Opsomming

Die sentrale gebeurtenis in die Middeleeuse literêre werk Vanden vos Reynaerde is die verhoor van die vos voor koning Nobel die leeu. Die epos bied om hierdie rede ’n insiggewende blik op die regsprosedure van sy tyd (die 13de eeu) – spesifiek die regsprosedure soos toegepas in die feodale Vlaandere. Ons navorsing wil die Reinaert plaas binne die konteks van die moderne Suid-Afrikaanse regstelsel – ’n stelsel wat sy oorsprong ten dele in die Middeleeuse straf- en strafprosesreg van die Lae Lande het.

Die volgende navorsingsvraag is geformuleer: Hoe verskil die regsproses en verhoor in die Reinaert van, of kom dit ooreen met, die hedendaagse Suid-Afrikaanse straf(proses)reg? Anders gestel: Tot watter mate word spore van die Middeleeuse reg soos wat dit in die Reinaert voorkom, in die hedendaagse Suid-Afrikaanse strafprosesreg aangetref?

Ten einde hierdie vraag te beantwoord, moes vasgestel word wat die aard van die regstelsel was wat tydens die vos se verhoor gegeld het en watter oorblyfsels van hierdie Middeleeuse regstelsel nog merkbaar is in die hedendaagse Suid-Afrikaanse strafprosesreg. Ook die moderne Suid-Afrikaanse regstelsel moes dus kortliks beskryf word.

Benewens die primêre bron, die Reinaert self, is regshistoriese bronne en bronne oor die Suid-Afrikaanse straf- en strafprosesreg geraadpleeg. Die teksontleding het bepaalde verskille uitgewys, wat te verstane is, aangesien agt eeue ons van die verhoor van die vos skei. Tog is daar verbasend min fundamentele verskille tussen die heersende reg in die Reinaert en die moderne Suid-Afrikaanse reg. Die regsreëls en prosesgang kan opvallend maklik en goed gevolg word en aspekte daarvan is nog steeds bekend vir ’n hedendaagse (Suid-Afrikaanse) leser.

Ons hoop ons navorsing wek hernude belangstelling in die Middeleeue en die reg en ook bewondering vir die onverskrokke, wrede maar slimme vos wat die korrupte magshebbers van sy tyd genadeloos aan die kaak gestel het.

Trefwoorde: Middeleeuse regstelsel; reg en letterkunde; Reinaert; Suid-Afrikaanse strafreg; Van den vos Reynaerde

Abstract

Literature and law in the medieval epic Vanden vos Reynaerde with specific reference to the South African legal system

There is a long and symbiotic connection between literature and the law. The law, literature and religion formed a coherent whole in primitive societies and although these three elements eventually became separate aspects of society, there was still a close relationship between them in the Middle Ages (Pavlović 1986:697).

The relationship between literature and law has intrigued literary and legal scholars for a long time and has seen the birth of a whole movement, the so-called Law and Literature Movement, in the 20th century (Gravdal 1992). We place our interdisciplinary study mainly within this field.

The famous and well-studied medieval Dutch animal epic Vanden vos Reynaerde (Reynard the fox) has fascinated lovers of literature, the Middle Ages and the law for centuries. It is indisputably one of the masterpieces of medieval literature: “If it were the only interesting and valuable work existing in the Old Dutch, it alone would fully repay the trouble of learning that language,” said Joseph Bosworth in 1836.

The story of the misdeeds and trial of the intrepid, fearless, cruel and clever fox Reynard is filled with drama and human weaknesses and it is a welcome, pleasing and inexhaustible source of ongoing scholarly investigation. Our research aims to make a modest contribution to the vast and comprehensive international literature collection about Vanden vos Reynaerde by placing the epic within the context of the modern South African criminal legal system – a system that finds its origin in part in the late Middle Ages in the Low Countries (and Flanders in particular).

Vanden vos Reynaerde tells a gripping satirical tale of justice and injustice, greed and cunning, stupidity and cleverness. On King Nobel’s open court day the stage is set for all the other animals to lay charges against the fox in his absence. Adhering to the custom of the time (13th-century Flanders), the fox could not simply be summarily condemned, but had to be summoned three times to appear in court. Eventually, after the first two messengers delivering the summons had been thoroughly humiliated by the fox, Reynard’s cousin (and legal counsel), Grimbeert, succeeds in convincing the fox to accompany him to the court. Reynard finally appears and the animals lay formal complaints. The fox is immediately sentenced to death by hanging. But Reynard, cunning as he is, succeeds in turning the greedy, power-hungry and corrupt king and queen against his enemies by telling a far-fetched tale of treachery and a great treasure. The king believes his story and grants him his freedom. After the fox commits murder by killing the hare, thereby finally humiliating the king as well as his court, he escapes with his family into the wilderness.

Our research question was the following: What similarities and differences can be pointed out between the court proceedings in the Reynard epic and aspects of the modern South African legal system?

The legal aspects of the epic have been thoroughly researched (see Jacoby 1970 and Lippevelde 2012), but not yet against the background of current legal systems. We wanted to link the judicial aspects as they appear in the epic to the modern South African criminal legal system, largely because the epic has always been read as a canonical text in Afrikaans departments at South African universities.

The central event in the Reynard epic is the trial of the fox at the court of King Nobel, the lion. The epic offers an illuminating view of the legal processes of the time – specifically the legal procedure as it was used in feudal and royal courts. This aspect of the Reynard has already been carefully researched, but as far as could be determined, the connection between the medieval law of the Low Countries, as it is reflected in the Reynard, and the modern law of South Africa has not yet been investigated. In our study we concentrated on similarities and differences between the two legal systems, taking the text as our starting point.

In order to answer our central question – how do the legal processes and trial in the Reynard differ from or correspond to criminal law in modern-day South Africa? – we used a descriptive and comparative methodology. We attempted to compare the court proceedings taking place in the medieval text with fundamental aspects of modern South African criminal and constitutional law.

We start by giving a short overview of the development of South African criminal law, which is a product of Western legal thought. We follow its development from its beginnings as primitive Germanic law, through the reception of Roman law in the late Middle Ages (the epic was probably written circa 1250) to the transplanting of Roman-Dutch law by the Dutch East Indian Company at the Cape of Good Hope. After 1806 the Cape of Good Hope became a British colony and English law made its entrance. Today South Africa has a mixed legal system.

We found that there are many similarities, but legal principles that are not familiar to modern-day, 21st-century South African readers of the text are the following: a head of state that also acts as public prosecutor and as judge and who is very involved in the whole process right up to sentencing (the doctrine of the separation of powers did not exist at the time of the fox’s trial); extreme procedural rhetoric as described by Van Caenegem (1954); the duty of all free men to attend the open court day; canonical law such as the papal ban; sentencing in absentia; the violation of the king's peace; blood feuds and reconciliation and the oath of innocence.

The above-mentioned legal aspects were part of a feudal society that no longer exists today. There was, for example, no distinction between public and private law. It is therefore not surprising that they did not survive the long evolution from primitive to modern South African law.

This being said, there are surprisingly few fundamental differences between the prevailing law in Reynard the fox and modern South African criminal law. The rules of law and procedure are easily recognised by contemporary (South African) readers. We can point to basic human rights, enshrined in the South African Constitution of 1996, such as the right to an open trial and legal representation, the presumption of innocence until proved guilty, due process (such as the right to be summoned three times to court in the epic), the presence of the accused in court, nullum crimen sine lege and the burden of proof.

To conclude: our admiration for the clever fox and the sharp satire of his creator, Master Willem, has no bounds. We are reminded that modern-day societies still need the merciless unmasking of corrupt abuse of power by someone clever enough to use the legal system against the corrupt. Finally, we show that the epic, because its theme is so timeless, can still easily be made accessible to modern-day readers.

Keywords: law and literature; Medieval legal system; Reynaerd the fox; South African criminal law; Van den vos Reynaerde

1. Inleiding

[T]ussen literatuur en recht bestaat wel vaker kruisbestuiving. Het zijn nu eenmaal allebei bij uitstek talige bedrijven, en rechtszaken met hun frontale conflicten bedienen de literatuur gul met een plot en een conflict. (Van Oostrom 2006:499)

Daar is ’n lang en simbiotiese verbintenis tussen letterkunde en die reg. In primitiewe samelewings het die reg, die letterkunde en inderdaad ook religie ’n koherente eenheid gevorm. Alhoewel hierdie drie kultuurelemente mettertyd los geraak het van mekaar, was daar tot in die Middeleeue steeds ’n noue band tussen hulle, skryf Pavlović (1986:697). ’n Verdere faktor wat volgens Pavlović bygedra het tot hierdie verbintenis tussen reg en letterkunde, is die feit dat Middeleeuse skrywers dikwels regsgeleerdes of priesters was en soms ook beide (Pavlović 1986:697.). So skryf hy dat byna al die digters en skrywers van die Italiaanse nascente literatura notarisse, regters of regsbeoefenaars was.

Ook Gravdal (1992:2) merk op: “European literature of the Middle Ages, English and German as well as French, bears the imprint of a marked preoccupation with law.” Sy moes na regte ook verwys het na die Middeleeuse diere-epos, Vanden vos Reynaerde, (voortaan word daar na hierdie werk verwys as “die Reinaert”), een van die merkwaardigste werke van die Middeleeue, waarin die sentrale gebeurtenis ’n hofsaak is. Hierdie magnum opus is die onderwerp van die ondersoek waaroor hier berig word.

2. Agtergrond en probleemstelling

In die tweede dekade van die 21ste eeu mag ’n studie oor ’n Middelnederlandse teks dalk vreemd aandoen. Die tydperk (min of meer vanaf 1150 tot 1500) is per slot van rekening ver verwyderd van ons hedendaagse samelewing, en die taal waarin die epos geskryf is, is ook moeilik om te verstaan. Maar dit gaan hier nie om sommer enige Middelnederlandse teks nie. Dit gaan om Vanden vos Reynaerde, een van die merkwaardigste letterkundige werke van die Middeleeue (vergelyk onder andere Shipley 1946, Mussche 1964, Lulofs 1983, Van der Elst, Ohlhoff en Schutte 1980, Van Oostrom 2006). Die epos fassineer ondersoekers van die letterkunde, die Middeleeue en die reg dan ook al eeue lank. Die verhaal van die verhoor van die sluwe vos is vol drama en menslike swakhede en dit is ’n onuitputlike bron vir voortgaande ondersoek. Tot die werklik omvangryke internasionale literatuurversameling oor die Reinaert wil hierdie navorsing ’n bydrae lewer deur die Reinaert te plaas binne die konteks van die moderne Suid-Afrikaanse regstelsel – ’n stelsel wat sy oorsprong ten dele in die Middeleeuse straf- en strafprosesreg van die Lae Lande het. Die Reinaert is nog nie vanuit hierdie spesifieke invalshoek bestudeer nie. Die teks nooi (Suid-) Afrikaanse lesers as ’t ware uit om hierdie aspek onder die loep te neem, omdat die reg ’n sentrale plek in die epos inneem. Die Reinaert kan onder andere ook beskryf word as ’n verhaal waarin reg én onreg verken word.

“De aard van alle rechtshistorisch onderzoek is tweeslachtig: het wil het recht, d.i. vaste regels, beschrijven en moet tegelijk de uiterste beweeglijkheid van het recht aantonen,” skryf Van Caenegem (1954:1) in Geschiedenis van het strafrecht in Vlaanderen van de XIe tot de XIVe eeuw. Hierdie beweeglikheid van die reg sal in die ondersoek geïllustreer word. Volgens Van Caenegem word die menslike strewe na vaste en duursame reëls steeds teleurgestel. Die maatskappy bly nie stilstaan nie, maar leef en beweeg en die reg evolueer voortdurend. Iets van hierdie evolusie sal aangetoon word deur die samelewing en regstelsel van die 21ste-eeuse Suid-Afrika in die ontleding van Vanden vos Reynaerde te betrek. Maar iets van die durende voortbestaan van sekere “vaste” regsbeginsels sal ook duidelik word.

Van Leeuwen (1971:22–3) som die Reinaert soos volg op:

Het epos is vol spot op de hebzuchtige en laffe adel, vol hekeling van de lagere geesteljkheid [...] vol ironie ook over de reeds ijdel wordende burgers; en als geheel: een satire op de mensheid in het algemeen, op zijn egoïsme, zijn valsheid. Zijn kleinheid. De verteltrant is zeer levendig, de psychologie meesterlijk, de compositie knap.

Die skerp en satiriese blik van die skrywer van die Reinaert op die politiek van sy tyd bly vandag nog relevant – ook in Suid-Afrika in ’n tydsgewrig waar ons soms ongebreidelde korrupsie en magsvergrype van die heersers, wat ook die reg nie ontsien nie, waarneem.

3. Beweegrede vir die studie

Lesers van ou tekste (in hierdie geval ’n Middeleeuse teks) ondervind soms probleme om die leefwêreld van daardie tekste goed genoeg te verstaan sodat die teks vir hulle kan oopgaan en sodat hulle dit wat deur die eeue nog “waar” gebly het, kan raaksien. Vir hierdie toedrag van sake is daar voor die hand liggende redes. Taal is die eerste struikelblok – vir moderne Afrikaanse lesers is ’n Middelnederlandse teks besonder ontoeganklik. Daar is ook ander struikelblokke. Die dier-epos of fabel, eens so ’n gewilde teksgenre, is vandag vreemd. In die Reinaert is die diere antropomorfies en hulle vertoon, benewens die dierlike, ook duidelike menslike karaktertrekke. Dit is nie die soort teks waaraan moderne lesers gewoond is nie.

Die sentrale gebeurtenis in die Reinaert, naamlik die koninklike hofsitting waar die hoofkarakter, Reinaert die vos, aangekla en verhoor word weens ’n hele aantal misdade, is egter minder vreemd. Televisiereekse het Suid-Afrikaanse kykers dermate vertroud gemaak met veral die Amerikaanse regstelsel dat baie van ons kenners van die reg in ons eie oë geword het. Plaaslik trek hofsake ook die aandag en hulle word self soms gebeeldsend. Die verhoor van Oscar Pistorius het byvoorbeeld geskiedenis gemaak as die eerste strafverhoor wat regstreeks op televisie in Suid-Afrika uitgesaai is (Erasmus 2016:878). Die saak het ongekende mediabelangstelling geniet en is as die nuusmaker van die jaar 2014 aangewys. Die Suid-Afrikaanse reg is nie noodwendig vir alle moderne lesers ’n baie vertroude vakgebied nie, maar dit vorm op verskeie maniere wel deel van ons ervaringswêreld en dit is natuurlik ook vir elke landsburger ter sake.

Nou verbonde aan die hofsitting in die Reinaert is die satiriese inslag van die teks. Die korrupsie van die magshebbers word genadeloos en venynig blootgelê, tot so ’n mate dat ons simpatie en bewondering aan die wrede (en ver van deugdelike) vos toegeken word. Die skrywer van die epos, ene Willem, bied ’n ontluisterende blik op mens en mag – ’n toedrag van sake wat ook daagliks in Suid-Afrika aan die orde van die dag is.

Die regsaspekte in die Reinaert is al deeglik nagevors (vergelyk byvoorbeeld onder andere Jacoby (1970); Lulofs (1983) in sy inleiding tot die Reinaert asook in sy uitvoerige aantekeninge by die teks; Slings (1999) en Lippevelde (2012)), maar nog nie met ’n moderne konteks as interteks nie. Om die reg en die literatuur met mekaar in verband te bring, is insgelyks ’n ou tradisie – ’n tradisie wat selfs meer formeel aangedui word met die naam “Law and Literature”, oftewel “Reg en Letterkunde” (vergelyk byvoorbeeld Pavlović 1986, Gravdal 1992, Ward 1995, Dolin 2007, Gaakeer en Ost, 2008).

Soos wat Van Oostrom (2006:499) tereg opmerk, is die reg en letterkunde albei by uitstek “ talige bedrijven”. Dit mag op die oog af vreemd aandoen om twee regstelsels, naamlik dié van die Middeleeuse Vlaandere en dié van die moderne Suid-Afrika circa 2018, te vergelyk, maar deur presies dit te doen, kan hierdie studie dalk ’n nuwe wêreld oopmaak vir (Suid-) Afrikaanse lesers en insig gee in die universele aard van sowel die reg as die menslike natuur, om sodoende miskien ’n verdere lewe van die merkwaardige teks hier te lande te verseker as gevolg van nuwe navorsing wat die insig in die teks kan verdiep.

4. Navorsingsfokus

Die Reinaert het as sentrale gebeurtenis die verhoor van die vos voor koning Nobel. Die epos bied om hierdie rede ’n insiggewende blik op die regsprosedure van die tyd – spesifiek die regsprosedure soos toegepas in die feodale en koninklike howe. In hierdie artikel word die hofverrigtinge van die Middeleeuse teks (en waar van toepassing die Middeleeuse straf- en strafprosesreg) vergelyk met die moderne Suid-Afrikaanse reg en word ooreenkomste en verskille uitgelig.

Die volgende navorsingsvraag is geformuleer: Hoe verskil die regsproses en verhoor in die Reinaert van, of kom dit ooreen met, die hedendaagse Suid-Afrikaanse strafprosesreg? Anders gestel: Tot watter mate word spore van die Middeleeuse reg soos wat dit in die Reinaert voorkom, in die hedendaagse Suid-Afrikaanse strafprosesreg aangetref?

Ten einde hierdie vraag te beantwoord, moes vasgestel word wat die aard van die regstelsel was wat tydens die vos se verhoor (die 12de en 13de eeue) gegeld het en watter oorblyfsels van hierdie Middeleeuse regstelsel nog merkbaar in die hedendaagse Suid-Afrikaanse strafprosesreg is. Ook die moderne Suid-Afrikaanse regstelsel moes dus kortliks beskryf word.

5. Werkswyse

Die navorsing kan getipeer word as ’n interdissiplinêre literatuurstudie-ondersoek wat bronne uit die velde van die Middeleeuse letterkunde, die Vroegmiddeleeuse regsprosesse en die Suid-Afrikaanse regstelsel en regsgeskiedenis betrek. Benewens die primêre bron, die Reinaert self, wat noukeurig gelees is, is regshistoriese bronne en bronne oor die Suid-Afrikaanse straf- en strafprosesreg geraadpleeg.

6. Die Middelnederlandse diere-epos Vanden vos Reynaerde

Ten aanvang word die teks, sy ontstaansgeskiedenis en die skrywer, baie kortliks voorgestel.

6.1 Ontstaan

Die Reinaert het nie op ’n dag as ’n nuutgeskepte werk uit die pen van Willem, die skrywer, voortgevloei nie. Wat aan die Reinaert voorafgegaan het, was eeueoue verhale wat mondelings oorgedra is. (Raadpleeg vir goeie opsommings van die ontstaangeskiedenis byvoorbeeld Grobbelaar 1981, Lulofs 1983 en Van Oostrom 2006.) Diereverhale het ’n lang geskiedenis in Wes-Europa en die bekendstes onder hulle, soos die fabels van Esopus, is waarskynlik afkomstig uit Egipte. In Arabies kom reeds in die 8ste eeu ’n reeks diereverhale onder die titel Kalilah wa-Dimna tot stand. Hierdie verhale gaan via Persies terug na ’n ouer Sanskrit-teks, die Pantsjatranta. In hierdie tekste kom verhale soortgelyk aan dié in die Reinaert voor. Die Ecbasis Captivi (“Die ontsnapping van ’n gevangene”), ’n ou diere-epos, is tussen 930 en 940 n.C. deur ’n Franse monnik in Latyn geskryf. Dit word in 1834 deur Grimm ontdek, en word beskou as die begin van die diere-epos in Wes-Europa.

Benewens die ou verhale wat in die Ecbasis Captivi aangetref word (vergelyk byvoorbeeld Coetzee 1940), was daar in die besonder ook twee ander Middeleeuse tekste wat waarskynlik voorgangers was van Vanden vos Reynaerde, naamlik die Ysengrimus (in ongeveer 1150 geskryf) en die Franse Roman de Renard (uit 1175).

Van Oostrom (2006:467) noem die Ysengrimus “dat hoogstaande product van een vlijmscherpe monnikengeest” wat as eerste teks die “onverwoestbare namen” Reynaert en Ysengrijn gebruik.²

In die tyd waarin die Reinaert geskryf is, was daar duidelik ook ander verhale wat in die volksmond in omloop was. Ook al ruim voor die verskyning van die Ysengrimus doen daar in die volksmond anekdotes oor Reinaert die ronde (Van Oostrom 2006:469). Van Oostrom (2006:469) tipeer die Reinaert dan ook as ’n meesterwerk op basis van tradisie.

Opsommenderwyse: die Reinaert-teks sluit aan by die Franse Roman de Renard, wat op sy beurt grootliks ontleen is aan die Ysengrimus (albei uit die laat 12de eeu), waarin verskeie diereverhale verwerk word. Die Ysengrimus-versameling gaan op sy beurt weer terug na onder andere die Latynse tekste en fabelversamelings van Romulus, Avianus en Esopus (Lulofs 1983:39). Die Latynse versamelings toon op hulle beurt weer invloed uit die nabye en verre Ooste.

6.2 Datering: die 13de eeu

Die presiese datering van die Reinaert was vir lank ’n omstrede kwessie – vergelyk byvoorbeeld Lulofs (1983:50 e.v.), Van Oostrom (2006:466 e.v.) en Lippevelde (2012:11). Datering is wel vir hierdie ondersoek belangrik, sodat vasgestel kan word watter regstelsel in dié tyd in Vlaandere gebruiklik was. Soos wat Lippevelde (2012:11) dit so mooi stel: die temporele verankering van die teks moet genuanseerd bekyk word.

Lulofs (1983:50 e.v.) betoog soos volg: die Franse Reinaert-verhale word in 1179 gedateer en ’n Latynse bewerking van die Reinaert, die Reynardus vulpes, is tussen 1272 en 1279 gemaak. Die ontstaansdatum van die Reinaert lê dus volgens hom tussen die twee datums 1179 en 1272, dus laat 12de eeu of in die 13de eeu vóór 1272. Ter ondersteuning van ’n 13de-eeuse ontstaansdatum noem Van Oostrom (2006:466) dat die teks die gevestigde genre van die ridderroman, waarmee die diergedig ’n ironiese dialoog aangaan, veronderstel.

6.3 Die skrywer van die epos

Die voornaam van die skrywer van die epos ken ons darem, en dit is al heelwat, sê Van Oostrom (2006:496). Willem stel homself aan die woord in die eerste vers as “Willem die vele boucke maecte” en ook in die akrostikon, BI WILLEME, van die laaste verse:³

Verse 3461–9

Bi Gode, ic dart u wel raden!
Isengrijn sprac toten beere:
“Wat sechdire toe, Brune heere?”
“Ic ligghe in den rijseren
Lievre dan hier in den yseren.
Laet ons toten coninc gaen
Ende sinen pays daer ontfaen.”
Met Fyrapeel datsi ghinghen
Ende maecten pays van allen dinghen.

[By God, ek kan u dit wel aanraai!
Isengryn het vir die beer gesê.
“Wat sê u hiervan heer Bruun?
“(Ic) Ek lê in die struikgewas
Liewer as hier in die boeie (ysters).
Laat ons na die koning gaan
En sy vrede aanneem.”
Met Firapeel gaan hulle mee
En maak vrede oor alle sake.]⁴

Vervolgens word die kontoere van die skim, Willem, soos wat Van Oostrom (2006:498 e.v.) hulle skets, kortliks nagetrek. Hy was ’n intellektueel, het drie tale (Nederlands, Frans en Latyn) goed geken, was ’n grondige kenner van die Bybel en was duidelik goed belese. Soos wat Van Oostrom dit stel: hy was ’n boekeman en filoloog wat bedoel het om van sy epos iets heel besonders te maak. “Meer dan een boekenman moet Willem taalman zijn geweest, en misschien zelfs in letterlijke zin” skryf Van Oostrom (2006:498). “Taalmanne” het in die Middeleeue in die hof opgetree om die woord te voer namens partye wat nie self enige oratoriese talent gehad het nie (Van Oostrom 2006:498). Vanweë sy definitiewe regskennis, soos blyk uit die epos, is dit goed moontlik dat Willem so ’n taalman, raadsman of griffier (in die betekenis van ’n amptenaar belas met die opstel en bewaring van regsgeskrifte – vergelyk die Woordeboek van die Afrikaanse Taal Deel III) kon gewees het. Dit is baie duidelik dat hy ook ’n regskenner was.

6.4 Die verhaal

Die koning, Nobel die leeu, kondig ’n hofdag aan, waarvan bywoning deur al sy dieronderdane verpligtend is:

Verse 41–7

Het was in eenen tsinxendage
Dat beide bosch ende haghe
Met groenen loveren waren bevaen.
Nobel die coninc hadde gedaen
Sijn hof crayeren over al
Dat hi waende (hadde hijs gheval)
Houden ten wel groeten love.

Die vrye vertaling in moderne Nederlands deur Slings (1999) lui:

Het was Pinksteren.
Zowel bos als struikgewas
Stonden uitbundig in bloei.
Koning Nobel had
zijn hofdag overal laten afkondigen.
Hij verwachtte, als alles goed ging,
zijn roem er zeer mee te vergroten.

Die verhaal speel tot groot mate in ’n hofruimte af, met Reinaert in die beskuldigdebank, koning Nobel as voorsittende beampte of regter, en verskeie ander rolspelers, van wie die meeste Reinaert nie goedgesind is nie, om die minste te sê.

Reinaert daag egter nie by die hofdag op nie en negeer sy verskyningsplig. Die rede is voor die hand liggend: hy weet dat feitlik almal klagte teen hom wil lê. Wanneer almal byeen is, kla verskeie diere hom van ’n hele aantal misdade aan. Die ernstigste klag is dié van die moord op Coppe, die hen. Die misdade poging tot moord en moord is baie ernstig en Isengrijn neem daarom reeds in vers 172 aan dat Reinaert die doodsvonnis hiervoor sal kry.

Op aandrang van Reinaert se neef, Grimbeert die das, wat as sy regsverteenwoordiger optree, besluit koning Nobel om die vos nie onmiddellik te veroordeel nie, al sou hy graag wou, maar om hom te dagvaar om voor die hof te verskyn.

Reinaert lok die eerste twee dagvaarders wat hom moet daag om voor die hof te verskyn, ⁵ Bruun die Beer en Tybeert die Kat, agtereenvolgens op slinkse wyse elk in ’n lokval deur hulle swakhede – heuning vir Bruun en muise vir Tybeert – uit te buit. Hierna oortuig die derde dagvaarder, Grimbeert, hom om wel na die hof te gaan (verse 1359 e.v.)

Op weg na die hof bieg Reinaert teenoor sy neef, Grimbeert, oor al sy wandade.

Wanneer hy voor die hof verskyn, word formele klagte in die openbaar teen hom gelê:

Verse 1865–8

Alle dese ghinghen openbare
Voer haren heere den coninc staen
Ende daden reynaerde vaen.

Nu ghinct ghindre up een playdieren:
Nye hoerde man van dieren
So scone tale als nu es hier
Tusschen reynaerde ende dandre dier
Voert bringhen.

In Afrikaans, ietwat lomp en vry vertaal deur Burm en Van der Merwe (1973:85):

Almal hierdie gaan in die openbaar
Voor hulle heer die koning staan
en hulle laat Reinaert gevange neem.
Nou het ’n geweldige gepleit begin:
Nooit het ’n mens deur diere
sulke skitterende redevoerings hoor hou as wat nou hier die geval is tussen Reinaert en die ander diere nie.

Daarop spoor die koning sy baronne aan om ’n vonnis te vel, en hulle spreek die bevel uit dat daar ’n sterk en stewige galg gebou moet word waaraan Reinaert, die booswig, aan sy keel opgehang moet word.

Terwyl Isengrijn, Bruun en Tybeert die galg oprig, bly Reinaert alleen agter by die koning en koningin. Die listige vos neem sy kans waar en vertel vervolgens ’n merkwaardige en dramatiese verhaal van diefstal en verraad. Volgens Reinaert het sy eie vader die skat van koning Ermerik gevind en gesteel. Saam met Isengrijn, Bruun, Tybeert en Grimbeert het hulle vervolgens saamgespan om die koning te dood en Bruun in Aken koning te maak. Hierdie plan het ’n aangeklamde Grimbeert toe aan Reinaert se vrou Hermelinde vertel. Reinaert het sy vader agtervolg, die skat gevind en dit elders weggesteek. Hy alleen weet dus nou waar die skat begrawe is en as die koning hom wat Reinaert is sal vrylaat, sal hy die bêreplek aan die koning en sy vrou bekendmaak.

Daarop neem die koning se gierigheid oor en hy spreek Reinaert vry, bied hom sy vrede aan en neem Bruun en Isengrijn in hegtenis. Hierop sê Reinaert, die wrede een met die rooi baard, dat hy op ’n bedevaart na Rome moet gaan (hy verkeer naamlik nog onder die pouslike ban vanweë vorige oortredings) en daarvoor sal hy ’n pelgrimstas en ’n paar ekstra skoene nodig hê. Die tas en skoene word terstond gemaak van ’n stuk vel wat uit die rug van Bruun gesny word en van die vel van die voorpote van Isengrijn en die agterpote van Hersinde, Isengrijn se vrou. Vervolgens word Reinaert deur Cuwaert die Haas en Belijn die Ram na sy huis, Maupertuus, begelei.

In sy burg (’n ondergrondse hool) vermoor Reinaert die haas terwyl Belijn ongestoord buite wag, ten spyte van Cuwaert se doodskrete. Die stomme Belijn word met ’n kluitjie in die riet gestuur en keer met die kop van Cuwaert in ’n tas terug na koning Nobel – salig onbewus van wat werklik in die tas is. Reinaert vlug met sy gesin na die wildernis.

Wanneer Belijn terugkeer na die hof van die koning, en Cuwaert se kop in die pelgrimstas, wat Reinaert kastig sou saamneem op sy pelgrimstog na Rome, gevind word, besef Nobel dat hy deur Reinaert bedrieg is. Die koning se reaksie by die aanblik van Cuwaert se kop word soos volg beskryf:

Verse 3383–99

Die coninc stond in drouven zinne
Ende slouch zijn hoeft neder.
Over lanc hief hijt weder
Up ende begonste werpen huut
Een dat vreeselicste gheluut
Dat noint van diere ghehoort waert.
Ghene dieren waren vervaert.⁶

Slings (1999) vertaal in moderne Nederlands:

De koning was ontgoocheld
En liet zijn hoofd zinken.
Na verloop van tijd hief hij het weer
Op en begon een van de
Vreselijkste geluiden uit te stoten
Die men ooit van een dier heeft gehoord.
Alle dieren zaten in angst.

Nobel begryp baie goed wat gebeur het: sy eie koningskap is nou in gevaar en hy het sy eer verloor nadat hy hom so deur Reinaert laat bedrieg het.

Op hierdie punt in die verhaal tree Firapeel die luiperd na vore en neem sake in eie hande. Hy besluit dat die onreg wat gedoen is teen Isengrijn en Bruun versoen moet word:

Verse 3411–2

Doe sprac syrapeel⁷ echt:
“Es gedaan mesdaad, men saelt zoenen.”

In Burm en Van der Merwe (1973:157) se parafrase: onreg moet ongedaan gemaak word deur ’n skadeloosstelling.

Op hierdie korrupte manier (die koning is nou plotseling skotvry en ander moet die morele skadelas dra) red Firapeel die mag en aansien van die hof (die staatsmag) en so eindig die verhaal, met die vrede in die ryk herstel.

Hellinga (1958):372) noem dit ’n “pernicieuze” slot. In sy artikel “Het laatste woord is aan Firapeel” beskryf Hellinga die luiperd vir wie selfs die koning gehoorsaam, as “koning van het nachtelijk woud, de Boze, de heer van allen die de mens in het duister bedreigen, weerwolf, man-beer, heksenkater” (Hellinga 1958:372).

In die epos word die hoofkarakter, Reinaert, vir geen oomblik as ’n onskuldige slagoffer voorgehou of op ’n simpatieke manier geskilder nie. Hy word die wrede een (“de felle”) genoem; hy sorg dat Bruun en Tybeert (weliswaar deur hulle swakhede uit te buit) verneder en beseer word; en hy bieg self oor die vreeslikste misdrywe teen ander. Hy lieg onbeskaamd en met groot lis as siniese deurgronder van alle menslike swakhede. Tog is die leser aan sy kant en koester ons ’n heimlike bewondering vir hierdie skelm, soos wat Lulofs dit ook stel (1983:261). Die manier waarop hy die koning, vir wie niemand simpatie het nie, uitoorlê, is meesterlik. Ten einde gaan die ander diere aan hulle eie swakhede en onnoselheid ten gronde (soos wat dit ook moet wees?).

Is die ewewig herstel? Het die reg geseëvier? Hieroor kan lank bespiegel word – net nog ’n rede vir die onsterflike voortbestaan van die epos.

6.5 Die aard van die epos Vanden vos Reynaerde

Van der Elst e.a. (1980:84) noem die Reinaert ’n gekompliseerde werk met baie fasette. Oor die aard van hierdie epos is daar reeds boekdele geskryf en kan daar nog boekdele geskryf word (Van der Elst e.a. 1980:73). ’n Deeglike literatuuroorsig val buite die bestek van hierdie artikel, maar ons wys kortliks op ’n paar kensketsings.

Die verhaal is veral ’n satire op die samelewing van die 13de-eeuse Vlaandere (Lulofs 1983) wat van adellike selfspot getuig (Van der Elst e.a. 1980:79).

Van Oostrom (2006:479 e.v.) wys op die “superieure humor” wat skerp en subtiel en selfs sadisties is.

Die epos word ook dikwels ’n parodie genoem – en wel onder andere op die hoofse roman en die ridderlike lewe (vergelyk Lippevelde 2012:35 e.v.)

Miskien sou ons ten slotte in navolging van Lippevelde (2012:36) die epos kon tipeer as ’n satiriese parodie, maar met die voorbehoud dat hierdie kort afdeling werklik nie reg laat geskied aan die wonderlike en veelfasettige aard van die epos nie.

7. Die ontwikkeling van ’n Europese regstelsel in die Middeleeuse Vlaandere

Om die agtergrond te skets waarteen die regstelsel in Vlaandere ontwikkel, bied hierdie afdeling ’n voëlvlug oor die ontwikkeling van die Romeinse reg in Wes-Europa, omdat die herlewing van die Romeinse reg in die 11de eeu die inheemse Germaanse reg omvorm het.

Vir hierdie oorsig is daar gesteun op die volgende bronne: Van Caenegem (1991); Van Zyl (1983); Kleyn (1989); Edwards (1995) en Thomas, Van der Merwe en Stoop (2000). Daar is veral met groot vrug gebruik gemaak van Lesaffer (2013) se Inleiding tot de Europese rechtsgeschiedenis.

Die tradisie van die Romeinse reg, wat vandag nog terug te vind is in die Suid-Afrikaanse regstelsel, het sy oorsprong in die Europa van die laat 11de eeu toe die antieke Romeinse reg in Italië herontdek is. Hierdie ontdekking is die begin van die moderne, gesofistikeerde regswetenskap wat geskoei is op twee regskorpusse, naamlik die Romeinse keiser Justinianus se Corpus Iuris Civilis (burgerlike reg) en die Corpus Iuris Canonici (kerkregtelike tekste) (Lesaffer 2013:5). Die Romeinse burgerlike reg en die kerkreg (of kanonieke reg) het tesame die grondslag gevorm van die Europese ius commune (gemenereg).

Die 12de eeu word gekenmerk deur die merkwaardige herlewing en opbloei van die klassieke Romeinse reg in Wes-Europa. Hierdie reg is in die Middeleeue geleidelik verder ontwikkel, dit dring die gemenereg van die Lae Lande in, en baan so as ’t ware die weg vir die volskaalse aanvaarding daarvan in die Weste met die gevolg dat dit later bykans universeel in Europa toegepas is. Dit is nie alleen vir die ontleding van die regsaspekte in die Reinaert van belang nie, maar ook vir die moderne Suid-Afrikaanse regstelsel, waar die spore daarvan tot vandag toe nog nagespeur kan word.

Van belang vir die latere ontwikkeling van die Romeinse reg in Europa is die gebeurtenis wat die sogenaamde donker Middeleeue ingelui het, naamlik die val van die Wes-Romeinse Ryk in 476 n.C. – iets waaraan die toenemend sterker wordende Germaanse stamme ’n leeue-aandeel gehad het. Groot migrasiestrome van Germaanse en ander stamme lei daartoe dat hierdie stamme noord van die Ryn en die Donau sedert die tyd van Julius Caesar en Augustus noue kontak met die Romeinse Ryk gehad het. Algaande het eers die Hunne en later Germaanse stamme militêr al sterker geword, totdat die Germaanse koning Odoaker (435–493) in 476 die laaste Wes-Romeinse keiser, Romulus Augustulus, afgesit het.

Die ineenstorting van die Wes-Romeinse Ryk lei ’n periode van verval en stagnasie in. Die disintegrasie van die Mediterreense wêreld was teen die helfte van die 8ste eeu n.C. ’n voldonge feit, maar die vroeë Middeleeue (van die 6de tot die 10de eeu) was ook die tydperk waarin die Grieks-Romeinse, Joods-Christelike en Germaanse kulture saamgevloei het. Uit hierdie vereniging het ’n nuwe Wes-Europese kultuur gegroei. Van Caenegem (1991:71) stel dit so: “On the ruins of the Roman empire, Western Christendom, a community composed of Latin, Germanic, Celtic and Slavic peoples, arose over a period of centuries.”

Na die verdwyning van die Romeinse bestuur uit die Weste het die reg verval en in die plek daarvan kom die primitiewe Germaanse gewoontereg, wat selfs ten tye van die Karolingiërs nie eers naastenby die vlak van die Romeinse tyd kon benader nie (Lesaffer 2013:169). “Het recht van de Vroege Middeleeuwen heeft dan ook weinig betekenis voor de opbloei van het rechtswetenschap in het Latijnse Westen na 1000,” skryf Lesaffer (2013:169).

Vanaf die jaar 1000 verander die gesig en aard van die Middeleeue. Wat in die 11de eeu en later in Europa gebeur het, word beskryf as ’n intellektuele ontwaking of hergeboorte, ’n “renaissance”. Hahlo en Kahn (1973:429–30) noem veral die 12de eeu as dié baken in hierdie tydperk van opbloei en groei:

In the history of legal thought in Western Europe during the Middle Ages, the twelfth century constitutes a landmark. Until the middle of the eleventh century the traditional Germanic concepts of law and government continued to hold sway. When European society began to move out of the long winter of the Dark Ages into the springtime of a new civilisation they [d.i. die Germaanse konsepte, skrywers] came increasingly under attack. The revival of legal learning, which followed in the wake of the economic renaissance of the tenth and eleventh centuries, and which led to the intellectual rediscovery of Justinian Roman Law for the West early in the twelfth century, produced new ideas which engaged the older concepts in a contest for dominance. The patterns of thought which emerged have provided the conceptual framework for legal and constitutional development up to the present day. (Ons beklemtoning)

Die regstelsel wat in die 13de eeu, toe die Reinaert geskryf is, aan’t evolueer was op weg na die ius commune (die gemenereg), het ’n Romeinsregtelike basis gehad, waarin die kerkreg en ook die Germaanse gewoontereg ’n rol gespeel het. Lesaffer (2013:241) gee die volgende omskrywing van die ius commune: “Het geleerde recht van de Middeleeuwen zoals dat aan de universiteiten werd bestudeerd en ontwikkeld”. Hierdie gemeenskaplike reg was ’n eg Europese verskynsel en het op twee pilare gerus: die Romeinse reg en die kerklike reg. Naas die studie van die Romeinse reg was ook die verdere uitbou van die kerklike reg een van die groot verwesenlikings van die 12de-eeuse Renaissance (Lesaffer 2013:237). Die gemene Europese regstelsel was ’n belangrike voorloper van die hedendaagse eiesoortige Suid-Afrikaanse regstelsel, wat die onderwerp is van die volgende afdeling.

8. Die Suid-Afrikaanse regstelsel

Die Suid-Afrikaanse regstelsel kan beskryf word as een van regspluralisme of ’n gemengde stelsel met elemente van beide Romeins-Hollandse reg en Engelse reg. So beskryf Van Niekerk (2010:3) dit: “Suid-Afrika het ’n multikulturele samelewing waarin verskillende regstelsels nagestreef word. [...] Eng vertolk, kan regspluralisme gesien word as die naasbestaan van verskillende regstelsels wat amptelik deur die staat erken word.”

Naas die Romeins-Europese stelsel wat deur die Engelse reg beïnvloed is, het ook die inheemse gewoontereg ’n beperkte mate van regsgeldigheid in Suid-Afrika (Van Niekerk 2010:3).⁸

Die Romeins-Hollandse invloed is veral duidelik te siene in die privaatreg, terwyl die verhouding tussen die staat en sy onderdane (die publiekreg) ’n sterker Engelse (en internasionale) invloed toon, veral wat betref die strafprosesreg.

Saam met die Romeins-Europese regsfamilie vorm die Anglo-Amerikaanse regsfamilie die kern van wat as die “Westerse reg” beskryf kan word (Van Zyl 1983:169). Dit is hierdie Westerse regsbeginsels waarop die Suid-Afrikaanse regstelsel volgens Middleton (1983:xv) geskoei is: “The criminal law which prevails in South Africa today is generally accepted to be the product, not of indigenous growth, but of certain Western legal thinking transplanted to the Cape of Good Hope by the early settlers.”

Die 21ste-eeuse Suid-Afrikaanse regstelsel – in wese “transplanted law” (Middleton 1983:xv) – ontwikkel vanaf die koms van die VOC in 1652 toe die amptenare van die Compagnie die heersende Romeins-Hollandse reg na die Kaap de Goede Hoop bring. Veral wat sekere aspekte, soos die prosesreg, betref, word die Suid-Afrikaanse reg later, na 1806, sterk beïnvloed deur die heersende Britse reg. Terwyl daar algemeen aanvaar word dat die Romeins-Hollandse reg op die gebied van die privaatreg gegeld het, was daar aansienlike Engelsregtelike invloed op die verhouding tussen die staat en sy burgers (Coertze 1937:3).

In 1828 bring Ordonnansie 50 ingrypende veranderings aan die ontwikkelende Suid-Afrikaanse regstelsel aan, veral aan die prosedure wat in ’n strafsaak gevolg word. Herman Giliomee beklemtoon die bepalings in die ordonnansie wat die Khoisan in ’n gelyke regsposisie met blanke burgers geplaas het. Hy som die effek van die ordonnansie (wat volgens hom hoofsaaklik die werk van die Skotse sendeling Philip en die Afrikaner Stockenstrom was) soos volg op: “Dit was ’n merkwaardige prestasie. […] Min ander samelewings in die wêreld het in so ’n vroeë stadium gedwonge arbeid by wyse van wetgewing afgeskaf en vrye arbeid en nierassigheid ingestel” (Giliomee 2004:66).

Opsommenderwyse kan gesê word dat die Suid-Afrikaanse strafprosesreg sy wortels in die Romeinse, Romeins-Hollandse en Engelse reg het (Joubert 2017:25, Dugard 1977:1–56). “Teoreties bly die Romeins-Hollandse strafprosesreg [...] steeds die gemeenregtelike strafprosesreg van Suid-Afrika” (Joubert 2014:25).

Die Suid-Afrikaanse strafprosesstelsel kan as gemengd beskou word, maar is basies akkusatories (Joubert 2003:15, Joubert 2017:24). Na 1806 is daar begin met die vervanging van die inkwisitoriese Romeins-Hollandse regstelsel deur ’n akkusatoriese stelsel. Ingevolge die inkwisitoriese stelsel vervul die voorsittende beampte ’n aktiewe rol in die verrigtinge en hy of sy kan die beskuldigde onder kruisverhoor neem. Buiten om uitspraak te lewer en te vonnis, neem hy of sy nie aan die verrigtinge deel nie (Burchell en Milton 1991:20). Tog kan hy of sy in bepaalde omstandighede getuies roep en bevat die ondervragingsprosedure inkwisitoriese elemente (Joubert 2017:24).

Vandag is die Grondwet van 1996 die hoogste regsgesag in Suid-Afrika en aandag aan universele menseregte vorm skering en inslag van hierdie hoogste wet. Die Konstitusionele Hof is die hoogste hof van die Republiek (artikel 167 (3) van die Grondwet) en nie eers die staatshoof kan die bepalinge van die howe ignoreer of immuun wees teen vervolging nie. Volgens die Grondwet (artikel 165) mag geen persoon of staatsorgaan op die funksionering van die howe inbreuk maak nie en bind ’n bevel wat deur ’n hof uitgereik word, alle persone op wie dit van toepassing is.

Teen hierdie agtergrond moet ons nou in die volgende afdeling die vraag beantwoord oor hoe die regsproses in die Reinaert vergelyk kan word met die reg in die moderne Suid-Afrikaanse regstaat.

9. Vanden vos Reynaerde en die moderne Suid-Afrikaanse regstelsel: ’n teksgebaseerde vergelyking

In haar meestersverhandeling was Lippevelde (2012:109) onder andere geïnteresseerd daarin om vas te stel “of het beschreven recht in Van den vos Reynaerde in overeenstemming was met het toenmalig geldende straf- en strafprocesrecht, zijnde het recht van het twaalfde en dertiende-eeuwse Vlaanderen, zoals beschreven door Van Caenegem”.

Sy doen ’n baie noukeurige teksontleding van die Reinaert en som haar bevindinge só op: “In de meerderheid van de juridische passages, komt het recht in de literatuur overeen met het recht in de werkelijkheid” (Lippevelde 2012:109).

Die Germaanse (en meer bepaald wat die Reinaert betref die Oudvlaamse) strafreg het van die 11de tot die 14de eeu die oorgang deurgemaak van ’n argaïese na ’n moderne stelsel met as keerpunt in hierdie ontwikkeling die 12de eeu. In ’n enigsins vergelykbare proses verander Suid-Afrika met die Grondwet van 1996 van ’n stelsel van parlementêre soewereiniteit na ’n regstaat waar daar grondwetlike soewereiniteit heers. Die Grondwet bepaal as die hoogste reg die beginsels, soos vervat in die Handves van Regte en artikel 34 en 35, waaraan alle wetgewing, ook die straf(proses)reg, onderhewig is.

Bekink (2012:61) beskryf ’n Rechtsstaat soos volg:

(The concept) includes many other constitutional principles, such as the separation of powers doctrine, the supremacy of the constitution, the principles of legality, legal certainty, access to independent courts, enforceable fundamental rights and multi-party democracy.

Die gesofistikeerde strafprosesreg sorg vandag daarvoor dat daar regsprosesreëlmatigheid (“due process’’) – met ander woorde ’n eerlike prosesgang – sal wees.

Die juridiese aspekte van die Reinaert word vervolgens aan die hand van die moderne opvattings van veral die straf(proses)reg soos wat dit vandag in Suid-Afrika daar uitsien, ontleed.

Die teks van Vanden vos Reynaerde waaruit aangehaal word, is die uitgawe van Burm en Van der Merwe (1973). Hulle weergawe berus op die diplomatiese uitgawe van Hellinga van die Comburgsche handskrif, of Handskrif A (Burm en Van der Merwe 1973, Inleiding).

9.1 Strafreg as publiekreg

Die primitiewe Germaanse reg is privaatreg, met as basis die vrye afrekening tussen partye (Van Caenegem 1954:vi, 2, Joubert 2003:37, Joubert 2017:55). Die skending van private regte was nie ’n aangeleentheid vir die ganse samelewing nie, maar die betrokke partye het self die geskil onderling besleg, deur byvoorbeeld private wraakneming:

Een misdrijf is in de eerste plaats een vergrijp tegen de rechten van de enkeling, slechts in de tweede plaats tegen de belangen van de gemeenschap als zodanig. Het is dus allereerst de taak van de enkeling om zich tegen dat vergrijp te weer te stellen, bij de aanval door zelfverdediging, erna door wraakneming. (Van Caenegem 1954:234)

Die vrye afrekening, wraak en (bloed)vetes maak later in die Middeleeue plek vir straf deur die owerheid en die sogenaamde soendwang ingevolge waarvan die partye die geskille tussen hulle vreedsaam oplos: die strafreg word publiekreg. Só stel Van Caenegem (1954:247) dit: “Tussen de twee systemen die we primitief en modern noemen: zelfberechtiging en staatsoptreden, bevindt het Vlaams recht zich in een tussenstadium.” Dit is belangrik om hierdie kwessie in gedagte te hou in die bespreking wat volg.

Die regstelsel van die moderne Suid-Afrika verskil aansienlik van bostaande kensketsing van die Oudvlaamse reg wat uit die Germaanse reg ontstaan het. In die Republiek van Suid-Afrika is strafreg publiekreg waar die staat die verhouding tussen die staatsowerheid en die staatsonderdane reël (Snyman 2012:5). Joubert (2003:39) stel dit so: “Uit die evolusionêre vervanging van eiereg deur openbare vervolgings, blyk dit dat die meeste state ’n misdaad beskou as ’n skending van die openbare belang” en gevolglik moet die staat die nodige vervolgingstaak verrig.

In die oorgangstydperk tussen die primitiewe en die moderne regstelsels word Reinaert deur die koning, Nobel die leeu, voor die hof gedaag. Die opvatting dat dit die staatsmag is wat misdadigers vervolg en veroordeel, is tipies iets van die moderne strafreg. In die Reinaert berus die besluit om te vervolg by die koning en sy leenhere as hoeders van die openbare orde en ’n voorgeskrewe prosedure word gevolg: koning Nobel roep ’n hofdag uit (die Placitum Generale) volgens die heersende Germaanse gewoontereg.

Soos in afdeling 9.3 bespreek sal word, berus die besluit om te vervolg in die moderne Suid-Afrikaanse strafproses by die Nasionale Direkteur van Openbare Vervolgings (vergelyk artikel 179 van die Grondwet van 1996).

9.2 ’n Ope hof: die hofdag

Sowel in die Oudvlaamse regstelsel as in die hedendaagse Suid-Afrika is die reg op ’n oop hof belangrik (vergelyk artikel 35(3)(c) in die Grondwet). Die oop hofdag in die Reinaert kom nog uit die tyd van die Germaanse volksvergaderings, waar alle vrye mans moes verskyn. Lulofs (1983:203) beskryf die hofdag in die Reinaert as volg:

De hofdag komt voor uit de oude volksvergadering waar alle vrije mannen dienden te verschijnen. Het gerecht was verdeeld over [...] het lagere, midden en hoge gerecht. Het hoge gerecht was voorbehouden aan de vorst en vond plaats tijdens de curia alta, de (feestelijke) hofdag. Daar werden de kapitale delicten behandeld evenals de veten onder de adel.

Die idee van ’n oop hof (wat in die Middeleeue deur alle vrye mans en nie net adellikes nie bygewoon mog word) word in die Suid-Afrikaanse Grondwet in artikel 35(3)(c) gestel:

Die Grondwet word deur onder andere die waardes van openheid en verantwoordbaarheid onderskraag. So byvoorbeeld bepaal artikels 34 en 35(3)(c) van die Grondwet dat strafverhore in die openbaar moet plaasvind. Hierdie beginsel bevorder verantwoordbaarheid en die publiek se vermoë om die regsproses te verstaan. (Erasmus 2016:888)

Die meeste hofsittings mag deur die publiek bygewoon word en soms word selfs die pers toegelaat en kan die publiek deur middel van televisie-uitsendings ’n hele saak volg. Sake word dus by uitsondering in camera aangehoor – slegs wanneer dit in belang van geregtigheid is (artikel 74(1 )(b)(i) en artikel 153(1) van Strafproseswet 51 van 1977). Tog is iets soortgelyks aan die ou Germaanse hofdag wat net sekere vasgestelde tye van die jaar sit, en waar almal (of ten minste alle mans) teenwoordig moes wees, vreemd aan ons moderne tyd. Die Hooggeregshof (die verskillende Hoë Howe), die Hoogste Hof van Appèl en ook die Konstitusionele Hof sit wel net sekere tye.

9.3 Die skeiding van magte

Die skeiding van magte, wat van fundamentele belang is vir ’n moderne demokrasie soos dié in Suid-Afrika vandag (Bekink 2012:46), is nog nie streng gehandhaaf ten tye van die skryf van die epos nie. Die beslissing om die vos wel of nie te vervolg nie, berus by koning Nobel as koning en staatshoof. Hy raadpleeg wel, soos voorgeskryf, sy leenhere, maar hy tree terselfdertyd, benewens as “vervolgingsgesag”, ook op as regter in ’n duidelike skending van hierdie belangrike beginsel.

Die koning was die beliggaming van die regstelsel en sy rol was dié van regter eerder as wetgewer. Die koning as regsprekende gesag was nie geheel en al onafhanklik nie en hy is nie toegelaat om sonder die bevolking se toestemming iets te verbied wat die gemenereg toegelaat het of om iets toe te laat wat die gemenereg verbied het nie (Hahlo en Kahn 1973:430). Daar was dus ’n inperking van die koning se gesag wat vermoedelik ook in die howe gehandhaaf sou word in geval van litigasie waar die koning se regskeppende magte ter sprake kom. In Reinaert se verhoor kan dié inperking wel gesien word, soos ons sal aantoon.

In Suid-Afrika, wat ’n republiek is en nie ’n monargie nie en waar die idee van ’n adelstand en leenhere vreemd is, berus die bevoegdheid om strafregtelik te vervolg by ’n onafhanklike instansie, die Nasionale Vervolgingsgesag, en die regbank mag nie ingryp by ’n bona fide-besluit van hierdie instansie nie, behalwe waar so ’n besluit irrasioneel is of teen die Grondwet of ander wetgewing indruis. Hierbenewens kan misdrywe ook deur die publiek by die polisie aangemeld word. Die saak word vervolgens deur ’n onafhanklike regbank aangehoor wat in artikel 165(2) van die Grondwet soos volg gereguleer word:

Die howe is onafhanklik en onderworpe slegs aan die Grondwet en die reg, wat hulle onpartydig en sonder vrees, begunstiging of vooroordeel moet toepas.

In teenstelling hiermee tree koning Nobel, saam met sy leenhere, kragtens die Germaanse gewoontereg op: én as vervolgingsgesag én as regters.

9.4 Die wraakbeginsel en vetes

Soos alle ander beskaafde regstelsels wyk die Suid-Afrikaanse reg af van die wraakbeginsel, dit wil sê van ’n prosedure waar iemand wat pyn, skade of besering gely het, hom direk wreek op die persoon wat hom sodanig aangetas het. Burchell en Milton (1991:5) lewer as volg kommentaar op hierdie stelsel van private wraak:

From a social point of view such personal or “private” vengeance has many drawbacks. Since retaliation tends to promote counter-retaliation, private vengeance has a tendency to escalate into a sort of private warfare (the “blood-feud”) as the victims of vengeance draw families, clans, even tribes, into the business of retaliation and counter-retaliation. As a society becomes progressively more civilised, the social disruption brought about by the feud becomes less tolerable. A point arises where the society decides that feuding can no longer be allowed. Ending the feud, it is realised, means abandoning the system of private vengeance and replacing it with a system of publicly administered retaliation against wrongdoers (“public punishment”). It is at this point in social evolution that what can be described as the criminal law proper begins to emerge.⁹

In die Reinaert is daar wel deeglik nog sprake van vete en wraak. Die hoenders is met die moord op Coppe reg vir bloedwraak teen Reinaert se clan. Ook Bruun wil hom op Reinaert wreek nadat hy deur die vos verneder is (verse 952–3). In die moderne Suid-Afrika erken ons nie hierdie beginsel in die strafreg nie. Direkte wraak, soos wat daar wel soms in vigilantemoorde opgemerk word, is onwettig en dié wat hulle daaraan skuldig maak, word strafregtelik vervolg.

Ook die teendeel van die vete, naamlik die soendwang of versoening, kom in die Reinaert voor.

9.5 Soendinc (versoening)

In verse 187–9 vra Grimbeert vir Isengrijn of hy wil versoen (“soendinc aangaen”) en bied aan om daarmee te help:

Heere Ysengrijn, wildi angaen
Soendinc ende dat ontfaen?
Daer toe willic helpen gherne.

Die versoening as oplossing vir en voorkoming van vetes kom meermale in die Reinaert voor. In verse 1886–92 verlaat Reinaert se familieclan die hof nadat hulle hul versoen het met die familie van Reinaert se slagoffers. Daar is ook sprake van versoening tussen die vos en koning Nobel nadat Reinaert belowe het om voortaan ’n beter lewe te lei.

Verse 2767–74

Die coninc die sprac vriendelike:
“Reynart es hier commen te hove
Ende wille, dies ic goede love,
Hem betren met al zinen zinnen,
Ende mijn vrauwe, de coninghinne,
Hevet so vele ghebeden voer hem
Dat ic zijn vrient worden bem,
Ende hi versoent es ieghen mi
Ende ic hem hebbe ghegheven vry
Beede lijf ende lede.”

[Die koning het vriendelik gepraat:
“Reinaert het na die hof toe gekom
En wil, waarvoor ek God dank,
Sy lewe verbeter van ganser harte,
En haar Majesteit, die Koningin,
het so vir hom gepleit,
Dat ek sy vriend geword het
En hy weer in my guns is
En ek stel hom sy straf dus kwyt
En hy is nou versoen met my.
En ek gee hom vrye beskikking oor
Sy lewe sowel as sy ledemate”.]

Die “soendinc” gaan dus om die proses tot versoening en die bylê van die vete. So ’n moontlikheid bestaan nie tydens ’n strafsaak in Suid-Afrikaanse howe nie – trouens, die idee van die vete self het lank reeds uit die moderne regstelsel verdwyn.

9.6 Die vermoede van onskuld

In Suid-Afrika word iedereen as onskuldig beskou tot die teendeel bewys is en die verdagte deur die regbank skuldig bevind word, met nakoming van die reëls van die bewysreg en strafprosesreg (artikel 35(3)(h) van die Grondwet). Die staat moet sy saak bo alle redelike twyfel bewys in ’n regverdige en openbare verhoor waar die aangeklaagde aanwesig is.

In die Reinaert is dit baie duidelik dat die diere wat na die hofdag kom, Reinaert nie goedgesind is nie – “daer hi in hadde crancken lof” (vers 56) – en dit is dan ook die rede waarom hy aanvanklik nie durf opdaag nie.

Dit is natuurlik geensins verbasend dat die mense wat die klagte teen hom lê, hom nie goedgesind is nie, maar nietemin moet die korrekte prosedure gevolg word. Ook Reinaert word dus geag onskuldig te wees en hy behoort eintlik sonder skroom hof toe te kan gaan.

9.7 Regsreëlmatigheid (“due process”)

Alhoewel die publiek op koning Nobel se hofdag ongetwyfeld van mening is dat die vos skuldig is aan ’n groot aantal misdade, herinner Grimbeert die das die hof telkens aan Reinaert se regte. Hy mag nie sonder meer veroordeel en gestraf word nie, maar moet byvoorbeeld eers drie maal gedaag word om self voor die hof te verskyn.

Daar is verder sprake van die nakoming van nog ’n belangrike beginsel: geen veroordeling van ’n afwesige nie, oftewel skuldigbevinding en vonnis in absentia (Joubert 2017:118).

In verse 183–281 sê Grimbeert opsommenderwyse dat die reg sy loop moet neem, maar dat die proses nie in die afwesigheid van die beskuldigde mag plaasvind nie. Trouens, Reinaert sou op sy beurt self klagte teen die ander diere kon inbring. Grimbeert verdedig Reinaert nadat sekere klagte gelê is en bespreek die redes waarom hy inderwaarheid nie skuldig is aan die aanklagte teen hom nie.

Ook die raadshere van die Koning is van oordeel dat Reinaert (hy is op stuk van sake ’n edelman soos hulle) ’n eerlike proses moet kry. Hierdie vorm van prosesreg was ten tye van die ontstaan van die Reinaert nog nie lank in gebruik nie (Slings 1999:21), maar nietemin is dit duidelik dat Nobel nie sonder meer kan besluit om wraak te neem op die vos nie.

In Suid-Afrika is daar uitsonderings op die algemene beginsel dat die verhoor van ’n beskuldigde in sy of haar teenwoordigheid moet plaasvind. Joubert (2017:120 e.v.) wy uitvoerig aandag aan hierdie gevalle.

9.8 Die aanwesigheid van die beskuldigde as regsubjek in die hof

Volgens artikels 34 en 53 (3)(c) en (e) van die Suid-Afrikaanse Grondwet is die beskuldigde daarop geregtig om aan die hofverrigtinge deel te neem.

Hierbenewens is een van die belangrikste regte van iemand wat van ’n misdaad verdink word, om deur ’n raadsman of regsverteenwoordiger (advokaat of prokureur) bygestaan te word. Dit is van gemeenregtelike oorsprong (Joubert 2017:101–2) en dit word vandag beskerm deur die Grondwet in artikel 35(2) en (3).

Ook hier verskil die proses in die Reinaert nie wesenlik van die moderne strafprosesreg in Suid-Afrika nie. Reinaert verskyn na sy derde daging in die hof en kies, oënskynlik vol selfvertroue, om sy eie verdediging waar te neem.

9.9 Geen aanklag, geen reg

Reinaert moet formeel, mondeling en in die openbaar aangekla word, soos wat dan ook gebeur. In Suid-Afrika word onder streng voorskrifte (wat betref beide substansie en formaliteite) ’n aanklag (in die laer howe) of ’n akte van beskuldiging (in die hoë howe) opgestel en aan die beskuldigde verstrek (vergelyk artikel 38 van die Strafproseswet 51 van 1977 en Joubert 2017:148). Die besonderhede in die klagstaat of akte van beskuldiging moet voldoende wees om die beskuldigde in staat te stel om die klag teen hom te verstaan en daarop te pleit.

’n Verdere belangrike beginsel is dié van nullum crimen sine lege (“geen misdaad sonder ’n regsreël nie”). Dit staan ook bekend as die legaliteitsbeginsel (Snyman 2012:37). Dit was in die Middeleeue, en dit is vandag nog, ongeoorloof om iemand aan te kla van ’n handeling wat nie ’n misdaad is nie, hetsy ingevolge statuut of die gemenereg (De Wet 1984:44–7).

9.10 Die aanklagte

Die misdrywe waarvan Reinaert in sy afwesigheid by die hofdag aan die begin van die epos beskuldig word, was tipies van die Middeleeuse samelewing, en hulle is ook nie vreemd in die 21ste eeu nie. (Die aanklagte word later herhaal wanneer Reinaert wel voor die hof verskyn.) Die lys is lank en sluit ernstige aanklagte in.

Klaer: Isengrijn die wolf

(Verse 73–7)

Die verkragting van Isengrijn se vrou Hersinde en daarmee ook die skending van Isengrijn se eer. Die klag blyk later eintlik medepligtigheid aan owerspel te wees omdat Hersinde volgens Grimbeert ingestem het tot die gemeenskap.

Ernstige mishandeling van Isengrijn se kinders. Reinaert sou op die twee wolfwelpies geürineer het, waardeur hulle blind geword het.

Klaer: Cortoys (die “onuitstaanbare” hondjie, soos wat Berents (1985:31) hom noem, wat boonop net Frans praat)

(Verse 100–6)

Diefstal van ’n wors.

Hierdie klag slaag nie die regstoets nie, soos wat Grimbeert dan ook later in sy pleidooi (verse 177–281) met die spreuk male quesite male perdite (vers 257) aantoon. Burm en Van der Merwe (1973:13) vertaal hierdie spreuk as “so gewonne, so geronne” (dit wil sê wat ’n mens maklik verkry het, bly nie lank in jou besit nie). Cortoys het naamlik die wors eers by Tybeert die kat afgeneem wat op sy beurt die wors weer by ’n meulenaar gesteel het. (Vergelyk Tybeert se getuienis in verse 107–121.)

Klaer en getuie: Pancer die bewer

(Verse 126–69)

Poging tot moord op Cuwaert die haas.

Pancer het gesien hoe Reinaert, terwyl hy voorgee dat hy die kredo aan Cuwaert leer, met die doel om hom kapelaan te maak, probeer om die haas se kop af te byt.

Getuienis: vars wonde aan Cuwaert se keel.

Klaer: Canticleer die haan; getuies, Cantaert en Crayant

(Verse 315–420)

Moord op Coppe die hoenderhen, die dogter van Canticleer. Die moord verbreek tewens die koningsvrede en is een van die delikte sui generis.¹⁰

Die gebruik van die woord delik in ’n strafsaak val vreemd op, alhoewel Lippevelde (2012) die woord wel meermale gebruik, soos byvoorbeeld op bl. 50. Die woord misdaad of misdryf sal hier te lande gebruik word, want die moderne Suid-Afrikaanse gebruik van die woord delik dui op ’n sivielregtelike proses. Soos aangetoon in 9.1, was daar nog nie dieselfde streng skeiding tussen strafreg en siviele reg in die Germaanse reg gedurende hierdie tydperk in Middeleeue nie (Dugard 1977:10). Ook in vroeg-Romeinse reg was daar nie ’n duidelike onderskeid tussen misdade en siviele oortredings (delikte) nie, maar vandag is die onderskeid redelik duidelik: die staat vervolg misdade en siviele oortredings het private vergoeding tot gevolg (Du Plessis 2010:317).

Na hierdie ernstige aanklagte raai die edelmanne, die baronne, Nobel aan om die juiste proses te volg en Reinaert voor die hof te daag sodat hy behoorlik verhoor en veroordeel kan word.

Reinaert word in hierdie tonele in sy afwesigheid beskuldig, maar wanneer hy uiteindelik wel voor die hof verskyn (verse 1852–67), word die aanklagte ook in die openbaar geuit.

Soos ons later sal sien, kan nie alleen die ander diere nie, maar ook Reinaert klagte lê, en hy doen dit dan ook ná sy eie vonnisoplegging.

Behalwe wat betref ’n moontlike klag van owerspel (weens die gewillige deelname van Hersinde was daar nie werklik sprake van verkragting nie) en die verbreking van die koningsvrede, is al die genoemde misdade (verkragting, aanranding, diefstal, poging tot moord en moord) ook strafbaar in die hedendaagse Suid-Afrika (De Wet 1984, Snyman 2012).

9.11 Die bewyslas

Daar moet natuurlik grondige redes aangevoer word om te kan vervolg, sowel in die 13de-eeuse Vlaandere as in die 21ste-eeuse Suid-Afrika. Die huidige toets in Suid-Afrika is of daar ’n prima facie-saak is en as dit so is, en as daar geen dwingende redes is om nie te vervolg nie, het ’n aanklaer wel ’n plig om te vervolg (Joubert 2017:79).

In die epos staaf die klaers dan ook hulle klagte met bewyse en die baronne veroordeel Reinaert tot die galg.

Alle reëls van die bewysreg word egter genegeer wanneer Reinaert later sy verhaal van hoogverraad, samespanning en gesteelde skatte aan die koning opdis (verse 2142–50). Die korrupte koning aanvaar sonder meer Reinaert se woord (let wel: sonder enige bewyse), skeld hom sy vonnis kwyt en bied hom ook sy vrede aan. Bruun en Isengrijn word op grond van Reinaert se “getuienis” in voorarres geplaas weens sameswering teen die koning sonder dat daar enige prima facie-getuienis teen hulle is.

Willem, die skrywer van die verhaal, maak dit duidelik dat dit koning Nobel is wat hier op juridiese gebied verkeerd is. Hy beeld die koning uit as ’n magswellusteling wat die regsreëls uit eiebelang eenkant toe skuif – ’n handeling wat later dreig om sy eie ondergang te bewerkstellig.

Willem vertel ’n verhaal waarin die magshebbers van sy tyd (en veral die koning) aan die kaak gestel word as mense wat nie reg laat geskied nie, maar verblind word deur hebsug en die sug na roem en eer. Wanneer Reinaert – wat natuurlik geen engel is nie – se gruwelike bedrog en die moord op Cuwaert duidelik word, dring die omvang van sy eie swakheid tot die verslae koning deur:

Verse 3383–8

Die coninc stont in drouven zinne
Ende slouch zijn hoeft neder.
Over lanc hief hijt weder
Up ende begonste werpen uut
Een dat vreeselicste gheluut
Dat noint van diere ghehoort waert.

[Die koning staan verslae
En laat sy hoof sak
Na ’n lang tyd hef hy dit weer
Op en begin om uit te stoot
Een van die vreeslikste geluide
Wat ooit van ’n dier gehoor is.]

Van Oostrom noem die geluid wat die koning uitstoot, sy oerskreeu (2006:473). Sy sogenaamde geordende regstaat (waarin net Reinaert hom aan oortredings skuldig maak) is deur en deur korrup. In hierdie koninkryk is Reinaert sowel provokateur as ontmaskeraar van hierdie wêreld (Van Oostrom 20016:473).

Die eweneens korrupte optrede van Firapeel die luiperd herstel ten slotte die koning se mag, maar dit laat ’n wrang smaak in die mond.

In Suid-Afrika sal dit vanweë die Grondwet nie so maklik wees vir ’n staatshoof om op soortgelyke korrupte wyse die reg in eie hande te neem nie. Die ingryping in die hele proses deur ’n persoon soos Firapeel behoort eweneens onmoontlik te wees. ’n Moderne staatshoof het wel die reg om grasie aan ’n veroordeelde te verleen.

9.12 Die onafhanklikheid en onpartydigheid van die regbank

Nobel is ’n partydige en korrupte regter wat nie skroom om alle juridiese reëls te skend nie, en die Middeleeuse publiek wat die verhaal aanhoor, weet dit maar alte goed en weet ook dat dit nie so hoort nie. Soos vroeër genoem, is die verwagting ook in Suid-Afrika dat die regbank onpartydig sal optree. Artikel 165(2) van die Grondwet reguleer die regbank as volg:

Die howe is onafhanklik en onderworpe slegs aan die Grondwet en die reg, wat hulle onpartydig en sonder vrees, begunstiging of vooroordeel moet toepas.

Die voorsittende beampte moet onpartydig en hoflik wees (Joubert 2017:291) en beskuldigdes het die reg op gelyke beskerming deur die reg (artikel 34 van die Grondwet).

Partydigheid of begunstiging van een party bo ’n ander hoort dus nie in ’n strafverhoor nie. Die diere wat Reinaert aankla, is duidelik bevooroordeeld, maar die reg gaan voorlopig nog sy gang.

9.13 Regsformalisme

Toe die epos geskryf is, het erge “proceduraal formalisme” of prosesrigorisme nog geheers en Van Caenegem (1956:267) beskryf al die heersende reëls in besonderhede. Hy noem dit ontsag vir vorm:

[D]e eerbiediging van een geheel van houdingen, termen, gebaren, termijnen die verplichtend zijn voor al wie in het gerecht optreedt, allerlei uiterlijke vormen die louter mechanisch dienen geëerbiedigd te worden en sancties meebrengen die tot het verlies van het recht kunnen gaan. (Van Caenegem 1956:268)

So begin Isengrijn in verse 65–7 sy klag met die korrekte bewoording: “Ontfaerme hu miere scade”. In Burm en Van der Merwe (1973:4) word dit vertaal as: “Mag u medelye hê met my leed”. Ook Cantecleer tree, in verse 315–21, na vore op die voorgeskrewe manier en spreek die formule uit: “Nu ontfaermet miere scade”.

Alhoewel die Suid-Afrikaanse regstelsel nie hierdie uiterste vorm van formalisme ken nie, is daar wel streng strafprosesregreëls waaraan gehoor gegee moet word. Verder is die taal waarin wette en regsdokumente geskryf word, vir leke wel baie moeilik om te verstaan (Cornelius 2015) en die regstelsel en hofprosedure self word ook deur baie mense as te formalisties beskou.

9.14 Verskyningsplig

Die verskyningsplig waarvolgens alle leenhere op die hofdag moet verskyn, is vreemd aan ons howe. Die feodale samelewing met sy adelstand het immers verdwyn en ’n staatshoof steun nie op die raad van ’n sekere stand of klas nie. (Soos reeds genoem, sal ’n staatshoof in ieder geval nie mág regter speel nie.)

Die vroeëre juriestelsel in Suid-Afrika, waar gelykes of eweknieë van die beskuldigde aan die verhoor deelgeneem het, is miskien enigsins vergelykbaar met die verskyningsplig, maar dit is in wese ’n Engelse proses wat nie deel was van die Europese gewoontereg of die latere ius commune nie. Die juriestelsel was wel deel van die Suid-Afrikaanse reg, maar dit is in Wet 34 van 1969 afgeskaf.

9.15 Die kerkreg

In die Reinaert is daar aspekte van die kerkreg op te merk. Reinaert verkeer na afloop van sy hofsaak en die vryspraak deur die koning nog steeds in die pouslike ban en hy moet ’n pelgrimstog na Rome onderneem om sy saak daar te laat aanhoor.

Die grens tussen kerkreg en gewoontereg in die Reinaert word nie skerp getrek nie. So hoor Grimbeert, ’n dienaar van die hof wat Reinaert daag om voor die hof te verskyn, ook Reinaert se bieg aan en gee hom daarna 40 ligte houtjies met ’n takkie om hom vry te skeld van sy sonde:

Verse 1674-6)

Grimbeert was wijs ende vroet
Ende brac een rijs van eere haghe
Ende gaffer mede .xl. slaghe

In Afrikaans:

Grimbeert het geweet wat om te doen
En het ’n takkie van ’n struik afgepluk
En het daarmee veertig slae gegee

9.16 Voëlvryverklaring

Aan die einde van die epos word Belijn die ram en sy hele familie voëlvry verklaar omdat hy nie die haas kon red nie en Reinaert laat wegkom het. Dit beteken dat die wolf Isengrijn en die beer Bruun Belijn en sy familie enige tyd mag doodbyt (vers 3446).

Voëlvryverklaring is nie in die moderne Suid-Afrika ’n straf wat opgelê kan word nie. Dit word nie as een van die moontlike strawwe in hoofstuk 19 van Joubert (2017) gelys nie. Trouens, nie een van die strafvorme wat Joubert (2017:415 e.v.) bespreek, maak voorsiening vir die doodmaak of verwonding van ’n teenstander nie.

9.17 Familieskuld, vetes en versoening

Op aandrang van die listige Firapeel moet die pyn en leed van die wolf en sy vrou Hersinde, asook dié van die dapper beer, deur Belijn se voëlvryverklaring terugbetaal word:

Verse 3412–7

“Es ghedaen mesdaet, men saelt zoenen.
Men sal den wulf enten beere doen comen,
Ende vrauwe hersenden also wel,
Ende betren hem hare mesdaet snel
Ende over haren toren ende over hare pine
Versoenen metten ram beline,”

Vry vertaal kan ons dit so weergee:

“As daar onreg begaan is, moet mens dit versoen
Mens moet die wolf en die beer laat kom
En ook vrou Hersinde
En hulle vinnig skadeloos stel
Vir hulle aangedane onreg
En vir hulle leed en pyn
Die ram Belyn (as skadeloosstelling) gee”

Firapeel onderneem voorts om die versoening tot stand te bring, wat hy dan ook doen:

Verse 3434–45

Ghi heeren beede,
Ic bringhe hu vrede ende gheleede.
Mine heere de coninc groet hu
Ende hem berauwet zeere nu
Dat hi ieghen hu heeft mesdaen.
Hi biet hu, wildijt ontfaen,
Wie so blide si ofte gram;
Hi wille hu gheven belin den ram
Ende alle sheere belins maghe
Van nu toten doms daghe.
Eist int velt, eist int wout,
Hebse alle in hu ghewout,
Ende ghise ghewilleghelike verbit.

Afrikaanse vertaling:

U twee here,
Ek bied u regsvrede en veilige begeleiding/beskerming aan
My heer die koning groet u,
Dit spyt hom nou baie
Wat hy teenoor u verkeerd gedoen het.
Hy bied u, as u dit wil aanvaar,
Wie hom ook al daaroor mag verheug of vererg;
Hy wil u gee Belyn, die ram
En al die heer Belyn se familie
Van nou tot die oordeelsdag.
Of dit in die veld of die bos is
Het (u) hulle almal in u mag
En byt u hulle na hartelus dood.

9.18 Die verstekvonnis

Nadat Grimbeert die derde daging ten uitvoer gebring het, stem Reinaert in om na die hof te gaan. Reeds nadat Tybeert misluk het om Reinaert voor die hof te bring, wou die diere Reinaert deur middel van die vetereg verhoor. Maupertuus moes beleër word en Reinaert en sy gesin opgehang word. As Reinaert nie hof toe sou gaan nie, kon hy by verstek in absentia gevonnis word. Hy kon dan byvoorbeeld voëlvry verklaar word, en enigeen sou hom kon doodmaak.

Lippevelde skryf, met verwysing na Van Caenegem (1954:246), as volg oor hierdie nieverskyning in die hof:

Tot in de loop van de twaalfde eeuw werd men schuldig bevonden aan het misdrijf van niet-verschijnen of versmading van de rechtsorde, wanneer men zonder excuus niet verscheen en dus ongehoorzaam was aan de dagvaarding. Vanaf de tweede helft van de twaalfde eeuw werd men in dat geval veroordeeld bij verstek (en niet meer wegens verstek) omdat de beschuldigde zo toegaf dat hij iets had mispeuterd.

Die verstekvonnis soos wat dit in Reinaert se verhoor toegepas kon word, naamlik ’n vonnis weens nieverskyning, geld nie vandag in Suid-Afrika nie.¹¹

9.19 Die onskuldseed

Isengrijn kla in vers 82 dat Reinaert ’n onskuldseed moes gesweer het (“soude hebben ghedaen / sine onsculde”) maar dit nie gedoen het nie. Die onskuldseed was ’n Middeleeuse bewysmiddel uit die primitiewe reg: “Het meest gebruikte van de oud-Germaanse sakrale bewijsmiddelen in het primitieve Vlaamse procesrecht is de onschuldseed van de betichte“ (Van Caenegem 1956:147). Volgens dié soort ander bewysmiddels wat ter beskikking was, sien die regter daarvan af om deur middel van ’n rasionele, objektiewe versameling van inligting (soos by monde van getuies of stoflike bewyse) die gebeure in sy gees te herroep en so die skuldvraag op te los (Van Caenegem 1954:115–6). Indien Reinaert ’n onskuldseed sou aflê, sou dit inhou dat hy homself sou vervloek sodat die duiwel hom sou kom haal indien hy nie die waarheid praat nie: “Deze zelfvervloeking maakt indruk op de primitieven. Men gelooft hem op zijn woord: indien hij meinedig is zal de duivel zijn gebeente hebben!” (Van Caenegem 1956:148). Gebeur dit dan nie, praat hy die waarheid en is hy onskuldig

Iets soos hierdie onskuldseed het vandag geen plek in ons howe nie. Skuld moet bewys word en nie onskuld nie en hierdie bewyslas rus op die staat (Joubert 2017:20). Regterlike beamptes mag hulle beslissings alleen op getuienis wat in die hof aangehoor is, grond (Joubert 2017:292). Daar is nie die verwagting dat die beskuldigde sy onskuld moet bewys nie – nie by wyse van ’n eed of iets anders nie, al moet getuienis onder eed afgelê word (Joubert 2017:292). Indien die eed (of bevestiging deur die getuie dat hy of sy die waarheid praat) nie afgelê word nie, is die getuienis wel ontoelaatbaar (Joubert 2017:369).

Die verdediging mag wel poog om die staat se bewyse van skuld te bevraagteken en indien die staat hom nie goed van sy bewyslas gekwyt het nie, is die beskuldigde geregtig op vryspraak selfs al getuig hy nie.

9.20 Notariële simboliek

Hierdie tipiese Middeleeuse gebruik word geïllustreer in verse 2542–5 en 2561–7. Slings (1999:70) verduidelik “notariële simboliek” as die gebruik om ’n handeling te verrig en te bekragtig met ’n simboliese gebaar, eerder as om byvoorbeeld ’n skriftelike kontrak te onderteken tydens ’n ooreenkoms.

Wanneer koning Nobel glo dat Reinaert die wegsteekplek van die skat aan hom sal vertel, reik hy Reinaert ’n strooihalm:

Verse 2542–5

Doe nam die coninc een stro
Ende vergaf Reynaerde al gader
Die wanconst van sinen vader
Ende zijns selves mesdaet toe.

Afrikaanse vertaling:

Toe neem die koning ’n strooihalm
En vergeef Reinaert daarmee
Die vyandskap van sy vader
En ook sy eie misdade.

Op sy beurt bekragtig Reinaert ook sy eie onderneming (om die skat van Ermerik aan die koning te gee) met die oorhandiging van ’n strooihalm (verse 2561–4). Die aartsskurk Reinaert kom egter nie sy ooreenkoms na nie en die oorhandiging van die strooihalm is ’n leë gebaar, vol ironie.

10. Samevatting

Deur middel van teksontleding, en steunend op ’n uiteensetting van die Middeleeuse Vlaamse asook die moderne Suid-Afrikaanse regstelsels, kon ons wys op bepaalde ooreenkomste en verskille tussen die regstelsel soos in die Reinaert weerspieël en die moderne Suid-Afrikaanse regstelsel aan die hand van sekere regsbeginsels.

Daar is merkwaardig baie ooreenkomste, maar daar is ook regsbeginsels wat vreemd is aan ons tyd, te wete:

• die optrede van die staatshoof as regter
• die betrokkenheid van die staatshoof (die koning) se leenhere (die adelstand) by die proses, veral by vonnisoplegging
• die erge prosesrigorisme soos wat Van Caenegem dit ook beskryf
• die verskyningsplig waarvolgens alle vry mans by die hofdag moet opdaag
• kerkregtelike aspekte soos die pouslike ban en die vryspraak van oortredings
• die verstekvonnis of vonnis in absentia
• die verbreking van die koningsvrede
• bloedwraak, vetes en versoening
• die onskuldseed
• voëlvryverklaring.

Baie van die bogenoemde regsaspekte kom uit ’n feodale samelewing wat vandag nie meer bestaan nie. Dit is dan ook nie verbasend dat hulle nie die lang evolusie vanaf die primitiewe tot die moderne Europese en Suid-Afrikaanse reg meegemaak het nie. Die besonder wrede straf wat die koning (aangevuur deur die koningin) die wolf en die beer oplê, sal nie vandag in Suid-Afrika geduld word nie, en so ook nie die doodstraf wat Reinaert aanvanklik opgelê word nie.

11. Ten slotte

Based upon formula, gesture and ritual, the procedures of the feudal court resembled more than superficially the literary performance. Both fulfilled in different ways a common purpose – the affirmation of an acknowledged set of shared beliefs and aspirations through the articulation of a collective history. (Bloch 1977:7)

Die reg, soos ook die letterkunde, gee ’n aanduiding van ’n gedeelde stel geloofsreëls wat deel is van ’n kollektiewe geskiedenis. Die teks Vanden vos Reynaerde leen hom uitmuntend tot hierdie deelgebied waar die reg en letterkunde mekaar ontmoet.

Wat betref ’n gedeelde stel waardes en ’n sin vir geregtigheid wat geformaliseer word, verskil die Middeleeuse samelewing nie van die moderne Suid-Afrikaanse een nie. Die regstelsel wat in swang was toe die epos geskryf is, het nie onveranderd bly voortbestaan nie en daar was dan ook die verwagting dat daar, benewens ooreenkomste, ook verskille sou wees tussen die twee regstelsels waaroor dit in hierdie artikel gaan.

Die ooreenkomste wat deur die teksontleding gewys is, toon aan dat daar verbasend min fundamentele verskille tussen die heersende reg in die Reinaert en die moderne Suid-Afrikaanse reg is. Die regsreëls en prosesgang kan opvallend maklik en goed gevolg word en aspekte daarvan is bekend vir ’n hedendaagse (Suid-Afrikaanse) leser.

Ons kan alleen maar bewondering hê vir sowel diegene wat die vernuwende laat-Middeleeuse regsprosesse van stapel gestuur het as vir die weergalose meester Willem, wat in sy meesterstuk korrupsie aan die kaak stel, in die besonder die ignorering en minagting van die reg deur die magshebbers van sy tyd.

Bibliografie

Bekink, B. 2012. Principles of South African constitutional law. Durban: LexisNexis.

Berents, D.A. 1985. Het werk van de vos: Samenleving en criminaliteit in de late middeleeuwen. Zutphen: Walburg Pers.

Bloch, R.H. 1977. Medieval French literature and law. Berkeley: University of California Press.

Burchell, J. en J. Milton. 1991. Principles of criminal law. Kaapstad: Juta.

Burm, O.J.E. en H.J.J.M. van der Merwe. 1973. Van den Vos Reynaerde: Uitgegee na die Comburgsche handskrif. Van ’n inleiding, aantekeninge en ’n glossarium voorsien. Pretoria: Van Schaik.

Coertze, L.I. 1937. Watter regsisteem beheers die verhouding tussen owerheid en onderdaan in die unie – Romeins-Hollandse reg of Engelse reg? Rede by die aanvaarding van die professoraat in die Staatsreg aan die Universiteit van Pretoria.

Coetzee, A. 1940. Die verhaalskat van “Ons Klyntji” (1896–1905). Johannesburg: Voortrekkerpers.

Conradie, C.J. 2011. Hanghen ende thoeft af slaen: Vorme van geweld in enkele Middelnederlandse tekste. Werkwinkel, 6(1):23–36.

Cornelius, E. 2015. Sinskonstruksies kenmerkend van Afrikaanse regstaal. LitNet Akademies, 12(3):239-73.

De Jong, C. 1983. Van Reinaard die vos (Reinaard I). Ingelei en vertaal uit die Middeleeuse Nederlands. Hulst: Eie uitgawe.

De Wet, J.C. 1985. Strafreg. Durban: Butterworth-Uitgewers.

Dolin, K. 2007. A critical introduction to law and literature. Cambridge: Cambridge University Press.

Dugard, J. 1977. South African criminal law and procedure. Volume IV. Kaapstad: Juta & Kie Bpk.

Du Plessis, P. 2010. Borkowski’s textbook on Roman Law. Oxford: Oxford University Press.

Edwards, A.B. 1995. The history of South African law. In Hosten e.a. 1995.

Erasmus, D. 2016. S v Pistorius: Ope geregtigheidspleging, mediadekking van hofverrigtinge en die olifant in die kamer. LitNet Akademies (Regte), 13(3):878–912. http://www.litnet.co.za/wp-content/uploads/2016/12/LitNet_Akademies_13-3_Erasmus_878-912.pdf

Gaakeer, J. en F. Ost (reds.). 2008. Crossing borders, law, language, and literature. Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

Giliomee, H. 2004. Die Afrikaners. ’n Biografie. Kaapstad: Tafelberg.

Gravdal, K. 1992. Law and literature in the French Middle Ages: Rape law on trial in Le Roman de Renart. Romanic Review, LXXXIII:1–24.

Grobbelaar, P.W. 1981. Die volksvertelling as kultuuruiting met besondere verwysing na Afrikaans. Doktorale proefskrif. Universiteit Stellenbosch.

Hahlo, H.R. en E. Kahn. 1973. The South African legal system and its background. Kaapstad: Juta.

Hellinga, W.Gs. 1958. Het laatste woord is aan Firapeel. Maatstaf, 6:353–73.

Hosten, W.J., A.B. Edwards, F. Bosman en J. Church. 1995. Introduction to South African law and legal theory. 2de uitgawe. Durban: Butterworth.

Jacoby, F.R. 1970. Van den vos Reinaerde. Legal elements in a Netherlands epic of the thirteenth century. München: Wilhelm Fink Verlag.

Joubert, J.J. (red.). 2003. Strafprosesreg. Landsdowne: Juta & Kie Bpk.

—. 2014. Strafprosesreg. Claremont: Juta & Kie Bpk.

—. 2017. Strafprosesreghandboek. Claremont: Juta & Kie Bpk.

Kleyn, D.G. 1989. Regsontwikkeling in die Middeleeue. In Ohlhoff en Brink (reds.) 1989.

Lesaffer, R. 2013. Inleiding tot de Europese rechtsgeschiedenis. Leuven: Universitaire Pers Leuven.

Lippevelde, L. 2012. Het recht in het Middelnederlandse dierenepos Van den vos Reynaerde. Een onderzoek naar de verhouding tussen recht en genre. MA-verhandeling. Universiteit Gent.

Lulofs, F. 1983. Van den vos Reynaerde. Groningen. Walters-Noordhoff.

Middleton, A.J. 1983. Judicial considerations concerning the imposition of criminal punishment: A historical survey. Doktorale proefskrif. Universiteit van Suid-Afrika.

Mussche, A. 1964. Reinaert de vos. Amsterdam: Meulenhoff.

Ohlhoff, C.H.F. en M. Brink (reds.). 1989. ’n Blik op die Middeleeue. Pretoria: Universiteit van Suid-Afrika.

Pavlović, M.N. 1986. Literature and law in the Middle Ages: A bibliography of scholarship.(Boekresensie). Modern Language Review, 81(3):697–700.

Rautenbach, C., J.C. Bekker en N.M.I. Goolam. 2010. Inleiding tot regspluralisme. Durban: LexisNexis.

Shipley, J.T. 1946. Encyclopedia of Literature. New York: Philosophical Library.

Slings, G.H. 1999. Reinaert de vos. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Snyman, C.R. 2012. Strafreg. Durban: LexisNexis.

Thomas, Ph.J., C.G. van der Merwe en B.C. Stoop. 2000. Historiese grondslae van die Suid-Afrikaanse privaatreg. Durban: LexisNexis.

Van Caenegem, R.C. 1954. Geschiedenis van het strafrecht in Vlaanderen van de XIe tot de XIVe eeuw. Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België. Klasse der Letteren, 19.

—. 1956. Geschiedenis van het strafprocesrecht in Vlaanderen van de XIe tot de XIVe eeuw. Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België. Klasse der Letteren, 24.

—. 1991. Legal history: A European perspective. Londen: Hambledon Press.

—. 2001. European law in the past and the future: Unity and diversity over two millennia. Cambridge: Cambridge University Press.

Van der Elst, J., C.H.F. Ohlhoff en H.J. Schutte. 1988. Momente in die Nederlandse letterkunde. Kaapstad: Academia.

Van Leeuwen, W.L.M.E. 1971. Beknopt overzicht van de Nederlandse letterkunde. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Van Niekerk, G.J. 2010. Regspluralisme. In Rautenbach e.a. 2010.

Van Oostrom, F. 2006. Stemmen op schrift. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen. Amsterdam: Bert Bakker.

Van Rensburg. F.I.J. 1983. Van Vlaamse vos tot Afrikaanse jakkals. Johannesburg: J.M. Missak Sentrum.

Van Zyl, D.H. 1983. Geskiedenis van die Romeins-Hollandse Reg. Durban: Butterworth.

Ward, I. 1995. Law and literature: possibilities and perspectives. Cambridge: Cambridge University Press.

Eindnotas

¹ Ons volg die skryfwyse van die gerekende akademikus Frits van Oostrom, naamlik Vanden vos Reynaerde, wanneer ons self na die teks verwys. Die meer algemene skryfwyse is Van den vos Reynaerde en dit word so in die trefwoorde gelys. In aanhalings en bibliografiese inskrywings is telkens die skryfwyse behou wat die betrokke skrywers gebruik.

² Van Oostrom (2006:40) maak ook die volgende interessante opmerking rakende die Latyn waarin in die teks geskryf is: “Volgens kenners is haast in geen enkele andere tekst het middeleeuws Latijn zo zichtbaar een levende taal.”

³ Dit is die weergawe wat Lulofs (1983:194) gebruik.

⁴ Om die Middelnederlands toegankliker vir lesers te maak, word vertalings deur die artikelskrywers aangebied deur te steun op die teksaantekeninge en glosse van Burm en Van der Merwe (1973), Lulofs (1983), De Jong (1983) se vertaling, en Slings (1999) se moderne Nederlandse vertaling. Wanneer ’n vertaling aangehaal word, word dit so aangedui.

⁵ Binne die moderne Suid-Afrikaanse konteks is meer toeligting nodig oor die gebruik van die woord dagvaarder hier. Dit gaan hier oor ’n daging om voor die hof te verskyn en Bruun, Tybeert en Grimbeert moet agtereenvolgens dié daging uitvoer. Die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT) Deel II omskryf die werkwoord daag as: “(jur). (Deur die gereg) laat aansê, oproep om op ’n bepaalde dag voor die hof te verskyn”. Dit is in dié betekenis dat die woord dagvaarder hier verstaan moet word, m.a.w. as ’n geregsbode wat iemand daag.

⁶ Volgens Burm en Van der Merwe (1973:156): al die diere daar het bang geword.

⁷ Die naam Syrapeel beteken volgens Burm en Van der Merwe (1973:157) “siervel” of “mooi vel”.

⁸ Ofskoon daar ooreenkomste is tussen die inheemse gewoontereg van Suid-Afrika en dié van die Middeleeuse Vlaandere (hulle is byvoorbeeld albei inkwisitories van aard), is hierdie kwessie nie in die artikel ondersoek nie. Daar is egter ruimte vir verdere navorsing hieroor.

⁹ Ook Joubert (2014) en Dugard (1977) kan hier geraadpleeg word.

¹⁰ Van Caenegem (1954:47) noem ook misdadige pogings, soos om iemand te laat verdrink deur hom in die water te gooi, of om iemand in ’n hinderlaag te lei, as delicten sui generis.

¹¹ Daar is wel iets soos vonnis by verstek wat in die siviele prosesreg van krag is. Vergelyk byvoorbeeld artikel 27A van die Wet op die Hooggeregshof 59 van 1959.

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post Letterkunde en die reg in die Middeleeuse epos <i>Vanden vos Reynaerde</i> met spesifieke verwysing na die Suid-Afrikaanse regstelsel appeared first on LitNet.

Suidoosterfees spog vanjaar met ’n reeks produksies wat deur die sterre van die toekoms op die planke gebring word. Die 15de Suidoosterfees – met die tema Fantastiese 15 – vind van 26 April tot 1 Mei in Kaapstad plaas.

Ikhaya Lam vertel die storie van ’n Xhosa-seun wat aangeneem word deur ’n konserwatiewe familie ná sy ma, wat vir die Witte-familie werk, sterf. Hy ervaar probleme as die familie druk op hom plaas om hul tradisies aan te neem. Op sy 18de verjaarsdag onthul hy aan die Witte-familie dat hy gay is. Saam maak hy en sy suster ’n reis mee waarop hulle hoop om die wanpersepsies wat in hul kultuur is, te ontvlug.

Jadene Hartley en Ayabonga Makanya in Ikhaya Lam

Brandmerk gaan oor ’n ma wat die reg in eie hande geneem het. ’n Dekade na hierdie gebeurtenis, is die Williams-gesin nog net so stukkend soos hulle altyd was. Die kinders ontruim hul huis wat met donker gevoelens gevul is, terwyl die een seun, Danny, moet besluit of hy die geheim tussen hom en sy oorlede vader gaan verklap.

Die produksie Skuld vertel die verhaal van vier vriende wie se lewens in wanorde gedompel word wanneer iemand wat hulle ken, verkrag en vermoor word. Die agtienjarige Johnny gaan tronk toe en die ander gaan deur fases van ontkenning en erkenning wanneer hulle probeer bepaal wie regtig te blameer is. Dit beloof om ’n spanningsvolle reis te wees.

Suidoosterfees spog verder met die teaterstuk Die Nuwe Republiek van die Nuwe Nuwe Suid-Afrika (NRNNSA). Ses gesinne ding mee vir ’n plek in die Nuwe Republiek van die Nuwe Nuwe Suid-Afrika. Die kompetisie is geskep as gevolg van ’n tekort aan transformasie in die huidige “nuwe Suid-Afrika”. Deur satire en komedie bied die stuk ’n unieke blik op die stryd van verskillende Suid-Afrikaners in die lig van transformasie. Dit is oorspronklik ontwikkel deur die Universiteit van Stellenbosch se dramadepartement.

Oupa is ’n verhaal oor ’n student met die naam Tommie, sy vier beste vriende en sy suster wat wag vir ’n verskietende ster – ’n ster waarvan sy oupa hom baie vertel het. Oupa maak gebruik van musiek, woordkuns, sterretekens en tegnologie om die lewens van ses komiese karakters uit te beeld. Elke karakter verteenwoordig ’n eienskap van menslikheid. Hierdie produksie is gevul met spanning en geheime.

Alle kaartjies vir hierdie Jong Sterre-produksies beloop R95 en kan via Computicket bespreek word.

Suidoosterfees vier ook saam met die res van Suid-Afrika Menseregtedag.

“Menseregte is die regte wat elke lewende mens vanweë sy of haar lewende status toekom, afgesien van status, velkleur, geslag, taal of herkoms. Die Suidoosterfees vier op 21 Maart Suid-Afrika se trotse eenheid-in-verskeidenheid-kultuur. Ons nooi u spesiaal met hierdie vieringe uit na die 15de jaarlikse Suidoosterfees. Hierdie fees is slegs vir almal!” – Niël Rademan, Uitvoerende hoof: Suidoosterfees.

Klein Nederburg Sekondêr se dramastudente in Simunye, we are one, ons is een

DCAS-dramafees

Bly op hoogte van die jongste Suidoosterfees-nuus op Facebook (@Suidoosterfees), Twitter (@Suidoosterfees), Instagram (@suidoosterfees2018) en besoek www.suidoosterfees.co.za.

Vir meer inligting, kontak gerus vir Lyndsay Cader (Lyndsay.Cader@media24.com / 021 408 3560 / 084 282 2040).

The post Persvrystelling: Jong Sterre by vanjaar se Suidoosterfees appeared first on LitNet.

Abstract

There is a long and symbiotic connection between literature and the law. The law, literature and religion formed a coherent whole in primitive societies and although these three elements eventually became separate aspects of society, there was still a close relationship between them in the Middle Ages (Pavlović 1986:697).

The relationship between literature and law has intrigued literary and legal scholars for a long time and has seen the birth of a whole movement, the so-called Law and Literature Movement, in the 20th century (Gravdal 1992). We place our interdisciplinary study mainly within this field.

The famous and well-studied medieval Dutch animal epic Vanden vos Reynaerde (Reynard the fox) has fascinated lovers of literature, the Middle Ages and the law for centuries. It is indisputably one of the masterpieces of medieval literature: “If it were the only interesting and valuable work existing in the Old Dutch, it alone would fully repay the trouble of learning that language,” said Joseph Bosworth in 1836.

The story of the misdeeds and trial of the intrepid, fearless, cruel and clever fox Reynard is filled with drama and human weaknesses and it is a welcome, pleasing and inexhaustible source of ongoing scholarly investigation. Our research aims to make a modest contribution to the vast and comprehensive international literature collection about Vanden vos Reynaerde by placing the epic within the context of the modern South African criminal legal system – a system that finds its origin in part in the late Middle Ages in the Low Countries (and Flanders in particular).

Vanden vos Reynaerde tells a gripping satirical tale of justice and injustice, greed and cunning, stupidity and cleverness. On King Nobel’s open court day the stage is set for all the other animals to lay charges against the fox in his absence. Adhering to the custom of the time (13th-century Flanders), the fox could not simply be summarily condemned, but had to be summoned three times to appear in court. Eventually, after the first two messengers delivering the summons had been thoroughly humiliated by the fox, Reynard’s cousin (and legal counsel), Grimbeert, succeeds in convincing the fox to accompany him to the court. Reynard finally appears and the animals lay formal complaints. The fox is immediately sentenced to death by hanging. But Reynard, cunning as he is, succeeds in turning the greedy, power-hungry and corrupt king and queen against his enemies by telling a far-fetched tale of treachery and a great treasure. The king believes his story and grants him his freedom. After the fox commits murder by killing the hare, thereby finally humiliating the king as well as his court, he escapes with his family into the wilderness.

Our research question was the following: What similarities and differences can be pointed out between the court proceedings in the Reynard epic and aspects of the modern South African legal system?

The legal aspects of the epic have been thoroughly researched (see Jacoby 1970 and Lippevelde 2012), but not yet against the background of current legal systems. We wanted to link the judicial aspects as they appear in the epic to the modern South African criminal legal system, largely because the epic has always been read as a canonical text in Afrikaans departments at South African universities.

The central event in the Reynard epic is the trial of the fox at the court of King Nobel, the lion. The epic offers an illuminating view of the legal processes of the time – specifically the legal procedure as it was used in feudal and royal courts. This aspect of the Reynard has already been carefully researched, but as far as could be determined, the connection between the medieval law of the Low Countries, as it is reflected in the Reynard, and the modern law of South Africa has not yet been investigated. In our study we concentrated on similarities and differences between the two legal systems, taking the text as our starting point.

In order to answer our central question – how do the legal processes and trial in the Reynard differ from or correspond to criminal law in modern-day South Africa? – we used a descriptive and comparative methodology. We attempted to compare the court proceedings taking place in the medieval text with fundamental aspects of modern South African criminal and constitutional law.

We start by giving a short overview of the development of South African criminal law, which is a product of Western legal thought. We follow its development from its beginnings as primitive Germanic law, through the reception of Roman law in the late Middle Ages (the epic was probably written circa 1250) to the transplanting of Roman-Dutch law by the Dutch East Indian Company at the Cape of Good Hope. After 1806 the Cape of Good Hope became a British colony and English law made its entrance. Today South Africa has a mixed legal system.

We found that there are many similarities, but legal principles that are not familiar to modern-day, 21st-century South African readers of the text are the following: a head of state that also acts as public prosecutor and as judge and who is very involved in the whole process right up to sentencing (the doctrine of the separation of powers did not exist at the time of the fox’s trial); extreme procedural rhetoric as described by Van Caenegem (1954); the duty of all free men to attend the open court day; canonical law such as the papal ban; sentencing in absentia; the violation of the king's peace; blood feuds and reconciliation and the oath of innocence.

The above-mentioned legal aspects were part of a feudal society that no longer exists today. There was, for example, no distinction between public and private law. It is therefore not surprising that they did not survive the long evolution from primitive to modern South African law.

This being said, there are surprisingly few fundamental differences between the prevailing law in Reynard the fox and modern South African criminal law. The rules of law and procedure are easily recognised by contemporary (South African) readers. We can point to basic human rights, enshrined in the South African Constitution of 1996, such as the right to an open trial and legal representation, the presumption of innocence until proved guilty, due process (such as the right to be summoned three times to court in the epic), the presence of the accused in court, nullum crimen sine lege and the burden of proof.

To conclude: our admiration for the clever fox and the sharp satire of his creator, Master Willem, has no bounds. We are reminded that modern-day societies still need the merciless unmasking of corrupt abuse of power by someone clever enough to use the legal system against the corrupt. Finally, we show that the epic, because its theme is so timeless, can still easily be made accessible to modern-day readers.

Keywords: law and literature; Medieval legal system; Reynaerd the fox; South African criminal law; Van den vos Reynaerde

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Letterkunde en die reg in die Middeleeuse epos Vanden vos Reynaerde met spesifieke verwysing na die Suid-Afrikaanse regstelsel

The post Literature and law in the medieval epic <i>Vanden vos Reynaerde</i> with specific reference to the South African legal system appeared first on LitNet.

Regie en draaiboek: Dorota Kobiela en Hugh Welchman

Spelers: Douglas Booth, Chris O’Dowd, Saoïrse Ronan, Eleanor Tomlinson, Jerome Flynn  

As daar een kunstenaarslewe is wat swaar dra aan ironie, is dit dié van Vincent van Gogh. Hy het eers op 28 begin skilder, en is nege jaar later dood – met ’n lys van meer as 800 werke agter sy naam waarvan slegs één verkoop is. Uiteindelik word hy geëer as die vader van die moderne skilderkuns, en die blote feit dat hierdie besonderse projek feitlik 130 jaar later aan hom gewy is, getuig van sy reputasie en invloed. 

Loving Vincent, ’n Pools-Britse koproduksie wat vyf jaar geneem het, verdien werklik die beskrywing “a labour of love” (waarop die titel oor sinspeel). Dis eers met werklike akteurs verfilm, en daarna deur ’n span van meer as honderd kunstenaars omskep in 853 skilderye wat in animasie verwerk is. Elkeen van dié olieverwe is met die hand gedoen, dis nie sommer met ’n rekenaarprogram aangepas tot die tipiese Van Gogh-styl soos wat met vandag se tegnologie moontlik sou wees nie. Die resultaat is iets unieks, en dit sal interessant wees om te sien of dit beloon word met die Oscar vir beste animasiefilm (dit kry beslis my stem).

Die verhaal lyk aanvanklik soos ’n blote kapstok om ’n uitsonderlike animasieprojek aan te haak, en dit neem ’n tydjie om aan die rukkerige animasiestyl gewoond te raak. Maar kort voor lank word die kyker totaal ingetrek by hierdie besinning oor die geniale maar gekwelde kunstenaar. Dit begin in Arles in 1891, ’n jaar ná Van Gogh se dood. Terwyl hy daar gewoon het, het hy bevriend geraak met die posmeester (Chris O’Dowd), aangesien hy daagliks ’n brief aan sy broer Theo geskryf het. Vincent se laaste brief het onafgelewer teruggekom, en nou stuur die posmeester sy seun Armand (Douglas Booth) om die brief persoonlik by Theo te besorg. Armand se reis neem hom na Avers, die dorp waar Vincent gesterf het, en word mettertyd ’n speurtog soos hy die feite van die kunstenaar se sogenaamde selfdood begin bevraagteken.

Kunsliefhebbers moet hierdie roerende film beslis nie misloop nie.

Sterre: 4

The post <i>Loving Vincent</i>: ’n filmresensie appeared first on LitNet.

Hoog bo, sentraal in die uitstalling van die feeskunstenaar Emma Willemse, getiteld Argiewe van verlies en verlange, hang ’n boot van hout met verflenterde seildoek om die karkas gespan bo-oor tafels wat in kruispadvorm gepak is. Hierdie boot, gebaseer op die antieke Egiptiese Khufu, ’n skuit wat die siel na die anderkant moes voer ná afsterwe, gaan duidelik nie vaar nie. Op die tafels, bedek met bruinpapier, is ’n uitstalling van 101 kunstenaarsboeke, gerangskik rondom ’n kleiner skuit waaruit ’n lang sepiagekleurde papierrol op die een as van die kruis uitstrek. Die uitstalling van die boeke verander volgens elke “kunsinstel” of aanbieding wat die kunstenaar doen. Teen die mure hang litografiese werke waar huise of geboue soos reuseballonne bo ’n vergrote duimafdruk sweef. Sommige van die opgestapelde huise hel oor en lyk asof hulle enige tyd soos kaarthuise inmekaar gaan tuimel. Ander se afgesnyde hoeke vertoon skerp, word metafories “monsters met vreemde monde” wat voel asof dit die kyker gaan verswelg. Daar staan ook uitstalkaste teen die mure, gevul met die kosbare porselein van parketvloerblokkies uit huise wat ontruim moes word of afgebreek is.

Argiewe van verlies en verlange

Argiewe van verlies en verlange

Die kunstenaarsboeke met harde houtomslae van herwonne parketvloere verteenwoordig die pynlike verlede van die kunstenaar se persoonlike verlies van huise, om ontwortel, ontheemd te voel, maar die simboliek daarvan brei ook uit na miljoene ontheemdes wêreldwyd. Die uitstalling in sy geheel roep die aktuele foto’s en berigte in die nuusmedia van emigrante uit Afrika wat die Middellandse see in oorvol skuite probeer oorsteek na ’n “beter lewe” in Europa op. Hulle verdrink meestal of word ontheemdes, vir ewig byna dobberend in die see van gesiglose massas hawelose mense, opnuut slawe van ’n ander omgewing en bestel.

Argiewe van verlies en verlange

Argiewe van verlies en verlange

Die feeskunstenaar, Emma Willemse, doen ’n kunsaanbieding waar sy in absolute stilte, met ’n sonbril op, die boeke van die verlede toeklap, soos bagasie verskuif en opnuut oopmaak en oprig om nuwe stories te skep. Daar is die “Weeping Book” waarin, van links na regs gelees, getekende huise se buitelyne vervaag totdat net ’n inkkol oorbly. Ander boeke bevat kaarte of skilderye in hulle binneblaaie. Sommige boeke is woordeloos of prentloos, slegs buiteblaaie van herwonne vloerplankies met deursigtige gaasverband verbind, die inhoud dus afwesig, deursigtig en daarom des te meer gelade met verlies, met die betekenis van verwonding en pyn en ontheemd voel. Dan is daar boeke wat só vernuftig aanmekaar gesit is dat hulle kan oopskarnier om soos barrikades te lyk of soos die breekwalle van dolosse gepak by hawens. Vier groot uurglase, wat ook tydens die kunsaanbieding rondgeskuif en verplaas word, herinner die kyker verder deurgaans aan die verloop van tyd, hoe verlede en hede soos ’n mens se geheue deurvloei en nie gestuit kan word nie, hoedat haar 101 wyses om na ’n huis te verlang altyd daar sal wees.

Hierdie uitstalling word verder toegelig deur die dokumentêre film, deur Victor van Aswegen, getiteld Displaced, wat ook by die Woordfees vertoon is en hopelik weer in die toekoms by kunsfilmsale sal draai. Dit het na my gevoel ook goed aangesluit by die film oor Ingmar Bergman, die Sweedse regisseur, se lewe op sy afgesonderde eiland, Trespassing Bergman. Die oseaan is oorgesteek en kunswerke in allerlei vorme kon met mekaar praat tydens die Woordfees 2018 te Stellenbosch. Die feeskunstenaar se Argiewe van verlies en verlange het geresoneer met verskeie ander produksies wat die tema van verlies aangepak het. Die digter en skrywer Achmat Dangor is ’n oudinwoner van Distrik Ses en tydens die gesprek oor sy boek Dikeledi is sy gedig “Bulldozer IV”, wat oor die destydse gedwonge verskuiwings uit hierdie buurt in die Bo-Kaap gehandel het, ook voorgelees, wat ’n emosionele reaksie ontlok het.

Achmat Dangor (Foto: Liné Enslin)

Ook verskeie dramas het oor die tema van verlies gehandel, soos die ontworteling en verlies van identiteit, waardigheid en menslikheid in Ons is almal freaks hier, ’n teks deur Ingrid Winterbach, of Moedertaal deur Nico Scheepers.

Eersgenoemde drama stel die vergrype en onreg van die verlede in die naam van kennisverwerwing aan die kaak en handel oor Sarah Baartman, die Khoivrou wat destyds weggevoer is na Europa, waar haar oorskot lank in ’n Franse museum uitgestal is en uiteindelik teruggebring is na haar geboorteland en in Suid-Afrika herbegrawe is. Die regisseur, Marion Holm, het “aktiewe teater” probeer skep deur eksperimenteel om te gaan met die museumruimte waar die versameling van artefakte uitgestal word, asook deelname van die gehoor, maar nie alle teatergangers was ontvanklik daarvoor nie. Dit het trouens vir baie polemiek gesorg. Lees Mercy Kannemeyer se indrukke van die produksie hier.

Moedertaal se titel is misleidend, en tog ook nie, want alhoewel die eenvroustuk, met Sandra Prinsloo in die hoofrol, oor die dood van ’n kind aan ’n hartsiekte en die uiteindelike afsterwe van sy pa en haar eggenoot gaan, handel die drama simbolies ook oor die geleidelike verlies van taal en skeppingsvermoё.

Die drama Haal asem deur Ira Blanckenberg was ook ’n solostuk oor verlies deur ’n baie dapper aktrise, omdat dit gebaseer is op die persoonlike verlies van haar en die akteur Waldemar Schultz se seun wat hom dood geval het toe hy by Hermanus op rotse bo die ou hawe gegly het. Sy het destyds haar verdriet begin verwerk deur op flenters papier te skryf en later dagboek te hou van haar innerlike reis en rouproses. Flenters woorde, fletse geheue wat soos sand uitloop uit die uurglas van tyd of soos krysende meeue toesak en vreet aan menslike verdriet. Onder in die kaai by die ou hawe van Hermanus staan daar ook ’n installasie van ’n visserskuit vol klippe gepak van die feeskunstenaar Emma Willemse. Die klippe lyk van ver of bo-op die hawemuur beskou vir my na die koppe van mense. Ook hierdie skuit kan nie en sal nooit uitvaar nie.

Die Digtersparadys was maar swak bygewoon en voel telkens vir my soos die weeskind van die Woordfees, alhoewel die fees oorspronklik gegroei uit die idee van ’n “Nacht van de poёzie” wat elke jaar in Nederland gehou word. Maar ook hier het die feeskunstenaar se tema van verlies en ontheemding geresoneer en welluidend opgeklink.

Joyln Phillips se gedigte in haar bundel Radbraak (Human & Rousseau, 2017) kielhaal die geskiedenis van slawerny, koloniste se volksplanting en die reg en onreg daarna gepleeg, ook teenoor die taal Afrikaans in ál sy variante. Haar beskrywings kla ons aan en ontstem ’n mens.

Clinton V du Plessis, wat sy bundels self uitgee, se poёsie sluit hierby aan en hy noem die hele boksemdaais van onkunde, verby mekaar leef, kultuurvertrapping en -vergryping wat tussen ons verskillende rassegroepe hier in Suid-Afrika lê, die “onding”.

Marlene van Niekerk, die digter oor wie daar ook ’n aanbieding deur die akademikus Louise Viljoen was, skryf in haar gedigte by die skilderye van die Nederlandse Jan Mankes, In die stille agterkamer (Human & Rousseau, 2017) dat sy ingetoë, realistiese skilderye ons dwing om gefokus “klein vrae” te vra. Hierdie Woordfees het my as feesganger verskeie kere gedwing om na die werklike wêreld van Suid-Afrika in 2018 te kyk en groot vrae oor baie persoonlike, maar ook universele belewenisse soos herkoms, pyn, verwonding en verdriet, maar ook oor die waarde van diskoers en kuns, te vra.

Wat is die waarde van kuns? Wat is die waarde van ’n fees soos die Woordfees? Het Afrikaans met al sy opgelaaide bagasie nog ’n plek, veral in Stellenbosch, in die Suid-Afrika van vandag, wat toenemend verengels onder die valse wanindruk van inklusiwiteit? Hoort Afrikaans nog, Afrikaans wat die hartstaal van baie mense in die Wes-Kaap is, wat die Woordfees moontlik maak deur die volgehoue skeppings daarin, Afrikaans wat presteer as akademiese en kultuurtaal en tog deur sy eie mense verguis word?

Dit bly ope vrae, onbeantwoord, maar nog steeds vrae wat gevra moet word, veral nou in die gekommersialiseerde wêreld wat soek na kitsantwoorde en waar kommunikasie te maklik gereduseer word tot SMS-taal. Dit laat ons anders kyk na die wêreld, verbande trek wat buite ons onmiddellike ervaringsvelde lê, die wêreld beleef deur die oё van die “ander”, die buitestander binnelaat, ook in die binnekamers van ons gedagtes en emosionele wêreld. Dit laat ons die wêreld “saam met mekaar anders maak”, soos wat Breyten Breytenbach al op ’n vorige Digtersfees bepleit het, of ons hopelik laat konsentreer op ons menslike bestaan, ons “humanity” soos wat Achmat Dangmor op hierdie Woordfees in 2018 opnuut gevra het.

Die kunskurator Alex Hamilton moet geluk gewens word met sy kuratorskap en die uiteenlopende kunstenaars wat hy onder die tema Kennis byeengebring het, maar veral met die feeskunstenaar vanjaar. Emma Willemse se vernuftige uitstalling van parketvloerblokkies wat kunstenaarboeke word het vir my meer as al die diskoerse gefokus op “humanity”, die wêreld van menslike emosie binnegedring en getransendeer. Sy het ons bymekaar gebring en die moeilike vrae in die oë laat kyk. Daarin lê die waarde van kuns, so verander kuns mense se uitkyk.

Foto's: Naomi Bruwer, tensy anders vermeld

The post Die argitektuur van pyn: ’n kunskritiese beskouing van US Woordfees 2018 appeared first on LitNet.

LAPA skop vandeesmaand af met twee donker romans, maar bring natuurlik ook verligting met lekker Romanzas. Daar is ook sommer baie vir die jongmense!

Fiksie

Die vyfde Aspoester

Jan Vermeulen

Krimi

9780799387544

R265,00

Dié boek gaan jou in die maag skop.

Die vyfde Aspoester begin met ’n donkerkopmeisie wie se liggaam in ’n agteraf hotel in ’n Aspoester-uniform gevind word. Haar linkervoet se tone is afgesny sodat die voet in die glasskoen kon pas. Haar oë is netjies verwyder. Daarna is haar nekaar gekloof sodat sy kon doodbloei.

“Hoe sal jy voel as ek dieselfde met jóú dogter doen? Haar naam is mos Franci?” Dit is wat die elektronies vermomde stem vir doktor Olaf Demeyer, forensiese profileerder, vra terwyl hy die dossierfoto’s van die moordtoneel bestudeer.

“Hoekom sou jy dieselfde met my dogter wou doen?”

’n Koggellaggie klink op. “Dit is wat jy moet uitvind, Doktor. Kom ons kyk of jy werklik so baie vir verontregde vroue omgee soos wat die media beweer. En kom ons kyk of jy my betyds met jou agtste sintuig kan uitoorlê.”

Die lyke van nog drie meisies word binne ’n paar dae gevind. Olaf besef hy sal baie diep in sy eie donker profiel moet delf na die waarheid as hy wil verhoed dat sy enigste dogter die vyfde slagoffer van die Aspoestermoordenaar word.

Herinneringe aan sy traumatiese kinderjare, sy oordrewe skuldgevoelens en sy fobie vir lemme, maak nie sy taak vir hom ligter nie. Intussen voel hy hoe die uurglas baie vinnig vir Franci leeg loop.

Wat maak die boek anders? Die Vyfde Aspoester delf in die lewenslange invloed wat gesinsgeweld, asook geweld in die algemeen, op die psige van ’n mens kan hê. Dit ondersoek ook die invloed wat geweld teen vroue en kinders op die samelewing het. Kwessies soos pedofilie, geestesversteuring en seksverslawing word aangespreek teen die agtergrond van ’n reeks bisarre misdade waarin jong meisies grusaam vermink word voordat hulle sterf.

Oor die skrywer: Jan Vermeulen publiseer sy eerste kortverhaal, Die Sneeuprins van Alaska, toe hy net veertien jaar oud is in 1976 in die destydse jeugtydskrif Patrys.

Sy debuutroman van 1998, Die Laaste Dans, is ’n grensoorlogroman en haal die kortlys van die Eugene Marais-prys.

Intussen rig hy ook stringe pryse in vir sy uitstekende jeugromans.

Blom in die hare

Kristel Loots

Fiksie

9780799387575

R295,00

Blom in die hare is ’n donker kragtoer.

Kaila is g’n Salomo nie, waarom moet sy nou keuses maak soos hy?

Die leser loop die pad met Kaila vanaf haar hoërskooljare tot Kaila se seun in die hoërskool is. Daar is mooi én bitter oomblikke op haar pad. Telkens is daar keuses wat opduik in die roman, maar uiteindelik, is daar een wat haar die seerste maak: Haar seun se meisie is swanger. Wie se kant moet sy kies? Die jong man met die pyn in sy oë, of die ongebore baba? Die ma van die ongebore baba is boonop die dogter van hóm wat sy heimlik gehoop het vir háár ’n bietjie plesier sou kon bied.

Kaila ken van verwerping. Sy is agterlaat deur ’n vreemde vrou en toe aangeneem deur ’n ewe wêreldvreemde vrou wat toe ook sommer eendag verdwyn het. Haar eerste liefde was haar Wiskunde-onnie, wat ook oornag verdwyn. Blom in die hare is ’n donker roman, een wat siniese vrae vra oor die samelewing se borrelgomidees van die liefde en die huwelik.

Tog: Die boek bied hoop. Die laaste bladsy in hierdie boek is ’n hoogtepunt, dit bring alles bymekaar en bring ’n enorme verligting aan die leser.

Loots krap op plekke waar ander nie wil nie. Juis daarom is daardie laaste bladsy so belangrik! Regdeur die boek is daar pragtige oomblikke, maar die liefde kan ook seermaak, dit word nooit ontken nie.

Kaila weet, o sy weet, ’n mens het meer nodig as ’n blom in jou hare om gelukkig te wees. Maar wat doen jy as jou aanneemma jou geleer het dat ’n blom jou enigste verweer teen die wêreld is?

Saam met Kaila leer die leser ook die bittersoet geheim van die blomme ken.

Blom in die hare is Kristel Loots op haar beste. Sy beskryf die leefwêreld van gewone vroue van verskillende ouderdomme en verskillende figure. Loots skryf met ontsettende patos, maar weet ook hoe om deurgaans humor te gebruik. Jy lag, jy lag, dan pink jy ’n traan saam met die karakters.

Hierdie doyenne van Afrikaanse vrouefiksie het al weggestap met ’n ATKV-Woordveertjie vir Liefdesromans, en met baie lesers se goedkeuring.

Kinder- en jeugboeke

Spaghetti tussen jou tone

Jaco Jacobs

Illustreerder: Alex van Houwelingen

Kinderfiksie

Ouderdom 7+

9780799384444

R115,00

Tom en Trevor se nuwe juffrou is amper te goed om waar te wees. Haar naam is juffrou Zaan van Graan. Almal sê sy word NOOIT OOIT kwaad nie.

Tom en Trevor hou van poetse bak. Dit is hulle spesiale talent, daarom begin hulle dadelik planne maak. Hulle wil vir juffrou Zaan van Graan WOEDEND maak!

In hierdie splinternuwe, skaterlagstorie uit die pen van Jaco Jacobs, vind die twee grootste poetsbakkers in die skool uit waarom dit NIE ’n goeie idee is om met juffrou Zaan van Graan skoor te soek nie.

Jy mag dalk net die een wees wat spaghetti tussen jou tone kry!

Hoezit! Die wonderwêreld van my liggaam

Jaco Jacobs & Fanie Viljoen

Niefiksie vir die jongklomp

Ouderdom 7+

9780799384451

R80,00

Waarom is ’n gaap aansteeklik? Hoekom is party mense kleurblind? Wat laat jou hik? Hoeveel keer klop jou hart per dag?

Ontdek die wonderlike wêreld van die menslike liggaam met hierdie boek propvol prettige feite en aktiwiteite! Met 48 bladsye vol fassinerende feite, volkleurfoto’s en hope aktiwiteite, speletjies en kopkrappers waarmee jy die wonderwêreld van die menslike liggaam kan verken, is hierdie boek gewaarborg om jong feitevrate se tone te laat omkrul van lekkerkry!

Vind meer uit oor die verskillende liggaamstelsels wat jou aan die lewe hou, ontdek fassinerende feite oor jou hart, brein en ander organe, en vind uit waarom kieme jou siek kan maak en hoe om hulle te beveg!

Die temas en aktiwiteite maak hierdie reeks boeke die perfekte hulpbron vir skoolprojekte en sal sorg vir ure se prettige vermaak by die huis.

Daar is veertien ander titels in hierdie reeks. Sedert Hoezit! se bestaan in boekvorm, is daar al meer as 56 000 kopieë verkoop.

Hoezit! Die wonderwêreld van perde en ponies

Jaco Jacobs & Fanie Viljoen

Niefiksie vir die jongklomp

Ouderdom 7+

9780799383652

R80,00

Wat is die verskil tussen ’n perd en ’n ponie? Watter soort perd kan meer as ’n klein motor weeg? Waarvoor word verskillende soorte perde regoor die wêreld gebruik? Hoe moet jy jou perd of ponie versorg? Ontdek die wonderlike wêreld van perde en ponies met hierdie boek propvol prettige feite en aktiwiteite! Met 48 bladsye vol fassinerende feite, volkleurfoto’s en hope aktiwiteite, speletjies en kopkrappers waarmee jy die wonderwêreld van perde en ponies kan verken, is hierdie boek gewaarborg om jong feitevrate se tone te laat omkrul van lekkerkry! Maak van naderby kennis met van die indrukwekkendste perderasse, vind uit wat alles by ’n ryskool gebeur, ontmoet perde se verlangse familie in die diereryk, en ontdek ’n paar asemrowende perderekords!

My Eerste Woordeboek: Afrikaans, Engels, Noord-Sotho, Zoeloe

Maja Sereda

Kinderwoordeboek

Ouderdom 5+

9780799384376

R155,00

Dit is ’n vrolike, prettige eerste woordeboek vol kleurryke illustrasies. Kinders sal hope pret hê en basiese woordeskat in vier van Suid-Afrika se amptelike tale aanleer terwyl hulle hierdie boek speel-speel verken. Maklike woord-prent-assosiasies word in Afrikaans, Engels, Noord-Sotho en Zoeloe volgens verskillende temas gerangskik. Van die temas sluit in: klere, kos, tuin, teenoorgesteldes, voëls, diere, skool, my liggaam en my familie.

Dit is ’n moet-hê-boek vir elke gesin se boekrak!

Hierdie teks volg op Maja se eerste samestelling, My eerste woordeboek: Afrikaans, Engels, Xhosa, Zoeloe (9780799345018). Dié teks is onlangs herdruk en is ook weer in die handel beskikbaar.

Maja Sereda is oorspronklik van Pole, maar het in 1989 na Suid-Afrika verhuis. Haar liefde vir die Suid-Afrikaanse tale het gemaak dat sy die twee woordeboeke saamgestel het vir japsnoete.

Maja illustreer sedert 2007 kinderboeke en het reeds verskeie toekennings vir haar illustrasies ontvang. Haar werk is ook al in Frankryk uitgegee.

Maja het ’n B.A.-graad in Inligtingsontwerp. Sy woon deesdae in Seattle, VSA, saam met haar gesin, maar behou kontak met Suid-Afrika.

Maja hou daarvan om tyd in die natuur deur te bring en staproetes te verken. Haar ander passies is fotografie, heerlike kos, die aanleer van nuwe tale, poësie en keramiek.

Buksie en Bella

Amy Hest

Illustreerder: Polly Dunbar

Prenteboek vir peuters

Ouderdom 0+

9780799384437

R135,00

’n Baie besige boek, met ’n snoesige, sussende einde! Buksie en Bella is heeldag besig, besig, besig! Hulle jaag mekaar, speel wegkruipertjie en hardloop rond en bont!

In die klein rooi huisie duik Buksie die hondjie onder die tafel in. Hy wag en kyk en wag nog ’n bietjie terwyl sy hart boems, boems, boems klop. En dan... WHAAA! Uit die bloute verskyn die baba. Sy jil en gil en druk haar neus teen syne! Tyd om ’n nuwe wegkruipplek te kry... Gou, Buksie! Gou, Buksie! Gou, Buksie... GOU!

Hierdie pragtig geïllustreerde prenteboek is ’n ritmiese viering van die prettige, liefdevolle band tussen ’n baba en ’n hondjie.

Met ’n snoesige, slaperige einde is hierdie die perfekte voorleesboek vir slaaptyd, en dit is ’n fantastiese geskenk vir jong lesers.

Oor die skrywer: Amy Hest het in die vroeë 1970’s as ’n kinderbibliotekaris in die New Yorkse openbare biblioteekstelsel gewerk, en daarna vir jare in die kinderboekuitgewersbedryf.

Oor die Illustreerder: Polly Dunbar het illustrasie aan die Brighton Art School gestudeer en woon en werk deesdae in Londen.

Baba se eerste, ’n reeks van vier boekies

Harde bababoeke van karton

Ouderdom 0+

978 0 7993 8399 7 (Baba se eerste kleure)

978 0 7993 8400 0 (Baba se eerste woorde)

978 0 7993 8401 7 (Baba se eerste plaasdiere)

978 0 7993 8402 4 (Baba se eerste wilde diere)

R95,00 elk

’n Baba wat met boeke speel, daaraan kou en hulle rondgooi, is ’n mini-wetenskaplike wat die boekheid van boeke ontdek. So word lesers gevorm.

Hierdie reeks helder, stewige kartonboekies is die perfekte wegspringplek om jou baba aan die wonderwêreld van boeke bekend te stel. Daar is vier titels in die reeks wat babas aan verskillende eerste sleutelkonsepte bekend stel: Kleure, Wilde diere, Plaasdiere en Woorde.

Baba se eerste kleure (9780799383997): Leer meer oor kleure met hierdie pragtige kartonboekie vol helder kleurfoto’s van alledaagse dinge. Dié interaktiewe boek bevat ook ’n spieëltjie waarin babas hulself kan sien.

Baba se eerste wilde diere (9780799384024): Stel jou baba aan die vriendelike diere in hierdie prettige kartonboek bekend. Van leeuwelpies tot olifante en sjimpansees, is daar foto’s van verskillende diere op elke bladsy, en eenvoudige vrae om te lees en te deel.

Baba se eerste plaasdiere (9780799384017): ’n Eerste kennismaking met plaasdiere, op elke bladsy wag verskillende babadiere waarmee jy kan kennis maak. Kyk na die helderkleurige foto’s en leer die woorde in hierdie fantastiese diereboek waarop kleintjies versot sal wees.

Baba se eerste woorde (9780799384000): Van speelgoed tot kos tot diere – stel jou baba bekend aan ’n versameling eerste sleutelwoorde met hierdie prettige kartonboek. Elke nuwe woord wat geleer word, word toegelig met ’n groot, kleurvolle foto en ’n eenvoudige woordetiket, terwyl klein handjies graag die gladde, gevormde bladsyrande sal verken.

2 in 1: Gevaarlike lopies & Duskant die doodlyn

Jaco Jacobs

Kinderfiksie

Ouderdom 9+

9780799384482

R135,00

Twee van Jaco se gunstelinge is terug, en dit is fantastiese nuus vir jong sportliefhebbers! Vir die eerste keer verskyn twee van Jaco Jacobs se supergewilde sportstories saam in een omnibus, dus meer bekostigbaar vir die leser!

In Gevaarlike lopies kan Henk nie wag vir die kriekettoer om te begin nie. Wat kan nou lekkerder wees as om saam met jou vriende die land plat te toer en die een krieketwedstryd ná die ander te speel! Maar van die begin af is dit duidelik dat hierdie nie ’n gewone toer gaan wees nie. Wie probeer by die span se bussie inbreek, en wat soek hulle? Is daar regtig iemand wat snags in die koshuisgange rondsluip, of is dit Henk se verbeelding? Kort voor lank lyk dit of die kriekettoer in ’n nagmerrie gaan ontaard...

Werner en sy vriende in Duskant die doodlyn lééf vir rugby. Hierdie jaar is hulle vasbeslote om hul aartsvyande ’n ding of twee op die rugbyveld te wys. Maar iets is verkeerd. Wie is die geheimsinnige man wat snags by die skool rondsluip? En waarom gebeur daar skielik allerhande vreemde dinge met Werner-hulle se rugbyafrigter? Dit begin al hoe meer lyk of iemand nie volgens die reëls speel nie en Werner en die res van sy span beland in groot gevaar...

Z is vir Zackie 9: Die dieretuin

Jaco Jacobs

Illustreerder: Alex van Houwelingen

9780799384253

R80,00

7+

Vandag is ’n spesiale dag. Zackie se klas gaan dieretuin toe! Hulle kan nie wag om die leeus, olifante, apies en ander diere te sien nie. Maar Anton gaan ook saam. Anton is ’n boelie. Hy hou vreeslik baie van spog. En hy gaan sy bes probeer om almal se dag te bederf.

Z is vir Zackie 10: Die vreemde fossiel

Jaco Jacobs

Illustreerder: Alex van Houwelingen

9780799384260

R80,00

7+

Zackie en Vincent is op soek na fossiele! Dalk is daar ’n T-rex in die tuin begrawe? Of ’n trikeratops in die parkie? Of ’n stegosourus op die sypaadjie! Almal dink hulle is laf. Daar is tog nie fossiele in Granaatstraat nie. Maar dan ontdek hulle iets fantasties!

Reënboogrant Maats: Omnibus 1

Maritha Snyman

9780799380811

R205,00

9+

Een van die gewildste Afrikaanse reekse is nou vir die eerste keer in ’n omnibus beskikbaar! Kom deel in die lekkerste tye van Shani en haar sussie Sunette se lewens – tydens die Reënboogrant-jare! In die Reënboogrant Maats-boeke is Shani-hulle op laerskool, en hulle beleef allerlei opwindende avonture – van ’n dief wat straatnommers steel, tot ’n droomrol in ’n balletkonsert.

Hierdie omnibus bevat die eerste drie titels uit dié gewilde reeks: Skelmstreke en kattekwaad, Alleen tuis en Die balletkonsert.

Die Reënboogrant-boeke, waarvan die eerste in 1995 verskyn het, was uiter gewild. Reënboogrant is destyds as ’n “boeksepie” beskryf. LAPA is trots om dit weer aan jong lesers beskikbaar te stel.

Reënboogrant tieners Omnibus 1

Louise van Niekerk

Tienerfiksie

Ouderdom 13+

9780799383959

R205,00

Een van die gewildste Afrikaanse reekse vir tieners is nou vir die eerste keer in ’n omnibus beskikbaar! Kom deel in die lekkerste tye van Shani en haar suster Sunette se lewe – die Reënboogrant-jare! In die Reënboogrant Tieners-boeke is Shani-hulle op hoërskool, en daar is hope opwinding, pret en liefdesteleurstellings, met partytjies, kêrels en ander uitdagings van grootword.

Hierdie omnibus bevat die eerste drie titels uit dié gewilde reeks:

• Partytjies en penaries
• Hunks en hamburgers
• Raves en rugstekers

Oor die reeks: Sedert die eerste Reënboogrant-boeke in 1995 verskyn het, het dié reeks deel geword van meer as een geslag Afrikaanse kinders se leesavonture. Reënboogrant is destyds as ’n soort “boeksepie” beskryf en bestaan uit twee afsonderlike reekse. Reënboogrant Maats volg Shani, Sunette en hul gesin se avonture terwyl die meisies op laerskool is, terwyl die meisies in die Reënboogrant Tieners-reeks op hoërskool is en die uitdagings en opwinding van dié tydperk beleef.

Oor die skrywer: Met topverkopertitels soos die Reënboogrant-reeks en die Monstermaan-reeks agter haar naam, is Louise van Niekerk een van die gewildste skrywers van kinder- en jeugverhale in Afrikaans. Sy skryf ook vir radio, tydskrifte en die televisie, en as televisievervaardiger het sy baanbrekerswerk verrig met die program Dtv (Deaf TV) wat in 1996 vir SABC3 begin is om ’n eie televisieprogram vir dowes te vervaardig. Hierbenewens het sy haar eie dramaskool waar sy reeds verskeie bekende akteurs en aktrises opgelei het. Sy is getroud en het twee seuns.

Kattekwaad

Susan Ongansie

lllustreerder: Linki Lutz

9780799383904

R105,00

3+

Susan Ongansie is ’n splinternuwe skrywer!

Mietsie en haar boetie, Maans, is twee katjies. Hulle hou daarvan om met hulle bal op die sagte gras te speel. Maar toe Mietsie aan die slaap raak, besluit Maans om oor die muur te spring en iemand te gaan soek wat met hom wil speel.

Mietsie word wakker en ontdek haar boetie is skoonveld! Toe sy hom gaan soek, kry sy vir Mors en Jors, die twee grys straatkatte wat hou van stry en baklei! Sal die twee straatkatte haar kan help om haar boetie te kry – en uit die pad van die gevaarlike straatbrakke te bly?

Susan Ongansie is ’n grondslagfase-onderwyseres wat op Beaufort-Wes gebore en getoë is. “Die aard van my werk bied ’n lekker geleentheid vir skryf, aangesien ek graag stories, liedjies en gediggies skryf wat vir my leerders relevant is. Ek geniet die genot op hul gesiggies.”

Linki Lutz het aan die Universiteit van Stellenbosch gegradueer met ’n cum laude vir haar prakties in Skone Kunste. Piet Grobler is haar peetpa, so sy wou van ’n vroeë ouderdom reeds ’n loopbaan as illustreerder volg.

Kom ons praat oor waar babas vandaan kom

Robie H. Harris

Illustreerder: Michael Emberley

9780799384307

R185,00

7+

Hierdie deernisvolle boek fokus op belangrike dinge waaroor kinders wonder: babas, voortplanting, liggame, gene, grootword, liefde, gesondheid en nog baie meer. Die inligting word op ’n eenvoudige manier oorgedra met humoristiese kommentaar van ’n baie nuuskierige voëltjie en ’n teësinnig by wat sou verkies om eerder nie oor dié dinge te praat nie! Vrolike volkleurstrokiesprentillustrasies help om die teks nog meer toeganklik te maak.

Seksvoorligtingboeke vir jonger kinders is in groot aanvraag en hierdie titel is al vir 15 jaar in Amerika en Engeland ’n topverkoper.

Robie H. Harris is ’n bekroonde skrywer wat veral bekend is as skrywer van kinderboeke oor seksualiteit. Sy het jare se ondervinding as onderwyser en as die direkteur van ’n náskoolprogram vir jong kinders. Sy woon saam met haar man in Boston, VSA. Michael Emberley skryf en illustreer al meer as dertig jaar lank kinderboeke. Hy woon in Ierland.

Aksieheld Austin: Nag van grille

Skrywer en illustreerder: Fanie Viljoen

9780799380804

R125,00

9+

Ligte, kamera, aksie!

Ewald is nog op laerskool, maar sy naam is reeds op almal se lippe. G’n wonder nie – hy is immers die ster van die gewilde Aksieheld Austin-rolprente. In die flieks is hy ’n dapper held met vuiste soos kanonkoeëls wat skurke laat les opsê!

Die tweede fliek, Aksieheld Austin: Nag van grille, is pas voltooi, en Ewald kan nie wag vir die bekendstelling nie. Dit gaan by ’n ou fliekteater in die stad gehou word.

Die middag voor die vertoning gaan maak Ewald en sy beste vriend, Carlo, egter ’n draai by die grillerige ou fliekmuseum wat deel van die teater is. Kort voor lank is hulle vasgekeer in die museum – saam met ’n geheimsinnige figuur wat in die donker rondsluip …

As hulle wil ontsnap, sal Ewald hierdie keer net so dapper soos ’n REGTE aksieheld moet wees!

Dié asemrowende reeks avontuurverhale uit die pen van Fanie Viljoen is perfek vir jong lesers wat hou van stories propvol aksie en adrenalien!

Leer my lees-reeks: vlak 4

Jose and Reinette Palmer

Illustreerder: Zinelda McDonald

Kinderfiksie

Ouderdom 5+

978079938403 1 (Tippie se nuwe maat)

978079938404 8 (Tippie by die dieretuin)

978079938405 5 (Tippie gaan leeupark toe)

978079938406 2 (Tippie gaan lughawe toe)

978079938407 9 (Tippie maak pizza)

978079938408 6 (Tippie se sywurms)

978079938409 3 (Tippie soek insekte)

978079938410 9 (Tippie vang vis)

978079938411 6 (Tippie verjaar)

978079938412 3 (Tippie gaan ysskaats)

R35,00 elk

Die Tippie-reeks is een van LAPA se enorme verkopers. Ons is baie trots om die vierde vlak beskikbaar te stel.

Elke boek in elke reeks bevat:

• ’n kort, eenvoudige en prettige storie wat gemik is op die ontwikkeling van leesvaardighede vir beginners;
• helder, kindervriendelike illustrasies;
• ’n woordeskatlys, ’n lys met die enkelvoud, meervoud en verkleinwoord, begripsvrae en ’n bladsy met “voltooi die sinne” gebaseer op die leesstuk. Dit stel die ouer, terapeut en onderwyser in staat om begrip en woordeskat speel-speel by die kind vas te lê.

Die reeks is uitstekende waarde vir geld – dit is een van die mees bekostigbare Afrikaanse beginnerleesreekse wat tans op die mark is!

Oor die skrywers: Met jare se ervaring in buitengewone onderwys waar kinders met lees- en spelprobleme sukkel om te leer, wil Jose en Reinette Palmer met die Leer my lees-reeks ’n liefde vir lees by kinders kweek. Hierdie leesreeks met sy prettige illustrasies is saamgestel sodat dit nie net pret sal wees om te lees nie, maar ook woordeskat en leesbegrip bevorder.

Oor die Illustreerder: Zinelda McDonald woon in Pretoria. Sy het ’n honneursgraad in grafiese ontwerp aan die Universiteit van Noordwes se Potchefstroomkampus verwerf.

Slym se stories (4 in 1)

Fanie Viljoen (Skrywer en Illustreerder)

Kinderfiksie

Ouderdom 7+

9780799384222

R155,00

Slym se stories nou in een slymerige omnibus!

Op ’n dag word ’n wurm deur ’n voël gevang. Maar die wurm se naam is nie verniet Slym nie! Hy skrik so groot dat hy ’n bol vrotterige slym in die voël se bek skiet. Die voël skrik op sy beurt weer so groot dat hy vir Slym laat val… by ’n skool vir paddas.

Só begin ’n hele reeks avonture by die paddaskool, waar Slym vir juffrou Plat Anna en die ander onderwysers leer ken, hope gawe paddamaats soos Paddavoet en Brulbekkie maak, en moet ligloop vir Giftand die slang en die skoolboelie, Padarotti.

Fanie Viljoen se Slym-reeks is nie verniet so gewild nie. Sedert die verskyning van die eerste Slym-boek in 2004 het dié oulike wurm en sy aanhangers al hope avonture saam beleef. Slym het die eerste wurm geword wat in ’n paddakonsert gesing het, hy het ’n draai by die gogga-sirkus gemaak, die paddakoning ontmoet en selfs op ’n towertapyt gery! Boonop het hy sommer twee ATKV-Woordveertjies ook ingepalm!

Vir die eerste keer verskyn al vier Slym-boeke saam in een pragtige volkleur-omnibus, met illustrasies deur die skrywer, Fanie Viljoen. Al vier titels is hier:

• Slym: Die wêreld se eerste wurm in ’n paddakonsert
• Slym en die beker van geluk
• Slym en die gogga-sirkus
• Slym en die towertapyt

Van die enkeltitels in hierdie gewilde reeks het al meer as 24 000 kopieë verkoop.

Mieke en die meerminne (1): Geheime onder die see

Miranda Jones

Kinderfiksie

Ouderdom 9+

9780799383966

R125,00

Mieke is mal oor meerminne. Haar ma en haar ouma dink hulle bestaan net in sprokies, maar Mieke is oortuig hulle bestaan regtig.

Een oggend toe Mieke saam met haar oupa op sy vissersboot uitgaan, ontdek sy iets wat haar hele lewe verander: ’n Regte, egte meermin wat in haar oupa se visnet verstrengel is! Mieke help die meermin, en kort voor lank kry sy die geleentheid om by haar in ’n betowerende koninkryk onder die see te gaan kuier. Daar vind sy allerhande fantastiese geheime oor die meermense uit.

Mieke en die meerminne (2): Die koningin se konsert

Miranda Jones

Kinderfiksie

Ouderdom 9+

9780799383973

R125,00

Mieke se goeie hart maak dat sy kon vriende word met Luna, ’n regte-egte meermin! Danksy die meerminprinses Luna en haar betowerde skulpkammetjie, kan Mieke deesdae by die meerminne in hul ongelooflike onderwaterwêreld gaan kuier!

Mieke is baie opgewonde toe sy uitvind Luna se ma verjaar. Al die meermense gaan ’n spesiale verjaardagbal vir die meermin-koningin hou – en Mieke is ook uitgenooi! Maar dan vind Mieke en Luna uit al die musiekinstrumente het verdwyn. Hoe op aarde gaan hulle betyds die orkes gereed kry vir koningin Morwenna se spesiale konsert?

Mieke en die meerminne (3): Avonture in die dieptes

Miranda Jones

Kinderfiksie

Ouderdom 9+

9780799383980

R125,00

Mieke moet haar maatjie help met diep sake. Prinses Luna is baie opgewonde toe sy uit die bloute ’n brief van prins Kadan kry. Hy is die meerminprins van die Koraalkoninkryk – en op haar ma se verjaardagbal het hulle heerlik gedans. Daar is net een probleem: Luna se pa en Kadan se pa is aartsvyande!

Toe Luna besluit om vir Kadan in die Koraalkoninkryk te gaan kuier, wéét Mieke daar is moeilikheid op pad. Kort voor lank trotseer hulle die donker dieptes van die oseaan waar allerlei skrikwekkende avonture op hulle wag – ’n storm, ’n donker kelpwoud, seeslange, skeepswrakke … en twee baie kwaai meerminkonings!

Niefiksie

50 Prutpotgeregte

9780799382884

R175,00

’n Prutpot is een van die handigste, mees ekonomiese en gesondste maniere om smulgeregte vir die gesin voor te berei terwyl jy jou aandag en tyd elders spandeer. In Engels staan dit bekend as ’n slow cooker of ’n crock pot. ’n Prutpot is veilig en kan rustig prut terwyl jy werk, inkopies doen of die gesin vervoer.

Hierdie pragtige, volkleurboek, 50 Prutpotgeregte, wys ons vir jou hoe om met behulp van jou prutpot en minimale voorbereiding heerlike bredies, sop, sappige braaistukke, selfs poeding, gaar te maak terwyl jy aandag aan belangriker dinge skenk.

Moenie bodder met Google en uitlandse bestanddele waarvan niemand nog gehoor het nie. Die resepte in ons boek maak gebruik van bestanddele wat moontlik reeds in jou koskas is, of maklik by jou plaaslike supermark bekombaar is.

In 50 Prutpotgeregte wys ons jou hoe maklik dit is vir die prutpot heerlike kos voor te berei terwyl jy aangaan met jou lewe. Resepte sluit in: ’n Hoender- en rooiwynstowedis met kruiekluitjies, Romerige Sweedse frikkadelle, Gevlokte beesvleis, Koolrolletjies, Murgpampoentjiesop, Hongaarse ghoelasj, Italiaanse varkboud, ’n geurige Beesvleiskerrie, Sjokoladekoek, en ’n Sjokolade- en grondboontjiebotterpoeding.

Ons gee ook wenke hoe om jou prutpot optimaal te gebruik en te versorg.

Romanza

Jy is onvervangbaar

Dina Botha

SuperRomanza

9780799387605

R225,00

Magriet Aggenbach kom lek haar wonde in die Kaap nadat haar vriend haar vir ’n ander vrou gelos het. Haar tannie Jacky se restaurant maak nie genoegsaam wins nie en Magriet moet kom help omdat sy pas haar graad in bemarking verwerf het. Gou raak sy deel van die Kaapse elite se vriendekring, en moet sy bontstaan om Xander Prinsloo se ongevraagde aandag vry te spring.

Sy wil nie weer seerkry nie, en doen haarself voor as ’n kelnerin in haar tannie se restaurant sodat sy kan toets of haar nuwe rykmansvriende haar aanvaar vir wie en wat sy is. Syself is ’n rykmanskind en is die dogter van Karel Aggenbach, ’n magnaat in Johannesburg. Sodra haar “vakansie” by haar tannie verby is, gaan sy in haar pa se besigheid werk.

Dis egter Xander se beste vriend Jean-Michael le Roux wat Magriet se aandag trek, alhoewel hy baie arrogant en inmengerig is. En hy kom ruggraatloos voor want sy ouers en sy vriendin Leandrè se ouers wil hom en haar in ’n huwelik indwing om sodoende die twee familieryke te verenig.

Gaan Jean-Michael die toets deurstaan om te bewys dat Magriet onvervangbaar vir hom is? En dat geld en status nie alles is nie?

Oor die skrywer: Dina Botha is in Pretoria gebore en woon in Centurion. Op skool het sy Ena Murray, Elmar Steyn en ander bekende skrywers se boeke verslind, en gehoop om eendag self ’n skrywer te word. Ná skool het sy egter haar droom om joernalis te word gebêre en ’n IT-kwalifikasie behaal. Twintig jaar later het haar passie vir skryf weer opgevlam en sy het dié keer die moed gehad om haar droom doelgerig na te jaag. Sy het in 2014 haar werk bedank en skryf nou voltyds. Dina het sedert 2006 al 54 romanses, twee SuperRomanzas en vier Kaapse romanses geskryf. In 2013 is haar Romanza Boks vol soentjies, met ’n ATKV-Woordveertjie vir Romanses bekroon. Haar boeke verskyn gereeld op Nielsen se Top100-lyste.

Altyd en altyd

Thea Holland

9780799387872

R225,00

Hierdie omnibus is ’n samestelling van drie van Thea Holland se vorige Romanzas, Doodgewone wonderwerk, ’n Onverstandige vrou en Bruid in blou.

Doodgewone wonderwerk: Elizabeth se erfporsie is daarmee heen en sy moet vir die temperamentele Simon, ’n skrywer, huishou om te oorleef. Dit sukkel maar met die kosmakery. Dalk is ’n huishoudster nie wat hy nodig het nie ...

’n Onverstandige vrou: Toe Jens Nielsen Laetitia destyds nie wou hê nie, het sy die pad gevat en hulle kind alleen kom grootmaak. Nou gaan sy terug Denemarke toe om Dot se pa vir haar te gee. Maar opnuut tuimel haar kaartehuis ineen.

Bruid in blou: Sondagoggend gesels Jess met haar vriendinne oor haar wittebrood wat oor twee weke begin. Haar droomtroue is tot in die fynste besonderhede beplan. Maandagmiddag trou sy in ’n blou rok en met die verkeerde man voor die landdros.

Thea Holland woon by die see en skryf stories oor die liefde. Haar belangstellings strek so wyd soos die hemelruim: Sy hou graag wolke dop, maak bont skilderye vir haar eie plesier en bewonder haar kleindogters wat oë soos hul ma het. Sy vergaap haar aan veldblomme, lag saam met haar spitsvondige seun en stap ver op stofstrate en sandstrande. Sy swem ook graag in ’n vlak baaitjie met stil water waarvan min mense weet, begeer haar buurman se stoep en pas soms die huishond op. Die lewe is vir haar ’n geskenk waarvoor ’n mens nooit dankbaar genoeg kan wees nie. Sy skryf romanses sedert 2008.

Rose vir Roselle

Rosita Oberholster

9780799386950

R225,00

’n Ontroue verloofde en haglike finansies bring Roselle terug op die familieplaas wat hare sal word wanneer haar twee tantes die dag nie meer daar is nie.

Terug hier op La Roseraie lyk dit nie asof die spogroosplaas so winsgewend is as wat haar tantes haar laat verstaan het nie. Dalk was dit, maar nou kort die plaas ’n ferm hand. Droogtes het hul tol geëis en mense haal nie meer so baie geld vir hierdie eksotiese blomme uit nie.

Om alles te kroon, het haar tantes ’n swerwer wat vir kos en verblyf werk, ingeneem. Roselle vertrou hom nie. Wie is hy en waar kom hy vandaan? Wat soek hy hier? Haar tantes weet nie en hy weier om haar te sê toe sy hom direk vra.

Tog, hy help en om vorentoe te boer, sal sy die swerwer se hulp nodig hê.

Haar eksverloofde se meesterlike vermoë om te manipuleer het egter steeds gevolge en Rosalie se trots maak dat sy weier om die swerwer se raad te vra.

Rose vir Roselle is ’n meer verwikkelde, langer romanse wat gekenmerk word deur sterk verhoudings en karakters. Die skrywer het probeer om nie net te fokus op die ontwikkeling van die broodnodige romanse tussen die hoofkarakters nie, sy het ook ’n paar verrassingselemente ingewerk om lesers se lekker te laat vermenigvuldig.

Dit is Rosita Oberholster se eerste SuperRomanza. Sy het die ATKV-Woordveertjieprys vir Romanses in 2017 met Troue in ’n towerbos gewen.

Rose vir Roselle is geskryf ter nagedagtenis aan die skrywer se babasussie wat net sewe weke oud geword het – haar naam was Roselle. Die baba se graf dra die inskripsie Laat die kindertjies na My toe kom... en word ook in die boek genoem.

Liefde op Petit Paris

Frenette van Wyk

9780799387131

R225,00

In die ou Kaap de Goede Hoop stap ’n jongmeisie aan wal ná die vervolging van Protestante in Frankryk. Omdat Royale op die seereis haar ouers verloor het, is sy nou ’n weeskind in ’n land wat sy nog nooit gesien het nie. Die goewerneur wys Aragon as haar voog aan, ook ’n Hugenoot wat vroeër aan die Kaap ’n nuwe begin kom maak het.

Aragon is gekant teen Royale se liefde vir balletdans – dié ydele vermaak wat aan Louis die Veertiende se hof so modieus is – en wil haar nie toelaat om kontak met jongmans te hê nie. Dit is egter nie al wat Royale hinder nie, want sy weet nie waarheen met haar romantiese gevoelens vir haar voog nie, en die swaard van ’n huwelik met sy neef hang oor haar kop.

Boonop is dit ook nie net Royale wat besef wat ’n onweerstaanbaar aantreklike man Aragon is nie! Die ander vrou, Amalia, het boonop ’n dodelike wapen: Die plaas Petit Paris, waarop Aragon boer, behoort aan haar...

Sonde met die buurman

Rosita Oberholster

9780799387421

R90,00

Blake noem haar ’n melodramatiese, eksentrieke, skeermesbek-oujongnooi. Kate dink weer hy is niks anders as ’n bedorwe yuppie nie. Omstandighede dwing hulle onder dieselfde dak in en kort voor lank is dit beter dat hulle liewer trou.

Die meisie van die rots

Nerine le Roux

9780799387452

R90,00

Nicolaas weet nie die meisie hou van swem en is nie besig om na haar waterdood te spring nie. Hy red haar met moeite uit die water, maar in stede van ’n dankie, kry hy ’n afjak. So maklik gaan hy hom egter nie laat stuit nie.

Liefde tussen die duine

Ilze Beukes

9780799387483

R90,00

Salome veg al tien jaar teen haar begeerte om huis toe te gaan, maar nou dwing haar pa se beroerte haar terug. Tien jaar is ’n lank tyd, dink Salome. Lank genoeg om die aantreklike Morné te vergeet − maar die hart volg nie tyd nie.

Liefde in die nanag

Alta Steyn

9780799387513

R90,00

Werner Calitz is seker hy is die kluts kwyt om ’n skynhuwelik met Belinda aan te gaan. ’n Trou-ooreenkoms sal hul albei se probleme oplos, maar dan word liefde ook genooi – en liefde is moeilikheid van ’n ander kleur.

The post Nuut by LAPA: Maart 2018 appeared first on LitNet.

Sêgoed van RK Belcher “As ek my lewe kon oorhê, sou ek my kinderjare weer só wou hê – net met meer kos en ’n bus wat my skool te vat.” (Beeld, 26 April 2003) In 2003: “Poësie is in ’n afwaartse spiraal. Daar is groot onkunde oor wat ’n gedig is. Digters is lui. Die rymwoorde, veral eindrymwoorde, is die belangrikste en plofbaarste in ’n gedig. Deesdae eindig reëls sommer op woorde soos en, dit en want.” (Beeld, 26 April 2003) Op sy 70ste verjaardag: “My 70 jaar is nie iets wat ek as ’n groot blok van sewe dekades ervaar nie. Dis ook nie stukkies tyd wat ek afgelê het nie. Ek het ’n sekere ouderdom bereik, maar ek glo nie in oudword of oudgeit nie. Ek het net toegevoegde jare.” (Beeld, 26 April 2003) Oor die debat oor Afrikaans: “In universiteitsverband het Afrikaans nie subjektiewe kampvegters nodig nie, maar objektiewe en kundige beplanners en besluitnemers.” (Die Burger, 26 Junie 2002) In 1987 met sy intreerede aan die Universiteit van Bophuthatswana: “It is the greatest love story to come out of Africa. It is the only language on earth, the only language in Africa, to be named after our Great Mother, Africa: Afrikaans. African.” Sy wynmaakfilosofie: “Die wyn moet soos ’n goeie gedig wees – leesbaar en toeganklik.” In 2002: “Dat daar op Stellenbosch altyd ’n plek sal wees vir die Afrikaner, is ’n feit wat nooit sal verander nie, selfs in die onwaarskynlike geval dat Afrikaans as onderrigmedium heeltemal van die toneel verdwyn. Die toekomsvisie van die Afrikaner moet egter van so ’n aard wees dat hy sal besef dat daar, onder meer vir die behoud en die ontwikkeling van Afrikaans, baie dinge is wat belangriker as Afrikaansheid is.” (Die Burger, 13 Julie 2002) Oor sy doel met Suiderkruis-uitgewers: "Ek wil digters help wat nou feitlik sonder heenkome sit omdat selfs groot name deur die gevestigde uitgewers weggewys word. Ek is nie Afrikaans-bedonnerd nie, want elke taal is vir my die mooiste ding onder die son. Maar oor die poësie is ek hartstogtelik." (Rapport, 5 Mei 2002) Met sy sewentigste verjaardag: "My 70 jaar is nie iets wat ek as ’n groot blok van sewe dekades ervaar het nie. Dis ook nie stukkies tyd wat ek afgelê is nie. Ek het ’n sekere ouderdom bereik, maar ek glo nie in oudword of oudgeit nie. Ek het net toegevoegde jare." (Beeld, 26 April 2003)

Gebore en getoë

Ronald Kenneth (Ronnie) Belcher is op 21 April 1933 in Goodwood in die omstreke van Kaapstad gebore - die sesde kind van ’n Engelse gesin van twaalf kinders. En ná sy pa se tweede huwelik was daar nog ’n halfsuster. Sy pa het op ’n kleinhoewe geboer en Ronnie het die swaarkryjare onthou.
“Ons het kaalvoet geloop,” het hy aan Stephanie Nieuwoudt met sy 70ste verjaardag in 2003 (Beeld, 26 April) vertel, “en ek het weekliks honderde kilometers skool toe en terug op ’n ou fiets gery. Tog was dit nie in ’n geestelike sin moeilik nie.

“My ma en pa was liefdevolle gesagsfigure. As hulle gesê het jy moet iets doen, het jy gespring. Ons het respek vir hulle gehad, maar nie vrees nie.”

Ronnie het sy hoërskoolloopbaan by Paul Roos Gimnasium op Stellenbosch begin, maar is ná standerd agt uit die skool gehaal om kleikapper en baksteendraer te word op sy pa se kleinhoewe in Bottelary. Toe het hy weggehardloop en sy matriek in 1950 aan die Hoërskool Goodwood-Epping gemaak.

Verdere studie en werk

Na skool het Ronnie verder gaan studeer, maar hy moes drie keer weens ’n geldtekort ophou. Hy het gedurende vakansies en in 1953 as ’n jong man in die Shabani-asbesmyne in die destydse Suid-Rhodesië (vandag Zimbabwe) gewerk om geld te verdien om vir sy studie te betaal. Nadat hy genoeg geld bymekaar gemaak het, het hy Stellenbosch toe geryloop en hom in 1954 ingeskryf vir sy BA-graad, wat hy in 1956 verwerf het. Daarna het sy BA Hons (1957), MA (1959) en DLitt gevolg. Hy het in 1962 gepromoveer as doktor in die lettere met die proefskrif “Die poëtiese-psigologiese grondslag van die sonnetvorm”, wat later as Grondslae van die sonnetvorm gepubliseer is. Tydens sy studentejare was hy redakteur van Matieland en bestuurder van die universiteitskoor en die universiteit se blaasorkes.

As student was hy brandarm: “Ek het gesukkel. Daar het weke verbygegaan dat ek niks gehad het om te eet nie. Ek het ’n buitekamer gehuur, maar kon nie komberse bekostig nie. Ek het onder koerante geslaap. Wanneer ek geld gehad het, het ek ’n sak suiker gekoop en elke dag suiker in water opgelos. Dit was dae lank my enigste ‘kos’. ’n Brood moes ’n week hou. Maandag het ek vars brood geëet, Dinsdag ou brood, Woensdag muwwe brood, Donderdag harde brood en Vrydag beskuit met suikerwater,” het hy aan Nieuwoudt vertel. Maar toe ’n vrouevereniging aan hom ’n daaglikse bord kos wou gee, het hy vernederd gevoel. “Ek het die aanbod van die hand gewys. Ek was te trots om dit te aanvaar.”

Al klere wat hy gehad om aan te trek vir klas, was een broek en een hemp wat albei tweedehandse "erfstukke" van sy swaer was. “Toe ek my laaste eksamen skryf, het ek net grrts gehoor toe ek opstaan. My broek se sitvlak het aan die stoel vasgesit. Ek het kaalgat die wêreld ingekom en het kaalgat my graad gekry.”

Abraham H de Vries (Volksblad, 25 Oktober 2006) vertel dat Ronnie se studentevriende in sy M-jaar graag vir Ronnie slaapplek gegee het as hy tot laat gesels het en “nou nie lu-hu-s-h het vir huis toe ry nie”. (Sy ligte stotter was net merkbaar as hy op sy senuwees was, maar as hy klasgegee het, gedigte voorgelees het of voorsitter was van die poësie-aande, het hy vlot gepraat.)

“Ons het ná ons studentetyd eers uitgevind hy het daardie M-jaar nie ’n kamer gehad nie en skaars geld genoeg vir kos. Hy het vir sy deurgeloopte skoene binnesole van karton uitgeknip. Vakansies het hy toe nog Rhodesië toe geryloop om in die asbesmyne van Shabani studiegeld te gaan verdien. Hy het later jare self die storie vertel, gekla het hy nie. Ronnie en lekker-eet was van daardie swaarkry-jare af ’n ander storie. Op Stellenbosch had hy as student ’n maerword-oefenkontrepsie wat hy self gemaak het van ’n stuk yster met weerskante sementgewigte wat hy in ’n koekblik gegiet het. Die gewigte het uitgekom oor hy eers die blik met olie gesmeer het,” vertel De Vries verder.

Ronnie het in sy jong dae rugby vir Westelike Provinsie se eerste liga gespeel en sy plettervatte was een van die kenmerke van sy spel. Hy was agtsteman vir die Markötterspan en het ook later vir Van der Stel gespeel. Sy dunk van vandag se rugbyspanne was nie baie hoog nie: “Ons voorrymanne geniet dit vandag vreeslik om te sien hoe ander mense in die losskrums sak. Ons is te bang om die opponente te loop dat hulle lê. Craven het destyds gesê as ons die dag professioneel begin rugby speel, gaan die spel daarmee heen wees. Dit gebeur nou.”

Ronnie het gewerk as taalkundige by Sanlam en verslaggewer by Die Burger, en in 1959 as redakteur by Tafelberg Uitgewers gewerk.

Voordat Ronnie in Maart 1964 aangestel is as lektor in Afrikaans-Nederlands aan die destydse Universiteitskollege van Wes-Kaapland, was hy dosent-assistent in die Departement Afrikaans-Nederlands op Stellenbosch, asook lektor in Afrikaans by die Bellville-kampus van die Universiteit Stellenbosch. In 1966 is hy as senior lektor aangestel by die Universiteit van Wes-Kaapland, waar hy tot 1971 gewerk het, maar nog tot Junie 1972 sy hulp aangebied het. Na sy termyn aan die Universiteit van Wes-Kaapland is Ronnie aangestel as publisiteitsbeampte in die departement van ontwikkeling aan die Universiteit Stellenbosch. Hy was ook senior lektor in Afrikaanse letterkunde aan die Universiteit van Natal in Durban voordat hy in 1986 professor in Afrikaans aan die Universiteit van Bophuthatswana geword het.

Hy het in 1990 hier afgetree en het die Suider-Kollege op Stellenbosch begin – ’n onafhanklike kollege wat graad- en diploma-onderrig vir jong skrywers aangebied het op verskeie kampusse en studiesentra deur die land.

Ronnie is in 1960 met Ella getroud, Hy het haar ontmoet nadat hy sy doktorsgraad aan die Universiteit Stellenbosch behaal het. Hulle het twee kinders, Renée en Ronnie jr.

Braam de Vries vertel verder (Volksblad, 25 Oktober 2006): “Toe ek in Nederland gestudeer het, het ons gereeld gekorrespondeer, maar hy het met g’n woord vertel van die stuk grond wat hy tussen die Strand en Gordonsbaai gekoop het en van die huis wat hy self daar aan die bou was nie. Van Ella het ek wel gehoor, ook in die gedigte wat hy vir haar geskryf het.

“Maar toe haar ma ná die troue by Ella verneem of haar gordyne al hang, moes sy maar takties swyg dat die vensterrame nog nie eens in was nie! Ronnie het jare lank koppig geweier om dié ‘plotjie’ aan ontwikkelaars te verkoop. Tot hy in Bophuthatswana afgetree het. Toe was die aandrang van die ontwikkelaars profytlik genoeg dat hy dit kon verruil vir die wynplaas net buite die Paarl.

“Daardie einste huis se tweede stoof, ’n stokou Boillinder, het hy ook vir Ella as present gekoop op ’n vendusie op Van Wyksdorp. Dit was ingemessel in ’n plaasfamilie se Nagmaalhuis en hoe hy dit daar uitgebreek en op sy bakkie gekry het, weet ek nie. Hoeveel wakiste, uitwan-skoppe van hout en bloekomgaffels hét Ella present gekry? En dan moes sy nou nét waag om nie opgewonde en bitter dankbaar te wees daarvoor nie teenoor haar lewenslange óúwêreldse minnaar wat hom soms vermom het as hoogbeneukte eggenoot!”

Ronnie het later begin werk aan ’n tweede PhD onder leiding van Bun Booyens oor “Die volkskultuur van die Afrikaanse Kleurling met spesiale verwysing na die volkstaal en -letterkunde”. Hy het landwyd gereis om navorsing te doen oor mondelingse letterkunde van die Afrikaanse bruin mense en ’n groot deel van die navorsing het oor die Griekwas gehandel – hul volksletterkunde, musiek en geskiedenis. “Ek het soveel inligting dat ek seker drie proefskrifte kan lewer. In die lang lewe wat nog voorlê [vanaf 2003], wil ek ál die inligting orden," vertel hy aan Stephanie Nieuwoudt.

Hy is in die jare tagtig tot ’n ere-Griekwa verklaar. Ander eerbewyse is erelidmaatskap van die American Youth Symphony and Chorus, ’n eerbewys deur Duquesne-universiteit in Amerika vir die bevordering van internasionale betrekkinge, en in 2005 die Akker-prys vir verdienstelikheid vir die bevordering van Afrikaanse poësie.

Toe Ronnie in 1990 besluit om ’n wynplaas in die Paarl te koop, het hy dit, soos alles wat hy in sy lewe aangepak het, met volle oorgawe gedoen. Nadat hy “mooi afgekyk het hoe die wynmakers dit doen”, het hy ’n paar jaar lank self wyn gemaak en in 1992 met sy heel eerste wyne drie bronsmedaljes in die gesogte Veritas-toekennings vir sy wyne verower. Andrew Marais het geskryf dat hy dit nie glimlagwyne wil noem nie, maar dat die wyne wel heelwat van die baas, sy vriendelike vrou Ella en die pragtige Klein Drakenstein-omgewing wat die wyn se karakter help vorm het, weerspieël. Die drie wyne wat die medaljes gewen het, was ’n Riesling Special Reserve van 1991, Semillon 1992 en die Bouquet Blanc van 1992. Hy het van laasgenoemde versnit ook ’n vonkelwyn gemaak.

Ronnie se liefde vir wyn en die wynland skemer oral deur, soos in die volgende:

Die bottel is gebore
sonder kop of ore
maar sy nek en sy bek
sit op die regte plek.

En

Erdegoed en vase
vir die tafels van die base
maar die Here se genade
is in bottels en in glase.

Cassie du Plessis skryf dat hierdie raakvat-woordgebruik nie lank geneem het om deur te slaan in Ronnie die wynmaker nie. So het hy sy gunsteling-wynvat die Wenvat gedoop, en dit ook met bordkryt daarop geskryf - tot verwarring van die amptenare wat daar aandoen om ’n oog te hou vir die rekords. Nie lank daarna nie volg Vas-vat, Dal-josavat (vir Daljosaphat, 'n gebiedsnaam in die Paarl), Yassar Arra-vat, Boud-vat, Parra-vat en Vrou-vat!

Tydens die Tweede Wêreldoorlog het ses tot tien Italiaanse krygsgevangenes op die plaas gewoon en gewerk. Hulle het in die 1940’s ’n woonhuis (wat die Belchers later as gastehuis gebruik het), die skuur en ’n mooi, ronde toringagtige watertenk gebou. Ook sewe werkershuise was hul handewerk. Al die mure is van gekapte klip en die bouwerk is meesterlik gedoen. Kort nadat Ronnie die plaas gekoop het, het hy ’n gedenkkapel ter ere van die Italiaanse krygsgevangenes gebou. In die ou kelder het hy die proelokaal ingeruim en hy en ses wingerdwerkers het die hele nuwe kelderkompleks wat aan die oue grens, self gebou.

Op die Belcher-wynplaas het Ronnie en Ella maandelikse skrywersbyeenkomste in die kelder gehou waartydens Ella haar hart en siel ingegooi het en boerekos en tuisgebakte brood voorgesit het. Ronnie het die plaas in 1995 aan ’n Singapoerse ontwikkelaar verkoop. “Die Here het my ná ses jaar van alkohol verlos,” was spottenderwys die rede wat hy vir sy besluit om die plaas te verkoop, voorgehou het. (Beeld, 26 April 2003)

Sedert die begin van die 2000’s was Ronnie druk besig met sy eie uitgewery, Suider-Kollege Uitgewers, wat in 2002 agtien digbundels en twee prosawerke uitgegee het. Hy het ook ’n kursus uitgewerk waardeur skrywersbegeleiding aan jong skrywers gegee word onder die vaandel van die Kollege vir Literêre Kunste. “Hier kom soveel nonsens by my aan. As ek hoor iemand weet niks van poësietegniek nie, stel ek voor hy of sy werk eers deur die kursus. Ná dertig jaar in die akademie waar ek studente se werk gekorrigeer het, is ek soms nogal vól van korrigeerwerk.”

Hy het geen wins uit sy uitgewery gemaak nie. “Ek kan óf een óf ’n volle oplaag boeke druk, maar die skrywer moet self daarvoor betaal. Wanneer ’n boek verskyn en verkoop word, kry hy die geld.” (Beeld, 26 April 2003)

Belcher was ook rektor en visekanselier van Suider-Kollege, die eerste geregistreerde private hoër onderwyskollege wat deur die Suid-Afrikaanse Kwalifikasie Outoriteit (SAKO/SAQA) as ’n universiteit geakkrediteer is.

Ronnie was nie net ’n digter vir volwassenes nie, maar het ook vyf bundels kinderverse die lig laat sien: Pampoenkoekies (1973), Sit om jou dassie (1973), Voëltjies met vlerkies (1979), Kokkewiet Kokkedoor (1980) en Rooikappie op rym (1981).

In Die Burger van 5 Oktober 1979 skryf Kerneels Breytenbach dat Belcher se aanvoeling vir die kind se wêreld van verbeelding besonder fyn is. Vir Hilda Grobler (Hoofstad, 6 September 1979) het Belcher se kinderverse "deurgaans ’n vaste en byna slepende ritme wat van versreël na versreël voortstu."

Dit was tydens sy werkery by die myn in Zimbabwe dat Ronnie sy eerste digbundel Mens en skepper geskryf het wat in 1956 deur Van Schaik Uitgewers in Pretoria uitgegee is. “Teen daardie tyd het ek bokse vol gedigte gehad wat ek uiteindelik weggegooi het. Ek het besef dis nie goed genoeg nie. As ’n mens kyk na die gehalte van dit wat vandag verskyn, kon ek 20 bundels uit dié gedigte gekry het,” het hy in 2003 aan Stephanie Nieuwoudt gesê.

In Standpunte van Mei tot Desember 1957 skryf die resensent dat daar erns in Mens en skepper is – "erns in die temas: die mens teenoor sy Skepper, wat hom 'roep' om ’n skepper te wees, ’n leier, ’n digter; Christus wat haweloos onder ons omgaan, noú, in ’n godvergete samelewing; en die liefde vir die vrou. Erns in die motiewemateriaal, geput uit die gevoelige belewing van ’n verskeidenheid verskyningsvorme van die religieuse, die poëtiese, die aards-natuurlike, wat tewens na ’n nie-onaansienlike geestelike bagasie verwys.” Die dertig sonnette in die bundel is oorwegend Petrarcaans, maar met gekruiste ryme in die oktaaf, en daar is enkeles wat sterk aan WEG Louw s’n herinner. Maar hulle is nie integraal sonnet én poësie nie. Daar is gedigte soos “District Six” wat werd is om aan die lig gebring te word, volgens die resensent, maar daar is te min van hulle om die publikasie van die hele versameling te verantwoord.

Die verse in Die ver land (1961) is konvensionele verse waar drome wat die digter bly ontwyk, die taak van die mens, die liefde en eensaamheid en om ’n lied te maak van dít wat verganklik is in voorkom. Hier is sy latere patroon van klank en ’n rympatroon al te bespeur. Die feit dat hy konsentreer op rymklank, bring soms ’n gedwongenheid mee wat die indruk skep van klank as bepaler van inhoud in stede van die volgorde, wat ándersom moet wees. Daar is gedigte in hierdie bundel waar die neiging tot die volkse al begin kop uitsteek. Hy sien die gedig as maaksel, as ’n reddende instrument waarmee hy úít die duister kan kom. ’n Mens kan verlies ly, maar so ’n verlies kan tóg omgesit word tot wins indien die smart woord kan word.

"In hierdie bundel is ’n gedig ('Vanaand wil ek aan jou onder die klein / deurreënde tentjie van jou lampeskyn / as eerste offer van die liefde bied: / my lewe kaalgestroop tot ’n kwatryn') waar die laaste versreëls profeties waar geword het. Ronnie het later ’n uitmuntende sanger in die kwatrynvorm geword. En sy kwatryne in bundels soos So is die lewe vir een pond sewe is ’n vreugdespel van die deug en ondeug: tematies en na aan die taal." (biografiese skets van RK Belcher by NALN)

André P Brink skryf in Rapport (1 April 1979) oor So is die lewe vir een pond sewe (1979) dat Ronnie nog ’n man is wat so rym-rym op die eensnaar-ramkietjie op die Klipwerk-paadjie aansuiker – “hier met ’n klingeling van ’n enkelring en daar met ’n oulap se rooi of ’n tiekie se wind wat tekeergaan. (...) Dis ’n voetpaadjie wat stofgetrap kan raak dié en die man wat hom wil loop, moet oppas vir sy kwarteltjies: hier het sekretarisvoëls al met groot oë gestap en bergganse vere laat val; hier is die ghaap en kambro al liplekkende geproe en ysmanne met karoosange op die tong verby; en van akkers wat val en vye wat breek, het dié stuk wêreld al wát gesien en gehoor. Opletloop dan, voetvolkie! En tog, ai my, hoe kan ek help om nog altyd plesier te haal uit dié lekkerlyfhartseerwals wat so kedoem-kedoem en tjiekelie-tjiekela? Voorspelbaar en patroonpas en lapgenaai dat jy die rygsteke met krap-oë op steeltjies kan sien – en tóg skop hy jou nog dan en wan van skone baldadigheid onder die gat dat jy dóér loop sit om die laghuiltrane uit jou affêrings te vee.

“Dis – soos ons al dié tyd van sulke versies te wagte is – ’n pril wêreld wat deur Belcher opgeroep word: ’n ‘haas preliterêre’ wêreld waar elke ding besweringskrag het, waar natuur gelaai is met hoër magte, waar alles elementeel blóót lê: ’n bestaan tussen geboorte en dood, met die baie seerkry en lekkerkry van liefhê en verlang tussenin. En met die seksuele in die sentrum: want hier, in klein-dood, begin die lewe:

Hom naam is Manuel
hom vrou se naam is Nel
hom slat haar met die kortsambok
lat sy uit haar rok uit swel. (...)

“Hulle is klein-en-getryn, dié versies, vanaf die insit tot by die laaste neersit: ’n eg-Afrikaanse, inheems ontwikkelde vorm wat op ónse manier en in óns idioom ons soort haikoe geword het. Nie altyd vry te spreek van die gedwonge of die alte bolangssnaakse nie; en op die duur bietjie dun vir ’n daler? Die gevaar van een-tonigheid en van rammeligheid staan jou vol-oog en aankyk in ’n bundel soos dié.

“Maar ons het jare laas van Belcher iets te lese gekry en dié buiging met die tarentaalveer in sy hoed is lekkerder as vingerlank. Hou tog maar die Morele Standaarde ver van dese af. Maar vir wie nie skaam is vir die knersklippertjies waartussen Boermense grootgeword het nie, is daar sommer baie genoeglike onse op Belcher se een pond sewe.”

In Die Transvaler (26 Mei 1979) het PH Roodt geskryf dat hierdie verse telkens die lag in mens losmaak en dat daar dink en wonder ook is: “Die heerlikheid lê in die lekker ritme, die ongedwonge ryme, die spontaneïteit. Die aanslag is lig, die klem lê op klankheerlikheid, dit is voorts verse wat meevoer, volks, aards en eenvoudig is.” Belcher se verse is subtiel en “geniet-verse”. Roodt meen dat daar in die destydse “verbete diepdoen” Afrikaanse literatuur volop plek vir die lag en eenvoud van die Belcher-poësie is.

Fanie Olivier meen in Die Burger (5 April 1979) dat die digter waarskynlik die eerste sal wees om sy kritici daarop te wys dat hierdie gedigte geen kwatryne is nie. “Daarvoor is die progressie, die gang, die klimaks wat op die spanning volg, al die dinge wat die kwatryn-teorie vereis, te duidelik afwesig.”

Olivier het voortgegaag: "Daar kan tematies ’n paar wêrelde geïsoleer word. Oorheersend is die liefde en die seksuele ’n wêreld wat pront-uit gesê word. Almal sal nie altyd hou van die taal en die trant waarop gepraat word nie, maar ’n mens moet Belcher toegee dat hy daarin geslaag het om die gees van ’n ander, kru en growwe mentaliteit goed vas te vang. Terselfdertyd is die hartseer van die mense in hierdie verse die vrees en hartseer van álle mense.

“’n Mens sou kon voortgaan met die uitlig van vers na vers,” skryf Olivier, “en terselfdertyd wys op die stewige aantal wat net nie wil werk nie, ook omdat hulle ritmies nie altyd bevredigend is nie. Die gemak waarmee die vorm gevul kan word, het vir die digter te dikwels ’n slaggat geword. Maar ek dink nie Ronnie Belcher wil hê ons moet dit as belangrike poësie sien nie. Ek vermoed dat hy dit net so lekker gelees wil hê as wat dit lekker was om te skryf. Juis daarom sal dit miskien ook een van ons lekkerste verkopers word: nie ’n koffietafelboek nie, maar ’n braaivleisboek!”

Dorothea van Zyl (Beeld, 28 Mei 1979) praat van die gedigte as ’n bundel lewe. “Die gedigte met hul groot wisseling in stem en toon, is klaarblyklik gerangskik sonder onderlinge samehang. Dit bring afwisseling mee en dui op die groot, bont mosaïek van die lewe, maar die werk lyk tog eerder na ’n losse versameling verse as na poësiebundel wat ook deur volgorde of groepering iets wil sê. (...) Nogtans is dit gedigte waarheen ’n mens telkens kan terugkeer vir die louter plesier daarvan. Die universele menslikheid wat daaruit spreek, maak dit poësie vir ’n wye publiek.”

Met die verskyning van Ronnie se volgende bundel, ’n Ding om te skil in die maand April, in 1981 (met ’n heruitgawe in 1993), skryf Charles Malan (Volksblad, 10 Maart 1981) dat die digter hier praat met die tonge van die Slams, die sedeprediker, die vryersklong en die Toiingse van ons land. “Wat hy te sê het, borrel uit in die vorm van volks- en aftelrympies, preke, liedjies, aforismes, en parodieë en agter dié kakofonie word daar soos in ’n moderne musiekkomposisie tog iets van ’n verskuilde, goedbeplande orkestrasie onthul, sodat die oënskynlik losstaande gedigte by ’n esteties bevredigende samehang betrek word. Om dan nou terloops verby die vrolikheid oor sulke swaarwigtighede te praat (want die kwaliteit van die gedigte vra daarom): die samehange is slegs by uitsondering tematies van aard, soos wanneer lawwe besinninge oor die liefde oorgaan in beelde van onmin (pp 12 tot 13).

“’n Belangriker patroonmatigheid, naas die onortodokse kwatrynvorm, is die argelose en tog gedissiplineerde klankstruktuur. Soos ’n mens kan verwag, oorheers die singerige jambe om gaaf te sluit met drieledige kwatrynryme. Maar hier is ook heelwat wat hinder, want die metriese reëlmaat word male sonder tal op ’n ongemotiveerde wyse versteur. (...)

“Die tegnieke waarmee Belcher sy satiriese en humoristiese affekte verkry, is meestal voorspelbaar genoeg, maar nie daarom minder skouspelagtig en geslaag nie. Paradoks, dubbelsinnigheid en veral suggestiwiteit in meer as een sin van die woord, anti-klimaks en hiperbool word gepaar met woordverdraaiings en verdelings meestal met ’n verrassingseffek. Selfs bebaarde clichégrappe word op die wyse opgekikker, maar gewoonlik minder suksesvol.”

In Die Oosterlig (27 November 1980) skryf EG dat ’n Ding om te skil in die maand April nie beskou kan word as letterkunde of kuns nie, maar dit is ook nie net rymelary nie. "Miskien lê die bundel se bekoring juis daarin dat die rymvorm gebruik word om sosiale kommentaar te lewer – ’n digvorm wat beperkende invloede kan hê."

Fanie Olivier (Die Burger, 22 Januarie 1981) meen dat hierdie bundel tematies baie nou aansluit by Belcher se eerste bundel, So is die lewe vir een pond sewe: “Verse oor die dood, die godsdiens, en veral oor die liefde en die seksuele oorheers. Verder is daar droogteverse, spotverse (veral provinsialisties gekleurd) en ’n groep politieke kwatryne waarvan sommige dinge besonder raak sê:

Die voortrekkersweep
dis waens op ’n streep
die Here stroop die wêreld wit
met ’n koekie boereseep.

“Die perspektief in die bundel bly oorheersend dié van ’n minder-gekultiveerde spreker, wat dit moontlik maak vir Belcher om ’n lekker speelse toon aan te slaan en om sy taal soepel en ongeïnhibeerd te gebruik. Terselfdertyd regverdig dit ook die grofheid wat soms saampraat. (...)

“As ’n mens eerlik moet, wees, sal jy erken dat hierdie bundel tog minder is as So is die lewe ..., miskien veral omdat die nuutheid en die verrassing ontbreek. Enkele kere doen ’n vers selfs vaal aan. Maar ten spyte daarvan, duik die egte digter elke nou en dan in die bundel op. Dis immers net die digter se visie wat die volgende kan sien: die swaeltjie bou my huis/ teen sy nessie vas!

“Die direktheid en pront manier van sê, gaan miskien daartoe lei dat Belcher nie oral ewe entoesiasties gelees en ontvang gaan word nie, maar soos met die vorige glo ek dat hierdie dinge wat geskil word, wyd, hardop met groot plesier gelees gaan word.”

Oor die herdruk het Lucas Malan in 1994 geskryf dat Belcher se ’n Ding om te skil in die maand April nie altyd voor groot Van Wyk Louw se “Klipwerk” hoef te wyk nie. “Dis meestal die lyf, die liefde en die dood wat in hierdie klinkende verse berym word:

Sy dink sy’s wie
maar sy ken van dié
al dra sy haar rokke
so onder die knie.

“Dis opvallend dat al die gedigte in RK Belcher se bundel uit drie kwatryn-strofes bestaan. Soms is die verband tussen die drie strofes nie so duidelik nie, maar met ’n bietjie verbeelding kom dit tog wel los: dit gaan telkens oor verskillende aspekte van ’n saak of ervaring soos afguns, ontrou, die dood en ander primêre emosies. Ek moet bely: ek het net rakelings kennis geneem van hierdie bundel se eerste uitgawe. Ná soveel jare in die vate kan ek dit nou aanbeveel as baie genotvolle poësie.”

Twee bundels van Ronnie is in 1983 deur Perskor gepubliseer, naamlik Halleluja Paternoster en Ringe in ’n geelhoutboom.

André P Brink (Rapport, 13 Maart 1983) het dit jammer gevind dat ’n boek wat so lekker lees soos Halleluja Paternoster so lelik uitgegee is, want so ’n bundel moet deur almal gelees word. "Hierdie bundel groei vanself uit die digter se vroeëre plesierige rympies uit: die genoeglike kwatryne van So is die lewe vir een pond sewe, waar die klein-menslike wel en wee, lief en leed, hartseer en fyndraai so gereeld afgeteken is teen die groter magte van lewe en dood, God en Bose.

“Net, hier is álles eintlik halleluja, in ’n baie behendige en bekkige saamdig van ’n verhewe Bybelse wêreld (die paternoster van die gebed) en ’n aardse kleinmenslike bestaan (Paternoster van die weskus). (...) Partykeer raak dit te maklik, te voorspelbaar; té geredelik word dit ’n ou liedjie op ’n nuwe deuntjie. Die bundel kon uitgedun gewees het. Heelwat van die affekte is te vlugtig en te bolanges. Taalontginning bly soms steek in blote taaláárdigheid. Maar as ’n pittige, kleurryke en meermale verdiepende versameling jubelinge oor die mens in sy religieuse dimensie, isHalleluja Paternoster iets heerliks. As ontginning van ’n naïwiteit waaragter verborge wysheid lê, is dit iets besonders. Die Sinode sal sekerlik aanstoot neem. Láát hulle.”

TT Cloete (Volksblad, 28 Mei 1983) het as volg oor Halleluja Paternoster geskryf: "Dit is meer in die trant van sy vorige bundels met dieselfde eenselwigheid van gedigvorme waartoe die digter in sy latere ontwikkeling geneig is. Die besondere van dié bundel met sy hoofsaaklik kort, flink gedigte van twee of drie strofes, is Belcher se taalvirtuositeit. Hy gebruik talle dialektiese woorde, wat hy in verklarende aantekeninge verduidelik. In hierdie taal word Bybelse voorvalle en gebeurtenisse op ’n byna Middeleeus naïewe manier oorvertel, met komiese elemente in die erns vermeng. (...) Op ’n eiesoortige manier het Belcher met hierdie bundel ’n bydrae tot ons poësie gemaak, daaraan ’n speelse toon gegee en ons digterlike taalskat uitgebrei.”

Ringe in ’n geelhoutboom is ’n bundel Engelse en Italiaanse (en, soos Johann de Lange (Vaderland, 31 Maart 1983) byvoeg, ánderse) sonnette. “Dit gaan uiteindelik oor die nietigheid en kortstondigheid van ’n mens (en ook die mens) se lewe gestel teenoor die ‘driehonderd ringe in ’n geelhoutboom’. Die meeste sonnette het dan ook die geskiedenis en die swart-wit spanninge as onderwerp. Die huwelik tussen die sonnetvorm en Belcher se soms banale humor is nie altyd so geslaag nie. As bundel bevredig Ringe in ’n geelhoutboom nie heeltemal nie. Belcher moes miskien die manuskrip eers nóg ’n ring of wat laat bykry het. Nietemin is daar mooi sonnette in.”

In Rapport (27 Maart 1983) was André P Brink die volgende mening toegedaan: "Dit vra durf om ’n hele bundel sonnette te publiseer en dit strek tot Ronnie se eer strek dat hy hierdie veeleisende, ietwat deftige vorm so gladdebek hanteer dat daar maar selde sprake is van ryme wat deurskawe of jambes wat jou aan die slaap dreun. Werklike vernuwing – veral by wyse van nuwe geldig-maak – van die vorm bring Belcher nie; maar hy is ougat genoeg om dit bo alles as klinkdig aan te wend, veral wanneer hy met sy (hoofsaaklik Shakespeariaanse) wendinge ’n netjiese satiriese swenk in die vers inbring. (...)

“Die bundel in sy geheel is dan inderdaad gewy aan die verkenning – histories en geografies – van die driehonderd jaar (van ons volksgeskiedenis): vooruitgang en ontwikkeling ...

“In vele gedigte hang die ironiese verloop saam met ’n statusvermindering, waarvan ’n knap voorbeeld die twee sonnette ‘Standbeeld van Vasco da Gama’ is: in die eerste staan die eertydse trotse seevaarder nou teenoor sy ‘nágestaltes’ (‘vis a vis a porra op ’n hoek/ met fish & chips waarop groen vlieë koek’: en die vernufspeletjie in die vis á vis hoef nie nog uitgespel te word nie!); in die tweede raak vanslewe se Cabo verminder tot ‘Kaap de Vuilgoedhoop’.” Brink voel egter dat Belcher in ’n klompie van die sterkste sonnette tog voortreflike werk gelewer het met ’n onbetwisbare hoogtepunt in die indrukwekkende ‘Godwana’ waar apartheid en broederliefde saamgedig word met die grootste verskuiwing van vastelande:

... klippetjie wat breek
wég van die moedersklont en seewaarts glip,
dan rif word, dan ’n kys
waar beendere verbleek,
dan weet dis eers as klip teruggedwing na klip
en kontinente weer kom lepellê
dat hy sy broer behoorlik lief sal hê.

In 1996, dertien jaar na sy vorige digbundel, word My hart sing sewe moppies deur Tafelberg uitgegee. AP Grové (Beeld, 28 Oktober 1996) skryf as volg: “Die hart mag wel sewe moppies sing, maar die bundel bring talle meer en wel in die gedaante van vierreëlige gediggies – 214 van hulle. Almal is seker nie moppies in die ware sin van die woord nie. Tussendeur is daar ook ernstiger voorbeelde, soms met ’n klaende, soms met ’n kritiese of wrangige bysmakie. Maar die meerderheid is inderdaad moppies – grappig, guitig, woordrats van aard.

“Die digter probeer hulle nie streng inhoudelik groepeer nie. Ook maar goed so want die stemminge en motiewe loop hier deurmekaar sodat grenslyne nie altyd skerp te trek is nie. Daar is van die versies wat terugspeel op Bybelverhale; ander kan geld as natuursienings; ander het met eet en drink te make, die wyn en die wingerdstok. Dan is daar dié wat liggies aan die politiek en die sosiale werklikhede raak, terwyl van die bestes met die liefde, die seksuele en die huwelik te make het en met die komplikasies wat soms daarmee verband hou.

“Die bekoring van hierdie versies moet egter nie in die onderwerpe gesoek word nie; ook nie in enige diepsinnige wysheid nie, maar eerder in die tergende speelsheid, die gevatheid en die puntigheid. Die moppies wil bekoor en vermaak eerder as om te onderrig of tot nadenke te stem – wat nie wil sê dat menige moppie nie ook sy eie, dikwels openbarende en verrassende kyk op die mens en sy doenighede bring nie. Die moppies is nie altyd so onskuldig as wat hulle lyk nie. Die digter bereik sy effekte op verskillende maniere. So is daar byvoorbeeld die spel met name. (...) Dikwels word met woordspel gewerk, ook met teenstellings. (...) Dubbelsinnighede met duidelike seksuele implikasies keer dikwels terug, guitig maar nie stuitig nie, skuins soms maar nie skunnig nie. Wat belangrik is, is die onverwagte wending, die ligte skok, die ongerymdheid, soos in die volgende voorbeeld met die kras vermenging van die sublieme met nugtere alledaagse, om nie te sê banale nie:

Die melkweg lê omhoog
haar wit pens span ’n boog
dit lyk of die sterre nader kruip
dis ’n sog wat haar kleintjies soog. (...)

“Al die verse is nie op dieselfde peil nie. Sommige is te redenerend, ander doen bewus en gedwonge aan. Party is te eksplisiet, terwyl ander weer, soos ’n stomp sweep, die fyn piets van die voorslag mis. Maar op sy beste kry ons ’n voorbeeld soos die volgende. Met sy klank- en woordspel, sy verskuilde suggesties is dit ’n tipiese moppie:

Makrielse en makouse
en meeuse en krabbeljouse
sy vang net visse en voëlse
in haar swart visnetkouse.

Volgens Abraham de Vries (Skrywers en Boeke, 10 November 1996) is die feit dat hierdie volkse kwatryne nie net hulle speelsheid nie, maar ook die guitige gedurfdheid van die volkse mondelinge tradisie behou het, deel van hulle sjarme. “Vanwaar die lyf se noppies wat rym met die koperbed se knoppies en die hart se moppies in die titelvers, is nie moeilik te raai nie:

Die koperbed se knoppies
my hart sing sewe moppies
en môreoggend voel my lyf
so vreeslik in sy noppies.

“Vir die broeders en susters wat van stemmigheid hou, is hierdie kwatryne minder geskik. Want op tipies volkse wyse word liefde, dood, godsdiens, Bybelse figure, eetgoed, drinkgoed, plekke, mense, diere, alles deel gemaak van ’n tuin vol aardse plesiere en met die slang op veilige afstand. (...)

“Maar wie teen net die guitige en grappige vaslees, sal hierdie verse maklik mislees. Want hoe volks en gevat hierdie kwatryne ook al is, die tematiek is tipies Belcher: die byna sektaries godsdienstige wars aan alle pretensie en die romantiese liefdesleed is reeds onderwerpe in sy eerste bundels Mens en Skepper en Ver land. In Kringe in ’n geelhoutboom staan die volkse reeds voorop, word daar selfs in ’n soort bendeAfrikaans ’n pragtige variant geskryf van die Onse Vader. Op die keper beskou, is ook hierdie verse volledig in die gees van Belcher se aardse romantiek; iets waarvoor hy nog nie na waarde geskat is nie. Want op sy beste is sy boerse kruheid verweer teen oorgevoeligheid, sy nors relativerings het in meer as een kwatryn die ondertoon van ’n klag:

Die wind is koud en tries
die son is vasgevries
al wat ons wêreld ken
is droefheid en verlies.”

Daniel Hugo (Insig, Januarie 1997) noem Ronnie Belcher een van die vlotste, snaaksste en ruigste rymers in Afrikaans en Phil du Plessis (Die Burger, 30 Oktober 1996) sê dat hy ure se plesier gehad het daaraan om gebruike vir die meeste van die moppies te vind en dat hy aan die einde behoorlik hoenderkop was!

Ronnie se veertiende digbundel, Bayeux (2000), waaraan hy veertien jaar gewerk het en wat net uit één gedig bestaan, is "die herskryf en déúrskryf van die wêreldse en religieuse geskiedenis wat gebaseer is op ’n reeks voortydse kosmiese versteuringe, waarin die planete Mars en Venus prominent was, en op die seismiese versteuringe wat daarmee gepaard gegaan het.

“Volgens die gedig het die wêreldreligieë en mitologieë ontstaan as interpretasies van dié versteuringe. So word, onder meer, Ou-Testamentiese geskiedenis en profesie sowel as Nuwe-Testamentiese profesie aan die hand daarvan herskryf en verklaar. (...)

“Die ‘beroering onder die nasies’ wat die verskyning van die twee komete deur middel van hulle invloed op die ‘getye van die bloed’ bewerkstellig het, word gemanifesteer as die oorloë wat sedert die gekende skeppingstydperk tot die huidige woed.

“Die vertrekpunt van die gedig is dat die gebeure wat bokant en op die aarde afgespeel is, regoor die aarde deur die verskillende volke gesien en verskillend geïnterpreteer is, en gelei het tot die magdom religieë en mitologieë wat ons vandag ken. (...)

“Die gedig rekonstrueer gedeeltes uit die Vediese himnes en die Bybelboeke Joël en Jesaja, waarin die planeet se woeste, losskietende meteoriete agtereenvolgens beskryf word as stormende Maroets, leërskares wat alles verteer, en die ‘skares in die verte’ vir wie God ’n banier sal ophef. (...)

“Bybelgebeure word opnuut geïnterpreteer en binne ander kontekste geplaas, soos byvoorbeeld, die skeppingstydperk wat gerekonstrueer word as die hérskepping van ’n vorige, vernietigde hemel en aarde: In die begin het God die hemel en die aarde uitgewis en word die Griekse alfabet – die ‘Woord’ – lettergreep vir lettergreep die verhaal van dié uitwissing. (...)

“Vanaf die openingsvers: ’n Nadroe ster het bo die heidene kom blaf, ontwikkel die gedig van afdeling na afdeling deur verskillende maar mekaar aanvullende scenario’s, met verskuiwende (en soms gelyktydige) invalle, invalshoeke, uitgangspunte, sprekers en aangesprokenes. Dit en die afwisselend liriese, profetiese, narratiewe, eksponerende, toepassend, transponerende/superponerende en apokaliptiese aard van die gedig – wat maak dat dit veel meer as net ’n epos is – word uitgespel in die strofe:

Jy wat my woord was. En die woord was die Woord wat skeer
oor vele waters soos ’n veer se punt oor perkament,
en naam op naam en beeld op beeld jouself herskep
my vleesgeworde woord: die hand agter my skrif ...

“Soos die Bayeux-tapisserie die inval in Engeland in 1066 deur Willem die Veroweraar uitbeeld – ’n inval waaraan die voorsate van die digter ook deelgeneem het – word in Bayeux die 1066-inval verweef met die groot invalle en veldslae vanaf die Bybelse skepping tot met die aanbreek van die jaar 2000. Ook invalle uit en veldslae in die ruim toe die Aarde beweeg het deur die stert van die twee planete (Venus was toe nog ’n komeet), en invalle en besettings deur hemelwesens soos gedokumenteer in die Bybel en ander tekste.

“Suid-Afrikaanse geskiedenis, en Afrikaans, vorm ’n subtiele maar belangrike gegewe, waarin, onder meer Eugène Marais se gedig ‘Die dans van die reën’ en vlugtige verwysings na ander Afrikaanse digters se werk, telkens deel van die verwysingsraamwerk word.

“Ten spyte van sy lengte – 500 strofes van vier versreëls elk – is die gedig van strofe tot strofe, van woord tot woord en dikwels van klank tot klank, ’n hegte ineenvlegting van uiteenlopende maar mekaar aanvullende gebeure, plekke, tye, persone en persepsies. (...)

“Die groot godsdienste van die wêreld – Judaïsme, Islam, ander Oosterse gelowe, die Christendom – word saam met die afgodery, primitiewe godsdienste, die mitologie en ander geloofsuitinge verweef, en kom ook in bloedige botsings met mekaar. Tog het hulle almal dieselfde ontstaan, te wete, die hemelse en aardse versteuringe in die voortyd. Die gevolgtrekking is

dat elke kruistog, elke brandoffer, elke jihaad
en elke trek interpretasies was van ’n verdwaalde klip

en dat

elke sienbare gesig
van Hom: ’n liggaam aan ’n kruis, ’n môrester,
’n afgodsbeeldjie of ’n vader se portret
maar skattings was van hoe ons Hom ervaar.

“Daarby word die eindgebeure beskryf met die ontsettende en ontstellende moontlikheid dat die Bybelse profesie oor en beskrywing van die wederkoms van Christus self net ’n interpretasie is van ’n voorspelde toekomstige terugkeer van Venus na die buitewyke van die aarde: die Môrester wat een van die Bybelse benaminge van Christus is. Ook van die duiwel: Lucifer, seun van die Daeraad. Die rooi draak bokant Patmos. Die Nuwe Jerusalem wat soos ’n bruid neerdaal. Met dié moontlikheid word die herskryf van die wêreld, die heelal en God voltooi, met die herskrywende hand die ganse Skepping, die Woord van God self.

“Die gedig met sy 2 000 versreëls, is die eerste Afrikaanse gedig wat in die jaar 2000 verskyn het” – aldus Kaapse Bibliotekaris van Jan/Feb 2002.

Hierdie breedopgesette digwerk, 'n outeursuitgawe, herinner AP Grové (Beeld, 22 Mei 2000) enigsins aan ’n bundel wat MM Walters vier jaar gelede onder die titel Sprekende van God gepubliseer het. "In Belcher se bundel het ons immers ook te make met die mens se siening van God en die eise wat Hy aan sy volgelinge stel. Maar hier eindig die ooreenkoms. Waar Walters veral die soekende, dikwels kritiese of agnostiese individu aan die woord stel, neem Belcher eerder die godsdienstige belydenis van uiteenlopende geloofsrigtings as uitgangspunt en lê hy klem op die gewig wat ’n volk of groep in benoude oomblikke aan ’n goddelike beskikking toeken.

“Hieruit volg vanself dat ons in Bayeux met verskillende gelowe en aksentleggings te doen sal kry: Judaïsme, Islam, die Christendom, die Griekse mitologie en ander beskouinge wat wissel van redelik tot primitief. Maar hoe die rigtings ook al verskil, is daar veral een gemeenskaplike faktor: die siening van die gode of God as toornig en wraakgierig is magte wat ’n kosmiese geweld kan uitoefen. Oor kontinente en tye heen maak hulle hulle verskyning en in die proses word ook na Bybelse profete verwys wat God meermale as toornig en dreigend voorstel.

“Hiermee hang saam die strydvaardigheid van menige aanhanger, ’n onverdraagsaamheid wat groei uit die aanname dat my geloof die enigste ware geloof is en dat God dus my strydgenoot is in die vernietiging van teenstanders, ketters en ongelowiges. Geloofsoortuiging en konflik loop saam dwarsdeur die geskiedenis. Ook in hierdie bundel. Iets daarvan kom trouens reeds na vore in die titel wat die beroemde Bayeux-tapisserie oproep met die voorstelling van Willem die Veroweraar se inval in Engeland byna duisend jaar gelede.

“So 'n opset sal vanselfsprekend poëties-formeel sy eise stel. Waar Walters met losstaande gedigte kon werk, kry Belcher se bundel met die ruim inspraak van die geskiedenis en die talle verwysings iets van ’n epiese karakter, ’n feit wat deur die vyfhonderd vier-reëlige strofes met hulle rymlose verse bevestig word.

“Ook die inset waarin die digter sy inspirasie tot en sy doel met die werk verwoord, naamlik om die ‘heelal en God (te) herskryf’, herinner aan die aanvang van meer as een epiese gedig. Voorts wil dit lyk of die telkens terugkerende verwysing na Marais se gedig ‘Die Dans van die Reën’ met die natuurwesens se verheerliking van die reent daarop bereken is om ’n eenheid in die veelheid te bewerk.

“’n Epos in die volle sin van die woord het dit egter nie geword nie. Daarvoor is die deurlopende epiese lyn nie sterk genoeg nie. En soos die digter oor eeue en kontinente heen met sy tallose historiese verwysings beweeg, speel chronologie nouliks ’n rol. ’n Mens sou hier eerder aan ’n tapisserie wil dink, ’n veelkleurige tapisserie waarin stryd, godsdienstige oortuiging, Godsopenbaring en historiese gebeurtenisse in vreemde samehang deureen geweef word. Maar dit neem nie weg dat etlike onderdele ’n sterk stromende gang vertoon nie. ’n Voorbeeld is die ‘herskrywing’ van die ses skeppingsdae. Dan ook die tekening van Islam en die eise wat Allah aan sy volgelinge stel. Verder bepaalde grepe uit die Groot Trek, die verskrikking van die Tien Plae en die tog van die Israeliete deur die Rietsee ...

“Eggo's van dié kragtige dade keer ook telkens terug onder meer in verwysings na die Griekse mitologie of die tallose oorloë waarin geloof ’n rol speel - ’n tapisserie inderdaad wat tog uiteindelik sy boodskap bring in die slotsom ‘dat elke sienbare gesig van Hom: ’n liggaam aan die kruis, ’n môrester, ’n afgodsbeeldjie ... maar skattings was van hoe ons Hom ervaar’.

“Naas gedeeltes wat meer opsommend en illustratief as dramaties aandoen, is daar ook treffende passasies waarin voortgang met sinvolle teenstelling gesuggereer word. ’n Goeie voorbeeld is te lees op bladsy 14 waar God as die Bybelse Alpha en Omega opnuut as Alpha tot Omega geteken word as dié Mag wat ’n aarde kan skep maar wat dit ook met water of vuur kan verdelg, net om op die puin ’n nuwe aarde in aanskyn roep.

“Nog ’n treffende voorbeeld is te lees op bladsy 39 en volgende waarin ’n Godgerigtheid teenoor ’n aardegerigtheid in ’n sprekende reeks kontraste uitgewerk word.

“So is hierdie werk: ’n interessante onderneming wat van veel studie en nadenke getuig, ’n werk wat naas opstapelende of bloot informatiewe gedeeltes telkens met dramatiese momente vorendag kom. ’n Omvattende gedig waarvan die literêre waarde eerder lê in die verkenning, die soeke na verbande en patroon as in die skepping van ’n sterk beeldende vers.”

TT Cloete (Rapport, 23 Julie 2000) het egter sekere voorbehoude gehad: "Belcher se gedig het al die tipiese kenmerke van die epos, byvoorbeeld die duidelike tydskakels deur die veelvuldige gebruik van 'Toe' of 'En', maar uiteindelik mis dit epiese gang, met ’n uitgesponne verloop, met diepsinnige en vertragende verwysings. Die strofes, wat een groot gedig vorm, vol los episodes, mis uiteindelik epiese gang, onder meer omdat daar te lank verwyl word by herkenbare historiese episodes, of te lank bloot herskryf word daaraan, al is die verse op sigself ook poëties hoe goed versorg, soms.

“Die magdom verskeidenheid is nie goed geïntegreer nie en wek die indruk van los naasmekaar-plasings. Ek vermoed min lesers gaan hierdie lang gedig enduit deurlees. Daar sit trouens soveel erudisie en ensiklopedie agter die gedig dat min lesers die verwysings almal of ’n groot deel daarvan sal kan verstaan.

“Die onderwerp self, ’n soort digterlike en kulturele ‘teenhanger’ van Hawking se A Short History of Time, is boeiend genoeg, maar dit is nie boeiend beskryf nie. Die verse is ook nie soos gedigte wat in ’n gewone digbundel staan nie waar jy na willekeur hier en daar kan lees of herlees; jy moet alles lees of uitsoek. Maar hoe soek jy uit?

“Daar is iets interessants in Belcher se perspektief op aarde en mense asof dit waargeneem is deur ’n ruimtevaarder, met herinneringe aan die moderne wetenskapfiksie, maar dit is toegeskryf in te veel barokagtige detail. Min lesers gaan die aantreklike onderdele uitsoek. ’n Bloemlesing uit die talle onderafdelings sal interessante en goeie leesstof verskaf maar dit moes die digter self gedoen het, en sy resultaat sou beter gewees het.”

Petra Müller (Die Burger, 17 Mei 2000) skryf dat sy ernstige probleme ondervind met die skeppingsrelaas. “Dit is basies ’n heersersretoriek, en ek kan dit nie liefhê nie. Soms word dit ’n viering van bloedstortings wat, veral in die relaas van die Duitse Derde Ryk, ’n element van ophemeling vervat. Soms kan ek die argument nie volg nie. Wie, byvoorbeeld, is die deurlopende ‘ons’ van die gedig? Die ongeborenes? Die toekomstiges? Die Normandiërs? Dalk ons Afrikaners? Hier is verwarring en afplatting.

“Millenniaal is die gedig, soos aangekondig. Maar van watter millennium? Bevat ons tyd nog genoeg gesamentlikheid van gemoed om 'n epos te verteer? In vertalings van die Ilias, Beowulf en Die Bybel, ja. Maar nuutgeskryf? Ek meen dat ons epos verskuif het na die teologie van fisika en tegnologie, na ruimtevaart, mikrobiologie, film en web.

“Ondanks dik stukke poësie bly Bayeux vir my ’n piëteitsdaad in ’n verkeerde stel eeue – ’n verdwaalde godekind.”

In 2000 is Van heidebos en klip by Ronnie se eie uitgewery, Suider-Kollege Uitgewers, gepubliseer. En dit is die bekende Belcher wat hier praat - die een wat bekkige kwatryne en volkspoësie skryf, asook gedigte oor Suid-Afrikaanse mense, landskappe en gebruike.

Karen de Wet skryf as volg op LitNet: "Hoewel die temas en die toonaard van die gedigte herkenbaar is, is dit die eerste bundel van Belcher wat deurgaans sonnette bevat en op drie na almal Shakespeariaanse sonnette. Sy voorliefde vir die verstegniese is dus weer in hierdie nuwe bundel teenwoordig.

“Ten spyte van die streng versvorm kry Belcher dit reg om sy kenmerkende praattrantpoësie te handhaaf – dikwels deur gebruik te maak van enjambemente. En natuurlik word die stromende reëls se orale trant verder gedra deur die tipiese woorde wat die geïmpliseerde verteller sou gebruik (‘Duisman’, ‘hotnosgod’, ‘hoogson’, ‘dat ons bloed heel huis toe kom’). (...)

“Hand aan hand met die historiese bewussyn wat deur die bundel loop, is daar ook telkens blyke van ’n politieke besef. En onomwonde so. En van vele kante beskou.”

"Die bundel sou gebaat het as die inhoud tematies georganiseer was, aangesien daar sulke sterk tematiese verbande tussen bepaalde gedigte bestaan. Maar die inhoud van Van heidebos en klip stem my baie opgewonde."

AP Grové het in Beeld (5 Junie 2000) geskryf dat Ronnie in Van heidebos en klip met mening teruggekeer het na die “waardige” sonnet, ’n vorm waarvoor hy in die verlede al op verskillende maniere ’n bepaalde voorkeur laat bly het. “En tog, by die erns wat so eie is aan die sonnet, sal lesers ook hier telkens die satiriese spot en guitigheid, moedswilligheid selfs, van die moppiedigter herken. Soos in ander werk van Belcher word ook hier erns en spel op vermaaklike en effektiewe manier vermeng.

“Die digter werk nie uitgesproke met rubrieke nie. Met rede, want die gedigte is tematies nie deurgaans skerp van mekaar te skei nie. Maar as daar dan tog ’n aanduiding van sy belangstellingsfere gegee moet word, kan ons sê dat ’n aantal gedigte die aksent op natuurbelewing lê, terwyl ander weer die politiek aanraak – ’n ryk veld vir die satirikus. ’n Aantal het te make met literêre modes en die kritiek, terwyl ander die kerklike sfeer betree. En nooit beweeg ons ver van die mens en sy eienaardighede af nie.

“Dit val ook op dat ’n hele aantal gedigte aktueel van aard is en die aksent lê op sake wat op die oomblik in die brandpunt van die aandag staan en waaroor daar skerp meningsverskille bestaan. Maar watter tema ook aangeraak word, deurgaans neem die gedig die vorm van ’n gegewe stuk werklikheid gevolg deur ’n stukkie puntige kommentaar wat soms goedig, soms ernstig is, soms selfs ietwat venynig aandoen.

“Daarom dat die sonnet hier as ideale vorm moet geld, meer bepaald dié sonnet waarin drie kwatryne gevolg word deur ’n koeplet wat as ’n puntige slotakkoord die angel in die stert verteenwoordig.

“Op elk van die terreine wat hierbo genoem is, is geslaagde voorbeelde aan te haal, voorbeelde wat telkens met ’n skok, ’n bepaalde kyk op sake by die leser tuisbring. Of ons met die ‘kyk’ saamstem of nie, is nie deurslaggewend nie. Dit bly in elk geval, mits die gedig geslaagd is, ’n literêr-geldige slotsom.”

Joan Hambidge (Die Burger, 31 Mei 2000) meen die "gedigte dreun (om die woord van die digter aan te pas) apokalipties soos ’n basuin (p 2) en dis asof die boodskap net te swaar vir die gedig is. ’n Aangeboude huis met te veel aangelapte kamers, by wyse van spreke. Iets in die stem van dié gedigte is te pedanties, te prekerig, selfs te vermanend. Die vormbeheer is dikwels gedwonge. Volgens haar is daar heuglike momente in ’n hand vol knap gedigte. Die verse is nie altyd polities korrek nie en die digter het ook die gawe om mense se aard vas te vang. Baie gedigte bly lank nog in die gemoed draai.

“Maar,” sluit Hambidge af, “mag ek dit skryf: Ronnie Belcher se métier is die speelse vers. Daardie stuitige gedigte van ’n oubaas wat al loer vir die ander boud by die ou vrou se begrafnis of die Kaapse moffies wat so lustig eet aan tjoklits en toffies. Soos hy self besef in ’n vers:

Nee, eerder lieg en skurwe rympies maak
oor snaakse goed wat ander siele raak ...
Maar smokkel met my siel se brood-en-jêm
voor al die vreemde wesens? Not-a-dêm!”

Vir TT Cloete (Rapport, 21 Mei 2000) is die gehalte van die 51 sonnette in hierdie bundel van ongelyke gehalte. “In die bestes herken ’n mens hom as digter wat die moeilike kuns van sonnette skryf goed bemeester. Daar is iets omvattends in sy kyk op die werklikheid (‘Kuslyn’, ook ‘See’), gesetel in ’n omvattende, amper onafgebroke, deurlopende ritme, almal dinge waartoe die sonnet hom goed leen. Dit is veral die natuurgedigte wat uitstaan. (...) In die bundel staan ’n handjievol kosbare, ware Suid-Afrikaanse gedigte.

“Baie van die sonnette het egter slegs in ruwe gedaante die vorm van ’n sonnet, met ’n sillabisme, byvoorbeeld, of met ’n onkonvensionele skeiding tussen die tradisionele segmente van die sonnet. Meestal stotter die ritme, of die metrum dreun deur, as gevolg van te min metriese verdoeseling.

“Die meeste sonnette is swaar betogend. Tog kan Belcher ’n lekker praatvers in die sonnetvorm skryf, soos ‘Kruisweg’ of veral ‘Kruising’. Miskien kan ‘Eva van die fort’ ook nog onder die bestes genoem word. Partykeer is dit net ’n vers of twee in ’n hele sonnet wat goed is, en dikwels is hierdie verse wat bo die ander uitstaan die slopkoeplet. (...)

“Al is die sonnette nie ewe goed nie, gee die bundel in sy geheel ’n taamlik komplekse kyk op ons werklikheid. Daar is baie kritiese en satiriese verse in die bundel. Die satire het van die beste verse opgelewer, oor sake soos die apartheidspolitiek, die blanke Afrikaner se nasionalisme, die godsdiens, die literatuur self, hebbelikhede soos ons manier van naamgewing, wat mens teenkom in ‘Onomastiek’, wat nie heeltemal geslaagd is as gedig nie, maar uitstaan bo baie ander gedigte.”

Met Ronnie se 70ste verjaardag in 2003 het die drukkersduiwel toegeslaan en het sy gelukwensing per ongeluk onder Die Burger se sterfgevalle beland en het mense van heinde en ver begin bel om hulle meegevoel te betuig. Sy reaksie was: “My vrou sê ek is gevrek, maar ek is darem nog nie morsdood nie.” (Die Burger, 22 April 2003)

Hy het op ’n onthaal vir familie en vriende ’n spesiale kort gediggie voorgedra wat hy self geskryf het. Die woorde is ook op die spyskaart gedruk en verskyn op die gelukwensing wat ’n sterfgeval-kennisgewing geword het:

Die lewe is ’n feesmaal,
maar nou nog in my fleur,
is ek op sewentig,
die spyskaart halfpad deur.

Hierdie “sterfgeval” van Ronnie het sy vriend, die skrywer Abraham de Vries, tot ’n verjaarsdag-epitaf gedryf, “’n Rondo vir Ronnie”:

Op 70 het sy naam die eerste maal
die Sterfgevalle van die k’rant gehaal
sy vriende dog die glips is nogal verby genade
dit kon onder Geboortes ook gepryk het, as die vader!
Maar met dié fout was daar g’n fout te vind.
“Drukkersengel,” het die baas van Nietvoorbij gesê,
“bedink ’n digterlike poets op ’n bakgat mens
ook namens ons hier op Boplaas geluk te wens!” (Die Burger, 24 April 2003)

Ronnie was ’n baie veelsydige mens. Hy het vir baie jare die rol van goewerneur Simon van der Stel gespeel tydens Stellenbosch se jaarlikse fees met Van der Stel se verjaardag. Benewens die bundels wat hier bo genoem is, het hy ook vyf bundels met kinderverse die lig laat sien. Hy het die Onse Vader in Tronkafrikaans oorgedig en ’n gedig oor die kruisiging in Kaaps geskryf wat deur Gerrit Komrij in sy bloemlesing opgeneem is, terwyl baie van sy volkskwatryne ondeund genoeg was om in restaurante, wynkelders, yskasmagnete, troukaartjies en begrafnisbriewe oorgedruk en oorgeskryf te word.

As ’n uitgewer het hy Zandra Bezuidenhout se Dansmusieke, Christine Barkhuizen-Le Roux se Dimensie, Chris Basson se Grepe in die Wind, Patricia Witz se Swart Papawer en Rika Cloete se Eensamigheid , asook twee bundels van die hip-hop-sangeres Magdaleen van Zyl gepubliseer en “werksessie”-raad gegee aan tientalle ander.Dansmusieke is met die Ingrid Jonker-prys bekroon.

In 2005 is die Akker-toekenning tydens die jaarlikse Versindaba aan Ronnie oorhandig. Dié toekenning is gemaak aan die persoon wat deur sy lewe op onbaatsugtige manier bygedra het tot die bevordering van die digkuns in die breë sonder om eie gewin daarin te soek.

Na Ronnie se dood in 2006 het sy familie en ander betrokkenes ’n poësieprys in sy naam ingestel. Die RK Belcher-gedenkprys – ’n kontantbedrag en ’n oorkonde – sou tweejaarliks op die Versindaba aan ’n Afrikaanse digter vir sy of haar hele oeuvre toegeken word. Dit het toe met die Akker-toekenning saamgesmelt. In 2007 het George Weideman dit ontvang. Met die afgee van die Versindaba-fees aan die Woordfees in 2009 is daar besluit om in die afwesigheid van ’n geskikte kandidaat nié ’n toekenning te maak nie. Woordfees het toe in 2010 begin met die oorhandiging van ’n prestasietoekenning met dieselfde oogmerk as wat die destydse Akker-toekenning gehad het.

Die commendatio wat by die geleentheid van die toekenning van die Akker-prys aan Ronnie voorgelees is, het onder andere gelui: “Om jong digters te help wat nie toegang tot ’n uitgewer kan kry nie - veral in die lig daarvan dat hoofstroom-uitgewers op daardie stadium huiwerig was om meer as een digbundel per jaar uit te gee - het Ronnie sy eie uitgewery, Suider-Kollege Uitgewers - gestig om dié digters publikasiegeleentheid te gee. Voorts het hy aan die skrywers van afgekeurde manuskripte ’n gratis kursus in poësie-skryf aangebied om hulle in staat te stel om hulle manuskripte op te gradeer voordat hy dit vir hulle publiseer. Sy uitgewery het hy sonder winsbejag bedryf. Die skrywer het die volle wins op sy boek gekry, en die uitgewer - en nie die skywer nie - kry ’n klein tantième - iets wat heeltemal uniek was in die uitgewersbedryf. Verliese het hy uit sy eie sak verhaal. Vir digters wat hulle bundels self wou uitgee en ’n uitgewersnaam benodig het waaronder hulle dit kon doen, het hy nog ’n uitgewery, Sonop-Uitgewers, gestig. Hierdie twee uitgewerye het Ronnie eiehandig bedryf. Hy het ook ’n boekbindery, Stelbind, gestig en die bindwerk self gedoen, ’n inisiatief waardeur hy werksgeleentheid aan werkgestremdes en ander werklose mense verskaf het.

“So ver dit Ronnie se poësie aangaan, word die bekendheid en gewildheid daarvan geïllustreer deur die feit dat van sy gedigte oral geskryf staan op die mure van kroeë en wynkelders, restaurante en openbare toilette, en op muurborde en ander ornamente in geskenkwinkels en ander plekke. Die gereeldheid waarmee van sy gedigte dikwels opduik op musiek-CD’s en ander uitreikings van sangers van ligte liedjies, en selfs ook op televisie en oor die radio en in ander letterkundige werke as synde ‘opgeteken uit die volksmond’, toon die mate waarin sy werk volkseie geword het en van hom ’n ‘people’s poet’ of volksdigter in die ware sin van die woord gemaak het.

“Sy gedigte is gewild onder toonsetters van ligter musiek sowel as komponiste van ernstiger werke. So is ’n versameling van sy gedigte oor wyn ’n jaar of wat gelede in die konservatorium van die Universiteit Stellenbosch uitgevoer onder die titel ‘Kelderkantate’ met musiek deur Paul Loeb van Zuilenburg. Ook word toonsettings van sy gedigte gereeld by die Klein-Karoo Naionale Kunstefees op Oudtshoorn gehoor. Net so duik sy gedigte dikwels op in voordragprogramme onder meer van die Universiteit se departement Drama en van plattelandse toneelverenigings, en word Ronnie se verse selfs van die kansel af gehoor!

“As poësieleermeester het hy deelgeneem aan slypskole vir voornemende digters, en is hy gereeld deur plattelandse poësieverenigings genooi om lesings te gee in die skryf van poësie – ’n diens wat hy gewoonlik gratis gelewer het. Ronnie was tot met sy siekte nog ’n gereelde aanbieder van gratis poësielesse aan lede van die gemeenskappe van Cloetesville en Kayamandi op Stellenbosch, wat gereël was as ’n projek van die dorpsbiblioteek. Voorts het hy maandelikse Afrikaanse poësie-aande op die Stellenbosse wynlandgoed Koopmanskloof gereël en is hy ook op ’n keer vereer tydens ’n banket wat aangebied was deur die Departement van Landbou se Winterreënstreek vir sy bevordering van wynbou in Suid-Afrika deur middel van sy poësie. Tot met sy siekte het hy nog steeds ’n kursus in poësietegniek per korrespondensie aangebied vir aspirant-digters reg deur die land.

“As akademikus is Ronnie veral bekend as ’n navorser oor en bevorderaar van die Afrikaanse mondelinge poësie, met toespitsing op dié van die bruin gemeenskappe deur die land, waarvoor ’n straat in die Heidedal woonbuurt in Bloemfontein na hom genoem is. Selfs in die Strand is daar ’n straat wat na Ronnie vernoem is. Vir sy bevordering van die mondelinge poësie van die Afrikaanse Griekwas, het die Griekwa Nasionale Raad ere-Griekwaskap aan hom toegeken. Hy is die beskermheer van die Griekwa Nasionale Koor, wat hulle eie liedere sing, en hy tree gereeld op as beoordelaar by Griekwa-koorkompetisies. Net so was hy by geleentheid ook ’n beoordelaar tydens die Nasionale Maleierkoorkompetisies.

“Sy optekening en bekendmaking van die mondelinge poësie van die Afrikaanse gemeenskappe is ongetwyfeld ’n werk van enorme bydrae tot die ontwikkeling en bevordering van die Afrikaanse poësie as sodanig.

“Sy bekendheid en gewildheid as digter is onder meer die gevolg van die gemak waarmee hy die ‘hoër paaie van die poësie’ en die ivoortoring van die akademie kon verruil vir 'n bekgevegverhoog voor ’n jillende gehoor. So het hy hom by verskeie geleenthede as ’n gedurfde ‘bekvegter’ bewys.”

Die Bekgevegte was ’n mal idee wat Louis Esterhuizen en Henning Pieterse in die laat ‘90’s gehad het om die vermaaklikheidswaarde van poësie te bevestig deur twee spanne digters teen mekaar te laat veg deur middel van verse wat gebaseer is op temas wat deur die gehoor gegee word. En om Ronnie as spanlid van die Kaapse span tydens 1999 se KKNK te kon gehad het, was inderdaad ’n voorreg soos min – want wie sal ooit vir “Rocky” Belcher kan vergeet waar hy op die verhoog staan met sy leesbril, goue boksjapon, kortbroek en vellies aan terwyl hy die een vers na die ander sommer so uit sy kop uit voordra? En natuurlik die Woordfees van 2000, toe hy as lid van die skrywerspan tydens die Filosofiekafee teen die filosowe moes meeding aan die hand van die woordjie “of” – eiehandig het hy deur middel van sy impersonasie van ’n prediker verhoed dat die skrywers totaal van die verhoog af gevee is deur die filosowe.

Aan die begin van 2003 het Ronnie regtig siek begin raak van die kanker waaraan hy gely het. Op Saterdag 21 Oktober 2006 is hy in die Stellenbosch Medi-Clinic oorlede. Naas Ella, sy vrou van 36 jaar, het Ronnie ook sy dogter Renée en seun Ronnie agtergelaat.

Huldeblyke

• Ella, sy vrou: "Hy het ’n geesdrif vir die lewe gehad en het alles wat hy gedoen het, met oorgawe aangepak. Hy was so ’n dinamiese man, maar hy het vol vrede gesterf." (Die Burger, 23 Oktober 2006)

• Abraham de Vries: "Hy was ’n mensliewende, robuuste aartsromantikus met ’n ongebreidelde afkeer van enige vorm van pretensie en grootdoenerigheid. (...) KKNK toe het hy nooit gegaan om opvoerings te sien nie, ook nie om sy gedigte te hoor wat deur verskeie sangers getoonset is nie; hy het op ’n stoepkafee gesit en melkskommels drink en met sy vriende gesels van vroegoggend tot laatmiddag. Hy kon net so hard lag as wat hy kon vloek. Vir sy rugbyklub, eers Union, daarna Van der Stel, het dié oudprofessor in Afrikaans en Nederlands vroeër agtsteman gespeel. Vir die Stellenbosch-universiteitskoor het hy onder meer die pragtige lied, “Heer, laat nou U dienskneg in vrede gaan” geskryf. (...) E subito sera. En skielik was dit aand, so kort ná dagbreek Saterdag. Want

... soms gebeur dit dat met hooggety
een skielik op ’n nag sy toue breek,
die oop see invaar en vir goed wegbly.
(“Vissersboot” uit Ver land)
Rus nou in vrede, RK." (Volksblad, 25 Oktober 2006)

• Louis Esterhuizen: "Ronnie was ’n gróót teenwoordigheid – wanneer jy hom ontmoet het, het jy gewéét jy’t ’n besonderse mens ontmoet – sy humor en empatie, sy lewensvreugde het van hom ’n allemansvriend gemaak. Hy was veelsydig, met wyd uiteenlopende temas en toon en is nooit werklik na waarde geskat nie, omrede mense hulle blindgestaar het teen die meer guitige aanslag van die verse in sy middelperiode toe hy hom met die randfigure in ons gemeenskap kon identifiseer en die tragikomiese in hul lewens deur middel van outentieke taalgebruik kon verken. Ek kan sê dat ek eerlikwaar nog nooit iemand teëgekom het wat dit meergeniet het om verse te maak en voor te dra as juis Ronnie nie – vir hom was poësie allermins net woorde op papier – dit was ’n lewensingesteldheid – ’n manier om die lewe voor die bors te gryp en te sê: Heita, ek’s 'Rocky' Belcher en ek’s ôk nog hier! Maar dit is ook vanweë die enorme invloed wat hy op ander, aspirerende digters gehad het waarvoor hy onthou sal word – ’n meer vrygewende mentor kan jy jou beswaarlik indink – van kommentare, na werkswinkels – van keurverslae en aanmoediging tot die uitgee van bundels – orals het Ronnie sy invloed laat geld. In dié mate dat die eerste Akkertoekenning tydens die Versindaba van 2005 aan hom gemaak is – dié toekenning wat juis erkenning gee aan ’n persoon wat in sy/haar lewe baie gedoen het om die digkuns in die breë te bevorder. Dit was ’n eenparige nominasie en ’n uiters gewilde keuse, geoordeel aan die terugvoer wat ons hieromtrent ontvang het.

"Inderdaad, Ronnie Belcher het sy skryfwerk geniet en dit op onbaatsugtige wyse gedeel met wie ook al in kontak met hom gekom het – en meer as dikwels het dit gepaard gegaan met daardie kenmerkende laggie van hom terwyl hy sy oë op skrefies trek. Maar ek wil afsluit met een van die mooiste gedigte in Afrikaans, ’n vers wat menige skolier sal onthou, naamlik 'Voël':

Met gras en waaisand half bedek
lê muf en benerig ’n voël
met stywe bene en wydoop bek.

Die vlerke wat eers hoog en blink
gestyg het in die môreson
lê sonder vere en effens stink

en waar ’n vloed van sange was
is alles stil, is alles dood
onder die waaisand en die gras.

O moenie dat jou hande beef
want alles wat die dood afsny
moet jy laat leef.

Haal dan jou sakmes uit
en sny ’n hol, wit beentjie uit sy bors
en maak daarmee ’n fluit.
(Uit: Ver land)

"By verskeie geleenthede het ek Ronnie dié vers hoor voordra – aan die einde het hy altyd vir so ’n oomblik gehuiwer en dan met ’n verleë laggie gesê: Ek vat natuurlik poetic licence hierso, want ’n voël se borsbeen is te klein om ’n fluit van te maak. Al wat óns hierop kan antwoord is dat dit wel só kan wees. Ronnie se lewe is sélf daardie beentjie wat uit die bors weggesny is – en daarvan is ’n fluit gemaak wat nog baie lank deur ons lewens weerklank sal vind."

• Christine Barkhuizen-Le Roux: "Oor al Ronnie se kwaliteite, en hoe hy grootgeword het (hy het swaargekry, dit weet ek), wil ek nie uitwei nie – daar is mense wat hom baie beter geken het as ek. Wel weet ek dat die Griekse woord aretê van toepassing was op hom – die term is deur die Grieke gebruik wanneer hulle gepraat het van die ideaal (veral op sportgebied in hulle geval) dat ’n mens in meer as een ding uitblink. Vir die Grieke was dit nie die hoogste of die grootste dat ’n persoon die wêreldrekord hou vir sê maar hoogspring nie, maar die een wat die mééste items góéd kon doen, hý was die beste. Hierdie term het ek die eerste keer teëgekom in Braam de Vries se boek Afspraak met eergister, sy reisjoernaal oor sy besoek aan Griekeland. En Ronnie was een van die veelsydigste mense wat ek ooit ontmoet het. Hy het op sy dag vir WP rugby gespeel, later Afrikaans gedoseer, huise gebou, wyn gemaak (die wyn was nie so lekker nie, maar nogtans), gedig, stories vertel ... Behalwe hom ken ek nog net twee sulke mense wat eintlik alles kan doen, maar dit is nie oor hulle wat ek skryf nie. Ek skryf oor Ronnie, wat met sy oë toegeknyp van die lekkerte om nege-uur in die oggend ’n pienk milkshake gedrink het, wanneer ander mense stigtelik met koppies koffie sit. Liewe Ronnie – dankie dat ek jou kon ken. Jy het onbedorwe deur die lewe gegaan, sonder dat jou slimheid en jou vaardigheid (in soveel opsigte) na jou kop toe gegaan het. En jy het, waar die meeste ander mense net práát, gedóén. Jy het mense, ook vir my, gehelp om ’n voet in die deur te kry in die skryfwêreld (wat meesal wreed en ontoeganklik is vir iemand wat nog buite staan). Jy was ook nie net die grapjas wat baie mense gedink het jy was nie. Iemand wat die gedig 'Voël' kon skryf, het dalk soms moes skuil agter die lag. Ons sal fluite maak vir jou, Ronnie. En vanoggend stuur ek vir jou ’n pienk milkshake vir brekfis." (LitNet)

• Daniel Hugo in 1994 oor Ronnie: “Ronnie Belcher is in dieselfde jaar as Ingrid Jonker gebore en het in dieselfde jaar as sy gedebuteer. Sy debuutbundel was beter as hare en is beter deur die kritici ontvang. Jonker is jonk dood en het wêreldberoemd geword. Hy leef nog en is ’n onderskatte en half vergete digter aan wie se poësie ek nog altyd veel plesier gehad het.”

In 2008 publiseer Protea Boekhuis ’n keur uit Ronnie se poësie wat deur Abraham H de Vries saamgestel is onder die titel Van heidebos en Skepper. Joan Hambidge (op LitNet) laat haar as volg uit oor hierdie keur: “Ek het nie veel erg aan die ernstige, verhewe Digter nie. Vir my is die essensiële en beste digter die een van die moppies, die parodie, die vinnige lopervers en speelse gedig. Miskien het dit iets te make met ons tradisie dat die speelse gedig, waaroor Daniel Hugo al uitvoerig geskryf het, nie na waarde geskat word nie. Ek het ’n bepaalde voorliefde vir die speelse vers wat op die oog af na ’n grap lyk, maar onder draai die duiwels rond. Hierom is Ogden Nash en Philip de Vos geliefde digters.

“Die versoeking is groot om elke gedig waaroor ’n mens opgewonde raak, hier aan te haal. Trouens, ’n mens se lagspiere word so gekielie dat jy later uitasem is van die lag. En wie kan dit regkry om jou vir ’n hele bundel te laat lag en vol bewondering te laat staan voor die woordvernuf, astrante ryme, belaglike wendings - en ... lewenswysheid?

“So is die lewe vir een pond sewe, ’n Ding om te skil in die maand April en My hart sing sewe moppies is van my mees geliefkoosde bundels. Deur menige melancholiese tye het hierdie boeke my al gedra en gewys dat Belcher se onhebbelike sin vir humor alles regmaak. Die humoris/satirikus is in wese ’n ernstige persoon en ’n mens kan dit sien aan Belcher se ander gedigte. Maar ek hou van die veerligte aanslag, van die vers wat sommer so speels én spuls uit die hand glip.

“Die gedigte is polities inkorrek, soos op bladsy 100:

Ons kan toor
en ons kan moor
want ons dra
ons keps agterstevoor

of

Kaapstad se lessies
drink wyntjies uit flessies
maar Stikland se stukke
sluk bliksem uit blikke.

“Humor is egter selde polities aanvaarbaar. Jy trap dikwels op ’n toon of misbruik ’n stereotiep om ’n effek te kry. Trouens, die speelse verse en uitinge hiervan, soos die limeriek, gedy op die skunnige. Belcher hanteer die fyn balans tussen en beeld en toepassing behendig. (...)

“Op die oog af lyk die gedigte maklik en selfs verspot, maar met ’n dieper lees en uitmekaarskroef besef die leser hoe knap die verse gefabriseer is. Die ernstige digter is nie vir my nie. Ek vind hierdie verse retories en selfs breedsprakig. Toe Ronnie op die toneel gekom het, was die Dertigers se Verhewe Verse al passé. Gee vir my die grappige/parodiese/satiriese/speelse vers, want hierin munt Belcher uit.”

Oor die versameling skryf Christine Barkhuizen-Le Roux (The Free Library) dat om ’n verteenwoordigende keur en keuse te maak uit ’n oeuvre wat oor amper vyftig jaar strek, nogal heelwat gevra is. Veral as dit, soos in die geval met RK Belcher, ’n oeuvre is wat oor die jare ingrypend van karakter verander het.

“Abraham H de Vries se seleksie in Van heidebos en Skepper laat hieraan reg geskied. Hy slaag daarin om aan iemand wat vir die eerste keer met Belcher kennis maak, ’n betroubare beeld te gee van die dominante temas in hierdie digter se werk, asook die uiteenlopende soort verse wat hy geskryf het. De Vries se keuse van gedigte kom uit Mens en Skepper (1956), Ver land (1960), So is die lewe vir een pond sewe (1978), ’n Ding om te skil in die maand April (1980), Ringe in ’n geelhoutboom (1982), My hart sing sewe moppies (1996) en Van heidebos en klip(2000). Soos De Vries tereg in die voorwoord opmerk, was daar nie net een Ronnie Belcher nie. Verstegnies ontwikkel sy poësie van ’n baie formele en tradisionele vers (van sy sonnette kan inderdaad as goeie illustrasie van hierdie subgenre voorgehou word) na ’n eiesoortige soort kwatryn, amper ’n moppie by tye. Hiermee saam loop daar ’n merkbare verandering in die idiolek waarin hy skryf: die formele Standaardafrikaans van die eerste bundels sou met verloop van tyd losser raak om aan te pas by die Kaapse sfeer wat later dikwels oorheers.

“Die tematiese wêreld in die versameling is wyd en ryk. Dit strek van die vroeë belydenisverse en liefdesgedigte tot gedigte waarin kwaai maatskaplike kommentaar voorop staan. ’n Beduidende religieuse vlak is ook van die begin af duidelik aantoonbaar. Wanneer ’n mens na De Vries se keuse kyk, word die ironiese in Belcher se werk steeds duideliker, terwyl die soms humoristiese en satiriese kwatryne wat op die oog (en oor) af eenvoudig lyk, veel meer om die lyf het as om slegs 'n proeslag uit te lok. Om hieraan in ’n resensie werklik reg te laat geskied, is eintlik nie moontlik nie.”

Barkhuizen-Le Roux meen dat De Vries goed daarin geslaag het om die verskeidenheid en rykheid van Belcher se poësie aan te toon. “Dit geld sowel vir die klankrykheid en ongedwongenheid van rym - ook in die formele verse uit die vroeë bundels - as vir die virtuose raakvat-woorde en slim segging van die digter. Die bloemlesing is inderdaad ’n prikkel tot die herlees en waardering van Belcher se oeuvre, altyd met die vermaning van Marthinus Nijhoff in die oor: ‘Lees maar, er staat niet wat er staat.’”

Publikasies

Ronnie Belcher as vertaler

•  Bruna, Dick:
  •  Die appel. Parow: HAUM, 1980 [ISBN 0798600276 (hb)]
  •  Kietsie Kat. Parow: HAUM, 1989 [ISBN 0798600748 (hb)]
  •  Kleintjie. Kaapstad: HAUM, 1989 [ISBN 0798600241 (hb)]
  •  Kleintjie in die dieretuin. Parow: HAUM, 1990 [ISBN 079860025X (hb)]
  •  Snuffie. Kaapstad; Durbanville: HAUM; Garamond, 1989; 1994 [ISBN 0798600284 (hb)]
  •  Snuffie en die brand. Kaapstad: HAUM, 1972 [ISBN 0798600292 (hb)]

Artikels oor Ronnie Belcher op die internet

• Barkhuizen-Le Roux, Christine: ’n Milkshake vir Ronnie
•  De Vries, Abraham H:
  • Huldeblyk aan vriend vir almal
  • Geliefde en vereerde digter groet
  • Du Plessis, Cassie: Die genade in bottels en glase
•  Ferreira, Thinus:
  • Digter moet paai ná gelukwensing doodsberig word
  • Drukkersduiwel stuur skrywer bokveld toe
• Malan, Hannes: Belcher-plaas het klipgeboue wat deur Italiaanse gevangenes gebou is
• Marais, Andrew: Ronnie Belcher se wyn soos goeie gedig
• Meiring, Martie: Rondo vir Ronnie met sy “afsterwe”
• Nänny, Pia: Ronnie Belcher verloor kankerstryd
•  Nieuwoudt, Stephanie:
  • Sê so alles met min
  • Belcher se baie dae
• RK Belcher
• Ronnie Belcher

Artikels deur Ronnie Belcher op die internet

• Afrikaans: Is dit ons reg?
• Gedigte
• Trek voordeel uit Engels se akademiese krag
• Universiteit nie tot een taal beperk
• Universiteite het Afrikaans ontgroei, dis nie afgeskaal oor druk
• Wit en bruin staan aan dieselfde kant van brug

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post RK Belcher (1933–2006) appeared first on LitNet.

Andries Visagie (Photo: Naomi Bruwer)

Comments on the Revised Language Policy for Higher Education, 2017
Department of Afrikaans and Dutch, Stellenbosch University

The Department of Afrikaans and Dutch of Stellenbosch University welcomes the Revised Language Policy for Higher Education and herewith offers some suggestions for refinement of the draft policy before it is promulgated under section 3 of the Higher Education Act No. 101 of 1997.

The Department of Afrikaans and Dutch endorses the inclusion of Afrikaans as one of the indigenous South African languages and its recognition as one of the official African languages as stated in the Definition of Terms in the draft policy. We are also heartened by the intention expressed in the draft policy to address the role of higher education in promoting the Khoi, Nama and San languages and Sign Language. Here our suggestion is that the document should elaborate on these intentions in a more sustained way throughout the document, eg that Sign Language should be included in paragraph 27 which commits the policy framework to the development and study of the official South African languages (and literature).

We applaud the sentiment expressed in the preamble that the policy framework “aims to promote multilingualism as a strategy to facilitate meaningful access and participation by everyone in the various university activities and in cognitive and intellectual development”. It is our view, however, that an integrated policy that includes both basic education and higher education is likely to achieve higher levels of success. Separate policies for the different educational sectors will leave room for shifting the responsibility for the promotion of the indigenous South African languages from one sector to the other.

The Department of Afrikaans and Dutch at Stellenbosch University fully agrees with the finding that “since the promulgation of the Language Policy for Higher Education (LPHE), there has been little progress made in exploring and developing of (sic) the potential role of indigenous African languages in facilitating access and success as well as the intellectualization of these languages in higher education” (paragraph 8). Furthermore, we agree entirely with the acknowledgement that “universities as centres of scholarship should play a critical role in [the] development of indigenous African languages and as such, African language departments, as primary custodians of scholarship in these languages, should be supported in terms [of] funding, infrastructure and personnel” (paragraph 12).

We suggest that among the “Values” expressed in paragraph 23, a commitment be added that the policy will aim to build upon the existing achievements and infrastructure that have been developed for the official African languages in the higher education sector. Such a commitment will acknowledge the existence of important initiatives that have already been undertaken and provide a basis for further development.

Paragraph 32 contains one of the very few references in the draft policy to the role of English in higher education: “In addition to English, all official languages must be pronounced in institutional language policies as languages of scholarship, teaching and learning.” Greater clarity is required here to specify what the role of English should be. If the policy implies that English should be acknowledged as a language of instruction in the institutional language policies of all universities, it should be stated unambiguously. In fact, it is somewhat puzzling that the language policy does not elaborate in extensive detail what the role and status of English should be as a language of instruction at higher education institutions. Furthermore, the sentence quoted above may imply that the language policies of all universities should include each and every one of the official languages as a languages of scholarship, teaching and learning. Surely, the demographic realities that prevail at the different universities should be a guiding factor in determining which languages should receive prominence in the language policies of these institutions.

Furthermore, clarity should be provided about the number of languages that each institution should include among its languages of internal communication: Is the expectation that these should be three indigenous language in addition to English or two indigenous languages in addition to English (paragraph 33)? The policy should be mindful of what is realistically possible in the light of the available capacity at higher education institutions so that the policy does not fail from the outset in achieving its aims.

The Department fully agrees with the plan stated in paragraph 44 that each institution, or a group of institutions, be charged with the task of the active development of a particular language. However, there should be acknowledgement in the policy that the development of this plan will be performed in consultation with the universities in question.

Finally, the Department of Afrikaans and Dutch at Stellenbosch University recommends that the “annual monitoring instrument” that will be developed to determine whether policy implementation is on the right track (paragraphs 46 and 47) should include advice to students about the choices that they make regarding their preferred language of instruction (eg national benchmark tests).

We wish the Department of Higher Education and Training all the best with the finalisation of the policy and we sincerely hope that the eventual implementation of the policy will proceed swiftly and effectively.

Prof Andries Visagie
Department of Afrikaans and Dutch
Arts and Social Sciences Building, Room 625
Stellenbosch University
Private Bag X1
Matieland
7602

View the Revised Language Policy for Higher Education of 2017 here.

The post Comments on the Revised Language Policy for Higher Education, 2017 appeared first on LitNet.

Klik hier om hierdie nuusbrief aanlyn te lees. | Click here to view this newsletter online.

The post LitNet: Jou eie taal appeared first on LitNet.

Die kortlys van nominasies vir vanjaar se US Woordfees WoordTROfee-toekennings is pas bekend gemaak. Die wenners, wat elkeen ’n trofee sal ontvang, word aangekondig tydens ’n spesiale geleentheid op 18 April.

Die genomineerdes (in alfabetiese volgorde), is:

Toneel: Beste speler

Rehane Abrahams (Womb of Fire)
Bianca Flanders (The Demon Bride)
De Klerk Oelofse (Nêrens, Noord-Kaap)
Wilhelm van der Walt (Klippe wat val)

Toneel: Beste byspeler

Elize Cawoord (Buite land)
Ephraim Gordon (Die dans van die Watermeid)
Kopano Maroga (Buite land)
Dawid Minnaar (Koninkryk van die diere)

Toneel: Beste regisseur

Marthinus Basson (Melk & vleis)
Lara Bye (Die reuk van appels)
Sara Matchett (Womb of Fire)
Philip Rademeyer (Klippe wat val)
Nico Scheepers (Nêrens, Noord-Kaap)

Toneel: Beste teaterstuk

Die reuk van appels
Klippe wat val
Melk & vleis
Nêrens, Noord-Kaap
Womb of Fire

Toneel: Beste Woordfeesdebuut

Curse of the Starving Class 
Klippe wat val
Ons
The Demon Bride

Beste opkomende kunstenaar(s)

Ensemble (Liefde is rooi)
Lana Scott (Dip-Thunk)
Carla Smith (NRNNSA)
John Swart (teks: Logos)

Kontemporêre musiek: Beste musiekgedrewe produksie

Amanzi – chant vir my dorsland
Ballades 2
Rooidag – NP van Wyk Louw getoonset en gesing
Verflenter die vers

Kontemporêre musiek: Beste solo-kunstenaar

Elvis Blue (Saam)
Karin Hougaard (Grepe)
Sima Mashazi (My Miriam Makeba Story) 

Kontemporêre musiek: Beste groep

Afrika, my verlange/Afrique mon désir
Gesnaarde gedigte
Unforgettable

Klassieke musiek: Vokaal

Conroy Scott (Elijah)
Stellenbosch Libertaskoor (Elijah)
Stellenbosch Universiteitskoor (etensuurkonsert)

Klassieke musiek: Instrumentaal

Erik Dippenaar (Orkesleier: Camerata Tinta Barocca)
Signum Quartet
Tim Kliphuis Trio

Visuele kunste: Beste aanbieding

Marinda du Toit (ID)
Manyatsa Monyamane (Ongetiteld)
Nhlanhla Nhlapo [Self (and) I]

Woordkuns

Cry, Our Beloved Country. Met/sonder apologie
Die kuns van verdwyn
Fotostaatmasjien

Beste tegniese prestasie

Beloofde land/Promised Land (ontwerp van poppe)
Die koninkryk van die diere (kostuum- en maskerontwerp: Marthinus Basson)
Die kuns van verdwyn (klankbaan: Paul Riekert)
Eeufeeskonsert (klankmeng: Johan Griesel)
The Demon Bride (klankontwerp: James Webb)

The post US Woordfees: WoordTROfees – nominasies vir 2018 appeared first on LitNet.

Eksodus 7–11

²⁷ Toerie Jirre in Egipte met Moses gepraat het, ²⁸ het Hy vi hom gesê, “Ek issie Jirre. Gan sê vi Farao, die koning van Egipte, alles wat Ek vi jou gesêrit.”  ²⁹ Toe sê Moses virrie Jirre, “Ek praat swaa, die Farao sallie na my luisterie.”

7 Maarie Jirre antwoort hom, “Kyk hie, ek het vi jou boekant Farao gesit, en jou broe Aäron sallie praatwêk doen vi jou. ² Alles wat ek vi jou hie sê, moet djy net soe an jou broe Aäron oovetel en hy moet dit dan virrie Farao loep vetel lat hyrie Israeliete kan lat trek uit sy land uit. ³ Maa ek sallie Farao se hart hard maak, en al vedubbel ek tiekens en wonders van my in Egipte, ⁴ sal hy nie vi julle luisterie. Maa dan sal ek vi Egipte wys hoe stêk ek rêrig is! En met magtige dade van oordeel sal ek my volk, die Israeliete, uit Egipte uit bring. ⁵ Ennie Egiptenaars sal wiet dat ek God is wanne ek my hand uitstiek oo Egipte ommie Israeliete daa uit te bring.”

⁶ Moses en Aäron het net soe gemaak soesie Jirre vi hulle gesê het hulle moet maak. ⁷ Moses was al tagtig jaa oud en Aäron was drie-en-tagtig toe hulle met Farao gan praat het.

Aäron se stok raak ’n slang

⁸ Die Jirre het vi Moses en Aäron gesê, ⁹ “As Farao vi julle sê, ‘Pefôm ’n wonnerwêk’, dan sê djy vi Aäron: Vat jou stok en smytit daa voorie Farao nee, ennit sal in ’n slang veanner.”

¹⁰ Soe het Moses en Aäron toe na Farao toe gegan en gemaak nessie Jirrie vi hulle gesê het hulle moet maak. Aäron het sy stok voo Farao en sy amptenare  gegooi, ennie stok het in ’n slang veanner. ¹¹ Farao het toe sy eie wyse manne en towenaars geroep, ennie Egiptiese towenaars hettie selle met hulle toorkuns gedoen. ¹² Elke een van hulle het oek hulle stok neergegooi, en dit het oek in ’n slang geveanner. Maa Aäron se stok hettie anner stokke ingesluk. ¹³ Maa Farao het harrekop geraak, en hy wou nie na hulle luisterie, net soesie Jirre gesê het sal gebee.

Die eeste plaag: water wôd bloed

¹⁴ Toe sê die Jirre vi Moses, “Farao willie hoorie, hy weier ommie volk te lat trek. ¹⁵ Gan môre vroeg na hom toe, en gan kee hom voo byrie Nylrivie, en vattie stok wat in ’n slang veanner het saam met jou. ¹⁶ Dan sê djy vi hom, ‘Die Jirre, die God vannie Hebreërs, het my na jou toe gestuu om vi jou te sê dat djy my mense moet lat gan, soedat hulle My innie woestyn kan gan dien. Maa tot nou toe het djy nog steedsie geluisterie. ¹⁷ Soe sê die Jirre: Deur wat nou gan gebee sal djy wiet dat ekkie Jirre is. Met die stok wat in my hand is sal ek hie oppie Nyl se water slat ennit sal in bloed veanner. ¹⁸ Dan sal allie visse innie Nyl vrek, ennie rivier sal soe stink dattie Egiptenaarsie die water sal kan drinkie.”

¹⁹ Vêder sê die Jirre vi Moses, “Sê vi Aäron: ‘Vat jou stok en swaai dit oo allie water van Egipte, die kanale en strome, oor allie moerasse en damme, dat dit in bloed in kan veanner.’ Daa sal bloed wies innie hele Egipte, selfs innie hout- en klipbakke.”

²⁰ Moses en Aäron het net soe gemaak soesie Jirre gesê het hulle moet maak. Aäron het sy stok opgelig voo Farao en sy amptenare se oë en oppie Nyl se water geslat, en allie water het in bloed veanner. ²¹ Die visse innie Nyl het ammal gevrek, ennie rivier het soe sleg geruik dattie Egiptenaars dittie kon drinkie. Die bloed was oral in Egipte.

²² Maarie Egiptiese towenaars hettie selle gedoen met hulle towerspelle, en soe het Farao al an harrekop gebly. Hy’t hommie gesteer an Moses-hulle nie, net soesie Jirre gesê het.   ²³ Hy’t eeder omgedraai en trug in sy paleis in geloep. ²⁴ En soe hettie hele Egipte langsie Nyl begin grawe ommat hulle konnie die rivier se wate drinkie. ²⁵ Dit het soe angegan vir ’n hele siewe dae narie Jirre die Nyl geslat het. 

Die twiede plaag: paddas

8 Toe sêrie Jirre vi Moses, “Gat sê vi Farao, ‘Dié is wattie Jirre sê: Laat my mense gan soedat hulle my kan dien. ² As djy weier, dan stuur Ek ’n paddaplaag oo jou hele land. ³ Die Nyl sal oovol vannie paddas wies. Hulle sal tot binne-in jou paleis kô, en in jou kamer in, en boe-op jou bed, en innie huise van jou amptenare, en op en tussen jou mense, en hulle sal binne-in jou oonde en in jou skottels wies. ⁴ Die paddas sal boe-op jou, jou mense en ammal van jou amptenare spring.”

⁵ Toe sê die Jirre vi Moses, “Sê vi Aäron: Swaai jou stok oorie kanale, riviere en moerasse. Lat daa paddas kô oo Egipte.”

⁶ Soe het Aäron toe sy stok oo allie waters van Egipte geswaai, en toe kôrrie paddas, ennie hele land was vol van hulle. ⁷ Maa die towenaars het met hulle towerkuns gekô, ennie selle gedoen, en oek paddas oo Egipte lat kô.

⁸ Farao het toe vi Moses en Aäron lat kô en vi hulle gesê, “Julle moet virrie Jirre bid dat Hyrie paddas van my en my mense af wegvat. Dan sal ekkie volk lat gan dat hulle virrie Jirre kan gan offer.”

⁹  Moses sê toe vi Farao, “Net soes u dit wil hê, Majesteit. Wanne dink u moet ek vi u en u amptenare en u mense loep bid soedat die paddas heeltemal weg van u en u huise af kan weggevat wôd, en dat daa net van hulle oo sal bly innie Nylrivier?”

¹⁰ “Doenit môre,” sê Farao toe. Moses antwoord toe, “Dit sal wies soes u dit gesê het, soedat u kan wiet daa is nieman anners soes ôs God, die Jirre, nie. ¹¹ Die paddas sal weg van u en u huise, en u amptenare en u mense wies, hulle sal net innie Nyl oobly.”

¹² Na Moses en Aäron weggegan het van Farao af, het Moses narrie Jirre uitgeroep oorie paddas wat hy oorie Farao gebring het. ¹³ En die Jirre het gedoen wat Moses gevra het. Die paddas het gevrek innie huise in, innie agtejaate, en innie velde. ¹⁴ Hulle was opmekaa gegooi en daa was hoepe van hulle wattie mense bymekaa gemaak het, ennie land het gestink van hulle. ¹⁵ Maa toe Farao sien dat dinge biete was, het hy wee harrekop geraak en wou toe nie wee vi Moses en Aäron luisterie, net soesie Jirre gesê het.

Die dêre plaag: muggies

¹⁶ Toe sêrie Jirre vi Moses, “Sê vi Aäron, ‘Stiek jou stok uit en slat dit tienie grond vas soedat daa muggies oorie hele Egipte kô.”

¹⁷ Hulle het dit soe gedoen, en toe Aäron sy stok uitstiek, en dit swaai, ennie grond daamee slat, toe is dit net muggies, oppie mense, en oppie diere. Innie hele Egipte het elke stukkie stof in ’n  muggie veanner. ¹⁸ Maa toerie towenaars dit proebee het met hulle towerkuns, toe kon hulle dittie doenie. Mense en diere was toe vannie muggies. ¹⁹ Toe sêrie towenaars vi Farao, “Dié issie vinge van God.” Maa Farao was nog altyd harrekop en hy wou nie luisterie, net soesie Jirre gesêrit. 

Die viere plaag: vlieë

²⁰ Toe sêrie Jirre vi Moses, “Stan môreoggend vroeg op en gan wag vi Farao in, soes hy op pad is narrie rivier toe en sê vi hom, ‘Dié is wattie Jirre sê: Lat my mense gan soedat hulle my kan kô dien. ²¹ As djy nie my mense lat gannie sal ek swerms vlieë op jou en jou amptenare, en jou mense en in julle huise loslaat. Die huise van Egiptenaars sal vol vannie vlieë wies, selfsie land sal vol van hulle wies. ²² Maa daai dag sal ek anners maak mettie Gosenstreek waa my volk bly. Daa sallie een vlieg wiesie, soedat djy sal wiet dat Ek, die Jirre, in daai land is. ²³ Ek sal my volk beskerm, ennie joune nie. Net môre sallie wonne gebee.”

²⁴ Ennie Jirre het dit soe gedoen. Groot swerms vlieë het in Farao se paleis, en innie huise van sy amptenare in gekom, en reg oo Egipte wassie land swak gemaak deurie vlieë.

²⁵ Toe roep Farao vi Moses en Aäron en sê vi hulle, “Gan maak ’n offer vi julle God, maa julle moet dit doen hie in die land.”

²⁶ Maa Moses het gesê, “Dissie reggie, ôs kan dittie doenie, wan ôs offers an ôse God, die Jirre, gie anstoot annie Egiptenaars. En as ôs nou hie voo hulle oë offers bring wat hulle anstoot gie, sal hulle mos vi ôs mettie klippe doodgooi. ²⁷ Ôs moetie drie dae reis en innie woestyn in ingan om an ôs God, die Jirre, te offer soes hy an ôs beveel het.”

²⁸ Farao sê toe, “Julle mag maa gan om an julle God, die Jirre, die offering te gan maak innie woestyn, maa julle moetie te vê gannie, en bid vi my.”

²⁹ Moses antwood toe, “Soedra ek jou hie gelos het, dan sal ek bid virrie Jirre dattie vlieë môre van u af, en u amptenare, en u mense af weggan. Farao, moet nou nettie wee u wood vebriek deurie die volk nie te lat gan om virrie Jirre te offerie.”

³⁰ Moses het toe weg van Farao af gegan, en virrie Jirre gan bid, ³¹ ennie Jirre het gedoen soes Moses gevra het. Die vlieë het vi Farao, sy amptenare, en sy mense gelos, nie ’n vlieg het oo gebly nie. ³² Maa selfs dié kee het Farao sy hart hard gehou en wou nie die volk lat gannie.

Die vyfde plaag: pes onnerie vee

9 Daana hettie Jirre vi Moses gesê, “Gan na Farao en sê vi hom, ‘Soe sê die Jirre, die God vannie Hebreërs: Lat my volk gan, soedat hulle My kan dien. ² As djy hulle nie lat gannie, en hulle nog vêde trughou, ³ dan sallie hand vannie Jirre ’n swaa pes bring oo allie vee innie veld, pêre, donkies, kamele, en allie beeste, skape en bokke. ⁴ Maarie Jirre sal ’n onneskeid maak tussenie vee van Israel ennie vee van Egipte, soedat nie ’n dier wat annie Israeliete behoot sal doodie.”

⁵ Die Jirre het ’n tyd daaop gesit en gesê Hy sal dittie volgende dag in Egipte lat gebee.  ⁶ Die volgenne dag toe doen Hy dit toe en allie vee van Egipte is toe dood, maarie vee vannie Israeliete hettie een doodgegan nie. ⁷ Farao het toe navraag gedoen en uitgevind dattie een vannie vee vannie Israeliete doodgegan hettie. Maa nog steeds was Farao hardkoppig en hy wou nie die volk lat gannie.

The post Bybel in Kaaps: Die tien plae (deel 1) appeared first on LitNet.

Jy word vriendelik uitgenooi na die bekendstelling van Maalvleis deur Karen Hart op 24 Maart in Kaapstad. Kom geniet ’n glas wyn en snoephappies saam met die skrywer.

The post <i>Maalvleis</i> deur Karen Hart: bekendstelling in Kaapstad appeared first on LitNet.

Director: Alex Garland
Written by Alex Garland, based on the novel by Jeff van der Meer
Starring: Natalie Portman, Jennifer Jason Leigh, Gina Rodriguez, Tessa Thompson and Tuva Novotny

A female biologist mourns the disappearance of her soldier husband. He reappears after a year of being MIA. He is the only human to come back from the Shimmer and soon falls into a coma. To understand what is killing him, she enters the Shimmer, a growing world/virus/extraterrestrial being protected by a soap-bubble-like perimeter wall.

Apparently, American audiences did not respond positively to this film. According to the Guardian, it is too brainy for them. It was thus released on circuit in the States only, and a week later released on Netflix for the rest of the world to see. It is a double-edged sword. It certainly lit up a normal Monday night for me, as I was eagerly anticipating the film. But, I must wonder about the future of films such as this – intelligent films that both thrill you but also expand your mind. How sustainable is it to spend $50 million to make a film and then dump it on Netflix? Why do moviegoers prefer to be spoon fed, to watch the same regurgitated formulaic films over and over? Where are we heading if the exhilarating Annihilation demands too much effort to digest?

The film is scary, yet contemplative. The mutated world within the Shimmer is the stuff that dreams and nightmares are made of, gorgeous and creepy all at once. Annihilation will certainly leave (adventurous) moviegoers with much to talk about, and an ending to fight over for years.

Five female soldiers go into the Shimmer, each with her own baggage. The details both of their lives and of the mutated/fractured Shimmer are slowly revealed alongside each other. It is a smart move. Alex Garland, writer-director, does not overwhelm (or insult) his audience with conventional (read “boring”) exposition. He keeps you hungry for the next clue, a clue not spoon fed to you.

You expect the five women to be picked off one by one. We’ve seen it so many times. Garland certainly sets it up in this manner, but then surprises you. The film is delightfully indecipherable. You never know quite what to expect. Yes, some frightening mutated beasts do attack the women, but the real threat is the violence of the mind, the Shimmer mutating not only their world, but their DNA and their minds. Their baggage, their dark side, comes into play.

The characters are intelligent and react to this strange new world in an intelligent manner. Natalie Portman’s Lena is a strong, silent and compelling character to watch. She makes the audience invest in the mission and in the unsentimental flashbacks of her marriage to Kane. This frees up the director to go all out with the storytelling, because Portman gives the audience something to hold on to, something they care for.

Jennifer Jason Leigh is superbly chilly and hard to read. She gives a restrained performance that bristles with so much more. Gina Rodriguez completely shakes off the sweet and likeable Jane from Jane the virgin. Her paramedic addict has a certain swagger cloaking a relatable vulnerability. Tessa Thompson is surprisingly quiet and affecting and gentle. (Keep an eye out for her “ending”.) Tuva Novotny leaves a lasting impression, even though she is the first to be “picked off”.

There are many themes running through this film, the most obvious being self-destruction. When Lena returns, the hazmat suits ask her why she is the only one to return. Her answer is that she had something to come back for. You accept she is referring to Kane. The other women all assumed it was a suicide mission, but went ahead anyway. They were subconsciously self-destructing, running away from pain or from addiction or from their dark side. The highlight of the film is an almost ballet-like sequence between Lena and her “other” in the light tower. Jaw-dropping stuff.

Within a week of its release, the film has spawned many interpretations. I am not going to add to it any more than I have. The best sci-fi leaves it up to the viewer to decipher the meaning in his own time, on his own terms.

The post <i>Annihilation</i>: fim review appeared first on LitNet.

Colour me yellow
Thuli Nhlapo
Publisher: Kwela
ISBN: 9780795708107

The book market in South Africa is glutted with memoirs at the moment. What makes this one stand out is the searing honesty with which the author explores harsh truths about her own identity and all that it entails. Thuli Nhlapo writes with eviscerating bluntness about her search for identity in a family that did not accept her from the moment she was born. She spares no-one in her family, not even herself, as she searches for her true origins. Thuli emphasises her desire for truth-telling in the opening chapter:

“If you have been lied to about your life by the very people who were supposed to have been honest with you, one thing you avoid as an adult is telling lies.”

Brought up in an extended family, living in a rural village called Tsebe, near Klipgat in Ga-Rankuwa, Thuli is surrounded by her paternal relatives. Thuli is ostracised and treated differently from as early as she can remember. Even her mother tells Thuli that she hated being pregnant with her and says her pregnancy was an embarrassment to her. The sense of her exclusion from the rest of the family is reinforced by the names her relatives call her. Each one is insulting, varying from “Mabovana” to “Boesman”, because of her yellow complexion, with her first teacher telling her she is as “yellow as a pumpkin”. Knowing she is different from the rest of her cousins, she resolves to keep to herself to try to stay out of trouble. The only problem is that she becomes a source of entertainment to her paternal grandmother, who takes great pleasure in making the young girl feel unwanted whenever she can. Thuli’s own mother treats her like an outsider, taking her husband’s side when Thuli’s father scolds her at every turn. She is belittled by all in her family from the earliest age. Initially, Thuli thinks it is because her mother was pregnant when she married her father. Eventually, though, she concludes that she must have another father altogether, as her parents treat her siblings, born in wedlock, as real family members, in contrast to their treatment of her.

The only person Thuli feels close to – the one who makes her feel at home as soon as she opens the gates to his homestead – is her maternal grandpa. He calls her by the name she likes most: Tho. She confides in him on the few occasions she’s allowed to see him, and he exhorts her to pray to his God, who he assures her will protect her. Her paternal grandmother, however, does not want her to spend any time with her mother’s family, and this is reinforced by her own mother. The visits to her maternal grandpa become rare.

Young Thuli vows to be as good as she can, not to cause trouble or embarrassment to the family in any way, and to work very hard at school. She wins her first competition by collecting more Nestlé condensed milk wrappers than any of the other school children and enjoys being admired and applauded when the winner is announced. She vows to win as often as possible to gain the admiration of those around her, rather than the scolding she’s become so accustomed to.

When life in the paternal rural village becomes unbearable for her mother, Thuli’s father loads up the whole family in one of his trucks and drives them to the border between Swaziland and Mpumalanga. Here, they set up a small structure overnight and plan to make a fresh beginning, far from the toxic jealousy of the paternal clan. They are in a forest area called Fernie. Fernie ushers in a new era for Thuli, who soon finds herself excelling at the small school where the locals go. She loves living so close to nature and enjoys the long walks to school. She begins to read voraciously and befriends their neighbours, kindly people, the Nhlabathis. However, none of these new changes soften her own mother’s attitude to her, nor does it change her father’s treatment of her. When her paternal grandmother decides that she, too, is coming to live in Fernie, close to her breadwinning son, Thuli’s heart sinks. However, the version of her grandmother that arrives is much softened and mellowed. Thuli and some of her siblings are put into a house nearby with her grandmother, and Thuli cares for them all as her grandmother grows weaker. Finally, her grandmother dies and Thuli is left with the children in the house. She survives with the help of her kindly neighbour.

Becoming ambitious about her future, Thuli decides that she needs to go to a more advanced school in Shoshanguve for her grade 12 year. She moves to stay with her father’s older brother and his wife, who are childless. Thuli’s life begins to expand somewhat. That is, until she expresses her desire to practise karate, which means she would wear pants, which goes against her father’s older brother’s strict religious rules. She is expelled from his house, but not before passing her matric. Thuli registers at Technikon Northern Transvaal (TNT). From this time on, her own journey begins, which includes a change of home again to continue studies at Mangosutho Technikon in Durban, and finally moving back to Johannesburg with a new baby. Throughout the journey, Thuli’s desire to find out who her real father is continues, and her answers are thwarted by the family.

Eventually, Thuli’s continual illnesses lead her to sangomas and finally to a prophetess, who advises her that Thuli must find her true ancestors, as the Nhlapo ancestors do not recognise her. Fighting against the many calls for her to follow the healing traditions of the sangomas, which are strong in her maternal family, she continues to seek the truth. Finally, finally, she comes close to the answer she longs for. She travels to an address given to her by an uncle. There, she meets a family – a white family. She is horrified to think that she is related in any way to these people. Unfortunately, the truth is even more shocking than this. Thuli Nhlapo embraces it bravely, understanding for the very first time the reason for her lifelong ill-treatment by her family.

This is a powerful book that has you spellbound, especially as the secrets are revealed towards the end. It reminds you, once again, that knowing your ancestry is all-important for healthy self-actualisation. This book is well worth the read.

The post <i>Colour me yellow</i> by Thuli Nhlapo: book review appeared first on LitNet.

Boekgesprekke

Daniel Hugo, bekende digter en vertaler, en Eben Pienaar van NB Uitgewers het ’n propvol boekeprogram saamgestel. Feesgangers kan daagliks gesprekke met skrywers in verskeie genres oor hul jongste publikasies by die ATKV-Boeke-oase bywoon. Kom luister na die kreatiewe denkers en kom meer te wete van hul prosesse.

Klik hier vir die KKNK se feesgids.

Jeugliteratuur in vertaling

Met Kobus Geldenhuys, Maritha Snyman en Daniel Hugo (gesprekleier)

Waar het Harry Potter en Kuifie geleer om Afrikaans te praat? Kobus Geldenhuys en Maritha Snyman vertel vir Daniel Hugo van die plesiere en uitdagings wat die vertaal van jeugboeke bied.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
29 Maart 10:30

Die lang man sonder skaduwee

Met Antoinette Pienaar, Johannes Willemse en Daniel Hugo (gesprekleier)

Antoinette Pienaar werk reeds sewentien jaar saam met oom Johannes Willemse, legendariese Griekwa-medisyneman. Haar jongste boek bevat liriese beskrywings van die lewe in die Karoo en unieke inligting oor alternatiewe genesing.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
29 Maart 14:00

Misdaadskrywers

Met Chris Marnewick, Rudie van Rensburg, Irna van Zyl en Johannes de Villiers (gesprekleier)

Daar is ’n opbloei van misdaadverhale wêreldwyd asook in Suid-Afrika. Chris Marnewick (Redelike twyfel), Rudie van Rensburg (Ys) en Irna van Zyl (Gifbeker) gesels oor hierdie interessante verskynsel met Johannes de Villiers.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
30 Maart 10:30

Die De Zalze-moorde

Met Julian Jansen en Ivor Price (gesprekleier)

Kan dwelms, jaloesie en geld ’n normale twintigjarige daartoe dryf om byna sy hele gesin met ’n byl uit te wis? Ivor Price praat met Julian Jansen oor die opspraakwekkende bylmoorde op die Van Breda’s van Stellenbosch.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
30 Maart 12:00

Kalmte in die malle gejaag

Met Johannes de Villiers en Daniel Hugo (gesprekleier)

Wat beteken dit om bewustelik of “mindful” te leef? Johannes de Villiers het die antwoord gevind en praat met Daniel Hugo daaroor.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
30 Maart 14:00

Boerekos met ’n twist – Kosdemonstrasie deur Annelien Pienaar

Met Annelien Pienaar

In Boerekos met ’n twist herontmoet jy jou ma, ouma en oumagrootjie se voedsame, vertroostende huiskos, maar met ’n kwyllekker kinkel. Elkeen van dié 140 familieresepte vir enigiets van soppe, souse, groente-, vleis- en nageregte tot gebak en spenstreffers is deeglik getoets en sit die “resep-met-’n-les”-konsep voort wat Annelien Pienaar se gelyknamige blog en Facebookblad so ’n ongekende sosialemediasukses maak.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
30 Maart 15:30

El Negro en ek

Met Frank Westerman en Daniel Hugo (gesprekleier)

In Spanje het daar ’n eeu lank ’n opgestopte man uit Suid-Afrika in ’n Spaanse museum gestaan. Hoe het hy daar beland en wat vertel dit ons van die 19de-eeuse wetenskaplike beskouings van mens en dier? Frank Westerman se uiters boeiende boek is deur Daniel Hugo in Afrikaans vetaal. Westerman kom spesiaal uit Nederland om met Hugo te gesels.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
31 Maart 10:30

Waarom mans altyd reg is (en ander onnoselhede)

Met André le Roux

Wat is dit met vrouens en alewig inkopies doen? En hoekom wil mans nooit dokter toe gaan nie? SARIE en André le Roux lag saam oor die hemelsbreë verskille tussen mans en vroue.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
31 Maart 12:00

Dwarsklap: skakerings van swart in die nuwe Suid-Afrika

Met Piet Matipa en Daniel Hugo (gesprekleier)

Piet Matipa is jonk, swart, gay en Afrikaans. In hierdie boek laat hy die donkerte van Suid-Afrika in ligte skakerings flonker. Hy is in gesprek met Daniel Hugo.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
31 Maart 14:00

Rian – 16 Dinge wat ek nie moes sê nie

Met Rian van Heerden en Martelize Brink (gesprekleier)

Martelize Brink gesels met die dikwels omstrede Rian van Heerden oor die dinge wat ander mense meen hy eerder nie moes gesê het nie ...

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
31 Maart 15:30

Joernaliste en die president

Met Adriaan Basson en Ivor Price (gesprekleier)

Kan joernaliste ’n korrupte regering op sy pad van verwoesting stuit? Adriaan Basson die boek Enemy of the People in gesprek met Ivor Price.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
1 April 10:30

Hykie Berg – My storie van hoop

Met Hykie Berg en Johan van Lill (gesprekleier)

Op die kruin van sy suksesloopbaan verloor Hykie alles en draai by die dood om. Johan van Lill gesels met die bekende akteur en Survivor-wenner oor sy jare lange stryd met dwelms.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
1 April 12:00

Narsiste, psigopate, stalkers en sadiste

Met André le Roux en Daniel Hugo (gesprekleier)

Jy’t vandag verby minstens een psigopaat geloop. En vanaand wag daar dalk ’n narsis of sadis vir jou by die huis. André le Roux in gesprek met Daniel Hugo oor sy deeglik nagevorsde en onderhoudende boek.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
1 April 14:00

Martelize kook! Jy’s genooi – Kosdemonstrasie deur Martelize Brink

Met Martelize Brink

Die versameling resepte strek van brode, happies, seekos en watertandhoofdisse met vleis, wild en hoender, tot by die maaltye wat sy graag na ’n lang werksdag in haar warm kombuis geniet.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
1 April 15:30

Waarom en hoe toonset ek ’n gedig?

Met Hendrik Hofmeyr, Laurinda Hofmeyr en Daniel Hugo (gespreleier)

Twee Hofmeyrs het naam gemaak as toonsetters van Afrikaanse verse. Hendrik Hofmeyr en Laurinda Hofmeyr in gesprek met Daniel Hugo.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
2 April 10:30

30-minute-resepte, wenke en wyshede – Kosdemonstrasie deur Herman Lensing

Hierdie boek bou op dié tema met die smullekker kos waarvoor Herman bekend is, en met verskeie dinge wat hy in sy 30 jaar geleer het. Daar is 30-minute-resepte, 30 dinge wat jy van wyn moet weet, en kombuiswenke wat jou lewe sal verander – en ook 30 goeie gewoontes, dinge wat sy ma hom nooit vertel het nie, maniere om gesond te bly en meer.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
2 April 12:00

Ingrid Jonker die onsterflike

Met Petrovna Metelerkamp en Daniel Hugo (gesprekleier)

Daar is al baie bespiegel oor Ingrid Jonker se lewe en tragiese dood. ’n Hele paar raaisels word opgelos in die eerste omvattende biografie van hierdie ikoniese figuur in die Suid-Afrikaanse letterkunde. Biograaf Petrovna Metelerkamp in gesprek met Daniel Hugo.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
2 April 14:00

Ek & Jy – Verhoudings wat werk

Met Lise Swart en Louis Awerbuck

In Ek & Jy – Verhoudings wat werk kyk die outeurs Lisa Swart en Louis Awerbuck nugter na verhoudings in hedendaagse tye: die ontstaan, verwagtinge, onderskeid tussen korttermyn- en langtermynverhoudings, voorwaardes vir suksesvolle verhoudings, konflikhantering en die rol van temperament. ’n Handleiding vir nuwe en bestaande verhoudings asook kollegas. 

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
2 April 15:30

Drama en gemeenskap

Met Pieter Fourie, Amee Lekas en Marthinus Basson (gesprekleier)

Bekroonde dramaturg Pieter Fourie en beginner Amee Lekas in gesprek met Marthinus Basson oor die invloed wat teater op ’n verskeurde samelewing kan hê.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
3 April 10:30

Aantekeninge teen die skemeruur

Met Clinton V du Plessis en Daniel Hugo (gesprekleier)

Clinton V du Plessis het hom nog altyd doelbewus buite die hoofstroom van die Afrikaanse letterkunde gehou. Dié alleenloper-digter waag dit nou vir die eerste keer om die kollig te betree. Hy gesels met Daniel Hugo oor sy nuwe digbundel.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
3 April 14:00

The President’s Keepers

Met Jacques Pauw en Ivor Price

Ondersoekende joernalis Jacques Pauw ontbloot in hierdie topverkoper-boek die donkerste geheim in die hart van Jacob Zuma se regering. Hy gesels met Ivor Price oor diegene wat Zuma in mag én uit die tronk hou.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
3 April 15:30

Veteraan van die woord

Met Pieter Fourie en Daniel Hugo (gesprekleier)

Pieter Fourie het die literêre wêreld verlede jaar verras met sy debuut as digter op 77-jarige ouderdom. Hy praat met Daniel Hugo oor sy tweede, ewe opwindende bundel Bidsnoer wat sopas verskyn het.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
4 April 10:30

Vaarwel en Koebaai

Met Pieter Fourie, Jolyn Phillips, Clinton V du Plessis en Daniel Hugo

Ons sluit die skrywersprogram op ’n hoë noot af met ’n ensemble digters. Voorlesings uit hulle nuwe werk deur Pieter Fourie, Jolyn Phillips, Clinton V du Plessis en Daniel Hugo.

Afrikaans • Gesin
Gratis | 60 min | Netwerk24 Feeskafee
4 April 14:00

The post KKNK 2018: Boekgesprekke appeared first on LitNet.

Feesgangers kon tydens 2018 se Woordfees die veelkantigheid van taal herontdek deur die meertalige avontuur te onderneem wat Afrique mon désir (Afrika, my verlange) is. Dié musikale produksie, wat al sedert 2016 in wording is, bring klank en beeld en weef tale soos Afrikaans, Frans, Lingala en Swahili saam tot ’n kulturele tjalie wat enige Afrikaan met trots kan dra. Die skeppende kragte van onder meer Laurinda Hofmeyr, David Kramer en Diek Grobler het daarvoor gesorg dat die opvoering net so besonders soos die projek self is.

Op die verhoog het die gehoor die werk van verskeie individue vergestalt gesien. Die taak om die gehore wat op 7 en 11 Maart die uitvoerings bygewoon het se verwagtinge én verlangens te sus het egter op die Afrique mon désir-ensemble self berus. Ongelukkig het die enigste poging om die gehoor te betrek – om saam met die musiek hande te klap – skaars dertig sekondes se saamspeel opgelewer. En tog het dit op die verhoog gelééf.

Daar was ’n duidelike konneksie tussen die musikante: Schalk Joubert op die baskitaar en Kayembe Ilunga op die kitaar het met gemak die ander instrumente hul ding laat doen, terwyl Kevin Gibson op die tromme nooit die ander klanke en stemme oordonder het nie. Gibson se beheerstheid is op sigself ’n talent wat erkenning verdien. Verder het Dylan Roman se tegniek op die trekklavier meestal met die musiek gedoen wat die projek in sy geheel met taal regkry – hy woeker met die Franse geur waar dit moet, en gee dan weer vrypas aan die toomlose Afrika-klanke om daarmee die gepaste gevoel van elke lied te dra en oor te dra.

Die stemme het hulself ook goed laat tel. Hofmeyr, wat ook die toonsetting van die gedigte behartig het, se uitspraak van die Franse reëls was in die kol. Sy het veral die op-die-oor-af eenvoudige verse van Jean-Joseph Rabearivelo se “Sous la terre” omtoor in iets wat jou oortuig dat jy sáám met die maan wegkruip daar in sy donker gat. Malako Wekuna Soba, Yamamoto Bonkuta Loyeke en Dea Kinzungu-Walo het hulle as agtergrondsangers goed van hul taak gekwyt. Hulle het aan elke lied die nodige trefkrag verleen en het die algehele klank daarvan bekoorlik afgerond. Malako se hoë note het beïndruk en ten spyte van die gehoor (wat meestal stywer as Hofmeyr se jas was) het hy en Loyeke tog ’n paar voete onwetend met hul danspassies laat bons.

Twee sake moet egter genoem word: Die liedere sou ’n beter tekstuur verkry het indien Dea Kinzungu-Walo – die einste beeld van désir in haar noupassende rooi rok – daardie kragtige stem van haar meer kon laat losloop het. Ook sou die lirieke meer trefkrag gehad het as die stemme nie ietwat gekwyn het sodra al die sangers saam sing nie.

Indien die luisteraar die lirieke wil waardeer, sal hy veel meer daarby baat om die CD aan te skaf. Om na ’n CD te luister is vanselfsprekend ’n ander ervaring, maar dit gee tog die geleentheid vir die luisteraar om meer sin uit die eindproduk te put – sonder die versoekings waarmee ’n lewende vertoning die gewillige gehoor deurlopend verlei. En die lirieke is beslis iets waarvan ’n mens wil kennis neem in ’n projek soos hierdie. Eers as mens die gedigte in Afrikaans, Frans én Engels lees soos dit in die CD-biljet verskyn, word daar werklik besef hoeveel waarde in hierdie projek steek - nie net vir Afrikaans nie, maar ook vir meertaligheid in die algemeen.

Catherine du Toit se vertalings kraak die peule van veeltaligheid oop en maak sodoende alles anders moontlik wat die luisteraar ervaar – hetsy in die gehoor of tuis. Ja, dit gaan hier om twee verskillende maniere om met musiek om te gaan, en Hofmeyr was reg toe sy aan die einde van die aand noem dat daar sekerlik diegene is wat die lirieke graag onder oë sou wou hê. Die genotvolle gedreun waarin die treffende lirieke op die verhoog verlore gaan, kon sekerlik voor vergoed gewees het deur ten minste die Afrikaanse en Franse lirieke op skerms te vertoon.

Die matige gebrek aan deurlopende duidelikheid het die gedigte, oftewel die liedjies, egter nie hulle volle trefkrag ontneem nie. Soos met “Sous la terre” was Hofmeyr ook volkome in beheer van die atmosfeer wat in die stadsaal geheers het toe sy “Mon pays” van Ousmane Moussa Diagana alleen gesing het terwyl die drie agtergrondsangers hul rûe op die gehoor gedraai het. Elke woord van hierdie lied kom lê in jou oor en raak jou aan – selfs al is jy nie Frans magtig nie.

Die plasing van die liedjies is mooi beplan; daar was ’n baie duidelike balans tussen die style te bespeur. Die laaste twee het die salige vreedsaamheid van ’n stil Kalahari-nag opgeroep, ’n gevoel wat by tye nodig was. Sulke liedjies is egter elke keer gou genoeg afgewissel met polsende eweknieë wat op hulle beurt weer die vurige Afrika oproep.

Dan gebeur dit ook dat dié kontras in een liedjie gevind word. ’n Goeie voorbeeld hiervan is “Gens du silence”. Dit is ook nie slegs kalmte en bedrywigheid wat hier saamloop nie. Dit toon ook hoe Franssprekende lande en die res van Afrika deur musiek met mekaar in gesprek kan tree. Die program is verder aangewakker deur liedjies wat deur Malako Wekuna Soba en Yamamoto Bonkuta Loyeke self geskryf en tussendeur opgevoer is. Die meer rustige nommers in die ensemble gryp steeds die gehoor se aandag danksy visuele prikkels waarvan die animasiefilms van Diek Grobler die mees opvallende is.

Laurinda Hofmeyr, Malako Wekuna Soba, Dea Kinzungu-Walo, Yamamoto Bonkuta Loyeke en Kayembe Illunga (Foto: Naomi Bruwer)

Die beelde op die skerm het gewérk. Hulle weerspieël Grobler se fyn ingesteldheid op die emosie wat elke lied probeer oordra. Nie een van die animasiefilms is oorbodig of trek die aandag onnodig af van dit wat elders op die verhoog gebeur nie. Die byna kinderlike beelde vul die liedere op ’n unieke manier aan en elkeen is ’n kunswerk op sy eie. Tydens “Sous la terre” omarm die animasie die tranquillité van die gedig deur die uitbeelding van wit druppels wat op die skerm plons en uitwaaier. Ook treffend is die tientalle gesigte wat presies op die ritme van “Gens du silence” bo die ensemble flits. ’n Aangename verrassing was toe die animasierolprent verdere lewe verleen is tydens “Refux de la lumière océane”: die verhoog is diepsee ingedompel deur die agtergrondsangers wat in die somber lig visse en ’n jellievis met ’n houtvisstok uit ’n koffer opdiep en magies oor die verhoog laat sweef terwyl Hofmeyr sing.

Ondanks ’n handjievol klein jakkalsies in die boord was dit tog ’n suksesvolle vertoning en bewys van die lewenskrag wat daar tussen tale gevind kan word. In sy geheel is die projek ook ’n manifestasie van hoe hierdie krag taal oorgrens om na ander mediums te strek. Jan-Jan Joubert was reg toe hy noem dat Hofmeyr en kie die gehoor vervoer na “’n groot deel van Afrika wat buite baie Suid-Afrikaners se ervaringsveld val”. Elke stem wat by hierdie projek betrokke is, maak sorgvuldig die kamphekke tussen die verskillende tale oop en nooi die gehoor om op hul gemak te wei in velde waarin hulle hulle dalk nie maklik sou bevind nie.

Kyk hier na foto's van die produksie:

US Woordfees 2018: Foto's – Afrika my verlange | Afrique mon désir Naomi Bruwer US Woordfees Afrika my verlange / Afrique mon désir is ’n multimedia-wêreldmusiekproduksie met David Kramer as regisseur, en met musikante Laurinda Hofmeyr, Schalk Joubert en die Afrique mon désir Ensemble. Die produksie word afgerond deur animasie deur Diek Grobler.

The post <i>Afrique mon désir</i>: Indrukke van ’n groentjieresensent appeared first on LitNet.

Onder de vlinderboom
Pauline Vijverberg
Schoorl, Uitgeverij Conserve, 2018, 361 blz.
ISBN 978 90 5429 478 8

Op 7 maart werd in het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam de nieuwe historische roman Onder de vlinderboom van Pauline Vijverberg voorgesteld onder grote publieke belangstelling. Alexine, haar debuutroman uit 2010, en Het suikervogeltje, de roman waarmee ze vorig jaar doorbrak in Nederland, hebben hoge verwachtingen gecreëerd. Onder de vlinderboom overtreft ruimschoots deze verwachtingen. Het is een totaal andere historische roman. Tussen de Boerenoorlog en de Hongerwinter gaapt een tijdsspanne van ruim veertig jaar, maar Pauline Vijverberg slaagt erin de gevolgen van beide voelbaar te maken in de eenentwintigste eeuw. De nieuwe roman is een literaire parel en zal vele lezers in Zuid-Afrika, Nederland en Vlaanderen ontroeren.

Slenteren door Amsterdam in de prille lentezon heeft altijd iets magisch. Voor de boekpresentatie in het Zuid-Afrikahuis begon, kon ik mijn hart nog eventjes ophalen bij Scheltema aan het Rokin, boekentempel bij uitstek van Nederland. De suggestie die ik daar aantrof was een voorteken. Onder de vlinderboom zou inderdaad iets totaal anders worden.

Clara, met het karmijnrode haar, is de tweelingzus van Tony. Ze spreken met elkaar in onafgemaakte zinnen. Ze delen hun geheimen met elkaar zonder woorden. Zoals Castor en Pollux zijn ze één ziel in twee lichamen. Tony, die zijn zus zijn Regenboogkoningin noemt, is tien minuten ouder. Hij is de sterke, dappere, nieuwsgierige. Clara, die haar broer haar Krijger noemt, is voorzichtiger, afhankelijker.

Hun verhaal begint wanneer ze als jonge tieners op 8 december 1900 door Britse soldaten van hun erf worden verdreven en ze samen met hun moeder Anna, hun grootvader en een knecht de afgebrande boerderij verlaten.

Ze vatten een ijzingwekkende tocht aan richting Pretoria, waar ze onderdak hopen te vinden bij oom Pat en tante Josephine, de zuster van hun vader.

Juist voor hun vertrek kappen de soldaten de grote koraalboom op het erf om. Voor Clara en Tony is deze boom hun Vlinderbloemenboom. Iedere slag van de bijl voelt aan als een dreun op hun kindertijd.

Josephine en Pat kunnen nauwelijks zelf overleven. Anna en haar tweeling worden de straat opgestuurd en belanden radeloos en uitgeput in het vluchtelingenkamp van Irene, op twintig kilometer van Pretoria.

In de witte canvastenten breekt een helse tijd aan. Het is geen schreeuwerige hel, zoals Dantes Hel, maar een stille hel, waar jammeren en kreunen het enige geluid is. Anna en Clara behoren tot de laatsten die het kamp in juni 1902 verlaten. Tony was al eerder vertrokken. Dat Anna toeliet dat haar tweeling werd gescheiden, blijft door haar hoofd spoken. Het doet het weinige leven dat ze nog heeft helemaal uitdoven. Omdat Tony wordt voorgelogen dat zijn zus de oorlog niet heeft overleefd, bindt niets hem nog langer aan Zuid-Afrika. Als elfjarige reist hij samen met tante Josephine naar Engeland, waar hij later een welstellend zakenman wordt, eigenaar van een paar restaurants. Altijd is hij charmant, zelfverzekerd en vol joie de vivre. 

Pauline Vijverberg, dolgelukkig met het verschijnen van haar nieuwe historische roman Onder de vlinderboom in de historische ZASM-kamer van het Zuid-Afrikahuis aan de Keizersgracht

In de roman strijken meermaals honderden witte vlindertjes neer, kleine boodschappers die geheimen met zich meedragen. Ruim veertig jaar na de Boerenoorlog, aan het einde de Tweede Wereldoorlog, woedt in Nederland de rampzalige Hongerwinter (1944-1945).

Iris wil de geheimen van het leven ontsluieren. Ze is ingeschakeld in het onderzoeksteam van Dr. Vishart, die het Hongerwinter-project leidt. Iris is buitengewoon nieuwsgierig en enthousiast. Zij focust op de gevolgen van de ondervoeding van de vrouwen die tijdens de Hongerwinter zwanger werden, op de gezondheidstoestand van hun kinderen en zelfs kleinkinderen. Vlindertjes fladderen van de Boerenoorlog naar de Hongerwinter, want zijn er niet veel gelijkenissen tussen het laatste jaar van de Tweede Boerenoorlog en van de Tweede Wereldoorlog?

Het gefladder beperkt zich niet tot het opzoekingswerk, maar deint uit naar het persoonlijke leven van Iris en dat van haar ouders. Iris is al in de dertig, enig kind, maar haar moeder is nog altijd druk in de weer om de boze wereld buiten te houden, in het pittoreske dorpje waar de ouders wonen. Bovendien is het alsof haar moeder het verleden op slot heeft gedaan en de sleutel heeft weggegooid. Ze klapt dicht wanneer Iris haar vraagt naar haar grootvader, die kennelijk een vrouw heeft opgezocht in Zuid-Afrika op de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Kort daarna is hij overleden. Iris’ moeder weigert daarover te spreken. Als kind heeft Iris ook een trip gemaakt met haar ouders naar Zuid-Afrika. Ze hebben er familie opgezocht. Iris herinnert zich dat alsof het gisteren was. Het was in 1977, op het hoogtepunt van de apartheid. Maar het raadsel blijft bestaan.

Pauline Vijverberg overhandigt trots het eerste exemplaar van Onder de vlinderboom aan Tessa Roseboom, hoogleraar Vroege ontwikkeling en gezondheid, Faculteit der Geneeskunde, Universiteit van Amsterdam (AMC-UvA).

Wie Onder de vlinderboom leest, wordt getroffen door het feilloze inlevingsvermogen van Pauline Vijverberg. Telkens als een personage begint te spreken in het boek, ondergaat de auteur een metamorfose en geeft zij de emoties van dat personage de vrije loop. Alsof het haar eigen emoties zijn, niet overdadig, maar ritselend, zoals een kolkend beekje. Bij de voorstelling van haar boek in het Zuid-Afrikahuis, verandert de epiek van de roman zelfs in diep doorleefde poëzie.

“De hartslag van een herinnering, een vlindervleugeltinteling weerklinkt van voorouder tot nakomeling. Welke is jouw eerste herinnering? De ruisende stof van de zijden jurk van mijn moeder als ze naar een feestje ging. De smaak van de kruisbessen die ik plukte in de tuin van mijn oma. De geluiden van krekels op een warme zomeravond.”

 “Ieder heeft een verhaal van leed, hartzeer en blijdschap. Hoe komt het dat ieder mens zo anders omgaat met verdriet en geluk? Epigenetica laat ons nagaan hoe patronen uit het verleden zich in de toekomst kunnen herhalen zodat we de taal van het leven beter leren begrijpen.” 

Met sprekende voorbeelden wijdt Tessa Roseboom ons in haar baanbrekend epigenetisch onderzoek in. Op de foto staan vier generaties vrouwen uit dezelfde familie afgebeeld. De oudste vrouw werd zwanger in de Hongerwinter en beviel in het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam. In het onderzoek worden de effecten op de volgende generaties, van de ondervoeding tijdens die winter nauwkeurig in kaart gebracht.

Bij de boekpresentatie licht Tessa Roseboom toe wat het kennisdomein van de epigenetica inhoudt. De term verwijst naar alles wat op het DNA zit en dat zijn allerlei chemische stoffen uit de omgeving. Herinneringen van vroeger of ervaringen van onze voorouders kunnen aan het DNA plakken en als litteken mee de toekomst ingaan. Wat er in de eerste fase van het leven gebeurt, bepaalt zodoende mee onze gevoeligheid voor stress, ons leervermogen, ons cognitief functioneren, onze positie op de arbeidsmarkt, onze gezondheid, ons gedrag in het algemeen.

Roseboom heeft de afgelopen twintig jaar onderzoek gedaan naar baby’s die in het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam zijn geboren rond de tijd van de Hongerwinter. Wat zijn er de effecten van geweest dat hun moeders ondervoed waren en niet de bouwstenen konden leveren om een gezond hart, gezonde nieren en longen aan te leggen? Het onderzoek toont aan dat de ondervoeding van zwangere vrouwen een significante invloed uitoefent op de structuur en het functioneren van de organen van hun toekomstige baby’s zodat deze later bijvoorbeeld gevoeliger voor stress of minder gezond zijn of sneller verouderen. Bovendien werkt de ondervoeding niet alleen in op het ongeboren kind, maar ook op de kiemcellen waaruit volgende generaties ontstaan. Dat verklaart waarom niet alleen de ene maar ook de volgende generatie is aangedaan door de condities van een zwangerschap. Het onderzoek is erg toegepast, want er kunnen aanbevelingen uit worden afgeleid om ervoor te zorgen dat zwangere vrouwen hun kind een goede start in het leven geven.

Het meisje op het antiek tegeltableau zou Clara kunnen zijn, gehuld in clair de lune. Maar het Zuid-Afrikahuis geeft zijn geheimen niet vlug prijs. De kroon boven het hoofd van het meisje doet iets anders vermoeden. Het meisje is niemand minder dan Prinses Wilhelmina, later Koningin der Nederlanden.

Onder de vlinderboom leidt de lezer binnen in een totaal onverwachte wereld, waar de echo van het verleden nagalmt en waakt over de veerkracht van de mens. Pauline Vijverberg werkt met grote taalvirtuositeit twee parallelle verhaallijnen uit, die zich situeren in twee andere tijdvakken en op twee andere continenten. De auteur houdt zielsveel van Zuid-Afrika, “dit verschrikkelijk ingewikkelde, maar wonderschone land”, maar ook van Nederland, van historische realiteit, wetenschappelijk onderzoek en verstrengeling. Op het einde van het boek, dit wil zeggen na tweeënzestig hoofdstukken, is de ervaring van serendipiteit voor de lezer compleet.

• Foto’s en tekst: Herman Meulemans
• Met dank aan Isabelle Vermeij, Zuid-Afrikahuis, Amsterdam, voor het verstrekken van informatie over het tegeltableau waarop de jonge prinses Wilhelmina afgebeeld staat. De kunstenaar is niet gekend en het tableau niet gedateerd.

The post <i>Onder de vlinderboom</i>: Blijven de Boerenoorlog en de Hongerwinter nog altijd nazinderen? appeared first on LitNet.

UJ Aucklandpark-kampus (Foto: Aurobindo Ogra - Own work, CC BY-SA 3.0)

Oor die UJ-pryse

Die UJ-pryse word jaarliks in twee kategorieë toegeken vir uitsonderlike Afrikaanse boeke wat in die voorafgaande kalenderjaar gepubliseer is. Beide die pryse word sonder inagneming van genre toegeken en die prysgeld vir die UJ-debuutprys beloop R30 000 terwyl die UJ-prys se prysgeld R75 000 is.

Vir die 2018 UJ-pryse is altesaam 63 titels ingeskryf – 11 daarvan debute.

Kortlyste – 2018 UJ-pryse

Die titels wat die kortlys gehaal het vir die 2018 UJ-debuutprys, is (alfabeties volgens outeur):

Nou, hier – Corné Coetzee
Radbraak – Jolyn Phillips
Die dag is bros/Sandton City grootdoop – Wessel Pretorius

Die titels op die kortlys vir die 2018 UJ-prys, is (alfabeties volgens outeur):

Spertyd – Elsa Joubert
Die derde spoel – SJ Naude
As in die mond – Nicole Jaekel Strauss
Die wêreld van Charlie Oeng – Etienne van Heerden
In die stille agterkamer en Gesant van die mispels – Marlene van Niekerk

Die volgende resensies, onderhoude en gesprekke oor die werke op die kortlys het op LitNet verskyn:

Nou, hier deur Corné Coetzee: ’n resensie Dewald Koen Resensies "Onopgesmukte eerlikheid, die eenvoud en prag van die lewe, verganklikheid en humor maak van hierdie bundel ’n leeservaring soos min."

Nou, hier deur Corné Coetzee: ’n resensie deur Heilna du Plooy Heilna du Plooy Resensies "Vir my ontwikkel hierdie eenvoudige vloeiende verse met goeie ritmiese gang, ’n merkwaardige diepgang op verskillende maniere."

Radbraak deur Jolyn Phillips: ’n resensie Nini Bennett Resensies “Radbraak is ’n uitstaande debuut, ’n bundel waarin suiwer poëtiese segginge onverpoos uit die afbraak van taal gemyn word.”

Spertyd deur Elsa Joubert: ’n resensie Chris van der Merwe Resensies "Dit gaan hier om ’n uitgestrekte hand wat ’n stut soek sowel as ’n uitgestrekte hand wat die nodige ondersteuning verleen. Die mens mag ’n nietige stofdeeltjie wees, maar deur so ’n liefde en empatie word ’n goddelike heerlikheid verkry."

Die derde spoel deur SJ Naudé: ’n LitNet Akademies-resensie-essay Jaco Barnard-Naudé Resensies "Die derde spoel sal nie by almal byval vind nie. Dit is egter ongetwyfeld ’n boek wat lesers gaan laat regop sit, wat selfs slapelose nagte gaan veroorsaak."

Die derde spoel deur SJ Naudé: ’n resensie Helize van Vuuren Resensies "Selde is ek so beetgepak deur ’n Afrikaanse roman, so gefassineer en beïndruk, so besig gehou, selfs na ’n tweede lees. Met SJ Naudé se Die derde spoel is daar ’n formidabele nuwe stem in Afrikaans stewig gevestig."

As in die mond deur Nicole Jaekel Strauss: ’n onderhoud  Nicole Jaekel Strauss, Naomi Meyer Skrywersonderhoude "Inspirasie kom soms uit sake, soms uit mense, soms uit plekke. Maar sit en wag doen ek nooit nie. Vermoed ek sal nooit aan die skryf kom nie."

Die wêreld van Charlie Oeng: ’n resensie Hennie van Coller Resensies "Van Heerden bereik met hierdie roman weer die peil van sy beste werk."

Kunstenaar van die lem: Etienne van Heerden se Die wêreld van Charlie Oeng Marietjie Lambrechts Boeke en skrywers "Al die versigtig gekose woorde, frases en sinne pas in mekaar soos in ’n legkaart wat onvoltooid sou wees as daar maar net een stukkie ontbreek, miskien onbenullig op sigself, maar onlosmaaklik deel van ’n groter, voltooide geheel."

Die wêreld van Charlie Oeng: ’n LitNet Akademies-resensie-essay Louise Viljoen Resensies "Van Heerden bou in hierdie roman met ’n uitnemende verbeeldingskrag, kennis en vernuf ’n wêreld wat vir jou nuwe perspektiewe op ou vraagstukke open. Die wêreld van Charlie Oeng is ’n waardige toevoeging tot ’n gedugte oeuvre."

Video: Bekendstelling van Marlene van Niekerk se beeldgedigte Naomi Bruwer NB-Uitgewersportaal Gesant van die mispels en In die stille agterkamer deur Marlene van Niekerk is Maandag 26 Februarie by die Lemoenkloof Gastehuis in die Paarl bekendgestel. Gerrit Olivier het met Marlene gesels.

Die paneel beoordelaars vir 2018 was:

Frederick Botha
Bibi Burger (UP)
Marius Crous (NMMU)
Karen de Wet (UJ)
Sonja Loots (UK)
Marné Pienaar (UJ)

The post UJ-pryse 2018: kortlyste appeared first on LitNet.

Diefstal, so leer die Suid-Afrikaanse strafreg ons, is ’n deurlopende misdaad.

Dit beteken dat nie net is die oorspronklike dief skuldig aan die misdryf nie, maar so ook elke persoon na hom of haar wat voordeel uit die diefstal trek.

’n Praktiese voorbeeld is die volgende: Pietie is die eienaar van ’n kar. Terwyl Pietie eendag in die mall is, kom Jannie en steel Pietie se kar. Jannie gaan verkoop die kar aan Karel. Karel is die trotse eienaar van ’n garage; hy kry papiere vir die kar en stal dit in sy garage uit. Nou kom Kosie garage toe, en hy koop die kar, salig onbewus dat dit ’n gesteelde kar is. Kosie is ’n hardwerkende, wetsgehoorsame burger. Hy’t jare gespaar om ’n kar te bekom. Kosie versorg sy kar, hy sit nuwe bande op, hy vervang die gekraakte windskerm, hy laat maak die olielek reg, neem die kar paneelklopper toe en laat die duike uitslaan en die verfwerk mooi opknap.

Een dag ry Kosie, innocently minding his own business, en hy word by ’n padblokkade gestop. Daar word ontdek dat die kar wat hy ry, as gesteel aangemeld is. Kan Kosie nou sê dis sy kar, want hy’t betaal vir die kar en hy’t verbeteringe aangebring? Natuurlik nie. Dit was nog die heeltyd Pietie se kar. Jannie was nooit die eienaar nie, dus was hy nie by magte om die kar aan Karel te verkoop nie. Karel het nooit die eienaar geword nie, dus kon hy nie die kar regmatiglik aan Kosie verkoop nie. Kosie moet die kar afgee. Hy kan sê dat hy nooit bedoel het om die kar te steel nie, dat hy nie geweet het dis ’n gesteelde kar nie, en dit sal hom vrywaar van kriminele vervolging vir diefstal of besit van vermoedelik gesteelde goed. Dit sal hom egter nie eienaarskap van die kar gee nie. Dis Pietie se kar, en Pietie kan sy kar terugneem.

Is dit regverdig teenoor Kosie, wat nou al daai geld uitgegee het om die kar mooi te maak? Natuurlik nie, maar dis nie Pietie se skuld dat Kosie nou ’n verlies ly nie. Daar is geen rede hoekom Pietie nie herstel moet word in sy eiendomsreg net omdat Kosie geld uitgegee het op die eiendom nie.

Natuurlik, wanneer dit gaan oor grond, so wil mense graag aanvoer, is dit baie meer kompleks. Dis ’n emosiebelaaide aangeleentheid, so word geargumenteer. Maar is dit? Die basiese beginsels is tog dieselfde. As iemand ontneem is van hul eiendom, dan behoort hulle vergoed te word daarvoor. As hulle hul eiendom wil terughê, of toegang verlang tot ’n soortgelyke stuk eiendom, behoort hulle dit te kan doen.

Dit bring my by ’n paar punte wat ek wil uitlig.

1. Grondonteiening is nie nuut of vreemd in die Suid-Afrikaanse reg nie.

Die Grondwet maak voorsiening daarvoor dat die regering grond kan onteien sonder om die persoon in besit van die grond daarvoor te vergoed.

Dis ook nie asof daar nog nooit grond onteien was sonder vergoeding in die geskiedenis van hierdie land nie. Almal ken die verhaal van Distrik Ses en Sophiatown. Wat mense gerieflikheidshalwe vergeet, is dat dieselfde tragedie van gedwonge verskuiwings en onteiening van grond in elke dorpie in Suid-Afrika plaasgevind het. Dis glad nie so lank terug nie. Mense wat nou nog lewe, onthou hoe hulle verskuif was.

Die dorpie waar ek grootgeword het, Grabouw, is dieselfde.

In my standerd 1-jaar, deesdae se graad 3, het ek drie verskillende laerskole bygewoon. Dit het nie gebeur omdat my ouers rondgetrek het nie; ons het dwarsdeur dit als in dieselfde huis gebly. Die skool waar ek sub A en B (graad 1 en 2) gedoen het, was ’n ruim ou skool. Die stoep was breed, en daar was groot ou akkerbome waar ons pouses kon speel. Daar was houtvloere in die klaskamers, en ou banke met die name van vorige generasies kinders daarop uitgekrap. Die klasse was hanteerbaar klein.

Ons skool het lekker groot grasperke gehad. Die grond was swart van vrugbaarheid. Oorkant die pad was daar ’n vrou wat pouses lukwarte aan ons verkoop het. Sy het my altyd uitgevra oor my pa en my oupa en ouma. By haar het ek uitgevind dat hulle net om die draai van die skool af gebly het en goeie bure was. Al die huise in die omgewing het groot erwe en welige tuine gehad. Daar was hoenders, vrugtebome, groentetuine en blomtuintjies in elke erf.

Toe skielik, in my standerd 1-jaar, word die skool toegemaak. Geen redes is vir ons kinders gegee nie, maar ek onthou die onderwysers het met strak gesigte gesit. Ons ouers was ewe ongelukkig, maar daar was niks wat hulle daaraan kon doen nie. Ons moes trek.

Die nuwe skool het niks van die karakter van ons ou skool gehad nie. Die stoepe was smal, die klaskamers was klein, met klein venstertjies. Niks het daar gegroei nie, want daar was net vaal, amper wit sand. Die huisies rondom die skool het nie tuine gehad nie. Nie eens onkruid kon in daai grond groei nie. Boonop was die klasse oorvol, want daar was nie voorsiening gemaak vir die getal kinders wat nou daar moes skoolgaan nie.

Die situasie kon nie aangaan nie.

In die middel van die jaar was almal in my standerd een oggend geroep na die area waar ons byeenkoms gehou het. Daar was nie ’n skoolsaal nie. Om die waarheid te sê, daai skool het in 2017 vir die eerste keer ’n skoolsaal gekry. Ons is alfabeties ingedeel. Verskillende groepe, onder andere dié wie se vanne met W begin, my groep dus, is aangesê om ons goed bymekaar te maak. Ons is onseremonieel daai selfde dag nog oorgeplaas na ’n ander skool toe. Natuurlik het dit druk op hierdie skool geplaas, want hulle was ook nou al in ’n ritme in hulle skooljaar.

Ons lotjie het uitgestaan in ons uniforms van die “ou” skool. Natuurlik was daar nie in die middel van die jaar skooluniforms vir ons nie. Ek kan nie onthou hoe lank ons een skool bygewoon het in die uniform van ’n ander skool nie, maar dit het ons nog meer ontheemd laat voel.

Ek sou eers heelwat later uitwerk dat ons ons eerste skool moes verlaat omdat die skool in ’n gebied was wat wit verklaar is. Ons skool is toe omskep in behuising vir wit mense.

Vir dieselfde rede moes my oupa en ouma hulle groot, ruim huis met hul ruim tuin en hoenders verlaat. Oornag het hulle van huiseienaars gegaan na huurders van munisipale grond, met ’n huisie wat te klein was vir al hul kinders. Hulle het nie ’n sent gekry vir hul huise nie, en as hulle nie vinnig genoeg self getrek het nie, het die polisie hulle goed hardhandig uitgegooi (en vermoedelik moedswillig gebreek). Oornag was hulle ontwortel van ’n gemeenskap waar bure mekaar geken het en goed oor die weg gekom het. Hulle kon nie kies waar hulle wil bly in die nuwe area nie. Die goewerment het gesê waar jy bly, take it or leave it. Die gesin het uitmekaar gespat, want daar was nou nie meer plek vir almal om saam te bly nie. Dié wat oud genoeg was, moes maar hulle eie potjie loop krap

My oupa het nooit herstel daarvan nie. Hy is dood as ’n gebroke man. Die res van die familie doen groot moeite om nooit verby die huis waar hulle grootgeword het, te ry nie. Daar word nie daaroor gepraat nie. Dis nie die tipe seerkry en vernedering wat net vlak sit en vergeet kan word nie. ’n Huis, ’n tuiste se verlies is nie dieselfde soos wanneer jou kar of jou televisie afgevat word nie.

Ware geregtigheid sou die verliese wat reeds gely is, in ag neem en dit probeer regstel. Is dit regverdig teenoor die huidige bewoners indien die huise teruggegee word? Nee, maar dit is geregtig ten opsigte van die oorspronklike eienaars.

Natuurlik beteken dit nie elke oorspronklike eienaar wil hul eiendom terughê nie. Soveel pyn soos wat my eie familie deurgemaak het as gevolg van onteiening, is daar nie een enkele persoon van hulle wat dieselfde pyn op iemand anders afwens nie.

2. Ons hoor nooit die suksesverhale waar grond oorgedra was nie.

Wanneer daar oor grondonteiening gepraat word, deesdae, is die dominante narratief een van “hulle” wat “ons” suksesvolle kommersiële plase gevat het en dit in bestaansboerderye laat verval het. Daar is altyd foto's van masjinerie wat staan en verroes omdat “hulle” nie weet hoe om dit te gebruik nie, van geboue wat verwaarloos word omdat “hulle” nie goed in stand kan hou nie.

Daar is nie een enkele verhaal van hoedat “hulle” ’n suksesvolle boerdery geneem en daarop verbeter het nie. Natuurlik nie. Dit pas nie die narratief van die hardwerkende boer wat voorsien in ons voedselbehoeftes wat ontneem is van hul besigheid sodat die dom en lui swart mense als in die grond kan ry nie.

Dit pas nie die narratief van onredelike, onbedagte en onbeplande grondonteiening deur ’n swart regering wat regtig eintlik maar net besig is om hulle swart haat en wraak op onskuldige, eerbare, hardwerkende wit mense uit te haal nie.

Is ons verbaas dat hierdie narratief in die media uitspeel? Natuurlik nie. Bell Pottinger en ander firmas soos hulle het nie in ’n vakuum ontstaan nie. Regse invloede het nie met die einde van formele apartheid geëindig nie. Lank voordat “white monopoly capital” uitgedink was, het iemand vorendag gekom met “Swart Gevaar” wat verskillende groepe met vrees uitmekaar gehou het.

Ek wil twee voorbeelde voorhou van suksesverhale in ’n poging om hierdie narratief te onderbreek. Soos in die vorige geval, speel hierdie verhale in Grabouw af.

In die 1990’s was daar ’n groep plase wat onder die naam Whitehall bedryf was. Die eienaar van die groep was ’n Engelsman genaamd Henry Hall. Whitehall was ’n gevestigde kommersiële boerdery en waarskynlik een van die mees suksesvolle in die gebied.

Hall wou sy plaaswerkers bemagtig, en hy het dus vrywillig een derde van sy boerdery aan hulle afgestaan. ’n Trust, die Whitehall Farmworkers Trust, is in 1995 gestig en geregistreer. Plaaswerkers het die keuse gehad om deel te word van die trust, of om eerder nie betrokke te raak nie. Almal het deel geword van die trust. Hall het vir die trust ’n lening beding en die een-derde-aandeel is vir R10 miljoen verkoop. Hierdie geld is verkry deur ’n lening by die Ontwikkelingsbank, Standard Bank en die Onafhanklike Ontwikkelingstrust. Die plaaswerkers se bydrae was om vir ’n tydperk van ongeveer vier jaar van hul Kersfees-bonus afstand te doen, as betaling vir hulle aandeel. Die res van die betaling het gekom uit hulle aandeel in die wins wat die plaas maak.

Intussen is daar op die plaas ’n bestuurskomitee gestig. Op hierdie komitee het Hall, sy plaasbestuurders en lede van die trust gesit en gesamentlik besluite oor die boerdery geneem. Wat hierdie reëling uniek gemaak het, was dat die plaaswerkers nie net hulpelose bystanders was wat op die komitee was om legitimiteit te verleen terwyl Hall steeds kitaar slaan nie. Die plaaswerkers se aanbevelings is aanvaar. Intussen was hulle opleiding gee in hoe om ’n besigheid te bestuur. Hulle is ook voortdurend opleiding gegee in die nuutste boerderytegnieke.

Hall is oorlede, maar hy het in sy leeftyd gesien hoedat sy voormalige plaaswerkers die plaas geneem en suksesvol uitgebrei het. Die trust het hul naam verander na Vuki Plase en hulle het intussen beheer oorgeneem oor die plaas. Vandag is Vuki een van die grootste vrugte-uitvoerders in die Wes-Kaap. Hulle het ook uitgebrei na die toerismebedryf, en het tans ’n ooreenkoms met die Daddy Longlegs-groep in terme waarvan die groep land huur en die Old Macdaddy Airstream-karavane vanaf Vuki se grond bedryf.

Die tweede voorbeeld is nie ver van Whitehall/Vuki nie.

In 1996, waarskynlik geïnspireer deur die sukses van die Whitehall-skema, het Paul Cluver ’n soortgelyke projek met sy werkers begin. Grond was gedeeltelik van sy plaas De Rust, en gedeeltelik van die Departement Bosbou verkry. In hierdie geval is die Lebanon Farmworkers Trust gestig en op dieselfde beginsels as die Whitehall Trust bestuur.

Anders as Whitehall, waar die plaaswerkers voortgegaan het met die bestaande boerdery, het die Lebanon Trust besluit om te skuif na wynmakery in stede van die bestaande vrugteboerdery, wat uit appels en pere bestaan het. Cluver self het ook begin wyn maak, en het sy kennis met hulle gedeel.

Ook hierdie trust het na ’n aantal jare hulle naam verander, na die Thandi Trust. Thandi wen gereeld elke jaar pryse vir die gehalte van hulle wyn.

Thandi het ook uitgebrei na die restaurantbedryf. Aanvanklik het die plaaswerkers self die restaurant bedryf, maar mettertyd het hulle besluit om hierdie funksie te laat oorneem deur ’n ervare restaurateur. Die Hickory Shack is besig om bekendheid te verwerf vir hul Texas Smokehouse-vleise. Die restaurant word tans besit en bedryf deur iemand van buite, op grond wat aan die trust behoort.

In beide hierdie gevalle het die plaaswerkers nie net die boerdery in stand gehou nie, hulle het selfs daarop verbeter. In beide gevalle was daar samewerking tussen die boer en die plaaswerkers. In beide gevalle is die plaaswerkers voorsien van die besigheidsopleiding en boerderyopleiding om hulle in staat te stel om die boerdery oor te neem. Hulle is nie net aan hul eie genade oorgelaat nie. In beide gevalle was die stuk grond ook nie opgebreek in individuele stukkies vir elkeen om ’n bestaansboerdery te voer nie. Dit is in een stuk gehou, met gesamentlike besluitneming deur die groep, en gesamentlike verdeling van die winste. In beide gevalle is daar nou, 20 jaar later, tasbare bewyse van sukses. Nie net is die boerderye suksesvol nie, die voormalige plaaswerkers se lewens is verander. Hulle kinders het universiteitsopleiding en is entrepreneurs of professionele mense. Die algemene welvaartsvlakke op beide plase het aansienlik gestyg. Plus, hulle dra by tot die ekonomie van die land.

Die suksesverhale in Grabouw is nie uniek nie. Die plaaswerkers was nie besonder slim of uitsonderlike besigheidsmense nie. Hulle is eenvoudig voorsien van die vaardighede om ’n besigheid suksesvol te bedryf. Dit kan elders gerepliseer word.

Die plaaseienaars het ook nie antagonisties teenoor hulle werkers gestaan nie. Hulle wou hê hulle werkers moet bemagtig word, hulle het aktief meegedoen om dit te bewerkstellig en daardeur het hulle ’n groter bydrae tot vrede en stabiliteit in ons land gelewer.

3. Ons weet nie hoe die regering beplan om grondregte te herstel nie.

Die onlangse mosie wat in die parlement aanvaar is, het heelparty mense bekommerd en paniekbevange gelaat. Die paniek word verder aangeblaas deur berigte in die media.

Die mosie is egter net politiekery. Daar bestaan alreeds voorsiening in die Grondwet dat grond onteien kan word sonder vergoeding. Daar was nie enige mosie nodig om aan die parlement die mag te gee om grond te onteien nie; hulle het dit alreeds. Daar kan heelwat gelees word in die feit dat die regering tot dusver verkies het om eerder geld te betaal om grond te bekom as om die grond sonder vergoeding te onteien.

Die EFF moes ’n nuwe invalshoek kry om as verkiesingstrategie te loods noudat die “Zuma is sleg”-veldtog geneutraliseer is. Die regerende party moes hierdie nuwe strategie neutraliseer.

Dit beteken egter nie dat die regering wel van plan is om boerderygrond te onteien nie. Daar is aansienlike hoeveelhede grond alreeds in staatsbesit wat oorgedra kan word.

Plaasbesettings soos in Zimbabwe het gedurende die regime van ’n diktator geskied. Ons lewe in ’n demokrasie, en daar bestaan meganismes om seker te maak wanorde breek nie hier los nie.

Die verkiesingspraatjies van een politieke party regverdig nie die vlakke van angsbevange paniek wat ons sien nie – tensy die vrees vir die Swart Gevaar wat apartheid in stand gehou het, dieper gesetel is as wat ons almal dink.

4. Australië is nie die land van melk en heuning nie.

Natuurlik kan mens niemand keer om elders heen te gaan as hulle wil nie, en vroeë beloftes dui daarop dat Australië hulle deur wyd oopgooi vir boere van Suid-Afrika. Die vraag is: Gaan hulle elke boer ’n grondeienaar maak, of gaan die boere maar voormanne op andermans grond wees? As hulle grond gaan gee, waar kom die grond vandaan? Vat hulle die grond af van die aborigines en herhaal die sondes van Suid-Afrika, of hoe gaan dit werk? Hoekom dui statistieke daarop dat die selfmoordsyfer onder Australiese boere aansienlik hoër is as in enige ander beroep? ’n Onlangse studie, wat die regering aanvanklik ontken het maar toe later bevestig het, dui daarop dat daar elke vier dae ’n boer selfmoord pleeg in Australië. Die moontlikheid bestaan natuurlik altyd dat die Australiese regering van voorneme is om die boerderye van boere wat selfmoord gepleeg het, oor te dra aan Suid-Afrikaners.

Daar word wyd paniek gesaai deur verskillende groepe wat hul bestaan, hulle brood en botter verdien deur rassehaat aan te wakker. Hierdie groepe maak staat daarop dat mense emosioneel gaan reageer en nie wag tot hulle al die feite het nie. Dan kan mens seker ook nie die skuldgevoelens van diegene wat voordeel getrek het uit die vorige onteienings en wat glo dat afrekening nou opgedaag het, buite rekening laat nie.

In stede van vrees te saai, probeer eerder op rasionele manier vasstel wat die feite is – nie deur eggokamers op sosiale media en rassistiese verregses internasionaal wat in hul eie lande nie hond haaraf kan maak en nou hier ontwrigting wil veroorsaak nie, maar deur in gesprek te gaan met die mense en die organisasies wat in staat is om te help.

Bowenal, as burgers is ons almal geregtig op antwoorde van die regering. Gebruik die korrekte kanale.

Maar heel, heel eerste, kalmeer. Kalmeer.

The post Grondonteiening: ’n ander perspektief appeared first on LitNet.

In de zomer van 2015 was de auteur Mark Behr enkele dagen bij me op bezoek. Het waren fantastische dagen: ononderbroken leek alles wat ons pad kruiste een aanleiding voor ontmoeting en ontdekking. Het afscheid leek daardoor een eindeloze belofte voor de toekomst. Zijn overlijden, drie maanden later, was dan ook werkelijk die donderslag bij heldere hemel.

Met zijn bezoek als leidraad heb ik geprobeerd een aantal herinneringen neer te schrijven.

Het bezoek

Perron 23. Het is net geen kelderverdieping. Toch is dit nog het meest geborgene deel van het Centraal Station. De hoogte, de ruimte, de grootsheid verschijnt pas als je dit perron verlaat. Al is het een vraag hoe indrukwekkend dit gebouw is als je in een halve wereld reist en woont. Zal een wakkere Afrikaanse bezoeker bovenop de bouwstijl nog op de initialen van Leopold moeten gewezen worden? Waarmee is dit Antwerpse pronkstuk betaald?

Perron 23. Ik controleer het nog maar eens. Ongeveer op deze plaats zal wagon 19 halthouden. Een doffe grondtoon trekt de aandacht naar de donkere tunnel. Dan glijdt de Thalys uit Parijs het station binnen. Wagon 19 stopt mooi voor me. Links en rechts schuiven deuren open, passagiers dalen af op het perron. Hier moet hij tevoorschijn komen. Een kinderwagen in de geopende deur onderbreekt de stroom. Verderop is er nog steeds een ononderbroken uitstappen, rondkijken en dadelijk richting trappen stevenen. Hier wachten reizigers die nog even niet uit- en instappen. Of ze lopen naar een volgende deur. Voor een stilstaande trein is alles beter dan wachten. Het is niet duidelijk of hij daar in de trein aanschuift, stilstaat. Misschien stond hij eenvoudigweg bij een volgende deur. Verder op het perron blijven steeds minder reizigers over. Ze zoeken de uitgang of zijn in de trein verdwenen. Ik bekijk de bagage. Wat sleept hij met zich mee als hij al drie maanden in Europa onderweg is? Van Memphis naar Oslo, via Parijs en Amsterdam naar Zuid-Afrika. Wat betekent bagage voor drie maanden Europa als je voor minstens een jaar onderweg bent? Hoeveel is overbodig als je op al die plaatsen thuis kan komen? Er wordt gewuifd. Een glimlach straalt boven nauwelijks meer dan een handbagagekoffertje en een schoudertas. Zijn helderblauwe ogen hebben me herkend. Wat ik niet zocht, nog op geen enkele foto heb gezien, is die baard. Bij die allereerste ontmoeting, voor hem op een onbekende plek in de wereld, blijkt al in dat vleugje zoeken hoe verschillend realiteit, uiterlijk en verwachting kunnen zijn. Nu ben ik helemaal tevreden met de impuls om nauwelijks drie dagen geleden nog om een foto van mezelf te zenden. Let op, schreef ik erbij, niet die tiener maar zijn buur zal je in het station zien verschijnen.

Na de Thalys volgen twee haltes met een stoptrein. Hoe bizar is het? We vertrekken in een spoorwegkathedraal en stappen 15 minuten later uit de trein met voor ons slechts wat grazende koeien, maïsvelden en tussen de bomen enkele zeldzame, in het geheel van de natuur haast verloren, boerderijen. Helemaal vooraan verraden honderden geparkeerde auto’s dat dit niet een verlaten, iets minder droge variatie van de Karoo is. Ook de ruimte van de zuidelijke boerenstaten van de Verenigde Staten ontbreekt. Hier woon ik. Tussen de koeien, lijkt het. Achter de spoorlijn, de tunnel onder de autosnelweg door, ligt het dorp verrassend dichtbij. Een kwartiertje wandelen, met dat beetje rollende bagage, om al aan de andere zijde van de dorpskern bij mijn woning te belanden. Een van de honderd identieke woningen in een onopvallende wijk. Het enige met een voortuintje waarin het savannegras twee meter hoog een welkom golft.

Dit is iets wat ik gewoonlijk niet doe, zegt hij terwijl hij binnenstapt. Ik al evenmin. Wanneer ben ik laatst gaan logeren bij iemand die ik nog nooit ontmoet had? Zeldzaam zijn de dromen die uit de nevelen treden en werkelijkheid worden. Toch gebeurt dat nu, voor mij. Dit is het resultaat van de ooit, jaren geleden, geopperde gedachte elkaar toch eens te kunnen ontmoeten. Steeds waren er te krappe momenten in agenda’s om een half continent verder bij een koffie een ontmoeting te plannen. In plaats daarvan is er nu een onvoorwaardelijk bezoek. Is het daarom dat ik hem eerst doorheen het hele huis leid, hem probeer te overtuigen dat alles, van de keuken tot mijn bureau, alles voor hem ter beschikking ligt, dat hij zich op iedere stoel mag zetten, nemen kan wat hij wenst. Hoe meer hij deelt, hoe meer hij hier thuis zal zijn. Dat is de stille bekommernis: zonder al te veel woorden duidelijk maken dat ik wil dat hij hier thuiskomt, dat we ons deze dagen samen thuis voelen.

Hij staart naar zichzelf, naar een foto van enkele jaren geleden. Die foto voor de rotsschilderingen in een grot in de Drakensbergen heeft hij me bezorgd om bij een artikel te plaatsen. Dezelfde heldere ogen. Uiteraard. Nu lijkt de foto nog scherper, veel langer geleden dan het werkelijk is. Hoe ingrijpend een baard de indruk van leeftijd kan veranderen. Hij informeert naar de andere portretten aan de muur. In welk gezelschap bevindt hij zich? In uitermate select, interessant en gevaarlijk gezelschap, vrees ik. Al die foto’s van Hervé Guibert, Vincent, Pascal. Nog jeugdiger dan hij voor de gekleurde rots in de grot. Het grote verschil straalt uit de ogen. Of beter, het ontbreken van een glans. De anderen kijken ernstiger, haast somber. Zelfs op de foto’s waar ze nog niet weten eeuwig jong te zullen blijven. Laat het schrijven het gemeenschappelijke blijven, laat dit bezoek dat noodlot doorbreken: er is ruimte voor een volgende foto, een nieuwe beloftevolle zomerse foto van deze dagen.

Wie is dat? Aan de overzijde van de kamer, groter dan alle vorige foto’s samen, schittert de jeugdige River Phoenix. Herkent hij hem werkelijk niet? Het is geen bekende foto, wel een mooi portret. De tijd dat zijn films in allerlei boeken opdoken, daarin ook foto’s de kamerwanden van de hoofdpersonages sierden, ligt al even achter ons. In al zijn glorie getuigt deze foto nog het pijnlijkst van een kloppend hart dat er niet meer is.

Hoe prikkelend zijn dan de boeken? Een oogopslag moet voldoende zijn om zijn eigen boeken te herkennen, of daarnaast de kanjer van David Grossman die in onze correspondentie ter sprake kwam. Minder voor de hand liggend zijn al die titels die nooit de drempel van een vertaling gehaald hebben. Of nog zoveel dat dan al uit het Engels vertaald is, maar het meanderend pad van deze lezer niet gekruist heeft. Laat ons op twee stoelen voor die rekken gaan zitten en vertellen. Zo zou het bezoek, meer dan door vele andere activiteiten, ons erg dicht bij elkaar kunnen brengen. Het is een van die kansen die we ooit nog kunnen ontginnen. Ooit. Of laat die titels achter de bochten van een gesprek opduiken.

Dit is de logeerkamer, wijs ik.

Hij plaatst zijn koffertje onder het raam, blikt even over het tuintje, en zijn aandacht glijdt naar de oude schoolkaart naast het bed. Kongo, met onder de buurlanden Tanganyika.

Waar ben je geweest?, vraagt hij.

Ik wijs een stadje aan de stroom. Daar landde de Fokker. Dan nog zo’n tien kilometer naar het noorden, een beetje het woud in.

De volgende dag merk ik tijdens het overlopen van de foto’s die hij gemaakt heeft dat die kaart later opnieuw zijn aandacht gekregen heeft. Hoe snel zijn familie zijn geboorteplaats in Tanganyika ook heeft moeten verlaten, op hoevele plaatsen hij ondertussen woonde, telkens is er een extra pigment, het belang van familie en vrienden en vele ontmoetingen die iedereen er steeds mee verbonden houden. Daarom hangt jouw kaart van Kongo daar.

Ben je er ooit teruggekeerd?, vraagt hij.

Neen. Wel in Kongo. Niet op dezelfde plaats. Enkele jaren uit een volwassen leven trekken net iets anders aan je dan de eerste levensjaren. Wat blijft er uit je kleutertijd aan geuren en kleuren en mensen over? Wat doet het met je als je terugkeert? Ik ben ooit naar Kongo teruggegaan, tot op enkele honderden kilometer van waar ik woonde, omwille van de mensen die ik zou terugzien. Het gedeelde verleden bleek behoorlijk ingehaald door de verschillende paden die iedereen bewandeld had. In een ander werelddeel werden het eigen wegen, was er later steeds meer dat niet verteld werd. Ik vertel hoe de leerling waarmee ik haast twintig jaar lang het beste contact bewaarde, brieven schreef, soms telefoneerde, kon sterven door een virus dat niemand bij naam wou noemen. Dood door de gevolgen van een verkeersongeval, schreef zijn jongere broer. Na een lange ziekte, zei zijn vrouw zonder in details te treden. Een al te bekend virus, hoorde ik uiteindelijk.

Daarom is dit bezoek zo anders: al was er steeds een continent of een oceaan tussen ons, de tijd die nodig was om deze dagen te bereiken werkte nooit bevreemdend, integendeel, het lijkt alsof we al die jaren slechts naar elkaar toegegroeid zijn.

Terwijl ik voor het avondmaal een quiche bij elkaar puzzel, bekijkt hij wat er beneden nog aan boeken verzameld staat.

Koos Prinsloo. Riana Scheepers, hoor ik hem zeggen.

Vooral die Prinsloo klinkt vanuit een andere moedertaal, en vol verwondering.

Dat het vertaald is. Hoe ben jij bij hem terechtgekomen?

Dat is een vraag waarop ik alleen nog een antwoord kan veronderstellen. Hoe? Waarom? Waarom niet eigenlijk? Ik herinner me nog vrij helder dat Prinsloo hier uitgebreide aandacht kreeg naar aanleiding van zijn verhaal De affaire. Wat hij vertelde over Mijn Zogenaamde Vriend De Popster was in beide landen een schot in de roos voor de graag mee smullende roddelpers. De zanger was in de lage landen populairder dan de schrijver. Dat ik ongeveer dezelfde leeftijd had als die twee, deelde ik daardoor voldoende gemeenschappelijke ingrediënten om dat extraatje aandacht op te roepen? Het debuut van Johannes Kerkorrel, het onsterfelijk mooie Hillbrow, was een radiohit en maakte hem populair omwille van de muziek, minder om het “voëlvry”-avontuur. Die rebelse opstand van binnenuit tegen het apartheidssysteem ondersteunde hier zijn werk. Ik ontdekte hem door zijn liedjes, niet omwille van dat ongehoorde protest. Het latere Hoe ek voel werd een van mijn dierbaarste liefdesliedjes. Ik zie hem nog voor me op het podium, hoor het hem zingen op een ogenblik dat het voor mij vol werkelijkheid zat. Met heel wat meer talent had ik het zelf willen zijn, had ik zelf dat portret willen verven, had ik die liefdesbrief per fax willen verzenden. Buiten mijn leeftijdsgenoten kent vandaag niemand nog die zanger, en de fax is al helemaal geschiedenis. Door dat provocatieve van Prinsloo kwamen auteur en zanger nog dichter onder mijn huid te zitten. En 25 jaar geleden was ik al lang niet meer ongevoelig voor het Afrikaans.

Hij raakt slechts even aan hoe dierbaar Koos voor hem is geweest, hoe verwoestend aids was, hoeveel geluk en pech in die jaren voor ons allemaal het ultieme verschil maakte waaraan we zelf weinig verdienste hadden. Eerder geluk of pech. Verder realiseer ik me nauwelijks hoe klein dat Afrikaanstalige schrijverswereldje is. Allicht tref je dan goede vrienden op zo’n boekenplank.

Ik wil mijn acht uur slaap, zegt hij. Dat is zowat een voorwaarde als we morgen willen genieten. Zelfkennis? Vooral een eenvoudige eerlijkheid die niet alleen deze dagen, maar alle samenleven met hem boven alles verheft. Niet veronderstellen, niet gokken, kaarten open op tafel en streven naar het beste.

Ik vind het prima. Zo heb ik de volgende ochtend, voor zijn ontwaken, alle tijd om bij de bakker verse broodjes te halen en de krant met een glimp van de verder draaiende wereld op te pikken. Zonder natuurrampen of de verontwaardiging over een neergeschoten leeuw komt zijn hoek van de wereld hier zelden aan bod. Bij een prikkelende koffiegeur, een halve krant verder, en na voldoende nachtrust verschijnt hij, straalt een tevreden ochtendgloed uit.

Weken later herinner ik me hoe ik ooit voor dag en dauw naar Santa Fe mailde. Hij antwoordde dat het voor hem bedtijd werd: de daaropvolgende ochtend wachtten zijn studenten en een les over Chinua Achebe. De zoveelste treffer: ooit had ik in Kongo in een les fragmenten van Achebe gelezen. Voorzichtiger en korter dan in zijn seminarie, maar een zoveelste herkenning. Een meevaller voor zijn studenten was dat er voldoende tijdzones tussen ons lagen om zijn nachtrust te verzekeren en verder had ik dat seminarie met plezier willen volgen.

Mark Behr in het geboortehuis van Vincent van Gogh met de tiener Vincent op de achtergrond

Hij vond het een uitstekend voorstel: fietsend de omgeving verkennen en het geboortehuis van Vincent van Gogh bezoeken. Bij Mahyar lenen we een extra fiets en we nodigen hem uit om een dag later, na het fietsen, samen te dineren.

Aarzelend is het vertrek. Hij moet nog even wennen aan de fiets.

Fiets je veel?, vraag ik.

Bijna nooit. Veel te weinig. De vorige fietstocht was doorheen Berlijn, haast twee jaar geleden, met een groepje vrienden waarmee hij zijn vijftigste verjaardag vierde. Het is inderdaad weer even wennen. Dit is geen Berlijn. Bij het begin nog over een fietspad, het grootste deel van de dag rustig naast elkaar tussen akkers en weiden, aandachtig voor al wat groeit en bloeit. Halfweg de route naar Zundert staan we stil. Hoe klein is het maïsveld naast de weg als je uit Zuid-Afrika of Tennessee komt? Iets anders is hem evenwel opgevallen.

Houden ze hier varkens?, vraagt hij. Die geur.

Ik weet het niet. Die ontelbare keren dat ik hier fietste, heb ik daar nooit bij stilgestaan. Ik speur de omgeving af. Achter het veld, dat gebouw, kan inderdaad een varkensstal zijn. Ruiken doe ik nog steeds niets.

Wat ook bizar is, stelt hij, is dat je hier in alle rust kan fietsen zonder dat je eraan moet denken, schrik moet hebben om van je fiets getrokken en beroofd te worden.

Opgroeien in een natuurpark voor hij naar de lagere school mocht, betekende dat geuren en geluiden van levensbelang konden zijn. Heeft dat geholpen om later alert te worden voor rovers en overvallen? Zeker om dieren op te sporen. Het maakt het genieten van de dag alleen maar groter.

Ik vind het een mooi beeld: de tiener Vincent, uitvergroot op de volledige kamermuur, kijkt toe hoe deze geconcentreerde bezoeker met een audiogids op het hoofd onderduikt in het familieverleden van de Van Goghs. Als foto’s zouden kunnen spreken en vertellen wat ze in de hoofden van deze bezoekers gelezen hebben ...

Mark Behr in de tuin van het bezoekerscentrum (waar hij vervolgens ook mij fotografeerde)

Een middaghap in de tuin achter het bezoekerscentrum. Ik vertel hoe een tentoonstellingsontwerper ooit het plaatselijke gebrek aan erfgoed heeft opgelost. Het dorp heeft geen collectie doeken, nauwelijks meer dan wat foto’s van de familie en het verdwenen geboortehuis. Plaats Vincent, protestant in het Roomse Brabant, de eeuwig zoekende kunstenaar tegenover iemand die weliswaar op hetzelfde moment in de bevolkingsregisters is opgenomen maar katholiek was, een honkvaste boer, een wiens verste reis een emigratie naar het eerste Belgische dorp was. Dat was mijn overgrootvader. Daardoor hebben mijn ouders zich op latere leeftijd, door het bouwen van die tentoonstelling, bekeert tot trouwe Vincent van Gogh-volgelingen.

Hoe snel ontstaat een ritueel? Al na twee dagen bestellen we bij iedere gelegenheid twee verschillende biertjes. Een witbier voor hem, gisteren ontdekt en vandaag bevestigd, de nieuwste trappist, een Zundert, voor mij. Ik reik hem mijn glas: proef eerst hiervan. Telkens een nieuwe biersoort: Hoegaarden, Hommelbier, Rodenbach, Zundert...

Het verschil kan nauwelijks groter zijn. Na de glorie, de pracht en de praal van het Rubenshuis, de collectie van de rijke Mayer van den Bergh en de gotiek van de kathedraal, is dit niet de oorsprong of de keerzijde van de medaille, het is gewoon een ander verhaal.

De tentoonstelling van de miniaturen op de Alamire-muziekmanuscripten in de kathedraal: wie kreeg die ooit onder ogen? Wie hoorde die gezangen? Wie genoot daarvan? Wie werd ermee overdonderd? Overdonderd worden door het mysterieuze is aardig meegenomen. Dan drongen de helse taferelen en de bizarre monsters van Pieter Bruegel de Oude rondom zijn Dulle Griet misschien nog het diepst in het leven van de eenvoudige burger, kwamen ze uiteindelijk nog het dichtst bij het leven van een gepassioneerde maar meestal berooide negentiende eeuwse schilderende dorpsjongen.

Op een terras aan de rand van de Schelde heeft hij er gisteren op gewezen hoe het koloniale tijdperk de schilderkunst heeft veranderd. Aanvankelijk was het heel gewoon. Neem de wijze Balthazar op de werken die de geboorte in Bethlehem voorstellen: de zwarte koning, al dan niet met een uitgebreid zwart gevolg, was daar onbezorgd aanwezig. Met de koloniale wedloop om zoveel mogelijk grondstoffen en werkkrachten weg te roven, werden zwarten niet alleen primitiever, ze verdwenen, werden alvast in de schilderkunst onzichtbaarder. Van ontmenselijkte slachtoffers had het geweten toen al minder last.

Onzichtbaar gemaakt worden is eveneens een duidelijke aanwijzing, tenzij we het kijken verleerd hebben. Niets is zo vernietigend als een veronderstelling die inhoudt dat we niet meer moeten leren zien, spreken, luisteren. Veel verder dan de techniek en de prentjes graven de symbolen en een wereldvisie in het verdwenene, in het achteloos beschouwde. En er is niets veranderd: die geraffineerde strategie loopt rechtstreeks van een koloniale maatschappij naar een onvermoed opgenomen rollenpatroon in de hedendaagse populaire cultuur.

Zo krijgt de eenvoud, de rust, de aanwezige armoede in een dorp, een schijnbaar onschuldig geboortestekje, toch een bepalend karakter voor wat volgen zal. Van het boerenleven, de aardappeleters, de ellende van de Borinage tot de kraaien boven een wervelend graanveld: Vincent heeft het met zich meegedragen zoals Bruegel het onmachtige afgrijzen en de ellende van de oorlog.

Welke paden heeft die zeventienjarige Vincent bewandeld om tot zijn eigenheid te komen? Hoe groot was de invloed op de eenvoudig helder lijkende kleurenkeuze? Wat ik vergat te bedenken, vergeet te vragen, is of het diezelfde aan de woestijn grenzende verlatenheid is, dezelfde onverstoorbare weliswaar niet zo armoedige gedrevenheid die hem het werk van Georgia O’Keeffe heeft laten omarmen.

Zoals die Vincent naar het verhaal van zijn leven luisterende bezoeker blikte, zo zag ik ze beiden en ik had graag een goudstuk voor hun gedachten gegeven. Heeft Vincent ooit een goudstuk gezien? De Krugerrand bestond nog niet. Kruger was zijn goud nog aan het verzamelen. Gedachten zijn niet te koop. We moeten leren kijken, luisteren, lezen, vragen.

Een steenworp verder, drie huizen en een pleintje, staat het kerkje waar vader van Gogh voorganger was. Zijn gemeente, in een tijd dat je maar beter bij de diensten aanwezig kon zijn, kan nooit meer dan enkele families geteld hebben. Vlak naast het gebouwtje het graf van de eerste, jonggestorven, Vincent. Welke naam vervolgens de reactie veroorzaakt heeft, is niet meer duidelijk, maar vrij snel lopen we langs alle graven, rij na rij, lezen alle namen en hij duidt aan welke familienamen in Zuid-Afrika nog steeds terug te vinden zijn. Dat er na de Tweede Wereldoorlog heel wat families uit de omgeving naar Canada en Australië getrokken zijn is me bekend. Een plaatselijke trek naar de Kaap lijkt me sterk.

Wacht eens even, zegt hij.

Ik stop, kijk rond. We staan op het verharde fietspad naast de zandweg. De bossen die tot het natuurgebied Oude Buisse Heide behoren, waren ooit de pleisterplaats van Henriette Roland Holst. Ik ontdek niet dadelijk wat zijn aandacht getrokken heeft. Hij vraagt een foto van hem te maken. Hij zet zich met zijn fiets voor het straatnaambordje. Het niet te onderschatten harde leven op een fiets? Wat is hier aan de hand? Hij wijst naar het bordje: Moerseweg. Dat moet er duidelijk bij, dat wil hij straks absoluut aan zijn moeder tonen. In het Afrikaans is dat zowat het ergst mogelijke scheldwoord, verklaart hij. Waarna we enkele kilometers de aard van scheldwoorden in verschillende talen vergelijken.

We fietsen naar het zuiden. De steenweg verbindt Achtmaal met Nieuwmoer, Nederland met België. Toen ik daar als kind naar school fietste, langs deze straat woonde, zag ik ‘s ochtends nog zelden de kraaienpoten die de achtervolgde smokkelaars ’s nachts a hadden uitgeworpen. Voor kinderogen waren ze spectaculair, lieten ze de fantasie op volle toeren draaien. Toch was het het einde van een tijdperk. Het smokkelen, en zeker de achtervolgingen, verdween uit beeld. Al is het anderzijds nog maar enkele jaren geleden, in periodes van dierenziektes en gesloten grenzen, dat vrachtwagens, door over dit baantje te rijden, vrachten dieren van nationaliteit lieten veranderen en men ze daardoor kon verkopen en laten slachten.

Hij heeft al vaak allerlei grenzen overgestoken. Dat verschilt wezenlijk: het contrast van het niet eens beseffen dat je een ander land binnenrijdt met de gewichtigheid, de onvoorspelbaarheid, het overgeleverd zijn aan humeur en macht van ambtenaren dat elders op deze wereld een dagelijks patroon is. Dat herinnert aan andere kindertijden, de band met Afrika, de hem zo dierbare natuur. Zijn geboorteland is voortdurend aanwezig.

Are these locust trees?

Ik herken de bomen langs de weg. Ze staan haast in het zicht van mijn geboortehuis, met hun zo typische ruwe schors en samengestelde bladeren, de geeloranje bloemetjes in de lente, extra opvallend omdat ik er elders nooit langs een weg hebt zien staan. In mijn hoofd zijn ze nooit benoemd. Hij herkent ze: schijnacacia’s.

Dan volgt de Helstraat. Dat dit inderdaad het einde van de wereld was, een zucht verder is de fatale grens, lijkt toch te fantastisch. Had de oorsprong van de naam dan iets met heide en veen? Geen plant, geen woord ontsnapt.

Ik wijs op een historische grenspaal. Als je die opmerkt, zie je de verschillen: een ander wegdek, straatnaambordjes, bouwstijl, straatverlichting. Even later staan we stil voor een hek aan het begin van een oprit. Ik ben hier niet meer geweest nadat mijn ouders gestorven zijn en de boerderij verkocht is. Aan het woonhuis is jarenlang gewerkt maar het oorspronkelijke is in de nieuwe uitstraling nog mooi herkenbaar. Het dak van de schuur heeft een recente storm niet overleefd. Nog wat extra jaren geduld en moeite... Achter een raam bemerk ik een wuivend gebaar.

Dorien nodigt ons uit, verduidelijk ik. Zij hebben het huis gekocht en wonen nu hier.

Binnen hebben de veranderingen ruimte geschapen. Mijn migrerende overgrootvader bouwde zo’n eeuw geleden een heel wat bescheidener huisje. Dat is stapsgewijs vergroot. Nu is er binnen een herschikking: minder muren, meer luchtigheid. Ik ben tevreden dat het dit geworden is. Toch voel ik niet langer een emotionele band. De plaatsen waarnaar we kunnen terugkeren zitten in ons hoofd, in de herinneringen, de verbondenheid en de gedeelde ervaringen, het op bezoek of het bij iemand thuis zijn.

Mark Behr op de uitkijktoren bij het natuurreservaat

Het wordt stilaan een lange en vooral te warme dag. De volgende stopplaats is een drank- en ijsjeszaak die aan de rand van een natuurreservaat in de stal van een boerderij, nu dierenopvangcentrum, geïnstalleerd is. Enkele flesjes water, twee hoevebereide bollen in een hoorntje, het uitzicht op enkele tientallen hectare rietland. De enige andere bezoekers zijn twee kleine kinderen, met hun grootouders, die stil geconcentreerd aan hun ijsje likken.

Jij passeert hier vaak, zegt de verkoopster.

Toen mijn ouders nog leefden, bevestig ik.

De stilte van de omgeving neemt het terug over. Ik vraag me af hoe uitgestrekt zijn Mkuzhe reservaat is. Uitzichtloos groter, zonder uitblazende fietsers aan de rand en met net iets andere bewoners tussen het riet.    

In een moeras is een zandbankje waardoor je je boven het riet kan verheffen al iets spectaculair. Een halte bij een uitkijktoren is dan helemaal onvermijdelijk. Op een winterdag, zonder bladeren aan de bomen, is het mogelijk van hieruit aan de overzijde de ijsjeszaak te zien. Nu is de toren een uitstekende verontschuldiging voor een volgende rustpauze. De informatieborden over flora en fauna leiden ons naar boven tot waar, op de rand, pijlen naar de omliggende dorpen wijzen.

Naast de toren is er ter gelegenheid van een eeuw Eerste Wereldoorlog een stukje van de Dodendraad nagebouwd: het prikkeldraad, toen onder hoogspanning, moest het smokkelen tussen het bezette België en het neutrale Nederland verhinderen. Vandaag is die oorlog voor de meeste noorderburen een blinde vlek in het geheugen. Aan deze zijde van de grens heeft de honderdste verjaardag de aandacht en de interesse naar een nieuw hoogtepunt gestuwd. Hij wil meer weten over die tijd. Die draad is een onvermoed verschijnsel, maar waarom is die kruimel België achter Ieper vandaag nog zo’n aantrekkingspool voor de Britten?

Ik vertel over de literaire schat die de oorlog heeft opgeleverd. De troost van schoonheid is een mooie titel in die bibliotheek. Op afstand, in tijd en ruimte, altijd zijn er verhalen verteld, van Troje tot Vietnam. De hoeveelheid dagboeken, getuigenissen, verhalen en gedichten die tussen 1914 en 1918, vaak ter plaatse, zijn geschreven, blijft onovertroffen. Aan de hand van gedichten, of louter met liederen, valt die hele oorlog te vertellen: van de drang naar avontuur en oorlogsromantiek, over ontnuchtering, ellende en ontreddering, met de fysieke en psychische menselijke brokstukken, naar verzet, humor, spot en bijtende aanklachten.

Hij bedenkt dat oorlog en literatuur een thema voor een seminarie zou kunnen worden. Met, maar ruimer dan louter die Eerste Wereldoorlog. Ik mag drie titels suggereren. Drie. En de ideeën schieten alle richtingen uit: spiegel Ieper aan Troje, presenteer de essentie als het oorlogsnieuws van vandaag. Het zaadje valt in vruchtbare aarde. Er is nog tijd om te zoeken en het te laten groeien. Wat ik ’s avonds toch doe is Siegfried Sassoon laten spreken. On Passing the New Menin Gate is voldoende om de auteur nooit meer te vergeten.

Hoe in zijn hoofd de vonken en de gensters, de mogelijkheden van zo’n thema kunnen groeien, daarover zwijgt hij. Dat is voor later. Hoe verschillend is de invulling van een oorlog in onze hoofden? Hoe is zijn blik gevormd door zijn dienstplicht? Net iets ingrijpender en spannender wanneer die zich afspeelde aan de grens met Angola en ver voorbij de spelletjes en fantasietjes meer dan eens bloederig in zijn handen terechtkwam. Opnieuw lichten zijn boeken een tipje van de sluier. Voor mij blijft het een gissen tot wanneer we ooit samen dat dekseltje zullen optillen.

Drie boeken en enkele gedichten mogen de selectie overleven. Een mensenleven is zo al te kort om die hele oorlogsbibliotheek door te lezen. Dan kunnen drie tips een massa tijd en pulp besparen. Zoals hij eerder zei: daar ben ik na mijn vijftigste te oud voor.

Er wacht nog een vol uur fietsen. Een zadel mag dan ontworpen zijn om handig te fietsen, na een dag moet zitcomfort elders gezocht worden. Aan de rand van het volgende dorp staan we tussen de verspreide woningen opnieuw stil. Even de bilspieren ontspannen. Het is zo’n dag dat alles anders loopt. Ik rijd voor de duizendste maal door die anders steeds stille straat, nu merk ik al van ver dat er een of andere actie gaande is. Een stralende jongeman komt op ons toegestapt.

Alsjeblieft, en hij overhandigt me een diepblauwe gevulde boodschappentas.

Wilt u er ook een?

Of we nu een dorp of een trans-Atlantische vlucht verder wonen, er is aan die enthousiaste jobstudent geen ontkomen aan. Het aangenaamste in de tassen is een flesje water. Maar dan met die tassen terug de fietsen op: ik hou de tas in mijn hand, hij draagt ze als een rugzak. De licht stijgende weg en de laatste brug zijn vervolgens nog iets beter voelbaar in de benen.

Onder een legerdeken zoeken twee jongens wat warmte, eerder veiligheid en vertrouwen bij elkaar dan het onzekere dat de achterbank van een Duitse legerauto kan inhouden. Die foto uit Au revoir, les enfants springt opnieuw het toeval voorbij. Net die film was ooit de sleutel die hij nodig had om de juiste toon te vinden voor Die reuk van appels.

Ik herinner me hoe er in onze correspondentie sprake was van Monsieur Lazhar, hoe hij me door te vertellen dat hij die film voor de studenten inleidde ook mij naar die film leidde. Verhalen, muziek en film blijven in de Franse sfeer: Les Choristes. Er is niet meer nodig om samen te beluisteren hoe Jean-Baptiste Maunier La Nuit zingt.

De lijst te realiseren plannen wordt er alleen maar langer door. Ooit wil hij nog liedjes schrijven. Er moet nog ergens een filmpje zijn waarop hij de clicksong zingt. Het hoeft niet altijd Beethoven zijn. Daarna waait het gesprek naar de muziek in de bergen. Ik laat hem het fragment uit de reeks Soundtrack Zuid-Afrika zien waarin de reizende musici de eindeloosheid van de Drakensbergen intrekken om daar ergens in de verlatenheid van de wereld een koorschool vol zingende jongens te bezoeken. In die school verbleef hij zelf twee jaar.

Waar loopt de grens tussen herkenning en herinnering? We hebben allebei, op dezelfde leeftijd, twee jaar op zo’n van de wereld afgesloten internaat gezeten. Ik bewaar er nog steeds een mix gemengde gevoelens aan over. Nog altijd. Ik zong niet, voor hem was het een voorwaarde. Dan moet muziek tot in je DNA zijn ingeprent. Je zou voor minder gaan componeren. Niet minder ingrijpend is wat in een veel strenger opvoedingsklimaat zo’n microscopische samenleving met je doet. De makers van Soundtrack grappen wat over de afwezige meisjes. Niet meer dan een cliché in het opzet van de reeks om via de muziek op zoek te gaan naar de toestand van de jonge Zuid-Afrikaanse democratie. Uiteraard bespelen de jongens met hun antwoord hetzelfde akkoord. Hoe die koorknapen vandaag werkelijk hun ontluikende seksualiteit beleven? Hopelijk niet met de schuldgevoelens en de brutale onderdrukking van veertig jaar geleden. Welke richting die slinger vandaag uitgaat, en wat ze daar in zo’n internaat mee aan moeten blijft een fascinerende vraag. De impact op zijn leven kan nauwelijks onderschat worden. Hij is, als volwassene, slechts tweemaal naar de school weergekeerd. De toon in zijn stem bewaart een afstand. Waar het verschil, of de overeenkomst, ligt met wat hij in Embrace geschreven heeft, alleen al om die vraag te beantwoorden is een extra bezoek nodig. Dat het een te dikke roman geworden is, zegt al wat.

Ik ga die veel sterker maken door er nog flink in te schrappen, plant hij.

De tiener Karl de Man in het boek is geen spiegelbeeld van hemzelf. Tijdens zijn verblijf op die school was hij enkele jaren jonger dan zijn hoofdpersonage. De omgeving was weliswaar een geschenk uit de hemel om er de betoverende, soms hallucinante, exploratie van lichamelijkheid te situeren. Daarbij is er een wereld van verschil tussen het Zuid-Afrika van de jaren zeventig en dat van nu. Er zijn massa’s wetten veranderd. Er gelden vandaag toen niet eens te bedenken rechten betreffende gender. De vraag is echter of op die leeftijd jongens, jong en onschuldig maar evenzeer bevreesd tot onstuimig, vandaag de hindernissen bij hun zelfontdekking, zelfontplooiing en soms zelfaanvaarding probleemloos kunnen nemen. De radicale zoektocht van Karl de Man zou nu onmogelijk met een strategische verwijdering van de school kunnen weggemoffeld worden. Sterker, je kan je nauwelijks voorstellen dat een veertienjarige die vandaag zijn leraar tot een relatie verleidt, en betrapt wordt, daarmee geen immens schandaal, wellicht zelfs met wat weerklank tot in de internationale pers, zou laten losbarsten.

Maanden nadat hij naar Johannesburg en Parys teruggekeerd was, Jean-Baptiste nog even hemels te beluisteren is, zelf waarschijnlijk met heimwee terugdenkt aan een stem die hij niet meer heeft, bedenk ik hoe Steven Almeida eenzelfde ongenadige betovering moet gehad hebben. Veel verder dan de vermelding van een verwijderde solist, meer omgeven met mysterie dan antwoorden, is Karl in zijn verhaal niet gegaan. Vanwaar het binnenpretje, de knipoog, het niet kunnen laten Steven Almeida opnieuw op te voeren in Kings of the Water?

Je hebt hem al gevonden, was zijn speelse reactie toen ik hem dat na enkele bladzijden lezen al meldde. Verder dan die opmerking is dat gesprek nooit beland. Dat wordt dus een thema om een volgende gedachtencarrousel bij te laten stilvallen.

Na een lange zomerse fietstocht hoort de ongedwongen zaligheid van een avondmaal. We drinken, na het nippen en het proeven, een Picon. Die stond hoog op mijn lijstje van te laten ontdekken smaken. Een drankje op basis van sinaasappelschillen, gentiaan en kina kan ik moeilijk een streekproduct noemen. Dat is het al evenmin aan de voet van de Rodeberg.

Ik wist niet dat jullie daar bergen hadden, was ooit zijn reactie.

Wat maakt het uit voor mijn twee tafelgasten: de Afrikaner zoon van een parkwachter die na de woestijn van New Mexico, de Mississippi en de Noorse fjorden hier op doorreis is naar Zuid-Afrika en de jongen die in Memphis zijn student zou kunnen zijn, geboren in de vruchtbare maansikkel tussen Tigris en Eufraat en ooit na een zucht Zweden hier is beland. Voor mij zijn de omzwervingen niet helemaal onbekend, voor hen samen is het een leuke insteek voor de kennismaking. Ik pendel tussen de noordzeevis in de keuken en de gesprekken aan tafel en hoor hoe ze de puzzelstukken van hun leven in elkaar passen, hoe hij vervolgens toont hoe, zo uit een seminarie geplukt, het blootleggen van rollenpatronen in de populaire cultuur tot ongeloof en verbijstering kan leiden. Ook nu aan tafel blijkt het onderzoeken van Disney’s Leeuwenkoning niet dadelijk dat wat we aan de universiteit verwachten. Net in zo’n film worden de hardnekkigste clichés en vooroordelen in de geesten van jong en oud geslepen. Achteloos, vanzelfsprekend, gedreven en genietend fileert hij het verhaaltje en raakt daarmee nog eens even de risico’s aan van de toch zo kritiekloos veronderstelde heteronormaliteit. Hoe aangenaam is het om jeugdige plannen en dromen te beluisteren. Hoe fantastisch is het om samen aan tafel de wereld tot een dorp met boeiende buren te herleiden. Ze worden alvast facebookvrienden en ik realiseer me absoluut niet welke verrassende berichten me zo nog gaan bereiken.

Kongo duikt opnieuw op in het gesprek. ED Morel tegen Leopold II en de Kongostaat valt op in mijn boekenkast. Hij vraagt of ik het leven van Roger Casement, met zijn expeditie de belangrijkste feitenleverancier voor dit dossier, ooit van naderbij bestudeerd heb. Niet via De Droom van de Kelt, de te brave, haast preutse versie van Mario Vargas Llosa! Hoe die Casement ruim honderd jaar geleden zowel in Kongo als in Peru het woud doorkruiste om het moorddadige karakter van de rubberontginning bloot te leggen. Hoe hij - daar heb je bovenop nog eens de Eerste Wereldoorlog - van de Duitse regering met de Ierse krijgsgevangen in Duitsland een regiment mocht vormen om de Ierse opstand voor te bereiden en hoe hij in 1916 door een Duitse duikboot op de Ierse kust werd gedropt. Daar stonden de Britten klaar om hem te arresteren. Hij was verraden. Hij werd voor landverraad in Londen ter dood veroordeeld en kreeg geen gratie omwille van zijn homogetinte dagboeken. Waarop de discussie losbarstte, en nog steeds woedt, of die dagboeken dan weer niet door de Britse geheime dienst vervalst waren. Na de slappe Vargas Llosa ligt dit onwaarschijnlijk leven klaar voor een straffere roman. Zo’n inhoud verzin je niet. Hij moet alleen nog even tijd vinden om het uit te schrijven. Ik ga alvast onderduiken in de Black Diaries.

De stilte van de zaterdagochtend heerst. Er hangt reeds een aangename temperatuur in de zo goed als verlaten straten van het dorp. Ik heb de broodjes en de krant gehaald. Avonturen op de Thalys beheersen de voorpagina. Enkele alerte Amerikanen hebben een aanslag in de kiem gesmoord. Hoe vreemd moet een passagier zich richting toilet begeven vooraleer ik zou denken dat ik extra op mijn hoede moet blijven omdat hij gewapend terug zou kunnen verschijnen? Als het nu eens twee dagen vroeger was gebeurd, en niet naar maar vanuit Parijs, en het ook nog eens rijtuig 19 was geweest?

Toch is het niet zo verschillend van een fietstochtje. Je kan die zeldzame pech hebben op het verkeerde moment op de foute plaats te zijn. Wat maakt dat je niet van je fiets gesleurd wordt, die ongelukkige tik niet op je neerkomt, of niet op die noodlottige trein zit? Daar verandert niemand iets aan. Waar het om draait is de keuze die we maken. Het is de voorbije dagen zijn favoriete vraag gebleken: wat deed jij? Kies je voor de positie van toeschouwer? Dat is uiteindelijk geen keuze: je laat gebeuren wat anderen doen. Er is geen verdienste wanneer het mooi is, er is evenwel een niet weg te redeneren medeplichtigheid bij onrechtvaardige keuzes. Je laat de slachtoffers in de steek. Pesters op school, pesterijen op het werk. Ik heb voorbeelden uit mijn mouw geschud.

Wat deed jij?, was steeds opnieuw zijn directe reactie.

Als die vraag na een morele gentherapie mee door je aderen stroomt, dan zal het niet moeilijk zijn om op hem, en mij en alle anderen, uiteindelijk als op een roosje de slaap der onschuldigen te laten neerdalen. Dit gaat een stap verder: niet de vrede van de onschuldigen, eerder de rust van de rechtvaardigen.

Ik zit nog alleen in de krant te lezen wanneer de bel weerklinkt. Een zeldzaamheid in de ochtend, nu ook nog eens een wekker. Ik verwelkom een goedgemutste collega met zijn handen vol Hongaarse vakantiepepers.

Kom binnen, fluister ik, er slaapt nog iemand.

Een andere opmerking die nog meer verbazing zou oproepen is moeilijk te bedenken. Drie woorden en hij herinnert zich het aangekondigde bezoek. Nog tijdens de uitleg bij de verschillende pikante en extra pikante vruchten klinken voetstappen op de trap. De bel zal hem niet gewekt hebben, het zal eerder een aansporing geweest zijn om vanuit het ochtendmijmeren op te staan. Uiteindelijk blijven er nog maar enkele uren voor het vertrek.

De terugreis uit Hongarije is al een opstap om het gezin te schetsen. Hoe handig zijn twee gemakkelijk slapende kleine kinderen tijdens zo’n autorit.

Dat was ik niet, lacht hij. Ik was drie vooraleer ik een nacht onhoorbaar doorsliep. Toen kwam mijn bezorgde moeder ’s ochtends controleren of ik niet door een leeuw was weg geroofd.

Opnieuw het verschil in plaats en tijd van waar je toevallig geboren wordt en opgroeit. Het gesprek glijdt zachtjes van nog enkele vakantiemomenten naar het weekend en het nieuwe werkjaar dat daarachter opduikt. Ik heb naar de krant en de verijdelde aanslag gewezen. Hij leest, bladert in de krant, leest nog een artikel.

Lukt dat?, vraagt mijn collega voorzichtig. Zonder van de krant op te kijken verschijnt een glimlach. Het plezier straalt van zijn gelaat. Ik vertel hoe de talen drie dagen lang over elkaar heen buitelden. Zonder in de klassieke val te trappen en te beweren dat Afrikaans toch ongeveer hetzelfde is als Nederlands: het is niet alleen handig, er is absoluut veel mogelijk, het is genieten. Iedere ontdekking, iedere toegevoegde tint die in een gesprek wordt verweven is een aangename verrijking. En ja, soms duikt er al eens een scheldwoord of een onverwachte combinatie op.

De rails liggen verlaten voor ons. Die ene trein die heen en weer pendelt is er nog niet. We zitten op de stoeltjes, uitzicht op het dorp, de haast lege uitgestrektheid van de natuur achter ons.

Mark voor de Schelde in Antwerpen

Hier wacht het afscheid. Er resten slechts de twee haltes, de overstap naar Amsterdam en daarvoor het laatste punt op zijn verlanglijstje van dit bezoek: dadelijk in het station in Antwerpen een echte wafel proeven. Dan volgen enkele bezoeken in Amsterdam en dinsdag vliegt hij naar Johannesburg om vervolgens in een huisje in Parys te gaan schrijven. Een onderkomen zonder internet of afleiding. Hij zal dagelijks een wandeling maken om mails te gaan bekijken en te versturen. Zo kunnen we contact bewaren. Ik zeg dat hij weet dat ik met af en toe een paar zinnen al tevreden bent. De trein loopt het station binnen. Onmiddellijk verlaten reizigers trein en station. Anderen stappen in, vullen de overblijvende wachttijd in de trein. We zijn snel de laatste overblijvers op het perron.

Dan ga ik maar.

Ik kijk al uit naar het volgende bezoek.

Doen we.

Hij stapt in. Nog een zwaai van achter het raampje. Ik verlaat het station via de tunnel, loop de tweehonderd meter tussen spoorlijn en snelweg in de richting van het koeientunneltje. Daar overvalt die gedachte me. Ik keer terug, spring op de trein. Verbaasd kijkt hij op.

Die kraampjes waar ze in het station wafels verkopen ... Ergens tijdens het bezoek heeft hij de opmerking gemaakt dat hij al drie maanden zonder cash geld leeft. Ik stop hem wat euro’s toe. Het zou spijtig zijn dat hij daardoor geen wafel zou kunnen proeven.

Eenvoudig gelukkig neem ik nog eens afscheid, verlaat de trein. Even later vertrekt hij.

Drie maanden later, op een zondagmiddag, staat Mahyar aan mijn deur. Ernstig. Er is wat aan de hand. We zitten stil aan tafel.

Mark is gisteren gestorven, meldt hij.

Hij schuift een facebookbericht naar me toe. Onder een portret uit Parijs: "Mark Behr RIP 1963—2015".

Foto's: Jef Boden

The post Mark Behr: een aantal herinneringen appeared first on LitNet.