Vir sy navorsing vir die weeklikse Regsalmanak-rubrieke maak Gustaf Pienaar grotendeels van Juta Law se aanlyn biblioteek gebruik. Hierdie regsbiblioteek is ’n omvangryke naslaanbron van hofsake, wetgewing en ons land se dinamiese grondwetlike ontwikkeling. Juta Law stel hierdie bronne goedgunstiglik tot Gustaf se beskikking vir die skryf van hierdie rubrieke. Vir nadere besonderhede besoek www.jutalaw.co.za.
’n Sekere mnr Van Blerk was (is dalk nog) die eienaar van ’n plaas in Malmesbury se geweste. Op die plaas is daar ’n baie groot hoeveelheid bousand wat gesog is in die boubedryf. Dit spreek vanself dat as die sand eenmaal van die plaas af verwyder is, dit op geen manier aangevul kan word nie en dat die voortdurende verwydering van sand van die plaas af klaarblyklik die waarde daarvan verminder.
Aanvanklik het mnr Van Blerk nie veel inkomste uit die sand verdien nie, maar met prysverhogings en ’n stelselmatige toename in die volume sand wat verkoop is, het hy tussen die jare 1990 en 1993 meer as R670 000 uit sy sandverkope verdien.
Ek gee jou één raaiskoot wie se aandag hierdie winsgewende besigheid getrek het: ons goeie vriend, die Ontvanger van Inkomste (soos die Suid-Afrikaanse Inkomstediens nog maar steeds in die volksmond bekend staan). Mnr Van Blerk het ’n stewige inkomstebelastingaanslag ontvang, maar omdat hy nie met die basis waarop hy belas is, saamgestem het nie, het hy appèl aangeteken na die spesiale inkomstebelastinghof.
Dié hof het in sy guns bevind en beslis dat die inkomste wat hy uit die sandverkope verkry het, afkomstig was van die corpus – die Latyn vir “liggaam” – van die plaas, wat beteken het dat die inkomste van ’n kapitaal-aard was en gevolglik (toe nog) nie belasbaar was nie. (Dit was in die goeie dae toe kapitaalwinsbelasting nog net ’n glinstering in die minister van finansies se oë was.)
Kapitaalwins verskil van inkomste wat uit vrugte van ’n plaas verdien word – “vrugte” in die breë sin van die woord, soos die opbrengs uit ’n skaapboerdery, ’n saaiboerdery, ’n vrugteboerdery en so meer.
Die Ontvanger was egter nie gediend met die uitspraak van die spesiale inkomstebelastinghof nie en het geappelleer na ’n volbank van die Kaapse Provinsiale Afdeling van die hooggeregshof.
Drie ervare regters – Selikowitz, Blignault en Davis – het die saak verhoor. Regter Davis – ’n voormalige professor in die regte – was indertyd die gewilde aanbieder van ’n televisieprogram Future imperfect. Deesdae (2017) is hy die aanbieder van ’n ander gewilde TV-program, Judge for yourself. Hy is ook, by die skryf hiervan, die voorsitter van ’n komitee wat die land se belastingstelsel hersien.
Die einste regter Davis het op 9 Maart 2000 die hof se uitspraak gelewer in mnr Van Blerk se geskil met die Ontvanger.1
Die hof het besondere aandag geskenk aan die bevinding van die spesiale inkomstebelastinghof dat die verwydering van sand van Van Blerk se plaas tot gevolg gehad het dat die waarde daarvan verminder het in verhouding tot die markwaarde van die sand wat verwyder is. Die hof het ook aandag geskenk aan die feit dat Van Blerk nooit self betrokke was by die ontginning van die sand en die verwydering daarvan nie, maar dat hy oor al die jare heen slegs met twee kontrakteurs ooreengekom het om sand van sy plaas te verwyder.
In sy besonder interessante uitspraak beslis regter Davis dat die toets wat die hof moes aanlê om te besluit of die verkope van die sand van ’n kapitaal-aard – dan wel van ’n inkomste-aard – was, nie opgesluit is in die regsaard van die betrokke kommoditeit nie.
Die hof moes dus nie soseer ondersoek instel of die sand wat verkoop is, beskou moes word as vrugte van die plaas nie – in welke geval die inkomste belasbaar sou wees. Ook nie of die sand deel van die corpus van die plaas was nie (in welke geval die opbrengs van die verkope van ’n kapitaal-aard sou wees en toe nog nie belasbaar sou wees nie).
Nee, het regter Davis beslis, die hof moet eerder kyk na die aard van die transaksies wat plaasgevind het en die bedoeling wat mnr Van Blerk gekoester het toe hy die sand begin verkoop het. Met dié toets was dit vir die hof nie moeilik om te beslis nie dat as hy gekyk het na die geskiedenis van die sandverkope oor ’n aantal jare, hy net tot een gevolgtrekking kon kom, en dit is dat sand oor dié tydperk deurlopend op ’n maandelikse basis verkoop is en ’n gereelde inkomste aan die boer verskaf het.
Hierdie transaksie het ál die eienskappe gehad van ’n gewone handelstransaksie. Regter Davis het ook beslis dat toe Van Blerk die plaas aanvanklik gekoop het, hy twee oogmerke daarmee gehad het: om sand te verkoop en om daarop te boer. Hierdie twee aktiwiteite het hy hand aan hand bedryf en daar was dus by die hof geen twyfel nie dat hy sy sand as sy handelsvoorraad beskou het, welke voorraad hy oor ’n lang tydperk – en gereeld teen ’n wins – van die hand gesit het.
Vir almal wat in die belastingreg belangstel en wat soms moeite het om te onderskei tussen wins van ’n kapitaal-aard en ’n gewone handelswins, is hierdie uitspraak van regter Davis van 9 Maart 2000 van besondere betekenis.
1 Commissioner South African Revenue Service v Van Blerk 2000 (2) SA1016 CPD
The post Regsalmanak: Sandverkope – inkomste of kapitaalwins? appeared first on LitNet.