Erelidmaatskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns is die hoogste toekenning van die SA Akademie. Die Akademieraad kan ’n persoon tot erelid van die Akademie verkies ter erkenning van buitengewone dienste aan Suid-Afrika, aan die Afrikaanse taal, of aan die Akademie in die besonder.
Erelidmaatskap is vanjaar postuum aan Adam Small toegeken as erkenning vir sy bydrae tot die Afrikaanse taal. Die huldigingswoord is opgestel deur Steward van Wyk en Wessel Pienaar. Rosalie Small het dit in ontvangs geneem.
In die vers “Aan my skrywersvriende” uit Klawerjas – die bundel waarmee Adam Small sy terugkeer na die openbare lewe aangekondig het na meer as ’n dekade van stilte – kom die volgende reëls voor:
En ek steek by die begin van hierdie laaste
of voorlaaste reis my mooiste kers op
vir my vriende en hoop die vlam brand
lank genoeg om my die tyd te gun wat ek
nodig nog sal hê om enkele groot dinge
in my leser se skoot te lê.
Die geleentheid vanaand is ’n bevestiging dat Small ’n groot literêre skat nalaat en dat sy bydrae tot ons denk- en leefwêreld besonder ruim en verwikkeld was.
In sy eerste werk, waaronder Verse van die liefde (1957) en Klein simbool (1958), is daar ’n ruimheid van gees wat gekenmerk word deur sy onwrikbare geloof in die helende krag van die liefde, in eenvoud en mensliewendheid. Hierop volg Die eerste steen? (1961), ’n essay waarin hy die verwydering wat apartheid tussen wit en bruin teweegbring, betreur en op die wyse van Van Wyk Louw se “oop gesprek” ’n diskoers begin met Afrikaners oor die stompsinnigheid van apartheid.
Uit hierdie vroeë werk kom daar die volgende vers wat sprekend van sy ingesteldheid is:
en ons moet hoër as verbittering gaan, my kind, my kind;
ons moet ons dade elkeen net met liefde bind!
Small se gerigtheid op vergifnis, versoening en nasiebou word treffend verwoord in sy bekende omdigting van 1 Korintiërs 13:
Uit vers 1: Al sou hierdie land myne wees, en al sy rykdom, maar die liefde
ontbreek my, dan is hierdie land myne net met sy armoede ...Uit vers 13: As daar nou swart en bruin en wit bly, is die grootste hiervan vir my
die liefde.
Kitaar my kruis en Sê Sjibbolet verseël Small se digterskap. Hy gee in roerende verse ’n meelewende kyk in die lewens van die bruin Kaapse werkersklasmense: hulle stryd teen rassediskriminasie en verontregting; die hartseer van gedwonge verskuiwing en die aanslag op intieme en persoonlike verhoudings.
Hy wys ook sy knap beheersing van humor, ironie en satire om gesagsfigure te hekel; deurgaans skaar die digter-spreker hom aan die kant van die “eenvoudiges wat dink en ook mag praat”, die ware “poets wat in die straat in loep en die gladde bek verkoep”.
Die uitstaande element van Small se digterlike nalatenskap is die wyse waarop hy Kaaps, in sy woorde “die taal van die kitaar”, as literêre medium ontgin het. Die Akademie-erelid Jakes Gerwel het Small krediet gegee as die persoon wat die naam gemunt het en teenswoordig word hy geloof vir sy rol in ons eietydse waardering van al die variëteite van Afrikaans en die sprekers daarvan. Hierdie digterskap word afgesluit met die bundel Klawerjas, waarin hy hulde bring aan vriende en gespreksgenote, oor sy eie verganklikheid en naderende dood peins, en die liefde vir sy vrou Rosalie besing.
In die eerste aflewering van die rubriek “Counterpoint” wat tweeweekliks in die Cape Times verskyn het, noem Small dat skryfwerk vir hom daarop ingestel moet wees om hulde aan die menswaardigheid van alledaagse tipes te bring. Dit is die deurlopende tema in sy drama-oeuvre: in Kanna hy kô hystoe (1965), waarin Makiet-hulle stry teen die mensonterende stelsel en sy op haar welfare-geldjies vir Kanna opleiding gee sodat hy ’n beter lewe eendag kan hê; In Joanie Galant-hulle (1978), waarin Joanie vir haar kind Maggie ’n decent funeral wil gee, Map Jacobs wat die slagoffer van werkreservering is, in die bendekultuur verval om te oorleef en sy tragiese soeke na identiteit. Met die verskyning van Goree in teksvorm sou Small op hartroerende wyse die insident voorlees waarin die ma-figuur op vernederende wyse aangesê word om na die agterdeur te gaan.
Kanna hy kô hystoe word tereg as ’n hoogtepunt in die Afrikaanse literatuur beskou en geloof vir die verwikkelde polities-maatskaplike problematiek en die vernuwende elemente op tegniese vlak. Toe die Akademie in 2012 die Hertzog-prys vir Drama aan Small toeken, was dit dan ook gepaste erkenning vir sy bydrae om die Afrikaanse drama te vernuwe en dit in die moderne era te plaas.
In ’n roerende huldeblyk sê sy vriend en mede-Sestiger Abraham de Vries die volgende: “Adam se sagte stem het stil geword. Maar die stemme van die Makiets, die Kieties, die Pangs, die Joanies, die Maps, dié uit Distrik Ses, yt Windermere, yt Cook se bos ... die wat op ’n Moses wag vir verlossing uit ’n slawehuis, die heel armstes onder ons, hulle stemme sal nooit weer stil gemaak kán word nie. Nie so lank Adam se poësie gelees word nie, nie so lank as wat sy dramas op die planke kom nie.”
Dames en here, ʼn grote het aangestap, maar hy is nie weg nie. Die profetiese krag van Small se werk, soos versinnebeeld in Kanna hy kô hystoe, kom juis nou – ʼn halwe eeu na die verskyning daarvan – tot vergestalting met die bymekaarkom en meer “hyslike” saamwees van die Kannas van die Afrikaanssprekende gemeenskap. Hierdie gesprekke is tans aan die gang. Daarom oorhandig ek nou hierdie koker waarin die erelidmaatskapsertifikaat is, nie aan professor Small se weduwee, doktor Rosalie Small nie, maar aan sy eggenote Rosalie Small. Met die toekenning van erelidmaatskap aan Adam Small word sy bydrae om stem aan die stemloses te gee, om Afrikaanse mense bymekaar uit te bring, verewig.
The post Huldigingswoord: Erelidmaatskap van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns aan Adam Small appeared first on LitNet.