Sêgoed van CF Beyers-Boshoff "As jy skryf, moet dit wees soos ’n stuk rou lewer wat jy op wit satyn gooi. Vir subtiliteit is daar in kommersiële skryfwerk min plek." (Die Burger, 20 Desember 1989) "’n Skrywer se werk klink altyd vreeslik romanties en wonderlik, maar elke woord wat geskryf word, is harde werk." (Transvaler, 12 April 1984) "Ek doen maar net nog ’n werk. Inspirasie laat dit 'classy' klink. Ek is eintlik ’n storieverteller en as ek die eerste paar idees vir ’n storie neergepen het, loop hy vanself." (Transvaler, 25 Junie 1982) Sy resep vir ’n gewilde storie is: "iemand om te haat, iemand om voor jammer te kry, iemand wat jou ’n bietjie laat lag en twee wat mekaar liefhet en wat van mekaar af weggehou word. Klits dit goed, gooi genoeg 'padding' soos patos, humor en liefde by en siedaar, die storie is klaar." (Transvaler, 25 Junie 1982)

Gebore en getoë

Christiaan Frederik Beyers-Boshoff is op 8 Mei 1926 in Potgietersrus gebore. Hy kan nie veel van sy geboortedorp onthou nie, aangesien hy redelik jonk was toe die gesin na Pretoria getrek het.

In Pretoria het hy aan die Afrikaanse Hoër Seunskool skoolgegaan, waar hy dan ook gematrikuleer het.

Sy skrywery is iets wat hy van jongs af beoefen het. Dit het begin toe hy op veertienjarige ouderdom sy eerste storie aan Die Jongspan gestuur en hulle dit geplaas het. Van die geld wat hy daarvoor gekry het, het hy ’n koek gekoop, dit met ’n liniaal in die middel deur gesny en met ’n vriend gedeel, het hy aan Zirk van den Berg vertel (Die Burger, 20 Desember 1989).

Verdere studie en werk

Ná skool is hy universiteit toe en was hy vir ’n ruk lank joernalis. Hy het vir lank deeltyds geskryf met die idee om sy groot roman die lig te laat sien altyd in sy agterkop.

Hy het hom aanvanklik toegelê op die skryf van kortverhale, waarvan die eerste in 1948 in Die Huisgenoot verskyn het. Hy het sy eerste roman aangepak nadat hy ongeveer 150 kortverhale geskryf het.

Hy is intussen getroud met Petro Maritz, die "nooientjie" (soos hy aan Naln vertel het) wat hy op universiteit ontmoet het, en in 1953 pak hulle saam die verhaal Onderstroom aan. Hulle het ook ’n tweede roman, Nag oor die stad, saam geskryf.

Ná die geboorte van hulle eerste kind, Marí, is Beyers-Boshoff verplig om alleen te sorg dat daar verdere romans verskyn. Nog vier kinders is uit sy huwelik met Petro gebore: ’n tweeling, Marlene en Jenny, Boeboe en ’n laatlammetjie (7 jaar na Boeboe) genaamd Beyers. Hy en Petro is in die vroeë 1970's geskei.

Hy het aan Erika Heunis vertel dat om te skryf nie net ’n middel was om sy brood te verdien nie, maar dat dit hom ook die vryheid gegee het wat ’n 9-tot-5-werksdag nie aan hom kon bied nie. "Ek het juis besluit om heeltyds skrywer te word toe ek jare gelede ’n mossie buite op die draad sien sit het en gedink het: 'As hy kan vlieg waar hy wil, kan ek mos ook doen wat ek wil ..."

Dit was ook nie net romans en ontspanningsromans wat uit sy pen gevloei het nie, maar ook jeugverhale en dan natuurlik ook sy radiovervolgverhale waarmee hy amper ’n hele nasie smiddae vasgenael voor die radio laat sit net.

Sy jeugreeks, die Jasper-verhale, was standaardleesstof vir enige kind wat in die 1960's in Suid-Afrika grootgeword het. Die 11 stories van Jasper en sy bende (Mossie, Giep en Ferdinand) het gou baie gewild geraak en het heelwat herdrukke beleef. In 2015 is die eerste drie titels, Jasper op hoërskool, Jasper die rugbyheld en Jasper se plaasvakansie weer deur Protea Boekhuis gepubliseer. Daneel Swart skryf op LitNet dat hy dit baie geniet het, hoewel daar sekere woorde was (“bloemlesing”, “kladpapier”, “kleilat”, “seepkiskarretjie” en “kleilatoorlog”) waarvan hy nie die betekenis geken het nie.

Zirk van den Berg het in ’n artikel in Die Burger (20 Desember 1989) geskryf dat Beyers-Boshoff die Jasper-reeks sommer so oor sy skouer vir sy sekretaresse by sy destydse werk gedikteer het.

’n Krisis waaroor hy geen beheer gehad het nie, het daartoe gelei het dat hy verwoed begin skryf het. Hy het een aand in die 1960's saam met sy vrou en kinders by hulle huis in Waterkloofrif in Pretoria aangekom en gevind dat die huis dolleeg gesteel is. Niks van hulle goed was verseker nie en hulle het letterlik net die klere aan hulle lywe gehad. Dit was tóé dat hy ’n tikmasjien geleen het en begin skryf het en die res is, soos hulle sê, geskiedenis.

Hy het vandat hy soggens om vieruur opgestaan het, vir 18 uur vas agter sy tikmasjien, later tikmasjiene, gesit. Hy het die twee tikmasjiene gebruik vir die tye wanneer hy aan twee projekte gelyk gewerk het. En op nog ’n latere stadium (1982) het hy drie tikmasjiene gehad: een vir die radioverhale, een vir sy romans en een vir die televisiestukke wat hy vir die Amerikaanse mark geskryf het.

Hy het vir Erika Heunis (Transvaler, 25 Junie 1982) vertel dat wanneer hy moeg raak om saam met een groep karakters te kuier, hy net na die volgende tikmasjien in die ander vertrek loop en dan is hy skielik saam met ander mense in ’n ander situasie en agtergrond.

Hy het soveel ure voor sy tikmasjien deurgebring dat sy een dogter, toe sy op skool moes sê wat haar pa se werk was, onomwonde verklaar het dat hy ’n "tikster" is, vertel Zirk van den Berg. Sy ongelooflike werktempo het weliswaar ’n negatiewe invloed gehad op sy sosiale omgang met mense. Evert Snyman, bekende radiopersoonlikheid en Beyers-Boshoff se skoonseun, het by geleentheid glo gesê: "Daar is net een mens wat met Beyers-Boshoff oor die weg kom, en dis Beyers-Boshoff. En ook nie eens aldag nie" (Die Burger, 20 Desember 1989).

Dit was veral vir sy radiovervolgverhale dat Beyers-Boshoff bekend was. Sy eerste een, Ongewenste vreemdeling, wat smiddae op die destydse Springbokradio uitgesaai is, het aan die radiostasie sy hoogste luistergetalle tot op daardie stadium besorg. ’n Rekordgetal van 836 000 het na die vervolgverhaal geluister. Die luisteraars was gaande oor die verhaal, tot so ’n mate dat luisteraars gebreide babaskoentjies en ander artikels aan die skrywer gestuur het om aan sy karakters se kinders te gee.

Daarna het verhale soos Dans van die flamink, My liedjie van verlange, Vrou van Shangetti en vele ander gevolg. Baie van sy verhale is ook verfilm, waarvan Tant Ralie se losieshuis (1975), Die troudag van tant Ralie (1975), My naam is Dingetjie: die Boere-Trinity (1975), Dingetjie is dynamite (1976) en Ongewenste vreemdeling (1974) enkeles is.

In Januarie 1982 het Die vrou van Shangetti as vervolgverhaal op Springbokradio begin. Teen Junie 1982 het Beyers-Boshoff al 1 600 bladsye van die storie getik. Die verhaal was baie gewild en dit is met ses maande verleng. Aan die einde van die 18 maande sou hy ongeveer 6 000 bladsye getik het.

Elke week het hy vyf episodes vir sy vervolgverhaal geskryf en hierdie vyf episodes is dan gewoonlik op Woensdae opgeneem. Die episodes word ses maande voor die uitsaaidatum opgeneem. In daardie dae het een episode sowat 12 bladsye beslaan en net ’n sekere aantal spelers is per aflewering toegelaat.

Een soort karakter wat hy altyd in sy stories gebruik, is ’n "vrou wat die hel uit ’n man uit druk – ’n soort vroulike JR (Ewing)". Hy het aan Heunis vertel dat daar ’n "deeltjie van myself in elke karakter is. Jy dik dit net aan om dit gekristalliseerd vir die luisteraar aan te bied."

Vir Beyers-Boshoff was sy beste draaiboek dié van Night of the puppets (1979) en hy was baie trots daarop. Zirk van den Berg het geskryf dat dit ’n "aangrypende, fantasieryke stuk romantiek was waarvan ’n goeie regisseur ’n wêreldwye treffer kon maak".

Beyers-Boshoff was egter van mening dat Daan Retief se rolprent nie die draaiboek waardig was nie. "Ek beskou dié fliek as die grootste teleurstelling van my loopbaan. Die teleurstelling was des te groter omdat ek toegelaat het dat die Suid-Afrikaners my ’n gat in die kop praat nadat ’n Amerikaanse ateljee reeds voornemens was om die prent te maak."

Twee van sy rolprente was ’n redelike sukses oorsee. Een was die verbeeldingryke kinderverhaal Catch me a dream (1974) wat ook in Afrikaans uitgereik is as Vang vir my ’n droom. Dit het ’n hele klompie weke in New York se grootste bioskoop gedraai en dié se paar duisend sitplekke vir die eerste keer volgemaak. Nadat Karate Olympia (1976) oorgeredigeer is, is dit onder die titel Kill and kill again oor Amerika versprei, waar dit in die verspreidingsjaar een van die grootste geldmakers was.

Nadat sy twee prente so suksesvol was, is hy genader om voltyds as draaiboekskrywer by van Hollywood se grootste ateljees te gaan werk, maar hy kon dit nie oor sy hart kry om Suid-Afrika te verlaat nie.

Wat Beyers-Boshoff se boeke betref, het hy behalwe sy jeugboeke hoofsaaklik liefdes- en spanningsverhale vir boekklubs geskryf. Hy het ’n paar deurlopende temas gehad waarop hy sy boeke baseer het:

• Verhale met ’n geskiedkundige agtergrond: Hieronder tel titels soos Boegspriet teen die wind (1968), wat in Frankryk net voor die uitbreek van die Franse Revolusie afspeel; Goud in die son (1969), wat die gouddelwersdae in Johannesburg as agtergrond het; M'sieur die Kavalier (1973) en Slavin van die kaptein (1976) met die Ou Kaap as vertrekpunt vir die stories; en Wag op die goue môre (1980), wat verskuif na die gouddelwersdae op Pelgrimsrus.
• Spanningsverhale: Van die titels in hierdie kategorie is Twee van klawers (1964), Linkerhand van die noodlot (1967), ’n spioenasieverhaal, Twee myl van nêrens (1964) en Die noodlot is ’n vrou (1979).
• Verhale met Afrika as agtergrond: Nag oor Afrika (1964) en die twee boeke in sy Afrika-reeks: Die gees van Kilimanjaro (1964) en Duikers van die diepsee (1964).
• Die meeste van sy verhale was liefdesverhale met so hier een daar die gewone kinkels in die kabels.

Op 17 Desember 1989 is CF Beyers-Boshoff na ’n kort siekbed in die destydse HF Verwoerd-hospitaal in Pretoria op 63-jarige ouderdom aan hartversaking oorlede. In 1985 het hy griep gehad en het een van sy hartspiere verhard. Daarvoor moes hy behandeling ontvang voordat hy ’n operasie kon ondergaan. Hy het twee dogters en ’n seun agtergelaat.

’n Ou vriend van Beyers-Boshoff, die bekende filmmaker Peers Hartzenberg, was van mening dat hy een van die heel suksesvolste radioverhaalskrywers tot op daardie tydstip was. Beyers-Boshoff was ook topfiks, en het gereeld met gewigte geoefen.

Roelf van Rensburg, sy uitgewer, het aan Die Burger (19 Desember 1989) vertel dat hy voor sy dood veral betrokke was by die skryf van televisiedraaiboeke vir die destydse TV2 en TV3.

Publikasies

As Dot Malan:

CF Beyers-Boshoff as samesteller:

• Avontuur vir seuns. Pretoria: Van der Walt, 1970

Artikels oor CF Beyers-Boshoff beskikbaar op die internet:

• CF Beyers-Boshoff
• CF Beyers-Boshoff
• CF Beyers-Boshoff

Die opsteller vra om verskoning dat van die skakels nie tans kan oopmaak nie, maar Media24 se koerantargief is op die oomblik nie toeganklik nie.

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post CF Beyers-Boshoff (1926–1989) appeared first on LitNet.

Beste Jan,

Laat ek maar ook begin met ʼn aanhaling uit ʼn vorige brief van jou. Jy skryf: “Soos ek al voorheen vir jou gesê het, linguistiek is die studie van taal, alle aspekte van taal wat natuurlik grammatika kan insluit MAAR dan die grammatika van ’n spesifieke taal of tale (vir vergelyking ens).”

Wat jy hier beweer, is eenvoudig nie waar nie. Afgesien daarvan dat dit nie nodig is om vir my te sê dat Linguistiek die studie van taal behels nie, is jy verkeerd om te sê dit kan grammatika insluit. Dit is ook verkeerd om te sê dat dit moet die grammatika van spesifieke tale wees.

Grammatika is deel van Linguistiek omdat dit ook die studie van taal behels. Dit kan as aparte vakdissipline bestudeer word, met geen spesifieke taal as teiken nie. Omdat dit die studie van Taal is, moet voorbeelde uit ʼn spesifieke taal kom, en daardie taal is natuurlik Engels. Dit wil nou nie sê dat as Chomsky voorbeelde uit Engels haal, hy ʼn Engelse grammatika skryf nie. (Hy is dikwels al beskuldig dat hy dit doen.) Hy noem dit dan ook Universal Grammar (UG).

Ek skryf Grammatika so met ʼn hoofletter as ek die vakdissipline bespreek.

Dan kan die grammatikus ook die grammatika van ʼn spesifieke vak, soos Engels of Duits of Afrikaans beskryf, en dan skryf ek dit met ʼn kleinletter, soos bv die grammatika van Afrikaans. In die verlede is die Latynse grammatika gebruik om alle ander tale se grammatikas te beskryf. Met studie het hulle dan besef dat ʼn betrokke taalgrammatika verskil van Latyn s'n, dan is dit beskou as uitsondering. Latyn het bv sewe naamvalle, maar toe Duits se grammatika geskryf is, het hulle besef dat daar net vier is. So is daar talle uitsonderings in die grammatika van alle tale.

Alhoewel ek feitlik net altyd Chomsky se naam noem, is daar talle ander linguiste, sommige stem saam met hom en ander weerspreek hom, maar dit is tog met sy werke dat daar met nuwe oë gekyk word na taal. Waar taal meestal sommer net aanvaar is as vanselfsprekend, het talle nuwe vrae oor taal begin opduik. Hy het die mensdom meer bewus van taal gemaak. Waar grammatikastudies eens maar oppervlakkig was, het hy diepte gebring.

Jy hou so aan met die Berlitzmetode. Dit berus op die direkte metode van taalonderrig, maar hoe goed ken jy dit? Het jy dit al toegepas in ʼn klas? Onderwysers wat dit toegepas het, het wel sukses behaal, maar daar was heelwat klagtes daaroor, oa dat die materiaal verouderd is. Baie onderwysers het weer teruggekeer na die grammatika-vertaalmetode. Jy self hou van laasgenoemde metode. Het jy enige ondervinding as onderwyser met die aanbieding daarvan, of dink jy maar aan jou skooldae toe jy Duits geleer het? Aangesien jy belang stel in die onderrig van taal, en ook die filosofie daaragter, kan jy gerus Chomsky se Cartesian Linguistics aanskaf.

Om sommer met die deur in die huis te val, en met Chomsky te begin, kan wees egter wees soos om ʼn huis se dak op te sit terwyl die mure nog nie gebou is nie. Gaan kyk by https://en.wikipedia.org/wiki/Noam_Chomsky_bibliography_and_filmography om te sien wat hy gepubliseer het.

Kry vir jou The Science of Language: Noam Chomsky. Interviews with James McGilvray. ISBN 978-1-107-60240-3

Probeer ook:

Language and Mind, On Language, en Knowledge of Language, almal van hom.

Dis juis die ou wat nagraads taal bestudeer het wat kan insien dat dit wat die leek as agteruitgang van taal beskou, eintlik maar die natuurlike gang van enige taal is. Alle tale verander, die een meer as die ander. Jong tale sal groter verandering toon as ou tale. Verandering val dikwels nie in die smaak van sprekers nie, want niemand wil eintlik verandering hê nie. Toe Afrikaans sy ontstaan gehad het, het baie mense ook maar gekla oor die agteruitgang van Hollands. 

Dan tik jy: ”‘Teorie’, ‘teorema’ en ‘stelling’ het ons ook al goed deurtrap; sien my vorige brief.”

Ek het toe so gemaak. Dis wat jy geskryf het: “Aangaande ‘teorie’: In een van jou briewe het jy gesê ‘teorie’ is die hoogste vorm van wetenskaplike kennis en in ’n ander brief het jy, nadat jy ‘teorie’ genoem het, in hakies gesit ‘die wetenskaplike betekenis, nie die populêre een nie’ of so iets. Ek het jou daarop gewys dat jy dalk ‘theory’ (wat as ‘teorie’ vertaal word) verwar het met ‘theorem’ (wat verkeerdelik as ‘teorie’ vertaal word). Laasgenoemde is ‘teorema’ of ‘stelling’.  Dis maar al.”

Dit bewys dat jy όf nie gelees het wat ek geskryf het nie, όf jy het nog nie tot die besef gekom dat vir die wetenskap die woord ‘teorie’ ʼn spesiale betekenis het nie. Jy het dus nog nooit van die atoomteorie, die swaartekragteorie, die evolusieteorie, die relatiwiteitsteorie, die heliosentriese teorie, die kwantumteorie, die stringteorie, die suurstofteorie, die informasieteorie, die plaattektoniekteorie, gehoor nie. Ek het al voorheen vir jou die verskil verduidelik tussen teorema en teorie. Daar bestaan geen rede waarom ek juis die twee met mekaar sal verwar nie. Miskien verwar jy die twee met mekaar en dink dat dit ook met my die geval is.

Groete,

Angus

The post Antwoord op Jan Rap se laaste brief appeared first on LitNet.

The post Vat jou hele hart deur Elkarien Fourie: boekbekendstelling appeared first on LitNet.

Baxter Theatre Centre launches its public fundraising initiative, the 40/80 Campaign, as the iconic theatre prepares to celebrate its 40^th birthday in August

On 1 August 2017, the Baxter Theatre Centre celebrates its 40^th anniversary. To mark this milestone, the iconic theatre has embarked on an exciting and innovative initiative called the 40/80 Campaign. This simple and accessible campaign is a fundraising drive inviting the public and the business sector to join them in turning a 40-year legacy into an 80-year commitment, thereby ensuring that this illustrious legacy will continue for future audiences and artists.

To this end the Baxter is going all-out by launching the 40/80 campaign, inviting the people of Cape Town, patrons and all other arts and theatre lovers to help raise funds for, what is essentially, the people’s theatre. The money raised with this initiative will go straight into the theatre’s Endowment and Production Funds.

The Baxter Theatre Centre, designed by the award-winning architect Jack Barnett, opened on 1 August 1977. It came into being as the result of a bequest from the late Dr William Duncan Baxter who, in his will, bequeathed R553 866 to the University of Cape Town for the purpose of establishing a theatre which would, in his words, “develop and cultivate the arts in Cape Town and the adjacent districts for all artists”. This bequest was split between building the premises and establishing a permanent endowment fund for the Baxter’s activities.

Barnett wanted to design a theatre that embodied the South African spirit and culture, at a time when South Africa was much divided. A theatre like the Baxter had to embrace all the people of Cape Town, which was difficult due to the laws that were enforced in the country at the time. The Entertainment Act of 1931 introduced legal censorship and the Publication and Entertainment Act of 1963 segregated black and white audiences, unless under special licences. To build the Baxter in the city centre meant that people of colour couldn’t access it and that is why the University of Cape Town became a strategic location for a theatre for all.

“The Baxter does not receive any funding from the national government or from the National Lotteries Commission. It is not considered a state entity and is not eligible for funding, and for the past 10 years the Lottery has denied funding due to our association with UCT,” explains CEO and artistic director Lara Foot.

She continues, “Furthermore, there is an added misperception that the Baxter is funded entirely by UCT, which is incorrect. UCT covers approximately 40% of our operational costs and we have to raise the remainder ourselves. The Baxter is a UCT project and we get considerable support from the university. However, they cannot give us all that we need to do our work. The university meets all the costs associated with the Concert Hall – one of the complex’s five stages. As a result, the Concert Hall’s primary purpose is to serve as a teaching and performance venue for the South African College of Music.”

“The university also covers part of the infrastructure costs through an annual operating grant. This means, therefore, that the Baxter has to find 60% of the funding to cover everything else such as all salaries, including security, cleaning, production staff and ad hoc artists, as well as electricity, maintenance, publicity, marketing, staff transport home at night and all artistic projects. This is done through the renting of the spaces and venues and through our fundraising efforts. Unfortunately these aforementioned misperceptions have severely compromised our efforts to raise funds.”

There are five simple and effective ways in which the public can become involved with and contribute towards the campaign.

For just R100, there’s a monthly competition for Baxter’s online database of subscribers and Facebook friends with great prizes to be won and a grand prize that will be announced later. To subscribe to the online database visit the website www.baxter.co.za or like the Facebook page BaxterTheatre. The first prize up for grabs is a weekend away for two people at a luxury serviced apartment in the historical centre of Stellenbosch. The winner will be announced on Friday, 2 June 2017. Terms and conditions are available on the website.

The Baxter Theatre Centre endeavours to keep ticket prices below R150. Another simple and quick way to contribute is through on-line booking via Computicket. When buying tickets on the Computicket website there is the option of donating an extra R10 or R20, each time a booking is made.

A Snapscan payment option has also been introduced, so donating can now be done by using a smartphone. The QR code can be found throughout the Baxter’s foyers or on the website.

Donations of any amount can be made by visiting the Baxter’s website where there is a ‘Donate’ icon on the homepage, making it easy and simple to give generously.

The Name-a-seat possibility offers the public the opportunity to join their stories with the many that are told at the Baxter. Every plaque has a story. Name-a-seat makes an ideal birthday, anniversary or retirement gift, or a very special tribute in memory of a loved one. More details are available on the website.

The final option is ideally targeted at the corporate and business sectors who wish to align their brands with the Baxter’s vision and success and in turn, create additional exposure to larger diverse audience. The theatre is widely regarded as trailblazer at the forefront of the performing arts, both as a popular venue and as a leading award-winning producer. That means that benefits that stretch far beyond the signage will include constant exposure to over 2 000 patrons who visit the theatre daily. Should any businesses want to take up this opportunity they can contact the Baxter’s CEO, Lara Foot. All contributions to the Baxter are eligible for Tax Deductions under Section 18A of the Income Tax Act.

The public is invited to take up the opportunity of ensuring that the Baxter Theatre Centre remains a crucial and vibrant venue for generations to come.

The post Baxter Theatre Centre launches 40/80 public fundraising initiative appeared first on LitNet.

Being Kari
Qarnita Loxton
Publisher: Kwela
ISBN: 9780795708015

Authors on their new books: Qarnita Loxton chats to Naomi Meyer about Loxton's book Being Kari.

1. Qarnita, congratulations on the publication of your book Being Kari. What is your book about?

Thank you. Being Kari is about a Capetonian woman, Kari, who finds out on Valentine’s Day that her husband has had an affair. On the same day, her grandmother dies and she is called back into contact with her estranged Muslim family, who all know her as Karima. The book is about finding love, identity and friendship. It sounds quite dire, but there are many funny moments, even if I say so myself!

2. Please tell me a bit about the characters Kari and Dirk. Who are they?

Kari is the protagonist in this novel, and she is married to Dirk. She is the kind of woman who gets excited by Valentine’s Day, has too many shoes and has a tendency to avoid issues until it is nearly too late. Her husband, Dirk, is a one-line texter who doesn’t buy Valentine’s cards, but, nevertheless, saves all the ones Kari gives him in his sock drawer. She is from a Muslim family and he is from an Afrikaans one. They are not the couple that everyone’s eyes will automatically put together, but they are largely happy … until their relationship is rocked – properly – by Dirk’s infidelity.

3. "In the end Allah judges you, not me." This is from a letter by Kari's Ouma. Is guilt a part of Kari's journey?

I understand guilt to mean a feeling that comes when you have done something legally or morally wrong, and Kari certainly does struggle with this along her journey. The conflict is that she is not always convinced that she is guilty in this sense, though others do see her as guilty, and that is what comes out in Ouma’s letter. Mostly, Kari has overriding feelings of regret – she wishes she had dealt with situations in a different way that would have caused less pain. That regret is a motive for her reconnecting with her family.

4. On the cover of the book, one reads: "Sometimes finding love means going back to where you came from." Tell me about the country Kari grew up in, and the one she lives in now. Are these countries (the same one!) really so different from each other?

Kari grew up in Walmer Estate and now lives in Blouberg, two areas half an hour’s drive apart in Cape Town, South Africa. These areas are intended to represent Kari’s two completely different experiences of life, the one more traditional than the other. I think that, in South Africa, one of the many side effects of the segregation of apartheid is that it created very tight communities in certain areas, with little to no opportunity for interaction between them. I believe it is still a reality that very different communities exist relatively closely in proximity, but with little understanding of one another. I think that, in post-apartheid South Africa, communities are beginning to connect through work, friendships, relationships and marriage. They are finding out about each other’s “countries” and cultures in very personal ways, and there is still a need for far greater connection in our country among our communities. My book touches on the obviously significant differences in these “countries”, and the unexpected similarities, from food to our experience of love.

5. Did Kari, in the end, find peace? Or love? Or anything else? Maybe, if the answer to this question gives away too much: what discoveries did she make along the way?

In the end – and there is never really an ending to this kind of story – Kari finds a way to be herself and to go forward with her family and friends. That there is no perfect ending is possibly the ultimate discovery she makes.

6. Where did you get the idea(s) for this story?

The advice I got when I decided to write a novel was to write something I myself would like to read. I most enjoy stories about friendship, relationships and love. Originally, I wanted to write a Cape Town version of Sex and the city, and you will see there is a strong friendship circle in the book. Kari’s name is a play on the lead character of Carrie in Sex and the city. I also wanted to write about an adult love relationship, and in the Cape Town context, it seemed authentic to include an intercultural relationship which raised questions of identity. As a woman with a Muslim heritage, I had an awareness of the potential cultural conflicts that could arise. The story of Kari grew from all these threads.

7. Please elaborate a bit on your writing process, the putting together of the story. Also: do you have a writing routine? Do you write every day?

I start with a mind map of a story or a scene, more or less in the style of Writing the natural way by Gabriele Rico. The idea is to write down freely whatever thoughts come, without being critical of them. From there, I look at which themes come out the strongest, and build on them until it starts to look like something interesting. Once I have a story line, I plan it more carefully, looking at dates and how the plot will progress. A lot changes from start to finish.

I have a flexible writing routine. I write most days, but not every day, and not for the same amount of time every day. This is partly because I don’t always have the same amounts of time available, and also because I find that a break gives me time to think and lets me look at what I’ve written with fresh eyes.

8. Why did you write this book, if it is possible to answer this question. Or: why write at all?

I have always loved writing and have written bits and pieces, including a blog, over the years, but I never imagined I could write anything longer than 500 words. When the opportunity came to write a novel, I took it on and I found I completely loved it. The process and experience of writing is creatively and intellectually challenging for me, and I become completely absorbed in it. Ultimately, the real reason I write is that I find it a fun thing to do.

9. Who are your favourite writers, or what are you reading at the moment?

At the moment, I am reading the books of fellow panelists from the 2017 Franschhoek Literary Festival: Pamela Power’s Delilah now trending, Ekow Duker’s The God who made mistakes, Marcus Low’s Asylum and Paul McNally’s The street. I am enjoying them all immensely, as they have each opened up different parts of the South African experience.

10 Are you busy writing anything else? Anything you want to say about this – your writing or not writing at present?

I am working on a sequel to Being Kari, where her friend Lily is the protagonist. It follows on in time from Being Kari, but it is an independent story. I am loving it.

The post Being Kari: an interview with Qarnita Loxton appeared first on LitNet.

Putsonderwater (foto voorsien)

Die Noord-Kaap beskik vandag oor nagenoeg 10 spookdorpe. ’n Spookdorp is ‘n dorp wat vroeër ‘n lewendige gemeenskap gehuisves het, maar wat sedertdien ‘n stildood gesterf het, en al wat oorgebly het van hierdie eens pragtige dorpie is ‘n paar ou murasies en ‘n begraafplaas.

Burgerville, Deelfontein, Draghoender, Grootmist, Platbakkies, Sydney on Vaal, Putsonderwater, Koegas, Volop en Wallekraal is almal Noord-Kaapse spookdorpe.

Deelfontein lê soos ‘n bonkige litteken op die Karoo se voorkop. Vroeër jare was daar ‘n spoorweghalte en ‘n klein stasie. Hierdie stasie was geleë tussen Hutchinson en De Aar, maar in 1889 het ‘n Russiese Jood, Elias Adamstein, daar ‘n hotel opgerig.

Adamstein het in 1880 vanaf Litaue na Suid-Afrika geïmmigreer, brandarm, maar het danksy die uitvoer van volstruisvere, ‘n fortuin gemaak. In sy dae as volstruisveresmous het hy gereeld oorgebly by JD Logan se plaashotel op Matjiesfontein.

Adamstein het baie van die idee van ‘n plaashotel gehou en het in 1889 vir hom ‘n stuk grond op Deelfontein gekoop. Daardie jare het die grondpad wat De Aar, Victoria-Wes en Richmond verbind het, by Deelfontein verbygeloop. Dit was ‘n besige roete gewees vir beide kar en trein.

Adamstein se Deelfontein Hotel was uit die staanspoor ‘n reusesukses gewees. Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog het die Engelse later daar langs die hotel ‘n groot hospitaal opgerig. Adamstein het uit simpatie met die Engelse soldate sy hotel se naam verander na The Hotel Yeomanry.

Sy hotel het lank na die Anglo-Boereoorlog bly voortbestaan. Later jare is daar ook ‘n poskantoor en winkel op Deelfontein gevestig. Met die bou van die N1-roete tussen Johannesburg en Kaapstad het die verkeer helaas nie meer by Deelfontein verby geloop nie en het eers die hotel, toe die winkel, en later ook die poskantoor hulle deure êrens in die laat 1980’s gesluit. Vandag is wat eens die pragtige Hotel Yeomanry was, bloot ‘n vervalle murasie en Deelfontein ‘n godverlate spookdorp.

Nog ‘n spookdorp in die Noord-Kaap is Burgerville. Dié vroeëre dorpie is op die N10-roete, sowat 30 km vanaf De Aar op die pad na Hanover. Die dorpie is op 25 Januarie 1879 uitgelê op die plaas Zevenfontein. Zevenfontein was onderverdeel. Nr 1-gedeelte het behoort aan Barend Burger en nr 2-gedeelte, waar Burgerville ontstaan het, aan J Viljoen. Die dorpie is na Barend Burger vernoem.

Daar is ‘n sindikaat deur Diederik Jooste van Bloemhof en sy seun Frikkie, daardie tyd prokureur te Philipstown, gevorm. Aandele van £100 elk is uitgereik en omliggende boere en dorpsbewoners het dit gekoop. Erwe is toe opgemeet en verkoop. Op watererwe was daar ‘n rekonie van £2 en op droë erwe £1.

Die mense was toe in rep en roer en huise is gebou en tuine aangelê. Ploegvore is langs die strate getrek en bome is geplant en binne ‘n paar jaar was dit groot bome, want die grond daar was baie vrugbaar. Vandag is daar niks meer van te sien nie.

Tesame met die opmeting van die dorp het gerugte versprei dat daar diamante op Burgerville gevind is en ook dat die moontlikheid bestaan dat daar fabrieke sou opgaan. Maar dit was alles wolhaarstories. Sowat 30 huisgesinne het hulle daar gevestig en daar is selfs met ‘n skool begin.

In 1933 was die waterposisie in De Aar sodanig dat die inwoners hoofsaaklik van windpompe afhanklik was. Die enigste opsie was om Burgerville se ryk watervoorrade vir De Aar op te koop. Wat hulle dan ook gedoen het. Die tragiese gevolg was dat Burgerville in die versengende Karoo hitte ‘n dors dood gesterf het.

’n Ander spookdorp in die Noord-Kaap is Putsonderwater. ‘n Ou bruin man, Dawid Ockhuis, het kort na 1880 daar ‘n put gegrawe. Sy seuns, Hans en Gert, het hom gehelp en hulle het ‘n goeie voorraad vars water oopgegrawe. Die put was baie belangrik in ‘n streek waar trekboere ver ente van die een waterplek na die ander in die droogtetye moes aflê. Ockhuis het besef dat as hy met sy water spog, hy maklik van sy plaas afgedruk kan word, want grond was toe nog heeltemal vry en baie min het ‘n wettige grondbrief gehad.

Gevolglik het Ockhuis vir elke trekboer wat daarlangs kom, gesê: “Ja, meneer, ek het ‘n put, maar dit is ‘n put sonder water.” Op dié manier het Ockhuis die plaas nog ‘n hele paar jaar behou totdat dit in 1886 aan Peter Connan, ‘n Skotse winkelier van Draghoender, verpag is. Ockhuis moes trek en Connan en sy vennoot, Liebenberg, het die plaas van 20 000 morg ‘n paar jaar later vir £9 000 gekoop. Die put wat Ockhuis en sy seuns gegrawe het, was vir jare die perseel van ‘n pompstasie wat die dorp Putsonderwater en die spoorweglokomotiewe van water voorsien het.

Putsonderwater was vroeër jare die spoorwegstasie vir Kenhart, wat 80 km verder wes lê. Vandag is dit ‘n spookdorpie. Al die geboue staan verlate. Die Kaap-Windhoek-spoorlyn snel daar verby en die trein stop helaas nie meer op Putsonderwater vir water nie. Alles op Putsonderwater is vandag grafstil en die geboue staan verwese onder die Afrika-son en bak.

Die laaste spookdorpie wat ek wil noem, is Sydney on Vaal, ‘n ou, klein delwersdorpie wat op die oewers van die Vaalrivier naby Delportshoop en Barkly-Wes geleë is.

Die dorpie is in 1902 deur die Vaal River Diamond Exploration Co Ltd begin. Die besturende direkteur van hierdie maatskappy in 1902 was Sydney Mendelssohn en die dorp is na hom vernoem. Hy was die seun van Meyer Mendelssohn, die eerste Joodse rabbi wat in 1878 na Kimberley toe verhuis het.

In 1906 het hierdie delwersdorp oor ‘n mark, poskantoor, biblioteek, stadsaal, hospitaal en ‘n Vrymesselaarslosie beskik. Die bekende argiteksfirma Timlin en DW Greatbach het die kerk ontwerp. Beide Standard en Barclays Bank het destyds takke op Sydney on Vaal gehad.

Van die rykste diamantvondste is in 1902 hier ontgin. Meer as 66 730 karaat diamante is destyds binne ‘n tydperk van 18 maande hier uitgehaal.

Sydney Mendelssohn, die stigter van New Vaal River Diamond Company, het die geskiedkundige Mendelssohn-biblioteek vir die delwersgemeenskap hier op die been gebring. Dié biblioteek het in 1934 oor meer as 20 000 boeke beskik. Die Mendelssohn-biblioteek se susterbiblioteek wat ook deur Mendelssohn gestig is, is vandag nog in die Parlementsgebou in Kaapstad in gebruik.

Vandag is Sydney on Vaal die eiendom van die alombekende diamantdelwer Chris Potgieter en word hierdie spookdorpie met deernis in stand gehou. Dit is voorwaar die juweel van die Noord-Kaap se spookdorpe. Die pragtige ou delwersgeboue staan vandag nog pragmooi en pronk op die walle van die Vaalrivier.

Een van die dinge wat ‘n mens bybly elke keer as jy van ‘n spookdorp in die Noord-Kaap wegry, is die gevoel van nostalgie.

• Al hierdie verhale kan in Jan van der Merwe se Die Noord-Kaapse dorpe gelees word. Dit is ‘n pragtige koffietafelboek wat die ontstaan- en naamgeskiedenis van 220 Noord Kaapse dorpe en ander plekke bespreek. Die boek bevat ook pragfoto’s. Dit kos R850, posgeld uitgesluit. Bestel by janvdm@live.com.

The post Die Noord-Kaap se spookdorpe appeared first on LitNet.

Terwyl die taaldebat oor Afrikaans steeds stormagtig voortwoed met ’n hangende hofsaak op die horison oor Afrikaans as akademiese taal aan die Universiteit Stellenbosch, wonder baie mense waarheen met Afrikaans? Jean Oosthuizen het met die hoof van die Afrikaanse Taalraad (ATR), Conrad Steenkamp, gesels oor die status en toekoms van Afrikaans. 

Dit lyk al hoe meer of Afrikaans se dae as akademiese taal aan universiteite getel is. Baie mense is al keelvol vir die taaldebat. Jy het self onlangs gesê die debat oor Afrikaans aan Stellenbosch-universiteit is verby. Wat bedoel jy daarmee en waar laat dit ons met Afrikaans as onderrigtaal?

Die dubbelsinnigheid van die taalbeleid en ondeursigtigheid van die debat self het sinvolle deelname vir enigiemand moeilik gemaak. Die sogenaamde taaldebat is in wese ’n uitgerekte uitputtingsoorlog, ’n gepolariseerde binnegeveg waarin buitestanders se menings en gemeenskapsbelang moeilik traksie kry.

Daarby is daar eenvoudig net nie reguit gepraat oor wat met die nuwe taalbeleid beoog word nie. Kritiek is as onwaar afgemaak en negatiewe stereotipes is gebruik om ganse belangegroepe se legitimiteit te ondergrawe. ’n “Debat” wat so gevoer word, laat min ruimte vir redelike gesprek en dis baie maklik om te verstaan hoekom mense keelvol is.

Die debat is dan ook verby in dié sin dat bitter min waarnemers nog vertroue het in die US se waarborge dat Afrikaans “nêrens heen gaan nie”. Dit maak derhalwe nou meer sin om aandag te skenk aan die waarskynlike impak van die beleid.

Wat kan mens doen om die ongetwyfelde impak op Afrikaans as akademiese taal teë te werk?

Wat van die taalkundige, kulturele en sosio-ekonomiese gevolge wat die beleid vir duisende families uit arm gemeenskappe inhou? Die moontlike gevolge van die beleid is nie, soos wat internasionale beste praktyk vereis, behoorlik ondersoek nie. Dit behoort nou gedoen te word.

Die US hou vol hulle sal nie teen Afrikaanse studente diskrimineer nie en dat dit oor meertaligheid gaan. Is dit nie ’n billike standpunt nie?

Die US se “meertaligheid” is ’n flouswoordjie waarmee Afrikaans verskraal word tot ’n hulptaaltjie vir eerstejaarstudente terwyl die lesings eintlik, en toenemend, in Engels sal geskied.

Die US diskrimineer in ieder geval lankal al teen Afrikaanse studente, veral diegene uit die platteland en sosio-ekonomies kwesbare gemeenskappe. Hierdie segment is massief onderverteenwoordig aan die US – ’n vorm van strukturele diskriminasie wat nou sekerlik sal verskerp eerder as dat dit sal afneem.

Wat het geword van die droom dat die US ’n plek vir die kinders van die boere én die plaaswerkers kan wees? Hoe kan dit billik wees om duisende se hoop op ’n toekoms te vernietig? Werklike meertaligheid by die US is die billike oplossing, maar is nooit indringend bespreek nie.

Ek neem aan jy verwys onder andere na bruin Afrikaanssprekendes. Gebruik die voorstanders van Afrikaans as universiteitstaal nie dalk die bruin stem om maar net hulle eie belange te beskerm nie? Dink jy die bruin gemeenskap is regtig so besorgd oor Afrikaans as mens in ag neem hoeveel Afrikaanse bruin ouers hulle kinders na Engelse skole stuur?

Veralgemenings oor hoe besorgd dié of daai groep oor Afrikaans voel, is beide misleidend en vervelig. Onlangs nog bieg ’n wit Afrikaanssprekende byvoorbeeld teenoor my dat hy sy kind Engels grootmaak, want hy “wou nog altyd Engels gewees het”. Terselfdertyd is daar baie swart, Indiër-, bruin en wit Afrikaanssprekendes wat baie sterk oor die taal voel. Dis normaal dat mense verskillende idees oor taal het.

Die US se nuwe taalbeleid gaan binnekort ’n nasleep in die hof hê. Hoe voel jy oor die komende hofsaak en wat sal die invloed daarvan op die nimmereindigende taaldebat wees?

Dié wat krities is oor die hofsaak moet aanvaar dat dit ’n geldige strategie is en dat die hofgangers besig is om hulle demokratiese regte binne die raamwerk van die Grondwet uit te oefen.

Indien hulle die saak sou wen, sou dit moontlik wees om die taalbeleid te heronderhandel, pleks daarvan dat mens die kop oor ’n fait accompli moet breek. So ’n oorwinning sou egter ook tot hernude spanning oor Afrikaans op kampus lei, iets wat goeie leierskap en veral visie aan die kant van die universiteit sal verg om te hanteer.

Na die UV se onlangse sukses in die appèlhof ten opsigte van hulle taalbeleid, lyk dit nietemin asof regters taalregte eerder op ’n beperkende en politiese manier interpreteer. Mens moet dus in ag neem dat die hofsaak teen die US ook verloor kan word. Selfs al sou die US slegs op tegniese gronde wen, sou dit hulle taalbeleid baie meer legitimiteit gee as wat dit nou het, selfs al druis dit regstreeks in teen die beginsels van meertaligheid.

Wen of verloor, dit gaan belangrik wees dat Afrikaanssprekendes aktief aanspraak maak op hulle taal en kapsie maak teen uitsluiting deur Engels. Om hierdie rede fokus die Taalraad by voorkeur op wye mobilisering van Afrikaanssprekendes vir Afrikaans by Stellenbosch en elders.

Terselfdertyd is ons terdeë bewus van die ware olifant in die vertrek, naamlik die regering se taalbeleid en die toenemend moeilike nasionale politiek. Ons weet ook dat die samehang tussen studentepolitiek en nasionale politiek die lewe vir Afrikaans in die nabye toekoms nog baie moeilik gaan maak.

Wat is jou raad aan Afrikaanssprekendes wat verkies om steeds in Afrikaans onderrig te word in ’n omgewing waar Engels al hoe meer as die taal van die akademie aanvaar word?

Dis maklik om van buite af advies te gee, maar as dit moet, dan sou dit die volgende wees: Probeer om inklusief en wyd te mobiliseer. Vermy die heethoofde. Dink en tree geduldig, strategies en nadenkend op.

Gaan ondersoek die taalbeleid van meertalige universiteite elders in die wêreld en nooi hulle vir gesprekke uit. Bestudeer die posisies van geloofwaardige internasionale instellings soos Unesco oor moedertaalonderrig en skep debatte daaroor. Fokus op meertaligheid, skep ruimte vir die belange van anderstaliges – dis nie opportunisties nie, maar goeie akademiese beleid.

Laastens, moenie skaam wees om ruimtes te skep waarin nét Afrikaans gebruik word nie, maar doen dit op ’n vriendelike manier en reik terselfdertyd na ander uit. Dis veral nou tyd om brûe te bou – met die volle bewussyn dat die politiek oor die volgende paar jaar nog baie rowwer gaan word. Hanteer persepsies doelbewus – dit gaan hier grotendeels om persepsiepolitiek.

Maar is dit enigsins haalbaar om nog aan te dring op Afrikaans by universiteite terwyl soveel Afrikaanse studente self verkies om in Engels te studeer? Gaan dit nie maar oor vraag en aanbod nie? Is daar nog regtig ’n genoegsame vraag na Afrikaanse universiteitsopleiding?

Die kwessie van aanvraag is nie so eenvoudig as wat sommige dit uitmaak nie. Die afname van aanvraag vir Afrikaans is byvoorbeeld nie ’n “natuurlike” ding nie, maar tot ’n groot mate ook ’n produk van universiteite se eie taal- en toelatingsbeleide. Indien hulle tot die universiteit toegelaat word, word studente se keuses ook beïnvloed deur die taal-onvriendelike atmosfeer en die marginalisering van Afrikaans in lesingsale.

Daarby lewer die Wes-Kaap alleen jaarliks duisende Afrikaanse matrikulante en is waarskynlik die enigste provinsie in die land waarin Afrikaans op universiteitsvlak demografies werklik lewensvatbaar is. Hoe kan mens dan beweer daar is geen aanvraag nie?

Die eintlike vraag is hoekom die US bereid is om rasteikens te stel, maar geen taalteikens nie. Daarsonder is die handhawing van Afrikaans moeilik voorstelbaar en sal niks gebeur om die bestaande strukturele diskriminasie teen bruin Afrikaanssprekendes af te takel nie.

Maar wat van die negatiewe persepsies oor Afrikaans wat wel bestaan en die argument dat die bruin stem misbruik word om wit Afrikanerbelange te dien?

Die argument oor die “misbruik” van bruin mense is te verwagte gegewe die geskiedenis van Afrikaans. Dis derhalwe ook belangrik dat mense uit hierdie gemeenskappe self hulle saak stel eerder as dat ander vir hulle praat. En hulle dóén dit ook, soos wat onder andere die video  Die ander kant en die wye deelname aan die taaldebat bewys. Dis net so belangrik dat ons as Afrikaanssprekendes nie toelaat dat veralgemenings soos hierdie gebruik word om ons monddood te maak nie.

Nog ’n normaliteit hier is dat negatiewe houdings onder sommige teenoor die eie taal in die konteks van ’n sogenaamde taalverskuiwing (van Afrikaans na Engels) heeltemal te verwagte is. Waar ’n taal soos Afrikaans teen ’n veel sterker taal soos Engels te staan kom, verloor die sprekers van die swakker taal dikwels vertroue in hulle eie taal en kultuur. Die gevolglike agteruitgang van sulke tale, so terloops, word dan slegs gestuit indien die sprekers daarvan begin om weerstand te bied, of so sê Unesco (2003) in hulle raamwerk vir die evaluasie van taalvitaliteit.

Jy is ’n klompie maande gelede aangestel as uitvoerende hoof van die Afrikaans Taalraad. Vertel in kort wat is die ATR, wat is die doel daarvan en of julle enige suksesse behaal?

Die stigterslede van die ATR het in 2003 met ’n lang proses begin om Afrikaanssprekendes in hulle volle diversiteit saam te snoer, ’n geval van “twee treetjies vorentoe, een treetjie agteruit”, soos Neville Alexander dit destyds beskryf het. Die uiteindelike stigting van die ATR in 2008 as ’n inklusiewe organisasie was op sigself ’n enorme sukses. Ek hoop om daarop voort te bou.

Waarop fokus julle op die oomblik?

Ons fokus sterk op moedertaalonderrig op skool- en universiteitsvlak. Ons wil graag ook help om veral jonger Afrikaanse stemme sterker te laat uitkom. Ons wil konstruktiewe gesprekke oor meertaligheid in die Engelse media aan die gang kry. Uiteindelik wil mens ten spyte van die moeilike omstandighede ’n invloed op beleid uitoefen. Waar dit nie moontlik is nie, wil ons die toedrag van sake op die grond verander. Daar is ’n hele paar interessante inisiatiewe wat kom. Die “Moedertaalinisiatief” word byvoorbeeld binnekort in vennootskap met Fedsas (Federasie van Suid-Afrikaanse Skoolbeheerliggame) en Afrikaans.com geloods. Julle sal binnekort meer hieroor te wete bekom.

Daar is reeds meer as 40 organisasies wat hulle op een of ander manier vir Afrikaans beywer, van die Afrikanerbond regdeur tot die FAK, die ATKV, Solidariteit en vele meer. Is daar nie reeds te veel sulke organisasies nie en wat maak julle anders?

Die ATR is ’n sogenaamde artikel 185-organisasie en is geregistreer by die “Langnaamkommissie” (CLR – Kommissie vir die Bevordering en Beskerming van die Regte van Kulturele, Religieuse en Taalgemeenskappe). Een van ons funksies is om as die inklusiewe spreekbuis van die Afrikaanse taalgemeenskap teenoor die staat en die regering op te tree.

Ons is ook ’n konfederale lidmaatskapsorganisasie, iets wat ons anders as die meeste ander Afrikaanse organisasies maak. Ons taak is om samewerking en sinergie tussen die lidorganisasies te bevorder, leemtes in die taallandskap te identifiseer, en om die versoeningsprosesse waarop Afrikaans staat maak, verder te vat. Die ATR het dus ’n unieke rol.

Sedert die stigting van die ATR in 2008 was daar nog altyd ’n deeltydse hoof, maar jy is nou heeltydse hoof. Wat beteken dit vir jou?

Deelname aan die ATR was vir sommige mense ’n “geloofsdaad”, soos my ondervoorsitter, Hendrik Theys, dit onlangs beskryf het. Hierdie geloof in gesprek, haakplekke en al, en die samewerking vir Afrikaans, maak van die ATR ’n besonderse organisasie. Dis vir my ’n geweldige voorreg om na al die harde werk van so baie mense as die eerste voltydse hoof aangestel te word. Ons betree daarmee inderdaad ’n nuwe en moeilike ontwikkelingsfase. Die pad vorentoe is vol klippe, maar dis baie interessant.

Is ons nie verniet bekommerd oor Afrikaans nie? Kyk maar net hoe goed verkoop Afrikaanse boeke, hoeveel nuwe Afrikaanse flieks word gemaak, die groot aantal Afrikaanse kunstefeeste en die oplewing van die Afrikaanse musiekmark die afgelope aantal jare.

Die feeste doen uitstekende werk en die publikasie van soveel boeke en films maak mens inderdaad bly vir Afrikaans. Nietemin moet mens weet dat ’n taal se oorlewing van veel meer afhang en hoe goed hy op verskeie ander gebiede vaar (die taalkundiges praat van “domeine”).

Dit sluit in domeine soos die staat en publieke ruimtes, primêre tot tersiêre onderwys, kerke, sportliggame, die besigheidswêreld, die familie, en dies meer. Om te verstaan wat met Afrikaans aangaan, moet mens dus na al hierdie domeine kyk, want alles hang uiteindelik saam. Wat is byvoorbeeld die impak op die befondsing van feeste indien Afrikaanse borge verengels? Uiteindelik, wat gebeur met die feeste indien ouers nie meer die taal aan hulle kinders oordra nie? Dié wat belangstel moet die moeite doen om na Unesco (2003) se raamwerk vir die evaluasie van taalvitaliteit te gaan kyk.

Die ATR se standpunt is dat Afrikaans gelyke status moet geniet, gelyke statutêre erkenning en gelyke beskerming van die Grondwet en die Handves van Menseregte moet kry. Maar is dit regtig haalbaar in ’n land met 11 amptelike tale? Moet ons nie maar aanvaar dat Engels die algemene spreektaal van die land is en dat dit de facto die land se amptelike taal is nie?

Daar is lande met meer tale wat suksesvolle meertalige beleide het. Gewoonlik word amptelike tale op ’n streeksbasis bepaal, soos die Wes-Kaap met Xhosa, Afrikaans en Engels. Deur meer tale in ’n streek of provinsie te gebruik, kry méér mense béter toegang tot die staat, opvoeding, politiek en die ekonomie as wat andersins die geval sou gewees het. Meertaligheid in ’n meertalige land soos Suid-Afrika is dus geen luukse nie, maar ’n voorvereiste vir ware demokrasie en inklusiewe ontwikkeling. Ons behoort almal minstens drie tale te kan praat.

Eenheid en diversiteit is een van julle kernwaardes, maar is daar genoeg diversiteit in Afrikaans? Dit is op enkele uitsonderings na hoofsaaklik wit Afrikaanssprekendes wat in Afrikaanse organisasies se bestuursposte dien. Waar is die niewit Afrikaanses, of stel hulle eenvoudig nie belang in die taalstryd nie?

Afrikaans betaal nog steeds die prys vir die sondes van die verlede. Baie mense het hul weens die vernedering van apartheid en geweld van gedwonge verskuiwings onttrek van Afrikaans. Daar heers ook nog groot ongelykhede onder Afrikaanssprekendes en, ja, daar moet nog baie gedoen word om die Afrikaanse wêreld ekonomies te integreer.

Dit sou dus verkeerd wees om voor te gee dat die Afrikaanse taalgemeenskap verenigd agter die taal staan, dat almal dieselfde oor taal dink, of dieselfde prioriteite gaan hê. Dit is normaal dat mense met mekaar gaan verskil en eerder belangrik dat mens versigtig moet wees om hieroor te veralgemeen.

Daar is ’n diepe liefde vir Afrikaans in uiteenlopende gemeenskappe regoor die land en selfs oorkant ons grense. Nee wat, Afrikaans het al lankal die beperkende stereotipes van die verlede verbygesteek en agtergelaat. Dit is wat die liefdeswerk van soveel ouers, oumas en oupas, onderwysers, skrywers, musikante en kunstenaars vir ’n mens sê.

The post Waarheen met Afrikaans? appeared first on LitNet.

Lara Foot se Karoo Moose was die groot wenner by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) se Kanna-prysuitdeling. Dié drama is bekroon met die Kanna vir beste teateraanbieding, Foot as beste regisseur en Chuma Sopotela as beste aktrise.

Karoo Moose

Die Kannas, wat jaarliks kreatiewe uitnemendheid by die KKNK beloon, is Maandagaand (15 Mei) by Nasdak @ Media24 in Kaapstad oorhandig. Elke wenner het ’n Kanna-beeldjie deur Danélle Janse van Rensburg en ’n kontantprys ontvang. Totale prysgeld van R160,000 is uitgedeel, geborg deur Media24, die ATKV, NATi, Kunste Onbeperk, Absa, Huisgenoot, SARIE, Castle Lager en Ton en Anet Vosloo.

Mareli Stolp, voorsitter van dié jaar se Kannapaneel, het opgemerk dat een ding vir die paneel seker is: “Die kunste staan sterk in ons land. Oudtshoorn het oorgeloop van teater- en musiekproduksies uit die boonste rakke, voor volgepakte sale. Dit was ’n enorme voorreg om uitvoerende werk van sulke hoë gehalte te beleef en elke KKNK-deelnemer het ons dank en respek – met óf sonder prys. Baie geluk aan al die teatermakers,” sê Stolp.

Buite Land, ’n debuut uit die pen van Neil Coppen, is met twee Kannas bekroon: as beste debuutwerk en Kopano Maroga as beste manlike byspeler.

Jacques Bessenger en Kopano Maroga in Buite Land. (Foto: Hans van der Veen)

Drie nuwe Kannas is vanjaar ingestel. Buhle Ngaba se The Swan Song is die eerste wenner van die Kanna vir beste Uitkampteater-aanbieding, Retief Scholtz se komedie-drama Dop, het die Kanna vir beste nuutgeskrewe teks ontvang en die nie-verbale Uitkampteaterstuk vir kinders, In die woud, is met die Kanna vir beste kinderteater-aanbieding bekroon. Nóg ’n eerste vir die Kannas is dat laasgenoemde kategorie deur kinders van verskillende ouderdomme beoordeel is.

Ngaba is verder bekroon as beste opkomende kunstenaar vir haar teks en spel in The Swan Song.

Gideon Lombard se spel in die eenman debuutdrama Die reuk van appels, het aan hom die Kanna vir beste akteur besorg. Dié produksie het ook ’n spesiale prys vir beste produksiebemarking ontvang, geborg deur die KKNK se bemarkingsvennoot, Lumico.

Gideon Lombard in Die reuk van appels

Sandra Prinsloo het die Kanna vir beste byspeler: vroulik ingepalm vir haar rol in Chris Barnard se Pa maak vir my ’n vlieër pa, onder regie van Albert Maritz.

Die hip-hop opelugmusiekproduksie, Rymklets van Oos tot Wes, is aangewys as beste musiekproduksie en Ronél de Jager se visuele kunsuitstalling Broeigrond: Fertile Ground for Golden Regrets is met die Kanna vir beste visuele kunsuitstalling huis toe.

Hugo Theart, kreatiewe hoof van Kunste Onbeperk, aanbieder van onder meer die KKNK, sê dat dit ’n groot voorreg bly om met ’n platform soos die KKNK geleenthede vir kunstenaars te skep. “Die kreatiwiteit en talent wat mens ook by die jong kunstenaars sien, is ’n inspirasie. Kunste Onbeperk is steeds daaraan toegewy om regdeur die jaar met verskeie inisiatiewe te help bou aan ’n stewige fondament vir die Suid-Afrikaanse kunstebedryf en geleenthede te help skep om ondersteuning te bied met ’n langtermyn impak vir kunstenaars.”

Drie van dié Kanna-wenners is later vanjaar by feeste te sien: Karoo Moose tussen 4 en 28 Augustus by die Edinburg International Festival in Skotland en Buite Land en Die reuk van appels van 29 Junie tot 9 July by die Nasionale Kunstefees in Grahamstad.

Die lede van die Kannapaneel was Stolp, Retha Bornmann, Diane de Beer, Aidan Erasmus, Rafiek Mammom, Angelo Mockie, Laetitia Pople, Marguerite Robinson, Tracey Saunders en Malan Steyn, met Meghan Konnie, Isabel Mascher, Leah Mascher, Tamlyn Prins, Zak Steyn en Ayden Winster die lede van die kinderpaneel.

Die 24ste KKNK word van Donderdag, 29 Maart tot Woensdag, 4 April 2018 op Oudtshoorn aangebied. Programvoorstelle kan van 1 Julie aanlyn by www.kknk.co.za ingedien word.

Die volledige lys van Kanna-wenners is:

Kanna vir die beste debuutwerk, geborg deur Media24

• Buite Land

Kanna vir die beste teateraanbieding, geborg deur die ATKV 

• Karoo Moose

Kanna vir die beste musiekproduksie, geborg deur Huisgenoot

• Rymklets van Oos tot Wes

Kanna vir die beste regie, geborg deur die ATKV

• Lara Foot (Karoo Moose)

Kanna vir die beste aktrise, geborg deur SARIE

• Chuma Sopotela (Karoo Moose)

Kanna vir die beste akteur, geborg deur Castle Lager

• Gideon Lombard (Die reuk van appels)

Kanna vir die beste byspeler: manlik, geborg deur Kunste Onbeperk

• Kopano Maroga (Buite Land)

Kanna vir die beste byspeler: vroulik, geborg deur Kunste Onbeperk

• Sandra Prinsloo (Pa maak vir my ’n vlieër pa)

Kanna vir die beste nuutgeskrewe teks, geborg deur NATi

• Retief Scholtz (Dop)

Kanna vir die beste bydrae tot visuele kuns, geborg deur Absa

• Broeigrond: Fertile Ground for Golden Regrets (Ronél de Jager)

Kanna vir die beste opkomende kunstenaar, geborg deur Ton en Anet Vosloo

• Buhle Ngaba (The Swan Song: teks en spel)

Kanna vir die beste Uitkampteater-aanbieding, geborg deur NATi

• The Swan Song

Kanna vir die beste kinderteater-aanbieding, geborg deur Media24

• In die woud

Foto's: verskaf

The post Karoo Moose wen groot by KKNK Kannas appeared first on LitNet.

blou berge soos mure in die ooste,

met leë riviere wat kronkel deur hulle;

tog moet ons dié skeiding maak

deur 'n duisend treë te gee sonder traak;

soos 'n gees op ’n drywende wolk

teen sononder,

soos die afskeid van ou kennisse.

The post Waar die berge wag appeared first on LitNet.

Vlerke vir almal
Marion Erskine
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798174510

My eerste kennismaking met Marion Erskine was in 2012 toe ek sy roman Oos (2007) by ’n boekwinkel in Grahamstad gekoop het. Ek het die roman dieselfde dag klaar gelees en aangesien ek myself gedurende daardie tydperk in die onderwys bevind het, kon ek aanklank vind by Louis van Jaarsveld se karakter. Erskine se beskrywing van die vreemde kultuurpraktyke in die Verre Ooste het my enduit geboei. Dit is dus geen verrassing dat dié roman een van die finaliste in die “Ek is ’n skrywer!”-kompetisie was nie. Oos word in 2010 opgevolg deur Donatello en Volksie, die eerste Afrikaanse chicklit-roman deur ’n man.

Pas het Erskine se jeugroman, Vlerke vir almal, by Human & Rousseau verskyn. Nadene Kriel se treffende omslagontwerp trek dadelik die leser se aandag en die skoenlappermotief prikkel die leser se nuuskierigheid. Die roman word opgedra aan Amanda Todd. Amanda Michelle Todd was ’n vyftienjarige Kanadese tiener wat in 2012-selfdood gepleeg het nadat sy aanlyn geboelie is. Die tragiese verhaal van Amanda se lewe het via YouTube miljoene mense regoor die wêreld bereik en antiboelie-bewegings in talle lande en skole tot stand gebring. Die tragiese omstandighede rondom Amanda se dood het mense, maar veral ouers, onderwysers en tieners, weer eens bewus gemaak van die vernietigende effek wat boelies daagliks op miljoene kinders en tieners se lewens uitoefen. Selfs volwassenes word op kantoor deur boelies afgeknou.

Voor ek Erskine se roman begin lees het, het ek eers Todd se video gaan kyk. As oudonderwyser het ek ’n knop in my keel gekry. Ek self het jare lank op skool onder boelies deurgeloop en in my hoedanigheid as onderwyser verbonde aan talle hoërskole, het ek dié gedrag daagliks waargeneem.

Vlerke vir almal vertel die verhaal van Dewald Myburgh, ’n sewentienjarige tienerseun wat weens ’n tragiese gebeurtenis kort voor Kersfees van skool moet verander. Baie lesers wat tydens hul skoolloopbaan van skool moes verander, sal met Dewald se situasie kan identifiseer. Dewald moet gevolglik nuwe vriende maak, maar word bowenal met ’n spraakgebrek gekonfronteer as gevolg van die trauma wat hy vroeër deurgemaak het. Soos met Barrie Hough se karakter Danie in sy jeugroman My kat word herfs (1986) word Dewald se spraakgebrek op realistiese wyse verwoord en vorm dit ’n belangrike komponent van die narratief.

Dewald se paaie kruis tydens sy eerste skooldag met dié van Aldi, die skoolboelie vir wie almal doodbang is. Aldi voer ’n skikbewind by die skool, maar Dewald besluit om sy stem dik te maak en Aldi op haar plek te sit. Laasgenoemde gebeure skep op sigself ’n dilemma weens die patriargale orde wat steeds in die samelewing heers. Die vraag wat dus gevra moet word, is: Hoe moet ’n seun teenoor ’n meisie in so ’n situasie optree wanneer geslagsrolle wat weens die seksistiese, patriargale samelewing daargestel is, uitgedaag word? Erskine het ’n sensitiewe onderwerp besonder knap hanteer. Laasgenoemde besluit het egter onverwagte gevolge wat Dewald in sy wildste drome nie kon voorspel het nie.

Dewald en sy nuwe maats besluit om ’n ondersteuningsnetwerk te skep om die slagoffers van boelies by te staan. Die skoenlappermotief kom op amper poëtiese wyse hier ter sprake. Hul skoenlapper verskaf op simboliese wyse hoop vir tieners regoor die wêreld met ’n baie sterk boodskap: as almal saam staan, kan die gedrag en optrede van boelies in die kiem gesmoor word.

Tienerlesers sal by Erskine se roman aanklank vind. Die kernboodskap van Erskine se jeugroman draai rondom die rol wat boelies in skole speel en talle tieners sal hiermee kan identifiseer. Die verskil lê egter in die feit dat Erskine deur middel van die narratief praktiese raad aan tieners gee sonder dat die roman ’n prekerige toon aanneem. Geen tiener wil ’n roman met ’n prekerige toon of lewenslessie lees nie. Die karakters se gevoelens en ervaring van die gebeure is geloofwaardig en Erskine het duidelik deeglike navorsing vir die skryf van hierdie teks gedoen.

Temas soos selfdood, homoseksualiteit, vriendskap en die magtige rol van tegnologie kom in die roman aan bod. Alhoewel daar al vantevore in jeugromans soos Fanie Viljoen se Uit (2014) en Barrie Hough se Skilpoppe (1998) oor manlike gay karakters geskryf is, is Erskine die eerste Afrikaanse skrywer wat ’n gay vroulike karakter in ’n jeugroman geïnkorporeer het. Met Vlerke vir almal dra Erskine daartoe by om stereotipes oor homoseksualiteit af te breek.

Vlerke vir almal is een van daardie jeugromans wat nie slegs deur tieners gelees moet (en sal) word nie. Almal moet dit lees. Veral ouers van tieners, en onderwysers, móét hierdie roman lees. Vir té lank is boelies in die samelewing geduld. Te veel onderwysers het dekades lank die tendens in klaskamers en op speelgronde geïgnoreer. As oudonderwyser hoop ek dat hierdie jeugroman in soveel moontlik tieners se hande sal beland. Elke skoolbiblioteek moet ’n kopie aankoop en hopelik word dit by skole voorgeskryf. Vlerke vir almal is onontbeerlike leesstof vir alle tieners.

Die roman as geheel is ’n geslaagde en realistiese uitbeelding van aktuele temas waarmee tieners op daaglikse basis gekonfronteer word. Die skoenlappermotief is ’n besonders kreatiewe benadering om ’n sensitiewe onderwerp by die horings te pak. Die roman sal vir talle lesers inspirasie bied en vir die vlerklose tieners die nodige waagmoed gee om hul spreekwoordelike vlerke te sprei en hulself te wees. Erskine se roman gee inderdaad “Vlerke vir almal”.

The post Vlerke vir almal deur Marion Erskine: ’n resensie appeared first on LitNet.

LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.

Ronel Nel

Ronel Nel het ’n digbundel op haar kerfstok: en die here het foto’s geneem oor vanderbijlpark, uitgegee deur Protea Boekehuis, en was op die kortlys vir die Ingrid Jonker-prys. Sy het haar MA in kommunikasie en joernalistiek deur Boston Universiteit in die VSA behaal. Nel skryf sedert 1988 voltyds as vryskutjoernalis vir publikasies soos De Kat, Insig, Beeld, Taalgenoot, Rapport, Weg!, Wegbreek, Sawubona en Getaway. Sy is tans verantwoordelik vir rooi rose se boeke-, kuns- en vermaakafdeling. Sy is ook ’n gereelde rubriekskrywer vir Beeld-koerant en het drie kinderboeke vir die Departement van Onderwys geskryf.

Opsomming

Pelgrimshoop
Ronel Nel
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799383119

Dit gebeur selde dat iemand ’n nuwe perspektief kan oopskryf op ’n ou tema.

Die hoofkarakter, Hannah de Witt kom uit ’n half-Joods, half-Afrikaanse familie van Pretoria af op die fiktiewe dorpie Pelgrimshoop in die Laeveld aan. Dit is 1956, nie ’n maklike tyd vir mense soos Hannah wat andere aanvaar vir wie hulle is en haar nie aan die vooroordele van haar tyd steur nie.

Sy het hierheen gekom as leermeesteres van ’n ryk perdeboer, genaamd Elias Bart. Hy is aanvanklik vir haar ’n enigma. Hy is nors en terughoudend, maar dit is ’n skans waaragter hy sy groot geheim bewaar, besef Hannah mettertyd. Terwyl sy vir hom die skatkis van wetenskap, musiek en die letterkunde ontsluit, leer sy op haar beurt van hom wat dit beteken om verknog te wees aan die grond en diere, van wat dit beteken om net ’n paar mense aan jou kant te hê in die aangesig van brutale vyandigheid van die kleindorpse gemeenskap. En in Elias leer sy wat liefde is en hoe versigtig dit hanteer moet word.

Hoewel die roman in 1956 afspeel, is die kwessies soos blinde vooroordeel jeens alles wat “anders” is vandag nog net so relevant.

Uittreksel

Hoofstuk Drie

Vliet Vorster skreef sy een oog en kyk met ’n berekende kilte bo-oor die bol van sy bier na die maan se kant toe.

Hy lig die glas en korrel tussen die gelerige vloeistof deur; klein lugborrels maak hul stadig los van die glas se rand en glip na bo. Die maan gloei dofgeel deur die bier. Hy lek sy bonkige voorvinger nat, druk dit in die skuim om die bol te laat sak en vat twee, drie lang teue. Hy smak sy lippe en lek die laaste bietjie skuim om sy mondhoeke af.

“Dis vandat daai anderster twee hier aangekom het dat alles so hotkant toe neuk,” beduie hy verbete aan die groep om hom.

 Kareltjie van As knik sy kop stadig op en af, sluk-sluk en maak ’n instemmende, positiewe geluid. Hy dink sigbaar dit is nie te sleg nie.

“Hotkant is lekker!” Hy lag. Sy groot maag beur teen die kakiehemp, en ’n straal sweet loop teen sy nek sy kraag binne. Hy kam met sy vingers die hare van die een kant van sy kop af oor na die ander kant om sy effense bles te verdoesel.

“En ek hou van Bart,” sê hy op sy blote manier. “Hy’t my nog niks gedoen nie.”

Vliet elmboog hom so eenkant toe, tot buite aanhoor.

Die ander drie hou Vliet stip dop. Soek nog verdere tekens ter bevestiging van die groot wantroue in die lug.

Vliet sien die vertwyfeling. Effens, maar daar.

“Nee magtig, manne. Danie, Swarrie, Chris... Mens kan mos sien! Dis g’n Christene daardie nie. Kyk maar net hoe trek daardie vroumens aan. Die ene donkerte. Alles is swart. Nes ’n weduweespinnekop.

“En die man, hy’s die ene ritteltits. Met sy brilletjie en boeke onder die arm, op en af snuffelend in ons dorp. Snaakse lappe om sy nek. Sulke stywe broeke. Ek het hom selfs nou die dag gesien met so ’n vreemde pap hoed op sy kop.” Hy snork. Duidelik minagtend. “Vroumensmannetjie daardie, seg ek julle.”

“Wie is hulle nou eintlik? En wat doen hulle hier?” vra Danie onskuldig. “Hulle is darem nog baie kort hier, mens weet nog nie eintlik wat...”

Maar hy word in die rede geval.

“Nee wragtie, ek weet nog nie. Maar ek gaan uitvind. En, sal ek die graagste wil weet, wat soek hulle op daardie man se plaas?”

Daardie man, Elias Bart. Vliet Vorster se nemesis. Sy aartsvyand. Sy objek van haat en veragting.

Vliet is die rykste boer in die omgewing.

Sy stuk aarde is die grootste. Sy gesaaides staan die hoogste en hul perde het nog altyd die meeste pryse gewen. Sy oupa se beeste wei die steiltes uit, staan dik in verwagting seisoen na seisoen. Beste vleisprys op die mark.

Nog altyd.

Die Vorsters van Pelgrimshoop is soos die De Villiers’s van Franschhoek of die Malans van die Waterberge, verseker hy homself weer.

Vliet Vorster se ougrootjie het nog destyds die heel eerste hoekpaal op hierdie berg geplant. Dit moes nie te lank ná die Groot Trek gewees het nie, selfs al met die swartwaterkoors langs. Of dalk met die goudstormloop en so, toe hulle hier in die veld aangekom het. Die einste ossewa waarop die Vorsters noorde toe getrek het, staan uitgestal in die tuin voor sy plaashuis.

Met sy eie vereelte hande het Ougrootjie klip gegrawe, saam met die outas van die omgewing. Self sy huis teen die rant gebou. Klip vir klip gestapel. Houtrame gekap en gesny. Deure gebeitel. Banke, katels en stoep uit eie hand gesnede.

Grootjie het begin skoonmaak, die aarde voorberei vir die diere wat sou kom.

Oupa Herklaas het die drade gespan. Hy en sy spanne het die beeste aangeja van die suide af. Destyds nog.

Saam het hulle die bome uitgekap en nog lande aangelê.

Hulle het eerste, heel eerste, hulle kleim op hierdie stuk land afgesteek.

President Kruger het later vir nog van die verloopte boere stukke van hierdie onherbergsaamheid toegeken.

Almal het gedink die Vorsters gaan vou. Hulle het nie.

Die Vorsters en die land is sinoniem.

Sinoniem. Vir alle tyd wat hier in die Laeveld nog bestaan.

Totdat die Barts hier aangekom het. Die verdomde Barts. Elias Bart se verdronke oupa, Bartel Bart, en sy dreksel van ’n nasleepsel. Bartelheim, het hy die plek durf noem. Asof hulle nog altyd hier was.

Hulle het niks aan die land getem nie. Niks gedoen om Afrika, hierdie vervloekste, wilde kontinent in toom te kry nie.

Net die perde aangeskaf. Hulle wild en onwillekeurig laat trek, deur die rante en kortgras. En toe die jonge gebore is, is hy toegelaat om met die perde te doen wat hy wil. Weke lank weggeraak, teruggekom slegs met die eerste reent. Die verdomde Barts het al wat ’n Vorster-perd is op die landbouskoue begin klop met pryse as stoetperde en wat nog. Pronkers sonder oorsprong of agtergrond.

’n Mengelspul.

Drek. Hulle is drek. Bartelheim se mense is die agterent van die os. Drek.

Dit is ’n bedeesde Laeveldnag toe die maan onttrek.

Die takke van die akasias reik verskrik die lug in. Krieke tjirp al hoe flouer, hou toe opeens op.

Koeie loei soos teen sononder. ’n Paar bokke blêr, begin aanstap krale toe. Die voëls kwetter soos net voor die oggend breek. Dit sweet meegaande uit.

Toe is daar doodse stilte.

’n Groen grysheid – ’n donker koevert.

’n Verskuilde lig, donker wat ongemaklik huiwer, blonde lewe wat stadig wegkruip.

Die donker is tasbaar. Dig, soos ’n dik kombers wat oor jou oë gegooi word.

’n Totale eklips.

Vliet, saam met die dorpse mense in Die Oog, die plaaslike krip, sien dit saam. En ril effens.

“Ek sê vir jou. Dis daardie verdomde swart spinnekop en haar slaphoedaanhangsel wat hier kom neuk het. Saam met daai Bart. Dis heksery. Soos hierdie wegse maan nou.

“Hulle is nie goed vir ons kontrei nie.” Vliet lyk kwaad, bekommerd en effe gespanne.

Die vierstuks om hom lig hul glase. Stem mompelend saam.

Iemand knik sy kop in instemming.

“Jy’s reg, Vliet. Hulle het hierdie dooie maan gebring.”

Die ander drie klik “tja” met die tonge teen hul verhemeltes.

“Op die mooie, dooie nag,” sê Kareltjie.

Vliet kyk hom met ’n barsoog klein.

Niemand sien hoe Alfred Kabena in die kombuis waar hy skottelgoed was, skewekop staan en luister na hul gesprek nie.

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Pelgrimshoop deur Ronel Nel appeared first on LitNet.

Klim op die bant wagon
Nick Charlie Key
NB-Uitgewers
ISBN: 9780798172691

Die verskyning van die Afrikaanse vertaling van Nick Charlie Key se Jump on the Bant Wagon is ‘n welkome toevoeging tot die warm debat oor die “lae koolhidraat, hoë vet”- (LKHV-) dieet wat tans heers. Die algemene publiek is verward, en weet nie meer wat om te glo oor die oënskynlik teenstrydige mediese uitsprake wat gemaak word aangaande die voor- of nadele van hierdie dieet nie.

Die laekoolhidraat-eetplan is reeds in 1972 deur die kardioloog Robert C Atkins voorgestel en staan bekend as die Atkins-dieet. Die doel van die dieet is om dieetpatrone te verander ten einde gewig te verloor en normale gewig te behou. Die Banting-dieet stem ooreen met die Atkins-dieet. Albei beperk die inname van koolhidrate en suiker asook sekere plantolies, met die Banting-dieet wat meer klem lê op die inname van meer laekoolhidraatgroente.

Dit is betekenisvol dat die eerste voorstanders van hierdie laekoolhidraat-dieetpatroon almal vooraanstaande mediese wetenskaplikes was. Na die twee vernietigende Wêreldoorloë het die Amerikaanse departement van landbou in 1977 mense aanbeveel om ‘n dieet hoog in koolhidrate te volg. Dit is gedoen sonder enige grondige wetenskaplike bevindings oor die langtermyngevolge van hierdie dieet, maar waarskynlik om goedkoop voedsel aan die honger menigtes te voorsien. Dokters is besorg oor die gevolglike toename in ernstige mediese toestande, soos die metaboliese sindroom, diabetes, hoë bloeddruk en kardiovaskulêre siektes. Dit het bekend geword dat hierdie siektes voorkom en selfs omgekeer kan word deur net gewig te verloor. Mediese wetenskaplikes het bevind dat die aanbevole lae-vet-hoë-koolhidraat-dieet siektes soos tipe II-diabetes en kardiovaskulêre siektes kan veroorsaak. Met die toenemende bekendmaking van navorsing wat klem lê op die ernstige newe-effekte van sommige van die medikasies, soos die cholesterolverlagende middels, begin dokters toenemend lewenstylmodifikasies voorstel om hierdie epidemie van siektes wat met oorgewig verband hou te beheer.

Dit is interessant dat Key nie ‘n dieetkundige of mediese wetenskaplike is nie, maar die moeilike paadjie geloop het om gewig te verloor; en vandag is hy 22 kg ligter. Die verskil is dus dat hy weet hoe dit voel om vet te wees en hy weet hoe ‘n groot stryd dit is om gewig te verloor. Die boekie is volgepak met 90 smullekker resepte, almal laag in koolhidrate en glutenvry, en hy gebruik ook alternatiewe vir suiker. Dit is dus nie ‘n mediese handleiding met raad wat moeilik in die praktyk gevolg kan word nie. Hy lê klem op resepte wat maklik en bekostigbaar is, sodat goeie gesondheid en hope energie nou binne elkeen se bereik is. Die visuele uitleg van die boek, vol pragtige kleurfoto’s van smullekker geregte, dra by tot die oorredingsvermoë daarvan. Die feit dat Key nie ‘n professionele sjef is nie, en geen kulinêre opleiding het nie, maar net ‘n passie vir kosmaak en gesondheid het en hierdie ervaring met ander wil deel, dra by tot die boek se sukses. Die boek slaag daarin om die boodskap van gesonde eetpatrone op ‘n aanvaarbare wyse oor te dra.

Daar is ‘n groeiende bewuswording onder dokters van die belang van lewenstylmodifikasie in die bekamping van die epidemie van chroniese en degeneratiewe siektes soos diabetes, hartsiektes, osteoporose en osteoartritis. Dokters is ook bekommerd dat die medisynes wat vir hierdie siektes ontwikkel is, ernstige newe-effekte het en nie daarin slaag om hierdie siektes te genees nie. Alternatiewe hanteringsmetodes soos gewigsverlies, oefening en dieet-ingrypings word ondersoek om die liggaam se eie inherente genesingspotensiaal te stimuleer, en nie net die simptome te behandel nie. Dit het ook bekend geword dat cholesterol nie hartaanvalle veroorsaak nie, maar slegs geassosieer is met kardiovaskulêre siektes. Wat meer is, die lae-vet-hoë-koolhidraat-dieet wat die Amerikaners oor die afgelope 50 jaar aan ons voorgehou het en slaafs nagevolg is deur dieetkundiges wêreldwyd, was die oorsaak van die toename in diabetes en hartsiektes. Hierdie siektes was in die verlede betreklik onbekend .

Daar is ook bevind dat verfynde suiker byna net so verslawend is as kokaïen. Mense kan net nie afsien van versoete produkte nie, en die voedselbedryf is maar alte bewus van hierdie “swakheid” en laai hulle produkte gevolglik met suiker om verkope te bevorder. Hierdie suikerryk produkte word dikwels naby die betaalpunte uitgestal, en mense kan net nie die versoeking weerstaan nie, en die lekkergoed beland in die inkopiemandjie.

Wat egter nie algemeen bekend is nie, is dat daar by ‘n klein persentasie mense ‘n verskuilde genetiese afwyking is wat hulle aan die risiko blootstel om die metaboliese sindroom en insulienweerstandigheid te ontwikkel. Die metaboliese sindroom is die voorloper van suikersiekte en hartsiektes, insluitend hoë bloeddruk. Hierdie genetiese risikofaktor vir bloedvatsiektes van die hart kan geaktiveer word deur uitwendige faktore soos oorgewig en onaktiwiteit. Mense met insulienweerstandigheid kan ook nie te veel fruktose eet nie, en moet dus selfs vrugte in hulle dieet beperk.

Dit beteken dat die laekoolhidraatdieet dus nie op almal van toepassing is nie. Mense wat nie insulienweerstandig is nie, fisiek aktief is en ‘n normale bloedglukosevlak en cholesterolkonsentrasies het, hoef nie op so ‘n laekoolhidraatdieet te gaan nie. Dokters kan bepaal of jy ‘n hoërisikogeval is om kardiovaskulêre siektes te ontwikkel. Daar is verskeie bloedtoetse wat die genetiese en biochemiese risiko vir die metaboliese sindroom kan bepaal lank voordat suikersiekte of ‘n hartaanval te voorskyn kom.

Die beginsels om die koolhidrate te beperk, en meer op vette en proteïene te konsentreer, hou nog steeds stand; die versadigingswaarde van vette en proteïene is beter as dié van suiker. Suiker veroorsaak ‘n insulienreaksie wat die bloedsuikervlak laat daal en ’n hongersensasie laat ontstaan. Gesonde vette en proteïene stimuleer nie insulienafskeiding nie. Mens word dus nie so gou weer honger nie, en die neiging om te peusel word beperk.

Wat soms uit die oog verloor word, is die feit dat mense geneig is om persentasie te verwar met hoeveelheid. Die klem op die laekoolhidraatdieet is dat ‘n groter persentasie energie in die vorm van vette en proteïene verkry moet word as van koolhidrate. Vette is ook meer energieryk, wat die persoon gouer versadig laat voel. Natuurlik sal te veel vet ook tot gewigstoename lei. Die klem val dus op die dieetsamestelling. Die feit is: verfynde koolhidrate in die vorm van suiker en wit gesifte meel is leë kalorieë sonder addisionele voedingstowwe. Wanneer jy een teelepel botter en ‘n avokado eet sonder suiker of brood, kom die kalorieë 100% van vet; dit dui nie die hoeveelheid aan nie, maar slegs die persentasie van die energie afkomstig uit vette. Vet onderdruk die eetlus, en dit is die beste manier om suiker verslawing te oorkom. Kalorie-inname verminder sonder om hongerpyne te veroorsaak, met die gewenste gewigsverlies.

Die kernboodskap van hierdie dieetpatroon is dat ons onsself moet losmaak van die gevestigde dieetpatroon soos deur die Amerikaners voorgestel, en moet ag slaan op navorsing wat toon dat gesonde vette ryk aan omega 3-vetsure nie so skadelik is as wat voorheen aan ons voorgehou is nie. Goeie bronne van vet is botter, room, klapperolie, neute en avokado’s en dierevet. Die idee dat cholesterol in die dieet die oorsaak is van die abnormale cholesterolprofiel in die bloed word nou bevraagteken.

Geneeshere begin om toenemend hulle pasiënte aan te moedig om meer verantwoordelikheid te aanvaar vir hulle eie gesondheid en nie net staat te maak op medisyne om reg te maak wat verkeerd geloop het nie. Die chroniese en degeneratiewe siektes wat aan ‘n ongesonde lewenstyl gekoppel is, kan nie met geneesmiddels alleen reggemaak word nie. Voorkoming is hier beter as genesing.

Die boek beklemtoon ook nie die feit dat kos geweeg moet word nie. Die beste maatstaf van hoeveel elke persoon kan eet, bly maar sy of haar gewig. Wanneer die gewig stabiel bly, eet jy dieselfde hoeveelheid kalorieë wat jy verbruik. Wanneer jy gewig optel, eet jy te veel! Die geheim van hierdie dieetpatroon is dat dit volhoubaar is en nie noodwendig onbekostigbaar is nie. Key se resepte bied ‘n wye verskeidenheid opsies wat maklik in ‘n knap begroting kan inpas. Wat mense soms uit die oog verloor, is die geld wat bespaar word deur nie meer afhanklik te wees van duur medisyne nie. Daardie besparing kan gebruik word om gesonde kos te koop.

Mediese wetenskaplikes verwelkom enige poging om mense meer gesondheidsbewus te maak en self by hulle hanteringsprogram betrokke te raak. Suid-Afrika het ‘n onaanvaarbaar hoë persentasie mense wat oorgewig is. Dit plaas groot druk op die gesondheidsorgstelsel. Hierdie dieetpatroon sal meewerk om die voorkoms van hartaanvalle te beperk en mense meer gesondheidsbewus te maak. Ongelukkig is daar nog verskeie dokters wat op sleeptou geneem word deur die farmakologiese bedryf wat middels te promoveer om hierdie siektes wat met oorgewig verband hou te behandel. Mense soos Nick Charlie Key wat hulle persoonlike ervaring met die laekoolhidraat              dieet met ons deel, lewer ‘n groot bydrae tot die beter verstaan van die vetsug epidemie.  Dokters leer dikwels by hulle pasiënte van die waarde van dieet-ingrypings wat dalk nie met die aanvaarde opleidingsdogma strook nie.

Ons ken nie alle antwoorde nie, maar begin om antwoorde te bevraagteken!    

The post Klim op die Bant Wagon deur Nick Charlie Key, ’n mediese beskouing appeared first on LitNet.

In ’n vae teenstelling met die uitgangspunte en skryfgoeters wat in die verlede al uit my gedagtes gevloei het, is daar die afgelope dae of wat ’n drukking op my gemoed wat by tye angswekkend en soms tog komies na vore sukkel … die middeljare … wat reeds amper verby is.

Indien ek tot die rype ouderdom van, sê, tagtig gespaar mag bly, dan is dit ’n wiskundige feit dat wanneer my 50ste verjaarsdag teen die einde van hierdie jaar opdaag, 62,5% van my aardse asem opgebruik sal wees!

 Net gister was daar 'n klomp kiekies van ’n skoolkennis se 50ste verjaarsdagviering wat op die sosiale blad gelaai was. Die meer bekende mense by die samesyn het verlede week of dalk ’n maand gelede nog vir my soos hul skooldae-foto’s gelyk, maar skielik en met ’n wrede ontsteltenis, so amper asof daar ’n paar “jongmens-lense” van my oë verwyder is, het die ou bekendes tog ook vyftig begin lyk!

 Hier waar ek in my kantoor sit, met die mis dik oor die Skiereiland en die vliegtuie wat luid en laag straat-af  tot by die lughawe daal, kan ek vir ’n paar oomblikke my oë net laat staar of selfs sluit, om te dink aan die kommer wat ek behoort te voel oor die min of meer 30-jaar wat mag voorlê en die oneindige opdiep van ongemaklike herinneringe van die 50-jaar wat binnekort ten einde sal loop. Hierdie ontydige gedagtes, vandag, is nogal selfkastydend en pynigend, maar op ’n bevrydende wyse tog meer as sinvol …

 Ek onthou die enkele pak slae wat my pa my gegee het en die verbale gestoei met Moeder; ek onthou die besoeke aan die familie oorkant die Vaalrivier, die rondstap in Hillbrow en hoe Johannes Kerkorrel se lied jare later soos ’n bekende landskapskets gevoel het ... “En ken ek vir Jesus? vra 'n man op die stoep, tussen Hillbrow Records en Estoril Books…” en ek onthou hoe ons by die Wimpy Bar of Fontana broodjies gekoop het en vandag steeds nie eersgenoemde se ontbyt kan weerstaan nie!

Ek onthou … al die redes hoekom ek jare terug gediggies en rubrieke begin skryf het en ek onthou die antwoorde wat die delwery en skroppery in my gemoed oopgestoot  het en die insig wat soms soos manna en kwartels as sielsvoeding net opgedaag het; soos wonderwerkies wat altyd daar was en deur my, net ek, ontdek, ontgin en verlig moes word!

Ek onthou die gunsteling rolprente wat van my in ’n ondersteuner van die romantieke laat ontwikkel het, of eerder steeds doen en ek onthou die woorde  “Welcome to Hollywood! What's your dream? Everybody comes here; this is Hollywood, land of dreams. Some dreams come true, some don't; but keep on dreamin - this is Hollywood. Always time to dream, so keep on dreamin”  en die jammerte dat die snertwaarde wat daarin skuil, so baie van ons mensies hartseer verlore laat.

En, ek onthou hoe ek daagliks in die melodie en woorde van musiek weggevoer kan raak en hoe ek met ’n skrik soms die afwesigheid daarvan agterkom en dan wil oor-kompenseer; hoe ek Jan Blohm vir ’n week lank afskeep en dan ’n volle Vrydagaand na hom wil luister! 

 Ek dink aan Noupoort, die begin van baie en vir baie ’n begin; en, was dit skynbaar ook so op die een wulpse dag aan die begin van 1967, wyl ’n jong getroude paartjie Noupoort gaan besoek het. Hierdie uitgegroeide middeljarige seun van vandag, het destyds saam met sy bronstige vader die dorp binnegery, net om later, saam met sy niksvermoedende verwagtende moeder, huis toe te vertrek!

Dit bly ’n hartewens van my om weer ’n keer in Noupoort ’n vyf-gang ontbyt te  gaan geniet, al sal dit moet wag tot êrens anderkant die begin van die volgende dekade van my bestaan.     

 Ek dink aan die aanpassings by meer as net die tegnologiese veranderings, hoe ons elkeen op ’n manier aan die vrees vir die breek van ons mensgemaakte gemaksones uitgelewer was en mag word. Ongeag van die aard en die omvang daarvan, moes ons die duwweltjiepad stap om sekerheid te kry dat geesteseise ’n realiteit is.

Almal van ons het die breinmondering om dit raak te sien, te ontleed en te bestuur, maar net sekere van ons het egter die vermoë om die vrese sonder sigbare spanning te bowe te kom. Ander van ons sukkel nog om ons mondering te verstaan, “nevermind” die aanspreek en bestuur van die onsekerheid wat hierdie lewenseise meebring.

Daarom bid ons, daarom lees ons Bybel en hou-my-op-my-voete boeke, daarom mediteer ons, daarom gaan spreek ons pastorale kenners, daarom sit ons sielsberaders se spreekkamers vol en sluk ons die skedule 5 pilletjies wat die brein-chemie laat werk.

Daarom kan die koffiehuise en haarkapplekke se deure oop bly.      

 Met die nostalgie en die sente-berading en filosofie op die agtergrond geskuif, is daar tog rede en rym wat as’t ware in my oop plooibare gedagtes opborrel, want ek  het 37,5% van my “tyd” nog tot my beskikking om iets, of nog baie, daarmee te doen!

 Gemeet aan dit wat ek al vantevore vir myself vertel het, mag  selfs ’n dag of ’n maand of ’n jaar ook genoeg wees om ’n nuttelose bestaan tussen vandag en my tagtigste verjaarsdag, doer anderkant in die verskiet  te verhoed met die enkele vraag …

“Wat maak jy hier?”
©Hennie Fritz

Ek hoor, luister, dink en doen
om te soek na niks, te besin,
om gister se dinge vandag te versoen,
en betekenis te vind,
in wat ek nooit verloor het nie.
Om binne myself,
saam met my God te leef,
sonder somber slimmighede
te wees en te sterf, eenvoudig.

The post Vyftig is om die draai appeared first on LitNet.

Al gehoor van die Sweedse popgroep ABBA? Dan het jy al een van die wenners van die Eurovision-liedjiekompetisie teëgekom, en ook die grootste Eurovision-treffer van alle tye – lees hier.

Hierdie artikel deur Koos Holtzhausen bied 'n oorsig oor die agtergrond van die kompetisie. Hy noem dit "’n voorloper van die huidige Idols-tipe programme, maar dit gaan in die eerste plek oor die liedjie wat deur die land ingeskryf is."

Dié liedjiekompetisie het in Italië begin en was inderdaad 'n soort realiteitsangprogram, maar die ideologiese redes was duidelik: dit was 'n poging om Europa in die vyftigerjare saam te bind.

Maar vir 'n kompetisie wat doelbewus daarop fokus om lande te verenig, is daar heelwat politieke onderstrominge.

Maar dis nie net Europeërs wat hierdie kompetisie volg nie. Ander bydraes oor Eurovision het ook op LitNet verskyn. Lees hier en ook Etienne Viviers se kommentaar onderaan hierdie artikel.

Dié kompetisie is nie heeltemal onbekend aan Suid-Afrikaners nie.     

Hier is 'n lys van Eurovision-liedjies wat deur 'n Britse koerant as treffers beskou word.

Kyk en luister mens na die aanbieding op televisie, is die musiek so uitspattig soos die haarstyle en beligting.

Dit het my verbaas dat 'n liedjie van Stef Bos deel gevorm het van hierdie kompetisie.

Hier sing Stef Bos self die liedjie:

'n Mens verwag nie 'n teer ballade by hierdie kompetisie nie. Tog is vanjaar se kompetisie hierdie naweek gewen deur 'n Portugees wat ook 'n onverwagse lied gesing het: 'n Portugese minnesang.

Luister na hierdie onderhoud met die sanger en sy suster, wat die lied geskryf het:

Opvallende woorde: "Mense verstaan dalk nie die taal nie, maar hulle verstaan die emosie."

Meertaligheid is nie juis aan die orde van die dag in hierdie kompetisie nie – dit word oorwegend in Engels aangebied.

Aan die begin van die kompetisie, jare gelede, was dit baie meer gebruiklik vir deelnemers om in hul eie tale te sing. Die kompetisie het ondertussen uitgebrei. Aanbieders heet kykers in Engels welkom en sê dan gewoonlik 'n sinnetjie in die gasheerland se voertaal. Nadat almal applous gegee het vir die woorde wat hul nie verstaan het nie, slaan die aanbieders dan weer oor na Engels. En hoe kan dit anders? Dit raak 'n onbegonne taak om te tolk, om genoeg erkenning aan elke deelnemer en sy land se taal of tale te gee. Wanneer mens hierna kyk, is mens vanuit Suid-Afrikaanse perspektief van vooraf bewus van die praktiese uitdagings rondom meertaligheid.

Daar is groot gewag gemaak van die feit dat diversiteit vanjaar hier gevier word (dis die tema) en daarom kritiseer 'n koerant soos die Irish Times die feit dat die kompetisie deur drie wit mans aangebied is.

Maar wat het die Eurovision-liedjiekompetisie met ons hier in Suid-Afrika te doen?

Nie te veel jare gelede nie het wit mense in hierdie land dalk op bankies gesit waarop die woorde gepryk het: "Europeans only". Maar dit was 'n belaglike leuen, destyds reeds.

By verre die meerderheid mense in hierdie land het daaronder gely. En Europa het sanksies ingestel en hulle ook teen daardie leuen verset.

Die verf van daardie bankies sukkel nog steeds om van almal se klere af te kom.

(Lees ook hierdie bydrae deur Herman Meulemans oor 'n uitstalling in die Rijksmuseum wat probeer sin maak van Suid-Afrika se verlede. Op een van sy foto's pryk een van daardie apartheidbankies.)

Ons is nie Europeërs nie, niemand van ons nie. En ons ken nie die siel van Europa nie, ons hier in Suid-Afrika.

Miskien kyk mens na die kompetisie soos na 'n Facebook-bladsy: Hoe maak ander lande? Is mense gelukkiger daar? Hoe klink hulle tale, die bietjies-bietjies daarvan wat ons op hierdie grootliks Engelstalige program hoor?

Miskien, dink mens, net dalk, gaan mens agterna iets van daardie lande verstaan. Of oor hul verspotte liedjie of kleredrag gaan skinder, nes mens maak met ander mense wat jy op die sosiale media teëkom.

Kyk bietjie na vanjaar se inskrywing uit Italië:

'n Mens hoef nie in Italië te woon om te besef dat hierdie liedjie nie 'n uitbeelding is van die gemiddelde Italianer nie. Landelike Italië omhels nie juis ander gelowe nie, maar is Katoliek.

Daar moet beslis ook bygevoeg word: dis onmoontlik om met een bydrae 'n uitspraak oor die hele kompetisie te maak. Beslis seëvier kwaliteitinskrywings van tyd tot tyd. 

En die kompetisie is sekerlik bedoel as ontvlugting en pret! Ons hier in Suid-Afrika het ook 'n wêreldsokkerbeker beleef en vroeër met trane in ons oë Desmond Tutu se reënboognasie-ideaal omhels. Waarom alles ooranaliseer?

Ons almal kies blink tandepastaglimlagte en nog helderder ligte. Dit verblind die Europeër sodat hy nie die vlugtelinge op treinspore moet sien nie, of nie kyk hoe lyk die gesigte of lewensomstandighede van  die immigrante in honderde polisiestasies  dwarsdeur Europa, wagtend op hul stempel om hul verblyf te verleng.

Ons sien wat gebeur in Europa: Charlie Hebdo, Frankryk se terreur en Brexit gebeur nie in ongekompliseerde en vredevolle omstandighede nie.

Dalk moet mens nie van 'n liedjiekompetisie verwag om hierdie kwessies op te los of eens aan te sny nie. Niemand van ons wil heeldag en aldag oor al die moeilike goed praat nie.

Lina Spies skryf in hierdie LitNet Akademies-resensie-essay oor die swye van die tweede generasie na oorlogvoering. In hierdie land, Suid-Afrika, is daar veels te veel waaroor nie gepraat word nie. Alles is mynvelde, te plofbaar en te gevaarlik om op die naam te noem.

En hier is die raakpunt tussen Suid-Afrika en die Eurovision-liedjiekompetisie: niemand praat oor dit wat werklik saak maak nie. Ons glimlag eerder, en gee almal voor dat die lewe 'n handelsflits is. Dis pynlik om te praat. Wat is daar tog om te sê?

Toe daardie man met sy molla vanjaar by die Eurovision-kompetisie vir 'n paar mense laat hoor het hoe Portugees klink, was daardie vlietende sensasie nie die redding van meertaligheid nie. Maar tog het mense 'n oomblik lank na iemand anders se taal en na hom as mens, geluister. En hierdie vreemde woorde het tot hulle gespreek.

Geen diepliggende oplossings nie. Maar soms kán 'n konsert in die oomblik hoop gee.

Die aand het ligte vermaak verskaf op 'n Saterdagaand. En dalk het Eurovision 'n oomblik lank vir mense 'n platform gebied om te kan sing waaroor hulle nie kan praat nie.

• Naomi Meyer het byna tien jaar lank in Ierland gewoon en byna jaarliks die Eurovision-kompetisie gekyk, soms met morbiede fassinasie.

The post Eurovision-liedjiekompetisie 2017: meertaligheid, diversiteit en die siel van Europa? appeared first on LitNet.

Jou Romeo
Fanie Viljoen
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624081210

“Two households, both alike in dignity, in fair Verona, where we lay our scene …”

In Jou Romeo deur Fanie Viljoen kan hierdie aankondiging uit Shakespeare se klassieke liefdesverhaal só vertaal word: “Twee groepe, die dramabrigade en die populêre ‘jocks’ en rasieleiers van die skool, beide stereotipes uit eie reg, van Hoërskool Monument, waar dié Afrikaanse weergawe van High School Musical afspeel …”

Van Romeo en Juliet regdeur Sandy en Danny in Grease tot by Marko en Yvette in Jou Romeo is die storielyn van twee individue wat op mekaar verlief raak ten spyte van die oënskynlik onversoenbare sosiale groeperings waaruit hulle kom, alles behalwe nuut.

Tog werk hierdie kombinasie keer op keer. Dis immers waarom daar van Romeo en Juliet vandag nog films gemaak en boeke geskryf word. So ja, Jou Romeo bevat al die stereotiepe bestanddele van liefdesdramas, van Marko, die skool se aantreklike krieketheld en Yvette, die prinses van die bleeksielige dramabrigade wat op mekaar verlief raak, maar tog is daar ook nuwe bestanddele by hierdie tipiese verhaallyn gevoeg.

Een daarvan is die gebruik van verskillende media in die narratief om die verhaal oor te dra. Daar is die irriterende Mildred, wat ongevraag en onvanpas vir almal wat wil luister of nie wil luister nie die skool se skinderstories wyd en syd op sosiale media uitsaai. Die “oorskakeling” na haar plasings op Facebook, Twitter en vlogs (videoweergawes van blogs) is plek-plek hinderlik, maar dit is kenmerkend van haar inmengerige persoonlikheid. Alhoewel haar kommentaar die gebeure vanuit ’n ander hoek belig, gee haar dialoog die idee van ’n volwassene se idee van die taal wat hulle dink tieners gebruik, miskien nie heeltemal so outentiek nie.

Dialoog tussen karakters word in die formaat van WhatsApp-boodskappe weergegee, ’n tendens wat al hoe meer ook in films gebruik word, soos dan ook te sien in die gelyknamige rolprent waarop Viljoen se boek gebaseer is.

Uiteindelik gaan Jou Romeo oor ’n toneelopvoering van Romeo en Juliet waar die akteurs die aantreklike Marko gebruik net om kaartjies te verkoop. Anders as wat verwag is, is dit die slim aktrise Yvette wat Marko gebruik en nie die “jock” wat háár gebruik nie. In die kreatiewe proses word daar dus ’n film gemaak van ’n toneelstuk en daarna volg ’n boek wat op die film gebaseer is – ’n storie van ’n storie van ’n storie.

In al hierdie genres is show-and-tell, oftewel wys-en-vertel, van die tegnieke wat gebruik word om ’n storie te vertel. Tegnieke wat volgens die Russiese dramaturg Anton Tsjechof baie meer uit wys as uit vertel moet bestaan. “Moenie my vertel die maan glinster nie; wys my ’n glimps van lig op gebreekte glas,” is hoe hy die fyn balans beskryf tussen wat ’n skrywer sê, verduidelik of skryf teenoor inligting wat hy of sy indirek gee deur ’n karakter se aksies, voorkoms of dialoog. In ouer televisiesepies soos Days of our lives was dit gebruiklik dat ’n karakter se gedagtes, dit wat die kyker uit ’n akteur se handelinge sou kon afgelei het, pertinent in ’n buite-raam-stem verwoord sou word. Nog ’n kenmerk van te veel vertel is ’n oordrewe gebruik van byvoeglike naamwoorde waarmee die handelinge van die karakter beskryf word.

Die genre waarin ’n storie vertel word, sal natuurlik die balans tussen wys en vertel bepaal, maar selfs met meer visuele genres soos film en drama moet die wys steeds baie meer as die vertel wees, want dit is waar die geheim van goeie storievertelling lê – om op subtiele wyse ’n grootse verhaal te impliseer.

Waar die uitbeelding van die openingstoneel in Jou Romeo, die film, op ’n natuurlike wyse deur die gebruik van ligte, kostuums, dekor en aksie oorgedra kon word, is die beskrywing van dieselfde toneel in die boek ietwat oordrewe. “Twee skagte lig gloei deur die rook. Dit blink in haar lang rooi hare soos dit met haar rug afkrul oor die swart leotard. Haar gesig is towermooi. Sy is eintlik ’n dramageek, maar dit sal jy nou nie van haar sê nie, want sy ontvou soos ’n skaars blom.” Of ’n ander toneel waar Yvette besig is om haar grimering in haar kamer af te haal: “Hierdie keer is haar mondhoeke gesak en kyk sy treurig vir haarself. Hartseer vir groter hartseer. Lank sit sy na haar spieëlbeeld en kyk. Na haar blou oë wat soms dinge kan wegsteek, wat kan droom en dink en wonder. Wonder oor wat? Romeo and Juliet? Yvette en Tyler?”

Is dit nodig dat die leser presies weet hoe die toneel wat in die film was, gelyk het? Is dit nodig dat ’n leser vertel moet word wat ’n karakter dink, of moet lesers so ’n klein bietjie werk vir hulle kos, of kougom, of wat tieners ook al deesdae in hulle monde prop?

Ten spyte van die narratief wat ietwat te veel na die vertel-tegniek oorhel, is Jou Romeo ’n lekkerlees-tienerboek met kleurryke humor en miskien die enigste blootstelling wat Suid-Afrikaanse leerders in die toekoms met Shakespeare gaan hê as onlangse berigte in die media oor die moontlike weglating van Shakespeare in die 2018-skoolsillabus ’n werklikheid word.

The post Jou Romeo deur Fanie Viljoen: ’n resensie appeared first on LitNet.

’n Blonde bom
Dihanna Taute
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798174060

Dihanna Taute blom weer eens in die derde aflewering van haar reeks liefdestories vir tieners. Dié boorling van Welkom noem nou Namibië haar tuiste, waar sy haar lewe deel met haar man – ’n ingenieur – en haar vier kinders, een dogter en drie seuns.

Dihanna vertel skryf was nooit op haar agenda nie en sy het as tekenaar by stadsbeplanners gewerk. Dis hier waar sy baie begin lees het en sy besef het sy sal dit geniet om te skryf. Sy het altyd nadat sy ’n boek gelees het, die storie se einde na haar smaak verander. Dit het haar die idee gegee om self ook haar hand aan skryf te waag. Haar wye belangstellingsveld dra perfek by tot die skets van situasies en die hantering van verskillende struikelblokke wat oor die jong Lehandie se pad kom.

Sy skryf gemaklik en vloeiend en in ’n taal waarmee tieners kan identifiseer. Selfs volwassenes sal haar boeke geniet. Sy raak meestal kwessies aan waarmee tieners vandag gekonfronteer word en verweef soms haar eie ondervindings as tiener in die storielyn. Tieners dink so maklik die son gaan nooit weer skyn nie, maar Dihanna probeer vir lesers wys dat probleme nie die einde van die wêreld is nie.

Grotendeels is haar boeke fiksie, maar sy skryf baie realisties en mens identifiseer maklik met haar skrywes, ongeag ouderdom. Dis ’n gemaklike trant en alhoewel my ondervinding was dat die storie baie vinnig vorder en voor jy jou oë knip is die boek klaar, moet mens in gedagte hou dat dit vir ’n jong generasie geskryf is. Daarom is dit dalk beter dat die storie kort en kragtig is om die jeug wat moontlik minder lief is vir lees, te boei en sodoende ’n liefde vir lees te kweek.

In die eerste boek in dié reeks, Ek en Prins Donkerkuif, het sy juis van haar eie tienerervarings gebruik, want haar crush was ’n donkerkop! In die boek trek die graad 10 Lehandi van die platteland Pretoria toe nadat haar ouers huweliksprobleme ondervind. Haar aanpassing in ’n nuwe omgewing en skool bring vele kopsere en sy moet vrede maak dat om gewild te word om ook ’n kêrel te kan hê, is makliker gesê as gedaan.   

In die tweede aflewering, Die Engelsman in my slaai, is Lehandi in graad 11 en moet sy weer eens trek ná haar ouers se egskeiding. Sy is hartseer omdat hul moet trek en verlang na haar kêrel, Drayke. Boonop is daar nou ’n Engelsman wat in Drayke se slaai kom krap. Haar pa en sy flooze verwag ’n nuwe baba en dis moeilik om ’n langafstandverhouding met Drayke, wat haar boodskappe ignoreer, vol te hou, al probeer sy hoe hard. Net soos die eerste boek, lees dit maklik en is dit gans te gou deurgelees.

In Dihanna se nuutste boek, ’n Blonde bom, is Lehandi ’n matriekleerling. Vriendskappe en verhoudings word op die proef gestel. Sy raak deel van ’n nuwe gesin, aangesien haar ma op trou staan, en is allesbehalwe erg oor die aanstaande man se dogter, Prissie die Vissie. Die eens nerdagtige Peyton slaan haar voete onder haar uit en krap haar hart deurmekaar.

Volwassenes kan beslis aanklank vind by die trilogie. Taute se gemaklike skryfstyl lees lekker en die humor is aansteeklik. Geen wonder sy is ’n gewilde skrywer en dat haar boeke van die winkelrakke vlieg nie. Weer eens is die storie in ’n japtrap deurgelees en was ek spyt dit is klaar. Al is ek lankal nie meer ’n hoërskoolmeisie nie, assosieer ek maklik met Lehandi se wroegings. Vir ’n jong meisie is daar soveel onsekerhede en beteken vriendskappe oneindig baie; g’n wonder dit speel deurlopend ’n belangrike rol nie. Die trilogie is beslis ’n aanwins vir enige meisie se boekrak!

The post ’n Blonde bom deur Dihanna Taute: ’n resensie appeared first on LitNet.

In 1970, toe ek in my tweede jaar op Stellenbosch-universiteit was, het ek Albert Camus se L’Étranger (1942) in Engels in so ’n grys Penguin-boekie gelees, gesidder en diep verstaan – het ek tóé gedink. Dit was die tyd toe ek Gauloise wou rook en swart rolkraagtruie gedra het. Ongeveer dieselfde tyd het ek Colin Wilson se The Outsider (1956) ontdek, ’n boek wat my mateloos geboei het. Ek wou óók ’n outsider wees.

Op Kersdag 1954 het Wilson die plan vir sy boek gekry:

It struck me that I was in the position of so many of my favourite characters in fiction: Dostoevsky’s Raskolnikov, Rilke’s Malte Laurids Brigge, the young writer in Hamsun’s Hunger: alone in my room, feeling totally cut off from the rest of society. It was not a position I relished ... Yet an inner compulsion had forced me into this position of isolation. I began writing about it in my journal, trying to pin it down. And then, quite suddenly, I saw that I had the makings of a book. I turned to the back of my journal and wrote at the head of the page: “Notes for a book The Outsider in Literature”.

Toe ek einde 1972 op ’n onderwerp vir my MA-skripsie moes besluit, het die invloed van Camus en Wilson plotseling saamgeval met my enorme bewondering vir Karel Schoeman se werk: die twee novelles in Veldslag (1965) en die vyf romans wat hy tot in daardie stadium gepubliseer het:  By fakkellig  (1966), ’n Lug vol helder wolke (1967), Spiraal (1968), Op ’n eiland (1971) en Na die geliefde land (1972). Schoeman was nie een van die Sestigers nie, nie naastenby so ’n “modieuse” onderwerp vir studente as Brink, Breytenbach en Ingrid Jonker nie. Maar op sy eie manier was hy uiters intrigerend en sy deinende sinne pragtig. Tussen die MA-bedink deur het ek ’n ruk by Die Burger gewerk en Schoeman soms in Kaapstad gesien. Ek onthou ’n dag toe hy in ’n ligte linnepak met lang treë verby Mavis se kafeetjie in St Georgestraat gestap het.

My ontvanklikheid vir Colin Wilson se werk het my laat besluit dat my teoretiese belangstelling (om te probeer bepaal watter karakteriseringsmetodes karakters in romans sentraal stel en hoe) goed gekombineer kan word met ’n ondersoek na Schoeman se opvallend onopvallende hoofkarakters.

Hoe sou Schoeman te werk gaan, het ek gewonder in my inleiding tot die skripsie (wat ek nogal inderhaas voor ek Europa toe is onder DJ Opperman se leiding geskryf het):

In alle boeke van Schoeman word gefokus op karakters wat op uiterlike vlak nie ooglopend indrukwekkend is nie. Sogenaamde “sterk karaktertrekke” en die eienskappe van die tradisionele held, wat dikwels oppervlakkige aanduidings van hoofkarakterskap is, ontbreek hier. In Schoeman se verhale moet die leser soek na dié middele wat selfs ’n daadlose randfiguur die hoofkarakter kan maak.

Die nou nie so verbysterend-verrassende slotsom waartoe ek gekom het in my nogal skoolse skripsie, was:

Ten spyte daarvan dat Esther, Pieter, David, Kobus, Anton, Ruud en George nie oor uiterlik-indrukwekkende kwaliteite beskik nie, blyk dit dat selfs die mees daadlose karakter deur ’n subtiele samespel van karakteriseringsmetodes ’n hoofkarakter kan wees. (159)

In Sluiswagter by die dam van stemme (Protea Boekhuis, 2002; reds Willie Burger en Helize van Vuuren), waarin uitstekende stukke oor Schoeman opgeneem is, sien ek toe later dat “Die karakterisering van hoofkarakters in die verhalende prosa, met verwysing na werke van Karel Schoeman” (1974) die allereerste MA-verhandeling was wat oor Schoeman se werk geskryf is. Die eerste proefskrifte het in 1984 (GA Jooste) en 1998 (Renée Marais) gevolg.

Vir sy onvolprese reeks blokboeke het Koos Human my genader om oor By fakkellig (1977) en Op ’n eiland (1982) te skryf. Dit was boeiende uitdagings en my eerste publikasies. As ek nou na die lys skrywers van die blokboeke en reuse-blokboeke kyk, is dit trouens interessant om te sien hoe Human vir die “jongklomp” van destyds (byvoorbeeld staan Helize van Vuuren, Daniel Hugo, Dorothea van Zyl en Louise Viljoen se name agter op my 1982-boekie) die kans geskep het om sy aan sy te publiseer met die destydse “prof dr”-swaargewigte (oa CJM Nienaber, E Lindenberg, JC Kannemeyer, AP Grové, M Nienaber-Luiting en André P Brink).

Wanneer Koos ná jaarlikse besoeke aan die Frankfurter Buchmesse ook Amsterdam aangedoen het, het hy my gereeld vir ete genooi. By destydse restaurante soos die Bali in die Leidsestraat en ’t Swarte Schaep op die Leidseplein. Op ’n keer is ek saam toe hy vir Schoeman frokkies en sokkies (van sy, meen ek) gaan koop het by Nieuw-Engeland, ’n deftige winkel op die Koningsplein waar nou die Albert Heijn is.

In 1984 het ek aangesluit by Wits se Departement Afrikaans en Nederlands. Saam met Gerrit Olivier is ek een aand na ’n partytjie in ’n nuwe huis van JC Kannemeyer. In die loop van die aand het Kannemeyer kom sê dat Karel Schoeman my wil ontmoet. Hy blyk toe in ’n sykamer van Kannemeyer se enorme biblioteek tussen boekrakke te sit en het ’n paar mense een vir een op ’n soort oudiënsie uitgenooi. Wat ons spesifiek tydens die kort gesprek vir mekaar gesê het, weet ek nie meer nie. Ek onthou dat hy gevra het na my aanpassing in Johannesburg ná die tien jaar wat ek in Utrecht en Amsterdam gewoon het.

Tydens dié Nederlandse verblyftyd het Karel Schoeman my al soms gekontak – ek vermoed dit was via Koos Human – om hom met inligting te help. Hy het byvoorbeeld op ’n keer gevra dat ek in die telefoongidse van Haarlem en Drente soek na vanne wat baie in dié streke voorkom. Tussen my papiere is dalk nog lysies met name. Ek wonder nou of dit ten behoewe van karakters in ’n Ander land (1984) was. Ek sal moet soek.

Soos wat ek ook nou aan die rondsoek is in die korrespondensie wat ek en Karel Schoeman tussen 13 Desember 2005 en 6 Desember 2011 gevoer het. Ons het 138 briewe uitgewissel. Dit het begin met ’n navraag van my oor Anna Barry. As bibliotekaris in Kaapstad was Schoeman verantwoordelik vir die oordra van die Reitz/Barry-argief aan die Vrystaatse Argiefbewaarplek en ek het geweet dat hy en sy ma in dieselfde Koning Eduardstraat in Bloemfontein as die Reitze gewoon het.

Ek het daarna dikwels as tussenpersoon opgetree vir die betaling van dokumente wat hy geskandeer wou hê by die Nationale Archief in Den Haag. Op 29 Mei 2008 skryf hy: “Ek hou my op my oudag steeds onledig met VOC-navorsing, wat heelwat onskuldige genoegdoening gee. Hoe ’n rol dit in my afgeskaalde lewe speel, besef ek telkens weer wanneer die krag af is of die rekenaar onklaar raak.” Dit was nadat hy op dieselfde dag gevra het dat ek vir hom in “Het derde deel van de Brieven en Papieren, overgekomen van Cabo de bonne Esperance in 1707” (inventarisnummer 4057; folio 1030-1050) sou bestel “Geschrift door Adam Tas en veertien andere vrije landbouwers aan de Caap opgestelt en getekent houdende aen de vergadering der Seventiene”. ’n Ander keer, in Februarie 2010, het hy gevra na ’n dokument uit “Civile en crimineele processen van Batavia 1735-36” oor “Overspel tussen Anna Maria Keppelaar & Alexander van Bougis”. Later was onder meer dokumente oor Simon van der Stel vir hom belangrik.

Dikwels skryf hy stukkies van sy briewe in Nederlands en sê op 3 Junie 2006: “Het by die huis van ’n vriendin se dogter in Bftn vandag Nederlands gepraat met die honde (soos altyd met diere en klein kinders), en besef hoe lank laas ek dit gepraat het en as hoe ’n gemis ek dit ervaar.”

Hy het gereeld oor sy direkte omgewing geskryf. Byvoorbeeld na aanleiding daarvan dat ek op 1 Februarie 2006 my herinnering beskryf het aan ’n keer in die jare tagtig toe ek op Trompsburg was. Dadelik skryf hy terug:

My huis is in ’n lyn met die (tans swart) hoërskool, aan die rand van die dorp, in die laaste blok na die N1 se kant, met ’n onbeboude blok plus windpomp oorkant die straat en veld (tans stralend groen) aan die agterkant. Ek sou die Spiegelgracht graag weer wil sien, maar kyk op daaglikse basis tog liewers na die windpomp.

Op 18 April 2006 stuur ek vir hom twee digitale foto’s van die sneeubedekte Rijksmuseum-torings geneem uit my werkkamer en vra hom toe of hy vir my die windpomp kan stuur. Dadelik skryf hy terug: “Dat is echt het RM, hoor! Ek is diep beïndruk en ontroer.”

En verder: “Ek beskik helaas nie oor die tegniese kundigheid of apparaat vir die windpomp nie, ouderwetse woorde sal maar moet volstaan (tensy ek met my hande mag beduie).”

Uit die sy- en voorvensters van my werkkamer. Nou wag ek vir die windpomp.

Halfnege die volgende oggend land die beloofde “ouderwetse woorde” oor sy uitsig in my Inbox:

’n Reguit stofstraat met stowwerige sypaadjies, net van betonrandstene en -geute voorsien; die oorkantse berm en sypaadjie dig groen oorwoeker met onkruid na die herhaalde swaar reën van die afgelope maande. Niemand kom egter ooit hier verby nie behalwe die ou tannie met rooierige hare wat ’n paar keer per dag baie vinnig in ’n groot ou Mercedes op en neer jaag, en die nog ouer oom wat ’n paar keer ’n dag die blok af stap of strompel tot by die hoek om oefening te kry. Die huis tussen ons in, wat drie erwe volstaan, is reeds twee of drie jaar leeg en verwaarloos heeltemal.

Oorkant my venster is daar ’n groot, eweneens verwaarloosde en eweneens oorwoekerde erf waar enige jare gelede ’n bouvalle huis gesloop is en die vrugtebome en wingerdprieel intussen doodgegaan het; en hier, op die hoek, staan die windpomp, reg oor my venster, met een wiek half afgebreek sodat hy ’n klapperige geluid maak wanneer hy vinnig draai. Op die ander helfte van die blok daaragter is ’n kwekery aangelê en sien ek net gespande groen skadunet, en vandaar op ’n afstand slegs die bome van die dorp, tans besig om vinniger as gewoonlik te verkleur, met hier en daar ’n dak of verdere windpomp daartussen. Omdat my huis teen ’n effense helling staan, aan die rand van die dorp met die dorpsgrond vlak daaragter en op die hoogte bokant die spruit, sodat ons eerste die koue en die ryp vang, kan ek ook oor die bome die rante sien aan die uiteinde van die wye oop kom in die middel waarvan die dorp lê, ylblou, opalisserende heuwels, rondom kleinkatoog se blou, langs die N1 Bloemfontein toe 15 km ver. maar vandag, op ’n koue, nat, armetierige dag van modder, verstrooide blare en uitrafelende bome, is hulle wasiggrys in die verte en byna onsigbaar teen die silwergrys hemel.

Het Rijksmuseum is het nou bepaald niet; maar alles is veel voor wie niet veel verwacht, en een kinderhand is licht gevuld. Ook het Isaac en ou Elias sopas opgedaag vir hulle weeklikse sessie tuinwerk, alhoewel daar vandag nie veel te doen is nie. Die kwepers is gepluk, die rose is uitgeblom en verreën, en nou wag net die duik in die diep, roerlose donker poel van die Vrystaatse winter terwyl jy ginder kaalvoet dans in die bollevelde, tot stigting en vermaak van Duitse toeriste met kameras. Aanstaande maand sou jy die Mei van Gorter by Lisse kan opvoer, met voordrag.

Oor daardie windpomp het hy dikwels geskryf. Ek het dit self ook gesien toe ek op die oggend van 10 September 2008, ná ’n kongres by Maselspoort, besluit het om van die N1 Kaap toe af te draai en via Philippolis en Trompsburg te ry. Skielik het ek Karel Schoeman diagonaal oor einste daai “onbeboude blok plus windpomp” aangestap sien kom. Regop en rustig, met ’n wandelstok in sy hand, geklee in ’n kakiebroek met bruin baadjie, serp om en hoed op. Die vriendin saam met wie ek gery het, was stomverbaas toe ek koes en haar vra om rustig verby te steek. In die dorp het ons hom weer gewaar, by die ingang na ’n kafee. Weer het ek opsy gekyk. Die laaste wat ek sou wou doen, was om op hom af te stap en sy privaatheid te skend.

Dit was dalk een van sy laaste dae op Trompsburg. In die Kaap aangekom, het ek sy e-pos gelees waarin hy op 9 September 2008 laat weet het van sy nuwe adres in Bloemfontein.

In byna elke brief het hy iets oor die weer geskryf:

Hier was Saterdag weer onmoontlik, die hitte en gloed op die middag soos ’n vyandige mag wat die skemeragtige huis belaer. Teen die aand was daar ’n sterk, vermoeiende rukwind wat blare en stof aangewaai het en nie minder ontmoedigend was nie; maar toe ek Sondagoggend wakker word, het dit sag en innig gereën en feitlik die hele dag so aangehou, en die Suid-Vrystaat lewe weer. Maar sedertdien is dit koel en selfs kou [sic] hier op die hoogte bokant die spruit, die ligval het verander en die kwepers word al hoe intenser goud tussen die blare: die herfs het begin. (7 Maart 2007)

Na ’n warm en dorre somer skielik herhaalde reënbuie oor die afgelope maande, en ons belewe opnuut ’n pragtige herfs, met oorvloedige blomme, verkleurende bome en groot, stralende wit Vrystaatse wolke buite my venster waar ek sit en tik. En tog verlang ek dikwels na Nederland. (14 April 2008)

Besonder guur hier, na ongebruiklike verdere reën; hierdie weer laat my nie soseer dink aan Van Gogh in Nuenen nie as negentiende-eeuse afbeeldings van die Drentse heide. (29 Mei 2008)  

Steeds guur-Skotse weer in die Vrystaat met ongebruiklike reën. (3 Junie 2008).

Op 14 April 2008, wanneer hy vra dat ek dokumente oor Ryk Tulbagh vir hom soek, laat hy weet:

Ek skryf op die oomblik oor Michelangelo, net ter afwisseling, aangesien die boeke oor die VOC ophoop terwyl hulle wag op publikasie (men staat er in ZA niet juist om te springen); maar ek kan nie wag om na hierdie geliefde en vertroude onderwerp terug te keer nie, hoe interessant die Renaissance an sich ook is.

So nou en dan verwys ek na ontstellende nuus uit Suid-Afrika en beelde op die BBC, soos op 20 Mei 2008. Minute later reageer hy:

Maar op hierdie wasige, stil, ligdeurstraalde Vrystaatse laatherfsdag het daar nie eers ’n rokie van genoemde brand verby my venster getrek waar ek voor die rekenaar sit en werk nie. Ek sien geen televisie of koerant nie (behalwe af en toe die opskrifte van die Volksblad in die Sonskynkafee wanneer ek melk koop) en hoor geen radio of gerug, dus is ek salig onbewus van wat dit ook mag wees wat jou in die verre Amsterdamse lente ontstel (ten spyte van die feit dat ek oor die algemeen steeds swaar dra, en deesdae al hoe swaarder, aan die gedoemde waarheid wat niemand vra).

Vandag wonder ek baie bewuster as toe wát dié “gedoemde waarheid” was “wat niemand vra”. Oudword? Die dood?

Oor Elisabeth Eybers (hy het ’n tyd lank die onderste verdieping van haar huis aan die Van Breestraat bewoon) het ons so goed as nooit geskryf nie. Wel het ek een keer verwys na haar gedig “1 Desember” om ’n skitterende Amsterdamse sonsondergang te beskryf (24 Februarie 2006). Hy moes sekerlik geweet het dat ek ’n boek oor haar werk geskryf het, Afstand en verbintenis, en dat ek met haar bevriend was. Intuïtief het ek geweet dat ek my posvriendskap met hom nie in gevaar wou stel deur te verwys na my gereelde besoeke aan haar nie. Sy het immers in Rymdwang (1987) “Vir Karel, i.p.v. ’n brief” geskryf waarin sy verontwaardig reageer op ’n verjaarsdagwens van hom. Sy móés geweet het dat hy self die gedagte aan oudword ondraaglik gevind het. Hy móés haar gedig as kwetsend ervaar het.

Hoe moet ek terugskryf as jy keer op keer
my “moed en sterkte” toewens weens die smaad
van oud word, wat jy steeds “vernedering” noem?
Deur salwende meewarigheid gedoem
en onverbiddelik geprogrammeer
vra ek my af op watter leeftyd vind
mens louter opheffing? ’n Blote kind
moet hom soms snikkend teen vernedering weer:
Van meet af aan is die liggaam ’n riool
en bowendien ’n broeikas vir geluk.
Verkrop jou meely. Laat ons stuk vir stuk
die dae aandurf, uitkryt of gedoog
terwyl ons wag op wat nog moet gebeur.
Vernedering skuil in die aanskouersoog,
As jy lank genoeg leef word jy dalk frivool.

Eybers was 72 toe die gedig gepubliseer is en sou 92 jaar oud word. Schoeman was toe 48.

Op 19 Februarie 2007 skryf ek vir Schoeman (ek het hom soms op sy voornaam aangespreek, veral direk nadat hy myne weleens in ’n vorige brief gebruik het) dat ek Hierdie lewe en Merksteen aan die herlees was vir my lesingreeks aan die UvA oor Suid-Afrikaanse families. Ek bedank hom vir die vreugde en plesier wat ek reeds jare aan sy boeke beleef, vertel hom dat ek ontroer is deur die Eliot-aanhaling in Merksteen:

We die with the dying:
See, they depart, and we go with them.
We are born with the dead:
See, they return and bring us with them.

Minute later antwoord hy: “Dankie vir die vriendelike woorde.” En dan stel hy hom voor hoe ek by die “cv” (centrale verwarming) sit:

Met die geliefde land kan jy momenteel die beste kennis maak dmv boeke by die cv op die Weteringschans, want hier is die daaglikse werklikheid vaal, stowwerig en mistroostig. Daar was in Augustus ontydige reën en koue, en sedertdien sover ek onthou slegs twee reënbuie, die kwaaiste droogte wat ek self nog meegemaak het. Op die oomblik betrokke, vaal en koel, maar vir Woensdag word ’n temperatuur van 35 glo voorspel. Veel plezier voor de cv.

’n “Running gag” in ons briefwisseling was sy voorstelling van ’n wapperende serp wat ek sou dra terwyl ek “kruis en dwars oor die aardbol” fietsry. Hy moes dink, het hy op 18 April 2006 geskryf, aan Ethel Portnoy se gedig “Holland is headscarves wappering in a stiff breeze”. ’n Jaar later, op 14 April 2007, skryf ek, met verwysing na ’n boektitel van Oek de Jong: “Ondertussen is dit al weer binnekort Mei en onthou ek ons korrespondensie van vorige jaar in die lentetyd toe jy dag dat ek wel met opwaaiende somerjurk deur die blombollevelde sou gaan fiets.” Onmiddellik antwoord hy: “Nee, dit was met headscarf wappering in a stiff breeze. Veel plezier!”

Hy het geweet dat ek met navorsing besig was wat sou uitmond in Soos familie, dat ek inspirasie geput het uit die manier waarop hy Armosyn van die Kaap oor slawerny aangepak het. Hy begin my steeds meer vertel oor sy huiswerker:

Elisa, wat oor ’n maand ’n baba verwag en reeds in die nogal deftige MediClinic in Bftn bespreek is, het vanmiddag iets kom haal wat sy Saterdagoggend hier vergeet het, vergesel van die pleegdogtertjie Pontsho en ’n vriend, wat albei die swart hoërskool bywoon, en klein Tokelo, in Graad 3 by die blanke skooltjie; Elisa het ’n geleende motor bestuur, en gekla oor die handrem wat nie behoorlik werk nie. Tussen die rookwalms gaan die lewe in die Nuwe SA onverbiddelik voort, swaar belaai met simboliek. (20 Mei 2008)

Op 14 Februarie 2010 skryf hy:

Elisa en Jemina is susters; eg. se seuntjie Tokelo gaan na die blanke primêre skooltjie op Tr en sê vir my “oom”; Botle is die dogtertjie, nou agttien maande oud. (Het die laaste paar maande op my dubbelbed lê en slaap wanneer Elisa kom werk, en as sy lastig was nadat sy gedrink het, het ek dan met haar in die gang op en af gestap sodat Elisa kan aangaan met haar werk.) Jemina se seun Gaorate het sopas matriek geskryf; haar dogter Palesa het ’n dogtertjie Naledi net so oud soos Botle, ’n besonder stug, meditatiewe kleuter, wat ook al ’n slag kom kuier het. Al die voordele van familie sonder die nadele of verpligtings!

’n Ou dame (Engelssprekend SA) wat in die twintigerjare aan die Sorbonne gestudeer en later as geskeie vrou en moeder op die vroueplaas Boschetto by Harrismith gewerk het (trekker bestuur ens), het HL gelees en is getref deur die juistheid van ’n opmerking in die boek in die trant van “ons het nooit daaraan gedink dat ons bediendes kon liefhê nie”. Ek vrees dié instelling en mentaliteit sterwe stadig uit en is steeds onder ons.

Die motto van die eerste hoofstuk in Soos familie is ’n pragtige aanhaling uit Hierdie lewe:

Dit was dus ons gesin; maar daar was ook nog ou Dulsie, van wie ek amper vergeet het, soos mens maar geneig is om van die bediendes te vergeet, alhoewel sy by ons was so lank soos wat ek kan onthou. […] daardie gedurige aanwesigheid waaraan ek skaars nog name of gesigte kan koppel.

Gereeld het hy gepraat oor Elisa en Jemina met wie hy sy laaste reis onderneem het, na Lesotho, kort voor sy dood. Die kontak met hulle en hulle kinders was ontsettend belangrik vir hom, soos blyk uit van die laaste foto’s wat van hom geneem is.

Die laaste brief wat ek van Karel Schoeman ontvang het, was op 6 Desember 2011, na aanleiding van my dankiebrief vir die “Samevatting”-epos oor sy laaste Europese reis. Ek het dit geskryf net voor ek met vakansie Kaap toe sou gaan. Dieselfde dag het hy teruggeskryf en sy laaste woorde aan my was: “Ook vir jou ’n prettige reis en verblyf, sonskyn, hitte en gloed, en goeie wense vir die nuwe jaar. Geniet jou jeug tog terwyl jy dit het!” Ek was toe 60.

In ’n e-pos met die mooi onderwerp “Soms op ’n Dinsdag” gerig aan Francois Smith op 22 Januarie 2012 (dit was kort nadat ek vir Francois in Kaapstad ontmoet het), het Schoeman nog ingegaan op iets waaroor ek hom maande vantevore ’n keer uitgevra het: Johannes Smiesing se aantekeningboekie in die Kaapse Argief. Francois het waarskynlik aan Schoeman genoem dat ons mekaar in die Kaap gesien het en via Francois het Schoeman nog hierdie boodskap aan my deurgegee:

As jy kontak met EJ het, sê asb vir haar Rob Shell en Archie Dick het die aantekeningboek onlangs uitgebreid getranskribeer en bekommentarieer, en RS het dit vir my as Aanhangsel gestuur, maar ek het helaas vanmiddag al my ou pos uitgewis – ek probeer steeds my lewe vereenvoudig, en maak dit steeds gekompliseerder.

Die beste wat sy kan doen, is om met RS in verbinding te probeer tree: rshell@iafrica.com.

Vriendelike groete vir haar.

Ons het nie weer vir mekaar geskryf nie. Die korrespondensie was afgerond so.

Ek sal hom altyd dankbaar bly vir die gulheid, bedagsaamheid en ja, dikwels ook frivole opwinding wat uit sy briewe gestraal het, die verlange wat hy uitgespreek het: diep in die nag wanneer hy hom verbeel hoe ’n laatnagtrem op die Weteringschans onder die platane verbyskuif en die klok in die toring van die Rijksmuseum slaan terwyl die windpomp ruis langs sy huis op Trompsburg, of saggies sug, met die oop veld wyd onder die hoë sterrelug daaragter.

The post Karel Schoeman (1939–2017) – herinneringe aan die buitestander appeared first on LitNet.

Die dinamiek van ’n visuele kunswerk kan aan sy gevolge gemeet word.

Pas by die Universiteit Stellenbosch was die nadraai van twee kleurvolle biljette op die kampus die skorsing van drie studente. En heelwat lawaai.

In dié opsig moet dié illustrasies, uit die Nazi-era aangepas, vir taamlik drastiese reaksie en aksie man staan. Voeg hierby die rumoer wat onder studente en in die sosiale media losgebars het en ’n mens kry ’n aweregse lekkerte dat kuns inderdaad soveel mag, soveel durf, het. Dat dit só kan aanspoor – veral en juis in ons eietydse wêreld van visuele oordaad en vlietende kitskommunikasie.

Maar die dinamiek van die visuele verskuif uiteraard ook soos die geskiedenis draai en die gemeenskap sy semiotiek herdefinieer.

Terwyl die paradokse in ons post-postmoderne kuns- en kultuurruimtes deesdae kwalik plek vir ironie toelaat of open, bied insidente soos hierdie ’n skrefie lig waarin ons daardie diepgesetelde dinamiek in werking kan sien. Maar hoe geldig is dit?

Ironies, ja, dan in verskeie opsigte dat een van die “kreatiewe” opstoker-skeppers van die plakkate glo verduidelik het dat hulle met dié flouerige herkou van visuele Nazi-propaganda ’n gesprek onder die sogenaamde linkses wou uitlok.

Soos dinge uitgewerk het, het die twee prente wat hulle van Nazi’s aangepas het, net hul eie simpel denke vergestalt. Geen ironie dáár nie – rassisme in Suid-Afrika is ’n snerpende en gevaarlike patologie.

Die “heraktivering” van die dekades oue plakkate het dus nie in hul skeppers se doel geslaag nie. Dit het nie die “regte boodskap” oorgedra nie. Sou ’n mens hier nie alleen van benewelde denke, maar ook van skimsimboliek kon praat nie?

Leen/herwin/herkou/verweef uit die visuele verlede is wye gebruik in eietydse kunspraktyk, tog is dit ondergeskik aan die heersende sosiale gesprekvoering.

Die bohaai oor hierdie twee beteuterde namaaksels is straks ’n aanduiding hoe van koers af ons sosiale kommunikasie is. Die wispelturigheid van betekenis wat ons aan visuele tekens toeken, die kitssimboliek wat geaktiveer of afgeskakel word, die woeste woorde wat ons rondslinger, is dié van ’n kultureel-ontheemde gemeenskap.

Dit lyk asof ons glad nie meer die tekens en grammatika van ons gesprekke kan verstaan of behoorlik identifiseer nie.

In ander omstandighede sou die twee Nazi-plakkate ’n soort nostalgiese vermaak verskaf. Op Stellenbosch spesifiek word dit ’n maklike, oppervlakkige politieke sneller.

Die voorstellings van die blakende Fräulein en die blinktand-jonge met sonskyn in hul oë is so flagrant optimisties, romanties en idealisties dat die koel, afsydige oog dit as vernuftige en amusante kitsch waardeer. En soos illustrasies van daardie aard is daar geen kortpaaie met die boodskap nie: daardie wapperende vlae ís die boodskap. (Daarom dat die stuitiges so onbeholpe met die vlagvervanging sukkel.)

'n Voorbeeld van 'n propaganda-plakkaat uit die voormalige Sowjet Unie (plakkaat deur Dmitry Stakhievich Orlov, as kunstenaar bekend as Dmitry Moor - foto: verskaf) .

Die grafiese propagandatradisie van Nazi-Duitsland, en sy eweknie in die Sowjetunie van die era, die triomfantelike styl van sg sosiale realisme, is in vele opsigte die bloudruk van alles wat daarna gekom het: die kitsillustrasie, skerp beeld, kort slagspreuk, eenvoudige voorstelling.

Maar in die 21ste eeu is hierdie utopiese clichés se fut lank agtergelaat. (Reeds in die laaste eeu se “popkuns”-era is hiermee gek geskeer.) Ons het (hopelik) geleer dat ons in komplekser ruimtes en gemeenskappe leef – en dat goeie kuns hom in daardie ingewikkeldheid en uitdaging verlustig.

'n Voorbeeld van pop art (verskaf)

Tog sit ons nou met die Stellenbosse lawaai. Die oorreaksie. Die onbeholpenheid.

Die onderonsie van die plakkaatopstokers, kwaai studente en die bedremmelde universiteitsowerhede is ’n flou parallel van die petalje van kunssensuur wat tans by daardie ander universiteit, dié van Kaapstad, afspeel.

Sedert laasgenoemde se rektor en sy bestuur op lafhartige wyse besluit het om die lelike Rhodes-beeld sonder meer te verwyder, het hulle glo 75 ander kunswerke toegespyker, toegedraai en weggepak. (Sensuur soos in Nazi-tye?)

In beide gevalle het kuns dié wat beter hoort te weet die skrik op die lyf gejaag. So, ja, hoera vir kunsmag.

Maar die tragiek is dat UK ’n gulde kans verspeel (het) om diepsinnig oor daardie mag te besin. Om juis die dinamiek van kuns, simboliek en die tekens van ons tyd te verken. Is dít nie wat ’n mens van so ’n instansie sou verwag (het) nie? Hoe vaar Stellenbosch?

Die debat oor sg dekolonisering – waarvan die “Nazi”-beeldings ’n vae, misplaaste afskynsel is – is belangrik, uiters belangrik. Maar skors en wegpak is die optrede van intellektuele lafaards.

Ons gekweste land, ryk aan kultuur en moontlikhede, verdien dat die dinamiek van kunswerke behoorlike gevolge het.

The post "Nazi"-plakkate op Stellenbosch: Benewelde denke en skimsimboliek appeared first on LitNet.

Opsomming

Die vertrekpunt van hierdie bespreking is die belangrikheid van die gebruik van tegnologie om individue se lewens te vergemaklik en te verbeter. Gevolglik kan daar gevra word: “Sal aanlyn bemiddeling voordelig vir Suid-Afrika wees?” Hierdie artikel ondersoek die Suid-Afrikaanse wetgewende bepalings rakende gesinsbemiddeling binne ons land se sosiale konteks. Laastens word sowel die waarde van aanlyn bemiddeling in gesinsgeskille as die voor- en nadele van aanlyn bemiddeling vir Suid-Afrika ondersoek. Daar word uiteindelik bevind dat aanlyn bemiddeling steeds nie dieselfde voordele as tradisionele bemiddeling, wat van aangesig tot aangesig geskied, bied nie. Desnieteenstaande kan aanlyn bemiddeling voordelig wees in gevalle waar bemiddeling oor ’n lang afstand moet plaasvind. Die artikel maak ook enkele aanbevelings aangaande vertroulikheid en privaatheid, asook aangaande riglyne vir die insluiting van minderjariges, tradisionele gewoontes (gewoontereg) en gemeenskapsgebaseerde bemiddelaars in die bemiddelingsproses.

Trefwoorde: aanlyn bemiddeling; alternatiewe geskilbeslegting; bemiddeling; gesinsgeskille; gewoontereg

Abstract

Beauty and the beast: An investigation of the usefulness of online mediation in family disputes in South Africa

This work was inspired by the need for online mediation in South Africa, particularly in remote areas of our country where there is a lack of qualified mediators. The discussion has as its starting point the recognition that the use of technology is important to improve the lives of people. Subsequently the question is asked whether online mediation will be beneficial for South Africa. Online mediation needs to benefit its users. Originally online mediation was used to resolve disputes in e-commerce transactions. The online mediation referred to in this article is similar to traditional mediation, but makes use of technology in the mediation process. In the online mediation process both parties can fill out forms identifying the problem and the mediator can propose a solution. If the parties are not satisfied with the proposed solution they can make use of a chatroom to have an online mediation session with the mediator. The role that the mediator fulfils in online mediation is similar to the role played by a traditional mediator; the difference is that, unlike in traditional mediation, in online mediation the mediator is not physically in the same room as the mediation participants.

The discussion starts with examining the provisions of South African legislation on family mediation, moving to an explanation of the social context of South Africa. The Children’s Act 38 of 2005 makes particular provision for mediation. In particular, section 6(4) of the act stipulates that in any matter concerning children a conciliatory approach should be used and confrontation should be avoided. In certain instances mediation is compulsory in terms of, for example, section 2(1) of the Children’s Act. Section 33(2) and (5) state that before parties approach a court, the parties entering into a parenting plan must first make use of the services of a family advocate, social worker, psychologist or other suitably qualified person. The Children’s Act also makes provision for lay forum hearings and family group conferences. Of course, the best interests of the child, as stipulated in section 28(2) of the Constitution, must always be taken into consideration in every matter concerning the child – this will also be the case during online mediation, just as it is in traditional face-to-face mediation. The child also has the right to be heard during the mediation process. Thus the provisions of both South African legislation and international documents such as the Convention on the Rights of the Child must be complied with and implemented during the online mediation process.

In South Africa humanistic values such as respect for others must be taken into consideration. Positive values that can be associated with ubuntu/botho, including humanistic morality, inter-dependency and individual responsibility, form the moral basis of individual and community values. Within this context, mediators must be facilitators who have integrated holistic and trans-disciplinary insights and abilities. Mediators need to understand the humanistic values of a community in the process of transformation.

One of the greatest challenges in South Africa is the unequal access to basic services in the different demographic segments of the community. The National Development Plan, 2030 aims to eliminate poverty and to drastically reduce inequality by 2030. It is expected of the Department of Telecommunications and Postal Services to use technology for the improvement of service delivery and to address inequality and poverty. A key area regarding connectivity is the universal, affordable and equitable access to communication infrastructure by all South Africans. The digitisation of information and communication can lead to cultural change, particularly with regard to the way in which people communicate and work on a daily basis. There are indications that South Africa will soon experience an internet revolution, where almost six million internet users will have access to the internet through their cell phones.

The value of online mediation for family disputes in South Africa is discussed, exploring the advantages and disadvantages of online mediation in South Africa. The advantages of online mediation include many of the advantages of traditional mediation. The mere presence of a mediator will help the parties to talk to one another. Additionally, mediation allows for the parties to “vent”. Another advantage of online mediation is that children can be included in the online mediation process, thus fulfilling their right to be heard. But there is a need for regulations to be developed that regulate online mediation in particular. It has been found that online mediation in South Africa is still not suitable for offering the same benefits as traditional face-to-face mediation. However, online mediation can be advantageous as an option where mediation has to be over a long distance.

Some recommendations are made concerning confidentiality, privacy and legal guidelines for the inclusion of children and the inclusion of traditional customs and the involvement of community-based mediators. It is acknowledged that technology can be important in the improvement of the quality of lives of people. However, online mediation is still in its infancy in South Africa and must be developed and refined. Video conferencing can be used in South Africa as well, as the infrastructure for video conferencing exists. However, video conferencing does not always have the same benefits as one-on-one mediation. Legislation is also needed to provide rules for the regulation of confidentiality and privacy during online mediation. The existing forms of mediation in communities, such as the traditional community-based mediators who work in community centres, must be expanded to enable community mediators to mediate in family disputes in accordance with traditional mediators. It is proposed that the inclusion of traditional values can be done in online mediation, just as it can be done in face-to-face mediation. Additionally, community mediators need to have regard to the provisions of relevant legislation. In other words, there must be a marriage between the practices of the modern law, including the use of online mediation, and customary law.

Keywords: alternative dispute resolution; customary law; family mediation; mediation; online mediation

1. Inleiding

Hierdie werk is geïnspireer deur die behoefte aan aanlyn bemiddeling wat in Suid-Afrika geïdentifiseer is, veral in verafgeleë gebiede van die land waar daar ’n gebrek aan toegang tot gekwalifiseerde bemiddelaars is. Nietemin het die ontslape Steve Jobs gewaarsku dat tegnologie nie die wêreld verander nie. Tegnologie kan ’n mens se lewe wel makliker maak en ’n mens in kontak bring met persone wat hul andersins nie sou kon bereik nie, maar dit sou ’n wanvoorstelling wees om te beweer dat tegnologie altyd alles verbeter. “Things don’t have to change the world to be important.”¹ Dit is veral in die Suid- Afrikaanse konteks, waar ’n groot deel van die bevolking nie toegang tot informasie- en kommunikasietegnologie geniet nie, dat versigtig te werk gegaan moet word in die toepassing van tegnologie sonder om dit daadwerklik te ondersoek. Indien aanlyn bemiddeling goedsmoeds as oplossing aangewend word, kan dit maklik in ’n “ondier” ontaard, tot nadeel van elke een of meer betrokkenes (die “Skoonlief” in ons “verhaal”).² Dit is veral belangrik dat die benadeling van gesinne, en veral kinders, verhoed word en dat duidelike voordele na vore moet kom.

Met hierdie waarskuwing in gedagte, maar met erkenning van die belangrikheid van tegnologie vir die verbetering van individue se daaglikse bestaan, kan daar egter gevra word: “Sal aanlyn bemiddeling voordelig vir Suid-Afrikaners wees?”

Om hierdie vraag te beantwoord, bestaan daar ’n behoefte om beide die voor- en nadele van aanlyn bemiddeling te ondersoek en dit binne ’n spesifieke nasionale, sosiale en regskonteks te plaas. Eerstens moet ondersoek word of aanlyn bemiddeling aan Suid-Afrika se wetgewende bepalings voldoen. Verder moet die sosiale konteks hier te lande oorweeg word om die aanvaarbaarheid en praktiese uitvoerbaarheid van aanlyn bemiddeling in gevalle waar gesinne betrokke is, te bepaal. Gevolglik is die doel van hierdie bespreking om die nut van aanlyn bemiddeling in gesinsgeskille in Suid-Afrika uit te lig.

Om hierdie doel te bereik moet teoretiese begrippe soos bemiddeling, aanlyn bemiddeling, gesinsbemiddeling en die rol van die bemiddelaar in aanlyn bemiddeling verduidelik word. Die toepaslike Suid-Afrikaanse wetgewing, onder meer die bepalings van die Kinderwet 38 van 2005 en die hoftoegevoegdebemiddelingsreëls, word as die regsraamwerk aangebied waarbinne aanlyn bemiddeling moet geskied. ’n Aantal belangrike waardes wat in die Suid-Afrikaanse konteks in ag geneem moet word, word hierna bespreek. Laastens word die voor- en nadele van aanlyn bemiddeling in Suid-Afrika ondersoek, gevolg deur spesifieke gevolgtrekkings en aanbevelings.

2. Teoretiese begrippe in verband met aanlyn bemiddeling

2.1 Bemiddeling

Bemiddeling is ’n onderhandelingsproses wat samewerkend van aard is en waar die bemiddelaar die partye in die onderhandeling bystaan met die doel om ’n ooreenkoms of skikking te bereik.³ Dit kan ook gedefinieer word as

the intervention in a negotiation or a conflict of an acceptable third party who has limited or no authoritative decision-making power, but who assists the involved parties in voluntarily reaching a mutually acceptable settlement of the issues in dispute.⁴

Bemiddeling kan ook deel van ’n herstellingsproses⁵ uitmaak, wat enige proses behels waarin die slagoffer, die oortreder en/of enige ander individue of lede van die gemeenskap wat deur ’n misdaad geaffekteer is, aktief saam betrokke is by die oplos van aangeleenthede wat uit die misdaad voortgespruit het, dikwels met die hulp van ’n regverdige en onpartydige derde party. Die bemiddelingsproses is betreklik informeel, veral indien dit met die hofproses vergelyk word, en dit is ook ’n private aangeleentheid.⁶ ’n Ooreenkoms wat tussen die partye tot die bemiddelingsproses bereik is, kan deur die bemiddelaar of hul prokureur(s) opgestel word.⁷

2.2 Gesinsbemiddeling

Gesinsbemiddeling is ’n proses waarin die bemiddelaar, wat altyd onpartydig moet wees,⁸ die partye bystaan om ’n ooreenkoms te bereik wat die behoeftes en regte van al die gesinslede erken. Om hierdie doel te bereik, moet die bemiddelaar verskeie metodes, soos herfrasering, empatiese luistervaardighede en magsbalansering (power balancing), inspan.⁹ Die bemiddelaar is nie ’n gesinsterapeut nie, maar kan wel voorstel dat die gesin van terapie gebruik maak.¹⁰ Dit is belangrik om hierdie benadering in gedagte te hou wanneer aanlyn bemiddeling oorweeg word, aangesien daar binne die grense van bepaalde reëls en beginsels opgetree moet word. Enkele van hierdie beginsels is onder meer die vereiste dat bemiddeling binne die grense van die reg moet geskied¹¹ en dat dit (behalwe die uitkoms daarvan in die vorm van die skikkingsooreenkoms) privaat en vertroulik moet wees.¹² Verder kan bemiddelaars hul kliënte ook na lede van ander beroepe verwys, aangesien bemiddeling ’n multidissiplinêre veld is.¹³

Aangesien bemiddeling “geslote” of “oop” kan plaasvind, moet daar vooraf besluit word welke vorm die aanlyn bemiddeling moet aanneem.

3. Aanlyn bemiddeling

3.1 Inlywing van tegnologie in bemiddeling

Aanlyn bemiddeling is soortgelyk aan tradisionele bemiddeling, maar maak gebruik van tegnologie.¹⁴ Dit is al gedefinieer as “the use of technology to assist parties with the resolution of a dispute outside the courtroom”¹⁵ en as “resolving disputes on the Internet”. Aanlyn bemiddeling kan in die konteks van geskilvoorkoming, ombudsmanprogramme, spontane onderhandeling, arbitrasie en deskundige vasstellings gebruik word.¹⁶ Brennan¹⁷ meen dat onderhandeling, bemiddeling en arbitrasie ’n versameling van uiteenlopende prosedures omvat wat die voorkoming, bestuur en beslegting van geskille in die aanlyn omgewing behels.

Aanlyn geskilbeslegting, wat ook aanlyn bemiddeling insluit, is aanvanklik ontwikkel vir geskille binne die veld van e-handel.¹⁸ Hierdie e-handelsgeskille ontstaan dikwels tussen individue van verskillende lande en is geskille met ’n relatief lae waarde.¹⁹ Een van die eerste aanlyngeskilbeslegtingsprogramme is die Online Ombudsman Office²⁰ waar geskille besleg word via ’n aanlyn e-pos-proses deur ’n ombudsman.²¹ Aanlyn bemiddeling kan gebaseer wees op e-posse, webgebaseerde kletskamers en kitsboodskappe (instant messaging) en/of videokonferensies.²² Volledig geoutomatiseerde bemiddelingsprosesse kom ook voor.^{23 24}

Die gebruik van aanlyn geskilbeslegting het egter verder as blote e-handel uitgebrei, hoewel webtuistes wat bemiddeling aanbied, veral egskeidingsbemiddeling, nie algemeen is nie.²⁵ ’n Voorbeeld van sodanige webtuiste kan gevind word by http://themediationline.com en bied partye drie bemiddelingsopsies: tradisionele (“een-tot-een”-) bemiddeling, “doen dit self”-bemiddeling, of aanlyn bemiddeling.²⁶ Voorheen kon aanlyn geskilbeslegting nie werklik van videokonferensies gebruik maak nie, weens probleme met bandwydte,²⁷ maar verbeterings in tegnologie het hierdie posisie beduidend verbeter.

Hierdie vorme van aanlyn bemiddeling sal egter nie altyd geskik wees vir die beslegting van gesinsgeskille nie. In die geval van gesinsbemiddeling sal die een party byvoorbeeld eers ’n vorm invul. Die bemiddelaar sal dan die vorm oorweeg en die ander party kontak. Indien die ander party aan die bemiddelingsproses wil deelneem, moet hy of sy ook ’n vorm invul. Indien die dispuut steeds nie opgelos is nie, sal die bemiddelaar die partye help om die geskilpunte te bepaal, hul belange te verwoord en moontlike oplossings te identifiseer.²⁸ Die bemiddelaar sal met die partye in bepaalde “(klets)kamers” of op kanale met wagwoorde kommunikeer. Daar kan ook twee kanale wees: een vir private gesprekke tussen een van die partye en die bemiddelaar, en ’n ander kanaal vir algemene gesprekke tussen die partye en die bemiddelaar.

3.2 Die rol van die bemiddelaar in aanlyn bemiddeling

Volgens Brennan²⁹ is aanlyn bemiddeling in verskeie opsigte soortgelyk aan tradisionele bemiddeling. Voor die aanvang van die bemiddeling moet partye ooreenkom oor die voorwaardes of reëls van hul bemiddelingsproses; die bemiddelaar gaan die dokumente na en bepaal die geskilpunte; en die partye word gevra om hul eie oplossings vir die probleme voor te stel. Die bemiddelaar staan die partye by deur die geskilpunte met hulle te bespreek, te ontleed en te sintetiseer. Die bemiddelaar poog dan om ’n voorstel wat beide partye tevrede sal stel, te ontwikkel. Elke party word hierna ’n geleentheid gegee om te reageer of vrae te vra en hierdie proses duur voort totdat ’n skikking bereik is. Aan die einde van die proses voltooi die bemiddelaar ’n geskilafhandelingsvorm (dispute closure form) wat die bepalings van die ooreenkoms uiteensit. Om geldig en afdwingbaar te wees, moet enige ooreenkoms wat bereik is, in ooreenstemming met die reg wees. Die partye mag ook te eniger tyd die bemiddeling opskort en hulle na ’n gepaste hof wend.

Uit die voorgaande bespreking kan afgelei word dat daar bepaal moet word hoe bemiddelaars in die aanlyn bemiddelingsproses geïnkorporeer behoort te word. Bemiddelaars wat bestaande sosialenetwerkverhoudings met partye kan hê, ten spyte van die feit dat hulle gerespekteerde lede van die gemeenskap kan wees, kan probleme ondervind om effektief in die aanlyn omgewing geïnkorporeer te word, ongeag die fisiese afstand tussen hulle en die partye. As alternatief is daar ’n moontlikheid dat gemeenskapsleiers wat bestaande verhoudings met die partye het, ingespan kan word as fasiliteerders by ’n gemeenskapsentrum waar aanlyn bemiddeling met ’n aanlyn bemiddelaar wat geen verhouding met die partye het nie, sal plaasvind. Daar kan egter steeds gevra word of dit gedurende aanlyn bemiddeling vanuit ’n praktiese oogpunt beter sou wees as ’n bemiddelaar daarop fokus om die proses te beheer terwyl die partye die resultaat beheer, dan wel of daar binne aanlyn bemiddeling vir sogenaamde terapeutiese/transformerende bemiddeling plek is. Sou dit binne ’n aanlyn omgewing kon werk? Sou dit met die hulp van beraders en terapeute kon werk?

4. Die wetgewende raamwerk

4.1 Bepalings van die Kinderwet 38 van 2005

Boniface³⁰ dui aan dat die Kinderwet uitdruklik vir bemiddeling as geskilbeslegtingsmetode voorsiening maak, veral ten aansien van geskille wat met ouerlike verantwoordelikhede en regte te make het. Artikel 6(4) van die wet bepaal dat tydens enige aangeleentheid wat kinders raak, ’n benadering wat bevorderlik is vir geskilbeslegting en versoening gevolg moet word en dat alle konfronterende benaderings sover moontlik vermy moet word.³¹ Verskeie bepalings van die wet maak voorsiening vir verpligte bemiddeling (byvoorbeeld artikel 21(1)). Artikel 33(2) en (5) stel dit duidelik dat voordat ’n hof genader word, persone wat ’n ouerskapsplan opstel, eers eenstemmigheid van die partye oor die plan moet kry en dat die partye gebruik moet maak van die dienste van ’n gesinsadvokaat; gemeenskapswerker; sielkundige of ’n ander toepaslik-gekwalifiseerde persoon (suitably qualified person). Indien bemiddeling suksesvol is, moet die partye hul ouerskapsplan by die gesinsadvokaat registreer of ’n bevel van die hof maak.³²

Die wet bepaal verder dat die hof mag gelas dat ’n lekeforumverhoor (lay forum hearing) gehou moet word voordat daar uitspraak gelewer word. Hierdie proses mag bemiddeling met die gesinsadvokaat, ’n maatskaplike werker of ’n ander persoon met gepaste kwalifikasies, of ’n gesinskonferensie (family group conference), of bemiddeling by ’n lekeforumverhoor, asook die insluiting van ’n verteenwoordiger van ’n tradisionele owerheid insluit. Indien ’n bestrede aangeleentheid in die Kinderhof aanhangig gemaak word, mag die hof beveel dat ’n voorverhoorkonferensie gehou moet word om verskille tussen die partye te bemiddel asook die geskilpunte te bepaal. Of aanlyn bemiddeling hier voldoende sou wees om die geskilpunte te identifiseer en die partye se verskille op te los, is egter onseker.

Ook die Wet op Kinderberegting 75 van 2008 maak voorsiening vir bemiddeling, veral ten aansien van gesinskonferensies. Hoewel dié wet hoofsaaklik met strafreg te make het, kan gesinskonferensies ook in egskeidings- en gesinsbemiddeling in Suid-Afrika aangewend word.³³ Nietemin is dit onwaarskynlik dat aanlyn bemiddeling suksesvol aangewend sou kon word in ’n gesinskonferensiesituasie.

4.2 Hoftoegevoegdebemiddelingsreëls van die Landdroshowe

Hierdie reëls maak voorsiening vir vrywillige onderwerping aan bemiddeling voor die aanvang van litigasie in die Landdroshowe,³⁴ en vir die aanwending van bemiddeling tydens litigasie wat reeds plaasvind³⁵ waar die partye hul geskil vir bemiddeling verwys (reël 6) of waar die hof die geskil vir bemiddeling verwys.³⁶ Die reëls maak voorsiening daarvoor dat partye die verrigtinge persoonlik moet bywoon³⁷ en verwys ook na die “oorlegplegende”³⁸ rol van die bemiddelaar met die partye. Ooreenkomste wat bereik is, moet verder ook “geliasseer” word. Dit wil nie voorkom of die reëls bedoel was om gevalle van aanlyn bemiddeling te dek nie. Die definisie van bemiddeling, soos vervat in die reëls, is nietemin wyd genoeg om aanlyn bemiddeling in te sluit. Bemiddeling word naamlik beskryf as

the process by which a mediator assists the parties in actual or potential litigation to resolve the dispute between them by facilitating discussions between the parties, assisting them in identifying issues, clarifying priorities, exploring areas of compromise and generating options in an attempt to solve the dispute.

Volgens die Lesotho Legal Information Institute³⁹ het Lesotho ook hoftoegevoegdebemiddelingsreëls ingevoer wat steun op hofpersoneel wat as bemiddelaars opgelei is, en nie op bemiddelaars van buite of aanlyn bemiddelaars nie.

As die voordele van aanlyn bemiddeling beoordeel word, is dit duidelik dat dit tyd- en kostebesparende voordele vir die hof en die litigante sal inhou, veral op lang termyn wanneer ’n behoorlike aanlynbemiddelingsprogram gevestig is. Dit sou ook makliker wees vir ’n goedgekwalifiseerde bemiddelaar wat ’n deskundige in die betrokke soort geskil is indien hy of sy nie lang afstande hoef af te lê nie en dus hoërkwaliteit-bemiddelingsdienste aan die partye sou kon verseker.

5. Die Suid-Afrikaanse konteks

5.1 Die oorweging van kulturele waardes

In Suid-Afrika is humanistiese waardes soos respek, menswaardigheid, verbondenheid en welwillendheid teenoor alle mense steeds sterk gemene delers in die gemeenskap, ondanks die bestaan van rassespanning. Die meeste Suid-Afrikaners is trots op die herstel van individuele menswaardigheid en is ook besorg oor insidente van onverdraagsaamheid in die gemeenskap.⁴⁰ Positiewe waardes wat geassosieer word met ubuntu/botho, ’n gewoonteregkonsep wat gemeenskaplike menswees omvat en gebaseer is op waardes van die Afrika-etiese stelsel, naamlik humanistiese moraliteit, medelye, mededeelsaamheid, wederkerigheid, menswaardigheid, interafhanklikheid en individuele verantwoordelikheid teenoor ander, vorm die morele basis van individuele en gemeenskapswaardes.⁴¹

Velthuizen⁴² argumenteer dat binne hierdie konteks, bemiddelaars besonder vaardige fasiliteerders met geïntegreerde holistiese en transdissiplinêre insigte en vaardighede moet wees. Hulle moet ook oor kreatiewe vaardighede beskik en die humanistiese waardebasis van ’n gemeenskap in die proses van transformasie kan begryp. Veral vaardighede wat kan bydra tot versoening en die herstel van verhoudinge, die proses van sogenaamde herstellende geregtigheid (restorative justice) is noodsaaklik. So ook die vermoë om eenheid en gelykheid te help bevorder, terwyl die land se unieke historiese konteks en ander probleme wat steeds verdeeldheid in die Suid-Afrikaanse gemeenskap veroorsaak, in gedagte gehou word. Velthuizen⁴³ verduidelik verder dat hierdie kreatiwiteit ’n bewustheid van en ’n gevoel vir geregtigheid benodig wat ’n spesifieke kulturele, sosio-ekonomiese en politieke konteks, asook die nodigheid om te verseker dat geregtigheid in die belang van ’n vreedsame transformasie in die gemeenskap is, erken. Velthuizen⁴⁴ dui verder aan dat die pionierswerk vir die vestiging van effektiewe geskilbeslegting in Afrika, hoewel meesal endogeen van aard, reeds gedoen is. Dit beteken dat nie net wetgewing van Europese oorsprong oorweeg word nie, maar ook die spesifieke kulturele konteks en sosio-ekonomiese omstandighede van die land waarin die geskil plaasvind. ’n Endogene benadering vereis die vermoë om ’n informele proses gebaseer op humanistiese beginsels, eenheid en die betrokkenheid van die gemeenskap in sy geheel, teweeg te bring. Die uiteindelike doel is dus om gemeenskapsverhoudinge te bestuur, te versoen en te herstel.

’n Gepaste voorbeeld is die welbekende gesinsgeskil⁴⁵ wat ontstaan het toe een van voormalige president Nelson Mandela se dogters, Makaziwa Mandela, een van sy kleinseuns daarvan beskuldig het dat hy die oorskot van drie van Mandela se kinders wat in 2011 in die gesinsbegraafplaas begrawe is, verskuif het sonder die gesin se medewete. Hierdie geskil het die kultuur- en waardeverskille tussen landelike swart gemeenskappe in Suid-Afrika en die moderne mediese en regstelsel duidelik aangetoon. Makaziwa Mandela was uiteindelik suksesvol met haar saak in ’n plaaslike afdeling van die Hooggeregshof in die Oos-Kaap. Gevolglik het die Suid-Afrikaanse owerhede die oorskot opgespoor om herbegrawe te word in Qunu, die klein tuisdorp van die ontslape voormalige president. Sy kleinseun, ’n tradisionele leier, het aangevoer dat alle prosedures in interne gesinstrukture eers uitgeput moes word om die geskil op te los. Gemeenskapsleiers het saamgestem dat die Mandela-gesin eerder Afrika-bemiddelingsmetodes moes gebruik het om die geskil te besleg, alvorens die Westerse hofstruktuur ingespan is.

Malan⁴⁶ verduidelik hoe ouer persone in die Afrikakultuur as betroubare bemiddelaars beskou word. Ouer persone as bemiddelaars word gesien as individue met ’n leeftyd se kennis en praktiese ervaring. Tradisioneel is voorkeur aan mans gegee, maar geslagsgelykheid in hierdie opsig word nou meer algemeen aanvaar en beoefen. Afhangende van tradisies, omstandighede en persoonlikhede het bemiddelaars verskeie rolle om te vervul, insluitende die uitoefening van druk en manipulasie, om aanbevelings te maak, of om voorstelle te maak namens ’n party wat weier om self oplossings voor te stel. Tradisionele bemiddelaars mag ook fasiliteerders wees – hulle kan inligting ophelder, kommunikasie bevorder, standpunte uitlê, gesprekke opsom, reëls en norme beklemtoon, die gevolge voorsien indien ’n ooreenkoms nie bereik word nie, of ’n opsomming gee van ooreenkomste wat bereik is. Bemiddelaars mag selfs ’n meer passiewe rol aanneem en bloot belangrike gedeelde waardes beklemtoon. Die tradisionele bemiddelingsproses volg nie ’n voorgeskrewe struktuur nie; bemiddelaars kan hul rolle van tyd tot tyd verander soos die behoefte daaraan ontstaan. Tradisionele bemiddelaars mag nie toelaat dat hul persoonlike voorkeure hul gedrag beïnvloed nie, hoewel die sosiale konteks in sekere omstandighede wel hul benadering tot die geskil kan beïnvloed.

In die konteks van aanlyn bemiddeling vereis Suid-Afrikaanse waardes dat inheemse instellings soos tradisionele bemiddelaars (gemeenskapsleiers) en lekeforums (soos gemeenskapsbyeenkomste in landelike/informele nedersettings) en landelike huishoudings, in aanlynbemiddelingsnetwerke geïnkorporeer word om sodoende te kan baat by die voordele wat die moderne tegnologie inhou. ’n Gemeenskapsentrum waar aanlyn bemiddelaars kan werk, kan dalk ’n oplossing bied, maar dit sou ’n bepaalde konnektiwiteitsvermoë en bandwydte vereis.

5.2 Die Suid-Afrikaanse proses van oorgang na aanlynbemiddelingsdienste en aanlyn verskaffing van welsynsdienste

Volgens Nnadozie⁴⁷ is een van die grootste uitdagings in Suid-Afrika die ongelykhede in die toegang tot basiese dienste tussen verskillende demografiese segmente van die gemeenskap. Die kloof tussen die haves en have-nots in die konteks van welsynsdienste is die nalatenskap van die apartheidstelsel wat die verdeling en ontmagtiging van die swart meerderheid wou bewerkstellig.⁴⁸ Sedert 1994, na die formele beëindiging van apartheid, is die bestaande sosialewelsynsontwikkelingsbenadering vervang deur ’n welsynstaatbenadering.⁴⁹

Die Nasionale Ontwikkelingsplan, 2030⁵⁰ beoog onder meer om teen 2030 armoede te elimineer en ongelykheid drasties te verminder het. Volgens hierdie plan kan hierdie doelwitte bereik word deur die potensiaal van die mense van Suid-Afrika te ontgin om sodoende ’n inklusiewe ekonomie te bou, vaardighede te verbeter, die staat se vermoë uit te brei, en leierskap en samewerking in die gemeenskap te bevorder. In ’n persverklaring deur minister Naledi Pandor, “Media briefing on Science and Technology”,⁵¹ het sy die oogmerke van die Nasionale Ontwikkelingsplan as “ambisieus” beskryf, maar aangedui dat sy glo dat die Human Capital Development Strategy tot die bereiking van hierdie oogmerke sal kan bydra. Daar word verder van die Departement van Telekommunikasie- en Posdienste verwag om sowel die gebruik van tegnologie vir die verbetering van dienslewering in te span as om oplossings vir die gevolge van “persistent unemployment, inequality and poverty” te vind.

Volgens minister Gugile Nkwinti is sleutelbeleidsgebiede ten aansien van konnektiwiteit, onder meer die “universal, affordable and equitable access to communication infrastructure by all South Africans”; die ontplooiing van konnektiwiteitsinfrastruktuur wat tot bekostigbare dienste sal bydra; en om vertroue in die veiligheid en sekuriteit van hierdie netwerke te bevorder. Gedurende 2015 is die eerste fase van die staat se breëbandplan, wat regeringsdienste in agt distriksmunisipaliteite verbind het, ontplooi. Telkom is aangewys as die instelling vir die ontplooiing van hierdie breëbandplan.⁵²

Ten aansien van aanlyn dienste bevat die National Infrastructure Plan⁵³ ’n strategiese geïntegreerde projek (SIP) ten aansien van kennis =(SIP 15). Hierdie projek is op die verbetering van toegang tot kommunikasietegnologie gemik, insluitende: breëbanddekking aan alle huishoudings teen 2020; die vestiging van kern-points of presence (POPs) in distriksmunisipaliteite; die uitbreiding van nuwe internet-veselnetwerke tussen provinsies om sodoende distriks- en plaaslike munisipaliteite te verbind en netwerke na verafgeleë landelike gebiede uit te brei. Daar sal van die privaatsektor verwag word om in hierdie inligtings- en kommunikasietegnologienetwerke te belê, terwyl die regering in die uitbreiding van infrastruktuur na informele nedersettings, landelike gebiede, e-regering, skole en mediese fasiliteite sal belê.

Hierdie voornemens van die regering moet verwelkom word. Nietemin is hul benadering primêr gefokus op die konnektiwiteit van formele regeringsinstellings en nie noodwendig op die konnektiwiteit van die man op straat nie. Hierdie bo-na-onder-benadering verhoed die ontwikkeling en implementering van hulpmiddels wat aktiwiteite soos aanlyn bemiddeling in landelike gemeenskappe moontlik sou maak.

5.3 Tegnologiese oorwegings

In Suid-Afrika, nes elders, word aanvaar dat die digitalisering van inligting en kommunikasie tot kulturele verandering kan lei, veral ten aansien van die wyses waarop mense kommunikeer en werk. Aanwysers dui daarop dat Suid-Afrika binnekort ’n sogenaamde internetrevolusie sal ondervind, waar nagenoeg ses miljoen internetgebruikers toegang tot die internet deur middel van hul selfone sal hê. Werkverwante aktiwiteite sal in nagenoeg 40% van gevalle enige plek en enige tyd kan plaasvind. Die implikasies hiervan moet egter begryp word. As daar geen balans tussen tegnologie en diegene wat dit gebruik, is nie, kan dit probleme veroorsaak. Dataverlies (opsetlik en onopsetlik), die oorlaai van stelsels en mense met te veel inligting, asook die sogenaamde amputation of tongues, wat beteken dat persone die vermoë verloor om van aangesig tot aangesig te kommunikeer, is alles voorbeelde van probleme wat kan voorkom.⁵⁴

Volgens Mohamed Abdel Wahab⁵⁵ word aanlyntegnologie nie ten volle in geskilbeslegting in Afrika benut nie weens ekonomiese en tegnologiese uitdagings. Suid-Afrika is egter een van die min Afrikalande wat ’n hoë gradering in die Network Readiness Index ontvang het. Die ontwikkeling van behoorlike infrastruktuur is egter onontbeerlik vir die implementering van aanlyn bemiddeling. Die faktore wat in ag geneem behoort te word, sluit in:

1. Infrastruktuuraanduiders (persoonlike rekenaars; selfoondiensverskaffers; internetgebruikers; 3G-intekenaars; breëbandverbruik; aantal internetdiensverskaffers; en sekuriteit van internetbedieners).

2. Kapasiteitsaanduiders (ongeletterdheidskoers; openbare besteding aan onderwys; en internasionale internetbandwydte).

3. Finansiële aanduiders (bruto binnelandse produk (BBP)); direkte buitelandse belegging; en publieke en private beleggings in telekommunikasiedienste).

Wahab dui aan dat daar in Suid-Afrika ’n toename in die besit van persoonlike rekenaars en sowel die aantal landlyn- as selfoonintekenaars is. Intekening op 3G-toepassings en dienste het ook ’n 100%-groeikoers in Suid-Afrika getoon. Daar is ook ’n skerp toename in internetgebruikers. Suid-Afrika het die meeste internetdiensverskaffers in Afrika. Suid-Afrika het ook onlangs 10% van die totale BBP aan internet- en rekenaartegnologie spandeer. Nes in ander Afrikalande is vroue meer ongeletterd as mans en is daar ook ’n verband tussen geslagsongeletterdheid en -internetgebruik. Hierdie probleem moet dus in ag geneem word by die implementering van aanlyn bemiddeling en gepaste bystand sal dus gelewer moet word wat dit in ag sal neem.

6. Evaluasie: Die voor- en nadele van aanlyn bemiddeling

6.1 Voordele

Standaard- (“een-tot-een”-) bemiddeling het verskeie voordele. Een voordeel is dat die blote teenwoordigheid van die bemiddelaar die partye help om met mekaar te begin praat.⁵⁶ Bemiddeling is ook bevorderlik vir meningslug (venting talk).⁵⁷ Verder kan kinders by die bemiddelingsproses ingesluit word, wat voldoen aan hul reg om gehoor te word,⁵⁸ die bepalings van die Convention on the Rights of the Child,⁵⁹ asook die African Charter on the Rights and Welfare of the Child.^{60, 61}

Daar kan egter gevra word of kinders maklik by aanlyn bemiddeling ingesluit kan word. Boniface⁶² beklemtoon dat die hoofoorweging by bemiddeling met kinders altyd die beste belang van die kind is – en hierdie posisie sal nie verander by aanlyn bemiddeling nie. Nietemin bevind sy⁶³ dat die deelname van kinders, en die vervulling van hul reg om gehoor te word, bevredig kan word deur die insluiting van ’n derde party, soos ’n sielkundige, om die kinders se standpunte aan die ander partye bekend te maak. Wanneer kinders oor die algemeen aan bemiddeling deelneem, hou dit verskeie langtermynvoordele vir die kinders in, naamlik die vermindering van vrees en spanning, ’n beter begrip van die proses en beter aanpassing by hul omstandighede na ’n egskeiding. McIntosh e.a.⁶⁴ beweer dat hierdie proses nie net verseker dat die kind deelneem aan die verrigtinge en gehoor word nie, maar verbeter ook ouerlike verhoudings en emosionele beskikbaarheid van ouers en lei tot ooreenkomste waarmee ouers en kinders selfs na ’n jaar steeds tevrede is. Dieselfde voordele kan ook ten opsigte van aanlyn bemiddeling geld. ’n Bemiddelingsooreenkoms wat alle moontlikhede dek, bied ook die bykomende voordeel van “decreasing the probability of long-term psychological effects on children”.⁶⁵

Boniface⁶⁶ identifiseer die moontlikheid om van ’n prebemiddelingsessie gebruik te maak waar ’n afsonderlike gesprek met die kinders plaasvind, en dit sou ook in die aanlynbemiddelingsproses gebruik kon word. Kinders hoef dan nie by die bemiddeling self teenwoordig te wees nie, solank hulle menings en wense aan die partye tot die bemiddeling oorgedra word. Kinders moet ook ingelig word aangaande enige besluite wat geneem is, wat ook tydens aanlyn bemiddeling kan geskied. Iemand sal wel die aanlyn bemiddeling vir jonger kinders moet kan opstel, maar maatskaplike werkers of gemeenskapsentrums kan hiermee behulpsaam wees.

De Jong⁶⁷ wys daarop dat bemiddeling ’n informele proses is wat maklik is om te verstaan. Dis is ook ’n private proses. Privaatheid gedurende die aanlynbemiddelingsproses sal dus verseker moet word. Brennan⁶⁸ stel voor dat aanlyn bemiddeling partye kan help om ’n meer onpersoonlike (en minder emosionele) verhouding te hê en kan dus voordelig vir toekomstige kommunikasie of mede-ouerskap wees. Dit is duidelik dat waar kinders betrokke is, emosies altyd ’n rol sal speel.

Goodman⁶⁹ dui aan dat wanneer partye deur middel van boodskappe kommunikeer, soos deur middel van e-posse, dit aan hulle die geleentheid bied om hul boodskap te oordink en te wysig voordat dit gestuur word. Braeutigam⁷⁰ beaam dat hierdie feit die bemiddelaar toelaat om deurgaans met die partye te koukus (in private vergaderings) sonder om die proses te onderbreek of te vertraag, wat wel die geval sou wees in tradisionele bemiddeling. Morek⁷¹ beweer dat “[o]nline dispute resolution moves alternative dispute resolution from a physical to a virtual place and makes dispute resolution even more flexible and convenient”.

Skrywers soos Morek, Braeutigam, Goodman, Brennan en Szöke identifiseer verminderde koste as ’n verder belangrike voordeel van aanlyn bemiddeling. Dit is ook nie nodig om ver te reis, ’n fasiliteit te huur waar die verrigtinge kan plaasvind, of die relevante dokumente te vervoer nie. Bemiddeling kos minder as bestrede litigasie en is dus baie meer bekostigbaar en bespaar ook tyd. Dit is ook moontlik dat aanlyn bemiddeling gebruik kan word in hoftoegevoegde of privaat-gedrewe bemiddeling. Aanlyn bemiddeling is dus gerieflik en het verskeie koste besparings, soos op reisonkoste.

Dit is ook makliker om goeie bemiddelaars te vind wat beskik oor die spesifieke vaardighede wat in ’n besondere geval benodig word.⁷² Verder kan sake betreklik vinnig afgehandel word.⁷³ Dit is ook gerieflik dat alle kommunikasie geskeduleer kan word (e-posse kan byvoorbeeld gestuur word wanneer dit geskik is); dit verseker ook dat daar ’n rekord van alle kommunikasie tussen die partye is, wat tot meer deurdagte optrede kan lei nadat al die kommunikasie oorweeg is.⁷⁴ Daar word hierna verwys as asinchrone kommunikasie – dit is wanneer kommunikasie nie dadelik geskied nie⁷⁵; die vermoë om ’n situasie of ’n antwoord te kan oorweeg is dan baie voordelig, veral wanneer daar baie emosionele aangeleenthede ter sprake is.⁷⁶

Navorsing toon dat ’n aanlyn situasie kan help om magswanbalanse tussen partye in ’n egskeiding op te los. Die anonimiteit wat die internet bied, werk “netokrasie” in die hand – ’n situasie waar al die partye gelyke status geniet. Dit is veral behulpsaam vir persone wat gewoonlik konflik vermy en nie maklik hul menings lug nie.⁷⁷

Om te kan staatmaak op teksgebaseerde kommunikasie is voordelig. Dit maak ononderbroke kommunikasie moontlik. Dit laat partye fokus op dit wat gekommunikeer word sonder dat hulle aandag afgetrek word.⁷⁸ Dit skakel ook die moontlikheid van lyftaal uit, wat ’n meer neutrale kommunikasieproses verseker aangesien onbewuste lyftaal maklik in emosionele omstandighede misverstaan kan word.⁷⁹ Lyftaal is egter wel ’n belangrike bestanddeel van kommunikasie, omdat dit bemiddelaars in staat kan stel om die emosies, behoeftes, motiewe en belange van die partye te identifiseer. Maar aanlyn bemiddeling kan voordelig wees in omstandighede waar die emosionele betrokkenheid van die partye van so ’n aard is dat dit nie wenslik is dat hulle mekaar in dieselfde kamer moet kan sien nie.⁸⁰ Aangesien konfliksituasies ’n neurologiese reaksie by mense veroorsaak wat tot spanning en angstigheid kan lei, voer Brennan⁸¹ aan dat “physical distance between the parties may be especially advantageous from a therapeutic jurisprudence point of view by creating a rational, emotionally sterile online conversation while at the same time allowing parties to express their emotions”. Brennan⁸² verwys na ’n voorbeeld waar die partye besluit het om nie bemiddeling deur middel van videokonferering te benut nie (hoewel dit in hierdie geval beskikbaar was), aangesien die vrou nie haar man verder wou sien nie. Hier het telefoonkonferering ’n suksesvolle bemiddelingsproses in die hand gewerk. Dieselfde resultaat kan waarskynlik ook bereik word deur van byvoorbeeld nievideo-Skype-oproepe gebruik te maak.

6.2 Nadele en voorbehoude

Daar is ’n behoefte aan gepaste wetgewing en regulasies wat aanlyn bemiddeling kan reguleer, veral aanlyn gesinsbemiddeling. Hierdie regulasies is noodsaaklik om die vertroulikheid en privaatheid van die partye gedurende aanlyn bemiddeling te verseker. Wetgewing ten opsigte van e-handel- en digitale handtekening het e-handel⁸³ in die besonder⁸⁴ bevoordeel. Ook die sekuriteit en vertroulikheidsbeskerming van aanlyn kommunikasie moet oorweeg word. Gray⁸⁵ stel voor dat ’n statutêre aanlynbemiddelingsprivilegie noodsaaklik is. Meltzer⁸⁶ voer ook aan dat aanlyn bemiddelaars voldoende privaatheidsbeleide moet ontwikkel en dat hierdie beleide deur al die partye verstaan en aanvaar moet word alvorens hulle aan die bemiddelingsproses kan deelneem.

Aanlyn bemiddeling behels onder meer die elektroniese uitruiling van dokumente. Gevolglik word die geldigheid en die bewyswaarde van die e-dokumente baie belangrik. In Suid-Afrika reël die Wet op Rekenaargetuienis 57 van 1983 die toelaatbaarheid van rekenaardrukstukke in siviele aangeleenthede.⁸⁷ Artikel 15 van die Wet op Elektroniese Kommunikasies en Transaksies 25 van 2002 reguleer “databoodskappe” en bepaal die algemene toelaatbaarheid van databoodskappe indien daar aan die algemene regulasies van die Suid-Afrikaanse bewysreg voldoen word.⁸⁸ Daar is verdere argumente ten gunste van die akkuraatheid van beide besigheidsrekords en gevorderde elektroniese handtekeninge.

Daar is ook nadele en voorbehoude verbonde aan standaardbemiddeling. Die vraag is of ’n bemiddelaar binne ’n aanlynomgewing met hierdie nadele en voorbehoude sou kon werk. Sou die teenwoordigheid van die partye op verskillende plekke die swakker partye meer gerus laat voel? Brennan⁸⁹ voer aan dat “untested assumptions about mediating without face-to-face contact” en onwilligheid om aanlyn geskilbeslegting te probeer, onredelik kan wees, aangesien baie terapeute wel van telefoon- en videokonferensies gebruik maak om met hul kliënte te konsulteer wanneer een-tot-een-sessies nie moontlik is nie.

Kinders se reg om gehoor te word sal ook tydens aanlyn bemiddeling verseker moet word. Artikel 10 van die Kinderwet bepaal:

Elke kind van sodanige ouderdom, volwassenheid en fase van ontwikkeling dat hy of sy in staat is om deel te neem aan enige aangeleentheid betreffende daardie kind het die reg om op enige gepaste wyse deel te neem en behoorlike oorweging moet gegee word aan sienswyses wat deur die kind uitgespreek is.

Artikel 12(1) van die United Nation’s Convention on the Rights of the Child, 1989 bepaal dat “[s]tate Parties shall assure to the child who is capable of forming his or her own views the right to express those views freely, in all matters affecting the child, the views of the child being given due weight in accordance with the age and maturity of the child”. Artikel 12(2) stel dit duidelik dat

[f]or this purpose the child shall in particular be provided with the opportunity in any judicial or administrative proceedings affecting the child, either directly or through a representative or an appropriate body, in a manner consistent with the procedural law of national law.

Artikel 4(1) van die African Charter on the Rights and Welfare of the Child bepaal verder:

In all judicial and administrative proceedings affecting a child who is capable of communicating his or her views, an opportunity shall be provided for the views of the child to be heard either directly or through an impartial representative to the proceedings, and these views shall be taken into consideration by the relevant authorities with the provisions of appropriate laws.

Gose⁹⁰ voer aan dat “there can be no freedom of expression if the individual cannot receive the information necessary to form his or her opinion”. Evans en Havercamp⁹¹ noem dat die mate waarin kinders by die bemiddelingsproses betrokke behoort te wees, van die betrokke kind se ouderdom afhang. Dieselfde voorbehoude wat bestaan ten aansien van die betrokkenheid van kinders in een-tot-een-bemiddeling, bestaan ook ten aansien van aanlyn bemiddeling. Daar moet nie toegelaat word dat die onderskeid tussen die kind se reg om gehoor te word en die uiteindelike verantwoordelikheid vir die ouers se besluite vertroebel word nie;⁹² kinders moet ook nie “in die middel” van hul ouers se geskille geplaas word⁹³ of voel dat hulle tussen hul ouers moet kies nie.⁹⁴

Wat die papierwerk ten aansien van aanlyn bemiddeling betref, sou dit byvoorbeeld voor die tyd aan die bemiddelaar geskandeer en per e-pos gestuur word. Daar sal vanselfsprekend koste-implikasies wees en ’n basiese kennis van rekenaars sal ook benodig word. Boniface⁹⁵ bespreek die basiese kwessies van hoe aanlyn bemiddeling moet plaasvind wanneer gekompliseerde regskwessies ter sprake is. Bemiddelaars kan byvoorbeeld ’n “different cultural background than the parties in the mediation” hê – hierdie probleem moet opgelos word indien aanlyn bemiddeling gaan plaasvind. Sal die bemiddelaar vertroud wees met die gebruike in die gebied waar die partye woon? Bemiddelaars moet ook bevoeg wees en behoorlike opleiding in aanlyn bemiddeling ontvang.

Boniface⁹⁶ vra tereg of aanlyn bemiddeling die godsdienstige oortuigings en gebruike van die partye sal kan inkorporeer waar daar afstand tussen die partye en ’n gebrek aan fisiese interaksie is. Kan die beginsels van Afrika-humanisme in die bemiddelingsproses ingesluit word wanneer daar van aanlyn bemiddeling gebruik gemaak word? Kan daar steeds persoonlike gebondenheid tussen individue bestaan terwyl hulle aanlyn is?

Murithi⁹⁷ beaam dat geskilbeslegting beginsels van Afrika-humanisme moet onderskryf, soos gemeenskapsgeborgenheid en die belangrikheid daarvan om die goeie in ander te ontwikkel, om simpatiek teenoor ander te wees, en die belangrikheid van een-tot-een-kommunikasie. In Afrika-humanistiese geskilbeslegting word beklemtoon dat vrede ’n gemeenskapsaangeleentheid is, maar ons hedendaagse gemeenskap is gefragmenteerd en partye woon ver van hul gesinne en hul gemeenskappe af. Aanlyn bemiddeling kan dus hier ’n rol hê om te vervul as gevolg van die (fisiese) afstand tussen die partye.

Afrika-humanisme hou ook voordele vir bemiddeling in,⁹⁸ maar dit sou nie moontlik wees om al hierdie voordele in aanlyn bemiddeling te inkorporeer sonder om ’n sterk ondersteuningstelsel in die gemeenskap waar die partye hulle bevind, daar te stel nie. Boniface stel voor⁹⁹ dat sekere elemente van die beginsels van Afrika-humanisme in egskeidings- en gesinsbemiddeling in Suid-Afrika ingesluit behoort te word. Ten spyte van die moontlike verskil in geografiese ligging van die bemiddelaars en die partye in aanlyn bemiddeling, kan sekere van hierdie elemente steeds in aanlyn bemiddeling ingesluit word. Malan¹⁰⁰ en Brigg¹⁰¹ bevestig dat hierdie elemente die volgende insluit: multigenerasiebemiddeling; die vertel van stories; en om te verseker dat emosionele en geestelike sfere integraal tot die bemiddelingsproses word en om ook te fokus op sintetisering en integrering. As gevolg van die aard van aanlyn bemiddeling sal bemiddelaars egter nie werklik persoonlik betrokke kan raak by die partye nie, byvoorbeeld deur hulle by hul wonings te besoek.

Malan¹⁰² voer aan dat aanlynbemiddelaars steeds kan poog om werklike versoening, vergoeding en rehabilitasie te bewerkstellig indien nodig. Die gesindheid van samewerking en eerbiediging van wedersydse verpligtinge kan vir seker ook in aanlyn bemiddeling beklemtoon word. Murithi¹⁰³ stel voor dat bemiddelaars steeds moet probeer om partye tydens die bemiddelingsproses aan te moedig en te ondersteun, hoewel dit dalk ietwat onpersoonlik kan voorkom gedurende die aanlynbemiddelingsproses. Miskien kan derde partye, soos beraders en terapeute, hierdie rol tydens die aanlynbemiddelingsproses vervul.

Die belang van gemeenskapsbemiddeling is alreeds in hierdie bydrae beklemtoon. Boniface¹⁰⁴ meen egter dat dit onseker is of gemeenskapsbemiddeling aanlyn moontlik is, behalwe indien die samewerking van gemeenskapsentrums gedurende die aanlynbemiddelingsproses verkry word. Die belangrikheid van emosionele herstel as deel van die humanistiese benadering tot bemiddeling sou ook deur derde partye tot die bemiddeling (benewens die bemiddelaar) onderskryf moet word. Dit sou ook moeilik vir bemiddelaars wees om partye direk met die implementering van hul besluite by te staan, hoewel aanlyn aanmoediging en -leiding steeds moontlik is.

Boniface¹⁰⁵ waarsku dat hierdie bemiddelingstelsel aan die huidige wetgewing ten aansien van die beskerming van fundamentele regte moet voldoen en dat kwessies rakende die regte van vroue aandag sal moet ontvang. Verskeie waardes in die Afrika-styl van bemiddeling kom in ’n kombinasie van transformerende en gesinsbemiddeling voor, hoewel Afrika-geskilbeslegting verder gaan as hierdie (meer tradisionele) tipes bemiddeling deur waardes van ubuntu daarby in te sluit.

Alle lede van die gemeenskap is daarop geregtig om aan Afrika-styl-geskilbeslegting deel te neem, maar in Westerse bemiddelingsmodelle is dit nie gewoonlik die geval nie en is verskeie van hierdie modelle geslote. Dit is duidelik dat nie alle lede van die gemeenskap gedurende aanlyn bemiddeling kan deelneem nie, maar dit beteken nie dat hierdie bemiddelingsmodel ’n geslote model is nie, aangesien ander gesinslede byvoorbeeld steeds aan die proses kan deelneem. Daar bestaan dus die moontlikheid dat uitgebreide familie by die bemiddeling ingesluit kan word.

Die beginsels van Afrika-styl-groepsbemiddeling is ook al in Suid-Afrikaanse wetgewing erken, byvoorbeeld in die Kinderwet, waar daar voorsiening gemaak word vir lekeforum-verhore, en in die Wet op Kinderberegting, waar daar voorsiening gemaak word vir herstellende geregtigheid en gesinskonferensies. Daar word aangevoer dat dit besonder moeilik is om gesinskonferensies aanlyn te hou, veral in die geval van groot groepe, maar verstedeliking het gelei tot die afbreking in gesins- en gemeenskapsbande en partye kan ver van mekaar woon, wat aanlyn konferensies dus noodsaaklik maak.

Haloush¹⁰⁶ het bevind (hoewel hy meer fokus op e-handelsdispute) dat verpligte aanlyn bemiddeling dalk onwerkbaar kan wees en dat aanlyn bemiddeling nie as plaasvervanger vir ander geskilbeslegtingsmetodes gebruik moet word nie, maar eerder as ’n bykomende opsie vir internetverbruikers ingespan moet word.

Goodman¹⁰⁷ en Szőke¹⁰⁸ voer aan dat daar geen plaasvervanger vir een-tot-een-gesprekvoering is nie en dat aanlyn bemiddeling dus onpersoonlik kan voorkom. Aangesien partye tot tradisionele bemiddeling fisies teenwoordig is, kan dit help om ’n atmosfeer van vertroue te skep, wat hierdie tipe bemiddeling meer effektief as aanlyn bemiddeling kan maak. Dit is ook moeiliker om emosies in aanlyn bemiddeling in ag te neem en om verhoudings met die partye op te bou en in stand te hou, hoewel videokonferensies meer behulpsaam hiermee kan wees as e-posse en boodskappe. Die gebrek aan persoonlike en fisiese teenwoordigheid kan dit ook vir die bemiddelaar moeilik maak om effektiewe kontrole oor die partye uit te oefen.

’n Verdere probleem wat by oorgrensbemiddelingsgeskille kan ontstaan, en wat dus meer voorkom in aanlyn bemiddeling, is dat die partye verskillende tale kan praat.¹⁰⁹ Die probleem van onbereikbaarheid sal verder ook in ag geneem moet word. Die partye tot aanlyn bemiddeling sal ononderbroke internettoegang moet hê vir die duur van die bemiddelingsproses en die oplossing van die geskil. Natuurlik hou aanlyn bemiddeling ook nadele in vir diegene wat nie vertroud met rekenaars is nie.¹¹⁰

Szőke¹¹¹ identifiseer die onvoldoende regulering en onsekerheid verbonde aan die afdwinging van aanlyn geskilbeslegting as verdere struikelblokke. Verder word verbruikers beter beskerm deur sekere maatreëls as deur ander. Nietemin kan regulering ’n negatiewe effek op aanlyn bemiddeling hê (soos in Hongarye). Dit is dus belangrik om wetgewing te vermy wat die kreatiewe en diverse aard van bemiddeling sou beperk, byvoorbeeld deur die minimum getal een-tot-een-vergaderings te spesifiseer. Die regulering van bemiddeling behoort slegs as ’n riglyn te dien en moet ook buigsaam wees.

7. Gevolgtrekkings

Die bespreking het begin met ’n erkenning van die belangrikheid van tegnologie in die verbetering van menslike lewenskwaliteit. Vervolgens is gevra: “Hoe kan aanlyn bemiddeling voordelig vir Suid-Afrikaners wees?” Om hierdie vraag te beantwoord, is ’n uiteensetting van die Suid-Afrikaanse wetgewende raamwerk ten aansien van gesinsbemiddeling gegee, waarna ’n bespreking van die Suid-Afrikaanse sosiale konteks gevolg het. Laastens is die waarde van aanlyn bemiddeling in gesinsgeskille ondersoek, en is die voor- en nadele van aanlyn bemiddeling binne Suid-Afrika se unieke regs-, sosiale en nasionale konteks uiteengesit.

Daar is bevind dat aanlyn bemiddeling in Suid-Afrika steeds in sy kinderskoene is; aanlyngeskilbeslegtingsmetodes moet dus verfyn en verder ontwikkel word. Videokonsferensiegeriewe is in Suid-Afrika beskikbaar en kan ingespan word om een-tot-een-bemiddeling te vervang, maar kan ongelukkig nie altyd dieselfde voordele as tradisionele een-tot-een-bemiddeling bied nie. Aanlyn bemiddeling vergoed egter hiervoor deur bemiddeling oor lang afstande beskikbaar te stel, in egskeidingsgevalle, en waar baie emosionele gesinskwessies ter sprake is. Daar is verder bevind dat erkenning en afdwinging van die resultaat van die aanlynbemiddelingsproses en die verskille tussen moderne regstelsels en tradisionele (gewoontereg-) gebruike bykomende struikelblokke vir die implementering van aanlyn bemiddeling kan skep. Dit is dus noodsaaklik dat Suid-Afrikaanse wetgewing voorsiening moet maak vir die toekoms van aanlyn bemiddeling, terwyl gewoonteregtelike bemiddelingspraktyke asook die tegnologiese beperkings binne ’n ontwikkelende land soos Suid-Afrika in ag geneem word.

Wetgewing moet reëls ten aansien van die vertroulikheid en privaatheid van aanlyn bemiddeling bevat en verseker dat gesinslede, veral kinders, gedurende die proses regverdig hanteer word. Spesifieke riglyne moet ook deur praktisyns ontwikkel word ten aansien van die insluiting van kinders in die aanlynbemiddelingsproses. Die vermoë van organisasies wat aanlyn bemiddeling verskaf, moet ook ontwikkel word, veral om verafgeleë gemeenskappe behulpsaam te wees. Die bestaande vorme van bemiddeling in gemeenskappe, soos met behulp van die tradisionele gemeenskapsgebaseerde bemiddelaars wat in gemeenskapsentrums werk, moet verder uitgebou word om gemeenskapsbemiddelaars te help om bemiddeling in gesinsgeskille te kan verrig, nie net ingevolge tradisionele gebruike nie, maar ook ingevolge wetgewing – met ander woorde, om werklik die spreekwoordelike huwelik tussen die praktyke van die moderne reg en die gewoontereg te bewerkstellig.

Bibliografie

BBC. 2013. Remains exhumed from Nelson Mandela grandson's homestead [html]. http://www.bbc.com/news/world-africa-23159159 (3 Julie 2016 geraadpleeg).

Beahm, G. 2011. I, Steve: Steve Jobs in his own words. Londen: Hardie Grant Books.

Boezaart, T. 2009. Child law in South Africa. Kaapstad: Juta.

Boniface, A.E. 2012a. African-style mediation and Western-style divorce and family mediation: Reflections for the South African context. Potchefstroom Electronic Law Journal, 15(5):377–401.

—. 2012b. A humanistic approach to divorce and family mediation in the South African context: a comparative study of Western-style mediation and African humanistic mediation. African Journal on Conflict Resolution, 3(12):101–29.

—. 2013. Resolving disputes with regards [sic] to child participation in divorce mediation. Speculum Juris, 1:130–47.

Braeutigam, M. 2006. Fusses that fit online: Online mediation in non-commercial contexts. Appalachian Journal of Law, 5(2):275–301.

Brennan, B. 2011. Mismatch.com: Online dispute resolution and divorce. Cardozo Journal of Conflict Resolution, 13(1):197–224.

Brigg, M. 2003. Mediation, power and cultural difference. Conflict Resolution Quarterly, 20(3):287–306.

De Jong, M. 2005. An acceptable, applicable and accessible family-law system for South Africa – some suggestions concerning a family court and divorce mediation. Tydskrif vir die Suid-Afrikaans Reg, 1:33–47.

—. 2008. Opportunities for mediation in the new Children’s Act 38 of 2005. Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg, 71(4):630–41.

—. 2010. A pragmatic look at mediation as an alternative to divorce litigation. Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, 3:515–31.

Eisen, J.B. 1998. Are we ready for mediation in cyberspace? Brigham Young University Law Review, 1998(4):1305–58.

Emery, R.E. 2003. Easing the pain of divorce for children: Children’s voices, causes of conflict and mediation: Comments on Kelly’s “resolving custody disputes 2002”. Virginia Journal for Social Policy and Law, 10(1):164–78.

Evans, W.P. en M.J. Havercamp. 2007. An analysis of mediation assumptions: Strategies to help mediators in child custody disputes. Mediation Quarterly, 11(3):229–45.

Ganeles, C.M. 2002. Cybermediation: a new twist on an old concept. Albany Law Journal of Science and Technology, 12(2):715–45.

Goodman, J.W. 2003. The pros and cons of online dispute resolution: An assessment of cyber-mediation websites. Duke Law & Technology Review, 4:1–15.

Gose, M. 2002. The African Charter on the Rights and Welfare of the Child [html]. www.communitylawcentre.org.za/children/publications/africancharter.pdf (15 Desember 2015 geraadpleeg).

Gray, O.V. 1998. Protecting the confidentiality of communications in mediation. Osgoode Hall Law Journal, 36(4):667–702.

Haloush, H.A. 2008. The liberty of participation in online dispute resolution schemes. International Journal of Legal Information, 36(1):102–17.

Heaton, J. 2014. The law of divorce and dissolution of life partnerships in South Africa. Kaapstad: Juta.

Katsch, M.E. 1996. Dispute resolution in cyberspace. Connecticut Law Review, 28(4):953–80.

Lansky, D.T., L.H. Swift, E.E. Manley, A. Elomore en C. Gerety. 1996. The role of children in mediation. Mediation Quarterly, 14(2):147–54.

Lesotho Legal Information Institute. 2016. www.lesotholii.org. (4 Januarie 2017 geraadpleeg).

Levy, M.H. en J.G. Mowatt. 1991. Mediation in the legal environment. De Jure, 24(1):63–76.

Malan, J. 1997. Conflict resolution wisdom from Africa. Durban: Accord.

Mcintosh, J.E., Y.D. Wells en C.M Long. 2007. Child-focused and child-inclusive family law dispute resolution: One year findings from prospective study of outcomes. Journal of Family Studies, 13(1):8–25.

Meltzer, C. 2012. From conference rooms to chat rooms: The need to protect confidentiality in online mediation. The Mayhew-Hite report on dispute resolution and the courts. http://moritzlaw.osu.edu/epub/mayhew-hite/wp-content/uploads/2012/10/Meltzer_ODR-Paper.pdf (15 Desember 2015 geraadpleeg).

Morek, R. 2005. Regulation of online dispute resolution: Between law and technology. http://www.odr.info/cyberweek/Regulation%20of%20ODR_Rafal%20Morek.doc (9 Januarie 2007 geraadpleeg).

Murithi, T. 2006. Practical peacemaking wisdom from Africa: Reflections on ubuntu. Journal of Pan African Studies, 1(4):25–34.

Nabudere, D.W. en A.G. Velthuizen. 2011. Restorative justice in Africa. From trans-dimensional knowledge to a culture of harmony. Pretoria: AISA.

NIP (National Infrastructure Plan). 2017. http://www.gov.za/node/302 (15 Desember 2015 geraadpleeg).

Nkwinti, G. 2015. Economic Sector, Employment and Infrastructure Development Cluster post-SoNA media briefing 24 Feb 2015. http://www.gov.za/speeches/minister-gugile-nkwinti-economic-sector-employment-and-infrastructure-development-cluster (15 Desember 2015 geraadpleeg).

Nnadozie, R.C. 2013. Access to basic services in post-apartheid South Africa: What has changed? Measuring on a relative basis. The African Statistical Journal, 16:81–103.

NOP (Nasionale ontwikkelingsplan, 2030). 2017. http://www.gov.za/node/301 (15 Desember 2015 geraadpleeg).

Paleker, M. 2008. Mediation in South Africa’s new Children’s Act: a pyrrhic victory. Paper presented at the Asia-Pacific mediation conference 2008. http://www.asiapacificmediationforum.org/resources/2008/7, 16:81–103 (2 Februarie 2017 geraadpleeg).

Parkinson, L. 1997. Family mediation. Londen: Sweet and Maxwell.

Pandor, N. 2015. Media briefing on Science and Technology Budget Vote 2015/16 21 May 2015. http://www.gov.za/speeches/budget-vote-media-briefing-naledi-pandor-mp-minister-science-and-technology-21-may-2015 (15 Desember 2015 geraadpleeg).

Roberts, M. 1998. Mediation in family disputes: principles of practice. Ashgate: Hampshire.

Shailor, J.G. 1994. Empowerment in dispute mediation: A critical analysis of communication. New York: Praeger.

Szőke, G.L. 2007. The possibility of online mediation under the Hungarian Mediation Act. Masaryk University Journal of Law and Technology, 1(1):129–40.

United Nations. 2000. Basic principles on the use of restorative justice programmes in criminal matters. ECOSOC Res. 2000/14, U.N. Doc.E/2000/INF/2/Add. 2:34.

Van Zyl, L. 1997. Divorce mediation and the best interests of the child. Pretoria: RGN.

Velthuizen, A.G. 2012. Applying indigenous knowledge in the African context: Towards the integrated competence of dispute resolution practitioners. Africa Insight, 42(1):73–86.

Wahab, M.S.A. 2010. Dispute resolution for Africa. http://www.mediate.com/pdf/wahab1.pdf (2 Januarie 2017 geraadpleeg).

Weyers, M. 2013. Towards the reconceptualisation of social welfare in South Africa: an analysis of recent policy trends. Social Work / Maatskaplike Werk. http://socialwork.journals.ac.za (15 Desember 2015 geraadpleeg).

Eindnotas

¹ Beahm (2011:95).

² Vandaar die beskrywing in die titel van die artikel.

³ Roberts (1998:4–6).

⁴ Ganeles (2002:715).

⁵ United Nations (2000:34).

⁶ De Jong (2010:519).

⁷ Parkinson (1997:10).

⁸ Parkinson (1997:10–4).

⁹ Ibid.

¹⁰ Boniface (2012b:15–6). Ibid

¹¹ Levy en Mowatt (1991:64).

¹² Roberts (1998:95).

¹³ Ibid.; Boniface (2012b:105).

¹⁴ Goodman (2003:1); Braeutigam (2006:285).

¹⁵ Brennan (2011:197).

¹⁶ Morek (2005:21).

¹⁷ (2011:206).

¹⁸ Ibid.; Katsch (1996:953).

¹⁹ Katsch (1996:953); Brennan (2011:207).

²⁰ ’n Akademiese program wat ontwikkel is deur eBay en die Centre for Information Technology and Dispute Resolution aan die Universiteit van Massachusetts in 1999.

²¹ Brennan (2011:207).

²² Soos Square Trade, Webmediate en Cybersettle; Goodman (2003:1).

²³ Goodman (2003:1).

²⁴ Voorbeelde van geoutomatiseerde prosesse is Square Trade, wat gebruik maak van ’n aanlyn proses om geskille tussen verkopers en kopers op te los, terwyl Cybersettle ’n aanlyn aanbod-geskilbeslegting stelsel ( “bid dispute resolution system”) saam met telefonies bystand, indien nodig, benut om geskille op te los.

²⁵ Brennan (2011:209).

²⁶ Brennan (2011:210).

²⁷ Goodman (2003:1);Brennan (2011:210).

²⁸ Goodman (2003: 1).

²⁹ (2011:211–2).

³⁰ (2012a:378). Sien ook De Jong (2005:33); (2008:630).

³¹ Sien verder Boezaart (2009:112).

³² Sien ook Paleker (2008).

³³ Ibid. Vir ’n algemene bespreking van bemiddeling tydens egskeiding sien Heaton (2014:577).

³⁴ Reël 2(1).

³⁵ Reël 2(2).

³⁶ Reël 7.

³⁷ Reël 13(1).

³⁸ Reël 4(3).

³⁹ (2016).

⁴⁰ Nabudere en Velthuizen (2011:45).

⁴¹ Nabudere en Velthuizen (2011:82).

⁴² (2012:182).

⁴³ (2012:129).

⁴⁴ Velthuizen (2012:73–6).

⁴⁵ BBC (2013).

⁴⁶ (1969:28).

⁴⁷ (2013:98).

⁴⁸ Ibid.

⁴⁹ Weyers (2013).

⁵⁰ NOP (2017).

⁵¹ Pandor (2015).

⁵² Nkwinti (2015).

⁵³ NIP (2017).

⁵⁴ Duarte (2011:25).

⁵⁵ (2014:561).

⁵⁶ Roberts (1998:64).

⁵⁷ Shailor (1994:11).

⁵⁸ Ibid.; Boniface (2012b:107)

⁵⁹ Art. 12(1) en (2).

⁶⁰ Art. 4(1) en (2).

⁶¹ De Jong (2010:519).

⁶² Boniface (2013:13).

⁶³ Ibid.

⁶⁴ (2007:105).

⁶⁵ Ibid.; Brennan (2011:213).

⁶⁶ (2013:13).

⁶⁷ (2010:519).

⁶⁸ (2011:213).

⁶⁹ (2013:1–16).

⁷⁰ (2006:287).

⁷¹ (2005:21).

⁷² Ibid.

⁷³ Morek (2005:21); Brennan (2011:212).

⁷⁴ Ibid.; Morek (2005:21).

⁷⁵ Morek (2005:21); Brennan (2011:218).

⁷⁶ Ibid.

⁷⁷ Brennan (2011:212).

⁷⁸ Morek (2005:21);Brennan (2011:221).

⁷⁹ Ibid.; Braeutigam (2006:287).

⁸⁰ Braeutigam (2006:287); Morek (2005:214).

⁸¹ (2011:215).

⁸² (2011:210).

⁸³ Suid-Afrika het ook domeinnaamdispuutresolusie-regulasies en ’n aanlyn ombudsman vir verbruikersgeskille (Electronic Communications and Transactions Act 25 of 2002)

⁸⁴ Telekommunikasiewet 103 van 1996.

⁸⁵ (1998:667).

⁸⁶ (2015).

⁸⁷ ’n Beëdigde verklaring kan voorgelê word ter verifiëring van die rekenaardrukstuk.

⁸⁸ Bv. die egtheid en vermoë om die dokument in oorspronklike vorm te sien.

⁸⁹ (2011:212).

⁹⁰ (2002:125).

⁹¹ (2007:229–39).

⁹² Van Zyl (1997).

⁹³ Lansky e.a. (1996:147).

⁹⁴ Emery (2003.164).

⁹⁵ Boniface (2012b:110).

⁹⁶ Ibid.

⁹⁷ (2006:32).

⁹⁸ Ibid.; Boniface (2012b:116).

⁹⁹ (2012b:123–4); sien ook Murithi (2006:32).

¹⁰⁰ (1997:24).

¹⁰¹ (2003:302).

¹⁰² (1997:24).

¹⁰³ (2006:32).

¹⁰⁴ (2012b:124).

¹⁰⁵ (2012b:121).

¹⁰⁶ (2008:103).

¹⁰⁷ (2003:1.

¹⁰⁸ (2007:132).

¹⁰⁹ (2007:151).

¹¹⁰ Ibid.; Goodman (2003:1).

¹¹¹ (2007:160).

LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.

The post Skoonlief en die ondier: ’n Ondersoek na die nut van aanlyn bemiddeling in gesinsgeskille in Suid-Afrika appeared first on LitNet.

Gesprek van Estelle Kruger met Ansie Lessing (AL) en Marike de Witt (MdW) oor hulle artikel 'n Neurowetenskaplike beskouing van die leeshandeling

Hoe het julle bewus geword van leerders se leesprobleme?

AL: Afgesien van inligting uit navorsingsverslae, soos die PIRLS-verslag en rubrieke in koerante en tydskrifte, het ek ook eerstehandse kennis opgedoen as onderwyseres in die primêre skool, sowel as aanmeldings in my privaatpraktyk as opvoedkundige sielkundige. Verder het ek ook ‘n doktorsgraad verwerf op grond van navorsing oor die leeshandeling en ‘n metode om lees by kinders met leestekorte te verbeter.

MdW: My jare lange betrokkenheid by veral die landelike kind het my baie bewus gemaak dat ons die agterstande wat by hulle aanwesig is, nie sonder meer gaan oplos nie. Al die pogings wat deur die staat aangewend word om die leesprobleem in skole op te los, het nog geen verskil aan die leesprestasie van die meerderheid van kinders meegebring nie.

Wat het gebeur dat julle besef het dat die neurowetenskap antwoorde (kan) bied vir leesonderrig?

AL en MdW: Die rol van die neurowetenskap in die leeshandeling is in dié stadium slegs ‘n teoretiese idee. As daar na konsepte en konsepvorming gekyk word, kan dit net vanuit die neurowetenskap hanteer word. Hierdie ingreep moet so vroeg as moontlik in die lewe van die jong kind ʼn aanvang neem. Met behulp van spel kan die kind fisies die neurobane vorm wat tot die vorming van bepaalde konsepte lei. Ons idees is ʼn betreklik nuwe benadering wat ons laat wonder of dit nie die oplossing vir ʼn baie groot probleem is nie ... Ons wonder nog, maar voel baie opgewonde oor die idee.

As julle die hoof van ’n skool was, hoe sou julle die onderwysers wat leerders moet leer lees, bemagtig met inligting oor die neurowetenskap?

AL en MdW: Ons dink in dié stadium sal aanvanklike informele gesprekke met onderwysers die beste vrugte afwerp. Die verskillende prosesse van die uitvoerende funksie van die brein en die rol wat dit in die leeshandeling speel, is ‘n verskynsel waaroor onderwysers en navorsers nog nie regtig gedink het of iets wat hulle in hulle opleiding teëgekom het nie. Algemene agtergrondskennis oor die waarde van die verskillende prosesse is uiteraard noodsaaklik. Die uitvoerende funksie van die brein behels aandagbeheer, kognitiewe vloeibaarheid, inhibisie, inisiëring, metakognisie, organisering, beplanning, reaksie op terugvoer, selfregulering, die vermoë om van een aktiwiteit na ‘n ander oor te skakel en die gebruik van die werkende geheue. ‘n Gonsgroep oor die rol van die prosesse en hoe dit in die praktyk bevorder kan word, kan interessante inligting oplewer. Ons besef dat dit ʼn nuwe konsep is en dat onderwysers nie maklik van ou idees sal afstand doen nie.

Hoe hanteer julle kritiek van onderwysers wie se onderrigmetodes nog op vorige leesbenaderings berus?

AL en MdW: Elke persoon is geregtig op sy siening. Solank ons, met watter metode ook al gebruik word, die doel van “’n kind wat nie kon lees nie, het geleer lees” kan bereik, is ons gelukkig. Ons dink net dat ons hier iets beet het wat die proses kan vergemaklik en meer kinders kan help. Die omvang van die probleem is so groot en die heropleiding van onderwysers is geen maklike taak nie. Op dié stadium konsentreer ons op bepaalde areas waar die behoefte die grootste is.

Watter pogings is daar om onderwysers te bemagtig met (nuwe) kennis en vaardighede geskoei op insigte van die neurowetenskap?

AL en MdW: Ons is nie bewus van enige pogings in dié verband nie en reken die veld lê braak. In die gebied waar ons navorsing plaasvind, konsentreer ons vanweë die leerkragte se gebrek aan opleiding en kennis nie so veel op hul insig ten opsigte van die teoretiese agtergrond nie, maar voorsien hulle van programme om die doelwit te bereik. In meer gesofistikeerde gemeenskappe sal die benadering heel anders daar uitsien en sal mens moontlik begin met die teoretiese begronding van die benadering. Ons hoop dat ‘n artikel soos hierdie sal help om die aandag op hierdie verskynsel te vestig.

Hoe sou julle die bevindinge van die navorsing in 25 woorde aan ’n belangstellende (maar ongeletterde) ouer verduidelik?

AL en MdW: Die bemeestering van konsepte onderliggend aan lees speel ‘n groot rol in leessukses. Die ontwikkeling van toepaslike breinprosesse kan kinders help om die konsepte te bemeester.

Hoe kan ongeletterde ouers van voorskoolse leerders hulle kinders vir die leeshandeling voorberei?

AL en MdW: Ongeletterde ouers kan stories vertel en hulle kinders aanmoedig om te luister, aandag te gee en die stories te herhaal. Maak die kinders bewus van klanke, vorme en kleure. ʼn Beklemtoning van die belangrikheid van kinderspel en beweging is noodsaaklik. Ouers moet bewus wees van die feit dat die grondslag vir leer lê in kinders wat speel en beweeg en nie net in die tegnologie nie.

Watter verrassings het julle gekry in hierdie navorsingsprojek?

AL en MdW: Die bestudering en gebruik van enkele aspekte van die neurowetenskap het ons grense oor die verskillende aspekte van lees verskuif. Ons was verwonderd oor die toepaslikheid van die neurologiese uitvoerende funksie op die leeshandeling en dat hierdie verband nog nie deur die navorsers van lees besing en beskryf is nie. Dit was in die data wat ons uit die navorsing verkry het, beduidend dat kinders konsepte kon bemeester nadat ons ingegryp het met toepaslike programme.

Dit lyk of julle twee ’n gedugte navorsingspan is. Hoe het julle mekaar “ontdek” en begin saamwerk?

AL: Ek kan regtig nie onthou nie – ons het ongeveer 30 jaar gelede begin saamwerk. Weet net dat ‘n mens soms iemand “ontdek” met wie jy kan saamwerk en ‘n pad kan loop. Marike is so ‘n persoon. Sy sê ons is “karperde” en weet hoe om saam te werk. Ons is goed vir mekaar, nie net akademies nie, maar ook as vriendinne, want ons vul mekaar aan en is altyd eerlik met mekaar.

MdW: Vanweë ons verskillende persoonlikhede het ons verskillende invalshoeke in navorsing wat heelwat gesprek en groei tot gevolg het.

Wat is die agtergrond van die studie – maw watter omstandighede het tot hierdie navorsing van julle gelei?

MdW: Ons is reeds jare betrokke in navorsing in die landelike dele van Limpopo. Die totale agterstand van die leerders met betrekking tot lees en die geweldige gebrek aan stimulasie het met verloop van tyd by ons die gedagte laat ontstaan dat ons nie in die formele skool moet begin nie, maar reeds so vroeg as moontlik. Ons het sodoende betrokke geraak in kleuterskooltjies wat bedryf word deur onopgeleide vroue uit die gemeenskappe. Met wetenskaplik-gefundeerde programme en die voorsiening van hulpmiddels kon ons daarin slaag om by hierdie kleuters konsepte te vorm wat voorheen nie aan hulle of hul leerkragte bekend was nie. Die onderbou hiervan was die neurosielkunde.

AL: Alhoewel ek ‘n opvoedkundige sielkundige is, het die neurosielkunde my nog altyd baie geїnteresseer. Die huidige “krisis” ten opsigte van aanvangslees het die gedagte by ons laat ontstaan om deur ‘n ander lens na die leessituasie te kyk.

Wat was julle elkeen se ervaring in die onderwysberoep voordat julle die akademie betree het?

MdW: Ek het eers as maatskaplike werkster aan US gekwalifiseer en toe besef dat onderwys eintlik my passie is. Na opleiding aan UP het ek vir vyf jaar as voorskoolse onderwyseres gewerk en is toe gewerf om as dosent by Unisa aan te sluit.

AL: Met ‘n BCom-graad as basiese opleiding het ek my onderwysloopbaan in die ekonomiese wetenskappe begin. My belangstelling in leerprobleme het aanleiding gegee tot verdere studie in dié verband en die onderrig van leerlinge met leerprobleme in die voormalige hulpklas. In 1985 het ek ‘n loopbaan in hoër onderwys by die destydse Goudstad Onderwyskollege begin. In 1986 is ek by Unisa aangestel as lid van ‘n span wat onder andere die opvoedkundige-sielkunde-aspek van die hoër onderwysdiploma en die opleiding van opvoedkundige sielkundiges hanteer het.

Wat het julle elkeen as persoon geleer in die proses van navorsing en die publikasie van julle bevindinge?

AL: Die skryf van die artikel en die besinning oor die rol van die neurologiese uitvoerende funksie het groot opgewondenheid by my ontketen. Die verskillende prosesse van die uitvoerende funksie van die brein het ‘n lewendige rol in my alledaagse handel en wandel gekry – watter proses/prosesse is onderliggend aan ‘n bepaalde optrede? Die belangrikste leerervaring van die navorsingsprojek is seker dat elke oplossing van ‘n navorsingsvraag tot nuwe navorsingsvrae lei.

MdW: Vir my was die grootste leerskool die feit dat ons gevoel het dat iets dieperliggends agter die leeshandeling is. Ons navorsing vind plaas in die armste van arm gemeenskappe, en die feit dat ons dit kon inbou in ons programme en dat die verskil merkbaar was – ons móés dit net gaan neerskryf.

Is daar enige nuwe navorsingsprojekte op julle horisonne?

AL en MdW: Ons artikel “‘n Neurowetenskaplike beskouing van die leeshandeling” verteenwoordig ‘n teoretiese besinning. Ons sal graag hierdie teorie in die praktyk wil toets. Verskillende vrae het as gevolg van die navorsing ontspring, naamlik:

1. Wat sou ervare graad 1-onderwyseresse van die teorie dink?
2. Hoe kan die teorie met praktiese voorbeelde vir belangstellende ouers en onderwysers toegelig word?
3. In watter mate sou ‘n neurologiese benadering tot leesonderrig tot leerlinge se leessukses bydra ?
4. Hoe hierdie benadering sinvol aan die duisende onderwysers in die praktyk oorgedra kan word. Ons is oorbewus van die feit dat die enkele skole in stede nie die norm is nie.

The post Kinders se leesprobleme: is daar oplossings? appeared first on LitNet.