Menán van Heerden is deur Hoërskool Stellenbosch gevra om ’n geskiedkundige tydlyn oor Afrikaans (© LitNet) saam te stel.
Afrikaans-onderwyser Sandra Norval het ’n muurkunsprojek vir haar klaskamer oor Afrikaans ontwerp.
Die uniekheid, kreatiwiteit en viering van ons taal is die fokus.
Die tydlyn oor Afrikaans, te vinde heel onder aan die grafika van die muurkuns, fokus op die teikengehoor, naamlik hoërskoolleerders.
Gebruik gerus as gids in die klaskamer!
Die voltooide produk (Foto: verskaf)
Grafika: verskaf
Onderstaande tydlyn is ’n uitgebreide weergawe van die muurkunstydlyn.
Afrikaans het ’n baie ryk en grootse geskiedenis wat omstreeks 1595 begin. Die fokus van hierdie tydlyn is spesifiek die gebruik van Afrikaans op skool en universiteit.
Daar word ook gefokus op die eerste Afrikaanse proefskrifte, terminologiese woordeboeke, beroepswoordeboeke, woordelyste, handboeke, skoolatlasse, ensiklopedieë, en so meer.
Afrikaans op iTunes, in rymklets, film, televisie, asook geskiedenis mbt Stellenbosch – met verwysing na Hoërskool Stellenbosch natuurlik! – word onder andere ook uitgelig.
Foto: verskaf
Foto: verskaf
Foto: verskaf
Foto: verskaf
Afrikaans: ’n Tydlyn vir skole:
Afrikaans as voertaal in skole
1815–1840’s
Die godsdienstige skole van die Kaapse Moslem-gemeenskap het Afrikaans as onderrigmedium in die 19de eeu gebruik. Die Moslem Theological School, ’n gewese Moesliemskool in Kaapstad, was die eerste skool in Suid-Afrika wat Afrikaans as voertaal gebruik het.
Teen 1815 het Afrikaans vir Maleis as die onderrigtaal in Moslemskole (madrassas) in Kaapstad vervang, en teen die 1840’s was Arabiese Afrikaans in hierdie skole goed gevestig as onderrigmedium. Skryfoefeninge is in Kaapse Afrikaans gedoen, maar met die Arabiese alfabet.
Die eerste onderwyskollege
1838
Op Suid-Afrika se oudste sendingstasie, Genadendal, is die eerste onderwyskollege gestig. Die Opleidingskool Genadendal het groot finansiële steun van die owerheid geweier tydens die 1860’s, omdat een van die voorwaardes was om Engels as onderrigmedium te gebruik.
Die vroegste gepubliseerde Afrikaanse woordelys
1844
Die vroegste gepubliseerde Afrikaanse woordelys is deur ’n Nederlander, ANE Changuion, opgestel, getiteld "Proeve van Kaapsch taaleigen". Die uniekheid van vroeë 19de-eeuse Kaaps-Hollands word hierin weerspieël, byvoorbeeld die woorde biltong, boeta, kombuis, mos en sies!
Afrikaans word op Genadendal gepubliseer
1859
Die Morawiese Sendinggenootskap se drukpers op Genadendal het ook die Christelike maandblad De Bode publiseer. Plaaslike en internasionale nuusberigte is in ’n vroeë vorm van Afrikaans geskryf.
Een van die eerste Afrikaanse kinderboeke
1873
CP Hoogenhout het een van die eerste Afrikaanse kinderboeke geskryf: Die geskiedenis van Josef voor Afrikaanse kinders en huissouwens [huishoudings], in hulle eige taal geskrywe deur een vrind.
Die eerste historiese roman in Afrikaans
1898
SJ du Toit se Di Koningin van Skeba word gepubliseer.
Bevordering van Afrikaans as hoëfunksietaal
1909
Die Zuid-Afrikaanse Akademie voor Taal, Letteren en Kunst word gestig.
Eerste Afrikaanse proefskrif in teologie
1910
Die eerste Afrikaanse proefskrif in die teologie word ingedien deur Willem Steenkamp aan die Vrije Universiteit Amsterdam.
Die "Groot Woordeboek"
1911
Die eerste redakteur van die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT), JJ Smith, begin aan hierdie gesaghebbende woordeboek werk.
- Mederedakteur by die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT), Gerda Odendaal, het in haar LitNet Akademies-artikel (Geesteswetenskappe) "Die rol van die Universiteit Stellenbosch se Departement Afrikaans en Nederlands in die ontwikkeling van die Afrikaanse leksikografie deur sy betrokkenheid by die Woordeboek van die Afrikaanse Taal" ondersoek.
Die eerste Afrikaanse Kinderbybel
1912
Die eerste Afrikaanse Kinderbybel verskyn.
Afrikaans op laerskool
1914
Afrikaans word in die Kaap, die Vrystaat en die ou Transvaal as laerskooltaal erken.
Afrikaans op Universiteit Stellenbosch (US)
1915
By die Universiteit Stellenbosch word Nederlands – nie Engels nie – reeds gebruik om onderwysers op te lei. Elf uit 32 dosente aan US het Afrikaans of Nederlands as voertaal gebruik om te doseer.
Hoe spel ek in Afrikaans?
1917
Die eerste Afrikaanse woordelys en spelreëls (AWS) word gepubliseer.
Die vroeë "Die Stem"
1918
Die Afrikaanse skrywer CJ Langenhoven skryf die eerste drie verse van "Die Stem van Suid-Afrika".
Die eerste professor in Afrikaans
1918
DF Malherbe word as die eerste professor in Afrikaans aangestel.
Afrikaans op universiteit
1919
Afrikaans as doseertaal word in meer as die helfte van die lesings by US gebruik.
- Lees meer oor die US-taaldebat hier.
Afrikaans as skooltaal
1919
Afrikaans word as skoolvak asook voertaal tot by graad 12 gewettig.
- Laai gratis vraestelle en memorandums op LitNet hier af.
Afrikaanse toneelgeselskappe
1920
’n Groep US-studente was die voorgangers van beroepstoneelgeselskappe. Hulle het na 24 dorpe gereis om Die hoop van Suid-Afrika en Die vrou van Suid-Afrika van Langenhoven op te voer, wat hulle 42 keer gedoen het.
’n Koerant in ons taal
3 Januarie 1922
Die Burger se eerste hoofartikel in Afrikaans was getiteld "Ons eie", met verwysing na ’n blad in die Afrikaanse taal vir Afrikaanse mense.
Afrikaanse skoolatlas
1922
Die handboek Eerste Afrikaanse skoolatlas verskyn. Dit word oor die volgende 40 jaar vir Afrikaanse skole hersien.
Eerste Afrikaanse proefskrif in die geneeskunde
1923
Petronella van Heerden, die eerste vroulike dokter in Suid-Afrika, het aan die Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam die eerste Afrikaanse proefskrif in die geneeskunde ingedien.
Luister Afrikaans op die radio
18 Desember 1923
Afrikaans word vir die eerste keer op ’n openbare uitsaaidiens gehoor.
Afrikaanse handboeke
1925
Baie Afrikaanse skoolhandboeke is reeds teen 1925 publiseer. Skoolboeke vir vakke soos Afrikaanse lees en taal, snelskrif, meetkunde, algebra, liggaamsopvoeding, boerdery, geskiedenis, huishoudkunde en kunsnywerheid was beskikbaar.
Afrikaans en die staat
1925
Afrikaans word ’n amptelike taal.
Organisasie vir taal en kultuur
1930
Die Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging (ATKV) word in Kaapstad deur 12 mense gestig. Vandag het die ATKV 70 000 hooflede en 30 kultuurprojekte per jaar.
Beroepswoordelyste in Afrikaans
1930’s
Woordelyste vir beroepe soos die regswese, die verpleegberoep en die motorbedryf word gepubliseer.
Die eerste Afrikaanse klankrolprent
1931
Die eerste Afrikaanse klankrolprent was die film Moedertjie.
- Wat was die heel eerste Afrikaanse film? Lees hier.
Die eerste Afrikaanse hofuitspraak
1932
Regter FW (Willie) Beyers het op 27 Oktober 1932 ’n appèlhofuitspraak in Afrikaans gelewer.
Die Bybel in Afrikaans
Vanaf Mei 1933
Die Afrikaanse Bybelvertaling word gepubliseer, versprei en verkoop. Teen Desember word 1 000 Bybels per dag verkoop.
Afrikaanse Kinderensiklopedie
1943
Die eerste deel van die Afrikaanse Kinderensiklopedie verskyn.
Die laaste vaknaam word verafrikaans
1946
By US word "accountancy" na "rekeningwetenskap" verander ‒ die laaste vak wat sogenaamd verafrikaans is.
Afrikaans vs Engelse dagblaaie
1950
Die Vrystaatse Die Volksblad is die eerste Afrikaanse dagblad wat die sirkulasiesyfer van ’n Engelse streeksmededinger verbysteek.
Afrikaanse radio
1950’s
Die eerste Afrikaanse radiosepie, Liefdeslied, word deur Springbok Radio, Suider-Afrika se gewildste radiostasie, uitgesaai.
AfriKaaps in die letterkunde
1960’s
Die digter Adam Small publiseer sy werk vanaf die 1960’s ook in Kaapse Afrikaans.
Afrikaanse protesteater
1970’s
Adam Small se Kanna hy kô hystoe (1965) is in die 1970’s in swart en wit gemeenskappe opgevoer.
’n Monument vir ons taal
10 Oktober 1975
Die Afrikaanse Taalmonument word ingewy. Verskillende gedeeltes van hierdie monument simboliseer die verskillende tale wat Afrikaans gevorm het: Europese tale (byvoorbeeld Nederlands, Engels en Portugees), Khoi- en ander Afrika-tale (soos Xhosa) en tale uit Indonesië (hoofsaaklik Maleis).
Die snelstygende boog stel die voortdurende groei van Afrikaans voor.
- Luister hier na ’n podsending oor die Afrikaanse Taalmuseum en -monument (ATM) se Arabiese Afrikaans-kompetisie (2020).
Televisie in Afrikaans
5 Januarie 1976
Suid-Afrika se eerste landwye uitsending vind ook in Afrikaans plaas.
Afrikaanse rock
1989
4 April: Voëlvry, ’n Afrikaanse sosiopolitieke rockbeweging, begin in die klub Countdown in Breëstraat in Johannesburg.
Eerste Afrikaanse hip-hop-lied
1990
Die eerste Afrikaanse hip-hop-lied wat opgeneem is, is "Dallah Flet" deur Prophets of Da City. Our world (1990) (waarop "Dallah Flet" verskyn) is Suid-Afrika se eerste hip-hop-album.
Afrikaanse terminologiese woordeboeke
1991
Teen die begin 1990’s is ongeveer 250 terminologiese woordeboeke vir onder andere die volgende vakgebiede uitgegee: die brandweer, teater, fisika, liggaamlike opvoeding, kuns, rekenaars, spyskaarte, rugby, sterrekunde, skoenlappers, kragontwikkeling en finansies.
Een van elf amptelike tale
November 1993
Daar word besluit dat die nuwe demokrasie 11 amptelike tale sal hê, Afrikaans inkluis.
Mandela en Afrikaans
24 Mei 1994
Oudpresident Nelson Mandela se eerste toespraak in die parlement het ook Afrikaans ingesluit. Mandela het ook die bekende Afrikaanse digter Ingrid Jonker se gedig "Die kind" voorgelees.
Eerste Afrikaanse kunstefees
1999
25‒31 Maart: Die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (Oudtshoorn) word die eerste keer aangebied. Dié fees was die eerste nasionale Afrikaanse kunstefees.
Afrikaanse televisiekanaal
15 November: ’n Volwaardige Afrikaanse kanaal word begin.
Afrikaans eerste op iTunes (Suid-Afrika)
2019
Teen 23 Februarie: Die alternatiewe Afrikaanse rockgroep Spoegwolf se album Koma is eerste op Apple Music se top 10-albumtrefferlys. Spoegwolf is die Afrikaanse groep wat eerste die beste verkoop op iTunes in Suid-Afrika.
2021
Eerste AfriKaaps-woordeboek
26 Julie: Die Drietalige woordeboek van Kaaps- (DWK-) projek, wat die eerste woordeboek van AfriKaaps gaan ontwikkel, word bekendgestel. Die DWK-projek word gelei deur die Centre for Multilingualism and Diversities Research (CMDR) aan die Universiteit van die Wes-Kaap en die nieregeringsorganisasie Heal the Hood Project.
24 September, Erfenisdag: President Cyril Ramaphosa benadruk in sy Erfenisdag-toespraak die eerste AfriKaaps-woordeboek as ’n "groot mylpaal".
Afrikaans en literatuur vier!
Julie: Die top vier fiksietitels in Suid-Afrika is Afrikaans.
Afrikaans as onderrigtaal word ingesluit (Unisa)
22 September: Die Konstitusionele Hof bevind dat die Universiteit van Suid-Afrika (Unisa) se 2016-taalbeleid, wat Afrikaans as onderrigtaal uitsluit, ongrondwetlik is.
Word Afrikaans as ’n inheemse taal beskou?
28 Oktober: President Cyril Ramaphosa erken dat Afrikaans in Suid-Afrika ontstaan het. Afrikaans word tans as "nie-inheems" in die nuutste weergawe van die taalbeleidsraamwerk vir openbare hoëronderwysinstellings beskou.
Die eerste Moslem-film in Afrikaans
November: Die bekroonde AfriKaapse film Barakat (regisseur: Amy Jephta), die eerste Moslem-film in Afrikaans, is Suid-Afrika se amptelike inskrywing vir Beste Internasionale Film by die 94ste Oscars® in 2022. Amy Jephta sal die vierde vroulike regisseur wees wie se film in aanmerking kom vir die Oscars deur Suid-Afrika, en die eerste vrou van kleur.
Die eerste Afrikaanse group chat-komedie
13–19 Desember: Die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) bied ’n familiekomedie, naamlik Koeël deur die kerk, aanlyn aan. Hierdie familietrouedrama gebruik die konsep van ’n familiegeselsgroep op ’n selfoon. Memes, emoji’s, stemnotas, video’s, en so meer, word ook gebruik.
Erkennings:
- Sandra Norval, die skepper en ontwerper van die muurkunsprojek, bedank argitek Sam Pellissier, hoof van die projek.
- Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) het foto’s van ou Klein Karoo Nasionale Kunstefees- (KKNK-) plakkate verskaf.
- Aardklop en Toyota SU Woordfees het ook ou feesplakkate voorsien.
- Afrikaans.com het vir Sandra met navorsing oor ou en nuwe Afrikaanse woorde gehelp.
Interessante feite oor Afrikaans:
Afrikaans is die derde mees gesproke taal in Suid-Afrika (Engels is vierde).
Die rymkletser Jitsvinger het die term "AfriKaaps" gemunt.
Afrikaans is die enigste Germaanse taal wat in Arabiese skrif getranskribeer is.
Die wortel van die taalnaam Afrikaans is "Afrikaan", wat "inheemse bewoner van Afrika" beteken. Dié benaming van die Afrikaanse taal verwys na die taal se ontwikkeling op die Afrika-kontinent as ’n taal uit eie reg.
’n Groep oorwegend Noord-Kaapse Afrikaanse boere (ongeveer 650) het hulleself ná die Suid-Afrikaanse Oorlog aan die begin van die 20ste eeu in Argentinië gaan vestig. Hulle wou nie deur die Britte regeer word nie.
Lees op Voertaal, LitNet se susterwebtuiste, nog lekker kitsfeite oor Afrikaans:
> Afrikaans se komvandaan: 12 verrassende feite
> Lekker Afrikaanse woordeskat: kanalla, poenankies, nxa!
Bronne:
- Ons gaan ’n taal maak (JC Steyn, Kraal Uitgewers, 2014)
The post Afrikaans: ’n Tydlyn vir skole appeared first on LitNet.