Vir sy navorsing vir die weeklikse Regsalmanak-rubrieke maak Gustaf Pienaar grotendeels van Juta Law se aanlyn biblioteek gebruik. Hierdie regsbiblioteek is ‘n omvangryke naslaanbron van hofsake, wetgewing en ons land se dinamiese grondwetlike ontwikkeling. Juta Law stel hierdie bronne goedgunstiglik tot Gustaf se beskking vir die skryf van hierdie rubrieke. Vir nadere besonderhede besoek www.jutalaw.co.za
De Doorns (www.sa-venues.com)
Willem Links was 'n arbeider in diens van ene mnr Viljoen van die plaas Milhurst in die De Doorns-distrik – druiwewêreld. Die buurplaas met die indrukwekkende naam Mon Repos het behoort aan ene mnr Smith, wat ook 'n wynboer was.
Willem het, soos die ander werknemers van mnr Viljoen, 'n lang werksdag gehad. Dit het soggens sesuur begin en tot ongeveer halfsewe die aand geduur. Daar was rus- en etenstye tussen agtuur en kwart voor nege in die oggend; halfeen en kwart voor twee in die middag en weer vieruur tot kwart oor vier in die middag. Wanneer hulle in die wingerd gewerk het, was daar nie toiletgeriewe nie en, soos appèlregter Hefer dit later gestel het, "Sou hulle intussen behoefte kry, kon hulle die nodige in die veld of desnoods in die wingerd doen." Draadkruipery en oortreding op bure se grond vir daardie of enige ander doel was egter streng verbode en strafbaar met boetes.
Op 'n dag in 1992 het die natuur vir Willem Links geroep terwyl hy op mnr Viljoen se plaas in die wingerd gewerk het. Om geen besondere rede nie het hy besluit om deur die grensdraad te kruip en verligting op die buurplaas, Mon Repos, te gaan soek. Willem was 'n roker, en soos rokers dikwels doen, het hy 'n dampie geslaan terwyl hy sy ding gedoen het. Toe hy die vuurhoutjie trek, het die kop afgebreek en weggespat en die droë veld om hom het vinnig vlamgevat – aangehelp deur ‘n fris windjie. Kort daarna was daar 'n verwoestende brand op Mon Repos wat uiteindelik na 'n buurplaas versprei het. Die eienaar van Mon Repos, mnr Smith – wat ook die eienaar van die buurplaas was – het daarna 'n aksie om skadevergoeding teen Willem Links se baas, mnr Viljoen van Milhurst, ingestel.[i]
Mnr Viljoen is sogenaamd middellik aanspreeklik gehou. Dit beteken hy is aanspreeklik gehou nie omdat hy sélf nalatig was nie, maar omdat een van sy werknemers nalatig was en daardeur die brand veroorsaak het. Ten einde vir mnr Viljoen op hierdie manier middellik aanspreeklik te hou moes mnr Smith bewys dat die werknemer nalatig was in die loop van sy diensbetrekking met mnr Viljoen, asook binne sy diensbestek wat uit daardie diensverhouding voortgespruit het. Mnr Viljoen het aangevoer dat toe Willem deur die draad gekruip het om hom op die buurplaas te gaan ontlas, hy buite daardie diensverhouding en buite die diensbestek opgetree het.
Ons appèlhof het voorheen al dikwels sake van hierdie aard beslis. Appèlregter Tindall het reeds so lank terug as 1945 die volgende toetse geformuleer oor die vraag of 'n werknemer in 'n besondere geval binne die loop van sy diensbestek met sy werkgewer opgetree het.[ii] Hy het beslis dat as die feite in 'n bepaalde saak daarop dui dat die werknemer sóveel afgewyk het van sy dienskontrak met sy werkgewer in terme van ruimte en tyd dat dit nie meer redelikerwys gesê kon word dat hy steeds die funksies uitgeoefen het waarvoor hy aangestel is nie, dan is sy werkgewer nie aanspreeklik nie. Die klem val dus op 'n afwyking van die werknemer se normale pligte in terme van ruimte en tyd.
Hierdie beginsel is vervolgens op Willem Links se optrede toegepas. Sy werkgewer, mnr Viljoen, se advokaat het daarop gewys dat die plek waar hy hom op die buurplaas gaan ontlas het, so ver as 300 meter was van die plek waar hy op mnr Viljoen se plaas gewerk het toe die natuur hom begin roep het. Dit het hom ook 'n hele paar minute geneem om deur die draad te kruip tot by die plek waar hy sy draai geloop het en waar die brand begin het. Mnr Viljoen se advokaat het betoog dat dit só 'n wesenlike afwyking was in terme van ruimte en tyd dat dit met reg gesê kon word dat Willem Links sy diens tydelik laat vaar het, of – anders gestel – dat hy tydens sy uitstappie nie in die bestek van sy diensbetrekking met mnr Viljoen opgetree het nie.
Appèlregter Hefer, een van die appèlregters voor wie die saak gedien het, het nie met hierdie argument saamgestem nie. 'n Belangrike oorweging vir die hof was dat Willem niks op die buurplaas, Mon Repos, gedoen het wat hy nie op die plaas van sy werkgewer, Milhurst, mag gedoen het nie. Verder het die hof beslis dat daar geen getuienis van enige bymotief was nie: al wat die arme Links wou doen, was om aan die stem van die natuur gehoor te gee. Die hof was ook tevrede dat Willem nie só ver van sy werksplek af geloop het dat dit as 'n wesenlike afwyking van sy werkgewer se opdragte beskou kon word nie. Dieselfde kan ook gesê word van die tyd wat dit hom geneem het om op Mon Repos 'n draai te gaan loop. Daar was geen getuienis dat dit besonder lank geduur het nie en ook dít was, volgens appèlregter Hefer, nie 'n wesenlike afwyking nie.
Hoewel 'n mens nou jammer voel vir Willem Links se werkgewer, mnr Viljoen, lyk dit net reg en billik dat hy aanspreeklik gehou is vir die nalatigheid van sy werknemer. Immers, as mnr Viljoen nie aanspreeklik gehou is nie, moes die eienaar van Mon Repos, waar die brand soveel verwoesting aangerig het, sy eie skade dra – en dít druis darem in teen 'n mens se regsgevoel.
Die les is dat ons wat mense in ons diens het, maar altyd daarop bedag moet wees dat ons aanspreeklik gehou kan word vir ons werknemers se onregmatige dade. Die oplossing lê in voldoende versekeringsdekking. As jy 'n werkgewer is, moenie dat die son vanaand gaan sak voordat jy nie seker gemaak het dat jy wel voldoende teen die onregmatige dade van jou werknemers verseker is nie.
[i] Viljoen v Smith 1997(1) SA 309 (A)
[ii] Feldman (Pty) Ltd v Mall, 1945 AD 733
The post Die veldtie, ‘n dampie en ‘n onverwagse windjie appeared first on LitNet.