Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21534 articles
Browse latest View live

Salutatio Terrae VII – ’n mening

$
0
0

Salutatio Terrae VII
Chris Harbinger

Naledi
ISBN: 9781928426257

Boeke kom soms op vreemde maniere onder ’n mens se aandag. Dit is die geval met Salutatio Terrae VII. Webwerwe en LitNet is ’n vindwerf van talle opwindende boeke. Die boek op Naledi se webwerf het my nuuskierigheid geprikkel. Die skrywer se naam lui geen herinneringsklokkie by my nie. Ek weet nie wie Chris Harbinger is nie. Dit is vir my van meet af duidelik dat dit nie oor die boodskapper gaan nie, maar oor die boodskap.

Die boek bevat verbysterende insigte oor die mens, die aarde, planete, verlede, hede, toekoms, fisika, sterrekunde, kosmologie, filosofie, teologie, godsdienswetenskap en poësie, om net ’n paar fokuspunte te noem. Die titel is vir my boeiend. Dit gee die boodskap weer. Dit is in Latyn. Naas Grieks was Latyn die invloedrykste taal in die tyd voor en na Christus se koms. Latyn het ons met onder andere Vergilius se Aeneïs en Georgia laat kennis maak. Die Latynse woord salutatio is ’n plegtige groet aan die aarde. “Salutatio” is egter ook ’n afskeidswoord aan die aarde en aardelinge is (Stelling V).

Dat dit om die boodskap gaan, word bevestig deur die onderskrif. “Hermes.” Hermes was in die Griekse mitologie die god van reisigers en paaie, koopmanne en handel. In een sin: alles waarby behendigheid en lis te pas kom. Die seun van Zeus en Maia was die bode van die gode. Hy was ook beskou as die skenker van welsprekendheid en oorredingskrag. En nog veel meer: die uitvinder van skrif, die wiskunde, die lier, die fluit, mate en gewigte en nog veel meer.

Teen hierdie agtergrond is dit vir my duidelik dat Hermes ’n boodskap vir die aarde het wat ernstig opgeneem moet word. Hierdie boodskap word deur vyf stellings afgelewer.

Hermes tree as die verteenwoordiger van die Homo astralis met boodskappe aan die aardlinge, Homo sapiens, op. Hermes maak daarop aanspraak dat hy ’n grondige insig in die wese en bestaan van die kosmos en die bedoeling daarmee het. Aardelinge se beskawing, so lees ons, is een van die talle planetêre beskawings in verskillende vorme van ontwikkeling. Hermes deel die leser mee dat die Homo astralis oor die 4,7 miljard jaar bygedra het tot die aarde as planeet.

Dit is duidelik dat Hermes ’n natuurwetenskaplike van buitengewone insigte is. Hy maak die leser ook daarvan bewus dat die natuurwetenskaplikes deur empiriese bevindinge beperk word. Vir hulle lei insig, logika, skoonheid en eenvoud tot fundamentele waarhede. Maar dalk is fundamentele waarhede meer as dit.

Hermes laat dit aan die Oergrond, die Een, die Gees oor om in die kosmos te inkarneer en uiteindelik ’n harmonieuse werklikheid te skep. Hermes put uit Plato en digters soos Heinrich Heine om kosmiese sinkronisiteit toe te lig. Hierdie boeiende deel moet elke leser self gaan lees en interpreteer. Wat soos ’n paal bo water staan, is dat agape, liefde, die grootste van alles en vir almal is. Die opmerkinge oor die ingeskape godsdienstigheid is in die teologie nie nuut nie. Nogtans is Hermes se siening hiervan diep nadenke werd. Die Homo astralis gee betekenis aan, en aktiveer die werklikheid van, die antropiese heelal.

As agente van die Aeon moet die Homo astralis die oorvloed en kompleksiteit van lewe, fisieke en geestelike ervaring in die heelal aktiveer. Hermes verwys hier onder andere na die fisikus Fred Hoyle se vermoede dat nuwe genetiese materiaal (pan spermia) besig is om die aarde te bereik. Francis Crick was volgens Hermes verantwoordelik vir die vermoede dat ’n hoër samelewing verantwoordelik was vir die inisiëring van lewe op die aarde. Hermes berig oor die suksesse, veral op die Afrika-vasteland, ten opsigte van ontwikkeling en groei. Die talle voorbeelde wat hier genoem word, is merkwaardig. Egipte is met sy mitologies-gebaseerde opvatting van “gode” ’n klinkende voorbeeld. Die invloed van Osiris en Isis, die wetgewende gode, word verreken. Die hiërogliewe dien as optekening van die groei van die Egiptiese beskawing. Daar word selfs na Gilgamesj, wat die vroeëre Sumeriese beskawing bestuur het, verwys. Verskillende beskawings wat gedy het, kom aan bod. Die mites in die Ou Testament rondom die seuns van god en die dogters van die mens word beskryf as ’n krag om unieke manifestasies van beskawings op die planeet Aarde te beskryf. In die Griekse samelewing was die gode konkreet en alte menslik (vgl die Ilias en Odusseia). Hermes het, so sê hy self, ’n plek in die Griekse panteon gekry.

Die toeligting (verligting) oor die rol van Alexander die Grote is fassinerend. Dit geld ook van die Romeinse republiek. Die berigte oor Sara, Josef en Moses (en die brandende braambos) is, om die minste te sê, boeiende leesstof. Hier word die rol van “agente” van die Aeon bekendgestel. Die Jode word as draers van ’n kosmiese waarheid voorgestel. Dit is ’n poging om transendente beelde (ek verkies die term poreuse werklikheid om die immanente en transendente toe te lig) in die soeke na singewing te beskryf. Hermes berig selfs van Plato se konsep van die “onsterflike siel”. Hieroor moet daar nog diep nagedink word.

Hermes skuif die gordyn ’n bietjie oop. Hy verduidelik moeilik peilbare begrippe: die materiële wêreld van wording; die tydbevange interaksies tussen die materiële met die Domein van Syn; sekere individue (Mozart, Händel, Shakespeare, Munch, Da Vinci, Newton, Hoyle, Hildegard von Bingen, Jung en andere) se ervaring van die Domein van Syn. Hermes lig selfs die begrip reïnkarnasie toe. Gaan lees dit self!

In ’n ideale bestaan, naas logika, skoonheid, waarheid en kennis (Plato), is dit ook die oogmerk om die Hoogste Harmoniese Werklikheid met interpersoonlike emosionele harmonie te deurdring. Aan die mens is daar ’n morele verantwoordelikheid geskenk. Die oorsprong hiervan is die mite van goed en kwaad in die paradys. Vooruitgang word aangespoor deur “Wille zur Macht” (Nietzsche). Die Pax Romana is nie sonder bloedvergieting te bedink nie. Net so word die mensdom deur heersers van boosheid geteister (Lenin, Hitler, Mao Zedong en nog meer). Jesus het egter nie betrokke geraak in die evolusionêre stryd om mag nie. Daarom het hy ’n lewe vry van “oorspronklike sonde” gelei. Sy kruisdood was ’n ervaring van die brutale werklikheid van die materiële wêreld. Sy laaste woord, tetelestai, dui op die geheel wat voltooi is. Daar word ook insiggewend oor Jesus se opstanding geskryf. Die berig oor die Romeinse Ryk en die rol van Konstantyn is vernuwend. Hiervan is die Edik van Milaan in 313 ’n hoogtepunt.

Die slotberig ontsluit ’n donker vooruitsig. Die planeet Aarde het sy grense bereik. Water en kos is vir talle mense byna onbekombaar. Waterbesoedeling is afgryslik. Die ekonomiese leefstyl lei tot beskadiging van lande, oseane en lug. Selfbelang is ysingwekkend. Reeds ’n eeu gelede het Yeats gedig: “Things fall apart; the centre cannot hold;/ Mere anarchy is loosed upon the world …”

Hoe waar is dit tog nie!

Hermes se boodskap bevat tog ’n sprankie hoop. Al is die einde van die materiële wêreld naby, sal die mense se gene en kultuur op ’n ander plek in die kosmos voortleef. Maar waar?

Lees self!

My mening oor Salutio Terrae VII is dat dit ’n manjifieke werk is. Dit lei tot diep en vernuwende nadenke oor filosofie, godsdiens en wetenskap. En oor menswees in ’n tyd soos hierdie.

The post <em>Salutatio Terrae VII</em> – ’n mening appeared first on LitNet.


Onderhoud met Chase Rhys, skrywer van Kinnes, ’n novelle

$
0
0

Kinnes
Chase Rhys

Uitgewer: Kwela
ISBN: 9780795708763

Chase Rhys se boek Kinnes het pas die rakke getref. Die storie handel oor vier jong mense op die Kaapse Vlakte wat op die rand van volwassenheid staan. Rhys (29) woon in Ocean View, Kaapstad en het in 2010 sy graad in Theatre and Performance aan die Universiteit van Kaapstad behaal. Benewens sy skryfwerk, is hy ook ’n stigterslid van Borderlands. Borderlands is ’n gemeenskapsprojek wat kuns gebruik om letterlike en figuurlike grense tussen gemeenskappe te oorbrug. Rhys is ook die eerste wenner van die Adam en Rosalie Small-prys vir debuutskrywers.

Mercy Kannemeyer het ’n bietjie met Rhys gesels.

Hoekom het jy besluit om die storie te vertel?

Ekkit die story vertel om te probeer sin maak van die donkerte in my omgewing oppie Kaapse Vlakte. Ek skryf sodat ôs nie verniet suffer nie – ôs kan die pyn gebruik en verander na iets positief. Ek wil mense remind dat ôs oneindig helderder as donkerte is. 

Wie is jou teikengehoor?

Die dedication in die boek het net twie woorde: "Vi ôs".

"Ôs" is die mense oppie Vlakte.

"Ôs" is die mense wattie hulself en hul taal in boeke sienie. Representation is altyd belangrik, daavoo het ek insist dat daa jong bruin mense oppie boek cover is.

Dieselfde tyd is die boek vi ammel van ek weet – ultimately is daar net een van "ôs". 

 Wou jy nog altyd ’n skrywer word?

Skryf is die gift wat ek gekry et, dit kô natuurlik. Van kleins af dra ek altyd ’n boek en pen op my. My hele lewe ontwikkel ek my skryfstyl in private. Ek het nieman toegelaat ommit te lees nie, wan ek het gewiet ek moes eers myself vind voordat ek iets kan offer, anneste maak ek net geraas. Nou wiet ek wie ek is en die werk is uit in die wêreld om te doen wat dit moet doen. 

Chase Rhys | Foto: Retha Ferguson

Vir hoe lank kom Kinnes nou al saam met jou?

Ek het Kinnes, die teaterstuk, in 2016 geskryf. Maar twie vannie karakters; Ahnie Brandt en Rolanda Fisher, het ek al tien jaar gelede create as ’n performative parody van Die Antwoord. Ek’s ’n character-driven skrywer, ek gebruik acting tegnieke om ’n karakter te skep en inhabit, dan vertel hulle soema self hul stories.

Toe ek Kinnes skryf, wassit my ou favourite, Rolanda, wat onverwags eeste uitgestiek et – sy't die story begin met "Yoh, I really lus for ’n entjie." Van daai een lyn vloei Kinnes se wêreld, die story ennie ander karakters vinnig na my toe. 

Ek het die teaterproduksie gesien – vertel so bietjie oor die skuif wat jy moes maak vanaf die stuk vir die verhoog tot die boek.

My drama-agtergrond help my om interessante karakters met outentieke dialoog te skep. Met die boek moes ek oek descriptive wies, especially vannie omgewing. Ek moes andaag gie annie plekke om my en leer hoe om ’n imaginary wêreld te bou met die selfde intricacies soes wat ek my karakters skep. 

Wie is die mense na wie jy opkyk in jou bedryf? Het jy enige rolmodelle?

Die mense wat voor my gekom et – Richard Rive, Adam Small en K Sello Duiker. En currently is Nathan Trantraal een van my favourite skrywers.

Wat is jou advies vir jonger skrywers? Mense wat dalk rolmodelle soos jy kort?

Vind uit wie jy is en skryf dan van daai posisie. Om persoonlike ervarings in jou skryfwerk te gebruik hoefie seer te wies nie – jy sal verstaan dis net deel van jou story, dis nie wie jy is nie. 

* Kinnes, die teaterproduksie, met regie deur Hennie van Greunen, is 6–17 November terug op die planke by die Kunstekaap. Kaartjies kan nou by Computicket gekoop word.

The post Onderhoud met Chase Rhys, skrywer van <em>Kinnes, ’n novelle</em> appeared first on LitNet.

Jong lesers: Kewerwraak deur MG Leonard

$
0
0

Kewerwraak
MG Leonard

Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485308942

Kewerwraak is geskryf deur MG Leonard, met illustrasies deur Elisabet Portabella. Dit volg op Kewerknaap en Kewerkoningin, wat ook hoofsaaklik draai om die lewe van Darkus.

Hierdie boek was vir my ongelooflik lekker om te lees, want dit is spannend, interessant en totaal briljant.

Sake in die boek staan as volg: Darkus se pa, dr Barthomolew Cuttle, is gevange geneem deur die bose Lucretia Cutter, en mense begin dink hy is die bose genie wat agter al die aanvalle op boere se gewasse en al Lucretia Cutter se ander bose dade sit.

Kewers speel ’n groot rol in hierdie boek – hulle word in die boek, nes in die werklikheid, “misverstaan”: in die boek het hulle regtig besonder unieke talente.

Darkus, sy vriende, hulle kewers en twee vriende gaan op ’n reis na Praag en dan na hulle finale bestemming, Ecuador. In Ecuador wil hulle ’n reddingspoging aanwend om vir dr Cuttle, ’n vriendin se seun en Lucretia Cutter se dogter, Novak, te red, voor iemand anders die bioom vind en dit bombardeer, maar hulle probeer om ’n gewelddadige konfrontasie met Lucretia Cutter te vermy. By Novak, in een van haar ma se tronkselle, gaan dit ook nie baie goed nie. Sy bly dieselfde nagmerrie hê oor iets wat sy kan doen, maar is te bang om dit te toets wanneer sy wakker is.

Goed en sleg veg teen mekaar in hierdie verhaal deur kewers te gebruik, wat die boek net nog meer spannend maak. 

In hierdie boek sien ’n mens dinge deur verskillende mense se oë, dus help dit jou om die storie beter te verstaan. Ek sou hierdie fantastiese fantasieboek aanbeveel vir seuns en dogters van ouderdomme van 8 tot 12.

Ek dink dat MG Leonard hierdie boek op ’n uitstekende manier geskryf het, en sy het aan my bewys dat kewers nie die walglike kreature of monsters is wat party mense dink hulle is nie.

Lees hierdie boek!

  • Karla Sandrock is 10 jaar oud.

The post Jong lesers: <i>Kewerwraak</i> deur MG Leonard appeared first on LitNet.

Liefde in die tyd van die internet: ’n onderhoud met Fransi Phillips

$
0
0

Liefde in die tyd van die internet
Fransi Phillips
NB-Uitgewers
ISBN: 9780795801686

Fransi Phillips praat met Naomi Meyer oor Fransi se roman, Liefde in die tyd van die internet.

'n Moderne stadsprokie, en 'n romanse. So word jou Liefde in die tyd van die internet deur die uitgewer en deur die resensente beskryf. Hoe beskryf jy dit?

My doel was eintlik om die heersende tydsgees met sy potensiaal vir gruwels en wonderwerke te beskryf. Aan die een kant is daar die aanhaling voor, van Paul Simon: “These are the days of miracles and wonder” en aan die ander kant ou suurgat Phillips se kommentaar: “As daar al ooit ’n gefokte tyd was, is dit reg nou.”

Teenoor die hedendaagse tydsgees wat in die boek bespreek word, is daar tekens van ’n meer nostalgiese tydsgees aan die begin van die 20ste eeu, tot 1930, waarna Hanna se juwele en artistieke belangstellings, soos Art Nouveau, Art Deco, Diaghilev, Fabergé en die Belle Époque terugverwys.

Natuurlik is daar sprake van ’n romanse in die boek, maar om die verhaal in sy geheel as ’n romanse te bemark, sou misleidend wees. Dis ’n sprokie in soverre as wat dit die werklikheid en verbeelding integreer. Dis vir my belangrik dat liefde, erotiek en verbeelding met filosofiese, politieke, kulturele en historiese insigte en ook humor gekombineer moet word.

Jy is in jou storie. Nee, regtig, jy is ... Is jy?

Ek sou graag die Portugees-Mosambiekse skrywer Mia Couto uit sy kortverhaalbundel Every man is a race” wou aanhaal as antwoord hierop. Ongelukkig is al my boeke weggepak, so ek kan nie die spesifieke aanhaling gaan soek nie. Hy sê iets wat daarop neerkom dat mens nooit net een mens is nie, maar gedurig vermenigvuldig in ’n oneindigheid van identiteite. En hy eindig daardie aanhaling met ’n frase wat ek in Afrikaans vertaal en gememoriseer het: “Selfs nou terwyl ek my geheime ontrafel, sak die duisternis oor my toe, asof daar dinge is wat net die blindes kan sien.” So, daardie Phillips, soos wat sy in daardie boek is, was op daardie tyd een van my identiteite wat op haar beurt weer vermenigvuldig het in die identiteite van haar karakters. Maar op die oomblik is ek besig met navorsing oor die Boesmankunstenaar Vetkat Regopstaan Kruiper, wat beteken dat ek reeds weer iemand anders is.

Maar jy is nie die hoofkarakter van jou storie nie. Jy weet wat ek bedoel. My gevoel is dis Hanna. Wat dink jy – wie is die belangrikste karakters hier?

Jy’s reg, Hanna is beslis die belangrikste. Op een stadium neem sy selfs die storie oor, waar sy by die see vir ’n denkbeeldige Wolf79 sê dat haar sprokie kwalik swakker as Phillips s’n kan wees.

Die verteltegniek reg aan die begin, met die shrink. Dis bietjie soos Griet skryf 'n sprokie – ten opsigte van om die weg te baan vir die res van die verhaal. Of om die “lay of the land” aan te dui. Doelbewus? Hoe skryf jy 'n storie: planmatig, of soos die karakter/storie jou lei?

Nee, ek skryf absoluut nie planmatig nie. Gewoonlik het ek ’n einde as ek begin,maar in hierdie boek was selfs die einde vir my ’n verrassing. As ek te veel vooraf weet, word die verhaal opgevreet deur verveling. Ek voer nie graag opdragte uit nie, nie eers my eie opdragte nie. Die storie moet homself skryf of anders gaan niemand dit doen nie. Ek het ook baie min tyd om te skryf. My digbundel My lied van die niet het ek in twee dae geskryf, en die grootste deel van Liefde in die tyd van die internet is tussen treine op die Moskou-metrostasies geskryf, met die mees ondenkbare lawaai in my ore.

Jou storie laat mens lag, dit laat mens huil. Daardie verkragtingsaak en die manier waarop dit geskryf word. Wat is jou agtergrond (en het jy ooit in 'n prokureurskantoor gewerk)? Anders gestel: Hoe outobiografies is elemente van die storie (waarin Fransi Phillips, die karakter, haar nie bevind nie)?

Hmmm, ja. Ek het daardie verkragtingsaak bygewoon. Ek het in ’n prokureurskantoor gewerk, maar die prokureur in my boek is, net soos Hanna, denkbeeldig. Ek kry soms ’n soort agtergrond in die werklikheid, en laat dan my verbeelding daarin los. Die groot aantrekkingskrag van die skryf van ’n verhaal, en eintlik die enigste rede hoekom mens die moeite sal doen om te skryf, is juis dat jy jou verbeelding kan toelaat om ’n vervelige werklikheid te herskep soos wat jy lus kry.

'n Ent weg in die boek lewer jy sosiale kommentaar op hoe pateties die meeste vroue in heteroseksuele verhoudings is of kan wees. Mans se slawe, mans se speelgoed, I'm a Barbie girl vir wie Ken genoeg geld gee dat sy darem ook speelgoed van haar eie kan koop? Eintlik is Barbie slim. Maar sy is so dom om met hom in 'n verhouding te wees! Wat gaan aan met jou hoofkarakter, dat sy, slim soos wat sy is, by daardie prokureur is?

Die prokureur sê Hanna is dom, nie ek nie. Ek dink nie dit was domheid wat haar in die situasie met die prokureur laat beland het nie, eerder desperaatheid. Dom sou gewees het om by hom te bly. Sy was tydelik gevang in ’n situasie waar sy ter wille van oorlewing iets ondraagliks moes doen. Baie vrouens is binne die huwelik in so ’n situasie. Ek was ook al daar. Phillips was wel later vies vir Hanna omdat sy nie dadelik geval het vir Wolf79 nie, maar eers op haar simpel werk wou konsentreer. Op daardie stadium het Phillips, nie ek nie, vir haar gesê sy is onnosel om ’n kans om ’n verhouding met Wolf79 aan te knoop, deur haar vingers te laat glip. Dit gaan hier eerder oor vrouens wat feministies of onafhanklik probeer optree omdat dit “fashionable” is. Dis immers deel van die hele kringloop van stupidity waarin vrouens gevaar loop om opgeneem te raak. In Rusland is so ’n houding fisiek gevaarlik.

Die verhaal self staan teenoor die #MeToo-beweging wat mans vir alles blameer (en wat deel is van ’n tydsgees wat Phillips “gefok” noem). Hanna is dus heeltemal reg om haarself verantwoordelik te hou vir die situasie waarin sy is, en sy verwag van haarself om uit dit uit te kom. Wat dit betref, respekteer ek haar absoluut.

Die verhaal is ook teen die hedendaagse opvatting dat mans niks reg kan doen nie. Dis iets wat ek in Rusland geleer het: as daar nie die kere dat ek op die ys gegly het ’n sterk man was om my te help nie, sou ek letterlik kon verkluim het. Dis ’n harde kultuur, waarin die sterk man ’n baie belangrike plek het. Dis waar Wolf79 se karakter vandaan kom.

Is daar enige ander manier om oor die liefde te skryf as oor die absurditeit daarvan? Wat is die liefde?

Huh? Liefde sonder absurditeit? Dis te veel gevra. Ek dink absurditeit is ’n voorwaarde vir liefde.

Ek het op ’n stadium besluit ek gaan probeer uitvind wat die liefde is, maar hoe harder ek probeer het, hoe minder het ek dit reggekry. Op Doha-lughawe sê Phillips mos vir Hanna in ’n e-pos: “Ons sien deur ’n spieël in ’n raaisel”, waarop Hanna vir Phillips herinner dat sy nie op daardie oomblik, tussen vlugte, tyd het vir ’n preek uit I Korinthiërs 13 nie.

TEFL! In die negentigs en vroeë 2000's was dit Engeland, Leyton en so aan. Nou is dit die Ooste, en TEFL. Is dit wat jy ook in die werklike lewe daagliks doen om jou brood te verdien? Wil jy hiervan vertel?

Ek het dit vir die afgelope ses jaar gedoen, meestal in Rusland, maar ook vir ’n paar maande in Kroasië en in die Kalahari onder die Boesmans. Om met skeepsmagnate, Sberbank-bestuurders en Putin se raadgewers te werk was ongelooflik interessant. Die probleem is dat, in die huidige ekonomiese klimaat in Rusland, waarvoor ons Westerse sanksies moet bedank, mense eerder vir hulle kinders as vir hulleself betaal vir Engelse klasse. En al is die kinders hoe oulik, raak mens na ses jaar bietjie gatvol om voor ’n klas te staan en “one potato, two potato, three potato four” te sing. Ek wil nou iets anders doen.

Wat in jou verhaal is waar en wat is fiksie? Diek Grobler is ook daar. En Elsibe Loubser-McGuffog. Dit kan nog werk as Fransi Phillips vir Hanna skryf, maar hoe gemaak as Diek Grobler dit doen? Of Liekie Fouché (ek's nou al naby aan klaar gelees)? Wie's aan die woord: Is dit jy, is dit hy?

Ek hou glad nie rekening met wat is waar en wat is fiksie nie – ek gun myself al die vryheid op aarde om tussen die twee te fluktueer. In my heel vroegste werk regverdig ek hierdie neiging deur terug te val op die kwantumfisika, waar die onmoontlikheid om te onderskei tussen partikels en golwe ook die onderskeid tussen ’n “werklike” en “droom”-situasie ophef.

Diek Grobler se woorde kom uit sy mond; Liekie s’n het ek opgemaak. Agtergrondskarakters, net soos agtergrondswinkels, -geboue, -kerke en -stede bestaan iewers tussen die werklikheid en fiksie. As ek die naam van Moskou kan gebruik, kan ek die naam van Elsibe Loubser-McGuffog gebruik. By mense vra ek darem eers toestemming.

Wie is Hanna, uit Fransi Phillips (in die storie) se oë? En uit joune?

Hanna se karakter het geleidelik ontstaan. Haar voorkoms is ’n mengsel tussen dié van prinses Charlotte van Monaco en Danté Gabrielle Rosetti se La Ghirlandata. Soos baie van my ander vroulike hoofkarakters verwys ook haar karakter terug na die wilde, selfdestruktiewe en geheimsinnige Melisande in Maeterlink se Pelléas en Mélisande, na wie ek ’n paar keer verwys. Sy dra juwele en bestudeer kuns, ontwerpe en geboue wat terugdateer na die vroeë twintigste eeu, wat die tyd is toe Maeterlink die drama geskryf het. Sy het dieselfde geweldig lang hare, en ook die ring, ’n simbool van trou, speel by haar en by Melisande ’n rol. Uiteindelik keer Hanna egter Melisande se selfvernietiging, wat ook tot ’n groot mate deur haar spesifieke tydsgees teweeggebring word, in ’n postmoderne wonderwerk om.

Vir Phillips is Hanna ’n moeilike, eiesinnige en soms onnosel en ondankbare hoofkarakter, wat op ’n stadium selfs verdwyn uit die verhaal waarvan sy nie hou nie. Maar ek is trots op haar: sy’s mooi, classy, slim en ordentliker en meer diplomaties as Phillips. Sy staan haar man teen Phillips, werk haar eie heil uit en skryf selfs teen die einde haar eie storie.

Vertel my van Rusland wat jy leer ken het die afgelope tyd?

My eerste indruk, terwyl die vliegtuig land, was eindelose woude. Dit was in September, vroegherfs. My woonstel was naby so ’n woud, buite Moskou. Daarna die parke vol van hierdie witgesigmense wat snaakse geluide uitkners terwyl hulle skaak speel en langs die fonteine loop en vry, Baboesjkas met bloedrooigekleurde hare en plat goue skoene, ballerinas in die metro by Frunzenskaya, en jongmense met viole nader aan Metro Teatralnaya, wilde honde uit die woude wat sonder betaling op die metro’s saamry. Dae wat geleidelik kouer en donkerder word, die sneeuwerkers met die plat gesigte uit die suide wat my leer hoe om op ys te loop, die vodkatoue in die supermark, die winde uit Siberië wat my Tunisiese woonstelmaat van haar rocker af dryf, die onheilspellende gevoel dat een of ander moerse tragiese opera die uitspansel gaan tref. Pelsmusse en -jasse, kerkklokke wat mens deur die sneeubedekte woude lok na ’n binnekant van ikone en kersvlamme wat in goud weerkaats en waarvan die harmonieë in kore herhaal word. Stukkende houthuisies onder sneeu, tienerseuns in skaatsringe wat meisies se voete onder hulle uit skaats om hulle aandag te kry, ys in my keel en oë, ’n verlore teddiebeer in ’n ysblok, stukke ys wat van ’n lamppaal af teen mens kop vasslet. Pannekoekfees op die plein waartydens ’n strooiheks verbrand word wat winter verteenwoordig. My patetiese verlange na die son, wat wanneer hy terugkom byna deur die nag bly skyn sodat die voëls waansinnig raak en uit die bome val. Vrek stoute kinders wat mens versmoor onder blomme en geskenke, seuntjies in kerkpakke en meisietjies met intricate vlegseltjies om hulle koppe. Kremlin, Rooi Plein, Gorky Park, Moskourivier, die Bolsjoi, die vreemde huis van Gogol in ’n styl tussen Art Nouveau en Gotiek, metrostasies wat meer soos paleise lyk, eindelose goue koepels teen die horison, knaende vuurwerke. Wanneer ek daar is, die gevoel dat ek nooit grondvat nie; wanneer ek terug is, ’n verlange wat nooit weer sal ophou nie.

Wat was die inspirasie(s) van die verhaal?

Aanvanklik het ek bloot begin tob oor die snaakse ding van ’n netwerk wat alle plekke op aarde met mekaar verbind. Daarna was ek in die Kalahari, waar ek video’s gemaak het van die veranderende skaduwees. Êrens tussen hierdie twee eienaardige uiterstes het my storie begin uitbroei, en ek het dit geskryf toe ek ’n ruk later terug is Rusland toe.

Wat lees die Russe?

Russe moet op ’n baie jong ouderdom die Russiese klassieke werke lees, waarskynlik voordat hulle heeltemal gereed is daarvoor. Ek was eenkeer verstom oor twee sewejarige seuntjies wat mekaar beledig het met name soos Tolstoi en Poesjkin voordat hulle mekaar te lyf gegaan het. In ’n klas van volwassenes wat bestaan uit mans en vrouens, is dit opvallend hoe sentimenteel die vrouens steeds oor Anna Karenina en Onegin voel, en hoe hulle Tsjechof, Gogol, Dostojewski, Turgenev en ander groot Russiese skrywers bewonder, terwyl die mans dit haat. Die laaste plek waar ek gewerk het, Zheleznodorozhny, is bekend daarvoor dat dit die stasie is waar Anna Karenina voor ’n trein ingespring het. Die naam beteken “by die treinspoor”. Daar was lang besprekings in ons klas oor die verskille in die karakters Anna Karenina en Tatiana uit Onegin, tot groot irritasie van die mans. Dit lyk my die mans verkies deesdae wetenskapsfiksie: hulle hou van dinge soos “artificial intelligence” en robothonde wat hulle as soldate in ’n oorlog sou kon vervang. Ek is trots om te kan sê dat van my studente, voordat ek daar weg is, begin lees het aan The beautiful and damned van Scott Fitzgerald.

Een van daardie groep van Russiese jongmense wat ons verlede jaar hier kom beïndruk het met hulle perfekte Afrikaans, Dasha Turyanitsa, het in Moskou vir my Bulgakov se The master and Margaritha present gegee. En vir ’n ander een van my vriende in Moskou, Evgeny Artemov, wat besig is met ’n Russies-Afrikaanse woordeboek en ’n kortverhaalbundel in Afrikaans, het ek onlangs op sy versoek die 1942-uitgawe van ID du Plessiss se Goëlstories oorgestuur: net een van baie versoeke deur hom vir Afrikaanse boeke die afgelope paar jaar. Hy lees ook graag Lawrence Green se boeke oor Kaapstad.

 Die Russiese tieners is versot op Harry Potter, maar is ook lief vir Japannese animasiestories.

Die titel, en Love in the time of cholera: Is jou prokureur 'n seksuele predator, soos Florinto (is Florinto een)? Is Liefde in die tyd van die internet doelbewus 'n spel met Love in the time of cholera, of net 'n kopknik in daardie rigting?

Ek het gedink Love in the time of cholera is ’n mooi titel, omdat dit my herinner het aan Thomas Mann se Dood in Venesië, maar om een of ander rede het ek die boek na die eerste paar bladsye neergesmyt. Ek sou sê dat Marquez se Memories of my melancholy whores, wat Hanna tydens ’n Skype-klas met Wolf79 bespreek het, in werklikheid meer raakpunte het met Liefde in die tyd van die internet. Die titel het wel in my kop vasgesteek.

Liefde in die tyd van die internet en die vraag of dit bestaan. Ten spyte van. Soos met cholera. Gaan dit maar voort, meedoënloos, die liefde? Te midde van die moderne wêreld?

Liefde bestaan in my storie, as dit nêrens anders bestaan nie. Of dit ewig is? Niks op aarde is ewig nie. Meedoënloos? Ek dink dis meer meedoënloos as cholera. In die moderne wêreld floreer die hele popkultuur op die liefde. In my storie maak die internet die fisiese verwerkliking daarvan moontlik, en vorm sodoende ’n brug tussen die oersprokie en die inligtingseeu.

Vertel my van Wolf79.

Eers vertel ek jou hoe Russiese mans is. Russiese mans beskerm hulle vrouens en kinders. Verkrag ’n Russiese vrou, en jou keel word afgesny. Dis die rede hoekom die Russe oorloë wen: hulle beskerm wat hulle s’n is, en vra nie om verskoning daarvoor nie, en hou niks terug nie. Hulle gaan voluit, met ’n karakteristieke mengsel van fatalisme en vrygewigheid, wat op ’n sekere punt dieselfde ding is. Daarby is hulle ’n klein bietjie arrogant, soos Wolf79 wat totaal verbaas is wanneer Hanna nie dadelik vir hom val nie. Wolf79 se karakter was vir my ’n verrassing in die sin dat hy, meer as wat ek self verwag het, vir my gewys het presies hoe ek die Russiese mans wat ek in my tyd in Rusland ontmoet het, ervaar het. En dan natuurlik die voorkoms van Rudolph Nureyev, wat my vroegste kennismaking met ’n Russiese man was.

Het jy, Fransi, ooit tjello gespeel?

Nee, die dwarsfluit was my instrument.

Watter van die genres waarvoor jy al boeke geskryf het, is jou gunsteling?

Ek dink absoluut glad nie aan die verskil tussen genres nie. ’n Storie, of ’n gedagte, moet ’n vorm kry waarin hy gemaklik voel. Dis dit.

Wie is jou ideale leser? (Sê maar Bill Clinton kon Afrikaans verstaan?)

Ek het geen ideale leser in gedagte nie. Alles wat Bill Clinton oor homself in my boek kan lees, sou hy reeds op Wikileaks kon gelees het, in Engels. Blykbaar hou hy maar sy bek eerder as om nog meer aandag daarop te vestig deur daarop te reageer. Die waarheid van wat in Wikileaks staan, is op geen stadium bevraagteken nie. En die pogings om die boodskapper te skiet, kan op geen manier moreel regverdig word nie. Die bestaan van Julian Assange is wat my betref een van die “miracles and wonders” waarna die Paul Simon-aanhaling voor in my boek verwys.

En meng Fransi Phillips nie te veel in met haar karakters nie?

Ja wel, Wolf79 het haar eenkeer in die nag gaan wurg omdat sy nie genoeg aandag aan die verhaal gegee het nie, terwyl Hanna meestal net gewens het sy wil verdwyn. So, dit hang van die karakter af: wat vir een te min is, is vir die ander een te veel.

As jy bedoel polities: nee, polities is dit die karakters wat met Phillips ingemeng het. Net soos Wolf79, maak Russiese mans geen geheim van hulle politieke oortuigings, wat grotendeels met Wolf79 s’n ooreenstem, nie. En ek self, en Phillips, en ook Hanna, het hierdie menings teen wil en dank gekry.

Is daar liefde in die tyd van die internet? Is daar liefde in enige tyd? Is daar liefde? Wat is liefde? En die sin van die lewe?

Ja, daar is liefde. Op die internet werk dit vir my persoonlik beter: dit lê my minder aan bande en gee my meer kans om te droom. Die internet as medium tussen droom en werklikheid leen hom uitstekend tot die liefde.

Die sin van die lewe het te doen met ons eie projeksie van drome en vorme op ’n chaotiese realiteit, wat ook die punt is waar ons die goddelike in onsself ontmoet.

  • Alle foto's verskaf deur Fransi Phillips

The post <em>Liefde in die tyd van die internet</em>: ’n onderhoud met Fransi Phillips appeared first on LitNet.

Asof geen berge ooit hier gewoon het nie: ’n onderhoud met Pieter Odendaal

$
0
0

Asof geen berge ooit hier gewoon het nie
Pieter Odendaal
Tafelberg
9780624085614

Pieter Odendaal gesels met Naomi Meyer en Liné Enslin oor sy bundel Asof geen berge ooit hier gewoon het nie.

Pieter, oor die titel van jou bundel, Asof geen berge ooit hier gewoon het nie. Woon berge, of woon ons eintlik rondom berge? En ook: Waar is "hier"?

Berge is ou geeste; hulle is groter en wyser as ons – daar sal altyd iets onkenbaar aan hulle bly. In Peru het ek ’n poet-healer ontmoet, Américo Yábar. In die laatnagure het ons by sy huis begin praat oor die dinge wat altyd wild sal bly. Salka is die Quechua-woord vir die ontembare, die undomesticable. Dis die energie wat ons moet uitsoek, waar ons onsselwe moet begrawe om ’n ander, wilder self te begin kweek. Berge is die vergestalting van hierdie Salka, van die élan vital wat deur ons almal bruis. Dus: berge wóón vir seker; hulle is ’n force op hul eie, klipforte wat nie net woon nie, maar ook skuiling bied vir die lewensvorme wat rondom hulle woon.

“Hier” is die Boland in die eerste plek, omdat dit daar is waar ek rêrig vir die eerste maal saam met berge gewoon het. Maar “hier” is ook Suid-Afrika en ons geskiedenis van afmoor, afpen en tuismaak. Laastens is “hier” ook die planeet soos sy nou daar uitsien – troebelblou van al die vuiligheid wat ons agterlaat. I guess the title speaks to a particular way of being in this world, dismissing mountains, the histories of settlement and exploitation that they have undergone, the social fractures that they have witnessed.

Die boek is opgedra aan al jou “medestryders”. Omdat ons weet jy is betrokke by baie poetry collaborations in meertalige omgewings, wonder ons of jy verwys na spesifieke mense of na struggle-stryders. Wil jy hierop uitbrei?

Die opdrag is ’n provocation, ’n uitnodiging, ’n vraag. Waarvoor struggle ons generasie vandag, en struggle ons saam? Waar lê die ongeregtighede en die ontmensliking? I guess die medestryders is almal wat op een of ander manier ’n historiese sensibility aanwend om die teenwoordige “hier” in die soort toekoms te help transformeer wat ons braaf genoeg is om te verbeel. Ons het almal interseksionele identiteite, konfigurasies van self in terme van ras, klas, gender, seksualiteit en geestelikheid, en op grond van hierdie aspects of being beleef ons kombinasies van bevoorregting en marginalisering. Alhoewel ons elkeen se struggle teen hierdie privilege en verarmings daarom uniek is, deel ons tog ’n universele struggle – om onsself en ander se menslikheid ongetem te laat blom.

Jou gedigte is baie singtuiglik geskryf. Is dit vir jou belangrik en skryf jy doelbewus op hierdie manier sodat al daardie elemente (sien, voel, ruik, ens) vir die leser tasbaar word?

Ons sintuie anker ons in die wêreld. Dit rig ons en bevestig dat biede ons en die wêreld hier is. As ek ’n gedig skryf, probeer ek beliggaamde ervarings in die gedig oproep wat die leser ook sensueel kan ervaar. Dis immers die goëlary én oëverblindery van poetry: dat jy iets in die wêreld in woorde kan lê sodat iemand anders dit ook só, en ook noodwendig anders as jy, kan herleef.

Nie net die berge nie, maar ook die see, speel ’n rol in jou gedigte. Voel jy die digter is skeibaar van die aarde?

Die berge en die see deel iets – ’n onreduseerbaarheid, ’n geheimenis, ’n belofte. Hulle is my relativerende toevlug as die wêreld te veel raak. So is poetry ook vir my ’n terugkeer na die aarde, ’n pryslied vir hierdie soort toevlug. Maar as mense is ons obviously alte maklik skeibaar van die aarde in ’n geïndustrialisserde, neoliberale bestel – grotendeels te danke aan dit wat die supply chain aan ons doen. Ons word self deel van die supply chain met ons 9-5’s: als word kitskos om op sosiale media te verorber; en ons dink as ons ’n foto van ’n seeskilpad vasgevang in plastiek ge-share het en by Woolies kos koop, dan het ons ons deel gedoen. Maar daar is noodsaaklike dinge wat baie van ons vergeet – dat ons sonder skoon grond, lug en water eenvoudig sal vrek en dat ons altyd fundamenteel geborge aan Pachamama (Moeder Aarde in Quechua) bly.

Jy skryf meestal in Afrikaans, maar ook soms in Engels. En gebruik woorde van ander Suid-Afrikaanse tale in jou gedigte. Hoe sien jy die rol van ’n Afrikaanse digter in ’n meertalige en multikulturele land?

Ek kan hier net vir myself praat, en voorskriftelikheid het ’n manier om vining “suid te gaan”, maar Afrikaans is vir donkiejare lank kunsmatig afgesny van die veeltalige risome wat ons land deurkruis. Daarom probeer ek ’n deurlaatbaarheid met ander tale kweek wat anyway daagliks net so op duisende mense se tonge klap. Terwyl jy hierdie sin lees, meng iemand vier tale in ’n enkele sin in Jozi en praat mense oor en weer in Xhosa en Afrikaans in Kayamandi met mekaar. Daar’s ’n problematiese neiging om te dink dat die “suiwerheid” van ’n taal of kultuur sy lewensvatbaarheid bepaal. In ’n apartheidsklimaat sou so ’n siening sin maak as ’n strategie om die illusie van separatisme te perpetuate. Maar in 2018 voel dit vir my na ’n surefire way om jouself nog verder te isoleer en die toekomsmoontlikhede van saamleef en saampraat in ons land te verongeluk. En as iets makliker kom of beter klink in Engels, dan sê ek hom só.

Hoekom het jy hoofsaaklik in Afrikaans geskryf, ten spyte van al die politieke bagasie?

Ek skryf nie ten spyte nie, maar as gevolg van die bagasie. Op dieselfde tyd dat ek besig is om uit te reik na ander tale, keer ek ook inwaarts, want Afrikaans is my murgtaal en daar’s allerhande onverwerkte dinge in die Afrikaanse psige wat vir te lank te diep in kaste weggebêre is – die sielkundige effekte van isolasie op ons vermoë om onsself anders te verbeel, die kloof tussen wit en coloured, die traumas van die grens wat aangepass word na ons toe omdat ons pa’s nie praat nie.

Jy kombineer by voorlesings somtyds musiek of ander klanke met jou werk. En gedigte op sigself is eintlik reeds musiek, of het ’n musikaliteit en ritme van hulle eie. Benader jy dit anders as jy weet jou gedigte gaan saam met musikante voorgedra word as wanneer jy dink aan ’n gedig wat in stilte, op sy eie, gelees word? Hoe verskil daardie skryfproses vir jou (indien jy wel dink dis verskillend)?

Die gedig kom in die eerste plek in al sy woorderigheid na my toe, so ek laat die woorde toe om hul ding te doen, en kerf en plak op die bladsy tot die gedig op sy eie klaar staan voor ek engsins begin om die performance te oorweeg. Vir my is dit crucial om potensiële lesers en toehoorders te vergeet in die skryfproses – om die heeltyd te moet dink aan hoe die woorde ontvang gaan word sal lethal wees. Obviously kan mens later verstellings aan die poem maak as jy begin rehearse en dinge gel nie lekker nie. Maar om die gedig in stilte sonder verbeelde ore te skryf beteken dat ek die woorde kans gee om hulself te klink, dat ek die ritme en klankpatrone kan amplify. Dan kom die groot toets om hom hardop vir myself te lees – om myself en my brose ego dan ook te probeer vergeet, dat ek meer krities kan luister en ontvanklik kan wees as iets oneg of lomp klink. Eers daarna kan ek begin dink aan die performance self.

En wat stil voorlees aanbetref: ek glo dis anyway die beste om ander se gedigte hardop te lees, om die woorde in jou eie mond te laat klink – dan word dit ’n soort buikspraak, die woorde word inkantasie en kan hul magic op ’n ander manier in jou liggaam voltrek.

Daar is baie plekspesifieke gedigte: Hongkong, Bloemfontein, Stellenbosch, Zanzibar, Namibië. Jy het al op baie plekke gebly. Hoe beïnvloed jou leefwêreld en omgewing jou gedigte se geboorte of ruimte?

Die meeste van my poems is gewortel in my eie ervarings, om sin te maak van my verhoudings met die ruimtes en die mense wat saam my daar was. En dis in spesifieke plekke in spesifieke oomblikke met spesifieke mense waar ek iets van die terrible beauty van die wêreld ervaar wat my tot skryf laat neig.

Waar het jy al gebly en wil jy dalk foto's stuur van omgewings wat tot jou gespreek het, of enige persoonlike herinneringe.

Om te bly en te reis is twee verskillende goed, al moet mens ultimately anyway groet as jy aan die beweeg wil bly. Maar as jy lank genoeg iewers vertoef om nie aan die gegroet te hoef te dink nie, dan begin jy daar bly. In hierdie sin het ek al in Pretoria, Bloemfontein, Stellenbosch, Nottingham, Brisbane, Kaapstad en Cusco gebly – soms langer, soms korter. Onlangs was veral Cusco ’n transformerende ervaring gewees – ’n stad in die Globale Suide wat, ten spyte van haar armoede, tog ’n soort leefbaarheid het wat ons soms hier ter plaatse mee sukkel. Ek vermoed dit het onder andere te doen met die feit dat die grond nie daar net aan ’n handjievol bevoorregtes behoort nie, maar dat die campesino’s, die plaaswerkers, elk hul eie stuk grond het om te bewerk. Verder is gesonde, vars kos oral spotgoedkoop beskikbaar, of dit nou by die mark of kafee is. Peru het egter ook, nes Suid-Afrika, gebuk gegaan onder ’n koloniale geskiedenis en ’n onlangse fascistiese regime, en beide is multikulturele samelewings. So Peruvians and South Africans share similar but distinct negotiations of postcolonial identity politics, en dit is daar waar ons by mekaar kan leer. Ek het ook in Cusco ’n sense of spiritual purpose ontdek wat help om my kreatiewiteit te rig, en die berge en riviere bekoor my, soos hulle hier in Suid-Afrika ook doen.

Cusco stad; en die Templo de Agua, ’n sacred site net buite Cusco

’n Cypher op ’n rots langs die see by Byron Bay; en ’n feesstraat in Brisbane

Kaapstad se treinstasie, altyd aan die wag

Intersectional posbus, Observatory; en Deer Park saam met ’n groep waterdigters, beide Kaapstad

The post <i>Asof geen berge ooit hier gewoon het nie</i>: ’n onderhoud met Pieter Odendaal appeared first on LitNet.

African Library: Congo Inc: Bismarck's testament by In Koli Jean Bofane

$
0
0

Congo Inc: Bismarck's testament
In Koli Jean Bofane
Publisher: Indiana University Press

ISBN: 9780253031907

African Library: Entry no 125

To give readers a sense of the wide reach of In Koli Jean Bofane’s brilliant choice of title for his novel [originally published in French in 2014; the present discussion uses the English translation by Marjolijn de Jager], it is best to start by citing a fairly long extract that appears fairly late in the narrative:

The algorithm Congo Inc had been created at the moment that Africa was being chopped up in Berlin between November 1884 and February 1885.1 Under [the Belgian King] Leopold II’s sharecropping,2 they had hastily developed it so they could supply the whole world with rubber from the equator, without which the industrial era wouldn’t have expanded as rapidly as it needed to at the time. Subsequently, its contribution to the First World War effort had been crucial, even if that war – most of it – could have been fought on horseback, without Congo, even if things had changed since the Germans had further developed synthetic rubber in 1914. The involvement of Congo Inc in the Second World War proved decisive.

The final point had come with the concept of putting the uranium of Shinkolobwe at the disposal of the United States of America, which had destroyed Hiroshima and Nagasaki once and for all, launching the theory of nuclear deterrence at the same time, and for all time. It contributed vastly to the devastation of Vietnam by allowing the Bell UH-1 Huey helicopters, sides gaping wide, to spit millions of sprays of the copper from Likasi and Kolwezi from high in the sky over towns and countryside from Danang to Hanoi, via Hué, Vinh, Lao Cai, Lang Son, and the port of Haiphong.

During the so-called Cold War, the algorithm had remained red-hot. The fuel that guaranteed proper functioning could also be made up of men. Warriors such as the Ngwaka, Mbunza, Luba, Basakata, and Lukele of Mobutu Seso Seko, like spearheads on Africa’s battlefields, went to shed their blood from Biafra to Aouzou, passing through the Front Line – in front of Angola and Cuba – through Rwanda on the Byumba end in 1990. Disposable humans could also partake in the dirty work and in coups d’état. Loyal to Bismarck’s testament, Congo Inc more recently had been appointed as the accredited supplier of internationalism, responsible for the delivery of strategic minerals for the conquest of space, the manufacturing of sophisticated armaments, the oil industry, and the production of high-tech telecommunications material.3

While Commander Kobra Zulu [a Tutsi warlord in the Congo, supplier to corrupt traders] was cornered, they had continued to perfect the algorithm somewhere between Washington, London, Brussels, and Kigali. (174–5)

With considerable simplification, but highly persuasively in its sweepingly confident claims, Bofane’s account of the world’s continuously violent history from the late 19th until well into the 21st century places the Congo centrally at its heart of darkness, then and now. The sardonic recognition of world leaders’ rapacity and ruthless power greed in the above passage is the clearest indication of a point implicit throughout the narrative: that the violent computer game Raging trade, to which the novel’s main character Isookanga is addicted, is a mere, harmless shadow of the actual and extremely bloody business involved in the “globalization” that Isookanga idolises. Isookanga is a young Ekonda [unkindly referred to as “Pygmy”] by ethnicity, from the great jungles of the DRC’s Equateur Province. Although merely in his mid-twenties, he is the designated heir to his uncle, the chief referred to (not disrespectfully, but affectionately) as Old Lomama – a man with vast knowledge of the ecology of his region (on the western border between the DRC and the much smaller Republic of Congo, an area traversed by the River Congo). Isookanga has no interest in his village Ekanga’s forest surroundings, seeing them merely as a stifling barrier to modernisation. Isookanga has two additional reasons for feeling uncomfortable in the local surroundings, for both of which his mother is to blame. Since their culture allows or even encourages polyandry, his mother had brief relations with (inter alia) a male member of the taller Mongo people, as a result of which he is about ten centimetres taller than other Ekonda men. She also failed to have Isookanga circumcised when he was a boy, as a result of which he is ashamed and has little interest in women, for they would despise him if they were to discover what is still a family secret. He is hence delighted when a huge telecommunications tower is erected in the vicinity of their village, and (ever the opportunist) when the official “inauguration” – attended by Congolese dignitaries and some foreigners – allows him to steal the laptop of a young, visiting Belgian woman who is doing anthropological research in his region. Aude Martin, as she is named, is ironically smitten with colonial-romantic feelings for Isookanga, who has no interest of that kind in her presence. As he tells a friend of his: “It’s not for me, Bwale, this forest life. I have other ambitions; I want to have a vision of things” (16).

Soon afterwards, Isookanga decamps for Kinshasa, the booming capital of the DRC, taking on the identity of Bwale in order to gain a foothold with his friend’s uncle, who has invited Bwale to come and live with him in Kinshasha (locally referred to simply as Kin’). He travels on the River Congo by boat, “every inch” of its deck space crowded with people, animals and goods:

Merchandise of all kinds to supply the capital was strewn about and dangling from parts of the vessel: bunches of plantains, stocks of dried fish, live goats, various sorts of game, sacks of coal and manioc, exotic birds, palm oil in PVC barrels, and near the bow a captive monkey with a cord around his neck. People were milling about: shopkeeping mothers, rural emigrants, Mongo streetwalkers from the Mongando clan, hair stylists, aspiring math and law professors, talisman vendors, runaway minors, discharged intellectuals, two Maï-Maï [Congolese resistance or rebel fighters active in the Kivu region] who had broken with their group, men and women of the cloth, war refugees, and more. (18)

The teeming variousness of this land is well conveyed in this lively description, with its touches of the deadpan humour with which Bofane alleviates the truly grim details of many parts of his account. The “Pygmy internationalist” (as the narrator here names him) notices “a sinking floating island, set off against the dusk’s orange and dark red light, outstripp[ing] the line of barges and vanish[ing] around a bend like a ghost: the same one that the steamer of Captain Teodor Korzeniowski, who later took the name Joseph Conrad, had rounded as he plunged into the heart of darkness” (19) – an allusion deftly illustrating Bofane’s tongue-in-cheek sophistication.

Isookanga is allowed to sleep one night at Bwale’s wealthy uncle’s home, but is ejected in no uncertain terms the next morning by the man’s wife, since they do not actually believe him to be a member of this especially tall family. After wandering through the city all day long, he finds a sleeping space on the ground in a corner of the Great Market, but is in danger of being assaulted by a crowd of street children (known locally as shégués), when their leader arrives. A skinny fourteen-year-old, she introduces herself as La Jactance, the Haughty One. Pleased with how respectfully Isookanga addresses her (as “Aunty”), she decrees that he must be allowed to stay – despite his being an adult man, the fact that he is so small, in addition to his gentle ways, suggests to her that he presents no threat. She does find his explanation of why he, a countryman, has relocated to the city somewhat strange, though the obscure remark, “I came to experience the world of high technology and globalization,” (29) does not trouble her.

In Koli Jean Bofane | Foto: Ji-Elle, Wikimedia Commons

Bofane fills in the background of the situation that earlier brought La Jactance (also known as Shasha; her real name is Kolo Eyoma) to the city, and drove her to live the hard life of a street child and a girl forced to sell her body to male predators – in her case, a UN “Stabilization” officer from Lithuania who is besotted with her. Not too long ago, she and her two younger brothers – around ten and three years old respectively – had spent a pleasant day in their parents’ fields somewhere in Kivu province, gathering peanuts. They returned home to find their village razed, the ground “littered” with “blood-oozing” bodies, including their parents’. Sensing that the assailants, with whom their province teems, were still nearby, the girl picked up her younger brother as they fled into the bush as fast as they could. On their harrowing journey (partly because they nearly starved and had no proper shelter against the lashing equatorial rains), the older brother contracted malaria, and so Shasha was forced to leave him behind – after initially carrying both boys as she struggled onward – with the assurance that she would return for him. There seemed to be little hope of his surviving the sickness in his weakened state. But, then, the little boy died further along the way, so Shasha rushed back in a nearly demented state and managed to locate Trésor (the older brother), miraculously (as it seemed) recovered. “I knew you’d come back,” (35) he said to her. La Jactance is evidently a well deserved nickname for Shasha, and indicates why Bofane dedicates his novel “to the young girls, the little girls, and the women of Congo” and (with savage irony) “to the UN / to the IMF / to the WTO” – organisations that have so badly failed the victims of the violent looting of Congolese resources, as world bodies and through irresponsible, arrogant, negligent or corrupt staff members.

We are soon introduced to another important character, Zhang Xia, the lowly employee, cat’s paw and supposed “partner” of his Chinese employer, the entrepreneur (and crook) Liu Kaï. The boss takes Zhang Xia with him to the Congo for supposed construction work, consisting of obtaining and exporting (back to China) masses of soil samples that are undoubtedly tested for the mineral wealth of many kinds dispersed throughout the DRC, and in order to draw up a reliable geological map to indicate where gold, copper, coltane, oil, etcetera are to be found. But, then, the supply of funds to Liu Kaï (the employer) is unexpectedly cut off – the reader can later work out that this is because, back in Chongqing in China, the new governor of Szechuan Province and the city’s new police chief are co-operating to crack down on the corrupt officials who keep China’s criminal economy on the go. Liu Kaï flees to Kinshasha, taking Zhang Xia with him, but soon afterwards he disappears, leaving the poor young man stranded, pining for his lovely wife and little son in Chongqing, but quite unable to make his way back there without funds. He, too, has been roaming the Kinshasha streets, barely surviving by selling water sachets and sleeping in a nook in the company of a kindly Congolese security guard, Old Tshikunku (Old Tshitshi for short). We have also learnt that before he left, Liu Kaï persuaded the unsuspecting Zhang Xia to sign several documents as supposed director of what is later found to be a bogus company named Eternal Dragon. The narrator comments drily: “No one had told him yet but Zhang Xia was a straw man. Straw comes in handy. It’s isolating, ecological, biodegradable … and it burns fast and well” (38). Before he disappeared, Liu Kaï gave Zhang Xia a CD-ROM to deliver to an associate. Unable to find the man, Zhang Xia has kept this item hidden on his person in a leather pouch worn under his shirt – for on the disk, though of course written in Chinese, is a map of the Congo showing where most of its many enormously valuable, strategically important and rich mineral deposits are located. This detail is revealed quite late in the narrative.

Another significant (though quite awful) character in the novel is the “former” but entirely unreformed warlord Kiro Bizimungu, actually of Rwandan Tutsi origin and a Monyamulenge – leader of the Banyamulenge [Tutsis who initially fled the Rwandan genocide towards the DRC, then began to hunt down Hutus who fled from post-genocide Tutsi-dominated Rwanda into the Congo, and eventually engaged in genocide-style activities similar to which they had been subjected, in order to dislodge indigenous Congolese groups from the area where the Banyamulenge were determined to settle]. The Banyamulenge – known for their ruthlessness – dominate in particular DRC areas, from which they strip the abundant strategic minerals (with the forced or bought co-operation of terrified, blackmailed or corrupted Congolese and western mining interests – as well as some of the supposed “peacekeepers”). Formerly part of the RPF (the mainly Tutsi fighters who “recovered” Rwanda after the 1994 genocide), Kiro Bizimungu is known by the appropriately fearsome nickname of Kobra Zulu. It was during one of the horrible raids led by him that he obtained his “wife”, Adeïto Kalisay, a young female member of the Congolese victim group, most of whom were mowed down, tortured for “display”, raped in especially brutal ways or otherwise grievously assaulted. The activities orchestrated by Kiro Bizimungu and perpetrated by his men are described in horrifying, harrowing and heart-breaking detail – a deliberate artistically and morally motivated literary enactment of the author’s fury at the damage the parties he holds responsible (which include individuals and organisations from all over the world, even those ones especially set up supposedly to prevent such vile acts and to protect local civilians, mostly peasant families) allow to happen. Kiro spotted Adeïto because she somehow retained a kind of dignity even as she was being assaulted, and he demanded that she be brought to him as his personal spoils. Initially his captive, Adeïto becomes the first and only woman to whom he is sexually addicted, and he ends up keeping her with him as his supposed spouse (still closely guarded) when peace is declared and Bizimungu moves to Kinshasha. He is given a cushy civilian post as ostensible chief administrator in the grand Kinshasha “Office of Conservation of the Salonga National Park” (47) – the very area of which Isookanga’s venerable uncle, Lomama, is the actual custodian (but, of course, unappointed, since he lacks the connections and is, in any case, incorruptible). Bizimungu has zero knowledge about the park or its ecology, and is terribly bored in the city – his only real skill being his ability to organise violent mayhem and bloodshed. He is, in fact, still unofficially but vitally connected to the armed and violent AFDL – “Alliance of Democratic Forces for the Liberation of Congo-Zaire” (so-called), which is secretly organised (according to Bofane – clearly relying on hard-earned and first-hand knowledge provided by the Congolese victims) by the new Rwandan Patriotic Army. In order to obtain “lebensraum” for their tiny, overcrowded country, and, perhaps even more importantly, to obtain the mineral wealth and other rich resources, mainly in the Kivu Provinces of Eastern Congo, they are involved in what Bofane candidly terms the “great crime” of yet another “genocide”, the “systematic and methodical eradication of a [Congolese] population” (48), this time by Tutsis and an array of internationally allied looters and killers. In sardonic contrast with starry-eyed notions of internationalisation like Isookanga’s, the narrator states: “[Bizimungu] and his faction had turned themselves into globalization’s zealous auxiliaries, and the international community had compensated them accordingly” (48, see also 84–7).

The next character of some significance who is introduced to the reader is the founder, Pastor Jonas Monkaya, of the Church of Divine Multiplication in central Kinshasha. Since many novelists have described the phenomenon of mushrooming Christian churches across much of sub-Saharan Africa – the worshipping congregations that are usually seen as gullible yet pitiable folk, whose money is milked by the unscrupulous conmen who, in most cases, run these churches – it is interesting to see Bofane’s portrayal of such a group, and the different kinds of hope, desperation and greed on which it is built. Monkaya “had once been close to the world of show business” when he was a wrestler, known at the time by the shorter name of “Monk” (because of his resemblance to the famous jazz musician). Relying on the combination of his “indisputable sense of marketing” and “the gift of the gab”, “above all” (90), Monkaya had some years ago decided that his talent for seducing women would surely make him excellent at persuading congregants to entrust their cash to him and to his church – on condition he offered them sufficient enticement. His church is the only social gathering or public place (aside from shops where needed supplies or clothing items are acquired) that Bizimungu allows Adeïto to visit – only in the company of the guards, who must always accompany her, of course. Not that this woman is in search of money; she is, however, desperate for spiritual solace and, no doubt, even for this very restricted method of escaping for short periods from her luxurious prison and demanding “spouse”. Bofane vividly evokes the flamboyant, impeccably and expensively garbed pastor: “microphone in hand, the Reverend Jonas Monkaya prayed as he strode across the stage like Otis Redding brought to life. Every now and then his voice soared over those of the faithful, imparting a tempo, uniting the multitude under the divine unction” (91). At the end of the service, Monkaya’s sidekick, Brother Kasongo, imparts the unwelcome news that their still highly lucrative takings from tithes and church donations have come down slightly; additionally, a rival pop-up church has enticed some of their members to defect. Monkaya takes immediate steps: a bogus company (“Paradizo Limited”) must be set up and the congregants told that, in a special vision which God imparted to the pastor, He has promised to multiply by a hundredfold money given to the Church of Divine Multiplication by congregants (in sealed envelopes with their names on). What he does not make entirely clear is that this will work somewhat like a roulette wheel; some few, selected persons will each week receive their reward in ready cash from Paradizo Limited, while most of the donors might have to wait a long, long time for this to happen to them! It is, of course, a brilliant plan and massively successful, with immediate expanded earnings for Monkaya and somewhat more meagre rewards for Brother Kas – but allowing him a more elevated position in the church.

A major event in the narrative is the tragic shooting of one of the shégués: a troubled older boy among the street children, known by the nickname “Omari Double-Blade” because he (as the rumour tells it), in his former life as a child soldier, arrested an adult, armed enemy soldier without even using his gun, merely holding a big knife in either hand. Shasha / La Jactance took pity on him some time ago when the boy was by chance separated from his fighting unit and lost in the city; technically, Omari is considered a deserter. “He was going back to his spot near the administrative buildings when his blood froze as someone screamed, ‘Soldier Mushizi Omari!’” (62). Guessing immediately that he has been spotted by members of his former unit, the boy darts away, scattering his merchandise as he flees, but a corrupt corporal in the police force hears the shouts of the pursuers and guns down the child without a second thought. A chaotic scene ensues; because the boy is one of the best known street children among the many thousands thronging the city, a horde of furious, weeping shégués almost immediately surrounds the dead victim, the policeman who shot him and the four soldiers who had been chasing Omari, hemming them in. The corporal’s murder weapon, still held in his hand, is wrested from him by a street child, who fires a shot into the air with it, causing panic and chaos. One of the four terrified officers puts his machine gun on the automatic firing position and shoots a volley into the sky, a foolish act which “multiplied the rage of the youth tenfold. In a split second the officer was trampled like a snake” (63). No doubt, the ensuing rage of the over two thousand street children who soon gather at the scene in and around the market where the shooting happened is the result of years of harassment, victimisation, contempt and persecution by the city authorities. The seething mass of children goes on the rampage, proceeding to demolish absolutely everything in the market – stalls, shops, warehouses and goods. They manage to salvage a coffin from a nearby undertaker’s, into which they place Omari’s small body. “The children were crying with anger, the girls covering their faces with ashes to express their grief” while the boys assume fighting postures (63). Omari was known for his fierceness, but “he also had the biggest heart” and many of the street kids knew his “kindness” (64). Hearing the “lamentations” of the shégués, as well as the shooting and ensuing commotion, Isookanga arrives on the scene. He has known and got on with Omari during the brief period he has been in the city. Upset by the death, he stares silently at the body in the coffin, flanked by Zhang Xia, who understands little of what has been going on. Some of the shégués see Isookanga among them and ask him what to do; “Jacula la Safrane, a sassy fourteen-year-old girl, insists: ‘You’re the only grown-up among us, so tell us what to do’” (65). Wiping away her tears, Shasha la Jactance informs Isookanga that, since they are holding three hostages – the corporal who fired the shot and two of the soldiers, now quiet and cowed – the city authorities will be forced to negotiate with the street children. Isookanga, suddenly propelled into the role of leader in this tense situation, keeps his head and explains that, although Omari is dead and gone, the children will have to make demands in return for eventually releasing their hostages. Isookanga, in his turn, asks advice from his Chinese friend and now business partner [they both sell Zhang Xia’s water]: “Zhang Xia, you come from a country that has achieved its revolution; what’s your advice?” At first flustered, Zhang Xia cites an ancient Chinese writer who insisted that some deaths matter more than others; he concludes: “Comrade Omari’s death weighs more heavily than Mount Taishan because he was hunted and slaughtered by reactionary fascist forces. We can’t let that go” (65). The children cheer him on, and the next moment, “the Colonel” (presumably a top police officer) arrives, along with, evidently, TV crews and reporters for audiences across the globe; the children’s demands must be articulated. Isookanga will be the spokesman. Zhang Xia remains behind and unobtrusive, but the fact that the Chinaman is spotted by the authorities’ henchmen – along with the presence of the international media – means that they are obliged to “play ball”.

The Colonel thinks he can dismiss the shégués’ demands with bluster and intimidation, but Isookanga is having none of it. The balance shifts when the governor appears on the scene and is bombarded with reporters’ critical questions regarding the treatment of the city’s shégués. Zhang Xia’s presence especially worries the governor; he assumes that the Chinese Foreign Ministry is involved and (absurdly) that “they wanted to do a Tianmen Square on him”, which would be “very bad for [his] image” (72). Under all this pressure, the governor, in a conciliatory gesture, expresses condolences, promises “training and community centres”, grants the children a general amnesty for their retaliatory violence and destruction, and hands over a decent sum (which he has brought with him as compensation for damages) to Isookanga, who signs the receipt – though he issues a warning against further demonstrations of the same kind. Isookanga is filmed shaking hands, saying cleverly that he hopes (in view of the moment being filmed and recorded) the promises will be kept. He even slips in a small advertisement for the water sachets he and Zhang Xia sell! The Belgian researcher Aude Martin, soon to leave the Congo, asks Isookanga for a date – she is still fascinated or besotted with this “exotic” young man.

By chance, Bizimungu encounters Isookanga the next day, buying water from him for himself and his entourage. He has been impressed by the young man’s chutzpah (as seen on TV) and, upon finding out that Isookanga is an aboriginal inhabitant of the forest area he is supposed to administer, that he shares his own contempt for trees and his desire to exploit the area’s resources, and that (to crown the opportunity he immediately spots) Isookanga’s uncle is the chief in the area and possesses occult skills, he invites “the Pygmy” (as he thinks of him) to his office. As a clue to what Bizimungu is likely to have in store for the local inhabitants of Salonga National Park in Equateur Province, the narrator reminds us what he intended for those living in South Kivu: “by driving the effort [meaning the slaughter, rape and torture perpetrated by himself and the men under his command] a little further, if they managed to eradicate its population as quietly as possible, they would be able to attain the stage of master among the world’s masters” (83). But Bofane’s narrative of horror and bleakness has its complexity. Although the world’s nations may be united primarily in their leaders’ greed, power hunger and ruthlessness, his vision includes (in what might ironically be termed its globalising reach, which extends from Chongqing in China to the USA, even while distinctly Afro- and particularly Congo-centric) the few brave people who manage occasionally to put a spike in the oiled wheels of profiteers and warlords of various nationalities. Hence, following the extended description (in appalling, harrowing detail) of the earlier extermination of a village community by Bizimungu and his cronies, the narrator introduces a new character, one Chiara Argento. She is an Italian woman working in the New York offices of the United Nations Peacekeeping Operations, and is slowly but relentlessly tracking down those responsible for the killing of six UN peacekeepers in the Congo in South Kivu, an atrocity in which (she has a hunch) Bizimungu was involved, along with the man “introduced” to readers as the sexual customer or “regular” of young Shasha la Jactance, the brave street child. About Chiara, we are told the following: “Some things cannot go unpunished! she would repeat to herself” (88). However, unbeknownst to Chiara, Shasha la Jactance has her own plans for the Lithuanian Waldemar Mirnas stationed in Kinshasha for his UN work.

The next twist in Bofane’s cleverly plotted narrative begins with Isookanga, following his first visit to Bizimungu’s office, finding Zhang Xia looking especially woebegone. Not that (while trapped in Kinshasha and desperately missing his wife and son) his Chinese friend has ever seemed particularly cheerful, but he has been upset by a poignant letter from Gong Xiyan, telling him how “nothing can comfort” her in his prolonged absence, ending on the disquieting note that a “gentleman” [Zhang Xia is soon able to work out that this is a coded reference to a policeman] has “stopped by” at their tiny flat in the huge city of Chongqing. What she could not risk writing in the letter are two points: firstly, that the policeman is the top ranking one in the city and that he pointedly asked her whether she could provide proof that Zhang Xia had never returned to China since he left to work in the Congo; and secondly, that the policeman evidently finds her immensely attractive as a woman (not that her demeanour is in any way immodest or other than shy and utterly proper). It is clear that Bofane’s sympathies extend beyond the girls and women of Congo in recognising gender imbalances and their exploitation, especially in situations of class discrepancy, in other parts of the world, too. Wang Lideng, as the “visiting” police officer is called, has, by stealthy cunning and meticulous tabs kept on his superior officers, managed to get himself appointed to the top police post in Chongqing (the third largest city in China), and has formed an alliance with the newly appointed governor of the city and province to boot out the former, corruptly allied elite. He is now tracking down the crime boss (or bosses) of the bogus company Eternal Dragon. Maybe the two men will build their own empire?

In the meantime, Waldemar Mirnas, “the only Lithuanian officer at MONUSCO – the UN Mission for the Consolidation of Congo” – sits down for his lunch at a restaurant table, reflecting on his luck at having been given this post (he has been in the Congo for three years, after a previous stint in Afghanistan):

At least in Congo anything was possible, and with little effort you could even change your life and climate. It was enough to lay low a bit, cash in, and go off to what were certainly more temperate lands such as Kuala Lumpur or Phuket, for instance; some place where the picture-postcard image might be hiding things that were far more intense than they seemed. And it was precisely in Congo that Waldemar Mirnas had met up with this intensity. Paradoxically, it was not on a battlefield as was to be expected, but, more prosaically, it was while wandering the streets of Kinshasha at night, driving through the Great Market area, when he first noticed the street kids, those girls with their outrageously arched tiny posteriors. Little girls, afraid of nothing, vulgar almost to the point of indecency. One night in the shadows he spotted Shasha la Jactance, the child whore, and from that moment on his blood had not stopped boiling in his veins, especially in those that flooded his head. (116)

Another great white saviour aiding the people of the Congo (like Conrad’s Kurtz), in other words. But Mirnas’s lunch is completely spoiled when his old associate, Kiro Bizimungu, unexpectedly joins him at his table. The two proceed to reproach each other, Mirnas blaming Bizimungu for the fact that six UN soldiers under his command were gunned down by men under the command of Bizimungu, while the latter declares it all Mirnas’s own fault because the UN weapons the men were supposed to supply in a trade-off for local looted minerals (perhaps gold) were far fewer than had been agreed on between the leaders; his men could not be blamed for their murderous fury at being so blatantly cheated, Bizimungu insists. Mirnas, in a panicky fury, tells Bizimungu that he wants nothing further to do with him, warning him (after a threat by Bizimungu that, were Mirnas to implicate him, it will go badly for him) that a UN inquest [we guess that it is led by Chiara Argento] is in progress and, moreover, that the International Court of Justice in The Hague probably awaits him. Despite Mirnas’s bluster, he is himself severely rattled, and the stomach cramps that have been plaguing him intensify.

A subsequent narrative shift depicts another encounter between a Congolese local and a sexually fascinated European – the latter, in this case, being the Belgian researcher Aude Martin, with Isookanga as the person she is obsessed with, he being pretty much unaware of her attitude, since he does not find her alluring or interesting, but, in fact, somewhat irritating. It is on her insistence that Isookanga meets her for a dinner and drinks date on what is her last evening in the Congo before she returns to her country and her fiancé. As the subsequent dancing and alcohol go to her head, instead of blaming her own libido, Aude fears that she has been “bewitched; something ancestral would prevent her from freeing herself from this fateful charm” (122). The latter comment continues the “stereotypical comments on Africa and Congo” that she has been uttering the entire evening, which in Isookanga evokes a rage manifesting physiologically in an erection. Still, he swears vindictively to himself that he will not satisfy her all too obvious desire – partly because his uncircumcised penis usually puts off Congolese women, and to him she is just another female. Aude requests to be taken back to her hotel and, once they enter her room, demands: “When are you Africans finally going to grab your chance …? … When you think of what this continent has to endure, how does a Pygmy handle it? With all the energy you have, why such resignation?” (123). Furious at Aude’s belittling remarks, Isookanga turns to leave, but she grabs onto his T-shirt. Aude implores him not to go, saying that she wants “only one thing: to share this suffering”, and, when he proceeds to have fierce sex with her, Aude absurdly imagines that she is somehow doing penance for a whole litany of colonial abuses. These include the whipping of Congolese and other African slaves; the severance of the hands of Congolese workers for supplying “insufficient” ivory and rubber during Belgian rule; the Belgian police commissioner Gerard Soete’s dissection of Patrice Lumumba’s corpse; the shootings of locals by “vicious neo-colonialists”; the “diktats” of the IMF; the issuing and reprinting of the Belgian cartoonist Hergé’s Tintin au Congo; French president Sarkozy’s “ill-informed” Dakar speech in 2007 [it repeated the old Hegelian claim that “the African has never really entered history”]; racist sentiments that continue to proliferate in Twitter rants (124–5). Misinterpreting Aude’s screams of passion and sexual pleasure for cries for help, the nearby hotel guests hammer on and open the (unlocked) hotel door. Embarrassed, Isookanga flees the scene while an equally embarrassed Aude sobs hypocritically that she was raped. Meanwhile, she wonders with “a delicious sense of guilt” (126) whether her sexual “martyrdom” [!] has compensated for the damage inflicted on Congolese by her ancestors.

Deep in the Salonga forest, Old Lomama, the Ekonda chief (Isookanga’s uncle), makes a highly disquieting discovery: the dead body of the great lord of the forest – Nkoi Mobali, the huge leopard who has controlled the region for decades as its undisputed ruler. Lomama, the human chief, would ask the leopard’s permission to kill for food for his family, but now the magnificent creature, always considered unassailable, lies dead on the forest floor. Investigating what could possibly have killed him, Lomama discovers a strange kind of hair in tufts on nearby vegetation. This clue (which he is able to identify), along with the many deep gouging wounds on the leopard’s flanks, leads him to the conclusion that a group of warthogs – far from their usual habitat on more open ground – must have been challenged by the leopard, finding them encroaching on his territory. Working out how fiercely and bravely the leopard initially withstood the warthog horde, Old Lomama speaks a lament and a tribute over the body before skinning it: “Ah, Nkoi Mobali! Immortal hero! … I shall speak of your courage and strength, but of your magnanimity above all. Because of your demise, people will know that the end of the world is near” (131). The old chief resolves to go to Kinshasha with this important warning sign, for the changing local ecology is the portent and proof of the damage technological innovations, modernisation and globalisation (not that these are his terms) are beginning to inflict, and, hence, of the unaffordable, lethal costs of development.

Continuing her investigation of how the massacre of the six UN soldiers in Kamituga, in the Congo, could have come about, Chiara Argento is beginning to get a stronger whiff of something fishy involving not only Kobra Zulu [as Bizimungu used to name himself], but also a specific member of the UN personnel on the ground in Africa, viz Waldemar Mirnas. It turns out that she and Celio, her mysterious Congolese collaborator in New York, orchestrated Bizimungu’s appointment to the position that brought the warlord to Kinshasha, so that he would be easier to apprehend than if he were still roaming the war-torn provinces. Chiara is haunted by the terrible death cries of the six UN soldiers, to which she was forced to listen because of the UN’s technological expertise and close monitoring of staff activities. Of course, the reader is more than likely intended to notice the huge difference between the diligence with which the deaths of a handful of UN deployees is investigated – while thousands, or rather millions, of African and other poor victims of war atrocities have their demise left unavenged, and the perpetrators [of all possible nationalities] in the vast majority of cases are allowed to remain free, rich and in power. Chiara has grown sufficiently cynical at this point to hold that “everybody was lying”, with “one hidden agenda replacing the next” (136). In a teleconference with Mirnas, Chiara gives him a broad hint that she is aware that he had some hand in the six UN men’s deaths, for his reports claim that they were somewhere far distant from where they were shot, whereas in New York they have the documentary evidence of the location of their deaths. And these men (Uruguayans) were under Mirnas’s direct command. Hanging up, Chiara speaks to Celio about the basis of her (as we know, well founded) suspicions: “There are far too many interests in Congo, Celio. They all want to line their pockets. It’s the only purpose of rebellions [supposedly arising from local, African causes]; all of our reports prove it. Our Blue Berets [the UN peacekeeping forces] act like everyone else – it’s that simple” (147–8). What Mirnas does not know is that he has another woman determined to punish him for his misdeeds in ruthlessly exploiting his Congo posting. For Shasha la Jactance, whom he believes to be his willing sex slave for the handful of dollars he pays her for her services, detests Mirnas to the point of burning hatred and fury, heartfelt feelings which intensify every time he undresses, fondles and has sex with her. She has overcome the near catatonic state in which her terrible personal history initially reduced her, and the stomach pains that Mirnas believes to be an ulcer resulting from worry, are caused by the local poison that is painstakingly fed to him in the local dishes he pays Shasha to cook for and serve to him before having sex with him. Shasha’s personal counterpart to the exhilarating sexual ecstasy Mirnas experiences as a result of her ministrations is a deep revulsion, horror and shame at his misuse of her still childish body.

Isookanga has, in the meantime, learnt of the CD-ROM with the Chinese map of the enormous mineral resources (of many kinds) dispersed throughout Congo in lucrative amounts. When Zhang Xia reveals it to him, Isookanga sees it as a wonderful opportunity, for (as he assures his Chinese friend) “Commander Bizimungu” will pay good money for the disk or the information on it, definitely enough for Zhang Xia to buy a flight ticket by means of which he can return to his country, his wife and his son, since (as he surmises) the disk is “worth a fortune” (142). It is Zhang Xia, more experienced than Isookanga in the bitter ways of the world of power, who warns his Ekonda friend against a “warlord” such as Bizimungu. Speaking of the social and ideological reforms of “the Great Helmsman” [Mao], Zhang Xia – who cannot help thinking that “globalization is crap” – informs Isookanga that the Maoist reforms “cost China millions of lives” in the resulting famine, and states: “Nothing can rationalize the suffering that was caused; you can’t justify disaster” (142). Isookanga’s uncle, much more adept at making his way in the city than the young man expected, manages to track down his nephew with a little bit of assistance from Google, which has information about the young Ekonda after the TV reports about his leadership of the shégué riot – information which the old man accesses when he happens to ask a stallholder selling (probably stolen) smartphones. He has come to Kin’ in order to alert the appropriate authorities to the death of the great leopard Nkoi Mobali, and its causes and significance, but, of course, he is also eager to reconnect with his nephew and to try and persuade him to return to their village. Isookanga is, in fact, delighted to see his uncle and duly impressed by his city know-how. Since Lomama has been told of Isookanga’s acquaintance with Bizimungu, who now heads Salongo National Park, he asks his nephew to take him to meet the man and inform him of the death. Informing Bizimungu, in his turn, about the CD-ROM, Isookanga gets him to promise two thousand US dollars for the map, once it has been translated from Chinese.

But Chiara Argento has been busy. Needing further proof of Bizimungu’s involvement in the six UN soldiers’ killing, she finds out from the UN head that records of telecommunications between the warlord and his henchman who was on the spot can only be obtained from the Americans in the military body known as Africom, which is now Rwanda-based and no longer in Congo. The Rwandese authorities would have to be prepared to permit the sharing of the information; Chiara coolly insists that the Rwandese must be offered a carrot, such as a non-permanent seat on the Security Council. Soon, she has the proof of complicity also implicating Mirnas. She prepares the prosecutor of the ICC  in Holland, and gets a UN aeroplane sent to Kinshasha to fly Bizimungu – to be arrested at night – to The Hague to stand trial for his part in the crime. By chance, Mirnas spots the plane and, having got wind of Chiara’s plans for Bizimungu, he immediately warns his associate – of course not from any concern for the warlord, but because he is well aware that Bizimungu will implicate and expose Mirnas’s own role in the death of the UN men. The call is eventually answered, and immediately the seriousness of his position penetrates the warlord’s initial bewilderment. He tells Adeïto that they must flee right away. On the way, driving blindly through the Kinshasha streets, Adeïto gives Bizimungu advice that he accepts – that they can probably take shelter at the church she attends or the home of her pastor. When they are close, Bizimungu’s car gets a flat tyre. A third secretly vengeful woman emerges in the narrative when Adeïto suddenly spots and seizes an opportunity. Opening the car door on her side, she starts running down the street towards the church, yelling first the word in the local language for “thief!” and then (improvising further and tearing her clothing) shouting out that Bizimungu has just raped her. People living nearby have rushed into the street in response to her screams. Believing the highly plausible accusations, they grab hold of the terrified Bizimungu and “necklace” him – the usual vigilante method. Recognising Adeïto, who has previously caught his eye in church because of her beauty, sadness and dignity, Pastor Monkaya (who has been futilely fantasising about making her his secretary) leads her to “safety” – which one must hope she attains and retains, despite the pastor’s little dream. Appropriately, both Bizimungu and Mirnas thus meet their well deserved fates at Congolese hands and can do no further harm.

Isookanga and Zhang Xia, who turned up at Bizimungu’s office with the CD-ROM and a French translation while the dead warlord was being searched for the next day, his burnt corpse not having been identified yet, are taken into custody on suspicion of complicity in his crimes. Isookanga is released (his public profile as leader of the street children protects him), but when he goes back to ask about Zhang Xia, he is given the worrying news that the Chinaman has been extradited to China and is no longer in the Congo. He is sought by the Chinese police there, and in all likelihood faces a firing squad for corrupting officials in Chongqing, on the evidence of his signatures on the Eternal Dragon company documents. Soon afterwards, Isookanga receives an imploring request from Gong Xiyan (Zhang Xia’s wife) that he provide documentary proof that her husband has been in Congo all along, when Eternal Dragon deals were struck in China – the only way in which an appeal against his sentence can prove his innocence. Isookanga, saddened by Zhang Xia’s situation and at not even having greeted his friend, has, in the meantime, decided to return to the village with his uncle, since he thinks running the water business on his own would not work, and much more aware now that the city is a lethal den of thieves and other predators. Old Lomama has insisted that he should now be circumcised, even at his relatively “old” age, so that Isookanga can marry and be further inducted into the Ekonda culture in preparation for the chieftainship. He attempts to send the evidence he has of Zhang Xia’s presence in Congo during the riot to China, but the signal fades as they are leaving the capital by boat on the return journey. One hopes that the telecommunications tower near his village will allow Isookanga to send the evidence in time to save his Chinese friend from imprisonment, and (on the evidence of Isookanga’s evident strong sense of loyalty) he will probably succeed.

On this note, Bofane ends his fascinating, brilliantly structured, sophisticated and profound exploration of what globalisation means for Africa in the twenty-first century. I choose to end the present account of the text by citing a slightly earlier passage, a conversation held between the uncle and nephew just prior to their departure from Kin’, to prove that Old Lomama is perhaps well ahead of young Isookanga in being “globalized” (or clued about globalisation) and has a more sophisticated take on it than his sassy mid-twenties nephew suspects:

“Uncle?”

“Yes, Isookanga?”

“Did you know there’s gold, bitumen, and diamonds in the Ekonda soil?”

“Of course, Little One.” [Explaining that those of the Ekonda hunters who used guns always found metal or “mystical stones” they could use for bullets, in the soil, he adds:] “and it worked just fine.”

“But why didn’t you ever tell me this before? Especially since you never stop saying that a traditional chief must be the same as Goldman Sachs: he must know everything.”

“First of all, you’re not a chief yet. And furthermore, men being what they are, if you tell them about such things, goodbye calves, cows, pigs: nobody will want to work anymore. Little One, have you ever heard of gold fever? Of those addicted to by-products? Of those who throw themselves out of Wall Street buildings because they bet on a rising market? ‘Insider trading,’ you know what that means? All that is lethal, believe me – me, your uncle here before you. My son, I think it’s high time for you to get your ideas together and find a satisfactory wife who loves you and takes care of you.” (183–4)

And that will hopefully happen, too, even though Isookanga does still harbour somewhat grandiose ambitions of what kind of chief he, “Isookanga Lolanga Djokisa, young Ekonda and an internationalist besides” (189), could be by means of control over his area’s mineral wealth, as he still has the CD-ROM and the French translation of the information on it …

Endnotes

1 The “Berlin Conference” (as it is widely known) was presided over by Chancellor Bismarck of Germany.

2 An allusion to the genocidal proportions of Belgium’s colonial and brutally extractive “ownership” of Congo.

3 Alluding to coltan, a metal essential for making both cell phones and computers, mainly found in the DRC.

The post African Library: <i>Congo Inc: Bismarck's testament</i> by In Koli Jean Bofane appeared first on LitNet.

Lig maar elke klip op, anders sal hulle uitroep: oor die gevare van sekondêre navorsing – met besondere verwysing na Skepelinge deur Karel Schoeman, en ’n tereggestelde slaaf

$
0
0

In die laaste dekade of wat het die Suid-Afrikaanse geskiedenis – veral wanneer die nalatenskap van kolonialisme, slawerny en apartheid ter sprake gekom het – heelwat belangstelling en polemiek ontlok. Wát is die waarheid? En wat ís waarheid? Of wié se waarheid is dit? Dit is vrae wat dikwels gevra word. En ook: Wie kan vertrou word om die waarheid te vertel? Daarom is die onderwerp primêre teenoor sekondêre navorsing, asook die bydraes wat romansiers lewer, teenoor dié van historici, gedurig op die disseksiestafel (of altaar) van kommentators uit verskeie gemeenskappe.

Aangesien nie net akademici hierby betrokke is nie (en dis ‘n goeie ding – daar is soveel stokou bagasie, insluitend verstommende wanopvattings, wat saamgesleep word en deel van die openbare diskoers behoort te word), en omdat daar met abstrakte begrippe omgegaan word, is dit nuttig om aan die hand van praktiese, verstaanbare voorbeelde na die verlede, geskiedenisnavorsing en sekere grys gebiede of oorvleuelende waardestelsels te kyk. Met laasgenoemde bedoel ek byvoorbeeld die kwessies van grondbesit, blaamverplasing, toe-eiening en ontkenning, alles wel deel van ons openbare diskoers, maar helaas ook meestal nie juis logies-beredeneerd aangepak nie.

Hoe kan romansiers (en ander skrywers) asook historici meer lig op hierdie emosiebelaaide onderwerpe gooi? Etlike groot skrywers – dink aan André P Brink, Dalene Matthee en Elsa Joubert – het hul bydraes gemaak om die publiek hieroor in te lig én daaroor te laat dink. Historici soos Hermann Giliomee, Albert Grundlingh, Fransjohan Pretorius en meer onlangs Lindie Koorts het eweneens groot indruk gemaak.

Karel Schoeman en Dan Sleigh betree egter beide terreine – hulle het die verlede vanuit die fiksie- én niefiksieplatforms “onthul”. Altans sover ‘n mens kan, want ons almal het ons eie kulturele en ander perspektiewe en voorkeure, indien nie subjektiewe veronderstellings nie. Die historikus, moet besef word, word juis opgelei om so objektief as menslik moontlik te werk te gaan – ewewigtige professionalisme behoort konstant die uitgangspunt te wees. Hierdie gesonde afstand en nugtere beskouing is ononderhandelbaar in die akademiese wêreld. Daarom moet die mees betroubare bronne gebruik word en moet daardie bronne deur middel van bronverwysings verklaar word.

Die fiksieskrywer, daarenteen, hoef geen bronne aan te dui nie en kan vir blote ontspanning skryf (dink byvoorbeeld aan Gerrie Radlof [soms ook Radloff gespel] se Oloff die Seerower- en Die Buiter-verhale van die vyftiger- en sestigerjare), maar kan ook sosiale kommentaar lewer deur lewenswaarhede te ondersoek – soos Dan Sleigh se Eilande (Tafelberg, 2002) en Karel Schoeman se Veldslag (1965). Terloops, Schoeman en Sleigh het elkeen ook talle niefiksieboeke geskryf – soos Schoeman se redelik onlangse Kolonie aan die Kaap-reeks, uitgegee deur Protea Boekhuis, en Sleigh se Jan Kompanjie: die wêreld van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (1978).

Een van Schoeman se niefiksieboeke, Skepelinge (2017) (ná sy dood uitgegee), kan dien as ’n voorbeeld insake die kwessie van primêre teenoor sekondêre bronne. Dié boek (bemark as “’n aanloop tot ’n roman”, dus niefiksie) het onlangs heelwat aandag getrek en swaargewigte in die boekewêreld, soos Joan Hambidge en Willie Burger, het dit bespreek (Burger beweer selfs dat Skepelinge ’n omvattende historiese studie is). Die joernalis Jan-Jan Joubert het in sy resensie Schoeman selfs bo alle ander skrywers en historici in Suid-Afrika te verhef.

Genoemde kommentators is egter nie historici nie, en die boek val dalk tussen genres deur, maar dit bevat tog heelwat meningsuitinge oor die (Kaapse) geskiedenis. Dit is daarom meer gepas dat ’n historikus dit evalueer. Sover het een historikus, en wel ’n kenner van Kaapse geskiedenis, dit onomwonde gekritiseer, en na die aanwending van bronne verwys: Dan Sleigh tydens die 2018-Woordfees op Stellenbosch. Hieroor sal ek vervolgens uitbrei.

Aangaande Sleigh is die volgende hier van belang: as romansier het hy verskeie pryse en toekennings verwerf, en onder meer NB Uitgewers se Groot Roman-kompetisie meermale gewen, terwyl hy selfs nog hoër as historikus geag word: hy is ‘n kenner van die VOC-tydperk (1652–1795) in die Suid-Afrikaanse en wêreldgeskiedenis en sy insig en ervaring op daardie gebied is weergaloos. Hy is deur verskeie instansie juis hiervoor vereer – plaaslik, soos deur die FAK in 2017, en internasionaal, soos deur die Nederlandse regering (Ridder in die Orde van Oranje Nassau, 2012), en daarom dra sy mening insake ‘n boek soos Skepelinge besondere gewig.

DJ Kotzé, die promotor vir Dan Sleigh se doktorsgraad (1987), het gesê dat Sleigh se Die buiteposte: VOC-buiteposte onder Kaapse bestuur 1652–1795 (HAUM, 1993 en Protea Boekhuis, 2004), wat grotendeels op sy proefskrif gebaseer is, gaan nog die "nuttigste boek" wees wat onder die vaandel van die Departement Geskiedenis van die Universiteit Stellenbosch ontstaan het – dus as’t ware dié handleiding vir navorsers oor dié onderwerp. Sleigh se bona fides as VOC-kenner kan dus as bo verdenking aanvaar word.

En daarom kan sy opmerking by die vermelde Woordfees, naamlik dat Skepelinge ’n “konkoksie” is, en as’t ware onder ’n valse vaandel vaar, ernstig opgeneem word. Hy het hierdie bewering – wat uiteraard ’n golf van verontwaardiging deur die Boeketent laat spoel het – op 8 Maart gemaak tydens ’n bespreking getiteld “Karel Schoeman se laaste stemme” (met Sleigh, Tim Huisamen en Cas Wepener, en Louise Viljoen as fasiliteerder) oor Schoeman se werke. Sleigh het voorts, soos van ’n historikus verwag word, sy redes verskaf en genoem dat hy ’n lys van feitefoute in Skepelinge opgestel het, en hy het ook genoem dat Schoeman sekere vooroordele in die boek uitgespreek het (byvoorbeeld jeens die Afrikaners as kultuurgroep) waarmee hy verskil, en waarom hy daarmee verskil. Sleigh se ongelukkigheid met Skepelinge begin reeds by uitsprake wat in Joubert se genoemde resensie gemaak is, asook op die flapteks van die boek.

Ek wil dit duidelik stel dat my skrywe nie as ’n aanval op wyle Karel Schoeman as skrywer of persoon bedoel word nie en dat ek self in verskillende artikels en resensies my waardering vir sy bydae tot ons kennis van die ou Kaap uitgespreek het – soos oor Kolonie aan die Kaap: Jan van Riebeeck en die vestiging van die eerste blankes, 1652–1662 (2010) in die Rapport Weekliks van Julie 2013, Portrait of a slave society: The Cape of Good Hope, 1717–1795 (2012) in Bolander van 26 Junie 2013, en ander. Dit gaan hier bloot oor die navorsing en gebruik van bronne, en Schoeman se optrede is ook nie uniek nie.

Daarom gebruik ek ook ’n ander sprekende voorbeeld van hoe sekondêre navorsing kan skeefloop, gepubliseer in die geakkrediteerde blad van die Suid-Afrikaanse Nasionale Biblioteek, The Quarterly Bulletin (2002). Dit het so gekom, en Dan Sleigh was toevallig ook betrokke, hoewel indirek.

Ek was toe staatsargivaris in Kaapstad (sedert 1991) en het die artikel geskryf nadat die redakteur my gevra het om ’n voorbeeld te verskaf wat die gevaar van sekondêre bronne, naamlik die oorskryf van ander skrywers se foute, bewys. Aangesien Dan Sleigh op daardie dag in die argiefbewaarplek in Roelandstaat kom navorsing doen het, het ek hom gevra of hy van ’n toepaslike voorbeeld weet. Hy verwys my toe na die geval van die slaaf wat glo tereggestel was omdat hy ’n viool gesteel het. Ek het met hom saamgestem dat die geval as ’n nuttige voorbeeld dien om bogenoemde gevaar uit te wys.

Ek het na die argiefbewaarplek se interne naslaanbiblioteek gegaan en die artikel waarna Sleigh verwys het, opgespoor. Ek het na die skrywer, Isobel Edwards in Towards emancipation (1942) se voetnoot gekyk en ook die boek waaruit sy haar “feite” bekom het (dus ‘n sekondêre bron), opgespoor, naamlik Eric Walker se A history of South Africa (eerste uitgawe 1928). Daarna het ek gaan kyk waar hy aan sy inligting gekom het deur na sy voetnote te kyk, en die argiefstukke (primêre bronne) in die brandkamer daar gaan raadpleeg.

Aangesien die argiefstuk ‘n hofsaak van 1732 was, in Oudnederlands en in Gotiese skrif, het ek nie my eie interpretasie van die geskrif vertrou nie, maar kenners gevra om my gevolgtrekkings te verifieer. Hierdie kenners was Leon Hattingh, Dan Sleigh en Helena Liebenberg. Hulle was tevrede dat ek my nie misgis het nie, en dat die betrokke slaaf, Hendrik van Nias, nie ’n viool gesteel het nie. Hy het ’n meisie, Susanna Kuun, verkrag nadat hy haar met ’n stuk hout geslaan en met ’n mes gedreig het. Dit word aangeneem dat ‘n misverstand kon ontstaan het uit die argivaris, HCV Leibbrandt, se beskrywing van die insident in Nederlands as die “violeringen van een jonge dochter”.

Ek kon dus in my artikel bewyse vir my stellings gee, al was daar ’n storm van protes vanuit die geledere van Walker se oudstudente. Die geval van die slaaf en die viool is ’n soliede “bewysstuk” in die saak teen die uitsluitlike gebruik van sekondêre bronne wanneer relevante primêre bronne (kriminele prosesstukke van die Raad van Justisie, Dagregisters van die Politieke Raad en ander) wel opgespoor kan word.

Hoewel Karel Schoeman, die skrywer wat hom dikwels op die terrein van geskiedskrywing gewaag het, en Dan Sleigh, die historikus wat hom meermale op die terrein van fiksie begeef het, albei op beide terreine uitstaande werk gelewer het, het Sleigh ’n voordeel bo Schoeman (wat ’n gekwalifiseerde bibliotekaris was, maar níé ’n opgeleide historikus nie): Sleigh is ’n ervare historikus wat 17de-eeuse Nederlandse tekste kan lees soos Jan Publiek die koerant lees, omdat hy dekades lank in argiefbewaarplekke navorsing gedoen het – ook vir skrywers soos Dalene Matthee vir haar boek Pieternella van die Kaap (Tafelberg, 2004). Voor die magistrale Eilande en 1795 (2016) het hy reeds jare lange kennis bekom en etlike historiese romans vir die skoolmark geskryf: die eerste was Die nege maande mars (1972) en die laaste ’n Kanon vir Barbier (1979).

Ek wil benadruk dat indien iemand bevoeg is om kritiek op die gevierde en bekroonde Karel Schoeman se niefiksiewerk oor die VOC-tydperk uit te spreek, is dit beslis Dan Sleigh. Hy verskaf in elk geval logies-beredeneerde redes, gegrond op bronverwysings, wat Schoeman nie altyd doen nie. Dat beide van hulle baie belangrike bydraes tot die geskiedenis van onder andere die Kaap gemaak het, erken ek ook deur hulle werke as bronne in my eie geskiedskrywings te gebruik, insluitend my fiksieboek Een teen Adamastor (Pearson, 2013) en niefiksiewerk Op soek na Jacobus Verster (ten tye van hierdie skrywe in die finale publiseringsfase). Maar volgens my eie opleiding as historikus aanvaar ek niemand se woord sonder om self eers elke relevante bron te raadpleeg nie. Veral primêre bronne.

Vervolgens wil ek dan enkele relevante punte van kritiek op Skepelinge opper, soos by die Woordfees reeds bespreek is.

Op die flapteks word die volgende stelling deur die redakteur gemaak: “Dit is geskiedskrywing soos geen Suid-Afrikaanse skrywer dit nog kon vermag nie. Enige historikus se nekhare sal hieroor rys, nie omdat hy/sy iets teen Schoeman het nie – dis in elk geval nie sy woorde nie – maar gewoon omdat Schoeman nie ’n historikus was nie. Maar sou dit die geval wees, plaas dit die soeklig op Schoeman se werkswyse – eerstens op sy navorsingsmetodes en tweedens op gevolgtrekkings wat hy in Skepelinge maak. Wat eersgenoemde betref is dit dadelik opvallend dat Schoeman nie deeglike en deurlopende bronverwysings verskaf nie, terwyl hy van verouderde terminologie gebruik maak, soos dat die Kaap ’n “verversingspos” is, ‘n woord wat nie meer in die jongste geskiedkundige werke gebruik word nie – deesdae praat hulle van “maritieme aanvulling”, nie “verversings” soos by ’n skool se snoepie nie.

Wat die aanspraak op Schoeman as groot Suid-Afrikaanse skrywer betref wat historici in die skadu sou stel: Dit toon ’n naïewe en onvolledige siening van geskiedskrywing aangaande die VOC. Daar is wel vakkundiges, met Dan Sleigh heel vooraan, wat op die titel van “voorste VOC-kenner” kan aanspraak maak, maar beslis nie Schoeman nie, omdat hy nie, soos hulle, die akademiese opleiding gehad het of soos hulle die VOC as jare lange fokus van sy navorsing gehad het nie. Argivarisse soos Anna Böeseken en Con de Wet, om maar net twee te noem, het dekades lank primêre navorsing in die brandkamers van die Kaapse Argiefbewaarplek gedoen en belangrike akademiese artikels en boek daaroor gepubliseer. Op mense soos hulle het Schoeman en ander skrywers daarna húlle boeke gebaseer.

In sy resensie van Skepelinge (LitNet, 6 Desember 2017) haal André Wessels Schoeman uit die boek aan: “Die boek is saamgestel uit histories en wetenskaplik verantwoorde tekste, wat egter op suiwer subjektiewe en onwetenskaplike wyse gebruik is om ’n bepaalde siening van die verlede oor te dra, verweef met insidentele persoonlike betragtings oor geskiedenis, navorsing en skrywerskap.” Wessels bevraagteken nie Schoeman se stellings oor wetenskaplike verantwoordbaarheid of subjektiwiteit nie, maar sê wel: “As historikus sou ek uiteraard datums verkies het, en sou meer volledige bronverwysings vir my ook nuttig te pas gekom het.” 

Soos in die geval van ander historici wat Skepelinge al bespreek het, loof Wessels Schoeman vir sy bydrae tot ons geskiedskrywing en vir sy uitgebreide kennis van die ou Kaap. Daarmee kan geen fout gevind word nie. Dog Dan Sleigh het verder gegaan en Schoeman se teks uiters noukeurig ontleed, en geldige en inderdaad wetenskaplik verantwoordbare kritiek gelewer op verskeie leemtes in Schoeman se werkswyse. En ek wil dit duidelik stel dat hierdie leemtes ooglopend die gevolg van Schoeman se gebrek aan ’n akademiese opleiding in geskiedenis as vak is. Sy onverbloemde, onprofessionele subjektiwiteit getuig ook van hierdie leemte, maar die nydige opmerkinge teenoor Afrikaners is dalk ’n ander storie – hy het selfs gesê hy skryf in Afrikaans, want dis Afrikaners wat sy boek publiseer, maar huldig die mening dat Afrikaner-voorouers niks beter as die skuim van Europa was nie. Nogtans is sy bydraes, oor dekades, van groot waarde vir ons historiografie, veral wat ondersteunende bronne betref – want dit is presies wat sekondêre bronne is.

Was Schoeman ’n opgeleide historikus, sou hy geweet het dat hy self elke klip moes oplig, en dat die oudste klippe in argiefbewaarplekke soos in Roelandstraat, en voor dit in Queen Victoriastraat, Kaapstad, bewaar word. Let wel: argiewe (primêre bronne), word hoofsaaklik in argiefbewaarplekke bewaar, en boeke, tydskrifte en koerante (sekondêre bronne) hoofsaaklik in biblioteke, terwyl artefakte hoofsaaklik in museums gevind kan word. Schoeman se kennis van die Suid-Afrikaanse Nasionale Biblioteek se bronne, dus meestal sekondêre bronne, steek af by sy kennis van primêre bronne. Helaas, dit beteken dat selfs ’n skrywer van Karel Schoeman se statuur – ’n driemalige Hertzogprys-wenner met twee ere-doktorsgrade – se mooi woordmonumente op onvaste fondamente staan.

In dieselfde asem moet erken word dat opleiding nie ’n absolute waarborg teen foute, vooroordele of slordige navorsing is nie – daarom is daar vir Isobel Edwards en Eric Walker, albei opgeleide historici, geen verskoning vir hulle aandeel in die dalk onbedoelde miskenning vir die onreg teen Susanna Kuun nie. Dit is wel so dat historici mekaar se felste kritici is, omrede hulle as’t ware hul eie geloofwaardigheid in ere moet herstel wanneer kollegas fouteer. Akademici sonder geloofwaardigheid is immers van beide waardigheid en nut gestroop.

Om af te sluit: In Mei 2014 het ek ’n lesing by die Stellenbosse Heemkring gelewer, en by daardie geleentheid het ’n plaaslike geskiedenisdosent my genader met ’n versoek om ’n artikel te skryf or die voordele van primêre navorsing, aangesien geskiedenisstudente hulle deesdae eerder tot Google as tot argiewe wend. Dit is ’n situasie wat enige historikus of geskiedenisonderwyser met afgryse behoort te vervul. Nietemin, dit is my wens dat hierdie skrywe ’n stuiwer in daardie armbeurs kan wees.

Bronnelys

Primêre bronne

Daghregister van de Politieke Raad, C 1970.

De Raad van Justisie, Crimineele Processtukken, CJ 336

De Raad van Justisie, Sententien, CJ 785.

Sekondêre bronne

Burger, W. “Skepelinge deur Karel Schoeman” in Vrouekeur, 5/1/2018.

Crito. “Slordig” in LitNet Blogs, 15/11/2017.

Edwards, IE. Towards emancipation, University of Wales Press, Cardiff, 1942.

Hambidge, J. “Karel Schoeman – Skepelinge, aanloop tot ’n roman (2017)” in die blog Woorde wat weeg, 5/11/2017.

Heese, HF. Reg en onreg: Kaapse Regspraak in die agtiende eeu, Instituut vir Historiese Navorsing, Universiteit van Wes-Kaapland, Bellville, 1994.

Joubert, J. “Magistrale inventaris deur ’n meester op sy kruin” in Rapport, 12/11/2017.

Leibbrandt, HCV. Precis of the archives of the Cape of Good Hope, Journal, 1699-1732, WA Richards, 1896.

Matthee, D. Pieternella van die Kaap, Tafelberg, 2004.

Schoeman, K. Veldslag, Human & Rousseau, 1965.

—. Kolonie aan die Kaap: Jan van Riebeeck en die vestiging van die eerste blankes, 1652–1662, Protea Boekhuis, 2010.

—. Portrait of a slave society: The Cape of Good Hope, 1717–1795, Protea Boekhuis, 2012.

—. Skepelinge: aanloop tot ’n roman, Human & Rousseau, 2018.

Sleigh, D. Die nege maande mars, Tafelberg, 1972.

—. Jan Kompanjie: die wêreld van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie, Tafelberg, 1978.

—. Vryburger Tas, Tafelberg, 1979.

—. Die buiteposte: VOC-buiteposte onder Kaapse bestuur 1652-1795, HAUM, 1993.

—. Eilande, Tafelberg, 2002.

—. 1795, Tafelberg, 2016.

Verster, FP. “Professor Walker se viool: ’n pleidooi vir wetenskaplike navorsing” in Quarterly Bulletin of the National Library of South Africa, Junie 2002.

—. “Die slaaf en die viool: ’n moderne mite uit die Ou Kaap” in Bolander, 13/10/2008.

—. “Die nodigheid van brille en balans”, in Bolander, 26/6/2013.

—. Een teen Adamastor, Maskew Miller Longman, 2013

—. “Om Schoeman te lees, of Oom Karel vertel”, LitNet, 2012/08/09.

—. “Karel Schoeman: Historiese romans en die historiese raamwerk”, LitNet, 2017/05/02.

Walker, Eric. A history of South Africa, Longmans, Londen, 1947 (vyfde uitgawe).

Wessels, A. “Skepelinge: Aanloop tot ’n roman deur Karel Schoeman: ’n resensie” in LitNet, 6/12/2017.

Dan Sleigh, Louise Viljoen, Tim Huisamen en Cas Wepener by Woordfees 2018. (Foto: Liné Enslin)

 

The post Lig maar elke klip op, anders sal hulle uitroep: oor die gevare van sekondêre navorsing – met besondere verwysing na <em>Skepelinge</em> deur Karel Schoeman, en ’n tereggestelde slaaf appeared first on LitNet.

Oligomerisasie van langerketting 1-alkene in die teenwoordigheid van Cp2MCl2-metalloseen-, meer komplekse Zr-metalloseen- en tridentaat bis(imino)piridienyster(II)-katalisatorsisteme

$
0
0

Oligomerisasie van langerketting 1-alkene in die teenwoordigheid van Cp2MCl2-metalloseen-, meer komplekse Zr-metalloseen- en tridentaat bis(imino)piridienyster(II)-katalisatorsisteme

Frans T.I. Marx, Esna Pieters, Hermanus C.M. Vosloo
Navorsingsfokusarea vir Chemiese Hulpbronveredeling: Katalise- en Sintese-groep, Noordwes-Universiteit (Potchefstroomkampus)

LitNet Akademies Jaargang 15(3)
ISSN 1995-5928

 

Opsomming

Die oligomerisasievermoë van ʼn reeks Cp2MCl2-metalloseen- (Cp = siklopentadiëniel, η5-C5H5; M = Zr, Ti, Hf en Nb), meer komplekse Zr-metalloseen- en tridentaat bis(imino)piridienyster(II)-katalisatorsisteme is ondersoek. Verskeie faktore wat die katalisatoraktiwiteit van die Cp2MCl2-metalloseen-katalisatorsisteme gedurende die omskakeling van 1-alkene kan beïnvloed, is nagegaan. Die faktore is: aktiveringstemperatuur (Ta), aktiveringstyd (ta), reaksietemperatuur (Tr), kokatalisatorkonsentrasie, die tipe oorgangsmetaal (M) en die monomeerkonsentrasie (mo). Die temperatuur, die oorgangsmetaal en die kokatalisatorkonsentrasie het die reaksietempo en die graad van oligomerisasie dramaties beïnvloed. Die twee faktore wat die reaksietempo en graad van oligomerisasie dramaties beïnvloed het, naamlik die kokatalisatorkonsentrasie en die reaksietemperatuur (Tr), is verder met die meer komplekse Zr-metalloseen- en tridentaat bis(imino)piridienyster(II)-katalisatorsisteme ondersoek. Uit die drie reekse katalisatore wat ondersoek is, is vier geïdentifiseer wat die hoogste aktiwiteit getoon het, en die potensiaal het om vir die dimerisasie van langerketting 1-alkene gebruik te kan word.

Trefwoorde: 1-alkene, gebrugde metallosene, metalloseendichloriedkatalisator, metielaluminoksaan, oligomerisasie, yster(II)-katalisator

 

Extended abstract

Oligomerisation of longer chain 1-alkenes in the presence of Cp2MCl2-, more complex Zr-metallocene and tridentate bis(imino)pyridine iron(II) catalyst systems

1-alkenes represent a large part of the commercial market and since oligomers thereof are important intermediates for specialty chemicals, they warrant further study. Metallocene catalysts are a promising development, since metallocenes, such as Cp2ZrCl2 (Cp = cyclopentadienyl), are easily obtainable. Examples of the oligomerisation of higher 1-alkenes are limited and there is a shortage of in-depth studies on these types of catalysts [3, 8–39]. It is also very apparent that only low MAO loadings lead to the formation of oligomers, and at higher loadings, polymerisation takes place [3, 18–29]. In an effort to increase the knowledge base of the oligomerisation of 1-alkenes a series of Cp2MCl2-catalysts (M = Zr (1), Ti (2), Hf (3) and Nb(4)), more complex Zr-metallocene (5 to 7) and tridentate bis(imino)pyridine iron(II) (8 to 11) catalyst systems was investigated (Figure 4). The specific aim was to determine the oligomerisation activity and selectivity of these catalysts in the presence of MAO as co-catalyst. Several factors can influence the catalyst activity during the conversion of 1-alkenes, namely activation temperature (Ta), activation time (ta), reaction temperature (Tr), co-catalyst concentration, the transition metal (M), and the monomer (mo) concentration. All these factors were investigated for the metallocene catalysts (1 to 4). The choice of ligand and bridging compound of the metallocene catalysts influenced the properties of the polymers obtained during reactions. The three more complex metallocene catalysts, 5 to 7, were investigated for their ability to oligomerise higher 1-alkenes. An important development in 1-alkene polymerisation catalysts was the discovery of the Group 8 iron catalysts, the so-called neutral tridentate bis(imino)pyridine iron(II) catalysts. Four catalysts of this type, 8 to 11, were identified for investigation of their activity with regard to the oligomerisation of higher chain 1-alkenes. Many factors can influence the catalyst activity during the conversion of 1-alkenes; in this study, only the reaction temperature (Tr) and co-catalyst concentration were varied because they were found to be major factors in determining the catalytic activity. The activity of the catalysts and degree of oligomerisation (n) were investigated with regard to 1-heptene and 1-octene.

Investigation of the co-catalyst

The co-catalysts investigated were ethylaluminium dichloride (EADC) and methylaluminoxane (MAO) respectively. Under the influence of the MAO co-catalyst the activity of the catalyst is significantly higher when compared with the influence of EADC (Figure 5).

Activation of the Cp2ZrCl2/MAO system

At lower activation temperatures a significantly lower catalyst activity is observed. At higher temperatures the activity starts to decrease from the optimum observed at 50 °C (Figure 6). In Figure 7 the influence of the activation time on the activity is shown. The influence of the activation time on the activity shows a gradual increase from 0 mins until the optimum is reached at 45 mins, whereafter the activity starts to decrease. The optimum activation temperature of 50 °C and the optimum activation time of 45 mins were used in all the subsequent reactions.

Influence of the monomer concentration

The mo/M molar ratio variation investigated did not drastically affect the C8 conversion (Figure 8). The largest mo/M molar ratio of 400 was used in all the subsequent reactions.

Influence of the co-catalyst concentration on the catalytic activity

It was found that the transition metal has a significant influence on the observed activity (Table 1). All the catalysts showed a marked improvement in conversion as the co-catalyst concentration was increased. The following activity trend with regard to the various 1-alkenes can be reported for Cp2MCl2/MAO when the transition metal is varied: M = Zr (1) > Hf (3) > Ti (2) > Nb (4). In Table 2 the percentage C7 conversion at different MAO/M molar ratios for catalysts 5 to 11 is summarised. There is a clear increase in activity with an increase in co-catalyst concentration.

Influence of the co-catalyst concentration on the degree of oligomerisation

The 4/MAO system always yielded only dimers, regardless of the MAO/M molar ratio used. At all MAO/M molar ratios the 1/MAO system yielded trace amounts of trimers, with the major product being dimers. The degree of oligomerisation for the 3/MAO and 4/MAO systems increased when the co-catalyst concentration was increased. It was further found that the degree of oligomerisation decreases as the 1-alkene chain length increases. The highest degree of oligomerisation for catalysts 5 to 11 with 1-heptene and 1-octene was investigated. Catalyst 5 yields mainly dimers, but trimers and tetramers also form. For catalyst 6, the highest degree of oligomerisation is trimerisation, but the main product is dimers in all cases. Catalyst 7 was not reactive with 1-heptene, but yielded hexamers and octamers with 1-octene. The product distribution when catalyst 7 was used was spread proportionally between the various oligomers formed. When the MAO/M molar ratio was increased, the highest degree of oligomerisation observed for catalysts 8 to 11 during reactions with 1-heptene and 1-octene was either dimers or trimers.

Influence of the transition metal on the reaction rate

The reaction rate is given as the rate whereby the percentage 1-alkene decreases with time. These reaction rates were measured at the different MAO/M molar ratios; however, for the current discussion only the data for the MAO/M molar ratio of 10 is reported (Table 2). In general, the reaction rate increases in the order: M = Zr > Hf > Ti > Nb.

Influence of the reaction temperature on catalyst activity and the highest degree of oligomerisation observed

The reaction temperature was varied from 0 to 140 °C in order to determine the optimum temperature for the conversion of 1-alkenes (Table 4). The optimum activation temperature for catalyst 1 to 11 was found at 50 °C. When the influence of the reaction temperature on the highest degree of oligomerisation observed is studied, the highest degree of oligomerisation observed for catalysts 1 to 4 varies from dimers to heptamers. Generally, when the reaction temperature is varied from 0 to 110 °C, a decrease in the degree of oligomerisation for catalysts 1 to 4 was observed. Catalysts 5 and 6 yield trimers at all temperatures investigated, but the main products are dimers. With 1-heptene, only small percentages of dimers were observed at 80 °C when catalyst 7 was used. The reactions of catalyst 7 with 1-octene showed products that were spread proportionally between the various oligomers formed. Catalysts 8 to 11 yielded mainly dimers, with only small percentages of trimers present in the product mixtures.

Structure elucidation of the oligomers

A typical chromatogram of the oligomers formed from 1-octene using the catalyst systems 1 to 3 and 5 to 7 is illustrated in Figure 10. Catalyst systems 4 and 8 to 11 yielded only the dimer 22 and consequently its chromatogram is less complex, as illustrated in Figure 11. The oligomer mixture could not be separated successfully, but since 16a was the major product, it was possible to elucidate the structure from NMR and MS analyses. The proposed structure of 16a from the NMR analyses is 2-hexyl-1-decene (Table 5). The proposed structure for 16b prepared with 7 is 7-methylpentadecane. The resonance signals are summarised in Table 6. NMR and MS analyses on the dimer product 22 formed exclusively by the catalyst systems 4 and 8 to 11 were conducted, and the proposed structure of 22 (Table 7) is 7-hexadecene. It is proposed that the formation of the dimeric products 16 and 22 occurs according to a metal hydride mechanism (Scheme 2) [3, 24, 40, 47, 57]. The catalytic cycle consists of a series of insertion and β-H-elimination steps that will repeat until all the alkene has been consumed, or until the active species decomposes. It is important to note, that formation of the metal-alkyl-species bounded to carbon-2 would inhibit the formation of the observed dimers.

Conclusions

The activity of catalyst systems 1 to 7 decreases when the reaction temperature is raised to 110 °C, but increases with an increase in the MAO concentration. During the temperature increase, the length of the monomer seems to have a small influence on the activity of catalysts 1 to 4, but a larger influence on the degree of oligomerisation. An increase in the MAO concentration does lead to an increase in the degree of oligomerisation observed. The activity of the reactions in the presence of metallocene catalysts with different transition metals differs significantly. Catalyst system 1 shows higher reaction rates as well as catalytic activity when compared with 2, 3 and 4. The activity of 2 and 3 is in the same order, but the degree of oligomerisation is affected significantly by the reaction conditions used. Similarly, the activity of catalysts 5 and 6 is in the same order. Catalyst system 4 yielded dimer products exclusively, but in low yields. The activity of catalyst 7 is also low, but in contrast to the observations made with 4, the degree of oligomerisation is high. At low co-catalyst loadings, the only iron(II) catalyst that showed promising results was 9. The activity of 8, 10 and 11 was very low and these systems were inactive in more than half the cases investigated. An increase in co-catalyst loading did increase the activity of the various catalyst systems. At lower temperatures, a gradual decrease in activity for catalysts 8 to 11 was observed. A gradual increase in the highest degree of oligomerisation by catalysts 8 to 11 was observed with an increase in co-catalyst concentration. The main oligomer products were dimers, regardless of the temperature used during reactions with catalysts 8 to 11. Therefore, of the iron(II) catalysts investigated, only 9 is recommendable for the synthesis of dimeric oligomers. The low concentration of oligomers other than dimers when the catalyst systems 1, 5 and 6 were used at 50 °C does suggest that these are the catalysts with the most potential for the synthesis of dimer oligomers.

Keywords: 1-alkene, bridged metallocenes, metallocene dichloride catalyst, methylaluminoxane, oligomerisation, iron(II)-complex

 

Klik hier om die volledige artikel in PDF af te laai.

The post Oligomerisasie van langerketting 1-alkene in die teenwoordigheid van Cp<sub>2</sub>MCl<sub>2</sub>-metalloseen-, meer komplekse Zr-metalloseen- en tridentaat bis(imino)piridienyster(II)-katalisatorsisteme appeared first on LitNet.


Oligomerisation of longer chain 1-alkenes in the presence of Cp2MCl2-, more complex Zr-metallocene and tridentate bis(imino)pyridine iron(II) catalyst systems

$
0
0

Extended abstract

1-alkenes represent a large part of the commercial market and since oligomers thereof are important intermediates for specialty chemicals, they warrant further study. Metallocene catalysts are a promising development, since metallocenes, such as Cp2ZrCl2 (Cp = cyclopentadienyl), are easily obtainable. Examples of the oligomerisation of higher 1-alkenes are limited and there is a shortage of in-depth studies on these types of catalysts [3, 8–39]. It is also very apparent that only low MAO loadings lead to the formation of oligomers, and at higher loadings, polymerisation takes place [3, 18–29]. In an effort to increase the knowledge base of the oligomerisation of 1-alkenes a series of Cp2MCl2-catalysts (M = Zr (1), Ti (2), Hf (3) and Nb(4)), more complex Zr-metallocene (5 to 7) and tridentate bis(imino)pyridine iron(II) (8 to 11) catalyst systems was investigated (Figure 4). The specific aim was to determine the oligomerisation activity and selectivity of these catalysts in the presence of MAO as co-catalyst. Several factors can influence the catalyst activity during the conversion of 1-alkenes, namely activation temperature (Ta), activation time (ta), reaction temperature (Tr), co-catalyst concentration, the transition metal (M), and the monomer (mo) concentration. All these factors were investigated for the metallocene catalysts (1 to 4). The choice of ligand and bridging compound of the metallocene catalysts influenced the properties of the polymers obtained during reactions. The three more complex metallocene catalysts, 5 to 7, were investigated for their ability to oligomerise higher 1-alkenes. An important development in 1-alkene polymerisation catalysts was the discovery of the Group 8 iron catalysts, the so-called neutral tridentate bis(imino)pyridine iron(II) catalysts. Four catalysts of this type, 8 to 11, were identified for investigation of their activity with regard to the oligomerisation of higher chain 1-alkenes. Many factors can influence the catalyst activity during the conversion of 1-alkenes; in this study, only the reaction temperature (Tr) and co-catalyst concentration were varied because they were found to be major factors in determining the catalytic activity. The activity of the catalysts and degree of oligomerisation (n) were investigated with regard to 1-heptene and 1-octene.

Investigation of the co-catalyst

The co-catalysts investigated were ethylaluminium dichloride (EADC) and methylaluminoxane (MAO) respectively. Under the influence of the MAO co-catalyst the activity of the catalyst is significantly higher when compared with the influence of EADC (Figure 5).

Activation of the Cp2ZrCl2/MAO system

At lower activation temperatures a significantly lower catalyst activity is observed. At higher temperatures the activity starts to decrease from the optimum observed at 50 °C (Figure 6). In Figure 7 the influence of the activation time on the activity is shown. The influence of the activation time on the activity shows a gradual increase from 0 mins until the optimum is reached at 45 mins, whereafter the activity starts to decrease. The optimum activation temperature of 50 °C and the optimum activation time of 45 mins were used in all the subsequent reactions.

Influence of the monomer concentration

The mo/M molar ratio variation investigated did not drastically affect the C8 conversion (Figure 8). The largest mo/M molar ratio of 400 was used in all the subsequent reactions.

Influence of the co-catalyst concentration on the catalytic activity

It was found that the transition metal has a significant influence on the observed activity (Table 1). All the catalysts showed a marked improvement in conversion as the co-catalyst concentration was increased. The following activity trend with regard to the various 1-alkenes can be reported for Cp2MCl2/MAO when the transition metal is varied: M = Zr (1) > Hf (3) > Ti (2) > Nb (4). In Table 2 the percentage C7 conversion at different MAO/M molar ratios for catalysts 5to 11 is summarised. There is a clear increase in activity with an increase in co-catalyst concentration.

Influence of the co-catalyst concentration on the degree of oligomerisation

The 4/MAO system always yielded only dimers, regardless of the MAO/M molar ratio used. At all MAO/M molar ratios the 1/MAO system yielded trace amounts of trimers, with the major product being dimers. The degree of oligomerisation for the 3/MAO and 4/MAO systems increased when the co-catalyst concentration was increased. It was further found that the degree of oligomerisation decreases as the 1-alkene chain length increases. The highest degree of oligomerisation for catalysts 5 to 11 with 1-heptene and 1-octene was investigated. Catalyst 5yields mainly dimers, but trimers and tetramers also form. For catalyst 6, the highest degree of oligomerisation is trimerisation, but the main product is dimers in all cases. Catalyst 7 was not reactive with 1-heptene, but yielded hexamers and octamers with 1-octene. The product distribution when catalyst 7 was used was spread proportionally between the various oligomers formed. When the MAO/M molar ratio was increased, the highest degree of oligomerisation observed for catalysts 8 to 11 during reactions with 1-heptene and 1-octene was either dimers or trimers.

Influence of the transition metal on the reaction rate

The reaction rate is given as the rate whereby the percentage 1-alkene decreases with time. These reaction rates were measured at the different MAO/M molar ratios; however, for the current discussion only the data for the MAO/M molar ratio of 10 is reported (Table 2). In general, the reaction rate increases in the order: M = Zr > Hf > Ti > Nb.

Influence of the reaction temperature on catalyst activity and the highest degree of oligomerisation observed

The reaction temperature was varied from 0 to 140 °C in order to determine the optimum temperature for the conversion of 1-alkenes (Table 4). The optimum activation temperature for catalyst 1 to 11 was found at 50 °C. When the influence of the reaction temperature on the highest degree of oligomerisation observed is studied, the highest degree of oligomerisation observed for catalysts 1 to 4 varies from dimers to heptamers. Generally, when the reaction temperature is varied from 0 to 110 °C, a decrease in the degree of oligomerisation for catalysts 1 to 4 was observed. Catalysts 5 and 6 yield trimers at all temperatures investigated, but the main products are dimers. With 1-heptene, only small percentages of dimers were observed at 80 °C when catalyst 7 was used. The reactions of catalyst 7 with 1-octene showed products that were spread proportionally between the various oligomers formed. Catalysts 8 to 11 yielded mainly dimers, with only small percentages of trimers present in the product mixtures.

Structure elucidation of the oligomers

A typical chromatogram of the oligomers formed from 1-octene using the catalyst systems 1 to 3and 5 to 7 is illustrated in Figure 10. Catalyst systems 4 and 8 to 11 yielded only the dimer 22and consequently its chromatogram is less complex, as illustrated in Figure 11. The oligomer mixture could not be separated successfully, but since 16a was the major product, it was possible to elucidate the structure from NMR and MS analyses. The proposed structure of 16afrom the NMR analyses is 2-hexyl-1-decene (Table 5). The proposed structure for 16b prepared with 7 is 7-methylpentadecane. The resonance signals are summarised in Table 6. NMR and MS analyses on the dimer product 22 formed exclusively by the catalyst systems 4 and 8 to 11 were conducted, and the proposed structure of 22 (Table 7) is 7-hexadecene. It is proposed that the formation of the dimeric products 16 and 22 occurs according to a metal hydride mechanism (Scheme 2) [3, 24, 40, 47, 57]. The catalytic cycle consists of a series of insertion and β-H-elimination steps that will repeat until all the alkene has been consumed, or until the active species decomposes. It is important to note, that formation of the metal-alkyl-species bounded to carbon-2 would inhibit the formation of the observed dimers.

Conclusions

The activity of catalyst systems 1 to 7 decreases when the reaction temperature is raised to 110 °C, but increases with an increase in the MAO concentration. During the temperature increase, the length of the monomer seems to have a small influence on the activity of catalysts 1 to 4, but a larger influence on the degree of oligomerisation. An increase in the MAO concentration does lead to an increase in the degree of oligomerisation observed. The activity of the reactions in the presence of metallocene catalysts with different transition metals differs significantly. Catalyst system 1 shows higher reaction rates as well as catalytic activity when compared with 23 and 4. The activity of 2 and 3 is in the same order, but the degree of oligomerisation is affected significantly by the reaction conditions used. Similarly, the activity of catalysts 5 and 6 is in the same order. Catalyst system 4 yielded dimer products exclusively, but in low yields. The activity of catalyst 7 is also low, but in contrast to the observations made with 4, the degree of oligomerisation is high. At low co-catalyst loadings, the only iron(II) catalyst that showed promising results was 9. The activity of 810 and 11 was very low and these systems were inactive in more than half the cases investigated. An increase in co-catalyst loading did increase the activity of the various catalyst systems. At lower temperatures, a gradual decrease in activity for catalysts 8 to 11 was observed. A gradual increase in the highest degree of oligomerisation by catalysts 8 to 11 was observed with an increase in co-catalyst concentration. The main oligomer products were dimers, regardless of the temperature used during reactions with catalysts 8 to 11. Therefore, of the iron(II) catalysts investigated, only 9 is recommendable for the synthesis of dimeric oligomers. The low concentration of oligomers other than dimers when the catalyst systems 15 and 6 were used at 50 °C does suggest that these are the catalysts with the most potential for the synthesis of dimer oligomers.

Keywords: 1-alkene, bridged metallocenes, metallocene dichloride catalyst, methylaluminoxane, oligomerisation, iron(II)-complex

Klik hier om die volledige artikel in Afrikaans in PDF-formaat af te laai.

The post Oligomerisation of longer chain 1-alkenes in the presence of Cp<sub>2</sub>MCl<sub>2</sub>-, more complex Zr-metallocene and tridentate bis(imino)pyridine iron(II) catalyst systems appeared first on LitNet.

LitNet: Skrywers praat

Tyd-skryfkompetisie: Inskrywings X

$
0
0

Hier verskyn die tiende lys inskrywings wat vir LitNet se skryfkompetisie "Tyd" ontvang is. Drie kontantpryse van R500 elk is op die spel. Die sluitingsdatum is 26 Oktober 2018.

Inhoud

Helene Pretorius
Sophia Oliphant
Franco Colin
Andre F van der Berg
Minette Strydom
Sonnet Flynn
Sanja-mari van Rooyen
Molly Bester
Rita Victor
Rethabile Sindi
Sherize-Lee Patrick
Thatto Tshipo
Pabalello Williams
Jabez du Preez
Myrtle Theart
Fredré Dunn
Chanelle Krüger
Ethan Ellappa
Gerhard Scheepers
Ria Cascione
Eva M
Michellé Hattingh
Karen van Heerden
Andri Bekker
Theodoor George Kieser


 

Helene Pretorius

Die sagte horlosie van Salvador Dali
(1904–23 Januarie 1989)

“Vasgevang in my rolstoeltronk
Hangende snorpunte, sit ek hier …
Verbrande, bewende oumanshande
Sonder kwas of skilderdoek.
Versink in donker dieptes van depressive
In ’n doodloop gang op soek.
My geheue in neurose en obsessie vasgespeld,
My ‘Camembert’ is lankal reeds klaar gesmelt.

Vyf-voor-twaalf waar die wyster staan
Kondig elk minuut oorbodig aan.
Als is breekbaar, niks rigied, tyd selfs is nie meer eksplisiet.
Metafisika is nie meer nodig,
filosofie is nou oorbodig!

Poltergeeste verstrengel my!
Nog drie minute ... moet ek bly.
Anderkant surrealistiese hallusinasie,
’n Vreemde tydgleuf, sonder spasie.
Daar, my Gala, my seer geliefde,
Daar ontmoet ons die eersgebore Salvador.
Moeder Maria, die tyd stap aan …
Gee aan my doodskleed dat ek kan gaan
My Heer, my Meester het dit ‘voldaan’!”


 

Sophia Oliphant

Lugleegte

’n Hol kol versteek
diep in die liggaam
tussen organe en weefsels
are wat verlê
om bloed te begelei
die lugleegte
wat onrus aanwakker
die liggaam dryf
tussen dobberende skuite
sommige verpletter
teen skerp rotspunte
op die wye blouswart oseaan
bote vasgeval teen sandbanke
die liggaam bly leeg


 

Franco Colin

Palimpses

Van meet af voel ek vreemd
genoeg tuis hier en terselfdertyd so anachronisties ontheemd.
Johan Myburgh: "Venesië" uit Uittogboek

Mens betree nie hierdie stad nie maar vaar dit binne op polsende canali en rii soos slagare
deur ’n amfibie. Jy word deel van die beeld soos pieksels in ’n akwatiese selfie van ’n stad
wat dryf op sy Escher-inversie. Die ontheemde reisiger onderneem ’n skattejag na geeste
en inkantasies deur Roomse katedrale en Markus-plein, versterk met Apero’s en chicettis.
Vanuit ’n omgeboude klooster op Campo San Zan Degola weef ’n menslike skietspoel
deur die inslag en skering van afigurado-stadsfluweel vol tropiese palmtuine
in versteekte nisse wat plots bes gee aan geskifte sybrokaat van terra cotta stucco.
Bo-oor kletsrym goth graffiti-appliek van ’n hede oor immigrasie kabale
langs gotiese portale en ondervoetse Casanova-legendes gemessel tussen keistene.
’n Calvinistiese voyeur betree die kerk van San Giacomo Dell’Orio
verby die patina van sondegepoleerde deure na ’n stilte wat hoorbaar weergalm.
Jy sluip tussen antieke skilderye van heiliges onder geelsugtige lae vernis en gedenk-kersroet.
’n Opulente karnaval van geloof glimmer oral met ou vroutjies se gebede soos kanale van stilte
tussen kakofonie van barokgoue kruise en vuurpylsuile: is skuld en verlossing
altyd so grafies of is dit ingegrifde NG-asketisme wat skril repliek lewer op hierdie praal?
Die jeugdige spook van Peggy Guggenheim paai, wink almal nader oor die Canal Grande.
Haar gebeente is gebêre soos eietydse dolosrelieke veilig langs dié van haar honde,
in ’n voortuin met Marini se berede standsengel, arms en fallus gestrek tot ’n surrealistiese
sonwyser tussen toeka en nou. Alles glimmer onder die teleskopiese blik
van Galileo se gedaante verhewe in die Campanile:

hy preek dat nomades hier nie net deur ’n driedimensionele terra firma reis nie,
eerder binne die volronde hedonisme van ’n mens-tyd-ruimtelike palimpses.


 

Andre F van der Berg

As ek tyd kon stop

As ek tyd kon stop
as ’n nuwe krag,
vasgevang in ’n
verwoestende
onseker onvaste
warrelwind,
het ek dalk ’n kans gehad.

Ons was
verdorwe, bedwelmd
deurmekaar. Tyd was ’n
wiggelaarsoomblik van
wynerige feesdae
Verdiepings van onsself daardie somer,
skerpskutter jagmaak op ons toekoms.
Ons was onstuitbaar
hoër altyd hoër
vinniger altyd vinniger
tot die keer toe die uitgeteerde
engel in ’n wolk oor die Oos-Vrystaat
reguit mik vir die drie
Sipresse, die put aan die
skadukant van waar ek gekruisig staan.
Dis daar waar ek tyd sou wou stop,
jou hand diep in my sy. Ongelowig.

As ek tyd kon stop
het ek nie gelê op die verlate plein
onder die afwykende gesigte
van elke kloktoring
wat sidderend genadeloos
marsjeer met die mandjies van ons gisters
en die gevlekte deurmekaar bondels van vandag nie.


 

Minette Strydom

Net ’n oomblik
(na ’n breinbesering)

Wag ’n bietjie ...
ek wil jou sien.
Soos daardie dag toe olyfgroen oë my roer
Toe vreugde aan maroelabome hang
En jy … toe jy net jy was

Jou stem en sagte woorde
Het die snare van my hart melodies gestreel
My ingetrek in jou wêreld
Jou Dawid-hart met my gedeel

Die kronkelpad van die lewe
Het stil-stil ’n gordyn kom hang
Daar waar die son insluip
Jou glimlag gesteel … vir ’n oomblik

Soos ’n matador het jy die arena betree
Gevul met monsters wat ons lewe wou steel
Die bloed het gevloei, maar wonde genees
Sal ons kasteel ooit dieselfde weer wees?

Verward en beangs het jy na my gestaar
Die klanke van my herinneringe
’n vreemde taal
Vir jou onduidelik
Vir my net grou

Sal jy terugkom soos my hart onthou
Met sagte hande en oë wat lewe
Mag die son deurbreek agter die donker gordyn
En nuwe oomblikke verlig ontbloot


 

Sonnet Flynn

Lughawelyne
vir Nels

ek wens die arm
van ’n sekonde
was langer
sodat dit om ons kan vou
en ons mekaar dan
vir ewig en altyd
styf kan vashou ...

en soos die tyd verbytiek,
Mag dit dalk iewers vashaak,
sodat tyd seblief sal stilstaan
en ons nooit weer
hoef te groet nie ...


 

Sanja-mari van Rooyen

Tydmeting

Vir die speler van ’n klavier,
die pols van die metronoom.
Vir die bitter wraaksugtige,
die wag op die wiel wat draai.

Vir die toegewyde atleet,
die jaag van die stophorlosie.
Vir die avontuurlustige,
die kennis van die sonwyser.

Vir die afwagtende skurk,
die uitloop van die uurglas.
Vir die geduldige geveerde
die wyser op ’n koekoekklok.

Vir die uurwerk van ’n horoloog,
die vasvang in ’n tydstuk.
En die einde van die mensdom,
die aftel op die atoomklok.


 

Molly Bester

Die Geneser

Ons elkeen het ’n oomblik
wat ons omruk en laat val.
Ons lê en krul
met vrae omhul
en wonder of ons sal herstel.

Die bloed verdroog tot rowe.
Die pyn word dof en dood.
Maar rowe skeur
en bloei dan weer.
Die wond is skielik groot!

Dan stol die bloed uiteindelik,
en verdroog saam met die seer.
’n Nuwe begin,
’n ou litteken
en die storie saam daarmee.


 

Rita Victor

Jeug in digitaal

GEBOORTE ...
O die pyn, Barensnood
Asem snaki, uit veilig moederskoot
Die hemel maak oop …
Tyd vir Menswees …
PEUTER KLEUTER
Borrelende lag
Hoog, hoër, swaai die swaai
Ogies blink van sonskyndag
Sorgeloos wees, te kort, te gou
Tyd vir …
SKOOL
Gesiggie blink gewas
Dra sware toebroodjietas
Tik tak, tik tak sewe jaar
Digitaal nie stil gaan staan …
Tyd vir …
HOËRSKOOL
Krom van boeke dra, trap op, trap af
Tienergeite, toekomsbesluite
Matriekafskeid, Eksamen
Te gou, vlerke sprei,
Tyd vir ...
STUDENTELEWE
Die lewe ’n  lied, gryp alles jou gebied
Swot, kapperjol, gate uit geniet
Môre is nog ’n dag, nou tyd vir lag
O, Griet dis Gradedag
JEUGDIGITAAL,
Flikker jou sekondes, minute, ure
Tyd het my ingehaal
Dis TYD … vir
GROOTMENSWEES!


 

Rethabile Sindi

A new beginning

Time to stop xenophobia.
Time to let me wear my black skin with pride.
Time to have pride in my dreadlocks,
because that’s the only crown I will ever wear.
Time to hear the rhythm in the click of my Xhosa.
Time to stop measuring the voice of my soul,
because I was born black, curvy and proud.

In a world like this there is no time to waste on pride
because I am
Black Magic ...


 

Sherize-Lee Patrick

A gift from God

Time is the memories of everyday life
From birth to death, time stands still
but waits for no man.
Time is the light at the beginning of a new life
and the end of a life well spent.

From the first breath to the last
every laugh, tears, every happy and sad memory
shares the same breath and in which it is captured and kept,
safe until the time you take your last breath
then remember all that time has given
as it is stored in heaven.
Remember the life you have spent
and only then will you realise what time truly is:
A gift from God.

Time! It moves past you like the wind,
fast and unexpected.
When you look back
will your time have faded like a road with no end.
The road you will ride through life and time
and only if you ride on the right side of life
will you find that time is forever timeless.

Are you on the right side of time?


 

Thatto Tshipo

Revelation

People diving in this pit of oblivion …
your time has come to wake up
from your destructive fantasies and illusions.
Things are not as peachy as they appear to be.
Your innocence and lack of wisdom
have blinded your eyes from the brutal truth.

Take a quick second to redirect your focal
point paying attention to this revelation:

All rosy, peachy and smiles
You’re all high on love
Opening up all your vulnerabilities
and heart up to him,
oblivious of your sense of worth
being subtly devalued …
It’s never that ooglopend
but it’s definitely a pattern leading to a dead end …

Dear Mother was never wrong
to warn you about that Guy
she didn’t feel comfortable with.
Her gut instinct gave her a tremendous
sense of revelation and truth
for before your innocence could ever see.

It’s in the way he emotionally manipulated
you, knowing you would always be
on standby, prepared to forgive even
the most unforgivable.
Taking good advantage of your good
heart and pure intentions.

It’s in the way he subtly abused you
emotionally and killed something
within you each time
while you dwell in the illusion and dream
that these are only minor, insignificant faults …
that things will get better soon.

Sweet, innocent child, wake up from your fantasy.
The world is not all rosy as it appears to be.
True love is much purer than you’ve seen.
LISTEN to that intuition God’s blessed you with.

It’s time for the big revelation.
Expose the selfish narcissists
because we’ve had it!

There is a much better love you deserve
than this …


 

Pabalello Williams

Never-ending clock

Time …
The keeper of all
The creator and the storyteller
of all dynamics the universe call

Time
You’re like a roller coaster
You ride to infinity
Our heart’s clock stop
but your arrows are continuous

Time
They say you heel the forbidden
With you Mother Nature can arose

Time
“You wait for no man,” they proclaimed
But you flow like the rhythmic tunes
of everlasting melody
For you walk on sand
with no footprints.
Therefore you leave us reminiscing
and yet contemplating
destined thoughts
with no sign of reaching the everlasting
destinations

You’re time
proclaim lessons
Like the poetry sung
we danced to your screwed guitar strings
Like a violin
we sing to your notes
We run to you
and only you can run at your pace
forgetting the numbers it’s futile to catch
up
on you …

You’re the spring birds
I wish you were
seasonal


 

Jabez du Preez

The essence of eternity

Each second that passes by is a moment missed,
A moment which will never be seen again.

Time is the one aspect of life which cannot be touched,
An entity in its own respect, who waits for no one.
With its own unique characteristics, and precise pace,
Time has no equal in the race to eternity.

In the presence of time, life can never stand still,
Because time was never designed to pause.
No reset, no playback, no fast forward,
Only one chance to do it all, or miss out on everything time has to offer.

Only time knows when the clock started ticking,
But, we all know it will never stop.
Time represents a tunnel with a glimmering light at the end,
A light with which no one will ever make its acquaintance.

Time is without form, and cannot be seen,
Invisible to the eye, but has the biggest impact on our lives.
A powerful force which cannot be reasoned with,
Who holds all of life’s greatest secrets.

Time has never stopped to wait for anyone or anything,
So why wait, when time gives you the opportunity each second which passes by?


 

Myrtle Theart

Die lyn

Van voor af elke keer
herhaal patrone hulself
Die lyn van lewe na sterfte
is universeel vir plant, dier of mens

Die verrassingspakkies lyk net anders
dit kom met die lewenspakket
Stuk vir stuk vou dit oop
soos wat die horlosie aanloop

Die lyn is soms opdraand (klim jannie klim)
Die lyn is soms afdraand (so ja, skep nou asem)

Paaie neem almal met asem op roetes en reise
deur seisoene van sonskyn na reën
Dié lyn se naderende einde is in sig
piep piep piep piep pieeeeeeep

Die masjien hier voor my wys net
EEN LANG STREEP met een lang klank
Die stilte sink in en stroom uit in soutwater
oor my wange, nek en hals

’n Massiewe berg verrys deur my wasige oë
halfblind, blindelings moet ek die eerste tree gee
Jy, blaser van die wind wat my vorentoe dryf
heel bo wag my vlerke – blink en sterk soos jy


 

Fredré Dunn

Wanneer leef mens?

Leef jy? of skarrel jy?
van kosblikke pak en boksterte maak,
bo-oor skewe koebaais,
na kolomme en kolomme data en grafieke,
oor oranje verkeersligte,
verby werkwoorde en maaltafels,
tot uie wat braai in ’n pan,
tuinplante wat vrek
en ’n huis wat lankal slaap.

Leef jy? of dryf jy?
in die dik sop
van onvergenoegde oppervlakkigheid.
Nooit tevrede,
spyt oor die verlede.
Dieper stroom
’n heilige vrees vir die hede.

Leef jy? Of staan jy net in ’n ry?
In lang stoete op die snelweg,
met vol hande en leë oë
in koswinkels en apteke.
Skuifel-skuifel met ’n verbysterende spoed
al hoe nader aan die einde.

Wanneer leef mens?
Voor of na die dood?


 

Chanelle Krüger

Sekelmaan

Sekelmaan, donker nag
Sekelmaan, wat vir my lag
Jy sny my met jou sekelwoorde
Gebroke snare, leë akkoorde
Wanneer sal die son opkom om my te verlig?
Waarom voel my lewe soos een groot, donker klug?
My hulpkreet na God weerklink deur die Hemele
My trane word deur Hom raakgesien, saam met al my smekinge
Hy ruk my vanuit die kloue van die duisternis en lei my in Sy weë
Met tyd maak Hy my rein en Hy ken my elke tree
Dié gebroke legkaart van my hart word deur Hom aanmekaar geheg
Deur Sy Woord, kan ons die gees van depressie triomfantlik beveg.


 

Ethan Ellappa

A Song We Once Knew

When I was born
I was a child
It was fun
Only lasted a while
The ground began to shake
A voice droned 
You are a man now
You are owned 
Gently
One foot in front the other
Fragmented reality
We used to be brothers
Fingers out
My palms, your chest
Waiting for the night
To dispense her rest
And I, softly
Almost whisper
Sing that song again
The one that brings the winter
But the silence
It has been growing
Glancing over
Destiny knowing
Only but an illusion
Intruder alert
Face down, away
Towards the dirt


 

Gerhard Scheepers

Pimp ons Ossewa

In Afrikaners leef die Afrika-gees
Soos kind wees huppel in ’n mens se vlees
Soos die gees van ’n mens leef as ’n kind
Leef ons as Afrikaners in Christenwees

Die skool van die lewe ’n Bybel-sin
Ontval tot na-aap verstaan van ’n kind
Vir wie ’n oomblik ongenaakbaar is
Nog lank nog swaar vol omgee in gewis

Oor donker grond tree ons skaduwee lig
Tot daai oomblik van die swaarste gewig
Menswees verken onder ope konflik
Kragte versteek eers van selfs grootmensblik

Tot stof verlaag onder God se reënboog
Troon die tempel van die mens as verhoog
Waar geeste vliet in spel van alle spele
Oorlog bring uit die verskiet deur die hede

Kragte so kwaai in hul ruk en hul pluk
Maak Goudverloor Oorlog ’n toekomsblik
In tamaai verhoogstuk taaiheid verby
Groei magte wat breek of wy of kastei

Die sterk hart met die verhaal van ’n kind
Te min vir kennis aan werklikheid bind

Reënboog van onderdrukking swart geklee
Bring dié se stem nie van ken op hul knieë

Gun Afrika dan vrye teuels tot moord
Maar bevry ons uit hul vakansieoord
Dis weer ons bloed wat oorgangratte smeer
Oor vure gespalk as rotte blameer

Statig van kind rou tot grootmens bewus
Flou gespog aan ontvou van lewenslus
Tot ontvang van ’n vlam jou doodgaan blus
                                                          Rus
Om die skeppingsplan wat in snylyn /\

Jou vryheid ervaar tot ootmoedig sug
Hierop verlief_neem kennis ken verlig
Waarnemings_verm_oë oefen tot oorbrug
Geesgebore ba_ba vorm as Christus-lig

Wie kies as saad leef geestesmens tegemoet
Selfdood voer toekoms Christus binneroep?
Terwyl Afrika haar foute vertroos
Toyi toyi tyd op voete swaar in knieë lig


 

Ria Cascione

Dagtake

My dag het al weer
heel op sy eie
soos ’n patrysveer
verbygewaai.

Op Venus
duur ’n dag
glo ’n volle jaar:
hoe salig
om te wonder
wat ek sal doen!

Tyd wil ek vind
om opsluit na Mahler
en nuwe digterstemme
te kan luister:
more sal ek beslis
weer agter raak. 


 

Eva M

Analogie

Voor daglig is ek wawyd wakker
Honger om jou sand te ken
Hier is jy my beste makker –
Lank voordat ek jou wil rem.

Teen middag sou ek my vergryp
Jou gawes onbeskaamd uitbuit.
Bottels vol – gemors en uitgesmyt.
Wie kan die jeug en die jonkheid stuit?

Na skemer hou ek my kamtig waardig
Probeer jou tot wysheid promoveer.
Jou lyne duidelik hier teenwoordig
Tog wil ek jou steeds preserveer.

In donkernag. Is ek versadig?
Het die oog genoeg geproe?
Pynloos. Genadig.
Toe.


 

Michellé Hattingh

Hoop

Vertrek van die noorde
tot die suide
lê hul Nguni-hart
gevorm deur ’n middeleeuse epog
verskeur deur die struweling
van die self
en die setlaar.
Na aankoms van Batavia
om melk en heuning in te stop
het hul hartklop begin klop.
Maar twee pole het polêr verkeer
oor die gewin van ’n land
ryp in bloed en woed.
Sal hul dan nie sien, wat siener sien
dat mag ’n spyker kap in die hart.
Soos die Israeliete sal hul swerf
oor dit wat hul nie kon werf
en die rooigrond in die hart
het die land laat los in smart
’n noodkreet: ongehoord, ongenadig.
Verwagtend, met ywer
het sonstrale deurgebreek
vir ’n vryheid, ’n dolorosa
om die liefde te kweek.
’n Skeur en saamsnoer om vrede
verworwe en by ander verwronge
bebloed en gebalsem vir die reënboog.

Sal ons kan leer
dit wat deur die tyd gebeur
dat dit ’n stryd is om die eeue heen
vir die veg vir mag en teen mag
om te vermag;

maar mý hart sal bly hoop
want tyd hou aan met loop.


 

Karen van Heerden

Te min

Millisekonde, sekonde, minuut, uur
Dis in elke deel van ons lewe
ingeweef
In musiek, ons hartklop, inwerk
Die getye van die oseaan
Dit stel vas of ’n soen
liefde
hartseer
verlange
verraaier
uitspel
of uitskree.
Dis die verskil tussen ’n vinnige hartklop in jou keel
... en ’n motor op sy dak.
Jy het die reëls van tyd gebreek
’n Band wat moes vorm oor jare
het jou ’n oomblik geduur/oomblik in beslag geneem
’n Oomblik weggeruk in ’n oomblik
’n Hart uitgeruk met ’n oproep van 23 sekondes
23 sekondes wat bewys het
jou tyd was
te min.


 

Andri Bekker

skippers and merchants

we marvel at
life hereafter
and the life ever-after
we puzzle over
how skippers become
merchants of time
how time is thrown into
the wide expanse
and rhyme
to a dance
of witheredness
and holiness;
we stop at infinity


 

Theodoor George Kieser

Sjuut!

Stil nou! Sy rus, sy slaap.
Sy’s mat, sy’s moeg, so siek.
Die oë toe, die hande slap.
Die asem jaag, die hart verswak.
Wag nou!
Geen traan, geen sug,
Dis waar; sy’s lief, maar oud.

Getrou gedien, jou teer versorg.
Haar werk is klaar, sy wil gaan rus.
Ween nie!
Vir haar ’n kus,
’n Afskeidsoen, dan rus.
Vir altyd sag, verlos van pyn,
Gun haar die rus, in hemelrein
Afskeid.

Lees ook:

Skryfkompetisie: Tyd

Tyd-skryfkompetisie: Inskrywings VIII

Tyd-skryfkompetisie: Inskrywings IX

The post Tyd-skryfkompetisie: Inskrywings X appeared first on LitNet.

Keshia Davids, superheld deur Alesha Dixon: ’n lesersindruk

$
0
0

Keshia Davids, superheld
Alesha Dixon
Vertaler: Lydia du Plessis

Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799388763

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

Die kinderroman Keshia Davids, superheld (2018) is die vertaling van Alesha Dixon se debuutroman vir kinders, Lighting Girl (2018). Die vertaling is behartig deur Lydia du Plessis, en sy kry dit beslis reg om die verhaal eg Suid-Afrikaans te maak.

Die roman vertel die verhaal van Keshia Davids, ’n laerskoolkind, wat ontdek dat sy superkragte het. Hierdie ontdekking vind plaas op ’n dag by die skool toe haar jonger sussie, Kaylee, geboelie word. Keshia se woede en ontsteltenis oor die hele gebeurtenis veroorsaak dat vonke en lig uit haar hande spat. Verward en onseker probeer sy dit so goed as moontlik wegsteek, want sy wil nie nog vreemder onder die ander skoolkinders voorkom nie. Sy kan egter nie vir ewig die geheim vir haar ouers wegsteek nie. En dit is wanneer haar ouers haar die waarheid oor hulle familiegeskiedenis vertel: al die vrouens in hulle familie het superkragte.

Keshia se vermoëns word uitgedaag wanneer haar ma haar ná skool begin onderrig en wys hoe om haar superkragte te gebruik. Haar lewe word ongelukkig ook hierdeur moeiliker gemaak. Sy het deesdae min tot niks tyd om saam met haar beste vriendin, Alicia, te spandeer nie, en haar buitengewone tannie met haar troeteldiervolstruis, Prins Valentyn, maak sake nie makliker nie.

Alesha Dixon se roman is ’n verhaal oor ’n meisie in ’n moderne Suid-Afrikaanse familie wat haar identiteit ontdek, vrede maak met wie sy is en leer wie sy kan vertrou. Dit bied ook ’n realistiese uitbeelding van hoe ’n superheld vir ’n ma die familiedinamika kan beïnvloed.

Die verhaal bevat dikwels ook absurde en lagwekkende verskynsels, soos Keshia se ma wat met geskroeide hare van die gym af kom:

"Mamma!" sê ek. "Wat het gebeur?"

Haar glansende lang bruin hare staan regop in alle rigtings. Dit lyk asof sy ’n groot verestoffer op haar kop het. Rookwolkies trek by haar haarpunte uit. (19)

Dan is daar haar ma se tweelingsuster, tannie Dessie, wat met ’n aandrok en haar volstruis by Keshia se oueraand opdaag:

Net toe ons by meneer Daniels se tafel kom, is daar skielik ’n groot kabaal agter in die klaskamer. Ek kan nie my oë glo nie. Tannie Dessie kom na ons toe aangestap met ’n deftige groen aandrok aan. Sy het ’n oranje skemerkelkie met ’n blou sambreeltjie in haar hand. Prins Valentyn kom agterna met ’n klein hoedjie op sy kop. (65)

Dan is daar ook Keshia se broer, Clio, wat ’n rekenaarspeletjiemaatskappy se sagteware binnedring omdat hy verveeld is met die ou weergawe van sy rekenaarspeletjie en graag die volgende uitgawe wil hê (114–5).

Die verhaal en die skryfstyl van die roman is geskik vir die jonger jeug – 13 en jonger. Dit word in die eerste persoon geskryf, vanuit Keshia se perspektief. Die taalgebruik is hoofsaaklik maar eenvoudig, met hier en daar ’n meer verouderde Afrikaanse woord of tradisionele Afrikaanse uitdrukking. Die uitdrukkings en woorde is dalk nie gepas vir die teikenmark nie, maar dit is miskien ook ’n manier om die jonger jeug bewus te maak van hierdie pragtige Afrikaanse taalgebruik:

"Ek het sy planne in die wiele gery." (69)

"Hy het my gevra of ek saam met hom wafels en roomys wou gaan eet. Ek het ja gesê. En toe was die koeël deur die kerk." (72)

"Sy dink dit gaan alles oor ma en pa, wat grotendeels waar is." (76)

"Ek’s so bly almal kom. My pa gaan drie verskeie soorte koeke bak. Hy raak bietjie meegevoer." (78)

"Die opwelling van hitte deur my hele lyf tot my vingerpunte." (97)

"Dan het ons ’n voorsprong," sê Ricardo. "Hy gaan nie verwag dat jy hom probeer keer nie." (133)

Die roman bevat ook besonderse en humoristiese wit-swart illustrasies, geteken deur James Lancett en Steve Simpson. Dit ondersteun en dra by tot die uitbeelding van die karakters en die absurde situasies waarin hulle hulle bevind.

Alesha Dixon se roman en Lydia Du Plessis se vertaling daarvan is ’n unieke boek vir enige jong leser wat sy of haar tone in die leserswêreld wil doop.

Foto van Alesha Dixon: John V Edwards, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

The post <i>Keshia Davids, superheld</i> deur Alesha Dixon: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

’n Gevaarlike tyd om ’n joernalis te wees

$
0
0

Een van die vyf vermeende bomme wat vandeesweek na kritici van Donald Trump gestuur is, was bestem vir die nuusnetwerk CNN. In sy reaksie hierop het die hoof van CNN Worldwide onomwonde die vinger gewys na die antijoernalistieke klimaat wat deur die Trump-administrasie geskep is: “Daar is ’n totale gebrek aan begrip by die Withuis oor hul volgehoue aanvalle op die media. Die President, en veral die Withuis se  perswoordvoerder, moet weet dat hul woorde saakmaak. Tot dusver het hulle geen begrip daarvoor getoon nie.”

Dit is in baie plekke in die wêreld ’n besonder gevaarlike tyd om ’n joernalis te wees. Verlede jaar is ’n rekordgetal joernaliste wêreldwyd in hegtenis geneem. Slegs enkele dae gelede het die verdwyning van die Saoedi-Arabiese joernalis Jamal Khashoggi uit dié land se ambassade in Istanbul wêreldwyd opslae gemaak. Daar word nou allerweë aanvaar dat Khashoggi, ’n prominente kritikus van die Saoedi-Arabiese regering, vermoor is. Hoewel die Saoedi-Arabiese regering aanvanklik enige kennis van die voorval ontken het, het ’n Saoedi-amptenaar beweer dat Khashoggi in ’n vuisgeveg in die konsulaat dood is. Sy liggaam is egter steeds nie gevind nie.

Turkye se rekord ten opsigte van persvryheid is self beroerd. Volgens die Committee to Protect Journalists (CPJ) is dié land onder bewind van president Recep Tayyip Erdoğan die land ter wêreld waar die meeste joernaliste in hegtenis geneem word, met China en Egipte op sy hakke.  

Op ander plekke in Europa gaan dit ook sleg: Die ondersoekende joernalis Daphne Caruana Galizia is verlede Oktober in Malta deur middel van ’n motorbom vermoor, en die teregstellingstyl-moord in Februarie vanjaar op die Slowaakse antikorrupsiejoernalis Jan Kuciak en sy verloofde, Martina Kusnirova, het kommer laat ontstaan dat ’n klimaat van onstrafbaarheid (“impunity”) besig is om op die kontinent pos te vat.

In die VSA, wat dikwels daarop roem dat hy die bastion van Westerse demokrasie is, kan ’n duidelike tendens van “sluipende outoritarisme” bemerk word, wat vererger word deur die verspreiding van mis- en disinformasie.

Hoe lyk die situasie nader aan die huis?

Die nieregeringsorganisasie Media Institute of Southern Africa (Misa) het pas hul verslag oor mediavryheid in Suider-Afrika vrygestel. Dit skets nie ’n mooi prentjie nie. Die streek word opgesom as  “’n landskap waar die geleidelike en subtiele ondermyning van vryheid van spraak vererger word deur enersyds die media se stryd om ekonomiese oorlewing en andersyds die media se relevansie vir burgers wat alte geredelik hulself van die media distansieer en die kritiese rol daarvan om magshebbers tot verantwoording te roep, geringskat”. ’n Algemene tendens van demokratiese agteruitgang in die streek word bemerk. Van die lande wat in die studie ingesluit is, word Tanzanië en Zambië uitgesonder as lande waarin demokrasie sterk agteruitgegaan het. Voorvalle in Zambië sluit in ’n bomaanval op ’n media-instelling in privaatbesit en die afkondiging van ’n noodtoestand nadat openbare instellings onder brandstigting deurgeloop het. Onder Tanzanië se president John Magufuli is daar al hoe minder ruimte vir kritiek op dié land se regering, en verskeie opposisiepolitici en joernaliste is as dood, vermis of in hegtenis aangemeld.

Hoewel die internet dikwels gesien word as ’n uitweg waar amptelike sensuur of regeringsinmenging omseil kan word, duur die tendens voort dat Afrika-regerings die internet blokkeer. In 2017 is twaalf voorvalle in nege lande in die streek van opsetlike onderbrekings van internet- of selfoonnetwerke opgeteken. ’n Verwante probleem is die daarstelling van wette wat aanlyn inhoud reguleer. Volgens Misa word hierdie wette dikwels voorgehou as beskerming van burgers se regte, maar in werklikheid bedreig of kriminaliseer sulke swakgeformuleerde wette meer dikwels burgers se vryheid van spraak. Die registrasie van blogs en aanlyn forums wat volgens voorgestelde nuwe regulasies in Tanzanië vereis sal word, hou die risiko in van verdere druk op vryheid van spraak in dié land. Die voorgestelde Suid-Afrikaanse wetsontwerp op kubermisdade en -veiligheid wek ook kommer dat, sou sulke regulasies ingestel word, dit vryheid van spraak kan onderdruk en groter moontlikhede bied vir monitering van burgers se kommunikasie deur die staat. Pogings tot groter beheer oor die kuberruim is ook merkbaar in Zimbabwe en Namibië, waar aktiviste beswaar teen soortgelyke wetsontwerpe aangeteken het.

Wat Suid-Afrika spesifiek betref, is daar ook rede vir kommer. Ten spyte van ’n Grondwet wat vryheid van spraak waarborg, word daar in die verslag opgemerk dat die organisasie Freedom House se klassifikasie van Suid-Afrika se vlak van mediavryheid afgeneem het van “vry” na “gedeeltelik vry”. Hoewel die kriteria onderliggend aan sulke klassifikasies soms bevraagteken word, het die Wêreldvereniging van Koerante en Koerantuitgewers (WAN-IFRA) ook aangedui dat die toestande in die land minder bevorderlik raak vir mediavryheid. Dit is deels te wyte aan die Suid-Afrikaanse regering se oorweging van strenger maatreëls om die media te beheer, byvoorbeeld die voorgestelde Media-appèl-tribunaal, asook ’n klimaat van onverdraagsaamheid teenoor kritiek in die algemeen. Die alomteenwoordigheid van korrupsie en staatskaping, asook die groeiende voorkoms van fopnuus en misinformasie op sosiale media, dra tot hierdie negatiewe oordeel by.

Die jaar 2017 in Suid-Afrika is voorts gekenmerk deur aanvalle deur polisielede op joernaliste wat protesoptogte dek, asook die obstruksie van joernaliste en fotograwe op misdaadtonele. Dreigemente teenoor joernaliste, diefstal van toerusting asook die opsetlike verdoeseling van inligting deur regeringsamptenare en sakelui tydens joernalistieke ondersoeke word verder genoem as bydraende faktore wat die algemene klimaat van mediavryheid in die land laat verswak het.

Die beklemmende ekonomiese omstandighede vir die media in die land is ’n verdere probleem.  WAN-IFRA het hul kommer uitgespreek oor wat beskryf word as die langsame “versmoring” van onafhanklike en kritiese media deur onttrekking van, of onduidelikheid rondom, advertensiebesteding deur die regering se inligting- en kommunikasiediens (GCIS). Dalende sirkulasie van die drukmedia is ’n volgehoue tendens.

Bogenoemde negatiewe kwessies nieteenstaande, merk die verslag ook op dat daar in 2017 verskeie positiewe ontwikkelinge op die Suid-Afrikaanse mediafront was.  Hieronder tel die oopvlekking van staatskaping, ’n ondersoek deur ’n parlementêre komitee na wanbestuur by die SABC, asook volgehoue goeie werk wat deur die Persraad en –Ombudsman verrig is.

Hoewel aanvalle op joernaliste in Suidelike Afrika oor die algemeen afgeneem het in 2017, blyk dit dat die aanvalle wel in brutaliteit toegeneem het. Joernaliste in Suid-Afrika was ook nie gevrywaar van druk en intimidasie nie. Die verslag maak veral melding van die dood van Suna Venter as gevolg van trauma wat sy ervaar het as deel van die “SABC 8” wat hulle teen redaksionele inmenging by die uitsaaier verset het. Haar stresdood het gevolg op doodsdreigemente, aanranding, saakbeskadiging en inbrake wat sy moes deurstaan. Die interdik wat die Suid-Afrikaanse Nasionale Redakteursforum (SANEF) teen die lede van die Black First Land First-aktiviste verkry het ná hul aanvalle op en dreigemente teen joernaliste van Business Day en AmaBhungane word ook vermeld.

Die verslag se afdeling oor Suid-Afrika eindig op ’n hoopvolle noot – die bedanking van die voormalige president Jacob Zuma en sy opvolging deur pres Cyril Ramaphosa. Laasgenoemde word gesien as “beter ingestel” op die voordele van ’n oop samelewing en die onwenslikheid van strenger beheer oor die media.

The post ’n Gevaarlike tyd om ’n joernalis te wees appeared first on LitNet.

Jeanne Goosen (1938–)

$
0
0

Gebore en getoë

Jeannette Helena Goosen is op 13 Julie 1938 in Parow gebore. Sy word in Parow groot in die dae van George se kafee en Visser se skoenwinkel op die hoek en die Roomse kerk. Haar ma was ’n storieverteller: “Die vreemdste, absurdste goed. Sommer so terwyl sy skottelgoed was. En sy’t gesing. Kastig in Russies. En dan sing ons kinders saam. Ook in Russies!” Sy onthou haar pa met die tuinslang in sy hand en sy liefde vir tuinmaak wat sy geërf het. Sy onthou ook sy vreemde humorsin. (Rooi Rose, 29 Desember 1993)

Op agtjarige ouderdom het sy met klavier begin en ’n paar jaar daarna met die klarinet as tweede instrument. Later verwerf sy haar lisensiaat in klavier aan Unisa, maar sy het dit altyd suiwer vir die plesier daarvan gedoen. “Vir onderrig, nooit,” sê sy.
Jeanne begin as tiener skryf uit ’n emosionele behoefte van liefde, wraak, jaloesie en pyn – op los stukkies papier en in ou oefeningboeke. Op twaalfjarige ouderdom publiseer sy haar eerste poësie in Rooi Rose en skryf sy ook vir Die Jongspan. Haar skrywersloopbaan het rigting begin kry nadat sy op veertien jaar vir die eerste keer Crime and punishment van Dostojewski gelees het: “Die boek het my geruk.”

Jeanne is trots op haar Poolse bloed. Sy het as kind Gorki begin lees en was daarna nooit weer ’n volbloed-Boer nie. Haar eerste werk was dié van junior Kersvader in standerd ses in Ackermans in Parow.

Verdere studies en werk
Na haar skoolopleiding ontvang sy ’n beurs van die Universiteit van Kaapstad en gaan studeer radiografie. Sy werk in hospitale as radiografis en arbeidsterapeut. Sy was egter ook al smous, boer en visserman. As sy haar daarop sou wou toespits, sou sy ’n mikrobioloog gewees het, ’n kernfisikus en veral ’n konsertpianis, maar sy het verkies om outsider te wees, selfs tussen die outsiders.

Een van Jeanne se groot liefdes is musiek. Sy studeer musiek aan die Rondebosch School of Music en is in ’n klassieke rigting opgelei. Sy ontvang formele musiekopleiding onder Magriete Herbst van Parow, Japie Malan en Toronti Florenti van die Kaap. In 2003, met die bekendstelling van Deborah Steinmair se digbundel A see-through suitcase, het Jeanne vir die eerste keer in jare weer voor ’n gehoor klavier gespeel. Steinmair het ook in 2004 die lirieke geskryf vir Jeanne se kabaret Hartedief  wat by die KKNK gehore gaande gehad het.

Jeanne was vir sestien jaar werksaam as joernalis en in daardie tyd was sy verslaggewer by die Transvaler, die Oggendblad, Hoofstad en Tempo terwyl sy in (die destydse) Natal gewoon het en in 1986 by die Paarl Post.

Die 1980’s saam met joernaliste in die Vegkop-hotel in Johannesburg onthou Jeanne met nostalgie. “Die koerant is die enigste plek waar ek eintlik rêrig ingepas het. Dinge wat vir my in ander beroepe nie lekker uitgewerk het nie, was tot my voordeel daar.

“Dis nie meer vandag só by koerante nie. Almal is te bleddie reg in hul koppe, man. Almal is met almal bevriend. In my tyd moes jy betrokke raak by jou onderwerp, nie by die mense oor wie jy skryf nie. Nou’s joernaliste blykbaar hand om die blaas met elke storie wat hulle skryf.

“Voor ’94 het ons ’n saak gehad in Afrikaanse koerante. En ek was gelukkig, want ek kon nogal min of meer skryf wat ek wou, want die ou wat my gestoot het tot waar ek was op die ou end, was Harald Pakendorf. En hy was ’n fantastiese redakteur en mentor gewees.”

Haar joernalistieke loopbaan wissel sy af met van ’n sitrusboerdery by Hartebeeshoek tot visvang aan die Weskus. Sy smokkel met die sitrusvrugte by ’n Griek totdat sy besluit om "eerlik" te wees en liewer haar suurlemoene aan die beurs te lewer. “Maar toe is daar ’n dokstaking. Ek het vir my totale oes net 24c gekry … Weens die staking moes hulle alles wegsmyt … Toe’t ek besluit eerlikheid loon nie; dis sommer nonsens daai. Ek dink ek het smokkelaarsbloed in my.”

Jeanne publiseer in 1971 haar eerste digbundel, ’n Uil vlieg weg, maar sy het nooit rêrig welkom gevoel in die tradisionele letterkunde nie, en omdat sy só ontradisioneel is, het sy ook nooit regtig daarvoor gesoek nie.

In 1986 word ’n Kat in die sak gepubliseer na ’n stilte van elf jaar. Dit bevat verhale wat van 1965 tot 1986 geskryf is. EC Britz skryf in sy resensie in Die Burger (20 November 1988): “Goosen se neiging om bisarre verhaalsituasies op te bou, of om oor ontstellende sake soos lyke en begrafnisse te skryf, hou alles verband met haar ‘gekwelde gees’ as kunstenares, om vir ’n oomblik soos die Dertigers te praat. Agter die soms grappige verbeeldingsvlugte en die pront styl gaan verskriklike gevoelens skuil. Hoewel al die verhale nie op dieselfde peil is nie, het ek die beste verhale in ’n Kat in die sak besonder menslik, eerlik, humoristies, verbeeldingryk, gevoelig en tegnies versorg gevind. Jeanne Goosen het ’n oorspronklike en veelsydige talent as skryfster en ’n onthutsende kyk op die lewe. In haar jongste verhale verwoord sy die skisofrene sosiale situasie in ’n Karoodorp in die jare 1985/1986 op meevoerende wyse.”

In 1987 verskyn die novelle Louoond, met herdrukke in 2010 en ’n e-boek-uitgawe in 2013. Vir Gunther Pakendorf (Die Burger, 6 Augustus 1987) "draai hierdie kort prosateks met ’n ongewone intensiteit om die problematiek van vervreemding en, meer spesifiek, die isolasie van die kunstenaar in ’n ontredderde wêreld sonder hoër waardes of bindende norme. Die uitgangspunt is die situasie van ’n persoon – ’n skryfster - wat in haar kombuis met huishoudelike takies besig is, begelei deur die stem van Callas en études van Chopin op ’n kasset. Terwyl 'n triestige sifreëntjie buite blykbaar nie wil ophou nie, slaan sy haar oë op na die berge, maar weet nie waar haar hulp vandaan sal kom nie, want die hele wêreld is vir haar soos ’n 'vreemde land'.

"Die teks is nie 'n verhaal in die konvensionele sin van die woord nie, maar bestaan eerder uit ’n reeks flitse wat assosiatief en kontrapuntaal aan mekaar geryg is en gedurig na die vraag oor die sin van die bestaan herlei word. Hierdeur word die kombuis simbolies van die afgesonderdheid van die enkeling (en die kunstenaar). Terselfdertyd is die kombuis ’n heelal in die kleine waar die 'lang elegie van die lewe' hom op verskeie vlakke afspeel, byvoorbeeld in die insekwêreld, waar ’n verbete oorlewingstryd die mens se soeke na betekenis relativeer, of in die bevrore varkvleis wat ontdooi, begin lewe en weer van vooraf sterwe."

Pakendorf beskou Jeanne Goosen as ’n skrywer met intelligensie wat haar taalgebruik goed kan beheer. Sy openbaar ook goeie beheer oor haar onderwerp en die algemene aanbieding van haar storie. "In die kortverhaal 'Karoo' (in haar bundel ’n Kat in die sak) het sy die problematiek van ’n veranderende Suid-Afrika baie oortuigend as die verwarrende botsing van wêrelde behandel. Dit is jammer dat sy in Louoond nie daarop voortbou nie, maar haar eerder in haar 'arbitrêre' kombuis terugtrek en toevlug neem tot die ahistoriese fatalisme van ’n (pseudo-) Darwinistiese siening van die mens en sy samelewing, soos blyk uit die groot aantal verwysings na stryd - byvoorbeeld die honde wat ’n hoender doodbyt of Hermien wat visse slag, om van die krioelende insekte nie te praat nie - of na dood, verrotting en ontbinding. In dié opsig is Louoond seker geslaagd, maar tog ’n deprimerende boek."

Sy het in haar lewe al oor die hele Suid-Afrika gewoon – van Pretoria tot die Weskus, Durban, die Karoo, Brixton, Hartebeeshoek, Franschhoek en Aucklandpark. Tans bly sy in Parklands “na die Weskus se kant toe” in ’n woonstelgebou. In ’n stadium tydens haar verblyf in Durban speel sy naweeksaande klavier en sing sy bas in die immigranteklub vir R80 ’n aand.

Sy trek in 2001 na ’n plek tussen Brits en Pretoria-Noord om plek vir haar honde, Bubbles en Wolf, te kry. Haar honde is haar konstante blymaats. Haar twee blymaats was toe Dolores en Mabel. Jeanne het al per geleentheid gesê dat sy diere bo mense verkies. Sy is lief vir die grond, natuur, musiek, skilderkuns, wetenskap en kuns, en wou nog altyd ’n biochemikus of insektekundige wees. Visvang is ook lekkerder as skryf. In die vyf jaar wat sy vis gevang het by Keurbooms, naby Plettenbergbaai, het sy drie boeke geskryf en ook geboer. Sy bring die boot saam toe sy daar weg is. Partykeer vang sy vis by Langebaan, en anderkant by Hermanus en by Velddrif waar sy snoek gevang het met die bakkie, wat sy op die swartmark gekoop het.

Tydens die toekenning van die Afrikaans Onbeperk-toekenning in 1998 by die KKNK sê André P Brink (Beeld, 4 Maart 1998): “Oor meer as twintig jaar het dié besonderse vroumens die taal laat praat en dinge laat sê wat niemand haar nog regtig kon nadoen nie. En dit oor ’n verstommend geskakeerde en gevarieerde terrein: poësie, romans en novelles, kortverhale, teater en kabaret.”

Dit som Jeanne se skryfloopbaan in ’n neutedop op. Sy behaal in al die genres sukses en die bekronings bly nie agter nie. Benewens haar veelbekroonde novelle Ons is nie almal so nie ontvang sy ook die Rapport-prys vir drama in 1992 vir Drie eenakters. Sy wen die Sanlamprys as Rubriekskrywer van die Jaar vir haar rubriek in die Natalse koerant Tempo en ontvang die Helen Maartens Fellowship van Athol Fugard. Kombuis-blues ontvang die Vita-Toneelprys en is in Londen, Frankfort, Brussel, Leuven en Den Haag opgevoer.

Ons is nie almal so nie, wat oorspronklik in 1990 gepubliseer is (13 jaar na Louoond), met verdere uitgawes in 2000 en 2007, is bekroon met die CNA-prys en Rapport-prys in 1990 en met die MNet-prys in 1991.

Oor die ontstaan van Ons is nie almal so nie vertel Jeanne aan André le Roux (Die Burger, 14 September 1991): “Die boek is langhand geskryf. In die bed!” Sonder bepaalde werkwyse of beplanning. “Ek het nog nooit iets in my lewe beplan nie. Ek het siekteverlof gehad en ek kon weer meer lees. Ek hou baie van die kontemporêre Amerikaanse skrywers. Ek het Richard Ford se Rock Springs gelees – die kultus van roadhouses en waitresses en goed ... ek het heelparty boeke in daardie trant gelees. En ek kon sien: maar ek kén ook sulke mense. Dit was vir my ’n geweldige bevryding.” Sy het begin skryf uit haar eie geheue, mense en dinge wat sy onthou het uit haar grootwordjare in Parow in die jare vyftig. Die karakters het maklik gekom: mense soos ant Mavis en Doris en Uncle Tank deur die oë van klein Gertie.

“Toe Uncle Tank in ’n stadium (heel vroeg in die boek) sê jy kan nie so maak met mense nie, al is hulle kaffers, toe het die ding sy eie loop geneem. Maar ek was nie van plan om die boek te publiseer nie.” Sy verduidelik met verwysing na die omstrede ANC-skrywersbesoek in Victoria Falls: sy het die Amerikaanse skrywers soos Ford die vryheid beny waarmee hulle kon skryf . “Ons is weg van die ANC af met feitlik ’n nie-amptelike opdrag om nou, jy weet, betrokke te skryf. Maar met dat ek die tyd gehad het en die Amerikaners so beny het, het ek sommer daar in my bed gelê en begin skryf wat ek self kon onthou.

“Ek dink ook ek kon eerliker wees omdat ek nie van plan was om die boek te publiseer nie. Toe ek kom by Doris wat die koek vir die bruin bure neem en sê ons is nie almal so nie toe hulle dit nie wil vat nie, toe dink ek: wat sal gebeur as ek só ’n boek publiseer. Ek het begin lag, want die boek is so teen letterkunde in; wat sal gebeur as ek my totale reputasie opneuk?”

Skryf is vir Jeanne deel van sosiale betrokkenheid. “Dis verset teen sosiale logika.” En oor die aandrang dat ’n skrywer bepaalde temas moet hanteer, sê sy: “Ek dink dit gebeur vanself in die skryfproses, maar as jou vertrekpunt ’n ideologie is, glo ek vas dit kan nie werk nie, altans nie vir my nie.”

Jeanne vertel verder aan Le Roux dat Ons is nie almal so nie die enigste van haar boeke tot op daardie stadium was wat sy geniet het om te skryf. Sy het ook betrokke geraak by die storie en Gertie, die kind, was ’n nuwe verteller: “Grootmense spreek menings uit en dan word dit kommentaar vir effek. Ek wou nie kommentaar lewer nie; ook nie dat die boek as pleidooi dien vir die Afrikaner nie. Toe het die boek ernstiger geword. Basies is dit so dat voor ’n Afrikaner-kind skoolgaande ouderdom bereik, is hy klaar sielkundig, godsdienstig, sosiaal en polities totaal en al opgeduiwel. En vandag se besluitnemers kom uit daardie agtergrond!”  

Ons is nie almal so nie is deur André P Brink in Engels vertaal en Nederlandse en Franse uitgawes is ook uitgegee. Oor Brink se vertaling het Barend Toerien (Die Burger, 28 Desember 1992) geskryf: “[N]ou kom hy nou met hierdie uitstekende weergawe van Jeanne Goosen se Ons is nie almal so nie, in Suid-Afrikaanse werkersklas-Engels. Goosen se boek, so sappig en bekkig, een wat mens jou beswaarlik in ’n ander taal sou kon indink, verskyn as Not all of Us by Queillerie-uitgewery. En dit klink glad nie soos ’n vertaling nie. Doodnatuurlik, en soos dit verg, is dit deurspek met South Afrikanderisms, dinge wat die lokale Queen’s Englishers so laat gril. (...) Goosen se fyn oor vir spraak word doodreg weergegee. Kyk bietjie: ’nee, sê hy vir my met so ’n stemmetjie, jy weet, hy weet nou nie, maar die laaste trein is al weg ...’ So klink Brink: ’no, he tells me in a whiny little voice, no I’m sorry Madam, but you see the last train’s gone, so I really don't know ...’ Doodreg.”

Jeanne hou van mense wat “nie heeltemal kosher is nie,” erken sy teenoor Danie Marais (Die Burger, 15 Maart 2013), “en arm buurte”.

“Daai mense skep taal. Kierkegaard het gesê taal is situasie-gebonde, maar ons is al so normaal en ghrênd ons het nie eintlik meer ’n situasie nie. Daai mense hét en die taal wat daaruit voorkom, is absoluut wonderlik.

Ons is nie almal so nie speel byvoorbeeld in Parow af. Baie mense dink dit is sleng, maar dit is nie. Dit was hoe Afrikaans in die vyftigerjare gepraat is. Nou die heel teenoorgestelde daarvan is ’n Pawpaw vir my darling (2002). Aan daai taal van Pretoria-Wes en daai mense se stories kon ek my verluister. Ek het  baie daar gekom as verslaggewer, want daar was altyd óf ’n moord óf ’n huisbaklei. Eintlik het ek nogal baie tuis gevoel daar. Iets in my kon hulle situasie begryp. En sieners. Daar was baie sieners gewees.

“Eintlik moet ek dankie sê vir die mense in my boeke, want sonder hulle sou ek dit in elk geval nie kon geskryf het nie. Ek dink mense is naar soos ek skryf. Hulle steek dit net weg.”

Kombuis-blues, ’n eenvrouvertoning, is opgevoer met Trudie Taljaard in die hoofrol en Sandra Prinsloo as regisseur. Van die twee vroue wat met haar stuk werk, het Jeanne gesê: ”Net wat dié twee vroue doen, is ’n kragtoer. Dit is vir my ’n groot eer, en ek dink hulle verbeter op my boek. (Vrye Weekblad, 20 April 1990)” Dié stuk het groot opslae gemaak tydens die jaarlikse Leeskringseminaar in 1990 in Welkom, toe die predikant geweier het om ’n tafelgebed te doen na die opvoering daarvan.

Jeanne se kabarettekste en toneelstukke word altyd met groot sukses op die planke gebring. Lizz Meiring en André Stolz speel in 1990 die twee rolle in Jeanne se Kopstukke met Stephan Bouwer as regisseur en in 1991 regisseer Sandra Prinsloo die stuk. Dit is ook in 1990 met groot welslae by die Grahamstadse Kunstefees opgevoer. In 1991 skryf sy die kabaret Nagmerries met Lizz Meiring en Nomsa en Sandra Prinsloo as regisseur, en in 1993 ’n Mens huil nie oor alles nie / If only we had arsenic, ook met Lizz Meiring. By 2003 se Aardklopfees en 2004 se Woordfees en KKNK word haar stuk Desnieteenstaande met Sandra Prinsloo as regisseur met groot sukses op die planke gebring.

Jeanne is ook een van die Afrikaanse skrywers wat die ANC by die Victoria Waterval ontmoet het en dit bly haar by – die ontmoeting met Willie Kgotsisile, Barbara Masekela, Wally Serote en Steve Tshwete. Sy dien in die bestuur van die Afrikaanse Skrywersgilde en is nog altyd gekant teen alle vorme van onderdrukking en sensuur.

By die Woordfees van 2001 is ’n samestelling van Jeanne se werk gedoen deur Susanne Beyers en Joanie Combrink onder die titel Dalk is ons almal só.

In 1995 verskyn ’n Gelyke kans, ’n bundel kortverhale. Hieroor vertel sy: “My stories skryf hulleself. Daar’s geen mistieke proses nie. Al wat ek doen, is om mense dop te hou. En dis die sogenaamde ‘laer klas’ wat my van kleinsaf gefassineer het. Daar is ’n goudmyn van temas, verhale, volkskultuur, bygelowe, trots.

“Ek onthou hoe ek op my eerste skooldag nege-uur die aand deur die Polisie opgespoor is waar ek iewers in die onderdorp saam met ’n regte klomp fietas, ’n gesin van twaalf kinders, in die straat gespeel het. Ek het sommer saam met hulle huis toe gegaan. Dit het so lekker gelyk.

“Ek dink die ophef wat oor stories oor armblanke Afrikaners gemaak word, is omdat ons te gewoond is aan die stereotipe van arm maar edel veral in die geval van vroue. Maar daar was vroue daardie tyd wat lief was vir sonde, wat hul mans verneuk en gerook het, wat gehou het van bioscopes, en as waitresses en usherettes gewerk het.” (Boekewêreld, 19 Julie 1995)

Nou speel Jeanne Goosen in ’n Gelyke kans klaar met dié tema. “Op ’n grandiose manier: geweld, bloed, derms; die antiheld wat met geweld ’n einde wil maak aan die getelery.” Teen die einde van die boek word ’n ander tema sterker: dié van die magiese wêreld van tricks en die sirkus, waar alles wat onmoontlik is, moontlik word. Maar hierdie is ook die wêreld van die outsider, van mense wat ‘anders’ is, wat kan vlieg.

“Elke mens droom een of ander tyd van vlieg. Dink aan daardie kind op die dak met die klip en die laken: die angs en die spanning, maar ook, hel! die ademlose opwinding van net daardie klein kans dat hy tog sal vlieg ...!”

Sedert November 2003 is Jeanne ’n gereelde en gewilde rubriekskrywer in By, bylae tot Die Burger,met haar rubriek Kaalvuis.

Met die verskyning van die novelle Wie is Jan Hoender? in 2001 vertel Jeanne aan Stephanie Nieuwoudt (Beeld, 7 Februarie 2001): “Wie is Jan Hoender? is ’n metafoor vir die interafhanklikheid van mens en dier. Hoenders is getem na die mens se wil, maar die mens is ook getem tot opperekonomiese gesag,” sê Goosen.

“Hoenders wat vry rondloop is skaars. Hulle sit almal in broeihokke, hoenderghetto’s waar hulle so gou moontlik eiers moet lê of geslag moet word. So is die mens ook. Hoenders is ’n bloudruk van die mens, wat sonder vlerke en 'n stert is. Mense wil vlug, maar kan nie vlieg nie. Die maatskaplike ineenstorting wêreldwyd is ’n simptoom van die mens se ingeperktheid.”

Haar boek is nie filosofies nie. Dis eerder bespiegelend oor die dilemma waarin die natuur vasgevang is. “Mense verwag seker weer iets snaaks van Jeanne Goosen. Daar’s mense wat dink Ons is nie almal so nie is snaaks. Ek is glad nie f...n snaaks nie. Ek is doodernstig.”

Het sy al deur haar skryfwerk en omswerwinge antwoorde op die lewensvrae gekry?

“Ek vra al twee dekades lank waarheen ek op pad is. Die tegnologie verander en jy kry nuwe insigte, maar jy pas dan net weer jou vrae aan. Ek verstaan nie mense wat sê hulle wil met vakansie gaan om hulself te vind nie. Ek wil myself net verloor.”

Jeanne se eerste digbundel sedert die 1970’s, elders aan diens, word in 2007 gepubliseer. Oor die lang digterlike stilswye sê sy aan Marius Crous (op LitNet) dat sy gedurende dié tyd ander goed geskryf het. Sy het nie opgehou gedigte skryf nie en dit het naderhand opgehoop. Petra Müller het daarna gekyk en gevoel dit kan ’n bundel wees. Die bundel het aanvanklik aantekeninge geheet, maar Müller het nie daarvan gehou nie en elders aan diens voorgestel. “Somehow klink dit reg.”

In hierdie bundel skryf sy oor haar ouers, kreatiwiteit, honde en hoe sy haar krag as kunstenaar ontdek het. In 2008 is elders aan diens verwerk tot ’n kabaret of ’n musiekvertolkingsteaterstuk met sang en aanbieding wat soms aan Laurie Anderson en Diamanda Galas herinner. Marion Holm het die rol van Goosen vertolk, met die sangeres Luna en die aktrise Frieda van den Heever agter die klawers en mikrofone. Albert Maritz was die regisseur. Van Jeanne se gedigte is getoonset en die drie vroue het daarin geslaag om die regte toonaard van waansin, wanhoop, verwondering en humor raak te slaan en die verskillende luime van die digter te vergestalt.

Oor die drama gesels Jeanne in 2008 met Deborah Steinmair (Die Burger, 15 April 2008): “Dis jammer dat skrywers bang is om weer politieke kwessies aan te raak. Mense by ’n fees wil sports hê en lag. Daar moet nog baie oor apartheid geskryf word, lest we forget en dit herhaal, na watter kant ook al. Feeste moet meer uitreik na ander rassegroepe. Dis ’n wonderlike geleentheid om Afrikaans te bevry, te destigmatiseer en depolitiseer.

“Weens ’n gebrek aan geld, is dit dikwels een- of tweemensvertonings, met sepiesterre om vol sale te lok. Jy kan nie ’n woord hoor wat hulle sê nie. Daar het ook goed uit die sepiestergeledere gekom, soos Nina Swart wat besig is om te ontluik in iets groots.

“Daar roer beslis iets onder jong dramaturge: Adriaan Meyer van Stellenbosch en Willem Anker is uitstekend. Daleen Kruger van Langebaan se goed het lyf. Nico Luwes se Zollie van 2005, wat oor straatkinders handel, was skitterend. Hy is by Kovsies se dramadepartement. Die Vrystaat kom met wonderlike goed vorendag.”

Goosen het drama studeer aan die Akademie van Dramakuns in Kaapstad, waar die basiese beginsels, soos artikulasie, by hulle ingedril is. Sy wou nooit self toneel speel nie; sy wou net meer van drama weet, met die oog daarop om dramas te skryf.

“My eerste drama was Kombuisblues in 1992. Trudie Taljaard wou dit doen, Sandra Prinsloo was regisseur. Dít was vir jou ’n produksie! Sandra is my mentor. Ek wens sy wil weer meer speel. Sy het ’n emosionele intelligensie wat skrik vir niks en ’n fyn sin vir satire. Sy is deeglik en vreesloos, laat haar nie intimideer deur politieke temas nie. Sy is moeilik, maar dis nodig. Sy het my baie vasgevat. Ek was dikwels in trane. As sy vlamvat, bly daar f–k–l van jou oor. Die volgende dag kom sy daar aan met R100 en tien pakkies sigarette, want sy weet jy’s broke. Dan’s alles weer orraait.

“Ons was so begeesterd daardie dae, iets het verkeerd gegaan, ons het nie meer genoeg kontak met mekaar nie. Skryf is ’n geweldige geïsoleerde oefening.”

Goosen reken goeie stukke is tydloos. “Van Wyk Louw kom terug, Raka; Bartho Smit ook, soos Bacchus in die Boland. Heelparty van Smit se dramas was verbied in die ou bestel. Uys Krige is ook gesensor. Wilma Stockenström het vertel sy was in ’n stuk van hom toe die boodskap kom: ‘Poep’ en ‘God’ is uit’.”

Hoe skryf ’n mens ’n drama? Goosen meen alles begin by die idee, jy brei daarop uit en sodra jy daarop ingestel is, begin jy dinge om jou opmerk wat kan werk in jou drama. Die belangrikste is ­dialoog tekenend van die karakters. “Dieselfde geld by drama as by ’n roman: waarneming en absorbering. Dit lê onder ’n ou se neus. Ek het geskryf om werk te verskaf. Ek skryf altyd sodat enige ouderdom dit kan speel. Jy moet dit só skryf dat dit op enige plek opgevoer kan word, selfs in ’n skoolsaal. Van die sketse uit my kabarette is al gebruik vir die opening van blomtentoonstellings en geld­insamelings vir die kankervereniging. Dramas beteken min geld vir die skrywer. Drama is ’n k–k show.” (Die Burger, 15 April 2008)

In 2009 is Jeanne se kortverhaal “Spokie Snygans maak sy buiging” verwerk vir die verhoog en was dit die Universiteit van die Vrystaat se inskrywing vir Spat (Sanlam-prys vir Afrikaanse Teater). Dit was een van die finaliste vir die prys.

Ná ’n kortverhaalstilte van 15 jaar verskyn Plante kan praat in 2010. Die karakters in Plante kan praat herinner die leser aan die karakters van Ons is nie almal so nie soos Joey van Parow wat haar sigaretstompie in ’n piering doodruk. "Die skrywer ondersoek ook ’n magiese, soms donker wêreld. Dwarsdeur alles loop plante, musiek, diere en woorde soos ’n goue draad – dinge wat balsem word vir die siel, skryf Riette Rust (Rapport, 3 Julie 2010). "Plante kan praat is beslis ’n lees werd met interessante temas, karakters wat lewe en dialoog wat vlot. Die minimalistiese taal dwing bewondering af en die meeste verhale is goed gestruktureer."

Cilliers van der Berg skryf as volg oor Plante kan praat (Volksblad, 14 September 2010): “Dit gaan hier oor ’n betreklik eklektiese versameling van 16 kortverhale, om die bundel eerder as ’n soomlose en koherente tematiese eenheid daar te stel, ’n verskeidenheid verhaaltipes te vertoon: van tekste wat op realistiese wyse die subkultuur en geweld van die minder gegoede buurte beskryf (‘Malva’, ‘Spokie Snygans maak sy buiging’, ‘Hulle noem my Jean’), tot by die op die oog af soms byna allegoriese beskrywings van magiese gebeure (‘Lubbert Das’ of ‘Begeerte’). Die bundeltitel en omslag moet dus nie om die bos lei nie – dit is slegs in die titelverhaal waar plante letterlik aan die woord kom.

“Die tipiese Goosen-temas, -motiewe en -maniere van vertel is egter daar: Parow, geweld, agterlikheid, die gereelde kinderperspektief waaruit vertel word en ’n goeie skeut (soms baie grafiese) seks. Wat laasgenoemde betref, is dit die openingsverhaal (‘F**ked for life’), en veral ‘Wolwors’, wat vir sommige lesers dalk ’n ding of twee sal leer. Want soos wat Marna in eersgenoemde sê: ‘Dis my gat se deksel, ’n literator wat geen sin, laat staan nog begrip, vir erotiek het nie.’

“Maar ook die geweld kom aan bod – en dit alles in ’n onopgesmukte, gestroopte taalgebruik. Dít is waarskynlik juis die belangrikste samebindende faktor van die verhale.
Die verhale is nie almal van gelyke gehalte nie en sal oor die algemeen dus nie ná ’n herlees noodwendig opnuut ontsluit kan word nie. Binne die konteks van Goosen se hele oeuvre is van die motiewe dalk ook net te bekend. Maar dit beteken hoegenaamd nie die bundel is nie ’n baie interessante leeservaring nie.

“Goosen se vermoë om met die besondere taalregister wat sy handhaaf karakters en gebeure te laat leef, of die leef- en verwysingswêreld van sekere maatskaplike klasse te evokeer en in te kleur, is werklik goed. Soms is dit die eenvoud van vertel wat ’n verhaal soos ‘Lemoene’ laat uitstaan. Plante kan praat kan aanbeveel word vir diegene wat aanklank vind by Goosen se werk. Dit is eerder ’n bestendiging as hoogtepunt in haar oeuvre, maar vir iemand wat haar tyd verwyl ‘met plante, diere, musiek, skryf en so aan’ tog ’n beduidende bydrae.”

Op 24 Februarie 2011 is Jeanne in die Groote Schuur-hospitaal opgeneem nadat sy ’n hartaanval gehad en haar huishulp haar in haar woonstel in Parklands in Kaapstad gekry het. Sy sou ’n pasaangeër kry, maar was te swak vir die operasie en moes aansterk voordat die operasie gedoen kon word. Die pasaangeër was vir haar ’n vreemde gedagte. “Ek het altyd gedink dit lyk soos ’n sigaretboksie met ’n hart in, maar deesdae klink dit of elke Jan Rap en sy maat een het. Ek sal moet gaan oplees oor die ding.” (Nuus24, 25 Februarie 2011)

Sy het haar geliefde honde geweldig gemis, hoewel sy nie gedink het hulle het haar te veel gemis nie. “Jy kan ’n hond se siel mos maklik vir ’n stuk droëwors verruil.”

Jeanne se honde is vir haar soos kinders. Katte is vir haar anders as honde, omdat hulle vir hulself kan sorg, terwyl “elke haar op daai hond se lyf afhanklik is van jou”. In 2012 moes sy vir Poppie, ’n “staffiekruis”, laat uitsit nadat sy ’n hartaanval gekry het. Sy het haar in Johannesburg gekry toe sy ’n storie oor die DBV gedoen het. “Toe sit hierdie hondjie daar verlore en ek sê vir die mense: ‘Maak haar reg, ek kom haal haar môre’,” vertel sy vir Murray la Vita (Die Burger, 17 Maart 2012).

Jeanne het met honde grootgeword. “Toe my ma met my pregnant was, het sy ’n wit-en-bruin pekinees gekoop. Haar naam was Toodles. Ek was ’n baie energieke kind. Soms het my ma Toodles saam met my in die cot gesit en ’n bietjie musiek aangesit. Dan was ek ­rustig.”

Jeanne sê sy wou ’n ophef maak van Poppie. Sy het dit oorweeg om ’n doodsberig in die koerant te plaas: “Tot weersiens, lojale vriend.” Sy het al dikwels vir La Vita gesê die mens het vir hom ’n lojale vriend geteel, maar dit is iets wat hy nie self kan wees nie.

“My enigste begeerte was dat my honde voor my moet doodgaan. En nou is enetjie dood en dit is vir my hel. Dolores is nog baie spelerig, maar haar beurt kom ook. Sy is ook 12 en die veearts sê labradors maak dit nie veel ouer as 11 nie.”

Tydens die KKNK van 2012 is Kopstukke weer op die planke gebring met Sandra Prinsloo as regisseur en Lizz Meiring en André Stolz in die rolverdeling. Sandra Prinsloo het die stuk as “’n portret van die huwelik” beskryf. 

André Stolz, wat saam met Lizz Meiring in die stuk te sien is, sê die komedie dek ’n hele palet van emosies: “Teatergangers lag dat jy hulle wie weet waar hoor, maar daar is tye wanneer hulle tjoepstil word.” 

Meiring en Stolz speel man en vrou wat albei ná ’n motorongeluk van die nek ondertoe verlam is en in hul dubbelbed gekluister lê. Die man is ’n professor in filosofie wat sy intellek en spitsvondigheid as wapen teen sy middelklas-vrou gebruik. Sy is nie naasteby op sy intellektuele vlak nie, maar sy weet hoe om hom met vroulike aanvalle terug te kry.

“Die twee se houding en siening wissel voortdurend. Kwinkslae word kwistig heen en weer geslinger en oomblikke daarna raak hulle weer diepsinnig. Selfbejammering is nie deel van die teks nie, hoewel die vrou tog haar man vir die ongeluk verwyt,” sê Stolz.

Goosen het Kopstukke sowat 20 jaar gelede vir Meiring en Stolz geskryf. Sy was in daardie stadium ’n koerantjoernalis in Pretoria en het die stuk gegrond op berigte wat in die koerante verskyn het. Kopstukke is die eerste keer in 1991 opgevoer en weer in 2001. Prinsloo en Kosie Smit is van die begin onderskeidelik die regisseur en vervaardiger. 

Oor die ontstaan van Kopstukke vertel Jeanne aan Danie Marais (Die Burger, 15 Maart 2013) dat André en Lizz een aand by haar huis aangekom het en gesê het hul toneelstuk vir die Potpourri-fees “is ’n total flop – kan ek nie iets vir hul skryf nie. Toe sê ek eers: ‘Maar is julle mal? Dis oor twee weke, man!’ En toe sê ek: ’nee maar goed, dan sit ek julle in die bed en julle’s verlam.’ En dis hoe dit begin het. En vir die dekor vat ons sommer ’n bossie kosmos, want dit pluk jy verniet langs die pad en ons moes met daardie Potpourri-fees self vir rekwisiete en goed betaal.

“Daai stuk het toe vir my die anatomie van die huwelik geword: Jy lê later in ’n mekaar se dinges, maar jy’s verlam. Jy kan nie daar uit nie.”

Jeanne vertel tydens die Woordfees van 2013 aan Danie Marais (Die Burger, 15 Maart 2013) dat sy nog ’n drama klaar het. “Ek dink dit kan nogal ’n bom wees, want dit gaan oor wrywing in die Kaap tussen die bruin en die swart mense. Op ander plekke in die land moes baie boere hul grond afstaan omdat swart mense eerste daar was. Maar die Khoi-San en hul voorgeslagte was eerste in die Kaap – eeue nog voor Jan van Riebeeck. En dis vir my baie tragies wat besig is om met hulle te gebeur, want die tikverbruik is iets ontsettends en jy sien wonderlike mense totaal en al ondergaan oor hulle nie werk het nie. Ek kon nooit  verstaan waarom niemand daaroor skryf of moan daaroor in die koerante nie. Maar dié drama het sy humor darem ook in. Ek weet net nie vir watter regisseur om dit te gee nie.” 

Sy is ook druk besig met ’n boek wat uit drie novelles bestaan. Oor die inhoud was sy effe vaag, maar sy reken dit is nogal surrealisties en die een verhaal het ’n sterk musiektema.

Oor haarself het Jeanne aan Elmari Rautenbach (Die Burger, 19 Julie 1995) gesê: “Ek’s nie moeilik nie. Ek is intens, ja. Ek’s ’n baie intense, emosionele mens wat met al my gevoelens op my mou loop. Ongelukkig laat dit mense skrik. En ek het ’n diep stem. ’n Militante stem. Maar ek haat geweld, en ek is naïef. Ek het na myself gekyk op daardie vroueprogram op TV en gedink: got, Jeanne, jy’s só naïef.”

Daar is wel ’n familiegeskiedenis van endogene depressie, wat haar by tye onmoontlik maak. “Dan sien ek g’n siel nie. Ek gaan koop groceries, soveel as wat ek kan. En ek kook dat die walms in die straat afgaan. Dit was die inspirasie vir Louoond. En ek rook dat die bolle so staan. En plant, blombolle, steggies, enigiets. Ek luister musiek. Ek skilder mure. Maar ek lees niks nie. En ek skryf niks nie. Eers as die hond tot satwordens toe gevoer is, die vrieskas uit sy nate bars en die blare van die eerste bolle begin wys, is die depressie verby en kan ek weer begin werk.”

Jeanne was self nog nooit getroud nie. “Die huwelik is uit die oude doos. Ek weet nie waarom mense dit nog doen nie. Ek is buitendien liewer vir diere as vir mense. Ek het elke langnaweek en vakansie altyd in die Wildtuin deurgebring. Dit was vir my die wonderlikste om te sien hoe ’n groep bobbejane daar sit en kibbel, of ’n trop olifante met die kleintjie by ... en hulle gewoontes. Dan het ek altyd hierdie ongelooflike warmte gekry, ’n welgeluksaligheid. Ek het nog nooit so teenoor ’n mens gevoel nie. Ek moet darem bysê, ek was nooit seksueel aangetrokke tot diere nie.”

Sy was twee en ’n half keer verloof (aan mans) en “ek het na weerskante toe geëksperimenteer tot ek besef het, hoor hier, dis nie my emmer k*k daai nie. Forget about it. Want jy weet as jy eers begin verloof raak,” verduidelik sy aan Marais, “dan begin dit daai ding word wat Kopstukke is. As jy die aand stil is, dan’s dit ‘Waaraan dink jy?’ en ‘Is daar ’n probleem?’. Jy kan nooit eintlik jouself wees nie.

“As jy lief is vir diere, het jy ’n ander uitkyk. Iemand het eenkeer vir ’n vriend van my gesê: ‘Wat de hel makeer daai Jeanne Goosen? Eers praat haar hoenders, nou praat haar honde. Nou hoor ek haar plante praat ook.’”

Sy vind nog altyd haar troos in haar klavier en haar geliefde Chopin en Liszt. “Dit en ‘Mammy Blue’. Ek het besluit as ek veras word, moet iemand ‘Mammy Blue’ sing. En as die rokie opgaan, ‘I’ve got rhythm’,” vertel sy aan Danie Marais.

Publikasies:

Publikasie

’n Uil vlieg weg

Publikasiedatum

  • 1971
  • 1988

ISBN

0624026914 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Tafelberg

Literêre vorm

Poësie

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Om ’n mens na te boots

Publikasiedatum

  • 1975
  • 1986

ISBN

  • 0628008457 (hb)
  • 079861739X (hb)

Uitgewer

  • Johannesburg: Perskor
  • Pretoria: HAUM-Literêr

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Orrelpunte

Publikasiedatum

1975

ISBN

0628008465 (hb)

Uitgewer

Johannesburg: Perskor

Literêre vorm

Poësie

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Die groot griep

Publikasiedatum

[198-]

ISBN

 

Uitgewer

Pretoria: Daan Retief

Literêre vorm

Geskiedenis (kinderboek)

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Brood-hooglied

Publikasiedatum

[198-]

ISBN

 

Uitgewer

Pretoria: Daan Retief

Literêre vorm

Resepte

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

’n Kat in die sak

Publikasiedatum

1986

ISBN

0798620587 (sb)

Uitgewer

Pretoria: HAUM-Literêr

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Louoond

Publikasiedatum

  • 1987
  • 2010
  • 2013 (e-boek)

ISBN

  • 0798623047 (sb)
  • 9781869193072 (sb)
  • 9781869198756 (sb)

Uitgewer

  • Pretoria: HAUM-Literêr
  • Pretoria: Protea Boekhuis

Literêre vorm

Novelle

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Ons is nie almal so nie

Publikasiedatum

  • 1990
  • 2de uitgawe 2000
  • 2007

ISBN

  • 0798630663 (sb)
  • 0795701160 (sb)

Uitgewer

  • Pretoria: HAUM-Literêr
  • Kaapstad: Kwela

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

  • CNA-prys 1990
  • Rapport-prys 1990
  • MNet-prys 1991

Vertalings

  • Engels; vertaal deur André P Brink 1992; 2007
  • Nederlands; vertaal deur Riet de Jong-Goossens 1993
  • Frans 1993

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Drie eenakters: Kombuis-blues; Kopstukke; ’n Koffer in die kas

Publikasiedatum

1992

ISBN

0798632942 (sb)

Uitgewer

Pretoria: HAUM-Literêr

Literêre vorm

Eenbedrywe

Pryse toegeken

Rapport-prys 1992

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

o.a. Daantjie Dromer

Publikasiedatum

  • 1993
  • 2de druk 1993

ISBN

1874901104 (sb)

Uitgewer

Strand: Queillerie

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

’n Gelyke kans

Publikasiedatum

1995

ISBN

0798134003 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Human & Rousseau

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Wie is Jan Hoender?: ’n novelle

Publikasiedatum

2001

ISBN

0795701276 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Kwela

Literêre vorm

Novelle

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Straataf

Publikasiedatum

2001

ISBN

0799329398 (sb)

Uitgewer

Pretoria: LAPA

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings op die internet

 

Publikasie

’n Pawpaw vir my darling

Publikasiedatum

  • 2002
  • 2006
  • 2007

ISBN

  • 0795701454 (sb)
  • 9780795702419 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Kwela

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings op die internet

 

Publikasie

elders aan diens

Publikasiedatum

2007

ISBN

9780980260663 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Genugtig! Uitgewers

Literêre vorm

Poësie

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings op die internet

 

Publikasie

Plante kan praat

Publikasiedatum

2010

ISBN

9780795703003 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Kwela

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings op die internet

Vertalings deur Jeanne Goosen

  • Fast, Julius: Die mag van houding. Pretoria: Daan Retief, 1981 [ISBN 0868143502 (hb)] – Afrikaanse vertaling van Body politics: how to get power with class
  • Berry, Mary: Prutpot-etes. Johannesburg: CNA, 1982 [ISBN 0620059443 (hb)] – Afrikaanse vertaling van One pot cooking

’n Keur van artikels deur Jeanne Goosen op die internet

’n Keur van artikels oor Jeanne Goosen op die internet

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

Bron:

  • Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Jeanne Goosen (1938–) appeared first on LitNet.

Lyk my ons is Engels

$
0
0

Ons Boere, Afrikaners, Afrikaanses, Afrikaanssprekendes, is maar eintlik Engels.

Ek kom nou die dag op KykNet se Ontbytsake af en daar is die program Engels! So ’n swartkopvrou is Dawie Roodt se gas en hulle praat net Engels, op ’n Afrikaanse program en niemand vertaal nie! Teen die einde van die program vra Dawie haar om iets in Afrikaans te lees wat sy toe doen, hortend en stotend, en daar spring Dawie uit sy vel van blydskap; die vrou kon bietjie Afrikaans lees! Kan jy jou so iets op ’n Engelse kanaal voorstel; die programleier praat Afrikaans met ’n Afrikaanse gas en jubel as die Afrikaanse gas ’n stukkie in geradbraakte Engels lees? Nooit nie.

Luister maar waar mense inbel op die radio vir werk of om ietsie te verkwansel of ruil (Werksoek en Iets vir Iets). Al die terme is Engels! Boilermaker, gearbox, bumper ens.

Gaste op die radio, en partykeer omroepers self, sê dikwels “... ek weet nou nie wat die Afrikaans hiervoor is nie” of “... in Engels sê ons ...” of hulle sê bloot die Engelse woord en volg met die verskoning “as ek dit nou so kan noem”. Sal jy ooit ’n Engelsman hoor sê “I don’t know the English word for this ...” en dan sê hy die Afrikaanse woord? Of “... in Afrikaans we call it ...”? Nooit nie.

Predikante gedurende ’n preek sê partykeer “... die Engels sê dit vir my so mooi ...” en dan haal hy aan uit die Engelse Bybel. Of die predikant trek sommer los en sê ’n hele paar sinne in Engels. Sal ’n Engelse predikant ooit sê “... the Afrikaans word describes it so well ...”? Of sommer oorslaan in Afrikaans vir ’n ruk, of die gemeente in Afrikaans laat sing aan die einde van die preek? Nooit nie.

Afrikaanse mense begin welsynsorganisasies, besighede ens en gee die goed Engelse name alhoewel die gemeenskappe wat hulle dien, of hulle klandisie, hoofsaaklik Afrikaanssprekend is. Hoekom?

As Afrikaanssprekendes vreemde mense aanspreek doen hulle dit altyd in Engels alhoewel die statistiese kans dat die aangespreekte Afrikaans is baie groter is as wat hy Engels sou wees.

Afrikaanse skilders, beeldhouers en fotograwe gee hulle werk Engelse titels. Hoekom?

Daar is Afrikaanssprekendes wat kaas maak, bier brou, wyn maak ens maar die produkte kry altyd Engelse name. Hoekom?

Ons selfone is almal Engels en almal aanvaar dit sonder teëspraak. Hoekom?

Daar is Afrikaanse mense wat heeltemal bereid is om akkoord te gaan daarmee dat skoolonderrig voortaan maar in Engels moet wees. Sou Engels OOIT die magtige taal geword het wat hy nou is as sy sprekers daardie houding gehad het? Nooit nie.

Op fb is ons mense se spelling en taalgebruik huilenswekkend pateties en, sodra hulle daarop gewys word, raak hulle woedend of hulle dreig om Afrikaans te versaak en voortaan Engels te word. Afrikaans is nie meer ons erns nie.

Wat ’n verleentheid.

Jan Rap

The post Lyk my ons is Engels appeared first on LitNet.


Taal en Motorvorm

$
0
0

’n Motor se vorm verander periodiek, gewoonlik jaarliks.  Daar is egter fabrikate waarvan die ontwerp so stylvol is dat die ontwerp skaars verander vir langer tydperke as ’n jaar.  Die vorm en voorkoms kan ook verander vóór die periodieke ontwerpveranderings plaasvind – duike en skrape weens stampe, verf wat afskilfer weens blootstelling aan die elemente, verweer van die bekleedsel as gevolg van verwaarlosing, onderdele wat nie meer heeltemal goed funksioneer nie weens swak instandhouding ens. Die verandering op hierdie manier verteenwoordig verval en is iets heeltemal anders as die periodieke aanpassing van die ontwerp.

Hierdie is ’n gepaste analoog vir Afrikaans. Afrikaans het wel sedert Oom Lokomotief se tyd verander en vernuwe en soos tyd aangaan is daar subtiele veranderings aan die ontwerp van die taal. Die teenswoordige veranderinge in Afrikaans, die insluit van Engelse woorde, die Engelse sintaksis (met dit, vir dit ens), die losskryf van woorde, alhoewel geloof deur sommige akademici as tekenend van nie-stagnasie, is egter niks anders nie as die duike en skrape; dit is verval en agteruitgaan weens ons, die sprekers, se ongeërgdheid jeens die handhaaf van Afrikaans.

Jan Rap

 

 

The post Taal en Motorvorm appeared first on LitNet.

Kinnes deur Chase Rhys: ’n resensie

$
0
0

Kinnes
Chase Rhys

Uitgewer: Kwela
ISBN: 9780795708763

Waarskuwing: Indien jy nog nie die boek gelees het nie – dié stuk bevat besonderhede oor dele van die storie. Lees op eie risiko.

Kinnes, deur Chase Rhys, handel oor die wel en wee van vier jongmense op die Kaapse Vlakte. Hulle woon in Jurassic Park en probeer tussen bendegeweld, dwelms en familietwis deur hulle bestaan voer.

Oor die karakters

 “Die kinnes van vedag dink rêrag hulle’s in ’n movie, nuh,” sê ma Mary na aanleiding van die dramatiese gebeure wat die jongmense in die verhaal moet deurmaak. En dit is hoe die lees van die boek ook voel. Rhys se skryfwerk is gedetailleerd en die beelde wat hy oproep, word glashelder in die leser se brein vergestalt.

Anwaar Peter Brandt, beter bekend as Ahnie Brandt, en sy vriende, wat almal deel is van die Butcher Boys, word gevra om ekstras te wees in ’n internasionale fliek, GangStar. Nadat hulle populariteit begin groei, begin hulle hul eie flieks maak en dis op hierdie punt waar realiteit en fiksie begin vervleg. Ahnie bly by sy ma, Mary, wat hom alleen grootgemaak het. Sy sal enigiets vir haar kind doen. Nicole Lamb is die slim en stil meisie in die skool. Derick Delcarme gaan sit langs haar in die wiskundeklas en kort voor lank raak dié twee verlief en Nicole word swanger. Rolanda Fisher, die mooi en gewilde meisie wat elke jaar die modeparade by die skool wen, wil graag ’n Cape Kardashian wees. Sy roem haar op haar mooi voorkoms en dra uiteraard die groot ironie wat aan die einde van die storie ontvou.

Temas wat aangeroer word

Sommige van die temas wat in die storie aan bod kom, is: om jonk en uitgelewer aan jou omstandighede te wees; die menslikheid van die verkeerde besluite neem; die invloed wat die teenwoordigheid of afwesigheid van ouers in ’n kind se lewe kan hê, met spesifieke betrekking op die rol van die pa of patriarg in die familiegegewe.

Die jongmense in die storie, die “kinnes”, gaan elk deur hul eie krisis en moet met alle mag probeer om te oorleef. Rhys kry dit reg om deur middel van die karakters se lewens die lewe en realiteite van talle ander op die Kaapse Vlakte te ontbloot. Hy doen dit egter met soveel empatie en deernis dat die leser toegelaat word om met elke karakter te simpatiseer. Tydens die lees van die novelle het ek konstant gewonder hoekom elke karakter optree soos wat hulle optree. Die kinnes is vasgevang in ’n fisiese sowel as geestelike ruimte wat moeilik is om uit te ontsnap. Die fisiese ruimte word al hoe moeiliker om in te leef, deur faktore soos dwelmmisbruik en geweld, terwyl die geestelike ruimte maak dat hul uitkyk op die lewe as gevolg daarvan, swaar daaronder begin ly.

Binne die werklikheid van die menslikheid van verkeerde besluite neem, kry die leser insig in die werklikheid van menswees sowel as wat dit beteken wanneer iemand deur hul omstandighede gedwing word om sekere besluite te neem.

Terwyl al die karakters hul eie vorm van die menslikheid van verkeerde besluite ervaar, val Derick se omstandighede my die meeste op. Derick moet noodgedwonge skool verlaat wanneer hy uitvind Nicole is swanger. Hy sukkel dan om werk te kry en besluit om vir Uncle Mikey, wat die leier is van die UML’s (Uncle Mikey’s Laaities) te begin werk. Dit wat hy gedog het ’n tydelike oplossing sal wees om geld in te samel, verander later sy lewe soveel so dat hy uiteindelik in ’n rolstoel beland.

Ouerskap is ’n belangrike tema in die verhaal. Kinders kry kinders en moet dan hul kinders grootmaak terwyl hulle self nog nie werklik kinders was nie. Dit laat my dink aan lirieke wat die kunstenaar en liedjieskrywer Frazer Barry onlangs geskryf het: “Die kind kry ’n kind, die kind se kind kry kind en die grootmense is kinders wat nooit eers kinders was nie.” Ma Mary doen alles in haar vermoë om vir Ahnie te beskerm, doodeenvoudig omdat hy haar kind is. Die liefde wat sy vir hom het, word duidelik in die manier waarop sy tot die uiterste sal gaan om seker te maak dat Ahnie nie iets oorkom nie. Wanneer hy uiteindelik in groot moeilikheid beland, stuur sy hom na sy pa toe. Die pa’s in die storie is grotendeels afwesig. Dit laat ’n mens wonder oor die sosiale konstruk en realiteit van afwesige pa’s en die invloed wat dit op ’n mens se lewe kan hê.

Chase Rhys | Foto: Retha Ferguson

Hoekom is die storie belangrik?

Rhys kry dit reg om ’n snaakse, dog eerlike en menslike verhaal te vertel wat tot mense van verskillende areas van die lewe sal spreek. Die storie is nog meer belangrik omdat die kwessies eg is. Die werklikheid word op so ’n manier uitgebeeld dat ’n mens nie anders kan as om met die karakters te simpatiseer nie. “Ons kannie meer onse kinnes verloor nie …” sê Nicole, en dié woorde resoneer diep met wat in ons land aan die gebeur is. Te veel jongmense word slagoffers van ’n onregverdige bestel, en met Kinnes skyn Rhys lig daarop dat dinge nie langer so kan aanhou nie. Verandering is nodig.

Jongmense wat uitgelewer word aan hul omstandighede, het ongelukkig so algemeen geraak dat ’n mens geneig kan word daartoe om onsensitief daarmee om te gaan. Nadat Ahnie in groot moeilikheid beland en sy ma die een is wat na hom uitreik, sê sy: “Anwaar is mos oek ieman se kind.” En dit skakel weer met die menslikheid wat Rhys op so ’n deernisvolle manier in die storie verwoord. Alhoewel al hierdie vreeslike onregte aan die gebeur is, is dit belangrik om in ag te neem dat almal iewers behoort. En dan kan ’n mens net hoop dat die lewe se dobbelsteen in jou guns sal reg val.

Voor in die boek skryf Rhys die boek is “Vi ôs”, en hy kry dit reg dat die “ons” in die storie ’n universele ons word. Die kwessies in Kinnes raak ons almal, soos dit behoort.

The post <i>Kinnes</i> deur Chase Rhys: ’n resensie appeared first on LitNet.

Kanarie: ’n dorp is ’n plek in jou kop

$
0
0

Alle Suid-Afrikaners, ongeag ras, geslag of oriëntasie, behoort Kanarie te gaan sien. Kinders wat té jonk is, sal dit erg traumaties vind, maar die ouderdomsperk van 16 is nogal hoog.

Gaan kyk die film.

Ek het presies dieselfde gevoel oor The Fall, daardie uitstekende teaterproduksie wat handel oor #RhodesMustFall en #FeesMustFall. Die storie van The Fall het ’n direkte impak op alle Suid-Afrikaners, al handel dit oor ’n sekere periode, en dan meer bepaald oor mense wat juis nie wit is nie.

Met The Fall was ek ’n buitestander, die inkyker uit ’n ander era wat met enorme waardering die verhale, die eerlike selfondersoek én die kritiek kon hanteer.

Met Kanarie is dit anders. Dit is my storie ook. Ek is nie in die film nie, maar ek was daar. Ek is die seun regs.

Die grootste gevaar is dat mense kan dink Kanarie is “net nog ’n gayfliek”. Dit is nie. Dit is byna elke troep se storie, maar ook elke troep se vrou se storie, want as jou man in die army was ...

Die ander gevaar is dat mense dink dis weer ’n storie oor ’n spul wit mans wat nou al lank in die tand is. Dit is ook nie dit nie. ’n Jonger generasie wat, moontlik tereg, bitter krities is oor die “ooms” van vandag, moet dit ook gaan kyk. Soos ek baie geleer het tydens The Fall, sal vandag se inkykers baie kan leer oor hierdie periodedrama, om te sien hoe ek was toe ek jonk was.

Die film speel in 1985 af, maar eintlik is dit ’n beeld van die laat tagtigs. Ek is in 1987 ingeneem en dit kon ook my storie gewees het.

Naomi Meyer sê ook in haar uitstekende bespreking van Kanarie dat die weermag almal geraak het, ook diegene wat nooit in ’n bruin uniform was nie.

Tydens die film word daar elke nou en dan oomblikke vasgevang waar die beeld vries, asof in ’n stilfoto. Op een plek verskyn verskeie meisies saam met troepies op sulke foto’s – sommige meer gretig as ander.

Naomi skryf: “Ek was in 1985 tien jaar oud. In standerd 2 (deesdae graad 4) moes ons, as Vrystaatse kinders, na afloop van ons gesondheidsleereksamen elke kwartaal ’n brief skryf aan ‘Liewe Oom Soldaat’. Agter aan die vraestel vasgekram, was ’n blanko papier waarop ons iets kon skryf, of ’n prent kon teken. Hierdie briewe is dan werklik vir die troepe op die grens gepos.”

Effens later sê sy: “Ek was aandadig. Ek was klein, maar ek het nie bevraagteken nie.”

Hoeveel te meer sou ék nie aandadig wees nie? Dit is egter presies die punt wat Kanarie maak: dit vertel oor wit seuns én dogters se komvandaan. Dit maak weer ’n tydskapsule oop.

Heel aan die einde, wanneer die film klaar is, staan daar dat Kanarie opgedra is aan alle seuns wat uit klein dorpies kom.

Izak was so ’n seun. Daarom het ek so kon identifiseer.

 

Izak kan nie sing nie, maar hy kan foto’s neem

In die jare tagtig het wit seuns twee opsies gehad: jy gaan army toe, of jy gaan army toe. Die alternatief was ses jaar tronkstraf, of om die land te verlaat.

Daar was aktiviste, soos Jonathan Shapiro (bekend as Zapiro), wat gekies het om nie ’n wapen te dra nie. Dan is daar ander, soos Johan Niemand, die hoofkarakter in Kanarie, gespeel deur Schalk Bezuidenhout, wat sê: “Ek verkies om nie aandag te trek nie.”

Izak het gekies om nie aandag te trek nie.

Nee, ek was nie verlig nie, maar ek was verdomp ook nie dom nie. Ek het aansoek gedoen om by Paratus, die amptelike weermagtydskrif, in te kom. Sing kon ek nie; om ’n Kanarie te word was my dus nie beskore nie. Maar foto’s kon ek neem. Ek het ’n tweedehandse Ricoh KR-10 gehad en het my dienste aan die weermag gebied.

Anders as die Kanaries, wat almal na Valhalla opgeroep is, moes troepe wat na Paratus sou gaan, eers basies doen in die bataljons wat die stelsel aan hulle toegesê het. My taalvaardighede het my by 5-Seinregiment laat beland, waar ons opgelei is in elektroniese oorlogvoering.

By Paratus het ek toe nooit uitgekom nie, want 5-Sein het besluit om my te behou en ek is ’n kort pas gegee om my Ricoh by die huis te gaan haal. So het hierdie kiekies gebeur. Hulle is baie persoonlik. Elkeen van hierdie mense het iets vir my beteken, en elkeen is in die basis geneem. Die meeste van ons kom uit klein dorpies, of uit plekke met ’n kleindorpse mentaliteit. Soos Wolfgang, gespeel deur Hannes Otto, keer op keer vir Johan Niemand laat probeer verstaan: Selfs ’n plek soos Sasolburg was nie juis oopkop nie.

Ek het besluit om geen name te noem nie, want eintlik was ons almal Niemand in die weermag. Jy het ’n nommer gehad; jou naam en jou menswees was nie belangrik nie.

Die dominee sal ek benoem. Hy het naam gegee aan Niemande, maar hom bespreek ek later.

 

“Ek vloek nie eintlik nie.”

Daar is ’n toneel waar Johan Niemand op die trein klim en Ludolf, ’n mede-Kanarie, gespeel deur Germandt Geldenhuys, by hom in die kompartement kom sit. Kort daarna storm ’n korporaal by die kompartement in en vertel hulle dat hulle “fokken troepe” is.

Die twee word dan aangesê om dit te herhaal, waarop Ludolf antwoord: “Ek vloek nie eintlik nie.”

Wel, Izak was ook so ’n seuntjie wat nog met ’n kleindorpse begeerte op die trein geklim het om seker te maak die stelsel gaan hom nie onderkry nie. Toe die korporaal dus die eerste aand, na meer vloekwoorde per minuut as wat ek gewoonlik in ’n maand gehoor het, vra of daar iemand is wat beswaar maak, was die uwe se hand op.

Raai wat het gevolg.

Dit is deels hoekom ek met die hoofkarakter kon identifiseer.

Die army het ons as onskuldige, dalk dom, troepies ingesluk, maar ons is sinies anderkant uitgespoeg.

Die stelsel wou elke greintjie individualiteit uit ons werk; hulle wou van ons ’n masjien maak. Ons was staatseiendom, en ouens wat wou selfdood pleeg, is aangekla van die beskadiging van staatseiendom. Dis waar.

Vir hierdie onskuldige seun was basiese opleiding ’n ontnugtering. Die fisieke aktiwiteite was nie so erg nie (ek was toe al ’n hardloper), maar die gebrek aan menslikheid was rof.

Ek is nie eens gay nie.

Gielie Hoffmann skryf in sy resensie: "Ek kon baie gedeeltes van myself raaksien op die grootskerm deur die jare; ek is immers meer as my seksualiteit."

Basiese opleiding was die eerste keer dat Kleindorp-Izak met mense te doene gekry het wat glad nie was soos hy nie; soos in glad nie. Teen daardie tyd was ek, volgens my eie kleindorpse standaarde, wêreldwys. Ek het al tee gedrink saam met swart en bruin mense en het al maaltye genuttig met Indiërmense. Hulle was soos “ons”. Die weermag het my geleer ontsettend baie mense is nie soos ek nie, al is hulle wit en al praat hulle Afrikaans. Izak was natuurlik nog maagdelik (maar het darem al iemand se hand vasgehou); van die ouens in my afdeling was al pa van meer as een kind by meer as een vrou.

Ek? Wel. In die film sê die hoofkarakter aan ’n ouer troep dat hy darem al skoolmeisies gevinger het. Hy is so onoortuigend dat almal weet hy jok.

Hoffmann sê: “Daar is baie interessante navorsing daarbuite wat wys dat baie gay mans eers in hul 30’s hierdie gedeelte van hulle tienerwees beleef, bloot omdat hulle as tieners nie dit kon doen nie. Baie heteroseksuele seuns beleef sulke mylpale op skool: die sit langs iemand in die atletiekbus, die dans by die partytjie, ’n vinnige vry in die fietsloods en die saambywoon van ’n matriekafskeid.”

Ja, dalk vir sommige, maar as jy kom uit ’n streng godsdienstige huis, met “kleindorps” op jou voorkop geskryf, dan was die weermag ’n wekroep.

 

Die dominee en die koffiekroeg

Ek is ná agt maande van opleiding oorgeplaas na ’n taamlik gemaklike kantoorwerk. Ek kon ook uit die slaapsaal na stiller woonkwartiere skuif. Kort daarna het ek en ’n klomp pelle ’n koffiekroeg begin waar ons ’n veilige omgewing geskep het vir troepe om te kon gesels, stil wees, of net weg te kom.

Die dominee het gehelp. Sy naam was dominee Coetzee.

In Kanarie is daar twee prominente dominees. Gerard Rudolph speel dominee Koch, die siniese oubaas wat die stelsel aan die gang hou. Jacques Bessenger speel die veel sagter dominee Engelbrecht.

Dit is by dominee Engelbrecht waar Johan Niemand uiteindelik kan gaan bieg oor sy seksualiteit. Gaan kyk gerus die film om te sien wat die dominee toe doen.

Dit is uiteindelik ook dominee Engelbrecht wat op ’n gegewe oomblik vir die troepe vra om die woede wat hulle ervaar, te koester, anders sou daar te maklik nostalgie intree. Dié stukkie raad het skielik nogal met my geresoneer. Ná ek die film klaar gekyk het, moes ek weer hierdie mense gesigte sien – hulle wat saam met my kwaad was.

Ek moes ook weer na dominee Coetzee se foto gaan kyk. Hy is die man in die middel.

Dominee Coetzee het baklei vir ons om ’n ou pakstoor te kry wat ons kon inrig vir ’n koffiekroeg. Onder die gesag van die kerk kon ons ’n ruimte skep waar troepe soms ’n bietjie menslikheid kon kom opsoek.

Ons het probeer. Die dominee se pers rangteken het ons beskerm.

 

Drag queens en God se plek op die paradegrond

Minstens vier van die mense op die foto’s is gay. Ten tye van ons weermagopleiding was slegs twee openlik uit die kas.

Daar is beslis gruwels gepleeg teenoor sekere mense net omdat hulle gays was – lees maar André Carl van der Merwe se roman Moffie. Tog, op ’n vreemde manier, kon die stelsel met gay troepe werk, solank hulle net nie oor hulle oriëntering gepraat het nie.

Die film wys dit mooi. Hou jou mond, loop in jou spoor, en jy sal soort van aanvaar word.

Die probleem was: sommige mense het hulle oriëntasie bitter goed weggesteek; ander kon nie. Die hoofkarakter in Kanarie kon nie sy oriëntasie wegsteek nie.

Om gay te wees was ’n gruwel in die oë van baie mense, ook in die oë van God – of so het die korporaals ons vertel teen x-aantal knope per minuut.

Daardie god was orals en sy naam is orals gebruik – ook in die monde van vloekende korporaals. Meer nog: in hierdie skisofrene stelsel waar dit oukei was om onder jou ma se rok in te vloek, swart mense te verguis, vet mense te slaan, of met piëtistiese troepe te spot, was daar steeds plek vir God op die paradegrond.

Die paradegrond was heilig. G’n troep stap oor ’n paradegrond nie, jy hardloop daaroor. Op ’n paradegrond word nie rondgefok nie, maar troepe wat droogmaak, word daar opgefok.

Op die paradegrond is daar ook een maal per maand ’n gebedsparade gehou waar een van die dominees moes preek en ons moes sing, al was ons nie Kanaries nie.

In Kanarie is daar ’n oomblik waar die seniordominee, dominee Koch, waarsku dat die vyand nie bloot op die grens is nie, maar ook binne-in die basis. Sulke preke het ons gereeld gehoor. Gelukkig was God aan die kant van die Suid-Afrikaanse weermag – dit hoor ons in die film, en ons het dit baie gereeld ook op die paradegrond gehoor.

Onder die seniors in die koffiekroeg het ’n vreemde, godsdienstige rebellie onstaan en die arme persoon wat dit die ergste moes ontgeld, was dominee Coetzee.

Ons, die jong, godsdienstige Turke, het die dominee daarvan beskuldig dat hy met die stelsel heul elke keer wanneer hy God se steun aan die oorlog toesê.

In Kanarie is dominee Koch reg vir die rebelle en daar vind ’n fassinerende gesprek plaas oor Mimi Coertse, John F Kennedy en HF Verwoerd. Gaan kyk die fliek om te sien wat daaruit kom.

Ons dominee het nie Mimi aangehaal nie. Hy het ons wel toegelaat om die basis se twee drag queens in sy koffiekroeg hulleself te laat wees.

Ons kon hulle beskerm in die koffiekroeg, en dominee Coetzee het ons beskerm.

Vandag wonder ek oor dominee Coetzee. Wat het hy regtig geglo? Hoe het hy elke aand in die bed geklim wetende dat hy ’n stelsel in stand help hou waarin hy dalk nie geglo het nie?

Ons, die jong Turke met klein dorpies in ons koppe, was so tevrede met onsself dat ons op daardie stadium nooit gewonder het oor dominee Coetzee nie.

Kanarie het my laat dink ek moes dalk baie meer na hom geluister het wanneer hy nie op die paradegrond was nie.

Nog fotobeelde uit die weermag

The post <i>Kanarie</i>: ’n dorp is ’n plek in jou kop appeared first on LitNet.

Uit die kussings lig

$
0
0

Ek voer haar ontbyt. Hawermoutpap, happie vir happie. Ek vee haar ken met ’n klam waslap af. Dis asof ek teerder, geduldiger is ná die kussingvoorval. 

In die boog van haar hooghartige nek huiwer die skadu van die skoonheid wat sy eens was. In die dae toe almal van ons – ek, my broertjie en my pa, ja selfs die huiskat – haar bewonderaarsklub was, haar rasieleiers, haar pom-pom-poppies.

Ek lyk na my pa, maar die look werk beter in ’n man: groot kop, dun hare, klein, nadenkende ogies, geen nek om van te praat nie. Net my broertjie het haar skoonheid en haar swaannek geërf. En haar sjarme. En haar honger na die bewondering van mans. En wie voer haar oats en dep die kwyl van haar ken af? Nie hy nie. So is die lewe.

Ek en my pa was nooit opgewasse teen haar nie. Ons het vrede heeltemal te lief. As jy reïnkarnasie die skuld wil gee, was ons vier in vorige lewens haar onderdane. Die fut en veggees het ons millennia gelede verlaat. My pa het haar in hierdie lewe op die hande gedra en tot in die afgrond bederf tot hy, in der dagen sat, die handdoek ingegooi het. Die gees gegee het. Sy het hom doodgeleef. En vir my.

Ek het nooit die huis verlaat nie. Ek het nooit selfvertroue of ’n selfbeeld ontwikkel nie. Daar is ’n lewensdrang wat ontbreek. ’n Woede. Verontwaardiging. As ek ’n gas-geyser was, kon jy sê my vlammetjie brand laag. Ek is haar sipier, haar laksman, haar nurse en haar vroedvrou. En daar is geen voornaamwoord waarmee ek haar mag aanspreek nie. Ek vind troos in stysel en suiker.

Die huis waarin ons woon, is ’n herehuis waarvoor my pa hom krom gewerk het. Dit was afbetaal, maar intussen is dit vrot van die verbande. Ons bly op die boonste vloer. Onder woon die loseerders, haar gabbas, haar bewonderaars. My pa is twintig jaar gelede oorlede, toe die nadraai van haar tydlose skoonheid nog soos ’n sweem parfuum om haar gehang het. Hy het sy geld in ’n trust nagelaat in die hoop dat dit sou hou. Ek is die begunstigde, sy die rentebegunstigde. My broertjie was voor my pa se dood reeds baie welgestelder as my pa en het reeds sy regop rug op ons gekeer. Die prokureur met wie sy ’n verhouding gehad het, het onregmatiglik reusebedrae na haar rekening laat oorplaas. Op die rente van wat oorgebly het ná haar oorsese reise en plastiese chirurgie leef ons, net-net, met haar chroniese medisyne, volwassene-luiers en die huisverband ’n oop drein.

My broertjie het ’n sakeryk gevestig as stylghoeroe. Hy is ’n handelsmerk, ’n huishoudelike naam. Hy besit skoonheidsreekse en winkels en het sy eie TV-program. Hy het van haar geskei, wettiglik. Sy cramp sy style, glo. Hy het die krane toegedraai en handhaaf geen kontak nie. Hy sal my nie op straat groet nie, wat staan nog ’n makeover gee.

Daar was glo nie geld vir my om te gaan studeer nie. Ek het eers by prokureurs gewerk, maar om haar op te pas, is ’n voltydse werk en ’n uitgawe waarvoor sy nooit begroot het nie. Sy is al oor die negentig, skerp soos die lood van ’n pacer, ’n meganiese potlood. Sy het geen voorneme om die aftog te blaas nie. Sy sal vasklou met haar persbeaarde hande waarvan die vingers nog lank en elegant is. Sy het nie ’n rakleeftyd nie.

Dis tog asof die dinamika tussen ons effens verander het ná die kussingepisode. Asof die wipplank eindelik grondwaarts begin neig, in my guns. Die gevoel van mag benewel my en maak my bang. Dis asof ek nou iets anders in haar oë sien: nie vrees nie, maar … iets wat grens aan respek. Ons praat nie oor die voorval nie.

Met haar enkele besoekers, die loseerders en die droesems van haar bewonderaarsklub, het sy skynbaar ook nie daaroor gepraat nie. Miskien sal dit haar sleg laat lyk, weerloos, onbemin, nie in aanvraag nie.

Soms is ek steeds nie seker of dit ’n droom was nie. As ek daaraan terugdink, voel dit heeltemal onwerklik. Ek was by my volle verstand, kalm, nie verblind of in ’n waas van woede soos mense dikwels in die hof pleit nie. Daar was geen suising in my ore nie en ek het presies geweet wat ek doen. In my arms en hande wat die kussing afdruk, was die krag van jare en jare se vernedering. Maar die krag het my arms abrup verlaat; dit het eenvoudig weggesypel soos die moed van my oortuiging. Die kussing het uit my greep gegly en langs haar gesig gaan lê. Ek en my pa is swakkelinge met dun hare en ronde skouers.

Ek en sy het in elk geval lankal ophou praat. Daar is niks oor om te sê nie. Sy praat met haarself: lang, intelligente gesprekke in haar gemoduleerde stem, met argumente en teenargumente.

Ek en sy is mekaar se lot. Ons albei ly teen dié tyd aan Stockholm-sindroom. Ons is soos geslane vroue: te skaam om uit te praat, skaam om deel van so ’n vernietigende, verfoeilike dinamika te wees.

Toe sy jonk en magtig was, toe ek haar nog liefgehad het, het sy al haar rojale uitgawes aan klere, skoene, skoonheidsprodukte en reise – dit terwyl daar glo nooit geld was om my skewe tande te laat korrigeer nie – só geregverdig: “Jou beurt sal kom.” Dit het nie. Gekom nie. My beurt.

Toe ek jonk was en per geleentheid “onnatuurlik” geheg geraak het aan ’n vriendin of twee, het sy met die volle inset van haar formidabele persoonlikheid die verbode liefde tussen vroue vergat, verdoos en verdag gemaak, dag vir dag. Sy het selfs die skadu van die moontlikheid van ’n verhouding vir my in die kiem gesmoor. Met mening. Sy het my hart doodgewurg, die lewelose ding nog ’n draai of twee gegee, dit in die stof laat val, haar vingers vies afgeskud en die pap gemors onder die hak van haar stiletto vergruis. So, ja. Sy hou nie van vroue nie. Sy hou van mans. As geselskap, speelmaats, platoniese vriende, minnaars. Alles. Wat is ek?

Maar iets donker en naamloos is aan die groei in my. ’n Verset. Doodgebore en mosterd na die maal, maar lelik en verbete. Soos my skewe tande. Ek weet sy sukkel met haar tande en met peristalse, maar ek het weer begin om rosyne saam met haar hawermoutpap te kook. Selfs ’n heel amandel of twee. Dis ’n kwessie van tyd.

Vanoggend toe ek haar voer, gebeur dit. Sy stik. Haar gesig word rooi en toe pers. Haar oë peul uit. Hulle is briesend. Daar is niks smekend in haar oë nie, daar is net woede. Sy is heeltemal te trots om te smeek. Ek hou haar asof van ver dop. My arms hang lam en slap langs my sye. Só het sy my nog altyd laat voel. Magteloos. Ek tel tot tien. Twintig.

Dan, asof in ’n droom, gaan staan ek agter haar en voer die Heimlich-maneuver uit. Die amandel skiet oor die lengte van die vertrek. Sy word slap in my arms, maar sy haal asem. Ek gaan haal die waslap en dep haar gesig. Teer.

Ek en Mamma is mekaar se hel.

The post Uit die kussings lig appeared first on LitNet.

Ons kombuistaal, Afrikaans

$
0
0

Ons kombuistaal, Afrikaans

om die kospotte van ons moeders
in die smeltkroes aan die kaap
in gesellige kombuise
het ons ons taal leer praat

kaaskop en duusman,
maleier en khoi
het elkeen sy deel in die potjie gegooi
’n knippie van dit, ’n knypie van dat
met ’n skeutjie wyn so reg uit die vat,
van springbok en koedoe is biltong gemaak
bobotie met blatjang en borrie vir smaak
’n mengelmoes Hollands en Engels en Frans
word toe ’n aitsa gesels-Afrikaans!

The post Ons kombuistaal, Afrikaans appeared first on LitNet.

Viewing all 21534 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>