Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21832 articles
Browse latest View live

Levitikus 1

$
0
0

Vooskrifte vannie brandoffe

 1 Die Jirre het vi Moses geroep en Hy’t met hom gepraat uitie tent waarie Jirre annie Israeliete veskynit. 2 Die Jirre het gesê, “Djy moet virrie Israeliete sê, ‘Wanne een van julle virrie Jirre ʼn offe wil gie, ennie offe is ʼn dier, dan moet hy ʼn bies of ʼn skaap of ʼn bok gie. 3As sy offe ʼn bies is, dan moetit ʼn gesonde bul wies. Hy moetie bul bring voorie tent waarie Jirre annie Israeliete veskyn soedatie Jirre die offe van hom kan anvaar. 4Dan moet hy sy hand oppie kop vannie offedier sit, soedatie Jirre sy offe kan anvaar en sy sondes kan vegiewe. 5Dan moet hyrie bul net daa voorie Jirre slag, ennie priesters vannie nageslag van Aäron moetie bloed na die altaar toe vat ennie bloed tienie altaar spat, die altaar wat voorie tent is waarie Jirre annie Israeliete veskynit. Hulle moet dit oral rondommie altaar spat.

6 Die pesoon wattie offe gie, moetie bul slag en hy moetie vleis in stukke sny. 7Die priestes vannie nageslag van Aäron moet vuu maak oppie altaar en hulle moet hout oppie vuu pak. 8 Hulle moet dannie stukke vleis oppie houtvuu sit wat oppie altaar is, hulle moet oekie kop ennie vet oppie vuu sit. 9 Die pesoon wattie offe gie, moetie pote ennie binnegoed was ennie prieste moet dan alles oppie altaar vebrand. Dit is ʼn brandoffe wat met vuu gemaak is, en dit ruik lekke virrie Jirre.

10 “Wanne iemand ʼn skaap of ʼn bok gie om ʼn brandoffe te wies, dan moet hy ʼn ram gie sonner ienige siektes. 11Hy moetie ram voorie Jirre slag, langsie noordekant vannie altaar, ennie priestes vannie nageslag van Aäron moetie bloed tienie altaar spat, oral rondommie altaar. 12 Die pesoon moetie kop vannie ram afsny en hy moetie vet afsny. Hy moetie vleis in stukke sny, ennie prieste moet alles langs mekaa oppie vuuhout sit wat oppie altaar is. 13 Die pesoon moetie binnegoed ennie pote was, ennie prieste moetit alles offe en vebrand oppie altaar. Dit is ʼn brandoffe, dit ruik lekke virrie Jirre.

14 “Wanne iemand virrie Jirre ʼn voëlbrandoffe bring, kies dan ʼn tortelduif of ʼn jong duif om te gie. 15 Die prieste moetie duif narrie altaar toe bring. Hy moetie duif se nek omdraai ennie kop oppie altaar vebrand. Hy moetie duif se bloed tienannie kant vannie altaar uitdruk. 16 Daana moet hyrie krop ennie vere vat ennit annie oostekant vannie altaar innie as loep gooi. 17 Hy moetie duif se vlerke ampe afskeu, maa hy moetie die vlerke heel afskeurie. Dan moet hyrit oppie altaar vebrand. Dit is ʼn brandoffe gemaak met vuu, ennit ruik lekke virrie Jirre.

The post Levitikus 1 appeared first on LitNet.


Doodmenslik deur WL van der Merwe: ’n resensie

$
0
0

Titel: Doodmenslik
Outeur: WL van der Merwe

Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 978 1 4853 0895 9

Doodmenslik van WL van der Merwe is ’n bundel pretensielose verse en handel oor die vreugdes en verdriet van die menslike kondisie. Temas van verlange, verlies en verganklikheid kom aan bod, soos die treffende koeplet in die ongetitelde programgedig dan ook die bundeltitel eggo:

wilgers sal gekruisig aan die hemel hang
en ek sal doodmenslik na jou terugverlang    (5)

"die laaste gedig" (bl 9), wat ironies deel I open, tree in gesprek met die bekende vers van die 2011-wenner van die Nobelprys vir Letterkunde, Tomas Tranströmer:

Weary of all who come with words, words but no language
I make my way to the snow-covered island.
The untamed has no words.
The unwritten pages spread out on every side!
I come upon the tracks of deer in the snow.
Language but no words.

die laaste gedig

(…)

Konklusie: ʼn gedig sonder taal, ʼn gedig in wit
strepe op papier sonder verband of betekenis
net ʼn leesteken hier en daar wat sinjaleer:
hier is die graal van stilte in git

Hierdie versugting om te dig vind uiting in verskeie ars poëtikale gedigte, soos “die digter” (16), “koning in my kasteel” (11) en “Umbrië” (19), waarin die beeldhouer se poging om ’n beeld te poets vergelyk word met die digter wat die engel uit die klip probeer verlos, na analogie van Opperman.

Deel I lewer mooi vondste, soos die volgehoue sinestesie in "padwerker" (18), asook die dubbelduidige spel met “hemelbed” in “grafsteen” (14):

berei vir my 'n hemelbed
van rooigrond en potklei
dek my toe met gruis
en maak 'n leiklip staan:

my troos is dat 'n steen
op aarde my onthou.

In deel II is dit die gevoelige inkleding en beskrywing van die sintuiglike wat tref, soos die naggeluide wat uitspeel in ’n minuet (25), asook die verskillende skakerings van grys wat tydens ’n wandeling besing word in "die kleur van grys" (29). Die daaropvolgende vers, "winter" (31), toon progressie wanneer die monochrome landskap heeltemal dormant raak. Die slotstrofe:

aan die Dooiekus
trek God tevrede sy gordyne
dig, gaan slaap gerus. 

Erotika en pornografiese begeerte kom aan bod. In “Lady Godiva” (na die litografie van Salvador Dali) (32) word die spreker se seksuele drang na ’n vrou gesuggereer deur die gebruik van gebroke rym en ruitermetaforiek. Die  ouerwordende man se seksdrif as voyeuristiese dobbelspel word in teenstelling met laasgenoemde onderbeklemtoning eksplisiet verbeeld in "peepshow, Amsterdam" (35). Die rooiligbuurtverse in hierdie deel sal nie in alle lesers se smaak val nie.

Tematies betrek deel III oorlogservaringe en gepaardgaande geestelike verwonding – 'n tanende religieuse bewussyn en geloof in God, soos dit dan ook gestalte vind in “my godsbegrip” (41), asook die Ou Testamentiese parodie in “en toe was daar God” (45). (Ongelukkig gaan die ontgogeling oor in ’n geteem; daar is ’n ooraanbod van verse wat op ’n religieuse vakuum dui.) In "protesnota" (43) roep die beeld van die papawer die bekende oorlogsvers “Flanders Fields” van John McCrae sinvol voor die gees:

as ek god was
sou ek my aan alles goddelik vergryp:
die son soos 'n papawer pluk
en ter herdenking van die oorlog
in my knoopsgat druk.    

Die opeenvolgende siklusse van lewe en dood word in deel IV gejukstaponeer, maar dit is ongetwyfeld die lykdigte in dié deel wat die hoogtepunt van Doodmenslik vorm. In verskeie verse tref die slotstrofe die leser soos ’n uitknikker – "bejaarde ouers" (63) se slotreëls hier as voorbeeld:

ons groet mekaar:
sy is my ma,
in haar was ek 'n seeperdjie
nóg vlees nóg vis
geen verstand van wat die lewe is
hy is my pa,
ek hou vas waar sy skouers was.

Elegiese verse oor die vader kom ook onder die soeklig. In "te perd" (69) word die vader se lewe verromantiseer deur die metafoor van sy perd, ’n opregte Arabier; die oorledene reis as’t ware tydens die sterfproses déúr die geskiedenis terug na sy oorsprong (die dood). Die Afrikaanse narratief van ’n boerseun met sy ryperd word nostalgies in herinnering geroep.

Prediker 12 word subtiel betrek in “begrafnis” se slotkoeplet:

dit was winter en die son was bleek
toe my kruik en my silwerdraad breek.    (71)

Dan, in deel V, keer die lewe siklies weer terug ná die dood. Daar word gefokus op die verrukkinge van die vleeslike, hartstog, vrugte en die erotiese belofte van mitiese godinne.

Van der Merwe se verse het voorheen aandag getrek in Nuwe Stemme 3 en Groot verseboek (2008). Doodmenslik is ’n bevredigende debuut wat heelwat bied vir die poësieliefhebber. Alledaagse, of doodgewone, verskynsels word digterlik verwerk tot ontroerende verse waarmee baie sal identifiseer. 

The post <i>Doodmenslik</i> deur WL van der Merwe: ’n resensie appeared first on LitNet.

Bring nasionale diensplig terug

$
0
0

Ons land brand. Letterlik en figuurlik.

Die dorpie waar ek bly, Grabouw, is gereeld in die nuus vir protes wat handuit ruk en oorspoel na die nasionale paaie. Al meer begin buurdorpe soos Botrivier, Kleinmond en Sir Lowry’s-pas dieselfde roete volg. Te veel mense, nie genoeg infrastruktuur nie, en verbeeldinglose politieke leierskap is ʼn drukkokerresep waarvan enige anargis droom. Met ʼn nasionale verkiesing om die draai word die krane oopgedraai. Selfs Ace Magashula het tyd afgestaan uit sy besige skedule van joernaliste intimideer en op kamera geld uitdeel aan arm weduwees om te kom simpatiseer by ʼn ANC-lid wie se dogter die naweek oorlede is. Onder luide fanfare en voor kameras, natuurlik.

Intussen kom die winter nader, en huise is ongebou, paaie moet gelap word, rioolverwydering en watervoorsiening laat veel te wense oor, mediese voorraad word nie afgelewer nie, daar is nie genoeg medici om te voorsien in die bevolking se behoeftes nie, voedselproduksie is onder druk. Kindertjies kry tuberkulose, grootmense ontwikkel longaandoenings. Mense slaap buite omdat hulle geen heenkome het nie, en verkluim.

Die ander kant van die muntstuk is ʼn meer bevoorregte deel van die samelewing wat treur oor die Notre Dame-brand, maar wat te oorweldig voel om enigiets te doen wanneer die plakkerskamp hier by hulle deur vuur verswelg word.

Ons is besig om stadig maar seker ʼn kruispunt te nader, een waarvan daar geen terugkeer moontlik is nie. As dit reg bestuur word, kan daardie punt ons land se redding wees. Kyk maar net na Rwanda. 25 jaar na een van die grootste humanitêre krisisse wat Afrika ooit getref het, ʼn ware volksvernietiging vir dié wat die woord so ligtelik rondswaai, is Rwanda ʼn voorbeeld vir die res van Afrika. Die rede vir hul sukses is eenvoudig: Politieke wil om te herstel is groter as ʼn aptyt vir vernietiging en wraak.

Hier by ons ontbreek die politieke wil nog. Nou is dit juis nie die tyd vir diplomasie wat afbrekende magte probeer akkommodeer nie. Dis tyd vir beslissende leierskap en aktiewe samewerking deur die burgery.

Hoe? Ons moet almal saam begin werk om ons land op te bou. Die herstel van die dorpie Coligny is een inspirerende plaaslike voorbeeld. Ons kan dit groter doen in die res van die land.

Hoekom nie byvoorbeeld nasionale diensplig herinstel nie? Hierdie keer nie om burgers te leer hoe om ander burgers af te maai en te onderdruk nie, maar om te leer opbou. Daar is soveel jongmense wat werkloos is na matriek, of wat skool selfs vroeër verlaat. In stede daarvan dat hulle doelloos op straat ronddwaal, maak hulle deel van ʼn georganiseerde program om vir minstens ʼn jaar aan die staat af te staan. Gaan ooreenkomste aan met organisasies soos Habitat for Humanity, of openbarewerkprogramme, of ander nieregeringsorganisasies wat mediese dienste ens verrig. Lei hulle op, leer hulle huise bou, tuine aanlê, paaie herstel, basiese nooddienste verrig, loodgieterdienste verrig. Stel hul dienste beskikbaar aan organisasies soos Gift of the Givers.

Die program kan selfs met die dissipline van militêre diensplig hanteer word. Die enigste voorwaarde: hou dit weg van tenderpreneurs en politici. Daar sal groter sekerheid wees, want matrieks weet dan hulle het iewers om heen te gaan na skool, plus hulle word toegerus met vaardighede wat hulle na daardie jaar (of twee) kan gebruik. Verder word ons land opgebou.

Bestaan die politieke wil om hierdie, of ander soortgelyke inisiatiewe te begin? Nog nie. Maar in elke geval waar daar binne ʼn samelewing verandering gekom het, het dit vanuit die burgery begin. Nie van die politici nie.

Dit het tyd geword dat ons burgery begin stem dik maak vir positiewe verandering.

The post Bring nasionale diensplig terug appeared first on LitNet.

Capernaum – a tale of darkness and of light

$
0
0

Capernaum, winner of the Grand Jury Prize at the Cannes Film Festival, tells the story of Zain, a streetwise Lebanese boy, who sues his parents for the “crime” of giving him life. The film follows Zain as he flees his negligent parents, survives through his wits on the streets, takes care of Ethiopian refugee Rahil (Yordanos Shiferaw) and her baby son, Yonas (Boluwatife Treasure Bankole), is jailed for a crime and, finally, seeks justice in a courtroom. Capernaum was made with a cast of non-professionals playing characters whose lives closely paralleled their own. Following her script, Labaki placed her performers in scenes and asked them to react spontaneously with their own words and gestures. When the non-actors' instincts diverged from the written script, Labaki adapted the screenplay to follow them.

 Capernaum is a stirring take on poverty, child abuse and overpopulation. It won’t traumatise you or leave you despondent, though. Director Nadine Labaki has provided enough beauty and humour to balance out the dark, without taking away any of the horror, or making the film sentimental. That is an achievement.

The opening aerial shot of the shanty town with tyres on roofs that can be blown away, gives you a glimpse of the chaos, before pulling you down into it and keeping you there for two hours. You are supposed to feel overwhelmed, crowded and at a loss. So, when Zain goes for a ride on a Ferris wheel, and is for the first time elevated above his circumstances, both you and he gasp for air when he catches a glimpse of the open sea, a promise of space and calm.

The shots are warm and sunbathed when necessary, but choppy and claustrophobic when it is called for. The minimal use of music, and the focus on the sounds of the city, is a treat in modern-day cinema, where violin and piano are used as crutches to keep the emotions up. Labaki uses a simple story and incredible actors to move you.

There is imagery that will stay with you for a long time: the family sitting on the floor and pummelling prescription drugs into powder to mix with water and later sell; the youngest sibling, a mere baby, chained to the bed.

The family visits an older sibling in prison. While they are in the queue, a cousin calls out from within. Zain’s mom asks: “Are all your brothers with you?” The cousin says, “Yes.” Her answer? God bless? At least, he has his brothers with him – but, in jail.

Zain mounts a pot on a stolen skateboard, loads Yonas in and pulls him across town to find the baby’s mom. The two end up sitting on a sidewalk eating shawarma.

A desperately hungry Zain hangs around another shawarma bar. When, out of kindness, a man offers him the one thing he needs, food, he cowers like a wounded animal.

Zain changing Yonas’s nappy with dishwashing gloves is a gem.

[Mild spoiler alert:] The fact that 12-year-old Zain is no longer a child, but the only adult in the household who has a moral compass, is quite clear when his sister’s period starts. While she waits on the loo, he washes the blood out of her shorts and folds his T-shirt into a makeshift sanitary pad. Why does he swear her to secrecy? If their mother finds out, she will trade her as a child bride for a few chickens.

As I said before, it deals with grave issues, and Capernaum will move you, but it will not crush you.

The post <i>Capernaum</i> – a tale of darkness and of light appeared first on LitNet.

Persverklaring: Digkuns van die Kaapse Vlakte tot die Waterberge tot Hentiesbaai by Taalmonument te sien

$
0
0

In die aanloop tot die Internasionale Dag van Monumente en Terreine op 18 April 2019, is die Afrikaanse Taalmuseum en -monument (ATM) trots om kreatiewe kragte met die onafhanklike joernaal LitNet te snoer om minder bekende digters se werk in die monument se Groen Galery uit te stal. Hierdie tydelike uitstalling plaas die kollig op elf digters wie se werk in 2018/2019 op LitNet se ‘nuwe gedigte’-blad verskyn het.

Volgens Michael Jonas, ATM direkteur, is die instelling ʼn lewende monument waar daar gedurig ʼn interaksie tussen die struktuur, natuur, besoekers en taalskeppers is. “Ons gee graag aan minder bekende skrywers, musikante en digters die kans om hul werk aan ʼn groter gehoor bloot te stel. Die meeste besoekers is nie net baie geïnteresseerd in die geskiedenis van Afrikaans nie, maar ook nuuskierig oor die taal se ontwikkeling en haar jongste skeppende gedaantes aangesien dit nuwe perspektiewe bied op die bestaanswêreld van talle Afrikaanssprekende Afrikane.”

Die tema van vanjaar se Internasionale Dag van Monumente en Terreine is ‘Landelike Landskappe’ wat fokus op die belang van plattelandse gebiede en die impak wat hul welsyn op die res van ʼn land het. “Terwyl die stedelike bevolkingstempo toeneem en in 2017 'n globale syfer van 54,82% bereik het, groei die bevolking van landelike gebiede ook, ondanks die afname in terme van persentasie-aandeel,” lui ʼn verklaring van die Internasionale Raad van Monumente en Terreine. “Dit het ʼn tweeledige uitwerking op landelike gebiede – terwyl sommige gebiede leegloop, ly ander onder menslike druk. Verder kan mens nie die ekologiese voetspoor wat die stedelike gebiede op landelike gebiede afdruk – en die veranderinge wat hierdie voetspoor op die landelike landskap veroorsaak, sowel as die gevolge vir beide die omgewing en gemeenskappe – ignoreer nie.”

“Die gekose digters woon in stede, in dorpe en op plase – van die Kaapse Vlakte tot die Waterberge tot Hentiesbaai - dus verteenwoordig hulle ʼn wye spektrum van inwoners, stedelik én plattelands, en handel hul digkuns nie net oor die natuur nie, maar ook die menslike natuur,” sê Jonas. Die 11 digters is Alwyn Roux, Anzé Bezuidenhout, Christo Meyer, Daniel Manchest, Elize Koch, Estelle Rubow, Franco Colin, Gideon C du Toit, Margaret Cordier, Marnus Kok en Shaun Warner, wat tesame ʼn wye verskeidenheid belangstellings, geskiedenisse en skryfstyle beliggaam.

Die argitek van die monument, Jan van Wijk, het sterk gevoel oor die natuur en daarom word hy vereer deur dié buitelug galery waar sy as in ’n rots ingemessel is, knus omring deur inheemse olienhout en graniet. ʼn Uitstalling van verskillende Afrikaanse skrywers word elke paar maande in dié galery se uitstalkaste van herwonne hout en glas aangebied om hiermee op die monument se kulturele én natuurlike aspekte te fokus. LitNet is ’n wyd-gerekende, interaktiewe joernaal op die internet waar skrywers hul verhale, gedagtes, rubrieke, artikels en opinies kan publiseer.

Die publiek kan die uitstalling van 10 April tot einde Augustus 2019 in die Groen Galery besigtig. Die monument, wat ook die beginpunt van die Paarl se Boomroete is, is daagliks oop van 08:00 tot 17:00. Toegang is R40 vir volwassenes, R10 vir SA studente/pensionarisse en R5 vir kinders (gratis onder ses jaar). Oudiogidse in verskeie tale asook gratis begeleide toere is beskikbaar en die monument bied ook ’n speelpark vir kinders, staproetes en ’n heerlike restaurant.

 

Vir navrae oor die monument of om meer te wete te kom oor die talle gewilde geleenthede, besoek www.taalmonument.co.za of www.facebook.com/afrikaansetaalmonument. Kontak die ATM op 021 863 4809/0543/2 of stuur ʼn e-pos na admin@taalmonument.co.za.

The post Persverklaring: Digkuns van die Kaapse Vlakte tot die Waterberge tot Hentiesbaai by Taalmonument te sien appeared first on LitNet.

Van Diep Rivie’ na Mennenberg

$
0
0

ˮEk het in Diep Rivie’ grootgewod my kinʼ,
daai plek wat nou wit skoongespoel is.
Djy sallie wil gloe
dat daaʼ vlekke op daai heidige laken wassie.
Oʼs wassie gesien as mens innie oeg vannie law nie.
Op boxing-day oppad sie toe,
het oʼs agte innie trein gesit.
En kon net by Kalkbaaihawe swem.
Maaʼ oʼs was heppy my kinʼ.
Ek het toe met djou oupa getrou en weggetrek.
My broes en sustes was in Mennenberg gegooi,
uit Diep Rivieʼ.

Daai hotnot se sakke het os met klippe gestop
en innie diepte vesuip.
Nou niks Diep Rivieʼ
net memories.ˮ

The post Van Diep Rivie’ na Mennenberg appeared first on LitNet.

Autumn

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 10 se wenner

$
0
0

Lees André Louw se Week 10-wenlimeriek. Hy is die tiende finalis wat binnekort dalk as algehele wenner aangewys kan word. 


 

André Louw is ʼn oud-koerantman wat vir Volksblad, die destydse Die Vaderland en Dagbreek en Landstem gewerk het. Immer soekend, word hy toe ʼn onderwyser by die Landbouskool Tweespruit, ʼn skoolsielkundige op Wolmaransstad en later op George, ʼn kliniese sielkundige in privaatpraktyk op Vereeniging, en die eienaar van ʼn supermark op Riversdal. Die winkel is pas verkoop en daar is nou tyd om die eerste liefde van die “woord” weer te besoek en te probeer om ʼn goeie oupa te wees.

Lees ook

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 1

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 1 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 2

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 2 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 3

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 3 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 4

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 4 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 5

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 5 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 6

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 6 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 7

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 7 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 8

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 8 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Inskrywings Week 9

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 9 se wenner

Skryfkompetisie: #politieklimeriek – ’n kompetisie wat rym!

 

The post Skryfkompetisie: #politieklimeriek – Week 10 se wenner appeared first on LitNet.


Video: Launch of Gangster State by Pieter-Louis Myburgh

$
0
0

Pieter-Louis Myburgh’s Gangster State: Unravelling Ace Magashule’s Web of Capture was recently launched at the CapeTalk (and Kfm) studios, Cape Town. Myburgh was interviewed by Adriaan Basson.

Pieter-Louis Myburgh and Adriaan Basson (Photo: YouTube)

........................................................

About the book

Title: Gangster State: Unravelling Ace Magashule’s Web of Capture 
Author: Pieter-Louis Myburgh
ISBN: 9781776093748
Penguin Random House

In spite of Cyril Ramaphosa’s “new dawn”, there are powerful forces in the ruling party that risk losing everything if corruption and state capture finally do come to an end.

At the centre of the old guard’s fightback efforts is Ace Magashule, a man viewed by some as South Africa’s most dangerous politician.

In this explosive book, investigative journalist Pieter-Louis Myburgh ventures deeper than ever before into Magashule’s murky dealings, from his time as a struggle activist in the 1980s to his powerful rule as premier of the Free State province for nearly a decade, and his rise to one of the ANC’s most influential positions.

Sifting through heaps of records, documents and exclusive source interviews, Myburgh explores Magashule’s relationship with the notorious Gupta family and other tender moguls; investigates government projects costing billions that enriched his friends and family but failed the poor; reveals how he was about to be arrested by the Scorpions before their disbandment in the late 2000s; and exposes the methods used to keep him in power in the Free State and to secure him the post of ANC secretary-general.

Most tellingly, Myburgh pieces together a pack of leaked emails and documents to reveal shocking new details on a massive Free State government contract and Magashule’s dealings with a businessman who was gunned down in Sandton in 2017.

These files seem to lay bare the methods of a man who usually operated without leaving a trace.

Gangster State is an unflinching examination of the ANC’s top leadership in the post-Jacob Zuma era, one that should lead readers to a disconcerting conclusion: When it comes to the forces of capture, South Africa is still far from safe.

........................................................

Also read on LitNet and Voertaal

Gangster state: ’n Onderhoud na afloop van die boekbekendstelling en betoging

PEN Afrikaans veroordeel die ontwrigting van bekendstelling van Gangster state deur Pieter-Louis Myburgh

Oor Myburgh, Magashule en die waarde van politieke boeke

The post Video: Launch of <i>Gangster State</i> by Pieter-Louis Myburgh appeared first on LitNet.

Revisiting the end of the world: an interview on language identity and displacement

$
0
0

http://umich.edu/~aacollab/index.html

The documentary The Boers at the end of the world / Boere op die aardsdrempel, about a small Afrikaans community in South America, was filmed a few years ago. 

kykNET Silwerskermfees 2015: Boers at the End of the World | Boere op die aardsdrempel

The three linguistics professors from the University of Michigan who appear in the film – Andries Coetzee, Nicholas Henriksen and Lorenzo García-Amaya – visited South Africa in March 2019. The University of Michigan has undertaken a major multi-year study of the Afrikaner community in Patagonia, due to their unique linguistic and cultural situation – this study is encompassing not only the language, but also the culture, religion and sociological aspects of the community. 

It’s a “second act” to the story, and one that could mean the continuation of the community for years to come.

Naomi Meyer now interviews Andries Coetzee and Nicholas (Nick) Henriksen on Afrikaans language and identity in Patagonia, as well as in South Africa.

Nick and Andries, a few years ago, at the kykNET Silwerskerm Festival, I saw the fascinating film Boere op die aardsdrempel / The Boers at the end of the world. I discovered quite a lot about this tiny community of Afrikaans-Spanish people. I conducted a few interviews, following the movie, like this one. I realised that only a handful of people in Patagonia can, in fact, still speak or understand Afrikaans. Firstly: why the research on this tiny community of Afrikaans-Spanish speakers?

Nick: There are three main reasons:

First, most immigrant communities lose their immigrant language after 40–50 years – the Patagonian Afrikaans speakers continue to use Afrikaans after 120 years, which is exceptional, linguistically. (Usually, in immigrant communities, the immigrant language survives for 40–50 years, but not typically for 120 years – since the community lived practically isolated in the Patagonian desert until the middle of the 20th century, they were able to maintain their language for an unexpectedly long period of time.)

Second, Patagonian Afrikaans offers a window into how Afrikaans was spoken prior to standardisation and officialisation in 1925. These speakers didn’t participate in the standardisation process that took place after 1925 – thus, their Afrikaans offers a special window into how Afrikaans might have been spoken prior to the loss of variation through standardisation. 

Third, this is the only bilingual community in the world that we know of where Afrikaans and Spanish have persisted for multiple generations (in terms of both culture and language).

Also, feel free to listen to this audio on CapeTalk radio, where I talked about this in greater detail when I was in Cape Town in April. 

Secondly: why the ongoing research?

Nick: Our research is funded through a generous grant from the Humanities Collaboratory at the University of Michigan. We were first funded through a small Proposal Development grant in May 2017, and now a much larger grant, from September 2017 to September 2019. Under this larger grant, we are able to tackle many pressing questions related to the fascinating intertwinement of language, culture, race and identity in the Patagonian Afrikaans community. This new grant is allowing us to ask broader questions related to language and identity through two fieldwork trips: in 2018 to Patagonia, and in 2019 to South Africa. We are also developing a fascinating digital archive, with images of the community and history, which can be accessed worldwide. 

What really pushes our research forward, though, is the involvement of undergraduate students at Michigan, and their excitement about this project. This is where I think that our project really shines, and offers a clear example of how undergraduates have become uniquely excited about the usefulness of collaborative research methods. Specifically, our undergraduate collaborators deeply value the opportunity to work on humanistic projects in a learning setting that challenges them to work with data and to think critically about the bigger picture of the human experience. In this sense, we believe that we are uncovering a model of how to rethink undergraduate education for humanities majors. To offer concrete evidence, you can read here one article by an excellent student researcher, Ellie Johandes – in all cases, our students acknowledge that the collaborative work that they did on this project was a key factor in achieving professional and postgraduate success. You can see another article here, written by a student journalist at the University of Michigan. 

Andries: I’ll add to Nick’s answer that the research is ongoing because we keep on finding new interesting questions to investigate about the community! When we first visited the community in 2014, our plans were limited and focused mostly on the linguistic properties of the community’s Afrikaans and Spanish. We realised very quickly, however, that the community was so much more than just their languages. They represent in a real sense the very universal human experience of being “outsiders”, of how humans create communities in new and unfamiliar environs, and of how we are engaged in constant processes of redefining our identities in relation to the changing realities that life presents us. During our first trip, we were fascinated to see how the Patagonian Afrikaans community has negotiated for themselves an identity that recognises their African (and European) heritage, and yet simultaneously is fully integrated into Argentinian society. They represent such a good example of not giving up one’s past, while also living completely in the present and focusing on the future. 

This experience of having to renegotiate one’s identity is, of course, a very common human experience. Humans have participated in mass migrations since the earliest dawn of human society. And, migration is again (or perhaps, still) very present in the modern world, too, with migrations from central Africa towards southern Africa, northern Africa towards Europe, central America towards the USA, etc. Understanding how the Patagonian Afrikaans community has negotiated their identity and their relation to place is, therefore, a very current topic, and can be of value to the understanding of current migrant communities.

So, another reason why our research is ongoing is that we have discovered so many more interesting questions to investigate!

Boer-tyne: 'n Familiefotoalbum uit Argentinië

I know that you are busy with a project called “From Africa to Patagonia: Voices of displacement. What exactly are you busy with, regarding this project?

Nick: We are an interdisciplinary research team composed of scholars housed in different academic departments at the University of Michigan. Most generally, our project analyses how language is entangled with cultural identity in a community that traces its roots to the South African Boers who settled in Patagonia, Argentina, after the second Anglo-Boer War in 1902. 

Bringing together a team composed of five disciplines across the humanities and social and cognitive sciences (namely linguistics, anthropology, social history, statistics and literary/cultural studies) enables us to explore intersecting facets of language, culture and history through phonetic analysis, ethnographic studies and historiography. This is of particular value to research such as ours, on the relationship between language and identity, as this matter raises questions that are disciplinarily hybrid by nature. Our collaboration especially bolsters the position of the humanistic social sciences in two ways. First, it addresses the social, ideological and linguistic consequences of human displacement, a defining aspect of the human experience. In the 21st century, the issues of immigration, ethnicity and racial identity have remained at the core of many debates – most universities in the United States now include race and ethnicity courses as key requirements of humanities curricula. Our project provides a new perspective on identity by focusing on how the displacement of a white, European population plays out in contemporary linguistic and racial politics. Second, by establishing collaborations with scholars in Europe, Africa and South America, our project supports international collaborative engagement in the humanities. All of this goes to show the richness of the linguistic world of the Patagonian Afrikaans community, and points toward the importance of the collaborative research we do, which unites the insights of phonetic analysis, ethnographic studies and historiography to draw out otherwise elusive aspects of human life. 

Akademiepryse 2017: Erepenning vir 'n dokumentêre TV-program in Afrikaans aan die regisseur Richard Finn Gregory – commendatio

I see on your website that you write about your findings as derived from “an exceptional situation of cultural and linguistic contact that is not present in any other location in the world”. Why so? What makes this specific community so unique?

Nick: It is important to note that one of the things that surprised us most was how similar Patagonian Afrikaans is to Afrikaans as it is spoken in South Africa today. Language can change a lot in 120 years. That Patagonian Afrikaans is so similar to current South African Afrikaans indicates, we think, that Afrikaans was already fairly stabilised by the start of the 20th century. Given that it was still primarily a spoken language at that point in time, it would not have surprised us had it still been more in flux, in which case Patagonian Afrikaans could have been quite different to how South African Afrikaans is today. Afrikaans became an official language in South Africa in 1925, and it was at that point that dictionaries were written, grammar books for teaching the language in school were written, the Bible was translated, etc. When this happens in a language, we often find that it becomes more “fixed” than when it was mostly a spoken language. It appears, however, that although Afrikaans was not widely written by 1900, the spoken version must have been fairly stable by that time.

Taal en migrasie: ’n onderhoud met Andries Coetzee

Minority languages often carry political baggageAfrikaans is no exception. Recently you visited South Africa, and my question is: did you experience Afrikaans in South Africa as a language spoken mostly by white people? Just as Afrikaans and Spanish collaborated and intertwined in Patagonia, so Afrikaans is influenced, on a day to day basis, by all the other languages spoken in South Africa itself. Or, what were your findings after your recent visit to South Africa?

Nick: When we travelled to Maclear (Eastern Cape) in March, we definitely learned that some of the original Patagonian settlers were from Maclear. Some of the Maclear inhabitants were able to remember some of the last names of the families that we know in Patagonia, such as Schlebusch and Coetzee. The Maclear residents also told us that they knew of some of the Patagonian settlers who had repatriated to South Africa in the 1930s. Unfortunately, based on what we were told, those same repatriated families had moved on to other parts of South Africa, such as Johannesburg. Thus, it was not possible to speak to the actual descendants of the original (repatriated) Patagonian settlers. Importantly, there were other family names (from Patagonia) that the Maclear residents did not mention. This would seem to confirm the historical record that some, but not all, of the Patagonian settlers hailed from the Eastern Cape. 

This brings us to the next phase of our project (and to our response to your last question), which is that we will head to the Northern Cape in March 2020, to see in what ways we can uncover linguistic parallelisms between Namaqualand Afrikaans and Patagonian Afrikaans. This will be a critical trip from a linguistic point of view, especially because, as many of the Maclear Afrikaans speakers told us, there are pronunciation features used by the Patagonian Afrikaans speakers that sound more like the Afrikaans spoken in Namaqualand. So, we would like to collect linguistic data from Namaqualand Afrikaans speakers and compare it with the data that we have collected from the Patagonian Afrikaans speakers. In particular, we are focusing on a phonetic feature that distinguishes Patagonian Afrikaans from “standard” Afrikaans, which is “glide insertion” after the [k] sound. So, for the Afrikaans word kind (“child”), standard Afrikaans speakers say [kənt], whereas Patagonian Afrikaans speakers say [kjənt], with an extra “glide” sound between the [k] sound and the vowel [ə]. Our intuition tells us that Namaqualand speakers also pronounce the word as [kjənt], but we’ll need to get authentic linguistic data to confirm this.

Andries: Let me also add a few notes to Nick’s already very complete answer here. Having grown up in South Africa, I was, of course, very familiar with the high levels of multilingualism in South Africa. I also knew that Afrikaans is spoken by many different people, and that, in fact, most first language speakers of Afrikaans are not white. In the Maclear region, where we did data collection in February, however, it is true that most first language speakers of Afrikaans are indeed white.

Something that surprised my American colleagues (I think they’ll agree with this statement!) was just how common multilingualism is in South Africa. All of the Afrikaans speakers we interviewed in Maclear also speak English, of course. But, many of them (maybe even most) also speak Sotho and Xhosa. Although multilingualism is common in many parts of the world (Europe, throughout Africa, etc), it is not so in the USA, and it was surprising to see how “normal” multilingualism is in Maclear. People switch between languages without giving it much thought, in the most natural way. It is just part of the everyday lived reality. It is when multilingualism is normalised that one finds communities where multiple languages can coexist and thrive together.

Of course, when languages have such sustained and intense contact, they will start influencing each other. That’s a natural part of language change and development, which has played out in the history of humankind since there was language contact (and hence probably since the very early origins of human language). A language is embedded in its social context, and it changes in response to that context. Since the contact situation of Afrikaans in South Africa is so radically different from that in Patagonia, we would expect to find differences between the varieties of Afrikaans. In Patagonia, we would expect that Afrikaans should show some natural consequences of its contact with Spanish. In South Africa, we should expect influences from contact with English, Sotho, Xhosa, Zulu, etc.

Do you consider Afrikaans an African language or a European one? Why?

Andries: Afrikaans is a language with deep roots in both Europe and Africa. I think it would therefore be a false dichotomy to classify it as one or the other. It could not be what it is today without both its European and African identities.

There are hundreds of languages in Africa. Why are you interested in a language like Afrikaans? 

Nick: The interest of our project goes beyond selecting one of the hundreds of languages in Africa. We are mostly intrigued by the fascinating linguistic, cultural and historical situation of the Patagonian Afrikaans community, and how it speaks to the relationship between Europe, Africa and America in ways that have not been well defined in previous research. 

At the same time, our research, focused on bilingual communities and identities, speaks to linguistic situations replicated in most of Africa, where many communities are themselves bi- or multilingual. So, this is a relatable topic throughout much of Africa.

Andries: Afrikaans is interesting and unique for many reasons. It is one of the youngest languages currently spoken, and that allows us the opportunity to observe a language relatively early in its development. It is also the only Germanic language that originated outside of Europe, and the only Germanic language that has had such a long history of intense contact with non-European languages (well, maybe the same is true of English in India). For all these reasons, studying Afrikaans doesn’t only help us to understand Afrikaans better. We can also learn more about how languages originate and develop, and how the complex social landscape in which a language is embedded shapes it. 

Picture taken during recent reach trip to South Africa (picture provided)

Among many Afrikaans speakers, there exists anxiety about Afrikaans as an academic language. How did you experience this in South Africa? Do you think that Afrikaans is still widely spoken in shops and on the streets and in academic institutions?

Andries: Language is used in the contexts where it is needed. The world is full of examples of stable linguistic situations that have lasted for centuries, where multiple languages are spoken at home, but one or a few languages are used in public spheres. Although the likelihood that a language will thrive and grow is higher if that language is used in many different spheres (home, work, school, government, etc), that is not strictly speaking a requirement for a language to thrive.

It’s been two decades since I last lived in South Africa, and I am, therefore, not the most well informed about the language usage patterns in modern South Africa. Impressionistically, I would say that Afrikaans is used less in public spheres now than before. Most government business is now conducted in English, where, until 1994, it would have been conducted in Afrikaans. Many previously Afrikaans universities have also shifted to using English as language of instruction. At the same time, Afrikaans is thriving in South Africa. There are many parts of the country where Afrikaans, rather than English, is the lingua franca. That is certainly the case in the rural villages in Limpopo, where my family lives, and I would imagine that it would also be true in parts of the Western and Northern Cape. But, I don’t spend enough time in South Africa to know for certain – you would have a better feeling for this than I do!

Afrikaans also has a vibrant press culture, with many Afrikaans newspapers and magazines with strong circulations, a strong literature tradition with new novels and poetry being published (and often selling very well), a very active music scene and a vibrant TV and film industry. My impression is hence that, though Afrikaans is used less in official government spheres, it is thriving more generally.

Picture source: https://publicengagement.umich.edu/language-and-identity-lessons-from-a-unique-afrikaans-community-in-patagonia/, Richard Finn Gregory / GOODWORK

Should all small languages receive attention and be available in writing or in print? When is there a need to give attention to a language’s academic development? And, how can this be done, say, in a language like Xhosa?

Andries: This is the domain of language policy, which falls outside of my area of expertise. So, I cannot answer this question. I can say this much, however: as a linguist, I consider all languages as equal from a grammatical perspective. There is no language (or variety of a language) that is inherently better or worse. So, whether a language is a written language or only a spoken language, whether it is used in formal settings or only in the home, doesn’t determine the value of the language. As linguists, we value all languages equally as expressions of the human cognitive and cultural capacity for language. And, as linguists, we want to study and document all languages. Every language that goes undocumented and unstudied represents a gap in our understanding of the full diversity of the unique human capacity for language.

Because the language of Afrikaans carries so much ideological baggage in South Africa, and because of the politics surrounding it (for example, the fact that it was forced onto so many non-Afrikaans speakers during the apartheid era), some people now find the whole topic of the Afrikaans language problematic. If one is passionate about the language and its academic use, it may be frowned upon because of the language’s history, even though plenty of Afrikaans speakers are not white (most of the Afrikaans speakers in South Africa, in fact). Did you encounter any political views on Afrikaans during your research? (And, what about the racist words some of the Patagonian Afrikaans speakers use, without even meaning to be racist – just old-fashioned words demonstrating the language’s roots and the way of thinking of its speakers in the past?)

Nick: Regarding the “ideological baggage” that you refer to in your email, I would say that some of the people that we talked to (some journalists, especially) discussed this at length while we were in South Africa. At the same time, these people also acknowledged their fascination with the language, for example, with their enjoyment of playing with words in the language (for example, using many diminutives on a single lexical item – that seems like such fun!), and with the importance of the Woordfees Festival as a magnificent way of celebrating Afrikaans language and culture. 

I think that it’s important to indicate that the speakers of Patagonian Afrikaans, based on our interactions with them, do not hold the strong associations regarding the “ideological baggage” that the Afrikaans language has in South Africa. Since the Patagonian Afrikaans community hasn’t maintained consistent connections with South Africa, the community in Patagonia wasn’t involved with the ideological views or historical/political processes that shaped the Afrikaans language and South African history during the second half of the 20th century. 

On the other hand, Afrikaans is an element that underscores their South African identity, something that is unique in Argentina, as most immigrants in Patagonia are of European descent (Spanish, Italian, Basque, German, Welsh, English and Portuguese, among others). For many Patagonian Afrikaans speakers, the Afrikaans language also brings fond memories of their parents, their grandparents, and their youth growing up on the Patagonian farms. To offer one anecdote, in 2014, during our first fieldwork trip to Patagonia, we met a family of about seven siblings (in their 50s and 60s) who wanted to talk to us in Afrikaans. They were very eager to meet us and tell us their story. Once we had finally met them, we realised that these siblings spoke very choppy Afrikaans; however, we also realised that, for them, the Afrikaans language was symbolic of their mother, who had spoken Afrikaans and had passed away at a young age. Their father spoke Spanish only, so once their mother had passed away, they no longer had a direct connection to Afrikaans, and likely lost any little ability (or passive knowledge) of the language. Thus, our presence in Patagonia was critical for these siblings, as a way of remembering their mother and bringing up fond memories of her. They, therefore, wanted to listen to Andries speak Afrikaans, not for academic or political reasons, as you mentioned in your message, but for sentimental reasons. Altogether, this anecdote helps to drive home an important point about the Patagonian Afrikaans members: many in the Patagonian community tell us that Afrikaans runs in their blood, it is part of their DNA, it is their identity, and the Afrikaans language is one concrete instantiation of this. (Yes, some of them are aware that certain words that they use are considered “racist” in South Africa, but it’s probably more central to underscore the fascinating connection that the language has with their identity and their past.)

Picture source: https://publicengagement.umich.edu/language-and-identity-lessons-from-a-unique-afrikaans-community-in-patagonia/, Richard Finn Gregory / GOODWORK

Is anybody planning another film after your research (“From Africa to Patagonia: Voices of displacement”) is complete? Or, where can people follow your progress?

Nick: To my knowledge, no one is planning a film of the impressive calibre that Richard produced in 2015. If you know of anyone who is interested, feel free to send them our way! At the same time, we have established a YouTube channel, where each month our team collaborators talk about their role in our project, and how the Afrikaans Patagonian community speaks to so many topics and matters that are relatable to our 21st-century society!

Many people are afraid that Afrikaans as a language is dying, because of many complex reasons. Do you think Afrikaans is a resilient language? Do you think the language will survive in South Africa? (Or, is its future elsewhere?)

Nick: In Patagonia, it is difficult to think that the Afrikaans language will survive for more than 20–30 years. Only the oldest generation speaks the language; their children and grandchildren already speak Spanish only. At the same time, the identity is very strong in the community among many of the children and grandchildren. This strong identity is not going to go away any time in the future, I don’t think. We talk about this at length in the essay in The Conversation. Even the younger generations will tell you, “Afrikaans is part of my genetic code; it is part of who we are; it is in our way of life.” So, although the use of the language might not survive for more than a few decades, identity and culture will not go away any time in the near future. 

As for the future of Afrikaans in South Africa, based on my limited knowledge and exposure, I am not sure that it is going to go away any time soon! There is clear evidence that children still use and learn Afrikaans, especially in certain regions of South Africa. This goes well with the need for intergenerational language transmission as a way of preserving the language. Certainly, though, it is important to note that many Afrikaans speakers in South Africa are also bi- or multilingual! In Cape Town, especially, the bilingualism with English and Afrikaans seems to be very robust. While it is true that some speakers might be heading toward greater use of English in some areas, there are other areas (like in the province of Limpopo, where Andries is from) where the use of Afrikaans, and intergenerational language transmission, is clearly evident.

So, although Afrikaans might be decreasing in popularity, and some institutions are shifting to English, it might be difficult to think that it would be classified as an “endangered” language at any point in the near or distant future! The language definitely has a strong literary and cultural tradition and a vibrant press, and is definitely thriving!

Pictures: Lorenzo García-Amaya

 

The post Revisiting the end of the world: an interview on language identity and displacement appeared first on LitNet.

Enkele opmerkings oor Harris Dousemetzis se The man who killed apartheid

$
0
0

Enkele opmerkings oor Harris Dousemetzis se The man who killed apartheid1

It is nought good a slepyng hound to wake. – Chaucer2

Foto: Handré Brand

  1. Inleiding

Tydens die onlangse Woordfees op Stellenbosch was Harris Dousemetzis (’n politieke wetenskaplike en ’n dosent in regeerkunde / internasionale aangeleenthede aan die Durham Universiteit, Londen) persoonlik teenwoordig in die Boeketent tydens die bespreking van sy nuwe boek The man who killed apartheid. Die boek (ISBN978-1-4314-2754-3) word deur Jacana Media uitgegee, beslaan 483 bladsye en bevat volledige bronverwysings. Dit is boek nr 12 van die Africa Lives-reeks waarin die fokus geplaas word op die postkoloniale intellektuele geskiedenis van Suid-Afrika.

Die boek handel oor die wel en wee van Dimitri Tsafendas, die Grieks-Portugese bode wat Hendrik Verwoerd op 6 September 1966 in die parlement in Kaapstad met ’n dolk vermoor het.

Tydens die bespreking van sy boek het Dousemetzis self in geen onduidelike terme nie die doel van die publikasie uitgespel: “Die historiese rekord oor Tsafendas moet reggestel word. Wat oor hom in die verlede gesê is kom op infame leuens neer. Die Van Wyk-kommissie van ondersoek het die feite verdraai. Hoekom sou vier verskillende priesters positief praat oor die karakter van ’n man wat moord gepleeg het? Hulle almal sê presies dieselfde dinge oor Tsafendas.” Hy voeg by: “Liza Key se persoonlike nota, wat saam met ’n bos blomme by Tsafendas se begrafnisdiens afgelewer is, som hom presies en akkuraat op, naamlik: displaced person, sailor, christian, communist, liberal fighter, political prisoner, hero.

Historiese revisionisme het te make met die heroorweging of hersiening van aanvaarde beskouings of teorieë oor ’n gebeurtenis wat in die verlede plaasgevind het. Die huidige historiese beskouings oor Tsafendas as ’n skisofreniese moordenaar moet (aldus Dousemetzis) omskep, gewysig en reggestel word tot dié van ’n heldhaftige, polities gemotiveerde vryheidsvegter.

Dit lyk op die oog af of ’n tipiese eenkantige hipotese deur middel van die navorsing soos in die boek uiteengesit, getoets word.

Onderliggend aan die proses van historiese revisionisme lê ’n breë spektrum houdings, persepsies en beskouings van mense wat ten nouste gekoppel is aan die bestaande teorie wat gewysig moet word. ’n Maklike en eenvoudige proses is hierdie onderneming deur Dousemetzis en Loughran gewis nie. Wie beskik byvoorbeeld oor ’n mandaat om te besluit dat ’n historiese rekord “reggestel” behoort te word? Berus die besluit by ’n individu, ’n groep, ’n kommissie, of die Departement Justisie en die regbank? Wat behels ’n geloofwaardige historiese rekord indien historiese feite hoofsaaklik op die interpretasie van historiese gebeurtenisse berus? Watter teoretiese konsepte vorm die onderliggende basis op grond waarvan die regstelling van ’n historiese rekord plaasvind? Wat is die implikasies van moontlike weerstand wat met die hersiening van ’n historiese rekord gepaardgaan? Is hier nie dalk sprake van ’n doelbewuste poging om slapende honde wakker te maak wat eerder moes bly slaap het nie? Hoe gaan die honde reageer wanneer hulle wakker word?

Benewens boeke deur Dousemetzis en Henk van Woerden onderskeidelik, ’n video-opname deur Liza Key, ’n artikel deur Zuleiga Adams en ’n drama deur Antony Sher, is die publikasies wat na die Tsafendas-kwessie verwys maar dun gesaai. Geen ander Suid-Afrikaanse navorser het nog die taak aangepak om werklik diepgaande argivale navorsing oor Tsafendas te onderneem wat amptelik in boekvorm of in die vorm van ’n geakkrediteerde artikel gepubliseer is nie. Wat sou die redes hiervoor wees? Betroubare Suid-Afrikaanse portuurgeëvalueerde literatuur sou beslis die spektrum bronne aanvul wat die basis van ’n poging tot historiese hersiening uitmaak.

Gedramatiseerde weergawe van die opspraakwekkende moordtoneel deur Sher (2003:78)

  1. Doel

In hierdie artikel word kortliks kommentaar gelewer oor veral drie aspekte wat in Dousemetzis se boek na vore kom, en wat onsekerheid by die leser kan laat ontstaan. Eerstens word die aard en implikasies van die gebruik van ongestruktureerde onderhoudvoering as ’n navorsingsmetode bespreek. Tweedens word gekyk na die implikasies van houdingsverandering wat met die hersiening en wysiging van ’n historiese rekord gepaardgaan. Laastens word op enkele voorbeelde gewys waar die korrektheid van die rapportering van inligting in die boek bevraagteken word.

  1. Ongestruktureerde onderhoudvoering

Onderhoudvoering is ’n belangrike kwalitatiewe data-insamelingsmetode en noodsaak gevolglik hoëkwaliteit verbale interaksie tussen die deelnemer en navorser. Dié metode word dikwels in navorsing van ’n eksploratiewe en beskrywende aard gebruik. ’n Wye verskeidenheid onderhoudvoeringsmetodes is moontlik wat op ’n skaal kan wissel van ongestruktureerd tot gestruktureerd. By eersgenoemde vind ’n spontane gesprek plaas oor ’n onderwerp waaroor navorsing gedoen word, terwyl by laasgenoemde ’n reeks voorafopgestelde vrae beantwoord moet word. Semigestruktureerde onderhoudvoering sluit aspekte van beide benaderings in. Onderhoudsvoerders moet goed onderleg wees in aktiewe, en ondersteunde luistervaardighede en behoort presies te weet wanneer en hoe om “dieper te delf” om meer detail oor relevante kwessies wat ter sprake is, te ontgin.

Ongestruktureerde onderhoudsvoering (dis juis dié metode wat deur Dousemetzis en Loughran in hul navorsing gebruik is) staan ook bekend as in-diepte onderhoudsvoering of kwalitatiewe onderhoudsvoering. Die onderhoudvoerder baseer gewoonlik sy vraagstelling op die voorafgaande response van die deelnemer. Die validering van die data (maw die verbaleresponspatroon van die deelnemers) is altyd ’n moeilike, indien nie ’n onmoontlike taak nie by ongestruktureerde onderhoudvoering. Die navorser probeer om ’n deeglike begrip te vorm van ’n deelnemer se wêreldvisie tydens ’n ongestruktureerde onderhoud. By hierdie tipe onderhoudvoering is die basiese doel om deur middel van interaksie tussen die onderhoudvoerder en deelnemer ’n groter mate van die insig in die deelnemer se perspektiewe te bewerkstellig.

Die nadele van hierdie metode sluit in dat dit beslis nie ’n tydsekonomiese proses is nie. Die gevolg is dat die getal geleenthede per deelnemer noodwendig beperk moet word. Opeenvolgende onderhoude met dieselfde deelnemer is die uitsondering eerder as die reël. Opvolgonderhoude is dikwels oneffektief omdat die deelnemer dan fokus op spesifieke areas waarin hy/sy belangstel, en nie noodwendig waarop die navorser moet fokus nie.

Die inligting wat verkry word, is moeilik veralgemeenbaar, en die aard van die data is minder geskik vir statistiese ontleding en hipotesetoetsing. Die tipe data is ook vatbaar vir sydigheid, wat betreklik lae geldigheid en betroubaarheid impliseer. Onder sekere omstandighede is deelnemers geneig om nie die waarheid te vertel nie, of om halwe waarhede kwyt te raak. Geheuedistorsies oor tydsverloop kan ook voorkom, en die navorser se eie styl en persoonlikheid kan selfs ’n onbedoelde invloed op die responspatroon van die deelnemer uitoefen.

Die ideale scenario is waar een opgeleide onderhoudvoerder ’n enkele deelnemer per sessie hanteer met inagneming van die koste- en tydsfaktor. In die geval waar die vrae wat aan verskillende deelnemers gevra word, van mekaar verskil, is die duplisering van dié navorsing onmoontlik. Die data wat deur middel van onderhoude verkry word, is ook moeilik om met ander tipes data te vergelyk.

Die groot hoeveelheid data en aantal transkripsies wat deur middel van ongestruktureerde onderhoudvoering gegenereer word, is gewoonlik moeilik om sinvol te groepeer, onderling te vergelyk en objektief te ontleed. Vanuit ’n etiese hoek gesien kan onderhoudvoering met die fokus op sensitiewe areas onbedoelde emosionele reaksies by sommige respondente aan die gang sit, wat tot foutvariansie aanleiding gee. Dit is ook feitlik onmoontlik vir ander onafhanklike navorsers om die betekenis (maw die inhoudsgeldigheid) van die waargenome response te kontroleer. Indien objektiewe kontrole onmoontlik is, plat die vlak van vertroue in die resultate van die opnames ook af. Omdat verteenwoordigende resultate onmoontlik is, word veralgemening van die resultate beperk of uitgesluit.

Die wetenskaplike basis van ongestruktureerde onderhoudvoering kan sinvol verbeter word indien die navorser van ’n bepaalde teoretiesebegrondingsmodel gebruik maak. ’n Voorbeeld van so ’n benadering is “begronde teorie”. Hierdie teorie maak voorsiening vir sekere basiese gemeenskaplike strategieë, soos dat data-insameling en data-ontleding gelyktydig plaasvind; dat basiese sosiale prosesse wat in die data vervat is, ontleed word; dat die identifisering van opkomende (emergent) idees plaasvind; dat tentatiewe induktiewe kategorieë saamgestel word om die waargenome prosesse te verklaar; dat die kontrolering, uitbreiding en verfyning van die tentatiewe kategorieë na robuuste kategorieë plaasvind; en dat die finaal-saamgestelde kategorieë geïntegreer word in ’n teoretiese raamwerk wat die waargenome sosiale prosesse wat bestudeer word, verklaar.

Volgens die bronnelys in Dousemetzis se boek (ble 451–5) het die skrywer van 106 ongestruktureerde onderhoude gebruik gemaak, terwyl die getal onderhoude in die teks as 137 aangegee word (bl 371). Redes vir hierdie verskil in die getal onderhoude is egter onduidelik. Dit mag die gevolg van ’n blote tikfout wees, of ’n oorsigfout, of addisionele onderhoude kon gevoer gewees het vir die doeleindes van die verslag wat aan die Departement Justisie oorhandig is.

Die volgende punte van kritiek kan teen Dousemetzis se metodologie van onderhoudvoering geopper word, soos dit in die teks van die boek beskryf word:

  • Dit is onseker of Dousemetzis self die rol van die onderhoudvoerder in die 106 onderhoude gespeel het, en of hy van hulp gebruik gemaak het. Indien hy van hulp gebruik gemaak het, is dit verder onduidelik watter tipe opleiding die assistente in ongestruktureerde onderhoudvoering ontvang het. Dit is ook onduidelik wat die kwaliteit van Dousemetzis se eie opleiding was, indien hy wel enige opleiding in onderhoudvoering ontvang het.
  • Dit is onduidelik of opvolgonderhoude met alle of slegs sommige van die respondente gevoer is. Die redes waarom, of die redes waarom nie, ontbreek in die teks. Dousemetzis sê wel in sy onlangse reaksie op Gustaf Pienaar dat hy op ’n deurlopende basis kontak met die deelnemers gehad het, maar dis onbekend met watter deelnemers, wat die redes hiervoor was, en presies wat tydens die opvolgonderhoude plaasgevind het. Dit is duidelik dat ’n erkende teoretiese rasionaal in sy metodologie ontbreek.
  • Die resultate soos deur middel van die 106 onderhoude verkry, kan nie geverifieer word nie. Hierdie komponent van die navorsing kan ook nie gedupliseer word nie. Dousemetzis sê wel die onderhoude is op klankband opgeneem, en dat die bandopnames saam met die verslag aan die Departement Justisie ingehandig is, maar indien ’n logiese teoretiese rasionaal in terme van ontleding en interpretasie ontbreek, watter geldige gevolgtrekkings kan die staat uit ’n reeks bandopnames se rou data maak? Hoe gaan die betroubaarheid van die response bewys word?
  • In die boek word verder ook nie verduidelik hoe vir die onbedoelde effek van die onderhoudvoerders op die deelnemers as ’n bron van foutvariansie gekontroleer is nie. Die wyse waarop die voorkoming van sosiale wenslikheid in die responspatrone hanteer is, word nie bespreek nie. Dit benadeel die geldigheid en betroubaarheid van die data.
  • Daar word nie in die teks aangedui van watter teoretiesebegrondingsmodel tydens die onderhoudvoering gebruik gemaak is nie. Dit is onverskoonbaar dat nagelaat is om hierdie aspek volledig te bespreek, veral omdat die wetenskaplike geloofwaardigheid van die navorsingsproses daardeur benadeel word.

Dit sou ’n billike verwagting wees dat die wyse waarop die metodologie by die gebruik van ongestruktureerde onderhoudvoering in hierdie boek meer gedetailleerd beskryf word. Indien van fokusonderhoude gebruik gemaak is, behoort die vrae wat gebruik is duidelik uitgespel te gewees het, asook die wyse waarop die data-ontleding plaasgevind het. ’n Kritiese benadering ten opsigte van kwalitatiewe data-insameling behoort deel van die basiese kennisarsenaal van enige navorser te vorm. Dousemetzis illustreer en verduidelik wel die gesigsgeldigheid van sy metodologie, maar in dié proses word die inhoudsgeldigheid en veral die konstrukgeldigheid van sy data-insamelingsmetode verswyg.

  1. Houdingsverandering en sosiale beïnvloeding

Die konsep houding word omskryf as ’n positiewe, negatiewe of neutrale evaluering van ’n persoon, objek, aksie of konsep.

Die spektrum van houdings van enige persoon of groep persone ontwikkel onder andere uit aangeleerde gedragspatrone soos nabootsing en rolmodellering. Houdings sluit altyd drie oorvleuelende komponente in, naamlik ’n affektiewe komponent (emosies wat met ’n bepaalde konsep of objek geassosieer word), ’n kognitiewe komponent (kennis en standpunte waaroor ’n persoon beskik), en ’n gedragskomponent (predisponerende neiging om op ’n bepaalde wyse op te tree).

Houdings speel ’n deurslaggewende rol waar uitdrukking gegee word aan die individualiteit van ’n persoon, en by die projeksie van persepsies op eksterne objekte (’n ego-verdedigende funksie). Houdings is ’n meganisme wat ’n persoon gebruik om uitdrukking te gee aan kennis en insig oor belangrike kwessies en gebeurtenisse. Dit sluit laastens ook ’n utilitêre strewe in wat ’n doelbewuste poging is van ’n persoon om sy gedrag sodanig te rig dat positiewe versterking (beloning) meer dikwels as negatiewe versterking (bestraffing) die gevolg van sy optrede is.

Die houdings wat ’n persoon handhaaf, kom ook nie noodwendig altyd duidelik in sy gedrag na vore nie. Enkele kompliserende faktore sluit die volgende in: (i) Die subtiele druk wat deur die neiging tot konformering uitgeoefen word, kan aanleiding daartoe gee dat eksterne gedragspatrone nie met innerlike oortuigings ooreenstem nie. (ii) Impulsiwiteit kan veroorsaak dat ’n persoon te vinnig reageer sonder om sy houding teenoor ’n persoon of ’n kwessie deeglik vooraf te oorweeg en behoorlik in ag te neem.

Die meeste mense strewe na situasies waar hul houdings en gedrag sinvol belyn is. Sou dit egter nie die geval wees nie (bv waar ’n persoon homself as eerlik beskou, maar terselfdertyd vir korrupsie ondersoek word), ontstaan kognitiewe dissonansie en beleef die persoon gevolglik ’n ongemaklike strestoestand. Dissonansie lei nie altyd tot houdingsveranderinge nie. Die effek van dissonansie kan verminder word deur die gebruik van verdedigingsmeganismes soos eksterne blaamverwyt of eksterne lokus van kontrole.

Oorreding is ’n verdere bepalende faktor in ’n houdingveranderingsprogram, en dit vorm ook die basis van sosiale beïnvloeding. Die sukses van oorreding hang daarvan af of die houdings van die ontvangers van die boodskap suksesvol in ’n bepaalde rigting verander al dan nie. Belangrike vereistes vir die kommunikeerder (of die bron van oorreding) is oorredingsvaardighede en geloofwaardigheid. Hierdie veranderlikes is dikwels die sleutel tot ’n doeltreffende oorredingspoging. ’n Individu of ’n groep mense wat geteiken word (met ander woorde die ontvangers van die oorredingsboodskap), bevind hulle in ’n bepaalde omgewing (die konteks), en word blootgestel aan bepaalde inligting (die boodskap). Oorreding is meer suksesvol wanneer beide kante van die saak duidelik in die boodskap aangebied en beredeneer word. Indien slegs die een kant van die meriete van ’n saak beredeneer word, is oorreding normaalweg minder suksesvol.

Spontane versus weldeurdagte houdingsverandering (bron: https://opentextbc.ca/socialpsychology/chapter/changing-attitudes-through-persuasion)

Hieruit blyk dat houdingsverandering ’n uiters komplekse proses is weens die invloed van ’n wye verskeidenheid faktore, soos individuele persoonlikheidsverskille, konformering, ego-verdediging, impulsiwiteit, utilitêre strewes, dissonansie en sosiale beïnvloeding.

Die vraag ontstaan of die skrywers (wat na regte die rol as kommunikeerders of die bron van Tsafendas se boodskap vertolk) volledig rekening hou met hierdie faktore en die gepaardgaande kompleksiteite van menslike gedrag. Die antwoord hierop is onduidelik, omdat hierdie kwessies nie volledig in die boek bespreek word nie.

  1. Akkuraatheid van rapportering van inligting in die teks

Enkele voorbeelde in die teks word vervolgens kortliks bespreek wat illustreer dat inligting wat in die teks oorgedra word, nie noodwendig altyd presies en akkuraat gedoen word nie.

  • Generaal Kreipe

Op bl 132 word die ontvoering van Heinrich Kreipe, die Duitse militêre goewerneur van Kreta gedurende 1944, bespreek. Daar word verwys na die rol van Costas Kargakis wat vir die Griekse weerstandbeweging geveg het en by die ontvoering van die generaal betrokke was. (Dousemetzis maak hier gebruik van ’n persoonlike onderhoud met die Tsafantakis-gesin as bron. Kyk voetnota 99, bl 411.) Dié stelling oor Kargakis is gekontroleer deur die Warfare History Network (https://warfarehistorynetwork.com/daily/commando-kidnapping-capturing-general-kreipe-on-crete), asook die nuusblad Ekathimerini.com (http://www.ekathimerini.com/208542/article/ekathimerini/life/accounts). Dit blyk dat die naam van Kargakis nie deur hierdie bronne as ’n lid van die Kretaanse weerstandbeweging wat by Kreipe se ontvoering betrokke was, aangegee word nie. Verder het die ontsetting van Kreipe vanaf die kus van Kreta na Egipte met behulp van die Britse Spesiale Bootdiens plaasgevind, en daar word nie na ’n duikboot verwys soos Dousemetzis aan die einde van die tweede paragraaf (bl 132) beskryf nie.

  • Mediese Vereniging van Suid-Afrika

Op bl 12 word beweer dat die Suid-Afrikaanse Mediese Vereniging uit die Wêreld Mediese Vereniging “geskop” is weens “the persistence of questionable reporting by physicians”. Geen bronverwysing word vir hierdie stelling in die teks aangegee nie. Raadpleging van bronne soos https://www.cambridge.org/core/journals/medical-history/article/expulsion-of-south-africa-and-rhodesia-from-the-commonwealth-medical-association-194770/46D87A39B1AD1044C125467325513A02, en https://pdfs.semanticscholar.org/b760/4ecc43dc9ba7631a35c55eaff205d00d04aa.pdf dui egter daarop dat die Suid-Afrikaanse Mediese Vereniging in 1970 uit die Mediese Vereniging van die Britse Statebond verban is. Dit blyk verder dat politieke redes die hoofmotivering vir hierdie besluit was, en beslis nie twyfelagtige professionele vaardighede van mediese praktisyns soos Dousemetzis beweer nie. Dié gegewens word dus, net soos die gebeurtenisse in verband met Kreipe, nie akkuraat gerapporteer nie.

  • Die Wechsler Bellevue

Tsafendas se Wechsler Bellevue-toetsprofiel word op bl 259 gepubliseer. Die vraag ontstaan of daar meer as een Wechsler-profiel van Tsafendas beskikbaar was, en indien wel, hoekom slegs een profiel gepubliseer word. Interpretasies van die kognitiewe vermoëns van ’n bepaalde toetsing is meer akkuraat indien twee of meer profiele met mekaar vergelyk word.

Verder ontbreek die nieverbale IK-telling in die gepubliseerde profiel. Enige sinvolle en eties aanvaarbare interpretasie van intellektuele vermoë is onvolledig en ongeldig indien die nieverbale komponent buite rekening gelaat word.

In die laaste paragraaf (bl 259) word verwys na Lambley wat Tsafendas se Wechslerprofiel aan ander praktisyns vir interpretasie voorgelê het. Die vraag is of dit eties korrek is om ’n profiel van ’n enkele kognitiewe toets te gebruik om psigopatologiese simptome daaruit af te lei. ’n Psigometriese toets is vir ’n bepaalde doel opgestel, en in die geval van die Wechsler is die toets primêr ’n intelligensietoets, en nie ’n kliniese instrument om psigopatologie te diagnoseer nie. Waarom is Tsafendas se Rorschach- en Tematiese Appersepsieprofiele nie ook “blind” aan hierdie praktisyns vir interpretasie voorgelê nie?

  1. Gevolgtrekkings

Die wyse waarop van ongestruktureerde onderhoudvoering in hierdie boek gebruik gemaak is, het duidelike tekortkominge in Dousemetzis se hantering en beskrywing van die toepaslike metodologie uitgewys. Dit plaas gevolglik duidelike vraagtekens oor die inhoudsgeldigheid van die inligting, veral betreffende die wyse waarop die persepsies van die respondente deur middel van die 106 persoonlike onderhoude verkry is.

Die proses om sielkundige houdingsverandering te bewerkstellig is ’n komplekse onderneming. Daar bestaan aanduidings in die boek dat voor die hand liggende implikasies van konsepte soos oorreding, houdingsverandering en sosiale beïnvloeding nie behoorlik met die implikasies van die hersiening van ’n historiese rekord gekoppel word nie.

Enkele voorbeelde is ook uitgewys waar inligting in die boek nie korrek en volledig oorgedra is nie. Dit laat onvermydelik die vraag ontstaan of daar moontlik ’n deurlopende patroon van hierdie aard in die boek kon wees waarvan die gemiddelde leser dalk onbewus is.

Behoort die honde wat Dousemetzis in die proses wakker maak, nie dalk eerder rustig voort te slaap nie? Dousemetzis het ’n ander opsie uitgeoefen; gevolglik behoort hy kritiese vraagstelling oor sy metodologie te verwag.

Eindnotas

  1. Die skrywer lewer in hierdie artikel onafhanklike kommentaar. Hy is nie verbonde aan enige amptelike groep, instansie, beweging of party nie. Geen finansiële steun is vir die doeleindes van hier artikel ontvang nie.
  2. Chaucer in Troilusand Criseyde word ontleen aan: https://idioms.thefreedictionary.com/let+sleeping+dogs+lie.

Bibliografie 

Adams, Z. sj. Demitrios Tsafendas and the subversion of apartheid’s paper regime, Kronos, 40:198–224. http://www.scielo.org.za/pdf/kronos/v40n1/09.pdf.

Botha, L en L Meyer. 2019. Onderwysers se persepsies oor die moontlike impak van die afwesige vader op kinderontwikkeling. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 59(1):54-66.

Botha, WF, FJ Lombard, GJ van Wyk, L Rademeyer, BPD Gabriels en H Fourie. 2009. Woordeboek van die Afrikaanse Taal. Dertiende Deel. R. Stellenbosch: Buro van die WAT.

Charmaz, K en LL Belgrave. 2012. The Sage Handbook of Interview Research. The complexity of the craft. https://dx-doi-org.ez.sun.ac.za/10.4135/9781452218403.n25.

Chaucer in Troilus and Criseyde word ontleen aan: https://idioms.thefreedictionary.com/let+sleeping+dogs+lie

Combrink, PD. 1970. The history of the Commonwealth Medical Association, with particular reference to the membership thereof of the South African Medical Association. South African Medical Journal, 19 September, ble 1067–9.

Cook, S. 2011. Evaluation of unstructured interviews. Revise Sociology. https://revisesociology.wordpress.com/2011/05/04/8-evaluation-of-unstructured-interviews.

Dousemetzis, H. 2019. Response to Gustav Pienaar’s “impressions” of The man who killed apartheid. LitNet, 21/3/2019. https://www.litnet.co.za/response-to-gustav-pienaars-impressions-of-the-man-who-killed-apartheid/

Dousemetzis, H en G Loughran. 2018. The man who killed apartheid. Aucklandpark: Jacana.

Fox, N. 2006. Using interviews in a research project. The National Institute for Health Research: East Midlands / Yorkshire & the Humber. https://www.rds-yh.nihr.ac.uk/wp-content/uploads/2013/05/15_Using-Interviews-2009.pdf.

Key, L. 1999. A question of madness. Johannesburg: Key Films.

McKeachie, WJ, CL Doyle en MM Moffett. 1976. Psychology. Reading, Massachusetts: Addison-Wesley.

Passer, M, R Smith, N Holt, A Bremner, E Sutherland en M Vliek. 2009. Psychology the study of mind and behaviour. Londen: McGraw-Hill.

Petty, RE en P Brinol. 2010. Advanced social psychology: The state of the science. Google Books, 217–59. https://scholar.google.co.za/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&q=attitude+change&oq=attitude#d=gs_qabs&u=%23p%3DamSeFhj0SJQJ.

Pienaar, G. 2019a. Harris Dousemetzis se omstrede biografie oor Tsafendas: nóg ’n leser se indrukke. LitNet, 27/2/2019. https://www.litnet.co.za/harris-dousemetzis-se-omstrede-biografie-oor-tsafendas-nog-n-leser-se-indrukke/

Pienaar, G. 2019b. Tsafendas-verhoor: Dié keer vanuit ’n regsperspektief. Die Burger, 19 Januarie, 8.

Rivis, A. sj. Attitudes and attitude change. https://www.google.com/search?rlz=1C2ARAB_enZA657ZA657&safe=active&source=hp&ei=6TeXXNHGEYqHjLsP6baHqAU&q=attitude+change+theory&oq=&gs_l=psy-ab.1.4.35i39l6.0.0..9266...1.0..0.261.261.2-1......0......gws-wiz.....6.hj3ff1tLGvY.

Rossetto, KR. 2014. Qualitative research interviews: Assessing the therapeutic value and challenges. Journal of Personal and Social Relationships. https://doi-org.ez.sun.ac.za/10.1177/0265407514522892.

Rowley, J. 2012. Conducting research interviews. Management Research Review, 35(3/4):260–71.

Sher, A. 2003. I.D. Londen: Nick Hern Books.

Van Woerden, H. 2000. Domein van glas. Soos vertaal deur Antjie Krog. Kaapstad: Queillerie.

The post Enkele opmerkings oor Harris Dousemetzis se <em>The man who killed apartheid</em> appeared first on LitNet.

Eben Venter (1954–)

$
0
0

Gebore en getoë

Ebenhaezer Venter is op 29 September 1954 in die distrik Burgersdorp gebore waar sy pa, Willem-Frederik, ’n skaapboer op die plaas Die Vlei was. Hy erf sy oupa se naam wat in Hebreeus “klip van hulp” beteken.

Eben se liefde en aanvoeling vir woorde het sy oorsprong op Grey Kollege in Bloemfontein gehad en dit is daar waar hy ook begin het om notas te maak, vertel hy aan Johan Myburg: “Ek was gelukkig om Charles Malan as onderwyser te hê. Hy was ’n begeesterde taalonderwyser en mentor. Dit was die 1970’s. En hy het my belangstelling in die letterkunde aangemoedig. Die Sestigers. Breyten en Leroux. Ek onthou hoe Leroux met sy wit Mercedes-Benz en sy donkerbril by die skool opgedaag het. So anders as die ander pa’s.”

Eben se eerste gepubliseerde werk het in Grey Kollege se jaarblad verskyn: ’n kort stukkie oor ’n donkie. In ’n onderhoud op The Wheeler Centre vertel hy dat hy dit vandag nog kan sien: "... in the middle of the page among the other stories. It contained an element of absurdity, just slightly so, of which I was proud. I thought that set it apart from the others."

Hy behaal sy matriek aan Grey Kollege.

Die oorsprong vir sy latere skryfwerk het sy beslag nog vroeër gehad. Sy pa en ander van sy voorgeslagte was baie goeie storievertellers: “Dis ’n Venter-tradisie, die kleurvolle, sensuele manier van oorvertel,” sê Eben.

Eben vertel later aan Wilhelm Grütter (Die Burger, 13 Augustus 1993) dat dit ’n goeie ding was dat televisie Suid-Afrika op so ’n redelik laat stadium bereik het. “Ek sal nooit kleintyd in die winter vergeet nie. As ons nie saans radio geluister het nie, Die Du Plooys van Soetmelksvlei en so, dan was dit Jakkals en Wolf, of sommer stories wat ons self opgemaak het. Dit was maar net hoe dit gehoort het, want my pa was ’n goeie verteller, wat die sonderlinge van ’n ervaring so kon raakvat. Byvoorbeeld die dag toe hulle vir die eerste maal in hulle lewe ’n motorkar gesien het, vertel hy, het hulle agterna aan die wielspore gaan ruik.”

Verdere studie en werk

Na skool is Eben na die lugmag vir sy weermagdiens en is hy ook betrokke by die weermag se aksies in Angola. Hy gaan na die Potchefstroomse Universiteit (nou NWU), waar hy in die teologie studeer. Op die ou end het hy met filosofie voortgegaan en “’n kritiese model is by my tuisgebring, iets wat my gehelp het om afstand te kry van plaaslike en persoonlike probleme,” vertel hy aan Wilhelm Grütter.

Hy verwerf uiteindelik sy BA Honneursgraad aan RAU (nou UJ) en sy MA in filosofie aan die Universiteit van Port Elizabeth (nou NMMU). Hy swerf vir ’n jaar oorsee en verhuis na Johannesburg, waar hy as joernalis en kopieskrywer werk.

Oor Eben se eerste bundel politieke kortverhale, Witblitz (Taurus 1986), skryf EC Britz in Die Burger (19 Februarie 1987): “In die ‘Plakboek’ teen die slot van dié verhalebundel haal Eben Venter ene Tracy Faure aan (Reader’s Digest, Kaapstad, September 1985): ‘Violence (...) penetrates my psyche (...) violent images re-echo in my dreams.’ Dié aanhaling sou as motto kon dien van ’n bundel waarin die politieke geweld in Suid-Afrika telkens weerklank vind. Die verhale handel oorwegend oor die traumatiese – en soms stimulerende – uitwerking van die geweld in ons samelewing op wit mense sowel as swart mense. Die vertellings het ’n anti-estetiese karakter. Verfynde en afgeronde kunswerke met ’n verhewe strekking moet ’n mens hier nie verwag nie. Die karakters, die vertelstyl en die taalgebruik is rou, selfs kru. Eben Venter spot enersyds met blankes wie se onverdiende voorregte en onmenslikheid uit die huidige bestel in Suid-Afrika voortvloei. Andersyds soek hy gemene grond tussen eenvoudige, aardse (en soms doodeenvoudig ruwe) Afrikaners en die swartes wat na bevryding streef.

“Terwyl die hortende vertelgang en die ordinêre of kras woordgebruik met die anti-estetiese inslag van die verhale saamhang, maak Venter hom soms aan doodgewone lomphede skuldig. Dit is byvoorbeeld moeilik om ’n mens ’n geluid ‘soos (van) ’n padda wat glasalbasters in sy keel rondrol’ voor te stel. ’n Teks hoef nie ‘mooi’ van inhoud of styl te wees om goed te wees nie, maar dit moet wel goed geskryf wees. Venter kan sy werk verbeter deur hier en daar te skaaf en te poleer, net soos die estetiese skrywers van ouds dit so sorgvuldig moes doen.”

In 1986, net na die verskyning van Witblitz, het Eben gevoel dat hy Suid-Afrika, wat in ’n noodtoestand verkeer het, en ook as gevolg van die algemene politieke milieu, moet verlaat. Hy volg sy ouer broer, wat toe met Clarabelle van Niekerk, die sangeres, getroud was, en emigreer na Australië. Hy vestig hom in Sydney, waar sy broer ’n restaurant gehad het, en was skottelgoed daar. Later verhuis hy na Melbourne, waar hy ’n vennoot word in Wild Rice, ’n restaurant wat hom veral toespits op die bediening van mikrobiotiese voedsel.

Ná ’n publikasiestilte van sewe jaar word Foxtrot van die vleiseters in 1993 deur Queillerie uitgegee. Voor die publikasie van die boek huur Eben ’n huisie in die noordweste van die Ierse Republiek in die Donegal-graafskap vir vier maande se intensiewe skryf na die voorafgaande jare se aantekeninge maak. Daar stap hy, eet, en skryf elke dag vir agt uur lank. Hy stuur die manuskrip aan Frederik de Jager van Tafelberg Uitgewers, wat onmiddellik besef dat hy hier met ’n uitsonderlike boek te doen het.

Volgens Eben werk hy op sy beste in afsondering. Met Foxtrot skryf hy ook baie van sy woede teenoor die politieke situasie in Suid-Afrika uit. Skryf is vir hom terapie. En alles was die moeite werd, want na publikasie en al die gunstige resensies ontvang Eben in 1994 die WA Hofmeyr-prys vir Foxtrot. Die boek word in Duits en Nederlands vertaal.

Oor Foxtrot het Ia van Zyl geskryf: "Uit die roman blyk dit dat die vleiseters hier dui op ’n blanke boeregesin, en dat die gesin mettertyd prototipe word van ’n hele geslag, sal ons maar sê, blanke Afrikaners. Die ‘foxtrot’ van die titel dui op die manier waarop die gesin op krisissituasies reageer. Fokalisator en verteller is Petrus Steenekamp, seun van Hendrik Douw en Iris. Petrus is waarnemer en optekenaar en so wil dit lyk draer van die visie van die (geïmpliseerde) skrywer. Dit blyk mettertyd dat van die gesin dit eintlik net die optekenaar Petrus is wat bewus is van die swartmense op die plaas as mense. Vir die res van die gesin is hulle bloot nuttigheidsartikels waarvan ’n mens, selfs ná jare van getroue diens, oornag ontslae raak as hul teenwoordigheid jou nie meer pas nie.

"Die verhaal van die plaas (Wildeperdehoek) word uiteindelik metafoor vir ’n land waar miskenning eindelik lei tot vergeldende vuur. Dit is nie net nog ’n boek waarin oor apartheid en die korruptheid van die weermag gesanik word nie, want Eben Venter is as skrywer so slim soos die houtjie van die galg. Hy beskik nie slegs oor ’n buitengewoon fyn waarnemingsvermoë nie, maar openbaar ook ’n besonderse skrywersfinesse. Dit is veral die volgehoue ligtheid van sy aanslag, tesame met die gebruik van ’n hele aantal vernuftige skryftegnieke, wat van dié boek ’n buitengewone leeservaring maak, futlose Steenekamps en al. Dit is ’n roman van gestolde bewegings, van hier vat en daar vat doelbewus en in pas met die ligte aanslag."

In Beeld van 6 September 1993 skryf Joan Hambidge: "Foxtrot van die vleiseters is ’n boeiende boek en een wat in sy slotakkoord die gegewe wil ophef. Die Appendiks is nogal snaaks omdat karakters se kommentaar opgeneem word asof hulle werklike mense is. Nie net die wilde perde galop oor Wildeperdhoek nie, maar ook die volgehoue spel tussen werklikheid en fantasie. Wie is herkenbaar? En die bywoorde word inderdaad ingeryg. ’n Beswaar dat die teks nie altyd van hoofstuk ná hoofstuk sluit nie, word egter ondervang deur die feit dat hiér ’n skrywende verteller agter alles sit. En hy laat die leser dans.”

Vir Eben self is Foxtrot van die vleiseters polities en hoewel die noodtoestand van destyds diep gesetel in die storie is, figureer die diepgewortelde plattelandse familielewe ook sterk. “Ek weet Februarie 1991 is al lankal verby,” sê Eben aan Grütter, “en dinge het oënskynlik verander. Vandag vra mense hulleself af: waaroor het dit nou eintlik alles gegaan? As ek na sommige dinge op TV kyk, kan ek nie glo dis dieselfde SAUK van toe nie. Alles is oper. Aan die vrese het egter niks verander nie. Destyds was dit integrasie, vandag is dit die ekonomiese toekoms. Vandag, soos destyds, was dit moord en doodslag en aanvalle op die paaie. Dieselfde vraag bly: Wat gaan gebeur? Net, dit raak al hoe dringender. En die gerugte wat bydra tot mense se vrese het nie verdwyn nie.

“Maar ek probeer om nie met etikette te werk nie. Ek vertel van die interaksie van mense in ’n [polities] stormagtige tyd, oor mense se grondliggende angste en hul beswerings daarvan. Die geïsoleerde gebeure op so ’n plaas bly maar die mikrokosmos van die groter Suid-Afrika. Ek het lankal aantekeninge begin maak, eintlik vandat ek ná skool in die Lugmag weermagdiens gedoen het. Dit het my jare geneem om oorsee nes te skop, maar die notaboeke is bygehou, iets waaroor ek lank gebroei het, en wat lank gegis het. En in Australië het die afgeslotenheid, die gebrek aan kontak met Afrikaansheid, my omtrent gedwing om te begin skryf. Dit was ’n manier om nog steeds met my eie Afrikaansheid te kommunikeer, om ontslae te raak van my skuldgevoel, en om opnuut Afrikaans-mens-wees te herwaardeer.”

In 1995 keer Eben tydelik terug na Suid-Afrika, huur ’n huis in Prins Albert in die Karoo, waar hy hom weer afsonder, en begin skryf aan Ek stamel ek sterwe. Hy keer terug na Australië, waar hy in ’n internetkafee gaan werk en agt maande spandeer aan die afronding van sy nuwe roman. Sy nuwe roman het vigs as tema, hoewel dit nooit by die naam genoem word nie. Ook vir hierdie roman ontvang hy (in 1997) die WA Hofmeyr-prys. Ongelukkig kon hy nie in aanmerking kom vir die M-Net-prys vir Ek stamel ek sterwe nie, omdat hy ’n Australiese burger is. Die boek word in Nederlands en Duits vertaal.

Willie Burger skryf in Beeld van 17 Februarie 1997 dat Eben se Foxtrot van die vleiseters ’n soort omkering van die tradisionele plaasroman (soos byvoorbeeld die werk van CM van den Heever) was. "Ek stamel ek sterwe het ook die plaas as vertrekpunt, en die ondergrawing van die patriargale stelsel staan weer sentraal daarin. Konstant Wasserman, die ek-verteller, maak ’n ‘sprong vanaf die vleiskultuur tot hier’ (152); vanaf die skaapvleisetende gesin op die plaas, tot in ’n vegetariese restaurant in Australië. Hy gaan nie net Johannesburg toe, soos Johannes Steenekamp in Foxtrot nie, hy vertrek na Australië om ‘weg te kom’. Hy wil homself losmaak van die klein dorpie, van die plaas, van die skuldgevoelens van blankes in Suid-Afrika en veral van sy pa.

"Konstant ervaar ’n soort bevryding in Johannesburg (waar hy voor sy vertrek na Sydney bly) en leef van partytjie tot partytjie saam met Deloris (’n soort moederlike figuur). Hy raak verlief op Jude, ’n Suid-Afrikaanse vrou wat ook in die proses van verhuising na Australië is. Hulle woon saam in Johannesburg en later weer in Sydney. Sy stel hom bekend [sic] aan Shane, die eienaar van ’n vegetariese restaurant in Sydney, waar hy begin werk as skottelgoedwasser, later uitmunt as sjef en selfs as bestuurder waarneem. Hy ontdek dat hy vigs het en sterf uiteindelik met Jude en Shane wat hom tot op die laaste versorg.

“Die sterkste eienskap van hierdie roman is die manier waarop die taal gebruik word. Die somber gegewe van die lyding en sterwe van ’n vigslyer, asook die titel en die donker buiteblad, laat mens ’n swaarmoedige roman verwag. ’n Verrassende ligtheid word egter deur die voortdurende speel met woorde teweeggebring. Teenoor die erns van die lyding en dood van die ek-verteller, skep die taalgebruik soms ’n bykans opgeruimde atmosfeer. (...) Eben Venter se kreatiewe aanwending van taal is veral daarvoor verantwoordelik dat Ek stamel ek sterwe, ten spyte van die somber tema van lyding en dood en die soms uitgerekte beskrywings (soos byvoorbeeld van die vliegtuigrit na Australië), ’n aangename leeservaring is.”

Herman Wasserman het Ek stamel ek sterwe as ’n baie ontstellende boek ervaar. “Dié verhaal, oor ’n Suid-Afrikaanse emigrant wat in Australië vigs opdoen, is soos om ’n sterwende dag vir dag, wankelende treetjie na wankelende treetjie te begelei na die dood. Meer nog: dit is om self te voel hoe jy stukkie vir stukkie sterwe. Want Venter trek sy leser in deur van ’n ek-verteller in die teenwoordige tyd gebruik te maak, wat al belewende (en al sterwende) sy ervaringe en gedagtes karteer.
“Dit is ’n moeilike verteltegniek, maar Venter slaag goed daarin. Maar, hoewel die boek ’n uiters aktuele tema vreesloos in die gesig staar, is dit baie meer as ’n neerdrukkende verhaal oor vigs. Dit is in ’n groot mate ook ’n heimweeverhaal, ’n terugkyk na verlore onskuld, verbygegane dae en ’n bestekopname van ’n land en ’n samelewing waarvan afskeid geneem word. (...)

“Die swaarmoedige tema word egter ook met volop humor aangebied, en toon voorbeelde van Venter se skryfvermoë op sy beste. (...) Die spel met geykte Afrikaanse uitdrukkings, die skryfwyse van gesprekstaal, die verskillende registers, alles getuig van ’n skryftalent wat hom nie laat inperk nie. ’n Pynlik eerlike roman, aangrypend weens sy inherent Afrikaansheid, ongeag die feit dat dit grootliks in Australië afspeel. ’n Vertelling deur iemand wat die taal vaardig hanteer, wat binne liefde en dood nog volop ironie en humor kan hou en wat, te midde van soveel ander dinge, op die einde ook baie sê oor die Afrikaner, die plaas en die ewige hunkering.

“Bladsy 214: ‘Ek wil nog net, as Pa nog net een keer my hand wil vat en my daar na die land onder die damwal toe vat, die land met die vars omgeploegde grond. As Pa my net soentoe kan neem so teen sonsondergang as die dou al vars op die sooie lê, wanneer die hemel donkerder raak ...’ Ysingswekkend vaardig.”

Eben vertel aan Kobus Burger (Beeld, 13 Desember 1996) dat dit vir hom ná die vyf maande se skryf op Prins Albert gevoel het of hy sy eie dood beleef het. “Ek het myself probeer inleef in hierdie persoon. Ek wou uitvind hoe dit voel om jou sig te verloor. Wat ervaar jy as jou liggaam stelselmatig afgetakel word?

“Dit het partykeer gevoel asof ek self besig is om dood te gaan. Dis wat ek van myself gegee het: daardie inlewing. Ek het die karakter gegrond op iemand wat ek geken het. Ek het hierdie persoon redelik intiem leer ken en saam met hom geleef tot en met sy dood. Ek het waarnemings gemaak en as ’t ware aan my eie lyf ervaar hoe die persoon stelselmatig sterwe. Dit is wat ek probeer vaslê het. Ek wou dit graag neerskryf omdat dit so ’n groot impak op my eie lewe gehad het en omdat ek gevoel het hierdie persoon het op ’n ironiese wyse met sy dood vrede gemaak.”

Oor die verblyf op Prins Albert waar hy so intensief gesit en skryf het, vertel hy aan Kobus Burger dat dit goed was om terug te kom na ’n Afrikaanse gemeenskap. “’n Mens raak uit voeling met jou taal. Vir die skryf van die roman het ek notas gebruik wat ek met die sterwe van die persoon gemaak het.

“Die dood is iets wat jy nie spontaan konfronteer nie. Ek het ontsaglik gedetailleerde aantekeninge gemaak gedurende daardie tyd. Ek moes dit weer deurleef. En omdat ek probeer inklim het in hierdie persoon se eie lyf, was dit verskriklik roerend en emosioneel. Soms het dit vir my gevoel of my eie liggaam besig is om uitgeteer te raak. Noudat ek die boek klaargeskryf het, voel ek dit was vir my soos om na ’n terapeut toe te gaan.

"Tog het die dood ’n blywende effek. Dit het my beswaard gemaak vir jare daarna. Mense sê vir my ek is té ernstig. Dit het my vreeslik ernstig gemaak. Ek vind dit nou nog moeilik om na stand-up comedy op TV te kyk, waarvan daar ’n oorvloed is in Australië. Dis ’n baie gewilde genre. Ek kan dit eenvoudig net nie snaaks vind nie. So, miskien nadat die boek klaar is, kan ek dalk daarvoor lag. Dis nogal ’n las wat ek met my saamgedra het. Jy begryp dit nie. Die persoon sterwe en dit laat jou soort van magteloos. Jy kan dit rasioneel nooit verklaar nie. Jy moet dit aanvaar op ’n meer religieuse vlak.”

Oor die verwysing na “die pes” terwyl dit duidelik is dat dit vigs is, verduidelik Eben aan Kobus Burger dat hy graag net wou praat van ’n terminale siekte. “Ek wou dit meer universeel oordra omdat ek wou gehad het mense moet hierdie menslike wese sien wat worstel met sy dood, eerder as om vooroordele te vel oor die soort siekte waaraan hy sterwe. Ek wou die fokus rig op sy lyding, op al die emosies waardeur hy gegaan het: woede, aggressie, magteloosheid.”

Eben meen dat Ek stamel ek sterwe enig in sy soort in Afrikaans is, aangesien dit in die eerste persoon geskryf is. Hy beskryf dit as "bewussynstroom-styl": “Dis nogal ’n beperkte perspektief. Jy kan nie wegdwaal van Konstant Wasserman se perspektief nie. Jy kan nie skryf oor ander mense se perspektief op sy siekte nie. Jy is die hele tyd besig met sy eie opinies, sy eie waarnemings van mense.

“Dit was vir my ’n uitdaging om die boek te skryf uit hierdie enkele, begrensende perspektief, maar dit gee jou ook die geleentheid om die persoon heeltemal van binne te ontgin. Dit speel in sy gedagtewêreld af en ek dink nie dis al in Afrikaans gedoen nie.”

Eben voel ook dat sy verblyf in Australië die rede is waarom daar nie meer politiek in sy skryfwerk is nie. “Omdat ek vir ’n lang ruk nie meer hier gewoon het nie, was dit net nie meer vir my op die voorgrond nie. Afrikaanse skrywers het jare lank geskryf oor die grensoorlog en apartheid. Ons kan nie aanhoudend daaroor skryf nie.”

In 1999 onderneem hy ’n baie suksesvolle skrywerstoer deur Suid-Afrika om sy nuwe boek, My simpatie, Cerise te bemark.

Hy vertel aan Stephanie Nieuwoudt: "Ek wou na Ek stamel ek sterwe nie weer so intens skryf oor raakpunte in my eie lewe nie. Waar Ek stamel ek sterwe ’n eerstepersoonsvertelling is van iemand wat besig is om van ’n ongeneeslike siekte te sterf (in die werklikheid is my eie broer aan vigs dood), is My simpatie, Cerise ’n meer populêre boek oor ’n Ierse Rooms-Katoliek wat as tuinier by ryk mense in Melbourne werk. Ná die skryf van Ek stamel ek sterwe was my siel redelik in verbande, danksy die skryfproses, maar ek sal seker met die pyn van verlies saamleef totdat ek self doodgaan. Maar ek is klaar gepraat en uitgeskryf oor die onderwerp. Ek probeer hom nie meer herroep as ’n lewende persoon nie.”

Om te probeer om die lyding- en sterfproses beter te verstaan, het Eben hom tot die Boeddhisme gewend om antwoorde te kry: “Ek het geleer dat dit deel is van die lewe om ’n durende bewussyn van die dood in jouself om te dra. Dan word elke moment ’n kosbare oomblik wat jy moet aangryp. Dis iets waarna ek streef. Religie is iets waarmee ek grootgeword het. Ek dink dit hoort so. ’n Kind kan, wanneer hy ouer is en reeds ’n agtergrond in godsdiens het, dinge bevraagteken. My aanklank by die Boeddhisme sluit nie Christenskap uit nie. Ek lees dikwels in die Nuwe Testament. Veral die ou vertaling, want ek hou van die swaar, gedrae taal. Die Bybel spoor my aan om oor die lewe te besin.

“Maar nie die hele Bybel nie. Daar is ’n paar rowwe stukke daarin. Die opdrag om eers na jouself te kyk voordat jy na ander kan omsien, kom voor in die Boeddhistiese sowel as Christelike leer. Die Boeddhisme het my geleer dat ’n mens nie in ’n sterwende se teenwoordigheid moet ween nie. Want jy gee hom nie geleentheid om te gaan nie.

"Om so oortuigend moontlik oor ’n sterwende te kon skryf, het ek as ’t ware binne-in die karakter geklim. Sodat ek as eerstepersoonsverteller werklik die lyding kon ervaar."

Is die feit dat Cerise so dramaties verskil van Ek stamel ek sterwe ’n doelbewuste poging om nog verder afstand te kry van die pynlike gebeure rondom iemand wat sterf? “Dit is seker nog deel van die helingsproses. Ek wil egter graag glo dat ek vernuwend kan skryf. Ek weet nie of ek dieselfde soort roman deur ’n bepaalde skrywer jaar ná jaar wil lees nie,” verduidelik hy aan Nieuwoudt.

Die tuinier in Cerise is geboei deur die doen en late van die rykes van Melbourne, maar hy kan ook nie hul vertoon van hul rykdom verduur nie. Of daar enige ooreenkomste is met sy eie ervaring in Australië, sê hy aan Nieuwoudt: “Kom ons volstaan met ek het oor ’n tyd aantekeninge gemaak van staaltjies wat ’n Ier my in ’n kroeg vertel het. Hy was gefassineer deur Cerise, en dié fassinering het my gefassineer.”

Vir die nuwe rykes het Eben, wat by tye ook ’n kok en spysenier is, klaarblyklik nie veel tyd nie. “As spysenier het ek al op talle van die rykste mense van Melbourne se partytjies beland waaroor ek vrolike en sappige aantekeninge gemaak het. Die Australiërs sê graag hulle is ’n klaslose samelewing, maar die nouveau riche probeer om kunsmatig ’n eie klas te skep. Hulle gaan met alles om asof dit verbruikersartikels is. Kos is nie iets wat hulle voed nie. Dis iets wat aangewend word om ’n bepaalde beeld na buite uit te dra.”

Op ’n vraag of hy nie dalk te veroordelend teenoor die Australiese gemeenskap is nie, verwys hy na die tuinier Robert Mackie in die boek. “Mackie betrap hom dat hy veroordelend is en dan wend hy ’n poging aan om simpatiek te wees. Hy herken die broosheid van Cerise. Ek hoop ek kan ook simpatiek wees.”

In Beeld van 30 Augustus 1999 skryf Willie Burger dat Eben Venter in My simpatie, Cerise weer eens bewys lewer dat hy ’n "fyn stilis” is: "Die gebeure speel volledig in Australië (en in ’n mindere mate Ierland) af. Die somberheid van Ek stamel ek sterwe is in My simpatie, Cerise gedemp. Ten spyte van die helderder voorblad en ’n veel ligter inslag, is Cerise egter nie ’n skielike ommeswaai na ’n vrolike, sorgvrye Eben Venter nie. Inteendeel, hier is ook ’n dood aan die einde, en die simpatie wat in die titel uitgespreek word, is broodnodig (vir meer as net Cerise).

"Soos in Venter se vorige romans is gesinsverhoudings weer ’n belangrike tema. Nie alleen word die onderlinge verhoudings van die skatryk Cox-gesin deur hul tuinier, Robert, uitgepluis nie, maar ook die invloed van Robert se werkersklasgesin op sy eie lewe word ondersoek.

"Verder word die klasse-onderskeid in die (Australiese) samelewing ook belig: die stinkrykes wat baie hard probeer om hulself as ’n afsonderlike klas te vestig (al is dit met swak smaak wat indruk maak omdat dit duur is) aan die een kant, en die gewone mense aan die ander kant. Soos Cerise dit stel: '[S]ome of us simply are superior' (86). Robert vind in sy bevoorregte, hoogsbetaalde posisie as tuinier van die magtige Cox-familie die geleentheid om binne die hoë ringmure en agter die getinte ruite van die rykes insae in hulle lewens te verkry. (...)

"Eben Venter het met My simpatie, Cerise iets besonders reggekry. Dit is ’n roman wat in die leunstoel gelees kan word en wat die leser enduit sal vermaak, maar mens tog ook met ’n gevoel van droefheid (en simpatie) sal laat. Dit is ook’n roman wat met ’n versigtiger lees steeds meer moontlikhede inhou weens fyner suggesties en verwysings wat jou laat besef dat jy met ’n fyn netwerk te doen het waarin elke oënskynlik onbenullige verwysing vele duidings het."

In ’n stadium het Eben op ’n stuk “bosgrond” in Melbourne gewoon, waar hy hom heeltemal kon afsonder en net kon skryf. “Dis vir my wonderlik om te skryf. Ek kan nie dink dat ek meer vervul sal voel in enige ander werk nie. Vanweë my afsondering, sien ek nie baie mense nie en daar is weinig dinge wat my aandag van my skryfwerk aftrek – daar is nie vermaak en verleidings by my voordeur nie. Die stilte gee my die geleentheid om dinge te verteer en te verwerk. Ek weet nie hoe mense in die stad hul eie lewe kan verwerk nie.”

Hy en sy lewensmaat open ’n tuisrestaurant, The Long Table at Redhill, in Melbourne, waar hulle een maal per maand sestien tot agtien mense onthaal. Hulle het die restaurant in Augustus 2003 verkoop. “My passie vir kosmaak is tot niet,” het hy aan Stephanie Nieuwoudt vertel. “Dit neem ’n mens se hele lewe oor as jy ’n restaurant bedryf. Ek droom al ek het nie genoeg lamsboud om aan die gaste voor te sit nie.”

In November 2003 keer hy terug na Suid-Afrika om sy pa, Willem-Frederik, tydens sy siekbed by te staan en uiteindelik te begrawe. Sy tagtigjarige ma, Maureen, gaan bly op Jeffreysbaai. Hy vestig hom tydelik weer op Prins Albert. En die afgelope paar jaar woon hy saam met sy lewensmaat, Gerard Dunlop, in Lismore, Nieu-Suid-Wallis aan die ooskus van Australië.

Gedurende April en Mei 2005 bied hy klasse in kreatiewe skryfwerk aan by die Adam Mickiewicz-universiteit in Pole, asook by die Skool van Neerlandistiek aan die Palacky-universiteit in die Tsjeggiese Republiek. Hy is ook genooi om in 2007 etlike maande in Wassenaar in Nederland te vertoef as inwonende skrywer by die Netherlands Institute for Advanced Studies in Literature.

In 2000 keer Eben terug na die genre van sy eerste boek, Witblitz, naamlik die kortverhaal, met die publikasie van Twaalf, wat volgens Hennie Aucamp opnuut bevestig dat Eben ’n fyn-ontwikkelde “sintuig” vir die kortverhaal het.

"Die eerste groot verrassing van die bundel is dat die verhale telkens so toeganklik is – en met 'toeganklik' word vir geen oomblik 'fasiel' bedoel nie, want daarvoor het die meeste verhale ’n geestelike onderlaag wat deurskyn deur die storielaag. In enkele verhale is daar ook wat James Joyce 'die epifaniese oomblik' genoem het.

"Hiervan is die slotverhaal ’n aangrypende voorbeeld. Die titelkarakter, Leo, voel sy dood nader, en op ’n winternag gaan stap hy vir laas deur sy dorp Burgersdorp. Op sy winterreis kom hy, soos sy naamgenoot in Ulysses, talle mense teë, veral swart mense. Bowenal kom hy homself teë. Herinnerings oorval hom, en dan volg dié beduidende sin: 'Leo sê hardop vir homself dat hy nie nostalgie het nie, geen verlies ervaar nie.'

"Dis in 'Leo' en ander Burgersdorp-verhale dat mens opnuut besef hóé sterk Eben Venter by die Burgersdorp-skool aansluit, skryf aangaande; by die Postmas en Van der Walts voor hom, en bowenal by Jan Lion Cachet, wat Sewe duiwels en wat hul gedoen het geskryf het. (...)

"Wat nóú by Venter deurkom, is ’n bewustheid van die tragiek van die menslike kondisie. Hy kyk die ontstamde wit man en die bedroë swart man met ewe veel nugterheid en ja, soms erbarme, aan.

"Die bundel Twaalf laat die vermoede ontstaan dat die era van Exile Literatur (ballingskapsliteratuur) in Afrikaans begin het. Dis opvallend dat die sterkste verhale in Twaalf deur die bank in die teken van afskeid, vertrek en aanpassing staan. Die beste verhale in die bundel beteken ’n verryking van die Afrikaanse verhaalskat, maar dis die gedrae 'Leo' wat hom onmiddellik as ’n moderne klassiek aanmeld."

In Julie 2003 het Eben na Suid-Afrika gekom om sy roman Begeerte te kom bemark en het hy beplan om teen die einde van daardie jaar vir minstens ’n jaar na Suid-Afrika terug te keer.

"Ná byna twee dekades in Australië," skryf Stephanie Nieuwoudt, "is Eben nog onteenseglik Suid-Afrikaans. Hy praat Afrikaans wanneer hy kan in die vreemde en verlang terug na die landskappe in Suid-Afrika.

Eben vertel self verder: “Ek is in 1986 weg uit Suid-Afrika. Dit was in die tyd van die noodtoestand, toe daar uit protes oop ruimtes in koerante gelaat is omdat sekere inligting nie gepubliseer kon word nie. Ek is opgeroep om in die townships ’n weermagkamp te gaan doen. Dit was ’n valse noodsaak; iets waaraan ek my nie wou steur nie. Ek voel nie ek het iets verkeerds gedoen deur die land te verlaat nie.

“My emigrasie was ’n suiweringsproses. Die afstand het onder meer my bande met my ouers versterk. Dit bied jou die vermoë tot vergifnis. Netelige dinge word net netelige dinge. Van ’n afstand sien jy die belangrike dinge raak. Daar was konflik tussen my en my ouers, maar dit was oor die Suid-Afrikaanse situasie. Ek glo nie dit was meer of minder as wat daar tussen ander kinders en hul ouers is nie.

“Met Foxtrot van die vleiseters het ek baie van dit wat negatief is aan die Suid-Afrikaanse situasie uit my uitgeskryf. Om te skryf is terapie.”

Begeerte (2003), wat in 2004 met die WA Hofmeyr-prys bekroon word, speel in die Oos-Kaap af. Dit vertel die verhaal van ’n vrou, Madelein, wat ondanks haar man, Bill, se ontrou, steeds aan hom verbind bly.

“Dis my eerste roman waarvan die karakters nogal ver van my eie lewe staan," vertel Eben aan Stephanie Nieuwoudt (Volksblad, 5 Julie 2003). “Daar was minder wroeging as met my ander werk, maar ek het ook harder gewerk aan Begeerte. Ek het drie jaar lank navorsing gedoen.”

Op aanbeveling van die digter en boekeredakteur Petra Müller het hy die klassieke Medea, deel van die Oresteia-trilogie, gelees. “Die boek gaan uiteraard ook oor verlies. Medea vermoor haar kinders om wraak te neem op haar man en Madelein probeer haar fetus aborteer.”

Op ’n vraag van Nieuwoudt of die boek en Bill se houvas op Madelein nie iets sê van die patriargale oorheersing in die Suid-Afrikaanse samelewing nie, antwoord Eben: “Ek het nog nie aan dié moontlikheid gedink nie, maar elke leser moet sy eie afleidings maak.”

Oor die temas van vergifnis en versoening gee hy toe dat dit gelees kan word as ’n metafoor vir die situasie in Suid-Afrika. "Die titel van die boek het hy gekry uit die mite van Psige en Eros. Toe Psige die eerste keer deur ’n pyl uit Eros se boog getref is, is sy dadelik gevul met begeerte – soos Madelein, wat haar lewe lank betower was deur Bill. Eros het gesê Psige mag nooit sien hoe hy lyk nie, maar toe sy wel een aand in lamplig sien hoe hy lyk, het sy sy diepste wese ontbloot. Madelein slaag egter nooit daarin om Bill werklik te verstaan nie. Sy het altyd die begeerte om hom en sy optrede te verstaan. Begeerte as seksuele spel is regdeur die boek aanwesig. Dis baie belangrik in albei die karakters se lewens.”

Eben het die verhaal gekry by ’n vrou wat dit aan hom vertel het, maar hy wil nie verder hierop uitbrei nie. “Dis te sensitief. Wat sy my vertel het, het ’n storie geword waaraan ek bygeborduur en ook weggeneem het.”

Net soos in sy vorige boeke waarin die tema van verlies te vinde is, is dit ook in Begeerte ’n onderliggende tema: "Ek kan nie van die verliestema wegkom nie. Agterna gesien is verlies ook verrykend. Dis deel van die menslike bestaan.”

Willie Burger (Beeld, 11 Augustus 2003) skryf as volg oor Begeerte: “Madelein is tot Bill aangetrokke, juis deur dié eienskappe wat dit vir hom onmoontlik maak om getrou te wees. Haar huiwering om háár begeerte uit te leef, lei daartoe dat dit 'skeef loop tussen hulle': 'Tussen hulle twee het sy gekom: met haar weiering, haar kop, haar eie wil.'

“Bill en Madelein se harde werk om ekonomies op die been te kom, haar vrees om deur Bill gekul te word en sy ontrouheid, vernietig Madelein en die leser se romantiese verwagtings. Bill se aanhoudende gejag na vroue (sy ontrouheid begin heel gepas tydens ’n jagtog) en sy weiering om deur enige vrou ‘vasgevang’ te word en die effek daarvan op Madelein, speel af teen die agtergrond van geleidelike veranderings in die land se (politieke) geskiedenis.

“Die Oos-Kaapse omgewing word, soos in Venter se ander werk (bv in Twaalf ), helder opgeroep. Die vergange, romantiese onskuld van die voor-oorlogse Oos-Londen kry op byna weemoedige wyse gestalte. Die geskiedenis van die regeringsprojekte om besproeiingsplasies te Vaalharts vir oorlogsveterane beskikbaar te stel, die tuislandbeleid en die geldmaakgeleenthede wat opportuniste daarin raaksien asook die skynheilige rasvooroordele van die tagtigerjare, vorm ’n interessante agtergrond.

“Waar die politiek aanvanklik slegs agtergrond is (“Sy het hom mooi deurgekyk: die bakleiery oor die politiek is maar sy manier, en hare, om mekaar in die bed te kry. ’n Voorspel en ’n aanhitsery, niks meer nie.”), speel dit algaande ’n belangriker en selfs deurslaggewende rol in die twee hoofkarakters se lewe.

“Een van die opvallendste aspekte van die roman is die karakterisering. Venter kán oortuigende karakters skep, met humor en met deernis vir hulle swakhede (soos Konstant in Ek stamel, ek sterwe, die sterwende ou man in Twaalf, Cox en Cerise in My simpatie, Cerise).

“Perspektiefwisseling word goed benut en die beskrywings van sekere tonele met humor en fyn registrering van emosionele ondertone in die taalgebruik het al kenmerkend van Venter se werk geword. Talle van hierdie onthoubare tonele het (soos in sy vorige romans) met etes of onthale te doen en verteenwoordig telkens belangrike keerpunte (die ete op die trein, Madelein wat die ander hoewebewoners se aandete onderbreek, Bill wat sy ‘gesin’ aan huis in Oos-Londen onthaal, Bill se onthaal vir die buitelandse besoeker).

“Die ritme van Venter se prosa en sy woordkeuse dra by tot die oortuigende oproep van ’n vergange era. Sentimentaliteit word deur die bedrieglike ligtheid van vertelling vermy. Die volgehoue intensiteit van Ek stamel, ek sterwe ontbreek miskien, maar die roman is ’n stewige bydrae tot Venter se oeuvre en verryk die Afrikaanse vertelkuns.”

Eben se volgende roman, Horrelpoot, word in 2006 gepubliseer. "Prins Albert in die Groot-Karoo aan die voet van die Swartberge is die plek waar ek kwarantyn gevind het," het Eben aan Johan Myburg vertel. "Dis waar ek ’n huis gerestoureer het en vir ’n paar jaar vertoef het. Dit is ook die plek waar ek Horrelpoot geskryf het. In isolasie."

Behalwe die huis op Prins Albert het hy nog altyd ’n aanklank vir Australië, waar hy 17 jaar gewoon het. “Die lot van ’n emigrant is dat jy nêrens tuis is nie,” sê hy.

Maar hierdie "lot" waarvan Eben praat, is dít wat hy nog altyd tot voordeel van sy skryfwerk ingespan het, en dalk was dit hierdie afstand en die feit dat hy in die 1980's en 1990's nie in Suid-Afrika was nie, wat gelei het tot sy ander blik wat hy op die gebeure in Suid-Afrika gegee het. "Miskien was dié afstand juis nodig om ’n boek soos Horrelpoot die lig te laat sien; om die onsegbare onder woorde te bring. Want, die inhoud van dié jongste boek is die soort goed waaroor mense nie wil praat nie,” gee hy toe.

“Miskien is dit deel van mense se oorlewingsdrang om dié soort goed nié te wil verwoord nie. Dis beter om dit nié te sê nie, want hoe ­verwoord jy dit met die wete dat jy hier moet bly? Nie almal is in ’n ­posisie om die land te verlaat nie. En nou het ek dit gesê. Dis uit en gedaan. En nou kan ek aangaan.”

Johan Myburg meen dat Horrelpoot se tema die gesamentlike ("kollektiewe") vrees is (of "erfvrees", om Eben se woord te gebruik) teen die agtergrond van ’n geplunderde Suid-Afrika en word alles ’n ­nagmerrie wat waar geword het.

Myburg skryf verder oor die roman (Volksblad, 29 November 2006): "Marlouw en sy suster, Heleen, woon in Melbourne. Hulle het Suid-Afrika jare gelede verlaat. Heleen se seun, Koert, wat ook in Australië grootgeword het, keer terug na die familieplaas buite Maitland (die naam wat tydens die vestiging van Burgersdorp in die Oos-Kaap vir dié dorp oorweeg is) en vestig ­hom daar as ’n soort 'koning'. Die raakvlakke tussen Venter se ­roman en Joseph Conrad se Heart of Darkness word reeds in die name van die karakters duidelik.

"Marlouw se reis na die plaas is meteens ook ’n reis na binne. En dis waar die donkerte dalk des te ­drei­gender word. As 'emigrant' het Venter immer sy oor op die grond gehad. Wat in die land gebeur het, het hy ­op­gevang – in die media, in gesprekke, tydens ­etlike besoeke."

Nadat Eben weer vir enkele jare in Suid-Afrika gewoon het, het hy weer die landskap begin waardeer en het hy weer gewoond geraak aan die manier waarop mense praat en die kern van die gemeenskap, verduidelik hy aan Myburg: “Ek het in Prins Albert gesit, en soos ek skryf, het die goed waaroor ek skryf, gebeur. Daar was op ­daardie tydstip juis berigte oor die ­begraafplaas in Victoria-Wes wat ­ge­vandaliseer is. ’n Groot deel ­daarvan is verwoes. En daar was die kragonderbrekings.”

Een van die elemente in die roman wat die leser die meeste sal onthuts, is juis hierdie "goed wat gebeur", en dit is waarop lesers reaksie gaan toon. En dit is hierdie aspek wat Eben aangespoor het om navorsing te doen, onder meer oor die amigdala, die klein, amandelvormige nukleus in die brein wat sy eie geheue van vrees en vreespatrone het. “Ek het die jongste navorsing oor die onderwerp bekom. Heelwat daaroor nagelees. En natuurlik ook ­Con­rad noukeurig gelees. En ­Chinua Achebe se kritiek dat ­Conrad rassisties was in sy uit­beelding van mense.”

Dit was nog altyd duidelik dat Eben se intensiteit een van sy karaktertrekke is, ook dat ’n mens hom as ’n ernstige persoon sou kon opsom. Wanneer hy oor Horrelpoot praat, kom ’n mens agter dat dit nie in ’n ommesientjie geskryf is nie, skryf Myburg: “Ek het die afgelope twee jaar of wat meer gelees as in ’n lang tyd. Met gespitste aandag. En weer ­onder die indruk gekom van die waarde van klassieke werke. Alles is as ’t ware klaar gesê. En ek verstaan nou ook meer en meer van die romankuns; die geskiedenis van die narratief. Ek begin die struktuur van die roman ­beter begryp.

“Of dit goed is om al dié goed ­intellektueel te begryp, weet ek nie. Ek dink nietemin dat as ek skryf, ek dit uit die derms wil doen.” 

Om “uit die derms te skryf” is ­immer ’n eienskap van Venter se skryfwerk. Hang dit saam met sy waarnemingsvermoë? wou Myburg weet. 

“’n Mens leer aan om skerp te kyk, te luister en te ruik. Omdat ek die sensasie, of eerder die manier waarop ek die sensasie ervaar het, ­maklik vergeet, maak ek aan­tekeninge. Spesifiek van die manier waarop ek dit in woorde ervaar het.” 

Vir Johan Myburg word hierdie talent om klein besonderhede in Afrikaans raak te vat, besonder goed in Horrelpoot geïllustreer en word dit so mooi uitgebeeld dat dit ’n tweede lees regverdig.

In 2009 verskyn Eben se Santa Gamka. Die agtergrond vir die roman is die Karoo waar die mense nog nie die impak van die "nuwe" Suid-Afrika so aan die bas voel nie. Hier bly Lucky Marais, ’n "huurknaap". Sy wêreld het vir hom te warm geword en nie eers sy gevatheid of sy voorkoms gaan hom red nie.

Die roman het die WA Hofmeyr-prys en die M-Net-prys in die Afrikaanse kategorie verower. Dit is uitgesonder vir die vernuwende taalgebruik daarin. In haar resensie vir die Hofmeyr-prys sê Louise Viljoen: “Vir my gevoel slaag Venter nie net daarin om Lucky (’n rentboy op ’n Karoodorpie) se perspektief oortuigend vas te vang nie, maar ook om ’n besondere soort Afrikaans met sy vertelling vas te lê.”

“Ek is tevrede met dié boek,” sê Eben aan Johan Myburg. “Nou moet ’n mens maar wag en sien hoe dit ontvang word.”

Die kritiek wat Venter vroeër uit sommige oorde op Horrelpoot gekry het (onder meer dat dit somber, distopies, apokalipties en Afro-pessimisties is), het nie ongemerk verbygegaan nie. “Ek was nie daaroor verbaas nie, maar dit was nietemin besonder fel in sommige gevalle. [...] Ná Horrelpoot wou ek ’n post-apartheid-boek skryf. Dalk ligter, dalk meer ‘toeganklik’.” 

En die soeke na ’n "ligter" boek het neerslag gevind in Santa Gamka met Lucky as hoofkarakter. Uit die openingsin – wat Eben 70 keer oorgeskryf het omdat dit vir hom baie belangrik is dat die eerste woorde van ’n roman moet tref – weet die leser dadelik dat Lucky ’n bruin man uit die postapartheid era is.

Dit is ook die eerste van Eben se romans waar sy lang verblyf in Prins Albert so ’n prominente rol speel – nie net as gevolg van die aardrykskundige beskrywing nie, maar ook ten opsigte van die taal wat in die roman gepraat word.

Eben het deur die jare baie doelbewus fyn na die mense van sy dorp en omgewing se praat- en taalgebruik te luister. Hy het notas gemaak en ’n woordeboek opgestel van gesegdes, woorde en uitdrukkings wat eie is aan die mense van die Groot Karoo, skryf Johan Myburg in sy artikel oor Santa Gamka (Beeld, 5 November 2009).

Dit is dan ook te danke aan hierdie noukeurigheid dat Lucky se karakter nie in ’n stereotipe verval nie – hy bly ’n kind van sy omgewing en word nooit ’n karikatuur nie. Eben het te veel respek vir sy karakters om so iets te laat gebeur: “Dit was vir my belangrik om die verhaal te vertel in Lucky se taal en woordeskat. Om op dié manier as’t ware onder sy vel te kom.”

Die leser word nie net geneem na die wêreld van die mense wat in modderhuise in die Karoo woon nie, maar Venter verryk tegelykertyd die Afrikaanse taal deur die gebruik van soms argaïese gesegdes en ongewone taalgebruik.

Myburg gaan voort: "Soos in Horrelpoot is die stryd teen toenemende domheid ('dumbing down') ’n sentrale motief in Santa Gamka. En daarmee saam ’n doelgerigte strewe na sin en betekenis. Dit weerspieël dalk ’n deel van Lucky se ingesteldheid: om weg te kom van ’n wêreld waarin alkohol seëvier (die wêreld van sy pa) en ’n soeke na ’n lewe met beter gehalte. En liefde."

Die verhouding tussen pa en seun is iets wat Venter interesseer. “Ek beplan om in my volgende boek dié tema te ontgin. Daar is net sulke verrassende elemente in om mee te werk.”

Vir Neil Cochrane is Santa Gamka ’n "lewenskragtige toevoeging tot die Afrikaans prosa", en vir EKM Dido ’n “literêre juweel”.

Vanaf 2007 tot ongeveer 2011 het Eben in die By-byvoegsel tot Saterdag se Die Burger, Beeld en  Volksblad ’n rubriek geskryf wat as sy Stoney-stories begin het en later sy Brouhaha­-rubriek geword het. Dit was verreweg die gewildste in By. SMS’e van lesers het weekliks ingestroom: “Ek hou so baie van Eben Venter se Stoney-stories. Hy doen méér om begrip en selfs bewondering van die gehate Oz by ons rotsvaste ek-sal-nooit-emigreer-Suid-Afrikaners te vestig as enigiets of iemand anders.”

En: “Eben Venter se woordkuns is soos ’n oase in die By-woestyn.”

In 2010 is ’n keur uit sy allerbeste Stoney-stories, ’n handvol onverbeterlike resepte met sy verstommende Brouhaha-vertellings as bonus uitgegee. Jeanette Ferreira (Beeld, 1 November 2010) skryf: "Venter kry dit reg om in die rubrieke/verhale betrokke te wees sonder om in die spieël te kyk, en dit wil gedoen wees. Verdraagsaamheid jeens alles en almal wat anders is, is eintlik nie die enigste woord nie. Hy stel intens belang in mense en hul manier van doen en hy verwonder hom aan hulle. Heelwat van hierdie stukke is trouens helend, veral vir geïrriteerde en desperate Suid-Afrikaners.

"In Brouhaha sien die leser dit is wel moontlik om jou gevoelens te lug, selfs om jou bloedig te vererg, sonder om ’n ander mens te verkleineer. Aan aartsgesonde sinisme ontbreek dit nie, aan diepgewortelde venyn wel. Verwag wêreldvreemde karakters, huilsnaakses, behoewendes, dapperes, hulpsoekendes, geliefdes, deernisvolles, eksentriekes, asook junkies en funkies. Verwag kortom mense wat jou anders na jouself en jou wêreld laat kyk: hoe anders is jy, hoe anders is ek, maar ons is saam in die ding. Daarbenewens word die leser beloon met spanning en onverwagte wendings. Met stóries. Dit is ’n lieflike boek, in vorm en inhoud, deur ’n buitengewoon begaafde skrywer."

In 2013 verskyn Eben se volgende roman onder die titel Wolf, Wolf. Dit is in 2014 met die kykNET Rapport Boekprys vir fiksie bekroon. Die Engelse weergawe was op die kortlys vir die Sunday Times-fiksieprys in 2014.

In haar commendatio vir die kykNET Rapport­-prys skryf Louise Viljoen op LitNet dat Wolf, Wolf ’n "sterk en ontstellende roman is waarin die verwikkelde verhoudinge tussen ’n groep karakters geplaas word teen die agtergrond van ’n eietydse Suid-Afrikaanse stadslandskap. Die roman se sentrale karakter, Mattheüs Duiker, is ’n komplekse persoonlikheid: hy is selfgesentreerd, kompulsief, verwend, naïef en as gevolg daarvan besonder kwesbaar in die verhoudings met sy vader, Benjamin, sy minnaar, Jack, en die Kongolese vlugteling Emil Youlou, wat in sy kitskosonderneming vir hom werk.

"Die roman is ’n indringende ondersoek na die sentrale karakter se interaksie met die verskillende persone in sy lewe, veral die verhouding met sy vader, vir wie hy versorg op sy sterfbed en op wie se uiteindelike aanvaarding hy as gay man hoop. Alhoewel dit aanvanklik mag lyk asof die roman afstuur op ’n positiewe en versoenende einde tussen vader en seun, blyk dit ’n illusie te wees. Die gevolg van Benjamin se finale verwerping van sy seun is die snelle afloop tot by ’n uitsiglose slot waarin Mattheüs letterlik alles verloor wat hy gehad het en totaal ontredderd gelaat word.

"Op die persoonlike vlak teken die roman iemand wat as gevolg van sy beskermde agtergrond, relatiewe bevoorregting en onttrokkenheid van die werklikheid volkome onvoorbereid is op die realiteite van ’n land waarin sluheid, korrupsie, uitbuiting en bedrog so algemeen is dat die lewe ’n oorlewingstryd geword het. Tegnologiese vernuwing, die internet en sosiale media verwyder Mattheüs, en ook Jack, nog verder van die werklikheid en neem hulle ’n vervreemdende hiperrealiteit in eerder as om hulle toe te rus vir uitdagings waarmee hulle gekonfronteer word.

"Op kollektiewe vlak is die roman – soos talle ander tekste in die Afrikaanse letterkunde – ’n verkenning van Afrikaners se aansprake op ’n lewe in Afrika en die geldigheid van hulle aannames. Die “wolf, wolf”-gegewe met sy apokaliptiese assosiasies en intertekstuele geskiedenis in Afrikaans word op ’n besonder veelduidige wyse gebruik om die spanning in die roman op te bou en uiteindelik tot ’n ontnugterende klimaks te bring. Die onskuldige kinderspeletjie ontaard in ’n tragedie waardeur die verskillende dierefigure in die roman terugwerkend nuwe betekenis kry.

"Met hierdie roman toon Venter weer eens dat hy nie huiwer om die kilste moontlike scenario’s van hulle leefwêreld vir sy lesers te teken nie. Net soos Horrelpoot is Wolf, wolf ’n roman waarvan die weerklank nog lank in die Suid-Afrikaanse letterkunde sal bly nagalm."

Eben erken teenoor Johan Myburg dat Wolf, Wolf die boek is waaraan hy die lekkerste geskryf het. Hy was twee jaar lank voltyds besig met die skryf van dié roman. “Dis dié boek waaraan ek sonder skroom geskryf het, sonder om myself terug te hou, te sensureer of in te perk.”

Myburg (Beeld, 14 Mei 2013) skryf oor die boek: "Met die uitdaging wat Eben by die aanpak van ’n nuwe boek voor oë het, het hy vir die karakters elk ’n eiesoortige stylstem gegee: die pa, Benjamin, dikteer briewe op ’n ou Philips-bandopnemer; Jack, Mattheüs se vriend, maak Facebook-inskrywings; en Sissie, Mattheüs se suster wat buite Laingsburg op ’n plaas woon, beperk haarself tot ’n stem aan die ander kant van ’n telefoonlyn. In meer as een opsig is Wolf, Wolf ’n hoogtepunt, met die betekenis van kulminasiepunt, in Venter se skryfwerk. So asof die dekorstukke die afgelope 20 jaar of wat vir dié nuwe boek reggeskuif is."

Jare lank het Venter se vriende en sy landgenote in Australië nie toegang tot sy skryfwerk gehad nie. Ek stamel ek sterwe (2005) is wel later vertaal as My Beautiful Death, en Horrelpoot (2006) is in 2008 vertaal as Trencherman. “Dit was met die uitreiking van Trencherman dat ek besef het as ek weer ’n boek uitgee, moet dit gelyktydig in Afrikaans en Engels beskikbaar wees. Maar vir die eerste keer voel ek na ’n skrywer, nie noodwendig ’n Afrikaanse skrywer nie. Op ’n manier is dit ’n manifestasie van Wolf, Wolf as ’n kulminasiepunt."

Wat tema betref, sluit Wolf, Wolf aan by Ek stamel ek sterwe, waarin Konstand Wasserman as jong man Suid-Afrika verlaat en sy voete vind in Australië, ’n kontinent waarmee sy ouers nie bekend is nie.

In Wolf, Wolf is die hoofkarakter Mattheüs elke dag in sy swak-geventileerde en -verligte kamer besig om op die internet na pornografiese webwerwe te soek en dit is ’n wêreld waarmee sy blinde pa nie bekend is nie. Die leser leer Matt, soos sy vriend Jack hom noem, van die begin af ken as ’n gay man, en Jack en Matt se verhouding dra nie die pa goedkeuring weg nie. Maar as lesers verwag dat daar in Wolf, Wolf gewroeg word oor homoseksualiteit, moet hulle weer dink. Eben verduidelik: “Ek wou by die punt uitkom waar ’n mens goed kan beskryf soos dit is. Sonder om eers te moet verduidelik.”

Johan Myburg skryf verder: "En sonder om dit te moet verduidelik, ontwrig Venter standaard- of normatiewe sienings – onder meer dié van patriargie en genderrolle – deur die skep van ’n identiteit sonder ’n essensie, à la queer-teorie.

"Die skroewe waarop Benjamin Duiker se godsdienssin – sy manlikheid geskoei op dié van Cary Grant en Errol Flynn – en sy plek as heer van die herehuis gevestig is, word losgewoel. Tussen die pa se weergawe van manlikheid en die onverbloemde seksualiteit van Mattheüs staan dié van oom Hannes, Benjamin se broer. Uit ’n vorige geslag word sy onuitgesproke homoseksualiteit verbeeld as dié van ’n dandy.

"Hoewel die verhaal dié is van ’n seun se verhouding met sy kwynende pa, is dit die rol van gay kinders, seuns én dogters, wat as primêre versorgers na hul ouers moet omsien, wat Venter in die oog het.”

“Dis opvallend hoe Sissie, die dogter wat ’n mens sou vermoed na haar pa sou omsien, afstand behou en verskonings voorhou soos die plaas en die kinders se ballet en wat nie al nie,” sê Eben.

“Dis juis so dikwels die gay kinders wat, ondanks die feit dat hul ouers nie hul leefstyl goedkeur nie, na ’n terminale ouer omsien. Dit is wat ek ook wou uitwys."

Vir Myburg beeld Eben al hierdie dinge soos gewoonlik uit met sy "verhoogde vorm van waarnemingsvermoë".

"So is daar in Wolf, Wolf aanduidings van hierdie vermoë om klein besonderhede raak te vat in taal. So mooi dat jy dit weer móét lees. Meer nog, op so ’n manier dat ’n mens aan die woorde wil begin snuif," skryf Myburg.

Eben is bly dat die Afrikaanse en Engelse weergawes van Wolf, Wolf gelyktydig verskyn het. “’n Eerste vir NB Uitgewers. Die boek is op Amazon beskikbaar en word ook as e-boek bemark. Op dié manier is Wolf, Wolf vir my ’n hoogtepunt en ’n deurbraak.”

Wolf, Wolf is al onder meer beskryf as ’n dieptastende kyk op die verhouding tussen pa en seun, asook op ’n man wat ontredderd is omdat hy baie min dinge uit die verlede kan neem wat hom sou toelaat om aan te pas by ’n vinnig veranderde lewensbestel. Die verhaal is intens en ontstel die leser, maar dit is terselfdertyd ’n "meesterlike ontrafeling van die dun lyn van gevoel". Wolf, Wolf plaas Venter op die toppunt van sy uitsonderlike vermoë as romanskrywer.

Izak de Vries skryf op LitNet dat Wolf, Wolf maklik lees en ’n spannende roman is. "Dit is ook ’n komplekse teks, ryk aan snydende kommentaar op die hedendaagse samelewing. Die roman ondersoek ’n middelklas wit gesin se lewe, maar dit vra heelwat vrae oor ’n aantal kwessies wat ons samelewing tans bedreig." 

Wolf, Wolf is onder dieselfde titel in Engels vertaal en is sy eerste roman wat in Australië sowel as in Engeland gepubliseer is. Evan Ritchie het gemeen dat een van die kerntemas in Wolf, Wolf die "problematic cultural manifestations of 'masculinity'" is en gewonder of Eben ’n oplossing vir hierdie probleem in die toekoms sien.

Eben het geantwoord: "In Australia, a lot of men are gay, or married with children, or single, and they’ve become emancipated and free and easy and open about themselves and about their emotions and about being physical with other men or with their sons without it necessarily being sexual. I’ve seen and experienced these men in South Africa as well, but because I don’t live there permanently, I don’t have that constant opportunity to observe. I think men are moving on, or at least some men. I do frown upon some men in politics at the moment, but I won’t mention names." (http://popculture-y.com/2015/02/eben-venters-wolf-wolf)

Nog ’n roman ná Wolf, Wolf? “Ek weet nie. Ek dink die roman is gedoen. Wat ek wel oorweeg, en ek het ’n paar idees, is ’n erotiese werk wat oor genres spoel. Dit sou my aandag kon boei.”

Venter is intens bewus van die armoede wat ’n mens in die Karoo, en spesifiek op Prins Albert, aantref. “Jy is altyd baie kwaai gekonfronteer met die arm mense in hierdie dorp, want jy leef naby hulle. Ek het ook so ’n deeltjie daarvan ingeskryf in [Santa Gamka]. Waar ek in daai supermarktou staan, kom iemand agter jou en hy koop ’n sakkie meel en suiker en ’n brood. En dan hoor ek hoe praat hulle: Die meel het nou opgegaan en die kookolie het opgegaan – dit het alles opgegaan. Maar jý koop feta en ... jy weet ... ek sal nooit daarvan kan ontslae raak nie. Dit is ’n tipe van ’n wit skuld, of wat jy dit ook al wil noem. Of miskien is dit my Christelike opvoeding.

“Ek sal nooit van daai bewussyn ontslae kan raak nie. As ek in Australië aankom en so afklim in Sydney, dan is dit vir my ’n soort van ’n verlígting byna. Dan dink ek: kan ek net vir ’n rukkie ontsláé raak van al hierdie bagasie in Suid-Afrika en mense wat áltyd oor politiek ... dit is onvermydelik. Ek kan onthou as kind op my oupa-hulle se plaas. Ons het altyd Sondae daar gaan kuier. Dan sit ons so op die stoep. Solank as ek kan onthou, as kind, het mense in my familie oor politiek gepraat en oor die situasie in die land.”

Hy onthou hoe mense dáái tyd al gesê het hulle weet nie wat van hierdie land gaan word nie. En mense sê dit nou steeds. “Weet jy wat? Ek dink dit gaan nooit verander nie. Dit is eintlik ook op ’n manier vir my die fassinasie. Dit is hierdie land van wonders en wonde. Breyten het dit vreeslik mooi gesê: Dis ’n psigologiese hel in ’n fisieke paradys,” sê Eben aan Murray La Vita.

La Vita praat met Eben oor hoe die tekstuur van ’n gemeenskap in taal tot uiting kom. “Dit is wat my aangetrek het na Prins Albert, en dit is nou al so te sê tot niet deur die gentrifikasie in hierdie dorp. Dit is ’n tweesnydende swaard. Want aan die een kant het dit natuurlik enorme ekonomiese ontwikkeling gebring. Maar daardie mense wat dáái woorde ge-coin het en die pragtige dialek van daai mense wat in die laat sestigerjare uit Gamkaskloof, uit Die Hel uit ... hulle het byna almal Prins Albert toe getrek. Daar is baie min van daardie mense oor. Die inkommers, van wie ek ook een is, maar verál die Engelse inkommers, kan nie daardie dialek verstaan nie. Hulle kan ook nie hóór dat dit ’n anderse Afrikaans is as wat ék byvoorbeeld praat nie.”

Oor ’n boek wat sy lewe verander het, skryf Eben (Beeld, 17 Julie 2000): “Vrydae ná bobbejaanskool het my ma ons met die stofpad uitgery plaas toe. Die hitte op die bonnet en op die bossieveld was so fel dat die skape en die klippe en die hemel spierwit geword het. As ons gelukkig was, het ons boonop ’n stofstorm raak gery. Dan het visuele ervaring van die wit hitte gestaak. Net fynstof in neusgate en oorskulpe, selfs binne-in die kar, om my mee besig te hou.

“Ek sê gelukkig, want dertig jaar later én op ’n ander kontinent het van daardie stof en klippe en witwarm hitte slegs ’n nostalgiese bekoring oorgebly.

“En so kon ek dus maklik die stof-hitte beruik en betas toe ek hierdie sin in Bruno Schulz se The Street of Crocodiles (die Engelse vertaling [van die oorspronklike Poolse Sklepy cynamonowe – Kaneelwinkels]) lees: ‘Market Square was empty and white-hot, swept by hot winds like a biblical desert.’

“Hierdie dun boekie van dié Poolse skrywer (1892–1942), hy het slegs twee boeke geskryf, reken ek onder een van my tien bestes. Schulz was ’n sielige alleenloper op sy dorpie Drohobycz, deesdae deel van Rusland. Van die kleinburgerlikheid en die verstikkende roetine en die geestelike leegheid, die sprinkane en stofstrate en Cinnamon Shops alkant van die markplaas het Bruno Schulz ’n poëtiese herskepping gemaak.

“Die primêre persoonlikheid en inspirasie agter hierdie herskepping was Schulz se vader. ‘Only now do I understand the lonely hero who alone waged war against the fathomless, elemental boredom that strangled the city (Drohobycz). Without any support, without recognition on our part, that strangest of men was defending the lost cause of poetry.’

“Twee ander faktore dra by tot die misterie en romantiek, ek weifel nie om dit te sê, van Schulz as skrywer en kleindorpenaar. Op ’n sekere Novemberdag, 1942, stap hy terug huis toe, brood onder die arm, toe ’n Gestapo-offisier en self bewonderaar van Schulz se kuns, hom aansien vir die verkeerde persoon en die skrywer gevolglik doodskiet.

“Kafkiaans, en gepas daarby. Want Schulz het gedurende sy kort lewe op vaal Drohobycz dit ook reggekry om Die verhoor van Kafka in Pools te vertaal. En ja, Schulz se magiese, soms sado-masochistiese, tekeninge wat ek eers gedurende my eerste besoek aan Pole volkome ontdek het.

“‘We were inclined to underrate the value of his sovereign magic, which saved us from the lethargy of empty days and nights,’ skryf Bruno Schulz oor sy vader. Vir my is dit van toepassing op sy eie prosa.”

Daar is baie ander boeke wat ’n beduidende invloed op Eben uitgeoefen het, maar vir hom het al JM Coetzee se vroeëre werke ’n vromende invloed op sy skryfwerk gehad. "His storytelling, his outsider characters, the implied reference to classical works in his stories, his mastering of rhythm and tone and above all, his sparsity: every single word counts." ("Working wirh words")

Vir Vrouekeur wou Jacomien van Niekerk by Eben weet hoe hy in staat is om sy aanvoeling vir Afrikaans te behou en so goed in Afrikaans te skryf as hy feitlik net Engels hoor. Vir hom is dit maklik, sê Eben, aangesien hy by die taal hou waarin dit vir hom die maklikste is om die storie te vertel. "Ek probeer byhou, hou woorde en uitdrukkings by in my private woordeboek, kyk of ek iets nuuts daarmee kan maak, byvoorbeeld die lang, dralende sinne waarmee Mattheüs homself uitdruk, dis ’n nuwe ding vir my daardie. As ek in Engels skryf, en ek maak soms so, kom die storie nie vanself nie. Die hart en bloed, die grein en grint van ’n karakter: Hoe dit voel as jy pas aan die dooie hand van jou vader gevat het, kom uit in Afrikaans."

Van Niekerk het in haar onderhoud aan Eben gevra wat hy die meeste geniet wanneer hy in Suid-Afrika is en wat hy die langste sal onthou van sy boektoer met Wolf, Wolf.

"My betrokkenheid by elke situasie, by die mense en op hul beurt, hul betrokkenheid by my. Die varsheid van ervarings, visueel of hoe ook al, juis omdat ek nie elke dag hier rondloop nie. En die geborgenheid wat kom met dié dat ek met soveel dinge intiem bekend is. In Bloemfontein het my goeie vriendin, ’n boorling van die stad kan jy maar sê, my gehelp om in ’n liederlike, baie bedrywige, effens riskante, maar tegelykertyd vriendelike buurt tussen die hoofposkantoor en die stasie ’n tradisionele Lesotho-kombers te gaan koop. Senna Morena, 90% wol, 10% katoen. Snoesig soos lamsore. Daardie kombers was my vrypas op alle lughawens totdat ek die lug in is terug hierheen. Werkers en reisigers oral het dit erken, geëien as iets van hulle, iets sags en innigs en dierbaars. Hulle wou dit graag met my deel. Ek kon dit met hulle deel. Só het ek die land verlaat: verheugd en ontroerd." (Vrouekeur)

Hoe maak ’n mens tyd om te skryf?

  • "Die obsessie. Ek raak obsessief met ’n storie. Op reis of in die kleinhuisie of selfs as ek ’n koolkop van die rak af lig, kry ek idees wat tot daardie storie behoort. By die huis skryf ek die vars idee op ’n kaartjie en plaas dit terug op sy plek in die boks. As ek die gedagte nie dadelik neerskryf nie, vergeet ek dit. En as ek nie obsessief oor die storie is nie, vervaag hy. 
  • "Die prioriteit. Ek máák tyd om aan my storie te werk. Soms word daar van my vereis om my plig na te kom: te kook of ’n brief te skryf, ’n verjaardagoproep te maak of ’n depressiewe mens te gaan besoek, maar ek bly by my prioriteit. Dis selfsugtig, maar die enigste manier hoe ek iets aan lesers kan teruggee.
  • "Vernuwing. Ek probéér om elke storie nuut te maak. Te sorg dat elke sin wat ek skryf, nuut voorkom, ten minste vir myself. Ek moet myself bly boei, anders tap al die lewe uit my skryfwerk uit."

Met die verskyning van Groen soos die hemel daarbo in 2017 palm Eben in 2018 die WA Hofmeyr-prys vir die vyfde maal in. Venter meen dat hierdie prys, wat die eerste maal in 1954 toegeken is, ’n belangrike plek in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde het.

Hy sê aan AJ Opperman dat dit ’n baie lekker prys is om te kry: "Nie noodwendig baie geld nie, maar dit het ’n bepaalde waarde. Dit is ’n goue eier, of ’n veertjie" (Beeld, 16 Junie 2018).

Eben het nooit daaraan gedink dat Groen soos die hemel daarbo bekroon sou word nie, aangesien die inhoud daarvan, volgens hom, ietwat "onder die belt" is.

Volgens Opperman verken Eben in hierdie roman "moderne seksualiteit, intimiteit en identiteit". Eben sê self hieroor dat hy gewoonlik in sy romans onderwerpe van ’n polemiese aard aanpak, maar dat hy hierdie maal besluit het om hom op seksualiteit toe te spits: "Ek wou dit een keer só benader, en nou sal ek nie weer nie. Dit is ook die boek waarop ek die meeste lesersreaksie ontvang het. Ook vroue het aan my geskryf dat hulle kan identifiseer daarmee omdat dit so universeel is. Baie jong mans het ook met my gekorrespondeer. Hulle wou die gesprek tussen die terapeut en die protagonis (wat deurgaans in die boek gevoer word) eintlik voortsit. Daar is ’n openlikheid aan die inhoud van die boek."

Eben verduidelik verder aan Murray La Vita (Die Burger, 1 September 2017) dat Groen soos die hemel daarbo ’n ontginning is van veral manlike seksualiteit "tot in die fynste besonderhede en ek wou dit juis so gedetailleerd beskryf, die verskillende seksuele ervarings, om uiteindelik by die motief van Simon Avend, hoofkarakter van die roman. te kom.

"Dis ’n uitdaging om seks te beskryf. Ek het my woorde reg probeer kies en my sinskonstruksies want ek wou nie dat dit klink soos Loslyf nie. Ek wou nie dat dit enigsins ’n pornografiese of selfs ’n sagte pornografiese inslag hê nie. Ek wou eerder die skoonheid van hierdie liggaam tot liggaam ervaring probeer na vore bring met al die woorde wat ek kon vind ...

"Dit is ’n boek wat mense geneig gaan wees om as outobiografies te lees en ek dink op ’n manier is ál my boeke tóg outobiografies, maar ek fiksionaliseer dan."

Die eerste manuskrip van Groen soos die hemel daarbo was in Engels en dit was die eerste maal dat Eben ’n roman in Engels probeer skryf het. Hoewel dit aan die begin moeilik gegaan het, het hy tóg na ’n ruk gevoel dat hy dit onder die knie het.

"Met Engels, en hulle geweldige woordeskat, het ek gevoel ek kan meer afstand kry in die seksuele tonele juis omdat dit nié in my eie taal is nie. Maar dan in Afrikaans word dit dan natuurlik iets anders; dit word ’n skepping op sy eie.

"Dit het vir my gevoel asof ek myself soms bietjie moes témper in die Afrikaans anders het dit vir my byna krú geword. Ek dink omdat ons eintlik in Afrikaans nie sóveel tekste het nie .... Daar is mense soos Koos Prinsloo; daar is ’n hele klomp mense wat dit wél ontgin het in Afrikaans, maar nie tot die mate waar dit in Engels al úitgeskryf is nie.

"Soms het ek aksies of handelinge ómskryf vir Afrikaans eerder as ’n sogenaamde direkte vertaling. Soms klink die woorde vir byvoorbeeld die manlike geslagsdele in Afrikaans vir my net te krú om dit in Afrikaans neer te skryf. So dan het ek op ’n manier ’n woordskepping gemaak of die woord verdubbel of miskien selfs nog die Engelse woord te gebruik en dit dan te koppel aan ’n Afrikaanse woord."

Omdat daar altyd die moontlikheid bestaan dat sy skryfloopbaan in ’n groef kan verval, probeer Eben voortdurend om te vernuwe – nie net vir sy lesers nie, maar ook om sy skryfloopbaan vir homself interessant te maak en te hou, sê hy aan La Vita.

"So ek het probeer om die vorm van die roman so bietjie te verskuif en nié net ’n storie te vertel van Simon Avend wat in een seksuele ervaring binne een stad na die volgende gaan nie. Ek wou iets meer gelaagd doen sodat dit tegelykertyd gelees kan word as ’n tipe reisverhaal met al die elemente van hierdie verskillende plekke waar hy homself bevind soos Tokio en Bali en Den Haag en Istanboel. En dat dit ook iets bring oor die vorm of stand van terapie deesdae. [Eben self is “een van daardie rare skepsels” wat nog nooit self in terapie was nie – ET.] En dan die gedetailleerde beskrywings van sommige van die seksuele ervarings."

Oor die titel, Groen soos die hemel daarbo, vertel Eben aan La Vita dat dit dui op die onuitdrukbaarheid van die seksuele handeling.

"Dat dit uiteindelik iets is wat gebeur tussen twee liggame en dis waar die taal plaasvind. Maar as dit kom by die uitdrukking van hierdie intimiteit in woorde dan raak dit ... dis onmoontlik, jy kan nie. Simon besef dit heel aan die einde."

Eben het verder gesê: "Jy kán dit eenvoudig net nie doen nie, dit maak nie saak hoe ... al skryf jy ook die pragtigste, mees sensuele taal soos Jean Genet, uiteindelik as jy dit dan ervaar het soos Simon dit in die boek ervaar het, dan is dit iets wat jy nié volledig in woorde kan uitdruk nie. Dit is ’n lyftaal.

"En dit is waarop die titel slaan. Die Xhosa-mense kan nie hééltemal sê wat blou is nie. Die nááste waaraan hulle kan kom, is om te sê dis groen soos die hemel daarbo. En dit is die essensie van die onuitdrukbaarheid van die seksuele handeling. Jy dink jy kan ... en ek het ook my taal so sensueel moontlik probeer maak, maar dan skiet dit nog steeds te kort."

Willie Burger skryf in Vrouekeur (3 November 2017): "Seks, begeerte, intimiteit en die implikasies daarvan vir identiteit is belangrik deur Venter se hele oeuvre, (...) maar in Groen soos die hemel daarbo is dit onverbloem die sentrale fokus."

As ’n mens die verhaal saamvat, klink dit soos al die clichés nie net uit Venter se werk nie, maar ook uit baie ander skrywers uit Suid-Afrika se stories: Simon, ’n seun uit die platteland, gaan na Australië om weg te kom van die patriargale apartheidsregime. Hy het heelwat seksuele ondervindinge met mans waar hy hom ook al bevind. Hy besoek ’n sielkundige, dr Spiteri, en beskryf sy ervarings aan haar, maar vertel terselfdertyd ook van sy kinderdae op die plaas.

Hy moet dan na Suid-Afrika om sy ma op haar sterfbed te gaan besoek en om te probeer vrede maak met dit wat agter hom lê en met mense van wie hy nie hou nie, maar met wie hy tog ’n band van liefde het.

Burger gaan voort: "Soos dikwels in Eben Venter se romans lyk die verhaal dus na ’n opstapeling van clichés (...) Maar ... Hierdie is ’n Eben Venter-roman en daarom moet ’n mens nie te haastig oordeel nie. Venter doen veel meer met hierdie bekende gegewe as waaraan ’n mens naastenby in ’n kort bespreking kan laat reg geskied.

"Eerstens is dit meesleurend vertel: die beskrywings van die uiteenlopende ruimtes (...) word met ’n fyn oog, oor en neus vertel. Die sensuele beskrywings van die omgewings en geregte trek ’n mens in ’n wêreld van sensoriese belewenis in. Die seks word nooit op ’n manier beskryf wat ’n mens laat wonder waar jy die boek vir die Bad Sex Award kan benoem nie, omdat die fokus eerder op die ervarings en gedagtes as op handelinge val. Tweedens is die filosofiese onderbou sterk genoeg om ’n diep verkenning van menslike seksualiteit moontlik te maak.

"Die roman gaan oor ’n integrering van ’n mens se verlede met jou hede in ’n voortgaande proses. Dit is ’n ondersoek van seks vir suiwer genot, vir opwinding, vir troos, vir intimiteit en ook liefde. Uiteindelik blyk dit dat seks ’n mens heeltemal kan verander, dat dit ’n mens op ’n sekere vlak van intimiteit met ’n ander kan bring waar die grens tussen self en ander opgehef kan raak en wat jou aspekte van ’n ander en van jouself laat ontdek, nie omdat dit altyd reeds iewers bestaan het nie, maar daar tot stand kom.

"Só ’n ervaring kan ’n mens help om uiteenlopende aspekte van jouself te integreer, jou selfvertroue gee en van ’n obsessie met seks genees."

Deur Simon se besoeke aan dr Spiteri verkry die verhaal sy struktuur, volgens Jean Meiring in Beeld van 28 Augustus 2017.

"In elke hoofstuk ontplooi een van Simon se skunnige avonture (...). Daarna word ’n optekening geliasseer van sy opvolgbesoek aan dr Spiteri."

Die vertellings van Simon se seksuele avonture word in die eerste persoon geskryf, terwyl die besoeke aan die terapeut deur ’n alsiende derdepersoon vertel word.

"Hierdie patroon verleen gou aan die boek ’n ritme – soos ’n hart wat klop. Op elke erg persoonlike stuwing bloed volg afplatting en nabetragting. Maar uit die staanspoor is dr Spiteri meer as net ’n slim verhaaltegniek. Voetjie vir voetjie tree sy ook as karakter na vore. Die los drade van haar onbereikbare pasiënt word gaandeweg op verrassende wyse in die skering en inslag van haar eie lewe ingeweef. (...)

"So groen soos die hemel daarbo is Venter se mees gewaagde boek. Dis haas onmoontlik om te kategoriseer. Dis ’n bietjie reisverhaal, ’n tikkie psigo-joernaal; dis tegelykertyd ’n bundel kortverhale én n episodiese roman. Daar is duidelik strepe outobiografie, en heelwat fiksionalisering.

"En deur dit als skemer die sonderlinge stem van ’n romansier wat enig is in Afrikaans. Daardie stem praat ’n taal wat moeilik is om vas te pen. Dit is ontstemmend én verkwikkend. Dit praat die Afrikaans van ’n wêreldburger, wat boertig van toorts praat en dikwels die werkwoord vlie (sonder afkappingsteken) gebruik.

"Tuis het Simon ’n stoepkooi. Daar's tooigoed en sierjuwele en kortemetters. Borsteheuwels stry teen ’n slungelkêrel. Daar's sprake van ’n tregterding en spookbloekoms. Hier en daar tree vreemde segswyses en elke dan en wan ’n nederlandisme verfrissend in gelid.

"En deur die hele vertelling trek ’n rare sinestesie, wat reeds deur die titel gesuggereer word. Of dit nou ’n klein dood is wat Simon beleef, die heffing wat ’n pil in die hand werk of een van die beproewinge van elke dag, daar is kleur in elke asemteug.

"’n Palet van nagklubpers, ryppruim, ylblou, bleikgroen en stofswart – so wyd soos Venter se verbeelding."

Frederick J Botha (Rapport, 3 September 2017) is van mening dat Eben Venter met Groen soos die hemel daarbo nie nuwe Afrikaanse lesers sal bykry nie, maar dat die verhaal doelbewus gerig is op ’n oorsese gehoor wat vryer denke oor seks het. "Aanhangers van Venter se skryfwerk sal egter nie teleurgestel word nie en sal opnuut besin oor Venter se (dikwels) onderwaardeerde posisie in die Afrikaanse literatuur."

Op LitNet vat Dewald Koen sy resensie-essay as volg saam: "Groen soos die hemel daarbo is ’n komplekse teks met sterk outobiografiese kodes tussen die reëls versteek. Venter se vreeslose verkenning van moderne seksualiteit, intimiteit en identiteit vorm die kern van Simon Avend se karakter. Simon se deurlopende soeke na wat manlikheid vir hom persoonlik behels en beteken word op interessante wyse deur middel van die reismotief verken. Die wisselwerking tussen Simon en sy terapeut, dr Jo Spiteri, verleen aan die leser spreekwoordelike toegang tot Simon se denke in sy poging om sin te maak van sy talle seksuele ervarings.

“Venter se fyn waarnemingsvermoë is ’n aanslag op die sintuie. Soos ’n goeie reisskrywer slaag hy daarin om die omgewing waarin die karakter hom bevind, telkens deeglik en op amper poëtiese wyse te beskryf. Geen besonderhede ontbreek nie en die leser voel deurentyd asof hy/sy saam met Simon reis. Venter se onberispelike aandag aan besonderhede verleen aan dié roman ’n amper poëtiese element.

“Alhoewel hierdie roman in die geheel geslaagd is, is dit nie Venter se beste roman nie. Dit val in dieselfde kategorie as My simpatie, Cerise (1999). Beide romans vertel ’n interessante storie en is volop aan intriges, maar daardie 'Venter magic' is nie vir my hier teenwoordig nie. Vergeleke met vorige romans soos Ek stamel ek sterwe (1996), Horrelpoot (2006), Santa Gamka (2009) en Wolf, Wolf (2013) het Groen soos die hemel daarbo nie daarin geslaag om my deurentyd te boei nie. Met tye het ek die gevoel gekry dat daar ’n kliniese afstand tussen die skrywer en die teks bestaan het – hetsy as gevolg van die feit dat die teks uit Engels in Afrikaans vertaal is en/of dat die skrywer te hard probeer het om die seksuele aspekte in die roman af te water vir ’n meer konserwatiewe Suid-Afrikaanse leserspubliek. Maar ten spyte van sekere bedenkinge sal Venter-aanhangers Groen soos die hemel daarbo koop én lees." 

Eben was tydens die onderhoud met La Vita (2017) besig met ’n verhandeling vir sy doktorsgraad aan die Universiteit van Queensland in Australië, en een van die onderwerpe wat hy in sy kritiese komponent onder die loep neem, is die onmoontlikheid om die seksuele handeling in woorde om te sit. Die Engelse weergawe van Groen is die skeppende komponent en ’n ander onderwerp van die kritiese afdeling is die aspekte van wat gebeur as ’n skrywer self sy boek vertaal.

In Rapport van 24 September 2017 vertel Eben dat hy drie maande pal agter sy rekenaar gesit het om Green as the sky above neer te pen. Maar steeds het hy gevoel dat hy nie ontslae kon raak van die Afrikaanse toon nie. Lynda Gilfillan, sy Engelse eindredakteur, wat van Suid-Afrika afkomstig is, was egter tevrede daarmee.

Hierdie Afrikaanse toon wat te bespeur was in sy Engelse verhaal, bied aan die "vertaler" twee vertalingsmetodes. "Die eerste een is foreignisation: Die skrywer vertaal of transponeer die storie in Engels met behoud van die Afrikaanse toon en stel die Engelse leser bekend aan Afrikaansklinkende woorde en stelwyse. Jy vat as ’t ware die leser op reis na ’n ander, vreemde taal.

"Die tweede – komplementerende – vertaalmetode heet domestication: Hier bring die skrywer-vertaler die storie huis toe. Die Engels is so Engels as wat kan kom, en die leser, boek op die skoot op ’n bank in Hyde Park, hoor wit Engelse swane, de laaste een die eiendom van die koningin, en die murmeling van sagte Engelse waterstrome.

"Aangesien ek onder die matras uitgekom het en van alles wil gebruik maak, op die regte tyd en regte manier, natuurlik, het ek albei dié vertaalmetodes gebruik. Dit het altyd afgehang van die betrokke passasie, van die aard van die storietjie wat ek wou beskrywe of transporteer. Eers toe ek by die sesde of sewende proef van Green as the sky above gekom het, het ek die storie in Afrikaans vertaal.

"Die Afrikaanse en Engelse stories, bewerk en getransporteer, staan albei op eie bene. Die Ierse skrywer (en welbekende selfvertaler) Samuel Beckett het gesê selfvertalings moet as oorspronklike skryfwerk beskou word. Kwel jou nie oor wat die oorspronklike en wat die vertalings is nie. Wanneer die leserontvangs van die boek ter sprake is, is die aard van elke weergawe dié van ’n oorspronklike."

Publikasies

Publikasie

Witblitz

Publikasiedatum

1986

ISBN

0947046070 (sb)

Uitgewer

Emmarentia: Taurus

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Foxtrot van die vleiseters

Publikasiedatum

1993

ISBN

0624032051 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

WA Hofmeyr-prys 1994

Vertalings

  • Duits, vertaal deur Stefanie Schäfer, 1996
  • Nederlands, vertaal deur Riet de Jong-Goossens, 2002

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Ek stamel, ek sterwe

Publikasiedatum

  • 1996
  • 1999
  • 2005 (klassieke uitgawe)

ISBN

  • 1874901511 (sb)
  • 079580010X (sb)
  • 0624042723 (sb)

Uitgewer

  • Kaapstad: Queillerie
  • Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

WA Hofmeyr-prys 1997

Vertalings

  • Nederlands, vertaal deur Riet de Jong-Goossens, 1998
  • Engels, vertaal deur Luke Stubbs, 2006

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

My simpatie, Cerise

Publikasiedatum

1999

ISBN

0795800045 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Queillerie

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Twaalf

Publikasiedatum

2000

ISBN

0795800126 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Queillerie

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Begeerte

Publikasiedatum

2003

ISBN

0624041603 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

WA Hofmeyr-prys 2004

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Horrelpoot

Publikasiedatum

2006

ISBN

0624044629 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

  • Engels, vertaal deur Luke Stubbs 2008

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Santa Gamka

Publikasiedatum

2009

ISBN

9780624048138 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

  • M-Net Letterkundeprys in Afrikaanse kategorie 2010
  • WA Hofmeyr-prys 2010

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Brouhaha: verstommings, naakstudies en wenresepte

Publikasiedatum

2010

ISBN

9780624049043 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Vertellings en sketse

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Wolf, wolf

Publikasiedatum

2013

ISBN

  • 9780624054993 (sb)
  • 9780624055006 (e-boek) 

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

kykNET-Rapport Boekprys vir fiksie 2014

Vertalings

Engels, vertaal deur Michiel Heyns, 2013

 

 

Publikasie

Groen soos die hemel daarbo

Publikasiedatum

2017

ISBN

9780624082613 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Engels, Green as the sky is blue, 2018, vertaal deur die skrywer

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 ’n Keur van artikels oor en deur Eben Venter beskikbaar op die internet:

Artikels deur Eben Venter beskikbaar op die internet:

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

Bron:

  • Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

 

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

 

The post Eben Venter (1954–) appeared first on LitNet.

Koningin Lear skop stof in mededingers se oë by Kannas

$
0
0

Die debuutteaterproduksie Koningin Lear het skoonskip gemaak by vanjaar se Kanna-toekenningsgeleentheid by die Colourlab in Kaapstad. Dié produksie het nie minder nie as agt Kannas ingepalm. Die Kannas vereer uitnemende bydraes tot die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK). Die fees, wat in Maart plaasgevind het, het vanjaar sy 25ste bestaansjaar gevier.

Akteurs van die produksie Koningin Lear

’n Kleurvolle aand was dit inderdaad by die Colourlab, met uitspattige dekor wat genooides begroet het soos hulle ’n glasie op die aand geklink het. Gaste kon heerlik kuier op die balkon wat oor die skitterende stadsliggies uitkyk voordat daar binnetoe beweeg is vir die aand se verrigtinge. Die aktrise Lee-Ann van Rooi was die aanbieder vir die aand.

Antoinette Kellerman vertolk die titelrol in Koningin Lear en het die Kanna vir beste aktrise gewen. Marthinus Basson, wat die regie behartig het, het weggestap met die Kanna vir beste regisseur en beste teaterontwerp. Die produksie is ook aangewys as die beste teateraanbieding én beste debuutwerk.

Antoinette Kellerman

Anna-Mart van der Merwe het die Kanna vir beste vroulike byspeler ontvang vir haar spel in die toneelstuk, en Edwin van der Walt die Kanna vir beste manlike byspeler.

Edwin van der Walt

Koningin Lear is ’n eietydse herverbeelding van William Shakespeare se King Lear deur die Vlaamse skrywer Tom Lanoye. Antjie Krog het die teks in Afrikaans vertaal, waarvoor sy die Kanna vir uitnemende literêre bydrae ontvang het. Die toneelstuk lewer onder meer kommentaar oor die magsug in die moderne sakewêreld.

Antjie Krog

Die Kanna vir die beste opkomende kunstenaar is toegeken aan Devonecia Swartz vir haar spel in Jakkals en Wolf Onbeperk. Craig Morris is bekroon as die beste akteur vir Johnny Boskak voel ’n bietjie … Rudi van der Merwe het die Herrie-prys vir die outobiografiese stuk Lovers, dogs and rainbows ontvang.

Devonecia Swartz

Die Kanna-prys vir die beste musiekproduksie het gegaan aan My Miriam Makeba Story with Sima Mashazi. ’n Gesamentlike uitstalling van Donald Wasswa van Uganda en Onyis Martin van Kenia, Imagining tomorrow, is bekroon vir die beste bydrae tot visuele kuns. Paul Bayliss en Thabo Seshoka is die kurators van Imagining tomorrow.

Sima Mashazi

Jaco Conradie het die Kanna ontvang vir tegniese uitnemendheid na aanleiding van die uitmuntende tegniese ondersteuning wat hy jaarliks aan produksies by die fees verleen. Daleen Witbooi is met ’n spesiale Kanna vir diens aan die KKNK vereer. Witbooi is die afgelope 20 jaar ’n werknemer van die KKNK. Volgens Hugo Theart, die fees se artistieke direkteur, is Witbooi se onbaatsugtige diens en lojaliteit aan die fees van onskatbare waarde.

Hugo Theart

Vanjaar se Kanna-paneel het bestaan uit Mareli Stolp, Diane de Beer, Rafiek Mammom, Tracey Saunders, Wayne Muller, Alby Michaels, Lizabé Lambrechts en Gary Naidoo.

2020 se KKNK-fees vind vanaf Dinsdag 24 Maart tot Sondag 29 Maart 2020 in Oudtshoorn plaas.

Die Kanna-wenners

Die volledige lys Kanna-wenners:

Beste opkomende kunstenaar
Devonecia Swartz, Jakkals en Wolf Onbeperk  

Beste bydrae tot visuele kuns
Imagining tomorrow

Beste manlike byspeler
Edwin van der Walt, Koningin Lear 

Beste vroulike byspeler
Anna-Mart van der Merwe, Koningin Lear

Beste akteur
Craig Morris, Johnny Boskak voel ’n bietjie… 

Beste aktrise
Antoinette Kellermann, Koningin Lear

Beste regie
Marthinus Basson, Koningin Lear

Beste musiekproduksie
My Miriam Makeba Story with Sima Mashazi

 Beste teateraanbieding
Koningin Lear

 Beste debuutwerk
Koningin Lear 

Beste teaterontwerp
Marthinus Basson, Koningin Lear

Tegniese uitnemendheid
Jaco Conradie

Kanna vir uitnemende literêre bydrae
Antjie Krog, Koningin Lear

Herrie-prys
Rudi van der Merwe, Lovers, dogs and rainbows

Spesiale Kanna vir diens aan die KKNK
Daleen Witbooi

  • Foto's geneem deur Oakpics

The post <i>Koningin Lear</i> skop stof in mededingers se oë by Kannas appeared first on LitNet.

Coffee Snobs gereed om die teater aan te pak

$
0
0

Hulle geniet ’n goeie koppie koffie, maar snobs, dié is hulle nie!

Marius en Vernette Wessels vorm die duo Coffee Snobs, bekend vir hulle albums Aroma en Lig, maar vanjaar pak hulle die teater aan met hulle eerste volwaardige teaterproduksie.

Die produksie, Donkernag Pantoen: Die reis van vers na liriek, in samewerking met die skrywer Riana Scheepers, word by die Suidoosterfees in Kaapstad opgevoer.

Die duo vertel meer.

Marius en Vernette, julle vorm die musiekduo Coffee Snobs – vertel so ’n bietjie meer daarvan.

Ons het ons eerste album, Aroma, in 2015 uitgebring. Die album het baie goed gedoen met die treffers “Eie land” en “Sê my”. Dit was ’n eksperimentele album en ons het rondgespeel met verskillende genres en klanke om so ons eie identiteit te vind. Ons tweede album, Lig, het in 2017 uitgekom en is genomineer vir ’n Huisgenoot Tempo-toekenning. Hierdie album se verwerking is oor die algemeen meer akoesties en het nogal ’n “folk”-aanslag wat baie goed vir ons werk.

Waar kom die naam vandaan?

Wel, ons is eintlik glad nie snobs nie, maar ons geniet ’n goeie koppie koffie. Ons het een aand by vriende gebraai wat vir ons koffie aangebied het en ek vra toe so ewe watse koffie hulle vir ons gaan maak … Dis toe daar wat iemand opmerk dat ons regte snobs is as dit by koffie kom. En dis waar ons ons naam gekry het!

Julle is besig met ’n produksie Donkernag Pantoen: Die reis van vers na liriek, saam met die skrywer Riana Scheepers, wat binnekort by die Suidoosterfees te sien is. Vertel asseblief meer oor die produksie.

Hierdie is ons eerste volwaardige teaterproduksie en ons is baie opgewonde hieroor, want dit is eintlik waar ons passie lê – by teater. Daar is net iets in die atmosfeer van teater wat jou wegvoer na ’n ander planeet. Dis heeltemal anders as om na musiek op ’n oop verhoog te luister. Die teater het ’n magiese atmosfeer en die musiek en liriek van hierdie produksie is so rou, eerlik en ongelooflik mooi!

Julle noem dat die produksie op ʼn opwindende manier aan tradisionele digvorme nuwe dimensies gee deur dit na musiek te verwerk. Waarom het julle juis besluit om digkuns en musiek te kombineer in die produksie?

Musiek wat liriek bevat, is oor die algemeen eintlik digkuns, dit het net ’n melodie by. Daar is soveel ongelooflike mooi digkuns wat verlore gaan omdat digkuns nie so toeganklik is soos musiek nie. Daar is soveel geleenthede om pragtige digkuns in pragtige musiek te ontskep en dit op hierdie manier toeganklik vir ’n baie groter gehoor te maak.

Van waar die inspirasie vir die produksie? Waar kom die idee vandaan?

Hier moet ons vir Riana intrek, want dit was eintlik haar idee. Alhoewel ek al vir baie jare ’n liedjieskrywer is, weet ek eintlik bitter min van digkuns af en Riana het ’n hele nuwe wêreld vir my oopgemaak toe sy my bewus gemaak het van die verskillende vorme van digkuns wat so uniek tot die Afrikaans taal is. Ek is opnuut trots op my taal en oortuig daarvan dat dit die mooiste taal is om in te skryf!

Wat hou die res van die jaar vir julle in?

Donkernag Pantoen gaan ook Innibos toe, asook die Vrystaat Kunstefees, en ons hoop om die produksie by nog ’n hele paar ander feeste en teaters uit te voer. Ons sal ook graag van die nuwe werke wil opneem en miskien as ’n album uitgee, maar op hierdie stadium is dit nog net ’n droom.

.............................................

Die Suidoosterfees vind plaas van 25 April tot 1 Mei 2019 by die Kunstekaapteater in Kaapstad. Donkernag Pantoen: Die reis van vers na liriek speel Sondag 28 April om 16:30. Vir meer inligting, besoek die Suidoosterfees se webwerf.

  • Foto's verskaf

The post Coffee Snobs gereed om die teater aan te pak appeared first on LitNet.

weer-lig deur Fransi Nieuwoudt: ’n resensie

$
0
0

weer-lig
Fransi Nieuwoudt
Naledi, 2018
ISBN: 9781928426110

Fransi Nieuwoudt se tweede digbundel, weer-lig, verskyn in 2018 by Naledi. Dit volg op ’n Vlerkslag van kleur wat in 2016 deur Cordis Trust uitgegee is. Op die agterplat van die nuutste bundel word die digter beskryf as ‘n “meta-moderne kunstenaar”. Dit is ongewoon dat ’n uitgewer of digter (of skrywer) hulself op so ’n wyse etiketteer. So ’n daad impliseer tog ’n ingesteldheid jeens die betrokke kunsvorm wat byna voorskriftelik aandoen. Word die leser dan prontuit in kennis gestel dat die gedigte net teen die agtergrond van ’n metamodernistiese raamwerk begryp kan word? En is dit nie ’n bietjie aanmatigend nie? Dit kan naamlik maklik ook geïnterpreteer word as die soort opmerking uit die ivoortoring wat lesers maklik van die poësie kan afsit.

Die bundel sluit ’n aantal visuele kunswerke deur die digter in. In hierdie resensies gaan ek slegs op die gedigte fokus.

Tematies handel die gedigte in weer-lig oor aspekte van die kuns en die natuur. Ek voel nie dat hierdie temas “nog selde in die Afrikaanse digkuns ontgin is”, soos op die agterplat aangevoer word nie, maar hulle bly ryke grond vir verdere bewerking. Jammer genoeg is daar nie veel blyke van so ’n ontginning in hierdie bundel nie.

Die openingsgedig, getiteld “leweroep” (1) is reeds tekenend van die frustrasie waarmee ‘n leser deur die loop van die bundel gekonfronteer mag word:

leweroep
Vredefortkoepel

volgens oorlewering
het T.T. Cloete gepraat van die mooie
gloor by Kopjeskraal

’n meteoriet het hier
in beeldverhaal
klippe papierdun verpulp
drifkoppe gepenetreer met ruimtesaad en so
die moes van aardse moer
buitentoe gesmyt
as geelklei
kwartsietsye basterrooibos
die skielike skuinste
van ’n denkbeeldige as.

Benewens die digter se geneigdheid om gebruik te maak van opeengehoopte selfstandige naamwoorde, is die verwysing na ’n “beeldverhaal” (r 5) onnodig. Die gedig is tog self ’n soort verbeelding van iets – ’n “beeldverhaal” van wat hier beskryf word. Dit is nie duidelik waarom die digter juis vir die leser moet aankondig dat ’n “beeldverhaal” volg nie. Dit is tog maklik genoeg om self hierdie verhaal in beelde in die gedagtes te sien. Hierdie proses word wel bemoeilik deur die onlogiese aard van die beskrywing in die daaropvolgende reël. Met die aard van klippe in gedagte is dit moeilik om te dink hoe “klippe papierdun verpulp” (r 6). Die idee van papier wat verpulp word en klippe strook bloot nie met mekaar nie en doen dus afbreuk aan die gedig – en dit verwen boonop weens hierdie steurnis die leeservaring.

Hierdie soort betekenislose frases word ongelukkig in baie van die gedigte aangetref. Sien byvoorbeeld “godgegewe lettergrepe” (r 1) en “immer heuwelse bergredes” (r 15) in “chirologie” (29):

chirologie

volgens ’n boek oor godgegewe lettergrepe
is dit die skepperwind wat aanraak
sandpatrone agterlaat
as lyflike glifografie

asof afgeklank op elke hand

’n ander boek vertel van ’n Joodse man
wat sommer met sy vinger
eenvoudige gelykenisse
in die stof trek

deesdae
verbeel ek ’n effens vuilerige
handdruk tussen grootse self
donker materie –

’n onsigbare suising van strome wat seë voed
en tot immer heuwelse bergredes roep.

Eerstens weet ek nie eintlik wat “bergredes” is nie, terwyl dit ook onduidelik is waarom hulle “immer” – dus ewig – “heuwels” is. Hoe effektief is dit eintlik dan om iets van ’n berg as “ewig soos heuwels” te beskryf? Dit is ongelukkig blote mooiskrywery, en gou het ek as leser besef dit is onnodig om te veel oor sulke leë frases na te dink.

Die plesier van die poësie lê dikwels in die moeilike ontdekking en ontginning van betekenislae wat opgesluit lê in bondige taalgebruik. In die digkuns van Marlene van Niekerk kan die leser byvoorbeeld keer op keer terugkeer na ’n gedig om telkens nuwe betekenis daaruit te put – dikwels nie sonder besondere inspanning nie. Met ander woorde, ’n gedig kan kompleks wees en daarom inspanning van die leser vereis. Ek het Nieuwoudt se gedigte gelees en herlees om te probeer bepaal of daar iets is wat nog opgesluit lê en wat nog te ontdek is. Ek het mettertyd agtergekom dat daar by heelwat van die gedigte van meet af bloot ’n gebrek aan betekenis is. So is dit die geval in “interferensie” (45).

interferensie

ek beweeg aaneen in die water
’n ligdragtige kleurdraer
verkenner van hierdie golfwydte
wat in die oordek van ontmoeting
s p r o e i
tot weer
die alombrander.

Daar is bloot nie genoeg in hierdie gedig vir die leser om enige wesenlike betekenis te vind om enigiets te verstaan nie. Hoewel ’n mens seker kan sê die gedig handel oor water, of miskien die see, en dus tematies die natuur, is die gedig in sy geheel niksseggend. Ook weer is daar die ondeurdagte woordgroepering in “ligdragtige kleurdraer” (r 2) en “alombrander” (r 7). Om ongewone samestellings te gebruik en selfs neologismes te skep is nie op sigself ’n probleem nie. Máár sou die digter dit dan doen, moet dit tog verhelderend inwerk op die inhoud van die gedig en nie die leser laat vassteek om vir etlike minute te wonder wat dit beteken as iets (iemand?) ’n “ligdragtige kleurdraer” is nie. En wat is ’n “alombrander”?

Sommige van die gedigte handel oor organismes, soos skoenlappers en visse, in welke opsig ek nie anders kon as om te dink aan die werk van Johann Lodewyk Marais nie. Anders as in Marais se werk is talle van Nieuwoudt se gedigte in hierdie styl egter bloot vervelige beskrywings van organismes in die vorm van verwarrende verse.

fotosintese
Costasiella kuroshimae

weerlig fertiliseer die see
trefseker

– nes die oorlamse seeslakke
drentel sy blaarlangs
vreet kiestevol alge
herkou dit tot brandende netels en spreilig dendriete
agter haar skeer wolvinne die water –
klank volg kortom.

Die digter se gebruik van die woord “fertiliseer” verdien kritiek. Aangesien die gedig nie in vaste vorm geskryf is nie, is dit moeilik om aan te voer dat die gebruik van “fertiliseer” ter wille van die ritme in die gedig is. My argument hier het niks te doen met sogenaamde anglisistiese taalgebruik nie. Eerder het dit te make met die taalregister. Dit is byna asof “fertiliseer” gebruik is alleen maar omdat dit meer verhewe klink as “bevrug” – en wanneer woorde in gedigte so ingespan word, dui dit nie op iets goeds nie. In dié verband kan ook die titel van die gedig “interferensie” bevraagteken word, en natuurlik is daar ook die reeds besproke “bergredes” in “chirologie”, wat ek raai staatmaak op die argaïese betekenis van “rede” (’n verhaal).

Die hoogs steurende hebbelikhede van bogenoemde aard word oral in die bundel aangetref. Verder is daar ook die oordadige en onnodige gebruik van enjambement, afgesaagde  tipografiese toertjies, byvoorbeeld in “breekbaar” (3) en “’n mandala” (8), en mislukte pogings tot ’n betrokke tematiek (“hoe om skilderye en staatsgeboue te brand” (5)). In laasgenoemde gedig is my wil en geduld om verder te lees tot die uiterste beproef met die verwysing na fossielbrandstof as “eeue-oue piepie” (r 11).

As daar iets belowends is wat in die bundel uitstaan, is dit juis die temas waaroor die digter wil skryf. Daar is elemente wat aanspraak maak op ’n ekopoëtiese aanslag, maar dit word ongelukkig voortdurend bederf deur ’n onbeheerste digtershand, met vanselfsprekende verswakkende uitwerking op die gedigte. Ek hoop dat die digter hierop sal ag slaan en met enige toekomstige digwerk ’n ander aanslag sal volg.

Die taak van die boekresensent is nie net om vir lesers ’n ingeligte mening oor ’n teks te gee nie. Saam met die kritiek moet daar ook soms ’n uitspraak gelewer word oor die boek as produk. Hiermee verwys ek vir ’n slag nie na die produksiegehalte van die boek nie, maar na die boek as ’n verbruiksartikel wat die geld werd is. Ek kan nie met ’n geruste gewete weer-lig aan ’n leser aanbeveel nie.

The post <em>weer-lig</em> deur Fransi Nieuwoudt: ’n resensie appeared first on LitNet.


Watter party sal rêrig die sake van Suid-Afrikaners vorentoe vat ennie net volgens rasgroepe nie?

$
0
0

Olivia M Coetzee (foto verskaf)

Oorie afgeloepe wieke praat ek met ʼn paa mense, net om uit te vinne hoe hulle staan met die elections wat gat gebee oppie 8ste Mei. Die een onnerwyser sweer hulle gattie stemmie. Ek gil toe en vra: “Maa hoe kan djy nie wil jou stem gat neesittie, dissan soe belangrik!” Die onnie antwoord en vra toe vi my: “Watsie use, ek wôd tog anyway nie raakgesien nie.”

Nou dit lat my heeltemal voel soes ek innie vekere parallelwêreld liewe. Die feit dat ʼn onnie, ‘n ligdraer van ôs se gemeenskap, voel dat daa issie ʼn doel om te gat stemmie.

Ek het toe later innie wiek ʼn bietjie meedere hoep gekry om te hoo hoe gereed en vol vuu ʼn groep ou tannies is om te gat stem, ennie vi wie nie, maa vi Good. Die een sak af: “Ôs soek ʼn kallid president. Daa was noggie ʼn kallid presidentie. Ôs soek ʼn kallid president.”

Nou net met daai kot gesprek kan mens sien dat mense nie rêrig vestaan hoe politiek wêkie. Wan selfs as allie kallids moet hulle stem druk, sal daa nog steedsie genoeg stemme wies om ʼn kallid president oppie troon te sittie. En ek bedoelie dis wat ek soek, of wat ek promotie. Maa met dit wat daai ou tannie gesê het, kan mens oek sien hoe diep die slote tussen rasse lê. Ek gloe stellig as mens vi Steve Hofmeyr moes vra wie moet president wies, dan sal hy wil iemand sien oppie troon wat lyk soes hy. Iemand met sy velkleur en wat sy stem sal oplig.

En dis al wat mense soek. Amal van ôs. Om gehoo te wôd, en raakgesien te wôd, en om te voel soes ôs menslikheid raakgesien wôd.

Kyk maa net virrie ANC: ek mien hulle moes mos nou die politieke party gewies het wat ôs land in vriede na ʼn bieter tyd toe geniem het, maa dinge gat maa nog net die hele tyd opdraans. Maa die mederheid Suid-Afrikaners stem maa nog steeds vi hulle. En hoekô is dit soe? Miskien stem hulle oek vi mense wat soes hulle lyk. Maa stem mense rêrig virrie ANC ommat hulle soes mekaa lyk? Of gannit oorie feit dat die ANC annie vookant vannie struggle geloep het, soes hulle baklei het virrie vryheid wat amal sinne is vedag.

En dit was natuurlik riede genoeg om virrie ANC te stem in 1994, in 1999, maa hie vanaf 2004 toe moes ôs mos nou beginte wakke skrik het. En ôs hettie, wan soevel soesie anner partye gedink het dat dit hulle kans sal wies ommie leier te wies van Suid Afrika, hettie ANC maa nog net elke kee dit gewen. En dis soes die meer hulle gewen het die minner het hulle omgegie wat hulle met die land se geld en infrastruktuur doen. Maa mense het nog vêder gestem, wan dis die party wat ôs uitie donker in die lig in gebring het, of eeder uitie servant’s quartes uit gebring het tot om selfie mêdem te wies. Die kultuur om nie ʼn gegiewe pêd innie bek te kykie lyk nou soes die pêd nie mee warrie nie en net skop en trap soesit smaak.

Wan dis siekelik nie genoegie om ʼn groep nog steeds te onnersteun wattie brug gebou het, maa nourie brug in sy moeder en vader in bommie.

Maa wat is eindelik daa buite vi ôs? Watter party sal rêrig die sake van Suid-Afrikaners vorentoe vat ennie net volgens rasgroepe nie. Toe president Ramaphosa die anner dag in Citrusdal gat votes soek het, het hy gepraat van hoe die ANC sal sôg lattie mense nie mee met dop betaal wôd nie. Dis baie snaaks om te sien hoe die partye oo mekaa nou val ommie stemme vannie mense oppie grond te kry. En allie leë beloftes wat nou gemaak wôd soedat die mense die kruisies langs hulle party se naam kan tieken. Ek wiet oekie of Patricia se party dit sal kan helpie, wan al is haa hart oppie regte plek, is politiek se kultuur maa net soes dit is.

Maa op daai noot wil ek vra: Julle wiet mos nou waa julle harte lê, en vi wie en wat julle gat stem. Maa dink rêrig oorie saak, en maak sieke dat julle kruisie innie regte boksie in val, nie ommat julle getrou is oppie veliede nie, maa watter party en watter groep mense sal die land virrie neks vyf jaa op ʼn bietere pad kan lei, die party wattie beste strategies het nie vi net ʼn siekere rasgroep nie, maa vi Suid-Afrikaners, wan het djy al gesien hoe heppie die vibe is wanner ôs amal, maakie saak watter apartheid label ôs dra nie, agterie Suid-Afrikaanse vlag staan?

En dis wattie einddoel moet wies, vi ôs amal om te strewe na daai heppieness toe. Dis hoekô daa waarde is om jou kruisie te loep druk, en ek hoep om jou daa te sien.

Ek is Livy vannie Rive, en dankie vi al julle onnersteuning.

 

 

The post Watter party sal rêrig die sake van Suid-Afrikaners vorentoe vat ennie net volgens rasgroepe nie? appeared first on LitNet.

Video: Bekendstelling van Boodskapper van die gode deur Murray La Vita

$
0
0

Boodskapper van die gode – Fabels en fantasieë van ’n vlieg teen die muur deur Murray La Vita is Dinsdag 9 April by The Book Lounge bekendgestel. Izak de Vries het met hom gesels.

Izak de Vries en Murray La Vita (Foto: YouTube)

............................................

Oor die boek

Titel: Boodskapper van die gode – Fabels en fantasieë van ’n vlieg teen die muur
Skrywer:
Murray La Vita
Uitgewer:
LAPA Uitgewers
ISBN
: 9780799393217

Boodskapper van die gode is ’n keur uit die veelbekroonde joernalis Murray La Vita se rubrieke, sketse en essays. Sy aangetrokkenheid tot dit wat ongewoon en aweregs is, vind in talle van die 104 stukke in hierdie bundel neerslag.

Ervarings uit sy kinderdae en jeug word afgewissel met belewenisse tydens reise na stede soos New York, Parys, Rome en Amsterdam.

Hy skryf oor waarom hy nie die Anne Frank-huis kon besoek nie, vergrype op eilande, hoe hy en sy nefie as vyfjariges oorlog ontdek het, eerste liefde op sy hartsplek Hangklip, en hoe sy geliefde vriendin in ’n heks verander het.

Hoewel die leser melancholie, weerloosheid en selfs gebrokenheid in hierdie stories sal aantref, is daar ook heerlike humor en absurditeite.

Murray La Vita is ’n bekroonde Afrikaanse profiel- en rubriekskrywer. Boodskapper van die gode bestaan uit sketse wat as rubrieke in hoofsaaklik Die Burger verskyn het.

Hy skryf dikwels oor op die oog af klein gebeurtenisse en dinge, maar dit word dan ontgin op ’n wyse wat die leser meermale onrustig of melancholies stem.

............................................

Lees ook

Boodskapper van die gode – Fabels en fantasieë van ’n vlieg teen die muur deur Murray La Vita: ’n resensie

The post Video: Bekendstelling van <i>Boodskapper van die gode</i> deur Murray La Vita appeared first on LitNet.

UNISA's Breyten Seminar: "in the calyx of your thoughts"– topological deformation in a few texts and paintings by Breyten Breytenbach

$
0
0

On the 19th of March, a Breyten Seminar was held at Unisa's Department of Afrikaans and Theory of Literature. Hein shares his presentation at the event with LitNet.

“in the calyx of your thoughts”: topological deformation in a few texts and paintings by Breyten Breytenbach: Hein Viljoen

 

1. Introduction

stil vaartbelyn soos ’n kwartel
beweeg die maan in veremantel
deur haar dowwe kwartiere
om vier eiertjies vir vlug te verkwansel

(streamlined in silence like a quail
the moon in feather cape sails
through her muted quarters
to barter four little eggs for flight)

This is no 11 from the series of poems titled “kwartels in die loekwartboom” (“quails in the loquat tree”) from Breytenbach’s collection Die na-dood (The after-death) (2016). For each poem, he has provided his own English translation (which sometimes illuminates the Afrikaans).

The poem maps the cognitive frame of the moon onto the frame of a quail, and expands on that mapping guided by the rhyme. The mapping is based on the form of the moon – the silence, the covering and the movement of the moon. The “feather cape” we can understand as the leaves of the loquat tree, and the “muted quarters” as the different phases of the moon. In the last line, I think the mapping breaks down with a return to the literal quail brooding on her eggs so that her chicks can hatch and fly. This does not fit into the cognitive frame of the moon.

This is an example of what I call the eighth petal of the sacred lotus in Breytenbach’s work. It indicates the ways in which Breytenbach plays with and stretches language and cognitive frameworks. That is why he cites Karl Marx at the beginning of Kouevuur (Cold fire / Gangrene) (Breytenbach 1969): “In history, as in nature, decay is the laboratory of all life.”

Technically, this is called topological deformation (cf Muller 1991).

2. The eighth petal of the holy lotus: topological deformation

  • Definition

To understand what topology is, imagine that this sheet of paper is made of rubber. You can then stretch it into different shapes, maybe an ellipse or a circle; you can roll it into a cylinder and stretch it longer, into a bottle shape, and let the neck of the bottle bend back into itself. The resulting shape is called a Klein bottle.

(See https://plus.maths.org/content/os/issue26/features/mathart/Build for an animation of a Klein bottle.)

A Klein bottle is a remarkable shape, for it has only one surface “like the well-known Möbius band – but is even more fascinating, since it is closed and has no border and neither an enclosed interior nor exterior” (Polthier 2003).

More formally, topology can be defined as:

the mathematical discipline which investigates those properties of shapes which do not change under continuous bending and stretching. (Polthier 2003)

Or as:

the mathematical study of the properties that are preserved through deformations, twistings and stretchings of objects. Tearing, however, is not allowed. A circle is topologically equivalent to an ellipse (into which it can be deformed by stretching), and a sphere is equivalent to an ellipsoid. (Weisstein 2005)

There is an in-joke among mathematicians:

Q: What is a topologist? A: Someone who cannot distinguish between a doughnut and a coffee cup. (Weisstein 2005)

In other words, topological deformation entails that a certain space or shape is stretched or folded back onto itself, even a few times, and that the boundaries between spaces become fluid or permeable. In literary terms, this would entail the stretching of one frame of understanding or reference into or onto another, mapping two or several cognitive frameworks onto each other.

3. Topological deformation in a poem: “Windblom” (“Windflower”)

A poem in which the topological deformations literally boggle the mind is “Windblom”, a key poem from the collection Papierblom (Paper flower / Bougainvillea) (Afrika 1998, 60).

  • “Windblom” (“Windflower”)

 

windblom

 

 

soms hou jy ’n hibiskus

in die kelk van jou gedagtes:

jy sit geelogig aan die rand

van hierdie land van aande

met die wind in die hande

’n fluistering van dooie ore komma

 

die see spoeg 'n sirkel om julle verblyf

so koud soos silwer:

bougainvillea beweeg met die passie

van selfstandige skoonheid komma

’n akkedis skryf die grammatikaal van klipmure

en piesangbome is waaierdanseresse

 

in die donker bring die kriek die wind

geklont as klank in die huis komma

dieper verby ’n ander kus

waar die maan papierblaar vuur

maak in ’n kelk van sand

en die wind punt wind punt wind

windflower

 

 

sometimes you hold a hibiscus

in the calyx of your thoughts:

you sit yellow-eyed on the edge

of this land of evenings

with the wind in the hands

a whispering of dead ears comma

 

the sea spits a circle around your abode

as cold as silver:

bougainvillea moves with the passion

of self-sufficient beauty comma

a lizard writes the grammarly of stone walls

and banana trees are girls dancing with fans

 

in the dark the cricket brings the wind

curdled in sound into the house comma

deeper past another shore

where the moon paper-flowery ignites

a calyx of sand

and the wind stop wind stop wind

 

(my translation)

 

The title already destabilizes our conceptions of the concrete and the abstract. A flower of wind, windflower, flower made of wind, seems to be a concrete thing, but that is an illusion – “’n fluistering van dooie ore”, “a whispering of dead ears”, that can neither produce nor hear sound.

The topological deformations are rather hard to follow. Holding a hibiscus in the calyx of your thoughts already turns your thoughts onto a flower. Then, you imagine yourself sitting on the edge of that calyx, which also is the edge of a land of evenings – a dark country, a country without prospects? Or, maybe, you are sitting literally on the edge of the land – on the beach, in other words, as stanza 2 suggests. “Whisper” and “mumble” are key words for the collection, suggesting a kind of primordial communication, before proper words were formed. The poem is from the section “mompels en ander mondmusiek” (“mumblings and other mouth music”), which suggests that the poem is music made with the mouth, not written; music of the ego that fancies itself present to itself: in other words, the voice.

In the meantime, the things around the speaker are deforming into scribbling, written things. The cricket’s sound is the wind “curdled into sound”: a double concrete-making of the wind – first as sound, and then as clotted or curdled matter. In the end, the wind remains the only constant presence, but mixed with metaphors of writing: paper flower (or leaf), comma, (full) stop. The wind persists, in other words, as words on paper.

4. (Transformative) space as a link between Breytenbach’s poetry and paintings

  • A rationale

The deformation of spaces, like in “windblom”, and the transformation of space in general, is one of the links between Breytenbach’s poems and paintings. One explicit formulation of such a link one finds in his reflection on space (“’n Besinning oor ruimte …”) in (Katalekte, 2012, 155–8). Describing the transformative or deformative power of poetry and of painting, Breyten writes the following: “The poem (or canvas) [can be regarded as] transition and as mediating space where language can manifest itself as agent of transformation. You work at and on and ín the canvas until you begin to see something.”[i] The presence of other elements within this space causes mutations, the unlocking of alternatives, he writes further on, though, of course, the poem-space as womb is the tomb where words can still mumble and gesture to each other in order to reach an understanding.[ii] That is why he regards a poem as a living-space for language, or as the womb of language. He also thinks the dialectics between word and space is timeless (just like movement on the canvas).

5. Topological deformation in a painting: Reading Gongshi 6

The idea of topological deformation provides a way of reading Breytenbach’s paintings as well, and, as an example, I want to look at Gongshi 6:

Figure 1: Breyten Breytenbach 2017 Gongshi 6 (part of The 81 ways of letting go a late self) (2018)

In this painting, one can distinguish at least three different spaces or planes.

  1. The central space is the green background against which the central figure sits, which is also divided into a foreground, a background and an aerial space, above the horizon line, in which strange clouds float. They are organic forms, flesh-coloured, and look vaguely like a fish or a body or a floating human leg. In the background, a bird-human and a fish-human are walking to the right and to the left respectively.
  2. In the foreground – or above the foreground – a naked human, perhaps male, figure is sitting in a lotus position with a stone ball or cup covering (or replacing) his genitals. Disconcertingly, the central figure has no face, which seems to be covered by his strange, elongated hands, jointed almost like the claws of a lobster. Underneath the long fingers, black lobes hang, like the wattle of a turkey. Above his head, the green field is torn or sutured, and he seems to be diving or, perhaps, levitating through the seam, maybe into a transcendent world behind and above the presented world. Next to his diagonal arms, the green plane seems to be torn in places, again allowing something of the world behind the green plane to shine through.
  3. The third main space is the wide frame of the painting. It seems very deep, with shadows in the corners so that the reader/spectator is looking down into the central plane as though into a room. The wide frame is cut or patched in four places. On the left-hand side, something that, in the web image, looks like a postage stamp is stuck on. It depicts a naked or exploding flying clown, as if to signify that the postage has been paid, or to certify that the painting and the striving to fly are authentic. In the real painting in the Unisa exhibition, it is clear that the image of the flying clown is cut into the frame, and forms, as it were, a window into the world behind the painting.

Below, a triangular, darker shadow echoes the shape of the central triangular figure, but in reverse. On it, a bigger eye and two smaller eyes are pasted, but the whole looks a bit like a vagina. The triangle points down towards a pig with wings which is trampling a little human figure. A flying pig is an index of unreality. At the top, the tear in the green field seems to run into the frame itself. On the right-hand side, a small drawing of an animal is pasted on (though, on the right, it also forms part of the frame). It looks like a horse, a dog or a hyena and has a thin horn, like a rhinoceros’s, that projects onto the green plane. The horn throws a thin shadow onto the drawing, and on the horn and its shadow a piece of string shaped into a circle hangs.

The man-bird and the man-fish are moving horizontally towards the seam, but with their heads above the horizon line (or water line); they are also striving upward, echoing the central figure. In contrast, the fleshlike clouds are moving from left to right, emphasizing horizontal movement. The cut-out window with a flying clown in it stretches the meaning of the frame: it turns the box or the self-reflecting frame of the painting into a window to a totally different world. Below, the pig is trampling the ideal of flying underfoot, but paradoxically is sprouting wings at the same time.

From this, we can make sense in a first frame of reference (or cognitive frame), namely the frame of Zen-Buddhism and zazen meditation. The figure is meditating and, by means of his meditation, he is able, as it were, to tear open the curtain of the world of appearances and pass into the real world beyond. The bird-man and the fish-man are emblems supporting his vertical movement into the transcendent. But the pig below seems to be delivering sceptical commentary on the whole affair.

A second frame of reference is suggested by the title: a gongshi is a Chinese scholar or philosophical stone, and it looks as if the figure is drawing energy from that, as if the stone gives him the power to tear open the green field of the everyday and pass into the transcendent world. The stone drives the meditation, as it were.

The arms are strangely disembodied from the main figure, as if they belong to someone or something else which is, as it were, parting the curtain for the central figure to fall through into the everyday world, pulled down by the weight of the stone. This is a moment of topological reversal or deformation: up turns into down. This makes sense in a third cognitive frame, namely falling out of a cleft or vagina: the frame of birth. The vaguely vagina-like images seem to support this – or, the fact that the bottom part of the frame resembles a woman’s thighs. We can also think of the Afrikaans word doos (“box”), which also means “vagina”. In any case, this instantiates Breytenbach’s view that the creative space is a kind of womb.[iii]

By a trick of perspective, the stone turns into the head of the figure and the legs into crossed arms. The figure seems to fall into the painting from a different dimension: the figure remains radically other, radically from a different order to the rest of the painting, and floats away from the green plane. The figure falls out of the background – above the middle of the painting, figure and ground are reversed, topologically deformed.

The horse-dog-rhinoceros is a jarring element in the whole. Is it challengingly down-to-earth, in contrast with the transcendent strivings of the other figures? Or, is it presenting a magical piece of string, or a ring of string, to the central figure? What is the purpose of the string?

Perhaps an answer lies in the series of diagonally downwards-pointing lines or things in the painting: the tip of the bird-man’s wing, the fish’s fin or leg – and, if one looks carefully, there is also a pen and other diagonal things pointing out of the central figure’s stomach. The end of the string that the dog-rhinoceros holds, echoes the other diagonal things in form, direction and colour, as do the flying clown’s arms, his wings or flames, and the pig’s wings. The protuberances of the bird-man and the fish-man are clearly phallic, as is the dog-rhinoceros’s horn, probably. But the figure has no phallus – only a pen. In other words, the power of the phallus-pen has been superseded/replaced by the scholar’s stone. The figure has balls – or at least one. A fourth cognitive frame is evoked here: gender, the phallus, phallocentrism, perhaps to be replaced by a stone – and does that evoke earth – Gaia – echoing the shape of the globe, like scholar stones do?

A fifth frame, the frame of human/animal, is also at stake here: the central figure develops lobster-like arms. The painting is situated at the cusp of its becoming-animal, like the other figures are becoming-human.

And, of course, the title of this exhibition, The 81 ways of letting go a late self, activates a sixth cognitive frame: it forces a change of perspective which entails that the figure represents a late self who is helped, or letting go of, into the dark fissure of death. The jointed arms belong to another self, who is doing the helping, parting the flaps of oblivion. And the scholar stone is supplying energy for the process.

Though they are contradictory, it is impossible to decide on only one cognitive frame for understanding the painting. This is again true to Zen, which regards up and down, life and death, as coexisting, variations of trampling on the Great Nothing.

6. By way of conclusion

Looking back at the way we came, I think I have demonstrated that the stretching and intersecting of cognitive frames, and the dialogue between them, is an important dynamic in both Breytenbach’s poetry and his painting. And unravelling those topological deformations is an illuminating principle for reading his work. It forms the eighth petal of the sacred lotus of his work. The other seven petals of the sacred lotus, other principles for understanding Breytenbach’s work, are explained in my profile of his work (Viljoen 2015).

7. References

Afrika, Jan. 1998. Papierblom: (72 gedigte uit ’n swerfjoernaal). Kaapstad: Human & Rousseau.

Breytenbach, Breyten. 1969. Kouevuur. Kaapstad: Buren.

———. 1976. Skryt: Om ’n sinkende skip blou te verf. Translated by Adriaan van Dis. 2nd expanded ed; parallel Afrikaans-Dutch text. Amsterdam: Meulenhoff.

———. 2016. Die na-dood: die singende hand se oggendboek-herinneringe. Kaapstad: Human & Rousseau.

———. 2018. The 81 ways of letting go a late self. Stevenson Gallery. https://stevenson.info/exhibition/3455. Consulted on 28/2/2019.

Polthier, Konrad. 2003. “Imaging maths – inside the Klein bottle”. Plus Magazine, 01 September 2003. https://plus.maths.org/content/os/issue26/features/mathart/index. Consulted on 14/3/2019.

Viljoen, Hein. 2015. “Breyten Breytenbach alias ...” In: HP van Coller. Ed 2015. Perspektief en Profiel. 2nd rev ed, 1:397–430. Pretoria: JL van Schaik.

Weisstein, Eric W. 2005. “Topology”. Wolfram Mathworld. http://mathworld.wolfram.com/Topology.html. Consulted on 14/3/2019.

 

 

[i] “Die vers (of doek) [kan beskou word] as oorgang en as tussengangersruimte waar taal sig kan manifesteer as omvormingsagent. Jy werk aan en op en ín die doek totdat jy iets begin sien.

[ii] “Jy kan sê gedig-ruimte as baarmoeder is die graf waar woorde nog mompelend met mekaar praat en beduie om tot ’n vergelyk te kom” (ibid).

[iii] In the discussion, Andries Oliphant pointed out that it looks as if smoke is coming out of the top of the figure, similar to the armless, cross-legged female torso on p 39 of Skryt (Breytenbach 1976). This link strengthens the vagina-like associations of Gongshi 6.

 

UNISA’s Breyten Seminar: "The birthday poem ritual as self-portrait in Breyten Breytenbach’s poetry: 1964–2014"

The post UNISA's Breyten Seminar: "in the calyx of your thoughts" – topological deformation in a few texts and paintings by Breyten Breytenbach appeared first on LitNet.

Migranteliteratuurtemas in Die wêreld van Charlie Oeng deur Etienne van Heerden

$
0
0

Migranteliteratuurtemas in Die wêreld van Charlie Oeng deur Etienne van Heerden

Marietjie Lambrechts, Navorsingsgenoot, Departement Afrikaans en Nederlands, Duits en Frans, Universiteit van die Vrystaat

LitNet Akademies Jaargang 16(1)
ISSN 1995-5928

Die artikel sal binnekort in PDF-formaat beskikbaar wees.

 

Opsomming

Migranteliteratuur belig eiesoortige temas wat onder andere verband hou met die herkonstruksie van persoonlike en kulturele identiteit onder vervreemdende omstandighede in gasheerlande. Begrippe soos hibriditeit, ontworteling, tussen-in wees, grenssones, diaspora en fragmentasie word toenemend belangrik in omstandighede waar die kulturele verwysingsraamwerk van migrante drasties verskil van dié in gasheerlande. Hierdie artikel ondersoek hoe migranteliteratuurtemas in Die wêreld van Charlie Oeng (Van Heerden 2017) benut word om ’n ooreenkoms te tref tussen die ervaringswêreld van nie-Westerse migrante in Westerse gasheerlande en die inheemse swart bevolking in Suid-Afrika gedurende die apartheidsera.

Omdat migrasie per definisie ’n verplasing van een gebied na die ander behels, word die verskillende ruimtes waarin Die wêreld van Charlie Oeng afspeel, naamlik Nederland en Suid-Afrika gedurende die 1960’s, kortliks bespreek en die hoofmomente van Chinese migrasie na Nederland en Suid-Afrika aangedui. Geen studie oor migranteliteratuur kan volledig wees sonder ’n evaluering van persoonlike en kulturele identiteit en die invloed daarvan op die alledaagse lewe van die individu nie. Laastens word migranteliteratuur as subgenre bespreek en word aangetoon hoe migranteliteratuurtemas in die gekose roman ontgin word om aan te dui dat ’n diskriminerende sisteem tot negatiewe uitkomste vir beide die onderdrukker en die onderdrukte lei, nie alleen op persoonlike vlak nie, maar ook in die breër samelewingsverband binne ’n bepaalde land.

Trefwoorde: apartheid; diskriminasie; identiteit; ideologie; kultuur- en waardesisteme; magstrukture; marginalisering; menswaardigheid; migranteliteratuur; ontworteling; vooroordeel

 

Abstract

Migrant literature themes in Die wêreld van Charlie Oeng by Etienne van Heerden

Migrant literature illuminates distinctive, unique themes which are related, among others, to the reconstruction of personal and cultural identity under alienating conditions in host countries. Concepts such as hybridity, displacement, being in between, border zones, diaspora and fragmentation become increasingly important in conditions where the cultural frame of reference of migrants differs drastically from those of host countries. This article investigates how migrant literature themes in Die wêreld van Charlie Oeng are used to draw a comparison between the field of experience of non-Western migrants in Western host countries and the indigenous black population in South Africa during the apartheid era.

Because migration by definition constitutes a transfer from one territory to another, the different spaces within which Die wêreld van Charlie Oeng takes place, namely the Netherlands and South Africa during the 1960s, are briefly discussed and the defining moments of Chinese migration to the Netherlands and South Africa indicated. No study on migrant literature would be complete without an evaluation of personal and cultural identity and the influence thereof on the daily lives of the individual. Lastly, migrant literature as a sub-genre is discussed and it is indicated how themes pertaining to migrant literature are developed in the novel to indicate that a discriminatory system leads to negative outcomes for both the oppressor and the oppressed, not only at a personal level, but also within the broader societal situation of a particular country.

Keywords: apartheid; cultural and value systems; discrimination; displacement; human dignity; identity; ideology; marginalisation; migrant literature; power structures; prejudice

 

1. Inleiding

Migrasie in globale omstandighede is ’n werklikheid. Die redes hiervoor is uiteenlopend, maar as gevolg van onder andere oorloë, outoritêre regerings, godsdienstige onderdrukking, hongersnood en droogte verskuif individue van een land na ’n ander op soek na beter lewensomstandighede. Volgens die Verenigde Nasies (VN) het daar in 2016 reeds ongeveer 244 miljoen persone (3,3% van die wêreldbevolking) buite die grense van hul geboorteland gewoon (Connor 2016). Parsons en Smeeding (2006:1) wys daarop dat Europese gasheerlande die oorsteek van hul landsgrense as die grootste uitdaging van hierdie dekade ervaar. Menz (2006:393) voeg hierby: “Migration has re-emerged as a highly politicized, divisive, and contested issue in European politics.” Veral as gevolg van ’n verhoogde toestroming van nie-Westerse migrante na Europa gedurende die laaste aantal jare word navorsing in hierdie veld toenemend belangrik.

Migranteliteratuur fokus spesifiek op migrante-ondervindings en belig eiesoortige temas wat verband hou met die herkonstruksie van persoonlike en kulturele identiteit onder nuwe vervreemdende omstandighede in gasheerlande. Begrippe soos hibriditeit, ontworteling, tussen-in wees, grenssones, diaspora en fragmentasie word toenemend belangrik in omstandighede waar die kulturele verwysingsraamwerk van migrante drasties verskil van dié in gasheerlande. Hierdie artikel ondersoek hoe hierdie temas in Die wêreld van Charlie Oeng ontgin word om ’n ooreenkoms te tref tussen die ervaringswêreld van nie-Westerse migrante in Westerse lande en die inheemse swart bevolking in Suid-Afrika gedurende die apartheidsera.

 

2. Agtergrond

Nederland het, soos baie ander Europese lande, ’n lang geskiedenis van immigrasie. Reeds in 1580 en in 1800 is mense van Joodse afkoms uit Suid- en Oos-Europa en Franse Protestante in die land verwelkom (Mandin en Gsir 2015:9). Gedurende die 1960’s en 1970’s het Nederland hom nie as ’n immigrasiebestemming gesien nie. Wat gasarbeiders betref, was die verwagting dat hulle ná verstryking van hul werkskontrakte na hul lande van oorsprong sou terugkeer, gevolglik is geen beleid wat hul posisie orden, geformuleer nie. Gedurende die 1980’s en 1990’s is aanvaar dat nie-Westerse migrante ’n permanente teenwoordigheid in die Nederlandse samelewing geword het. Verskeie maatreëls wat geformuleer is om hulle by gemeenskappe te integreer het skipbreuk gely (Mandin en Gsir 2015:15, 25), enersyds omdat nie-Westerse migrante as “die ander” deur inwoners van die gasheerland gesien is, andersyds omdat hulle self ideologiese en religieuse probleme met integrasie het. Nie-Westerse migrante verkies steeds om in gemeenskappe te groepeer, hoofsaaklik aan die buitewyke van groot stede, waar eie waardesisteme, gebruike en lewenswyses in stand gehou kan word. Een gevolg hiervan is kultuurbotsings op velerlei terreine binne openbare ruimtes (Bradley 2016:178). ’n Ander probleem wat integrasie kompliseer, is dat nie-Westerse lande waaruit migrasie plaasvind, spesiaal moeite doen om kontak met emigrante te behou (Park 2009:335). Deur middel van diplomatieke bande word ekonomiese geleenthede beding en verskillende kultuuraktiwiteite in gasheerlande aangebied en boonop gefinansier (Mandin en Gsir 2015:33). Werksgeleenthede wat in eie geledere beskikbaar raak, word ook eerder binne eie kringe aangebied of geadverteer.

 

3. Chinese migrasie

3.1 Die geskiedenis en posisie van Chinese migrante in Nederland

Die Chinese bevolking is die oudste en mees diverse etniese groep in Nederland (Mandin en Gsir 2015:10). Hul getalle het van min of meer 2 300 in 1965 tot tussen 120 000 en 160 000 in 2013 toegeneem (Latham en Wu 2013:35; Gijsberts 2011:182). As minderheidsgroep leef Chinese inkomelinge op die rand van die Nederlandse samelewing. Dit word beklemtoon in ’n omvattende navorsingsverslag in 2012, Post-colonial immigrants and identity formations in the Netherlands, onder redaksie van Ulbe Bosma. Die heterogene aard van migrante na Nederland sedert die beginjare word uitvoerig ondersoek (Bosma 2012:9), maar daar is geen verwysing na Chinese migrasie wat reeds so vroeg as die Eerste Opium-oorlog (1839–1841) na veral Duitsland, Nederland en Brittanje plaasgevind het nie. Gedurende hierdie periode is China gedwing om sy deure vir die Westerse wêreld oop te maak en ’n werwingsproses vir hoofsaaklik seevaarders uit Hongkong is geïnisieer (Gijsberts 2011:182). Hierdie kontrakwerkers was hoog in aanvraag, omdat hulle as ’n reserwemag tydens stakings gebruik is. Hierbenewens was hul lone aansienlik laer as dié van die inheemse bevolking (Latham en Wu 2013:16). Hierdie “vreemdes” in die gemeenskap was tot ’n groot mate onsigbaar vir Nederlandse burgers, omdat die Chinese op skepe gewerk het. Tussen kontrakte is in aparte losieshuise aan die buitewyke van stede tuisgegaan.

Die volgende groep Chinese migrante kom in die 1920’s na Nederland en vestig hulself rondom kleiner besigheidsaktiwiteite (Mandin en Gsir 2015:7).

Die ekonomiese insinking in die 1930’s het Chinese werkers in die losieshuise waarskynlik die hardste getref. Skepe is na diesel oorgeskakel, werk was min en hongersnood het hoogty begin vier. Hierbenewens het Chinese migrante geen regstatus of ondersteuning in die gasheerland geniet nie en die Nederlandse regering het met aktiewe stappe begin om hulle, dikwels teen hulle sin, na China te repatrieer. Die Nederlanders het eers werklik van hierdie “ander” in hul midde bewus geword toe ondernemende Chinese vanaf ongeveer 1931 begin het om grondboontjiekoekies (bekend as pindakoekies) op straat te verkoop. ’n Ander belangrike uitvloeisel van die ekonomiese insinking was die opbloei van die Chinese restaurantbedryf. In 1928 is die eerste Chinese restaurant in Binnen Bantammerstraat, Amsterdam deur ’n sekere meneer Ng geopen.

Die Japannese inval van China in 1931, maar veral ook die periode na die Tweede Wêreldoorlog, sorg vir die volgende vloedgolf gasarbeiders, waaronder Chinese, uit veral Hongkong, Maleisië en Singapoer na Europa (Kitamura 2017:27; Schrover 2014:204). Chinese migrante uit veral Kowloon, Zhejiang en Hongkong het sterk gemeenskapsnetwerke gevestig, terwyl neergesien is op dié uit Maleisië en Singapoer, met wie sosiale interaksie ontmoedig is (Mandin en Gsir 2015:10).

Europa beleef gedurende die 1950’s en 1960’s hoë ekonomiese groei. Werk was taamlik algemeen, maar die ekonomiese insinking van die 1980’s as gevolg van deïndustrialisasie en die vestiging van ’n diensgerigte ekonomie lei daartoe dat meer as 40% nie-Westerse migrante in Europa werkloos word (Bosma 2012:15). Europese regerings erken ook die mislukking van die repatriasiebeleid rakende gasarbeiders, en laasgenoemde uit hoofsaaklik nie-Westerse lande word ’n permanente teenwoordigheid in veral Wes-Europa (Schrover 2014:212, 214).

’n Ondersoek na die posisie van Chinese migrante toon dat hul probleme, soos onder andere onwettige immigrasie, mensehandel, dobbelverslawing en konflik binne gesinne as gevolg van generasiegapings, op die breër vlak binne die Nederlandse samelewing nie veel aandag geniet het nie. Die Chinese, ’n uiters geslote gemeenskap, was minder besorg oor integrasie met die plaaslike gemeenskap en het eerder gefokus op die uitlewing en instandhouding van hul eie kultuur (Gijsberts 2011:182). Geen regeringsubsidies, soos toegeken vir ander nie-Westerse migrantegroepe, is aanvaar nie. Daarom is geen minderheidstatus aan Chinese migrante toegeken nie en is hul regstatus as gevolg daarvan minimaal. Dit het die pad vir onwettige immigrasie voorberei.

Onwettige Chinese migrante na Europa kan by aankoms in die gasheerland staatmaak op sterk familiegeoriënteerde ondersteuningsbasisse (Latham en Wu 2013:25). Hierdie ondersteuning kan beide positief en negatief wees. Aan die positiewe kant laat dit die migrante minder ontredderd, maar daar is talle bewyse dat Chinese migrante nuwe aankomelinge uitbuit en aansienlik slegter behandel as Nederlandse werkgewers (Zanin en Wu 2006 in Lathan en Wu 2013:45; vgl. ook Hiah en Staring (2016). Chinese migrante is veral werksaam in die restaurantbedryf. Vroue werk oor die algemeen buitengewoon lang ure. Die inkomste van Chinese migrante is kwesbaar en een uit vyf gesinne val in die laagste-inkomstegroep (Gijsberts 2011:186).

Ondersoeke na die posisie van tweede- en derdegenerasie Chinese migrante in Nederland toon dat hul verhouding met die moederland en hul toekomsvisie in Europa baie anders is as dié van eerstegenerasiemigrante. Die redes is uiteenlopend, maar die volgende word as die belangrikstes aangedui (Latham en Wu 2013:47 e.v):

  • Die oorgrote meerderheid woon Nederlandse skole by.
  • Meer bemeester Nederlands in plaas van hul moedertaal (Chinees en sy talle variante).
  • Vriendskapsbande met die plaaslike bevolking lei tot ’n groter bereidwilligheid om met inwoners van die gasheerland te sosialiseer en ook tot huwelike tussen migrante en inwoners.
  • Tweede- en derdegenerasiemigrante voel nie meer tuis in die land van oorsprong nie.
  • Verskillende loopbaanopsies is beskikbaar en daarom migreer hulle weer makliker na ander lande.

Hierdie veranderende houding skep ’n heel ander belewing van lewensomstandighede in gasheerlande vir tweede- en derdegenerasiemigrante as vir dié van hul ouers en grootouers. Tog is daar steeds ’n besorgdheid in die gemeenskap dat bande met die land van oorsprong sal verwater en die Chinese kultuur in Europa sal ondermyn. Dit plaas geweldige druk op tweede- en derdegenerasiemigrante vanuit eie kulturele geledere. Daar word van hulle verwag om nie net met die plaaslike gemeenskap saam te smelt en by te dra tot sosiale harmonie nie, maar om vaandeldraers vir die Chinese kultuur in Europa te wees.

Al probeer Chinese migrante om met die plaaslike gemeenskappe te integreer, beteken dit nie dat hulle vir laasgenoemde aanvaarbaar is nie. Probleme is juis waarneembaar in gebiede waar daar ’n groot konsentrasie Chinese migrante woon. Latham en Wu (2013:49) lys die volgende probleemgebiede:

  • Chinese se gedrag en gewoontes, gebruike en rituele verskil van dié van die plaaslike gemeenskap en word as vreemd en bedreigend ervaar.
  • Arbeidswetgewing word swak of glad nie deur Chinese werkgewers toegepas nie.
  • Chinese migrante is deel van georganiseerde misdaad.
  • Chinese besigheidsondernemings maak hulle skuldig aan belastingontduiking.

Hierdie blatante veralgemenings veroorsaak dat Chinese dikwels sonder rede as “die ander” gestereotipeer en hul bydrae tot die breë algemene welstand in die gasheerland ontken word. Dit marginaliseer en vervreem die Chinese gemeenskap net nog meer.

Deesdae sorg die internet en talle ander sosialemediaplatforms dat migrante makliker ’n gevoel van gemeensaamheid met eie volksgenote ervaar en ’n kollektiewe identiteit in stand kan hou. Hierdie virtuele platforms sorg vir refleksie, dialoog, debatvoering, inligting, taalhandhawing en emosionele ondersteuning. Dit laat migrante ook toe om langer en sterker bande met families in die land van oorsprong in stand te hou. Aan die ander kant kan dit hulle verder marginaliseer in die land waarheen migreer is, omdat ’n gevoel van “behoort aan” hierdeur versterk en uitgebou word (Latham en Wu 2013:51). Die migrant voel dus minder ontwortel in vreemde omstandighede, maar gasheerlande vind hierdie eilande van andersheid onaanvaarbaar en selfs bedreigend vir eie lewenswyses en waardesisteme.

3.2 Die geskiedenis en posisie van Chinese migrante in Suid-Afrika

Die eerste Chinese wat gedurende die middel- tot laat 17de eeu in Suid-Afrika voet aan wal gesit het, was hoofsaaklik veroordeeldes en slawe uit die Oos-Indiese Kompanjie. Die meeste van hierdie groep is gerepatrieer, of het deel geword van die gemengde bevolking, later bekend as “die kleurlingrasse”. Gegewe klein getalle is ’n Chinese identiteit nie in stand gehou nie (Park 2012). Migrasie, hoofsaaklik uit die Kowloon-provinsie, neem toe na die ontdekking van diamante en veral goud in Transvaal. Daarna volg emigrasie uit die moederland as gevolg van onaanvaarbare politieke ideologieë en die Japannese besetting.

Reeds so vroeg as 1903 word wette wat die bewegingsvryheid van Chinese migrante in veral die eertydse Transvaal en die Kaapprovinsie beperk, op die wetboeke geplaas. Terwyl ’n klein aantal Chinese wel gedurende 1949–1953 in die land toegelaat is, is alle Chinese migrasie na Suid-Afrika verbied deur die Wysiging van die Immigrantereguleringswet, 1953. Chinese wat nie Britse onderdane was nie, kon nie weer die land binnekom indien hulle om een of ander rede na hul land van oorsprong sou terugkeer nie. Later is ’n tydsbeperking ingestel, maar indien nie daarby gehou is nie, was dit neusie verby (Harris 2014). Streng emigrasiemaatreëls gedurende hierdie periode was ook in China van krag. Dit het veroorsaak dat Chinese in Suid-Afrika vasgekeer is en teen hulle sin slagoffers van apartheidswetgewing geword het (Park 2009:109; Harris 2014).

Beperkings deur middel van wetgewing het die deur vir onwettige migrasie na Suid-Afrika wyd oopgemaak en baie Chinese migrante het deel geword van die sogenaamde papierskema. ’n Vals identiteit is deur misdaadsindikate aan hulle toegeken en oorspronklike name moes so vinnig as moontlik vergeet word (Van der Merwe 2012:7). Wanneer hierdie migrante in Suid-Afrika aankom, is die land se strate nie met goud besaai soos hulle gehoor het nie. Verder was werksgeleenthede onbekombaar omdat Chinese migrante as die “groot geel gevaar” gesien is (Van der Merwe 2012:6). Baie was verplig om hul brood en botter op onwettige maniere te verdien. Ufieda Ho vertel in haar roman Paper sons and daughters (2011) ’n verhaal van ontbering en verontregting waaraan haar ouers, maar eintlik alle onwettige Chinese migrante in Suid-Afrika, onderworpe was. Uiteindelik word haar pa om den brode gedwing om ’n inkomste uit ’n onwettige dobbelspel met kaarte, bekend as fahfee, te verdien. Daar is ook in die Chinese gemeenskap op die spel neergesien en dit het haar familie net nog meer geïsoleerd gelaat in ’n land waar behoorlike kommunikasie onmoontlik was, omdat hulle nie die amptelike landstale magtig was nie.

Gedurende die apartheidsera affekteer ’n aantal drakoniese wette nie alleen plaaslike “nie-blankes”, soos die betrokke niewit groepe1 toe bekendgestaan het, nie, maar ook die Chinese bevolking. Sekere wetgewing, spesifiek op Chinese migrante gemik, het bepaal dat geen burgerskap aan hulle toegeken sou word nie. Beperkings op grondbesit het deelname aan die ekonomie byna onmoontlik gemaak. Veral die Groepsgebiedewet van 1950 (soos gewysig in 1966) het die grootste invloed op die Chinese bevolking gehad, omdat dit hul inkomstebronne bedreig het. Chinese handelaars het hoofsaaklik in gebiede buite dié wat vir blankes gereserveer was, sake gedoen. ’n Aparte gebied soos deur die wet vereis, sou hulle van hul klantebasis ontneem. Aan die ander kant, as ’n gebied nie aan hulle toegeken is nie, het hulle nêrens gehad waar hulle kon woon en werk nie. Verteenwoordigers van die Chinese bevolking het die regering van die dag genader en geargumenteer dat die groep te klein was om ’n eie gebied te regverdig en dat hulle nie ekonomies kon oorleef deur net met eie volksgenote handel te dryf nie. Gevolglik is gevra dat hulle toegelaat moet word om tussen verskillende rasse te woon. Die owerhede is ook daarop gewys dat Chinese deur die oorgrote wit bevolking aanvaar word en stil, wetsgehoorsame inwoners is. Omdat die Chinese bevolking oor groot gebiede in Suid-Afrika versprei was, is hierdie argumente aanvaar en is hulle toegelaat om in voorafbepaalde gebiede te woon indien omringende wit gemeenskappe nie beswaar maak teen hulle teenwoordigheid nie.

Sekere Chinese wat kon bewys dat hulle met die wit bevolking assosieer en oor die algemeen aanvaar word as deel van hierdie bevolkingsgroep, is herklassifiseer en kon hul besigheidsbedrywighede in enige gebied ongehinderd voortsit (Park 2009:112).

Die oorgrote deel van die Chinese gemeenskap leef eenkant, hou hulle met hulle eie sake besig, is grotendeels apolities en is steeds diep verweef in die kulturele identiteit van die moederland, China. Park (2009:139) kom tot die gevolgtrekking dat “The power of their belief in a mythical great China and their membership in this lofty, superior heritage and the related construction of the Chinese South African identity helped them survive the racial discrimination of both the segregation and apartheid eras in South Africa.” ’n Superieure Chinese verwysingsraamwerk het dus as teenvoeter gedien vir die vernedering en onmenswaardige sisteem wat Chinese migrante as tweedeklasburgers geklassifiseer het (Park 2009:334). Instandhouding van ’n eie kulturele verwysingsraamwerk was daarom belangrik en waarskynlik een van die belangrikste redes waarom Chinese migrante in Suid-Afrika vir dekades lank hul kinders na die moederland gestuur het vir skoolopleiding (Park 2009:333).

Vanuit owerheidsweë was daar gedurende die 1980’s pogings om die Chinese bevolking as “blank” te herklassifiseer, maar dit is deur die Chinese gemeenskap verwerp. Laasgenoemde het beklemtoon dat hulle aanspraak maak op dieselfde regte wat vir wit mense gereserveer is, maar met instandhouding van hul eie Chinese kulturele kollektief (Park 2009:335). Na die beëindiging van die apartheidsera het die Chinese gemeenskap ’n hofaansoek ingedien om as “voorheen benadeeldes” geklassifiseer te word. Ekonomiese opportunisme was nie die dryfveer nie, maar wel ’n gebrek aan erkenning en die opheffing van vooroordele van historiese ongelykhede in Suid-Afrika (Park 2012).

Tans speel bande met die moederland, werklik of verbeel, steeds ’n groot rol in die persoonlike-identiteitsvorming van die Chinese gemeenskap in Suid-Afrika. Park (2009:338) bevestig dat die Chinese kulturele identiteit deur gemeenskappe uitgeleef en in stand gehou word. Tog kon die Chinese bevolking daarin slaag om hul gewoontes en lewenswyse aan te pas by veranderende omstandighede in Westerse gasheerlande (Park 2009:337). Ufrieda Ho wys tydens ’n onderhoud met Kirby Van der Merwe daarop dat die beter lewe en opvoeding waarop migrante in die gasheerland gehoop het, dikwels die oorsaak was dat kinders van ’n eie kultuur en taal vervreem is, met negatiewe gevolge vir beide ouers en kinders (Van der Merwe 2012:6).

Dit is moeilik om die vlak van die Chinese bevolking se integrasie in die Suid-Afrikaanse gemeenskap te bepaal, omdat burgerskap, taal, eienaarskap van huis- en besigheidseiendomme van een Chinese kultuurgroep tot die volgende verskil. Ondersoeke in hierdie verband dui aan dat die meeste niewit Suid-Afrikaners oor die algemeen aangename herinneringe aan die Chinese winkeliers het wat bedrywig was in die townships van hulle jeug. Die Chinese is as vriendelike mense beskryf, mense wat selfs ’n paar woorde van die plaaslike inheemse taal aangeleer het en krediet gegee het om noodsaaklikhede aan te koop wanneer fondse ontbreek het. Dit wil egter nie impliseer dat Chinese orals welkom is nie, en die oorgrote meerderheid Suid-Afrikaners het tot onlangs nog nie geweet waar die Chinese gemeenskap in die samelewing inpas nie (Park 2009). Vooroordeel en stereotipering is aan die orde van die dag, en lede van die gemeenskap word dikwels beskuldig van onwettige sleepnetvisvangpraktyke, perlemoen-, renoster- en olifantstroping, handel in dwelms en oortreding van arbeidswetgewing.

In die lig van bostaande is dit duidelik dat omstandighede in gasheerlande ’n beduidende invloed op identiteitsvorming van migrante in gasheerlande het.

 

4. Identiteit

Persoonlike identiteit is ingebed in die kulturele identiteit van die betrokke groep of gemeenskap waarvan die individu lid is en kan nie onafhanklik daarvan bestaan nie (Van Alphen 1991:4; Pattynama 2012:178; Bradley 2016:42).

4.1 Kollektiewe identiteit

Kollektiewe identiteit verskaf aan individue belangrike bevoegdhede en bekwaamhede om kontinuïteit en vastigheid in hulle lewens te verseker. Jacobs en Maier (2001) haal Balibas (1991:4) aan wat sê: “It is not a question of setting a collective identity against individual identities. All identity is individual, but there is no individual identity that is not historical or, in other words, constructed within a field of social values, norms, behavior and collective symbols.” ’n Reeks eienskappe word geïsoleer wat uniek is aan ’n spesifieke kultuur en as onafskeidbaar deel van daardie groep beskou (Segers 2004:183; Seyhan 2001). So gesien, weerspieël kulturele identiteit historiese ondervindings en gesamentlike kulturele kodes wat die groep voorsien van ’n stabiele, onveranderbare en voortgesette verwysings- en betekenisraamwerk, ongeag grense en geskiedkundige gebeure (Wasserman 2000:97).

Kulturele identiteit kom met verloop van tyd tot stand deur die voortdurende instandhouding en sanksionering van sekere waardesisteme, gebruike, gewoontes, rituele en tradisies, selfs al verander heersende waarneembare praktyke van die betrokke groep. Kulturele identiteit is dus integraal deel van ’n min of meer geïntegreerde simboliese struktuur binne ’n bepaalde tyddimensie (verlede, hede en toekoms) van ’n bepaalde groep binne ’n bepaalde ruimte. In die roman Monkey hunting (Christina García) byvoorbeeld herinner Domingo, ’n vierdegenerasiemigrant, se vader hom voortdurend daaraan dat verwaarlosing van ’n eie kultuur die grootste sonde is waaraan ’n individu hom kan skuldig maak (2003:106). Daarom dra hy sy groot-grootvader se bril as ’n tasbare teken van sy kollektiewe identiteit.

Kulturele identiteit word selde bevraagteken, omdat dit oor ’n lang tydperk vasgelê word as basis vir “normale en korrekte gedrag” deur ’n bepaalde gemeenskap in ’n spesifieke ruimte. ’n Behoefte aan herdefiniëring ontstaan eers in omstandighede waar die voortbestaan van ’n kulturele groep om die een of ander rede bedreig word (Fokkema 1996:12–3). Daar kan nie aan hierdie “andersheid” inhoud en betekenis gegee word sonder gelyktydige herevaluering van ’n eie identiteit nie (Van Alphen 1991:2). Sowel migrante vanuit ’n nie-Westerse agtergrond as inwoners van die gasheerland definieer verskille vanuit eie perspektief en verwysingsraamwerke (Beheydt 2003 en Vanderwaeren 2006). Die identifiseringsproses is regressief, altyd gerig op die behoud van die eie, en daar is nooit sprake van die ander groep nie, behalwe in ’n uiters kritiese, meestal negatiewe sin. (Vgl. Segers 2004:181 en Boehner 2005:76.) Daarom is subjektiwiteit by definiëring van “die ander” altyd ’n werklikheid (Schipper 2000:43).

Uitsluiting van “die ander” is deel van die Westerse denkpatroon wat ingevolge die Westerse konteks alles insluit wat vreemd is aan Westerse moderniteit, demokrasie en lewenswyse (Schipper 2000:46; Boehmer 2005:228). In Europese konteks word ’n duidelike onderskeid gemaak tussen nuwelinge uit ’n Westerse en nie-Westerse agtergrond. Eersgenoemde, gewoonlik uit lande met min of meer dieselfde verwysingsraamwerk, norme en waardesisteem as dié van die gasheerland, word nie per se as migrante beskou nie. Integrasie en assimilasie vind maklik plaas en permanente verblyfreg word relatief vinnig toegeken (Mitchell en Russell 1996:56). In teenstelling hiermee, word inkommers uit nie-Westerse lande met veel minder hartlikheid ontvang en feitlik sonder uitsondering as “die ander” gestereotipeer. (Vgl. Knipscheer en Kleber 2004:16; Bosma 2012:13; Ghorashi 2003; Shadid en Koningsveld 2002 en Peters 2006.) Vooroordeel en verkeerde persepsies is aan die orde van die dag en dit lei tot spesifieke probleme nie alleen vir die gasheerland nie, maar ook vir migrante op beide persoonlike en sosiale vlak. Nie net migrante voel bedreig in vervreemdende omstandighede nie, maar ook die inwoners van gasheerlande, omdat hulle van mening is dat die vreemdelinge in hul midde hul lewenswyse en gemeenskaplike ruimte bedreig.

Bosma (2012:15) wys daarop dat die Nederlandse bevolking voor 1965 ’n hoogs gepolariseerde gemeenskap was wat ooreenkomstig gedeelde Rooms-Katolieke of Protestantse sosiaal-demokratiese waardes gefunksioneer het. Enigiemand wat per definisie nie aan hierdie vereistes voldoen het nie, is as “die ander” gedefinieer en onaanvaarbaar gevind.

Wanneer “die ander” gedefinieer word, word hul menswaardigheid verminder. Dit wat hulle anders in Westerse terme maak, is ’n bron van vernedering (Robins 1998). So byvoorbeeld word daar na nie-Westerse migrante verwys as mulatto’s2, mestizo’s3 of allochtonen.4 Kinders uit huwelike tussen nie-Westerse migrante en inwoners van die gasheerland staan bekend as halfbloedkinders. Histories is hierdie terme gebruik vir rasseklassifikasie, maar in moderne tye word dit as problematies, verkleinerend en veral deur migrante as uiters beledigend ervaar (Bradley 2016:179).

Dit spreek vanself dat mag en ideologie belangrike parameters is in die verrekening van kollektiewe identiteitkonstruksies. Voestermans (1991:221) verwys na die insigte van Lemaire wat sê dat dit onmoontlik is om die ander en sy andersheid te verstaan, omdat die wetenskap en filosofie wat nodig is om te beskryf wat ons sien, nooit vry van ideologiese beïnvloeding is nie. Ideologie, mag en identiteitsvorming is dus interafhanklik. Indien die groep wat “die ander” definieer, ook maghebbers binne bepaalde landsgrense is, spreek dit vanself dat die eensydige definisie ’n teelaarde vir verwyte van diskriminasie en subjektiwiteit sal wees.

In Culture and imperialism (1993)argumenteer Said dat imperialisme en kolonialisme nie alleen op die basis van militêre en ekonomiese kragte berus nie, maar ook op ’n bepaalde kulture oriëntering. ’n Bepaalde ideologie en politieke uitgangspunte sorg vir ’n beheermeganisme wat veel verder strek as dié van ’n militêre mag, omdat dit deur middel van simbole (beelde) en voorstellings funksioneer. Sodanige voorstelle en beelde voorsien nie alleen die basis vir diskriminasie en bevoorregting van een groep bo ’n ander nie, maar legitimiseer ook sosiale verskille. Dit oorheers op ’n voortgesette wyse die verbeelding en herinneringe van beide groepe (in Pattynama 2012:175). Gemarginaliseerde gemeenskappe en minderhede word onderwerp aan sosiale en kulturele prosesse waaroor hulle min of geen beheer het nie. Daarom is die vorming van nuwe identiteitskonstrukte teen stereotiperende aannames en vooroordele vir hulle veel meer problematies as vir lede van die sterker of meer bevoorregte groep. Corbey en Leerssen (1991:xvii) suggereer reeds iets hiervan wanneer hulle sê “(t)he construction of Otherness (is) at the root of much injustice and suffering; it is a topic which cannot be studied without eliciting a certain amount of ethical discomfort.”

Beide Foucault en Bourdieu, soos aangehaal deur De Vina (2015:49), wys daarop dat mag juis lê in die vermoë om beheer uit te oefen oor beide materiële en kulturele bronne. Beide beklemtoon die belangrikheid van simboliese bronne, waaronder diskoers die belangrikste is omdat dit sosiale kennis oordra en in stand hou. Lede van die groep se voortgesette en onbewustelike deelname aan die diskoers en ander sosiale praktyke wat sosiale verhoudings en praktyke onderlê, word hierdeur bevestig en as die korrekte manier van doen aanvaar. Ideologiese begrippe en sisteme word dus in die alledaagse handel en wandel geïnkorporeer. Kategorieë en bronne vir konstruksie van die Self word gevolglik beheer deur magsprosesse oor bronne soos uitgedruk en gesirkuleer deur dominante ideologieë. Sosiaal aanvaarde assosiasies word deel van die algemene verwysingsveld van die dominante kultuurgroep omdat dit deur middel van taal aan individuele lede oorgedra word. Dit verwys spesifiek na denkwyses, waardebepalings, optredes en persoonlike verhoudings in die “regte” plekke, op die “regte” tye en met die “regte” mense (De Vina 2015:50). ’n Persoonlike-identiteitskonstruksie is dus selde vry van die een of ander beïnvloeding.

Kulturele identiteit word voortdurend herkonstrueer, omdat dit beïnvloed word deur veranderings op sosiale en politieke terrein binne landsgrense of gemeenskappe. Dit moet dus nie gesien word in terme van kohesie en ooreenstemming nie, maar in terme van verandering, ongelyksoortigheid en fragmentasie (Hall 1998:4; Bradley 2016:43). Dit is in hierdie sin net soveel ’n proses van word as ’n proses van wees en daarom ’n konstruk gebaseer op grond van herinnerings, mites en fantasieë: ’n komplekse posisie tussen samehang en fragmentasie, ooreenkomste en verskille (Hall 1998:6). Omdat die bestaan van ’n migrant so intiem verbonde is met ’n kollektiewe geheue, artikuleer migranteliteratuur ’n werklike of verbeelde verlede van ’n gemeenskap in al sy simboliese transformasies (Seyhan 2001:15). Herinneringe as ’n produk van kollektiewe identiteit, eerder as die produk van ’n individu se psige of van ’n historiese insident, verbind ook kulturele identiteit met die individuele en kollektiewe aspekte van ’n gemeenskap (Pattynama 2012:178). Dit word veral in narratiewe, hetsy mondeling of skriftelik, uitgebeeld en van geslag tot geslag oorgedra. Stories is al manier waarop ’n individu homself en die wêreld waarin hy woon, kan verstaan5 (Burger 2001:80). In Die wêreld van Charlie Oeng sê die verteller (2017:244): “Die land van stories is die land van my herkoms.”

’n Belangrike onderafdeling van identiteitsvorming deur middel van narratiewe is wat Kenneth Gergen (2005:114) morele identiteit noem. Stories oor en uit die verlede is belangrik vir die vaslegging van sekere waardes en norme wat vir daardie bepaalde gemeenskap of kultuurgroep belangrik is. Morele identiteit word dus nie deur individue bepaal nie, maar is integraal deel van die gemeenskap. ’n Gedeelde verlede is noodsaaklik vir die vorming en instandhouding van ’n kollektiewe identiteit wat gedeel en onderskryf word deur al die lede van die betrokke groep, hetsy ’n familie, migrante-, etniese of nasionale groep, anders is dit waardeloos. Deur middel van roemryke stories uit die verlede oor byvoorbeeld bepaalde gebeurtenisse of helde word sekere waardes en norme met ewigheidswaarde beklee en vasgelê in die individu se psige terwyl hy grootword. Hierby is ook visuele beelde of voorstellings ingesluit (Pattynama 2012:178). Hierdie waardes en norme word nie bevraagteken nie, maar as die algemene manier van doen deur die hele gemeenskap aanvaar, afgedwing en gestraf as dit oortree word.

Mites is onlosmaaklik verbonde aan die herinnerde geskiedenis van ’n groep of volk. Dit speel ’n belangrike rol om sosiale solidariteit te bevorder, kultuurwaardes oor te dra, sterk standpunt oor morele kwessies in ’n bedreigende wêreld in te neem, angstigheid te verminder, die oorsprong van dinge en sekere voorwerpe uit te lig, mense se optredes of gebrek daaraan te verklaar en die verhouding tussen kultuurwaardes van verskillende gemeenskappe aan te dui (Doty, soos aangehaal deur Dircksen 2004:94.) Gesien teen die agtergrond van beide die migrant en die gasheerland waarin hy hom of sy haar bevind, verskaf mites dus die sosiale sement wat eiesoortige gemeenskappe saambind en belig dit die kultuur, sosiale struktuur en interaksie daarvan, veral in die geval van verwysingsraamwerke wat in belangrike opsigte van mekaar verskil. Wanneer mites algemeen geldende waarhede of ooreenkomste tussen verskillende kulturele groepe aantoon, kan dit ’n belangrike samebindende faktor wees. (Vgl. Dircksen 2004:89–90.)

Pattynama (2012:179) wys daarop dat die dinamiek van kollektiewe kulturele identiteitsvorming nie alleen gesien moet word as ’n manier waarop ’n geskiedenis of eie kultuur in stand gehou word nie. Kulturele identiteit impliseer kulturele onderhandeling, uitbreiding en konstante herinterpretasie van die huidige in terme van die verlede. Dit bly daarom belangrik dat stories en mites altyd in die hede aangepas en herinterpreteer moet word. ’n Gebeurtenis, plek of storie uit die verlede word as ’n herinnering gekonstrueer in ’n eietydse milieu wat bewustelik en onbewustelik die verlede vorm en verander ten einde die groep in staat te stel om hul huidige situasie en omstandighede te verstaan en/of daarby aan te pas. Dit verklaar waarom groepe sekere gebeurtenisse uit die verlede onthou en van ander vergeet. Laasgenoemde kan weer vir ander groepe so belangrik wees dat hulle dit sal onthou en selfs opteken. Deur middel van hierdie proses sosialiseer individue deur wat onthou en wat vergeet word ten einde ’n gevoel van “behoort aan” en ’n bepaalde identiteitskonstruksie te vestig (Halbwachs in Pattynama 2012:178). Dit is juis die probleem met tweede- en derdegenerasiemigrante in migrantegemeenskappe waar onverbiddelik vasgehou word aan ou waardesisteme sonder dat aanpassings in nuwe omstandighede gemaak word. Ou waardes en norme is nie meer vir die jongelinge aanvaarbaar nie. Dit is juis hierdie leef tussen twee totaal verskillende kulture wat lei tot ontworteling en ’n gevoel van nêrens tuis wees nie.

In die identiteitskonstruksie van ’n groep kan die verskillende kragte wat binne ’n spesifieke literêre veld op die vorming van die kanon inspeel, nie buite rekening gelaat word nie. Kanons beskik oor ’n beslissende aantal elemente, soos historiese verwysings en gevestigde tradisionele parameters wat vanuit ’n politieke of ekonomiese magsbasis die belangrikheid en sigbaarheid van literêre werke bepaal. Dit is daarom nooit neutraal nie, maar strategiese konstrukte waardeur gemeenskappe hul eie belange bewaar deur tekste wat ’n bepaalde kulturele groepering as belangrik beskou. Teksinhoud is nie noodwendig die bepalende faktor nie, maar eerder die kognitiewe en emosionele verwerking daarvan. Daar sal nie sonder meer plek aan tekste (of enige ander kunswerk) gegee word wat ideologies vreemd, bedreigend of ondergrawend is binne die bepaalde polities-nasionale verwysingsraamwerk van die dominante groep in ’n bepaalde ruimte nie. Die superioriteit van die dominante diskoers word dus deur onder andere die literêre kanon bevestig en ten koste van ander groepe uitgebou (Milz 2010:32). Dalk is dit die rede waarom migranteliteratuur as ’n “ander” korpus werke in onder andere Nederland, Frankryk en Duitsland beskou word – dit is deur migrante en etniese skrywers vanuit ’n nie-Westerse verwysingsraamwerk geskep (De Zepetnek e.a. (reds.) 2010:86).

Elke groep het die een of ander ruimte nodig waarbinne ’n eie kultuur ongehinderd uitgeleef en in stand gehou kan word (Viljoen en Van der Merwe 2004). Dit hoef nie noodwendig ’n afgebakende gebied te wees nie, maar daardie plek waar ’n individu só gemaklik is dat hy of sy nie enige grense of beperkings op sy of haar alledaagse lewe bevraagteken nie (Ahmed 1999:339). “Plek” is daarom intiem verbonde aan die emosionele waarde wat individue aan sekere ruimtes toeken, en daarom word dit tot elke prys beskerm. Ruimte kan nooit neutraal wees nie, omdat sosiale ruimtes in lande met verskillende kulturele oriënterings georganiseer word ooreenkomstig ’n hiërargie wat middel en buite, plaaslik en globaal, prestige en nieprestige definieer. Al hierdie faktore speel ’n rol in identiteitskonstrukte omdat plek ten nouste verweef is met ’n bepaalde emosionele ruimte waar ’n eie identiteit in stand gehou en uitgeleef word (De Vina 2015:50). Omdat ’n migrant in ’n gasheerland nie oor ’n geografiese gebied beskik waarbinne eie identiteit deur middel van eie tradisies, rituele en feeste uitgeleef kan word nie, keer hy of sy in die verbeelding herhaaldelik na ’n oorspronklike tuiste terug in ’n poging om die nuwe met die bekende in ’n verhouding van “behoort aan” te integreer (Cattell 2001:12). Dit is waarskynlik die belangrikste rede waarom nie-Westerse migrante geneig is om hulself in spesifieke gebiede af te sonder waar eie waardesisteme, religie, gewoontes en gebruike in stand gehou kan word. Appadurai (1990) in Schrover 2014:211 het met verwysing na hierdie geskepte ruimtes waarin groepe hulself organiseer, die begrip en term ethnoscape ontwikkel wat hy definieer as die landskap wat ’n groepsidentiteit beïnvloed deur eise vir ’n geografiese ruimte. Hierdie optrede word deur gasheerlande aktief ontmoedig (Bosma 2012:18, 19), omdat drukgroepe vir die opeising van bepaalde regte binne die gasheerland onder hierdie omstandighede makliker gevorm kan word.

Nuwe kommunikasiemoontlikhede help migrante om kontak te behou met familielede in die land van oorsprong, maar selfs hierdie verbinding verwater mettertyd, omdat beide kante dikwels ’n heel ander prentjie voorhou as wat die werklike omstandighede is. Ook in hierdie geval wag ’n heel ander realiteit op die migrant indien hy wel na sy land van herkoms terugkeer. So byvoorbeeld skryf Salman Rushdie in sy opstel “Imaginary homelands” (1991) dat hy tydens ’n besoek aan sy geboorteland (Indië) besef het dat die land wat hy onthou, niks anders as die vrug van sy verbeelding is nie. Hierby voeg Ahmed (1999:343): “The process of returning home is likewise about the failures of memory, of not being inhabited in the same way by that which appears as familiar.” Hierdie toedrag van sake laat migrante toenemend ervaar dat hulle nêrens tuishoort nie.6 Indien gasarbeiders na hul oorspronklike tuiste terugkeer, word meestal gefabriseerde suksesse vertel wat hul eie gevoel van waardigheid en selfrespek herstel, al is dit op valshede gebaseer.7

Bosma (2012:23) wys daarop dat kultuurfeeste toenemend deur die voorheen “anders”-getipeerde migrantegroepe in Nederland aangebied word in ’n poging om die eie te bewaar. Pattynama (2012:178) voeg by dat hierdie kultuurfeeste demonstreer dat kulturele identiteit verbind word met plekke van belang uit die geskiedenis van die betrokke groep. Ten spyte van die feit dat hierdie geleenthede ’n brugbouer tussen gemeenskappe kan wees, ontvang dit min, of geen regeringsubsidie in gasheerlande nie. (Vgl. ook Alferink 2012:99.) Dit bevestig die aanname dat gemarginaliseerde nie-Westerse migrante nie geredelik deur inwoners van die gasheerland aanvaar word nie.

’n Ander aspek wat ten nouste met identiteitsvorming en plek verweef is, is die optekening van geskiedkundige gebeurtenisse. Die rol wat ideologie en magsposisies binne die sosiale orde speel, bepaal wat opgeteken sal word en is sonder uitsondering gerig op bewaring en instandhouding van ’n eie kultuur, waardesisteme, norme en tradisies. Omdat gemarginaliseerde groepe nie oor die weelde van amptelike geskiedenisbronne beskik om ’n eie kultuur in stand te hou nie, neem hulle hul toevlug tot narratiewe.8 De Vina (2015:51) wys daarop dat narratiewe vertellings is van ’n verlede, gewoonlik hipoteties, omdat dit gebaseer is op ’n verbeelde geskiedenis en realiteit. Dit fokus hoofsaaklik op eie norme en waardesisteme en neem in die onderhandeling van identiteitskonstruksies ’n voorkeurposisie in. Op hierdie wyse word skrywers kroniekskrywers van ’n kulturele identiteit wat andersins nie opgeteken sou word nie.

Nie-Westerse migrante in die Nederlande begin daarop aandring dat hulle geskiedenis ook in die gasheerland se amptelike bronne opgeneem moet word en as deel van die skoolsillabus aangebied moet word. Hulle wil dus deel wees van die identiteitskonstruk binne Nederland, maar met die uitdruklike voorwaarde dat dit nie ten koste van ’n eie kultuur en verwysingsraamwerk mag wees nie (Bosma 2012:22).

In migranteliteratuur word ook verwys na ’n derde ruimte, wat Grüttemeier (2001:20) verbind met die postkoloniale begrip hibriditeit. Op gemeenskaplike terreine waar mense uit verskillende verwysingsraamwerke en perspektiewe bymekaarkom, moet ’n nuwe manier van doen, kommunikasie en aanvaarding van mekaar gedefinieer word. Indien die migrant daarin kan slaag om vir hom ’n vaste verwysingspunt, ’n plek van “behoort aan” in die gasheerland, te vind, is aanpassing makliker. In die roman Monkey hunting (2003) byvoorbeeld slaag Chen Pan gedeeltelik daarin om aanknopingspunte tussen sy land van oorsprong en die gasheerland te vind en dus ’n hibriede identiteit te konstrueer, ’n balans tussen die verlange na sy vaderland en ’n vastrapplek in die gasheerland.

Volgens Milz (2010:40) kan die derde ruimte ook verwys na daardie kreatiewe ruimte tussen die twee verskillende verwysingsraamwerke waaraan migranteskrywers blootgestel is. Nóg die moederland, nóg die gasheerland word oorbeklemtoon, maar eerder die spanning tussen die twee wat tot uiting kom in hierdie derde verbeeldingsruimte en in migranteliteratuur weergegee word. Tog, erken sy, om hierdie derde ruimte te konstrueer is kompleks indien nie onmoontlik nie, omdat daar van totaal uiteenlopende verwysingsraamwerke sprake is.

Taal beskik oor sosiale funksies wat fundamenteel verband hou met identiteit, lewenstyl, familie en vriende omdat dit mense se gevoelens, waardes, aspirasies en oortuigings verwoord. Dit is dus baie meer as ’n kommunikasiemiddel en onlosmaaklik verbind met die identiteitskonstruksie van ’n individu. Veral die narratiewe gebruik van taal is nie alleen ’n medium wat deur ’n individu gebruik word om homself uit te druk en verstaanbaar te maak nie, maar is ook ’n manier waarop die self (en identiteit) gevorm word (Gergen 2005). Volgens Ricoeur is persoonlike identiteit inherent narratief en voorsien dit die verbinding tussen kontinuïteit en diskontinuïteit van die self (in Burger 2004:25; vgl. ook Schipper 2000). Taal is die voertuig van ’n groep se mondelinge tradisies in al sy fasette, liedere, gedigte, anekdotes, idiome en raaisels (Ennaiji 2006:209). Die implikasie is dat hierdie simbolesisteem alleen deur persone wat dieselfde identiteit deel, volledig geïnterpreteer kan word (Beheydt 2002:10). Kultuur funksioneer dus as ’n netwerk van betekenisse en betekenisassosiasies soos wat dit in ’n sekere taal tot uiting kom en is dit literêre artefakte en simboliese praktyke wat die waardes en norme van ’n kultuur eksplisiet verwoord.

Taal neem ook verskillende posisies in sosiale hiërargieë in afhangend van wie praat, met wie gepraat word, asook die tyd en omstandighede waarin die gesprek plaasvind (De Vina 2015:50). Dit spreek vanself dat vele misverstande moontlik is waar verwysingsraamwerke tussen spreker en hoorder verskil. Sake word verder gekompliseer in gevalle waar migrante nie die inheemse taal van die gasheerland magtig is nie. Wanneer migrante wel daarin slaag om die inheemse taal as spreektaal te bemeester, beteken dit nie nog nie dat hulle die verskillende betekenisassosiasies en verskuilde betekenisse daarvan onder die knie het nie. Verwagtingshorisonne sal ook verskil, wat kommunikasie bemoeilik of selfs onmoontlik maak.

Abraham de Vries (2018:8) verwys na ’n televisiedebat tussen twee bekroonde migranteskrywers, Orhan Pamuk en Shalman Rushdie (2007), wat gehandel het oor taal as “tuiste”. Die twee is dit eens dat taal ook ’n emosionele tuiste is. Pamuk verklaar dat sy moedertaal (Turks) sy draagbare huis is. Hierby voeg Rushdie dat moedertaal en huis integraal met mekaar verbind is. Hulle is dit eens dat moedertaal nie alleen die plek is waarvandaan die reis begin nie, maar ook die plek is waarna die reis lei én die reis self.

Deur middel van religie word bepaalde waardes, norme en rituele binne ’n kulturele groep oorgedra, bevestig en in stand gehou (Bradley 2017:254). Vermooij (2004:4) beklemtoon veral die volgende redes waarom mense hulself binne ’n bepaalde religieuse groepering organiseer: Dit verskaf ’n sisteem vir probleemoplossing vir beide die individu en die groep in sy geheel; dit is ’n magsbron; ’n plek vir die vorming van vryheid, solidariteit en menslike kontak en waar rituele, dogmas en hiërargieë verbind word met ’n mens se behoefte aan konserwatisme, instandhouding van tradisies en tugmaatreëls om verkeerde gedrag te straf. Religie is sosiaal, geestelik, emosioneel en polities van aard en kan ’n positiewe of negatiewe faktor in ’n bepaalde gemeenskap wees.

4.2 Persoonlike identiteit

William Bloom (in Segers 2004:182) definieer persoonlike identiteit as:

an inherent and unconscious behavioral imperative in all individuals. Individuals actively seek to identify in order to achieve psychological security, and they actively seek to maintain, protect and bolster identity in order to maintain and enhance this psychological security which is a sine qua non of personality and emotional well-being. This imperative works from infancy through adulthood and old age. Moreover, identities can be shared, with the result that individuals who share the same identification will tend to act in concert in order to protect or enhance their shared identity.

Persoonlike identiteit is singewend en maak dit vir individue moontlik om binne ’n bepaalde sosiale veld te funksioneer ooreenkomstig die normatiewe sisteem wat binne die betrokke gemeenskap geld, omdat dit reëls verskaf vir individuele optredes en ’n waardesisteem (Lewis 2004:170). Persoonlike identiteit bepaal dus hoe die individu homself sien, maar belangriker nog, hoe die individu dink ander hom of haar sien (Bradley 2016:42). Nie-Westerse migrante wie se kollektiewe identiteit en verwysingsraamwerk radikaal verskil van die algemeen aanvaarde in die gasheerland, bevind hulle tussen die wal en die diep blou see. Hulle word op alle vlakke van die samelewing gekonfronteer met ’n waardesisteem wat lynreg bots met dié wat die vorming van ’n eie identiteit tot nou toe onderlê het. Dit dra by tot die individu se verskeurdheid, omdat hy nêrens ’n rusplek vir sy voet kan vind nie. Die migrant is dus niks anders as ’n kulturele hibried nie: “a man living and sharing intimately in the cultural life and traditions of two distinct peoples; never quite willing to break, even if permitted to do so, with his past and traditions, and not quite accepted, because of racial prejudice, in the new society in which he now sought to find a place. He is a man on the margins of two cultures and two societies, which never completely interpenetrated and fused” (Park 1928:892). Die migrant staan op enkele uitsonderings na altyd tussen twee kulture: óf hy word daardeur verskeur, óf hy verlang na ’n identiteit wat nooit gevorm sal word nie, omdat hy as mens altyd soekend sal bly.

’n Direkte gevolg van hierdie verskeurdheid is dat migrante teruggryp na die bekende. Instandhouding van tradisies, waardes en norme van hul land van oorsprong word nou selfs belangriker as toe hulle in die moederland gewoon het (Seyhan 2001:11). Die groep sorg ook dat kinders daarvolgens opgevoed word. Tweede- en derdegenerasiemigrante is dikwels vasgevang tussen ooreenkoms en verskil, simbiose en verdeeldheid. In die vorming van ’n eie persoonlike identiteit in veranderde omstandighede kom jong migrante dikwels in opstand en rebelleer hulle teen gevestigde gemeenskaplike gebruike (MacIntyre 1997 in Burger 2001). Hierdie toedrag van sake is juis daarvoor verantwoordelik dat generasiegapings net al hoe wyer word. Tweede- en derdegenerasiemigrante voel daarom toenemend dat hulle nêrens inpas nie.

’n Individu wat homself nie meer met die kulturele identiteit van die groep waarin hy gebore is, wil identifiseer nie, kan ’n keuse uitoefen om aan te sluit by ’n ander kultuurgroep waar hy meer tuis voel. Dit impliseer sonder uitsondering volkome aflegging van enige ou waardes wat in stryd is met dié wat oorheersend in die nuwe groep is. As verwysingsraamwerke ooreenstem, sal aanvaarding van die nuwe groep se kulturele identiteit makliker en die assimilasieproses ’n natuurlike uitvloeisel daarvan wees.

Aanvaarding van ’n nuwe identiteit deur ’n individu is altyd onderhewig aan aanvaarding deur die betrokke groep. Die individu kan homself dus met ’n ander kultuurgroep identifiseer, maar hy sal as lid van daardie groep en in hul bedrywighede opgeneem word slegs indien hy aanvaarbaar is.9 Verwerping van een tipe kultuur impliseer dus glad nie blindelingse aanvaarding deur ’n ander nie. Bauman (1998:18) wys op die ongelukkige feit dat wanneer ’n individu uit vrye keuse ’n ander identiteit aanvaar wat radikaal van sy eie oorspronklike kulturele identiteit verskil, hy beheer oor sy lewe kan verloor.

 

5. Migranteliteratuur

Migrasie en diaspora10 lei feitlik sonder uitsondering tot kulturele botsings in openbare ruimtes, veral waar waardesisteme en verwysingsraamwerke van moederlande en gasheerlande radikaal van mekaar verskil. Sowel migrante as inwoners word deur veranderende omstandighede beïnvloed en dit verskaf ’n stukrag vir tekste. Eiesoortige temas tipies van hierdie subgenre het mettertyd gekristalliseer en word toenemend deur skrywers van migrante-afkoms asook dié van die gasheerland in literêre werke ontgin. Vermenging van verskillende genres, mites en magiese realisme, dikwels uit verskillende perspektiewe, maak hierdie tekste soms moeilik toeganklik (De Zepetnek 2010:86).

Definisies van wat presies onder migranteliteratuur verstaan moet word, wissel, omdat akademici wat hulle op hierdie terrein begeef, verskillende aspekte beklemtoon. Klem word geplaas op die afkoms van die skrywer as deurslaggewende faktor (Kasprzycki 1998:169), die migranteondervinding as sodanig (Kasprzycki 1998:173), tekste waarin poëtika van plek en/óf verplasing sentraal tot die narratief is (Buikema 2005; Boehmer 2005:191), terwyl Grüttemeier (2005:1) van mening is dat migranteliteratuur in die aangeleerde taal van die gasheerland deur migranteskrywers aangebied moet word. Seyhan (2001:5) fokus in sy definisie spesifiek op konteks en beklemtoon dat migranteliteratuur ’n bewuste poging verteenwoordig om ’n linguistiese en kulturele geskiedenis deur persoonlike en kollektiewe herinneringe te artikuleer. Deur die lens van persoonlike herinneringe en interpretasie van die skrywer se ervaringswêreld word eiesoortige probleme dus fiksie. Mardorossian (2002:21) assosieer migranteliteratuur met ’n estetiese program wat op die deurbreking van konvensies eerder as ’n bepaalde tema of onderwerp fokus. Sy voer aan dat migranteliteratuur wegbeweeg van ’n “opposition between the modern and the traditional, the country of destination and the country of origin”. Walkowitz (2006:533) is van mening dat migranteliteratuur nie alleenlik deur skrywers van migrante-afkoms geskryf word nie, maar alle literatuur insluit wat handel oor migrante-ondervindings, ongeag of die skrywer self ’n migrant is, al dan nie. Schrover (2014:199) gooi sy net nóg wyer. Hy sluit by sy definisie ook die invloed in wat die vertrek van migrante het / gehad het op persone wat in die land van oorsprong agtergelaat is in soverre dit in literêre tekste weergegee word.

Verskeie literêre werke wat die afgelope aantal jare verskyn het, bevestig die aanname dat inheemse skrywers van gasheerlande ook die hele problematiek rondom migrasie as aansporing vir eie werk begin gebruik, en verskeie tekste fokus spesifiek op temas voortspruitend uit migrante-ondervindings. Problemski Hotel (2005, Dimitri Verhulst) en Wat we weten (2017, Arthur Umbrove) is voorbeelde van tekste waarin niemigrante-skrywers ’n stem gee aan migrante in ontredderde omstandighede. Daar word selfs beweer dat Umbrove en Verhulst kenners van migrante-ondervindings is, en hulle verskyn gereeld op openbare verhoë waar die onderwerp bespreek word (Britz 2018:14). ’n Ander voorbeeld is Monkey hunting (2003) deur die Kubaans-gebore Amerikaanse joernalis Christina García, waarin die skrywer die ervarings van ’n Chinese migrant, Chen Pan (geïnspireer deur die legendariese Chinese triekster Su Wu-kong en sy reis na die Weste), weergee. Die storie hanteer die wel en wee van vier generasies migrante oor ’n tydperk van meer as honderd jaar oor verskeie kontinente. Hierdie boek sluit in alle opsigte by migranteliteratuur aan en kan nie van die subgenre uitgesluit word bloot omdat die skrywer self nie van Chinese afkoms is nie.

 

6. Temas in migranteliteratuur en die toepassing daarvan in Die wêreld van Charlie Oeng

In Die wêreld van Charlie Oeng (Van Heerden 2017) word die belewingswêreld van nie-Westerse migrante in Westerse gasheerlande en die inheemse bevolking in Suid-Afrika voor 1994 gelykgestel. Die ervarings van Charlie Ng as ’n nie-Westerse migrant in beide Amsterdam en later Suid-Afrika word metafoor vir gemarginaliseerde groepe teen wie op ’n rassegrondslag gediskrimineer is. Die een is ’n inkommer in ’n vreemde land, die ander inheems aan die vasteland van Afrika, maar ’n bepaalde ideologie soos ingebed in ’n kulturele identiteitskonstruk het verreikende gevolge in beide groepe se lewens.

Op die eerste vlak van die roman gaan die storie oor Tian Kilian, boekuitgewer en verteller, se soeke na die psige van sy ouers se moordenaar, Charlie Ng, ’n Chinees wat in die 1960’s na vele omswerwinge, gebeurtenisse en ’n sameloop van omstandighede op ’n dorpie in die Karoo aankom, homself in ’n vervalle skuur vestig en sy brood en botter verdien deur velle en bene te smous aan ’n fabriek in die Baai. Gelyklopend jukstaponeer die verteller sy eie grootwordjare as aanvanklik bevoorregte wit kind in Suid-Afrika gedurende die hoogtepunt van die apartheidsera. Dit is ’n wêreld waarin niewit gemeenskappe in eie gebiede gevestig is en deur verskeie drakoniese wette as tweedeklasburgers in ’n ondergeskikte posisie geplaas is, terwyl een bevolkingsgroep wegkyk van die veiligheidspolisie se vergrype teen medelandsburgers. Kortom, ’n diskriminerende sisteem op grond van ras en institusioneel in stand gehou deur ’n bepaalde ideologie wat deur wetgewing, ampsdraers, maar ook ’n sosiale orde in die gemeenskap, afgedwing is.

Nadat hy jare lank die herinneringe aan daardie rampspoedige nag waarin sy ouers vermoor is, van hom weggestoot het, besluit Tian op ’n dag dat hy moet uitvind wat presies gebeur het, maar belangriker nog, die rede(s) agter die grusame moord. Hy besluit om op die spoor van sy ouers se moordenaar terug te stap en vertrek na Europa. Op pad daarheen woon hy teen sy eie beterwete ’n vuurwerkvertoning in Zürich by. Dit is vir hom ’n angswekkende ervaring, maar dit maak ook onverwerkte trauma los met byna dieselfde effek op sy psige as die destydse moord op hulle plaas. So byvoorbeeld sê Tian hiervan: “Diep in my psige het die dramas van my lewe gefluit en oopgepof in drakekleure en onverwagse patrone” (38). Hy besluit daar in sy bedompige hotelkamer dat dit tyd geword het om nie alleen sy eie verlede nie, maar ook dié van sy ouers se moordenaar te konfronteer. Met hierdie kennis hoop hy om ’n beter begrip te ontwikkel wat hom in staat sal stel om te verstaan wat tot daardie rampspoedige nag op Slootplaas gelei het.

Charlie Ng, die moordenaar van Tian se ouers, word groot as ’n derdegenerasie Chinese migrant aan die buitewyke van Amsterdam in die omgewing van Binnen Bantammerstraat. Sy voorvader migreer uit Kowloon gedurende die 1920’s na Nederland en kry werk as stoker by die Lloyd-redery. Saam met ander werkers slaap hy sommer op die kaai in beddens wat nes die laaie van ’n klerekas lyk (79). Die Chinese handhaaf ’n lae profiel, lewe stil en eenkant (97), maar word die slagoffers van repatriasie gedurende die 1930’s. Charlie se ouma slaag daarin om ’n losieshuis te bekom wat sy uitsluitlik vir Chinese besoekers inrig. As slagoffer van blatante diskriminasie verander ’n sagmoedige en beleefde Charlie (97) in ’n jongeling wat sy verfkwaste wegbêre, hom by ’n Chinese triade (bende) aansluit en by misdaad betrokke raak. Weens ’n reeks gebeure besluit hy om na Suid-Afrika te emigreer in die hoop dat hy sal kan deel in die groot hoeveelhede goudneerslae wat gedurende die 1960’s groot nuus in Europa was. Die feit dat hy as ’n onwettige migrant die land binnekom, verskraal sy kanse op ’n beter lewe (214) en hy word gedwing om in ’n gat in die grond, rioolpype en sinkkaias te woon, terwyl hy as laagbesoldigde werker onder die ongenadige hitte van die Afrika-son op soutmyne werk.

Hier in Suid-Afrika wil Charlie net wegkom van sy verlede, van al die moord en bloed wat sy pad tot hiertoe gekenmerk het. Hy wil ophou om opdrifsel te wees, maar dit word hom nie gegun nie, bloot omdat hy anders lyk as lede van die dominante kultuurgroep (215). Mettertyd dwing omstandighede Charlie na ’n klein dorpie in die middel van nêrens en hy begin toenemend ervaar hoe dinge van hom weggeneem word (101). Hierdie ervarings intensiveer die vernedering, skaamte en gebrek aan selfrespek wat hy as migrant tot nou toe ervaar het tot ’n blinde woede teen die lewe en onreg. Net soos vernedering en verwerping met gepaardgaande gevolge diep in sy lyf ingetrek het, net so is die smaak van sout heeltyd in sy mond. Hy kan net nie daarvan ontslae raak nie. Uiteindelik stap Charlie vernederd en skaam die veld in. Hy het geen naam van sy eie nie, geen plek wat hy huis kan noem nie en geen verlede wat hy as sy eie kan toe-eien nie (404).

Soos die swart mense in Suid-Afrika, vertel Charlie homself dat hy ook kan wag. Ontbering, swaarkry en vernedering het die swart mense platgeslaan, maar Charlie weet hulle gaan mettertyd opstaan en hy saam met hulle (272). In hierdie bedreigende omstandighede keer hy terug na die verbeelde wêreld van sy kollektiewe identiteit en kulturele geheue wat sy persoonlike-identiteitskonstruk onderlê. Hy begin om weer rituele en gewoontes pligsgetrou uit te voer (353) en gebruik die 36 antieke krygstegnieke uit die Chi-dinastie (489–537) as riglyne vir sy aanvalsplan.

Tian Kilian besef dat die verloop van Charlie Oeng se lewe as migrant die sleutel hou tot die lot wat sy ouers getref het: “Dieper en dieper begeef ek my in Charlie Ng se gemoed in, in ’n poging om hom te verstaan, want as ek hom begryp, het ek die roete na myself gevind” (313). Dit is dus van kernbelang dat Tian die ervaringswêreld van migrante moet verstaan alvorens hy vir Charlie en laasgenoemde se motivering vir sy uiteindelike optrede sal begryp.

6.2 Temas

Migranteliteratuur as genre belig eiesoortige temas. In hierdie afdeling word hierdie temas geïdentifiseer en dan aangedui hoe dit in Die wêreld van Charlie Oeng ontgin word.

6.2.1 Reis

Migrasie veronderstel noodwendigerwys ’n reis, óf uit die moederland na die gasheerland(e) óf van die gasheerland weer terug na die land van oorsprong. Dit hou verband met twee van die sterkste drange van die mens, naamlik geborgenheid en verkenning (De Vries 2018:8). Dikwels geskied reise uit lande van oorsprong onder uiters moeilike omstandighede omdat migrante weens ’n verskeidenheid faktore daartoe gedwing word. Hiervan is ’n gebrek aan lewensmiddele nie die minste is nie.

Die reistema is integraal deel van die gekose roman. Al die karakters onderneem ’n reis na die een of ander bestemming: Tian se pa deur die Karoolandskap wanneer hy sake op die naburige dorpe verdedig, sy ma na haar boekwinkel op die dorp, ouma Ogies na die plaas van Bobby Goodman of die Renosterveld, skaapskeerders na werksgeleenthede, die swart prediker en later Simon Mtuze van plaas tot plaas, Jenny May van lughawe tot lughawe, ens. Die meeste van hierdie reise word uit vrye keuse onderneem, maar Charlie word weens omstandighede waaroor hy geen of baie min beheer gehad het, gedwing om van land tot land te versit. Nêrens kon hy ’n rusplek vir sy voet vind nie. Vir hom is die “Groot Weg” orals (232). Hy is “altyd op reis, sedert sy voorgeslagte, die waterchinese – altyd maar versit hulle. Versit. Versit. Versit. Aangedryf deur vloede, hongersnood, die seestrome, oortredings, honger, jagsheid, eensaamheid, woede, goudlus”. En verder: “Al daardie trekkery en seilery en weghollery van sy voorgeslagte sit in hom, als in hom opgekrop en opgedam en in sy lyf sit dit en tot hier het dit hom gebring, oor seë en vlaktes, tot hier, op hierdie nou divantjie in hierdie losieshuis wat geen naam op sy gewel het nie” (249). Hier in Suid-Afrika, sy laaste bestemming, is die naamlose losieshuis metafoor vir die gevolge wat ontworteling in die persoonlike lewe van ’n migrant beteken. Sodanig, dat hy later vergeet wat sy regte naam was.

Tian Kilian onderneem ook ’n reis na Amsterdam, die geboorteplek van sy ouers se moordenaar. Op ’n dieper vlak word dit ook ’n innerlike reis na selfontdekking en -kennis. Gedurende sy reis verwerf Tian nuwe vlakke van bewuswording. Hy word bewus van Charlie as mens en ontwikkel ’n deernis vir die moordenaar van sy ouers (110). Hy besef in die Chinese woonbuurt van Amsterdam wat dit van Charlie moes geverg het om uiteindelik in Suid-Afrika aan te kom, dat die reis nie maklik kon gewees het nie. Maar, dan keer hy weer na homself terug: “Ek het my eie reis om af te lê, my eie vrae om te beantwoord.” Saam hiermee volg ook ’n reis na die groep waaraan hy behoort se kollektiewe geskiedenis wat ’n baie bepaalde ideologie en kulturele identiteit gevorm en in stand gehou het. As hy die psige van die kultuurgroep waaraan hy behoort, verstaan, het hy ook die roete na homself gevind (313).

Reis veronderstel ook waarneming van die omgewing waardeur gereis word en daarom speel bewuswording en maniere van sien ’n sentrale rol in die roman. Niemand is so blind soos hy wat nie wil sien nie en die gevolge hiervan speel uit soos ’n rivier wat rustig, maar onheilspellend, verby die Karoodorpie vloei. Tian se pa reis deur die ruimte van sy land, maar draai doelbewus sy oë weg11 sodat hy nie rekenskap hoef te gee aan sy eie gewete nie.

Waarskuwings is aan die orde van die dag en niemand kan onkunde pleit sonder om hul eie gewete te verkrag nie. Tian se ma waarsku hom reeds aan die begin van die roman dat hy die aand van die vuurwerkvertonings moet wegbly van die “crackers af, mens kan ’n oog of ’n toon verloor” (17), min wetende waarop hierdie oënskynlik minder belangrike waarskuwing gaan uitloop. Selfs ouma Ogies, ’n gerespekteerde waarsêer in die gemeenskap, se waarskuwings dat hier ’n man gaan aankom wat alles gaan verander, word in die wind geslaan (109). Al is sy sonder oë gebore, het sy ’n veel dieper vlak van waarneming as enige van die ander karakters. Uiteindelik probeer sy ’n klag teen God lê, maar ook dit word nie deur die dorpsprokureur ernstig opgeneem nie. Tian word mettertyd bewus van verskeie geheime en hy begin al hoe meer om dit van sy ouers te weerhou, omdat hy ook nie meer so seker is wat om van hul oortuigings te dink nie. Sy pa verteenwoordig soms mense wat die slagoffers van onreg is, maar verkies meestal om nie té veel stof op te skop nie, want dit is sleg vir besigheid. Die gewone orde van dinge moet in plek gehou word. By herhaling wys niewittes daarop dat wit mense altyd haastig is, só haastig dat hulle fisies sien, maar eintlik stokblind is. Ouma Ogies vra byvoorbeeld vir Missus Mtuze: “Is blind dan wit?” (309). Hiermee saam hang natuurlik ook sintuiglike waarneming. Veral reuke, soos dié wat aan karakters kleef, loop hand aan hand met verskillende motiewe en simbole wat saam met die storie ontwikkel.

6.2.2 Verlies

6.2.2.1 Verlies van identiteit

Agterlaat van ’n bekende tuiste en die geborgenheid van ’n kulturele identiteit is faktore wat waarskynlik die grootste invloed op nie-Westerse migrante in Westerse lande uitoefen. Migrante is nóg vis, nóg vlees: hulle is nie meer Chinees nie, maar ook nie Hollands nie (82). Seyhan (2001:7) sê in hierdie verband: “Multiple migrations end in the loss of our homes, possessions, and memorabilia. When the smoke clears, we are faced with charred pieces of identification, shards of language, burned tongues and cultural fragments.”

Migrante wat los raak van hul eie agtergrond en kollektiewe identiteit raak soekend en dit is juis wat met Charlie gebeur (136). In die slagskuur by Oudekerk aan de Amstel waar hy uit eie beweging beland het om sy stilswyende opstand teen sy familie se instandhouding van ou gevestigde waardesisteme, tradisies en norme te verwoord, moet hy vergeet wie hy was. Hy verreken hierdie verlies: “Hy weet dat ’n blaar wat losraak van sy stam mettertyd uitdroog. Jy word deel van herfs. Jy is slagoffer van die wind” (242). Tian verstaan iets hiervan wanneer hy met verwysing na Charlie opmerk: “Hierdie man wat verlies met hom saamdra asof dit ’n kledingstuk is. Iets agtergelaat. Asof hy groot verloor en baie laat vaar het. Hierdie soutchinees” (385).12

Charlie kom as ’n ontwortelde en soekende persoonlikheid in Suid-Afrika aan. Hy het net een begeerte en dit is om van sy verlede weg te kom. Laasgenoemde omvat veel meer as die moorde wat hy gepleeg het, of waarvan hy die getuie was. Hy wil ontsnap van die omstandighede in Nederland wat hom as migrant, vreemdeling en ongewenste persoon gebrandmerk het en wil sy menswaardigheid herstel. Om dit te doen, keer hy terug na die bekende en begin sy strategie beplan aan die hand van sy familie se tradisionele riglyne, soos ingebed in hul kulturele identiteit. Dit wat hulle in staat gestel het om uitdagings te oorkom, vele teenslae te oorbrug en hulle in staat gestel het om in vervreemdende omstandighede te oorleef (208). Wanneer hy in Kaapstad van die boot afklim, het Charlie sy koffertjie, ’n kissie, ’n strooihoed en sy kadotjie byderhand (210). Al hierdie voorwerpe is visuele beelde en elemente wat hom herinner aan die kultuurgoedere van sy voorgeslagte.

Dat hierdie memorabilia ’n gemene deler vir alle migrante is, word in die roman bevestig deur ’n ander onwettige migrant, net bekend as “Sy”. Met ’n opgestopte kanarie in die een hand en ’n tas vol kleurryke lappe in die ander, bring sy ook haar eie kulturele identiteit as sekuriteit saam. Belangriker as hierdie tasbare voorwerpe bring Charlie ook ’n diepgaande kennis van die 36 krygstegnieke wat al van oudsher deur sy volk in bedreigende situasies toegepas is. Kortom dus, alles wat nodig is vir oorlewing onder vreemde omstandighede (449). (Sien ook Tzu 2017.)

6.2.2.2 Verlies van ruimte

Belangrike literêre tekste van die afgelope eeu oor die mens se soeke na wie en wat hy is handel hoofsaaklik oor die behoefte aan tuiskoms of ’n eie plek (Buikema 2005). Omdat die migrant juis hiervan ontneem is, is die soeke na ’n “huis” of “tuiste” as simbool van stabiliteit en veiligheid ’n herhalende tema in migranteliteratuur. Hiermee saam, erkenning, beskerming en aanvaarding. Lee (2010:128) wys daarop dat “plek” binne migrante- omstandighede per definisie ’n rondreisende onstabiele perspektief bied wat ’n hele aantal ander meganismes in werking stel, soos onder andere herinneringe, tuiskoms en ’n behoefte aan ’n gevoel van “behoort aan”. Gesien teen hierdie agtergrond, beteken “huis” in diaspora-terminologie ’n voortdurende verbeelde terugkeer na oorspronklike wortels en ’n herdefiniëring van “tuiste”. Dit word ’n voortdurende soeke na ’n tuiste, beide in die verbeelding en in die praktyk. Wanneer ouma Voetjies vir Charlie vra waar sy huis is, antwoord hy haar nie (139). Ook Charlie besef dat “huis” baie meer is as ’n skuiling teen die elemente.

In die lig van die feit dat migrante in gasheerlande nie oor ’n eie geografiese ruimte beskik nie, word verskeie pogings aangewend om juis sodanige ruimte te skep. Vir Charlie word die sirkel wat hy in die stof trek, sy emosionele tuiste, die plek waar hy homself kan verweer teen die aanslae van die lewe en wat hom sal beskerm teen die boosheid daar buite (134). Ongelukkig word hierdie tuiste ook vir Charlie die plek waar hy sy bose planne teen die plaaslike gemeenskap smee.

Migrante sal nie sommer aan familie of vriende in die land van herkoms laat blyk dat hulle nou in swak omstandighede woon nie en daarom word hul tuiste in die gasheerland baie meer rooskleurig voorgestel as wat werklik die geval is, soos byvoorbeeld in Hafid Bouazza se roman Paravion (2004). In Die wêreld van Charlie Oeng word na Binnen Bantammerstraat verwys as die bakermat van die Chinese bevolking in Amsterdam tydens Charlie se grootwordjare, sonder dat daar melding gemaak word van die feit dat dit in werklikheid niks anders as ’n ashoop was na die Tweede Wêreldoorlog nie. Na uitsetting van die oorspronklike Joodse inwoners is geboue gesloop om plek te maak vir die konstruksie van die stad se metro.

Ook die land van herkoms word vir opvolgende generasies positief voorgestel, en die redes vir migrasie verdof mettertyd. Ouma Voetjies het graag vir haar nasate vertel dat Hongkong eintlik “geurige hawe” beteken. Sy moedig hulle aan om die hawe by Aberdeen te besoek, want dit is daar waar hul voorvader geurige “wierookbome” help laai het (153). Wanneer Charlie wel sy land van oorsprong besoek (169), vind hy die omstandighede totaal anders (154–7). Hy word gedwing om ’n bedelaar te word wat tussen vloer en dak in ’n volgepropte migrantelosieshuis woon. Hier, in sy oorspronklike vaderland, is die inheemse inwoners wat veronderstel is om die dominante groep te wees, as gevolg van kolonialisasie in ’n permanente desperate toestand: “Altyd gebukkend, altyd gehurk – wanneer hulle in die helder sonlig op straat uitgaan, loop hulle ook gebukkend en lyk terneergeslae. Hul lywe het so geboë leer lewe” (156). Hierdie lewenshouding toon ’n duidelike ooreenkoms met die onderdrukking van swart mense in Suid-Afrika gedurende 1960’s.

6.2.3 Instandhouding van eie kultuur en waardesisteme deur migrante in die gasheerland

Migrante in ’n gasheerland waar ’n ander kulturele verwysingsraamwerk as hul eie geld, organiseer hulself feitlik sonder uitsondering in eiesoortige gemeenskappe omdat dit hulle in staat stel om ’n eie kultuur (waardesisteme, gebruike, tradisies en lewenswyse) in stand te hou en uit te leef. Hierdie gemeenskappe sorg vir broodnodige sekuriteit en ’n gevoel van “behoort aan”, onontbeerlik vir suksesvolle funksionering van die individu in vreemde omstandighede. In verskeie migranteromans is daar dikwels ’n groep migrante wat toesien dat ’n eie kultuur in die gasheerland in stand gehou word – vergelyk byvoorbeeld De dagen van Sjaitan (Said El Haji, 2000) Paravion (Hafid Bouazza, 2004) en Paper sons and daughters. Growing up Chinese in South Africa (Ufrieda Ho, 2011).

Die Chinese matriarg ouma Voetjies is haar familie se geheue in Nederland en instandhouer van tradisies (80 e.v.), rituele (83), waardesisteme, norme en gewoontes. Met geraamde portrette van trotse voorgeslagte teen haar mure (82) is dit haar selfopgelegde taak om die nuwe geslag terug te rem na die ou dinge, sodat hulle nie die tradisies van volk en vaderland sal vergeet nie (83). Haar losieshuis lyk soos ’n Chinese museum, ’n uitgestalde geheue: “Haar pa het eenkeer ’n krat vol Chinese meubels en versierings uit Hongkong laat kom en hier is als nog, dekades later” (81). Haar voete is ooreenkomstig Chinese gebruik opgebind en heeltemal misvorm; sy neem besluite namens almal; niemand anders se opinie tel nie. Niemand durf haar teëgaan nie; sy sorg dat almal binne die reëls van die kollektiewe geheue optree, en haar opdragte word stiptelik uitgevoer (79, 145).

In Suid-Afrika pen Charlie sy plek deur middel van sy toorsirkel af (271). Hierdie sirkel word sy skuiling, sy taktiek van afwesigheid, sy wegkruipplek, sy simboliese ruimte in ’n toenemend vervreemdende wêreld. Om dieselfde rede merk die renosterbul ook met sy piskolle in die Renosterveld sy plek af om indringers af te skrik (89). Hierdie ruimte, voorheen van mens en dier weggeneem, sal weer eendag aan die regmatige eienaars teruggegee word. Ouma Ogies waarsku: “(E)endag word die hele Karoo Renosterveld.” Implisiet, dus, sal die gebiede wat deur koloniseerders afgeneem is, weer aan hul regmatige eienaars terugbesorg word.

Verlies van menswaardigheid en selfrespek laat gemarginaliseerde migrantegroepe ook teruggryp na sowel die roemryke geskiedenis en trotse tradisies van die moederland as die heldedade van voorgeslagte (Willems 2012:136). Hierop is Charlie Ng se familie geen uitsondering nie (176). Hy word voortdurend daaraan herinner dat sy voorvader ’n beroemde generaal was wat nooit ’n veldslag verloor het nie; hy is deel van ’n trotse nasie wat lank voor die Westerse beskawing bestaan het. Jenny May bevestig ook aan Tian dat Charlie se voorouers groot aansien in hul eie gemeenskap geniet het (111).

Nie-Westerse migrante word gekonfronteer met die feit dat ’n roemryke geskiedenis in ’n Westerse gasheerland van nul en gener waarde is. Hier is hulle niks anders as buitelanders, vlugtelinge, vreemdelinge of allochtonen nie (Abdolah 2001:22). Ontkenning van eie waarde in die gasheerland lei daartoe dat nie-Westerse migrante hulle begin skaam vir wie en wat hulle is en hulle word gedwing om in hul eie wêreld te leef (186). Charlie herinner homself voortdurend aan die feit dat hy uit ’n roemryke familie stam, ’n Ng uit die oeroue beskawing in die Ooste (272). In Nederland (en ook later in Suid-Afrika) weet niemand dit nie. Sy andersheid laat hom minderwaardig voel (383) en hy word gedwing om in skaduwees te beweeg, tussen ander gemarginaliseerde groepe.

Chinese legendes, sprokies en mites speel ’n belangrike rol om Charlie gebonde te hou aan die kulturele identiteit van die groep waaraan hy behoort. So byvoorbeeld vertel sy ouma, Shie Ng, vir hulle sprokies en verhale uit die Chinese mitologie (153). Op besoek aan sy land van oorsprong lees Charlie Kantonese gedigte in ’n poging om weer ’n emosionele verbinding te vind met sy familie se emosionele tuiste wat nie meer bestaan nie (159). In Suid-Afrika doen Charlie sy bes dat die gemeenskap moet weet van sy roemryke verlede, dat hy iemand is wat verdien om met waardigheid en respek behandel te word. So byvoorbeeld vertel hy een middag aan Tian se ma buite haar Boek Oase die sprokie van die Biblioteek en die Erdwurm, ’n bekende verhaal uit die kollektiewe argief van die Oosterse beskawing, in ’n poging om meer van homself aan die plaaslike gemeenskap te leer. Ma dink die hele middag na oor die betekenis van die sprokie, terwyl ’n boek oor die onderwerp op ’n rak in haar boekwinkel staan en stof vergader. As gevolg van haar gebrek aan belangstelling gaan die werklike implikasie van Charlie se sprokie by haar verby (340–2, 399). Sy is tekenend van die inwoners van die gasheerland wat min doen om meer uit te vind oor die kultuur van vreemdelinge in hul midde anders as om hulle as die “eksotiese ander” te sien.

Al het Charlie terwyl hy in Nederland gewoon het, in opstand gekom teen die Chinese kultuur, gewoontes en gebruike, keer hy in Suid-Afrika weer daarnatoe terug. Nie alleen dra hy kenmerkende Chinese klere wanneer hy met sy kruiwa die dorpie gaan besoek nie, hy begin weer om pligsgetrou die Chinese rituele uit te voer, omdat dit hom veilig en geborge laat voel (353). Hy onthou weer Chinese sprokies uit sy kinderdae (228) en gebruik dit as vertroosting, nie alleen vir homself nie, maar ook vir sy metgesel, “Sy” (232).

Toe Charlie sien dat hy geen hond haaraf maak tussen die wit bevolking in Suid-Afrika nie, wend hy hom tot ander gemarginaliseerde groepe. Hy leer om soos swart vroue groot bondels op sy kop te balanseer. Hy maak selfs bygelowe van die inheemse bevolking deel van sy verwysingsraamwerk en sit sy bed op stene (241). Hy vertel vir Witkant verhale uit die Chinese mitologie (349, 362). Witkant vertel ook vir Charlie alles wat hy weet van die geskiedenis. “Storie vir storie pak hy uit” (363). Al kan hulle twee met mekaar identifiseer, bring dit hulle in die groter milieu niks in die sak nie. Beide is uitgewekenes, gemarginaliseerd en onaanvaarbaar: Witkant omdat hy ’n albino en boonop ’n informant (impimpi) is, Charlie omdat hy as “die ander” gestereotipeer is, maar belangriker, omdat hy van sy eie kulturele groepering verwyderd geraak het. Charlie se pogings om vir hom ’n tuiste in Suid-Afrika te skep (228) loop ook op niks uit nie. Selfs in die velskuur waar hy probeer om vir homself ’n afgebakende ruimte te skep, loop die dorpsbewoners in asof hulle alle reg daartoe het. Tian se ma krap selfs in sy goed en kom op ’n skildery af wat hy en Cor van Gogh met goed en bloed bewaar het. Dit kom nie eens by haar op dat sy op iemand anders se private terrein oortree nie. Charlie word maar net weer deel van ’n gemarginaliseerde groep wat onaanvaarbaar is bloot op grond van voorkoms, waardesisteme, gebruike en lewenswyse.

Die behoefte “om te behoort” word ook in Suid-Afrika gedurende die tydperk waarin die roman afspeel, deur die gekoloniseerdes ervaar. Die Groepsgebiedewet het tot gevolg gehad dat hulle van grond verskuif is waar hulle voorgeslagte gewoon het. ’n Voorbeeld in die roman is die vele Boesmantekeninge op Slootplaas, maar in die meer onlangse geskiedenis, die Slams se winkel wat voorheen die huis van ’n bruin onderwyser was. Hierdie ontworteling het tot gevolg dat gemarginaliseerdes, net soos nie-Westerse migrante in Westerse gasheerlande, bly soek na ’n emosionele tuiste. Al besit ouma Ogies haar eie plek op Slootplaas, hunker haar hart terug na die Renosterveld, die plek van haar “voormense”, en keer sy voortdurend daarnatoe terug (87). Dit vorm die basis van wie en wat sy is en is noodsaaklik vir haar emosionele oorlewing. Wanneer ’n renoster in die gebied hervestig word, is die ouma buite haar vel van blydskap en besluit sy om die dier se aankoms in sy ou tuiste by te woon. Sodoende word sy getuie van ’n proses waarin haar eie mense weer na hul oorspronklike tuiste sal terugkeer (267).

Swart werkers wat vanuit eie gebiede gedurende die 1960’s na die goudvelde migreer het, probeer ook hulle bes om eie tradisies en rituele in stand te hou (128), maar die nodige erkenning, so belangrik vir die vorming van ’n individuele identiteitskonstruk, ontbreek by die dominante groep. Dit het tot gevolg dat lede van die verskillende swart bevolkingsgroepe los geraak het van hul eie kulturele identiteit en deel word van ’n gesiglose massa.

6.2.4 Generasiegapings (Tradisie teenoor moderniteit)

Soos reeds hier bo uitgewys, is generasiegapings ’n struikelblok vir die identiteitsvorming van tweede-, maar veral derdergenerasiemigrante. (Vgl. ook Gijsbert 2011:187.) Veral eerstegenerasiemigrante wil hul kinders opvoed in die kultuur, tradisies en gewoontes van die land van oorsprong. Charlie se pa verbied hom om weer na die Hollandse skool te gaan. Hy moet volgens tradisie Kantonees en “oulandse” fabels leer by ’n twyfelagtige leermeester uit die moederland (201, 202, 384). Hierdie gebrekkige opvoeding is baie migrantekinders se lot en dit beroof hulle van toekomstige werksgeleenthede. Kinders uit gemarginaliseerde groepe onder die vorige bedeling in Suid-Afrika is ook ontneem van behoorlike skoolopvoeding, veral omdat hulle moedertaal misken en opvoeding in Engels en/of Afrikaans verpligtend was.

As kinders onder nuwe omstandighede afwyk van die gewoontes van hul kultuurgroep, word dit nie ligtelik in die gemeenskap aanvaar nie. So byvoorbeeld word Charlie en sy ouers na die losieshuis van ouma Voetjies ontbied sodat die seun weer na die ou weë teruggelei kan word. Hy raak op ’n Nederlandse meisie verlief, maar albei families vind die vriendskap ongewens, nie op grond van persoonlike eienskappe nie, maar bloot omdat hulle van verskillende rasse is (99). In Suid-Afrika was daar ’n verbod op gemengde huwelike tussen wit mense en ander bevolkingsgroepe. Indien sodanige huwelike wel plaasgevind het, is die paar in die meeste gevalle nie deur een van die twee groepe aanvaar nie.

Kinders wat in die gasheerland gebore is, wil nie meer hul lewe inrig ooreenkomstig oudmodiese rituele en tradisies wat deur die vader en sy tydgenote onderskryf word nie, maar is ook nie gereed of daartoe in staat om uit familiebande weg te breek nie. Kinders van migrante is skaam vir hul tradisievaste ouers. In Die wêreld van Charlie Oeng probeer hulle wegvlug van hul ouers se alewige getjommel oor die moederland en die roemryke verlede van die voorgeslagte (83). Hulle wil nie net van die ou tradisies en lewenswyse wegvlug nie, maar ook uit die benouende strate van die gebied waarin hulle woon (81). Al probeer latere generasie nie-Westerse migrante hulle bes om deel van die Nederlandse bevolking te wees, word hulle selde deur laasgenoemde aanvaar. Kristien Hemmerechts se Donderdagmiddag halfvier (2002) en De Buitenvrou (2004) van Joost Zwagerman verhaal juis hierdie tendens.

Die spanning tussen tradisionele vaders en hul moderne seuns is ’n deurlopende tema in migranteliteratuur; vgl. onder andere Mijn vormen (2000, Mustafa Stitou) en El Weswes (2001, Najoua Bijjir). Dikwels ontbreek ’n vaderfiguur en dit het negatiewe gevolge vir die vorming van ’n persoonlike identiteit. In omstandighede waar die kultuurgroep se verwysingsraamwerk radikaal verskil van wat as die algemeen geldende een binne landsgrense erken word, het dit uiters negatiewe gevolge vir veral seuns. Swart mynwerkers wat na die goudmyne in Suid-Afrika migreer het, het byna sonder uitsondering ’n gesin in die tuislande agtergelaat.

Kinders van migrante wat van tradisievaste vaders wil ontsnap, voel dikwels dat hulle optrede vorige geslagte in die steek laat. Met sy varkslagtery het Charlie sy pa laat “gesig verloor” en hy is nou te skaam om in die straat te verskyn. Sy seun het hom voor die hele familie en die Chinese gemeenskap verneder. Dit is onvergeeflik en slaan net nog ’n wig tussen generasies in (230). Daar is altyd ’n tweestryd wat woed. Enersyds voel dit vir Charlie asof hy sy vader verraai as hy leer om behoorlik Nederlands te praat soos die ander Chinese seuns in hul buurt (243). Andersyds probeer hy ook alles in sy vermoë om vir die inheemse gemeenskap aanvaarbaar te wees.

In die gasheerland trou migrante dikwels met inwoners van die gasheerland. Nêrens is kultuurbotsings meer akuut as binne huisgesinne van gemengde huwelike nie (102). Hiervan is Charlie Ng ’n sprekende voorbeeld (139–40). Kinders is gewoonlik in die eerste linie en daarom moes Charlie se pa sy werk in die noorde los om sake tuis te kom uitsorteer. Die “halfbloedjies” sal Hollands grootgemaak word en Charlie aan die tradisie teruggegee word as die volgende generasie wat die Chinese vlam weg van die moederland brandend moet hou. Charlie word hierdeur net nog verder vervreem en beland op die ou einde tussen wal en skip. Enersyds voel hy onwelkom binne die gesin en word verbied om dieselfde skool as sy twee stiefsusters by te woon. Sy pa gebruik hom as wapen teen sy Nederlandse stiefma, wat sommer goedsmoeds aanvaar dat Charlie dom is omdat hy sukkel om Nederlands aan te leer (243). Sy pa gee homself as werklose oor aan dobbel, opiumpype en samekomste van Chinese seemanne in losieshuise, met die gevolg dat die gesin net nog verder wegsak in ellende en die Nederlandse siening van “die ander” in hul midde bevestig. Intussen blameer Charlie homself vir die toedrag van sake (103).

Uiteindelik kom die jongman in opstand teen uitgediende oudmodiese gewoontes, tradisies en rituele. Wanneer hy hom aansluit by die Chinese triade, ’n misdadige netwerk wat ontstaan het uit ’n eeue oue Chinese tradisie, is dit ook sy eerste treë na misdaad, ontworteling, verlies en ondergang. Ten einde laaste moet ouma Voetjies ook erken dat sy geen gesag meer het oor die opstandige Charlie wanneer hy sy eerste treë in die onderwêreld gee as ’n uiting van eie identiteit nie (82 e.v.). So byvoorbeeld sê Shie Ng aan Charlie dat sy probeer het om die tradisies aan die lewe te hou, want sy het gedink ’n mens kan Chinees bly, maar ook Hollander word, maar die kinders het haar verkeerd bewys (139). Die feit dat haar eie kleinkind ’n slagoffer van verwerping geword het omdat hy nêrens inpas nie, laat haar afgetakel, oud en gedaan. Sy besef dat haar verskoning niks gaan verander nie. In hierdie moderne wêreld is elkeen op sy eie; niemand dien meer die familie nie. Dit spel net verdriet en ellende, omdat geen mens sonder ’n persoonlike identiteit en verwysingsraamwerk kan funksioneer nie. Na die dood van Charlie se pa as gevolg van verdriet en verlange na Kowloon, verlaat die groepie die begraafplaas en stap “(m)et die verslae gevoel dat ’n era verby is.13 Oor hulle dryf die geur van brandende Uncle Sams en ’n vaste oortuiging oor die sekerheid van onsekerheid” (149).

6.2.5 Land van herkoms

Daar word in migranteliteratuur op ’n herhalende wyse na die land van herkoms verwys omdat dit so ’n belangrike plek inneem in die vorming van ’n persoonlike-identiteitskonstruk binne ’n bekende kulturele verwysingsraamwerk. Omdat omstandighede binne die moederland voortdurend verander en migrante dikwels nie oor die middele beskik om gereeld daarheen terug te keer nie, word die land van oorsprong niks anders as ’n verbeelde werklikheid wat op ’n nostalgiese wyse in die gasheerland in stand gehou word nie. Migrante wat ter wille van oorlewing vlug, koester dikwels ’n wrok teen die land van herkoms omdat armoede, korrupsie, kriminaliteit, oorloë en onderdrukking die hoofoorsake vir migrasie na ’n vreemde land is, met gepaardgaande ontworteling en vervreemding (Paasman 1999:331).

Wat ook al die omstandighede mag wees waarom ’n migrant sy moederland verlaat het, die behoefte bly altyd om daarheen terug te keer (149). Dit is die rede waarom Jenny May ’n lugwaardin geword het, want sodoende kan sy in verbinding bly met haar land van oorsprong. Sy sien die veranderings wat daar plaasvind en het ’n baie groter werklikheidsbesef van haar oorspronklike tuiste as die meeste ander migrante. Wanneer sy en Tian na Kowloon gaan, sê sy vir hom: “Hierdie plek laat my tuis voel. Die plek van my kinderjare, voordat ek as selfbewuste Chinese dogtertjie tussen die Hollandse kinders moes grootword. Dit was nie maklik nie” (181).

Wanneer Charlie na die oorlog as derdegenerasiemigrant vir die eerste keer na Kowloon teruggaan, kom hy agter dat dit nie meer die land is waar sy voorvaders as trotse burgers gewoon en gewerk het nie. Hier het die Engelse ook die gebied gekoloniseer en die oorspronklike inwoners is niks anders as loonarbeiders nie. Die land waarvan ouma Voetjies vertel het, bestaan nie meer nie (153–4). Hierdie toedrag van sake vervreem Charlie nog meer en hy word fisies, maar ook simbolies bedelaar in sy “eie” land. Ook in hierdie ruimte wat veronderstel was om aan hom ’n simboliese tuiste te bied, moet hy hom wend tot ’n krotbuurt vol migrante en woon onder sulke haglike omstandighede wat nie eers in die gasheerland te bedink was nie (156). Hy hoort nêrens nie, voel orals ontuis, en dit boonop in die ruimte waar hy verwag het om ’n tuiste te vind (186).

Later in Suid-Afrika is Charlie só verward dat hy begin om Amsterdam as sy emosionele tuiste toe te eien. Die feit dat hy hierdie gedagte dadelik verbind met die feit dat dit ook die plek was waar hy as kind ontdek het dat hy “anders” is, toon die verskeurdheid binne die migrant, ’n direkte gevolg van die feit dat hy nêrens inpas nie (292). Net soos die goedkoop reuk van die prostituut se parfuum, kry hy nie sy status as migrant van sy hande afgewas nie.

6.2.6 Die gasheerland

Dikwels lewer die gasheerland ook nie die verwagte melk en heuning wat in die vooruitsig gestel was nie. Migrante bly ongeskoold, werkloos (veral onwettige migrante) of verrig werk met ’n swak vergoeding wat geen vooruitsigte vir ’n beter toekoms bied nie. Ekonomiese welvaart spel sukses, want migrante is feitlik sonder uitsondering die slagoffer van uitbuiting in gasheerlande (82, 97). Daarom word dit binne die kultuurgroep van elkeen verwag om hard te werk en geld te verdien. Charlie moet sy verfkwaste wegpak, want die skone kunste word nie met ekonomiese welvaart verbind nie. In die wêreld van Charlie is die vorming van misdaadsindikate met wêreldwye netwerke ’n noodwendige gevolg van ekonomiese diskriminasie. Assosiasie met so ’n triade is juis die begin van Charlie se reis na sy noodlottige eindbestemming. Omdat ongeskoolde en onwettige migrante die werk verrig waarvoor inwoners van gasheerlande nie kans sien nie, is hulle ook die eerste slagoffers van afleggings. Ook Charlie se pa verloor sy werk en dit dompel die gesin in armoede. Die familie aanvaar sonder meer dat Charlie net so ’n leeglêer soos sy pa gaan word, terwyl dit eintlik vanweë omstandighede is waaroor hy geen beheer het nie (103).

In die gasheerland word die bydrae wat migrante lewer, dikwels geïgnoreer. In die roman herinner Chinese migrante hul nageslag voortdurend aan die feit dat hulle ook ’n beduidende rol gespeel het in die opbou van die gasheerland (81). Die feit dat hulle bydrae nie erken word nie, vervreem die groep net nog verder en laat hulle as buitestanders op die rand van die samelewing leef (11).

Ook hier in Suid-Afrika is Charlie ’n buitestander, iemand wat totaal geïgnoreer en nie eens raakgesien word nie (144). Hy bly in ’n ou velskuur en niemand weet eers wie die vorige eienaar was of onder watter munisipale departement dit ressorteer nie. Net soos migrante in eie buurte aan die buiterande van stede leef (109), so word swart mense ook tydens die apartheidsera in afsonderlike buurte aan die buitekant van dorpe gevestig. Omdat die meeste van hulle handearbeid verrig, geen eiendomsreg kon verkry, of eie besighede kon open behalwe in eie woongebiede nie, was ekonomiese deelname eerder die uitsondering as die reël. Daar was geen vooruitsigte vir beter lewensomstandighede nie.

6.2.7 Kultuurverskille: “die ander”

Seyhan (2001:10) merk ten opsigte van migrantegemeenskappe in gasheerlande op: “(There) are communities that exist within national borders or alongside the citizens of the host country but remain culturually or linguistically distanced from them and, in some instances, are estranged from both the home and the host culture.”

Migrante uit ’n nie-Westerse agtergrond word dikwels as die eksotiese ander gesien (192). Wanneer die Weste wel vir hulself ’n beeld van vreemdes in hul midde voorstel, is dit dikwels op aannames uit eie verwysingsraamwerke gegrond (183). Wat nie in ooreenstemming met die eie is nie, word gou gedefinieer as “die ander”. Hoe laasgenoemde oor hierdie stereotipering voel, is van minder belang en word selde oorweeg. So word Charlie al van kleins af geïnteresseerd bekyk omdat hy anders is; hy word eenkant toe gestoot en nie as mens aanvaar nie (243).

Sabine Milz, met verwysing na die situasie in Duitsland, wys daarop die begrip etnies onder alle omstandighede waarin dit gebruik word, as diskriminerend ervaar word. In eietydse omstandighede verwys dit na kultuurgroepe wat nie tradisioneel geïdentifiseer word met die dominante groep of ander kulturele groepering nie (Milz 2010:31). In Suid-Afrika was etnisiteit onder die vorige bedeling ’n bepalende faktor. Wanneer Charlie in die tronk gegooi word, weet die polisie nie in watter deel hy geplaas moet word nie. Moet hy as wit of as niewit geklassifiseer word? Wanneer Tian se pa die Slams aanspreek omdat hy vir Charlie onder ’n hoop sinkplate laat bly wat voorheen ’n hoenderhok was, antwoord die Slams skouerophalend dat die Chinaman nie wit is nie, ook nie bruin nie en nadat hy ’n paar oomblikke gehuiwer het, ook nie swart nie (284).

’n Belangrike aspek van identiteitskonstruksie vir persone wat deel is van ’n gemarginaliseerde groep binne ’n bepaalde gebied, is hoe die individu homself ervaar deur die oë van ander. “Kyk”, “sien” en “luister” speel belangrike rolle in die roman, juis omdat ’n gebrek aan sintuiglike waarneming tot soveel misverstande en vooroordeel lei. So byvoorbeeld vra Jenny May vir Tian of hy regtig geluister het, en verder: “Wat sien jy wanneer jy na my kyk?” (191). Mense sien nie vir Charlie raak nie – hulle kyk verby hom in die straat; hy is ’n mindere (144) en dit beroof hom van sy selfrespek. Uiteindelik word hy in sy gemoed wat ander sien en nie wat hy is nie (332), ’n niksmens sonder enige menswaardigheid. Migrante word skaam vir wie en wat hulle is omdat ander op hulle neersien, hul andersheid verag (172). Charlie wens dat hy sy eie skaduwee (sy identiteit as migrant) van hom kan afsny en dat hy sonder beskimmeldheid en agterdog selfgenoegsaam in sy eie lyf kan lewe (243). Net soos gemarginaliseerdes in Suid-Afrika voor 1994, begin hy homself sien as ’n derderangse individu, iemand wat sy ondergeskikte posisie gelate aanvaar.

Dit is ook belangrik om te onthou dat migrante vanuit ’n ander verwysingsraamwerk die inheemse bevolking van die gasheerland op dieselfde negatiewe wyse evalueer as waaraan hulle self blootgestel is. So byvoorbeeld is Lise Vroman se pa vir Charlie sinoniem met die seuns wat hom op skool alle hel gegee het (126). Tian word mettertyd bewus van die feit dat die wit boere ook vir Charlie baie vreemd moes gewees het, maar as dit so was, het hy dit nooit laat blyk nie (397).

In Suid-Afrika is daar ook groot kultuurverskille tussen verskillende kulturele groeperinge. So byvoorbeeld word volronde vrouefigure in sekere Afrika-kulture met voorspoed en goeie tye geassosieer, terwyl die teenoorgestelde opinie in ander groepe geld (245).

Mense is onwillig, of stel nie daarin belang om van mekaar se kultuur, gewoontes en lewenswyses te leer nie (399). Tian sit een aand en luister na die Xhosa-werkers se weemoedige lied uit Afrika op Bobby Greenblatt se plaas (93). Dit pla hom glad nie dat hy nóg die betekenis, nóg die konteks daarvan verstaan nie. Hy doen ook geen moeite om uit te vind nie, want as lid van die dominante groep word dit nie van hom verwag om iets te weet van gemarginaliseerde groepe se kultuur nie. Op skool leer kinders ’n taal wat nog nooit in Suid-Afrika gepraat is nie en op sy ouers se aandrang leer Mavis Latsky, die Latyn-onderwyser, vir Tian Romeinse fabels, sprokies en mitologie.

6.2.8 Kommunikasie

Groepe uit verskillende verwysingsraamwerke luister dikwels nie na mekaar nie, spesifiek in gevalle waar die een sigself nie na behore kan uitdruk nie, omdat hy of sy nie die nuwe vreemde taal magtig is nie (243). Kinders van migrante word dikwels gespot omdat hulle nie die inheemse taal korrek kan praat nie (83). Vir Chen Pan in Monkey hunting klink Spaans soos ’n geraas op dieselfde toonhoogte, sonder enige betekenis (2003:26). In Die wêreld van Charlie Oeng wend Charlie hom uiteindelik tot stilte en meditasie. Dit word sy skuilte en bied oorlewingsmeganismes sodat hy kan aangaan met sy lewe in die gasheerland.

6.2.9 ’n Gebrek aan menswaardigheid

In Die wêreld van Charlie Oeng word Hollanders uitgebeeld as mense wat rondloop asof die wêreld aan hulle behoort. In Kowloon, Charlie se land van oorsprong, asook in Suid-Afrika, waarheen hy ten einde laaste uitwyk, stap wit mense met dieselfde houding. Op die Karoo-dorp waar Charlie uiteindelik aanland, sien hy hoe daar met vlugtelinge gewerk word (404). Hier word die menswaardigheid van vreemdelinge (en swart mense) nie erken nie; trouens ouers gebruik Charlie as afskrikmiddel om kinders mee bang te maak (273). Op ’n spoorwegstasie in Suid-Afrika ruk drie jong boere hom rond, misken sy privaatheid en laat hom sy koffertjie op die perron uitpak (41). Tian se pa stap ongenooid Charlie se toorwiel binne en ruk hom sonder seremonie daaruit. Al hierdie ervarings ontbrand mettertyd soos ’n witwarm woede sy bors.

6.2.10 Diskriminasie

Wanneer diskriminasie en rassisme aan die orde van die dag is, kom vooroordele ten opsigte van luiheid, neigings tot geweld en ander onaanvaarbare optrede (soos kriminaliteit) dikwels na vore (Paasman 1993:331). Reeds in Nederland ervaar Charlie diskriminasie en word sy Chinese werkgewer gedwing om hom af te dank omdat ’n Nederlandse klant hom onaanvaarbaar as metgesel vir sy dogter vind (99). Dit het gebeur ten spyte van die feit dat Charlie spesiaal moeite gedoen het om allerhande gunsies vir die Hollanders te verrig en hy as ’n gawe jongman beskryf is. Hy besef dat sy eie mense die inheemse bevolking altyd ter wille sal wees bloot vir materiële gewin, in plaas daarvan om die lede van hul eie groep teen diskriminasie te beskerm (99). Charlie ervaar uiterste verwerping wanneer hy op ’n Hollandse meisie verlief raak, omdat ook sy eie groep die verhouding onaanvaarbaar vind. Wanneer hy as ’n “ekstra van Chinese afkoms” in diens geneem word op die stel van The World of Suzie Wong, word hy deur die regisseur vermaan om “tipies” te lyk, ’n bevestiging dat hy as mens nie raakgesien word nie (171). Charlie kyk op na die man en sien “Daar is niks in sy oë nie” (179).

In Suid-Afrika leef Charlie op die rand van die samelewing en Tian se pa praat met hom asof hy ’n kind is (474). Net soos met swart mense, wil Tian se ma hom nie in haar sitkamer hê nie (13). Ook in skole maak kinders hulle aan diskriminasie skuldig. Dit onderstreep die gedagte dat dit ook in toekomstige generasie nie veel beter sal gaan nie (126). Dekades nadat Charlie uit Amsterdam weg is, vertel Jenny May aan Tian hoe daar ook teen haar as “halfbloed” van deels Chinese afkoms in skole gediskrimineer is en dat dit moeilik was vir so ’n jong kind om te verwerk (181, 309).

Lede van die dominante groep ignoreer dikwels die eiesoortige naam van ’n individu soos deur sy ouers of familie aan hom gegee. As dit om die een of ander rede onvanpas geag word, of moeilik is om in eie tongval uit te spreek, word nie gehuiwer om die betrokkene se naam te verander of aan te pas nie. Reeds in Nederland kry Charlie ’n volksvreemde naam, en in Suid-Afrika voeg die poskantoorklerk sommer letters by sy van omdat hy voel iets kom kort (216). Teenoor ander rasse in Suid-Afrika het die bevoorregte dominante groep presies dieselfde gedoen. So byvoorbeeld noem Tian se pa alle Xhosa-mans George.

As migrant in Parys word Charlie ook blootgestel aan die arrogansie van ’n Britse burger wat sommer goedsmoeds sy naam verander terwyl hy op die stel van die film Suzi Wong gewerk het (149). Ander mense verwys minagtend en op vernederende wyse na hom as “Hi, extra” (178). Op die Karoodorp is die arme man ook slagoffer van allerhande afbrekende name, soos bootchinees (12), Chinaman (12), Chinees, Koekepan, Konfoes, fietschinees (98), poepchinees, Kantonees (189), dreinchinees (246), swaelchinees (331), ens. “Met elke naam wat die dorps- of boeregemeenskap in die Karoo aan die vlugteling Charlie gegee het, het hulle hom net verder weggeskuif van hulle” (188). Vir Charlie is een naam so goed soos die ander – hy reis identiteitloos en onsigbaar. Hy het sy eie naam laat vaar (198), aanvaar dat dit in hierdie nuwe land niks anders as ’n geluid is nie (213). Migrante vervel net soos ’n sonbesie14 van naam tot naam (39, 272), byna op dieselfde wyse as wat ’n mens ’n nuwe hemp aantrek en die oue weggooi. Veral onwettige Chinese migrante was dikwels verplig om ’n paspoort met ’n vals naam te gebruik (Harris 2014). In Monkey hunting byvoorbeeld neem Chinese migrante Spaanse name aan, waarskynlik in die hoop dat hulle meer aanvaarbaar in die gemeenskap sal wees, of ten minste ekonomies net so suksesvol sal wees as hul “naamgenote”. Nog ’n voorbeeld van ’n literêre teks waarin hierdie problematiek aangespreek word, is Paper sons and daughters (2011) deur Ufrieda Ho.

Binne ’n bepaalde kultuurgroep kan daar ook teen eie lede gediskrimineer word. Sodanige optredes word deur langdurige gebruik geïnternaliseer as aanvaarde praktyk en word geregverdig op grond van bepaalde religieuse uitgangspunte of ideologiese oorwegings. So byvoorbeeld sien Tian se pa homself as die baas op sy vrou se erfplaas, terwyl sy ’n emosionele tuiste vir haarself geskep het in die agtertuin van haar boekwinkel op die dorp. Die figuur “Sy” in hierdie roman is die slagoffer van ’n gereëlde huwelik ooreenkomstig Islamitiese wette. Sy vertel aan ouma Ogies ’n verhaal van vernedering, aanrandings en verkragting (448), dikwels aanvaarde praktyke teenoor vroue binne Islamitiese ideologieë, waardesisteme en religieuse verwysingsraamwerke. Sy kon daarin slaag om te ontsnap en as onwettige migrant in Suid-Afrika voet aan wal te sit.

Die persone teen wie gediskrimineer word, onderwerp hulle dikwels sonder teenspraak, omdat dit die manier is waarop dinge nog altyd gedoen is en omdat hulle bang is vir verwerping deur die kultuurgemeenskap waaraan hulle behoort. Die gemeenskap waarin die diskriminasie plaasvind, kyk eenvoudig anderpad, byna op dieselfde wyse as wat wit mense in Suid-Afrika voor 1994 weggekyk het van al die veiligheidspolisie se vergrype reg onder hul neuse. Op dieselfde wyse vermy beide Pa en Ma enige kritiek teen diskriminerende optredes wat ’n bepaalde ideologie in stand hou, omdat dit sleg vir besigheid sal wees.

Die invloed wat ’n spesifieke kulturele identiteit op ’n individu het, word bevestig deur die feit dat “Sy”, ten spyte van dit wat sy in haar geboorteland deurgemaak het, steeds memorabilia saambring om haar te herinner aan haar eie mense en plek: opgestopte kanaries en ’n koffer vol kleurvolle lappe. Sy verlang na sofas en tapyte (380) en droom dat die wind die ryk materiale in haar koffers soos skoenlappers oor die aarde sal laat sweef (226).

Ook Tian het die patriargale sisteem waarin hy grootgeword het, as die norm aanvaar. So byvoorbeeld sê Jenny May vir hom: “Die paternalistiese manier waarop jy oor my agtergrond praat, het my verstom. Hoe weet jy wat ek moes deurgaan wanneer die Hollanders na my as halfbloed verwys?” (191).

6.2.11 Vooroordeel en stereotipering

Veral in Europese lande is nie-Westerse migrante slagoffers van stereotipering en vooroordeel (Ghorashi 2003:164; Shadid en Van Koningsveld 2002:174). Vergelyk ook in hierdie verband Burns en Gimpel (2002), Reyna (2013) en die bekende roman van John Steinbeck, The grapes of wrath (1939). Die familie Ng probeer deur voortdurende herinnerings aan hul trotse geskiedenis ’n verweer skep teen die Nederlandse oog wat net Chinese matrose, Chinese boewe en Chinese armsaligheid sien (81), maar hulle slaag nie heeltemal daarin nie. Uiteindelik bevestig Charlie hierdie negatiewe siening van sy volksgenote wanneer hy by die Chinese triade aansluit en deel word van die misdaadsindikaat. Wanneer die familie Ng gaan kyk na die film waarin Charlie gespeel het, sê die ou matriarg: “En weereens is alle Chinese vir hulle net kriminele of prostitute of riksja-drawwers.” En, voeg sy by, “dit is klaarpraat” (177). Die implikasie is duidelik: wanneer ’n beeld of indruk van “die ander” eers vasgelê is, is dit bykans onmoontlik om persepsies te verander. In hierdie land geld net een opinie en dit is dié van die dominante groep. In Suid-Afrika probeer Charlie opnuut om sy menswaardigheid te herwin, maar word helaas ook as gestereotipeerde (262) deel van die misdaadstatistiek.

6.2.12 Uitbuiting

Migrante is dikwels die prooi van gewetenlose uitbuiters, ook deur hul eie volksgenote. In gasheerlande beklee hulle die laagste posisies in die arbeidsmag of verrig werk wat die res van die gemeenskap as vernederend ervaar. Handearbeid is ’n goeie voorbeeld en die inwoners van gasheerlande sien gewoonlik nie self daarvoor kans nie. Hulle moet ook met ’n veel laer loon as inheemse werkers tevrede wees en daar word van hulle verwag om baie harder te werk (97). As hulle boonop onwettig in die land is, het hulle min of geen bedingingsmag in die werkplek nie. Charlie vra ’n aalmoes vir sy vuurwerkvertoning, maar die oënskynlik ryk prokureur bied nog minder aan, met uitdruklike voorskrifte oor die hoeveelheid vuurwerk wat afgeskiet moet word. Hy wil geen boereverneukery hê nie (160). Plaasarbeiders word as minderes gesien en as sodanig behandel, al het sommiges van hulle tersiêre opleiding (19). Omdat daar teen hulle in die werkplek gediskrimineer is, kon hulle nie werk kry in posisies wat beter ekonomiese vooruitsigte bied nie.

6.2.13 Optekening van die geskiedenis

Dit is die dominante groep se prerogatief om die geskiedenis van die gebied wat hulle met ander groepe deel, op te teken. Dit is sonder uitsondering eensydig en gerig op die instandhouding van die eie. Dit wat hulle tot nadeel strek, word sonder meer geïgnoreer. “En as die woorde verdwyn, só hoop mense skynbaar, verdwyn ook die houdings ágter die woorde uit die geskiedenis. En hul voorouers se wandade. So word die verlede opgedroom en was die geskiedenis sy hande in onskuld” (53). Vir gemarginaliseerde groepe is hul eie geskiedenis belangrik en hulle vind maniere om dit te bewaar. So byvoorbeeld word gegewens oor die gewig van die mense wat aan die ander kant van die muur bly, noukeurig in Witkant se joernaal opgeteken en saam daarmee die ongeskrewe geskiedenis van die gemarginaliseerdes. Ouma Ogies laat geen spore nie, maar sy is getuie van die onopgetekende geskiedenis van daardie mense vir wie die dobbelsteen verkeerd geval het. Charlie word ook in Amsterdam daaraan herinner dat alhoewel hy geen spore gelaat het nie, sy dade nog steeds in die geheuebank opgeteken is.

6.2.14 Liefde

Met verwysing na die roman Typical American van Gish Jen, wys Cook (2000:234) op die belangrike voorveronderstelling dat die enigste mag wat daartoe in staat is om ’n persoon uit ’n woestyn, as metafoor vir ’n uitsiglose en verlore toekoms, te red en hom weer in voeling met sy eie innerlike te bring, die krag van die liefde is. Alhoewel hierdie tema nie algemeen in migranteliteratuur voorkom nie, is dit tog belangrik in Die wêreld van Charlie Oeng. Charlie ontdek ’n pragtige vrou op die skip waarmee hulle as onwettige migrante na Suid-Afrika kom. Omdat sy stom is, kommunikeer hulle deur middel van seks en die vele voorwerpe wat hy by ander passasiers steel en vir haar aandra. Hy word lief vir haar en sien haar teenwoordigheid in sy lewe as die begin van sy herstelproses na ’n gerespekteerde en menswaardige lewe. Wanneer sy van hom weggerokkel word, verloor hy elke krieseltjie menswaardigheid en sweer wraak teen alles en almal wat ander mense verneder bloot omdat hulle anders is. Sy verlaat hom juis omdat sy geen toekoms vir hulle saam sien nie as gevolg van die feit dat hy as migrant, buitestander en vreemdeling nooit finansieel daartoe in staat sal wees om vir hulle ’n beter lewe saam te skep nie. En Charlie weet dit is as gevolg van diskriminerende maatreëls dat daar nie vir hom ’n plek in die son gegun word nie.

6.2.15 Magiese realisme en drome

Die ineenloop van verbeeldingsvlugte, drome, realiteit, beelde en magiese realisme wat dikwels in migranteliteratuur aangetref word, is verwarrend, en later kan ’n leser nie meer duidelike onderskeidings tref nie, omdat grense vervaag (Cook 2000:230). In Die wêreld van Charlie Oeng loop die Chinese mitologie, filosofiese uitgangspunte en magiese realisme hand aan hand. Charlie sit in sy towerwiel en droom sy drakies op wat orals rondhop (281). Geskilderde skoenlappers word lewend en verander selfs in ’n swart kraai.

 

7. Ten slotte

In Die wêreld van Charlie Oeng word die ervaringswêreld van Charlie Ng as ’n derdergenerasie Chinese migrant in eers Nederland en Frankryk en oplaas Suid-Afrika vervleg met dié van gekoloniseerde inheemse bevolkingsgroepe. Wat aanvanklik Charlie se ervaringswêreld was, kom ongemaklik naby eie huis en haard, soos onder andere vooroordeel, ontkenning van menswaardigheid, diskriminasie, ekonomiese uitbuiting, onwilligheid om andersheid te akkommodeer, gebrekkige kommunikasie, bespotting, vervreemding, kultuurbotsings as gevolg van onkunde, marginalisering, buitestanderskap, gebrek aan identiteit, liminaliteit, vernedering, en veel meer (Lambrechts 2018).

Die “Nie-Blanke”-bankie wat op die stasie staan, dra Witkant en Charlie na hul velskuur aan die buitewyke van die dorp. Dit word vir Charlie ’n daaglikse herinnering aan al die onreg wat deur ander mense teenoor hom gepleeg is bloot omdat hy anders is. Die bankie word deel van sy plek, sy “draketroon” (303) en simbool van sy vernedering en ontneming van menswaardigheid. Tot op die oomblik dat “sy gesig van hom weggevat is”, het Charlie sy posisie in die samelewing met gelatenheid aanvaar, maar nou is daar ’n lont in die kruitvat. Hy vereenselwig homself toenemend met ander gemarginaliseerde groepe in Suid-Afrika, nie alleen wat uiterlike ooreenkomste aanbetref nie, maar ook omdat hulle almal wagtendes is. Charlie wag vir die regte oomblik om die lem in sy hand te gebruik. Swart mense wag op ’n leier, soos in die roman voorgestel deur Simon Mtuze. Die feit dat laasgenoemde deur die veiligheidspolisie doodgemaak is, sal nie die vlam van selfbewussyn wat aan die brand gesteek is, blus nie. (Vgl. die stoomketel waarmee Charlie en Mavis Latsky na die dorp gebring is.) Trouens, die uitkoms is reeds bepaal, die moord is gepleeg. Wig en teenwig word uiteindelik op ’n mespunt gebalanseer.

Niemand van die dominante groep kan onskuld pleit nie. Tian se pa, as deel van die dominante kultuurgroep, was as ingeligte prokureur van politieke sake (53) bewus van vergrype deur die veiligheidspolisie, bewus van die feit dat wette diskrimineer en burgers van die land ander burgers beveg bloot op grond van die feit dat hulle anders as die dominante groep is en nie omdat enige wandaad gepleeg is nie (50). Charlie se wraak was dus nie net teen Pa en Ma persoonlik nie, maar teen ’n hele sisteem waarin mense dink dat hulle beter as ander is en op grond van daardie aanname nie omgee of eers agterkom hoe hulle ander verneder en vervreem nie.

In die vreemde besef Tian dat nie net Charlie verantwoordelik was vir sy ouers se dood nie. Hy is ’n medepligtige, omdat hy gelate saamgeleef het in ’n diskriminerende stelsel en nooit sekere optredes of denkwyses bevraagteken het nie. Wanneer Tian weer saam met Jenny May sy geboortegrond besoek, besef hy dat hy van die swaelruik wat hom sedert die moord van sy ouers af omgewe, ontslae kan raak. Nie alleen is Jenny May ’n vermenging van Westerse en nie-Westerse pole nie, maar sy genesing vind hy ook in die droom van ’n Chinese filosoof, Chuang Tzu (vgl. Möller 1999). In die uitleg van hierdie droom besef Tian dat ’n mens in die teenswoordige moet lewe sonder om jou te bekommer oor die verlede of die toekoms, want aan beide kan jy niks verander nie. Al sekerheid wat daar is, is dat alles op die aarde in ’n voortdurende toestand van verandering is, ’n proses wat deur niks of niemand gekeer kan word nie. Dit is die enigste onveranderlike sekerheid te midde van onsekerheid.

As bevestiging van die standpunt dat literatuur nie los kan staan van die gemeenskap waarin en waarvoor dit geskryf is nie, vestig Die wêreld van Charlie Oeng aandag op die vernietigende gevolge van ’n onderdrukkende sisteem, nie alleen vir individue persoonlik nie, maar vir ’n hele gemeenskap.

Epiloog

Hoe moet ik me noemen?

Eens was ik een boom en gebonden,
toen ontsnapte ik als een vogel en was vrij,
in een greppel getekend gevonden,
verliet ik een vuil, barstend ei.

Hoe hou ik me staande? Ik ben vergeten
vanwaar ik kom en waarheen ik snel,
ik ben door veel lichamen bezeten,
een harde doorn en een vluchtende gazel.

Vandaag ben ik de vriend van de esdoorntakken,
morgen vergrijp ik me aan de stam ...
Wanneer begon de Schuld aan haar ronde
waarmee ik van zaadcel naar zaadcel zwom?

Maar in mij zingt nog een beginnen
– of een einde – en belet mij de vlucht,
ik wil de pijl van de Schuld ontlopen,
die mij zoekt in de zandkorrel en de eend in de lucht.

Misschien kan ik me ooit eens herkennen,
in een duif of een rollende steen ...
Eén woord ontbreekt! Hoe moet ik me noemen
zonder in een andere taal te zijn.

Ingebor Bachmann
(Uit: Tijd in onderpand)

 

Bibliografie

Abdolah, A. 1993. De adelaars. Breda: Uitgeverij DeGeus.

—. 2001. De koffer. Breda: Uitgeverij DeGeus.

Ahmed, S. 1999. Home and away: Narratives of migration and estrangement. International Journal of Cultural studies, 2(3):329–47.

Alferink, M. 2012. Post-colonial migrant festivals in the Netherlands. In Bosma (red.) 2012:99–116.

Bachman, I. 1988. Tijd in onderpand. Amsterdam: Amber.

Bauman, Z. 1998. From pilgrim to tourist – or a short history of identity. In Hall en Du Gay (reds.) 1998:18–36.

Beheydt, L. 2002. Culturele identiteit, taal en artistieke expressie. Rede tydens die ampsaanvaarding as besondere hoogleraar op die vakgebied van De Nederlanden in de Wereld aan die Universiteit Leiden, 1 Maart. http://www.let.leidenuniv.nl/forum/02 2/onderwijs/6.htm (30 April 2007 geraadpleeg).

—. 2003. Vreemde ogen dwingen. Kroniek cultuur en maatschappij. Neerlandica extra Muros, 41(2):55–62.

Bijjir, N. 2001. El weswes. Marokkaanse meisjes van nu. Amsterdam: Uitgeverij Vassallucci.

Boehmer, E. 2005. Colonial and postcolonial literature. Migrant metaphors. Tweede uitgawe. Oxford: Oxford University Press.

Bos, P. en W. Fritschy (reds.). 2006. Morocco and the Netherlands. Society, economy, culture. Amsterdam: VU University Press.

Bosma, U. (red.). 2012. Post-colonial immigrants and identity formations in the Netherlands. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Bouazza, H. 2004. Paravion. Amsterdam: Prometheus.

Bradley, H. 2016. Fractured identities. Changing patterns of inequality. Cambridge: Polity Press.

Britz, E. 2018. Skrywers swerf saam met hul migrante. Volksblad, 6 Julie, bl. 14.

Buikema, R. 2005. A poetics of home: On narrative voice and the deconstruction of home in migrant literature. In Merolla en Ponzanesi (2005), hoofstuk 10. https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/12281/buikema_05_apoeticsofhome.pdf (20 Junie 2018 geraadpleeg).

Burger, W. 2001. The past is another country: Narrative, identity and the achievement of moral consciousness in Afrikaans historiographical fiction. Stilet, 13(2):79–91.

Burns, P. en G. Gimpel. 2002. Economic insecurity, prejudicial stereotypes and public opinion on immigration policy. Political Science Quarterly, 115(2):201-25.

Cattell, K. 2001. Tuiskoms en vertrek: Die soeke na Afrikaner-identiteit. Stilet, 13(1):11–9.

Connor, P.C. 2016. International migration: Key findings from the U.S., Europe and the world. Pew Research Centre: Washington. https://www.pewresearch.org/fact-tank/2016/12/15/international-migration-key-findings-from-the-u-s-europe-and-the-world/ (20 Junie 2018 geraadpleeg).

Cook, R. 2000. The art of uncertainty: Cultural displacement and the devaluation of the world. Spring, 41(3):227–35.

Corbey, R. en J. Leerssen (reds.). 1991. Alterity, identity, image. Selves and others in society and scholarship. Amsterdam: Atlanta.

Dervin, F. en K. Risager (reds.). 2015. Researching identity and interculturality. New York: Routledge.

De Vina, A. 2015. Enregistered and emergent identities in narrative. In Dervin en Risager (reds.) 2015:46–65.

De Vries, A. 2018. Moedertaal en huis is nie enkelvoude nie. Volksblad, 9 Julie, bl. 8.

De Zepetnek, S.T. 2010. Migration, diaspora and ethnic minority writing. In De Zepetnek e.a. 2010:86–100.

De Zepetnek, S.T., I. Wang en H. Sun (reds.). 2010. Perspectives on identity, migration and displacement. Kaohsiung: Okprint.

Dircksen, M. 2004. Myth and identity. In Viljoen en Van der Merwe (reds.) 2004:89–103.

Ditchev, I. 2016. Crossing borders. Cultural patterns of the EU enlargement. Eurozine, 31 Augustus. www.eurozine.com (17 Julie 2016 geraadpleeg).

El Haji, S. 2000. De dagen van Sjaitan. Amsterdam: Vassallucci.

Ennaji, M. 2006. Language, identity and the impact of globalization in Morocco. In Bos en Fritschy (reds.) 2006:208–16.

Fokkema, D.W. 1996. Culturele identiteit en literaire innovatie. Fakulteit der Letteren. Utrecht: Universiteit Utrecht.

García, C. 2003. Monkey hunting. New York: Alfred A. Knopf.

Gergen, K.J. 2005. Narrative, moral identity, and historical consciousness. A social constructionist account. In Straub (red.) 2005:99–119.

Ghorashi, H. 2003. Ayaan Hirsi Ali: daring or dogmatic? Debates on multiculturalism and emancipation in the Netherlands. Focaal – European Journal of Anthropology, 42:163–8.

Gijsberts, M. 2011. Chinese Nederlands. IDDD. https://www.scp.nl>dsresource (25 Julie 2018 geraadpleeg).

Grüttemeier, R. 2005. Nederlandse migrantenliteratuur in Duitse vertaling. Een reseptieonderzoek naar de joernalistieke literatuurkritiek. Neerlandica extra Muros, 43(1):1–11.

Hall, S. 1998. Introduction. Who needs identity? In Hall en Du Gay (reds.) 1998:1–17.

Hall, S. en P. du Gay (reds.). 1998. Questions of cultural identity. Londen: Sage Publications.

Harris, K. 2014. Paper trail: Chasing the Chinese in the Cape (1904–1933). Kronos, 40(1). http://www.scielo.org.za/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0259-01902014000100006 (25 Julie 2018 geraadpleeg).

Hemmerechts, K. 2002. Donderdagmiddag. Halfvier. Amsterdam: Pandora.

Hiah, J. en R. Staring. 2016. “But the Dutch would call it exploitation”. Crimmigration and the moral economy of the Chinese catering industry in the Netherlands. Crime, Law and Social Change, 66(1):83–100.

Ho, U. 2011. Paper sons and daughters. Growing up Chinese in South Africa. Johannesburg: Picador Africa.

Jacobs, D. en R. Maier (reds.). 2001. Europese identiteit en Europese burgerschap als constructie, feit en fictie. http://homepages.ulb.ac.be/~dijacobs/belgacom/oikos.pdf (12 Mei 2018 geraadpleeg).

Jenkins, B. en S.A. Sofos (reds.). 1996. A nation and identity in contemporary Europe. Londen: Routledge.

Kasprzycki, N. 1998. The migrant novel and its characteristics. Commonwealth Novel in English, 7(8):169–78.

Kitamura, Y. 2017. Long way home. The life history of Chinese-Indonesian migrants in the Netherlands. Wacana, 18(1):24–37.

Knipscheer, J.W. en R.J. Kleber. 2004. Inhoud en resultaat van een interculturele werkswijze bij kortdurende behandeling in opdrag van Divisie stad, Utrecht. Utrecht: Drukkerij Altrecht.

Lambrechts, M.E. 2018. Kunstenaar van die lem: Etienne van Heerden se Die wêreld van Charlie Oeng. https://www.litnet.co.za/kunstenaar-van-die-lem-etienne-vanheerden-se-die-wereld-van-charlie-oeng (6 Julie 2018 geraadpleeg).

Latham, K. en B. Wu. 2013. Chinese immigration into the EU: New trends, dynamics and implications. United Nations. Londen: Ecran Europe China Research and Advice Network.

Lee, J.T. 2010. (Im)migration and cultural diasporization in Garcia’s Monkey hunting. In De Zepetnek e.a. (reds.) 2010:130–8.

Lewis, M. 2004. The construction of “coloured” space and identity in Dido’s ’n Stringetjie blou krale (A string of blue beads). In Viljoen en Van der Merwe (reds.) 2004:157–73.

Mandin, J. en S. Gsir. 2015. Turkish and Chinese immigration to the Netherlands. Corridor Report, Interact RR 2015/2016. Robert Schuman Centre for Advanced Studies, San Domenico di Fiesole (FI) European University Institute.

Mardorossian, C.M. 2002. From literature of exile to migrant literature. Modern Language Studies, 32(2):15–33.

Menz, G. 2006. “Useful” Gastarbeiter, burdensome asylum seekers, and the second wave of welfare retrenchment: Exploring the nexus between migration and the welfare state. In Parsons en Smeeding (reds.) 2006:393–418.

Merolla, D. en S. Ponzanesi. 2005. Migrant cartographies. New cultural and literary spaces in post-colonial Europe. Londen: Lexington.

Milz, S. 2010. The hybridities of Philip and Özdamar. In De Zepetnek e.a. (reds.) 2010:25–60.

Mitchell, M. en D. Russell. 1996. Immigration, citizenship and the nation state in the new Europe. In Jenkins en Sofos (reds.) 1996:54–82.

Möller, H.-G. 1999. Zhuangz’s “Dream of the butterfly”: A Daoist interpretation. Philosophy and the West, 49(4):439–50.

Paasman, B. 1999. Een klein aardrijkje op zichzelf, de multiculturele sameleving en de etnische literatuur. Literatuur, 16(6):324–34.

Park, R.E. 1928. Human migration and the marginal man. American Journal of Sociology, 33(6):881–93.

Park, Y.T. 2009. A matter of honour. Being Chinese in South Africa. Plymouth: Lexington Books. Rowman and Littlefield Publishers. Inc.

—. 2012. Living in between: The Chinese in South Africa. www.migrationpolicy.org/article/living-between-chinese-south-africa (25 Julie 2018 geraadpleeg).

Parsons, C.A. en T.M. Smeeding. 2006. What’s unique about immigration in Europe? In Parsons en Smeeding (reds.) 2006:1–29.

Parsons, C.A. en T.M. Smeeding (reds.). 2006. Immigration and the transformation of Europe. Cambridge: University Press.

Pattynama, P. 2012. Cultural memory and Indo-Dutch identity formations. In Bosma (red.) 2012:175–92.

Peters, R. 2006. “A dangerous book”. Dutch public intellectuals and the Koran. European University Institute. EUI Working Papers. RSCAS No. 2006/39. San Domenico di Fiesole: European University Institute.

Reyna, C. 2013. The complexity and ambivalence of immigration attitudes: Ambivalent stereotypes predict conflicting attitudes toward immigration policies. Cultural diversity and ethnic minority psychology, 19(3):342–56.

Robins, K. 1998. Interrupting identities: Turkey/Europe. In Hall en Du Gay (reds.) 1998:61–86.

Rushdie, S. 1991. Imaginary Homelands. Essays and Criticism 1981-1991. Londen: Vintage Books.

Said, E.W. 1995. Orientalism. Londen: Penguin Books.

Schipper, M. 2000. Afrikaanse letterkunde. Baarn: Ambo.

Schrover, M. 2014. Dutch migration history. Looking back and moving forward. Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis, 11(2):199–218.

Segers, R.T. 2004. The underestimated strength of cultural identity: The search for cultural specificity between localizing and globalizing tendencies. In Viljoen en Van der Merwe (reds.) 2004:175–97.

Seyhan, A. 2001. Introduction. Neither here/nor there: the culture of exile. In Seyhan (red.) 2001:3–22.

Seyhan, A. (red.) 2001. Writing outside the nation. Princeton: Princeton University Press.

Shadid, W. en P.S. van Koningsveld. 2002. The negative image of Islam and Muslims in the West: causes and solutions. In Shadid en Van Koningsveld (reds.) 2002:174–96.

Shadid, W. en P.S. van Koningsveld (reds.). 2002. Religious freedom and the neutrality of the state: The position of Islam in the European Union. Leuven: Peeters.

Staring, R., M. van der Land, H. Tak en D. Kalb. 1997. Localizing cultural identity. Focaal, 30(31):7–21.

Steinbeck, J. 1939. The grapes of wrath. New York: The Viking Press.

Stitou, M. 2000. Mijn vormen. Mijn gedichten. Amsterdam: Vassallucci.

Straub, J. (red.) 2005. Narration, identity and historical consciousness. New York: Berghahn Books.

The Chinese of Amsterdam. s.j. http://www.iisg.nl/collections/shinezen-zeedijk/chinezen.php (25 Julie 2018 geraadpleeg).

Tzu, A. 2017. The art of war. Londen: Hodder en Stoughton.

Umbgrove, A. 2017. Wat we weten. Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij.

Vanderwaeren, E. 2006. Perceptions of Islam amongst highly educated Muslims in Flanders. In Bosch en Fritsch (reds.) 2006:163–70.

Van Alphen, E. 1991. The other within. In Corbey en Leerssen 1991:1–16.

Van der Merwe, K. 2012. Wat die kind in die broodrak gesien het. Byvoegsel by Die Burger, 14 Januarie, ble. 6–7.

Van Heerden. E. 2017. Die wêreld van Charlie Oeng. Kaapstad: Tafelberg.

Verhulst, D. 2005 [2003]. Problemski Hotel. Londen: Marion Boyars.

Vermooij, J. 2004. Religion for migrants. The case of the Netherlands. Paper for the IAMS assembly in Malaysia.

Viljoen, H. en C.N. van der Merwe (reds.). 2004. Storyscapes. South African perspectives on literature, space and identity. New York: Peter Lang.

Voestermans, P. 1991. Alternity/identity: A deficient image of culture. In Corbey en Leerssen (reds.) 1991:219–50.

Walkowitz, R.L. 2006. The location of literature: The transnational book and the migrant writer. Contemporary Literature, XLVII(4):527–46.

Wasserman. H. 2000. Re-imagining identity, essentialism and hybridity in post-apartheid Afrikaans short fiction. Current Writing, 12(2):96–112.

Willems, W. 2012. Tjalie Robinson (1911–1974): A mediator between East and West. In Bosma (red.) 2012:135–53.

Zwagerman, J. 2004 [1994]. De buitenvrouw. Amsterdam: Uitgeverij De Arbeiderspers.

 

Eindnotas

1 In ’n artikel wat spesifiek handel oor ’n bepaalde historiese konteks waarin rasseklassifikasie gegeld het, moet toepaslike terme gevind word vir die benamings van verskillende bevolkingsgroepe. Kleurbenamings vir verskillende bevolkingsgroepe kan problematies, diskriminerend en kwetsend wees. Vir die doeleindes van hierdie artikel word die term niewit (b.nw) en niewitte/niewittes (s.nw) gebruik (vgl. Skryf Afrikaans van A-Z (2003:324). Hierdie terme is wel ontkennend eerder as bevestigend, maar is binne die konteks van hierdie artikel gepas, omdat die artikel juis oor ontkenning van “die ander” se menswees handel.

2 Mulato, van Spaanse afkoms, verwys na mense van gemengde afkoms gebore uit ’n verbintenis tussen ’n wit en ’n swart persoon, of in gevalle waar beide ouers van gemengde afkoms is. Histories is dit gebruik as ’n feitelike en aanvaarde term vir rasseklassifikasie, maar hedendaags ervaar as ’n diskriminerende en kwetsende begrip.

3 Mestizo is ’n Spaanse term wat in onder andere Latyns-Amerika gebruik is om ’n persoon met gemengde Europese voorouers (gewoonlik Spaans) en die inheemse swart Amerikaanse bevolking aan te dui. Dit was slegs een kategorie in ’n uiters komplekse klassisteem en rasseklassifikasie wat in Spanje gebruik is.

4 Allochtoon, ’n Nederlandse term, verwys letterlik na ’n persoon wat op ’n ander grondgebied gebore is, dus ’n migrant.

5 Tydens die 2018 Vrystaatse Kunstefees was Arthur Umbgrove en Dimitri Verhulst, skrywers oor migrante-ondervindings, dit eens dat fiksie een van die beste maniere is om interaksie met nie-Westerse migrante te inisieer.

6 Vgl. ook De adelaars (1993) deur Kader Abdolah.

7 Ditchev (2016) stel dit onomwonde dat die migrant lewenslank in ’n gasheerland kan woon, maar homself altyd sal vergelyk met familielede wat hy in die land van oorsprong agtergelaat het.

8 “Literature tends to record what history often forgets” (Seyhan (red.) 2001:12).

9 Aanpassings wat in 1962 aan rasseklassifikasiewetgewing in Suid-Afrika gemaak is, bepaal uitdruklik dat ’n individu deur lede van die wit bevolking as sodanig aanvaar moet word alvorens op herklassifikasie aanspraak gemaak kan word. (Park 2009:113)

10 Waar die woord voorheen in verband met geforseerde verspreiding van religieuse of asielsoekers gebruik is, verwys dit nou ook na uitgewekenes, vlugtelinge en gasarbeiders, of enige ander ontwortelde groep met ’n gedeelde kulturele identiteit (Seyan (red.) 2001:11).

11 Ironies genoeg lê die prokureur se verkyker altyd op die “sideboard”, binne reikafstand.

12 Aflaat van ’n eie identiteit word in die roman simbolies verbind met krygstaktiek nommer 21.

13 Wanneer Pa se pinkiering na die moord op hom afgetrek word, beteken dit ook dat ’n era verby is.

14 “Sonbesie” moet ook saam met ander simbole in die roman, onder andere ’n slang, gelees word. Laasgenoemde vervel ook en word in Chinese mitologie met verandering geassosieer.

 

 


LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.


The post Migranteliteratuurtemas in <i>Die wêreld van Charlie Oeng</i> deur Etienne van Heerden appeared first on LitNet.

Lanzerac Wine Estate: a treasured Cape Winelands experience

$
0
0
.........................................
“The big question stands: how did it get its name, the Lanzerac? How did she come upon the name?”
.........................................

The Lanzerac Hotel is today one of South Africa’s most elegant five-star countryside establishments.

Not only is it one of the country’s most treasured sites, but it also sports a Provincial Heritage Site grading.

Dating back to 1692, when it was founded, it continues to produce wines of quality, scoring very high on the international scales for their high quality.

Lamentably, parts of the main buildings were affected by a devastating fire on Sunday 28 May 2017, but they have subsequently been magnificently restored.

The restoration project completed, the hotel opened its doors to the public on 1 July 2018.

Today, visitors and residents have much to look forward to, and to do, on this estate, visiting its elegant bars, restaurants, deli, tasting venue and chic day-spa – let alone the setting, pools, walks and elegant gardens, trees, shrubs and lawns.

Possibly its greatest feature is the incredibly well-appointed suites and rooms, providing guests with the ultimate in style and comfort. 

The above photograph (not taken by the writer) is of the Lanzerac after extensions to the building by architects Kendall and Morris between 1921 and 1925. The buildings to the right are hotel rooms today, with matching gables, and the architecture mimics the Pieke mountains behind. By these extensions, what was actually a small manor house has been substantially enlarged. (Source: Melanie Attwell, architectural historian)

The estate was originally called Schoongezicht, meaning “beautiful view” – probably that of the mountains, as well as the valley that lies below.

Its initial owner was Isaq Schrijver, who had been a sergeant in the employment of the Dutch East India Company. It was the governor of the time, Simon van der Stel, who in the late 1600s opened up the area, granting 17 hectares of land to freed slaves Manuel and Antonio of Angola, Louis Bengal and Schrijver himself, with Schrijver getting the portion where the Lanzerac is today.

Schrijver went on to marry Elizabeth van Coningshoven, who lived on the farm while Schrijver went exploring for copper. He died in 1706, and a few years later, his widow married Jacob Groenewald, and their descendants kept the estate in the family for approximately 100 years.

The Lanzerac manor house, the gable of which was completed in 1830

The farm was then purchased by Coenraad Johannes Albertyn, who sold it in 1830 to Coenraad Fick. It was Fick who set himself up as the first “lord of the manor”, responsible for building – among other buildings – the iconic gabled homestead that one sees as one enters the majestic place.

It was Mrs Elizabeth Catherina (Katherina) Johanna “Kitty” English (née Devenish, born on 13 July 1846 in Somerset East, Eastern Cape) who purchased the farm in 1920, which probably initiated the period of gracefulness that the Lanzerac enjoys today.

She had been married to Frederick Alexander English. English was born in Newlands in the Western Cape (where the well-known cricket grounds are), and made his fortune in diamond prospecting; he was a friend to Cecil John Rhodes himself, and was a diamond merchant and a founder of De Beers.

.........................................

“It was the governor of the time, Simon van der Stel, who in the late 1600s opened up the area, granting 17 hectares of land to freed slaves Manuel and Antonio of Angola, Louis Bengal and Schrijver himself, with Schrijver getting the portion where the Lanzerac is today.”
.........................................

While still in South Africa, Frederick had married Kitty Devenish, and subsequently the couple travelled to England in 1898. There, English purchased Addington Palace in Kent, which had been the summer residence to six of the archbishops of Canterbury.

A vast amount of capital was spent by English on alterations to Addington Palace, a project overseen by the renowned Scottish architect Richard Norman Shaw

Frederick English died in 1909, and Kitty subsequently returned to South Africa in 1914. In 1922, she bought the Lanzerac, although, at the time, it was called Schoongezicht.

But, this clashed with a farm of exactly the same name in Idas Valley in the Stellenbosch region, which made her decide to change it to the Lanzerac.

Under her proprietorship, she effected considerable improvements to the house and buildings, and planted a variety of grapes for wine-making, apparently numbering 21 imported varietals.

It is said that Kitty herself was involved in the growing of the grapes, and also in bottling the wine. Not only was she interested in the farming operations, but she also had an excellent eye for the appointment of the rooms of the hotel itself.

There were, however, no children from her marriage with Frederick with whom to share the estate.

When she died in 1929, her body was taken back to England to be buried alongside her husband, Frederick English, at St Mary’s Church in Addington, Kent.

To commemorate the life and work of Sir Frederick English at Addington Palace, on 1 May 2018, the estate unveiled the new empire suite named after him.

Attending the occasion was Sir Terence English (born in South Africa in 1932 and educated at Hilton College), the great-grandnephew of Sir Frederick.

Sir Terence worked as a consulting cardiothoracic surgeon to Papworth and Addenbrooke’s Hospitals in Cambridge from 1972 to 1995.

He has much appreciation for restoration projects, especially Addington Palace, which is now a Grade 2-listed Palladian-style mansion in England, thanks to its restoration by the current owners.

Kitty owned the Lanzerac for a period of nine years. In that time, she was responsible for laying the foundation stone for it to become a well-functioning winery. Alas, her time on the estate was short-lived, and she died in 1929.

The winery was then bought by builder Jacobus Tribelhorn in 1935; he had been the person responsible for the renovations when Kitty had owned the farm. So, he was well-positioned to expand her legacy as the farm’s next owner. 

There are several stately features in the Lanzerac’s architecture, but probably the most imposing one is the manor house in the Cape Dutch style, with gables completed by Coenraad Fick in 1830.

Angus Batts Buchanan subsequently purchased the estate, and under his proprietorship, several awards for the wines produced on the estate were garnered. It is said the Lanzerac wine label was made famous by him.

The farm subsequently went into the hands of the South African doyen of countryside hotels, David Rawdon, in 1958.

It was David who converted the original cellar and its surrounding buildings into the formation that they are in today.

Those of us who were students at the University of Stellenbosch in the 1970s will never forget the scrumptious cheese lunches provided in the hotel’s cellar when he owned the hotel.

David then sold the estate, and later it was purchased by Christo Wiese, the South African businessman, whose passion for expanding the wine label placed it firmly in the international arena; and today, it’s owned by a British hotel consortium.

Portrait in oil of David Rawdon, one of South Africa’s leading countryside hoteliers.

While great tributes are due to those proprietors of the Lanzerac down the ages who went before and passed on, such a tribute is also appropriate for David Duncan Rawdon (1 August 1924 – 13 August 2010).

His life was colourful and rich. After leaving the Lanzerac, he retired to Matjiesfontein in the Little Karoo, where his generous spirit and magic continued.

Here he lived with his luxuries,

where champagne was served on the stoep at the drop of a hat, where jokes and stories were recounted tirelessly, where we went for picnics in the veld in the old London double-decker bus, or escaped with him doing ‘take-offs’ down the Sutherland road in his vintage Rolls Royce – it captures a lifetime of fond memories of a man that was larger than life, and meant the world to us. (Rawdon family)

The big question stands: how did it get its name, the Lanzerac? How did she come upon the name?

One story is that Kitty decided to name the farm after the renowned wine-growing region in France. Much more romantic, however, is the story that she named it after Charles Lanzerac, a French general commanding the French Fifth Army at the outbreak of WWI – and that she had a romance with him!

Today, the estate commemorates both these figures through the naming of wines, “Le Général” and “Mrs English Chardonnay”.

The portraits of Mrs English and General Lanzerac

The Mrs English Chardonnay, highly acclaimed in South Africa with 4,5 stars in Platter’s.

The following video of the Lanzerac was taken by a guest, who visited the estate on 27 November 2018. It gives some idea of the place’s ambience:

Catch a glimpse of some of the Lanzerac’s attractions, for instance, the state-of-the-art spa:

A view onto the neighbouring countryside from the spa

The staircase in the foyer of the spa, reminiscent of the work by Italian architect Piranesi

The estate has a wine-tasting area and deli in a separate and beautifully appointed area, with a modern cellar where the wines are produced.

Here, the visitor can enjoy light meals in casual surroundings with their family. 

View some of the food and dishes on offer at the Lanzerac:

Wine-tasting must rank as one of the hotel’s biggest attractions. The following photographs will give the reader some idea of the scope and ambit of this world-class facility:

The cellar, with state-of-the-art tanks and equipment (left), and the elegant and spacious wine-tasting area (right)

One of the estate’s several innovations in wine-making is its “Aliquid Novi”.

In the ancient language of Latin, it means “something new”. It is the first-century Roman philosopher and writer, Pliny the Elder, who is credited with coining the phrase, “ex Africa semper aliquid novi”, which, translated, reads: “Always something new out of Africa”.

The cultivar pinotage, a completely newly innovated wine in the world, has its fons et origo right there in the heart of Stellenbosch’s wine-growing area.

Aliquid Novi is the pinotage from the Lanzerac cellars, produced from the unique pinotage varietal.

The vineyard for this unique pinotage is the Perold Vineyard on Mostertsdrift in Stellenbosch, where STIAS (Stellenbosch Institute for Advanced Studies) is situated.

The idea for this institute arose when Marianne and Marcus Wallenberg enabled the research and seminar centre to be built, to promote the study of the arts and social sciences.

Today, it has become known as a “creative space for the mind” for solutions to issues facing South Africa and the African continent.

It is, therefore, appropriate that such a beautiful wine can be born from such a dynamic space. The way that the vineyards were planted is, in itself, innovative: “The 24 double rows of vines were planted in a half-moon pattern to expose the vines to different sun positions through 180 degrees. In addition, a new double-trellis system was designed for the vineyard.” The first vintage appeared in 2013, with each year limited to 1000 bottles.

Abraham Izak Perold, a South African chemist and viticulturist, made the first pinotage (according to his great-grandson, Gerhard). He crossed two varietals, namely Pinot noir and Cinsaut. He was the first professor of wine-making at the University of Stellenbosch, which has a rich history in this field.

  • For some information from one of the direct descendants of Dr Perold, read more here

Abraham Izak Perold was born in the Cape on 20 October 1880. He obtained a first-class BA degree in mathematics, physics and chemistry in 1901. Perold’s results were good enough to earn him a bursary to study overseas. He is credited with his great work in wine science and as a pioneer in wine-making in South Africa and the world.

The Craven Room, where patrons and visitors can relax, smoke cigars and enjoy a drink with friends: Dr Craven was known as South Africa’s “Mr Rugby”, having devoted his life to the game in South Africa. He lived in Stellenbosch, where he lectured at the university. Read the obituary to him here, written by prominent rugby journalist Steve Bale.

Wine-tasting, the spa and the beautiful buildings, gardens and surroundings create a special place – but, what about the fare? A rather comical expression goes like this: “You don’t sleep in a restaurant and you don’t eat in a hotel.” The Lanzerac Hotel strongly debunks this, as the menu from the elegant dining hall will show, with the excellent service delivered by the sommelier, Tinashe Mukosi.

The dining hall at the Lanzerac, beautifully appointed, spacious and majestic

In the dining hall, guests can soak up an atmosphere that’s a rare treat, enjoying wonderful company and fine dining.

Dining at its finest. My starter was the watermelon soup.

The starter menu, including cream of wild boar and cannellini beans (watermelon gazpacho)

The main course menu

My main was the salmon dish, served with fresh vegetables in season on a silver-plated entrée side dish. The edible flowers and the pickled apple sauce are perfect accompaniments to the dish. The Mrs English Chardonnay 2016 vintage – an accompaniment – was presented chilled, and has a lemony hue to it. It is beautiful on the palate, especially with the salmon that I chose.

Cellar master, Wynand Lategan, explains that the wine is from a 21-year-old single vineyard block in the Jonkershoek Valley of Stellenbosch:

Jonkershoek has a unique terroir within the greater Stellenbosch district, in that the temperature here is consistently lower than the Stellenbosch average. This results in slower ripening and, ultimately, the perfect phenolic ripeness of grapes.

Each barrel is inoculated with a different yeast strain, which provides me with different building blocks; then, I finally blend the wine before bottling, and it ensures a softer, yet multidimensional, wine.

.........................................

Here follows a specially prepared recipe for accompanying the Mrs English Chardonnay 2016, to be paired with fish.

The recipe has been written specially by the writer of this article, inspired from C Louis Leipoldt’s book of recipes (Leipoldt’s food and wine, edited by TS Emslie and PL Murray; photographs by AL Emslie; Stonewall Books, Cape Town, 2004).

Sole and mussel à la Mrs English

Take two bunches of table grapes. 

Peel each grape and take out the pips.

Steam them for 15 minutes without water (they will produce their own liquid). 

Take four fresh sole ready to cook, purchased from a local fish shop.

Take half a kilogram of fresh black mussels. Make sure they are cleaned, with the
hairy part removed.

Stew the mussels separately in cut-up slices of white onion and white wine, preferably
in excellent Chenin blanc. 

Add a blade of mace, a pinch of salt and some cut-up anchovies, and then thicken
with a little rice flour.

Cook the sole in a saucepan with butter.

Place the sole on a platter with the stewed grapes as a base; add the mussels around.

Serve with a little roasted fennel and cherry tomatoes sprinkled with cold pressed extra virgin oil
and a little sea (not table) salt.

Prepare a few very thin slices of white bread and toast very well till crispy, sprinkle a little water over them and put them in the grill to make them extra
crispy, or read here how to prepare Melba toast.

Serves four.

.........................................

The writer is grateful to the management for allowing the following photographs of the inside room spaces to be photographed and published. Thanks to Lauren Berry, the marketing manager.

.........................................

The Lanzerac is not an everyday experience. Keep it for a special occasion. 

.........................................

  • All the photographs, unless otherwise specified, are taken by the writer.

Other references:

The post Lanzerac Wine Estate: a treasured Cape Winelands experience appeared first on LitNet.

Viewing all 21832 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>