LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.

Zirk van den Berg

Zirk van den Berg is in Namibië gebore, het grootgeword in Suid-Afrika, en woon deesdae in Nieu-Seeland. Hy debuteer met ’n kortverhaalbundel, Ekstra dun vir meer gevoel, en daarna verskyn ’n roman, Wydsbeen. Nobody Dies is sy eerse Engelse roman, vertaal as ’n Ander mens. Halfpad een ding en Half of One Thing verskyn saam in 2014. ’n Ander mens word dan ook in Desember 2018 as film uitgereik.

Opsomming

Die vertes in
Zirk van den Berg
Uitgewer: Kwela
ISBN: 9780795708824

Duits Suidwes-Afrika, 1905. ‘n Tyd van oorlog en beroering.

Die tengerige Siegfried Bock kom as soldaat na die protektoraat om sy staal te wys. Maar hy word gou ontnugter toe hy vergrype aanskou wat hy nie kan vergeet nie. Lisbeth Löwenstein is hier om met ’n man te trou wat sy skaars onthou, ’n setlaar wat vir haar armlastige ouers geld gestuur het om haar tot vrou te neem. Mordegai Guruseb ontsnap uit ’n konsentrasiekamp waar gevangenes van ontbering omkom. Maar kort voor lank word sy vryheid weer bedreig. En dan is daar die mislukte dokter Albert Pitzer wat homself ’n wetenskaplike ag en hoop om data te versamel wat sy teorieë staaf. Alvaus Luipert, ’n plaaslike skoolmeester, duld egter nie sy arrogante aannames en vernederende metodes nie.

In die uitgestrekte, majestueuse landskap van Duits Suidwes-Afrika word dié vyf mense se lot vervleg en elkeen se menslikheid word tot die uiterste beproef.

Uittreksel

Siegfried skuif die kleiner kiste onder sy bank in, langs sy rugsak. Hulle klink hol, maar is verbasend swaar.

Toe die man met die Homburg-hoed uiteindelik oorkant Siegfried plaasneem, mompel hy dat hy nie hierdie kolonialers verder sal vertrou as wat hy hulle kan gooi nie. Hy lyk nie na die soort man wat enigiemand kan rondgooi nie. Hy is groot maar lomp, en lyk na die akademiese tipe, omtrent veertig jaar oud. Hy herinner Siegfried aan die vriende wat by sy pa kom kuier het, geleerde mense. Na maande tussen soldate is hy lus vir ’n ander soort gesprek. “Is dit u eerste keer in Suidwes?”

Die man het reeds ’n boek oop op sy skoot, sy vingers streel oor die blykbaar blanko blaaie. Wie lees nou ’n leë boek? Dan sien Siegfried dat die blaaie vol is van potloodskrif, waarvan die meeste tot byna niks vervaag het.

“Ja, en hopelik die laaste.” Die man maak die boek toe, maar hou die plek met sy vinger. Dan verwissel hy van hande, sodat hy sy gunstelingvinger kan rondswaai. “Hierdie dorp,” sê hy, en wys vaagweg deur die venster, “is ’n Petri-bakkie.”

Siegfried wonder of hy reg gehoor het.

Die man moet sy weifeling verkeerd interpreteer, want hy verduidelik: “ ’n Petri-bakkie, ’n vlak glashouer wat wetenskaplikes gebruik om byvoorbeeld bakterieë te kweek. Hierdie dorp is só. ’n Hawe, hotel, bank, dokter, kerk, skool –”

“Moenie die stasie vergeet nie.”

“Ja. Alles wat jy nodig het om kultuur te laat groei ... maar geen kultuur nie.”

’n Portier verskyn weer by die deur met ’n breë glimlag en ’n klein houtkrat. Hy sit die krat neer om as trap te dien, en hou sy hand uit vir die jong wit vrou agter hom.

Sy lyk ietwat verleë, maar gebruik in elk geval die trappie. “A, herr doktor Pitzer! Kan ek hier kom sit?”

Hy was dus reg, dit is inderdaad ’n geleerde man, besef Siegfried met ’n mate van genoegdoening.

“Fraulein Löwenstein!” Doktor Pitzer forseer ’n glimlaggie en skuif op om vir die meisie plek te maak.

Sy glimlag vlugtig in Siegfried se rigting en neem haar plek in langs die man, wat sy knypbrilletjie begin poleer – om jou beter te kan sien, my kind. Die vrou neem die inisiatief en hulle twee ruil strammerig gemeenplase uit, oor die weer en reisplanne en wat hulle in die onmiddellike toekoms te wagte kan wees.

Met haar aandag elders, vat Siegfried sy kans om die vrou te bekyk. Sy het ’n treffende gesig, aan die skraal kant. Haar oë is helder, grys, en dik swart hare wys onder haar hoed. Die portier gee vir haar ’n klein handkoffer wat sy onder die sitbank inskuif, agter haar voete. Sy stof haar baadjielapelle af – grys met ’n pers skynsel – trek haar romp reg en sit met haar hande op haar skoot gevou, en kry dit reg om verbouereerd te lyk sonder om ’n spier te verroer.

Siegfried het daardie uitdrukking al vantevore gesien, eenkeer op die skip toe hy ’n deur vir haar oopgehou het. Dit was toe dat hy besef het sy is van die werkersklas, en ongewoond aan hoflike behandeling. Met ’n van soos Löwenstein kan sy dalk Joods wees. Sy kom uit die ooste van die ryk, Silesië of daar rond, raai Siegfried, en is waarskynlik hier om ’n prostituut te word. Hy sal wed dat daardie uitrusting die beste is wat sy nog ooit gedra het. Oor ’n paar maande loop hy haar dalk in Windhoek raak, en sy sal maar te bly wees om hom sy sin te gee vir die prys van ’n maaltyd. Om dit omtrent haar te weet, maak hom ongemaklik, hoewel hy besef dat dit as gevolg van sy eie swakheid is en nie hare nie.

Toe sy medepassasiers uiteindelik na sy kant toe kyk, vra Siegfried: “Is u hier om ons troepe te dokter, of ...”

“Ek is nie daardie soort dokter nie,” sê die welgeklede man, half geïrriteerd. “Ek is ’n wetenskaplike.”

Die spoorwegbeampte van vroeër draf oopmond langs die trein, klap in die verbygaan die deure toe. Mense roep, ’n fluitjie blaas, ’n vlag word geswaai en dan sidder die trein. Sal die twee lokomotiefies hierdie vrag aan die loop kan kry? Siegfried is vir ’n oomblik bekommerd dat sy avontuur gaan ophou nog voordat dit eens begin het. Die trein ruk vorentoe, steek vas, en begin dan weer stadig beweeg.

Hy merk dat doktor Pitzer na sy sakhorlosie gluur. Die trein vertrek byna twintig minute laat.

* * *

Waar hy op die dak lê, kyk Mordegai met toenemende angs hoedat meer en meer van die wêreld sigbaar raak. Hy wil steeds niks sien nie, want hy wil nie gesien word nie. Partykeer knyp hy sy oë toe, in ’n onsinnige poging om ander in die proses te verblind. Hy bid vir ’n god waarin hy nie glo nie: Asseblief, laat ons tog net ry ...

Dan kom daar ’n geroep en ’n beroering onder die soldate. Die trein onder sy maag skud van baie voete se gestamp. Rook blaas uit in die tanende mis en die reuk van brandende steenkool waai oor Mordegai. Die trein ruk. Hy gryp na vashouplek wat dalk nie goed genoeg sal wees as die trein eers ry nie. Nog ’n siddering en dan kom die geluid van staalwiele wat op staalspore rol ... Hulle beweeg.

Hy hou sy kop omlaag totdat hulle uit die dorp is. Hy is verlig om van die konsentrasiekamp af weg te kom, maar is bekommerd oor sy onmiddellike oorlewing. Hy kan enige oomblik van die dak af foeter. Hulle ry nie vinnig nie, omtrent soos ’n perd op galop, raai hy, maar dis ’n hele ent grond toe en die wêreld hier rond is van die klippe besaai. In elk geval, selfs al sou hy die val oorleef, is daar omtrent honderd gewapende Duitse soldate op die trein wat hom maar te graag sal wil skiet. Sy plan is om van die trein af te kom as hulle eers in die berge is. Om dit ongesiens te doen, sal moeilik wees. As hy dit regkry, sal hy kan wegkruip en iewers water kry. Hy het net ’n paar dae se loop verder suid grootgeword. Dis nie ’n slegte plek nie, as jy weet hoe om in die veld te oorleef.

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: <i>Die vertes in</i> deur Zirk van den Berg appeared first on LitNet.

Abstract

In a previous article published in this journal, in which an attempt was made to enumerate and encapsulate in one equation all factors determining quality of education taking place within a particular education system or school, leadership was identified as one significant factor. Moreover, this factor has the power to mediate, even obviate, many of the other factors (including the debilitating factors of the education system and the societal context). The aim of this article is to report on how, by means of innovative leadership, top-performing schools have succeeded in overcoming contextual obstacles to supply quality education.

Quality in education is a term defying a simple, one-line definition. It is more meaningful to enumerate the components of quality education. These components are input quality, process quality, output quality and product quality. Process quality, in turn, consists of a number of subcomponents, namely the administrative substructure, parental and home background factors, the curriculum, the teacher factor, the learner factor, organisational climate and leadership.

In this article, the following definition of educational leadership, developed by Griffiths University (Australia) educational leadership scholar Neil Dempster (2009:22), is used as a working definition: “School leaders, understanding and accommodating the contexts in which they operate, mobilise and work with others to articulate and achieve shared intentions to enhance learning and the lives of learners.”

This definition differs from many other definitions and conceptualisations of (school) leadership, in that it includes “context”. In this article the term context is analysed and found to include both a societal context and an education system context. The context in which South African schools find themselves is analysed as well and found to be very challenging, even debilitating in many respects. These include weather extremes — admittedly short in duration (a few weeks per year), the tendency of middle-class South Africans to live in single-unit dwellings (meaning many learners live further than walking distance from schools), widespread unemployment and poverty, cultural (including linguistic) diversity, an extant lack of social capital, and poor and wanting political leadership, creating a moral vacuum in the country.

One indicator of the overall quality of education is learner performance. A qualitative research design was employed. A sample of four top-performing schools, two in each of the provinces of the Western Cape and Gauteng, was selected for this study. A top-performing school was defined as a school with a 100% matric pass rate for at least the five years preceding the study. Unfortunately, this requirement meant that only ex-model C schools (i.e. historically white schools) were included in this study. Interviews were conducted with the principal and (individual interviews with each of) three teachers in each school, in which the interviewees were probed as to how they handled the following contextual factors that have an impact on their schools:

• Physical climate (temperature, humidity, atmospheric circulation, cold winters, and summers with a high temperature-humidity index)
• Population density; the distance the learners have to travel to school each day
• Cultural diversity
• Financial position of parents
• Efficacy of local political authority
• Religious beliefs of families (parents and learners)
• National education policy and administration
• Provincial education policy and administration.

It was found that these schools also had to contend with weather extremes (extreme mid-winter cold spells, and extreme hot and humid mid-summer spells), although each of these is of short duration. Interviewees told the researchers that proper and regular maintenance of school and classroom buildings minimises the effect of extreme weather conditions. The schools had a minority (though a significant number) of learners living further than walking distance from the school. This difficulty was handled by parents’ organising lift clubs, the school’s organising a school bus and the supply of school hostels.

The schools had to contend with the reality of cultural diversity in their learner composition. All of the interviewees reported that the intercultural group relations in their schools were good. As far as the handling of diversity was concerned, policy principles that were invariably mentioned in the interviews were an emphasis on respect, tolerance, listening to all, equal opportunities for all, and accommodation. One school used the Harvard Thinking in Teaching Programme (also called Project Zero). One of the schools used the school concert, drawing on the cultural music heritage of all cultures present in the learner corps, to foster an appreciation of other cultures among the learners.

Two of the schools had small but significant numbers of parents in financial need. To meet the needs of these parents, the schools (principal, teachers and parents) mobilised their own resources as well as those of the community to provide sponsorships to learners from such families and to offer support for families in need.

All four schools, being ex-model C schools (with the historical background of these schools), conduct their education mission openly from a Christian ground motive. The interviewees stated that the Christian ground motive puts in place a particular ethical framework and establishes a particular hierarchy of values. However, none of the schools forces learners in any way to accept the Christian religion.

The two Western Cape schools reported that their local political authorities were sensitive to the needs of the school and played a supportive role with respect to their schools. The two Gauteng schools reported that their local political authorities played no role (neither positive nor negative) with respect to their schools. Regarding their relations with national education policy and administration, the comments were singularly negative. Adverse comments revolved around insensitivity to teachers and schools, too much bureaucracy and too much change, and a lack of respect for and professional treatment of teachers.

What became clear from this research, first of all, is that what are often described as “privileged schools” are also confronted by the (often debilitating) contextual realities of South African education and society, but that the leadership (i.e. principals, parents, teachers and learners) stand up against these, putting particular strategies and policies in place. In handling and overcoming these contextual restraints, it is especially parental involvement and the mobilising of own resources that stand out. Furthermore, these schools capitalise on diversity and utilise religion in order to create social capital (of which there is such a dire shortage in South African society) and thus ensure moral stability.

Secondly, the importance of the role of the parents and the need to place the role of the parents supporting schools in their education effort on the research agenda of education scholarship in South Africa became clear from this research. The research findings are also a serious indictment of current attempts and proposals to curtail school autonomy in South Africa.

Valuable supplements to this research would be similar research on the interrelationship of contextual factors and school functioning from the following perspectives:

• A learner perspective in top-performing schools
• A parental perspective in top-performing schools
• Research on how schools in lower socio-economic residential areas (roughly those schools in former homelands and historically black urban residential areas) that have succeeded in improving learner performance have managed to overcome debilitating contextual forces
• Research on the exact impact of context in poorly performing schools.

If such research could be conducted, all the school categories could be compared in order to lay down concrete guidelines as to how contextual obstacles in the way of supplying quality education in South Africa could be overcome.

Keywords: Basic Education Amendment Act (South Africa); parenthood; school autonomy; school governing bodies; South Africa; South African education; South African schools

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Die oorkoming van kontekstuele beperkinge deur leierskap aan toppresterende skole

The post Top-performing schools overcoming contextual constraints by means of leadership appeared first on LitNet.

Opsomming

Die tweede wonderteken in die Johannes-evangelie (Joh. 4:43–54) is ’n “oop” teks met verskeie meerduidighede. Dit het onder andere tot gevolg dat die uitbeelding van die koninklike amptenaar in hierdie teks op verskillende maniere verstaan kan word. Vir die verstaan van hierdie karakter is die leser/uitlegger se keuse oor die volgende vyf sake rigtinggewend: (1) die verhouding tussen hierdie teks en die verhale in Matteus 8:5–13 en Lukas 7:1–10; (2) die betekenis van vv. 43–45 en die relevansie van dié drie verse vir die verstaan van die amptenaar; (3) die belangrikste karaktertrek(ke) wat met die begrip βασιλικός verbind moet word; (4) die betekenis van Jesus se reaksie in v. 48; en (5) die dubbele verwysing na die amptenaar se geloof. In hierdie studie word ’n oorsig gegee van die manier waarop sommige uitleggers deur die eeue die amptenaar verstaan het. Die sienings van die volgende persone word bespreek: Origines, Johannes Chrysostomus, Augustinus, Cyrillus van Alexandrië, Thomas Aquinas, Desiderius Erasmus, Johannes Calvyn en Cornelius a Lapide. In elke geval word die keuses wat die bepaalde uitlegger ten opsigte van bogenoemde aspekte gemaak het, aangedui, asook watter ander keuses ’n bepalende rol vir die verstaan van die amptenaar gespeel het. Die doel van hierdie oorsig is om ons eie verstaan van die teks te verryk.

Trefwoorde: Augustinus, Cyrillus van Alexandrië; Cornelius a Lapide; Desiderius Erasmus; Johannes 4:43–54; Johannes Calvyn; Johannes Chrysostomus; karakterisering; koninklike amptenaar; Origines; Thomas Aquinas; uitleg; uitleggeskiedenis

Abstract

Trends in the reception history of the royal official in John 4:43–54

In this article the royal official portrayed in John 4:43–54 is discussed. The purpose is not to offer my own interpretation of this character (this has already been done, in a paper read at a conference of the Colloquium Ioanneum in August 2017; to be published later), but rather to discuss some of the ways in which this character has been understood through the centuries, in order to enrich our own interpretation of the official. Before this is done, the ambiguity of the text is first discussed. In particular, it is shown that the choice one makes with regard to the following issues determines one’s understanding of the official to a large extent: (1) the relationship between this text and the narratives in Matthew 8:5–13 and Luke 7:1–10; (2) the meaning of vv. 43–45 (in particular of the words γάρ and πατρίς) and its relevance for understanding the official; (3) the most important characteristics to be associated with the concept βασιλικός; (4) the implication of Jesus’ reaction in v. 48; and (5) the twofold reference to the faith of the official. This is followed by a detailed discussion of the way in which exegetes interpret the official. This may be summarised briefly as follows:

Origen’s interpretation of the text was aimed at refuting Gnostic exegesis of his time and at showing how allegorical exegesis may be used in an appropriate way. Accordingly, he spends relatively little time on the literal meaning of the text and, instead, concentrates on the deeper meaning of the text in various ways: Firstly, the “father” is regarded as a symbol for Abraham and the “son” as a symbol for the Jewish nation that had become spiritually weak; secondly, the “son” is interpreted as a symbol for believers who had become spiritually weary; and thirdly, the fact that the “father” approached Jesus for help is viewed as a symbol for the idea that the spiritual powers were so impressed by Christ’s power that they even started praying for people under their control.

John Chrysostom places much emphasis on the official’s weak faith in order to encourage his readers to fare better in their own spiritual lives. He also argues that the narrative shows us that miracles are actually not meant for believers; rather, it is Jesus’ teaching that should be regarded as important by us.

Augustine’s interpretation of the text is dominated by the notion that the Galileans did not believe in Jesus (vv. 44–45); accordingly, he also emphasises the official’s weak faith, and even when the official comes to faith this is interpreted in a negative sense: unlike the Samaritans he needed a sign to believe in Jesus. Augustine also regards the negative way in which the Galileans responded to Jesus as a prodigium for his own time, referring to the masses of Jews in his days who did not believe in Christ.

Cyril of Alexandria’s interpretation of the text is dominated by theological notions that he held. For example, he regards the official’s faith mentioned in v. 49 as insufficient, due to the fact the he did not yet believe that Jesus was God by nature. On the other hand, Cyril also emphasises the fact that Christ condones the official’s weak faith. This notion is then appropriated for his own time: since Jesus is God, he is kind even to those who stumble spiritually.

Thomas Aquinas reads the narrative within its broader context: having shown how non-Jews (the Samaritans) came to faith on account of Jesus’ words, John now shows how they came to faith on account of a sign. After a very careful literal reading of the text he then appropriates it in various ways: allegorically, morally and mystically. Allegorically, the “official” represents Abraham, and his “son” the Jewish nation, sickened by the wrong doctrine. Morally, the “king” that is served by the official represents human reason; if one’s reason becomes obscured one becomes a mere “official”; and the “son” who is “ill” represents one’s human affections deviating from what is good since one’s reason is no longer in charge. Mystically, the “official” represents one’s reason and his “slaves” one’s good deeds, since such deeds prove that one is in charge of one’s actions and feelings. Aquinas even appropriates details in the text for his own time, e.g. the official’s response to Jesus’ statement is interpreted as the first of four steps that are necessary for justification, and the fact that the official and his household believe in Jesus is interpreted in terms of the three phases of faith outlined by Bede.

According to Desiderius Erasmus the official is non-Jewish and this choice determines Erasmus’s interpretation of the text, as he believes that John recounts this narrative in order to reproach the Jews for not having faith in Jesus: even a non-Jew in service of the emperor came to faith in Jesus. Accordingly, Erasmus also interprets Jesus’ statement in v. 48 as directed at the Jews. A further characteristic of Erasmus’s exegesis is the extra details he adds to the narrative in order to explain events logically, for example, that the official loved his son very much, and that he could not take his son to Jesus because his son was too ill to travel.

The most striking feature of John Calvin’s reading of the text is the way in which he systematically appropriates everything that the official experiences in the narrative for his own audience. For example, Jesus’ rebuke in v. 48 is applied to contemporaries who are interested only in miracles, but not in his teaching, and the fact that Jesus heals the official’s son in spite of a weak faith is interpreted as an indication that Christ corrects the errors in our prayers.

Cornelius a Lapide reads the narrative in a very careful way, among others by using the Greek and Syriac versions. This reading is then used as a basis for determining the deeper sense of the text. Like Theophylact he interprets it tropologically: The official (= “little king”) represents every human, since humans have power over everything; the “son” represents the human reason whose “illness” is caused by evil desires. That Christ “went down” refers to his compassionate turning towards humanity, and his instruction to the official to “go” refers to the fact that one should continually make progress in good things so that one’s “son” should live. Furthermore, like Origen, he also interprets the “seventh hour” as symbolically indicating the notion of rest, and then also adds his own symbolic interpretation, namely that it refers to the Holy Spirit.

Keywords: Augustine; characterisation; Cornelius a Lapide; Cyril of Alexandria; Desiderius Erasmus; exegesis; history of interpretation; John 4:43–54; John Calvin; John Chrysostom; Origin; Royal official; Thomas Aquinas

1. Inleiding

In 1987 kon Alan Culpepper (1983:137) nog na die koninklike amptenaar (hierna net “die amptenaar”) verwys as een van die karakters in die Johannes-evangelie wat die meeste oor die hoof gesien word wanneer die karakters in dié Evangelie bespreek word. Sedertdien het die situasie heeltemal verander. Daar het intussen byvoorbeeld talle interpretasies van hierdie karakter vanuit ’n narratiewe perspektief verskyn.¹ Die doel van hierdie artikel is nie om ’n eie bespreking van die koninklike amptenaar te bied nie. Dit het ek reeds elders gedoen.² In hierdie studie val die klem op ’n ander interessante saak, naamlik die verskillende maniere waarop die koninklike amptenaar in Johannes 4 met die verloop van die eeue verstaan is. Die doel met hierdie oorsig is om daarmee ons eie verstaan van die amptenaar te verryk. Soos wat sal blyk uit die oorsig wat in hierdie artikel gegee word, is daar heelwat verskille te bespeur in die manier waarop uitleggers die amptenaar verstaan het. Dit het onder andere te doen met die feit dat die teks nie ’n presiese karakterisering van die amptenaar bied nie. Dit is ’n “oop teks”, ’n teks met verskeie meerduidighede – Tobias Nicklas (2008:91) tipeer dit byvoorbeeld heeltemal tereg as “ein offenes Kunstwerk” – wat tot gevolg het dat die manier waarop die leser op die meerduidighede reageer, ’n deurslaggewende rol speel in die wyse waarop hierdie karakter uiteindelik verstaan word. Die doel van hierdie artikel is om enkele voorbeelde uit die uitleggeskiedenis van die teks te gee om daardeur te wys hoe die insette wat deur lesers gemaak word, ’n bepaalde beeld van die amptenaar tot gevolg het.³

2. Meerduidighede in die teks

Voordat die belangrikste meerduidighede in die teks aangedui word, bied ek eers ’n eie vertaling van die teks in Afrikaans (so na as moontlik aan die Griekse teks):

Uit die onlangse uitleggeskiedenis⁵ van die teks is dit duidelik dat die volgende aspekte in die teks meerduidig is en dat ’n mens se keuse hieroor die uiteindelike prentjie van die amptenaar bepaal.

2.1 Die verhouding tussen Johannes 4:43–54 en twee soortgelyke verhale in die Sinoptiese Evangelies

In Matteus 8:5–13 en Lukas 7:1–10 word ’n verhaal vertel wat gedeeltelik met die weergawe in Johannes 4:43–54 ooreenstem. Daar is egter ook opvallende verskille. In die eietydse uitleg van die teks word hierdie situasie op verskillende maniere verklaar. Sommige uitleggers, byvoorbeeld Don Carson (1991:234), dink dat die Johannese en Sinoptiese weergawes na twee verskillende historiese gebeure verwys. Ander uitleggers, byvoorbeeld Jan van der Watt (2011:581), is weer van mening dat dieselfde historiese gebeure onderliggend aan al drie weergawes is, maar dat die Johannese tradisie onafhanklik van die tradisie in Q ontwikkel het. Daar is ook ander kenners, soos Michael Labahn (1999:190–200; kyk veral 194), wat dink dat daar sprake is van ’n “dialoog” tussen die Johannese tradisie en die tradisie onderliggend aan die Matteaanse en Lukaanse weergawes, terwyl Hartwig Thyen (2005:284) selfs glo dat die skrywer van die Johannes-evangelie doelbewus sinspeel op die (geskrewe) Sinoptiese Evangelies. ’n Ander opsie is die moontlikheid dat ’n Semeia-bron gebruik is, soos wat onder andere deur Hermann Riedl (1997:153–71) en Siegfried Bergler (2009:198–207) aangevoer word. Uiteraard is dit slegs die afgelope paar dekades dat sulke uitvoerige en tegniese akademiese teorieë oor die verhouding tussen die Johannes-evangelie en die Sinoptiese Evangelies op die tafel geplaas is. Dit beteken egter nie dat lesers voorheen die probleem misgekyk het nie. Uit die oorsig wat volg, sal blyk dat die meeste van hulle nie net bewus van die probleem was nie, maar ook eie antwoorde daarop probeer gee het. Dit sal ook blyk dat die keuse wat hulle gemaak het, ’n invloed gehad het op die prentjie van die amptenaar wat uiteindelik gevorm is.

2.2 Die betekenis van vv. 43–45 en die relevansie van hierdie drie verse vir die verstaan van die amptenaar

Die drie verse wat nou ter sprake is, is hier bo as volg vertaal:

Twee sake is ter sprake:

Eerstens is die verhouding tussen vv. 43–45 en die wonderteken waarvan in vv. 46–54 vertel word, nie duidelik nie. V. 43 meld dat Jesus “daarvandaan” (d.w.s. van Samaria – soos in die voorafgaande gedeelte vertel word) na Galilea weggegaan het. In v. 44 word dan verwys na ’n uitspraak van Jesus waarvolgens ’n profeet nie in sy eie vaderland (πατρίς) eer ontvang nie. Dié sin word ingelei met γάρ, wat normaalweg in die Nuwe Testament rede aandui. In v. 45 word dan daarop gewys dat die Galileërs Jesus verwelkom het omdat hulle gesien het wat Hy tydens die fees in Jerusalem gedoen het. Die vraag is nou of dit wat in vv. 43–45 vertel word, in verband gebring moet word met die wonderteken wat in vv. 46–54 volg. Die meeste eksegete is van mening dat dit wel ter sake is, maar daar is enkelinge wat nie daarmee saamstem nie. So byvoorbeeld redeneer Labahn (1999:172–3) dat vv. 43–45 nié as agtergrond dien vir die wonderteken wat volg nie, en wel om die volgende redes: Die Galileërs word nie weer eksplisiet in vv. 46–54 genoem nie; daar is geen direkte verwysings na vv. 43–45 in vv. 46–54 nie; en verder word nuwe karakters en ’n nuwe situering in vv. 46–54 gevind.

Indien ’n mens egter – saam met die meeste Johannes-eksegete – die opsie kies dat vv. 43–45 wel as agtergrond vir die wonderteken dien, kom die tweede probleem op die tafel, naamlik hoe hierdie verse verstaan moet word. Daar is minstens drie eksegetiese probleme, naamlik: (1) Waarna verwys πατρίς? (2) Hoe moet γάρ verstaan word? Normaalweg word dit in die Nuwe Testament as redegewend verstaan, maar in hierdie geval lyk dit of dit nie sin maak nie – van daar die feit dat Stimpfle (1993) selfs daarna as die “sinlose γάρ” kan verwys – want dit lyk asof Jesus uit Samaria vertrek het omdat ’n profeet nie in sy vaderland geëer word nie, maar Samaria was tog nie sy vaderland nie. (3) Moet die reaksie van die Galileërs (ἐδέξαντο αὐτὸν οἱ Γαλιλαῖοι) as positief of as negatief verstaan word? Die verskillende maniere waarop hierdie vrae beantwoord kan word, het ’n verstommende verskeidenheid interpretasiemoontlikhede tot gevolg wat nou kortliks opgesom word:

• πατρίς verwys na Judea, en die optrede van die amptenaar is ’n voorbeeld van die goeie reaksie van die Galileërs teenoor Jesus. Kyk byvoorbeeld Thyen (2005:287); Schröder (2003:177) en Van der Watt (2011:577).
• πατρίς verwys na Judea en die amptenaar (wat ’n Jood is) staan in kontras met die swak reaksie van die Galileërs teenoor Jesus. Kyk byvoorbeeld Beutler (2013:176).
• πατρίς verwys na Judea en die amptenaar (wat ’n nie-Jood is) reageer beter teenoor Jesus as die Galileërs. Kyk byvoorbeeld Barrett (1978:245) en Moloney (1998:152–3).
• πατρίς verwys na Galilea en die optrede van die amptenaar is ’n voorbeeld van die positiewe reaksie van die Galileërs teenoor Jesus. Kyk byvoorbeeld Wengst (2000:175–6).
• πατρίς verwys na Galilea en die optrede van die amptenaar is ’n voorbeeld van die swak reaksie van die Galileërs teenoor Jesus. Kyk byvoorbeeld Brown (1984 [1966]:187).
• πατρίς verwys na Galilea en die goeie optrede van die amptenaar kontrasteer met die optrede van Galileërs. Kyk byvoorbeeld Schnackenburg (1979:499); Koester (2003:51); Lincoln (2005:185); Theobald (2009:357–9); en Judge (2013:311).

Hierdie opsomming dek nie al die moontlikhede nie. ’n Mens sou πατρίς ook as Nasaret kon verstaan (Nicklas 2008:94 noem hierdie moontlikheid), of selfs as Judea-Galilea wat gesamentlik as Joodse gebied aangedui word (kyk byvoorbeeld Busse 2002:120). Nietemin toon die moontlikhede wat wel hier bo gelys word, dat die teks inderdaad meerduidig is, en dat die keuse wat ’n mens in hierdie geval uitoefen, ’n bepalende invloed kan hê op die verstaan van dit wat volg.

2.3 Die belangrikste karaktertrek(ke) wat met die term βασιλικός verbind moet word

Wanneer ’n mens bestaande studies⁶ oor die amptenaar nagaan, blyk dit gou dat daar glad nie eenstemmigheid onder eksegete is oor wat die belangrikste karaktertrekke is wat met dié karakter verbind moet word nie. Goeie argumente is al voorgelê vir verskeie moontlikhede. Die belangrikste hiervan is die volgende: sy etnisiteit (hetsy Jood of nie-Jood); sy sosiale status (moontlike verbintenis aan Herodes / sy groot invloed / sy gesag); sy finansiële posisie (rykdom); die feit dat hy ’n vader is; en selfs die moontlikheid dat hy eintlik as ’n randfiguur voorgestel word. Die rede vir dié groot uiteenlopendheid is natuurlik die feit dat die verhaal maar min inligting oor die karakter bied, en dat hierdie gaping in die teks op verskillende maniere deur uitleggers gevul kan word. Die groot uitdaging is nie soseer die wye verskeidenheid van moontlikhede wat geopper word nie, maar wel die vraag watter karaktertrek(ke) as die belangrikste(s) beskou moet word. Die antwoord hierop word weer bepaal deur die vraag oor watter tipe leser deur ’n uitlegger veronderstel word. Vrae wat bepalend is, is onder ander die volgende: Met watter voorafkennis lees die leser die teks? Ken sy/hy die Sinoptiese tradisie? Watter gedagtes sal eerste by ’n leser opkom as die term βασιλικός genoem word? Sal dit positief of negatief van aard wees? Of is dit belangriker om te konsentreer op dít wat die amptenaar doen in plaas van op wie hy is?

2.4 Die betekenis van Jesus se reaksie in v. 48

Jesus se reaksie op die amptenaar se versoek (“As julle nie tekens en wonders sien nie, sal julle nooit glo nie”) skep ’n probleem omdat dit die logika van die verhaal versteur, aangesien dit nie lyk of Jesus regtig op die amptenaar se versoek reageer nie. Die amptenaar het nié vir ’n teken gevra sodat hy kan glo nie. Al waarvoor hy gevra het, is dat Jesus na Kapernaum toe moet kom om sy seun wat op sterwe lê, te genees.

Eksegete benader hierdie saak op twee verskillende maniere: sommiges, soos Wolfgang Bittner (1987:128–33) en Jörn-Michael Schröder (2003:179), verstaan dit as ’n blote uitspraak van Jesus wat daarop wys dat die sien van die wondertekens mense tot geloof sal bring. Ander, byvoorbeeld Reinhartz (2001:56) en Thompson (2015:113), verstaan dit egter as ’n teregwysing deur Jesus. As ’n mens dit as ’n teregwysing verstaan, is die volgende vraag presies wat Jesus dan hier afwys: ’n wondertekengeloof as sodanig (byvoorbeeld Haenchen 1980:258), of net bloot die versoek vir tekens en wonders (byvoorbeeld Schnelle 2016:135)? Weer eens het die keuse wat ’n mens hier maak, ’n belangrike invloed op die manier waarop die amptenaar verstaan word.

2.5 Die dubbele verwysing na die amptenaar se geloof

’n Verdere meerduidigheid word veroorsaak deur die feit daar twee keer in die verhaal na die amptenaar se geloof verwys word. Wanneer Jesus vir hom sê dat sy seun sal lewe, word vertel dat hy Jesus se uitspraak geglo het en toe vertrek het (v. 50). Later, terwyl hy op pad huis toe is, ontvang hy die nuus van sy slawe dat sy seun lewe en besef hy dat sy seun begin herstel het op dieselfde tyd as wat Jesus met hom gepraat het. Dan word weer gesê dat die amptenaar (en sy huishouding) geglo het (v. 53). In albei gevalle word die woord πιστεύειν gebruik; die eerste keer word dit deur die datief gevolg (τῷ λόγῳ), en die tweede keer word dit sonder enige voorwerp gebruik. In hierdie geval moet uitleggers dus besluit of daar sprake van ’n ontwikkeling in die man se geloof is.

Die minderheidsposisie is dat daar geen ontwikkeling in die man se geloof plaasgevind het nie. Moloney (1998:154–5) kies vir hierdie standpunt en waarsku teen enige afwatering van die stelling in v. 50 (dat die amptenaar Jesus se uitspraak geglo het). Hy sien ook ’n ooreenkoms tussen wat in hierdie deel van die Evangelie gebeur en dit wat in 2:11 gebeur het toe ’n eerste geloofshandeling (van Jesus se moeder) daartoe gelei het dat ander mense (die dissipels) tot geloof gekom het. In hierdie geval lei die amptenaar se geloof daartoe dat ander mense (sy huishouding) ook tot geloof kom.

Die meeste eksegete huldig egter die siening dat daar wel van een of ander ontwikkeling in die amptenaar se geloof tussen v. 50 en v. 53 sprake is. Hulle beskryf dit nie altyd op dieselfde manier nie, maar hier is enkele voorbeelde van hoe dit wel gedoen word: die amptenaar bereik eers in v. 53 geloof in die volle sin van die woord (Bultmann 1978:153); sy geloof verdiep wanneer hy by die slawe hoor dat sy seun gesond geword het (Reinhartz 2001:57); hy glo aanvanklik net dat sy seun sal lewe, maar uiteindelik glo hy in Jesus self (Thompson 2015:111); die verhaal weerspieël ’n groei in geloof in die sin van aanvanklike geloof gebaseer op ’n wonderteken na ’n volwaardige geloof (Van der Watt 2011:578); en daar is ’n duidelike ontwikkeling in die amptenaar se geloof, van ’n geloof in die waarheid van Jesus se uitspraak teenoor hom na geloof in die absolute sin van die woord (Zumstein 2016:203, voetnoot 27).

Die belangrike saak wat hier na vore tree, is dat daar in hierdie geval ook ’n meerduidigheid in die teks is, wat tot gevolg het dat die uitbeelding van die amptenaar op verskillende maniere verstaan kan word. Teen hierdie agtergrond gaan ons nou kyk na verskillende maniere waarop die amptenaar deur die eeue verstaan is.

3. Origines

Origines het sy kommentaar op versoek van sy vriend Ambrosius geskryf. Ambrosius het ook ruimskoots vir die projek voorsiening gemaak: hy het vir Origines ’n scriptorium laat inrig met sewe stenograwe, sewe sekretarisse wat die boeke kon kopieer, asook ’n aantal vroue wat vir die kalligrafie verantwoordelik was. Ambrosius was ’n Valentiniaan voordat hy vir Origines ontmoet het en het daarom besef hoe aanloklik die Gnostiese uitleg van die Skrif vir opgevoede mense was. Hy wou graag Origines se teologie aan sulke mense bekendstel omdat hy geweet het dat dit ’n baie effektiewe teëvoeter vir die Gnostiese lees van die Skrif sou wees (Heine 2010:89–90). Die kommentaar van Herakleon (’n Valentiniaan) was byvoorbeeld op daardie stadium goed bekend. Hy het die Johannes-evangelie op ’n allegoriese manier uitgelê en dit Gnosties gelees: daar was twee gode, naamlik die god van die Israeliete – ’n bedrieglike demiurg – wat Jesus probeer ontbloot het, en die ware God. Origines skryf nie net sy kommentaar as teëvoeter vir hierdie soort eksegese nie, maar probeer ook wys hoe ’n mens allegorie op die regte manier kan gebruik (McGuckin 2004:29–30). Origines het baie lank aan sy Johannes-kommentaar gewerk en dit het uiteindelik uit 32 boeke bestaan (hy het tot by Joh. 13:33 gevorder). Teen die tyd dat hy Aleksandrië verlaat het om na Sesarea te gaan (ongeveer 231–232 n.C.), het hy die eerste ses boeke voltooi en rondom 244–248 n.C. het hy uiteindelik tot by Boek 32 gevorder (Attridge 2005:57–8). Sy kommentaar op die tweede wonderteken maak deel uit van Boek 13 en is dus tydens sy verblyf in Sesarea geskryf.

Origines begin sy uitleg van Johannes 4:43–54 deur te verwys na die feit dat v. 44 nie logies op die voorafgaande volg nie, aangesien Samaria nie Jesus se πατρίς was nie. Sy oplossing hiervoor is dat Johannes eintlik bedoel het dat Jesus nie sy geboortedorp besoek het nie, alhoewel Hy in Galilea was (Origines verstaan πατρίς dus as “geboortedorp”), en noem dan ook dat Johannes homself swak uitgedruk het omdat sy Grieks nie so goed was nie (Comm. Jo. 13.364–7⁷).

Wat die amptenaar betref, wys Origines daarop dat sy naam nie genoem word nie, en meld dan dat hy gevolglik nie aandag gaan skenk aan die letterlike sin (wie die amptenaar was en in watter koning se diens hy was nie), maar meld tog dat dit voor die hand liggend is dat hy nie ’n Jood was nie. Verder noem hy dat die amptenaar se status blyk uit die feit dat sy slawe hom op pad tegemoetgaan om hom in te lig dat sy seun gesond is (Comm. Jo. 13.394–6).

Origines skenk heelwat meer aandag aan die simboliese betekenis van die amptenaar. Om dit te bepaal, konsentreer hy op die feit dat die amptenaar ’n vader is. Dit verbind hy dan aan die gedagte dat Abraham die vader van die Joodse volk is (Comm. Jo. 13.399–402) en maak daaruit die afleiding dat die amptenaar ’n simbool⁸ vir Abraham is, terwyl die seun ’n simbool vir die Joodse volk is. Die Joodse volk is siek as gevolg van hulle godsdienstigheid en nakoming van die goddelike wet en is op die punt om geestelik te sterf as gevolg van die vurige pyle van die Bose (Comm. Jo. 13.402). Volgens Origines verwys Jesus se uitspraak in v. 48, “As julle nie tekens en wonders sien nie, sal julle nooit glo nie”, na Abraham se nageslag en moontlik ook na Abraham self, aangesien selfs gestorwe heiliges soos hulle Christus se aard uit sy tekens en wonders leer ken (Comm. Jo. 13.405).

Origines verstaan ook twee ander aspekte in die verhaal simbolies: hy verbind die slawe van die amptenaar aan die slawe wat Abraham gehad het en verduidelik dat hulle ’n simbool vir ’n nederiger en ondergeskikte groep gelowiges is. Dit word egter nie verder verduidelik nie. Verder verstaan hy ook die feit dat die seun juis op die sewende uur genees is, simbolies as ’n aanduiding van (goddelike) rus (Comm. Jo. 13.407–8). Hierna keer hy weer terug na die seun wat siek was en genees is en verduidelik dat die seun in ’n “gebied van vermaning” was en gevolglik gelowiges verteenwoordig wat geestelik moeg geword het, maar wat nog nie heeltemal opgehou het om geestelik vrug te dra nie. Hy voeg by dat die amptenaar se geloof die hoogste volmaaktheid bereik wanneer hy en sy huishouding tot geloof in Christus kom nadat hy van sy seun se genesing gehoor het (Comm. Jo. 13.409). Hy verstaan dus die tweevoudige verwysing na die amptenaar se geloof as ’n verdieping in sy geloof.

Vervolgens wys Origines daarop dat die amptenaar ook ’n beeld⁹ kan wees vir een van die geestelike magte van die wêreld.¹⁰ Dan sou sy seun wat siek is, ’n beeld kon wees van die mense wat ondergeskik aan dié geestelike mag is en die moeilike posisie waarin hulle hulle in terme van die geestelike mag bevind. Kapernaum is dan die beeld van die sfeer waarin die mense wat ondergeskik is aan dié geestelike mag hulle bevind. Dat die amptenaar vir Jesus om hulp vra, word deur Origines verstaan as ’n moontlike aanduiding dat sommige van die geestelike magte met Christus se koms tot so ’n mate verstom is deur sy mag en goddelikheid dat hulle na Hom gevlug het en ook vir die mense wat aan hulle ondergeskik was, gebid het. Volgens Origines het dit selfs gebeur dat party van die geestelike magte tydens Christus se koms hulle houding verander het en dat dit tot gevolg gehad het dat die stede of nasies wat onder hulle beheer was, ’n beter houding teenoor Christus gehad het. Volgens hierdie interpretasie is Christus se woorde “As julle nie tekens en wonders sien nie, sal julle nooit glo nie” dan aan sulke geestelike magte gerig (Comm. Jo. 13.411–4). Origines sluit sy uitleg van hierdie gedeelte af met ’n uitvoerige weerlegging van Herakleon se interpretasie van die amptenaar waarvolgens die amptenaar ’n simbool vir die demiurg is (Comm. Jo. 13.416–33).

4. Johannes Chrysostomus

Johannes Chrysostomus se kommentaar op die Johannes-evangelie bestaan uit 88 homilieë wat hy rondom 390 n.C. in Antiogië gepreek het (Goggin 1957:xv). Hy behandel Johannes 4:43–53 in Homilie 35 (wat die gedeelte vanaf vv. 40–54 dek).¹¹

Chrysostomus begin sy uitleg deur vv. 43–44 aan sy gehoor¹² te verduidelik: met πατρίς bedoel Johannes Kapernaum. As motivering hiervoor verwys Chrysostomus na Lukas 10:15, waar Jesus sê dat die inwoners van Kapernaum gestraf sal word omdat hulle nie na Hom geluister het nie (Hom. Jo. 35; PG 59.200). Hierna skenk hy aandag aan die feit dat die Galileërs Jesus ontvang het (v. 45) en wys daarop dat dit juis die groepe is wat geringgeskat is wat positief op Jesus gereageer het. In Johannes 1:46 en 7:52 word die mense se negatiewe houding teenoor die Galileërs genoem, en uit Johannes 8:48 blyk ’n negatiewe houding teenoor die Samaritane. Volgens Chrysostomus wys Johannes egter dat dit juis hierdie twee groepe is wat positief op Jesus reageer; en die Samaritane vaar selfs nog beter as die Galileërs, aangesien hulle bloot op grond van die getuienis van die Samaritaanse vrou tot geloof gekom het en nie wondertekens nodig gehad het soos die Galileërs nie (Hom. Jo. 35; PG 59.200).

Wat die amptenaar self betref, skenk Chrysostomus aanvanklik aandag aan twee sake: hy wys eerstens daarop dat die amptenaar as ’n “koninklike” amptenaar beskryf word en dat dit op twee maniere verstaan kan word, naamlik óf as ’n aanduiding dat hy self van koninklike herkoms was óf andersins dat hy in koninklike diens was. Tweedens wys hy daarop dat daar mense is wat dink dat die amptenaar wat hier ter sprake is, dieselfde persoon is as wat in Matteus 8:5–13 genoem word, maar voer dan aan dat dit as gevolg van verskeie verskille tussen die twee weergawes nie die geval kan wees nie (Hom. Jo. 35; PG 59.200–1).

In die res van die homilie fokus Chrysostomus op die amptenaar se gebrekkige geloof, en dit word dan uiteindelik die oorheersende saak in die manier waarop hy die verhaal uitlê. Hy vestig die gehoor se aandag op die vreemdheid van Jesus se uitspraak (“As julle nie tekens en wonders sien nie, sal julle nooit glo nie”), aangesien die blote feit dat die amptenaar na Jesus gekom het, tog ’n teken van geloof is. Volgens hom is daar twee moontlike redes hoekom Jesus dié uitspraak maak: dit kan moontlik ’n aanduiding wees van sy bewondering vir die Samaritane wat wel sonder enige wondertekens tot geloof gekom het; andersins is dit moontlik Jesus se manier om die mense van Kapernaum (Jesus se πατρίς) te roskam. Daarna wys Chrysostomus daarop dat die amptenaar wel in Jesus geglo het, maar dat hy nie ten volle of op die regte manier geglo het nie. Jesus se woorde is dus ook as ’n teregwysing aan die amptenaar bedoel omdat hy Hom nie met die regte gesindheid genader het nie. Selfs die feit dat hy na Jesus gekom het, was volgens Chrysostomus nie uitsonderlik nie, want vaders doen enigiets vir hulle siek kinders – hulle sal selfs by mense gaan hulp vra in wie hulle self nie vertroue het nie. Verder wys Chrysostomus daarop dat die amptenaar na Jesus gegaan het eers nadat Hy in Galilea aangekom het; as sy geloof werklik sterk was, sou hy na Jesus toe gegaan het terwyl Hy nog in Judea was. Volgens Chrysostomus reageer die amptenaar ook nie op die regte manier op Jesus se verwyt nie. Sy reaksie (“Here, kom voordat my seuntjie sterf!”) weerspieël ’n aardse perspektief en dit is duidelik dat hy nie besef het dat Jesus sy seun selfs uit die dood sou kon opwek nie. Chrysostomus wys sy gehoor ook daarop dat die amptenaar eintlik net so siek soos sy seun was; sy siekte was net van ’n ander aard – ’n siekte in sy denke. Volgens Chrysostomus was Jesus se doel hiermee om ons te leer dat ons nie in Hom moet belang stel as gevolg van sy wonderwerke nie, maar as gevolg van sy onderrig. Wonderwerke is eintlik nie vir gelowige mense bedoel nie; net vir die ongelowiges en mense wat aards dink (Hom. Jo. 35; PG 59.201).

Vervolgens vra Chrysostomus hoekom Jesus in die geval van die offisier in Matteus 8:5–13 aanbied om na die offisier se huis te gaan om die slaaf gesond te maak, maar in die geval van die amptenaar nie wil gaan nie. Sy antwoord hierop is dat die offisier se geloof volkome was, terwyl die geloof van die amptenaar onvolkome was. Omdat die amptenaar nie besef het dat Jesus sy seun kon genees sonder om self by hom te wees nie, wou Jesus hom leer wat die offisier reeds intuïtief geweet het. Dit is dan ook wat uiteindelik gebeur, want die seun se genesing vind onmiddellik plaas, nie as gevolg van die natuurlike verloop van dinge nie, maar as gevolg van Christus se mag. Die amptenaar en sy huishouding glo omdat die getuienis onweerlegbaar is (Hom. Jo. 35; PG 59.201–2).

Chrysostomus sluit sy homilie af met die vraag wat ’n mens uit hierdie verhaal kan leer. Sy antwoord is dat ’n mens (anders as die amptenaar) nie op wonderwerke moet wag of waarborge vir God se mag sal soek nie. ’n Mens behoort aan te hou om God te loof en te prys selfs al doen God nie wat ’n mens vra nie (Hom. Jo. 35; PG 59.202–3).

5. Augustinus

Augustinus se uitleg van Johannes 4:43–53 word in traktaat 16 gevind,¹³ en hy het hierdie traktaat vermoedelik in 406–407 n.C. geskryf (Houghton 2008:108). Hy begin sy uitleg van hierdie gedeelte deur daarop te wys dat die stelling in v. 44 (dat ’n profeet nie in sy eie vaderland geëer word nie) problematies is, aangesien dit eintlik beteken dat Jesus dan liewer in Samaria moes gebly het en nie na Galilea moes gegaan het nie. Volgens Augustinus moet ’n mens hierdie klein “misterie” (sacramentum; Tract. 16.2) verstaan deur te let op dit wat Johannes vroeër in die Evangelie vertel het. Johannes maak nie met hierdie uitspraak ’n fout nie en ’n mens moet liewer gehoorsaam luister na wat hy sê sodat ’n mens ook kan insien wat hy ingesien het. Augustinus verduidelik dan die punt wat Johannes volgens hom wou oordra soos volg: Jesus het net twee dae in Samaria deurgebring en die Samaritane het tot geloof in Hom gekom, maar hy het baie meer tyd in Galilea deurgebring sonder dat die Galileërs tot geloof in Hom gekom het.¹⁴ Hy verwys spesifiek na die eerste wonderteken in Kana: nadat Jesus die water in wyn verander het, was dit slegs sy dissipels wat tot geloof in Hom gekom het, nie een van die groot skare van gaste nie (Tract. 16.3).

Hierdie insig dat die meeste van die Galileërs nié in Jesus geglo het nie, word dan die oorheersende gedagte in Augustinus se verdere uitleg van die teks. Hy vestig die gehoor se aandag op Jesus se uitspraak, “As julle nie tekens en wonders sien nie, sal julle nooit glo nie”, en maak daaruit die afleiding dat die amptenaar min of geen geloof gehad het nie – hy wou net ter wille van sy seun se moontlike genesing uitvind wie Jesus was en wat Hy kon doen. Dat die amptenaar nie geglo het nie, word volgens Augustinus bevestig deur die feit dat Johannes eers in v. 53 noem dat hy en sy huishouding op grond van Jesus se wonderteken tot geloof gekom het.¹⁵ Met hierdie uitleg wil Augustinus by die volgende saak uitkom: die Samaritane het sonder enige wondertekens tot geloof gekom; Jesus se eie mense in Galilea (wat die amptenaar insluit) het egter verdien om te hoor: “As julle nie tekens en wonders sien nie, sal julle nooit glo nie.” Verder is dit ook net hierdie man en sy huishouding wat tot geloof in Jesus kom en nie enige van die ander Galileërs nie (Tract. 16.3).

Hierna beweeg Augustinus na ’n eietydse toe-eiening van die gedeelte. Volgens hom moet die feit dat Jesus se eie vaderland (Galilea) Hom nie aanvaar het nie, as ’n prodigium – ’n profetiese teken vir Augustinus se eie tyd – verstaan word. In Augustinus se tyd was Jesus se “vaderland” die Joodse volk in die algemeen – die massas Jode wat oor die hele wêreld versprei was en wat nie in Hom glo nie.¹⁶ Hierdie Jode reageer nog steeds soos die Galileërs, terwyl die Christene in Augustinus se tyd soos die Samaritane reageer wat sonder enige wondertekens in Hom glo (Tract. 16.3).

Vervolgens wys Augustinus daarop dat Tomas, wat ook ’n Jood was – net soos die amptenaar – deur Jesus verwyt is omdat hy geglo het slegs omdat hy gesien het. Dit is ’n verdere voorbeeld daarvan dat Jesus ’n profeet was wat nie in sy eie vaderland en ook nie deur sy eie mense geëer is nie. Jesus se woorde aan Tomas (“Geseënd is hulle wat nie gesien het nie en tog glo”) is egter wel van toepassing op die Christene in Augustinus se tyd, omdat hulle geglo het sonder dat hulle gesien het. Daarom het Jesus voorkeur aan sulke mense bo sy eie mense gegee. Dat dit die geval sou wees – dat die takke van die wilde olyf op die mak olyf ingeënt sou word (Rom. 11:17) – het Jesus eintlik alreeds gewys in sy optrede teenoor die nie-Joodse offisier wat, anders as die amptenaar, gedink het dat hy onwaardig was om Jesus in sy huis te ontvang (Mat. 8:8–10; Luk. 7:6–9). Augustinus sluit sy uitleg af met hierdie oproep op sy gehoor: Laat die profeet tussen ons eer kry omdat Hy nie in sy eie land geëer is nie! Die land waaraan Hy behoort het, het Hom uitgedryf; die land wat Hy nou verkry het, moet Hom opnuut ontvang! (Tract. 16.6–7).

6. Cyrillus van Alexandrië

Cyrillus het sy kommentaar op die Johannes-evangelie in die jare 425–429 n.C. geskryf, dit wil sê nog voor die uitbreek van die Nestoriaanse krisis in 429 n.C.¹⁷ Sy doel met die kommentaar was om spesifiek op leerstellige sake te fokus en om die standpunte van mense wat verkeerde sieninge oor Christus en die Heilige Gees gehuldig het, te weerlê (Russell 2000:96–7). Dit kan ook gesien word in die manier waarop hy die tweede wonderteken uitlê.¹⁸

Cyrillus verstaan πατρίς as Nasaret, en voer aan dat Jesus nie doelbewus na eer gesoek het nie, maar dat Hy geweet het dat die mense van Nasaret nie in Hom sou glo nie en dus besluit het om nie sy tyd daar te verspil nie (In Jo. 4:43–4; Pusey 1872:300).

Cyrillus voer aan dat die amptenaar oortuig was dat Jesus sy seun kon genees, maar dat hy nog nie verstaan het dat Jesus van nature (κατὰ φύσιν) God is nie. Hy noem Jesus wel “Here” (v. 49b), maar sy optrede wys dat Hy Hom nie werklik as Here erken het nie, want as hy dit geglo het, sou Hy dadelik voor Hom neergeval het en gevra het dat Hy sy seun genees sonder om te verwag dat Hy na sy huis kom. Die amptenaar is dus onkundig, aangesien hy nie besef dat Jesus wat goddelike mag het, self ook God is nie (In Jo. 4:46–8; Pusey 1872:301–2).

Die amptenaar se versoek in v. 49b dat Jesus tog moet kom voordat sy kind sterwe, word deur Cyrillus as ’n aanduiding van geestelike onmondigheid en geestelike “babataal” verstaan. Die amptenaar vra vir Goddelike krag, maar besef nie dat Jesus in sy Godheid alles wat bestaan, vul nie (In Jo. 4:49; Pusey 1872:302). Volgens Cyrillus toon Jesus se reaksie (“Gaan, jou seun lewe!”) dat Hy egter ons onkunde oorsien. Omdat Hy God is, is Hy selfs goed vir mense wat geestelik struikel. Verder toon Hy deur sy optrede dat Hy die Een is wat wonderlike gawes aan mense gee en almal wat bid, seën. Sy opdrag aan die amptenaar om te gaan, is ook ’n oproep tot geloof, en sy uitspraak dat die man se seun lewe, word met Goddelike gesag gegee (In Jo. 4:50; Pusey 1872:302–3). Jesus se opdrag genees uiteindelik twee siele: Die amptenaar kom tot ongekende geloof en die seun word van ’n fisiese dood gered. Die amptenaar se sterker geloof dien verder ook as die vrug van sy danksegging vir wat Jesus gedoen het (In Jo. 4:50–54; Pusey 1872:303–4).

7. Thomas Aquinas

Thomas Aquinas se kommentaar op die Johannes-evangelie is die resultaat van lesings wat hy tussen 1269 en 1272 aan die Universiteit van Parys gelewer het, en maak dus deel uit van sy latere werk (Weingartner e.a. 2011:5). Uit hierdie kommentaar is sy uitstekende kennis van die uitlegtradisie duidelik – soos ook uit hierdie bespreking van sy uitleg van die tweede wonderteken sal blyk.

Thomas wy twee lesings aan Johannes 4:43–54; een lesing aan vv. 43–6a (In Jo. IV lec. 6¹⁹) en ’n tweede een aan vv. 46b–54 (In Jo. IV lec. 7). Hy begin sy uitleg deur aan te dui hoe Johannes 4:43–54 aansluit by die voorafgaande: in hierdie gedeelte (die verhaal van die Samaritaanse vrou) het Johannes gewys hoe nie-Jode op grond van Jesus se onderrig tot bekering kom; nou wys hy hoe hulle op grond van wondertekens tot bekering kom. Hieruit is dit duidelik dat Thomas die koninklike amptenaar as ’n nie-Jood beskou (In Jo. IV lec. 6, nr. 664). In sy uitleg van vv. 43–6a wys hy verder daarop dat daar ’n kontinuïteitsprobleem in hierdie paar verse is: eintlik moes Jesus nie na Galilea gegaan het nie, aangesien ’n profeet tog nie in sy eie land geëer word nie. Thomas sluit by Augustinus aan en verduidelik wat Johannes se bedoeling is: alhoewel die Galileërs tot sover nie tot bekering gekom het nie, het Jesus nogtans soontoe gegaan. Verder noem Thomas ook Chrysostomus se oplossing vir die probleem (sonder om dit verder te bespreek), naamlik dat patria as Kapernaum verstaan kan word (In Jo. IV lec. 6, nr. 668).

Wat die amptenaar betref, begin Thomas met ’n verduideliking van die betekenis van die term amptenaar (regulus). Hy wys eers twee moontlike interpretasies in hierdie spesifieke geval af: dat dit iemand kan aandui wat in beheer van ’n klein gebied is of dat dit iemand aandui wat van koninklike afkoms is. In hierdie geval beteken dit volgens hom iets anders, naamlik dat die man ’n regeerder of ’n amptenaar van ’n koning was. Verder stem hy saam met Chrysostomus dat hierdie amptenaar nie die offisier is wat in Matteus 8 ter sprake is nie, en bied vier redes vir hierdie keuse: (1) Daar is ’n verskil wat die siektes betref. (2) In die een geval is dit ’n seun wat siek is, en in die ander geval ’n dienaar wat siek is. (3) In die een geval is daar ’n versoek dat Jesus na die huis moet kom om die kind te genees; in die ander geval beskou die offisier homself as onwaardig vir ’n besoek aan sy huis. (4) In die een geval speel die gebeure in Kapernaum af en in die ander geval in Kana (In Jo. IV lec. 6, nr. 676).

Vervolgens bied Thomas ’n allegoriese en ’n morele interpretasie van die amptenaar. Sy allegoriese interpretasie stem ooreen met dié van Origines (sonder om hom eksplisiet te noem): Die amptenaar is Abraham of een van die Ou Testamentiese vaders in soverre hulle gelowig aan hulle koning (Christus) vashou. Die amptenaar se seun is dan die Joodse volk wat siek is as gevolg van verkeerde genietinge en leerstellings. Kapernaum dui vir Thomas op ’n oorvloed van besittings wat veroorsaak het dat die Joodse volk hulle God verlaat (In Jo. IV lec. 7, nr. 677).

Die morele uitleg wat Thomas bied, is ingewikkelder. Hy lees die gedeelte in terme van wat hy die “koninkryk van die siel” noem. Die koning (vir wie die amptenaar werk) is die menslike rede wat oor ’n mens se hele liggaam beheer uitoefen. Wanneer die menslike rede egter verduister word en nie meer die menslike drange kan weerstaan nie, is dit nie meer ’n koning wat in beheer van sake is nie en word dit ’n blote amptenaar. Verder is die kind van die amptenaar dan die menslike emosies wat “siek” is, van die goeie afwyk en na die kwade neig, omdat ’n mens se rede nie meer in beheer is nie. Dit alles vind in Kapernaum plaas, wat beteken dat ’n groot hoeveelheid tydelike goed die oorsaak van ’n mens se geestelike “siekte” is (In Jo. IV lec. 7, nr. 678).

Jesus se opmerking: “As julle nie tekens en wonders sien nie, sal julle nooit glo nie” word deur Thomas as kritiek op die amptenaar se geloof verstaan. Die amptenaar se geloof het in twee opsigte tekortgeskiet: Eerstens het hy wel geglo dat Jesus waarlik mens was, maar hy het nie geglo dat Hy goddelike mag het nie. Thomas baseer hierdie stelling op die feit dat die amptenaar wou hê dat Jesus na sy huis moes kom om sy seun te genees. Thomas stem in hierdie geval ook saam met Chrysostomus dat die amptenaar nie seker was of Jesus wel sy seun kan genees nie, maar uit desperaatheid alle opsies ondersoek (In Jo. IV lec. 7, nr. 684). Tweedens is wondertekens volgens Thomas vir ongelowiges bedoel, en die amptenaar wat onder die Jode grootgeword het en in die wet onderrig is, moes bereid gewees het om deur die Skrif gelei te word en nie soos ’n ongelowige deur wondertekens nie (In Jo. IV lec. 7, nr. 685).

Die amptenaar se reaksie op Jesus se woorde (“Here, kom voordat my seun sterf!”) word deur Thomas as ’n ontwikkeling in sy geloof verstaan omdat hy Jesus “Here” noem. Sy geloof is egter nog steeds onvoldoende, aangesien hy dink dat Jesus by sy seun moet wees om hom te kan genees. Jesus se opdrag dat die amptenaar moet gaan, word gevolglik deur Thomas verstaan as ’n opdrag dat hy hom gereed moet maak om genade te ontvang. Dit is volgens Thomas die eerste van vier vereistes waaraan voldoen moet word in die geval van die regverdiging van ’n volwasse sondaar; die ander drie is die kwytskelding van skuld, die beweging van ’n mens se vrye wil na God, d.w.s. geloof, en die beweging van ’n mens se vrye wil teen die sonde, d.w.s. berou (In Jo. IV lec. 7, nr. 689–90).

Thomas wys hierna op twee aspekte in die amptenaar se reaksie op Jesus se uitspraak (v. 50b: “Die man het die uitspraak geglo wat Jesus teenoor hom gemaak het en gegaan”): eerstens glo die amptenaar wat Jesus aan hom gesê het, en tweedens is die feit dat hy terugkeer na sy huis ’n aanduiding dat hy nou “in die geloof beweeg”, selfs al is sy geloof nog steeds nie volkome nie. Die amptenaar se optrede is dus ’n aanduiding vir die lesers dat hulle deur geloof regverdig moet word, en dat hulle ook moet aanhou “beweeg”, want wanneer ’n mens in jou geloofslewe stilstaan, loop jy die gevaar om nie die lewe van genade te behou nie (In Jo. IV lec. 7, nr. 690).

Wat die ontmoeting tussen die amptenaar en sy slawe op pad terug betref, maak Thomas twee afleidings. Eerstens is dit vir hom ’n aanduiding dat die amptenaar vermoënd was, want hy het baie slawe gehad. Tweedens lê hy die slawe misties uit: die amptenaar is ’n mens se rede en die slawe is ’n mens se (goeie) werke, want sulke werke toon dat ’n mens in beheer is van jou handelinge en gevoelens. Dat dit juis die slawe is wat aankondig dat die amptenaar se seun lewe, is vir Thomas ’n aanduiding dat ’n mens se rede “lewe” wanneer jou goeie werke uitstaan en jou laer vermoëns jou rede gehoorsaam (In Jo. IV lec. 7, nr. 693).

V. 53 (“Toe het die vader besef dat dit op daardie uur was dat Jesus vir hom gesê het: ‘Jou seun sal lewe!’, en hy en sy hele huis het geglo”) dui vir Thomas daarop dat die amptenaar se geloof stelselmatig ontwikkel het en nou volmaaktheid bereik het. Aanvanklik was sy geloof swak toe hy vir sy siek seun kom pleit het; dit begin effens ontwikkel toe hy Jesus “Here” noem; daarna verdiep dit verder (alhoewel daar ook nog ’n bietjie twyfel by hom oorbly) as hy Jesus se uitspraak glo dat sy seun lewe en terugkeer huis toe; en uiteindelik word dit volkome as hy besef hoe groot God se krag in Christus is (In Jo. IV lec. 7, nr. 697).

8. Desiderius Erasmus

Anders as sy annotationes op die Nuwe Testament was Erasmus se paraphrases gemik op ’n breër gehoor (Cottier 2012:32). Nietemin bied dit ook goeie insig in die manier waarop hy die teks verstaan het. Sy paraphrasis op die Johannes-evangelie is in Oktober – November 1520 geskryf (Rabil 1979:143).

Erasmus verstaan patria as ’n verwysing na Nasaret, en meld verder dat Jesus nie sy geboortedorp besoek het nie omdat Hy besef het dat hulle nie in Hom glo nie. Daarteenoor was die reaksie van die Galileërs teenoor Hom positief. Die positiewe reaksie van die Galileërs (wat volgens Erasmus maar ’n onnosele klomp mense was wat nie die wet geken het nie!) en die Samaritane staan dus in skrille kontras met die optrede van die godsdienstige leiers in Jerusalem en was ’n voorspel vir die latere oorgang van die evangelie na die heidene (LB VII 531F–532C²⁰).

Volgens Erasmus vertel Johannes van die tweede wonderteken met die doel om die Jode vir hulle ongeloof te verwyt, want die amptenaar was in keiserlike diens en dus nie ’n Jood nie, maar het nogtans tot geloof in Jesus gekom (LB VII 532D). Erasmus vertel die verhaal oor, maar vul dit terselfdertyd aan met addisionele inligting, byvoorbeeld dat die amptenaar baie lief vir sy seun was, dat die seun te siek was om te reis en dat dit dus die rede was hoekom die amptenaar nie sy seun saamgeneem het na Jesus toe nie (LB VII 532D–E). Hy lig ook die amptenaar se gebrekkige geloof uit, maar plaas groter klem op die feit dat Jesus (volgens hom) die Jode kritiseer vir hulle ongeloof, in die sin dat hulle nie wou glo sonder wonderwerke nie. Dit lyk hieruit asof v. 48 (“As julle nie tekens en wonders sien nie, sal julle nooit glo nie”) volgens Erasmus primêr aan die omstanders gerig is. Die feit dat die amptenaar nie op hierdie verwyt van Jesus reageer nie, word deur Erasmus verstaan as ’n aanduiding dat hy gedink het dit sou ’n vermorsing van tyd wees en dat hy daarom liewer by Jesus aandring om dadelik na sy seun toe te gaan. Erasmus verduidelik verder dat Jesus hom egter nie verwyt nie, maar eerder deur sy optrede vir hom wys dat Hy baie meer mag het as wat hy dink. Dit lei daartoe dat daar ’n effense verbetering in sy geloof is (LB VII 532D–533A).

Wat die afloop van die verhaal betref, beklemtoon Erasmus dat die man se slawe gedink het dat die seun toevallig beter begin voel het. Daarteenoor het die amptenaar gemengde gevoelens gehad: onsekerheid én vertroue. Toe die amptenaar egter uitvind dat die seun op dieselfde tyd begin beter word het as wat Jesus hom huis toe gestuur het, het hy besef dat dit Jesus was wat sy seun genees het. Dit maak dat hy en sy hele uitgebreide huishouding (omdat hy ryk was) glo dat Jesus die Messias is. Erasmus kontrasteer hierdie geloof van ’n heiden met die ongeloof van Jesus se eie mense, en sluit sy uitleg af met die gedagte dat Jesus hierdie tweede wonderteken in Kana gedoen het met die doel om sy eie mense deur die voorbeeld van ’n nie-Jood tot geloof te roep (LB VII 533B–D).

9. Johannes Calvyn

Johannes Calvyn se kommentaar op die Johannes-evangelie is in 1553 gepubliseer.²¹ Dit was die eerste kommentaar wat hy oor een van die Evangelies geskryf het – ’n doelbewuste keuse omdat hy geglo het dat die Johannes-evangelie die beste toegangsroete was om die Evangelies te verstaan (Blacketer 2008:187).

Wat die botsing tussen v. 44 en die voorafgaande betref, noem Calvyn die voorstelle van Augustinus en Chrysostomus, maar wys dit af. Hy stem eerder saam met Cyrillus se voorstel dat dit ’n verwysing na Nasaret is. Verder interpreteer hy die reaksie van die Galileërs as positief: hulle ontvang Hom omdat hulle respek vir sy wonderwerke gehad het (Comm. Jo. 4:44). Wat die amptenaar betref, kies Calvyn vir die opsie dat hy ’n Jood was en in diens van Herodes was en dus nie vir die keiser gewerk het nie. Volgens Calvyn noem Johannes ook spesifiek sy beroep omdat die wonderwerk des te meer treffend in so ’n geval was (Comm. Jo. 4:46). Verder verstaan hy die feit dat die amptenaar na Christus kom as ’n teken van geloof, maar hy wys ook daarop dat hy onkundig oor Jesus se vermoë was omdat hy sy mag aan sy liggaamlike teenwoordigheid gekoppel het. Christus sien hom egter hierdie tekortkoming oor en verwyt hom en al die ander Jode vir iets anders, naamlik dat hulle te behep met wonderwerke was. Calvyn suggereer verder dat Jesus se uitsonderlik skerp reaksie veroorsaak is deur die feit dat Hy nie soseer die amptenaar in die visier het nie, maar wel die hele Joodse nasie, wat heeltemal te veel klem op wonderwerke gelê het en in elk geval nie geglo het nie, al het hulle wonderwerke gesien. Calvyn eien hierdie aspek ook vir sy eie tyd toe: net so is daar baie mense wat in sy tyd aan dieselfde siekte ly, want hulle stel net belang in wonderwerke, maar gee glad nie om oor Christus se leer nie (Comm. Jo. 4:47).

Calvyn verstaan die feit dat die amptenaar nietemin aanhou vra en uiteindelik kry wat hy wil hê as ’n aanduiding dat Christus se verwyt nie bedoel was as ’n verwerping van sy versoek nie, maar dat Hy dit eintlik gedoen het om die struikelblok wat verhoed het dat die amptenaar ware geloof bereik, te verwyder. Ook dit word eietyds toegeëien: net so moet dit wat verkeerd, verdraaid of oortollig in ons gebede is, weggeneem word. Hy wys ook daarop dat mense soos die amptenaar nie daaraan gewoond was dat iemand hulle so behandel soos wat Jesus hierdie man behandel het nie, maar dat hy nietemin as gevolg van sy dringende behoefte die verwyt oorsien en stilbly. Ook dit word toegeëien: ons is dikwels bederf en ongeduldig – totdat ons deur swaarkry gedwing word om ons trots te laat vaar (Comm. Jo. 4:49).

Calvyn verstaan Christus se woorde aan die amptenaar in v. 50 (“Jou seun lewe!”) as ’n aanduiding van Christus se menslikheid en toegeeflikheid (humanitas et indulgentia), want Hy vergeef die amptenaar se foute en sien selfs waarde in sy gebrekkige geloof. Net so doen God ook dikwels nie presies wat ons Hom in ons gebede vra nie, maar doen dinge op ’n onverwagse manier, sodat ons kan leer om nie aan Hom voor te skryf nie. Verder beklemtoon Calvyn ook die amptenaar se reaksie (“Die man het die uitspraak van Jesus geglo”): hy het na Christus gekom met die oortuiging dat Hy ’n profeet van God is en nou is ’n enkele klein belofte genoeg om ’n nuwe vertroue in sy gemoed te skep. Ook hierdie aspek eien Calvyn vir sy eie tyd toe: dit is die manier waarop God se Woord ontvang moet word (Comm. Jo. 4:50). Die afloop van die verhaal in v. 51 word ook in die lig van hierdie gedagte verstaan. Die feit dat die amptenaar teruggaan huis toe is vir Calvyn ’n aanduiding van die effek wat geloof en die Woord het. Daaruit moet gelowiges aflei dat God altyd bereid is om sy beloftes aan ons waar te maak, maar die voorwaarde is dat ons ongeloof nie die deur vir sy werking moet sluit nie. Die feit dat die man by sy slawe navraag doen oor wanneer sy seun genees is, skryf Calvyn toe aan ’n geheime impuls van God (arcano Dei impulsu), want van nature probeer ons om tekens van God se mag uit te doof; verder probeer die Satan nog ook om sy werke vir ons weg te steek (Comm. Jo. 4:51).

Wat die verwysing na die amptenaar (en sy huishouding) se geloof in v. 53 betref, wys Calvyn daarop dat Johannes alreeds in v. 50 genoem het dat die amptenaar glo. Dit kan dus in hierdie geval nie gaan oor ’n verdere ontwikkeling of ’n verdieping van sy geloof nie. Omdat hy ’n Jood was en die wet geken het, het hy alreeds ’n bietjie geloof gehad toe hy na Christus gekom het. Die geloof waarvan in v. 50 sprake is, was ’n spesiale soort geloof wat eintlik net gegaan het oor die feit dat sy seun sou lewe. In v. 53 gaan dit oor ’n ander soort geloof, naamlik die aanvaarding van Christus se leerstellinge, die besef dat Hy die Seun van God is, en ’n openlike verklaring dat hy nou een van sy dissipels is (Comm. Jo. 4:51).

10. Cornelius a Lapide

Cornelius a Lapide se kommentaar op die Evangelies is postuum in 1638–1639 in twee volumes gepubliseer.²² Sy breë kennis van die uitlegtradisie blyk duidelik uit sy kommentaar.

Wat vv. 43–44 betref, verstaan A Lapide patria as ’n verwysing na Nasaret, en enim (= γάρ) as ’n aanduiding dat die rede hoekom Jesus Nasaret verlaat het, was dat hulle op Hom neergesien het omdat Hy die seun van ’n ambagsman was(Comm. Jo. IV:43–44, 313 lB). In sy uitleg van v. 45 kontrasteer hy die positiewe houding van die Galileërs en die Samaritane teenoor Jesus met die houding van die Jode (in die sin van Judeërs) wat ten spyte van baie wonderwerke nie in Hom geglo het en Hom nie ontvang het nie (Comm. Jo. IV:45, 313 lC).

In sy uitleg van v. 46 begin hy deur daarop te wys dat die vertaler van die Vulgaat klaarblyklik ’n Griekse manuskrip gebruik het waarin die term βασιλίσκος (= regulus, “’n koninkie”) voorgekom het, terwyl die beter lesing βασιλικός (= regius) is, wat "’n koninklike”) beteken – in die sin van ’n raadgewer of dienaar van Herodes Antipas, selfs moontlik ’n praefectus of ’n intieme vriend van hom. Hy verwys ook na die Siriese vertaling wat “’n koninklike dienaar” het, en voeg dan by dat Chrysostomus van mening was dat die man van die koninklike familie was of een of ander prinslike taak uitgevoer het; dat Nonnus gedink het dat hy ’n howeling was wat in beheer van die leër was; en dat Origines vermoed het dat hy ’n lid van die Keiser Tiberius se familie was wat in daardie gebied vir hom gewerk het (Comm. Jo. IV:46, 313 lD–rA). Dit is dus duidelik dat A Lapide van mening was dat die man ’n baie hoë posisie beklee het.

A Lapide dink dat die amptenaar ’n Jood was (hy noem dat Hieronimus en Origines ook so dink), en voeg dan ’n interessante motivering by: sy geloof was so min dat Christus hom moes berispe, en dit is ’n aanduiding dat hy ’n Jood was, want die nie-Jode het baie makliker geglo, soos wat die verhale oor die Romeinse offisier en die Kanaänitiese vrou wys. Die amptenaar was egter nie dieselfde persoon as wat in Matteus 8 genoem word nie, want daar is te veel verskille tussen die twee verhale: (1) die offisier wou nie hê dat Jesus na sy huis toe kom nie, terwyl die amptenaar dit wel versoek het; (2) eersgenoemde kom na Jesus terwyl Hy op pad na Kapernaum is, terwyl die amptenaar na Hom toe kom terwyl Hy in Kana is; (3) die offisier se kind was verlam, terwyl die amptenaar se seun koors gehad het; en (4) in die offisier se geval was dit ’n slaaf wat siek was, terwyl dit in die amptenaar se geval sy seun was (Comm. Jo. IV:46, 313 rA–B).

Wat vv. 47–48 betref, wys A Lapide daarop dat die reis van Kapernaum na Kana 14 uur geduur het en dat dit duidelik is dat die amptenaar geloof in Jesus gehad het; sy geloof was egter nog maar min, want hy het gedink dat Jesus iemand kan genees slegs as Hy by die persoon is. Jesus se reaksie op die amptenaar se versoek word verstaan as ’n verwyt met die doel om sy geloof te versterk aangesien hy nog nie geglo het dat Jesus die Messias is nie. In aansluiting by Chrysostomus wys A Lapide ook daarop dat Jesus eers die amptenaar se ongeloof / gebrek aan geloof genees en daarna die seun se koors genees (Comm. Jo. IV:47–48, 313 rD–314A).

Wat die amptenaar se versoek in v. 49 betref, wys A Lapide daarop dat παιδίον μου letterlik “my klein seuntjie” beteken, en verduidelik dat die bedoeling “my baie geliefde seuntjie” of “my enigste vreugde” is. Hy stem ook saam met Chrysostomus dat die amptenaar so bekommerd oor sy seun was dat hy nie veel aandag aan Jesus se woorde geskenk het nie; al wat vir hom belangrik was, was dat sy seun genees moet word (Comm. Jo. IV:49, 314 lA–B).

Die feit dat die amptenaar Jesus se woorde aan hom geglo het (v. 50) word deur A Lapide verduidelik deur ’n verwysing na Cyrillus: dit wys dat Jesus twee mense gelyktydig genees het, want Hy het die amptenaar tot geloof gebring en die seun van sy siekte genees (Comm. Jo. IV:50, 313 rC). Die volgende verwysing na die amptenaar (en sy huishouding) se geloof (v. 53) word weer deur middel van ’n verwysing na Bede verduidelik: dit wys ons dat daar grade van geloof is: begin, toename en volmaaktheid. Die amptenaar se geloof het begin toe hy vir sy seun se genesing gaan vra het; dit het toegeneem toe hy Jesus se uitspraak dat sy seun sal lewe, geglo het; en dit bereik in v. 53 volmaaktheid met die boodskap wat sy slawe aan hom bring (Comm. Jo. IV:53, 313 rA–B). A Lapide wys verder daarop dat beide hierdie amptenaar en die offisier wie se slaaf deur Jesus genees is, in Kapernaum gewoon het. Hy voer dan aan dat hulle vriende was en dat toe die offisier se slaaf siek word, hy reeds geweet het dat Jesus die man se seun genees het; dit was die rede hoekom sy geloof later so groot was en hy vir Jesus gesê het dat Hy maar net ’n woord hoef te spreek en sy slaaf sal gesond word (Mat. 8:5; Comm. Jo. IV:53, 313 rB).

Hierna beweeg A Lapide na die dieper betekenis van die verhaal. Hy lê dit tropologies uit, in aansluiting by Theophilaktus: die amptenaar (“klein koninkie”) is elke mens omdat mense in beheer van alles is. Die seun is die mens se rede wat siek is as gevolg van bose plesiere en begeertes. Dat Christus afgegaan het, verwys na sy genadige toewending na die mensdom. Die oproep wat Hy op die amptenaar doen (“Gaan!”), verwys na die feit dat ’n mens voortdurend moet vordering maak wat die goeie betref, dan sal ’n mens se seun(’n mens se rede) lewe. Hy sluit verder by Origines aan wat die uitleg van die sewende uur betref: dit is die simbool van die Sabbat en van rus, waarin daar genesing is. Verder is dit ook ’n aanduiding van die sewevoudige Heilige Gees in wie daar ook genesing is (Comm. Jo. IV:53, 313 rC–D).

11. Samevatting

Uit hierdie oorsig is dit duidelik dat daar ’n redelik groot verskeidenheid klemtone in die uitleggeskiedenis van die tweede wonderteken is. Dit blyk verder ook dat die uitleggers meestal ook bewus was van die meerduidighede in die teks wat in afdeling 2 uitgewys is en dat hulle op verskillende maniere daarop gereageer het. Só byvoorbeeld word die begrip πατρίς op verskillende maniere verstaan. Die gewildste keuse is Nasaret (Origines, Cyrillus, Erasmus en A Lapide), maar Galilea (Aquinas en Augustinus) en Kapernaum (Chrysostomus) word ook gekies. Almal is egter eenstemmig daaroor dat die genesing van die amptenaar se seun en die genesing van die offisier se seun (Mat. 8:5–13) na verskillende gebeurtenisse verwys. In sommige gevalle word die redes hiervoor deeglik uiteengesit, soos wat Origines en Cyrillus byvoorbeeld doen. A Lapide probeer selfs om die twee gebeure sinvol te integreer deur te veronderstel dat Jesus eers die amptenaar se seun genees het en dat die offisier (wat volgens A Lapide een van die amptenaar se vriende was en dus geweet het dat Jesus sy seun genees het) later toe sy slaaf siek geword het, besef het dat dit nie nodig was dat Jesus na sy huis kom om hom te genees nie. Die Galileërs se reaksie op Jesus (v. 45) word meestal positief verstaan, met slegs Augustinus en Aquinas wat dit as negatief verstaan. In Augustinus se geval is hierdie keuse deurslaggewend vir die manier waarop hy die res van die verhaal verstaan. In die geval waar die Galileërs se houding teenoor Jesus as positief verstaan word, word dit gewoonlik saam met die Samaritane se positiewe houding teenoor Jesus gelees, met klem op die feit dat die Samaritane eintlik nog beter as die Galileërs gevaar het omdat hulle sonder enige wondertekens tot geloof in Jesus gekom het. Dit is byvoorbeeld hoe Chrysostomus en Erasmus dit doen.

Wat die identiteit van die amptenaar betref, is daar ook nie eenstemmigheid nie. Origines, Aquinas en Erasmus dink dat hy nie ’n Jood was nie, terwyl Augustinus, Calvyn en A Lapide dink dat hy wel ’n Jood was. A Lapide bied ’n interessante motivering: Die min geloof wat die amptenaar openbaar, is ’n aanduiding dat hy ’n Jood is, want nie-Jode het gewoonlik baie makliker as dit geglo. Wat die vraag na die belangrikste eienskap van die amptenaar betref, konsentreer die meeste van hierdie uitleggers op een of ander aspek van sy geloof of die gebrek daaraan. Daar is nie veel anders wat aandag kry nie. By Origines is die feit dat die amptenaar ’n vader is en ’n magsposisie beklee wel ook belangrik, omdat hy dié aspekte as vertrekpunt vir ’n simboliese interpretasie gebruik.

Jesus se vreemde reaksie op die amptenaar se versoek kry wel heelwat aandag en die feit dat Hy in sy reaksie die meervoudige tweede persoon gebruik (“julle”), word op heelwat verskillende maniere verstaan. Volgens Origines is dit gerig aan die geestelike magte wat beheer oor mense uitoefen; Chrysostomus dink dat dit aan die amptenaar en die mense van Kapernaum gerig is (met Kapernaum dan as Jesus se tuisdorp verstaan); terwyl Calvyn argumenteer dat dit aan die hele Joodse nasie gerig is, omdat hulle te veel klem op wonderwerke geplaas het. Wat die dubbele verwysing na die amptenaar se geloof betref, is die prentjie eweneens geskakeerd. Almal stem saam dat die amptenaar se reaksie op Jesus se uitspraak dat sy seun leef, nog nie geloof in die volle sin van die woord behels nie, maar wat in v. 53 gebeur, word op verskillende maniere verstaan: Origines verwys byvoorbeeld na die geloof in v. 53 as volmaakte geloof; Cyrillus verduidelik die gebrek in die amptenaar se aanvanklike geloof in dogmatiese terme (hy het nog nie geglo dat Jesus “van nature” God is nie); Aquinas verstaan die amptenaar se aanvanklike geloof as die vervulling van die eerste van vier vereistes waaraan ’n mens moet voldoen om geregverdig te word; terwyl A Lapide weer (op die voetspoor van Bede) onderskei tussen drie grade van geloof wat in die amptenaar se optrede weerspieël word.

Die eksegetiese keuses wat ten opsigte van die meerduidighede in die teks gemaak word, asook ander voorafkeuses wat ’n rol speel (byvoorbeeld leerstellige keuses of keuses ten opsigte van die beste eksegetiese benadering om Bybeltekste te verstaan), het tot gevolg dat die manier waarop die amptenaar deur hierdie uitleggers verstaan word, tot ’n groot mate van mekaar verskil:

Origines lees die teks met ’n duidelike agenda: om ’n teëvoeter vir Gnostiese eksegese te bied en om verder te toon dat allegoriese eksegese op die regte manier gebruik kan word. Daarom spandeer hy betreklik min tyd aan die letterlike lees van die teks en konsentreer op die diepere betekenis van die gebeure. Hy lig die diepere betekenis dan op drie verskillende maniere uit: eerstens is die vader die simbool vir Abraham en die seun vir die Joodse volk wat geestelik siek geword het; tweedens is die seun simbolies van gelowiges was geestelik moeg geword het; en derdens is die amptenaar wat by Christus gaan hulp soek, simbolies van die (bose) geestelike magte wat so verstom was oor Christus se mag dat hulle selfs vir die mense wat onder hulle beheer was, gebid het. Hy lees verder ook die sewende uur as simbolies van goddelike rus – ’n aspek wat dikwels daarna in die uitleggeskiedenis oorgeneem is.

Chrysostomus lees die verhaal baie noukeurig in die lig van gegewens in die res van die Johannes-evangelie en in die ander Evangelies. Die oorheersende neiging by hom is egter ’n oorbeklemtoning van die amptenaar se gebrekkige geloof sodat hy die gehoor waarvoor hy preek, juis kan aanspoor om anders op te tree. Die belangrikste manier waarop hy dit dus vir sy eie tyd toe-eien, is dat die verhaal ons wil leer dat wonderwerke eintlik nie vir gelowige mense bedoel nie; waaroor dit ten diepste gaan, is Jesus se onderrig.

Augustinus neem die gedagte dat die Galileërs nie in Jesus geglo het nie (vv. 44–45) as uitgangspunt vir sy uitleg van die verhaal en laat val baie klem op die amptenaar se gebrekkige geloof. Die feit dat hy uiteindelik wel op grond van die wonderteken tot geloof kom, word ook negatief verstaan: anders as die Samaritane het hy ’n wonderteken nodig gehad. Verder glo die ander Galileërs nog steeds nie in Jesus nie, alhoewel dit al die tweede wonderteken is wat Hy gedoen het. Augustinus eien die verhaal dan vir sy eie tyd toe deur dit as ’n prodigium te verstaan: in sy tyd is Jesus se “vaderland” die massas Jode wat nog steeds weier om in Christus te glo, terwyl die Christene (soos die Samaritane, en anders as die amptenaar) sonder wondertekens tot geloof in Hom gekom het.

Cyrillus van Alexandrië se uitleg word baie sterk deur sy dogmatiese vertrekpunte gestuur. Hy lees die amptenaar se (aanvanklike) geloof in v. 49 as gebrekkig omdat hy nog nie glo dat Jesus van nature God is nie. Interessant genoeg beklemtoon Cyrillus ook deurentyd dat Christus die amptenaar se gebrekkige geloof en onkunde oor die hoof sien. Dit is dan ook die aanknopingspunt vir ’n toe-eiening vir sy eie tyd: omdat Jesus God is, is Hy selfs goed vir mense wat geestelik struikel.

Thomas Aquinas plaas die verhaal binne ’n groter konteks: Johannes wys eers hoe nie-Jode (die Samaritane) op grond van Jesus se woorde tot bekering kom; nou wys hy hoe hulle op grond van ’n wonderteken tot bekering kom. Verder lees hy die teks baie noukeurig op die letterlike vlak, maar spandeer dan ook heelwat tyd aan die eietydse toe-eiening van die teks. Dit doen hy op ’n verskeidenheid maniere: hy lees dit allegories,²³ moreel²⁴ en misties.²⁵ Verder eien hy selfs kleiner onderdele van die teks vir sy eie tyd toe: die amptenaar se reaksie op Jesus se uitspraak dat sy seun glo, word verstaan as die eerste van ’n reeks stappe wat nodig is vir ’n mens se regverdiging, en later word die feit dat die amptenaar (en sy huishouding) tot volle geloof kom, verstaan in die lig van die drie fases wat Bede in geloofsvorming onderskei (begin, toename en volmaaktheid in ’n mens se geloof).

Volgens Desiderius Erasmus is die amptenaar ’n nie-Jood, en hierdie keuse word rigtinggewend vir sy uitleg van die teks, want volgens hom vertel Johannes van die tweede wonderteken met die doel om die Jode vir hulle ongeloof te verwyt, want anders as hulle kom selfs ’n nie-Jood in diens van die keiser tot geloof in Jesus. Dit kan ’n mens ook sien in Erasmus se uitleg van Jesus se verwyt in v. 48, want volgens hom kritiseer Jesus hiermee die Jode vir hulle ongeloof. Die ander kenmerk van Erasmus se uitleg van die teks is die feit dat hy in sy oorvertel van die verhaal allerhande stukkies besonderhede invoeg sodat die verhaal logies sin kan maak, byvoorbeeld dat die amptenaar baie lief was vir sy seun, of dat hy nie die seun saamgeneem het na Jesus toe nie omdat die seun te siek was om te reis.

Die opvallendste aspek van Johannes Calvynse uitleg van die teks is die manier waarop hy alles wat met die amptenaar gebeur, stap vir stap vir die gelowiges van sy eie tyd toe-eien. So word Jesus se verwyt in v. 48 byvoorbeeld direk van toepassing gemaak op die mense in sy eie tyd wat net belangstel in wonderwerke, maar nie in dit wat Christus geleer het nie. Nog ’n voorbeeld: die feit dat Jesus ten spyte van die amptenaar se gebrekkige geloof tog sy seun genees, word verstaan as ’n aanduiding van die feit dat Christus dit wat verkeerd of verdraaid in ons gebede is, wegneem.

Cornelius a Lapide lees die verhaal baie noukeurig, deur onder andere van die Griekse en selfs van die Siriese weergawes gebruik te maak. Dit word verbind met ’n doelbewuste soeke na die dieper betekenis van die verhaal waaruit sy kennis van die uitlegtradisie van die teks duidelik blyk. Op die voetspoor van Theophilaktus lees hy die gebeure tropologies,²⁶ en op die voetspoor van Origines lê hy die betekenis van die sewende uursimbolies uit (as simbool van rus). Hy voeg ook nog ’n eie simboliese interpretasie daarby, naamlik dat dit simbolies is van die sewevoudige Heilige Gees.

Om af te sluit: Die wye uiteenlopendheid in die interpretasies van die teks bevestig nie alleen dat hierdie teks tot ’n groot mate ’n “oop” teks is wat sigself tot baie interpretasies leen nie, maar dit toon ook hoe ’n bepaalde voorafgekose uitgangspunt, gekombineer met een of meer keuses ten opsigte van die meerduidighede in die teks, die uitleg van die teks baie duidelik in ’n bepaalde rigting stuur. Dit was nie net waar van hulle uitleg van die teks nie, maar is deesdae nog net so waar van ons uitleg van die teks.²⁷

Bibliografie

A Lapide, C. 1732 [1638]. Commentarii in IV. Evangelica, in duo volumina divisi. Antwerp: Henricus Verdussen.

Attridge, H.W. 2005. Heracleon and John: Reassessment of an early Christian hermeneutical debate. In Helmer en Petry (reds.) 2005.

Barrett, C.K. 1978. The Gospel according to St John. An introduction with commentary and notes on the Greek text. Tweede uitgawe. Londen: SPCK.

Bennema, C. 2014. Encountering Jesus: Character studies in the Gospel of John. Tweede uitgawe. Minneapolis: Fortress Press.

Bergler, S. 2009. Von Kana in Galiläa nach Jerusalem: Literarkritik und Historie im vierten Evangelium. Berlin: LIT. MJS 24.

Beutler, J. 2013. Das Johannesevangelium. Kommentar. Freiburg, Basel, Wien: Herder.

Bittner, W.J. 1987. Jesu Zeichen im Johannesevangelium: Die Messias-Erkenntnis im Johannesevangelium vor ihrem jüdischen Hintergrund. Tübingen: Mohr Siebeck. WUNT 2.26.

Blacketer, R.A. 2008. Commentaries and prefaces. In Selderhuis (red.) 2008.

Blanc, C. 2006. Origène. Commentaire sur Saint Jean. Volume 3. Livre XIII. Sources Chretiennes 222.

Brown, R.E. 1984 [1966]. The Gospel according to John. New York: Doubleday. AB 29–29A.

Bultmann, R. 1978. Das Evangelium des Johannes. Tiende uitgawe. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. KEK 19.

Busse, U. 2002. Das Johannesevangelium. Bildlichkeit, Diskurs und Ritual. Mit einer Bibliographie über den Zeitraum 1986–1998. Leuven, Parys, Sterling: Peeters. BETL 162.

Carson, D.A. 1991. The Gospel according to John. Leicester, Grand Rapids MA: Inter-Varsity Press / Eerdmans.

Chazan, R. 2017. From anti-Judaism to anti-Semitism. Ancient and medieval Christian constructions of Jewish history. Cambridge: Cambridge University Press.

Collins, R.F. 1974. The representative figures of the Fourth Gospel – I & II. Downside Review, 94:26–46; 118–32.

Cottier, J.-F. 2012. Erasmus’s Paraphrases: A “new kind of commentary”? In Henderson (red.) 2012.

Culpepper, R.A. 1983. Anatomy of the Fourth Gospel. A study in literary design. Philadelphia: Fortress.

Dschulnigg, P. 2002. Jesus begegnen: Personen und ihre Bedeutung im Johannesevangelium. Münster: LIT.

Erasmus, D. 1961–1962. Desiderii Erasmi Roterodami opera omnia emendatiora et auctiora, ad optimas editiones praecipue quas ipse Erasmus postremo curauit summa fide exacta, doctorumque uirorum notis illustrata: in decem tomos distincta, quorum primo, in hac editione, præfixa sunt elogia & epitaphia Erasmi, a uiris doctis conscripta, nec coniunctim unquam antea sic edita: cum indicibus totius operis copiosissimis. Hildesheim: Olms.

Farmer, C.S. 1997. The Gospel of John in the sixteenth century: The Johannine exegesis of Wolfgang Musculus. New York: Oxford University Press. Oxford Studies in Historical Theology.

Feld, H. 1997. In Evangelium secundum Johannem commentarius pars prior. Genève: Droz. Joannis Calvini Opera omnia. Series 2, Opera exegetica Veteris et Novi Testamenti, vol. 11/1.

Goggin, T.A. 1957. John Chrysostom. Commentary on Saint John the apostle and evangelist: Homilies 1–47. Washington, DC: The Catholic University of America Press. The Fathers of the Church 33.

Haenchen, E. 1980. Das Johannesevangelium. Ein Kommentar aus den nachgelassenen Manuskripten herausgegeben von Ulrich Busse mit einem Vorwort von James M. Robinson. Tübingen: J.C.B. Mohr [Paul Siebeck].

Heine, R.E. 1989. Origen: Commentary on the Gospel of John according to John, Books 13–32. Washington: Catholic University of America. The Fathers of the Church.

—. 2010. Origen. Scholarship in the service of the church. Oxford: Oxford University Press. Christian Theology in Context.

Helmer, C. en T.G. Petry (reds.). 2005. Biblical interpretation: History, context, and reality. Atlanta: Society of Biblical Literature, SBL Symposium Series 26.

Henderson, J.R. (red.). 2012.The unfolding of words: Commentary in the age of Erasmus. Toronto: University of Toronto Press.

Houghton, H.A.C. 2008. Augustine’s text of John. Patristic citations and Latin gospel manuscripts. Oxford: Oxford University Press.

Howard, J.M. 2006. The significance of minor characters in the Gospel of John. Bibliotheca Sacra, 163:63–78.

Hunt, S.A., D.F. Tolmie en R. Zimmermann (reds.). 2013. Character studies in the Fourth Gospel. Narrative approaches to seventy figures in John. Tübingen: Mohr Siebeck, WUNT 314.

Judge, P.J. 2013. The royal official: Not so officious. In Hunt, Tolmie en Zimmermann (reds.) 2013.

Karris, R.J. 1990. Jesus and the marginalized in John’s Gospel. Collegeville MN: Michael Glazier / Liturgical Press. Zacchaeus Studies.

Koester, C.R. 2003. Symbolism in the Fourth Gospel: Meaning, mystery, community. Tweede uitgawe. Minneapolis: Fortress.

Krafft, E. 1956. Die Personen das (sic) Johannesevangeliums. Evangelische Theologie, 16(11 NF):18–32.

Labahn, M. 1999. Jesus als Lebensspender: Untersuchungen zu einer Geschichte der johanneischen Tradition anhand ihrer Wundergeschichten. Berlyn, New York: De Gruyter. BZNW 98.

Lincoln, A.T. 2005. The Gospel according to St John. Londen, New York: Hendrickson/Continuum. BNTC.

Maxwell, D.R. en Elowsky, J.C. 2013. Commentary on John. Volume 1. Cyril of Alexandria. Downers Grove: InterVarsity Press. Ancient Christian Texts.

McGuckin, J.A. 2004. The scholarly works of Origen. In Mcguckin (red.) 2004.

McGuckin, J.A. (red.). 2004. The Westminster handbook to Origen. Louisville, Londen: Westminster John Knox.

Moloney, F.J. 1998. The Gospel of John. Collegeville, Minnesota: Michael Glazier / Liturgical Press. Sacra Pagina 4.

Mossman, T.W. 1908. The great commentary of Cornelius a Lapide. Vols. 5 & 6. Derde uitgawe. Edinburgh: John Grant.

Nicklas, T. 2008. Jesu zweites Zeichen (Joh 4,43–45.46–54). Abgründe einer Glaubensgeschichte. In Verheyden, Van Belle en Van der Watt (reds.) 2008.

Parker, T.H.L. 1959. Calvin’s commentaries: The Gospel according to St. John 1–10. Grand Rapids, MI: Eerdmans. Calvin’s New Testament Commentaries 4.

Phillips, J.E. 1991. Collected works of Erasmus: Paraphrase on John. Toronto: University of Toronto Press. Collected Works of Erasmus 46.

Pusey, P.E. 1872. Sancti Patris nostri Cyrilli archiepiscopi Alexandrini in D. loannis Evangelium. Accedunt fragmenta varia necnon tractatus ad Tiberium Diaconum duo. Vols 3, 4 and 5. Oxford: Clarendon Press.

Rabil, A. 1979. Erasmus’ paraphrase of the Gospel of John. Church History, 48(2):142–55.

Reinhartz, A. 2001. Befriending the Beloved Disciple: A Jewish reading of the Gospel of John. New York, Londen: Continuum.

Resseguie, J.L. 2001. The strange gospel. Narrative design and point of view in John. Leiden, Boston, Köln: Brill. BIS 56.

Rettig, J.W. 1988. St. Augustine. Tractates on the Gospel of John 11–27. Washington, D.C.: Catholic University of America Press. The Fathers of the Church.

Riedl, H. 1997. Zeichen und Herrlichkeit: Die christologische Relevanz der Semeiaquelle in den Kanawundern Joh 2,1–11 und Joh 4,46–54. Frankfurt am Main, Berlyn, Bern, New York, Parys, Wene: Peter Lang. RSTh 51.

Russell, N. 2000. Cyril of Alexandria. Londen: Routledge. The Early Church Fathers.

Schnackenburg, R. 1979. Das Johannesevangelium. I. Teil. Einleitung und Kommentar zu Kap. 1–4. Vierde uitgawe. Freiburg, Basel, Wene: Herder. HThK 4.1.

Schnelle, U. 2016. Das Evangelium nach Johannes. Vyfde uitgawe. Leipzig: Evangelische Verlagsanstalt. ThHK 4.

Schröder, J.-M. 2003. Das eschatologische Israel im Johannesevangelium: Eine Untersuchung der johanneischen Israel-Konzeption in Joh 2–4 und Joh 6. Tübingen, Basel: Francke.

Selderhuis, H.J. (red.). 2008. The Calvin Handbook (Vertaal deur H.J. Baron, J.J. Guder, R.H. Lundell en G.W. Sheeres). Grand Rapids MI, Cambridge: Eerdmans.

Stibbe, M.W.G. 1993. John. Sheffield: JSOT Press. Readings: A New Biblical Commentary.

Stimpfle, A. 1993. Das sinnlose ‘γάρ’ in Joh 4,44. Beobachtungen zur Doppeldeutigkeit im Johannesevangelium. Biblische Notizen, 65:86–96.

Theobald, M. 2009. Das Evangelium nach Johannes. Kapitel 1–12. Regensburg: Friedrich Pustet. RNT.

Thompson, M.M. 2015. John: A commentary. Louisville KY: Westminster John Knox.

Thyen, H. 2005. Das Johannesevangelium. Tweede uitgawe. Tübingen: Mohr-Siebeck. HNT 6.

Van Belle, G. 1998. The faith of the Galileans: The parenthesis in Jn 4,44. Ephemerides Theologicae Lovanienses, 74:27–44.

Van Belle, G. en S.A. Hunt. 2013. The son of the royal official: Incarnating the life giving power of Jesus’ word. In Hunt, Tolmie en Zimmermann (reds.) 2013.

Van der Watt, J.G. 2011. Healing of the royal official’s son in John 4:46–54. Nederduitse Gereformeerde Teologiese Tydskrif, 52(3&4):576–84.

Verheyden, J., G. van Belle en J.G. van der Watt (reds.). 2008. Miracles and imagery in Luke and John. Festschrift Ulrich Busse. Leuven, Parys, Dudley MA: Peeters, BETL.

Weingartner, P., M. Ernst en W. Schöner. 2011. Thomas von Aquins Kommentar zum Johannesevangelium: Teil 1. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.

Weisheipl, J.A. en F.R. Larcher. 1980. St. Thomas Aquinas. Commentary on the Gospel of St. John. Part 1. Albany: Magi Books. Aquinas Scripture Series 4.

Wengst, K. 2000. Das Johannesevangelium. 1. Teilband: Kapitel 1–10. Stuttgart, Berlyn, Keulen: Kolhammer. ThKNT 4.1.

Willems, R. 1990. Sancti Aurelii Augustini in Iohannis evangelium tractatus CXXIV.Corpus Christianorum Series Latina 36.

Zumstein, J. 2016. Das Johannesevangelium. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. KEK 2.

Eindnotas

¹ Ek is bewus van 17 studies waarin die narratiewe rol van die koninklike amptenaar bespreek word, waarvan slegs twee verskyn het vóór Culpepper sy bydrae gelewer het: Krafft (1956:18–32); Collins (1974:26–46; 118–32); Culpepper (1983:105–6); Karris (1990:57–64); Stibbe (1993:72); Koester (2003:34–44); Riedl (1997:180–1); Moloney (1998:154–5); Labahn (1999:174–9); Reinhartz (2001:57–8); Resseguie (2001:109; 133–4); Dschulnigg (2002:136–42); Schröder (2003:175–7); Howard (2006:63–78); Bennema (2014:180–4; 350–69); Judge (2013:306–13); Van Belle en Hunt (2013:314–28). Let daarop dat hierdie lys nie die bespreking van die koninklike amptenaar in kommentare en ander studies oor die tweede wonderteken insluit nie.

² In ’n referaat wat ek in Augustus 2017 tydens ’n kongres van die Colloquium Ioanneum in Jerusalem gelewer het, het ek ’n oorsig van al die studies wat in die vorige eindnota genoem is, gegee, en daarna ook ’n eie uitleg van die karakter gebied. Dit word in 2019 gepubliseer.

³ Ek is bewus van slegs een ander studie wat deeglik op hierdie aspek ingaan, naamlik die een van C.S. Farmer, wat in sy boek ’n hoofstuk oor Wolfgang Musculus se interpretasie van hierdie teks het (Farmer 1997:29–47). Farmer toon aan dat Musculus se uitleg van die teks grootliks beïnvloed is deur sy kennis van die Kerkvaders, veral Chrysostomus, maar dat hy in sy uitleg van die teks ook besonder baie klem plaas op praktiese morele sake vir die gelowiges van sy eie tyd.

⁴ γάρ word gewoonlik redegewend vertaal. In hierdie geval is dit egter beter om dit nie redegewend te vertaal nie. Vir ’n deeglike bespreking van hierdie aspek, kyk Stimpfle (1993:86–96) en Van Belle (1998:27–44).

⁵ Wat volg, is gebaseer op die verskille in die manier waarop die navorsers wat in eindnota 1 genoem word, die karakterisering van die amptenaar verstaan, en word ook aangevul deur insigte uit kommentare op die Johannes-evangelie en ander studies van die perikoop (soos aangedui in die bespreking wat volg).

⁶ Wat volg, is gebaseer op die studies waarna in eindnota 1 verwys word.

⁷ Die Griekse teks en ’n Franse vertaling is beskikbaar in Blanc (2006). Verwysings in hierdie artikel is ook na hierdie teks. Vir ’n Engelse vertaling, kyk Heine (1989).

⁸ Die woord wat hy gebruik, is σύμβουλον (Comm. Jo. 13.411).

⁹ Die woord wat hy gebruik, is εἰκών (Comm. Jo. 13.397)

¹⁰ Kyk Heine (2010:144–5) vir ’n oorsig van Origines se beskouing van die geestelike magte – goed en sleg.

¹¹ Die Griekse teks van Chrysostomus se kommentaar op die Johannes-evangelie is beskikbaar in Patrologia Graeca 59. Verwysings in hierdie artikel is ook na hierdie teks. Vir ’n Engelse vertaling, kyk Goggin (1957).

¹² Aangesien Chrysostomus se uitleg oorspronklik by wyse van preke gelewer is, gebruik ek die woord gehoor eerder as leser(s). Dieselfde geld ook met betrekking tot Augustinus wat in die volgende afdeling bespreek word.

¹³ Die Latynse teks van Augustinus se traktate oor die Johannes-evangelie is beskikbaar in Willems (1990). Verwysings in hierdie artikel is na hierdie teks. Vir ’n Engelse vertaling, kyk Rettig (1988).

¹⁴ Volgens Houghton (2008:224) bots hierdie uitleg van Augustinus met v. 45, maar Augustinus het waarskynlik die sinnetjie exceperunt eum Galilaei (“die Galileërs het Hom ontvang”) nie as geloof verstaan nie.

¹⁵ Augustinus ignoreer dus v. 50 waarin gesê word dat die amptenaar Jesus se uitspraak dat sy seun sal lewe, geglo het. Augustinus het dit moontlik verstaan as dat die man eers in v. 53 tot geloof gekom het.

¹⁶ Kyk Chazan (2017:76–105) vir ’n goeie bespreking van Augustinus se siening van en houding teenoor die Jode.

¹⁷ Die Nestoriaanse konflik was ’n kerklike twis oor Christologie: Nestorius, die patriarg van Konstantinopel vanaf 428 tot 431 n.C., het onder invloed van Theodorus van Mopsuestia in stryd met die monofisitisme ’n sterk onderskeid tussen Jesus se goddelike en menslike nature getref. Nestorius en sy leerstellinge is by die Sinode van Efese (431 n.C.) as ketters verklaar.

¹⁸ Die Griekse teks is beskikbaar in Pusey (1872). Verwysings in hierdie artikel is na hierdie teks. Vir ’n Engelse vertaling kyk Maxwell en Elowsky (2013).

¹⁹ Die Latynse teks (met ’n Engelse vertaling) is beskikbaar in Weisheipl en Larcher (1980). Verwysings in hierdie artikel is na hierdie teks. Vir ’n Duitse vertaling, kyk Weingartner e.a. (2011).

²⁰ Die Latynse teks is beskikbaar in die Editio Lugdunensis (1703–6) en die verwysings in hierdie artikel is na die faksimilee-uitgawe (Erasmus 1961–1962). Vir ’n Engelse vertaling, kyk Phillips (1991).

²¹ Die Latynse teks van hierdie deel van Calvyn se kommentaar op die Johannes-evangelie is beskikbaar in Feld (1997). Verwysings in hierdie artikel is na hierdie teks. Vir ’n Engelse vertaling, kyk Parker (1959).

²² Sy kommentaar op die Johannes-evangelie is in Deel 2. Die Latynse teks is beskikbaar in A Lapide (1732 [1638]). Verwysings in hierdie artikel is na hierdie uitgawe; die letter l verwys na die linkerkantse kolom en r na die regterkantste kolom. Vir ’n Engelse vertaling van die Johannes-evangelie, kyk Mossman (1908).

²³ Dit doen hy min of meer soos Origines: die amptenaar is Abraham en sy seun die Joodse volk.

²⁴ Die koning vir wie die amptenaar werk, is die menslike rede, maar as die menslike rede verduister word, word dit ’n blote amptenaar; die seun wat siek is, is dan die menslike emosies wat na die kwade neig omdat die mens se rede nie meer in beheer is nie.

²⁵ Die amptenaar is die menslike rede en die slawe is ’n mens se goeie werke, want ’n mens is in beheer van jou handelinge en gevoelens.

²⁶ Die amptenaar (“klein koninkie”) is elke mens, omdat mense in beheer van alles is. Die seun is die mens se rede wat siek is as gevolg van bose plesiere en begeertes. Dat Christus “afgegaan het”, verwys na sy genadige toewending na die mensdom. Die oproep wat Hy op die amptenaar doen (“Gaan!”), verwys na die feit dat ’n mens voortdurend moet vordering maak wat die goeie betref; dan sal ’n mens se seun (jou rede) lewe.

²⁷ Kyk my studie wat in eindnota 2 genoem word vir voorbeelde uit ons eie tyd. In my eie uitleg van die teks wat in daardie studie gebied word, het ek doelbewus probeer om alle keuses wat ek gemaak het, eksplisiet uit te lig sodat ander navorsers kan besluit waarmee hulle saamstem en waarmee hulle verskil. Hulle eie keuses oor hierdie aspekte stuur natuurlik hulle uitleg dan weer in ’n ander rigting.

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post Tendense in die uitleggeskiedenis van die koninklike amptenaar in Johannes 4:43–54 appeared first on LitNet.

Abstract

In this article the royal official portrayed in John 4:43–54 is discussed. The purpose is not to offer my own interpretation of this character (this has already been done, in a paper read at a conference of the Colloquium Ioanneum in August 2017; to be published later), but rather to discuss some of the ways in which this character has been understood through the centuries, in order to enrich our own interpretation of the official. Before this is done, the ambiguity of the text is first discussed. In particular, it is shown that the choice one makes with regard to the following issues determines one’s understanding of the official to a large extent: (1) the relationship between this text and the narratives in Matthew 8:5–13 and Luke 7:1–10; (2) the meaning of vv. 43–45 (in particular of the words γάρ and πατρίς) and its relevance for understanding the official; (3) the most important characteristics to be associated with the concept βασιλικός; (4) the implication of Jesus’ reaction in v. 48; and (5) the twofold reference to the faith of the official. This is followed by a detailed discussion of the way in which exegetes interpret the official. This may be summarised briefly as follows:

Origen’s interpretation of the text was aimed at refuting Gnostic exegesis of his time and at showing how allegorical exegesis may be used in an appropriate way. Accordingly, he spends relatively little time on the literal meaning of the text and, instead, concentrates on the deeper meaning of the text in various ways: Firstly, the “father” is regarded as a symbol for Abraham and the “son” as a symbol for the Jewish nation that had become spiritually weak; secondly, the “son” is interpreted as a symbol for believers who had become spiritually weary; and thirdly, the fact that the “father” approached Jesus for help is viewed as a symbol for the idea that the spiritual powers were so impressed by Christ’s power that they even started praying for people under their control.

John Chrysostom places much emphasis on the official’s weak faith in order to encourage his readers to fare better in their own spiritual lives. He also argues that the narrative shows us that miracles are actually not meant for believers; rather, it is Jesus’ teaching that should be regarded as important by us.

Augustine’s interpretation of the text is dominated by the notion that the Galileans did not believe in Jesus (vv. 44–45); accordingly, he also emphasises the official’s weak faith, and even when the official comes to faith this is interpreted in a negative sense: unlike the Samaritans he needed a sign to believe in Jesus. Augustine also regards the negative way in which the Galileans responded to Jesus as a prodigium for his own time, referring to the masses of Jews in his days who did not believe in Christ.

Cyril of Alexandria’s interpretation of the text is dominated by theological notions that he held. For example, he regards the official’s faith mentioned in v. 49 as insufficient, due to the fact the he did not yet believe that Jesus was God by nature. On the other hand, Cyril also emphasises the fact that Christ condones the official’s weak faith. This notion is then appropriated for his own time: since Jesus is God, he is kind even to those who stumble spiritually.

Thomas Aquinas reads the narrative within its broader context: having shown how non-Jews (the Samaritans) came to faith on account of Jesus’ words, John now shows how they came to faith on account of a sign. After a very careful literal reading of the text he then appropriates it in various ways: allegorically, morally and mystically. Allegorically, the “official” represents Abraham, and his “son” the Jewish nation, sickened by the wrong doctrine. Morally, the “king” that is served by the official represents human reason; if one’s reason becomes obscured one becomes a mere “official”; and the “son” who is “ill” represents one’s human affections deviating from what is good since one’s reason is no longer in charge. Mystically, the “official” represents one’s reason and his “slaves” one’s good deeds, since such deeds prove that one is in charge of one’s actions and feelings. Aquinas even appropriates details in the text for his own time, e.g. the official’s response to Jesus’ statement is interpreted as the first of four steps that are necessary for justification, and the fact that the official and his household believe in Jesus is interpreted in terms of the three phases of faith outlined by Bede.

According to Desiderius Erasmus the official is non-Jewish and this choice determines Erasmus’s interpretation of the text, as he believes that John recounts this narrative in order to reproach the Jews for not having faith in Jesus: even a non-Jew in service of the emperor came to faith in Jesus. Accordingly, Erasmus also interprets Jesus’ statement in v. 48 as directed at the Jews. A further characteristic of Erasmus’s exegesis is the extra details he adds to the narrative in order to explain events logically, for example, that the official loved his son very much, and that he could not take his son to Jesus because his son was too ill to travel.

The most striking feature of John Calvin’s reading of the text is the way in which he systematically appropriates everything that the official experiences in the narrative for his own audience. For example, Jesus’ rebuke in v. 48 is applied to contemporaries who are interested only in miracles, but not in his teaching, and the fact that Jesus heals the official’s son in spite of a weak faith is interpreted as an indication that Christ corrects the errors in our prayers.

Cornelius a Lapide reads the narrative in a very careful way, among others by using the Greek and Syriac versions. This reading is then used as a basis for determining the deeper sense of the text. Like Theophylact he interprets it tropologically: The official (= “little king”) represents every human, since humans have power over everything; the “son” represents the human reason whose “illness” is caused by evil desires. That Christ “went down” refers to his compassionate turning towards humanity, and his instruction to the official to “go” refers to the fact that one should continually make progress in good things so that one’s “son” should live. Furthermore, like Origen, he also interprets the “seventh hour” as symbolically indicating the notion of rest, and then also adds his own symbolic interpretation, namely that it refers to the Holy Spirit.

Keywords: Augustine; characterisation; Cornelius a Lapide; Cyril of Alexandria; Desiderius Erasmus; exegesis; history of interpretation; John 4:43–54; John Calvin; John Chrysostom; Origin; Royal official; Thomas Aquinas

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Tendense in die uitleggeskiedenis van die koninklike amptenaar in Johannes 4:43–54

The post Trends in the reception history of the royal official in John 4:43–54 appeared first on LitNet.

"Wanneer ons bymekaar kom om die boeke te bespreek, voel ek weer lus om aan te gaan met die lewe,” vertel Eveline Beukes van Kalksloot. Eveline was ’n huisvrou toe die leesklub in Kalksloot in 2010 begin is. Aanvanklik het LAPA Uitgewers altesaam 48 boeke vir elk van agt leeskringe geskenk, maar toe die projek in 2013 deur die ATKV oorgeneem is, was daar al in 20 gemeenskappe rondom Upington sulke leeskringe gevestig. Eveline se verhaal is een van die vele suksesverhale van dié projek.

Kort na die leesprojek in Kalksloot begin is, begin werk sy as tuisversorger, terwyl sy as fasiliteerder van die Kalksloot-leesklub optree. Lesers kan by haar tuisbiblioteek boeke uitneem, en een keer per maand kom die groep bymekaar en gesels lekker oor die stories, die karakters en soms sommer net oor die lewe. Maar dis nie al nie – agt van die lesers van Kalksloot-leesklub begin saam na ure klasse bywoon om hul matriek te verwerf en op dié manier hul lewensgehalte te verbeter.

In 2016 nader die Departement van Sport, Kuns en Kultuur Eveline om voltyds by hulle te begin werk in ’n biblioteek wat hulle by die skool inrig. Hierdie vrou, wat nog altyd gestreef het na beter en meer in die lewe, wat droom van sukses, is nou ’n beroepsvrou. En kon onlangs haar eie blinknuwe kar koop.

Met die aanvang van die leesprojek was dit ’n uitdaging om gemeenskappe te identifiseer wat by die projek kon baat. Die einddoel was aanvanklik die opheffing van vroue wat nie toegang tot boeke en biblioteke het nie, maar mans en tieners het net soveel aan die projek deelgeneem. Om ’n kultuur van lees en boekbesprekings te vestig was ’n groot uitdaging. Lees is een aspek wat spontaan gebeur, maar die gedagte van besprekings het tyd geneem om te vestig en sommige groepe is steeds nie gemaklik daarmee nie.

Die gesprek kring vinnig uit na allerlei kwessies waarmee die gemeenskap geraak word en krisisse in die deelnemers se lewe. Hoewel dit ideaal sou wees dat die lesers identifiseer met die karakters in die verhaal, lei die gesprekke tot ’n gevoel van samehorigheid en voel die lede na afloop van so ’n gesprek weer by magte om hul eie krisisse die hoof te bied.

Teen die einde van 2013 was daar meer as 500 aktiewe lesers wat ook boekbesprekings bywoon. Maar die behoefte het gaandeweg tussen lesers ontstaan om hul eie stories te begin skryf. Selfs in Korrektiewe Dienste, waar ’n paar vroue in die gevangenis ywerig lees, is daar die behoefte om deur die skryfproses hul emosies en trauma te verwerk. Skryfwerkswinkels met ’n fokus op die terapeutiese waarde van skryfkuns het op dié manier spontaan begin plaasvind. Bundels met lesers se eie verhale in is as gemeenskapspublikasies gepubliseer, onder meer in Stroopsoet bitterheid, en ander verhale.

Op Bo-Gariep duskant Groblershoop het Valerie Titus in 2011 ’n leesklub met ’n groepie vroue en tieners begin. In hierdie gemeenskap is lae geletterdheid saam met armoede en werkloosheid ’n groot probleem. Valerie het haarself egter ten spyte van die feit dat hulle afgesny is van die hulpbronne en geleenthede, bemagtig deur in te skryf vir ’n vroeë-kinderontwikkeling-kursus. Vandag het sy ’n groepie leerders by Laerskool Gariep vir wie sy elke dag lessies leer en voorlees.

"Wanneer ons lees en die boeke bespreek, sien jy hoe die karakters optree en hoe jy uitdagings in jou eie lewe kan aandurf. Ook die kinders sien hoe grootmense lees en raak nuuskierig, sodat hulle self ook begin lees," vertel Isabella Abrahams van Raaswater.

Die oudste leser in die Noord-Kaap-leesprojek is die 86-jarige ouma Roset van Rooyen van Curriescamp. Van die ander ouer lesers is ongelukkig nie meer saam met ons nie, maar hulle was ’n ywerige groepie bejaardes wat nie geskrik het vir ’n goeie spanningsverhaal nie.

Liefdesverhale is ’n groot gunsteling, maar smaak verskil, sê Lucy Goliath van Rosedale. In die romanzas van Lapa word die held so lieflik en wonderlik voorgestel en raak hulle weer verlief, "maar ai, sodra ek die boek toemaak en weer realiteit in die gesig staar ..." lag sy. Daarom dat sy spanningsverhale bo liefdesverhale verkies – dit daag haar uit om te raai wie die skuldige is of wie die moord gepleeg het. Dis ook hierdie soort boeke, meen Lucy, wat geleentheid vir lewendige boekbesprekings bied.

Geestelike boeke in die gemeenskappe wat uitdagings soos armoede, lae geletterdheidsvlakke en geweld in die gesig staar, bied ’n toevlug en is in aanvraag.

Warmzand is ’n gemeenskap tussen Keimoes en Kakamas. Die Warmzand-lesers is so ywerig dat ek al versoek is om boodskappe aan Deon Meyer en Martin Steyn te stuur insake hul produksie. Die lesers lees heelwat vinniger as wat boeke geskryf kan word!

In hierdie leesklub is dit veral die mans wat aktief lees, hoewel hulle slegs boeke by die huisbiblioteek uitneem, maar selde boekbesprekings bywoon. Dis steeds vreemd vir mans om rondom ’n koppie tee oor die karakters in ’n boek te gesels, en sommige van hulle is die broodwinners en kan slegs snags lees.

In Augrabies lees Amerlise voor vir die bejaardes wat glad nie self kan lees nie. Hierdie voorleesmetode, wat ook vir die kleintjies gebruik word, bied ure se ontvlugting en genot aan beide die leser en die persone vir wie sy voorlees.

Op Vredesvallei bestaan die groep lesers uit Xhosa- en Nama-huistaalsprekers wat ywerig aan gesprekke deelneem en graag self ook skryf. Collin Vass het al van sy gedigte in die plaaslike koerant, Die Gemsbok, sien verskyn en is besig met ’n kinderstorie.

Wat begin het as ’n projek om mense in afgeleë gebiede van boeke te voorsien, om lees te bevorder en op dié manier geletterdheid aan te moedig, het vir seker tot ’n suksesverhaal  gegroei.

Lewens word verander ... een op ’n slag.

The post Leeskringe in die Noord-Kaap: Boeke kan lewens verander appeared first on LitNet.

Die ATKV vereer jaarliks sangers en musikante van klassieke musiek. Op 8 September 2018 is die wenners van vanjaar se kompetisies aangewys by die Hugo Lambrechts Musieksentrum in Parow, Kaapstad.

ATKV-Muziq is ’n instrumentale kompetisie en ATKV-Muziqanto is ’n sangkompetisie. Beide se eindrondte het gesamentlik plaasgevind.

Die eersteplekwenners in albei kompetisies het weggestap met 'n kontantprys van R70 000. Die tweedeplek- en derdeplekwenners in elke kompetisie ontvang onderskeidelik R35 000 en R20 000.

Uit die sewe deelnemers in elke kompetisie wat Vrydag in die tweede ronde teen mekaar meegeding het, is drie gekies om Saterdagaand by 'n swierige geleentheid saam met die Kaapstadse Feesorkes, onder leiding van maestro Richard Cock, op te tree.

Brain Bae het die verrigtinge geopen met ’n pragvertoning van Tchaikovsky se klavierconcerto nommer 1 in B-mol mineur, Op. 23. Hy het uiteindelik tweede geëindig.

Paul Loeb van Zuilenberg het Wieniawski se vioolconcerto nommer 2 in D-mineur, Op. 22, gespeel en het derde gekom.

Die 21-jarige Cameron Williams het uiteindelik weggeloop met die louere vir sy vertolking van Glazunov se concerto vir saksofoon en strykorkes in E-mol mineur, Op. 109.

Luvuyo Mbundu (bariton) het “Avant de quitter ces lieux” uit Faust van Gounoud en “O Carlo, ascolto” uit Verdi se Don Carlo gesing. Hy het tweede geëindig.

Segomotso Shupinyaneng (sopraan) het “Chi il bel sogno” uit La Rondine van Puccini en “Caro nome” uit Rigoletto van Verdi gesing. Sy het derde gekom.

Bongani Kubheka (bariton) het “Nemico della Patria” uit Andrea Chénier van Giordana en “Votre toast” uit Bizet se Carmen gesing. Bongani het uiteindelik geseëvier in ’n baie taai stryd.

"Ons is baie bevoorreg om 'n direksie by die ATKV te hê wat 'n groot bewondering en passie vir klassieke musiek koester," sê Gerrie Lemmer, uitvoerende hoof: kultuur by die ATKV. Lemmer het die pryse oorhandig.

Lize Thomas, niestemmende sameroeper van die beoordelaarspaneel, het die wenners aangekondig. Lees die volledige persverklaring hier.

Van links is Bridgitte Mathews, voorsitter van die ATKV-direksie, Bongani Kubheka (wenner van ATKV-Muziqanto), Cameron Williams (wenner van ATKV-Muziq) en Gerrie Lemmer, uitvoerende hoof: kultuur by die ATKV.

Bridgitte Mathews het ná die prysuitdeling met elke deelnemer gesels en vir hulle ’n druk gegee. “Verskoon my,” het sy gelag. “Ek hou van drukkies gee.”

Die beoordelaars was Albie van Schalkwyk, Lize Thomas (niestemmende sameroeper), Paul Boekkooi, Felicia Lesch, Marcus Desando en Richard Cock.

Die nasionale Afrikaanse radiostasie RSG was weer vanjaar die mediavennoot van ATKV-Muziq en ATKV-Muziqanto.

’n Laaste sien van die wenglimlagte.

The post Die ATKV belê in klassieke musiek appeared first on LitNet.

Teks: Ludwig Binge
Regie: Wessel Pretorius
Met: De Klerk Oelofse, Roeline Daneel en Ludwig Binge

My mense is die kluts kwyt is gegrond in die sketskomedietradisie van Monty Python en die komiese eenbedrywe van Christopher Durang. Hierdie stuk kyk met ’n satiriese oog na Afrikaners in hul gemaksone en lewer kommentaar op geslagsgelykheid, homofobie en magsmisbruik. ’n Lewensmoeë, deeltydse geskiedenisonderwyser gee sý weergawe van wêreldgebeure met drastiese gevolge, terwyl Lady Rugga haar manlike kollegas touwys maak. ’n Blou Bul-braai in Pretoria neem ’n onverwagse wending terwyl Louise en Peter op hul eerste Tinder-afspraak ontdek die liefde is bipolêr.

Die stuk is die tweede uit die pen van akteur en skrywer Ludwig Binge (die eerste was Kleedkamer-blues by vanjaar se Innibos Kunstefees). Die stuk debuteer by vanjaar se Aardklop Nasionale Kunstefees en speel van 2 tot 6 Oktober.

Venue: ATKV C6 POK.
Tye: 2 Okt 20:00, 3 Okt 10:00, 4 Okt 16:30, 5 Okt 13:30, 6 Okt 10:00
Kaartjies kos R110 en is beskikbaar by Ticketpro.

Geselskap

Wessel Pretorius is in 1986 in Nelspruit, Mpumalanga gebore. Hy voltooi sy BA-dramagraad aan die Universiteit van Pretoria en sy honneurs in toneelspel aan die Universiteit Stellenbosch. Hy ontvang oa vier Fiësta-toekennings en die Woordtrofee vir beste dramaproduksie vir sy solo-stuk Ont-, wat hy skryf en ook in speel. Ont- is later vertaal deur Hennie van Greunen as Undone en het getoer na die Edinburgh Festival Fringe, Afrovibes in Nederland, die Wiener Festwochen in Wene en die Nasionale Kunstefees in Grahamstad waar dit die Standard Bank Ovation Goud gekry het. Pretorius skryf ook oa die teaterstukke Waterpas (KKNK Kanna vir beste komedie), Die dag is bros (vyf Fiësta-benoemings en die ATKV-Woordveertjie vir beste drama), Die ontelbare 48, Klara Maas se hart is gebreek, ensomeer: Die vloeistof trilogie, I love you Sally Field (and other stories) en Renaissance. Ander hoogtepunte as akteur sluit in Saartjie Botha se Balbesit (regie deur Jaco Bouwer), Christiaan Olwagen se N is vir Neurose, Edward Albee se Wie’s bang vir Virginia Woolf? (regie deur Olwagen) en Tom Lanoye se Bloed en rose (regie deur Marthinus Basson). Pretorius woon in Kaapstad waar hy streef om ’n lewe uit teater te maak.

De Klerk Oelofse is ’n 29-jarige akteur, oorspronklik van Polokwane in die Limpopo-provinsie. In 2010 tree hy uit met ’n honneursgraad in drama aan die Universiteit Stellenbosch en was sedertdien in meer as 25 professionele verhoogproduksies. Hoewel die verhoog sy eerste liefde is, het hy ook onlangs ’n draai op die kassie gemaak in programme soos Die boekklub en Hotel. As hy nie op die verhoog of voor die kamera is nie, ontspan De Klerk graag met los werkies in sy skadutuintjie in Kaapstad.

Roeline Daneel behaal die grade BDram, BDram Hons en BPhil Hons (joernalistiek) alles cum laude aan die Universiteit Stellenbosch. Sy was te sien in die internasionaal-erkende films Krotoa en Skoonheid, asook televisiereekse soos Fynskrif, Die boekklub en Vallei van suiers. Verhooghoogtepunte sluit in Pa, Sandton City grootdoop, Born in the RSA, Waterpas, Mooi Maria, Die lelike eend en N is vir Neurose. Benewens haar akteursloopbaan, werk sy ook as vervaardiger en regisseur by Wyrd Films. Sy woon in Kaapstad saam met haar argiteksman, Werner, en katte, Evie en Seun.

Ludwig Binge het in Kaapstad grootgeword en matrikuleer in 2007 by Hoërskool Jan van Riebeeck. Hy het aan die Universiteit Stellenbosch studeer waar hy in 2011 sy honneursgraad in toneelspel ontvang het. In 2012 trek hy terug Kaapstad toe en begin as ’n professionele vryskutakteur werk, terwyl hy sy meestersgraad in drama en teaterstudie aanpak, wat hy in 2014 ontvang. Onlangse teaterproduksies sluit in: Kleedkamer-blues, Die Koninkryk van die diere, Samsa-masjien, Macbeth.slapeloos, Cabaret en Al julle volke. Filmwerk sluit in: Kanarie, Johnny is nie dood nie, Balbesit en Sophia Grace and Rosie’s royal adventure en hy was ook te sien in televisiereekse vir kykNET soos Spoorloos, Fynskrif, Die Boland moorde, Treknet, Vloeksteen en Die byl.

The post Persvrystelling: <i>My mense is die kluts kwyt</i> by Aardklop appeared first on LitNet.

Hier verskyn die eerste lys inskrywings wat vir LitNet se skryfkompetisie "Tyd" ontvang is. Drie kontantpryse van R500 elk is op die spel. Die sluitingsdatum is 26 Oktober 2018.

• Klik hier vir die volledige kompetisie-inligting.

Inhoud

Simone Hagfeldt
Philip Naudé
JMT Labuschagne
Norah le Roux
Adelle Landman
Yolande Strauss
Emmie Bedeker
Toinette Pretorius
Lea le Roux
Anneke Barnard
Corlietha Swart
Maryn Vos
Malan van Rooyen
Racheal Trengove
Mari de Beer
Annezel Meiring
Evanthe Schurink
Sanet Viljoen
Zerelda Esterhuizen
Barend van der Merwe
Annelize Bruwer
Rina Maritz
Estelle Rubow
Karin Nieuwoudt
Elizabeth Kendall

Simone Hagfeldt

In search of respite

There is peace
Where the cowbells ring at two am
In the nation neutral
Greeting politely
An essential signal to our collective humanity
Constant the search for inner tranquility
Meanwhile blunted by the too familiar flashing headlines
On the world stage
Women and children clinging to life desperately
Powerful men politic irrationally
We pray for a miracle beyond miracles
Is there room still?
For the wondering cynic critical

There is peace
In most places at least at some level
Discounting the …
… marauding drug addicts in your neighbourhood
… mercenary vigilantes on our streets
… bomb-carrying brainwashed fanatics at compulsory checkpoints
… state sanctioned snipers across borders
… searching sub-marines in disputed waters
… hate-spewing war-mongers on pulpits
… child-rapist militia in your village
… fighter jets dropping those dirty bombs
… automatic gun wielding white supremacists protecting their human rights
at least, I think …

There is peace
In most hearts at most times, in most places on this earth
That is a fact
It might feel fragile, but it’s never on the brink of total extinction
Yet, in the minds of the masses, we all crave protection
Often shifting focus from the vulnerable
Some actions on the precipice of extreme dereliction
The suffering seek to nurture the value of liberty
Going beyond the arms of the Trinity
Seeking a paradigm shift that frees the burden without impunity
Protecting this total peace, the situation elusive
Bravely inviting creative contemplation
Building a cadre of
True thinkers critical
Diligent doers liberal
Change agents active eternal
Questioning minds visceral
Growing (R)evolutionaries millennial
… Still the cowbells ring way past two am
In a country neutral …

Philip Naudé

die uurglas loop leeg

om lief te kry
is om tog seer te kry
later

om sonder liefde te leef
is om met seerkry te bly leef
altyd

waarom, o waarom
lief raak wat tog later
seermaak?

na al die jare
begin die afskeid stelselmatig

die afskakel
die wegbeweeg
om die steek van die dolk
te ontglip
die pyn stadig te doof …

grappe en Pick ’n Pay-stories
alledaags en kru
glimlag word grimas
oë dof en weerloos
teen die oorhel
omval
omdonder

ek moet groet, my lief
die uurglas is leeg
net sekondes klik nog
meedoënloos

êrens tussen gister
vandag en ’n

koue môre …

JMT Labuschagne

Eternal Moments

God is           
       a subtle
       moment,
but
Satan: the
       vulgar
       eternity
       of the grave
where the maggots are waiting
diligently

Norah le Roux

tydgebonde

tyd, kosbaarste kommoditeit ...
waarom dan hierdie swarigheid,
skynbaar so sonder rede.
’n tyd vir alles is daar tog.
’n tyd vir vrede
en ’n tyd vir oorlog
wat is dit dan, die ysige kilte
en hangende stilte.
waarom, waarom nog ’n oeroue las
wat woed tussen ras en klas.
hierdie juk wat so swaar op ons skouers druk
en ons so uit pas met sy tydlose vrag ruk.
tyd, kosbaarste kommoditeit ...
koop tog vir ons land en sy mense liefde en vryheid.

Adelle Landman

Sonder vlerke

Sonder vlerke vlieg die tyd verby mens
Orals waar jy probeer gryp en vashou aan gebeure
Vlieg die tyd verby
Dit waai en waai oral rond
Alles net gedenkenis van die verlede
Alles net herinneringe van pyn, liefde, geluk
As ek terugdink voel dit soos ’n droom
Soos of alles net niks was
En niks net alles was
So of ek my lewe net kan pak in ’n klein tas
En die tas oorboord gooi van die skip van tyd
En sien hoe al my ideale versuip in die oseaan van tyd
En dan lag en droom ek weer soos ’n mal mens wat heeldag loop en dagga rook
En dink dinge gaan beter raak
Net tyd die sal leer net die tyd sal wys my kind.

Yolande Strauss

Eternal Truth

Time
is just a word
like fear
is just a verb

Kids growing older,
you’re getting bolder

and the world keeps on turning around

Wisdom
is overrated
like tears
are always jaded

Life keeps fading,
promises evading

and the world keeps on turning around

Lies
are mostly stupid
like love
is always splendid

We all keep moving,
mostly disapproving

and the world keeps on turning around

Peace
is merely dreaming
like words
are mostly learning

Just keep praying,
sometimes betraying

and the world keeps on turning around

Time
is just a word
like fear
is just a verb

Emmie Bedeker

Skepping

adam snak
die eerste asem
haal asem
kind
klein voëltjie
see en wind

adem diep diep
tot lighoofdig dronk
van lewe

tot die laaste

Toinette Pretorius

Sonbesie-tydkrete

Sonbesie op ’n takblaar is gelaai van die strale en skreeuend van die hitte, die tyd het aangebreek die Afrika-son het die Aarde kom soen met sy asem.

Somer warm, laggend en kaal val bruin op die Afrika-velle. Gekamoefleer in die bosveld, ’n teug van die koue bier wat skuimerig deur vleisrook trek.

My held, my grond, my vesting Afrika-sonsak. Sag groet jy die dag met die laaste skrille van die sonbesie-gille, dankie Afrika-somer jou tyd is hier!

Lea le Roux

My “Roeibootjie”-droom

Ek droom van ’n daggie wat net ek en jy in ’n roeibootjie sal vaar, op ’n rivier of ’n groot dam
Weg van verpligtinge by die werk en van die stad se geraas
Dit sal ’n ideale platform wees waar ons mekaar beter kan leer ken
Waar ons sal vergeet van tyd asof die hele dag net vir ons beskore is
Ek hoop om ’n vonkel in jou oë te sien as jy na my kyk
Ek wil my hart se diepste geheime met jou deel sonder om te skroom
’n Vrou wil graag liefde uitdeel maar ook weet dat sy baie spesiaal is
In die rustigheid van die omgewing sal alles ook in ons harte rustig raak
Vrede, innerlike versekering en uiterlike opgewondenheid sal in ons waargeneem kan word
Die glimlag op ons gesigte sal weerkaats wat in ons harte aangaan
Ons sing saam ’n nuwe lied vir ’n nuwe begin, nuwe uitdagings en nuwe avonture
’n Vonk in ons harte, trek ons nader aan mekaar
Ek begeer ’n sagte aanraking van jou hand en dalk ook ’n drukkie van jou kant
Of selfs ’n skelm soentjie wat my hart weer vinniger sal laat klop
Ek bid en glo dat liefde in ons lewens wakker gemaak sal word en sal groei
Dat ons saam sal roei om hierdie verhouding te laat werk
Mag ons in stille waters maar ook in woeste golwe aan mekaar gebind bly
My droom is dat ons saam sal kan bou op ’n toekoms, op ’n plekkie waar ons gelukkig sal wees
Ouderdom maak nie saak, solank ons net voluit lewe en elkeen sy passie uitleef
Dis my droom vir jou en my ... wens hierdie droom is baie naby om waar te word!

Anneke Barnard

Die uurglas

Wat is tyd
Is dit dan slegs nou tot in ewigheid?
Is tyd werklik ’n werklikheid
of dalk net ons as
waarnemers se illusie
’n mate waarmee ons dink en kyk?

Nie eers die die slimste van die slimstes
Kan tyd laat stadiger loop
of vinniger loop
of laat stilstaan nie
ook nie terugdraai nie

Al wil ieder en elk van ons
dit so graag doen
onsself met die verloop
daarvan versoen

Vooropgestelde mates
waarmee ons meet
ons vandag, ons gister, ons nou
Selfs die more wat nog kom

Die toe, die nou, die tussen-in
TYD wat gelaai
word met verwagting en hoop
Uitgewerk en opgesom
Slim, dom, kort, vet, lank
of maer
Pas elkeen in sy eie uurglas
wat stadig (of is dit vinnig)
leegloop

Corlietha Swart

Oordeelsdag

Agter die ou kerkhofmuur
tel geen sekonde, minuut of uur.
Marmerversteende engele wag
– soos ons almal maar –
ademloos op die Oordeelsdag ...

Maryn Vos

Perception of Impermanence

I drew a line in the cold, wet sand,
echoing the lifeline on my hand.
I watched the sea, blithely bubbling closer
and erase my line as it came spilling over.

Eternally triumphant the ocean retreats
and leaves behind no tribute or trace –
as if I never stroked the earth’s wet face –
small and insignificant, our individual feats.

Digging with my toe to find a shell among the stones,
a rush to beat the turning tide,
as crashing waves chase me away –
still grasping for a prize.

Scrabbling onto callous rocks, sharp and slippery
I hope to get a better view of the seeming endless sea,
but the horizon stretches on and on to weary wearied eyes,
reminding all how we must yield to that most constant entity.

Then a pebble, small and round
signals with the fading light,
and softly with the last rays crowned –
like a golden girl of dust –
I place it on a stony mound
as day turns into night.

Someday or tomorrow,
When you come walking on the beach,
You’ll see my castle in the sky –
Far from the ocean’s reach.

Malan van Rooyen

Hulle noem jou Vader

nog seer die hartletsel
asof dit gister was
sig syfer deur die tyd-heel verband
vorm laatnag trane

helder nog jou lag
asof dit gister was
die jaarkalender tel
baie mane het verby gegaan

duidelik nog jou breë glimlag
asof dit gister was
dis al weer nag
verby is nog ’n dag

Vader tyd vlieg jy of draal jy langsaam verby?

Racheal Trengove

Vasgevang op blink papier

Bottels en glase weergalm die dors wat hier sit.
’n Stukkie geskiedenis loop in by die deur.
Skoene blink met trots.
Tagtig jaar se geselskap maak vanaand weer sy rondtes in die donker kroeg.

Maak kennis met Geskiedenis, hande en oë sagter as oggendmis.
Jou naam is uit die bybel vertel hy jou en so sal hy dit onthou.
Maak dan kennis met sy mense, hulle is almal hier, vasgevang op blink papier in sy baadjiesak.
Aan die hart se kant ...

Deel tyd met Geskiedenis, vat klein slukkies van die verhale en verlange wat hy hier bedien.
Bottels en glase word dan stadig sagter en stiller, Geskiedenis staan op, dis tyd vir voetslaan.
Geselskap vir die pad is darem nooit te ver nie, dis mos daar in sy baadjie sak.
Aan die hart se kant ...

Mari de Beer

clocks ~

when clocks tick a rhyme
in a clockmaker’s shop
where time doesn’t stop or
mean anything as the
hands of the clock’s wheel
clockwise in springs of
a system of interlocks where
wheels determine
time,
time,
hands of the clock
tick tock
tick tick tick tock
when your mind won’t lock
’cause the clocks don’t stop
tick tock
tick tock
too many clocks never stop
in the clockmaker’s shop,

fuck, can time just please stop.

Annezel Meiring

Die dief in die nag

Jy kom soos ’n dief in die nag
Stilswyend en genadeloos
Ons is besig met planne vir more maar in jou mou is jy besig om te lag
Want jy is die meester van ons lewens so broos

Ons dink ons het altyd meer van jou
Maar sonder woord of blik of bloos besluit jy ons pret is gedaan
Geliefdes neem jy weg en dompel die gelukkiges met meer tyd in ’n onuitspreeklike rou
En skielik wens niemand meer vir sakke vol geld eerder net vir nog ’n tydjie saam

Ja mnr tyd. Jy het ons almal in die palm van jou hand
Ons is jou marionette wat vir jóú plesier dans
Tot jy besluit ons het geen doel meer en maak ons van kant
Ons drome en planne ontrafel jy saans en borduur vir ons ’n nuwe onbekende einde saamgeflans

Dit is hoekom, Mnr Tyd – jou ongenadiglike meester, ons jou sal fnuik
Want al slaan jy die kitaar oor die wat en wanneer in ons lewens
Sal ons met die bietjie of baie tyd tot ons beskikking steeds na die sterre reik
Ons sal voluit leef en die meeste van jou maak totdat die koerant deurgee ons begrafnis gegewens

Jy kan probeer om jouself te verbloem as ons vriend wat ons laat lag
Maar ons weet ... jy is eintlik net ’n dief in die nag

Evanthe Schurink

vlietende versplintering

een enkel sekonde gemeet teen tydloosheid
tydloosheid geweef in ons lewenssimfonie
simfonie van versplintering van die tik van tyd
tyd se korrel sand wat deur die uurglas splyt
splyt ’n druppel dou soos ’n blaar se val
val in een oomblik se ewigheid
ewigheid vir altyd verby
verby toe jy
jy deur my vingers gly
gly in tyd jou lewe verby
verby maar die pyn van ons leef
leef vir altyd se ewigheid binne my

Sanet Viljoen

Swart en wit

Die lewe se slakke-sloergang
hou die menswees in bedwang
Die hand wat hierdie land beheer
is onwillig om dié kwaad te keer
Rand en sent se doods-roetine,
die hoofman se enigste rang:
’n produksielyn
van swart en wit siele

Zerelda Esterhuizen

Oomblikke

In die kontinuum van tyd
wens ek ek kon terugdraai
na die oomblik wat ek vir hom ja gesê het
die oomblik wat ek hulle warm vasgehou het
die oomblik toe ek nog kon groet
die oomblik toe ek verwonderd was
die oomblik toe ek drade kon optel
die oomblik toe ek daai foute gemaak het
Maar tyd is arglistig en slim
jy sal nooit kan terugkeer
na wat was en jy kan net wens vir wat kon wees
Hy, die Horlosiemaker, hou dalk die wyster stewig vas
sodat ons nederige pionne kan leer en ja, ook wyser word

Barend van der Merwe

Die tyd van die toeps

Vir elke toep is daar tyd
Daar's ’n tyd vir Facebook
’n tyd vir Twitter
’n tyd vir Pinterest
en ’n tyd vir Instagram
’n tyd vir LinkedIn
en ’n tyd vir Google
’n tyd vir WhatsApp
en ’n tyd vir Tinder

Elke toep sluk sy deeltjie tyd

Annelize Bruwer

Slote

Ek staar in die spieël en sien die fyn lyntjies om my oë
Die herinneringe hoe hulle gevorm is maak my sommer bewoë
Hoe kon ek dink dat die lewe net so gaan bly soos daardie tyd
Is ek tevrede met waar ek is of voel ek spyt? 

Die lewe is een groot Ferrari, dis duur en dis net ’n gejaag
Jy is baie geseënd as jy betyds al jou drome, doelwitte en dagboekafsprake slaag
In ’n oogwink is alles verby
Of jy nou tien, twintig of tagtig kersies betyds op jou laaste verjaarsdagkoek kon kry. 

Een oomblik droom jy nog oor hoe jy die wêreld plat wil reis
Gaan ek ’n prokureur, dokter, algemene werker word of sorg ek dalk eendag vir my kinders tuis? 
As jy jou oë knip is jy al volwasse en miskien besig om planne vir geboue of karre op te stel
Jy wens so jy kon jou geliefdes wat altyd by jou was, in die hemel bel. 

Die sekondes wat tik, die horlosie wat loop
Dié is of jou beste vriend, of jou vyand wat stadig besig is om alles van jou te stroop
Die sand loop deur die uurglas, jy wil dit net stop 
Dit voel of jy alles in een dag in wil prop. 

Het ek al alles bereik wat ek wou, 
Is ek te besig om aan die verlede te klou? 
Huil ek te veel, lag ek te min, 
Is alles net te deurmekaar of maak die lewe se tyd vir my sin? 
Stadig maar seker hardloop die kalender soos ’n wafferse atleet vinnig verby
Die minuutwyser van die horlosie is besig om vyfde rat te kry
Die spieël wys my ek moet gou maak voor ek myself verwyt
Die lyntjies om my oë is eintlik klein slote van tyd. 

Rina Maritz

Strepieskode-sekondes

Met oë stip op die wysers gerig
staar sy na die ronde gesig

Gedagtes ver van waarna sy kyk
dink sy aan dinge sommer gelyk

Beelde flits soos ’n strepieskode
sekondes word opnuut gebore

Herinneringe uit jare word ontvou
Tyd van vreugde en tyd van rou

Vergeefs probeer sy wysers stop
Vas te hou die onthou in haar kop

Nommers gekerf om aan te dui
Wanneer is tyd vir altyd verby

Sestig tik taks maak minute vol
Omskep in ure laat dit tyd uitrol

Lewe en dood is ’n metgesel
Baie om daarvoor te vertel

Tog swyg sy want daar is nie keer
Soos tyd ons almal wys en leer

As liefde nie ons lewe regeer
Vergeefs probeer ons tyd te keer

Al wat oorbly is om harte reg te kry
Vergeet die gisters, dit is verby

Daar bly net een vraag onbeantwoord
Gooi die lelik nou oorboord

Want gesig sal sy krag verloor
Aan te dui als is ewig oor

Tree vir tree stap hul ritmies aan
So sal dit bly tot tyd vergaan

So dink sy haar sekondes en minute om
maak ure bymekaar in ’n groot drom

Maar tyd het die manier om goed te verweer
Die groot gat kan uitloop nie keer

Sy maak haar los van dinge wat blok
En luister na die dong van tyd se klok

Estelle Rubow

Onsterflikheid

In ’n tydelike staat van net maar wees
skulp ek soos die kluisenaarskrap
in ’n liggaam kortliks net geleen,
in die hier en nou maar nietig mens
– verganklikheid van bloed en vlees

my aardse bestaan deur tyd bepaal
– die opkoms van die son en maan –
seisoene wat siklies kom en gaan
van my verwyling hier die somtotaal

Maar my bewussyn, ja my siel
– nooit gebore of gesterf –
swerf saam met golwe van die tyd
wat om en om en op spiraal,
geëien deur die ewigheid

Karin Nieuwoudt

Toekomsdroom

met sielesmart en
brute vraag
stort haar oog en hart bitter
trane
bitter proe
bitter krank

haar ootmoedige smeek herhaal
soos ’n pendulum
tik tik
tik tik
in
maniese repetisie
o sal U met pleitrede voor die Vader
met heilige geweld
ingryp?
sodat hartstog weergalm
in die tronk van haar smart?

’n prisonier
in die martelhuis
van haar vraag
in die folterhel van
verdoemenis
knik haar knieë
swak
sielloos; leweloos
hooploos

maar
eendag is eendag
is U tog
haar blind-
werkende
krag

Elizabeth Kendall

My wens

Tyd kom lê in laslappies
vir altyd en vir nou
onthoutyd is blou,
routyd pers -
dit bloureën oor my heinings,
laventel teen my mure
tyd soek soms skuiling,
dit laat pyn en smart versag
as jy (geduldig) wag
tyd het vlerke,
boeie én krag –
mag jou en my menswees
sag toevou in tyd se asem

Skryfkompetisie: Tyd

Tyd-skryfkompetisie: Inskrywings I

The post Tyd-skryfkompetisie: Inskrywings II appeared first on LitNet.

Fragmente oor die Hanekam

’n swael swenk en tuimel teen
die rooi aand agter die Hanekam se kuif

’n piet-my-vrou se roep vou die donker oor
die silwer spore van  die kloof

my hart lê in die Hanekam se kom:
teen die golwende teerhout wat rooierig glim

en die melkhout, kershout en lepelhout wat staan
op die puntige sandsteenrotse waar die klipspringers se spore fyngetrap lê;

’n langstert suikervoël flap van speldekussing tot heuningbos
– pie-trie pie-trie –

en die noordewind kolk grimmig deur die klowe,
die wit-geel katstert dans, ’n rotsaalwyn blom

voor die rollende wolke aftuimel teen die hang;
’n donderstorm blits deur die mis.

dis die eensaamheid van die winterwind
wat in die klowe af om die fluitjiesriet huil

die somerson se hoë stil spel
waarteen die arend gly

stilte sak geleidelik om die vuur
die laaste stokke roer die pap en hurkend word die aand betrag

die voormoeders se spore
lê ingesluk deur grotte en ou stories se yl klanke

The post Fragmente oor die Hanekam appeared first on LitNet.

Wilna Snyman

Inleiding

“Ek staan verbyster voor die feit dat tyd die finale illusie van die mens se lewe is. Gaandeweg het al die gebeure van my lewe betekenis gekry.” Na ’n roemryke loopbaan wat strek oor meer as ’n halfeeu, kan Wilna Snyman voorwaar met trots terugkyk op ’n lewe en loopbaan vol hoogtepunte.

Geboorte

Op 14 September 1935, word Wilna Snyman gebore in Kimberley, van ouers Ben, ’n rekenmeester vir die Suid-Afrikaanse Spoorweë en Johanna Snyman, ’n onderwyseres. En watter vooruitsig wag toe nog op hierdie meisie! Vyf jaar later groei hul gesin toe haar ma geboorte skenk aan tweelingseuns, Bennie en Jannie. Haar skoolloopbaan begin in Oos-Londen, maar op 10-jarige ouderdom word die Snyman-gesin verplaas na Windhoek, kort voor die beëindiging van die Tweede Wêreldoorlog.

Sy onthou met heimwee die dae toe Mammie haar elke Saterdag ’n sjieling gegee het en sy haar ontvlugting in die bioskoop kon neem en aan haar drome en verbeelding vrye teuels gee. Miskien is dit hier waar die begeerte en verlange sy ontstaan gehad het om die verhoog te betree. Een so Saterdag het haar moeder haar vergesel om Gone with the Wind te gaan kyk en daar verloor sy haar hart op die aantreklike en sjarmante Clark Gable! Haar ma het haar geleer klavier speel en sy kon ure verwyl op die Collard & Collard.

Alhoewel hul dit nie breed gehad het nie, het haar ma altyd gesê, “Our house is very small, but there is always room in it for those we love.”

In 1950 verhuis die gesin na Worcester, waar sy twee jaar later matrikuleer aan Worcester Girls’ High. In Kaapstad ontvang sy beroepsvoorligting wat haar kompas in die rigting van onderwys draai en sy in haar moeder se voetspore volg. Terugskouend was The Forsaken Merman, die epiese gedig van Matthew Arnold, tydens haar eerstejaarskonsert, die toe nog ongeslypte diamant se debuut op die verhoog. Nadat sy as onderwyseres gekwalifiseer het by die Kaapstadse Onderwyskollege, begin sy in Januarie 1955 skool gee by die Raymond Laerskool in Goodwood. Vir ’n dekade hou sy skool met tussenposes.

Na ’n Sondagskoolkonsert waarin sy ’n rol in Vyf dogters, ’n komedie van Herman Steytler, gespeel het, stel regisseur Adriaan Eksteen haar voor aan Babs Laker wat gesê het, “My kind, jy het talent, ons moet hard werk.” Ondanks die feit dat sy bedags skoolgee, loop sy vir die volgende vier jaar deeltyds klas by Babs en later by Aletta Gericke.

“Die gesamentlike kreatiewe krag wat mentors en leermeesters met hul liefdevolle bemoediging en opregte belangstelling, mense soos Babs Laker, Alette Gericke en Truida Louw, oor die jare in my lewe gevorm het en wat ek in my loopbaan as aktrise vermag het, het ek grotendeels te danke aan die fondament wat hulle gelê het en hul invloed en inspirasie in die jare daarna.”

Eerste karakterrol    

Haar eerste karakterrol is in 1957 as Violetta in Die goue kring van Uys Krige, ter viering van die 75ste bestaansjaar van Johannesburg.

In 1959 nooi haar skoolvriendin, Esther, haar saam na ’n Landboudans in Stellenbosch saam met ’n vriend, Jaap Smit, wat ’n student in liggaamlike opvoedkunde was. Dié “blind date” het uitgeloop op ’n huwelik wat plaasgevind het op 6 April 1961 in die Moederkerk te Stellenbosch. “Ons was in alle opsigte twee pole, maar dit was klinkklaar dat ons vir baie seisoene saam sou kon dans deur die lewe.” Binne ongeveer drie jaar is hul geseën met drie kinders: Francois, Bennie en Lize.

Die sestigerjare        

In 1965 word Jaap by die Normaalkollege in Pretoria aangestel as senior dosent in liggaamlike opvoedkunde. Dié geografiese skuif het gelei tot heelwat veranderinge en meer betrokkenheid by verhoogproduksies. In 1966 het hulle gereeld TRUK se opvoerings bygewoon. Wilna is begeester deur hierdie opvoerings en ’n intense hunkering het ontstaan om weer deel te wees van toneel op die verhoog. Op grond van ervaring wat sy opgedoen het in ’n radiodrama, Drie dosyn rooi rose, kry sy die eerste rol op die professionele verhoog as Jeljena Andreijewna in Anton Tsjechof se Oom Wanja vir die 1967-speelvak by die Transvaalse Raad vir Uitvoerende Kunste (TRUK). Hierdie geleentheid was ’n hoogtepunt en sy deel die verhoog saam met Cobus Rossouw, Sandra Kotzé, Louis van Niekerk, Marga van Rooy, Kita Redelinghuys, James Norval, Carel Trichardt en Petru Wessels. Dit was ’n goeie leerskool en soos Francois Swart tereg gesê het, “Theatre is a jealous mistress, she demands all!” Wilna beaam, “Die voorvereiste van enige tipe kuns is passie, talent en eerlike toewyding. Dit spreek vanself dat dissipline, fokus en toewyding essensiële elemente in die skeppende proses sal wees. Die toegewyde akteur sal altyd streef na uitnemendheid in sy werk.”

In 1968 sluit Wilna aan by die TRUK-geselskap wat James Norval, Anna Cloete, Cobus Rossouw, sy vrou, Sandra Kotzé, Carel Trichardt en sy vrou, Petru Wessels, Marga van Rooy, Kita Redelinghuys, Patrick Mynhardt, Marius Weyers, Sandra Prinsloo, Louis van Niekerk, Frans Marx, George Ballot, Don Lamprecht, Annette Engelbrecht en Katinka Heyns insluit. Haar kontrak is nie die daaropvolgende jaar hernieu nie, wat haar noop om aflos onderwys te doen om die pot aan die kook te hou. “Die vermaaklikheidswêreld kan ’n venynige terrein wees. Om die handdoek in te gooi was nie vir my ’n opsie nie.”

Die sewentigs

In 1971 is PG du Plessis se verwerking van Mikro se Mattewis en Meraai op die planke gebring met Louis van Niekerk en Annette Engelbrecht in die titelrolle. Wilna het die rol vertolk van die oujongnooi Maatjie Visser. Die produksie het ongeëwenaarde sukses behaal. Daarna het sy die rol vertolk van Ma in Siener in die suburbs, waar sy vir ’n Fleur du Cap-prys genomineer is as beste aktrise.

Dit was ’n voorreg om in 1972 deel te wees van Friedrich Schiller se Maria Stuart, waar Wilna die rol van Elizabeth I vertolk met Sandra Prinsloo in die titelrol. Hierdie opvoering word tot vandag onthou as ’n hoogtepunt in die teaterbedryf.

In 1973 verhuis die Smit-gesin na die Stad van Goud, nadat Jaap aangestel word by die Randse Afrikaanse Universiteit in Johannesburg in die departement van opvoedkunde. Wilna het bedank by TRUK en weereens begin ’n nuwe fase in hul lewens.

Adam Small se klassieke stuk, Kanna, hy kô hystoe, is in 1974 vir die eerste maal deur TRUK opgevoer, met Wilna in die rol van Makiet. Dit was ’n wegholsukses en ’n keerpunt in haar loopbaan en lewe. “Na dit was daar nie meer by my enige twyfel dat daar wel vir my ’n toekoms in die teater lê nie. Dit het bewys dat daar geen toevalligheid in die sameloop van ons lewensomstandighede bestaan nie, maar dat alles volgens ’n Goddelike plan verloop.”

Ondanks die koms van televisie in 1975, wat noodgedwonge baie veranderinge in die vermaaklikheidswêreld teweeggebring het, het lewende teater haar eerste liefde gebly. Kunstenaars kon voortaan betrokke raak by verskeie vermaaklikheidsfasette soos radio, dramas, joernaalprogramme en oorklanking. Haar eerste ervaring met die medium van multikameras vir televisie, was met die vertaling van die Franse stuk La Musica deur Marguerite Duras in 1975, waar Wilna en Marius Weyers die twee sentrale karakters vertolk het. Daarna volg ’n Seder val in Waterkloof, ’n komedie van PG du Plessis. Tussen teaterwerk deur volg televisieproduksies soos Die kersietuin (Anton Tsjechof), Pase (August Strindberg) en The House of Bernarda Alba (Federico Garcia Lorca). Een van die opwindenste ervarings was Oresteia deur die Griekse dramaturg, Aischúlos, ’n trilogie vir KRUIK.

1980’s  

In 1981 maak Wilna deel uit van die span van grensverskuiwende kabaretprogramme saam met Merwede van der Merwe. Dit skop af met optredes saam met Laurika Rauch, Sonja Herholdt, Carike Keuzenkamp, Pieter-Dirk Uys en andere in die Musiek en liriek-reeks. Dit het die weg gebaan vir volbloed kabaretreekse soos Die lewe is ’n grenshotel, Die lewe is ’n maskerbal, Die lewe is ’n oude doos en Die lewe is ’n speeltoneel.  Hennie Aucamp som dit op: “Kabaret is beskaafde protes. Op artistieke wyse mag dit bereik wat baniere, stakings en geweld nie kan regkry nie; humor is sy basis. En humor is ’n oorlewingstaktiek …”

Die begin tagtigerjare was die begin van die bloeitydperk vir kabaret op televisie. Daar was Kabaret-Kabaret met Tobie Cronjé, Sam Marais, Jennifer Ferguson, Natalia de Rocha, Kurt Egelhof, Paul Ditchfield, Janice Honeyman, Paul Slabolepszy, Mike Huff, Amanda Strydom en Wilna; die Variété-reeks opgeneem van 1981 tot 1986 en in 1986 die eerste opname van ’n volledige musiekblyspel in Afrikaans, Goudstad, goue stad.

In 1981 is teaters landwyd oopgestel vir alle bevolkingsgroepe en die Pretoria Staatsteater open sy deure. Die vlagskip en hoogtepunt van die openingseisoen was die aanbieding van die epiese versdrama, Germanicus, deur NP van Wyk Louw. Siener in die suburbs en Kanna, hy kô huistoe is ook in die Staatsteater herhaal. Die Napolitaanse komedie, Filumena deur Eduardo de Filippo, was een van die produksies in die openingseisoen. In die tydvak van 1981 tot 1986 het Wilna op vryskutbasis vir kunsterade in Kaapstad, Durban, Windhoek en Bloemfontein, sowel as die Markteater, KKNK en Grahamstadse Kunstefees gespeel.

Die enigste Shakespeare-produksie waarin Wilna gespeel het was in Hamlet, as Gertrude saam met Louis van Niekerk, Marius Weyers en Sandra Prinsloo. Dit was ook Francois Swart se laaste produksie voor sy dood.

Die negentigs

In 1990 open Wilna se eerste solovertolking by die Grahamstadse Kunstefees met Dear Mrs Steyn, die verhaal van Emily Hobhouse, ’n projek wat vyf jaar geneem het om te verwesenlik onder leiding van Deon Opperman. Die sukses van die solostuk neem dit na Suid-Afrikaanse ambassades in Engeland, Skotland, Duitsland en Oostenryk, waar dit opgevoer word. Die vertolking van die verhaal van hierdie merkwaardige Britse vrou wat haar tydens die Anglo Boereoorlog oor die vroue en kinders in die Britse konsentrasiekampe ontferm het, is ’n hoogtepunt in haar latere loopbaan. Die historiese samestelling is gedoen uit die geskrifte en briewe van Emily Hobhouse tydens die Anglo Boereoorlog. Die boek, Boer War Letters, is saamgestel deur Rykie van Reenen en Deon Opperman het gehelp met die samestelling van die teks en die regie van die verhoogstuk waarmee Wilna landswyd opgetree het. “Talle interessante ervarings tydens hierdie solo optrede en die reis, wat my nie onveranderd gelaat het nie, bly my nog steeds by. Tot vandag toe is dit, asook Makiet in Adam Small se Kanna, hy kô huistoe van die hoogtepunte van my loopbaan en lewe.”

Met hul aftrede in 1993, verhuis die egpaar na Franschhoek, waar sy verskeie produksies doen vir Marthinus Basson asook aanbieder word van Anne Myers se TV kookprogram, Food for Life. Sweet Sorrows volg in 1995, ’n eenvrouvertoning wat Deon Opperman spesiaal vir haar geskryf het en waarmee sy die land volgetoer het.                                                                             

Na drie jaar in Franschhoek, koop hulle ’n vakansiehuis in Hermanus en ’n meenthuis in Durbanville.

In 1999 tree sy op uitnodiging van Carel Trichardt en Petru Wessels weer op in Dear Mrs Steyn. Dit lei tot ’n landswye toer in die verloop van die gedenkfeeste van die Anglo-Boereoorlog van 1999 tot 2002. Kort hierna word sy die rol aangebied van die matriarg, Madel Terreblanche, in die reeks 7de laan, wat haar die nuwe millennium inlei.

Die nuwe eeu

In 2002 word Wilna gediagnoseer met borskanker,’n ervaring wat sy beskryf as “iets wat my lewe verryk en my gees bevry het”. Die gewas is verwyder en sy het bestraling ontvang. Oor die jare het sy gereeld opgetree as motiveringspreker vir KANSA en ander organisasies.

In 2006 word haar outobiografie, genaamd Memoires (Hemel & See Boeke), gepubliseer.

In 2011 het sy die rol van Ouma vertolk in die televisiereeks, Hartland.

Aftrede  

Tydens haar aftrede woon sy op Hermanus. Na haar man se afsterwe het sy haar gevestig in ’n aftreeoord. Haar oudste seun, sy vrou en twee kinders woon in Engeland. Bennie, Lize en klein Lukas in Durbanville en haar dogter Lize en haar seuntjie in Hermanus.

Tydens haar roemryke loopbaan, waarin hierdie ongeslypte diamant nou tot haar volle reg gekom het na haar meer as vyftig jaar in die vermaaklikheidsbedryf, het sy 19 toekennings ontvang asook 10 nominasies. Sy bly ondanks al hierdie suksesse ’n nederige Christen en sê: “Ons is per slot van rekening doodgewone mense wat slegs ’n buitengewone werk doen.”

Oor die toekoms van teater in Suid-Afrika sê Wilna: “Die toekoms van die teater word deur die eeue heen bepaal deur die geskiedkundige, politieke, sosiale en geestelike verhaal van die mens. En daarom sal die teater, soos Geloof en Hoop en Liefde altyd die kern vorm van ’n eeue oue verhaal wat geen spesifieke begin of einde het nie. Dit vorm ’n integrale deel van ons menswees en ons interaksie met die Goddelike en die ewige soeke na die Waarheid.”

’n Tyd om te kom en ’n tyd om te gaan

“Onwillekeurig kyk ek terug op die sewe dekades van my lewe. Ek staan weerloos voor die ontdekking dat verandering en transformasie intrinsiek deel is van die mens se lotsbestemming. Die lewe is kosbaar, niks is tevergeefs nie, alles wat ons op ons lewenspad te beurt val is betekenisvol, as die krag van Goddelike liefde ons vertrek- en eindpunt sal wees. Daar is ’n tyd om te kom en ’n tyd om te gaan, by wyse van spreke.”

The post Wilna Snyman, diamant van die kunste appeared first on LitNet.

• Lees deel 1 hier.
• Lees deel 2 hier.

Ennie koningin het toe huis toe gegan en sy’t wee voorie spieel gat staan en sy’t gesê:

“Spieëltjie, spieëltjie tienie muur,
Wie is die mooiste en pragtigste in ôs land?”

Ennie spieëltjie het gesê soes dit al gesê het:

“My koningin, djy is beeldskoon,
maa Sneeuwit wat byrie siewe kabouters
innie bos bly is ’n duisend kee mooier as djy.”

Toe sy hoo wattie spieltjie gesê het, het sy gebiewe en skud van kwaad kan wies.

“Sneeuwit sal dood!” het sy geskrie, “al issitie laaste ding wat ek doen.”

Sy’t toe na ’n geheime kame toe gegan, waa niemand haa sou kry nie, en daa het sy ’n giftige appel gemaak. Die appel het soe mooi gelyk – dit was bloedrooi annie een helfte vannie appel, en wit annie annekant vannie appel. Die bloedrooi kant het soe lekke sappig gelyk, soedat wie oek al dit sien dit somme dadelik sal wil hê. Maa as hulle net ’n stukkie vannit iet sal hulle doodgan.

Toe sy klaa die appel gemaakit, het sy haa make-up angesit en haa angetrek soes ’n baie arm vrou. Sy’t toe oo siewe berge gestap, totdat sy byrie huis gekommit waa die siewe kabouters gebly het. En toe sy annie deu klop, het Sneeuwit haa kop by die venste uitgestiek en virrie vrou gesê: “Sorrie antie, maa ek kan niemand lat inkô nie, wan die siewe kabouters het vi my gesê ek moetie.”

“Niee, dis oukei!” hettie vrou geantwoord, “ek kan somme maklik my appels iewers anners gat vekoep. Maa moetie warrie nie, ek sal vi jou een veniet gie.”

“Niee dankie!” het Sneeuwit gesê, “Ek mag niks van niemand af vattie.”

“Is djy bang die appel vegiftig jou?” hettie vrou gevra. “Kyk hie, ek sallie appel in twie sny. Ek sal vi jou die kant gie wat soe lekke rooi en sappig is om te iet, en ek sallie anner kant iet.” Die appel was gemaak dat allie gif innie lekke rooi kant vannie appel gesit het.

Toe Sneeuwit sien hoe lekke rooi en sappig die appel is, toe water haa mond vi dit. En toe sy sien dattie vrou die een helfte vannie appel iet, toe kon sy dittie mee langer hou nie. Sy’t toe die giftige helfte vannie appel by die vrou gevat. Maa dit wassie eens lank na sy ’n happie van appel gevat hettie dat sy net daa dood oppie vloer neegevallit.

Die koningin het vi Sneeuwit veil angekyk soes sy dood gelê het oppie vloer. Sy’t kliphard gelag en geskrie: “Soe wit soes sneeu, soe rooi soes bloed, soe swart soes ebbehout! Dié kee sallie kabouters jou nie kan wee liewendig maakie.”

Sy’t toe trug na haa huis toe gegan en toe sy daa kô het sy wee virrie spieëltjie gevra:

“Spieëltjie, spieëltjie tienie muur,
Wie is die mooiste en pragtigste in ôs land?”

Ennie spieëltjie het toe uiteindelik gesê:

“My koningin, nou is djy die mooiste!”

Haa jaloerse hart het toe uiteindelik vriede gehad, soeveel vriede as wat ’n jaloerse hart kan hê.

Toe die kabouters die aand byrie huis kô, het hulle vi Sneeuwit kô kry daa wat sy dood oppie vloer gelê het. Hulle het gesien dat daa niks asem by haa uitkô nie, en dat sy dood was. Hulle het haa opgelig om te kyk of daa nie iets giftig op haa issie. Hulle het haa rok se toue gesny, hulle het haa hare gekam, en haa met water en wyn gewas, maa niks het gewêkie. Die arme Sneeuwit was dood.

Hulle het haa toe op ’n raam neegelê en amal het toe om haa kis gat sit en huil en treur vi drie hele dae.

Hulle het toe ’n plan gemaak om haa na die dêre dag te begrawe, maa hulle het gesien dat dit nog lyk soes sy liewe, wan haa wange was nog bloedrooi. Toe sê hulle: “Ôs kan haa nog nooit innie donke grondgat sittie.” En toe maak hulle vi haa ’n kis uit glas uit waa hulle haa van alle kante af kon sien. Hulle het haa toe daa’in neegelê. En oppie glaskis geskryf dat sy ’n prinses was en dat haa naam Sneeuwit is. Hulle het toe haa kis naby hulle huis tienie berg gat sit, en een van hulle het altyd by die kis gebly om na dit te kyk.

Die voëltjies het oek gekô en by Sneeuwit getreur. Eeste het ’n uil gekô, toe ’n kraai, en toe ’n duif.

Sneeuwit het vi ’n lang tyd soe gelê, en niks het geveannerie. Dit het maa net gelyk soes sy lê en slaap, wan sy was nog steeds soe wit soes sneeu, en haa wange was soe rooi soes bloed, en haa hare was soe swart soes ebbehout.

Maa eendag toe kommit dat ’n prins deurie woud en veby die kabouters se huis kô ry het. Hy’t tienie berg die glaskis gesien en toe hy gat kyk wie innie kis lê, het hy vi Sneeuwit gesien. Hy het net daa velief geraak op haa. Hy’t toe gelies wat geskryf was oppie kis. Toe sê hy virrie kabouters: “Gie vi my die kis met Sneeuwit in en ek sal vi julle ienige iets gie wat julle wil hê.”

Maarie kabouters sê toe vi hom dat hulle sal die kis vi niks innie wêreld veruillie.

Maa toe sê hy: “Ek vra julle baie mooi. Gie my asseblief net die kis, wan ek kannie ’n dag gan sonner om vi Sneeuwit te sien nie. As julle instem sal ek agte julle kyk soes julle my broes is en vi julle die hoegste eer innie land gie.”

Toe die kabouters sien hoe die prins vi hulle smeek om vi Sneeuwit in haa glaskis vi hom te gie, het hulle hom jamme gekry en toe die kis vi hom gegie. Die prins het toe sy amptenare geroep en vi hulle gesê hulle moet die kis op hulle skouers na sy pa se paleis toe dra.

Nou soes hulle geloep het, het een vannie amptenare se voet by ’n bos vasgehaak. En met die geskud vannie kis toe skud die stukkie appel in Sneeuwit se keel los en dit val toe uit haa mond uit. Dit wassie lank daana nie, toe maak Sneeuwit haa oë oep. Sy’t die kis se deksel afgegooi en kietsregop gesit, liewendig en gesond.

“Ooh jinne! Waa is ek dan nou?” het sy uitgeroep.

Die prins het toe vol blydskap geantwoord: “Djy’s met my nou.” Hy vetel toe vi haa alles en toe sê hy vi haa: “Ek sal aire vi jou wil hê dan ienige iets anners in die hele wêreld in. Sal djy asseblief saam met my gan na my pa se kasteel toe, en my dan met my trou?”

Sneeuwit het toe ingestem, en saam mettie prins gegan om saamit hom te trou. Hulle troue was soe grênd en dit was gehou met net die beste kosse, ennie beste musiek-bands, ennie beste van alles.

Maa Sneeuwit se slegte stiefma was oek genooi na die fees toe. Sy’t toe vi haa mooi angetrek en toe gat staan sy voorie spieëltjie en sê toe:

“Spieëltjie, spieëltjie tienie muur,
Wie is die mooiste en pragtigste in ôs land?”

Ennie spieëltjie het gesê:

“Ai, my koningin, al is daa net een wat soe mooi is soes djy is,
is die niewe bruid ’n duisend kee mooier dan jou.”

Die koningin het net daa gesnep, en beginte vloek en skel, en sy was soe kwaad dat sy die goed om haa beginte stukkend gooi het. Sy’t eeste gedink dat sy sallie na die troue toe gannie. Maa toe dink sy dat sy sal nooit vriede kry totdat sy nie self die bruid gesien hettie. En toe sy haa sien, toe wiet sy dadelik dat dit Sneeuwit is. Sy’t soe kwaad geraak dat sy nie kon beweegie, maa oek ommat hulle gereed was vi haa. Hulle het haa vuuwarm ysteskoene lat antrek om te dans totdat sy dood neegevallit.

En dis die storie van Sneeuwit ennie siewe kabouters.

Lees ook:

Sprokies in Kaaps: Sneeuwit ennie siewe dwergies (deel 1)

Sprokies in Kaaps: Sneeuwit ennie siewe dwergies (deel 2)

The post Sprokies in Kaaps: Sneeuwit ennie siewe dwergies (deel 3) appeared first on LitNet.

Helena Gunter se bundel Tweespoor is Saterdag 8 September in die Drostdy-teater op Stellenbosch bekendgestel. Gerard Scholtz het met haar gesels.

Helena Gunter en Gerard Scholtz
Foto: Naomi Bruwer

Tweespoor

Helena Gunter

Protea Boekhuis

ISBN: 9781485309291

Opsomming

In 1920 skilder Paul Klee die olieverf-skildery, Angelus Novus. In 1940 vertolk Walter Benjamin in sy geskrif, “Űber den Begriff der Geschichte”, dat dít is hoe die engel van die geskiedenis moet lyk: met oopgesperde vlerke, op die punt om weg te vlieg, kyk hy om. Hy sien ’n katastrofiese verlede, wil terug, die wrakstukke wat hy daar sien opruim, maar ’n storm uit die paradys het hom aan die vlerke beet, waai hom genadeloos die toekoms in.

In die eerste gedeelte van Tweespoor word ’n spesifieke suider-afrikaanse verlede ontgin, en in die tweede ’n stormagtige eietydse werklikheid. Benewens dié twee spore waarop die bundel kortprosa loop, veroorsaak die geskiedenis wat ingesement in die psiges van karakters lê, en die opsies wat die hede bied, ’n turbulensie wat mense in twee rye spore laat loop.

Bron: Protea Boekhuis

Lees ook

Tweespoor deur Helena Gunter: ’n resensie

The post Video: <i>Tweespoor</i> deur Helena Gunter word bekendgestel appeared first on LitNet.

Klaas Delrue gesels met Naomi Meyer oor sy deelname aan die Festival voor het Afrikaans 2018.

Dag, Klaas Delrue! U is leadsanger van die Vlaamse band Yevgueni. Wil u dalk nog van u agtergrond vertel?

Yevgueni werd opgericht door drie vrienden in 2000 als een studentikoos trio. Later, vanaf 2005 werd het een vijfkoppige band. Van bij het begin besloten we om in het Nederlands te zingen. Ons eerste optreden was het Interfacultair Songfestival, een muziekwedstrijd tussen faculteiten aan de KU Leuven. We wonnen de jury én de publieksprijs waarna we besloten om nooit meer te stoppen. In 2002 wonnen we de Nekka-wedstrijd, een Vlaamse wedstrijd voor Nederlandstalige muziek, en in 2005 kwam ons debuutalbum “Kannibaal” uit. Sindsdien maakten we 6 studio-albums en 1 live-album, bouwden we een sterke live-reputatie uit in culturele centra, clubs en festivals, waaronder Festival Dranouter, het voormalige Marktrock (Leuven), Maanrock (Mechelen), Gentse Feesten, enz. In 2013 kregen we de Vlaamse Cultuurprijs voor Muziek. In oktober 2017 werd ons meest recente album “Tijd is Alles” gereleased waarmee we momenteel langs Vlaamse culturele centra toeren.

Wat is u rol by die Festival voor het Afrikaans vanjaar?

Ik ben te gast op zondag 23 maart als Nederlandstalige artiest met een groot hart voor Zuid-Afrika, maar ook als muzikale en persoonlijke vriend van Stefan Dixon. Vorig jaar hadden Stefan en ikzelf een radiohit in Vlaanderen met zijn nummer “Vir Nou” waar ik een Nederlandste strofe aan toevoegde. De Grande Finale op zondag wordt een sluitstuk waarbij heel veel muzikale gasten samenwerken met het Zuid-Afrikaanse Wasgoedlyn. Het ben ontzettend blij om één van de gasten te mogen zijn die dag. Ik kijk er heel erg naar uit.

Waarom is u betrokke by 'n fees in Nederland waar die klem en fokus op die taal Afrikaans is?

Met Yevgueni zijn we al jaren geïnteresseerd om vroeg of laat met onze muziek naar Zuid-Afrika te trekken. Tot nu toe kwamen er altijd een aantal praktische en persoonlijke bezwaren tussen maar we zijn vastberaden om dit jaar de daad bij het woord te voeren. In 2013 maakte ik met mijn vrouw een grote reis van zes weken door Zuid-Afrika, van Kaapstad tot Johannesburg en alles ertussen. Een jaar later leerde ik op een open mic in Het Depot in Leuven (de concertzaal waar ik werk) Stefan Dixon kennen. We raakten zeer snel bevriend en gingen ook samenwerken. Sindsdien zijn onze plannen om naar Zuid-Afrika te trekken steeds concreter geworden. We zijn ook ingeschreven voor Woordfees 2019 en wachten op de selectie. Het is dus zeer fijn om ook op het Festival voor het Afrikaans in Amsterdam uitgenodigd te zijn.

Was u al vantevore in Suid-Afrika? Of wil u vertel van u belangstelling in die land?

Als Nederlandstalige band zijn er sowieso niet zo heel veel taalgebieden waar je met je muziek terecht kan. Daardoor was ik als muzikant ook al geïnteresseerd in het land voor ik er ooit geweest was. Maar in 2013 was ik dus op reis in Zuid-Afrika en raakte ik ontzettend hard onder de indruk van de ongelooflijke rijkdom van het land, de veelzijdigheid, en ook wel de complexiteit natuurlijk. Het was de mooiste, meest indrukwekkende reis uit mijn leven. Ik had er ook een aantal fijne muzikale ontmoetingen. Sindsdien ben ik dus vastberaden om terug te keren als muzikant.

Gaan u die Festival voor het Afrikaans ook kan geniet en sekere van die geleenthede sommer vir die pret of genot daarvan bywoon? Waarna sien u uit wat vanjaar op die program sal wees?

Helaas hebben we een zeer druk weekend met Yevgueni. We hebben een optreden in Vlaanderen op 21/9 en twee optredens op 22/9. Bovendien is mijn vrouw ook hoogzwanger. De geboorte is verwacht voor 10 oktober dus we beginnen al wat zenuwachtig te worden. Daardoor zal ik dus helaas enkel op zondag naar Amsterdam kunnen komen voor de repetitie en ons optreden tijdens de Grande Finale. Maar ik ben vanzelfsprekend zeer benieuwd om mijn Zuid-Afrikaanse collega’s te ontmoeten! 

Hannelore oor Festival voor het Afrikaans 2018: kyk ’n video-onderhoud

Churchil Naudé oor Festival voor het Afrikaans 2018

Laurika Rauch oor Festival voor het Afrikaans 2018

Frazer Barry oor Festival voor het Afrikaans 2018

The post Klaas Delrue oor Festival voor het Afrikaans 2018 appeared first on LitNet.

Naomi Meyer gesels met Alexa Strachan oor Aardklop 2018.

Alexa Strachan

Alexa, dis weer amper tyd vir Aardklop. Waarna sien jy uit op vanjaar se feesprogram?

Ek sê altyd dis soos om tussen jou kinders te kies. Maar ek dink darem almal sal verstaan as ons opgewonde is oor die feit dat Nataniël vir die eerste keer by ons is. Nadat ek vir twee jaar in sy ore geneul het, het hy maar ingestem.

Hierdie jaar het ons ook werklik ’n opwindende visuele kunste aanbod, waarvoor Johan Thom, ons kurator, die krediet verdien.

Diane Victor is ons feeskunstenaar, en ander kunstenaars sluit in Marina Abromović (Serwië), Donald Wasswa (Uganda), Angus Taylor, Shenaz Mahomed, Liza Grobler … dis ’n lekker indrukwekkende lys van kunstenaars, en kunsliefhebbers het reeds laat weet hoe hulle hierna uitsien.

Die oorhoofse tema is Spoke, diewe en digters, wat sommer boonop vir my lekker op die tong val.

Lesers kan dus gerus kennis neem van die Kunssafari op Maandag 1 Oktober.

Van watter produksies kan mense vanjaar kennis neem, of waarvan wil jy hulle vertel waarvan hulle dalk nog nie weet nie?

Ons volledige program is reeds bekendgestel, maar daar is wel enkele nuwighede wat intussen bygekom het — lekker projekte wat ekstra tekstuur aan die feesprogram gee.

- Kobus Burger (Uitvoerende regisseur: Drama RSG) kom lei ’n paar teatergesprekke rondom die produksies Huishou, Swerfgoed en Fotostaatmasjien. Die gesprekke word met die onderskeie geselskappe gevoer, na afloop van sommige uitvoerings. Dit bied ’n lekker platform vir interessante diskoers waaraan feesgangers gratis kan kom deelneem.

- Strauss & Co bied gratis kunswaardasies aan op 2 Oktober. As feesgangers dus wonder of die erfstuk van Ouma iets werd is, moet hulle gerus ’n draai maak.

- In samewerking met Strauss & Co bied Wilhelm van Rensburg ook ’n praatjie aan: Die lewe en tye van Christo Coetzee (Dinsdag 2 Oktober 12:00 -13:00).

- Loer gerus ook op ons webwerf oor plaaslike museumbesoeke, die Bult Erfenis Staproete, en ’n Grofsmit demonstrasie by die President Pretorius Museum vir feesgangers met ’n belangstelling in die plaaslike geskiedenis.

- Na verlede jaar se suksevolle produksiebestuurwerkswinkels, herhaal ons dit hierdie jaar, en brei ons dan ook die aanbod uit: Saam met Artéma, en met die ATKV se ondersteuning,bied ons ook ’n kortkursus in verhoogbestuur aan. Suksesvolle kursusgangers sal boonop ’n sertifikaat vanaf die NWU ontvang — ’n stukkie papier vir daardie CV is mos altyd handig.

Ek glo dat ons moet bly terugploeg in en ontwikkel aan ons bedryf, ons kan nie net sit en kla oor opleiding nie.

 - Dan is dit ook héérlik dat Maboneng Township Art Tours uitbrei na Ikageng! Dis die tipe projek wat ek onsbeskaamd as ’n witbroodjie sal uitsonder. Ek het die huisgalerye in Alexandra vroeër die jaar saam met Siphiwe Ngwenya besoek,en die gasvryheid van huiseienaars, die gemaklike en spontane interaksie tussen inwoners en besoekers, jonk en oud, die opwinding en kreatiewe energie het gesorg vir ’n heerlike ervaring — dis die tipe innoverende entrepeneurskap waarvoor ek persoonlik soveel respek het. 

Ek het dadelik gehoop ons kan in Ikageng by ’n uitbreiding van hierdie projek betrokke raak, en sowaar het Siphiwe-hulle dit betyds vir Aardklop kon laat gebeur. Ek kan nie wag om te sien hoe feesgangers hierop gaan reageer nie, en ek hoop dat die projek jaarliks sal groei.

Hoe baat die gemeenskap by Aardklop?

Watter aspekte of items op die program is gratis?

• Ek dink die feestterrein se toegang (R30, en kinders o/12 gratis) is so weglaatbaar klein, dat dit genoem moet word.
• Op die feesterrein is daar natuurlik die kykNET-verhoog en Aardklop OntProp-verhoog, wat daagliks gratis vermaak aanbied. OntProp is natuurlik ’n woordspeling wat verwys na unplugged:
• Op hierdie verhoog is alle musiek lewendig, geen backtracks nie.
• Die boekgesprekke by die ATKV-Boeke-Oase, asook Rede-kabel Gesprekkereeks by die NWU Besigheidskool / Netwerk24 Feeskafee, en die teatergesprekke is ook gratis.

Watter debuutproduksies is vanjaar daar, of watter pryswennerproduksies speel vanjaar daar?

Ons het ’n sterk aanbod debuutwerke, oa My Seuns, Bloed en Bodem, Huishou wat relevante kwessies aanspreek wat myns insiens een van teater se take is.Ons het ook lekker aweregse debute, soos Wessel Pretorius se Lykskou met Je-Ani Swiegelaar en Bouwer Bosch. Wessel hanteer ook die regie van ’n nuwe Ludwig Binge-stuk, met onder andere De Klerk Oelofse in die rolverderling. Hierdie stuk lewer kommentaar oor geslagsgelykhied, magsmisbruik en homofobie, in ’n reeks sketse , onder die titel My mense is die die kluts kwyt — ek dink die titel spreek sommer vanself, want ons is bietjie die kluts kwyt, nie waar nie?

Ons vriende van die US Woordfees bring vir ons Toutjies en Ferreira, met onder andere Frank Opperman, Antoinette Kellermann en Joanie Combrinck.

Die musiekprogram is eweneens vol. Vanaf Snotkop na Elvis Blue, na die Parlotones. Die 2017 kykNET-Fiëstas genomineerde Conroy Cupido bring ’n debuutwerk Händel Masterpieces, vir klassieke musiekliefhebbers.

Altyd ook lekker om treffer- en bekroonde produksies verdere speelvakke te kan gee. Hieronder sou ek verseker Swerfgoed en Fotostaatmasjien (Anna-Mart van der Merwe speel in beide) noem. Een van my persoonlike gunstelinge is Bal-oog en Brommel — ’n produksie vir die jonk van gees, ek het lanklaas soveel pret gehad in ’n  teater! Antoinette Kellermann skitter in Hierdie Lewe, en dieselfde kan van onder andere Dean John Smith in Klippe wat val gesê word. Ek is ook baie bly dat June von Merch en Hilandi du Toit met die bekroonde Gesnaarde Gedigte op die program is.

Hilandi bring ook saam met Olga Leonard en Babette Viljoen ’n debuutwerk met die titel Krog — ek hoef seker nie uit te wei oor waarom ’n woordkunsprogram oor Antjie Krog uitstaan nie!

Wat presies is die Aardklop-app en hoe gaan dit mense se lewens makliker maak?

Wat is die lekkerste en die mees uitdagende aspekte daarvan om ’n fees te reël en hoe bied mens iets vir almal se smaak?

Mees uitdagende en lekkerste lê nie noodwendig maklik langs mekaar nie. Ek raak soms bietjie gefrustreerd met goedbedoelde, maar totaal onkundige raad, en veral met die burokrasie, dan haal ek diep asem en beur voort. Maar, dit is wel ’n lekker uitdaging om die reusagtige legkaart te bou: om ’n program saam te stel waarop jy artistiek trots is, maar wat die fees nie tot die rand van finansiële ondergang gaan lei nie. En mens moet altyd onthou dat jou persoonlike smaak eintlik niks met die feesaanbod uit te waai het nie. Balans bly die wagwoord.

Aardklop het verlede jaar die Fiësta-toekenning as gewildste fees ontvang. Hoe gaan julle hierop voortbou?

Dis nie altyd maklik om sukses te herhaal nie. (Vra maar die Springbokke oor verlede Saterdag se vertoning teenoor die All Blacks …)

Ons glo dat feesgangers ons gekies het as hulle gewildste fees vanweë ’n verskeidenheid redes, en die programaanbod is natuurlik een. Maar ons probeer verder regtig na ons feesgangers luister.  Wanneer hulle dus bv vra vir ’n bekostigbare feesterrein, of vir ’n groter aanbod van proe-ervarings, of kla oor diensverskaffers, gee ons in diepte aandag.

Dit bly onmoontlik om almal 100% tevrede te hou, maar solank as wat mens in voeling bly met jou mark, en aan hulle terugvoer gee, al kan jy nie altyd aan versoeke voldoen nie, glo ek jy is op die regte pad. Potchefstromers se gasvryheid speel natuurlik ook ’n belangrike rol.

Die feesganger se totale ervaring gaan maak dat hy terugkom, en dis waarna ons bly streef: ’n kwaliteitervaring op elke moontlike vlak.

Lees ook:

Aardklop 2018: Volledige program beskikbaar

The post Lees en luister: ’n onderhoud met Alexa Strachan oor Aardklop 2018 appeared first on LitNet.

Dit kom soos ’n ongenooide gas
Dit groei onbewustelik en op ’n dag vat dit jou net vas
Uit die bloute daag dit op en begin stadig oorvat
Dan elke dag begin dit meer en meer van jou vat
Eers in kleinmaat neem dit beheer
En dan skielik word jy heeltemal daardeur regeer
Al weerstand aan die begin is ’n hoop pille
Soos dit vorder besef jy amper daagliks nuwe rukke en grille
Dit tap elke bietjie energie en lewenslus uit jou
Die pyne en depressie wat dit gee neem ongoddelik baie uit jou
Dit fluister elke dag die realiteit van die dood in albei jou ore
Jou gees wil voort maar jou liggaam gee eenvoudig net in vir die eise
Dan skielik op ’n dag bereik dit die punt waar ’n dokter jou meedeel jy is te swak om te werk
Jy besef dan hoe siek jy is en al genade is jou toevlug na God en die Kerk
Jy raak al hoe meer vervreemd van die wêreld en jou bed word jou anker
Jou nagte word gekenmerk deur pyn en wakker lê en die dood kom sit swaar op jou gedagtes
Jy leer ken ander wat dieselfde pad loop met die parasiet in jou
Almal bemoedig en gee raad maar dan een vir een vat die dood hul weg van jou
By elke begrafnis as jy die potblou lyk aanskou besef jy dit is dalk next time jy
Die lewe word ’n oorlewing dag vir dag
Mislikheid oorheers jou hele wese en jy vergeet hoe dit is om te kan lag
Nuwe babas word gebore en jy raak glad nie geheg jy vorm nie eens ’n bond
Jou familie raak soos vreemdelinge jou getroue vriende loop elders rond
Jou dae word opgedeel in pille vat en pyn verduur
Jy raak gewoond aan hospitale en klinieke waar jy sit vir menige uur
Dan op ’n dag deel die dokter jou mee jy is sterk genoeg om die gif te kry
Jy raak vanuit ’n diep vergete plek opgewonde finally die cure om die parasiet uit jou lewe te kry
Jy droom drome van ’n nuwe môre jou lewenslus kom stukkie vir stukkie terug
Jy kry hoop dat jy na soveel pyn en soveel leiding na ’n nuwe more sal kan ontvlug
Jy hoor van die gevolge van die gif en jy dink niks is erger as dit wat die parasiet kon doen
Jy kyk daarby verby en jy fokus net op die genesing wat die gif in jou lewe gaan kom doen
Jy is opgewonde as jy vir jou eerste sessie gaan om die gif te ontvang
Die gevolge kan maar kom fok dit ek gaan my lewe terugkry waarna ek al so verlang
Jy sit en kyk hoe die gif deur die drip loop druppel vir druppel in jou aar
Die nurse sê as jy duiselig word moet jy net asemhaal want dit sal bedaar
Dan skielik raak dit swart voor jou en jou liggaam word oorgevat deur ’n onbekende mislike mislike gevoel
Jy word so daardeur oorweldig jou liggaam is nie bestand en jy pass uit want jy is nie bestand teen daai mislike siek gevoel
Jy skrik wakker ure later in jou bed met geen idée hoe jy daar gekom het nie
Dan ontdek jy daai rou gevoel in jou maag jy proe die kak smaak wat ewe skielik in mond gekom het
Jy bewe soos ’n riet want jy’t nog nooit sulke koue ervaar nie. Nuwe angs neem in jou lewe plek in
Jy het die diepste honger en dors maar sodra jy begin eet kom neem daai wurg van naarheid plek in
Dit oorweldig elke deel van jou bewende liggaam en elke keer as jy opbring voel dit of die lewe uit jou gaan
Almal rondom jou bed huil vir die uitdrukking op jou gesig
Jy vra nie vir ’n spieël nie want jy wil nie aanskou nie want jy voel jy is bang vir jou eie gesig
Ure word aande van slapelose nagte en dae met konstante naarheid wat jou choke word soos ’n marteling
Dit stop nie dit vat nie ’n break nie tot jy besef dis ’n week later wat jy saamleef met die marteling
Dan skielik besef jy dit bedaar maar voor jy kan rejoice besef jy jou hele liggaam is opgeswel  en dan begin die pyn
Die uitmergelende pyn wat kom sit soos ’n oorgewig reus orals op jou lyf
Dit word ’n bitter seer stryd om net ’n entjie te beweeg want die pyn terroriseer jou hele lyf
Jy is skielik op ’n plek waar jy geen gevoel meer het geen emosies behalwe haat en haat en haat
Jy vra onbewustelik vir almal wat vir jou omgee om jou net in vrede te laat
Jy verloor tred met die daaglikse lewe onbewus van tyd en dag
Die seer van die pyn het jou in sy absolute mag
Dit hou aan vir amper twee volle weke maar dit voel soos ’n leeftyd van pyn en mislikheid
Dan skielik is dit weg. Jy begin huil en jy skree van dankbaarheid jy is ontslae van die mislikheid
Jou dankbaarheid is van korte duur want dan skielik is die wurgende naarheid terug
Jou mond raak vol sere jy verloor gevoel in jou hande en voete en die smaak van kak is in jou mond terug
Jy is verberg deur die ellende wat jy deurgaan en jy besef dis tienduisend keer erger as die marteling van die parasiet wat dit moet uitroei
Jy voel hoe jou lewenslus bietjie vir bietjie uit jou lyf uitvloei
Als wat jy eet proe soos die kak smaak in jou mond en behalwe die naarheid kom diarree en vererger die hel
Jy skree van verslaenheid en seer uit jou binneste fok die gif ek verduur eerder die parasiet se aanslag as die gif se onbekende mislike gemene hel
Dan skielik raak die pyn stil die naarheid verdwyn daai kak smaak in jou mond raak draaglik
Tee proe soos tee en ’n stukkie jam en brood proe soos kos uit ’n vyfster-restaurant dank God die lewe is weer draaglik
Dit voel of jy buite jou liggaam sweef  want daar’s nie ’n pyn nêrens in jou lyf
Jy voel soos ’n kind wat leer fiets ry en weer beheer kry oor jou lyf
Dis hemels jy gee spronge inplaas van om te loop
Jou liggaam is van alle pyn en mislikheid gestroop
Die lewe het nuwe betekenis jy is dankbaar so dankbaar jy is verlos
Jy’s vry nie meer vasgevang in eindelose pyn absoluut verlos
Voor jy gewoond raak aan die Vryheid en nuwe lewenslus besef jy dis weer tyd vir die gif
Jy raak angsbevange en jy sê Here na die nagmerrie moet ek rêrig weer teruggaan en dit herleef en jy raak diep bang vir die gif
Jy laat jou egter lei deur die gevoel wat jy het van geen pyn en geen mislikheid en voor jy weet sit jy weer op die stoel
Jy kyk hoe die gif druppel vir druppel in jou aar in vloei en jy bid en jy vra Here kan ek rêrig die nagmerrie oorwin God weet sulke pyn en marteling is vir geen sterweling bedoel
Dan kom sit die dokter se woorde van vroeër en speel weer af in my kop en dit laat my vrese verdwyn
Die pyn en marteling van die gif is vergete want sowaar daar het al ’n deel van die parasiet  verdwyn

The post Chemoterapie: dis die realiteit appeared first on LitNet.

Rockbottom

Dalk moet elke mens
’n leë dam in die oë gaan kyk;
een waarin vervloë
se (nóú) naakte bome staan.
’n Dam wat sonder asem is,
waarin wit stof soos ’n wasem is
wat uit waterlose bodems
van droë riviere slaan.

Miskien moet elke mens
kaalvoet teen ’n wal afloop
(een waarop jou spore
in die growwe sand verdrink)
en strompel oor die duine –
verby stomp- en klippetuine
tot waar die laaste plasse
in die aard se kors versink.

Ek dink ’n mens moet weet
hoe droogte op sy felste lyk;
jy moet die vlam kan voel –
hoe dit skroei teenaan jou lyf.
Ek weet ’n mens moet soms
’n leë dam in die oë kan kyk –
een wat ongenaakbaar
’n hunk’ring in jou siel vasskryf.

*

Want ’n dam wat vol van water is
verruk nie met dieselfde krag nie.
En ’n hart wat nooit die dors leer ken nie,
sal ook nóóit na laafnis smag nie.

The post Rockbottom appeared first on LitNet.

Bron van Sokrates-standbeeldfoto: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bayreuth,_Eremitage,_Statue_des_Sokrates-001.jpg

Sokrates van Athene was die eerste martelaar in die Weste vir sy filosofiese oortuigings. Hy het sy filosofie nie self op skrif gestel nie en ook niemand gevra om dit namens hom te doen nie. Só vorm Sokrates sy eie ewebeeld met Jesus van Nasaret. Maar in beide gevalle is hulle idees deur ander opgeteken, idees wat die wêreld sou omvorm het in ewige onsterflikheid.

Sokrates se wysgerige denke is in ongewone volledigheid opgeteken deur sy briljante student Plato in ’n Apología (die Verdedigingsrede vir Sokrates) en 26 Dialoë waar die einste Sokrates altyd die hoof gespreksgenoot is (behalwe in die heel laaste een, naamlik sy Leges (“Wette”). Die nalatenskap van Plato se werke is inderdaad ’n ongewone erfenis uit die oud-Griekse verre verlede.

Omdat hy self niks neergeskryf het nie, het geleerdes al beweer dat Plato se Sokrates net ’n fiktiewe literêre karakter is wat ons ook by Xenophon, die geskiedskrywer, en Aristophanes, die komedieskrywer, vir hulle eie redes, aantref. Die historiese Sokrates kan egter vandag duidelik uitgewys word, al het John Burnet (Greek Philosophy, vol I, p 128) gesê dat al was Sokrates ’n fiktiewe karakter, is hy nogtans belangriker as die meeste mense van vlees en bloed.

Sokrates is teen 470 vC gebore, pas ’n dekade nadat die Atheners die Perse finaal verslaan het met die seeslag van Salamis in die Sardoniese Golf in 480 vC. Dit was toe die aanvang van die groot oud-Griekse anabíôsis, oftewel Aufklärung. Aanvanklik wou Sokrates glo ook ’n beeldhouer word soos sy vader Sophroniskos, maar hy het dié aspirasie al gou verruil vir die skerper beitel van die filosofie.

Op gevorderde leeftyd is Sokrates getroud met Xanthippe (“Vosmerrie”) wat ’n spreekwoordelike rissiepit was. Hulle sou heel waarskynlik ’n paar “dialoë” kon gehad het, het  ’n kommentator elders opgemerk, wat Plato in gebreke gebly het om te rapporteer. Sokrates sou naamlik meer berugtheid huis toe gebring het as brood. Oor die brood van môre het Sokrates hom immers nie bekommer nie, want die filosofie van die dag  het hy as sy lewenstaak beskou. Armlik gekleed het hy daagliks die strate van Athene bewandel op soek na geselskap. Tog het Sokrates ook Xanthippe se voortreflike eienskappe besing, vertel Xenophon ons in sy Memorabilia Socratis.

Sokrates was net so lelik na die uiterlike as wat gesê word hy mooi was na die innerlike.  Volgens oorlewering had hy ’n uiters komieklike voorkoms. Hy was kort en geset, had ’n bolmaag, ’n breë, plat wipneus, dik lippe en uitpeulende oë (wat hy ook op kenmerkende wyse kon rol). Sy voorkoms was vergelyk met dié van ’n Sileen of sater, en hy het ook, volgens Aristophanes, die windmakerige stap van ’n waterhoender gehad – die ideale voorkoms vir ’n komedieskrywer om die spot mee te dryf. Maar vir sy student Plato was Sokrates ’n edel mens, die beste, wysste en regverdigste man wat hy ooit geken het. In hom was verenig ’n kombinasie van voortreflike gawes sonder weerga in enige mens. Sy hoogheid van inbors, sy wilsmagtige selfbeheersing, sy onwrikbare lewensoortuiging, sy dapperheid, sy liefde vir die skone en die goeie, sy fyn aanvoelingsin, sy onverstoorbare opgewektheid en humor, sy diepe religieuse natuur, sy buitengewone intellektuele vermoëns, en sy grootmenslikheid het hom ’n man enig van sy soort gemaak. Binne die definisie van Pelagius, die Ierse monnik van die vierde eeu AD wat die Christelike dogma van die erfsonde bestry het, sou Sokrates ook ’n “heilige” gewees het vóór die koms van Jesus Christus se Soendood.

Sokrates was nie alleen ’n uiterste rasionalis nie, maar ook ’n mistikus, ’n man wat daarop aanspraak gemaak het dat hy ’n daimónion, ’n inwendige goddelike stem, gehad het wat hom altyd gewaarsku het wanneer hy op die punt gestaan het om iets verkeerds te doen. Dit was die stem van sy gewete, sou ons vandag kon aanneem. Die klassikus Eduard Zeller het dit eens “eine Artgeistigen Selbsterhaltungsinstinkts” genoem.

Plato het Sokrates as denker en nugter soeker na die waarheid soms heel dramaties geteken in sy Dialoë deur die skeppende vryheid van hom as ’n literêre kunstenaar. Immers, hy was aanvanklik die spreekbuis van Plato se eie gedagtes en oordele. Volgens Cicero het Sokrates die wysbegeerte van die dag van die hemel af na die aarde toe gebring. Aan die kosmologie van die natuurwetenskaplikes van die tyd het hy min erg gehad. Dit was die antroposentriese, die mens en sy (etiese) gedrag, wat hom eerder geïnteresseer het. By alle menslike gedrag vorm kennis die deug. Deug is kennis en kennis is deug, het Sokrates gesê. Dit is deur louter onkunde dat ’n mens die verkeerde ding doen en dan onder die gevolge daarvan moet ly. Dit was vir Sokrates se edel gemoed ondenkbaar dat iemand die regte ding sal weet en dan die verkeerde ding sal doen. Dit staan vandag bekend as die Sokratiese determinisme, en is in miskenning met wat die Apostel Paulus so duidelik vir die irrasionele eie-aard van die menslike denke en voorneme uitgespel het in sy Brief aan die Romeine 7:15 (“Want wat ek doen, weet ek nie; want wat ek wil, dit doen ek nie; maar wat ek haat, dit doen ek” – waar hy drie verskillende werkwoorde vir “doen” gebruik, naamlik katergázomai, prássô en poiô).

Sokrates het op homself die uiterste introspeksie toegepas en so ook sy medemens skerp-snydend ontleed. Gnôthi seautón (“Ken jouself”), lui Solon se Delphiese spreuk. Vandaar dan ook Sokrates se beroemde uitspraak (opgeteken is Plato se Apología, 38a):  “’n Lewe wat nie deeglik ondersoek is nie, is vir die mens die naam lewe nie werd nie.” (in die oorspronklike Grieks is daar ’n woordspeling wat dikwels in tweedehandse vertalings verlore gaan: ho dè anexétastos bíos ou biôtòs anthrôpô[i]).                                                 

Plato vertel ook in sy Apología dat een van Sokrates se studente, Chaerephon by name, op ’n keer vir die Orakel by Delphi gaan vra het wie die wysste man op aarde is, en dié toe inderdaad geantwoord het dat dit Sokrates van Athene is. Toe hy dit hoor, was Sokrates se eie antwoord daarop dat hy alleen maar bewus is van sy onkunde (“Ek weet dat ek nie weet nie.”: oîda hòti ouk oîda). Vir Sokrates het die begin van die mens se kunde juis gelê in die besef van sy eie onkunde. Die mens moet steeds, dag vir dag leer, want kennis is deug.

Sokrates, in sy ontlokking van kennis, het keer op keer gebruik gemaak van die truuk en toepassing van doelbewuste eirôneía, dit is, geveinsde onwetendheid. En deur die wysgerige wisselgesprek (dialoog) het hy telkens tot die waarheid uit ’n ander se mond probeer kom. Só het hy homself beskou as ’n vroedvrou wat kennis by ander geboorte laat gee. Hy het dit as sy roeping gesien om sy medemens van alle skynwaarhede te verlos. Dit was sy latreía, oftewel volksdiens, aan Athene én God. En hierdie diens het hy gratis uitgedeel vir die wat daarvoor gevra het, sowel as vir die wat nie daarvoor gevra het nie. Sokrates het self gesê dat hy die ou steekvlieg (múôps) was wat die slim manne van die dag deur ondervraging, soos die Sofiste wat daarop uit was om mense te leer hoe om wit/swart te praat, se ballonne af te blaas. Dit was die Sofiste wat die waarheid relatief gemaak het deur te sê dat die (indiwiduele) mens die maatstaf van alle dinge is (ánthrôpos métron pántôn): dit wat vir my reg is, is reg, en dit wat vir jou reg is, is reg – jy is (sintuiglik) daardie mens, en ek ook.

Sokrates het kennis verabsoluteer. Kennis, het hy gesê, bestaan in die kennis van begrippe, begrippe eerder gegrond op noëtiese konsepsie as sintuiglike persepsie. En die órganon, oftewel instrument, waardeur begrippe werk, is die menslike noûs, dit is, sy rede. So het Sokrates tot die waarheid deur induksie probeer kom, dws deur “die een in die baie te soek”, in die taal van die oud-Griekse wysbegeerte. Só kan ’n mens alleen tot die uiteindelike wete en essensie van alle dinge kom. Dit het gelei tot  ’n volkome revolusie in die Westerse denke. Sokrates se kenteorie het die idealisme gebaar, veral dan vir begronding van die menslike etiek van wat mooi en goed is, en van wat sleg en boos is.

Op sy oudag, toe hy 70 jaar oud was, is Sokrates in Athene aangekla van asébeia, oftewel irreligie, as sou hy die erkende staatsgodsdiens (wat buitendien pro forma was) nie aanvaar het nie, en dat hy in die proses die jeug van die dag sedelik bederf het. Natuurlik het Sokrates alle vorms van oorgeërfde tradisie (parádosis) bevraagteken ooreenkomstig sy standpunt van “waarheid deur die rede (noûs) alleen”. Maar ons weet vandag dat Athene, na hul nederlaag teen die stoere Spartane in die Peloponnesiese Oorlog van 431 – 404 vC ’n sondebok gesoek het om te offer. ’n Hofsaak is gehou, en Sokrates is skuldig gevind. Sy aanklaers, wat die risiko van ’n swaar boete op die hals kon loop as hy, volgens die Atheense reg, onskuldig bevind sou word, het die doodstraf aangevra. En die jurie het hom ook (heeltemal ten onregte vandag, weet ons) skuldig bevind met 281 stemme teen 220. Nou het die Atheense regstelsel vindingryk bepaal dat hy, die aangeklaagde, homself ’n (aanvaarbare) alternatiewe vonnis kon oplê, soos byvoorbeeld ’n groot boete of selfs ballingskap. Die jurie moes dan noodwendig tussen dié twee strafoplegginge kies. Met die voorstelling van ’n alternatiewe straf het Sokrates gemeen hy sou in beginsel toegee dat hy skuldig was. Die “straf” wat hy homself toe opgelê het, was vrye verblyf in die Atheense prutaneîon, dit is, die presidensiële paleis. Uiteindelik het sy vriende hom oorreed tot ’n boete van 30 mnaî, oftewel ’n halwe tálanton, nadat hyself aanvanklik maar ’n nominale boete van één mnâ voorgestel het. Dit is as minagting van die hof beskou deur sommige lede van die jurie en Sokrates se doodstraf is bekragtig, hierdie keer met 19 meer stemme.

Omdat dit die tyd van die jaarlikse Fees van die Deliese Apollo was, en geen verontreinigende teregstelling in Athene mag plaasgevind het nie, is Sokrates se teregstelling vir ’n volle maand vertraag. Hy had intussen (op aandrang van sy vriende) die geleentheid gehad om te ontsnap uit die gevangenis, maar het besluit om by die (grondwetlike) hofuitspraak, reg of verkeerd, te hou – absolutisties soos hy altyd geredeneer het.

In Maart 399 vC het Sokrates die gifbeker (tò pharmákom tò kôneion), op ’n dag soos bepaal, met sonsondergang gedrink. En toe die gif sy voete bereik, het hy gaan lê om te sterf. Plato se Phaedo, seksies 116-118, vertel hierdie verhaal in sekerlik een van die roerendste passies in die ganse wêreldliteratuur, ’n werk wat handel oor die lewe na die dood. Aan die einde van Plato se Apología (33.42) kry ons Sokrates se afskeidswoorde wat hy aan sy regters gerig het:  “Dit is dan nou tyd vir ons om te skei, vir my om te sterf, vir julle om te bly lewe. Wie van ons die beste deel tegemoetgaan weet niemand nie, behalwe God alleen (ádêlon pantì plên ei theô[i])”. En hy het ook nog ’n hoenderhaan (as offerande) aan Asklepios, die god van alle Genesing, geskuld, wat hy gevra het dat dit namens hom betaal moes word.

Daar is in die Britse Museum ’n brief wat (paleografies gesproke) teen die einde van die eerste eeu AD geskryf is. ’n Siriese vader, Mara-ben-Serapion, het vanuit die gevangenis aan sy seun geskryf en hom aangemoedig om die regte weg te bewandel deur altyd slegs die wysheid na te jaag. In sy brief wys hy daarop dat hulle wat in die verlede die wyses vervolg het, nog altyd deur ongeluk ingehaal was, en gee as voorbeelde die name van Sokrates,  Pithagoras en Jesus, die Messias van die Jode (vgl hier FF Bruce, The NT Documents: Are they reliable?, p 114).

The post Die dood van Sokrates appeared first on LitNet.

It’s only blood: Shattering the taboo of menstruation
by Anna Dahlqvist
Wits University Press, 2018
EAN: 9781786992628

A friend from my university days in Wales once told a group of women gathered at my student residence that when she started menstruating, her parents gave her a bunch of flowers and took her on a river boat excursion to celebrate the occasion. She was German, and the rest of us were, like her, exchange students from different European countries. Most of us had rather bleak stories to tell about our own individual memories of our first periods. By then, we were all in our early twenties and had about a decade of painful monthly woes behind us. I still remember the relief we all felt when sharing these stories and our experiences, as opportunities to talk about or reflect on menstruation without feeling a certain degree of shame, anger or disillusionment had been rare for most of us up to that point.

It became easier to deal with this aspect of our physiology as we got older, more educated and less intimidated by the sheer responsibility of it all. But we were all young middle-class people with access to information, medical advice as well as sanitary products and facilities like clean bathrooms with running water and washing machines. It is estimated that around two billion people in the world experience menstruation, but for many of us this simple biological fact of life is so heavy with everyday consequences that it becomes a burden almost impossible to negotiate.

In her bold and illuminating book, It’s only blood: Shattering the taboo of menstruation, Swedish journalist Anna Dahlqvist confronts the topic head-on. She specialises in gender, sexual and human rights, and intertwines her knowledge of and her research in these fields to present an eye-opening, cross-spectrum picture of what it truly means to be a “menstruator” – this is the term she prefers because it is inclusive; trans men menstruate, too. For her book, Dahlqvist interviewed menstruators of all ages around the world, spoke to international specialists researching menstruation and analysed data from numerous studies.

The resulting portrayal of the challenges menstruators face is shocking. Growing up, I had the benefit of being able to discuss what was happening to my body with friends, older women in my family and medical professionals. I also profited greatly from incisive sexual education at school. Today, I have no issues discussing the topic or writing about it publicly, but Dahlqvist’s book made me understand that no matter how extremely privileged I have been in many parts of my experience as a menstruator, I have not entirely escaped the shame associated with it, and my relatively enlightened approach to the matter is, by far, not enough. Above all, It’s only blood showed me how complicit and ignorant I have been. My guess is that most readers of this book will feel the same.

“Menstruation should not be an obstacle to going to school, working, or simply participating in whatever one pleases,” Dahlqvist writes. But it is. Because of lack of sanitation and basic hygiene products like soap or sanitary pads, staggering numbers of young people stay out of school for three to five days a month. Menstruation “should not be the cause of harassment and stigmatisation. Menstruation should not shut us in or hold us back. Not make us sick. It should not have to be more than what it is: a mucous membrane filled with blood that is shed and expelled from the uterus.” If only it were that simple!

“We are told not to discuss it in public, that tampons and sanitary pads should be hidden away, the blood rendered invisible.” Dahlqvist recalls the story of public outrage when Kiran Gandhi decided to run the London Marathon without any protection while menstruating. But there were also those who applauded her courage. Gandhi “let go of her shame when she bled freely and publicly”. Looking at the photographs of her blood-stained clothes today, I also feel a sense of liberation. In literary terms, the photographs remind me of Antjie Krog’s ovulation chart in her volume of poetry, Lady Anne (1989). Something we are required to keep secret becomes visible and frees us from shame.

On average, 800 million people menstruate every day, and the reality of it, for many, equals not being able to leave the house because of not having adequate means of managing their period outside of their home. In some cases, menstruators are ostracised and banned from places of worship. Poverty makes it impossible for far too many to purchase menstrual protection products, and they have to use, among other things, “newspaper, mattress stuffing, leaves, grass, or dried cow dung”. It is not difficult to imagine the health risks involved. And even those who can afford tampons in most places have to pay tax for these products as if they were luxury items. One cannot underestimate the “draining stress factor” that a period can be. Many menstruators can hardly focus on anything else requiring their attention: school, work. They encounter fear, loneliness and alienation of debilitating levels.

“Power over the period is a necessity, a precondition for participation in public life.” It is a “global health issue”. Yet, menstruation is hardly ever on the political agenda. People’s human rights are violated because of insufficient infrastructure to protect them. There is not enough research done into menstruation, methods of managing it and their environmental and commercial aspects. “I want those who menstruate to be able to say what they need. For us to stop being silent,” Dahlqvist quotes Kiran Gandhi. “It’s just crazy that we get a new iPhone every six months, but there are only three different types of menstrual protection.”

It’s only blood was originally published in Swedish, and Wits University Press acquired the local rights to the English edition. It is a book every menstruator will profit from reading. And those of you who share your lives with us will also not regret understanding what personal, biological, economic, legal and socio-political implications this ordinary bodily function has for us.

The post <em>It’s only blood: Shattering the taboo of menstruation</em> by Anna Dahlqvist appeared first on LitNet.

Foto: Naomi Bruwer

Sêgoed van Helena Gunter Is skryf vir haar ’n soort beswering? “Ja, maar ek weet nie wat iemand daarvan sou sê op ideologiese vlak nie – dis genadiglik nie my werk om ’n ideologie-kritiese ontleding van my skryfsels te doen nie. Dit is ’n manier van beswering om te kan sê: Só was dit. Dit is belangrik vir my om dit te probeer kommunikeer – ’n soort beswering, wat ook belydenis is.” (Die Burger, 26 Mei 2008) Hoe kry haar stories vorm? “Dis gewoonlik ’n sintuiglike waarneming of insig wat aan my bly krap totdat ek dit neerskryf; daarna kom karakters en gebeure by en die verhaal kry sy loop.” (Die Burger, 26 Mei 2008) “Die kortverhaal is nét so kompleks (soos die roman); ’n mens moet meer gedronge skryf. In my verhale is beskrywing nie net beskrywend nie. Er staat niet altyd wat er staat. Saam met die wildesonsoekertjies het ook onheil gebot, en dit is verwoord.” (Die Burger, 26 Mei 2008) “Die struktuur van verhale is die faset van skryf waaraan ek die hardste werk.” (Die Burger, 26 Mei 2008) “Geskiedenis is belangrik. Dit bied die konteks waaruit jy kom en waarvandaan jy moet voortbeweeg. André P Brink het gesê die ingryp in die geskiedenis deur middel van die fiktiewe metafoor, die verbeeldingryke begrip, is nodig vir die normalisering van die gemeenskap. Ek kan nie die gemeenskap normaliseer nie, maar ek kan probeer om vanuit ’n sekere perspektief die ingewikkeldheid van mense se saambestaan te kommunikeer. Ek probeer geskiedenis fiksionaliseer, veral maatskaplik-sosiale geskiedenis.” (LitNet, aan Haydee Morgan-Hollander) “Dis onprakties om in ’n land soos Suid-Afrika te woon en ’n eksklusiewe, bevoorregte witmansverlede te romantiseer. Net so is dit vir my totaal prematuur om ’n prentjie van ’n idilliese reënboognasie voor te hou asof daar geen ongelyke verlede was nie.” (LitNet, aan Haydee Morgan-Hollander) “Ek het met my eerste skryfwerk gedoen wat Jakes Gerwel iewers so mooi gesê het. Hy het gesê jy skryf eintlik jou bruinmens vas in ’n soort rolpatroon. Maar iemand soos ek wat op ’n plaas grootgeword het en in daardie bedeling, dink mos dit ís so. Jy sien nie die foute nie, nie die rassisme nie, jy sien nie jou eie bevoordeling en die benadeling van ander mense nie.” (Die Burger, 19 April 2008) “Ek is half verbyster as mense steeds sê ons hoef nie ons apartheidsverlede te bely nie. As jy sê jy moenie bely nie, dan moet jy vir my die trauma wat mense onder apartheid deurgemaak het, definieer, want ons wat in dié bevoorregte posisie sit, soos ek hier sit, kan nie daardie trauma beskryf nie. Ons kan dit nie definieer nie. As jy nie daardie definisie kan gee nie omdat jy nie weet hoe dit was nie, hoe kan jy sê jy moet ophou bely? As ’n vrou deur haar man verneuk word, dáárdie trauma, hoe lank neem dit om dit te verwerk? Jy kan nie regtig ’n tyd daaraan koppel nie. Óns kan nie sê wanneer dit verby is nie. Óf vir mense sê: ‘Ons is nou klaar bely, dis nou die nuwe Suid-Afrika, ons moet nou vergeet wat gebeur het en aanstap’ nie. Daar is nog te veel dinge wat bely moet word. Die sogenaamde reënboognasie kan nie vir my bestaan voordat die verlede nie erken word, uitgeskryf word nie. Jy kan nie vandag in ’n bevoorregte posisie sit en sê jy was teen apartheid nie; indien jy gebaat het by apartheid, is jy ’n vennoot in die onreg daarvan.” (Die Burger, 19 April 2008) “Indien die leser die skrywer in my fiktiewe verhale soek, speel hy nie regverdig nie. Die skrywer van ’n fiktiewe verhaal skuld sy leser slegs ’n geloofwaardige verbeelde werklikheid. Ek skryf fiksie, nie outobiografiese fiksie nie.” (LitNet, aan Haydee Morgan-Hollander) Oor waarom sy laat in haar lewe gedebuteer het: Is die besef van ouer word ’n belangrike dryfveer of maak dit haar benoud om te dink aan die boeke wat nog wag om geskryf te word? “Beide. Dit is ’n dryfveer omdat ek nie soveel tyd oor het soos op 20 nie. Dis ’n irritasie as jeugdigheid as ’n soort voorwaarde gestel word vir nuwe publikasies.” (LitNet, aan Haydee Morgan-Hollander) “Ek werk realisties, maar realisme is steeds ’n estetiese konstruksie. Hoewel die fiktiewe ruimte, karakters en gebeure die illusie van ’n nagebootste ‘werklikheid’ kan skep, is die nabootsing nie naïef nie; ek poog om ‘’n nuwe waarheid te lieg’.” “Ek fokus graag op die humoristiese in situasies wat daarom vra. Dis oplugtend. Ek hoop dis vir lesers ook so.” (LitNet, aan Haydee Morgan-Hollander) “Solank die menseras moet voortplant, sal vroue vorentoe beur in verhoudings, so glo ek, binne die konstruksies wat daargestel word om dit te beveilig.” (LitNet, aan Haydee Morgan-Hollander) “Ek het die rassisties-nasionalistiese ideologie met moedersmelk ingekry en as bevoordeelde wit kind tydens apartheid grootgeword, en skryf vanuit daardie soort agtergrond. My belewenis is dat my voormense (lees wittes) hulle sedert 1652 nie altyd soos welvoeglike gaste gedra het nie; hulle het mense ontheem en aan verontmenslikende politieke bestelle onderwerp. In die titelverhaal probeer ek Afrika se vergelding fiksionaliseer en waag ek ’n voorspelling vir Eurosentriese waardes.” (LitNet, aan Haydee Morgan-Hollander) “Woorde en stories het kleur, ja. Ek hoop dat die sosiaal-politieke kleur van woorde soos Potberg, Klimmeidjie, witmensstoep en suurlemoene net so duidelik in my leser se kop opgeroep word as blou, bruin of geel. Verskeie sintuiglike en insigtelike ervarings word gelyktydig geaktiveer wanneer ek skryf; dit loop saam, hou verband, werk in op mekaar, hopelik in ’n soort harmonie wat ’n esteties-bevredigende prent vir my leser teken.” “Verhale wat ’n mooi verlede wys, is nodig en moet beslis opgeteken word, soos wat verskeie knap skrywers doen, maar dis ons problematiese geskiedenis en die gevolge daarvan wat my interesseer. Mense wil daardie geskiedenis wat nou ‘verby’ is, te maklik afmaak. Die stelsels is wel weg, maar die skadelike gevolge daarvan is nie. Jy kan nie ’n spieël voor skade hou en maak asof die beeld iets anders is nie, dan skryf jy feëverhale.” (LitNet, aan Madri Victor) Wat inspireer haar? "Die omgewing inspireer my. Vandat ek kan onthou was dit so – die begeerte om myself op ’n afstand te plaas en gebeure dan kommentariërend te rapporteer, nie veel anders as wat ’n eiewys skinderbek maak nie. Dis veral die 'klein' vroulike lewe teen die groter magstrukture en sisteme, hoe hulle daardeur stuur en dit oorleef, wat my interesseer." (LitNet, aan Gerdus Senekal) Wat is vir haar die kenmerkende eienskap(pe) wat kortverhale van ander skryfvorme onderskei? "’n Kortverhaal het gedrongenheid, dit fokus skerper op ’n enkele (maar nie simplistiese nie) aspek. Ek hou van ’n kortverhaal wat deur die gegewe (karakters, milieu, situasie, emosie, dramatiese verloop) ’n argument voer wat tot ’n slotsom (dikwels in die kop van die leser eers) lei." (LitNet, aan Gerdus Senekal) Wat is die beste skryfraad wat sy ooit ontvang het, of die grootste slaggat wat skrywers (van kortverhale) moet vermy? "Gaan sit soggens voor jou rekenaar en werk; dis al hoe jy ’n storie geskryf gaan kry. Moenie te kritiek-sensitief wees nie. Vertel jou storie vreesloos en in die styl wat vir jou gemaklik is. Daar gaan altyd kritici wees wat nie ordentlik lees of geïnteresseerd is in wát jy te sê het, of hóé jy dit sê nie. Jy skryf vir lesers wat wil lees hóé mense leef, nie vir literatore en hul strukturele vereistes of vir pryse nie." (LitNet, aan Gerdus Senekal) Oor die MA in kreatiewe skryfkuns wat sy onder leiding van Marlene van Niekerk gedoen het: "Dit het my lewe verander. Nie net die kursus nie, maar die mens wat dit vir my gegee het, het vir my ’n nuwe wêreld oopgesluit. Dit was Marlene in al haar glorie en verskrikking. Dis eers tydens my studiejare by Marlene dat ek werklik gekonfronteer is met die ding dat jy nie net gesellige kontreiverhale kan skryf nie; dis nie genoeg vir die tyd waarin ons leef nie.” (Die Burger, 19 Februarie 2011) Watter reaksie wil sy van haar lesers hê? “Ek sou wou hê dat hulle met die verhale kan identifiseer. Maar jy kry Afrikaanse vroue wat dit byvoorbeeld niks vreemd sal vind om Milan Kundera te lees nie, maar hulle vind my werk ontstellend. In jou eie taal is dit miskien te erg. Dis hoe ons grootgeword het – hulle soek die soet storie, die verhaal waarin die ‘mooi’ verhouding tussen die plaaswerker en die ‘Mies’ verheerlik word, en dis nie waarmee ek my bemoei nie.” (Die Burger, 19 Februarie 2011) "Ek skryf oor my belangstellingsveld. Ek fokus op ’n sekere problematiek – as ek skryf, probeer ek verstaan. Ek is deeglik bewus daarvan dat ek ook, soos alle mense, ly aan die sisteme van my tyd. Maar ek voel dit is my plig om onder die vel van die karakter en die onderwerp in te klim, ’n situasie so eerlik moontlik te fiksionaliseer. Dan is dit terapeuties, hopelik vir die leser ook." (Volksblad, 26 Junie 2018)

Gebore en getoë

Helena Gunter is op 19 November 1954 op ’n Rûensplaas, Rhenosterfontein, in die distrik Heidelberg in die Suidwes-Kaap gebore. Die plaas is naby die mond van die Breërivier geleë.

Haar pa, Piet Gunter, was die jongste seun van Christiaan en Elizabeth Gunter. Hy het grootgeword op die plaas Rietkuil naby Suurbraak, waar sy pa ’n bywoner was. Helena se oupa het daarna as bywoner by die Hopleys op Rhenosterfontein gaan werk. Toe die Hopleys uitgeboer het, het haar oupa Chrisjan die plaas gekoop. Piet en sy broers het die plaas uiteindelik afbetaal. Helena se ma, Petrorina Doris Stemmet, was uit ’n vooraanstaande en welgestelde familie van Barrydale. “Piet en Doris was dus ’n ‘mixed couple’ (bywonerseun en rykmansdogter),” vertel Helena aan LitNet, “terugskouend, ’n situasie wat ek vir niks in die wêreld verruil nie, want die mense-dinamiek daaromheen het genadiglik aan my afgeskuur, en is ’n belangrike ‘emosionele mandjie’, waaruit ek put, as mens en skrywer.”

Helena beskryf haar grootwordjare as idilliese en bevoorregte jare, as oudste kind van vier, op die plaas waar ’n “feodale bestel” van wit eienaar en bruin plaaswerkers ’n mikrokosmos van die groter Suid-Afrikaanse werklikheid van die tyd was.

Sy het twee susters, Elizabeth, ’n visuele kunstenaar en kunsdosent aan die Universiteit van Stellenbosch, en Petro-Rina, verkiesingsprojek-koördineerder vir die Onafhanklike Verkiesingskommissie (OVK) en gastehuis-eienaar in Bredasdorp, en een broer, Francois, ’n haarkapper op Swellendam en gastehuiseienaar by die strandoord Witsand.

Sy het reeds as kind geskryf, vertel sy aan Kirby van der Merwe (Die Burger, 19 April 2008). “My opstelle was verskriklik gesellig, kontreiagtig, landelik. As kind het ek MER, Alba Bouwer en Audrey Blignault gelees. My heel eerste kortverhale het ’n groot skoot van die romantiek van hul plaasstories, die plaaslewe, gehad. Daarom moet ek altyd luister en daarop bedag wees dat ek nie daardie soort romantiek verder dra nie.”

Helena gaan skool op Heidelberg, waar sy in 1972 matrikuleer. Haar eerste gepubliseerde werk was ’n opstel wat in haar matriekjaar in Poort gepubliseer is.

Sedert sy kan onthou, was boeke vanselfsprekend. “My pa en ma was lesers. My ma was ook ’n goeie storieverteller – sy kon ’n plot pak sodat jy wou luister tot die einde.”

Wat haar skryfwerk betref, is Helena op skool deur haar onderwysers geïnspireer. Reeds op laerskool het klasonderwysers soos Frikkie Huysamen en Freddie Visser haar talent geïdentifiseer en aangeprys en op hoërskool was dit onderwysers soos JS Labuschagne, Nico Burger en Leon Fouché en onderwyseresse soos Annamarie Venter, Aletta Vermeulen en Nicolene Lamprecht wat haar verder aangemoedig het. (LitNet)

Verdere studie en werk

Na skool is Helena na die Universiteit Stellenbosch, waar sy haar vir ’n BA-graad met Afrikaans-Nederlands en geskiedenis as hoofvakke inskryf. In 1975 verwerf sy haar BA en daarna ’n Hoër Onderwysdiploma. Sy gaan gee Afrikaans en geskiedenis aan die Hoërskole Strand, DF Malan in Bellville en Paul Roos Gimnasium op Stellenbosch.

In 2002 skryf sy haar in vir ’n honneursgraad aan Unisa in en in 2003 skryf sy hierdie graad agter haar naam. Haar belangstelling in “literatuur as geskiedenis” haar om nog verder te studeer en sy behaal in 2005 ’n MA in kreatiewe skryfkuns aan die Universiteit Stellenbosch onder Marlene van Niekerk, met spesifieke klem op postkoloniale terugskrywing in Afrikaans.

Helena is getroud met Gerrie Smit, ’n opvoedkundige sielkundige. Hulle het twee kinders, Hannes en Petro-Anne Morkel, en sy woon sedert die sewentigerjare op Stellenbosch.

In 1983 verskyn ’n skets van Helena in Die Landbouweekblad en daarna niks nie, tot 2007, toe haar debuutbundel kortverhale, Op ’n plaas in Afrika, by Human & Rousseau verskyn. Volgens Helena skryf sy omdat sy nie anders kan nie. “Dis wat ek kan en wil doen. Deur te skryf, oriënteer ek my in die lewe waaraan ek my permanent verwonder. Die tydperk toe ek nie geskryf het nie – sedert my eerstejaar op universiteit, tydens my onderwysloopbaan en tot nadat my kinders uit die huis uit is – voel nou onwerklik. Toe my kinders destyds gebore is, was niks anders ooit weer belangriker nie. Ek moes en wou – totaal uit my diepte geskrik en verbouereerd – hulle grootkry. Toe op ’n dag is hulle groot (en ek hoop maar hulle ly nie te veel aan hulle ma nie!) en die ma ontdek dat sy dan nog nie geskryf het nie, soos sy eintlik wou nie! En toe begin sy maar.” (LitNet)

Op ’n plaas in Afrika het in 2008 die Eugène Marais-prys gewen vir die beste debuut of vroeë letterkundige werk, en was ook ’n finalis vir die UJ-kompetisie vir skeppende werk. Dit het ook in aanmerking gekom vir die Rapport-Jan Rabie-prys.

Sy vertel aan Willem de Vries (Die Burger, 25 Mei 2008) dat as dit nie was vir wat sy geleer het terwyl sy die MA in kreatiewe skryfwerk gedoen het nie, die stories nie sou uitgewerk het soos dit moes nie. “Ek kon die kritiek en insette assimileer en neem wat ek nodig had, maar ’n student moenie verwag dat ’n mentor die skryfwerk vir hom moet doen nie; niemand kan jou leer skryf nie ...”

Al bied die plaaslewe die agtergrond in die verhale in Op ’n plaas in Afrika, kan ’n mens glad nie praat van gemoedelikheid as jy hierdie verhale beskryf nie. "Die verhale is ontrustend, vergrype word gepleeg," skryf Willem de Vries.

Abraham de Vries (Die Burger, 22 Oktober 2007) sê: "In die bundel skuif perverte gesagsfigure na plekke van gewaande veiligheid – dis boere, onderwysers en ’n hoogheilige maatskaplike werkster. In die plek van plaasromantiek het plaasmoorde gekom, bloedskande en verminking, betasting en liefdesverraad oor kleur- en geslagsgrense. Haar verhale is ’n draaipunt in die Afrikaanse kortkuns."

Willem de Vries (Die Burger, 25 Mei 2008) sê Helena se manier van skryf laat hom dink aan die Duitse skrywer Bernhard Schlink se bundel Flights of love, waarin óm die werklike storie geskryf word. “Die terloopsheid waarmee ’n kind snarsies hoor en dinge te wete kom, die storie aan die rand van die karakter se belewing, verg ’n besonderse begrip van hoe stories vertel word. Sy sê die mense van die streek waar sy grootgeword het naby die Breërivier, sal opmerk ‘hoe dikwels is die storie nie vertel nie ...’ Hierdie sin word in die eerste verhaal, ‘Agter die groen deur’ dubbelsinnig – en tekenend van die gelaagde verhale in die bundel.”

Die titel, Op ’n plaas in Afrika, slaan terug na Karen Blixen en Olive Schreiner, asook die liedjie oor Mannetjies Roux, skryf De Vries. “Ek skryf vanuit ’n bepaalde generasie. Die plaaslewe van voor 1994 is immers nie wat talle meen dit was nie.”

Helena vertel aan Haydee Morgan-Hollander (LitNet) dat die titel praat vanuit ’n postkoloniale tyd terug met bogenoemde dames wat uit en oor ’n koloniale tyd geskryf het. “Die bundel poog om die maatskaplike werklikhede op ’n postapartheid ‘plaas in Afrika’ te fiksionaliseer (waar die skrywer dit waag om, dalk erg vereenvoudigend, apartheid te beskou as ’n laaste stuiptrekking van kolonialisme).” En die volgorde van die verhale is doelbewus, gaan sy voort. “Die ouderdomme van die protagoniste verhoog chronologies. Die stemme word verteenwoordigend van die eertydse plaasbewoner wat later in sy lewe verstedelik. Die plaas in Afrika het verskuif na ’n ander ruimte waarby die eertydse plaasbewoner (die kind wat daar grootgeword het) moet aanpas en waar hy/sy (as volwassene) moet oorleef. Die titel resoneer dan uiteindelik ironies.”

Willem de Vries (Die Burger, 25 Mei 2008) skryf dat teen Bernhard Schlink al die kritiek uitgespreek is dat hy op minusieuse wyse aandag en lewe gee aan ’n tyd waaroor volgens sommige eerder nie veel gesê moet word nie, en wil weet of Helena se werk aansluiting vind by dié van Schlink.

“Hy is in 1944 gebore; toe hy een jaar oud was, was die Tweede Wêreldoorlog dus verby. Sy generasie is dus opgevoed deur mense wat Nazi’s was. Vir hom gaan dit oor die spanning om daarmee saam te leef; hy wil die ingewikkeldheid daarvan rapporteer (of liewer die ingewikkeldheid probéér weergee). Soos sý werk, slaan myne op ’n spesifieke generasie. Ons bewuswording van die omvang van onregte gepleeg in Suid-Afrika het vir die meeste mense ná demokrasie gekom, en is vir talle ’n moeilike kopskuif. Ek probeer dit fiksioneel aan bod bring, ter verligting.”

Helena verduidelik aan Haydee Morgan-Hollander op LitNet: “Ek dink ’n mens kan veralgemenend sê dat die wittes van my generasie aan ontnugtering ly. Ons is vir lank die ‘wit mitologie’ gevoer – geleer dat die land aan ons (die wit nasionaliste) behoort, dat ons moet veg daarvoor, dat ons uitverkore en maatskaplik meerderwaardig is, dat ons alle eiendomsreg het, ens. Baie lede van my generasie is ontnugter; hulle vind die kopskuiwe ingewikkeld, soms onmoontlik, en ervaar gevoelens van eensaamheid en uitgeworpenheid. Ek poog om die geskiedenis rondom daardie ervarings lig en lug te gee. Om dit verswyg, om nie die spoke van die verlede oop te skryf nie, om in die naam van vooruitgang onder ’n 'reënboog' voort te huppel, sou nie skoonmaak nie, dit sou ontvlug, ons vasvang in ’n 'patologiese rouproses'."

Wanneer ’n mens fiksie skryf, kan die spel tussen feit (of werklikheid) en fiksie tot ’n komplekse tipe spanning lei. Helena vertel aan Willem de Vries dat sy en haar suster, Elizabeth, ’n skilder, gesels het oor realisme in hulle werk. "Realisme is nie ’n naïewe nabootsing van die werklikheid nie. Ons albei gebruik beginpunte in die ‘werklikheid’, maar daarvandaan word dit ’n nuwe verbeelde werklikheid wat kommentaar lewer. Die stories het telkens die herkenbare kontrei-gegewe, maar van daar af “lieg ek ’n nuwe waarheid”, soos wat André Brink gesê het. De Vries het geskryf ‘stories werk met soos’.”

Op Haydee Morgan-Hollander (LitNet) se stelling dat die voorblad van Op ’n plaas in Afrika ’n illusie van nostalgiese inhoud kan skep wat terughunker na gesellige, landelike ruimtes, reageer Helena as volg: “Dit is doelbewus en dien om my sardoniese aanslag te versterk. Die potensiële leser word uitgelok, want ek wil juis die inhoud – wat verontrustend aandoen – kommunikeer. En ek dink nie dit is onbillik nie, want ek glo aan die geestelike volwassenheid van die Afrikaanse leser. Dieselfde leser wat behoefte het aan gesellige kontreikuns, het waardering vir die terapeutiese waarde van minder gesellige werklikhede wat gekonfronteer moet word.”

Die meeste van die verhale speel af in die Suid-Kaap, daar waar Helena haar kinderjare deurgebring het. Sy deel die Overberg, waar sy grootgeword het, met ’n groot aantal skrywers uit daardie streek, onder meer MER, Audrey Blignault, Alba Bouwer, Con de Villiers, Freda Linde, Wilma Stockenström en Marlene van Niekerk. Morgan-Hollander wou by Helena weet of die feit dat haar omgewing deurweef is met groot geeste en mentors, ’n invloed op haar gehad het. “Hulle is die heiliges wat my leefwêreld bewoon. Uys Krige het byvoorbeeld eendag op my ouma se sitkamerbank sit en werk. Ek het nie geweet wie hy was nie, maar die voordrag van ‘die oom in die wit speedo’, die timbre en ritme van sy stem, het my nog nooit weer verlaat nie. Omgewing en die mense wat dit bewoon, en hoe dit afskuur, is nie toevallig nie, en ewig deel van die balansstaat waaruit ek put.”

In Helena se verhale sal die leser meer as een maal ’n vrou as hoofkarakter of protagonis aantref. En in elke verhaal staan hierdie vroue voor ander probleme in hulle verhoudings of word hulle gekonfronteer met ’n ander "manifestasie van seksualiteit". Morgan-Hollander skryf op LitNet dat die openingsverhaal, “Agter die groen deur”, soos “Tweespoor”, seksuele molestering as tema het. “Agter die groen deur” vertel die verhaal van Ouma wat lank gelede een nag ’n bruin dogtertjie uit die dam geduik het nadat haar ma, die huiswerker, inderhaas die plaas verlaat het. Maar dan is Ouma nie, soos in die tipiese gesellige kontreiverhaal, die beskermende gesagsfiguur nie ...

“Omdat ek beskermende en koesterende gesagsfigure geken het, staan ek verbyster voor inligting omtrent ander se mishandeling. Watter soort energie word deur ’n slagoffer en die gesagsfiguur in sulke omstandighede opgeklits en hoekom? Dis wat ek wou ondersoek. Enersyds lei en verlei ek my lesers deur hulle te lok met die onskuldige landelike, die mooie, die gedeelde bekende, soos wat dit gefiksionaliseer is in die vroeëre literatuur. En net as hulle gerus is, en saam met my onthou en terugverlang, herinner ek hulle aan die onheil wat saam met die wildesonsoekertjies geblom het en steeds blom (as ek my koerante reg lees).

“Andersyds is ek lief vir die spel met simbole. Dan gebruik ek landelike verwysings as begeleiders. So word die suidoostewind, jerseybul, trane van bloed, hare soos slange, die Karoo-Erinys simbole van iets meer.”

Iets wat Helena tans interesseer, is wat sy die toe-eiening van onderdrukte mense noem, skryf Kirby van der Merwe (Die Burger, 19 April 2008). “Dis iets wat ek probeer verstaan, hoe die mense wat saam met my op die plaas grootgeword het, wanneer ek hulle nou raakloop (en baie van hulle is welvarende beroepsmense wat in Kaapstad woon), vir my sê hul jare op die plaas was die beste jare van hul lewe.

“Ek verstaan dit nie. Want hoe kan hulle – as jy vergelyk waar ek in die groot plaashuis grootgeword het en waar húlle moes oorleef – vir my sê dié jare op die plaas was die beste in hul lewe? Die feit dat hulle dít sien as ‘beste’: die boer-as-humanis, wat vir my ’n skaap gee, meel, kos, met ander woorde troosgawes in die plek van dinge soos eienaarskap, ’n ordentlike salaris, waardige lewensomstandighede – dit is vir my ’n bewys van hoe jy vrede maak met jou benadeling, jou dit toe-eien en die beste van die slegte saak maak. Dís vir my ’n verskriklike ding. En dit is vir my ’n bewys waarom jy nooit kan ophou bely nie, want mense is so verontmenslik, ontheem, verstrooi, kultureel tot niet gemaak.

“Ek wil ondersoek wat daardie soort onderdrukking aan die psige van ’n mens gedoen het ... Jy het saam met ’n ‘klimmeidjie’ op ’n werf grootgeword. Julle het saam vroetangs in die gras gesoek. Julle het saam malvablommetjies vir naels aangesit, maar jy het nooit besef sy het nie ’n naam nie. Maar dit was jul verhouding. Nou as volwasse bevoorregte mens vra ek myself af hoe ek my destyds as dié sensitiewe kind kon uitgee sonder om dít raak te sien?

“Daar’s vir my geen verskoning daarvoor nie; en al wat ek kan sê, is dis hoe dit was. Vir jou as kind was dit nie verkeerd nie. Daarmee probeer ek onder geen omstandighede die verlede vergoeilik nie.”

Morgan-Hollander wou by Helena weet of sy gesprekke met haar karakters voer. “Indrukke (ook sintuiglikes) en insigte praat met my. Sommige is met my sedert ek kan onthou. Dit krap my kop totdat ek dit aanteken, ek droom daarvan, dit pla my. Al manier waarop ek daarvan ‘verlig’ kan word, is deur dit te fiksionaliseer. Die indrukke kry eers lyf (karakter en storie) voor die rekenaar. Die titelverhaal in dié boek het byvoorbeeld begin by die gekraak van ’n vloerplank in my tant Mary se huis op Swellendam.

“Ek neem mense waar, gedurig, só opsigtelik dat my kinders my dikwels maan om ’nie so te kyk nie’. Ek is elke woord verskuldig aan die mense wat rondom my leef, wat my opgevoed het, wat steeds my lewe deel, wat daagliks die vonke verskaf waarvan ek afleef. Ek kan niks skep of voortbring daarsonder nie. Ek staan voortdurend verwonderd voor die lewe. Ek het nie antwoorde of raad nie; ek kan slegs die spanning wat uit ingewikkeldhede spruit, vanuit my (beperkte) gesigsveld probeer kommunikeer. Die mens se reaksie op sy omgewing, hoe dit in sy gemoedstoestand en gedrag wys, dit fassineer my, in alle soorte menslike groeperings, of dit in familieverband is of nie. Daar is mense en indrukke wat my bybly, dankie tog, maar ek sal die een se neus op ’n ander se gesig by nog ’n ander se maniërismes sit, en so ’n nuwe, verbeelde karakter skep.”

Abraham de Vries skryf in sy resensie (Die Burger, 22 Oktober 2007) as volg oor Op ’n plaas in Afrika: “Ewe merkwaardig as die inhoud is haar fyn komposisievermoë: die geloofwaardige bymekaarvertel van diskrepante, uiteenlopende gegewens en die fyn aandag aan detail om aan toestande ’n mensehart, ’n menslike gesig (Blake) te gee. Gunter se karakters is nie idee-poppe nie, hulle is warm menslike, verlate, woedende, soekende figure in wie se emosies die verskynsels en gees van ons tyd uitspeel.

“Ek noem slegs die meisie in ‘Tweespoor’ met die handtastelike musiekonderwyser en die ma wat altyd met die sleutels in die hand op pad is, ’n jeugkonflik waaruit dan haar vergeefse hunkering groei om die verlate plek in haar menslike verhoudings te vul. En dis tog ’n sonde om die humor van daardie versmade, weerbarstig eerlike vrou van die slotverhaal te mis, veral haar geselsery met die heksebroedsel van kerklike afgodery en gebed wat haar man en sy soetkoek-skelmpie se ‘belangrike werk’ vergoeilik!

“By die verhale ánderkant die plaas – die inklank van Dana Snyman is so bedoel! – was hier nie ruimte nie. Daar’s nog baie redes hoekom Helena Gunter se Op ’n plaas in Afrika so werklik uitstekend, én ’n draaipunt in die Afrikaanse kortverhaal is.”

Op LitNet skryf Andries Visagie dat Op ’n plaas in Afrika ’n werklik indrukwekkende kortverhaalbundel is. Die taalgebruik is “verfrissend suiwer en aanskoulik – moontlik omdat die plattelandse omgewing waarin die verhale gesitueer is, noodwendig vra vir stilistiese keuses uit die ouer en suiwerder woordeskat van Afrikaans. (...) Helena Gunter verkies klaarblyklik om langer verhale te skryf. Af en toe kry ’n mens die indruk dat sy soms te veel gegewens in een verhaal wil opneem en dat haar verhale selfs geslaagder sou gewees het indien sy die gegewens binne die breër opset van ’n roman kon uitwerk. Haar tydsame verteltrant en aandag vir detail skep beslis die indruk dat sy ook as romanskrywer sukses sal kan behaal.

“Op ’n plaas in Afrika is ’n pragdebuut wat lesers terugvoer na die verlede, maar ook uitdagende vrae oor die hede en die toekoms stel. Die ondersoekende leser sal aanklank vind by Helena Gunter se deurdringende ondersoek na die brandpunte in die eietydse Suid-Afrikaanse samelewing, spesifiek die ontstellende omvang van kindermolestering en die tergende grondkwessie.”

In Rapport (19 Oktober 2007) beskryf Rachelle Greeff hierdie bundel as een van die beste Afrikaanse kortprosa-debute in ’n geruime tyd. Die bundel is tegelyk toeganklik en genuanseerd. “En mens hoop Helena Gunter se uitgewer, Human & Rousseau, koester haar tot in die lengte van haar kreatiewe dae. Een swaeltjie maak nie ’n somer nie, maar dit wil lyk na ’n outentieke nuwe stem. (...) Gunter gee uitstekend gestalte aan haar motto (van Abraham H de Vries): ‘Laat heimwee by ons nie uitvee wat ander juis onthou nie.’ Voorwaar stories wat jy sal onthou.”

Neil Cochrane skryf in Tydskrif vir Letterkunde: "Gunter vlek die kompleksiteite en broosheid van die menslike kondisie tot op die been oop. In verhaal na verhaal ondermyn sy gevestigde kodes, oppervlakkigheid en pretensie. Sy toon aan die leser wat agter oënskynlike normaliteit lê – want niks is soos dit op die oog af lyk nie. Die karakters in haar verhale is voortdurend in konflik met hul eie demone – hetsy hierdie demone te make het met owerspel (‘Alleen ons beste’, ‘Die haarsny’ en ‘Op die spoor van die heilige maagd’), verlies (‘Herfsdae in April’), kindermolestering (‘Agter die groen deur’ en ‘Tweespoor’) of patologiese jaloesie (‘Langs die Breede’). (...) Hierdie leser is hoogs in sy skik met hierdie debuutwerk. Die verhale is intens, onthutsend en eerlik. Dit laat die leser ongemaklik in sy/haar leunstoel rondskuif, want die skryfster laat die leser nie vir ’n oomblik met rus nie – ’n konstante emosionele appèl word gemaak. ’n Uitmergelende, dog hoogs bevredigende leeservaring. Hierdie debuutwerk hou veel belofte in.”

In Desember 2008 sluit Helena se leeskeuse Chris Marnewick se Shepherds & butchers in, asook Thin blue (Jonny Steinberg), Chinchilla (Nanette van Rooyen) en Alles mooi weer (Karin Cronjé) (Die Burger, 24 Desember 2008). Haar gunsteling was moeilik om te kies totdat sy 30 nagte in Amsterdam van Etienne van Heerden opgetel het. “En nie kan neersit nie. Onsensitief, om nóú ’n seksbehepte vroulike karakter so ru-grappig te fiksionaliseer? Nee. Want tante Zan maak – heerlik grotesk – korte mette met al wat gewelddadige ‘knuppel’ is. Sy is soos ’n dawid-worteltjie vir ’n oorhoopte post-apartheid-dikderm. In ’n onlangse koerantartikel is die Afrikaner aangeraai om vir hom voorsate te ‘kies’. Dankie tog vir hierdie tante uit die Karoo; nou hoef ek nie Mantatisi te kies nie.”

Helena vertel op LitNet dat sy trots is daarop om op hierdie ouderdom “uit die kas” te kom met haar skrywery en te sê wat sy sê. “Ek vind die waarde wat aan jeugdigheid geheg word in Afrikaanse literêre kringe ietwat komieklik, indien nie benepe en kortsigtig nie. Soms kry ek die gevoel dat die post-50 stem nie tel nie, asof daar niks te leer is uit die leefwêreld van ’n generasie wat ongelooflike ryk sosiaal-maatskaplike en politieke wisseling in hierdie land deurleef het nie. Ek glo ’n jong, wit, Afrikaanse mens in hierdie land het ’n vennootskap in sy erfenis, en moet deeglik kennis neem van sy geskiedenis. Slegs deur die verlede te verstaan – werklik te ken en te begryp, die goed en sleg – gaan hy sy bagasie reg kan bestuur en ’n ingeligte keuse vir die toekoms kan maak. Die fiktiewe metafoor (’n goeie storie, waarin betekenisvolle lewensdrama fiksioneel opgestel word) is so na as moontlik aan die eerstehandse belewenis. (Mens leer meer uit die fiktiewe ‘verlewendiging’ van ’n geskiedenis as uit ’n geskiedenishandboek.)

“Wat die redenasie betref van ‘ons het nie die wette gemaak nie, so ons hoef nie te weet, of verantwoordelikheid te neem nie’ – in sy erfenis het ’n volgende generasie ’n vennootskap met ’n vorige, teen wil en dank. (Jy kan nie jou mediese graad op Stellenbosch gekry het, nou ’n dokter in Londen wees met ’n huis op die Teems, en nie ’n vennoot in bevoordeling gewees het nie. Of uit ’n wit huis in Bellville kom, en nou aan US studeer, en nie as gevolg van vorige bevoordeling is waar jy is nie, al is jy ná ’94 gebore.) Nog ’n oortuiging wat nie vir my waterhou nie, is dat werk wat die verlede ophaal, ’n ‘gevashou aan die verlede is, in plaas daarvan om vorentoe te gaan’. ’n Literêre bemoeienis met die verlede is nie ‘teruggryp’ of ‘vashou’ nie; dis ’n nodige konfrontasie wat oopmaak en skoonmaak, dit gee geleentheid vir her-oriëntasie, vir beter begrip vir die verlede en hede. Met die komplekse geskiedenis van hierdie land is dit onmoontlik om te kan voortdartel asof die gevolge van 358 jaar se kolonialistiese bestelle, gaan oplos in die ‘reënboognasie’ van 16 jaar. Om feëverhale oor die hede te skryf (in die naam van vooruitgang!), is ontkenning, dit ontduik verantwoordelikheid, en is disrespekvol.”

In 2011 verskyn Helena se volgende kortverhaalbundel, getiteld Met koffer en kaart. “Ek het vir die navorsing van Met koffer en kaart baie baat gevind by die werk van die Sloweense filosoof Slavoj Žižek, oor die sielkunde van Violence (2008),” skryf Gunter. Zižek het navorsing gedoen oor die uitbreek van geweld in Israel en Palestina. Hy redeneer dat subjektiewe geweld tot uiting kom in moord, aanslae en oorlog. Daar is volgens hom ook twee variasies van objektiewe geweld: simboliese geweld uitgedruk in taal en daarby aansluitende vorme en sistemiese geweld met katastrofiese gevolge vir politieke sisteme. (Ongepubliseerde resensie van Carina van der Walt by Helena Gunter gekry.)

Willie Burger het in sy resensie in Die Burger (30 Mei 2011) geskryf: "Gunter is ’n bedrewe verteller wat die verhale elkeen afsonderlik, sowel as die aansluitings by mekaar, slim uitgewerk het. Sy sluit nou aan by die konvensies van die Afrikaanse vertelkuns – nie by die uitdagender voorbeelde van die Afrikaanse kortverhaalkuns nie, maar by die konvensionele kortverhaal. En die swakte van so baie (veral ouer) Afrikaanse kortverhale, die voorliefde vir ’n patosvolle draai naby die einde, is ongelukkig ook opvallend in van hierdie verhale." En hy sluit af met: "Maar dié pogings slaag nie heeltemal nie. En die rede daarvoor is dat die karakters en die verteller nooit regtig oortuigend hul sekerhede ontneem word nie – byna soos ’n gesprek oor ongeloof by ’n Bybelstudiegroep waar almal byvoorbaat weet dat niemand hulle eie geloof gaan bevraagteken nie.

"Ten spyte van beskrywings van ontnugterende en droewige ervarings in ons land, konfrontasies met geweld en armoede, word dié verhale nooit werklike konfrontasies met ’n nuwe manier van dink óór die ervarings nie. Dit is asof alles bly steek in ’n klein realisme en die ongemak wat deur situasies gewek word (soos die dosent wat haar studente na die township neem vir navorsing, of in die hof gekonfronteer word met die moordenaars van haar seun) word nooit onthutsende konfrontasies wat lei tot ’n bevraagtekening van eie uitgangspunte en verstaan van die wêreld nie."

Hierop het Carina van der Walt in haar resensie, wat nie gepubliseer is nie, gereageer: "Gunter se verhale eis egter deurgronding, ’n deurgronding wat Willie Burger nie goed onder die knie gehad het nie. Hy het Gunter se kortverhale afgemaak as 'konvensioneel'. Hy lees nié die elke dag se onsigbare geweld daarin raak nie. Die blindheid van die resensent versterk die vrouekarakters se stiltes. Hy word mede-instandhouer. Wie oë het om te lees, laat hulle herlees."

In By van 19 Februarie 2011 vertel Helena meer oor Met koffer en kaart aan Willemien Brümmer: "In hierdie bundel het die hoofkarakters die plaas verlaat en intussen stad toe getrek. Voorop is steeds die geweld waarmee Afrika wit indringing vergeld en die gevolge van ’n traumatiese verlede. Dié keer is die plaas egter ’n sluimerende aanwesigheid.

"Die hoofkarakters se reise terug na die landelike en na hul Europese verlede is ’n soort ontvlugting na ’n skynbaar onskuldige jeug; na ’n vals geborgenheid wat verby is. Die geheen-en-weer is ’n simptoom van ’n gespartel, aan ’n behoefte om oor te wil begin."

“Om oor te begin is ’n behoefte onder baie van my generasie wat wel bewus raak van die skade," verduidelik Helena aan Brümmer. "Jy wil terugloop op jou spore, en jy wil kyk waar kom dit vandaan. Jy wil ook weer gaan kyk na die Europese leefwyse, want dit gaan deel van jou bly; jy is wit. Ek het byvoorbeeld geen begeerte om myself ’n Afrikaan te noem nie, want ek weet nie of ek welkom is nie. Ek beskou myself as ’n nageslag van mense wat as gaste hiernatoe gekom het – en daardie gaste het hulle wangedra.”

Vir Brümmer kan jy reeds met die lees van die eerste verhaal van die bundel ’n idee kry hoe die res van die bundel gelees moet. Die kunskritikus Lydia staan langs die beeldhouwerk van Christa getiteld "Ons vir jou", waarmee sy die trauma van ’n aborsie toe sy jonk was, probeer verwerk.

“Deur die heropstelling van herinneringsvoorwerpe word die genealogie van ’n wond ontgin," verduidelik dié kunskritikus. En later: "Uiteindelik word ’n monument gebou, iets wat die trauma opneem en absorbeer, en die vrywaring daarvan impliseer, en sluiting, ook vir die kyker.”

Op baie vlakke is Helena se Met koffer en kaart vir Brümmer ook ’n monument "wat in die teken wil staan van aanvaarding en vergifnis".

"Daardie filosofie van Lydia is vir my (Helena) die sleutel om vir jou te sê hoe jy skade kan benader, wat jy daarmee kan doen om dit op te stel as monument. Die kunstenaars Penny Siopis, Judith Mason en Willie Bester se beeldende kunswerke het ’n groot rol gespeel in dié opsig dat hul werk my oortuig het dat die konfrontasie met en optekening van trauma die kyker of leser terselfdertyd vrywaar. Geskiedenis moenie vermy of ontken word nie; dit moet erken en bely word.”

Helena het ’n swart notaboekie waarin sy dinge wat sy wil of moet onthou, aanteken. Daaruit lees sy vir Willemien Brümmer: “Hierso – die kunskenner Jennifer Law het gesê oor Penny Siopis se Sympathetic Magic-uitstalling: ‘Wit Suid-Afrikaners beleef ’n herkomspunt in Afrika as ’n wond wat alles wat volg, versmoor.'

“En dan het Freud gesê suksesvolle rou word materieel in die gedenkwaardige objek, die monument wat die voorval opneem, geabsorbeer. Dit kan die enkeling vrywaar en hom laat aanbeweeg.

“So as jy soos Koos Prinsloo die lelike ding in ’n ‘mooi’ storie opneem, en jy lees dit, dink jy miskien dit traumatiseer jou op daardie oomblik, want dis hoe die meeste mense my stories ervaar, maar eintlik kan jy sê: Dit wás so. Jy’t die erkenning in ’n storie, en jy kan dink: Sjoe, ons moenie dit weer doen nie. Só bied ’n verhaal tog verligting. Tot vandag toe is dit mense wat nie werklik bewus is van die wond wat ons gemeenskappe en ons land opgedoen het nie wat vir jou sê ons moet nou vorentoe gaan, ons moet die verlede begrawe. My standpunt is jy kan nie die wond van die verlede begrawe as jy nie kennis van hom het sodat jy hom kan verstaan nie. As jy dit nie konfronteer nie, dan, soos Freud gesê het, ly jy eintlik aan patologiese rou.”

Met die bekendstelling van Met koffer en kaart het Amanda Gouws, ’n dosent in politieke wetenskap aan die Universiteit Stellenbosch, met Helena oor die boek gesels. Die titel van Helena se boek is ’n verwysing na Joernaal van Jorik van DJ Opperman, waarin die kolonis Jorik met sy koffer en kaart in Afrika aankom.

“Op ’n ironiese wyse praat ek terug met Jorik,” het Helena aan Amanda Gouws gesê. Sy wil vir Jorik met haar verhale sê dat ons egter nou in die nuwe bestel ’n "nuwe koffer en kaart moet kry en ons weg in Afrika soek".

Die koffer kan ook heenwys na die "bagasie van die geskiedenis" wat Suid-Afrikaners met hulle saamdra. “Ek glo dat hoe meer jy jou met die geskiedenis bemoei, hoe makliker verstaan jy die hede,” het Helena gesê. Volgens Gouws kry Gunter dit in haar verhale reg om die verlede op ’n konkrete manier in die hede in te bring.

Gouws was aanvanklik verbaas dat Helena vir haar gevra het om in gesprek met haar te gaan oor die boek, aangesien sy nie ’n letterkundige is nie, maar nadat sy Met koffer en kaart gelees het, het sy ingesien hoe die persoonlike in Helena se verhale verpolitiseer word. Só skryf Gunter byvoorbeeld in die eerste verhaal in die bundel oor ’n vrou wat ’n aborsie ondergaan. Wanneer die “pa” vanaf die Grensoorlog terugkeer, is hy so vasgevang in sy eie verlies dat hy nie haar intense persoonlike verlies raaksien nie.

Vir Gouws sal veral mense wat in hulle 50's is en gedurende apartheid grootgeword het, aanklank vind by Helena se verhale. Dit is hierdie generasie wat probeer om die verlede te probeer uitpluis en sin te maak daarvan en van die oorgang na demokrasie. Hulle probeer ook om hulle staanplek in die "nuwe" Suid-Afrika te vind.

Daar is tien verhale in die bundel, en in die laaste vier is die hoofkarakter Mara, wat van dié generasie kom, sê Gouws. “Mara is so ’n bietjie rassisties en wil dit nie erken nie. Sy hanteer nie die nuwe Suid-Afrika so goed nie.” Haar "koffer en kaart", soos ook die res van haar generasie s’n, is dat hulle in ’n Eerstewêreldse en Westerse land grootgeword het en nog steeds is. “Na 1994 moes hulle besef dat hulle eintlik in ’n ontwikkelende land woon en dat hulle voorouers hulle in hierdie land wangedra het.”

Volgens Gouws spreek Gunter “tot die kollektiewe psige van die Afrikaner” en hoewel dit heel dikwels uit ’n manlike oogpunt gedoen is, bied Helena die vrou se belangrike perspektief en stem op hierdie kwessie.

Ook in die tweede afdeling van Met koffer en kaart is daar een sentrale hoofkarakter, naamlik Hanna. In hierdie afdeling, "Triptiek, ink op papier" wissel die verteller van die eerste persoon na die derde persoon. En hier, skryf Madri Victor op LitNet, kom Helena se bekwaamheid sterk na vore. Die drie verhale van hierdie middelste deel vorm saam ’n eenheid. Só ook die verhale in die derde afdeling wat rondom Mara draai. Vir Victor is "Mara se mooi storie" een van die treffendste verhale in die bundel.

Helena Gunter is vir Victor ’n meester van die kortverhaal. "Sy skryf nie 'mooi kontreistorietjies' nie, sy skram nie weg van die waarheid nie. Sonder om verontskuldigend te wees, sê sy: kyk hoe lyk dit nou, en dís waar dit vandaan kom. En sy doen dit knap, met humor, groot begrip en deernis. Met koffer en kaart is inderdaad ’n monument vir skade waarin die verlede en hede opgeneem word. Dit is ’n werk wat die leser uitdaag, maar uiteindelik ook ’n roete na aanvaarding en vergifnis suggereer."

In Rapport van 19 Maart 2011 skryf Marius Crous in sy resensie dat, na die probleme van skuldbesef en wit identiteit, een van die kwessies wat vir hom soos ’n draad deur Helena Gunter se werk loop, dié van die uitbeelding van manlikheid is. Dit kom trouens al voor in Op ’n plaas in Afrika, waar sy vrae vra oor die tradisionele beskouings van manlikheid, en in Met koffer en kaart gaan sy voort hiermee.

"Die mans word uitgebeeld as kwesbaar, emosioneel verwond en uitgelewer aan omstandighede waaroor hulle nie beheer het nie. Daar is die Willem-karakter, die eggenoot van die verteller; of die pa van die ongehude moeder se kind; die Pa-karakter en die mansfigure wat saam huil ná die dood van die jong branderplankryer.

"Laasgenoemde verhaal, 'Met afstandbeheer, 2010' is een van die roerendste verhale in die bundel met sy teenmekaarstel van die twee moederfigure. Skreiend is ook die besef waartoe Hanna moet kom dat haar seun 'langes gerook het, [en] buttons gekoop het'.

"Dit is weer tekenend van die gesplete aard van die wit mens se bestaan in Afrika – ’n problematiek wat Gunter op besonder boeiende wyse in haar tweede bundel probeer deurgrond."

In Volksblad (23 Maart 2011) sluit Stoffel Cilliers sy resensie so af: "Al is die styl toeganklik, lees die bundel liefs stadig en let op hoe fyn beplan die sinsbou is, hoe raak die woordkeuse, hoeveel beelding pleks van vertelling aangewend word. Ironie, humor en onderbeklemtoning word vaardig ingespan. Dit spreek vanself dat die skrywer as fyn waarnemer klein besonderhede betekenisvol binne konteks weergee.

"Dit is die soort aktuele boek wat die onderskeidende leser sonder veel oorreding ’n tweede keer sal lees, wetende dat ’n weer-lees méér pitkos, méér wetenswaardighede en méér literêre lekkerkry sal oplewer."

Willemien Brümmer (By, 19 Februarie 2011) merk op dat daar in baie van Helena se verhale gewys word op die "gapende wonde in die bruin gemeenskap". Helena was lugtig oor wat daar van hierdie tonele gedink gaan word, veral dat mense sal sê dat sy bruin mense as "sleg, dronk en lui" sou teken. Maar, sê sy aan Brümmer, “Wat ek eintlik probeer doen het, is om agtergeblewe mense as slagoffer op te stel, en ek wil spesifiek wat kolonialisme en apartheid gedoen het, uitbeeld. Ek wil die kloof uitlig wat tussen verskillende mense ontstaan het. Die stelsels is nou weg, maar die verskille tussen mense is nie weg nie, en dit is ’n verskriklike problematiek vir my.

“As daar dan ’n rassistiese onderrokkie by my werk uithang, dan vat ek die skuld en ek sê: Goed, ek is hierdie wit vrou van in die vyftig; as ek iewers rassisties was, baie jammer. Maar kom ons kry net hierdie ding oop, sodat ons kan praat oor die verskille tussen mense; hóékom daar verskille is; die skades aan mense.

“Ek glo in die ethics of silence; dat jy jou plek moet ken, dat jy moet stil wees, en jy kan nie beledigend of arrogant wees nie. Jy kan nie sê ’n mens is sleg, hy’s vuil, hy wil nie werk nie. Daar is ’n rede hoekom mense optree soos hulle optree; hoekom daar bendes en plaasmoorde is. Dis my kode dat ek ’n geskiedkundige verband moet lê in my fiksie, anders is dit nie vir my eties korrek nie.”

Sy dink dit is ook nie haar “plek” om die huidige bestel te kritiseer nie. “Ek glo in die ethics of silence wat die hede betref, soos van die Duitse skrywers ná die holocaust. Ek weet ’n mens kan nie apartheid met die holocaust vergelyk nie, maar die ooreenkomste wat daar wel is, maak dat ek nie kan kritiek lewer op wat nou korrup of verkeerd is as ek help skep het aan daardie kwaad nie."

Helena se volgende bundel, Tweespoor, verskyn in 2018 by Protea Boekhuis in Pretoria. Sy vertel aan AJ Gunter (Volksblad, 26 Junie 2018) dat Tweespoor al by die drukkers was toe sy Fransina, een van die karakters in haar boek, in Christi van der Westhuizen se Sitting pretty herken het.

"Fransina het beslis die kenmerke wat Van der Westhuizen met haar navorsing skets. Ons generasie is so trots op ons white liberal-skap, bely gereeld dat ons nie rassisties is nie, maar dit wat soms in onbedagte oomblikke uitpeul ...

"Die plaas-opset en die verlede is die verwysingsraamwerk wat ek gebruik wanneer ek skryf. Ek skryf nie oor die romantiese konnotasie wat ’n mens aan die plaas het nie. Hoewel dit ook bestaan, is dit nie wat ek belig nie."

Tweespoor het twee afdelings. In die eerste een word daar gefokus op Tilla, ’n Afrikaanse meisie uit ’n geslote gemeenskap op die platteland. Sy woon saam met haar gesin op ’n plaas, maar die gemeenskap noem hulle "inkommers". Sy word gekonfronteer met die attensies van ’n skoolmaat se pa, haar ma wat met niks tevrede is nie en spanning tussen haar ouers.

Fransina maak in die tweede afdeling haar opwagting. Fransina is wit en middeljarig wat glo sy is uitgelewer en besluit om te vertrek.

"Ek weet dat ek nie polities korrek skryf nie, dat daar lesers kan wees wat my werk as polariserend kan lees. Ek glo egter rassisme is ’n werklikheid en ’n groter probleem as wat ons wil erken," vertel sy aan AJ Opperman. "Daarom glo ek ook ’n fiktiewe bekentenis oor die rasseproblematiek van Suid-Afrika kan die kwessie uitlig. Dalk maak dit ’n wond oop wat gedurig met pleisters toegeplak word. Dalk hou Fransina ’n spieël op wat die leser sal konfronteer en lewer dit ’n klein bydrae sodat ons mettertyd minder ontploffings met rassistiese ondertone sal hê."

In By van 11 Augustus 2018 gesels Helena met Willemien Brümmer en antwoord sy op die vraag of "ons as wittes ons plek moet ken en ons durf kritiseer of moet ons ’n etiek van stilte handhaaf?"

"Dis ’n groot vraag. Die hele kwessie van verwonding en rassisme is moeilik. As jy aangeval word, het jy dan ook nie rede om vergeldend en woedend te wees nie? Maar dan gooi die geskiedenis my altyd terug na waar dit vandaan kom.

"Ek dink nou aan Max du Preez wat geskryf het dat swart mense nie werklik rassisties kan wees nie. Ek stem nie heeltemal saam nie, maar ek verstaan wat hy sê. Maar wanneer jy ’n slagoffer van geweld word, vra jy jouself af of jy nog steeds moet stilbly. Jy moet eintlik nog stilbly, want dit is hoe die geskiedenis hom uitspeel. Jy moet jou pyn en die verskriklikheid wat met jou gebeur het amper verstaan as verdienste – al is dit hóé verskriklik."

Op die omslag van Tweespoor is ’n afdruk van Paul Klee se "Angelus Novus", die engel van die geskiedenis. ’n Stuk bruinpapier wat lyk asof dit hom moes bedek, is gedeeltelik afgeskeur. In Rapport van 5 Augustus 2018 skryf Anna Kemp dat Walter Benjamin, Duitse filosoof van die 20ste eeu, in sy negende stelling oor die "filosofie van die geskiedenis" skryf dat hierdie engel terugkyk op die wrakstukke van die geskiedenis van die wêreld, en dat hy, anders as ons mense hier op aarde, nie ’n ketting van gebeure sien nie, maar ’n enkele groot katastrofe.

"Die omslag, tesame met die motto van Dan Sleigh ('Praat met die verlede, dáár sal jy leer'), bied die leser ’n stewige vastrapplek om mee te begin. Die geskiedenis wat hier ter sprake is, is die Suid-Afrikaanse geskiedenis, die hede en die verlede, die twee spore van die titel.

Die tweede deel van die bundel vertel die storie van Fransina in vier verhale en hierdie verhale kan, volgens Kemp, elkeen as ’n model vir die kortverhaalgenre dien. "Die leser word teruggevoer na die milieu van die plaas en die platteland, maar van nostalgie en gemoedelike lokale realisme is daar geen sprake nie. Daarvoor is die snykante te skerp, die ironie te skreiend, die humor te wrang. Die klein wrakstukke van die geskiedenis begin reeds ophoop.

"In hierdie vier verhale, elk met ’n subtiel gekose titel, bewys Gunter herhaaldelik haar vermoë om met enkele hale – van kwas én ’n mes – komplekse karakters en fyn genuanseerde strukture te skets en bloot te lê. Deur dialoog en beskrywing (van karakters en die natuur met géén woord te veel nie) en trefsekere tempo-wisseling skep sy ’n wêreld van klein vreugdes en smarte. (...)

"Gunter slaag daarin om by die leser ’n soortgelyke ontroering te ontlok oor Tilla, die gevoelige en skerpsinnige kind, die 'sport', die 'karpatse klein dogtertjie' (p 13), en alles wat sy sien en beleef. Aan die einde van elk van hierdie verhale staan die ouer Tilla, die een wat op reis gegaan het, wat die spoor van haar geskiedenis gevolg het en terugkyk – soos die engel van die geskiedenis – na die vreugdes en verliese van haar kinderjare. (...)

"Soos oom Flip Kistoor (in "Man met tamaties") se vrugte net met sý handewerk, in hierdie stuk aarde, met hierdie wolke en water en son, en dalk ’n influistering van ’n god, so volmaak kon groei, só kry die leser die gevoel dat die verhale in hierdie bundel uniek is aan die uiters bedrewe (op elke vlak) skrywer, haar geskiedenis en haar híér en nóú.

"Of, op die gevaar af om te veel vergelykings te tref: Elke verhaal skitter op sigself, maar sáám vorm hulle ’n rigtinggewende sterrebeeld in ’n heelal waar die engel van die geskiedenis maar een groot katastrofe sien."

Vir Frederick Botha (Netwerk24, 23 Julie 2018) is die verhaal van Fransina, "Angelus Novus Africanus" die hoogtepunt van "hierdie knap en deurdagte bundel". Hy sluit af: "Gunter daag die leser met  Tweespoor uit om saam met haar naby die waters van die geheue te beweeg en herinneringe wakker te roer. Die rimpels van die verlede kring dalk net uit tot ’n beter verstaan van die hede."

Riette Rust (op LitNet) beskryf Tweespoor as toeganklik, maar iets wat ook die leser uitdaag. "Die karakters kom in hul volle glorie – voorkoms, ontnugtering, foute en al – voor jou te staan. Die hantering van die milieu begogel die sintuie: jy sien, ruik, beleef en voel saam met die karakters. (...) Gunter se skryfstyl is gestroop en sy wend die taal vernuftig en beeldryk aan.

"Tweespoor sluit aan by die skrywer se vorige twee bundels. Gunter se bedrieglike fluistering aan die een kant, en haar harde en duidelike stem aan die ander kant, verdien beslis ’n plek binne die literêre wêreld, Hier, en waarskynlik ook internasionaal."

Publikasies

Artikels oor Helena Gunter beskikbaar op die internet

• Brümmer, Willemien: Seer het nie ’n tydsbeperking, sê Gunter
• De Vries, Willem: “Hoe dikwels is dié storie nie vertel nie”
• Helena Gunter
• Helena Gunter
• Senekal, Gerdus: Nuwe Stories 2013-onderhoud: Helena Gunter
• Morgan-Hollander, Haydee: Oor woorde, woordgevoelighede en woordkunswerke: Haydee Morgan-Hollander in gesprek met Helena Gunter
• Opperman, AJ: Gunter pak "white liberals" in derde bundel
• Van der Merwe, Kirby: Hoe kan jy sê jy moet ophou bely?
• Bruwer, Naomi: Video: Tweespoor deur Helena Gunter word bekendgestel

Artikels deur Helena Gunter beskikbaar op die internet

• (Kaapse) huis, (Portugese) paleis
• Langs die Breede [kortverhaal]
• Letterliewende Bonnievalers bied heenkome vir skrywers
• Vir ’n kool vuur

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Helena Gunter (1954–) appeared first on LitNet.

Bron van Pierneef-skildery: https://www.festivalvoorhetafrikaans.nl/programma/

Op zaterdag 22 en zondag 23 september wordt in Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam de vierde editie van het Festival voor het Afrikaans gehouden. Dit festival richt zich op muziek, toneel, films en literatuur in het Afrikaans, een van de elf officiële talen van Zuid-Afrika. Een opmerkelijke toevoeging tot het programma is de aanwezigheid van het gerenommeerde veilinghuis Strauss & Co, dat gespecialiseerd is in Zuid-Afrikaanse beeldende kunst.

Voor de experts van veilinghuis Strauss & Co is alleen de beste kwaliteit goed genoeg. Strauss & Co is gespecialiseerd in beeldende kunst, toegepaste kunst en sieraden van Zuid-Afrikaanse kunstenaars en ambachtslieden.

Veilinghuis Strauss & Co is opgericht in 2008. Het bedrijf heeft twee vestigingen, één in Johannesburg en één in Kaapstad. Op beide locaties wordt twee keer per jaar een kunstveiling gehouden. Daarnaast is Strauss & Co in 2013 begonnen met uiterst succesvolle internetveilingen. In 2017 behaalde het bedrijf een jaaromzet van 329 miljoen rand (bijna 20 miljoen euro).

Negen van de tien duurste schilderijen die ooit in Zuid-Afrika zijn verkocht, zijn verhandeld op een veiling van Strauss & Co. Ook worden er recordbedragen gehaald voor werken van individuele kunstenaars. In 2017 waren de Zuid-Afrikaanse kunstenaars met de hoogste verkoopwaarde Irma Stern (48 miljoen rand), J.H. Pierneef (42 miljoen rand), Alexis Preller (33 miljoen rand), William Kentridge (26 miljoen rand), Maggie Laubser (19 miljoen rand), Robert Hodgins (6 miljoen rand), Gerard Sekoto (6 miljoen rand), Walter Battiss (5 miljoen rand), Anton van Wouw (5 miljoen rand) en – een nieuwkomer op de lijst – Hugo Naudé (4 miljoen rand).

Tijdens het Festival voor het Afrikaans geeft Wilhelm van Rensburg van Strauss & Co een lezing over ontwikkelingen in de Zuid-Afrikaanse kunst van de laatste tweehonderd jaar, met speciale aandacht voor contacten tussen Zuid-Afrikaanse en Nederlandse kunstenaars. De lezingen worden gehouden in de Steegzaal, op zaterdag 22 september, 14.00-15.00 uur, en zondag 23 september, 16.00-17.00 uur.

Daarnaast kunnen bezoekers kunstwerken door de experts van Strauss & Co laten taxeren. De belangstelling gaat in het bijzonder uit naar werken van kunstenaars met Nederlandse wortels, zoals Anton van Wouw, Pieter Wenning, Frans Oerder en J.H. Pierneef. Maar natuurlijk zijn werken van Zuid-Afrikaanse kunstenaars die in Amsterdam wonen, zoals Marlene Dumas en Moshekwa Langa, ook welkom. Voor een gratis taxatie kunt u zaterdag 22 en zondag 23 september tussen 13.30 uur en 20.00 uur terecht bij de stand van Strauss & Co op de Zuid-Afrikaanse markt in de hal van De Brakke Grond.

De lezingen van Wilhelm van Rensburg zijn gratis toegankelijk. U kunt ook gewoon binnenlopen om uw kunstwerken door de experts van Strauss & Co te laten taxeren. Voor deze twee onderdelen hoeft u dus geen kaartje voor het middagprogramma van het festival te kopen.

Wilt u een kunstwerk laten taxeren en wilt u daarna ook het festival bezoeken, dan is er veilige opbergruimte aanwezig. Organisatoren en vrijwilligers van het Festival voor het Afrikaans en de directie van De Brakke Grond kunnen echter niet aansprakelijk worden gesteld voor beschadiging of vermissing van uw eigendommen.

Heeft u vragen over de taxaties door de experts van Strauss & Co? Neem dan contact op via info@festivalvoorhetafrikaans.nl.

https://www.litnet.co.za/klaas-delrue-oor-festival-voor-het-afrikaans-2018/

Churchil Naudé oor Festival voor het Afrikaans 2018

Laurika Rauch oor Festival voor het Afrikaans 2018

Festival voor het Afrikaans 2018: programma

The post Veilinghuis Strauss & Co verricht taxaties tijdens Festival voor het Afrikaans appeared first on LitNet.