Geknelde land
FA Venter
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485307273

FA Venter boekstaaf met Geknelde Land ’n geskiedskrywing byna in die eerste persoon hoewel die roman nie ’n ek-verteller het nie.

Maar jy ervaar en ontdek hierdie hoofkarakater, Rudolf, se wel en wee, aan die vooraand van die Groot Trek se begin. Die roman, wat in 1960 verskyn het, het ’n persoonlike invalshoek rakende hierdie tydperk in die Suid-Afrikaanse geskiedenis, juis hoe dit die individuele mens beïnvloed het.

Die Dreyer-gesin is hier die hoofkarakters.

Dit is fassinerend om ’n storie te lees wat reeds byna ses dekades gelede geskryf is oor ’n tydperk meer as ’n 100 jaar tevore.

Die lees van ’n boek vandag wat lank gelede al staanplek op die boekrak gekry het, gee ’n duideliker beeld van hoe dit wás.

Met die lees van Geknelde Land vandag is dit in twee opsigte so.

Eerstens is dit die tyd toe die boek verskyn het. Dit maak die deur na die die skrywer se eie raamwerk ook ’n bietjie oop.

Tweedens leer ken jy tydperke en sekere gebiede van die 19de eeu in Suid-Afrika, en dit verleen ook ’n uitsig op hoe die wêreld gelyk het, en in die jaar 1834 maak die leser kennis met die Dreyer-gesin.

Rudolf Dreyer boer op die plaas Grensplaas. Die plaas en boerwees word beeldryk weergegee, byna digterlik. Die grond, die weer, die streek. Venter het nou maar net raak beskrywings wat nié as mooiskryf afgemaak moet word nie.

Elke hoofstuk se eerste paragraaf kon eintlik die begin van die boek gewees het, want dit behou die aandag, so trek dit jou in. En lees Venter gerus vir ’n hernude woordeskat. Dis te verstane dat die skrywer (hy is in 1997 oorlede) ook ’n Hertzogpryswenner was. Hy het dit juis vir Geknelde Land tesame met ’n ander boek deur hom, Swart pelgrim, ontvang.

Geknelde Land is ook ’n boeiende storie.

Op Grensplaas word die take van boerwees vermag wanneer ’n onverwagte, ongewenste besoeker daar opdaag. Hy is ook nie ’n vreemdeling vir die Dreyers nie. Goliat Ysterbeek, “die fynste skelm aan die grens”, kom met nuus.

Die jaar 1819 is lank verby, maar tog nie vergete nie, “toe die kommando’s voor die Amatolas deur die Xhosa-falankse gesens het”. Nou is ’n aanslag te wagte. Of die inwoners van die streek Goliat se storie en bedoelings kan glo, is hulle nie seker nie, maar die vuurseine op die berge is sigbaar.

En nou het die Xhosas roers waarvoor hulle hul osse verruil het.

Die beskrywing van die Oos-Kaapse platteland roep by my talle beelde op, aangesien dit my grootwordprovinsie is en baie van hierdie dorpe aan my bekend is.

Terselfdertyd word die oopmaak van die geskienisboeke met Geknelde Land ook ’n taalkundige inspuiting, met woorde wat toe in gebruik was. Dan is daar natuurlik ook sommige woorde wat in onbruik verval het, en sommige woorde en benamings wat ’n mens nie wil noem nie.

Met die koms van televisie het die Dreyer-gesin ook in sitkamers regoor Suid-Afrika besoek afgelê.

En dit sou stellig ook in hierdie medium goed kon werk omdat dit so ’n sterk storie is. Gewis ook ontstellend en baie goed wat ’n mens raak lees by monde van sommige karakters voel taamlik ongemaklik om vandag in te neem. Die woordkeuses van sommige karakters kan ’n mens seker nie van wegkom nie, maar dit krap aan menige mens vandag.

Maar kyk verby dit. Want dit is ’n goeie, sterk verhaal dié, en op die koop toe besonder goed verwoord.

The post Geknelde land deur FA Venter: ’n resensie appeared first on LitNet.

As bydrae tot die gees rondom Mandela-dag het die Stigting vir Bemagtiging deur Afrikaans (SBA) op Vrydag 28 Julie 2017 by Artscape 35 matrikulante van verskillende skole byeengebring.

Ivor Price, tans bestuurder van sakevernuwing en spesiale projekte by Media24, het as fasiliteerder opgetree vir groepbesprekings rondom temas van oa diversiteit, leierskap, gemeenskapsbetrokkenheid en die toekoms van Suid-Afrika.

Gespreksfasiliteerder, Ivor Price, aan die woord tydens die interaktiewe gespreksessie

Die jongmense se vars, toekomsgerigte sienings het gesorg vir opwindende gesprek en die SBA glo dat die ervaring hulle ook vorentoe sal motiveer en inspireer om met vrymoedigheid as jong leiers daarop aan te dring om ’n daadwerklike bydrae binne hulle gemeenskappe te maak.

Die verrigtinge is afgesluit deur die huidige Mej Suid-Afrika, Demi-Leigh Nel-Peters, wat die leerders toegespreek het en met ’n optrede deur die Afrikaanse kletsrymkunstenaar HemelBesem.

Gespreksfasiliteerder Ivor Price, Anke Vlok (Hoërskool Montana), Mej SA 2017 Demi-Leigh Nel-Peters, Jannezene Tieras (Langeberg Sekondêre Skool), HemelBesem, Ridwhaana Jacobs (Esselenpark Sekondêre Skool) en Adin Pieters (De la Bat Skool)

Enkele reaksies van individue wat die geleentheid bygewoon het:

Ek wens ek kan weer ’n aand soos Vrydag beleef. – Adin Pieters, De la Bat Skool, Worcester

Dit was, so veel soos wat dit inspirerend was, fassinerend ook, om te sien hoe ’n klomp jongmense van verskillende agtergronde, kulture, omgewings en rasse bymekaar kan kom om ’n gemeenskaplike probleem te identifiseer en aan te spreek. Om te sien hoe n generasie wat gebore is uit die donker putte wat ons gesegregeerde voorouers gegrawe het, saam opstaan vir wat reg is en weerstaan wat verkeerd is, het werklik die gees van Mandela-dag voortgebring. – Martin du Plessis, Hugenote Hoërskool

Die hoogtepunt van die jeugforum was die gesprekke wat ons gevoer het oor watter aspekte ons dink Suid-Afrika ’n beter toekoms kan verseker. – Prudence Adonis, Bergrivier Sekondêr

Wiwe Ras-Pretoruis, Wes-Kaap se beste onderwyser 2016 verbonde aan Desmond Mpilo Tutu High, Mboweni vertel van een van haar leerders se belewenis:

Ayabonga was so gelukkig. Voel dat hy dinge beleef het wat hom verryk het, en kan nie ophou daaroor praat nie. Baie dankie aan julle vir die verskil wat julle in sy lewe gemaak het. Hy praat nou heeltyd met my in Afrikaans en klink my hy het ’n groot liefde vir ons taal ontwikkel. 

Matrikulante wat die forum bygewoon het saam met gespreksfasiliteerder Ivor Price

Hier is terugvoer van leerders wat die geleentheid bygewoon het:

Martin du Plessis
Hugenote Hoërskool, Wellington

Ek het eerlikwaar nie geweet wat om van die aand te verwag nie en was daarom nogal op my senuwees. Maar ek is onmiddellik gerusgestel toe die vriendelike gesigte van ander matrikulante my groet – ook maar net mense dieselfde as ek.

Die aand was ’n wonderlike geleentheid en ek is baie dankbaar vir die voorreg om dit te kon bywoon.

Dit was, so veel soos wat dit inspirerend was, fassinerend ook, om te sien hoe ’n klomp jongmense van verskillende agtergronde, kulture, omgewings en rasse bymekaar kan kom om ’n gemeenskaplike probleem te identifiseer en aan te spreek. Om te sien hoe ’n generasie wat gebore is uit die donker putte wat ons gesegregeerde voorouers gegrawe het, saam opstaan vir wat reg is en weerstaan wat verkeerd is, het werklik die gees van Mandela-dag voortgebring.

Ek is ’n persoon wat baie pro regverdigheid is. Daarom is die massiewe wanbalans tussen ryk en arm as gevolg van selfsugtigheid en gierigheid vir geld en mag ’n werklike doring in my vlees en ek dink ook in die vlees van die multikulturele en diverse land waarin ons woon. Daarom is ek werklik geïnspireer deur die idees, gedagtes en inisiatiewe afkomstig van ons tafelbesprekinge en breinblitssessies.

Dit is gerusstellend dat die generasies voor ons die foute kan sien wat hulle gemaak het en ’n verskil probeer maak in die toekomstige geslagte. Wat nog meer vir my gerusstellend was, was om die gretigheid en ywer te sien waarmee my generasie die probleme in hulle omgewing wil oplos en so die wêreld, stukkie vir stukkie, ’n beter plek wil maak – nie net vir ons nie, maar vir die generasies na ons ook. En ek dink dat dit werklik die motivering agter Mandela-dag is.

Adin Pieters
De la Bat Skool, Worcester

Ek is Adin Pieters van De La Bat skool in Worcester. Ek is half doof en bly in Parow Valley.

Dit was baie interessant om te sien hoe jongmense of jong kinders die wêreld sien. En dat hulle ook idees het vir ’n oplossing vir ons land.

Die jongmense verstaan hoekom die mense nou so lewe en ek was verbaas dat daar iemand is wat gesê het: "Ons jongmense is nie gebore onder rassisme nie."

Baie van die mense probeer nou om ’n dooie koei uit die sloot uit te grawe.

Jongmense is nie tussen rassisme gebore nie, en hulle sien ander jongmense nie vas aan hulle vel nie. Jongmense kyk baie in hoe die persoon is en gee nie om van watter ras die persoon is nie.

’n Paar van die jong kinders se ouers is rasbewus en probeer hulle kinders weg hou van die ander rasse. Maar die kinders sal nie hulle ouers se opinie volg nie, want dit is nie wat hulle sien nie.

Vir my voel dit dat jongmense die lewe van vandag verstaan omdat hulle weet wat in die geskiedenis gebeur het tussen die apartheidtye.

Die antwoorde wat ons kinders gegee het op die vraag "Suid-Afrika maak my kwaad ..." was baie oor rasse en samelewing wat ons jongmense in Suid-Afrika sien.

Ons raak ook kwaad vir wat in die politiek gebeur. Alles wat daar gebeur, is nie net om ons land te beskerm nie, dit is meer dat die leiers net hulle kulture beskerm.

Leiers van Suid Afrika het ook ’n groot invloed op Suid-Afrika, want hulle dink nie aan hulle land nie, net aan hulleself en hulle eie ras of kultuur. ’n Swart leier sal byvoorbeeld nooit ’n wit persoon se voorstel aanvaar nie, want hy/sy is rassis.

Dit werk nie so nie, want alle mense in Suid-Afrika het idees hoe om die land te kan verbeter. Nie net swart mense nie of nie net wit mense nie – almal kan. Dit maak nie saak of die persoon wit of swart of bruin of geel in nie, almal kan.

Ons hoop vir suid-afrika is dat die verlede in die verlede sal bly ...

En dat ons die toekoms beter sal maak.

Anneen Uys
Curro Langebaan

Nelson Mandela is die Suid-Afrikaanse simbool vir vrede en barmhartigheid. Meng dit met ’n paar ure en ’n bietjie gees en jy het ’n wenresep vir ’n toekoms so helder soos ons reënboognasie. Mandela-dag is vir my ’n dag waarop ek tyd neem om regtig te fokus op my medemens en sy behoeftes. Dit is ook nie net beperk tot Mandela-dag self nie, maar deur die hele jaar.

Die SBA het al my verwagtinge oortref deur ’n fantastiese aand te reël vir jong leiers in ons land. Ivor Price het op ’n kreatiewe manier ons almal se koppe aan die dink gesit oor die toekoms van Suid-Afrika. Jy leer nuwe mense ken, kom nuwe uitdagings teë en geniet wonderlike gassprekers wat waarlik rolmodelle is.

Rolmodelle is beslis nodig in vandag se tyd. My ma sê altyd daar bestaan nie so iets soos slegte kinders nie, net slegte ouers. Die jeug van vandag het nie mense om na op te kyk nie; ons land se leiers inkluis. Ons kort meer rolmodelle om kinders op ’n positiewe wyse te beïnvloed, leer en inspireer.

Drie dinge wat ek glo ons jeug nodig het vir ’n beter toekoms is positiwiteit, geloof en medemenslikheid. Ons land is pragtig. Ons het tonne hulpbronne, beeldskone strande en natuurreservate. Ons fokus so op die negatiewe houdings van ons ouers/leiers dat ons vergeet in watter mooi land ons bly. Deur gefokus te bly op die beloftes en die plan van God vir ons lewens sal al die ander dinge in plek val. Laastens moet ons leer om onsself in mekaar se skoene te plaas. Ons hoef nie met mekaar saam te stem nie, maar om tot ’n ooreenkoms/oplossing te kom moet ons mekaar se standpunte verstaan.

Besluit vandag waar jy môre wil wees en vergeet van die verlede.

Anke Vlok
Hoërskool Montana, Worcester

Madiba – wêreldberoemde ikoon, rolmodel vir jonk en oud en vader van ons trotse reënboognasie. Wat beteken reënboognasie? Dit verwys na ons land se diversiteit van natuur, ras en kultuur, maar meer as dit getuig dit van die beloftes van eenheid, gelykheid en ’n nuwe begin wat Suid-Afrika vir almal bied.

Vandag, meer as 23 jaar na ons land se eerste demokratiese verkiesing, word dié beloftes dikwels onvervuld gelaat. Mandela-dag is daar om ons te herinner aan die verlede en die ideale waarvoor daar gewerk is, sodat die drome van reuse soos mnr Mandela, ’n realiteit vir Suid-Afrikaners vandag kan wees. Mandela-dag is daar om jong leiers te inspireer en ons te herinner aan die opofferinge wat gemaak is deur generasies voor ons sodat ons as jeug, ongeag kleur of kultuur, in harmonie met mekaar kan leef.

Ek moet bieg, ek het ’n stokstywe, formele konferensie verwag toe ek ingelig is van die SBA-jeugforum ter ere van mnr Mandela waar ek my skool moet verteenwoordig. Die forum was egter baie ontspanne en die leerders wat daar was, kon gemaklik wees en gesels oor ons land se probleme, behoeftes en die toekoms van ons land.

Een van die onderwerpe wat by die forum deur HemelBesem aangespreek is, is rolmodelle en hoe plaaslike rolmodelle van kardinale belang is, aangesien hulle ons definisies van sukses beïnvloed. Goeie rolmodelle inspireer jongmense om aktief as burgers deel te neem. Rolmodelle kan strek van parlementslede en Suid-Afrikaanse vermaaklikheidspersoonlikhede tot onderwysers en familielede, met mnr Mandela as die vernaamste voorbeeld van ’n goeie rolmodel vir die jeug van Suid-Afrika. Rolmodelle vorm ons op maniere wat moeilik is om te beskryf. ’n Rolmodel is iemand na wie jy opkyk en soos wie jy streef om te wees. Ons as jeug móét rolmodelle in ons eie gemeenskap en ons eie land hê na wie ons kan opkyk, anders gaan vaderlandsliefde onder die nuwe generasie, die toekomstige leiers, verlore gaan.

Na afloop van die besprekings is daar vasgestel dat onderwys ’n groot rol speel daarin om ’n beter toekoms vir die jeug van Suid-Afrika te verseker, want skool is waar jy jouself begin ontdek. As jy die wêreld instap sonder ’n goeie opvoeding, begin jy alreeds met ’n agterstand. ’n Opgevoede nasie kan ingeligte besluite neem en Suid-Afrika se koers bepaal om ’n blink toekoms vir elkeen te verseker.

Ivor Price, Corné Pedro (Skurweberg Sekondêre Skool), Renata Booisen (Clanwilliam Sekondêre Skool), Mej SA Demi-Leigh Nel-Peters, HemelBesem, Nicole Joubert (Hoërskool Graafwater), en Riana Mostert (Citrusdal Akademie)

Brian-Lee Cupido
Rusthof Sekondêre Skool, Strand

Die Nelson Mandela-dag-viering op 18 Julie is ons manier om ’n reus van ’n man te vereer vir sy bydrae tot die wêreld en sy visie wat hy gedeel het met die mensdom. Hy het die wêreld verander met wat hy geglo het, en ek glo die doel van Mandela-dag is om ons te herinner dat ons moet strewe om die wêreld te beïnvloed. Soos Nelson dit sy lewensdoel gemaak het vir die verbetering van ander se lewens ten koste van sy eie beteken dit vir my ek moet lewe om ander persone se lewens beter te maak.

My verwagting van die SBA-jeugforum was om myself in ’n omgewing te vind waar ek sal omring word deur persone van dieselfde denke met betrekking tot politieke, sosiale welsyn en ekonomiese kwessies van Suid-Afrika, so ook die wêreld. Om nie net probleme raak te sien nie, maar eerder werksame oplossings te vind vir die kwessies. En ook om die positiewe ontwikkeling van Suid-Afrika raak te sien en die mooi toekoms.

My ervaring van die jeugforum sal ek beskryf as insiggewend, want dit het my as jong volwassene en toekomstige leier ’n nuwe perspektief omtrent dinge gegee. Die sprekers het geïnspireer deur hulle lewenstories en ervarings en het my laat besef dat ek ook ’n lig kan wees vir ander en dat ek my rolmodelle om my moet waarneem.

Ek glo werklik rolmodelle is nodig in ons land om burgers te inspireer om aktief deel te wees in gemeenskapswerk. Hierdie ikone is nodig om burgers te motiveer en die moed te gee om te doen wat van hulle verwag word.

Vir Suid-Afrika om ’n beter toekoms vir die jeug te verseker sal ons eerstens beter politieke leiers nodig het en ook die land se visies en waardes moet ontleed. Ons sal meer moet fokus op opvoeding, wetstoepassing en ons Grondwet. Ons leiers moet meer “selfloos” word en aandag gee aan die welvaart van ons land se burgers en hulle ontwikkeling.

As jongmens sal ek die leier wil word wat ek graag sou wou hê. Ek glo deur dit sal ek ’n groot bydrae kan maak tot ons die land se ontwikkeling. Ons sal Suid-Afrika beter maak soos Mandela as ons besef ons is ’n eenheid.

Christiaan Burger

Hoërskool DF Malan

Mandela-dag is die geleentheid vir alle Suid-Afrikaners om die ongelooflike nalatenskap van Nelson Mandela, wat 67 jaar van sy lewe gewy het aan menslike geregtigheid, te vier. Op die dag verenig landsburgers om elk vir 67 minute ’n positiewe verskil in hulle gemeenskappe te maak.

Suid-Afrikaners het vandag ’n baie groot uitdaging, met ’n negatiewe verandering in ekonomiese klimaat, armoede wat groei, werkloosheid wat veral onder die jeug toeneem en die welvaartgaping wat vergroot, wat die alledaagse lewe al hoe moeiliker maak. Suid-Afrika is afhanklik van sy jeug om die katalisator te wees om Suid-Afrika positief vorentoe te neem. Gevolglik is die jeug afhanklik van navolgenswaardige rolmodelle.

Die SBA het ter ere van Mandela-dag ’n jeugforum aangebied waar ons die geleentheid gekry het om dié kwessies waarmee Suid-Afrika gekonfronteer word, te bespreek. Nelson Mandela sal altyd die grootste rolmodel vir Suid-Afrikaners wees en selfs internasionaal dien sy nagedagtenis as inspirasie.

Suid-Afrika se jeug benodig rigtingwysers en geleenthede om ’n konkrete bewuswording van Nelson Mandela se ideale en visie te ervaar. Die SBA speel onteenseglik só ’n rol. Die sprekers by dié geleentheid het my beïndruk, veral HemelBesem, wat ek sien as ’n invloedryke figuur en rolmodel met wie die jeug hulle kan vereenselwig.

Henronita Kupido
Groenberg Sekondêre Skool, Grabouw

Mandela-dag is die dag waarop Suid-Afrikaners regoor die land aangemoedig word om 67 minute van hul tyd aan ’n goeie daad te spandeer wat ten doel het om oudpresident Nelson Mandela se lewe te vier. Vir my beteken hierdie dag baie, want daar is ongelooflik baie maniere om terug te gee en niks terug te verwag nie.

Ek het ’n asemrowende ervaring van die SBA-jeugforum ter ere van Mandela beleef. Dit was ’n wonderlike geleentheid wat aan my gebied was. Ek is besonder dankbaar om deel te kan wees van die SBA.

Suid-Afrika het nou ’n besonderse soort leierskap en rolmodelle nodig om die ongelooflike potensiaal van die land te help ontgin asook ’n beter toekoms vir die jeug te verseker. Sterk leiers is van die grootste belang, want ’n mens kan nie ander lei indien jy nie oor die vermoë beskik is om jouself te lei nie. Leiers soos Mandela is nou dringend nodig in ons land. Na sy dood het die persepsie hier ontstaan dat die land erosie van leierskap ervaar. Die ander belangrike eienskap wat benodig word is vertroue, goeie waardes en jy moet bereid wees om opofferings te maak. Die agteruitgang van ons land is kommerwekkend en ons as môre se leiers moet ons stemme dik maak en verantwoordelikheid neem vir die toekoms. Ons is die reënbooggenerasie. Na die storm is daar altyd lig.

Vir seker is die doel om elke dag van jou lewe iets goed vir iemand anders te doen. Jy moet altyd trots wees op jou land. Ons moet mekaar se hande neem, mekaar ondersteun en moet nooit moed opgee nie.

Ons is die toekoms van Suid-Afrika.

Foto's: Stephen Fourie

The post Mandela-dag 2017: SBA-jeugleiersforum appeared first on LitNet.

The post Op die vingerpunte van die heelal deur René Bohnen: boekbekendstelling appeared first on LitNet.

Glo jy in die voorsienigheid? Dink jy dit is bloot wrang ironie? Hoekom sou hierdie saak juis op 14 Augustus op die hofrol geplaas word?

Is dit dalk die wispelturige wil van Alice in Wonderland? Sy word later aangehaal.

Op 14 Augustus 1875 is die Genootskap van Regte Afrikaners (GRA) gestig. Een van hulle bekommernisse was dat die werkersklas nie meer die formele Nederlands van die Bybel kon verstaan nie. Hoekom nie liewer oorskakel na die nuwer, omgangstaal, Afrikaans, nie?

10:00 Hof 11

Op 14 Augustus 2017 in Hof 11 staan die bokse hoog gepak. Die saak is geskeduleer vir drie dae, maar die leeswerk gaan baie weke neem om deur te werk.

In die regterkantste hoek staan Jan Heunis. Sy golwende wit hare bo die swart toga en wit beffie laat ’n mens dink aan die dae toe advokate pruike gedra het om te lyk soos hy.

Jan Heunis (regs)

Links sit twee advokate en twee prokureurs vir die universiteit.

Die deur gaan oop en die hofordonnans fluister iets. “Half an hour” is hoorbaar.

Ons wag.

Van naaste aan die kamera tot die verste: Philip Spies, Ebbe Dommisse, Hermann en Annette Giliomee, Pienkes du Plessis, François Henning en Bernard Pieters.

’n PEN-selfie. Van links na regs: Kerneels Breytenbach, voorsitter van PEN Afrikaans, Danie Marais, bestuurder van PEN Afrikaans, en Izak de Vries, bestuurslid.

Die Burger (naaste aan die kamera) en kykNET het mediaverteenwoordigers gestuur.

10:30 Hof 11

Die hofordonnans vra almal om af te beweeg na Hof 6.

Die bokse word op trollies gepak. Die spanne kom in beweging.

Die een trollie se bokse kom in Hof 6 aan.

Die bokse word vir die twee regters gepak.

10:45 Hof 6

Alles is in posisie. Die bokse staan hoog gestapel.

Die ordonnans kom in. “All rise!”

Almal staan op.

Regters Savage en Dlodlo stap in. Hulle knik. Almal gaan sit.

Die saak word in Afrikaans deur die ordonnans aan die hof voorgehou.

Regter Dlodlo maak verskoning vir die oponthoud, maar sê hierdie saak was té belangrik om in die kleiner hofsaal aangehoor te word. Aangesien daar ’n vertraging was, sal hulle nie teetyd neem nie, sê hy.

Jan Heunis gaan staan op agter die klein kateder wat sy junior neergesit het.

“Wag!” sê regter Dlodlo. “Ek kan jou nie sien nie.”

Die bokse word geskuif. Hulle val af. Hulle word opgetel.

Toe is die hof reg.

Jan Heunis begin sy betoog. Regter Dlodlo is steeds byna onsigbaar agter die bokse.

Jan Heunis staan op en dadelik haal hy ’n artikel uit LitNet aan:

The question I want to put to the people who conceived of the current language policy at SU is this: Why would one purposefully close off the avenue for the creative correction of past crimes in our language and culture? Why would one ever again want to punish the tongue that has already once been partly cut off? Why not create, right in the heart of the place where the apartheid masters cooked up their exclusivist racist agenda, a specific space for the exact opposite agenda, for the chance to retake the cultural project of Afrikaans, but this time on an entirely new politically progressive, ethical and inclusive basis? 

Dit is die woorde van Marlene van Niekerk.

Heunis het direk daarna vir Sonja Loots aangehaal, toe ook Breyten Breytenbach en Marié Heese. Ook Mercy Kannemeyer se video word betrek. Dit is prominente mense in die Afrikaanse letterkunde wat vra dat na veeltaligheid gekyk moet word.

Xhosa word aangeraak. Waarom word daar nie saamgewerk met ander universiteite nie? Waarom word nie verseker dat ook Xhosa ’n volle, akademiese taal by die US word nie?

Daarna beweeg Heunis deur verskeie artikels in die Grondwet en die Wet op Hoër Onderwys. Hy laat die hof verstaan dat Afrikaans en alle ander inheemse tale die reg het om op tersiêre vlak te blom.

“Words have meaning!” sê Heunis na aanleiding van die kinderboek Alice in Wonderland.

As dit waar is wat Alice sê, dan moet ons die mooi ideale van die Grondwet lees teen die universitêre landskap soos dit tans daar uitsien, verklaar hy. Daar is 24 universiteite in die land. Nie een is meer Afrikaans nie. Op die Potchefstroom-kampus word Afrikaans nog parallel met Engels gebruik. Elders is Afrikaans glad nie meer ’n voertaal nie.

In die Wes-Kaap is daar vier universiteite. Drie is reeds Engels. Nou het ook Stellenbosch Engels geword. Meer as 49% van die Wes-Kaap se inwoners is Afrikaans-moedertaalsprekers.

Heunis verander taktiek. Die statute van die US sê dat net die Raad ’n taalbeleid kan verander. Daar was geen versoek van die Raad om ’n nuwe taalbeleid op te stel nie, sê hy.

Toe klim hy in stellings in wat deur die bestuur van die universiteit gemaak is. Vir Heunis is dit duidelik dat die nuwe beleid, wat Engels onomwonde as die voertaal van die universiteit stel, daargestel is om Open Stellenbosch te plesier.

Stap vir stap ontleed hy uitsprake van die rektor en sy bestuur. In openbare forums word veeltaligheid bespreek, maar terwyl daar vir die groter gehoor gespeel word, werk die bestuur na Engels. Heunis haal selfs verklarings aan waar ’n lid van die bestuur toegee dat die taalbeleid met Open Stellenbosch bespreek is en dat hulle konsensus daaroor bereik het.

Wat van die ander groepe? vra Heunis. Hy haal oproepe aan van die verkose studenteraad vir ’n veeltalige universiteit waar Engels en Afrikaans parallel gebruik word.

Dit is hoekom hy hier is, sê Heunis, wat pro amico optree. Waar is die navorsing wat gedoen is oor hierdie taalbeleid? Om so ’n ingrypende verandering te weeg te bring, sou hy verskeie navorsingsartikels verwag het van ’n universiteit.

Heunis haal toe ook Nelson Mandela aan wat ’n eredoktorsgraad van die US ontvang het. Volgens Mandela sou daar plek moes wees vir minstens een Afrikaanse universiteit in die land. “Dit is nie eens wat ons vra nie,” verklaar Heunis. “Ons vra bloot dat Afrikaans en Engels gelyke regte het aan die US!”

*

Die saak is op die hofrol van 14–16 Augustus 2017.

Volg die Universiteitseminaar op LitNet:

The post 14 Augustus 2017: Gelyke kanse vs die Universiteit Stellenbosch appeared first on LitNet.

Losing the plot: crime, reality, and fiction in postapartheid writing
Leon de Kock
Publisher: Wits University Press
ISBN: 9781868149643

Crime in our time

Because if poetry transports one to the heavens, crime novels plunge you into the way life really is; they dirty your hands and blacken your face the way coal stains engine stokers on trains in the South, where I was born.

 – Pablo Neruda, in Roberto Ampuero, The neruda case

In the introduction to Losing the plot, Leon de Kock observes that his new book gives a version, rather than an encyclopedic account of South African literary production after apartheid. The field, he suggests, should be viewed as a hologram from which different patterns will emerge depending on how it is tilted and scrutinized. Such caveats are always appropriate: coverage is not only an impossible ideal, but one that presumes a static object; forceful selective readings are more useful than dutiful surveys and compressed summaries (unless one is in the unfortunate position of studying for an exam). But despite his disclaimer, De Kock’s work is ambitious. For what is at stake in this book is not “literature”, but “writing”: a larger object than “literature” and, arguably, a more exciting and politically revealing one.

Before I cracked its covers, I did wonder whether De Kock’s focus on crime might not narrow the implications of the study, and, yes, whether the topic was not an excuse for scholarly indulgence in a fun reading list of fast-paced popular fiction. To be sure, the book does, at one point, rehearse the familiar critical debates about the emergence and popularity of crime fiction in South Africa, and it treats books like Deon Meyer’s The heart of the hunter, Angela Mokholwa’s Black widow society, and Roger Smith’s Mixed blood with something of a fan’s verve. But the overall conception of “crime writing” here is broad: it includes any writing that is energized by a forensic impulse – by an attempt to “get the facts”. De Kock also absorbs from Jean and John Comaroff’s important work a powerful understanding of the significance of crime and criminality in late modernity. If, as Durkheim has argued, crime has always been indispensible to the demonstration of state sovereignty, it has become so much more visible and fraught in a situation where it is difficult to distinguish legality from illegality (never an easy matter in South Africa), wealth management from money laundering, and governance from theft. Crime, in other words, has profound political and epistemological ramifications, which are both under scrutiny here.

In a context where such fundamental definitional boundaries have become fuzzy, it makes sense that generic boundaries should do so as well, and one of the contributions of this book is the way it demonstrates that the distinction between non-fiction and imaginative writing, popular and political writing, and high culture and mass-mediated culture is not all that easily drawn. The remapping of the field that results is salutary. De Kock may be right, I fear, that “SA Lit” has become a small, somewhat provincial academic concern, now that international interest in the early transition and the TRC has waned. A PhD candidate with an interest in the field would have to make some noises about the “Global Anglophone” to be viable on the US job market these days. So, De Kock’s expansion of the range of significant texts beyond those usually surveyed (the work of the “big five”: Gordimer, Coetzee, Wicomb, Mda and Vladislavic) is welcome. So, too, are his efforts throughout the book to yoke South African concerns with Euro-American critical debates, in his references, for instance, to David Shields (on reality hunger), Paul Virilio (on the new media dromosphere), Mark Seltzer (on wound culture), Michael Warner (on publics and counter publics), and Sharon Marcus and Stephen Best (on surface reading). I am happy, though, that this book does not share the obsession with the circulation of texts and generic forms that characterizes many recent studies of “global” or world literature. For, though De Kock is interested – sporadically – in markets, Losing the plot is not a work of literary sociology; it rather delivers (at times) a kind of political formalism. De Kock writes, first and foremost, because he shares what I want to call the patriotic concerns of the writers he discusses: a need to understand what has happened in South Africa since 1990, why our rainbow nation dreams faded so quickly, and what the hell is going on in a polity that is not only objectively confusing in its polyculturalism, but also subject to competing regimes of information and disinformation. (The escalating harassment of journalists and the nefarious interventions of the Bell Pottinger public relations film are but the latest and most shocking symptoms of this distressing cognitive situation.)

It is true, of course, that a certain precariousness has become a global condition. “We have lost the handrails of stories,” as Anna Tsing so beautifully puts it in The mushroom at the end of the world. And South Africa, “tainted by the more general rot of a neoliberal world order of hypercapitalism”, De Kock insists, can no longer claim any exceptional status. But it is also true that this generalized “plot loss”, as he terms this epistemological condition, is felt with particular intensity in South Africa. The events of 1994 were truly epochal, he rightly insists, and the derailing of the teleological story of the rainbow nation’s liberation therefore felt so catastrophic as to reek of betrayal – indeed, of outright robbery. This perception has only intensified since the book’s publication, as the evidence of wide-scale malfeasance on the part of the president and his henchmen, lackeys and enablers continues daily to mount.

Now, I spoke earlier about the book as interested in the politics of form. I see this in De Kock’s intriguing assertion that the condition of “plot loss” has elicited two opposing responses: underplotting (in high art forms) and overplotting (in genre fiction). What I like here is the lack of interest in any value judgment: the overplotting of crime fiction and the underplotting of serious literary fiction are taken to be what Fredric Jameson might call “twin and dialectically related responses” to a historical moment – a contradictory one, where hope and despair, idealism and disillusion, nationalism and neoliberal forms of transnationalism are equally in play. It is a moment in which realism of the old sort (which, for Jameson – and Lukács before him – always involves the capacity to discern developments, historical trajectories and emergent patterns) is unavailable; yet, the need to confront “reality” is urgent. It is interesting, then, from a formal point of view that De Kock should suggest in Chapter 3 that contemporary crime writing assumes the quality of the frontier adventures (notably, a pre-novelistic form): its task is to discover whether the unchartered land out there is at all habitable. This is very different from the modus operandi of the realist novel, which, as Roland Barthes’s delightful annotations of Balzac have taught us, can rely on a referential code, a received typology that enables the author to refer confidently to a character as “one of those”. Such a pre-scripted code is not available in South Africa today – if it ever was, for all the earlier predominance of the liberal realist novel.

What these reflections suggest is that any contemplation of “reality” (the most arresting and trickiest term, for my money, in De Kock’s title) also requires a reflection on temporality – on how South Africans, writers and citizens, have imagined the relationship between past, present and future. After all, “plot” is a pattern imposed on the unfolding of events, and its loss (as David Scott has argued so persuasively in Omens of adversity) occasions a heightened alertness to the particular qualities and affective valences of our collective experience of time. It is fitting, therefore, that in the introduction and elsewhere in the book, De Kock should offer an overview of the various periodizing terms that have emerged over the last three decades, including “postapartheid”, “post-antipartheid”, “post-postapartheid” and “post-transition”. While paying respectful attention to the nuances of these terms and the reasons why critics have proposed them, De Kock is firm in his insistence that “transition” remains the crucial term for us. I think he is absolutely right in this respect. To be sure, the triumphal, winning-nation story has met with skeptical counter-discourses since the Mbeki presidency, but that does not mean we are “post” anything; nor does it diminish the fact that we are constantly and inevitably pondering the relationship between the old and the new. In the course of the book De Kock therefore, returns to two rather dark meditations on the idea of “transition”, which we have perhaps forgotten too soon. One is Grant Farred’s introduction to the special issue of South Atlantic quarterly, entitled After the thrill is gone: ten years of democracy in South Africa (2004). What De Kock homes in on here is Farred’s observation that the new democracy yielded not a teleological fulfilment of dreams, but rather a peculiar double temporality: “the new nomos of the South African earth is haunted by the old nomos,” Farred declares, and this yields a double vision, alternatively cyclopean and bifurcated. The other intervention De Kock favours is Ashraf Jamal’s irreverent Predicaments of culture in South Africa (2005). What draws De Kock to this book is not only Jamal’s deployment of Hal Foster’s term “future anterior” (suggesting a mode of living in the ruins of the past’s future), but also his mocking critique of earlier optimistic interpretations of South African literature as yielding to a democratic state of play. In Jamal’s view, such interpretations emplot events with a narrative clarity (“see where we have come from; see where we now are; see where we are going”) that now seems quite delusional. In other words, these early sunny interpretations skate over the epistemological concerns that are central to Losing the plot: to the problematic “reality” of the title. The term de Kock himself eventually settles on to describe the uncanny imbrication of past and present that these critics evoke is “mash-up” – and the term’s implications of both mixture and violence, of a polyglot, polyrhythmic “pulpiness” are very much intended. Pulpy fictions, pulpy times. I like it.

Would I have wanted anything to be done differently? Well, I would probably have urged De Kock to cut the close reading of Steinberg’s The number in the introduction, and replace it with parts or the whole of Chapter 4, where he usefully lays out the broad trajectory or “metanarrative” of post-apartheid literary criticism. (Interesting, this, since the work is mainly about the invalidation of national metanarratives.) But I find the book stimulating as it is, with its lively descriptions and effective juxtaposition of texts. I would commend here Chapter 3, where Krog’s Begging to be black, Steinberg’s Midlands, and Bloom’s Ways of staying are read in together; and Chapter 6, where Gevisser’s Lost and found in Johannesburg, Mzilikazi wa Afrika’s Nothing left to steal, and Greg Marinovitch’s heartbreaking reporting on the Marikana massacre form another surprising triad. I also very much like the line-up of texts in the final chapter, especially the way it opens with a wholly persuasive reading of Vladislavic’s Double negative and closes with reflections on Imraan Coovadia’s excellent Tales of the metric system, both of which, as De Kock perceptively points out, deal with the problematic clarity of unilinear historical narratives by offering a series of disparate but revealing moments that might bring to view “the true nature of the ‘real’”.

While I learned much from the entirety of Losing the plot, I would single out the two closing chapters as the most indispensible, especially in the way they address some probing questions to all of us who read. The penultimate chapter makes the crucial observation that South Africa’s transition to democracy coincided not only with the fall of the Soviet Union (a point that is often made), but also with the rise of the social media, which has created an entirely new context of reception, new publics and counter publics. The result is what De Kock (after Mark Seltzer) terms a “wound culture”. This can be defined as an affective configuration (Seltzer calls it a “pathological public sphere”) sponsored by the media, when violent events become generative social mechanisms, allowing identities and publics to form through identification with victims and eliciting collective feelings akin to the catharsis so long associated only with literature. A key event in South Africa’s wound culture is, of course, the Marikana massacre about which De Kock asks, “What is more urgent, ‘reimagining’ the event, or finding out the deliberately obscured facts behind this catastrophe?” Sjoe.

This kind of disconcerting question also drives the final chapter. Here, De Kock reviews with admirable brevity some of the defining literary works of the last two decades (Double negative, The quiet violence of dreams, Welcome to our Hillbrow, Zoo city, Nineveh and Tales of the metric system), acknowledging their effective suturing of invention and social data, of the visual and the verbal, and of global genres and local specificities. But more important than all this literary analysis is, ultimately, the chapter’s honest contemplation of contemporary contexts of reception. De Kock makes the irrefutable observation that even those of us who take literature seriously find ourselves anxiously scrutinizing the breaking news, to the point where the time we have to spend reading fiction is significantly diminished. So, how do we read in these precarious and impatient times? And how do we write? In the past, authors often worried about the appropriate form in which to write about South Africa (Coetzee’s anguished reflections on the relation between the novel and the pressing demands of history immediately come to mind). But now, the worries besetting authors today are even more strenuous. In the violent and illegible terrain of the present, one may well ask whether literature is a viable enterprise at all. What does one write “in a country where you couldn’t make this shit up” (as Rian Malan so memorably phrases it)?

As I read it, this book does not despair for literature – and even less so for writing. But it insists that it is all the more important, in our dark and confusing times, that stories “get it right”. And De Kock, it seems to me, gets much right in Losing the plot. His preoccupations seem all the more relevant as we try to untangle the dense web of corruption in South Africa, decipher the shifty nonsense emerging from the White House, strive diligently to differentiate news from fake news, and find ways of living in a murky world in which states have become indistinguishable from criminal enterprises and politicians from racketeers. It is refreshing to read an academic book not written for the purposes of advancement and credentialing, but because it has something pressing to say.

Rita Barnard, University of Pennsylvania and University of the Western Cape

The post Losing the plot: crime, reality, and fiction in postapartheid writing by Leon de Kock: book review appeared first on LitNet.

Apartheid: Britain's bastard child
Hélène Opperman Lewis
Uitgewer: Reach
ISBN: 9780620702232

Die titel van die boek lewer die heel eerste dilemma vir die voornemende leser. Die omslagfoto van ’n uitgeteerde kaal kind met ’n geweer in die hand word as “a starved Boer boy” beskryf en is deur Reach Publishers ontwerp. Onder die opskrif Apartheid, Britain’s Bastard Child is hierdie omslag grusaam sensasioneel. Waarskynlik sal die boek ook om hierdie prikkelende redes gelees wil word.

Opperman Lewis skryf dat die boek geskryf is in ’n poging om te begryp watter sielkundige faktore ’n dominante rol gespeel het in die Afrikaners se 1948-besluit om apartheid in te stel. Iets wat sy dan as “a fatal choice of radical and humiliating race segregation” bestempel.

As ’n sielkundige wat in die psigogeskiedenis begin belangstel het, het Opperman Lewis 15 jaar se navorsing in ’n teks van 465 bladsye met ’n indrukwekkende bronnelys, geskryf. Haar oorsig strek van 1795 tot 1948.

Ondanks die skrywer se wye leeswerk dring haar vooropgestelde motief soms verstommend op. Sy erken in haar outeursnota: “[T]alking about and confronting English humiliation of the Afrikaner was not ‘the done thing’ [...] [B]y writing about it, I was now exposing and challenging an old ingrained and unspoken orthodoxy; one that is unacknowledged and still practiced by many.”

Daaropvolgens neem sy ’n historiese vlug oor die vir haar Britse veragting vir die Afrikaners met as haar eerste sondaar die ou reisigerskrywer John Barrow. Met die publikasie van sy Travels was dit, volgens haar, ’n “bestselling catalogue of Boer cruelty and backwardness”. Sy sou ook die sendelinge John Philip en David Livingstone as Afrikaner-haters bestempel.

Sekerlik kon sy met reg verwys na haar sprakelose gevoel van onwerklikheid met Allister Sparks se verwysing in sy boek The mind of South Africa (1991): “[H]aving been lost in Africa for a century and a half and become the most backward fragment of European civilization on earth, the Afrikaners were suddenly confronted on their Arcadian frontier by the world’s most modern society.”

Dan moet die leser ook vra hoe, histories gesproke, en sonder gevallestudies, die skrywer se volgende waarneming geldig is: “After the war, an indifferent English majority continued to publicly humiliate the destitute Afrikaners, while denying the horrors of the camps.” Sy som die paranoia wat dan onder die Afrikaners sou ontstaan dat “suspicion about the ‘English’, at times bordering on the paranoid, prevailed. This suspicion extended to the Roomse gevaar (Catholic threat), die internasionale geldmag (capitalists), swart gevaar (black threat), and eventually, rooi gevaar (communists).”

Opperman Lewis glo ook dat die simboliese Ossewa Trek in 1938 ’n belangrike simbool geword het, ’n psigiese opvangplek vir die Afrikaners se gefragmenteerde selfbewussyn. Ook, voeg sy dan by, het die Afrikaners gesoek na identiteit vir ’n gekose glorie.

Die leser kan met reg soms wonder of die skrywer se byltjie teen die Britte nie te skerp is nie, dat sy aandadig word aan die eeue oue pejoratiewe beskrywing van Brittanje as “Perfidious Albion”. So meld Opperman Lewis baie gevalle waar rassisme onder Britse beheer beoefen is, soos die treinsegregasie in Natal in 1877 en later in die Kaapprovinsie in 1893. Sy argumenteer onder meer dat generaal Hertzog se pleidooi vir segregasie gegrond was op die vrees vir oorlewing, en dat daarom, in haar woorde, “history overtook Afrikaners and they moved from being the victim to being the villain”.

Hierdie omvattende, dikwels frustrerende manuskrip kan egter nie summier afgewys word nie. Opperman Lewis vee wyd oor die geskiedenis met baie interessante verwysings, aanhalings, en weliswaar gevolgtrekkings waaroor die leser soms self goed sal wil nadink.

Op die keper dwing hierdie teks ’n nuuskierigheid oor die sg psigogeskiedenis en die ondersoek na ’n verskynsel soos apartheid. Opperman Lewis verwys wel na die teoretiese psigogeskiedkundige Peter Loewenstein se teorie: “Psychohistory is oriented to dynamic psychology in which the present reality interacts at all times with and is related to the personal and social past of the person in the unconscious.”

Is hierdie uiteensetting ’n uitdaging vir verdere, miskien meer eietydse ondersoek na die twee gebiede geskiedenis en die psigologie, veral die invloed wat ons eie apartheidsverlede op ons huidige gedrag het?

Lees ook:

Apartheid: Britain’s bastard child by Hélène Opperman Lewis: book review Vicki Trowler Books and writers "I came to this book interested in inter-/transgenerational trauma, as a South African, and read it as a case study of the Afrikaner as a particular case of such trauma. I left unconvinced, which is a pity."

Apartheid: Britain’s bastard child, an interview with Hélène Opperman Lewis Herman Lategan, Hélène Opperman Lewis Books and writers "Before answering, let’s clarify the thorny issue of racism first. And let’s be clear – white racism arrived with the arrival of all Europeans in southern Africa. It’s not something that suddenly surfaced in 1948! And it certainly is not something peculiar to southern Africa only!"

The post Apartheid: Britain's bastard child deur Hélène Opperman Lewis: ’n resensie deur Martie Meiring appeared first on LitNet.

Matteus 6

Onnerig oorie gebed: Die Ôse Vader

¹ Jesus  was iewes op ’n plek biesag om te bid. Toe hy klaa was toe sê een van sy dissipels vi hom: “Jirre, lee ôs hoe om te bid, soes Johannes oek sy dissipels geleerit.”

² En Hy sê vi hulle: “Wanne julle bid, sê soes dié,

Ôse Vader wat innie hiemel is,

laat u Naam geheilig wôd,

laat u Koninkryk kom.

laat u Wil geskied,

soes innie hiemel,

en net soe oek oppie aarde.

³ Gie ôs vedag ôs daaglikse brood;

⁴ en vegiewe ôs sondes, soes ôs vi hulle vegiewe wat

 ootrie tienoo ôs.

En lei ôsie in vesoekingie,

maa velos ôs vannie bose.

⁵ En hy sê vi hulle: “Sê nou een van julle het ’n vrind, en djy gan innie middel vannie nag na hom toe en djy vra, ‘My bra, lien my drie brode, ⁶ wan ’n vrind van my wat op reis is, het by my angekom, en ek het niks om vi hom te gie nie.’ ⁷ En jou tjommie sê vi jou van binne af, ‘Moenie vi my lastig vallie! Die deur is al gesluit, en my kinners en ek is al innie bed. Ek kannie nou opstaan net om vi jou dit te gie nie.’ ⁸ En ek sê vi julle, al sou hy nie opstaan en dit vi hom gie omdat hy sy vrind issie, sal hy tog opstaan en hom alles gie wat hy nodig het, omdat hy anhou vra.

⁹ “Ek sê vi julle,vra, en dit sal vi julle gegie wôd, soek, en julle sal kry wat julle soek, klop ennie deur sal oep gemaak wôd vi julle.

¹⁰ Elke een wat vra, kry; en elke een wat soek, vind, en vi elke een wat klop, sal oepgemaak wôd.

¹¹ Is daa ’n pa onne een van julle wat as sy seun vi brood vra, vi hom ’n stien sal gie? Of as hy vra vir ’n vis, sal hy hom ’n slang gie in plaas van ’n vis?

¹² Of as hy vra vir ’n eie, sal hy vi hom ’n skerpioen gie?

¹³ As julle dan, wat goddeloos is, wiet om vi julle kinners goeie dinge te gie, hoeveel mee sallie Vader innie hiemel nog gie nie? Hy sallie Heilige Gies gie vi dié wat vra.”

Jesus en Beëlsebul

¹⁴ Jesus het op ’n kee ’n duiwel uitgedryf uit iemand wat nie kon praatie. Net nadat die duiwel uitgegan het, het die stom man beginne praat, ennie mense het hulle vewonner.

 ¹⁵ Maa ’n paa van hulle het gesê, “Hy dryfie duiwels uit, maa hy doenit mettie hulp van Beëlsebul, die chief vannie duiwels.

¹⁶ En anners, wat Hom wou toets, vra toe vi Hom ’n tieken uitie hiemel uit.

¹⁷ Maa hy’t hulle gedagtes geken en vi hulle gesê, “Elke koninkryk wat tienoo ditself vedeeld is, gan te gronde; en ’n huisgesin wat onne hulleself vedeeld is, spat uitmekaa uit. ¹⁸ As Satan dan oek met homself vedeeld is, hoe sal sy koninkryk bly staan? Julle sê mos ek dryf duiwels uit mettie hulp van Beëlsebul. ¹⁹ Nou as ek dan deur Beëlsebul die duiwels uitdryf, hoe dryf julle seuns die duiwels uit? Dus, hulle bewys self dat julle vekeerd is.

²⁰ Maa sien dat ek mettie vinge van God die duiwels uitjaag, dan hettie koninkryk van God mos tot by julle gekom.

²¹ Wanne ’n stêk man homself goed bewapen en sy huis bewaak, dan is al sy besittings veilig. ²² Maa wanne ’n stêkere man dan hy kom en hom oowin, niem hy allie wapens van hom af waain hy vetrou het, en vedeel sy besittings as buit. 

²³ Hy wattie saam my staanie, staan tien my. En wie nie saam met my die skape bymekaa maakie, jaag hulle uitmekaa uit.

²⁴ Wanne die vuil gies uit ’n man uit gan, swerf hy deur droë plekke op soek na sy rusplek. As hy dittie kry nie, sê hy, “Ek gan trug na my huis waa ek uitgegan het.” ²⁵ Hy kom-an trug en kry it skoon en annie kant. ²⁶ Dan gan hy en vat met hom siewe anne gieste wat nog slegter as hy is, en hulle trek in en gan bly daa. Annie einde is so ’n man slegter as wat hy annie begin gewies het.

²⁷ Toe Jesus nog biesag was om te praat, het ’n vrou hard uitgeroep uitie groot groep mense uit, en sy’t vi Hom gesê, “Geseënd issie vrou wat U in haa liggaam gedra het en an haa bors gevoed het!”

²⁸ Maa hy sê toe, geseënd is hulle wattie woord van God hoor en onnerhou.

Die tieken van Jona

²⁹ Toe die mense anmekaa saamgedrom het, het Hy vi hulle gesê: “Die is ’n slegte geslag. Hulle vra vir ’n tieken, en daa sallie ’n tieken gegie wortie, behalwe die tieken van Jona, die profeet. 

³⁰ Wan soes Jona ’n tieken was virrie mense van Nineve, soe sallie Seun van die mens dit wies vir die geslag.

³¹ Die koningin vannie suide sal oppie oordeelsdag opstaan saam mettie mense van vandag, en tien hulle getuig. Wan sy het vannie uithoeke vannie aarde af gekom om na die wysheid van Salomo te luiste. En hie staan een wie grote dan Salomo is! Die mêse van Nineve sal oppie oordeelsdag opstaan saam mettie mense van vedag en tien hulle getuig. Wan hulle het dan hoekal oppie prediking van Jona hulleself bekee.

En hie staan Een wat grote is as Jona!

Die lig vannie liggaam

³³  ’n Mens stiekie ’n lamp an en sittit dan weg in ’n kelde of onner ’n emmerie. Niee, djy sit dit op ’n staander, soedat die mense wat binnekom, die lig kan sien. ³⁴ Die lamp vannie liggam issie oeg, dis hoekô wanne jou oeg goed is, issie res van jou liggam vol lig; maa wanne jou oeg sleg is, issie res van jou liggaam oek vol donkerte.

³⁵ Dis hoekô djy moet oppas dattie lig wat in jou is nie donke issie.

³⁶ As jou hele liggaam vol lig is, en as daa nie ’n stukkie donke issie, sal dit heeltemal opgehelder wies, soes wanne ’n lamp jou met sy skynsel ophelder.

The post Bybel in Kaaps: Die Ôse Vader appeared first on LitNet.

Die kortlys vir die Ingrid Jonker-prys vir Afrikaanse debuutdigbundels wat in 2015 en 2016 gepubliseer is, is pas bekend gemaak. Die prys word jaarliks beurtelings aan ’n Afrikaanse of ’n Engelse debuutdigbundel toegeken - die twee tale waarin Ingrid Jonker geskryf het.

Elf bundels is voorgelê en die kompetisie was straf. Die volgende bundels verskyn op die kortlys (in alfabetiese volgorde volgens die digters se vanne): Hendrik J Botha se Atropos, Bibi Slippers se Fotostaatmasjien en Hilda Smits se Die bome reusagtig soos ons was. Die wenner word op 1 September bekend gemaak en die prys word op 16 September by die Tuin van Digters in Wellington oorhandig.

Hier is inhoud rondom die finaliste wat op LitNet verskyn het:

• Jaco Barnard-Naudé se LitNet Akademies-resensie-essay van Fotostaatmasjien.
• Naomi Meyer se onderhoud met Hilda Smits oor die bome reusagtig soos ons was.
• Alwyn Roux se resensie van die bome reusagtig soos ons was.

Aangesien die beoordelaars van die prys volgens die reglement gepubliseerde digters moet wees, is dit ’n prys van digters aan digters. Vanjaar is die beoordelaars Johann de Lange, Louis Esterhuizen en Nathan Trantraal.

Ronel de Goede is die sameroeper van die Ingrid Jonker-komitee. Die ander komiteelede is Leon de Kock, Finuala Dowling, Vincent Oliphant en Beverly Rycroft. Danie Marais, vorige voorsitter, tree as adviseur op.

The post Ingrid Jonker-prys: Kortlys 2017 appeared first on LitNet.

Sêgoed van Fritz Steyn "Gedurende die atoom-oorlog het ek na Johannesburg verhuis waar ek my as prokureur gevestig het en al minder tyd gevind het vir skryfwerk. As ek nou weer trek, is dit reguit Bosveld toe." (Biografiese inligtingstuk deur outeur by NALN.)

Gebore en getoë

Frederik Simon Steyn is op 14 Junie 1913 op Wakkerstroom in die destydse Transvaal (vandag Gauteng) gebore. Dit is ook waar hy grootgeword het. Sy vader het gestam uit die Steyns van die Voortrekkers – sy oupa Johannes Christoffel het by Bloedrivier geveg en sy oupa Mocke aan moederskant het by Port Natal geveg. Sy name, Frederik Simon, is afkomstig van die oupa Mocke.

Sy vader was ’n staatsamptenaar in die departement van justisie wat nadat hy afgetree het, ’n prokureurskantoor op Wakkerstroom oopgemaak het. Sy moeder was Hester (Hettie) Steyn van Riversdal in die Suid-Kaap. Hulle het afgestam van die Steyns wat nie getrek het nie. Sy was, volgens Fritz Steyn “’n vroom, onkreukbare Afrikaner en goed geleer vir daardie tyd". Voor haar huwelik was sy onderhoof van La Rochelle Meisieskool in die Paarl. (Biografiese skets deur skrywer by NALN.)

Hy het aan NALN genoem dat Wakkerstroom "klein genoeg was om sy kinders soveel buitelewe as op ’n plaas te veroorloof, en ek het gretig daarvan gebruik gemaak".

In 1926 toe Fritz 13 jaar oud was, is hy na die Hoër Volkskool op Heidelberg in Gauteng waar hy in 1929 op sestienjarige ouderdom gematrikuleer het.

Verdere studie en werk

Fritz se ouers het in 1929 na Pretoria verhuis en hy is na sy skooljare na die Universiteit van Pretoria waar hy in die regte studeer het. In 1934 het hy as deeltydse student sy LLB-graad behaal. Hy het ’n baie belangrike rol in die studente-aangeleenthede aan die universiteit gespeel en was onder meer betrokke by die stigting van die Afrikaanse Nasionale Studentebond. Hy het in die hoofbestuur van die liggaam gedien tot ongeveer 1939.

In 1933, terwyl hy studeer het, het hy by die staatsdiens begin werk en in 1936 het hy ’n administratiewe betrekking aan die Universiteit van Pretoria aanvaar. In 1940 is hy deur die regering van JC Smuts in hegtenis geneem en vervolg. Ná die hofsaak het hy by Daan Malan en Jan van Wyk de Vries aangesluit en die prokureursfirma Van Wyk de Vries, Malan & Steyn gevorm.

In 1948 het Fritz Steyn die politiek betree toe hy as kandidaat teen Jan Hofmeyer gestaan het in die algemene parlementêre verkiesing. In 1953 het hy in die sterk Engelse en Sap-setels van Johannesburg en Noordrand teen Blaar Coetzee gestaan.

In 1953 het hy lid van die Provinsiale Raad vir Kemptonpark geword en in 1954 lid van die uitvoerende komitee vir paaie en plaaslike bestuur. Fritz Steyn het in 1958 by die Pretoriase balie aangesluit en lid van die Volksraad vir Kemptonpark geword. Hy is egter in 1965 uit die aktiewe politiek toe hy aangestel is as ambassadeur aan die EEG, België en Luxembourg. Hy was in België gesetel. In 1968 is hy as senior Consultus benoem en in 1969 het hy afgetree as ambassadeur.

Met sy aanstelling in 1969 as regter was daar heelwat mense in die regsberoep wat ongelukkig was oor sy aanstelling. Hulle het gemeen dat hy slegs ’n "nominale" advokaat was wat nooit as sodanig gepraktiseer het nie en dat hy te lank (ongeveer sestien jaar) uit die regsberoep was. Hy het sy pos as regter op 4 Augustus 1969 betree.

In 1974 was Fritz Steyn weer eens by ’n polemiek betrokke toe ’n prokureur van Rustenburg, Jaap Traut, beweer het dat Steyn betrokke was by onreëlmatighede in sekere kreefbelange by Paternoster aan die Weskus. Mnr Traut het twee telegramme aan twee Sondagkoerante, asook aan die Prokureurs-Generaal van Transvaal en Kaapland gestuur waarin die beweringe vervat is. ’n Kommissie van ondersoek het egter gevind dat geeneen van die beweringe korrek was nie.

Vanaf 1932 het Fritz Steyn ’n belangstelling in jag begin toon en sedert 1932 het hy gereeld Laeveld toe gegaan om te gaan jag. In 1934 het hy daar vir hom ’n plaas gekoop en deeltyds begin boer.

In 1938 is Fritz Steyn getroud met Christina Helena (Christa) Muller, dogter van generaal Chris H Muller en twee seuns en ’n dogter is uit die huwelik gebore. Hulle is op 15 Maart 1970 geskei waarna hy met Margaret getroud is. Twee kinders is uit hierdie huwelik gebore.

Fritz Steyn het in 1932 begin kortverhale skryf. Hy het gou sukses behaal toe sy kortverhaal "Die laaste passasier" die eerste prys in ’n wedstryd van die Pretoriase Kunsvereniging verower het. Sy verhale is hoofsaaklik in Die Vaderland en Die Huisgenoot gepubliseer. ’n Vervolgverhaal uit sy pen, Aasvoëls, wat die Rebellie as onderwerp gehad het, het in Die Vaderland verskyn.  Aan die einde van die 1930's het hy vir Anna Neethling-Pohl ontmoet en met hierdie vriendskap as aansporing het hy hom begin toespits op die skryf van dramas.

Die gevolg hiervan was die publikasie van drie dramas Grond (1938), Die wildsboudjie (1941) en Vername mense (1951). In Grond word daar gefokus op die Afrikaner en sy plig om die tradisies van die verlede na te kom, asook om die belangrikheid van die lewe op die platteland te bewaar. Die seun hou nie van boer nie en word onderwyser, maar belowe tog sy pa dat die plaas in die familie sal bly. Hy vertel nie vir sy kinders hoe hy werklik oor die plaas voel nie. Hulle wil ook nie boer nie, maar word deur hulle pa gedwing om die plaas vir die familie behoue te laat bly. Die uiteinde is dat hulle as gevolg van ’n haelstorm en verbandlenings verplig is om die plaas te verlaat.

Merwe Scholtz het in Oosterlig (27 Augustus 1987) geskryf dat Die wildsboudjie Fritz Steyn se beste "literêre prestasie" was. Hy het dit ook beskou as een van die enkele handjie vol top komedies in die Afrikaanse toneelliteratuur.

Hy het voortgegaan: "Maar hierdie blyspel was dadelik iets meer as bloot die goeie stuk werk wat Steyn in opdrag van Pretoria se Volksteater geskryf het. Die wildsboudjie, die uiters geslaagde opvoering (mede onder leiding van Anna Neethling-Pohl) wat die stampvol Pretoriussaaltjie drie Novemberaande in die oorlogsjaar 1940 uit sy nate laat bars het, was duidelik iets meer. Dit was ’n soort betuiging; ’n manifes, ’n hef-aan – net soos byvoorbeeld die stigting destyds, in Kaapstad, deur Van Wyk Louw en sy strydgenote, van die Vereniging van die Vrye Boek."

Die wildsboudjie handel oor die konflik tussen die reg en die boeregemeenskap oor die reg om wild te jag. So het dit gebeur dat die ryk boer, Abel Potgieter, woedend geword het toe hy uitvind dat ’n rooibok op sy plaas geskiet is. Sy suspisies is verder aangejaag toe hy verder verneem dat sy buurman, Sarel Plessis, wie se dogter verloof is aan Potgieter se dogter, ’n rooibokboudjie aan dominee Gompel en sy niggie Elsa vir middagete gaan voorsit. Dit alles kan net lei tot een misverstand op ’n ander. Pieter Fourie was die regisseur.

Daarna is Die wildsboudjie eers weer in die 1980's op die planke gebring en Scholtz het gemeen dat dit te wyte kon gewees het dat die NTO hulle eie skrywers gehad het wie se stukke opgevoer moes word. Ook sou André Huguenet homself té waardig geag het om die rol van die bywoner Doors, die sterkste karakter in Die wildsboudjie, te vertolk. Dit was Pieter Fourie wat in 1985 toestemming gekry het om Die wildsboudjie weer op die planke te bring. Die eerste vertoning is in 1985 deur Kruik opgevoer.

In 1986 is Die wildsboudjie deur ’n geselskap met die naam van Die Bywoners (Elma Potgieter en Schalk Jacobsz se onafhanklike toneelgeselskap) in die Sturrock-saal in Johannesburg opgevoer. En Fanie Olivier skryf in Rapport van 10 Augustus 1986 dat niks so lekker werk as ’n klugtige komedie wat goed gespeel word nie. Cobus Rossouw het die rol van Doors Visagie vertolk, met Schalk Jacobsz as Abel Potgieter en Ernst Eloff as die buurman Sarel Plessis. Paul Malherbe het in sy oorspeling van die dominee die gehoor laat skaterlag.

"Vir plesiersoekers is Die wildsboudjie net die ding vir ’n aand uit. Vir mense wat die toneel lief het, is dit ’n kans om ensemble-spel en vertolkings te sien wat nie sommer maklik weer op die Afrikaanse verhoog gaan opduik nie."

Dit is weer in 1987 in Port Elizabeth opgevoer onder regie van Gerrit Swanepoel.

Steyn se volgende drama was Vername mense wat beskou kan word as ’n satire op belangrike stedelike Afrikaners. Dit is in 1946 die eerste maal opgevoer. Die stuk speel hom af rondom Org Moolman wat onwettige diamante in sy besit het en in vrees lewe dat die polisie hom sal vang. Ook is hy in ’n verhouding betrokke met sy vriend, Bartel Jonker, se vrou.

Die resensent (R) van Ekstra: byvoegsel tot Die Vaderland van 10 November 1951 was van mening dat Vername mense nie ’n vooruitgang is op Steyn se "tegniek en dramatiese vermoë" nie. Sommige situasies word lomp hanteer en die einde loop amper op ’n antiklimaks uit.

Steyn het ook Hulle sien die kruis geskryf wat nooit gepubliseer is nie. Dit is in opdrag vir die Hugenotefees van 1939 geskryf en is in daardie jaar deur die Volksteater opgevoer.

1941 was ’n redelike vrugbare jaar wat skryfwerk vir Fritz Steyn betref. Naas Die wildsboudjie word Die penkopkommando en Die laaste passasier: verhale ook uitgegee. Die penkopkommando het as vervolgverhaal in Die Huisgenoot verskyn en EV het geskryf dat dit baie lekker is om die gewilde verhaal in boekvorm te kan besit (Transvaler 29 Oktober 1941). Die gebeure speel af rondom die Tweede Vryheidsoorlog en die verteltrant is baie natuurlik en bereik op plekke skitterende hoogtes.

EV was in dieselfde koerant ook vol lof vir die verhale wat in Die laaste passasier opgeneem is. Meeste van die verhale was pakkend en baie van die verhale het ’n onverwagte uiteinde gehad. Slegs die verhaal, "Die magistraat", was vir EV nie oortuigend nie.

In 1948 verskyn Die verste blou berge en weer wend Steyn hom tot die Suid-Afrikaanse geskiedenis om ’n lekker avontuurverhaal vir die jeug en volwassenes te vertel. Dit is gesitueer in die tyd van die Sekoekoeni-oorlog en vertel die verhaal van Dirk Viljoen wat na die Oos-Transvaal te perd reis om sy oorlede vader se plaas in besit te gaan neem.

Die resensent in Die Taalgenoot van Oktober 1948 meen dat die boek "vol intense spanning" is en dat dit getuig "van ’n uitstekende kennis van die veld en van die leefwyse van die pionierbevolking, asook van die romantiek van die voorposbeskawing".

In Die Voorligter van Maart 1949 het die resensent Die verste blou berge hoog aangeprys: "Hoewel hierdie boek geensins ’n godsdienstige karakter dra nie, vertolk dit op simpatieke wyse en met diepdeurvoelde meelewing die karakter van die stoere boerevolk van ’n honderd jaar gelede. Van al die geskiedkundige romans wat oor ons eie Transvaalse verlede handel, is hierdie verhaal van Fritz Steyn myns insiens die aangrypendste. Hy is ’n goeie verteller en weet hoe om die leser enduit te boei."

Nasionale Boekhandel publiseer in 1960 Die wêreld wat was wat ’n "getuienis is van Steyn se blywende en hartstogtelike liefde vir die Transvaalse Laeveld", het WEG Louw in Die Burger van 26 Augustus 1960 geskryf.

Louw het voortgegaan: "In die boek, wat sober, maar met groot innigheid en selfs iets van ’n nostalgiese verlange geskryf is, het die skrywer alles wat hom ter ore gekom het van ’n besondere hoek van die Laeveld, of wat hy self as jong man daar ondervind het, opgeteken – jagverhale, stories van swaarkry en menslike ontbering, grappige insidente, ontroerende kykies in die lewe van die eerste intrekkers van daardie wilde geweste, en alles gesien teen die landskap van daardie strook (...).

"Dis nie ’n boek wat ’n mens haastig moet lees nie. Die skrywer se rustige, maar terselfdertyd lewendige verteltrant, sy aandag aan klein besonderhede van die landskap, sy opmerksame weergawe van die gedrag van mense, maak dit bowenal ’n boek vir ’n lekker ontspanne naweek.

"’n Roman is dit nie. Ook nie ’n versameling kortverhale nie. Dis ’n boek oor sý wêreld, wat algaande die één indruk die ander laat inprent, die één opmerking die ander laat versterk en bevestig. (...) Wat my in dié boek besonderlik opgeval het, is die suiwer en gespierde Afrikaans, sonder opsmuk, maar met ’n skerpsinnige aandag vir detail."

Fritz Steyn se laaste boek voor sy afsterwe in 1986 was Liefde en oorlog wat in 1985 deur Human & Rousseau gepubliseer is. Elize Botha het in Rapport (27 April 1986) geskryf dat dit gelees kan word as ’n liefdesverhaal, ’n avontuurroman en ook as ’n verhaal van die Anglo-Boereoorlog. Vir haar was dit lewendig en oortuigend vertel asof dit verslae is deur ooggetuies en asof oorgelewerde belewenisse die bronne vir die boek kon gewees het.

Botha het voortgegaan: "Trouens, so sterk is die historiese komponent van die roman, dat die leser eintlik met ’n landkaart byderhand die oorlogsgebeure behoort te volg. Dit is die leerryke kant van die boek, dat die vroeëre gevegte aan die oosfront, later die Transvaalse Hoëveld, feitlik 'opgevoer' word, met ’n baie duidelike, stewige historiese oriëntasie binne die raamwerk van die verhaal."

Die verhaal word vertel uit die oogpunt van Gaaf Nel, wat volgens Elize Botha in meer as een opsig die konvensionele held van ’n roman is. Sy noemnaam weerspieël ook sy persoonlikheidstrekke – heldhaftig, dapper en ordentlik. Tog slaag Fritz Steyn daarin om hom as ’n interessante karakter te teken. Hy is nie jou normale boerseun van daardie jare nie – hy was na Nederland om in die regte te gaan studeer en bring dus ’n Europese perspektief saam met sy "onkreukbare vaderlandsliefde" terug.

"Deur die weergawe van sy gesprekke met mense van verskillende gesindheid word ’n verbasend objektiewe, genuanseerde beeld van die oorlogvoerende Boere opgebou waarin sentiment en fantasie heeltemal teruggedring word."

Die liefdesverhaal van Gaaf en Linda verskaf die romantiek en sentiment in Liefde en oorlog. Hy het vir haar lief geword nog voor hy na Nederland is alhoewel sy toe alreeds aan iemand anders verloof was. Die oorlog was so halfpad aan die gang toe loop hulle mekaar toevallig weer raak en spandeer hulle ’n "idillies-romantiese tussenspel" in die Oos-Transvaal. Botha het geskryf: "Die sprokiesagtige hiervan word heel goed 'veranker' deur Steyn se onteenseglike vertroudheid met die fisiese wêreld waarin hy sy minnepaar plaas en sy vermoë om dit in die beskrywing in te werk."

Die uiteinde van hulle verhouding is dat Gaaf vir Linda terugvat na haar gesin. Die verhaal word dan liewer ’n verhaal van "liefde en plig" as een van "liefde en oorlog". En, het Botha voortgegaan, "’n mens sou kon sê dat die geestesgeskiedenis van Gaaf Nel uiteindelik hoofsaak hier vorm: Hoe hy, die individualistiese uitsonderlike, uiteindelik daartoe gebring is om die juk van plig op te neem."

DJ Opperman het in die 1940's geskryf dat daar ’n "dartelende lewenslustigheid" in Steyn se werk is en dit het nie met die skryf van Liefde en oorlog verdwyn nie. "Dit is getemper deur ’n ryp nugterheid, waar dit op die weergawe van historiese sake en die insig in menslike dryfvere kom. Dis goed dat hy weer ’n boek geskryf het," was Elize Botha se bevinding.

In Volksblad van 29 Junie 1985 was Anna van Zyl nie heeltemal so komplimenterend nie. Sy kon Liefde en oorlog glad nie klaar lees nie. Steyn se argaïese styl het haar versmoor. Ook was sy nie tevrede met die taalhantering (en sy verskaf enkele voorbeelde uit die teks). "Die storie sleep saai voort met Boere wat rondswerf, hier en daar, doelloos, asof die Tweede Vryheidsoorlog so ’n soort losse uitkampery was, en die liefdesafdeling het dor-vaag gebly so ver ek gelees het. ’n Mens wonder net wat uitgewers beoog met so ’n publikasie."

Van Fritz Steyn se werke is in bloemlesings opgeneem: Hennie Aucamp neem ’n fragment uit Die wêreld wat was op in die versamelbundel Wys my waar is Timboektoe en Koos Human doen dieselfde in Willekeur. Die skets “Yindene” word opgeneem in die versamelbundel Flitse.

Fritz Steyn is op 10 Oktober 1986 aan hartversaking oorlede. Hy en sy gesin was op pad na Bryanston nadat hulle die skoolvakansie op ’n plaas naby Graskop in die Laeveld gekuier het. Hy het in die motor siek geword. Hy het sy vrou, Margaret, en vyf kinders agtergelaat. Hy is uit die NG Kerk Bryanston begrawe en is in Rebeccastraat se begraafplaas in Pretoria ter ruste gelê.

Die Vaderland (13 Oktober 1986) het as volg aan Fritz Steyn hulde betuig: "Met die oorlye van regter Fritz Steyn het die Afrikaanse samelewing ’n kleurryke en veelsydige figuur verloor. Wyle regter Steyn het hom op talle terreine onderskei – in die letterkunde en die politiek, in kultuurkringe en die regswese. Hy was ’n selfstandige denker en sy sienings was soms polemies. Die polemiese het hy met ’n besondere humorsin getemper. Van die humorsin getuig sy gewilde stuk Die wildsboudjie. Langs hierdie weg word meegevoel met sy naasbestaandes betuig."

Publikasies

Artikels oor Fritz Steyn op die internet beskikbaar:

• Fritz Steyn

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Fritz Steyn (1913–1986) appeared first on LitNet.

Landskapvers
Jdl

Landskap, so weet jy te vertel,
verraai immer iets van die binne-
landskap, die innerlike stoornisse.

Dan is ek die kameeldoring,
wat wag op die lente en jy,
die mopanie wat steeds oranje blom.

Die winters hier is ysig en sonder genade.
In elke vinknes hou daar ’n weerlose skuil.
Die wewers bou ’n vyfster-hotel in die natuur.

In elke droom hoor ek die wind fluister:
"skaars-beblaard, skaars beblaard ...",
vergeefs soekend na al die vertrekkendes.

Landskap, só sal ek uiteindelik leer,
vergestalt, nee verbeeld ’n oordeel.

The post Landskapvers appeared first on LitNet.

’n Storie van twee verskillende harte wat aanmekaar vasgeknoop is, maar wat nie weer kan loskom nie

My mens, dis nou al drie jaar wat ek by die Smaailie-kind werk. Hy is seker al so in sy dertigs, maar vir ’n vrou van 63 jaar oud, is dit mos maar ’n kind. Sien? Ek kan nog so goed onthou hoe ek hier by hom beland het, soos gister sit dit nog in my gedagtes vas.

Daai dag, in Dorothy se winkeltjie wat aan die onderpunt van die stofpad staan, toe hierdie snaakse mannetjie by die winkel ingekom het om nogal garing-goed te koop, was die dag toe die Here Homself vir ons twee, onwetend, aanmekaar kom vasknoop het.

Ek het hom maar Smaailie begin noem. Hy het daardie dag sy regte naam vir my gegee, maar ek kon nie daai naam onthou nie. Een of ander Engelse naam en ons hier op die Namakwalandse Weskus kan mos glad nie Engels praat nie. Ons ken net van yes en no. Ons is gewoond daaraan om mense byname te gee. Koos Vis, Langpiet-lekkerlag. Dis omdat hier so baie Kose en Piete is dat mens maar aanlasname of byname gee.

Toe vat ek maar die naam Smaailie en so sal dit wees. Hy het mos daai manier van smile wat mens se hart sommer saf maak. Saf soos ’n ma se hart.

Soos dit die Here se wil is, het ek by hom begin werk. Maar net skottelgoed, bietjie huis regtrek en klere opvou. Dit was darem ’n ekstra geldjie in die blik.

Ek het hom op ’n keer gevra, toe ons in die kombuis gesit het, wat hy nou juis hier op die vissersdorpie kom doen het. Dis dan so alleen en afgesonder hier. Die naaste groot dorp is omtrent twee ure se ry hiervandaan, en dit nogal grondpad. Hy het stoksielalleen hier opgedaag. Geen ander asem saam met hom nie.

Ek onthou dat ek hom sommer so reguit in sy gesig gevra het, want die nuuskierigheid het my klaar. Dit het aan my bly klou, soos wanneer mens aan ’n sopbeen sal sit en suig.

“Kyk hier Smaailie, sê nou vir my hoekom het jy nou juis hier in die baai kom bly?” het ek versigtig gevra. Sommer daar in die kombuis. Ek het my hande met my voorskoot en kopdoek besig gehou om die senuwees stil te kry. Mens vra mos nie ’n vraag sommer so uit die bloute nie. Jy vat hom stukkie vir stukkie.

Mens, het ek die kind jammer gekry toe dit lyk of sy oge vol trane wil skiet.

“Ag my liewe engel, ek het sommer kom sterre pluk,” was sy antwoord, toe smile hy.

“Nou wat maak jy nadat jy daardie ster gepluk het?” wou ek weet en ek sou aanhou karring met die ding totdat ek die antwoord kry wat ek wil hê.

“Ek vryf hom blink, dan bêre ek hom onder my kussing,” het hy gesê.

Dis asof die kind ’n antwoord vir alles het. En daai antwoorde kom so sonder dat hy eers dink. Ek verwonder my daaraan.

“En dan as die ster onder my kussing lê, droom ek soete, blink drome. Drome van jou,” het hy gesê voordat ek nog verder kon vra.

Mens, ek het op die kombuisstoel gaan sit en hom aangekyk soos mens vir ’n spooksel in die donker sal aankyk.

Ek het my hande so in my voorskoot gevou en toe my kopdoek dieper oor my voorkop getrek.

“Maak daar vir ons ’n koppie rooibostee, toe man Smaailie,” het ek toe maar gevra. Dis asof ek klaar die antwoord gekry het op die vraag van hoekom hy hier kom bly het. Sien, ek het geweet wanneer om te praat en wanneer om nou maar die ding te los.

“Maak jy vir ons tee, toe my ou engel. Jou tee proe moes so lekker soos wyn.”

“Sal jy nou ’n duiwelsding oor my kom uitspreek?” het ek kamma geraas met hom. Mens kan nie vir die kind kwaad word of raas nie.

“Watse duiwelsding?” het hy gevra met oë wat soos pierings lyk. Ag vadertjie tog, dis asof ek my eie tong kan afbyt as ek ’n ding aanpraat wat liewer kon bly. Ek weet mos dat Smaailie-kind altyd agter ’n storie aan is.

“Ag nee, Boerkind, ek praat sommer. Sit daar die ketel aan, dan maak ek die tee. Kyk hoe mooi lê die see daar agter. Vandag kom die skuite weer leeg in,” het ek die ding anderpad toe gepraat.

Ek het hom begin Boerkind roep. Die hele gemeenskap het al begin prate en sê dat ek hom soos my eie kind behandel, en hy vir my soos ’n ma. Amper soos daai Fiela se kind-storie.

“Hoe weet mens wanneer die snoek loop en wanneer nie, Lydia?” het hy aan die ander ding begin krap. Ek het toe maar besluit om die vraag oor die see en snoek te los en te vertel van my vervalling in die wynbottel.

“Nee man, lank terug toe my man nog geleef het, het ek mos verval in die bottel,” het ek begin vertel. Mens, ek praat mos nie eintlik oor hierdie ding nie, maar ek praat voor Smaailie asof dit die regte ding is. So sonder om skaam te wees. Sien, soms weet ’n mens net dinge.

“Haai, Lydia my engel. Hoe bedoel jy dan nou?”

“Ja, ek was diep in die bottel gewees,” het ek so in die tee-maak vertel.

“Haai, my liewe engel. Gelukkig is dit verby. Dis gister-dinge.” Het hy gesê en my hand gevat. Op daai dag was dit asof daar ’n ketting aan ons harte vasgemaak is. ’n Ketting wat nie losgemaak wil word nie. Dis ’n vir-altyd-ding.

 “Jy weet, my oorlede ou man het al baie keer sy klere gevat, weggeloop net om later weer terug te kom. Maar ek het in die bottel gebly.”

“Wanneer het jy toe die bottel gelos?”

“So paar jaar nou. Dalk so ag jaar wat ek hom nie meer vat nie. Dis nou net die rook wat my nog vashou, maar hy is bietjie beter as die wyn.”

Smaailie het toe by die kombuistafel langs my kom sit. Hy het ’n slukkie van sy tee gevat, by die venster uitgekyk en die beskuitblik nader getrek.

“Ag nee, Lydia, kyk, die blik is dolleeg. Wanneer het die beskuit dan opgeraak?” Net soos sy maniere maar was. Hande en arms in die lug met ’n stem wat te hoog is vir ’n man van sy ouderdom.

“Dis jy wat die beskuit so eet. Ek weet mos dat jy in die nag opstaan en die beskuit saam met melk eet,” het ek gesê.

“Hoe weet jy dit?”

“Dis wat die ‘wit-vergeet-bossie’ vir my gesê het,” het ek sommer so aspris gesê net om die aandag af te kry van die leë beskuitblik, want ’n leë beskuitblik beteken dat daar vandag geknie moet word en my elmboog is reeds nie lekker na laas nag se koue wat oor die baai kom lê het nie.

Ek kon sien dat hy die storie van die wit-vergeet-bossie soek.

“Lydia, my geliefde engelmens, wat vir ’n ding is die wit-vergeet-bossie?”

Jong, ek kon nog nooit verstaan hoekom hy altyd ge-engel en ge-darling het nie. Ek het mos ’n naam, maar sien, dis die eerste keer in die 64ste jaar van my lewe dat ’n witmens my so engel en darling. En om by te sê, die ander bruinmense in die baai was dik jaloers.

“Boerkind,” het ek begin en hy het geweet as ek eers “Boerkind” dan kom daar ’n storie. “Die ou mense het geglo dat as mens daardie spesifieke bossie in die veld pluk, hom fyn druk en dan kou, het mense geglo wat jy praat. Soos as jy moet hof toe gaan, kou jy die wit-vergeet-bossie sodat die smaak in jou mond sit. Of as jy stout was en jy moet ’n storie maak vir jou ma, kou jy vir wit-vergeet-bossie.”

“Maar my darling, dis mos klomp snert daai.”

“Dis die Godsewaarheid. Daai bossie groei hier agter in die veld as jy Doppieskraal se kant toe stap. Hy het sulke fyn blommetjies wat lyk soos katoenklossies. Ons het hom dan gepluk en gekou. Daar was die tyd toe ek en my broer van daai geel appelkosies by ou Cohen se winkel gesteel het en ons gevang is. Daar was nie tyd om nog Doppieskraal toe te hardloop om die bossie te pluk nie, toe sê my broer dat hy nog ’n takkie van gister se pluk in sy sak het. Ons het sommer so kop onderstebo op pad kafee toe aan die ding gekou. Ou meneer Cohen was streng en ons was so bang dat hy vir onse ma en pa sou vertel. Dan wag daar ’n helse pak by die huis vir ons. Meneer Cohen vra toe of ons die appelkosies gesteel het en ons sê uit een mond nee. Toe sê hy ons lieg mos nou dik. Hy het hulle getel en toe ons by die deur uit is was daar vier weg. Waar is hulle heen?” vertel ek die storie, maar ek las maar stukkies by om die storie dikker te maak.

“Haai nee, my darling, het hy toe vir jou ma vertel?”

“Wag eers, moenie die storie daar voor loop haal nie. Ons sê toe vir hom dat ons regtig nie die appelkosies gevat het nie, toe sê hy vir ons dat ons maar daardie bossies kan uitspoeg, dit werk tog nie.”

“En toe? Vertel nog.”

“Ek kyk toe vir my broer en sien hoe hy daai bossie afsluk. Ek sluk toe ook maar. Ons was skoon bewe-bang. En daar gaan meneer Cohen aan die lag en sê dat as mens die wit-vergeet-bossie insluk, jou derms gaan knoop.”

“Het jou derms toe geknoop, Lydia?”

“Nee wat, maar meneer Cohen het gesê dat net kasterolie ons derms weer gaan loskry. Toe jaag hy vir ons drie groot poedinglepels vol van die bittergal in.”

Toe ek weer sien, is Smaailie van die stoel af, staan op sy knieë voor die kombuiskas. Ek dog eers dat hy van die stoel afgeval het van lag, maar nee, hy grou in die kas rond.

“Wat maak jy nou?”

“Ek soek die meel en suurdeeg. Ons moet knie. Hier is nie brood in die huis nie,” het die kind die ding sommer so in die lug loop vang.

“Jy gaan knie, nie ek nie. Ek het ’n elmboog aan my.”

“Ek sal knie, maar dan gaan jy die oond dophou as ek middagslapie gaan vat.”

“Ek sal die oond dophou.” Man, die kind het mos die manier om in die middae te slaap. So van twaalfuur se kant af tot drieuur. Hoe hy nog slaap oorhou vir die nag, verstaan ek glad nie. 

Daar sit ek toe en kyk hoe Boerkind die meel beginne meng en dit toe knie, net soos wat ek hom geleer het. Dit smaak my sy knieëry maak die trane in my los.

“Jy knie daai deeg te droog en te styf,” het ek sommer gesê om die trane te keer.

“Issie, Lydia my darling, jy het vir my geleer dat ek hierdie deeg so moet oorvou en hom dan uitknie sodat dit soos ’n bul se kop met horings lyk. Kyk, so ...”

Genade, mens, ek het sommer hartseer gevoel. Dis mos die einste hoe ek vir hom geleer het. Dit smaak my dat die broodbakkery nog ’n ketting was wat ons aanmekaar vasgeknoop het. Ek vat toe maar die broodpannetjie en beginne hom met botter uit te smeer. Stadig van hoek tot kant, veral in die hoekies. My hande het geblink van die botter. Ek vat toe die bak waarin die brood moet swel en spoel hom uit. Ek droog hom goed af. Ek skud toe die plastieksakkie uit waarmee ons hom gaan toedraai. Toe vat ek die kombers, stap tot by die kombuisdeur en skud hom uit.

My mens, toe die kind die deeg klaar geknie het, vou hy hom in. Hy gee dit vir my aan en ek sit dit mooi netjies in die skottel om te rys. Ek bind die plastieksakkie om hom vas en vou hom in die kombers toe.

“So, nou kan hy maar op sy tyd rys,” het ek gesê. So vat Smaailie die toegevoude deeg en stap kamer toe.

“Wat gaan jy met die deeg maak?” het ek verbaas gevra.

“Ek gaan hom in die bed sit sodat hy sommer lekker kan rys. Dis mos warm so onder die komberse van ’n kooi.”

Ek het darem wonderlike goete by Boerkind gesien. Iets wat ek gedink het ek nooit in my hele lewe sou sien nie. Hy het by my kom sit. Sy voete in die son wat deur die kombuisdeur val. Ons het vir die see gesit en kyk, maar in onse gedagtes was daar baie prate wat gepraat is. 

“Lydia, my darling, daai blinkgevryfde ster wat ek onder my kussing sit, is ’n ster vir die wynbottel waarin jy verval het, maar uitgekom het. Dis ’n ster vir die wit-vergeet-bossie toe jy die appelkosies gesteel het. ’n Ster vir die deeg in die kooi, ’n ster vir die brood wat jy my leer bak het. En ’n ster, net vir jou ...”

The post Pluk vir my ’n ster appeared first on LitNet.

On Friday 11 August, The Baxter Theatre Centre’s production of The Fall was awarded the Fringe First at this year’s Scotsman Awards. Presented weekly and designed to encourage performers to bring new work to Edinburgh in the spirit of adventure and experiment, the Scotsman Fringe First Awards celebrate the best new writing on the Fringe.

The Fall is a vital and frank collaborative piece of workshop theatre devised by the original cast that took South Africa by storm when it premiered. Seven University of Cape Town Drama graduates share their experiences during the #RhodesMustFall, #FeesMustFall and subsequent student movements’ demonstrations in 2015 and 2016.

The highly acclaimed play is facilitated by Clare Stopford, curated by Ameera Conrad and Thando Mangcu, two members of the ensemble and the dynamic cast comprises Conrad, Mangcu, Oarabile Ditsele, Zandlie Madliwa, Sizwesandile Mnisi, Sihle Mnqwazana and Cleo Raatus.

Back: Thando Mangcu, Sihle Mnqwazana; Middle: Sizwesandile Mnisi, Ameera Conrad, Oarabile Ditsele, Cleo Raatus; Front: Zandile Madliwa (Photo: Fahiem Stellenboom)

On introducing the company and presenting the award Joyce McMillan, Scotsman's chief theatre critic said about the Fall, “What makes this show completely exceptional – not just its energy, not just the live footage that we see of this very recent, and indeed, continuing revolution in South African higher education, and not just the fantastic musical and movement content, which is just completely mind-blowing, beautiful – but also the density and the seriousness of the political arguments which these young people are being forced to address as such an early age.”

She was joined by a special guest, the brilliant Scottish playwright Zinnie Harris, who this year has three major productions at the Edinburgh International Festival.

Lara Foot, CEO and artistic director of Baxter explained, “On 9 April 2015, the iconic statue of Cecil John Rhodes was, once and for all, removed from the University of Cape Town campus. This was the result of tenacious and brave protests from the fallist movement, who were, and still are, driven to decolonise education in South Africa. In June of the same year, the Baxter Theatre Centre presented the work Black Dog/Injemnyama, as a tribute to the 20th anniversary of the passing of legendary writer/director Barney Simon, co-founder of the Market Theatre. A number of the cast members in Black Dog/Injemnyama were due to graduate later that year. They were also leaders of the student protest movement. It seemed fitting to commission a work with these fine actors – who were also brave and articulate activists – in the same docudrama style as Simon's plays.

“The cast of The Fall went into development and meticulously chiselled out a complex and vital text and in October 2016 the play opened!

The cast (Photo: Fahiem Stellenboom)

“It immediately struck a chord and caused a sensation at the Baxter Theatre, which is on the University of Cape Town campus. The play lifted a veil on the unspoken truth of so many thousands of students, their hardships, their realities; and the pain suffered by so many.

“At the time of commissioning this work, I knew that it would have an effect on the community of Cape Town and South Africa at large. What I was not expecting, was how relevant this play is to the international community and that it speaks to the effects of colonialism at a global level. We are delighted to share this important work with the audiences in Edinburgh.”

William Burdett-Coutts, Director of Assembly Festival said: “We are absolutely delighted that two of Assembly’s shows have received Fringe Firsts. The Edinburgh Festival is the largest arts festival in the world and for The Fall and Enterprise to be chosen from over 2 000 shows taking part is a tremendous achievement. I am particularly proud that The Fall is one of the productions that are part of the 40th anniversary season of six shows from the Baxter Theatre."

Presented by Baxter Theatre Centre in association with Assembly Festival and Riverside Studios, the six dramas of the season are Lara Foot’s Tshepang: The Third Testament, Karoo Moose – No Fathers and The Inconvenience of Wings, The Fall, Sylvaine Strike’s Tobacco and Yael Farber’s Mies Julie returns to complete the line-up.

The Fall
Venue: Rainy Hall, Assembly Hall
Time: 18:15
Dates: 2–27 August (except 14 and 21)

The post Press release: The Fall wins prestigious Scotsman Fringe First Award appeared first on LitNet.

Skrywer Etienne van Heerden gesels op 17 Augustus by die BoekeJol in Pretoria met Etienne Bloemhof oor sy jongste roman Die wêreld van Charlie Oeng. Moet dit nie misloop nie!

The post Die wêreld van Charlie Oeng by die BoekeJol in Pretoria appeared first on LitNet.

The wisdom of adders
Dan Wylie
Publisher: Dan Wylie
ISBN: 9780620702775

This is the story of a journey through a type of dystopia. The setting is the Eastern Cape in South Africa in the year 2170.

To read is also a journey. I felt fraught in the first stages of the journey, but let me first mention what does work in this book.

The diction is good. It is a strange mixture of quaint, jaunty (a quaint word itself) and edgy. But, generally, the author’s voice is highly accessible and young at heart.

We expect our protagonist to change somehow during the course of the story. When this happens towards the end of the book on pages 120 and 121, it is neatly done and convincing.

The sense of humour is innocent and fun, and has a hint of provocation. Take the “dialogue” with a puff adder on page 13. The author had a lot of fun inventing place names which allude to actual towns. The play on geographical place names will be a lot of fun for those who know South Africa; and perhaps the downright common South African terms like dop (an Afrikaans word for an alcoholic drink, widely used in our country) or expressions like deep kak will also be appreciated – it is one way to appeal to Everyman, although I find this use of diction too jaunty. The invention of race categories is amusing and inventive – although any attempt at creating race, even its reinvention, remains superficial. The geographical inventions have more mellow depth. Only one place retains its actual name. Read the book to discover it.

Wylie’s knowledge of flora is remarkable. His descriptions of flora are memorable and fresh, for example: “And this kind of aloe, squeeze the juice onto any wound, it disinfects, remember the russet mottle under the leaf, this backward curve of the teeth; other varieties might kill you instead” (page 20).

The artwork on the cover is a display of pattern and colour that you don’t mind having on your bedside table even after you have finished reading. It’s a painting of a puff adder by the author himself. In any written word, a snake can’t avoid being a symbol … but, of what? Danger is obvious. But, what else? Whereas other authors weave their symbolism distinctly and pervasively by peppering it throughout the text, Wylie left me pondering. Does the snake stand for patience? Or survival? Beauty? Mystery? Surely we aren’t meant to take the quote from Matthew 10:16, Wylie’s only foreword, at face value? This lingering question about the snake is part of the appeal of the book. Only much later did I think that the title could be a type of foreshadowing, for, like the snake itself, the title is forked. Its ambiguity comes as an irony … Is it the wisdom of an adder? Or what humans know of adders? Explaining more here would be a spoiler.

The author finds a clever way to weave poetry into the book. I did catch myself thinking that it’s a too convenient way for a writer to publish poetry. Not all the poems were good. They were descriptive in the mode of the epic poem, with a sense of grand appeal suited to heroic struggles, but they did not move me on the level of the basic human condition. What I mean is that they did not wrench some new emotion out of my tired and frayed soul. The poem on page 105 is good, though – it amalgamates imagery in a fantastic way to prod successfully at emotion. However, the poems (even though they describe various ages in human “progress”) do lend a timeless appeal to the book. The better “poetry” in the book is the recurrence of natural themes, like the jackal.

The story as a whole is set so far in the future, yet is so grounded in our connection to the primitive and natural world, that it conveys the same type of timeless appeal as Game of Thrones (although the latter’s genre is fantasy). For this reason, we can forgive the sometimes hackneyed feeling of the poems.

The wisdom of adders is speculative fiction. Wylie himself calls it futuristic. In Wylie’s book, there is no optimistic speculation on technological advances. What Wylie offers is the more sobering view of “progress”.

I asked Dan Wylie what research he had done into the genre. Herewith his response: “I have taught some futuristic and sci-fi work, especially Ursula le Guin, and supervised a thesis on SA speculative fiction (including Coetzee’s Life & times of Michael K and Jane Rosenthal’s Souvenir). But, mostly, I have just in the course of things read a lot of climate-change scientific literature, laying out what might happen if current trends continue (James Hansen, Tim Flannery, George Monbiot and others). And local works by Patrick Bond (Unsustainable South Africa) and Jackie Cock (The war against ourselves) in particular.”

Wylie elaborated on his idea: “When I say this is a ‘futuristic’ work, many people respond, ‘Oh, I don’t like science-fiction.’ Margaret Atwood defined ‘sci-fi’ as involving such improbabilities as interplanetary travel, time travel, alien invasions and a high interest in technology for its own sake; and ‘speculative fiction’ as real-world extrapolations of visible, credible current trends, obviously including technology, into a plausible future scenario. Adders is very much the latter. In this vision of the future, there has been a kind of slow apocalypse, a global collapse of technology and communications on numerous fronts, and a radical reduction in human populations, which now exist in more isolated pockets, some still highly technologised, others more ‘medieval’ in their modes of subsistence. The Rhini (Grahamstown) of 2170 is such a villagey pocket in a partly blighted, partly recovering landscape. So, it’s neither utopian nor dystopian, and mostly it’s just a story about a young woman trying to reconnect with her father. The human core. As far as I know, it’s the first such speculative fiction set in this particular area.”

Wylie says that he did want to incorporate some thinking about our possible future, and he therefore tried to build in a little bit of “future-history” – speculation about what might happen to us and the countryside over the next century and a half. He wanted to create an awareness not only of how humans might be living, but also around what happens to vegetation, animal populations, air quality, temperatures, water availability – all those things we will inevitably continue to depend on. So, for example, he envisages a blowout of the nuclear plant that authorities are threatening to build on the Eastern Cape coast (in the same way as Chernobyl or Fukushima), and a disastrous outcome of fracking in the Karoo (outcomes which have already happened elsewhere). Wylie comments on the latter: “There is nothing fictional about this – or about anything else I have included; it’s all stuff that’s already going on. If we don’t envisage the possible outcomes of such present day trends, how can we possibly address the issues?”

In this attempt at extrapolation, the book succeeds.

I did get a sense, however, that Wylie’s knowledge of fauna and flora, of science and technology and eco issues is more distinct than his observations of humans. There are a few delightful descriptions of human cognition, as in this stanza:

She could not have said when she became aware of another presence, as one cannot tell precisely when a thought begins. Something that was scarcely a sound, yet not quite soundless, as quiet as the flow of blood beneath the skin, and as tangible.

But, there is not much of this in the book. Compare Wylie’s book with a book like Horrelpoort by Eben Venter, and you will find in Venter’s character Marlow a much more complex and interesting soul. However, Venter’s truths are closer to the present, and so, perhaps, his characters also more rounded and real. Wylie’s characters are familiar but predictable, instead of individualised, and fresh insights into human psychology are sparse.

What bothered me in Wylie’s book is his description of his main character. It’s always interesting to study characterisation of a female character done by a male author.

His main character, Shawn (the name itself alerts us to potential masculine attributes and an action-orientated journey), works as a carpenter and does maintenance at the local church – it’s just a job, not a labour of love. Why she has to work at a church could allude to themes of innocence and knowledge in the book, although it did make me wonder whether the author has an inkling of the missionary in him.

Shawn is a woman who goes against the grain (no carpentry wood-sanding pun intended). So what about women who are not stereotypical? Most men would like to say something complimentary about them, without sounding patronising. Wylie does try. However, it is somewhat unfortunate that the character can only be rugged enough for a trying adventure because the author finds familiar ways to make her stereotypical manliness or androgyny known: she’s a woman of few words, has a flat chest, has a name sounding like a boy’s, and sometimes copulates just to grant an old flame a mercy fuck. On top of that, she has to deal with the stereotypical insults flung her way, which she does with a steely composure. Quite predictably, her character development is centred around the question: But can she love? And the themes in the book play into a rites-of-passage type of innocence-to-experience quest usually bestowed on male characterisation.

The net effect of the author’s attempts? I did not have much sympathy for Shawn. That is a pity. After all, the ingredients are there for sympathy. She has lost contact with her father – a form of rejection – and her mother could be one of a group of people. (Read the book for this interesting mothers-daughter relationship. Yes … mothers – plural.)

Wylie does not quite pull through on the feminist attempt. I found myself turning to other attempts. Often, art forms other than literature offer a better modelling of a heroine. Take what Alison Moyet has to say about Alison Goldfrapp: “I have always loved a hard-faced girl. I get that Alison Goldfrapp isn’t easy, and I like her belligerence. She’s deeply sexy and controlled, like a Strict Machine, and it seems to wind the b’jesus out of the women I know. On the outside, I watch and smile and will her on like a twisted, silent maiden aunt in the dark corner.”

For a sense of what Alison Moyet means, just go to YouTube and listen to Anymore by Goldfrapp, or watch Ride a white horse. These are clips with aspects of dystopia, too.

I am not an expert on female characterisation in speculative fiction, but one day I’ll make time to read the work by Iain M Banks. He is a Scottish writer, and I have heard that he creates remarkably honest female characters. I will start with his book The wasp factory. It is commendable, however, that Dan Wylie tries to celebrate female strength via his main character. There are other women in the book, but they are either motherly, or rooted and earthy but happily docile (like the allomothers); otherwise, they are whimsical and scattered, like the character Angela, who has a sleepwalker, Lady Macbeth aspect, and is surrounded by men using Eurocentric diction. Perhaps, if Wylie had used another strong and feisty woman character to describe the main character, he would have convinced us more authentically. I was, however, really happy with the male characterisation of Mali. And the imagery in the book seems to come alive in his presence: “Next to Mali’s pack lay a long tubular shape – the map, rolled back into its housing like a renewable promise.”

It must also be said that Wylie’s use of vocabulary and idiomatic English is great. Take a sentence like this: “When it had passed and the dust settled, a weird mystic light suffused her little valley, buttery and reddened, until the sun finally dropped and a colder grey crept in.” … I had to look up the word “suffused”. What a lovely word.

Overall, a good and quick read. I’d say 8 out of 10. I definitely think this could be a movie. The director might have to compromise in order to choose a target audience, though. The book has the specialist facts on fauna, flora and local geography to satisfy an older generation. The action, characters and plot would appeal to a younger generation. If I were directing this, I’d aim for the youth. They are, after all, our future.

More works by Dan Wylie:

Myth of iron: Shaka in history

Dead leaves: two years in the Rhodesian war

Elephant and Crocodile in the Reaktion Books Animals Series

and seven volumes of poetry.

He blogs at Dan Wylie critical diaries.

• Dan Wylie is professor in English at Rhodes University in Grahamstown.

The post The wisdom of adders by Dan Wylie: book review appeared first on LitNet.

LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.

Leon van Nierop

Leon van Nierop is ’n baie bekende radio-, televisie- en romanskrywer. Verder doseer hy rolprentwaardering aan WITS en die Tshwane Universiteit van Tegnologie en is hy ook bekend as rolprentresensent.

Opsomming

Stralerjakkers
Leon van Nierop
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624082941

“Die wêreld is hul speelplek, geld hul vernaamste vriend, maar iewers tussen swier en rykdom lê die luukse van die onontdekte.” Stralerjakkers was destyds ’n radioverhaal-fenomeen wat daagliks ’n halfmiljoen mense vasgevang gehou het, en ’n magdom navrae het Leon van Nierop laat besluit om dit tot roman te verwerk. Rykmanseun Tiaan Reyneke, pas vrygelaat ná twee onskuldige jaar agter tralies, neem sy intrek by sopkombuis-tannie Girly Lubbe se losieshuis in Newlands, Johannesburg. Dan tuimel ou familiegeheime en geraamtes uit die kas wanneer twee uiteenlopende wêrelde bots. ’n Verhaal propvol drama, hartstog en
humor.

Uittreksel

As daardie yskas nog een keer grom! Dit is so ’n diep afsloofgeluid wat haar eksman, Gert Lubbe, se snorke na wiegeliedjies laat klink.

’n Kreun wat diep van agter die yskas se ysterderms kom, soos ’n ou man wat dekades lank al swaar dra aan sy sondes. Langer kan dit nie so aangaan nie! Selfs die losieshuis se inwoners dink al dis ’n

wekroep uit die hiernamaals wat waarsku dat hierdie leierlose land binnekort finaal ineen gaan stort – die bietjie wat nog nie geplunder is nie.

Girly Lubbe se hand kramp van irritasie. Sy strek haar vingers oop en toe, byna soos toe sy destyds die plak Moeggepraat vasgevat het wanneer sy haar dogter Karlien moes tugtig.

Sy bring haar hand met mening op die rooster aan die yskas se agterkant neer – daardie dessitse plek waar die gegrom vandaankom. Dan hoor sy net melkbekers klingel soos die yskas sidder, maar die gegrom hou darem op.

Tot die volgende keer.

Sy gaan sit in die ontvangsarea van haar losieshuis in Newlands tussen Delarey en Sophiatown in Johannesburg. Agter haar pryk die stoere skildery van ’n grysaard, woeste baard in al vier windrigtings, wat uit ’n boek sit en lees terwyl hy die brilletjie op sy neus vasdruk. (Sy is seker dit is die Bybel.) Langsaan is die skildery wat Karlien se eerste kêrel van Girly se losieshuis gemaak het.

Sy het tog so van die jongman gehou, maar Karlien het hom vinnig die deur gewys. Sy het nie ’n clue wat daar verkeerd geloop het nie. Jongmense se geite en nukke was nog nooit haar sterkpunt nie. Sy het in elk geval te veel van haar eie om haar nog oor ander s’n ook te bekommer.

Karlien kla elke keer wanneer sy die skildery sien, maar Girly staan daaroor so vas soos ’n bloekomboom langs ’n Karoo-windpomp.

Dis vir haar tog so mooi, en dis die enigste oorspronklike skildery in die losieshuis naas die een van die Bybellesende vrome.

Bly sal dit bly.

Hier sit sy nou. Nog ’n dag wat RSG se verkeersnuus interessanter is as wat in die parlement aangaan, want Long Street in Newlands, ’n katspoegie duskant haar losieshuis, is gepak met taxi’s.

Partykeer sit sy sommer net op die stoep en kyk hoe selfsugtig die bestuurders optree. Hoe hulle soos opslagkoeëls verbyskiet. En wanneer sy na die superette hier naby loop, sien sy van naderby die gespanne passasiers se gesigte. Dan soek sy in haar roksak na haar pakkie Stywe Fisante – haar paspoort tot rookplesier.

Sy het verlede week opgehou rook toe die minister van finansies, met die kop so kaal dat dit blink nes haar gepôliesjde stoep, al weer die belasting op sigarette opgeskuif het. Maar asof dit nie erg genoeg was nie, gaan suiker ook glo nou belas word.

“Die lewe is reeds so bitter,” het haar oorlede ma altyd gepruttel, “ ’n mens se kos kan nie ook bitter wees nie.” Ook maar goed oorle Ma is nie meer hier nie, want as sy moes sien dat studente deesdae die land regeer – of dan opstokers wat hulleself as studente voordoen! – sou sy gesug het: “Spaar die roede werk nie ten goede!”

Krrrrrr.

Ag, have a heart – daar is dit weer! Die alewige geknor van die yskas. Dit begin as ’n sagte geratel, amper soos wanneer sy eiers klits. Dit herinner haar ook aan die twee lastige loseerders in kamers 1 en 2. Hulle gesels word al hoe harder hoe nader die horlosie se wysers aan slapenstyd kruip; dan raak dit buite beheer van die lekker lag, sodat sy haar hoë polvye moet aantrek en by nommer 1 se deur gaan staan. Dan kap sy vererg met die een polvy teen die deur om hulle stil te maak.

“Hemel, Girly, dit klink of Beëlsebub my kom roep!” kla die jongetjie dan.

“Jong, jou Beëlsebub sal binnekort brand, dan voel jy sommer meer tuis!” raas sy terug.

Die volgende aand begin die gesnater net weer. Gelukkig boer die twee manne in die gimnasium hier naby, dan het sy darem vir twee uur elke Dinsdag- en Donderdagaand rus van daardie testosteroon-brulle. Maar die res van die week klok hulle vroeg in om haar gemoed uit te rafel.

Kaplaks! Kakwaa! kap Girly weer teen die rooster agter die yskas.

’n Ligte siddering trek deur die huis wat haar aan daai grieselfliek The Omen laat dink – die laaste bioskoopprent waarheen Gert haar nog destyds geneem het voor hulle uitmekaar is. Die yskas snik en snater vir ’n oomblik, maar dan is dit asof hy keel skoonmaak en stilte vind iewers tussen sy ysterderms en -plaatjies.

Sy hoop maar net die ou siel werk nog hierna, want sy het nie nou geld vir ’n nuwe yskas nie. Wat maak sy as hierdie een ingee?

Sy draai weg en loop na haar kantoor toe van waar sy die losieshuis bestuur.

“Ag, have a heart!” is al wat sy nou vir haar lessenaar sê wat kreun onder die korrespondensie, rekeninge, klagtes en gemorspos wat daagliks in haar posbus beland. Boonop kry sy gedurig pamflette oor penis enlargements. Om so ’n pamfletjie te moet aanskou nog voordat jy jou oats in het, stel hoë eise aan jou oorlewingsvermoë.

Sy frommel dit nie net op nie, sy skeur dit in tientalle klein stukkies en gooi dit soos confetti in die vullisdrom naby die brullende yskas.

Die tydskrifte waarvoor sy altyd wag, daag nooit op nie, maar dié gemors lê so dik soos suurdeeg in haar posbus.

Haar selfoon bewe. Sy het vergeet om die volume op te draai en sy geniet dit tog so om na “Somewhere My Love” te luister; haar ring-tone. Net Rocco de Villiers speel dit mooier.

Sy antwoord: “Hallo-o-o!”

Girly maak keel skoon. Karlien het haar aangespreek omdat sy glo “te aards” oor die foon klink. Sy het weke lank probeer ontsyfer wat “aards” beteken, en toe eendag besef dit is ’n ander woord vir kommin.

“Ma!” het Karlien gemaan, “sê net ‘hallo’. Doodgewoon en doodnormaal.

En onthou, dis die persoon se óór waarin Ma praat. Ma hoef nie Northcliff toe te skreeu nie.”

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Stralerjakkers deur Leon van Nierop appeared first on LitNet.

Al wat ek weet
Marita van der Vyver
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799378856

Marita van der Vyver vertel vir Naomi Meyer van haar boek Al wat ek weet, wat pas in die 2017 kykNET-Rapport Boekpryse se filmkategorie benoem is.

Marita, baie geluk met jou benoeming op die kortlys van die kykNET Rapport-boekpryse. Al wat ek weet is ’n kragtige titel. Het jy van die begin af geweet dit gaan hierdie boek se titel wees? En wat Gabriel sou weet?

Dankie. By sommige van my boeke is die titel daar voordat ek die eerste sin skryf, en by ander kom die titel eers lank nadat die laaste sin geskryf is. Al wat ek weet val in die tweede kategorie. My voorlopige titels was variasies van Wegkyk en stilbly of Anderpad kyk of so iets. Eers nadat die manuskrip gekies is as een van die wenners in Lapa se kompetisie, het die redakteur, Miemie du Plessis, gevra waarom ek nie die titel van die eerste hoofstuk (en een van Gabriel se eerste slam-rympies) as titel vir die hele boek gebruik nie. En toe is dit so vanselfsprekend dat ek nie kon glo ek het nie vroeër daaraan gedink nie. Maar miskien moes ek juis eers die hele storie skryf om agter te kom wát Gabriel weet? En ek hoop elke leser sal ’n eie antwoord op die vraag vind. 

’n Boek oor verlies en aandadigheid, of een oor musiek en die liefde? Kan mens hierdie temas van mekaar skei? Hoe sou jy die boek opsom?

Dit het begin by aandadigheid. Dis waarom ek aanvanklik ’n titel in gedagte gehad het wat skuld suggereer. Stilbly oor onreg is ook ’n manier van saamstem en skuldig wees aan die onreg. Maar die verlies en die liefde, en veral die reddende krag van woorde en taal – eerder as musiek – het amper onmiddellik deel van die storie geword. 

Wat was die sneller vir hierdie verhaal? En wat het jou geïnspireer om hierdie storie te skryf?

Ek is op ’n dag in my motor deur ’n onbeskofte fietsryer sleggesê – darem nie so vieslik beledig soos Gabriel se ma in die storie nie – terwyl my liewe saggeaarde man langs my niks gesê het om my te “verdedig” nie. Hy het my net probeer keer om nie die fietsryer verder uit te tart nie, want hy kon sien die man was irrasioneel en moontlik gewelddadig. My onmiddellike reaksie was om vies te wees vir my man – en dit het my aan die dink gesit. Ek sou tog nie wou hê Alain moet uitspring en in ’n fisieke geveg betrokke raak nie! Ek háát fisieke geweld. Dus was hy waarskynlik reg om my net te probeer kalmeer sodat ons kon wegkom. Maar sê nou een van ons kinders het agter in die kar gesit? Watse boodskap sou ’n kind oor so ’n voorval kry? En toe hardloop my skrywersverbeelding met my weg en ek dink: sê nou maar ek was só ontsteld omdat my man my nie verdedig het nie dat ek ’n ongeluk gemaak het ... En dis hoe Gabriel se storie begin het. Hy het die seun geword wat agter in die kar sit. 

Vertel my van Gabriel. En van Sasha. Of van Gabriel se pa.

Ek was aanvanklik nie seker of ek die storie uit Gabriel se oogpunt of uit sy pa se oogpunt moes skryf nie. In die weergawe wat vir Lapa se kompetisie ingeskryf is, was daar stukke wat uit die pa se oogpunt geskryf is. Toe sê Miemie vir my: “Laat vaar die pa, Marita. Tieners gee nie om wat pa's en ma's dink nie. Hulle wil hulle eie stories lees.” Ek het dit natuurlik reeds geweet, omdat ek al ander tienerboeke geskryf het, maar ek moes dit net weer ’n keer hoor. Toe skrap ek al die dele wat uit die pa se oogpunt geskryf is – maar toe word sommige van daardie dele ’n soort proeflopie vir my volgende volwassene-roman, Misverstand, waarin daar ook ’n pa en seun is wat ’n moeilike verhouding het. Miskien gaan niks verlore nie? Of hoe het Hennie Aucamp dit nou weer gestel?

Hoe het jy navorsing gedoen oor rap-musiek? En hoe verskil rap-musiek in Frankryk van dié in Suid-Afrika?

Dit was nie nodig om navorsing te doen nie, want ek is jare lank in my eie huis met rap-musiek gebombardeer! Veral een van ons drie seuns (Hugo) het niks anders geluister nie – en noudat hy 25 is, luister hy steeds meestal rap. Maar ek het begin luister omdat ek nie net blindelings wou veroordeel sonder dat ek weet wat ek veroordeel nie – en toe word dit vir die seuns ’n uitdaging om vir my te wys dat gangsta rap wat vol vloekwoorde en seksisme is, nie die enigste soort rap is nie, en toe kom ek van rap by slam uit en by spoken word poetry en ’n hele nuwe wêreld word vir my oopgemaak. Ek het heelwat navorsing oor praatpoësie op die internet gedoen, omdat dit nog so ’n nuwe ding in Suid-Afrika is, maar in Amerikaanse hoërskole word daar al lank slam-kompetisies gehou. Dit sal vir my fantasties wees as hierdie boek kan help om ook in Suid-Afrikaanse skole so ’n tradisie te begin.

Hierdie boek is ’n jeugboek. Dink jy ’n storie kies ’n ouderdomsgroep? Of dalk vra ek: Voel en beleef mens nog so intens as mens ’n grootmens is as wanneer mens jonger is?

Aangesien ek vir verskeie ouderdomme én in verskillende genres skryf, glo ek die storie kies die ouderdom en die genre. Maar ek dink tog tieners het ’n emosionele intensiteit wat die meeste volwassenes iewers langs die pad verloor. En as jy vir tieners wil skryf, is die grootste uitdaging miskien om hierdie emosionele intensiteit te bly voel.

Skryf ’n jeugboek vinniger en makliker as ’n boek vir volwassenes?

In my geval is dit moontlik vinniger bloot omdat my jeugboeke gewoonlik dunner is as my volwassene-boeke. Maar dis beslis nie makliker om ’n goeie jeugboek te skryf as om ’n goeie volwassene-boek te skryf nie. Ek dink die rede waarom soveel literatore steeds jeugboeke onderskat, is dat hulle ongelukkig steeds onder die wanindruk verkeer dat dit “makliker” skryfwerk is.

Die feit dat jy self ’n tiener in jou huis het, en ’n seun wat nou al die huis verlaat het: help dit om vir hierdie ouderdomsgroepe te skryf? Of skryf ’n skrywer met ’n stem wat nie regtig bedoel is vir werklike familielede nie, maar eerder omdat die skrywer ’n skrywer is met ’n eie stem?

Ek was in ’n taamlik uitsonderlike posisie om die afgelope twee dekades altyd ’n tiener in die huis te hê. Vir die meeste ouers is die tienerjare mos maar ’n aaklige tydperk wat binne ’n paar jaar verbygaan, maar omdat ek hierdie laslapgesin van “jou, my en ons kinders” het, en omdat daar ’n gaping van 14 jaar tussen die oudste en die jongste kind is, het ek die tienerjare veel langer as ander ouers belewe. As skrywer het dit my ongetwyfeld gehelp om die wêreld van die tiener lewendig en aktueel te hou. Trouens, noudat ons laatlamdogter 17 is en amper op pad universiteit toe, weet ek nie of ek nog kans gaan sien om jeugboeke te skryf wat in hedendaagse tieners se heelal afspeel nie. Ons sal maar moet sien ...

Wat lees jy op die oomblik?

Fred Khumalo se aangrypende Dancing the death drill. Ek probeer hier in Frankryk tred hou met Suid-Afrikaanse romans – nie net Afrikaanse romans nie. Een van die kragtigste romans wat ek die laaste ruk gelees het, was Kopana Matlwa se Period pain.

En waaraan skryf jy op die oomblik, as jy iets daaroor wil verklap?

Ek werk aan ’n draaiboek vir wat hopelik ’n internasionale rolprent gaan word – met die medewerking van Deon Meyer, wat ’n paar jaar gelede ook my arm gedraai het om die draaiboek van my roman Dis koue kos, skat self aan te durf. Daarna het ek meegewerk aan een of twee ander draaiboeke wat op my romans gegrond is, maar hierdie keer is die uitdaging groter, omdat dit ’n nuwe storie is wat van voor af uitgedink moet word – en dis boonop in Engels! Soos my man altyd sê, waarom die maklike uitweg kies as daar ’n moeilike manier is om ’n ding te doen?

Foto van Marita van der Vyver: Naomi Bruwer

The post Al wat ek weet: ’n onderhoud met Marita van der Vyver appeared first on LitNet.

Die mauer
Max Annas
Publisher: Rowohlt Taschenbuch Verlag
ISBN: 9783499271632

The Stepford Wives gated community living scenario, so common in South Africa that we hardly notice it anymore, must have struck the German writer Max Annas as rich material for intrigue. His instinct was spot on, and a thriller he wrote set in one of these labyrinthine hells recently won the 2017 Deutscher Krimi Preis.

The book is called Die mauer (The wall), and Annas has set up an explosive situation, pursuing a worst-case outcome that unfolds like a Tarantino blood fest before the reader’s incredulous eyes.

It might be a while yet before South African readers can access the book in English – translation and publishing negotiations are under way with a US publishing house – but this is one you want to keep your eyes out for. Because, while South African crime fiction by South African authors has left its unambiguous mark on the world’s crime fiction scene, it’s less usual to see our crime-riddled country from an outsider’s point of view.

Do we care what an outsider thinks? There are probably some for whom this is still important in the everlasting, misguided pursuit of striving to be an exemplary, albeit mythological, outpost of European standards. For the rest, a new angle on things we’ve become used to – like walls and fences – might provide some rather indigestible nuggets of truth. Because, however absurd – almost to the point of comedy – the novel’s cataclysmic denouement might seem on the surface, it is not unimaginable.

Annas has taken some pretty evident elements of the South African reality and mixed them into a breath-stopping brew: a wall, some “intruders”, a tinderbox socio-political milieu and a few overinflated egos that concern themselves almost exclusively with obsessively safeguarding the privilege contained within the wall.

The author – whose previous novel, Die farm, is also set in South Africa, but is thematically far removed from the South African farm novel – lived in East London for seven and a half years.

“I was doing a research project on South African jazz music at the University of Fort Hare,” he said in an interview in Cologne earlier this month, where he was promoting his third novel, Illegal. “The project was focused on the Blue Notes, a band which left the country in 1964 to Europe. But the project is not finished yet.”

Did the concept of the gated community strike him immediately as fertile ground for a racy thriller, or did it fit in helpfully as a metaphor later, once he’d formed an impression of the divisions in South African society?

“No, it took a while before I entered a gated community. At the time, I was developing an idea for a novel set in a mall. Not really satisfied with where it was going, I saw what a fascinating and frightening place such a walled area could be.”

“Frightening” is not, one imagines, how people who live in gated communities see the walls. But, imagine being Moses, the hapless protagonist of Die mauer. He bumbles into the Pines after his car breaks down on the way back from helping a professor pack books into boxes. He has a lunch date with girlfriend Sandi, and his cell phone dies just as his car gives up the ghost. Vaguely recognizing the Pines as a place where he had once worked on a project with a fellow student – who he now hopes might be able to help him – he ventures into forbidden territory, and turns himself instantly into a target for the more pugnacious manifestations of the laagering mentality of the mostly white middle class inhabitants of the gated community.

Not that there are many of them around at noon on a scorching February day, except for dog-walking pensioners and the resident “watch” guys with their aggressive sense of entitlement. Besides Moses, there are a number of other black people inside – the nannies and gardeners and official security people. But, also, two slick thieves, Nozipho and Thembinkosi, who are picking off easily targeted valuables beyond the eyes of the security cameras.

It is Moses, however, who has aroused suspicion by bolting when he is confronted by two aggressive white men. Being a solitary black man in a traditionally white space, Moses knows that his chances of being beaten up before he is able to explain himself are pretty good. But his decision to run tumbles him – and the reader – into a tightly wrought narrative nightmare.

As Moses tries to find the way out of this maze of cul-de-sacs and bland houses with various security people after him, Nozipho and Thembinkosi find themselves in a worrying pickle when they discover they’re robbing the home of criminals who do far worse things than they would ever imagine.

While the author lived here, he read a lot of South African crime fiction. “I read all of it, from June Drummond’s The black unicorn to Roger Smith, who, funnily enough, was easier to get in German translation than in a local bookstore. And the German translations of Deon Meyer’s books were out before the English ones.

“I often found the stories to be too white and too male,” says Annas.

The irony that he is white, male and an outsider is not lost on him. He wonders how his book would be received here.

“What I can’t imagine is whether South African readers would find it interesting that a person from outside writes about the country, or whether that would alienate them. Possibly, my position as a white writer using three black protagonists might generate some opposition. I have read and heard sentences like, ‘White people take away our stories.’ But then, to create the narrative like a novel, I have to make a choice. And for Die mauer, it seemed logical to me to have black protagonists.”

Annas’s novel, at any rate, lands at a historical moment, when walls and separation are the threatening undertone in many political conversations. In South Africa, the walls are still here and getting higher. Their metaphorical potential for disaster has been exploited to the nth degree by Annas, and the effect is riveting.

The post Die Mauer: A German crime thriller set in a South African gated community appeared first on LitNet.

Taaldag het op 14 Augustus plaasgevind. Onder andere het talle boekwinkels ter viering van die dag afslag op Afrikaanse boeke aangebied. Naomi Meyer het vir Willem Botha van die WAT gevra oor wat Taaldag beteken en waar dit ontstaan het.

Willem, 14 Augustus was Taaldag. Wat is dit – en wat is die oorsprong hiervan?

Op 14 Augustus 1875 het agt Paarliete in Gideon Malherbe se huis bymekaargekom en die Genootskap van Regte Afrikaanders gestig. Behalwe ds SJ du Toit was hulle amper almal Paarlse wynboere. Hulle vernaamste ideale was ’n Afrikaanse koerant, die vertaling van die Bybel in Afrikaans en die erkenning van Afrikaans as ’n amptelike landstaal. Die Afrikaanse Patriot het in 1876 vir die eerste keer verskyn en die Afrikaans daarin was suiwer in die opsig dat dit geskryf is soos dit gepraat is: “Een Afrikaanse koerant ... Dit het baiang moeite gekos om so vêr te kom ... want die meeste Afrikaanders is nes steeks pêrde, hulle wil mos nie glo dat ons een ei'e taal het nie ... Ons wil nou met ons ‘Patriot’ an die wereld wys, dat ons wel de'entlik een taal het waarin ons kan sê net wat ons wil.” Afrikaans het in 1925 ’n amptelike landstaal geword en die Bybel het in 1933 in Afrikaans verskyn. Die Afrikaanse Patriot leef vandag voort as die Paarl Post. 

Afrikaans het dus nie in die Paarl ontstaan soos sommige glo nie, maar daar is wel baanbrekerswerk ten opsigte van die erkenning van Afrikaans in die Paarl gedoen. Afrikaans het ook nie in 1875 ontstaan soos sommige glo nie – die eerste spore van Afrikaans is deur die Khoi getrap.

Hoekom is dit nodig om Taaldag te herdenk, of daarvan bewus te wees?

Vroeër is daar veral hulde gebring aan die taalstryders wat die weg gebaan het vir die erkenning en ontwikkeling van Afrikaans, maar vandag word klem gelê op die belewing van Afrikaanse musiek, letterkunde en toneel. Daar word ook dikwels gesprek gevoer oor aktuele kwessies rondom Afrikaans, soos die herkoms en toekoms daarvan.

Taaldag is verby, lank lewe Taaldag! Op watter manier kan mense dit nog steeds vier?

Ons kan maar elke dag die wonder van Afrikaans, ’n inheemse taal of Afrikataal, vier! Ons kan hom koester en sy welstand bevorder deur Afrikaanse boeke te koop, ook woordeboeke, CD's van ons Afrikaanse kunstenaars te koop, na die jongste, en uitstekende, Afrikaanse flieks te gaan kyk, en as ambassadeurs vir Afrikaans op te tree. Die mees persoonlike geskenk wat jy vir iemand kan gee, is ’n woord. Gaan kyk by www.wat.co.za hoe om dit te doen of google Borg ’n Woord.

The post Taaldag 2017: ’n onderhoud met Willem Botha appeared first on LitNet.

On Record - Popular Afrikaans Music & Society, 1900–2017
Schalk van der Merwe
Uitgewer: African SUN MeDIA
ISBN: 9781928357117

Schalk van der Merwe gesels met Naomi Meyer oor sy niefiksieboek On record wat pas by African SUN MeDIA verskyn het.

Schalk, mense sal jou dalk reeds ken weens ’n program wat jy ’n ruk gelede op RSG aangebied het. Wil jy iets hiervan vertel?

Die program was ’n uitvloeisel van my navorsing en was ’n poging om dit op ’n toeganklike wyse aan die publiek bekend te stel. Ek was nogals verras oor hoe positief dit ontvang is.

Jou navorsing op die terrein van Afrikaanse musiek het ook aanleiding gegee tot die publikasie van jou boek On record. Waar het jou belangstelling in musiek begin?

Dit kom al van kindsbeen af. Ek het op vroeë ouderdom klavier begin speel en daarna kitaar en uiteindelik op baskitaar geëindig. Ek het as werkende musikant al oor die jare baie vrae gehad rondom die aard van die Afrikaanse musiekbedryf en die betekenis daarvan in mense se lewens. Ek het eers in 2008 begin dink in die rigting van akademiese navorsing oor Afrikaanse musiek nadat ek ’n boek Composing apartheid geresenseer het. Dit het my laat besef dat ek my musiekloopbaan in ’n meer akademiese konteks kan inspan.

Jou navorsing handel oor veel meer as net musiek. Dit handel oor die geskiedenis van Afrikaanse musiektydperke (jy baken dit af as die begin in 1900 en die einde van die studie in 2017). En jou agtergrond as dosent in die geskiedenis by die US sluit hierby aan. Waarom hierdie tydperk, en wat staan vir jou uit juis in die geskiedenis van die Afrikaanssprekende en die geskiedenis van die Afrikaanse mense sedert 1900 tot nou?

Die eerste klankopnames van musiek met ’n Afrikaanse konneksie is in 1900 gemaak, so dit was ’n logiese beginpunt. En aangesien daar altyd dinge aan die gebeur is in die musiekbedryf, het dit sin gemaak om maar die fokus tot so onlangs as moontlik te hou. Daar is natuurlik vele temas wat in 117 jaar opduik. Ek dink die belangrikste storie is een van normale mense se doen en late tydens fases van ingrypende sosiale veranderinge. Natuurlik het apartheid ’n rol gespeel, asook die kulturele skeiding van wit, bruin en swart Afrikaanssprekendes. In die postapartheid konteks is die Afrikaanse kultuurbedryf ’n geweldig interessante wese om te bestudeer en iets wat ’n groot impak het op kwessies van taal en identiteit.

Afrikaans dra swaar aan bagasie, juis weens geskiedkundige faktore. Hoe, dink jy, het die geskiedenis van hierdie land sy musiek beïnvloed? Of dalk is dit ’n veels wye vraag – dalk is dit die kern van jou studie?

Musiek (en natuurlik ander vorme van kuns) is iets wat die samelewing weerspieël. Selfs ’n popliedjie met oppervlakkige lirieke is ook op ’n manier betekenisvol. Wat die invloed van Suid-Afrika se geskiedenis op Afrikaanse musiek betref: ja, dit is grootliks die kern. Sensuur, politiek, sosiale druk, apartheid, rassespanning, diensplig, rebellie, Afrikanernasionalisme – dit is alles faktore wat ingespeel het op Afrikaanse (en natuurlik ook Suid-Afrikaanse) musiek. Dis bietjie moeilik om dit alles hier kortweg saam te vat!

Vertel asseblief iets van elkeen van die tydperke van die sewe afdelings waarmee jy jou boek afbaken: die studie skop af in die hart van die Anglo-Boereoorlog, en loop dan tot vandag. (Terloops, ek vra jou as geskiedkundige: Hoekom die studie juis hier afskop, by die ABO / Suid-Afrikaanse oorlog? Is dit dalk die kern en oorsprong van Afrikanernasionalisme?)

Die eerste “fase” kyk na die eerste opnames van die volksliedere van die destydse Boererepublieke. Dit was bloot die eerste opnames met ’n Afrikaanse konneksie en is gemaak deur Europese sangers tydens die ABO en was ’n vae teken van Europese simpatie met die Boere. Kort daarna, in 1906, sien mens die eerste opnames in Afrikaans self, deur Afrikaanssprekendes, in Londen. Die eerste deel van die boek bekyk hierdie vroeë figure en hoe hulle opnames en profiele gestrook het met ’n ontluikende Afrikaneridentiteit. Ek kyk ook na vroeë radio-uitsendings.

Dan kyk ek in die tweede deel na die 1930’s en ’n “nuwe” vorm van Afrikanernasionalisme en die spanning tussen organisasies soos die FAK en boeremusiek. Dit is ’n baie interessante, dog “digte” dekade in veral Afrikanergeskiedenis en die musiek van die tyd weerspieël baie heterogene elemente.

Deel drie behandel die invloed van die Tweede Wêreldoorlog op die plaaslike musiekbedryf en uitsaaiwese, asook die jare kort na die oorlog, wat die beginfase van apartheid insluit en die sosiale gevolge daarvan, insluitend hoe dit musiekuitvoering edm beïnvloed het.

Dan kyk ek na die invloed van rockmusiek vanaf die middel-1950’s, asook vroeë musikale voorbeelde van verset teen die dominante narratief van Afrikanernasionalisme in Afrikaanse musiek tydens die hoogtepunt van apartheid. Ek spandeer ook tyd aan Musiek-en-Liriek, en die daaropvolgende jare van musiekontwikkeling. Dan ook Voëlvry en die spanning tussen alternatiewe Afrikaanse musikante en die hoofstroom van die tyd. Dan, laastens, kyk ek na die postapartheid era en goed soos die insulariteit van die hoofstroom, nostalgie, alternatiewe Afrikaanse musiek, ens. Ek wil nou nie als hier verklap nie...

Lewer jou boek waarde-oordele oor die Afrikaanse musiekbedryf – soos dat dit sentimenteel is, of teruggryp na nostalgiese verledes, of dat dit net spookasem is wat bang is om sosiale kommentaar te lewer? Of hoe het jy jou studie benader?

Ek noem in die inleiding dat een van die hoofmotiverings vir die boek was dat ek wou uitvind hoekom slegte Afrikaanse musiek so goed vaar. Dit is miskien nie die beste vertrekpunt vir iets wat veronderstel is om ’n objektiewe studie te wees nie. Ek het natuurlik agtergekom dat dit ’n baie ingewikkelde vraag is, en dat daar redes is vir sentimentaliteit, oppervlakkigheid, of bloot ’n neiging weg van sosiale kommentaar. Uiteindelik was dit juis hierdie tipe liedjies wat my die meeste geïnteresseer het, aangesien dit op sigself betekenisvol is. Die boek poog om hierdie goed in konteks te plaas.

En wat het jy, deur middel van die bestudering van die geskiedenis en hulle musiek, van ’n nasie geleer? Of dalk net: waargeneem?

Afrikaners – en ek gebruik die woord hier om te verwys na wit Afrikaanssprekendes, wetende dat dit ’n term met bagasie is – is nie ’n homogene groep nie en het baie uiteenlopende lewensbeskouings wat nie soseer te doen het met opvoedingsvlak, klas, geloof, ens nie. Dan is daar ’n lang geskiedenis van uitsluiting van bruin en swart Afrikaanse musikante as dit kom by die opneem van Afrikaanse musiek, ten spyte van groter getalle moedertaalsprekers. Die feit dat die Afrikaanse musiekbedryf, soos enige ander bedryf, winsgedrewe is, beteken dat Afrikaanse musiek onder ’n spesifieke groep Afrikaanssprekendes bemark word – dit maak ekonomiese sin, maar tog veroorsaak dit spanning.

Is Afrikaanse musiek alleen op ’n eiland? Indien wel, is dit volhoubaar? Gaan die dam toeslik? Indien nie, hoe beleef jy dit? Enige waarnemings of kommentaar hierop?

Daar is baie interessante goed wat besig is om te gebeur in Afrikaanse musiek. Die invloed van die digitale era, met “downloads” en “streaming”-platforms, is beduidend en sommige kunstenaars benut dit baie goed, terwyl ander meer tradisionele media verkies. Laasgenoemde is op lang termyn dalk nie volhoubaar nie. Ek is wel opgewonde oor Afrikaanse musiek – daar is baie musiek daar buite waarvan ek regtig hou en wat relevant is vandag. Maar daar is ook snert, net soos in enige ander musiekbedryf op die planeet.

Jy weet natuurlik baie van musiek, omdat jy self musiek maak. Vertel asseblief van die musiekinstrumente wat jy bespeel en in watter groepe of bands jy self optree?

Ek is nou al sewe jaar lank Karen Zoid se baskitaarspeler. Verder het ek my eie band, Bed on Bricks, en speel ook gereeld blues saam met Gerald Clark. Oor die jare heen het ek al saam met vreeslik baie kunstenaars gespeel – dis iets waarvoor ek baie dankbaar is. Ek maak ook klankbane so nou en dan, en dan speel ek ander instrumente, soos kitaar en klavier ens. En ek het nogals baie “shaker” gespeel in ons onlangse vertonings by die KKNK toe Zoid en die Gereformeerde Blues Band saamgespeel het!

Na watter musiek luister jy graag?

Ek dink ek het nogals ’n wye musieksmaak. Ek is mal oor Wes-Afrikaanse musiek van kunstenaars soos Bombino, Toumani Diabaté en Bassekou Kouyate. Dan hou ek van klassieke rock soos Led Zeppelin. Ek hou van punk en ook klassieke musiek. Ek is mal oor plaaslike musiek, van maskanda tot boeremusiek. Omdat ek betekenis vind in selfs die oppervlakkigste popmusiek (al is dit bloot vanuit ’n antropologiese perspektief), kan ek nogals baie hanteer, al hou ek nie daarvan nie!

The post On record: ’n onderhoud met Schalk van der Merwe appeared first on LitNet.

Waarom die absoluut gebrekkige belangstelling in die saak oor Afrikaans op Maties onder Afrikaanssprekendes? En die geringe finansiële steun vir die klaers, en die koue skouer van die party wat deur die meeste Afrikaanssprekendes ondersteun word, die Demokratiese Alliansie? Soos iemand dit gestel het: Waarom laat Afrikaanssprekendes die saak by hulle verbygaan?

Taalstryduitputting is dalk een antwoord. Die storie oor Afrikaans by Maties gaan darem al lank aan. En dis kompleks. Die Open Stellenbosch- (OS-) veldtog het dit skouspelagtig gemaak, gemoedere gaande gehad en mense gedwing om op hul voete te dink. Dis nou alles weg. Daar was nie optogte hierdie week nie, geen geslagspesifieke gestampery en gestotery nie, pers gesigte of “kill the boer”-songs nie. OS het laas in Oktober iets op sy Facebook-blad geskryf.

Hierdie uitputting het ’n ander dimensie ook. Die vermoede bestaan dat onder die vyande van Afrikaans op Maties, veral die antikoloniale betogers wat van Ikeys af ingevoer is, die besef ingetree het dat hulle gevaar loop om hulself in ’n massiewe teenstelling vas te knoop: soos die #RhodesMustFall-debat ontwikkel het, het al meer stemme opgegaan vir onderrig in plaaslike tale. En in die Kaap is Afrikaans al eeue lank plaaslik. Dan liewer die beweging aanhaak by #FeesMustFall. En noudat OS nie meer moles maak nie, voel mense dalk die stryd is verby.

Mense met wie ek hieroor praat, die meer linkses, sê ook die betrokkenheid van organisasies soos AfriForum en Solidariteit by die saak staan hulle nie aan nie – dis noordelike organisasies sonder veel steun in die Kaap, waarvan hulle hul outomaties wegkeer, of hulle nou veg vir die Palestyne of teen hondediefstal.

Hierdie faktore speel waarskynlik ’n rol, maar die indruk bly staan dat vele wit Afrikaanssprekendes anderpad kyk as dit by Afrikaans op Maties kom.

Waarom sou dit wees?

In ’n vroeëre artikel het ek geskryf van die wit Afrikaanssprekendes wat ’n mens “offeraars” kan noem, wie se leuse kom uit dieselfde patriotisme wat hulle in hul Afrikaanse laerskole geleer het: “Ons sal offer wat jy vra.” Onder hulle is daar selfs ’n diepgesetelde behoefte aan ’n offerande, in die geloof dat so iets nog nie gebeur het om 1994 te salf nie. Dit hou verband met die versugting van ’n swart redakteur destyds teenoor my dat die koms van demokrasie haar onbevredig gelaat het op ’n amper liggaamlike vlak: “I mean, there was no white blood on the floor.”

Vir diesulkes is Afrikaans op tersiêre vlak ’n goeie kandidaat – dis nou wel soos Shylock se pond vleis, maar die bloed tap nie noodwendig uit ’n wit lyk nie.

Dis nie noodwendig uit ’n wit lyk nie, want wit mense het Afrikaans nie meer nodig nie. Hul Afrikaanse Model C-opvoeding het hulle toonaangewers in die middelklas gemaak, as prokureurs, dokters, rekenmeesters, joernaliste, gewoonlik met top-reputasies wat dwarsdeur die wêreld deure oopmaak, saam met die positiewe dienspligrapport. Hulle het ryk genoeg geword om hul kinders na die beste skole te stuur, met die opdrag aan kind en onderwyser om wiskunde en Engels voorop te stel.

Die ongeluk lê by die baasraak van die Engels. Daar is twee probleme: aan die een kant wil so baie nou die rooitaal gooi dat die aanbod die aanvraag ver oorskry. Vir die base maak dit dinge maklik: kies die mense met die beste Engels. Aan die ander kant is daar die gehalte van jou Engels: dis so goed soos jou onderwyser s’n. En alte dikwels is dit glad nie goed nie, want dis ook maar haar tweede taal.

Die gevolg is ’n neo-apartheid. As jou Engels onder ’n sekere vlak is, kan jy maar vergeet. Al is jy ’n wiskundige-genie, sal die posisie gaan aan die meisie wat ’n genie in wiskunde en ook in Engels is. Hierdie taalapartheid kan jy amper nommerpas op die ou groepsgebiede afdruk: in die suburbs en die mansions in die townships bly die mense wat van so 10 uit 20 af aanteken in die Reader’s Digest se woordeskatvasvra. In die plakkerskampe bly diegene, onder wie ook honderde duisende armblankes, wie se Engels nie so hot is nie.

Hierdie neo-apartheid het selfs sy eie tuislandkonstellasie. Met regerings wat rondom Suid-Afrika in duie gestort het, of dreig om in duie te stort, sommige met kragmanne en diktators aan bewind wat herinner aan die Mangope’s, Buthelezi’s en Matanzimas van die verlede, is daar oral reservoirs van goedkoop, gehoorsame arbeid, veral in Zimbabwe, Mosambiek en die Kongo. Mits julle mekaar kan verstaan, in Engels.

’n Algemene argument van die offeraars is dat invloedryke Afrikaanssprekendes – die prokureurs, dokters en joernaliste wat verengels – sal voortgaan om Afrikaans te praat – by die huis. Ek weet nie so mooi nie, nie wanneer ek sommige debatte op sosiale media lees nie: onder baie van hulle is daar ’n renons in Afrikaans wat nie minder werklik is omdat dit so aangeplak lyk nie. Dit het al etlike kere met my gebeur dat iemand met ’n Afrikaanse aksent en naam my gemaak-vriendelik versoek om nie “that language” in sy/haar teenwoordigheid te gebruik nie.

Iemand het onlangs gesê Afrikaans is ’n politieke projek, en omdat die politiek verander het, moet die taal verander. Dit is waar in die sin dat alle moderne tale op die een of ander manier politieke projekte was, en is – Duits, Noorweegs, Italiaans, Mandaryns. Maar geen taal het sulke wydverspreide koloniaal-politieke dryfvere as Engels nie, dryfvere wat hom die empire gemaak het waaroor die son nie sak nie. Vandag is hy die tweede mees gebruikte taal, en verreweg die mees gebruikte tweede taal.

Daar is die empire se “Macaulay Minute” van 1834, wat die belangrikheid van taal as imperiale instrument van beheer uitgestippel het en verklaar het dat plaaslike tale almal as minderwaardig teenoor Engels gesien moet word. En Mark Sanders se wonderlike boek Learning Zulu wys spesifiek hoe Engels homself ingeburger het as eksklusiewe taal in Suid-Afrika. Hy beskryf hoe sir Theophilus Shepstone as goewerneur van Natal die geloof gevestig het dat Engels, en inheemse swart tale, te moeilik is om te leer. Ter wille van beter kommunikasie tussen baas en werker is Fanagalo aangemoedig, ’n verwronge brousel van bevels-Engels en nagemaakte woorde uit inheemse tale. Fanagolo-handleidings het deur die jare in talle uitgawes verkoop en was van die gewildste boeke in koloniale Suid-Afrika, tot die Afrikanerregering dit nekomgedraai het. Die rede was dat die vernedering waaraan dit swart mense onderwerp het, gebots het met tuislandamptenare se doelwit om ’n trots in hul eie taal en kultuur te ontwikkel.

Afrikaans het natuurlik goed gedien as die taal van die sweep. As die taal van die ekonomiese onderdrukker, saam met Engels, het dit baie Afrikaners gehelp om die rykdom op te bou waarop hul kinders en kleinkinders nou so goed leef. Maar met die huidige eeu se instroming van werkers wat net in Engels kan kommunikeer, het Afrikaans oorbodig geword, ’n blote las.

Nou bly net Engels oor. En die koloniale projek gaan voort, deur ook Afrikaans as te moeilik te verklaar. En Stellenbosch, met sy allure van die wit enklave, sy duur akkommodasie, nostalgiese argitektuur en cuisine, is die ideale nuwe Buitepos van die Empire vir ryk Engelse kinders. Die kans dat genoeg swart studente sal opdaag om dalk iets soos Xhosa-onderrig te vereis, is maar skraal. Talle dosente op Stellenbosch weier nou al om selfs die Afrikaanse inleiding en opsommings te verskaf wat Wim de Villiers se nuwe taalbeleid vereis, want hulle kan nie die taal bemeester nie.

Die koloniale projek gaan, soos altyd in die geskiedenis van die mensdom, om ekonomiese ontginning, die voorsiening van die sentrum se behoeftes. In die robotiserende Eerstewêreldlande gaan daar ’n groeiende vraag na ingenieurs en tegnici wees, by die gewone vraag na dokters en verpleegmense en so meer. Gesien dat Suid-Afrika se myne nou uitgewerk is en te veel gaan kos aan ekologiese herstelwerk, gaan sy grootste uitvoerproduk menslike hulpbronne wees wat wiskunde in Engels kan doen.

In sy jongste anti-Afrikaanse stuk sê Jonathan Jansen dat Afrikaans altyd ’n simbool van rassisme sal wees. Hy is waarskynlik reg, maar begryp nie dat dit die dekmantel verskaf vir Engels as die instrument waarmee wit Afrikaanssprekendes die mag kan behou wat apartheid aan hulle oor die mense rondom hulle gegee het nie. Terselfdertyd bied dit ’n uitvlug aan hul kinders, sou dit nodig word as mense in die regering te veel sukkel met hul Engels en begin baklei.

’n Aandrang op Afrikaans krap net hierdie kaarte deurmekaar, ruk die dekmantel af en versteur die status quo.

Lees ook:

14 Augustus 2017: Gelyke kanse vs die Universiteit Stellenbosch Izak de Vries Universiteitseminaar | University Seminar "Vir Heunis is dit duidelik dat die nuwe beleid, wat Engels onomwonde as die voertaal van die universiteit stel, daargestel is om Open Stellenbosch te plesier." Izak de Vries lewer verslag oor die eerste dag van die hofaansoek oor die taalbeleid van die Universiteit Stellenbosch wat in die hooggeregshof in Kaapstad aangehoor word.

Foto van Hans Pienaar: René Bohnen

The post Wat Engels vir Afrikaanse mense beteken appeared first on LitNet.