sekere speelsheid te bemerk, ’n beweeglikheid in die versbou, en klankmatig is dit heg gekonstrueer."

Wat Swanepoel die langste bygebly het van die bundel, is die manier waarop die digter lyding en herinneringe in woorde uitgedruk het. "Dat dit na aan die hart van die bundel lê, is duidelik uit die digter se vertaling van ’n uitspraak van die Duitse digter Rainer Maria Rilke wat juis die aandag wil vestig op al die dinge wat nodig is om ’n goeie vers te maak, en op die rypheid wat dit vereis. Hiervolgens is verse meer as gevoel en as herinnerings; dit is ervarings en herinnerings wat intiem een geword het met die digter en dan woord word en uit die digter uitgaan.

"Van sigbare en onsigbare dinge is ’n bundel waarin uiteenlopende dinge saamgedig word. Daar word gedig oor die kleine en die magtige, oor die tydelike en die ewige, oor sigbare en onsigbare dinge. Die stemming verspring van lig tot donker, van spel tot dodelike erns, en dan weer terug. Dit is ’n lieflike bundel wat herlees en herlees kan word."

In Beeld (9 November 1998) het A.P. Grové geskryf dat as ’n mens die tematiek van die bundel verken, kan die leser meer leer van die skrywer: van sy jeug, sy belangstelling in die intellektuele, sy beroep as predikant en professor in die teologie en ook kan ’n mens meer te wete kom van sy latere ondervinding as pastorale begeleier van oues, siekes en sterwendes.

"As ’n mens egter tot die essensie van die bundel wil deurdring, moet daar gelet word op die bindende verwantskap tussen gedigte van uiteenlopende aard, ’n verwantskap wat deur die genoemde 'rubrieke' sny en so die essensiële eenheid van die bundel bevestig. Die besondere wyse waarop Buys die hede dwing om telkens op die wyse van die poësie ’n bepaalde stuk verlede na die oppervlak te dwing, maak hierdie bundel ’n boeiende leeservaring en ’n waardevolle bydrae."

Pieter Willem Buys is op 27 November 1999 na ’n kort siekbed oorlede. Ná sy vrou Lulu se dood het sy kinders sy literêre nalatenskap aan die Nasionale Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (Naln) in Bloemfontein bemaak.

Huldeblyke

  • Leana Lategan, Museumgeesteswetenskaplike by Naln (Volksblad, 20 Oktober 2003): " 'As jy gedigte soek' (lui die titel van ’n openingsvers uit sy bundel Wit korbeel), sal jy dit oral kry, sê die digter: dalk sit jóú gedig 'soos die gemmerkat/ skuins voor oom Willie Steyn se huis', of skuil dit 'in ’n wateremmer/ in Huis en Tuin se rakke'; dis dalk 'sommer oop en bloot/ soos ’n studentesoen/ voor Volkskas op die stoep!' Maar vir Buys was 'Tomstraat ... steeds die beste plek ... Dáár’s een om elke hoek': die lang eikelaning met bome wat oor jou kop tóémaak was vir dié skrywer ’n misterieuse en geliefkoosde wandelplek, en ’n stukkie straat wat hy met sy trapfiets seker alte dikwels beleef het. (Die groot gesinsmotor het trouens as vervoermiddel by hom min aftrek gekry, want die fiets was sy ryding, waarnatoe die reis ook mog gaan!)

    "Buys se verse is altyd religieus gerig, maar dit sou ’n growwe verskraling wees om hom as ’n religieuse digter te tipeer. Daarvoor reik sy kreatiewe vermoëns te wyd: By sy studeerkamer onder die leeslamp met die staander van 'heuninggeel olien', die hout wat deur swaarkry 'marmerhard en mooi' geword het, het die digter ’n uitsig gehad oor die kronkelende stukkie Mooirivier wat teen die huis in Van Rooystraat 18 verbyvloei. Hier sien hy die 'nege wilgerboompies wat ek self geplant het'; 'my groen plataan' (Inventaris), en al die voëls wat by die waterbak vertoef om water te drink of te bad. Maar hy bemerk ook die korrel sand, neerslag en laaste rusplek van die rots wat deur vulkane 'gloeiend uit/ die ingewande van die aarde/ opgespuit' en met verloop van millenniums fyngemaal is: '’n oomblik/ en/ ’n ewigheid'.

    "Sy verse is klein duette van klank en kleur, altyd ingebed in die wonder van ’n Groter Hand wat alles vashou, skik en kantel. Of dit die vuurkool-streep van die rooivink is, of die 'trom wat in die diepte roffel', die somberheid van die aftree-oord en hospitaal waar hy siekes en sterwendes besoek (terwyl hy sélf 'bewe/ van angs/ vir die lewe') – alles skryf hy tot gravures vir dié wat die lees-reis wil onderneem.

    "Buys se drie digbundels (die somtotaal van sy gepubliseerde oeuvre) het beskeie begin by Pleroma, uitgegee in 1977, is opgevolg met Wit korbeel (Perskor, 1987) en afgesluit met Van sigbare en onsigbare dinge (Tafelberg, 1998). Die neerslag van ’n hele lewe is literêr hierin vervat: Predikant, dosent, filosoof, berader, gesinsmens, natuurliefhebber, toeris. Nie sonder rede het Afrikaanse literêre kritici Buys se bundels deurgaans met positiewe kritiek begroet nie: Die skrywer se integriteit as mens en as kreatiewe vakman maak van sy verse 'skuilplekkë van bos en veld en skemerlig'.

    "Op 15 Oktober 2003 was dit Buys se 80ste verjaardagherdenking, en 'Groenspreeu' (uit sy laaste bundel) sê dit als:

Jy kan die groenspreeu nie vertrou, hy lieg die aarde pimpelblou.
Hy fluit die hemel lowergroen, paljas 'n pruim tot perlemoen.
Hy tierelier die suring soet, die katjiepiering swart soos roet.
Hy vonkel, konkel, toor die son tot 'n ranonkelrooi ballon.
Die groenspreeu is 'n kunstenaar – soms lieg hy selfs die waarheid waar.
"

  • TT Cloete (Beeld, 3 Desember 1999): "As ’n mens aan PW Buys terugdink, vra jy jouself af: hoeveel lewens kan een mens lewe? Buys was meer as een mens. Van roeping was hy teoloog, eers as predikant en later as akademikus. Hy was professor in etiek en apologetiek aan die teologiese skool van die Potchefstroomse Universiteit. Diep in sy hart was hy egter ook ’n digter, en hy was ook baie lief vir die musiek en die skilderkuns. In daardie bekende bloemlesing wat DJ Opperman baie jare gelede (1946) saamgestel het uit gedigte wat in Standpunte verskyn het, is destyds al gedigte van Buys opgeneem wat hy as student geskryf het. Opperman het sy talent dadelik herken. Tog het Buys jare later eers gedebuteer. Hy het drie digbundels gepubliseer. In 1977 het hy gedebuteer met Pleroma, net mooi tien jaar later volg Die wit korbeel en nog tien jaar daarna sy derde en laaste bundel, Van sigbare en onsigbare dinge. Van hom geld wat die Nederlandse digter JC Bloem van homself gesê het: wat hy aan omvang ingeboet het deur sy beskeidenheid, het hy deur suiwerheid vergoed. Buys was ’n werklik beskeie mens en nie opgewasse teen die onaangenaamhede wat die blootstelling van die literatuur altyd maar meebring nie. Daarom het dit veel oortuigingswerk gekos om hom te oorreed om in 1977 te debuteer, beskroom en half weggesteek. Die uitgewers van sy eerste twee bundels bestaan selfs nie meer vandag nie. Hy was ’n sagte mens, sag soos die swartkomyn waaroor hy in sy laaste bundel skryf: 'swartkomyn word met ’n sagte stok geslaan as dit geoes word'. In sy laaste bundel, wat baie goed ontvang is, skryf hy oor ’n oorlede jeugvriend wat die digkuns diep in hom gehad het. Daardie gedig is vandag op Buys self van toepassing: vlamhelder leef hy voort, hy 'wat die wonder van die skoonheid/ suiwer soos ’n kind/ beleef het lewenslank'. Hy het, toe hy al professor in die teologie was, vir die avontuur vanaf die eerste jaar tot by die honneursklasse in algemene literatuurwetenskap geloop. Hy het soos ’n avontuurlustige mens met ’n gretige gesig daar gesit. Wat hy vir ons nagelaat het, is skoon, suiwer liriek en gedigte van ’n beminlike menslikheid."
  • Prof PJ de Bruyn in Die Kerkblad van 9 Februarie 2000: "PW Buys was Christen met sy hele wese. Hy was van sy studentedae af ’n harde, toegewyde werker. Hy het so hard gewerk dat Totius hom by geleentheid gewaarsku het dat sy kragte nie sal hou as hy so voortgaan nie. Wat veral opvallend was, was sy nederigheid en beskeidenheid.

    "As predikant was hy ’n besonder begaafde prediker wat die Woord van God in sy diep en indringende betekenis kon verklaar en oopmaak en dit dan so toepas dat dit ’n mens werklik aangespreek het. Toe daar by geleentheid aan Pieter Buys gevra is hoe hy ’n preek maak, was sy beskeie antwoord: 'Op my knieë.'

    "Pieter Buys was ook vir geruime tyd lid van en voorsitter van die Deputate vir Kerklike Publikasies en in dié verband het hy waardevolle diens gelewer. Talle artikels oor kerklike sake het in Die Kerkblad en in Die Gereformeerde Vroueblad verskyn. Sy grootste bydrae in dié verband was egter sy redakteurskap van 34 jaar van Slingervel, die Christelike kinderblad. Hy het die gawe gehad om op ’n besondere wyse met die jeug te gesels en daarom het hy Slingervel ook uitgebou. Die Sinode van 1997 het dan ook heel gepas ’n oorkonde aan hom oorhandig vir 'sy waardevolle en onbaatsugtige werk aan Slingervel'.

    "Behalwe vir die feit dat hy ’n bekwame en toegewyde leermeester was, was sy groot waarde as akademikus veral geleë in die leiding wat hy aan nagraadse studente gegee het. PW Buys was as persoon, soos Totius, klein van postuur, maar ’n man met ’n groot gees en wonderlike gawes en talente wat hy toegewyd en met oorgawe in die diens van die Here gebruik het."

  • TT Cloete oor PW Buys se poësie: "In stilte en afsondering het Buys sy skryfwerk gedoen, en dit goed gedoen, sonder aanmatiging, sonder pretensies, sonder aandagsoekery, sonder enige eise wat hy aan die leser gestel het. Buys se werk is ryk aan taal. Hy benut woorde uit ons woordeskat wat grootliks onbenut in woordeboeke lê."
  • Dr Neels Smit: "Ons dank God vir PW Buys. Nederige mens, ’n kinderlike gelowige. Geroepe teoloog wat eintlik niks graagter as predikant wou wees nie, en nooit kon ophou om predikant te wees nie. Elf jaar na sy emeritaat het hy op 76, in die laaste tyd vermoeid en belas met sy toenemende siekte wat hy sover moontlik vir homself gehou het, voortgewerk en die volle bediening van Huis Eikelaan behartig. In ’n bepaalde sin was hy ’n gevangene van die bediening, hy móés eenvoudig voortwerk, sy sin vir roeping het hom gedryf. Hy het na hierdie werk van hom in Huis Eikelaan met ’n skerp sin vir ironie gekyk. Hy het dit “romantiek van die pastoraat” genoem. Hy was prediker by uitnemendheid: ’n man wat uit die terloopse teks nuwe wêrelde kon optower, verrassende perspektiewe kon laat inslaan; maar ook iemand wat kon lag, met die onhebbelikheid dat hy so aan die lag kon gaan vir die komiese dat hy moeilik tot bedaring kon kom. Humormens, wat met fyn selfspot gedurende sy laaste nag in die intensiewe eenheid, met talle pypies en monitors aan hom verbind, tussen asemstote deur nog kon sê: 'Ek lyk nou nes Sasol!'

    "Ook gesinsman, vriend en raadgewer vir baie, veelsydige denker, skerpsinnige waarnemer. Natuurliefhebber wat God se groot liturgie in die natuur kon bemerk. ’n Man in wie die digter uit elke hoek van sy hart geloer het. En die man wat wonder, die man wat ly, veral vanweë ander se lyding, ander se droefheid. Die man in wie die kind nooit gesterf het nie, want hy was kind van God. Sy diepste vreugde het hy in die nabyheid van sy Vader gevind, berustend, bereidwillig vir God:

Nou is die vrede diep en vol,
Die leed van jare weggesink
Soos waterkuile in valleie

Wanneer die aand daar rooi oor blink."

                 Aanhalings uit enkele gedigte van PW Buys

Tiptol

...
Kletsnat hol
hy na die plas se kant,
hy stryk
sy veertjies met sy snawel glad.
Heilig en spieëlsuiwer blink
sy omgekeerde beeldjie in die watervlak.

...
Finaal bekeer
begin hy luidkeels bid en roep
in tongetaal.

’n Halfuur later steel hy weer
een van my adamsvye.

Oor sy werk by Huis Eikelaan

’n Ligte werk wat ’n emeritus
teen die verveling van die oudag
sal beskerm?

Nou tien jaar al
sprei ek my pastorale vlerk
beskermend oor hul uit
en vou hul in die liefde toe
van Christus en sy kerk.

Maar, Here God, U weet,
ek hou my hart met albei hande vas
wanneer ek smôrens binnegaan
in hierdie groot
wagkamer van die dood.

En só beskryf hy God se groot liturgie in die groot en klein dinge van die natuur:

Waar alles rondom so ’n helder prent
van sy nabyheid is, is sakrament

en werklikheid tot een saamverbind.
En as die dag verby is en die wind

met skemeraand die laaste lofsang speel,
dan hef die son sy hande teen die geel

aandhemel op en spreek nog ten besluit
die seën oor die verlate landskap uit.

 

Publikasies:

Publikasie

Pleroma – gedigte

Publikasiedatum

1977

ISBN

0949977306 (hb)

Uitgewer

Johannesburg: Boekhandel De Jong

Literêre vorm

Poësie

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

  •  

 

Publikasie

Wit korbeel

Publikasiedatum

1987

ISBN

0628031335 (sb)

Uitgewer

Johannesburg: Perskor

Literêre vorm

Poësie

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

  •  

 

Publikasie

Van sigbare en onsigbare dinge

Publikasiedatum

1998

ISBN

0624-37061 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Poësie

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

PW Buys as vertaler

  • Hegger, HJ: My weg na die lig. Potchefstroom: Pro Rege, 1957
  • Overduin, Jan: Die kindergebed. Potchefstroom: Pro Rege, 1956

Artikels oor PW Buys op die internet

 

Terug na bo

Bygewerk: 13/12/2019
Inligting verouderd/onvolledig? Stuur ’n e-pos aan album@litnet.co.za


The post PW Buys (1923–1999) appeared first on LitNet.

Nog gedagtes van ’n beroerte-oorlewende

$
0
0

 

Jacobus Uys ('n skuilnaam) het onlangs sy gedagtes rondom sy beroerte met LitNet se lesers gedeel. Hier onder skryf hy weer oor sy ervaringe.


Ná my vorige skrywe het ek gewonder of dit nie dalk nodig is om uit ’n ander hoek na my ervaring as ’n beroerte-oorlewende te kyk nie. Die vorige artikel was meer gemik op ’n soeke na begrip en moets en moenies vir die persone rondom die betrokke persoon wat ek gereken het nodig is om aan die lig te bring. Ná oordenking voel ek net dat ek na die positiewe sy van die trauma ook moet kyk.

Die vraag is: Is daar enige positiewe dinge te neem uit so ’n traumatiese ingryp in jou lewe? Want dat dit traumaties is, is nie te ontken nie.  Die antwoord is dat daar tog wel so iets is. Ek wil net ’n paar gedagtes met u deel, weereens my persoonlike en, wil ek graag beklemtoon, unieke waarnemings aangesien mense en interpretasies verskil.

Met  die skrywe wat volg het ek besef dat baie van die positiewe ervarings eerstens deur mense geskep word, deur mense wat omgee, mense wat jou dikwels nie eens ken nie. Soos die vrou wat die vloer in ’n winkelsentrum vee my ’n paar dae gelede, nadat sy my deur ’n halstarrige deur gehelp het, gegroet het met ’n “meneer moet ’n mooi dag het.” Nou wat wil jy meer in die lewe hê as om deel te voel van en tuis te voel in jou omgewing? In die tweede plek reken ek dat dit deels toegeskryf kan word aan my godsdienstige oortuigings en my siening van die lewe. Niemand skuld my iets nie, en daarby is dit my oortuiging dat jy moet doen aan ander soos jy aan jouself gedoen sou wou hê. 

Die gedagtes gaan half tydlynagtig gegee word, anders mag dit ietwat deurmekaar oorkom.

Die oomblik wat die aanval plaasvind, weet jy onmiddellik dat dit wat seker een van jou grootste vrese is wel plaasvind. Die vraag is net, hoe erg is dit? Daarna is jy oorgelewer en het jy geen keuse as om dinge te aanvaar net soos dit is nie.  Jy het geen beheer oor wat verder met jou gebeur nie. Dit was goed om die ambulanspersoneel se professionaliteit waar te neem, asook die van die hospitaalpersoneel tydens die hospitaalopname. 

Oorgeplaas na die herstelhospitaal lê ’n mens aanvanklik net en word geleidelik bewus van jou omgewing, asook die ander pasiënte in die agtbedsaal. Ons was ’n gemengde groep pasiënte in die sin dat ons net drie beroerte-gevalle was. Die res het kom herstel ná ander ingrepe in hulle lewe. Dit was vir my ’n skok om agter te kom hoeveel van hulle diabete is wat kom herstel ná amputasies, sommige ná ’n tweede een. Twee maal is van hulle weg vir verdere amputasies. Dán begin jy jou seëninge tel. Ek het geweet diabetes is nie ’n siekte om mee te speel nie, want ander mense ly mos daaraan en dit het my dus nooit regtig aangegaan nie. Ek het nie besef watse erge toestand diabetes kan wees nie. Dis afgryslik. Ek het rede tot groot dankbaarheid.

Gedurende my tydperk by versorgingseenhede het ek meer duidelikheid begin kry oor ander mense se swaarkry. Die versorging deur die versorgers was ongelooflik. As jy met hulle begin gesels, word jy ook bewus van hulle probleme. Ná tien weke in die hersteloord is ek oorgeplaas na die afdeling vir verswakte bejaardes in ’n ouetehuis, bid jou dit aan, 69 jaar oud, bejaarde? Hier, waar ek twee maande gebly het, was die personeel iets om oor huis toe te skryf. Ek het soos deel van ’n gesin geword en het werklik gevoel hulle bederf my. Ons het baie gesels en so het hulle my vertel van hoe baie van hulle familie, ouers, broers, susters, vriende, ensovoorts ook beroerte gehad het en baie erger probleme, mense wat hulle eers moet versorg voordat hulle in die vroeë môre-ure die lang pad moet aanpak om mý en andere te kom versorg. Op daardie stadium was die waterbeperkings op sy kwaaiste en die taxibedryf het gestaak. Veral laasgenoemde het veroorsaak dat hulle dikwels laat gekom het vir werk, of glad nie opgedaag het nie, met ’n gevolglike verlies aan inkomste. Hulle het graag foto’s van hulle kinders gewys, die kinders se prestasies uitgewys en sommer net gesels, synde oor godsdiens, lewenswyse of wat ook al. Dit was mense wat ook hulle bekommernisse en swaarkry ervaar en met baie minder, indien enige,  ondersteuning as ek oor die weg moet kom, maar altyd positief oor die lewe bly. Dit laat ’n mens weer dink oor jou eie omstandighede en jy besef net al hoe meer hoe gelukkig jy is en dat jou eie probleme ’n vulletjie is teenoor wat baie ander mense moet deurmaak. Die terapeute wat my weer moes leer om te kan regop sit, te kan regop staan en uiteindelik self beweeg, hoe effe ook al, is almal engele en het vir my soveel as mens beteken.

My volgende groot seëning: My spraak was op daardie stadium nog nie aangetas nie (die las van my gesig se senuweestelsel het eers agtien maande later sy kop begin uitsteek), en die bloeding was wel in die regterbrein, maar die werking van die gedagtes in die algemeen is nog redelik in orde, hoop en glo ek. Hopelik darem nie soos my ma wat op 91-jarige ouderdom vir my gesê het: "Ek is maar lekker deurmekaar, gelukkig kom die ander mense dit nie agter nie." Dít nadat sy my afgestry het oor hoeveel dogters ek het. Ek het maar toegee dat sy wel reg is, dat daar wel een is van wie ek nie bewus is nie! Dus kan ek darem nog gesels en lees en kommunikeer. Gesels is maar net moeilik in ’n groep, aangesien ek nie meer my stem kan projekteer nie.

Geleidelik het twee baie belangrike dinge by my opgekom. Eerstens dat my vrou nie ’n enkele dag oorgeslaan het om vir my te kom kuier nie, stormweer of snikheet warm, sy was daar vir my.  In die ouetehuis het sy tot twee uur of langer kom kuier. Dan het sy gesit en lees of brei en ek myself doenig gehou met die dag se koerant wat sy sonder uitsondering saamgebring het, my  wiskunde-artikels of boeke of ons het saam kriptiese blokkiesraaisels ingevul, ’n getroudelewelange liefde wat ons deel. Sy het dikwels as die weer dit toelaat vir my in my rolstoel in die omgewing met sy mooi tuine gaan rondstoot en ons het ’n hond uit ’n bos gesels. Sy moes alles net so oorneem, die maandelikse administratiewe werk by die huis, sleurwerk tuis, ensovoorts. Tog was sy elke dag daar vir my. Dán begin jy jou vrou waardeer en begin jy eers besef hoeveel sy omgee. ’n Mens is so geneig om sekere konstantes in jou lewe sommer as gegewe te aanvaar. Dis die grootste fout wat ’n mens kan maak. Ons verhouding het ’n totaal nuwe dimensie binnegegaan, veral met meer insig en waardering van my kant af.

Die tweede wete wat by my opgekom het is dat ek op ’n stadium begin besef het, en ek weet nie of dit die norm is nie, dat ek nooit kwaad was oor wat met my gebeur het nie en ek is baie dankbaar daarvoor. Die teendeel sou in elk geval net die lewe vir my en my mense rondom my onaangenaam gemaak het. Wat sou dit in elk geval help? Ek het ook nooit myself afgevra hoekom, waarom, hoekom ek, of enige iets van daardie aard nie. Ek is wel redelik seker van wat dit veroorsaak het, maar nou is daar niks aan te doen nie. Ander mense het dit wel vir my gevra, maar ek wou nie daaroor bespiegel nie. Dit is wel so dat my lewensuitkyk nog altyd positief was. Dit is miskien wat my baie gehelp het. Nuttelose sirkelargumente het in elk geval geen nut nie. Die lewe is net eenvoudig wat dit is en daar is niks wat ’n mens aan die omstandighede kan doen anders as om net vorentoe te beur nie. Op ’n manier het dit my laat goed voel dat ek nie kwaad was nie, waarvandaan hierdie positiewe houding ook al gekom het.

Die bydrae en optrede van bekendes en familie laat jou weer dink oor menseverhoudinge. Ons dogters en hul mans was onmiddellik op alle vlakke beskikbaar met hulp van watter aard ook al. Die een dogter in Namibië was die dag ná die beroerte al by my. So het my een broer en sy vrou, my eie vrou se tweelingsuster, ook onmiddellik ingeklim met hulp en so ook hulle derde suster en haar man ─ gelukkig almal binne trefafstand van ons af. Hulle het ons net tot diepe dankbaarheid gestem. En dis nie asof dit geëindig het nie. Hulle is steeds daar vir ons indien nodig.

Die mansbybelstudiegroeplede, ’n groepie wat al meer as 35 jaar saam loop, wat gereeld saam of as individue kom kuier het, was ’n riem onder die hart en het my baie opgebeur. Vriende en ook mense wat ’n mens net as terloopse kennisse beskou het wat kom kuier het, is positief ervaar.  Dit alles het tot diep vriendskappe gelei met mense wat dikwels voorheen net kennisse was.

Die eerste keer wat ek in die rolstoel in die openbaar verskyn het, was ’n besoek by ’n erediens by ons kerk kort voor Kersfees. Dit was baie erg. Jy voel so ontsettend blootgestel. Ek wat bekend was in ons gemeenskap as ’n langafstandhardloper, marathons, ultras, Twee Oseane, Comrades, Die Voet, noem dit maar op, hier kom ek in só ’n toestand weer na vore. Ek het glad nie daarna uitgesien nie, maar geweet daar moet ’n eerste keer wees. Hoe wonderlik was dit om te ervaar hoe almal my verwelkom. Dit was soos ’n groot partytjie, heeltemal anders as wat ek my dit voorgestel het.

Ek en my vrou is baie lief vir die Donderdagaand-seisoenkonserte in Kaapstad se stadsaal, asook konserte wat in Stellenbosch se Endlersaal opgevoer word. Wat ’n hoogtepunt was dit nie toe ’n goeie vriend, Tertius, en sy vrou, Lynette ons, kort nadat ek uit die versorgingsoord gekom het, na ’n uitvoering in die Endlersaal saamgenooi het nie. Toe kon ek darem al met moeite met die spesiale kierie oor die weg kom. Dit was ongelooflik. Dit was die eerste keer wat ek die konsertweergawe van Arvo Pärt se Fratres, uitmuntend uitgevoer deur die Uuniversiteit Stellenbosch se simfonie-orkes, gehoor het. Dis ook die eerste keer in my lewe dat ek ’n gehoor so stomgeslaan vir enkele sekondes doodstil sien sit het, voordat die groot applous losgebars het. Dit was ’n belewenis! Ons het net besef hoe bevoorreg ons is om sulke vriende te hê en om so iets besonders te kon beleef. Om die kroon hierop te span, het hulle hierdie oefening enkele weke later herhaal met die uitvoering van Mahler se Vyfde Simfonie in die  Kaapstadse stadsaal met ’n uitvoering soos net die Kaapse filharmoniese orkes kan lewer. Wat meer kon ek vra?  Niks meer as dit nie.

So is ons ook baie lief vir toneel en gaan al van die einde van die vorige eeu af gereeld KKNK toe. My vrou het gesê as ek kans sien, kan ons probeer. Hoë trappe of te nie, ons het gegaan. Heerlik is die voorreg om ’n week lank toneel, onder meer, Katvoet en Koningin Lear te kon sien en nie net dit nie, maar ook die Libertaskoor en ander vertonings ─ nie minder nie as 21 van hulle tussen ons twee. Ons was vodde ná ’n week, maar wat ’n bederf!

Mense en hul optrede is ’n bron van vreugde en dankbaarheid. En wat ons betref, die soggenaamde Reënboognasie leef wél. Hoeveel keer het mense in die openbaar, ongeag kleur, ras, geslag of ouderdom, ons nie al te hulp gesnel nie, so ook die personeel by KKNK. ’n Rolstoel is niemand se maat as dit by draaideure of swaaideure met stywe vere kom nie. Maar voor jy kan dink hoe ’n mens hierdie hindernis gaan oorkom, het iemand al ongevraagd verby gespring en die deur oopgemaak. Ek kan male sonder tal sulke gevalle herroep. As my vrou ’n aantal draaie in ons gereelde winkelsentrum moet loop, los sy my by ’n koffiewinkel met ’n boek of so iets (op my versoek). ’n Aantal kere het ek al iets bestel wat ek met my afwesige linkerhand nie kan hanteer nie. Dan is die kelner(in) heeltemal bereid om die smeer- en/of snywerk vir my te doen. Ek het later by die eienaar gehoor dat ek onder hulle as “oupa” bekendstaan, wat ek waardeer.  Ek beskou dit as ’n naam van respek en dis nogal baie spesiaal vir my. Ons ken mekaar al by die naam.

By meer as een geleentheid het vreemdelinge ons heeltemal uit die bloute gestop om ’n gebed vir ons te doen, mense wat ons van geen kant af ken nie, gewoonlik jong mense. Dis beslis ’n positiewe ervaring en laat jou goed voel oor die lewe.

Daar is nog meer sulke positiewe ervarings wat ek kan noem, maar ek dink dis nou genoeg gesê. Laaste maar nie die minste nie, sien ek die opvoeding wat ek in ons kleinkinders ervaar. ’n Rolstoel hou nie meer vir hulle ’n verskrikking in nie. Dis vir hulle ’n tipe normaal. Die eerste tien weke was dit vir hulle ’n verskrikking dat ek net lê en absoluut niks vir my self kon doen nie. Nou is gestremdheid vir hulle geensins vreemd nie en aanvaar hulle dit ook as deel van die lewe. Hulle sien die persoon raak en nie sy gestremdheid nie. Ek het dit by die kleinkinders wat fisies naby is waargeneem, maar ook by die twee in Namibië wat ons uit die aard van die saak baie minder sien. Hoe het ons een kleinseun (toe agt) gevra, “Oupa, watse siekte het Oupa, dis mos nie griep nie?”  Hy is ’n skerp mannetjie en ek het vir hom mooi verduidelik van die linker- en regterbrein en die fisies liggaamlik-omgekeerde effek. Hy was dood tevrede en het dit toe vir sy sussies gaan verduidelik. Die onderwysgene is maar in die bloed.

In totaliteit kan ek net sê, baie dankie. Dit gaan goed met my. Effe gekrok en stadig oor die weg, maar nie afgeskryf nie en ek kan nog die lewe geniet, my familie, vriendekring, leesgoed, musiek en wat ook al. Ja, natuurlik is daar slegte dae, maar ’n mens leef net daardeur. Môre skyn die son weer, of ook net so goed, dan reën dit weer. Baie dankie daarvoor. 

Wat het ek geleer? Mense is inherent goed. Mense wil graag help. Hulle weet nie altyd mooi hoe nie, maar die wil is daar. Die Here is goed vir my. Al wat ek kan doen is om dankbaar te wees en om my beste te doen om die lewe vir ander makliker te maak, en nie te sit en mor nie. En is daar nie baie om voor dankbaar te wees nie!

The post Nog gedagtes van ’n beroerte-oorlewende appeared first on LitNet.

Jan Smuts: Wie en wat was hy eintlik? deur Paul Grobbelaar: ’n Ope brief

$
0
0

Jan Christiaan Smuts (foto: Wikipedia)

Oor enkele dae, op 20 Desember, is dit 105 jaar gelede dat die rebel Jopie Fourie (36), 'n oudleerling van Grey Kollege in Bloemfontein, deur 'n vuurpeloton in Pretoria tereggestel is. Dit was ondanks wye vertoë dat hy begenadig word, maar hy het gesterf weens die absolute genadeloosheid van Jan Smuts, toe onder meer minister van verdediging in Louis Botha se regering. Dit word as die nekslag vir Smuts se binnelandse beleid beskou, en het ook direk gelei tot sy politieke nederlaag as eerste minister in 1924.

Op 11 November was dit 101 jaar gelede dat die wapenstilstand in 1918 tussen die Geallieerde Magte en Duitsland gesluit en die Eerste Wêreldoorlog se stryd op land, see en in die lug beëindig is. Smuts het in hierdie oorlog ook 'n groot rol gespeel.

In 'n “ope brief” aan Smuts skryf Sarel Venter oor Paul Grobbelaar se jongste boek, Jan Christiaan Smuts: Wie en wat was hy eintlik?

 

'n Ope brief aan genl JC Smuts (1870–1950)

Geagte generaal/veldmaarskalk Jan Smuts

Mag ek u met eerbied maar oom Jannie noem? Ons mense het mos altyd van Slim Jannie gepraat, of van oom Jannie. Ek onthou toe my oorlede moeder in trane was nadat u in 1950 oorlede is, al was sy 'n vurige Nasionalis.

Ek wil graag 'n bietjie met u gesels oor u lewe en werk. In baie honderde boeke is u bydrae tot die geskiedenis van ons land al beskryf en ontleed. Ook u rol in die Anglo-Boereoorlog, die Rebellie, die oorlogskabinet van die toentertydse Britse premier, Winston Churchill, en u aandeel in die stigting van die Verenigde Volke-organisasie, nou die Verenigde Nasies.

U was 'n staatsman by uitnemendheid.

So pas het 'n boek verskyn met die titel Jan Christiaan Smuts: Wie en wat was hy eintlik?. Dit is nagevors en geskryf deur Paul Grobbelaar, 'n onafhanklike historikus. Hy is ook 'n oudonderwyser en afgetrede offisier in die Staande Mag.

Die boek is 'n kritiese beskouing oor aspekte van u rol in die Suid-Afrikaanse militêre wese, staatkunde en politiek van 1895 tot 1920. Dit is in 'n gemaklike, minder akademiese styl geskryf: verstaanbaar vir die man op straat, én vir my, wat 'n ywerige leser van ons land se geskiedenis is.

Grobbelaar sê hy kon nooit verstaan hoe u – 'n bittereinder en Boeregeneraal – so totaal in die Britse Ryk kon opgaan en so Engels kon word asof u nooit as Afrikaner gebore was nie. Het u dalk 'n antwoord vir hom en die lesers van die boek? Sekerlik nie.

Grobbelaar vra ook hoe u dit in die Rebellie van 1914 oor u hart kon kry om gevoelloos ou kamerade met die wapen te beveg en selfs tot die dood te laat veroordeel (soos Jopie Fourie). Hoe kon u die lyding van u eie mense vergeet en heeltemal in die “vyand” opgaan?

Hoe moet ons dit verstaan, oom Jannie?

Lê die antwoord dalk hoofsaaklik in die feit dat u 'n aanhanger en profeet van die holisme was? Die ideologie dat groter gehele voorrang geniet bo die kleiner dele of gehele – ook op staatkundige vlak?

Die boek gee 'n arendsblik op u as plaasseun, natuurliefhebber, student in Stellenbosch, die geweldige invloed wat Cecil John Rhodes op u denke en lewe gehad het, die sogenaamde Secret Society (bestaande uit geldmagnate, politici en staatshoofde, waarvan die doel was om nasionale grense ter wille van die wêreldstaat uit te wis). Soos in Brittanje waar rassepatriotisme of die idee van ‘n wêreldstaat ontstaan het waarin die Britse beskawing wêreldwyd vrede en rus sou voortbring.

Hieroor skryf Grobbelaar dat die Britse Ryk in sy eie oë belangrik genoeg geword het om die wêreld van homself te red.

Dit is mos waar die sug na mag en rykdom in aggressiewe ryksbou gestalte gekry het – soos in die twee Boererepublieke wat deur die gulsige Britse Ryk geannekseer is, seker omdat hulle ryk aan grondstowwe was, én vir die Britse internasionale ideaal dat die son nooit oor Britse gebied ondergaan nie.

Wat sou u sê oor die opmerking in Grobbelaar se boek dat u – ná u skitterende akademiese studies in Brittanje (selfs 'n aanbod om professor in Cambridge te word!) – nié suksesvol was as praktiserende regsgeleerde nie, maar meer tyd gekry het vir politiek en om vir die Cape Times oor politiek te skryf?

Die leser sien gou dat in die groot Britse Ryk (Groot-Brittanje) die holisme die raamwerk was waarmee u die Ryk oor die hele Afrika wou uitbrei. Het Rhodes én u met u helder verstand dan nie gesien dat dit nie sal werk nie; dat Afrika nie in ‘n blik gedruk sal word nie? Al is dit so dat baie landsgrense in Afrika eintlik in Europese raadsale getrek is.

Was u en Rhodes se pogings teen pres Paul Kruger, wat u as agterlik beskou het, en die Britte se gevolglike inval in die Zuid-Afrikaansche Republiek die moeite en bloed werd? Dink net daaraan dat verskeie state weens u “blatante internasionale landrowery” vyandig teenoor Brittanje geraak het. Is u ideaal van 'n omvangryke wêreldstaat nie daarmee gefnuik nie? So ook Brittanje se internasionale ideaal dat die son nooit oor Britse gebied ondergaan nie?

En hoe verklaar u die politieke ommekeer wat u gemaak het? Eers as 'n verbete Empire-bouer en kort daarna as die groot Afrikaner-nasionalis en staatsprokureur in Pretoria? Hoekom soveel teenstrydige verklarings oor wesenlike sake uit u mond of pen?

Oom Jannie, kan u iemand kwalik neem wat u van verraad teenoor u mede-Afrikaners verdink? Was u 'n verraaier of net 'n lojale Britse onderdaan? Die groot vraag, Generaal, is of u die grootste Afrikaner van alle tye was.

Historici en elkeen wat in ons land se geskiedenis belangstel, moet besef dat hierdie boek nie goedkoop verdagmakery is nie. Die inhoud is weldeurdag en fokus skerp op u as die generaal van die Empire en die internasionale aanslae teen nasionalisme.

Hoe graag sou die skrywer van hierdie boek én die resensent én elke leser nie antwoorde op hierdie vrae wou hê nie! Want wie en wat was u eintlik?

Goeienag, Generaal.

Sarel Venter, voormalige adjunkredakteur van Volksblad

Die boek Jan Smuts: Wie en wat was hy eintlik? deur Paul Grobbelaar is gedruk deur Zebra Plus-drukkers van Pretoria. Prys R220. Meer besonderhede kan by Paul Grobbelaar gekry word. E-pos pmgrobbelaar1@gmail.com; sel 072 654 7959.

The post <em>Jan Smuts: Wie en wat was hy eintlik?</em> deur Paul Grobbelaar: ’n Ope brief appeared first on LitNet.


Top 10-films 2019: Suzette Kotzé-Myburgh se keuses

$
0
0

Suzette Kotzé-Myburgh deel ’n lys van haar 10 gunstelingfilms wat in 2019 vrygestel is.

1. Capernaum: 2019 is die jaar waarin ’n beduidende aantal mense uiteindelik wakker geskrik het oor die klimaatkrisis. Een van die grootste bydraende faktore is oorbevolking, maar vir die meeste kommentators is dit nog die olifant in die vertrek. Hierdie film deur Nadine Labaki, ’n uitvloeisel van haar dokumentêre filmwerk in Beiroet, noem die kind op sy naam. Die rou moedeloosheid van die jong seun wat sy ouers voor die hof daag omdat hulle hom (en ’n horde sibbes) in die wêreld gebring en verdoem het tot ’n lewe van uiterste armoede, gryp ’n mens aan die hart.  

2. The Favourite: Waar Capernaum my beste fliek van die jaar is, is The Favourite my gunsteling. Dat ’n film wat aan die Britse koninklike hof van die vroeë 1700’s afspeel só klokhelder in ons tyd kan resoneer, is eenvoudig merkwaardig. Daarby is die satire briljant en die drie hoofspelers ─ Olivia Colman (vanjaar se Oscarwenner as beste aktrise), Emma Stone en Rachel Weisz ─ ’n enorme plesier. 

3. Parasite: Dit het reeds die Goue Palm by Cannes gewen, en is Suid-Korea se amptelike inskrywing vir Beste Internasionale Film vir volgende jaar se Oscars. Parasite bring ons terug by die mensdom in krisis en die algemene stryd om oorlewing, met die arm Kim-gesin wat stap vir stap die skatryk Parks se huishouding infiltreer ─ met onberekenbare gevolge. 

4. Midsomar: ’n Uitstaande riller oor vier naïewe Amerikaanse studente wat by ’n Sweedse kultusgroep beland. Uiterste pole is ’n ander kenmerk van ons tyd, met dié groep wat ’n sinistere betekenis aan ’n terug-na-die-aarde-leefwyse gee. G’n romantiese illusies of koesterende liberalisme hier nie, net die onbuigsame natuurwet van die sterkste wat oorleef!  

5. Rocketman: ’n Wonderlike biografiese prent oor die flambojante superster Elton John, treffend vertolk deur Taron Egerton. Ons kringloop had vanjaar ook Yesterday en Blinded by the Light, onderskeidelik deur The Beatles en Bruce Springsteen geïnspireer, maar Rocketman is verreweg die beste van die lot.  

6. Cut-out Girls: Teaterfenomeen Nicola Hanekom het gesorg vir my beste Suid-Afrikaanse fliek van die jaar. En dis skrikwekkend dat die uitreiking van hierdie film oor afspraakverkragting saamgeval het met die #EnoughIsEnough-veldtog.

7. Vice: Nadat ek pas vir Christian Bale in Ford v. Ferrari gesien het, is ek opnuut spyt dat hy nie vanjaar se Oscar vir beste akteur ontvang het vir sy hoofrol in Vice nie. Dick Cheney, Amerikaanse visepresident onder George W. Bush, was blykbaar ’n liederlike kalant in die Wit Huis, en Bale lewer ’n sublieme vertolking. 

8. Hotel Mumbai: Hierdie spannende drama, ’n herskepping van 2008 se terreuraanvalle in Mumbai, gee ’n onvergeetlike beeld van die gevare van godsdienstige ekstremisme. Dit wys ook die tragiek van ongeletterde jong plattelanders wat gelok word met beloftes van geld vir hul arm families, waarna hulle tot moordmasjiene geïndoktrineer word. 

9. Buddha in Africa: Dié boeiende dokumentêr oor Chinese sendingwerk deur middel van weeshuise het uitgestaan by vanjaar se Silwerskermfees. Dit volg die lewe van Malawiër Enock Alu, wat worstel om ’n eie identiteit te vind nadat hy as sesjarige ingeneem en in die Chinese taal en kultuur opgevoed is. Die film is ’n openbaring wat neo-kolonialisme in Afrika betref.  

10. Late Night: Mindy Kaling sorg vir komedie met ’n lekker byt, puik ondersteun deur Emma Thompson as die bitsige aanbieder van ’n TV-geselsprogram. Dis ’n raak uitbeelding van die bedrieglikheid van die sosiale landskap en hoe onherroeplik alles in die laaste dekade verander het.                                                                      

The post Top 10-films 2019: Suzette Kotzé-Myburgh se keuses appeared first on LitNet.

2019 se top 15: hoogtepunte, laagtepunte, raakpunte en knelpunte

$
0
0

"Living in South Africa should be put on your CV – it is a skill!" lees ek nou die dag hierdie meme raak. Inderdaad: Suid-Afrikaners is ’n spesiale spesie, en besonder resilient. Die narratief van 2019 word gekenmerk deur besondere hoogte- en laagtepunte wat vinnig op mekaar volg, veral na die einde van die jaar se kant toe.

Terwyl ek hier skryf, is beurtkrag tydelik opgeskort. Die riemtelegram het egter te vertelle dat Eskom ’n 17%-verhoging in elektrisiteitstariewe eis om te herstel van die R27 biljoen se verliese wat tydens beurtkrag gely is, en om die energieverskaffer lewensvatbaar te hou. So mens kan seker bespiegel dat die regering die verbruikers gyselaar hou met die versoek om verhoogde kragtariewe – eintlik ’n vorm van emosionele afpersing, reg? Daarbenewens het ek ’n probleem met die woord "beurtkrag". Dit het so gemoedelike ubuntu-klankie. Ons, as liefdevolle Suid-Afrikaners, deel ons krag met mekaar. Nee! Die woord is ’n semantiese wanvoorstelling. Loadshedding se vertaling, "ladingstorting" gaan ook nie werk nie; dit klink soos iets uit ’n pornografiese grufilm. Nee: miljoene mense swets en vloek as beurtkrag toeslaan. Want dis ons onvervreembare demokratiese reg om te moan en te bitch oor Eskom, net soos dit hulle onvervreembare demokratiese reg is om ’n klaaglike en korrupte mislukking te wees. Sela.

Tog, met die pasafgelope kroning van Mej Heelal, skyn daar ’n bietjie lig in die einde van die tonnel. 8 Desember het Zozibini Tunzi Suid-Afrika trots gemaak toe sy gekroon is met dié gesogte titel. Tydens die finale uitdunne, The Final Word, het van die deelnemers se opgesmuktheid weer eens opgeval. Mejuffrouens Meksiko en Puerto Rico het die hele tyd uitdagend, hande in die sye, gestaan; en Zozibini, ontspanne en natuurlik, arms langs haar sye. Skoonheidskoninginne word seker geleer om so, hande-op-die-heupe, te staan, maar eerlikwaar, dit lyk meer aggressief of aanvallend as iets anders. So ‘n Juffrou Rottemeier-houding. En hoe Puerto Rico deurgedring het tot die eindrondte, gaan mens se verstand te bowe. Sy tref jou by uitstek as ‘n sogenaamde “dom blonde” en haar geswymel oor meisies se fake lewens op die sosiale media was net té dik vir ’n doller. Sonder substansie; intellektueel-liggewig. Op die laaste vraag dan, wat meisies moet leer (binne die huidige tydsgewrig), het Puerto Rico dadelik weggetrek met die ultimate cliché, naamlik dat vroue hulself moet “embrace”. Sy het hierdie halfverteerde wysheid uit die popkultuur aan ons opgedis met ’n teatrale glimlag en bewende stem, terwyl sy met ’n onsigbare spieël iewers flankeer. ’n Groetekaart op steroids. Hou in gedagte: hierdie laaste vraag is kardinaal in die besluitneming rondom Mej Heelal. Mej Suid-Afrika het dit ge-ace met haar kragtige antwoord oor leierskap en dat meisies moet ruimte opneem binne ’n samelwing met die herdefiniëring van leierskap. Zozibini was ook die enigste een wat die aanbieder, Steve Harvey, op sy naam aangespreek het – wat boekdele spreek van goeie kommunikasie- en sosiale vaardighede, deel van die vereistes vir Mej Heelal as globale ambassadeur.

Dit het behoorlik pap gereën na die einde van die jaar toe. Nog vars in ons geheue is die Rugbywêreldbeker waartydens die Springbokke vir Engeland 32-12 geklop het. Die tragiese afsterwe van James Small en Chester Williams vroeër vanjaar het wonderbaarlik plek gemaak vir wendrieë van Mapimpi en Kolbe wat onderskeidelik in Williams (linkervleuel) en Small (regtervleuel) se posisies gespeel het. Amper soos reïnkarnasies van die gestorwe helde – en ek het opnuut begin wonder of daar enige waarheid in sinchronisiteit steek. Landswyd het Suid-Afrikaners die oorwinning gevier en die selferkende koningin van Twitter, Rachel Kolisi, was nou meer visible as óóít, haar onlangse eskapades op die sosiale media skoon vergete. Psssst, wat het regtig tussen Siya en Marike Botha gebeur? Genade, Marike moes bodyguards kry om haar op te pas nadat Rachel Kolisi haar na bewering gedreig het omdat sy kwansuis in haar slaai krap. ’n DM van haar agterstewe, nogal. Ek kan my net indink, so ’n sexy boepboud-silhoeëtfoto. Nee kyk, Rachel se optrede is was emosioneel, onvolwasse en uiters territoriaal. Op talle sosiale media-pics skep sy die indruk dat sy en Siya ’n groot, romantiese geheim deel, een waarvan die res van die wêreld uitgesluit is, en waarvoor almal haar moet beny. Arme Siya. Hy is een van daardie saggeaarde gentlemen wat op ’n dag net al hoe minder huis toe gaan kom. En so van die Bokke gepraat: laat ek bieg; ek het vandeesweek die nuwe Huisgenoot gekoop (ek doen dit amper nooit). Die rede? Faf, ons voorste vlagdraer en sy meisie, Minétjie, straal op die voorblad. En hulle trek verstommend baie op mekaar. Boet en Saartjie. Te sweet vir woorde. Ja, daardie rumour dat soulmates soms ook na mekaar lyk, is waar; wie is ons nou om met die volksbybel te stry?

US-taalbeleid en Gelyke Kanse: Konstitusionele Hof se volledige uitspraak

En terwyl die uitspraak van die Konstitusionele Hof op 10 Oktober rondom Afrikaans as onderrigtaal by US gereduseer word tot white noise, gee prof Jonathan Jansen opnuut momentum aan die taaldebat toe hy ’n winkelassistent afjak omdat sy Afrikaans met hom gepraat het. Dít álles in ’n boekwinkel in Stellenbosch, nogal. Naas die rekolonisering van US dobber die taalkwessie van die een na die volgende laagtepunt. Maar dit is Jansen se modus operandi: hy sit die aas uit, waarskynlik bewapen met ’n hipotese in die hand en sit dan terug, kyk hoe die scenario homself uitspeel. Hy's immers ’n akademikus. Afrikaans is in die spervuur en Jan Publiek se woedende reaksies staaf na alle waarskynlikheid bloot die prof se aannames oor Afrikaanse taalchauvinisme. Hy plan nie, hy plot. Die taalstryder, Frederik van Dyk is die jongman wat Jansen kort-kort ’n opstopper op LitNet gee – en hou vir Frederik dop; hy is per geleentheid Afrikaans se eie Cyrano de Bergerac genoem, en te oordeel aan Penseel, die US-studentebundel, is Frederik fluks besig om sy merk as digter te maak.

Jonathan Jansen en Protea Boekwinkel: Frederik van Dyk reageer

Asof die drukkoker se ringe nie alreeds begin wys nie, het ’n vingerswaaiende lekepastoor van KwaZulu-Natal in trane uitgebars toe hy die "demoniese" kunsuitstalling van Grantleigh High se dux-leerder besigtig het. Die prediker met sy two tone-hemp vol vetkolle het die volk behoorlik rooi laat sien met sy ongemagtigde Facebook-video van die uitstalling en sy ongefundeerde stellings oor die dýwel se betrokkenheid daarin. Vir weke aaneen het Christelike retoriek en verdoemende uitsprake op die arme kunstenaar neergereën, vergesel van die pastoor se volgelinge wat dreig om die skool af te brand. “There is no hate like Christian love”, lui die uitdruking mos... Greta Thunberg het nie verniet gesê "I want you to panic" nie, want Generasie-Z is nou die ushers wat vir die ouer garde die pad moet aanwys. Die Grantleigh-leerder se uitstalling het egter die bull's eye getref en die korrupsie, greed en dubbele standaarde in kommersiële godsdiens uitgewys. En van die os op die jas: ek het my siening rondom Thunberg verander. Die meeste kritiek teen haar sentreer rondom haar vookoms, persoonlikheid en die atipiese sosiale interaksie van ’n Aspergersindroompersoon. Aan leunstoelliberalisme en die luukse van diskoersvoering is ons al lank gewoond. En vandag – die sogenaamde keyboard warriors. Toe ek vir die eerste maal na ’n toespraak van haar gekyk het, was my gedagte: o, die melodrama! Sy lyk en klink soos iets uit ’n Afrikaanse plattelandse toneelgroepie in die vyftigerjare, gedramatiseerde prosa en al. Ek was (op daardie stadium) toondoof vir haar boodskap. En ja; sy lyk nes Chucky as sy kwaad word: how DARE you? het ek my verkneukel. En toe begin ek werklik vólg wat sy doen; ons kan nie haar globale rol as klimaatsaktivis ontken nie; ook kan ons nie al die pryse, akkolades, toekennings en eregrade misken nie. Thunberg is aangewys as Time se Persoon van die Jaar (2019), die jongste nog wie dié eer nog te beurt geval het. Noem dit poppekasteater as jy wil, maar sy het ’n gesprek en bewusmaking begin wat bly eskaleer. Hoede af, Greta! Ná alles was dit ’n kind wat raakgesien het die keiser is kaal.

Deur die loop van 2019 het die NG-kerk weer ’n nuwe dimensie aan die woord "klug" gegee met hulle voortslepende, ambivalente double talk tydens die gay-debat. Vanjaar is gekenmerk deur ’n ongekende golf van weerstand teen die dubbele standaarde van die kerk en haar gevolg, soos ook die Grantleigh-voorval, reeds genoem, bewys. ’n Besliste katalisator in die debat tussen die behoudendes en twyfelaars is Jean Oosthuizen se boek, Die opkoms en ondergang van die NG-kerk wat dui op die toenemende irrelevansie van dié instelling. Wat my dan bring by ’n volgende hoogtepunt: die deelname van Boer Damian aan die realiteitsreeks, Boer soek ’n (vr)ou. In alle eerlikheid: Damian is, wat my betref, die hubaarste en coolste vangs van die oes – en die jongelinge op sy plaas gee spice aan die reeks, iets wat meermale by die ander plaasjapies en hulle gevolg ontbreek. Ek wonder altyd oor daai Toyota Fortuner (ironies, né) wat soos ’n lykswa voor die plaashuis stilhou en die pokergesig-drywer wat al die treurmares, trane en gekyf van die weggestuurdes moet aanhoor ... Program ná program kan mens glimlag oor die voorspelbare dialoog, dis iets in dier voege: "Annatjie, ek wil net vir jou se jy's ’n wonderlike mens en baie dankie dat ek jou kon leer ken, maar ongelukkig ..."

"Daar is definitief potensiaal ..."

"Ek het ’n goeie gevoel oor ..."

"Jannie maak nog nie oop teenoor my nie, ek kan hom nie lees nie ..."

"Daar's nog nie ’n vonk tussen my en Frikkie nie ..."

Boer soek 'n vrou: Leer ken die diepsinnige Boer Damian

’n Definitiewe hoogtepunt aan die musiekfront is die verskyning van Leonard Cohen se postume album, Thanks for the Dance op 22 November. Reeds in September het “The Goal” op YouTube die vraag en verwagting na dié Kanadese sanger en digter se nagelate werk laat ontstaan. Hierdie is een van Cohen se mees poëtiese albums nog – heel gepas met die swart omslag en goue letters wat aan ’n testament herinner; ’n sublieme addendum tot You want it Darker.

Iewers in Maart vanjaar ry ’n meisie met ’n fiets oor ’n oppervlak van ’n hektaar en sloeg teen ’n rugbypaal vas. Wat is die kans dat so iets kan gebeur? Die My fok Marelize-memes, grappies en foto's het oornag volksbesit geword. En Marelize het viral gegaan, onverdrote voortgewiel, wêreldwyd. T-hemde en koffiebekers met die meme is koorsig aanlyn bestel en die land het gretig bly wag op die nimlike ongeluksvoël se volgende avonture. Dit herinner nogal aan “Shit happens” uit Forrest Gump, of “You're terrible, Muriel” uit Muriel's Wedding. Die snaaksste deel van die video is seker die ma se wit sandale met die rooigeverfde toonnaels wat so verbete oor die gras bly stap ná die Groot Val. En dan natuurlik daardie voorstedelike klankie in Heidi se stem. Nou ja, dis die lot van ’n accidental icon, of oombliksikoon. Die Marelize-meme het koekversiersels geïnspireer, asook religieuse dagstukkies (ja, rêrig), salf vir spierpyne, gedigte, kuns en rap-songs. Uit gebroke tongvalle wêreldwyd het skares “my fok, Marelize!” gejuig, maar die gety draai, versigtig en onsigbaar en gaandeweg maak slapstick plek vir humor wat donkerder getint is. Ons vloek, en lag dan moedeloos. Die talle frustrasies het nie meer naam nie. "Satire is focused bitterness," herinner ek my aan Leo Rosten se seining, en: in Suid-Afrika sit galbraak en lag aan dieselle tafel. Suid-Afrikaners is terdeë bewus van humor as reddingsboei om te cope met moeilike omstandighede.

Die jaar het op ’n laagtepunt begin toe ’n betonloopbrug op 1 Februarie meegegee het en die lewens van vier leerders by Hoërskool Driehoek geëis het. Talle is ook beseer. Dalk was dit ’n prelude, ’n wankelrige begin wat ’n labiele jaar sou kenmerk. Die hoogte- en laagtepunte van 2019 het met sy ups en downs soos ’n bipolêre roller coaster bly stoomroller; Zille, die poppemeester, het Maimane onverwags laat bedank as DA-leier; Zuma het die volk frustreer met sy eindelose betoë oor sy onskuld; en o ja, voor ek vergeet: die Proteas het by die afgelope krieketwêreldbeker besluit om vroeër as normaalweg te choke en het daarna ons vermoedens reg bewys met ’n rekordnederlaag teen Indië; die Algemene Verkiesing van 8 Mei was ’n futlose non-event; Trump en sy tweeling, Boris Johnson, stuur ’n vlaag van neo-konserwatisme en hipokrasie deur die wêreld; en ons ekonomie skuur op sy basvel verby rommelstatus. Maar Suid-Afrikaners is tawwe bliksems, hulle druk terúg. Op 7 September is die gewilde #ImStaying-beweging as Facebook-inisiatief in die lewe geroep, een wat as sosiale drukgroep die ideale van ’n reënboognasie bevorder ongeag die kunsmatige grense van ras, geslag, ouderdom of herkoms. Die fokus is die deel van goeie nuus en die bevordering van nasiebou, soos ook die talle billboards langs die pad getuig. Suid-Afrikaners was uitgehonger vir ’n projek soos dié – volgens statistiek raak die blad se getalle binnekort aan ’n miljoen lede.

Halala Mzansi!

 

The post 2019 se top 15: hoogtepunte, laagtepunte, raakpunte en knelpunte appeared first on LitNet.

Persverklaring: inskrywings vir kykNET se nuwe realiteitsprogram is nou oop

$
0
0
Skryf in vir kykNET se Plaasjapie en wen groot pryse!

Kan jy vir  een maand op ’n plaas oorleef? Skryf in vir kykNET se nuwe realiteitsprogram, Plaasjapie, en bewys dat jy ’n boer is wat ’n plan kan maak.

Plaasjapie is kykNET se splinternuwe realiteitsreeks wat deelnemers die geleentheid gee om te wys of hulle die deursettingsvermoë het om op ’n plaas te oorleef. 20 stads- of dorpmense (wat geen plaas- en boer ervaring het nie) word weggevoer na ’n plaas om vir ’n maand in ’n skuur te leef en werk. So as jy dink jy kan harde bene kou, maar ook uithouvermoë het en slim genoeg is, dan is Plaasjapie vir jou.

As jy dink dat dit kinderspeletjies is om op ’n plaas te woon en werk, dink weer, want met Plaasjapie gaan jy met die basiese elemente op ’n plaas moet oorleef – dit beteken geen van die luukshede wat op vandag se moderne plase te vind is nie. Diegene wat hul spanmaats uitoorlê in die uitdagings sal die geleentheid kry om sekere luukshede vir hulself te wen, maar die res sal maar moet voel hoe dit was om op ’n plaas van jare gelede te woon.

Plaasjapie gaan nie net oor oorlewing en fisiese werk op ’n plaas nie – allesbehalwe. Dit gaan oor strategie, deursettingsvermoë en slimmer wees as die res van die deelnemers. En planne beraam, want dis tog wat ’n boer doen. Sommige van die uitdagings vind plaas in spanne, en ander is individuele uitdagings. En, daar mag dalk ’n gekonkel agter jou rug wees, wat jy tot jou voordeel kan gebruik, of wat jou moontlik jou kaartjie huis toe gaan kos. So, maak seker jy weet wie jou ware vriende is en wie is wolf in skaapklere ...

So, as jy kans sien vir die uitdaging van woon en werk op ’n plaas, slim alliansies kan vorm, strategieë kan uitwerk, ’n plan soos ’n boer kan maak, en, belangrikste van alles, ’n maand sonder die luukshede waaraan dorps – en stadsjapies gewoond is, maak seker jy skryf voor 15 Februarie 2020 by kykNET.tv in. Nie net staan jy die kans om as kykNET se eerste Plaasjapie aangewys te word nie, maar daar is groot pryse op die spel.  

  • Voornemende deelnemers kan op kykNET.tv inskryf. 
  • Inskrywings sluit op 15 Februarie 2020.

The post Persverklaring: inskrywings vir kykNET se nuwe realiteitsprogram is nou oop appeared first on LitNet.

African library: The woman next door by Yewande Omotoso

$
0
0

Picture of Yeanda Omtoso: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Yewande_03.jpg

The African Library: Entry no 132
Yewande Omotoso: The woman next door

Some readers might have formed a mistaken superficial impression of this impressive novel, based on brief reviews. Yewande Omotoso’s 2016 (second) novel is by no means a comforting or a sentimental “Rainbow Nation” or facile Truth and Reconciliation text; nor is it “chick lit” for old ladies, despite the fact that (as all the reviews seem to mention) it concerns two elderly neighbours who are both women and who are at loggerheads. Omotoso initially conducts the reader gently into the not-so-genteel interchanges that occur mostly between the neighbouring women. The narrative switches expertly from one to the other. Gradually, however, what might seem to be fairly light social satire begins to darken and deepen. Omotoso’s novel probes deeper and deeper into the origins of these two women’s unattractive and unpleasant attitudes, and the reader is faced with a narrative refusing to sidestep the most challenging racial-historical questions and the most private issues of intimate commitment, betrayal and hurt.

Since the women detest each other, they meet mostly at the once-a-month gatherings (by virtue of being homeowners) of the Katterijn committee – Katterijn being the name of “an enclave of some forty houses within Cape Town’s [ultimate, leafy] suburb of Constantia” (4). The committee founder is one of these wealthy women; only women seem to attend the gatherings – usually ten or so of them. Readers first encounter the only black inhabitant, Hortensia James; Barbadian (Caribbean) by birth, she is what is known as a “difficult” woman, because she is fearless in speaking her mind and airing her all-too-frequent complaints about what she perceives to be the irritating foolishness of most of the rest of humanity. Nothing raises her ire as much as the hypocritically “disguised” racism and posture of self-importance of Marion Agostino, her neighbour who started the committee – which Hortensia joins to help pass time. Her husband is seriously ill, but the childless couple can easily afford to pay for the two nurses who look after him. Both women were high achievers professionally; Marion (born a Baumann) was one of the two partners heading a highly regarded firm of architects, until the needs of her four children (with only one of whom she is still in fairly frequent, but strained, contact) required her retirement. She specialised in home design, and regards the beautiful home next door (no 12) to her own at no 10 Katterijn Avenue as her masterpiece. Marion had always wanted, but never managed, to buy it; Hortensia’s ownership of this very property (since 1994) is, of course, the original impulsion for Marion’s resentment of her neighbour – a feeling soon intensified by Hortensia’s biting, scoffing remarks usually directly addressed to her. Not one to wait to be invited to join the Katterijn group of homeowners, Hortensia had simply marched over to Marion’s house and announced that she would be joining the committee and attending meetings.

The novel opens with Hortensia both reflecting on her habit and undertaking one of her solitary walks up the Katterijn “Koppie” (the only hill in the area, without buildings or other walkers) – despite her bad leg. She is 85, but only when she spontaneously undertook her first walk up the hill did Hortensia discover “the meditative power of walking”. She used to drown out considerations of the disappointments and losses of her life and marriage by the work of design that she did for her own company, the House of Braithwaite, which brought her international fame, but now she has found that “if she remembered while walking, the memories were bearable” and she can cope with the deep “resentment” that plagues her (3). At the first meeting of the Katterijn committee that readers “witness”, the two main issues for discussion involve a resuscitated land claim by a family named the Samsodiens on the only piece of farmed land in Katterijn. It is a parcel of land named “The Vineyard”, which contains the home and winery of a Scandinavian couple, who acquired the land (now worth many millions) from the at-the-time needy family, for a song, in the sixties. Marion supports the European couple (whom she dislikes) who will oppose the claim, if necessary, in court. The second issue is a request – not a land claim, but also from a non-resident, non-white family, the Gierdiens – to bury their grandmother’s ashes next to a silver tree on Hortensia’s plot, where the deceased woman’s first husband and two of her children were buried. Marion recommends that the request be granted, but Hortensia, as the concerned homeowner, bluntly refuses it. She labels the desire of this family (of slave ancestry) “sentimental claptrap” (18). Of course, her refusal comes across as profoundly mean-spirited, and is quite possibly uttered mainly to refute Marion’s suggestion, since she interprets it as embodying yet another example of her despised neighbour’s hypocritical posturing.

For all the apparently “liberal” position Marion assumes concerning the Gierdiens’ request – one that required no land restitution or effort on her own part, and supported by her, of course, largely because it would possibly inconvenience the detested Hortensia – we soon see how she engages with her long-time housekeeper, Agnes. Omotoso does equip the reader with the knowledge that not only is Marion riled by Hortensia’s constant challenges to her (assumed) authority, but that her recently deceased and initially extremely prosperous businessman husband, Max, has left her not only penniless, but deeply in debt, to the point where collectors will soon arrive to strip her home of all its valuables and even require the sale of her house itself at an auction. Nor will she be welcome to live with any of her children. Prior to the meeting, Hortensia has overheard Marion (at the local grocer’s checkout) bragging to the till lady – in the expression white employers are fond of using – saying that Agnes (her housekeeper) is “part of the family”; that she and her late husband had (appallingly, to Hortensia) “thought of adopting” Agnes’s daughter, nicknamed Niknaks; that they had paid for a good school for the girl; and that they had “built [Agnes] a house” (22). The house (as we see much later) is a tiny and typical township dwelling – clearly not engaging any of Marion’s acclaimed architectural abilities. At the next Katterijn meeting, Hortensia savagely rebukes Marion by saying that she has nothing to be proud of about Agnes – genuine anti-apartheid restitution would have required exchanging their home with Agnes’s – adding that no “family member” can be an employee or come to Marion’s home only to clean it. Plagued by an unpleasant telephone exchange with her daughter, Marelena, about her own imminent destitution, Marion is shown – without authorial comment – taking out her anxiety and consequent bad temper on Agnes. She discourteously shouts at her to come to her, to “[t]ake” [her keys and committee file] and “[p]ut [them] on my desk”, and then to “[b]ring tea”, to “[u]se the china – the proper stuff”, and to bring the binoculars, with which she spies on her neighbours, and a biscuit for her dog. The series of abrupt orders is without a single “please”, followed by Marion’s unpleasant, shouted caution (as if to an imbecile): “Don’t break anything!” (24). All this is followed by the information that in view of Marion’s bankruptcy, Agnes will soon be out of a job, concerning which Marion has not seen fit to warn her housekeeper. Later, we learn that when Agnes initially begged to be allowed to bring her little daughter with her to work – because Niknak’s crèche, at one point, had had to close for a period – Marion did not like the thought of her own children playing with or touching the other child, despite having no problem with Agnes herself working as the other childcarer in her home and, no doubt, bathing, dressing, feeding and minding them. She is, at a later point, found out (as in so many white households) to have allowed Agnes only the use of her “own” cutlery and crockery for eating – even providing her with her “own” (inferior) brand of toilet paper. To their credit, her daughter and, especially, her older granddaughter were scandalised by this discovery. It is exactly such racist attitudes that drove the final wedge between Marion and her daughter.

Hortensia’s foul temper, in turn (intensified by the clash between the women at the Katterijn committee meeting, her fury at her sense of Marion’s gloating about the Gierdiens’ request, and her own increasing loneliness), is likewise taken out on an innocent victim. In Hortensia’s case, this is the column of ants that she deliberately squashes during her walk up the Koppie – “she didn’t just trample the creatures by accident, she sought them out. Her regular normal pissed-off self” (38). Soon after this, when her husband, Peter, dies at their home, she appears, at first, to take his long-expected demise coolly in her stride. Even at the undertaker’s, when Hortensia is granted the customary time to sit with and view the corpse in a private farewell, she decides that this is “not the time for tears” (50). Still, it is as she sits with the body and finds that in death, Peter looks different (as she believes everyone does), that she realises that when she herself lies in her casket, there would probably be no one to think this about her. When Hortensia ventures to touch Peter’s wedding ring, “she sucked her tongue to distract herself” – for “what was the point of crying now?” (51), she asks herself. A brilliant touch in the conception of this delicately evoked scene occurs when Hortensia (ever the designer) is shown (probably subconsciously) associating her dead husband’s grey-green facial colour with the colour of specially made-to-order garden pots, promisingly named “Magic Teal” – the suggestion of which fails to accord with their actual appearance, and so making her feel “cheated” (50). For Hortensia, one later learns, this word carries a burden of marital associations.

Slowly, Omotoso peels away layers of her characters’ past experiences and situations to allow us to see the experiences that hardened both of these women to the point where (as octogenarians) we first encounter them. In Hortensia’s case, it was as a design student in Brighton on a coveted British Council Art Scholarship (their family had earlier moved from Barbados to the UK) that Hortensia first became conscious of “what she called ‘the freeze’” (66): signs of racially tinged and class disdain and mockery directed at her for being dark-skinned and the daughter of a postman (her mother took in washing and drove trains for London Transport). These were not always subtle, even; for example, people made chimpanzee sounds when she walked past them. But it was here that she had met and fallen in love with (slowly and carefully) her tall, handsome British husband-to-be, Peter. When the love was declared and reciprocated and the respective surviving parents (Hortensia’s beloved father, Kwittel, having died in the meantime) informed of their decision to get married soon, Hortensia’s mother raised no objection, even though she’d have preferred her talented firstborn to have married a fellow Barbadian (or Bajan). Peter’s folks, however– without crude displays of racism – felt it their right to ask subtly but deeply insulting questions, such as whether the younger couple intended having children, as if apprehensive of what effect “mixed-race” children would have on their personal reputation in their social circle. At that stage, Hortensia was not yet tough enough to respond with a suitably sharp answer. Nevertheless, her in-laws’ attitude to their marriage was possibly a factor in Peter’s decision (with Hortensia’s approval) to accept a long-term posting to Nigeria, where (along with a local partner) Hortensia soon opened a new, flourishing boutique.

Marion, for her part, grew up in District Six to begin with; her parents, the Baumanns, were Jews who, having fled the Holocaust (not a word they ever used or a history that they ever explained to Marion), hid their terrible background in the interests of their slow upward social mobility in South Africa. They also embraced the racially discriminatory apartheid system with complete endorsement, as this put them firmly into the ranks of privileged whiteness. Marion, having imbibed these parental values, likewise adopted their ethos of never speaking of certain awkward matters, such as racial injustice. When Marion, as a little girl on the occasion when her parents were hosting one of their first dinner parties, blurted out the way her mother had taught her to understand and justify apartheid (by using the ugly racist terminology of the time), this spilling of family and social beans profoundly embarrassed her parents and earned Marion a hiding from her mother for what was, after all, mere childish candour.

Both women’s marriages began happily, but both these core relationships deteriorated – in a more sudden and shocking way for Hortensia than for Marion, the older woman having discovered that her husband, Peter, was having an affair. Initially, this was just something that she sensed; “she simply knew, from a smell, from a frown or a smile that hung out of place” (62). The agony the discovery caused Hortensia is never explicitly stated, but it is conveyed to the reader as clearly as if it had been said. As memories from their early married life, more recent ones and the shocks and practical arrangements resulting from Peter’s death arise, recur or intertwine, one recognises Omotoso’s artistry and empathy in portraying this fiercely proud and passionate woman’s earlier and present life. Hortensia, feeling she had to know more, followed Peter and his lover. (Like Peter, she’s white and British, and visits Nigeria annually for long spells.) Hortensia followed them in disguise – both so as not to be “caught out” in her detective efforts, and in order to hide her feelings as she witnessed the two of them embracing, kissing, laughing and playing – intimate activities that have now disappeared from her marriage. Hortensia learnt to lie like Peter did about having conferences or work meetings to attend, but in her own case the stratagems were inspired not by an irresistible desire, but by the undeniable compulsion to know the full and – to her –agonising extent of Peter’s love for the stranger. She even spied on their lovemaking – dressed in a burkha. All these memories come flooding back in full, painful detail when Hortensia learns that, during a brief, final lucid spell, Peter employed a young lawyer to write a will in which his wife was no longer either his executor or his main beneficiary. The lawyer is now Peter’s executor (in the first distressing point, the hapless fellow is forced to inform Hortensia of this), and (much, much worse) the new will specifies that Peter’s new chief beneficiary is a daughter whom he never knew (and of whose existence Hortensia has, of course, been totally unaware). The woman – who is 47 years old and is named Esme Weathers – lives in the UK, and the person who must inform this unknown woman that Peter was her father and that she (Esme) will inherit the bulk of his estate, is Hortensia – who must then meet this stranger after she has flown to South Africa on a ticket provided by the estate. The worst point is that, if Hortensia fails to contact Esme and meet with her, the will lapses. Peter would then be considered as having died intestate; the British woman (who is not a named beneficiary) would not inherit anything, the state would take a great deal of Peter’s inheritance, and Hortensia would receive merely her beneficiary’s share. This would be less than if the will were to be operative. The issue for Hortensia is not the size of her inheritance (she is a wealthy woman), of course, but the bitterness and humiliation felt at the shocking revelation and the difficulty of interpreting Peter’s motives.

Hortensia declared to herself, while initially witnessing Peter and the woman’s shared tenderness and their delight in each other, that she wished to see “everything”, calling her own conduct a “task” and a “job” (186). However, the details revealing that after her all but sleepless night keeping watch on them, she went to her rented truck and “rubbed hard at her vagina until she thought it would catch alight”, and then “lurched out” from the vehicle and “threw up into the grass verge”, betray her pain and longing. The narrative voice (probably mimicking Hortensia’s) pronounces solemnly at this point that, “at the age of thirty-one, Hortensia James started to hate” (187). But the betrayed wife’s body language clearly tells another story – one of a deep, enduring but thwarted love and desire gone bitter as gall.

This longing slowly left her, though. She went from resenting just Peter, to the housekeeper, the driver, the market woman. People were slow, simple-minded; they all harboured ill intentions, seemed determined to be unhelpful, especially when their jobs required being of service. They didn’t answer questions properly, spoke as if they had been trained all their lives to frustrate whoever addressed them. Hortensia’s foul temper kept her mouth in a line, her brow knit, her teeth pressed together and her eyes cutting. She became good at chopping the legs off people, with no knife, with only words. She was always angry, and while, initially, she noticed it (worried that it shouldn’t be there), it slowly became what was normal. (187)

As usual, in such situations, Hortensia suppressed all knowledge or acknowledgement of the extent of her own responsibility for the souring and emptying of her and Peter’s marriage. She, instead, allowed her bitter fury and resentment to “drag her down. Hating, after all, was a drier form of drowning” (188), she decided. “Over time, over the years that the affair continued, Hortensia stopped seeing life as a good thing. In a cold church in London she had said yes to [Peter], to be the only one person always there to be safe with, to bear the weight of her when her weight needed bearing, to respond to questions that no-one else would care to.” She had seen in Peter “[s]omeone to say the unsayable, to be scared with, together. And here she was, scared alone.” She adds: “Night was the real measure of love. … Anything can sparkle in the daylight” (198). Noticeably, Hortensia, in her role of the betrayed woman, refused to ask herself what failures or lack of love and care towards Peter, on her side, drove him into another person’s arms. For the narrative makes clear that Peter was no cad and, for all his failings and despite his betrayal, retained a sense of commitment to Hortensia that long outlived his extramarital relationship, which ended when civil war (known usually as the Biafran War) overtook Nigeria, and Valerie (Peter’s lover, whose name Hortensia later found out) apparently left Nigeria, never to return on another visit.

Marion, caught in the toils of thoughts concerning her rapidly declining financial situation, recalls the secret or hidden landscape painting, bought years ago by her and Max as a wise investment, probably worth a sizeable sum by now, since it is by a very highly rated South African artist (Pierneef). This work of art, if discreetly sold after a lapse of time, might just allow her to acquire a modest dwelling and be enough to live on frugally during her remaining years. The many claimants on the bankrupt estate are unaware of its existence, as the acquisition has never been noted in any documents, nor has the painting been displayed in the house; it has, in fact, been hidden in their attic. If it were to be sold, this would have to be done secretly, too, and the painting hidden somewhere safe (till its sale), where the claimants would not find it and would never guess it existed. Marion devises a plan to request (of all people) her neighbour’s permission for the painting to be kept at Hortensia’s house until the coast is clear. Her reasoning is that Max had, on two occasions, given Peter lucrative investment advice, and that this could, therefore, be considered Hortensia’s opportunity to return a favour. Marion would not be able to say this to Hortensia, but – since from her girlhood she had “wanted to design houses the way other girls her age wanted babies”, and since the house at no 10, where Hortensia lives, is her firstborn and dearest “baby” – it would be a highly humiliating but unavoidable necessity to go and plead with the “thief” to do her this favour that she believes she is owed. The plan may seem bizarre, but Marion is driven by desperation and cannot share information with her unsympathetic daughter, Marelena, who already begrudges Marion the money she has had to provide to assist her now needy mother.

There is a fateful intervention that will radically affect the course of events. Partly to take her thoughts off her marital regrets and Peter’s death and the demands of his will, and also, to some extent, to provoke Marion (whose obsessive feelings about what is now Hortensia’s home are well known to the latter), Hortensia has engaged builders to make a few alterations to the house – such as putting in windows where she wants a view, and so on. On the first working day for Hortensia’s builders, there is a serious accident. A crane slips its brakes, knocks over and injures Hortensia and bashes down the whole front facade of Marion’s home, about to be put on auction to recoup her debts. Hortensia has a broken femur and several gashes; Marion is not physically injured, but the damage to her house is extensive – it will remain uninhabitable until repairs are undertaken and insurance matters sorted out. Much more concerning to Marion, however, is that in the commotion (while she was holding the Pierneef painting) when the accident happened, during which she fainted, this single asset now remaining to her has vanished. She asks her daughter to go hunt for “a painting”, but it cannot be found.

Hospitalised after the operation her leg injury required, Hortensia gets a visit from the operator of the crane that knocked her down. She has cancelled the building alteration plans. This driver’s “apology” is entirely lacking in remorse or acknowledgement of his responsibility for Hortensia’s pain and the inconvenience he has caused her. A woman of honour (after all), Hortensia knows that she owes Marion a serious, proper apology (apart from paying her share (through insurers) of the repair costs to her neighbour’s home), and mulls over a suitable way to convey such an apology against the background of their decades-long animosity. Marion, in the meantime, is accommodated in the rather ghastly neighbourhood guest house (her daughter has to pay, for the time being). Unable to recover the lost painting, Marion reflects with some bitterness on living longer (at almost 82) than her parents did: “What was the point anyway? You can’t die, but you haven’t got the money to live properly, the money to act as balm to your misery” (93). We get a few glimpses of Marion’s parents and her childhood as she reminisces with a kind of melancholic bitterness at the sight of a photo that has shown up from the ruins of her damaged home, deciding that “she’d made them weary” (94) and that she “undid her mother” (95), in particular, by never being the proper, “girly” middle-class girl her mother had wanted her to be. Her parents never touched her affectionately or even playfully; she pronounces them both “uptight people”. Moreover, Marion had to “spen[d] her childhood managing herself”; it is only when she remembers how her parents, divorced by then, would tell the same story about her childish ambition to be “a human house” (96), that she identifies the shy pride in her that the little tale reveals as “a deeper kind of touching” (97). Such memories bring but slight comfort to an octogenarian on the precipice of destitution: “She slept curled with a hand on her face, turned upward. Parrying what, she couldn’t say” (100) – another deft bit of body language deployment on the author’s part.

With the duty to apologise to her neighbour for the damage to her home looming over Hortensia, she learns from her housekeeper, Bassey (perhaps Congolese, a most discreet and dignified person), that Marion is not staying with any of her children while her house is repaired, but in the rather dreadful Katterijn guest house. Bassey explains (in response to Hortensia’s query) that Marion’s is not a loving family, and that Agnes (Marion’s housekeeper) has told him revealingly: “[Y]ou need Jesus in your life if you’re going to work for the Agostinos” (101). Having at last – and with some agonising as to how her note will be received – managed to write an apology to Marion, with a request that the slightly younger woman visit her (Hortensia being bed-bound, though home, after her operation) because Hortensia feels that only a face-to-face apology would be proper, Hortensia can only wait. The note is delivered through Agnes, and Marion actually replies after a few days that she will come, showing up abruptly at her neighbour’s house afterwards. Hortensia, in the meantime, has continued to terrorise and antagonise every single nurse sent to her house (usually they are white), often by mocking their “kind of PC-diarrhoea”, for example, in referring to a black person with whom they have superficial dealings as a “buddy”. There is, in Hortensia’s well-founded comment, no “shortcut” (108) to racial reconciliation in South Africa.

When Marion arrives and Hortensia apologises “with integrity”, it actually angers Marion – which Hortensia meanly (and without full knowledge of Marion’s situation) decides constitutes “a double victory” (111). Yet, when Marion goes off in a huff, after adding the detail that the Pierneef painting (without divulging that her future upkeep depends on this item’s recovery) went missing in the commotion, Hortensia is left (unusually) “with a strange sense of longing that she had nowhere to put” (112). A few days later, after a visit from the gracious, courteous Agnes (the end of whose long employment Marion cannot even bring herself to articulate with suitable gratitude and apology), who has rescued a valuable, heavy gold chain and a sapphire from the rubble around the Agostino residence and now brought it to the guest house, Marion (still harping on about the painting) is left feeling “inexplicably angry” and “shaken” (130) – perhaps feeling “shown up” by Agnes’s composure and her courtesy (she – Agnes – will be welcome, though also “useful”, at her daughter’s home). Going back to her home to speak to the builder undertaking the repairs, Marion encounters another incarnation of courtesy and competence in a black person. Marion feels envious of this confident man who runs his own business, thinking back longingly to her own days of independence and success. When, in the middle of her discussion with the builder, Marion gets yet another unfriendly, irritated, unsympathetic phone call from her daughter, the usually tough woman breaks down in a lengthy if silent bout of weeping. Hortensia, bored and peering through her window, sees to her shock that “Marion the Vulture” (132) – as she privately refers to her – is crying. She consults Bassey, and he tells her just enough: that “there have been some … difficulties” – “[f]inancial and what-have-you” (132). Hortensia devises a plan; feeling compelled to alleviate Marion’s now evident plight, she will ask Marion over and make a “forceful” offer that she come to stay in Hortensia’s house while the repairs are being undertaken, and ask her to consider this possibility over the next few days – making clear that this is not an offer of friendship. And the plan, of course, has another crafty side to it: Hortensia hopes to persuade her physician (Dr Mama, “inherited” from the late Peter) to allow her to kick out the nurses who so irritate her, since Marion (especially at night, when Bassey goes home) could assist in any emergency that might arise, and still remain close enough to oversee the repairs to her own property. What does the trick is that Dr Mama (when Marion, as it were, accidentally meets him while he is visiting his patient) is a handsome and urbane man who immediately charms Marion – Hortensia teasing her afterwards that the physician is probably the “first darkie [Marion] had ever had the hots for” (211). Despite Hortensia still nastily refusing the Gierdiens’ request to bury their grandmother’s ashes under her silver tree, a few small rapprochements happen between the two elderly women now living together. Firstly, Hortensia allows Marion to clean a stain on the wall of the downstairs study where she is sleeping while recuperating; Marion requests Hortensia’s permission for her twelve-year-old granddaughter, Innes (seemingly the only family member who is fond of her), to visit at no 10, and Hortensia is extremely gracious in her behaviour when the girl comes over. Still, after referring to Innes as “a lovely little girl”, she cannot resist adding: “If not that she calls you grandmother I would never have imagined a familial connection” (157).

As a telling contrast to the two ageing women, Bassey earns some of the most memorable and vivid lines of the text in a brief description of why Hortensia employed him. She refers to what she saw as a “discreet weariness in his eyes like a tired king”, and states that Bassey (who appears to be from a francophone region, never specified) “spoke as if his words were precious and he knew the person he was talking to couldn’t really afford them” (152–3). Sentences like these compellingly prove Omotoso’s immense talent.

To indicate that Marion’s misfortunes are beginning to open her eyes to her country’s tragic past and to other people’s sufferings, Omotoso depicts her “research” (a brief paging through the many dusty pages of evidence about Katterijn’s past, gathered by the librarian, Agatha), a task undertaken on an assignment from the co-owner of The Vineyard (Ludmilla von Struiker) to establish how firm the land claim on The Vineyard might be. When Marion, in her reading, discovers the area’s history of torturing slaves, she finds the evidence so horrifying that she more or less flees the library. Agatha has commented ominously: “There’s blood here, Marion” (169).

The narrative returns to Hortensia’s past: readers may feel she misjudged Peter’s feeling, on waking up the morning following their wedding night, as “coolness” – in view of what she acknowledges as his “intense, studious, quirky and warm” as well as “ardent” behaviour towards her, and his evident happiness, in the early years of their marriage. She herself had relished her early textual design successes and the public attention they had brought her, and her hurt at Peter’s initial inability to grasp the nature and scope of her talent was possibly the oversensitive response of a woman not yet as confident of her art as she would become. While “it saddened her that what she considered the best thing about herself was a puzzle to her husband” (173), it is quite likely that he loved her for the many other aspects of her being that she believed (mistakenly?) were of lesser worth. Five years into the marriage, and Hortensia’s womb apparently impervious to pregnancy, their arguments started. Over time, “the gap between them widened” (175). When Hortensia, in later years, asks herself the difficult question, “What happened?” the main reason seems to be that they allowed “corrosive silences” to occur between them, silences that continued for weeks (176). When they did make love, which gradually became an occasional event, “it was a duty”, even (in Hortensia’s awful description) “a domestic task to keep something from rotting” (177). Later, when Hortensia discovered the affair, she attempted to bridge the gap and overcome the silence by telephoning Peter, requesting that he join her for dinner, but in the awkwardness that had overcome their relationship, she was unable to articulate the desire to mend fences by speaking openly about how they might restore their formerly close connection. One night, Peter, too, very drunk, possibly wanted to speak openly to his wife, but Hortensia feigned deep sleep and refused to give him the opening – whether to confess the affair, to ask her to grant him a divorce or to plead with her to heal their rift, she would never know.

Marion brings up her own memories from further back in her life, recalling as significant her history teacher, Miss Siebert, a conservative dresser who worked the occasional racial-political detail into her classes – references to the early history of the Cape Colony, and so on – before she was fired from the girls’ school Marion attended. A classmate later boasted to Marion that she had reported Miss Siebert’s recommendation of a banned book, speculating about Miss Siebert’s Communist Party membership. In the final class, the teacher had told them that their history textbook was “not really history” (179). Like her classmates, Marion stuck to the apartheid line. Remembering her own refusal to face the difficult question about the role and place of whites in South Africa now makes Marion conscious of “shame”, but she still fends off acknowledgement of her and her parents’ conduct (it was they who taught her to think and behave like this) as shameful, because (as she now insists) it is an “unproductive” emotion (214) – which, of course, is self-justifying thinking or avoidance. Hortensia immediately senses that Marion’s preamble in a fumbling attempt to open a conversation with her fierce, temporary “hostess” will lead to a rationalisation. So, when Marion starts by saying, “I know I’ve made bad choices” (evidently, these words would be followed by a “but” – if Hortensia allowed her to proceed), she cuts her off short. Nor will she allow Marion’s “I thought we were becoming friends in a way” to blackmail her emotionally (215). Prying the claim “I think I’m not bad, that I’m okay” out of Marion, Hortensia tells her that not only does she believe she cannot say this of herself, but she does not think Marion can, either. “I just think you’re a liar,” she says, and says that she does not want any “kinship” with her (Marion), a “conversation” (if it can be so described!) that “made Hortensia feel at home again” (216). However, when Marion tries yet again to persuade Hortensia to allow the Gierdien family to bury their grandmother on her land – weeping as she does so – and explains that she, too, would have refused, but wanted Hortensia to “be better” (presumably both better than her, and a more moral person), Hortensia at last relents – even though she looks “ashen – and annoyed” and has earlier “ground her teeth” at Marion’s “snivell[ing]” (239). The gathering (for the burial) is fairly small, and very dignified. Both white women attend, although Hortensia excuses herself as soon as the ceremony itself is over. As Marion lingers to eat and chat a little to the lawyer granddaughter of the just-buried woman, she is subjected to an expanded history lesson when the young woman tells her that she heard from her grandmother that many (coloured) people died when the Group Areas Act ousted them from Constantia, while others barely survived, “broken-hearted”. She adds that “it was a wicked thing – scattering people like that. It undid a whole culture of people. Made pride difficult.” She tells Marion that her grandmother insisted on not forgetting this history, and then refers to the torture “wheel” that was used on runaway and other slaves – a machine contrived to break and crush their bones. Marion knows this was so; she has seen the image in the library archive. Overcome with the horror of this fact, Marion rushes away after excusing herself (241).

Later on, Marion will, in her new state of unforgiving candour, acknowledge to Hortensia that she was and even is “a terrible mother”, ie that there are reasons why none of her four children want to see her. She also knows that it is too late; “there’s no fixing that” (247). Earlier, Marion ventured to suggest to Hortensia that she was (at that point, still) refusing to accommodate the Gierdiens’ wish to bury their grandmother’s ashes on her plot because what Beulah (the lawyer granddaughter) was asking had so much to do with family, with having many children and having closeness as well as lasting affection and loyalty – in other words, the blessings on which she (Hortensia) had missed out, and which she envied – and that she was begrudging the Gierdiens these experiences. So, later on, when Marion is bewailing her poor relationship with her offspring, and Hortensia tells her, “Face your children. Face them!” Marion is unable to stop herself retaliating by saying that Hortensia is the last person in the world who should be lecturing anyone on family ties. Hortensia snaps at this and slaps Marion in the face, and Marion, horrified, immediately leaves Hortensia’s house – “not even bother[ing] to say thank you and goodbye” (248), as Hortensia has the audacity to think to herself at this moment.

Yet, Hortensia has, in fact, taken herself by surprise at her own violent act. When the news comes from Bassey that Marion’s housekeeper, Agnes, has been diagnosed with terminal cancer and is in hospital, Hortensia joins him on a visit to her. She runs into Marion in the hospital room, where Marion is sitting at the bedside, having been notified by Agnes’s daughter, Niknaks. When Niknaks arrives to see her mother, the other visitors leave. On the way out, Hortensia asks Marion whether they could have tea together in the canteen. She apologises humbly for having slapped Marion, while Marion, who earlier privately acknowledged (in a startling yet apt phrase) that “she had teeth in her heart” (248), is sufficiently gracious to accept the apology and to allow Hortensia to explain her startling act as resulting from her mulling over her marital past and the attendant regrets – even thinking that her childlessness (and the effect this probably had on their marriage) was a form of poetic justice, because she lied to Peter about aborting their first child. Still, no one has ever previously thrown her failure to have children in her face as Marion had done, “not even Peter at his most nasty”. Now, Marion, in turn, apologises, acknowledging that her own insensitive, self-defensive remark was “cruel” (254). Perhaps, this is the true reconciliation moment in the narrative; difficult as the encounter is for them both, they have both perhaps, to an extent, been cured of their usual (prior?) arrogance by their more recent humbling experiences. Marion hears from Hortensia that she has, at last, brought herself to telephone Esme Weathers, Peter’s secret daughter (as one might call her), and that Esme will be coming to visit Hortensia. Omotoso again uses her fine eye for body language, describing how “Hortensia brushed her head with the palm of her hand”, and stating that the two women drank their bad tea “as if it were gin, their teeth bared, the muscles in their necks tensed” (254–5).

A phone call comes to Marion, now back briefly in her own home, from Niknaks. Agnes is asking her to come and see her again, at her home. When Marion stalls, embarrassed and anxious about seeing the woman she exploited and emotionally mistreated for years, Niknaks calls Hortensia to help her to pressurise Marion to visit; Agnes is evidently importunate about speaking to Marion, probably for the last time. Hortensia goes along with Marion, having twisted her arm to go on the visit to Khayelitsha. They get a bit lost when actually close to the small house. Beset by racist nervousness about asking any local for directions, Marion refuses to stop to do so. Again, Hortensia forces her to act, and a kindly young man puts them on the right route. Hortensia leaves Marion to go into the bedroom by herself. Agnes speaks to Marion about the past years, telling Marion that she has been a “hard woman”, and that when she (Agnes) “was still young and new” to the household, “she used to weep”. Later, Marion tells Hortensia that Agnes pointed to a cupboard in which (it turns out) the wrapped Pierneef painting had recently been kept. It had got there by mistake, when Niknaks brought the boxes with her mother’s belongings back to Agnes’s home. When she had discovered it, Agnes said, she was initially still so angry with her unpleasant former employer that she did not feel like returning the painting to Marion, but then added that, whatever happens, “a person should be true” (260). At this very late moment, Marion gave Agnes a long overdue (and by now, of course, useless) apology. Hortensia agrees grudgingly to allow Marion to keep the precious painting at her home. Marion will be staying with Marelena while a discreet buyer for the Pierneef is searched for; on the proceeds, she hopes to buy a small flat and even still afford a weekly hairdo and pedicure.

Marion visits Hortensia, finding her nervous about Peter’s daughter’s pending visit. She now allows Marion the intimacy of assisting her in getting knots out of her hair; those in her tummy she has to deal with herself. Esme calls one more time before boarding to warn Hortensia that she is blind and needs her guide dog. Somehow, this makes Hortensia less anxious – that she will not be physically visible to the younger woman. But Esme is the epitome of graciousness from the moment she arrives – putting Hortensia wholly at ease. She “seemed, by some magic, to have retained all the really great qualities of being a toddler” (264). Hortensia feels a deep sorrow – probably for a combination of complex reasons – in the visitor’s presence. As they walk towards Peter’s tombstone, which the dying man had himself commissioned from a stonemason without Hortensia’s knowledge, she reaches for Esme’s hand. Esme gives her hand willingly, telling Hortensia that however “surprising” she finds it all, she is happy to have come. Hortensia describes the tombstone to Esme, including the strange (to her) detail that its surface is covered in carefully arranged dots. When Esme goes forward and feels these protuberances with her hands, Hortensia at last realises that Peter, who never made contact with Esme, instructed the stonemason to leave a message, or letter, in Braille to Esme on his tombstone. Afterwards, Hortensia hears from Esme that her mother married in the UK when she herself was a few months old (this would have been around 1967, one presumes). Esme’s mother wrote to Peter for the first time, she told Esme, when the latter was around ten years old, and when Peter and Hortensia would still have been in Nigeria, where they remained until 1994, then moving to South Africa. Her mother never received a reply to this letter. Valerie, being divorced by that time, wrote to Peter twice more, telling him about their daughter, providing their address and telling him that she still loved him and wanted him to join them. The absence of a response perhaps means that Peter chose to remain with Hortensia instead. Esme senses that Hortensia wants to apologise on Peter’s behalf, perhaps, but reassures her that she and her mother “didn’t suffer” (267). When Hortensia remarks that Peter at least “found” Esme “in the end”, she responds by saying that the tombstone inscription must, indeed, have been his way of “finally writing back” – even if this was “much, much too late” (268).

Marion visits Hortensia after Esme’s departure, and it emerges that Agnes, whom Marion has intended to visit again, would (naturally) prefer not to see her. When Hortensia enquires whether the dying woman blames her former employer for not having had a more fulfilling life, Marion insists: “she doesn’t blame me” (268) – as if Agnes’s concentration is elsewhere – but Marion says she fears Agnes will haunt her. The formerly racially ironclad Marion has, at last, accepted her guilt in ill-treating this talented, principled woman. In something of a parallel, Hortensia expresses her surprise at Esme being as “lovely” and free of reproaches towards her and Peter as she is (269). Esme even phoned Hortensia, graciously, to say that she’d arrived home safely and thanked her for the visit. The two oldies decide that the two of them are probably headed for hell, given the quality of their past lives – observations that are probably only partly jocular. In a final little twist to Hortensia’s (part of the) narrative, Peter’s young lawyer arrives with a letter from her late husband; it is dated in a shaky hand and probably written very close to Peter’s death. But the letter contains no legible writing, only some illegible “scratches” (273). Hortensia, who, during Peter’s last days, on a few occasions just curled up next to him and held him for (probably mutual) comfort, recalls that he tried, but was unable, to speak to her audibly; so, she understands that the “letter” was quite likely intended to function as the equivalent of the Braille “letter” to Esme on the tombstone – a final expression of his feelings to his wife. Hortensia phones the lawyer to inform him that the letter fails to communicate anything, but, desperate for articulate clues to Peter’s emotional orientation towards her in his dying days, asks him what her husband might have said to him about her. Somewhat reluctant to reveal Peter’s remarks (both in terms of client confidentiality and presumably in view of Hortensia’s biting tongue), the lawyer says he spoke of her as a talented designer and a woman fond of gardening, and then, prodded by Hortensia, adds that Peter – at their last meeting, when he had had a few drinks and seemed “very sad” – said to him: “My wife, I love her very much, but that’s the easy part” (276). Perhaps “all the rest” was hard, Hortensia surmises, and thinks of Peter in exasperation and love, for – as her whisper, calling him a “foolish man”, and her wish that she could have slapped him on the wrist and “embraced” him, show – her love is still strong (and her temper fierce). The novel ends with a surprise dinner for two, to be cooked (at Hortensia’s) by Marion, at the latter’s insistence.

The post African library: <em>The woman next door</em> by Yewande Omotoso appeared first on LitNet.

2019: Réney Warrington’s movie highlights

$
0
0

The mere existence of a film such as Parasite gives me hope for the movie industry. The fact that it raked in $106,7 million at the box office makes me a little delirious. A film as brilliant, excruciating and funny as Parasite does not make that kind of money. And it’s not the only highlight of 2019. Below is like 2% of the exciting films released in 2019.

Knives out

When renowned crime novelist Harlan Thrombey (Christopher Plummer) is found dead at his estate just after his 85th birthday, the inquisitive and debonair detective Benoit Blanc (Daniel Craig) is mysteriously enlisted to investigate. From Harlan’s dysfunctional family to his devoted staff, Blanc sifts through a web of red herrings and self-serving lies to uncover the truth behind Harlan’s untimely death.

What fun! On top of terrific casting, flawless styling and a house as interesting as the characters, Knives out is intelligent, funny, dark and, yes, hugely entertaining to watch. It will spoil the film to reveal any of the twists and surprises; just know that there are quite a few, and that this viewer certainly did not see them coming. Ana de Armas is perfection as the mild-mannered Marta, and the film ultimately revolves around her good heart. I haven’t enjoyed a whodunnit this much in years. Keep an eye out for Murder, she wrote.

Marriage story

A stage director and his actor wife struggle through a gruelling, coast-to-coast divorce that pushes them to their personal and creative extremes.

Thank you, Netflix, for creating a space (and paying) for films like these to be made. Even with big names attached to it, very few studios would’ve thrown money at this project in our current climate. It is not easy viewing, but for real cinephiles and lovers of gritty, realistic drama, it is essential viewing. The dissolution of a marriage, a relationship, is perfectly captured. Adam Driver stands out. He has a primal rawness that he can turn on at the flick of a switch. Watch out for the scene in his new apartment, where the two finally let rip. I needed a whisky after that. But don’t despair; there is a ray of light at the end of the film.

Parasite

Meet the Park family: the picture of aspirational wealth. And the Kim family, rich in street smarts, but not much else. Be it chance or fate, these two houses are brought together, and the Kims sense a golden opportunity. Masterminded by college-aged Ki-woo, the Kim children expediently install themselves as tutor and art therapist for the Parks. Soon, a symbiotic relationship forms between the two families. The Kims provide “indispensable” luxury services, while the Parks obliviously bankroll their entire household. When a parasitic interloper threatens the Kims’ newfound comfort, a savage, underhanded battle for dominance breaks out, threatening to destroy the fragile ecosystem among the Kims and the Parks.

If, one day, the chips are down, we have clowns for leaders, the environment is falling apart … oh, wait, we’re there already. Ok, so the earth is warming, we have clowns for leaders, money and resources are getting tight, and we’re all stuck in this together. How far will you go to survive? When everyone around you is scrambling for the same thing, do you go for the kill? Do you show mercy? Do you try and rise above the desperation? To me, that is what Parasite asks. It still haunts me weeks after seeing it, and I still don’t have answers.

Tell me who I am

When 18-year-old Alex Lewis wakes up from a coma after surviving a motorcycle accident, the world is not one he remembers. He has forgotten everything. His home. His parents. He can’t even remember his own name. The only thing he does know is that the person sitting next to him is his identical twin brother, Marcus. Alex relies on Marcus to give him his memory back, to tell him who he is. But the idyllic childhood Marcus paints for his twin conceals a dark family secret.

What sets this film apart from other brilliant documentary films is the absolute grace these two brothers show each other. Yes, the story is gobsmacking, but the empathy, love and trust between Alex and Marcus in this impossible situation had me in tears throughout. Tell me who I am will intrigue you, question your views on life, but also humble you in the face of such compassion.

The peanut butter falcon

The peanut butter falcon tells the story of Zak (Zack Gottsagen), a young man with Down’s syndrome, who runs away from a residential nursing home to follow his dream of attending the professional wrestling school of his idol, The Salt Water Redneck (Thomas Haden Church). A strange turn of events pairs him on the road with Tyler (Shia LaBeouf), a small-time outlaw on the run, who becomes Zak’s unlikely coach and ally. Together, they wind through deltas, elude capture, drink whisky, find God, catch fish and convince Eleanor (Dakota Johnson), a kind nursing home employee charged with Zak’s return, to join them on their journey.

The description gives away the whole plot. Do not despair. It is a character-driven film, and all of the characters, large or small, are nothing short of beguiling. The best moments are between Zak and Tyler, mostly when Zak, who has been locked away his whole life, shows street-smart Tyler how to live life, and heal. Goosebumps without Hollywood schmaltz.

Luce

It’s been ten years since Amy and Peter Edgar (Naomi Watts and Tim Roth) adopted their son from war-torn Eritrea, and they thought the worst was behind them. Luce Edgar (Kelvin Harrison Jr) has become an all-star student beloved of his community in Arlington, Virginia. His African-American teacher, Harriet Wilson (Octavia Spencer), believes he is a symbol of black excellence who sets a positive example for his peers. But when he is assigned to write an essay in the voice of a historical twentieth century figure, Luce turns in a paper that makes an alarming statement about political violence.

This movie has the potential to ruin friendships, to break up longstanding movie clubs. It could set in motion such thought-provoking and justifiable, yet completely conflicting, interpretations, that one could argue for weeks on end. It is marvellous. Luce tackles a myriad of issues – race relations, privilege, mental health, parenting – but does not give easy answers, or any answers at all, actually. It simply creates a backdrop for you to wander into, pokes you from all sides, but, more importantly, unsettles you all the way through.

Once upon a time in Hollywood

Quentin Tarantino’s ninth feature film is a story that takes place in Los Angeles in 1969, at the height of hippy Hollywood. The two lead characters are Rick Dalton (Leonardo DiCaprio), former star of a western TV series, and his long-time stunt double, Cliff Booth (Brad Pitt). Both are struggling to make it in a Hollywood they don’t recognise anymore. But Rick has a very famous next-door neighbour – Sharon Tate.

Even though I have loved every one of his movies, I am by no means a Tarantino aficionado. Having said that, I found Once upon a time in Hollywood to be a very Tarantino-type film, yet very different from his previous attempts. The pace is slower, there is much less violence and there are no lengthy dialogues, all Tarantino ingredients.

The characters are still quirky and larger than life, the dialogue still reminiscent of early classics and the imagery haunting. Perhaps the ever-present violence was replaced with an ever-present threat of violence, the known murder of Sharon Tate? All in all, it is an intriguing film, with an incredible twist at the end – a worthy instalment in the Tarantino canon.

Paddleton

An unlikely friendship between two misfit neighbours becomes an unexpectedly emotional journey when the younger man is diagnosed with terminal cancer.

Kudos to Netflix for yet another brilliant art house film that might not otherwise have been made. Paddleton is a no-drama, slow-build-up portrayal of friendship, integrity and stepping up to the plate. It will sucker-punch you in the gut, and, for that reason, you will either hate it or love it. I loved it. There is not a whiff of Hollywood drama about this film. It develops slowly, but will not bore you. Every scene is measured, and both you and the cast have time to breathe. Most importantly, it is never sappy.

Hustlers

Hustlers follows a crew of savvy former strip club employees who band together to turn the tables on their Wall Street clients.

What a remarkable surprise this film turned out to be. The trailer shrewdly sold it as a comedy, with some inconsequential drama thrown in. Casting Jennifer Lopez, with her fluffy film history, only added to the expectation of it being a frothy romcom. Just with strippers. Nothing too gruelling – a Friday night film that would fill the seats. Surprise! It’s a gritty drama, an all-out condemnation of the greed of men, with rather great comedy thrown in – and, yes, with some strippers. Oh, and believe you me, JLo is a revelation as Ramona Vega.

Capernaum

Capernaum, winner of the Grand Jury Prize at the Cannes Film Festival, tells the story of Zain, a streetwise Lebanese boy, who sues his parents for the “crime” of giving him life. The film follows Zain as he flees his negligent parents, survives through his wits on the streets, takes care of Ethiopian refugee Rahil (Yordanos Shiferaw) and her baby son, Yonas (Boluwatife Treasure Bankole), is jailed for a crime and, finally, seeks justice in a courtroom.

Capernaum is a stirring take on poverty, child abuse and overpopulation. It won’t traumatise you or leave you despondent, though. Director Nadine Labaki has provided enough beauty and humour to balance out the dark, without taking away any of the horror or making the film sentimental. That is an achievement. The opening aerial shot of the shanty town, with tyres on roofs that can be blown away, gives you a glimpse of the chaos, before pulling you down into it and keeping you there for two hours. You are supposed to feel overwhelmed, crowded and at a loss. So, when Zain goes for a ride on a Ferris wheel, and is, for the first time, elevated above his circumstances, both you and he gasp for air when he catches a glimpse of the open sea, a promise of space and calm.

Joker

Joker centres around the iconic arch-nemesis, and is an original, stand-alone fictional story not seen before on the big screen. Arthur Fleck, a clown-for-hire by day, aspires to be a stand-up comic at night – but finds that the joke always seems to be on him. Caught in a cyclical existence between apathy and cruelty, Arthur makes one bad decision that brings about a chain reaction of escalating events.

If the philosophy 101 theory holds true, and art is indeed a barometer of the times, then Joker is a frightening harbinger of doom, a dark mirror reflecting the monstrous society we have created. As Arthur – or Joker, as he prefers being called – reflects, “Is it just me, or is it getting crazier out there?”

Ten minutes in, I stopped thinking, I stopped reviewing and I stopped worrying about deadlines, taxes and life outside the theatre (which is quite something if you live in Joburg in 2019). After 122 minutes, I left feeling entirely winded, intensely worried about the bubbling violence and hatred erupting all over the world, but, more importantly, determined to listen to the marginalised, to see and hear them. Because cancelling them out, as is the fashion of the day, is coming back to bite us in the arse.

The favourite

Early 18th century. England is at war with the French. Nevertheless, duck-racing and pineapple-eating are thriving. A frail Queen Anne (Olivia Colman) occupies the throne, and her close friend, Lady Sarah Churchill (Rachel Weisz), governs the country in her stead, while tending to Anne’s ill health and mercurial temper. When a new servant, Abigail Masham (Emma Stone), arrives, her charm endears her to Sarah. Sarah takes Abigail under her wing, and Abigail sees a chance to return to her aristocratic roots. As the politics of war become quite time-consuming for Sarah, Abigail steps into the breach to fill in as the queen’s companion. Their burgeoning friendship gives her a chance to fulfil her ambitions, and she will not let woman, man, politics or rabbit stand in her way.

Clutch the family pearls, for The favourite is not a Jane Austen or James Ivory period drama consisting of furtive glances, unfulfilled urges, honour and integrity. It is set in the 18th century, but it is a contemporary and exasperating tale of debauchery, jealousy and psychosis that will make your skin crawl. Of course, I loved it.

“Off the wall”, “out there”, “weird” are all terms that have been used to death, and cheapened in the process. Yet, that is what comes to mind when trying to describe this film. It is rather strange – from the naked man being thrown at with blood oranges, to the duck race, the fisheye lens which warps the frame, and the lilac cake-eating interspersed with lilac vomiting.

The post 2019: Réney Warrington’s movie highlights appeared first on LitNet.

Hennie

$
0
0

Dit maak my die moer in, Oom. Die moer in! Ek het aangejaag en nou sit ek met die gemors. En dit gaan nog vir jare so wees. Dis wat gebeur, Oom. Dit! As jy ander mense vertrou en as jy sukkel om 'n ou geldjie bymekaar te maak, dan maak mense so met jou. Skop 'n man wanneer hy lê, sê ek altyd, Oom!

Ek wil ook graag trou en 'n familie van my eie hê, maar nou lyk dit of ek dit nooit gaan regkry nie.

Ek het 'n girl ontmoet, Oom. So 'n paar maande terug. En sy's awesome. Haar naam's Tania.

Ek wil met haar trou, maar ek het niks geld nie. Die salaris wat ek hier verdien, gaan net so na my skuld toe. Ek moes geld leen want by Sun City, toe ek daar gewerk het, het die baas my geld gevat. Mý geld! En toe verdwyn hy daarmee. Hy't gesê dis 'n belegging wat vinnig kan groei. Ek moes die bliksem nie geglo het nie. Ek was onnosel. So blêddie stupid! Nou sit ek met niks. Ek het nie eens 'n kar nie, en ek wil graag vir Tania gaan oplaai en haar iewers heen vat. Spur toe of iets, Oom weet mos. My suster wil nie vir my haar kar leen nie want ek het nie ’n license nie. Nou moet Tania se ma ons Spur toe vat soos twee skoolkinders. Dis embarrassing, Oom!

Nee, Oom. Ek kan sien sy's die een vir my, Oom. Nee, regtig.

Ja, Oom, sy's mooi. En sy's oulik ook.

Nee, my pa wil nie help nie, Oom. Dis eintlik my stiefpa en hy voel vere vir my. As hy nugter is, wil hy niks met my te doen hê nie en as hy gesuip is, wil hy net foeter. Dis nog altyd so, vandat ek klein is. Hy sal aan die suip gaan en as my kamer deurmekaar is of iets, sal hy my byna dood donner en dan vir my sê hy's gatvol om 'n ander man se kind groot te maak. Nog altyd so.

Ek kan dit mos nie help nie, Oom! Dis mos nie my skuld nie!

Kyk, ek was 'n stout bliksem en ek het swak gedoen op skool, maar ek't goed rugby gespeel. Losskakel vir die eerstes. Ek kon skop, Oom. In een wedstryd het ek twee-en-twintig punte aangeteken met die boot. Daai was die beste dag van my lewe. Dis al wat ek nog ooit in my lewe reggekry het. Eerstepan-losskakel in die hoërskool.

Nee, my stiefpa het glad nie belang gestel nie. Hy was ’n PF, in die army. Hy wou my altyd groot maak soos 'n troep. Dissipline en alles, maar ek wou nooit hoor nie. As hy gesuip was, het hy harder geslaan maar nie raker nie. Hy was te dronk! Hê, hê.

Nee, my eie pa is dood toe ek vier was. Kanker het hom gevat. Ek't hom nie juis geken nie.

My ma ly aan 'n een of ander sielkundige ding. Sy is in 'n inrigting vandat ek twaalf was. Sy gebruik meds wat haar gevoelloos maak. Ek gaan kuier maar so een keer ’n week. Party dae herken sy my nie eens nie.

Die drugs? Daai was die domste ding van alles, Oom. Dis waar alles verkeerd gegaan het. En nou moet ek die prys betaal. Vir die res van my lewe.

Nee shit, Oom, nie meer nie. Nee. Nee. Ek't dit gelos. Ek's skoon nou al vir drie jaar. Maar dit bly aan my vassit, Oom. Oral waar ek gaan, selfs al het dit niks uit te waai met die drugs nie, loop ek in 'n verdomde muur vas. Geld. Tjerries. Kar. Ek kan niks doen nie, want ek het ’n record.

Dis toe ek uit die huis ge-geepad het, wat alles begin het. Ek het weggeloop na 'n pêl van my. My stiefpa het my nie eens kom soek nie.

Wat was daai plek nou weer? Kissers. Ja. Kissers. Dis waar ek en my pêl gaan uithang het.

Oom moet Oom se kinders sê, om nooit iets van iemand te vat nie. As jy koeldrank vat, moet dit nog toe wees. Belowe my, Oom sal vir hulle sê!

Nee, daar was 'n ou wat my agtervolg het na die mensroom toe die een aand. Toe sê hy vir my, “vat 'n skêggie my ou. Net enetjie”. Hy sê dit sal niks maak nie. Ek hou aan nee sê en hy hou aan en aan. Ek sê vir hom ek het nie geld vir die goed nie maar hy sê, nee, dis verniet. Naderhand vat ek toe maar die skêg net om van die ou ontslae te raak. En toe’s dit verby.

Jis, Oom, dit laat jou só relax. En jy dans die hele aand en jy vergeet van alles, Oom. Jy vergeet van al jou probleme. Dit was so lekker. En die ou het vir my gesê dis nie erg om dit te gebruik nie. Jy moet net nie te veel gebruik nie, dan kan jy lekker party. Dit wás ook so. Ek het toe amper elke aand gaan jol by Kissers maar toe wou hy hê ek moes betaal. Daai goed is duur. Hulle begin eers goedkoop maar as hulle sien jy's ge-hook dan sit hulle die prys op. En dis net so, dan's jy ge-hook. Gou-gou dan werk een pilletjie nie meer nie. Dan het jy meer geld nodig want jy't meer pille nodig. Ek leen toe geld by my pêl maar ek kon hom nie terugbetaal nie want ek het nie 'n werk gehad nie. Naderhand wou hy nie meer vir my leen nie. Toe steel ek eenkeer van sy geld en toe vang hy my uit en skop my uit sy plek uit. Ek wou terug na my stiefpa maar dié wou niks van my weet nie. Toe gaan bly ek maar by my suster. Ek het haar geld ook gesteel maar sy het dit nie agtergekom nie. Haar man is in die polisie en ek moes lig loop vir hom.

Dis toe dat ek begin om die goed te verkoop, die skêggies, sodat ek geld kon maak om meer te koop. Ek het 'n hele netwerk gehad. Klomp ouens. Maar ek sê mos, die ouens dink dis groot geld, maar alles gaan weer net so terug in die goed in. Jy score niks nie, Oom.

Hoe meer skêg ek gebruik hoe slegter gaan dit en hoe meer geld het ek nodig. Daar was aande wat ek nie huis toe gekom het nie. My suster vra my waar was ek, dan kan ek nie onthou nie. Hulle't toe al vermoed, Oom.

Die polisie is toe al agter my aan, en my swaer is mos in die polisie en so het hulle uitgevind. Hulle't gepraat en praat maar hulle kon my nie regkry nie. Ek was al te vêr met die goed. My swaer het elke dag gedreig om my in te vat maar ek kon nie stop nie.

Dis toe, een aand, dat die polisie daar opdaag en my kom vat. My swaer het alles gereël. Ek was in groot stront, Oom. Groot stront! Ek het gedink, nou's dit verby met my. Alles is verby. My swaer oorreed hulle toe om my te help, maar dan moes ek húlle help. Ek moes hulle sê van al my dealers.

Ja, Oom, die hele works en ek moes commit om vir rehab te gaan. Toe trek hulle die klag terug en ek gaan vir rehab.

Ek het met 'n shrink moes praat. Ek vertel hom toe alles. Net soos ek nou vir Oom vertel. Net so. Maar ek het gehuil, Oom. Soos 'n kind het ek gehuil. Ek het vir hom gesê dis moeilik, want wat moet ek nou doen? Waar gaan ek nou heen? Ek is drie-en-twintig en ek het niks. Hy vra my toe wat wil ek die graagste hê.

Ek sê toe vir hom ek wil twee dinge graag hê. Ek sê toe vir hom ek wil weer rugby speel, losskakel, soos toe ek in die skool was en ôk wil ek 'n laaitie hê. Sy naam sal Hendrik wees, soos myne en my regte pa s'n. En ek gaan hom leer rugby speel, net soos ek gespeel het. Net so, sê ek toe vir daai kopdokter.

Lees ook

Etienne

Die restaurant

 

The post Hennie appeared first on LitNet.

Persverklaring: Cecilia Britz sterf

$
0
0

Foto’s van Cecilia Britz: Izak de Vries

Dit is met groot leedwese dat LAPA se personeel verneem het van die afsterwe van Cecilia Britz. Sy is op 12 Desember 2019 oorlede in die hospitaal met die aanvang van ’n prosedure. Op hierdie stadium het die familie gekies om nie verdere detail bekend te maak nie.

Cecilia Britz was bekend vir haar enorme bydrae tot ontspanningsfiksie in Afrikaans.

Britz was eens getroud met ’n diplomaat, maar het uiteindelik as uitgewer begin werk. By die destydse Perskor het sy onder die invloed van Franz Marx begin poog om Afrikaanse lesers terug te wen vir Afrikaans. In haar oë was daar ’n beduidende steun vir die swaarder letterkundige werke, maar Afrikaanssprekendes het Engels gelees wanneer hulle wou ontspan. Dit wou sy verander.

Marx het haar laat verstaan dat sy boeke moes bemark as vermaak en Britz het ’n diepgaande studie begin van hoe die mark vir Amerikaanse lekkerleesfiksie werk.

Ná Perskor deur die destydse Maskew Miller Longman oorgekoop is, het Britz as Huisgenoot se verhale-redakteur gewerk.

LAPA Uitgewers het haar in daardie stadium genader en sy het ’n ruk lank op ’n vryskutbasis vir die maatskappy gewerk.

Op 1 Desember 2004 het sy voltyds by LAPA aangesluit en legendes is gebore.

Een van haar bekende suksesse was LAPA se Romanza-reeks wat in 2020 vyftien jaar oud sal wees.

Britz het tot en met haar aftrede in 2018 by LAPA gewerk, maar het aan almal vertel dat sy sou “mal word” as sy by die huis moes sit en het gewoon op ’n kontrakbasis aanhou werk aan LAPA se fiksie.

Agter die skerms was Britz egter ook besig om ’n volgende generasie uitgewers op te lei.

Sy was baie trots op haar bydrae tot die enorme groei in lekkerleesfiksie. Toe sy na aan aftree was, sou sy dikwels haar wrang sin vir humor uitstal deur te verklaar dat sy met niks anders as ’n standbeeld tevrede sou wees nie. Toe die ATKV dus op 2018 ’n spesiale Woordveertjie aan haar toegeken het vir haar bydrae tot die uitgewersbedryf, het sy van die verhoog af gesê dat sy dankbaar was om “uiteindelik” ’n standbeeld te kry.

Sylvia de Wet, LAPA se uitvoerende direkteur, het die personeel van haar afsterwe ingelig en het afgesluit met: “Ons innige medelye aan Cecilia se kinders, kleinkinders en familie, ons bid vir almal en dra hul op aan onse Vader in die moeilike omstandighede!”

Geen detail van ’n roudiens is nog bekend gemaak nie en LAPA vra dat die familie die geleentheid gegun sal word om oor hulle ma en ouma se skielike afsterwe te rou. 

The post Persverklaring: Cecilia Britz sterf appeared first on LitNet.


Weg

$
0
0

(’n triolet)

jou see lê bosveldbome voor my
die sand is hier bruiner gestrand
donker en gekleurde voëls vlieg vry
jou see lê bosveldbome voor my
die Waterberge het kwashale gekry
verkleurd in pers en perske is die rant
jou see lê bosveldbome voor my
twee boswewers sit op ’n tak en stry

Lees ook

Maangedigte

Twee nuwe gedigte deur Margaret Cordier

 

The post Weg appeared first on LitNet.

Die brandende hoed

$
0
0

Foto: Wikipedia - Detail van ’n kunswerk deur René Magritte

(’n ode aan dié in die kunste)

twintig jaar se sweet, min of meer
dis wat lê agter die spie en voor die kwas
’n gebreekte siel wat staar na ’n heel spieël

’n donnerse wit duif,
rol sy vlerke oor die golwe van oop-bloutes
net om in ’n vierraam-hok ’n uitheemse studie te lok

dis soos die Da Vinci-code, fok nog ’n oplossing
leë blaaie wat op jou swets
en naakte doeke wat jou kruisig

sekulêre kommentaar, o' tog'ie
hier kom die dwaas, daar sit die meester en sy pyp
almal is ryp vir die loesing

die liggaam hou sy eie obduksie
steek jou hand in die brandende hoed
die siel is heel, die liggaam bly gebreek

ek kry jou by die Royal hotel agter die whiskyglas
in die stofstrate van Aberdeen
agter die spie se swart ink en voor die appelblou kwas

Lees ook

Die motdood

Die huiskom van ’n siel

 

The post Die brandende hoed appeared first on LitNet.

Deurnag

$
0
0

die maan is ’n veer

lig teen die grysblou

vlug voëls na hulle neste
met die dag se reste
opgepak
bly ek buitekant sit

in my hand
hou ek die maan se wit
totdat môre haar vrug baar
en die plasenta gestort
lê by alles wat as word.

Lees ook

Maangedigte

Weg

 

The post Deurnag appeared first on LitNet.

Die plaegeteisterde plek 

$
0
0

Die plaegeteisterde plek van Paarl
is vol knakke en knoeste 
en in sinkhokkies met toegeplakte 
vensters is vroueslaners wat 
verbryselende trauma aan gesinne 
toedien; slagoffers van verkrag 
se fragmentariese harte húíl om te heel
fnuikend worstel met dié pyn.

Terwyl moordenaars
tot die tong gewapen is 
en by hofverhore vlug op vryevoet
soos liggaampies ledig lê by die lykstoet

Paarl word met donkerte gedreig
en die môremaal van moordenaars 
is die onskuldige vrou.

Lees ook

Vreugde buite my venster 

 

The post Die plaegeteisterde plek  appeared first on LitNet.

PEN Afrikaans: Die wêreld van die skrywer – Eben Venter

$
0
0

“Die wêreld van die skrywer” is PEN Afrikaans se artikelreeks waarin skrywers uitbrei oor temas wat met die praktyk van skryf te doen het. In hierdie artikel beantwoord bekroonde skrywer, Eben Venter, die vraag: het Afrikaans die seggingskrag om seksuele ervarings te dra?  

Eben Venter (Foto: Naomi Bruwer)

Witblommetjiekaroo – om in Afrikaans te bly skryf

Daardie Sondagmiddae was so swaar gelaai, die bruingebakte skaapboud, die goudvet plaashoender, die broskraak as jy in ’n aartappel byt, om- en omgedraai in die boudvet, die swaar geslof van die Xhosa-vrou wat die skinkbord indra, en indra, die neerplof agterna op die matras vir die middagslapie met net nog ’n laaste slap hand om ’n brommer weg te ja, en dan, sodra ek my linkeroog begin klein oopmaak, Pa se kop reeds om die kosyn, reeds met sy gaan stap hoed op: “saamkom?”

Ek het dit verpes tot in vesels van my kuite, daardie flink stappas wat hy aangegee het al met die noordelike klipkoppies tot op die skaappaadjies in die agterveld, die helse Karoo-hitte en die ongenade van die bossieveld en die kort-kort se getrippel om by Pa by te hou. Agter wou ek bly op die draadstoel onder die sleep van die koelgroen slierttakke van die wilgerboom, ek dink ek het daai tyd Through the Looking Glass gelees.

Maar as ek vroegoggend halfwakker lê hier op die ooskus van Australië waar ek reeds meer as die helfte van my lewe woon, onthou ek by uitstek daardie Sondagmiddae se veldstappery, en die gif wat Pa my gegee het, toe: “my kind, hierdie is die witblommetjiekaroo, en daai is sommer die ou bitterbos, skaap sal hom nie vreet nie, ruik hierso,” en hy breek ’n takkie af en hou dit voor my negejaaroue neus, “kerriebos, skaap word spekvet van hom, en hierdie een,” en sy velskoen raak liggies aan die plat, ronde, stekelrige bossie, “is die voëltjie-kan-niesit-nie. Skaap eet hom, maar net in die droogte as daar niks anders is nie.”

............

“En wat nou van die onsegbaarheid van die seksuele ervaring? Daarvoor tree Simon Avend in gesprek met Thembinkosi, een van die Xhosa-mans wat as kameekarakter aan die einde die storie binnekom.”

............

Pa se hand oopgevou, die palm gekontoer met stuifmeel van die witblommetjie, en die name van al die karoobossies geliefd op sy tong, en op daardie oomblik, dit kan ek nou sê, byna vyftig jaar later, het die Afrikaans-name van daardie bossies ’n ruimte gebied saam met die laatmiddag se hemelblou, die ewige, stil veld, die kwaai stofreuk van die man daar by my, ’n ruimte waarin ek vir ’n oomblik kon asemhaal, weg van die onregverdige stelsel op die plaas, ons wat onsself alles toeëien, die witmens-name vir die Xhosa-werkers, hulle skraal salarisse, hulle patetiese huisies; op daardie oomblik kon ek in die geselskap van die bossies, elkeen op sy naam genoem, vry wees in ’n ruimte waar daar respek was, en liefde, ten minste vir grond en plant en dier.

Ek het my laaste roman, Green as the Sky is Blue, in Engels geskryf omdat ek wou kyk of ek kon. En omdat twee van my voorafgaande romans vir die eerste keer verkoop is aan Scribe Publishers, die Britse en Australiese uitgewershuis. Die romans is in Engels vertaal deur onderskeidelik Luke Stubbs en Michiel Heyns, maar nou wou ek daardie outeurskap én outoriteit terugvat van die buitestaander-vertaler en die teks self “huis toe bring”.

In Green as the Sky is Blue (2018) neem ek my hoofkarakter, Simon Avend, van stad tot stad om sy seksuele ervarings uit te leef. Dit lê aan die aard van ’n skryfproses, of jy nou in Engels of Afrikaans skryf, dat jy eers daarbinne, terwyl die storie voortwoeker van sin tot sin, tot insigte gaan kom.

Met die skrywe van dié storie wou ek die seksuele ervaring tot teen die vel ontgin, maar algaande word my slotsom duidelik: die seksuele ervaring is onsegbaar.

Ek het gevoel Engels is geskik vir die onsegbaarheid. Daar is die magtige woordeskat wat al werkende aan my bekend raak, en daar is die potensiaal om sensueel te skryf. Daarby bied Engels die kans om, volgens my, die seksuele ervaring te stileer sodat dit nie na pornografie klink nie: “ … he jacked me up of his own volition, an action that enfolded me, ate me as he built up his rhythm, becoming a fast pummeling”.

Selfs binne dié stilering, iets tussen die subtiele en die grafiese segging van die ervaring, bly daar egter die onsegbare dimensie van lyf-tot-lyf interaksie. Die storie het klaargekom (sic) en op my gewag: nou moes ek hom huis toe bring, in my moedertaal en met die Afrikaanse idioom en sinsbou tot my beskikking. Ek is die outeur van die storie, en anders as buitevertaler het ek nou ook die outoriteit om die storie oor te dra na ’n ander taal soos en hoe ek wil.

Die vraag meld ditself aan: het Afrikaans die seggingskrag om hierdie seksuele ervarings te dra, en kan ek in Afrikaans by die onsegbaarheid van die ervaring uitkom?

In die slothoofstuk neem ek vir Simon Avend na die Transkei. Afrikaans kan daardie landskap van aanrollende heuwels en die Oos-Kaapsheid van die kus liries vasvat: “Ver, aan die oorkant van die strand, verskyn twee seuns in die laaste aandlig, besig om bees aan te ja. Die plaat strand agtertoe vermurwe en word lug, wyd en groot vou dit om alles, om die figuurtjies met hulle speelgoed beeste. Ek drink uit die kwartbottel Black Label, teen die tyd lou, en hou hulle dop terwyl hulle aankom. Soms, in die yl lig, lyk dit asof hulle weer terug hol en heeltemaal verdwyn in daardie skimagtige plumbagoblou vanwaar hulle gekom het.”

Eben Venter met Thembinkosi in Bulungula, Transkei. (Foto: verskaf)

En wat nou van die onsegbaarheid van die seksuele ervaring? Daarvoor tree Simon Avend in gesprek met Thembinkosi, een van die Xhosa-mans wat as kameekarakter aan die einde die storie binnekom. In die geselsery, op Afrikaans en Xhosa, kom hulle op die isiXhosa-woord vir “blou” af, naamlik luhlaza okwesibhakabhaka, wat beteken “groen soos die hemel”. Nader as dit kan die Xhosa-spreker nie aan die kleur blou kom nie.

My storie in Afrikaans neem hierdie woord ter harte, en eie aan sy Kreoolse aard word daar nou in Afrikaans, verryk deur hierdie enkele isiXhosa-uitdrukking, ’n ruimte geskep om die onuitspreekbaarheid van die seksuele ervaring uit te druk. Dit is soos my Pa se hand, ryk met die stuifmeel van die witblommetjiekaroo: daar teen wang van die Wildekus is daar ’n ruimte, ín die taal, waar Simon Avend en Thembinkosi saam kan tuiskom.

Hier gee ek die woord aan Simon Avend in sy laaste gesprek met sy terapeut. Dis nou duidelik dat Afrikaans, inklusief, eie-aardig en wonderlik-skoon, die vermoë het om iets van die onsegbaarheid van die seksuele ervaring uit te spreek. Die hoop sal nie beskaam nie, Afrikaans hét iets om aan die wêreldleser te gee: 

“As jy dit gevóél het, in die ware sin van die woord, met jou hele lyf, en dan, na die tyd, verplaas jy die ervaring na jou mentale fakulteit sodat jy dit kan onthou, vir ewig en altyd, besef jy dis ’n eenmalige ding. Dit gaan nooit weer só gebeur nie. Ten minste nie in en met jou liggaam nie. En dan, wat oorbly, is daardie knaende hongerte, en die kans om dit te bemeester, meester van jou eie bemeestering te word, om ’n afgewerkte mens te wees ten spyte daarvan. Maar jy hou ook vas, altyd, dat jy dit een maal gesmaak het, of baie maal, óf net een maal, en dis nie ewig nie. Daarsonder is jy niks, ja, dit ook, maar om daaraan vas te hou soos jy ’n klip vasknyp in jou hand, en om dit te probeer uitspreek, die volheid daarvan, dis wat buite jou bereik bly, dit lê anderkant die uitdrukkingsvermoë wat aan my gegee is.”

The post PEN Afrikaans: Die wêreld van die skrywer – Eben Venter appeared first on LitNet.

Viewing all 21593 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>