Het djy al ooit ’n meisie of vrou voogeskryf wat sy kan of moet doen? “Djy moettie daa allien loepie.” “Djy moetie soe allien staanie.” “Djy moet vesigtig wies.” En soe an en soe an. Ôs moet sieke amal uitkyk virrie volgenne ene? Het djy al ooit ’n seun of man voogeskryf wat hy kan of mag doen? Ôs is sieke amal skuldig daavan om vi anners te sê wat hulle moet doen, wan ôs warrie oo hulle. Vi al innie sameliewing wat ôs nou in liewe. Selfs dié rubriek doenit. Maa ek skryfie vedag oorie feit dat ôs amal een of anner tyd van weerspraak skuldig issie. Dit gan oo ’n diepere storie. Dieper dan die bloed wat in ôs are vloei.
Die anner dag, net toe Courtney Pieters se case warm beginne raak het, het ek toe gou by Pick n Pay in gegan, en by die til waa ek gan betaal het, sittie cashier toe. Lekke dik angetrek virrie Kaapse winter wat nog skaars was. Haa hele uitkyk laat toe my trug dink an een van my hoërskoolonnerwysers. Dit was haa hare, dit wassie selle volume, dik, en daai selle grys stuk annie linkerant van haa kop. Soes ek staan en trug dink annie jare wat lankal veby is, vetel sy die man wat sy help voo my oo: “Die arme kind wat nou dood gekry was in Epping Industrial!” Die manier hoe sy haaself in die ding in druk, kon ek sien dat dit baie naby annie huis is vi haa. Sy’t sieke self ’n meisiekind of meisiekinners, dink ek. Toe dit my beurt is, gan sy toe an en herhaal die storie wat sy nou virrie man vetel het. Ek stem saam en vetel vi haa dat die nuus sê dat die man wie Cortney doodgemaak het, is ’n familievriend. Haa mond val toe oep vir ’n kot tydjie soesie skok groot in haa oë sit. “Ôs meisiekinners issie mee safe ie.” Sê sy. Ek stem toe saam met haa en voeg by: “Die goet gebee al lankal, maa ôs praat net nooit daavan nie.” Deddies, en uncles, en nefies en nefies se tjommies wat vat wattie an hulle behoortie. Ek roep hulle die oem Adams vannie liewe.
Die cashier se oë dwaal toe trug na die groceries wat voo haa lê en sy begin die goed deurie till scan. Sy sê toe oppie toet-toet-ritme vannie till-scanner: “Ja, dis waa! Ôs kinners issie mee safe ie.”
Soes ek van daai till af wegloep, dink ek ôs kan en sal nooit kan praat oo die goed wat in ôs huise of in ôs gemeenskap gebeerie. Ôs sallie praat vannie pa, offie broer, offie nefie, offie oom langsan, offie pries innie kêk, offie stiefpa, wat vat en druk met sy hanne, en anner goed, waa dittie hoortie. Wan dan natuurlik moet ôs verantwoordelikheid vat virrie feit dat ôs by staan en sien die goed gebee. Ôs moet dan daai blame dra van ’n kind wat op drie maande oud vekrag of vemoor wôt. Of ’n tagtigjarige ouma wat deur ’n jongman vekrag wôt. Ôs moet dan daai kruis-en-kettings dra, en dis ’n swaa storie. Nou dit vestaan ek heeltemal. As ’n ding te swaa is, dan kan niemand ’n mens mos kwalik niem as djy dittie wil dra nie. Maa ôs kan sieke amal ’n handjie gie en help om die ding te dra. Soe dissie ’n veskoningie.
Die ding is dié: vroumense wôt aliewig voogeskryf wat hulle mag doen en wat hulle nie mag doen nie. Ôs moet vesigtig wies vi dié of vi daai, ôs moet dié doen en daai doen, ôs moet ôs soe gedra, ôs moet dié klere dra en dié make-up dra, ôs moet daa loep, of weg bly van daai plek af, en soe an. Ôs moet luiste na ienige man wat sy stem lig of dik maak. Ja, djy as vrou moetie saam met anner vroumense staanie, wan hulle vat netou jou man af, of jou vrou for that matter. Djy moet jou seuns hoeg hou en jou meisies afkraak. Vroumense moet hulle meisies lee dat om te praat oo vekragting, molestering of betasting is die grootste sonde oppie aarde. Wannie meisiekinners moet wiet om hulle in te hou, en gedra, wan dis mos alles tante Eva se skuld. Sy’t mossie appel gan afpluk, en oem Adam, het mossie free will gehattie.
Ek mien dis siekerlik nie manne se skuld dat vroumense, maak nou nie saak wat hulle ouderdom is, soes niks behandel wôtie. Of as dit die manne se skuld is, dan is dit mos daai jongens daa buite. Daai mans wat oppie hoeke staan. Dis mos hulle skuld dat daa soe baie gebriekte vroue innie rondte loep. Dis mos daai rowers en vekragters wat innie donker hoekies sit en wag se skuld. Nie die manne wat ôs elke dag mie liewe nie.
Vi wie proebee ôs rêrig flous?
In my eeste jaa innie Kaap toe wôt ek vekrag. Ek was siewe jaa oud. Die man, of jongman, wat my vekrag het, was my nefie se tjommie. My ma het sy ma geken. Ôs familie het sy familie geken. Soes ek opgegroei het, was daa mee as een oom-van-langsan of familievriend wat my betas het. En my hele liewe lank het ek myself blameer vi die goed wat hulle gedoen het. My lyf was te groot, ek moes dit wegstiek, soedat hulle dit nie kon sien nie. Mansmense wat deel gewies het van my elkedagse liewe het die goed gedoen, nie die manne wat op hoeke gesit hettie, of innie donker weggekruip hettie.
Al die vroumense wat ek nou al soe ver ontmoet het in my liewe, mettie vebygan, of dié wat nog steeds in my liewe in is, nientag pesent van hulle, het dieselle pad geloep as wat ek geloep het. Ek wil hie gou stop en sê dat ja, allie manne in my liewe het my nie behandel soes iets wat hulle net kan gebruikie, maa meeste van hulle het. Daai hashtag wat innie rondte in vlieg, #allmenaretrash, wel daa lê ’n storie daa, en ôs kan dittie net soe wegdruk en afskud om te sê dat well allie manne issie vullis issie, wan meeste is.
Courtney Pieters.
Rene-Tracy Roman.
Sinoxolo Mafevuka.
Iyapha Yamile.
Octavia Skippers.
Cleo Skippers.
Stacha Arendse.
Lindokuhle Kota.
Hannah Cornelius.
Som vannie vroumense wie hulle liewens veloor het innie afgelope twie maane, en daa is soe baie meer name wat deurie cracks val. Wat belangrik is hie, is die feit dat soe baie vroumense hulle liewens veloo want die mansmense in hulle liewens warrie nie watte skade hulle doen nie. Die President van Amerika het innie publiek gesê dat vroumense moet misbruik wôt.
’n Paa maande trug het ek in een van my anner artikels geskryf oo hoe die media ennie TV vi ôs vooskryf wat om te doen, hoe om met mekaa te wies ensoevoort. Maa wat het dan gebee met mense se free will? Djy wiet mos wat vekeerd is en wat reg is? Besides dit, ’n mens kan siekerie sê alles die moorde en vekragtings wat nou gebee issie TV se skuld ie! Die goed gebee mos al vir ’n baie lang tyd, nog voorie TV uitgekom het. Die ienigste veskil nou, issie feit dat die goed mos nou mee en mee innie koerante in gesit wôt. Facebook ry mos op sulke goed, en soe reportie Son ennie Voice mos maa net al an, wan die stats lyk goed. Dit gannie rêrig om ’n dialoog te begin oo hoe om die vekragtings en moorde te beëindigie. Soelank dit kan koerante vekoep, en soelank die niewe nuus sites wat oral opspring, kan besoek wôt, gan die stories gerun wôt.
Ek lies ’n berig wat sê dat alles wat nou gebee, die moorde ennie vekragtings, is Apartheid se skuld. Ek moes my woorde kee, wan hoe kry ôs dit reg om wee eens vi Apartheid skuld te gie? Dié kee is dit Apartheid se skuld virrie donkerte wat in mansmense se harte sit? Die berig praat toe van hoe mansmense hulle krag moet trug wen deur te wys hulle is monstes deur vroue en kinners te vekrag en moor. Die berig innie selle stem sê oek dat, wel vekragtings en moord issie rêrig ’n rasstorie nie, maa ...
Is ôs dan rêrig soe niks werd en het ôs rêrig dan geen sê in ôs liewensie, dat Apartheid wee eens moet skuld kry vi twak? En ôs wiet mos amal wat gebee na Apartheid skuld kry, dan is dit wee die wit man se skuld, oubaas en oumiesies se skuld. En die never-ending storie gan an. As ôs rerig vi Apartheid skuld gie vi die moorde en vekragting van vroumense, soe jonk as ses wieke oud en soe oud soes tagtig jaar, dan sê ôs mos rêrig dat dié is maa net hoe dit is. En dat daa niks is wat ôs annie saak kan doenie, dan om te wag totdat ôs mansmense oorie kwaad ennie haat kom wat hulle in hulle harte dra.
Dan is daa rêrig mos niks hoep vi ôsie.
Dan kan al die twie-dae-kêke wat oral op-pop en hulle voo-ouers hulle deure toemaak en dit toe hou. Wan volgens my, as daa moet geblame wôt, is dit hulle skuld. Kêke is mee gewarried oo tiendes dan ienige iets anners. Die herders dra smaart en dik wolbaadjies, maa hulle skape lê kaal geskee oppie strate, dik gesuip, dik getik, sonne ’n stukkie hoep in hulle harte, sonne daai positive gedagte om hulle liewens reg te lei.
Kyk nou net vi Mortimer Saunders. Dié se pa ’n pries, maa wat het dit gebaat? Niks! Ja, hy is ’n kind vannie struggle, maa net soe is ek oek. Ek loepie innie rondte in en vat an vroumense of kinnersie. Maa ’n mens kan siekerlik mossie die kêke skuld gie nie, offie feit dat sy pa ’n pries issie, wan dis mossie hulle skuld dat daa varke onne ôs bly nie. Of hoe?
Van kleins af wôt kinners gelee van wie hulle is en wat hulle kan behaal innie liewe in.
“Djy is ’n man! Mansmense huilie! Djy is stêk en ’n vrou is daa vi jou gebruik.” “Djy is ’n vrou! Vroumense moet kinners grootmaak en kosmaak. En djy moet onnerdanig wies an jou man!”
Kinners wôt gelee oo hoe hulle moet wies innie samelewing in. En as dit lyk soes hulle nie inpassie, dan wôt hulle na die kant toe geskyf. Ek praat nou nie net hie vannie gays ennie lettiesie. Daai is ’n gesprek vir ’n anner dag. Wan om lesbian te wies is mos nog steeds volgens baie die grootste sonde innie wêreld in. Selfs voo die geboorte van ’n kind maak ôs al klaa die pad reg vi hulle. Dis opdrans van daa af vi die kinners wat as normaal beskou wôt, en nog êger vi die kinners wat nie as normaal gesien wôt ie.
Hoe dink ôs rêrig gan dit bieter gan vi ôs amal assie liewe klaa soe begin vi jongmensies? Hoe kan die doodloepsirkel ooit stop as ôssie wil dinge differently doenie? Die pad begin en eindig by ’n mens self, maa wat van allie mense wat om jou is, wat van hulle? Wat van hoe hulle jou menswies hanteer? Wat van hoe die mense om jou jou anspoor om nog slegter of bieter te wies as wat djy klaa is? ’n Mens is mossie ’n eiland ie! Al proebee djy wat. Ek sal wiet. Ek het dit al ’n paa kee geproebee, maa daa issie ’n plek en ’n tyd op die bol waa ’n mens allien of sonne druk kan wiesie. Soe elke pesoon wie daai man Mortimer Saunders raakgeloep het, elke mens wie die liewe met hom en Courtney gedeel het, moettie skuld dra vi wat gebeerit. Nie net hy nie, of nie net Courtney se ma nie.
Ôs amal is al soe gewoond om vinger te wys dat ôs vegiet vannie vier vingers of drie vingers wat trug na ôs toe wys. Dissie swart man se skuld. Nee, issie wit man se skuld. Dan is dittie ma se skuld, offie pa se skuld, offie kinners wattie luister of hoorie se skuld. Dan is dit Apartheid se skuld, en hoe ôs geleer was se skuld. Maa ’n mens kan sieke anvoel wanne ietsie reg is? Djy kannit sieke sien! Ôs maak of ôsie goed sien voo ôsie. Ôs draai ôs oë weg mettie hoep dattie goed sal vedwyn, soedat ôs kan angan mettie liewe. Ôs bid en anbid ’n Got en anner goet, maa vegiet vannie Got binne in elkeen van ôs.
Wie proebee ôs nou rêrig flous?
Wannit lyk soes amal proebee om ’n mussie oorie volgenne pesoon se oë te trek. Zuma loep en deel duisende rande uit voorrie kameras, wan Courtney se liewe betieken niks anners vi hom dan ’n goeie PR-saakie. Die hele Elsies is nou kwaad, en ek gloe stellig baie anner mense, wan hoekom moet dié saak dan nou allienlik geld kry of voogetrek wôt? Wanne daa soe baie-baie anner vroumense en kinners is wat doodgegan het oppie selle way. Wat betieken dit nou vi Zuma om geld uit te haal in een vannie grootste kallid-areas innie Kaap? Niee man, die goed wat hie gebee, is mos rêrigie reggie.
Met alles wat ek nou al klaa gesê het, voel ek nog steeds dat dit op dié neer kom. In die samelewing in, om ’n vrou van kleur te wies is somme baie duur. Innie tyd voo ôs oumas en oupas gebore was, het die goed kla gebee. Mansmense het gemaak en doen wat hulle wil. Maak nou nie saak watte klee hulle vel wassie. Vra maa net vi ouma Sara Baartman of vi ouma Krotoa. Hulle het gedoen en maak soe hulle lus voel met alles en enige iets. Kyk maa net hoe hol geboor is die aarde. Vroumense moes maa net by staan, wan dis hulle plek, hulle moes by staan en wag vi hulle beurt wat nooit gekom hettie. Kinners, well, hulle het maa net oek deur geloep, en kon net hoep dat wanne hulle groot is, dan sal hulle oek ’n kans kry oppie liewe. Dis nog steedsie selle. Tante Eva kry vi alles skuld, maa oem Adam sit innie voohuis met sy een hand in sy broek ennie anner hand onner klein Evatjie se rok.
Dit moet stop! En dis ôs amal se plig om dit te maak stop! Soe as djy ken van ’n oem Adam, of djy sien of hoo van oem Adam ennie goed wat hy doen, niem aksie. Al is dit jou pa of jou man, offie pries, dit maakie saakie. Niem aksie! Kom ôs bou tog net ’n bietere sameliewing. ’n Sameliewing waa dittie net tante Eva se skuld issie maa dat die oem Adams van dié liewe nie bestaanie. Die tyd is nóú om op te staan en om saam te staan.
Op die oudedom van 16 was uh Goodhope fm dj by o’s skool. Hy het met uh mic innie ronte geloep om kinnes te vra wie hulle is en waa’vandaan hulle kom. O’s almal het oppie netbalbane se sementblad gesit. Hy’t voo my kô staan, en hy’t my gevra. “So who are you and where you from? Heelwat op sy nerves. Ek ’it hom boe oo my brille gekyk en stadig gesê: “Ek is Livy. Vannie Rive.”
Bly te kenne!
The post Dis mos tante Eva se skuld innie Bybel, maa wat van oem Adam? appeared first on LitNet.