Juist 500 jaar na Utopia van Thomas More komt een utopische thriller uit over Zuid-Afrika

In januari verscheen op LitNet (2017-01-12) het boeiende, rijk gedocumenteerde artikel van Erika Terblanche over de Afrikaanse bestsellerauteur Deon Meyer (1958–). Ik wilde koste wat het kost in de winter een misdaadroman met internationale uitstraling lezen en ik heb me de epub-uitgawe van Koors aangeschaft. Gesidderd heb ik van het begin tot het einde. Eindeloos verrast was ik wanneer ik besefte dat de plot een totaal onvoorspelbare wending krijgt. Agatha Christie en mijn Franstalige landgenoot Georges Simenon kunnen daar niet tegenop. Alleen de in 2015 overleden Zweed Henning Mankell ontwikkelt even spannende plots en heeft een even directe schrijfstijl als Deon Meyer. Het lezen van de bestseller was een revelatie voor mij.

In de marge van het lezen heb ik nog opzoekingen gedaan om het literaire œuvre van Deon Meyer beter te leren kennen. Ik haast me om daarover verslag uit te brengen, want alles komt nu in een stroomversnelling.

Op dit ogenblik is het onvolprezen vertalersduo Karina van Santen en Martine Vosmaer koortsachtig Koors aan het vertalen in het Nederlands. Beide vertalers hebben hun sporen al ruimschoots verdiend met hun excellente, uiterst gevoelige vertalingen van Etienne van Heerdens Klimtol en zijn 30 Nachten in Amsterdam. Het Vogelalfabet van SJ Naudé hebben zij ook voor hun rekening genomen.

Eind mei zal de in Amsterdam gevestigde uitgeverij A.W. Bruna, die de afgelopen vijf jaar de Nederlandse vertaling van vijftien andere romans en kortverhalen van Deon Meyer heeft uitgebracht, Koorts op de markt brengen. Het verschijnen van Koorts zal met tromgeroffel gebeuren. De Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) heeft Koorts uitgeroepen tot het geschenkboek voor de Spannende Boeken Weken 2017, die in Nederland en Vlaanderen lopen van vrijdag 9 t/m zondag 25 juni 2017. In die periode geeft de boekhandel het geschenkboek van Deon Meyer cadeau aan zijn klanten bij besteding van minimaal € 12,50 aan Nederlandstalige boeken. Het boek dat vorig jaar werd uitgekozen als geschenkboek kwam uit in een oplage van 400 000 exemplaren.

Het belooft in Nederland en Vlaanderen een geweldige, lange, hete zomer te worden voor de Afrikaanse literatuur.

De Wereld van Koorts: de Vanderkloofdam, bakermat van Amanzi (foto: Deon Meyer – www.deonmeyer.com)

In Koorts is niets wat het lijkt. Het ijzingwekkende verhaal speelt zich af in de nabije toekomst. De ebola-crisis is nog niet helemaal bedwongen. Een nieuw coronavirus roeit in enkele maanden tijd 95% van de wereldbevolking uit. In Zuid-Afrika veegt het virus vijftig miljoen mensen van de kaart. Twee miljoen overleven er de plaag. Vreemd genoeg, maar Deon Meyers thriller handelt niet over deze apocalyps. Het einde van de wereld vormt slechts de aanleiding om een nieuwe wereld te ontwerpen, een nieuwe samenleving op te bouwen, zoals Thomas More dat juist vijfhonderd jaar geleden deed in zijn Utopia. De koorts heeft verschrikkelijke gevolgen gehad, maar toch is er iets positiefs uit voortgekomen. Zij heeft ons allemaal gelijk gemaakt. Zij heeft ons gedwongen om met een schone lei te beginnen. Meyer slaagt er als geen ander in om het utopisch gedachtegoed te vertalen in een eigen project, dat zich afspeelt in het Zuid-Afrika van de 21^e eeuw. Daarvoor ontwikkelt hij een plot die de lezer doet huiveren van de eerste tot de laatste bladzijde.

Nicolaas Storm kijkt terug naar de woelige jaren toen zijn pa, Willem Storm, een nieuwe samenleving uit de grond stampte aan de Vanderkloofdam. De ganse omgeving is verlaten. Met hun grote Volvo FH12, volgeladen met boeken, blikjes eten, koffie en medicijnen, arriveren Willem en Nico aan de dam na een afgrijselijke rit doorheen het surrealistische landschap. Ze hebben al zware klappen gekregen en zijn nog maar met hun getweeën want Willems vrouw is al ten prooi gevallen aan de koorts. Nico is dertien. Minder dan vijf jaar later zal Willem Storm worden vermoord. Nico wil het verhaal schrijven van wat er na de koorts is gebeurd, zoals hij het zich herinnert, zoals hij het als opgroeiende tiener heeft meegemaakt. Hij wil zijn memoires schrijven over het onderzoek naar de moord op zijn pa.

Willem is een gevoelige, zachte man, begaan met elk aspect van de wereld. Zijn perspectief is altijd breed. Hij is slim, sterk, dapper, menslievend en idealistisch, soms pathetisch en frustrerend. In de nieuw gestichte gemeenschap, “Amanzi” genaamd (wat in het Zoeloe en Xhosa “water” betekent) is hij de enige met een langetermijnvisie. Nico draagt zijn pa op handen. Maar wanneer Willem enkele malen slachtoffer wordt van bruut geweld, vindt Nico dat hij zijn vader in bescherming moet nemen. Vanaf dan is Willem niet langer de onfeilbare, alwetende levensgids, maar een schrale, broze, bange, breekbare, sterfelijke man. Nico raakt hoe langer hoe meer in de ban van de diehard Domingo, die nu instaat voor de verdediging en beveiliging van Amanzi, maar een uiterst bedenkelijk verleden heeft als lid van een gevangenisbende en strijder in Afghanistan. Onder zijn invloed radicaliseert Nico. Hij wordt een soldaat die voor geen kleintje vervaard is, een roofdier dat alle gevaren trotseert, afgetraind tot en met, en de beste schutter van het Special Operations Team.

Willem Storm is aardrijkskundige. Omdat de ligging veel voordelen biedt, beslist hij om naar de Vanderkloofdam op de R48 tussen Colesberg en Kimberley te trekken. Vanderkloof is de beste plek in heel het land. Voor een nieuw begin. Om een nieuwe gemeenschap te stichten met goede mensen. Op fysiologisch vlak is Vanderkloof ideaal. Er is genoeg water. Het klimaat is gematigd. De beschikbare hydro-elektrische kracht kan zoveel energie opwekken dat het in Amanzi aangenaam wordt om leven. Vanderkloof is bovendien een vesting, een natuurlijk fort omwille van de heuvels, de steile rotswanden en de dam. Zoals in een middeleeuwse burcht kunnen aanvallen relatief gemakkelijk worden afgeweerd. De bewoners voelen zich veilig. Langs de Oranjerivier is er geen andere plek te vinden die zoveel veiligheid biedt.

Deze robot gaat wild tekeer maar mist zijn finaliteit nooit. Zo verloopt ook de opbouw van Amanzi: niet met de ploeg, maar met hightech middelen – Tales of Our Time – tentoonstelling onder auspiciën van de Robert HN Ho Family Foundation, Guggenheim, New York (foto: Herman Meulemans)

Van zodra Willem Storm en zijn zoon hun vrachtwagen hebben geparkeerd aan de Vanderkloofdam, start hun project om een nieuwe samenleving op te bouwen. Het is een ambitieus project en Willem grijpt alle kansen aan. “We waren tot zoveel in staat en we hebben zoveel verloren,” zo zegt hij, “het komt er nu op aan om opnieuw te beginnen en een samenleving te doen werken die rechtvaardigheid, wijsheid, gematigdheid en moed heeft.” Willem munt uit in social engineering. Hij weet de radertjes op elkaar af te stemmen en de complexiteit van de menselijke verhoudingen te beheersen. Hij schrijft het pamflet om goede mensen aan te trekken. Eén van de eerste nieuwkomers is Hennie Flaai, die het pamflet met zijn Cessna 172 dropt. Beryl Fortuin sluit zich bij hen aan met de zestien weeskinderen, zwarte, bruine en witte, waarmee ze ronddoolt. De mensen stromen mondjesmaat toe. Het duurt niet lang vooraleer er ruzies ontstaan over huisvesting, voedsel, brandstof en zovele andere schaarse goederen. De bewoners struikelen voortdurend op het pad van de vooruitgang. De zoektocht naar geschikte leiders begint. De onverwachte koude, de bedreigingen van buitenaf en vooral de bloedige oorlog met de KTM-terroristen brengen Amanzi op de rand van de afgrond. Op het ogenblik dat al deze crisissen samenkomen, vindt er een staatsgreep plaats en trekken 2300 van de 5000 inwoners van Amanzi naar New Jerusalem aan de Gariepdam, 150 km verderop. Zij volgen de fundamentalistisch ingestelde pastoor Nkosi Sebego. Al sedert de stichting van Amanzi ijvert hij voor een samenleving waar de touwtjes meer in handen zijn van God. Willem Storm en Domingo worden doodgeschoten. Zoon Nico is er vast van overtuigd dat pastoor Nkosi de moordenaar is. Dan gebeurt het onvoorspelbare. Het Grote Geheim wordt onthuld in één korte zin. De geschiedenis van Amanzi krijgt een totaal andere wending. Zij krijgt een voorlopig eindpunt in de Duncan-dok van de haven van Kaapstad, waar het zicht op de Tafelberg zo mooi is, waar de vraag naar een betere wereld nog actueler is dan wanneer Willem Storm Amanzi stichtte aan de Vanderkloofdam.

De huiveringwekkende plots van de Zweedse auteur Henning Mankell doen denken aan die van Deon Meyer in Koorts. De wending die het verhaal neemt is totaal onverwacht. Henning Mankell vond de helft van het jaar rust in Mozambique, waar hij het Teatro Avenida stichtte. Met zijn draaiboeken beweegt Deon Meyer zich duidelijk ook in de richting van het theater (foto: Herman Meulemans)

Koorts voert de lezer naar het oog van de orkaan, de moord op Willem Storm. De roman bestaat uit niet minder dan honderdtwintig hoofdstukjes, waarvan sommige de lezer tomeloos opjagen, andere de tijd plots doen stilstaan. In het ene suizen de kogels letterlijk in het rond en kent de actie geen grenzen. In het andere volgt een intimistisch portret van de personages die het verschil uitmaken in Amanzi. Deze afwisseling van tempo maakt de roman enorm meeslepend. Het is onmogelijk om de turf van 535 bladzijden in één adem uit te lezen, maar op het einde van elk hoofdstuk gebeurt er altijd wel iets verrassends wat je doet beslissen om verder te lezen. Maar er is meer. Er zijn beelden die je blijven achtervolgen. Koorts zal altijd verbonden blijven met de Grote Dieselexpeditie van Hennie Flaai en Nico, en met de beestige hardlooptest van 60 km waarbij Sofia Bergman Nico een hak zet. Ook de omvorming van de Mimosa Mall in Bloemfontein tot belegerde burcht waar meer dan duizend vluchtelingen bang de nacht doorbrengen, is een beeld dat ik niet vlug zal vergeten.

Met Koorts zet Deon Meyer bakens uit voor een nieuw literair genre. Koorts is een misdaadroman want er wordt serieus in gemoord. Koorts is een thriller want de plot is extreem spannend en loopt totaal anders af dan verwacht. Maar de roman heeft nog een andere kwaliteit die hem optilt tot gangmaker van een nieuw genre. Koorts is een toekomstroman, een roman over de toekomst van Zuid-Afrika, nu de hoop op een betere samenleving dringend moet worden omgezet in de praktijk. Amanzi aan de Vanderkloofdam is de belichaming van zulke betere toekomst. Deon Meyer reikt ons de blauwdruk aan voor zijn Utopia. Willem Storm strijdt tegen radicalisme en de teloorgang van de aarde, maar hij bekoopt zijn droom met zijn leven.

The post Juist 500 jaar na Utopia van Thomas More komt een utopische thriller uit over Zuid-Afrika appeared first on LitNet.