↧
Seer
↧
In ’n oogwink
Foto: Canva.com
In ’n oogwink
Die lewe is net ’n oogknip lank,
verplasing van tyd soos ’n eggo se klank.
Dit begin onskuldig in die oë van ’n kind,
maar die rose en dorings wat die lewenspad vind
laat dit eindig in kykers van wysheid, of vermink.
Die siel agter die oë gee die lewe sy kleur,
in vriendskappe en ondervindings getrou gereflekteer.
Gefokus, gemik deur ’n teleskoop op ’n punt,
kan die seile skielik draai teen die aanslag van die wind
en ’n lewensboot sonder anker vinnig begin sink.
Benut elke oomblik, werk, speel en leer –
niemand weet wat volgende op
die lewensreis gaan gebeur.
Die lewe is tyd oor ’n kort afstand gestrek,
in sekondes gemeet, in ’n oogwink verstrek.
The post In ’n oogwink appeared first on LitNet.
↧
↧
As Kleinmond brand
Foto: verskaf
As Kleinmond brand
My venster vertel die as-tot-as-verhaal
van grawers, kruipers, lopers, springers, vlieërs
wat hom ongereël so gereeld herhaal.
Skaars twee dae t’rug
van Jean’s Hill tot Swartrivier
se donkerkoel fynbosbrug
staan vars suikerkanlote
verby Drie Susters en Hanneshoek
bruingroen, blomparaat, opgeskote.
Ek verwonder my nog oor die mooi
van eindelose groen, spatsels geel
klossies parmantig’ sewejaartjierooi
toe stil, dreigend, doelgerig
ligte kwashale van wit-blou
wegskuif voor my gesig
plek te maak vir rooitandgeeltongvuur
wat met onversadigbare aptyt
reageer op sy allesverterende natuur.
Vuur jaag sy vreetlus te bevredig
vir langbeen tienergroen suikerkan
enkel onmagtig hulself te verdedig
om met kil knetterkraak te kou en herkou,
’n helse komeet met asemrowende rookstert,
als wat hardloop, kruip, wegkruip ... of nog wou.
In sy vreetspoor lê aswit splinterloof
staan spookagtig vaal plant- en dieregraat
naak, bloedrooiblosend van kleed beroof.
Zombiestram en stom loop inwoners, bykommers heeldag
die dreunende woer-woer-spoor van helikopter agterna
te aanskou sy Kaapse draai, sy potente watervrag.
Toenemend angsbevange, nuusgedrewe selfoonskare
vryskutvang klik-klik-klik die oergeveg
bloed brandend in hul bruisende TikTok-are.
Met een magtige skep uit die gholfbaan se waterbak
word water en waterblom, visse, ’n padda of twee
metronomies-presies ontplooi op rooistompies, ’n dak.
Vuur en vlieënier blyk daarvan ewe bewus
dat lug-tot-grond ’kopterwaterbom
vuur alleen bedags effektief kan blus.
Vuur veg, vlug, veg terug
val plat, staan op, hap en sluk
’n heethonger hond met gebreekte rug.
Dan, skielik, is sy byt stomp, sy tong pap
wyl rillings sporadies oor sy lyf hom noop
nog een maal, geeltandgulsig te hap.
Deur my wyehoek-grootoog-bergfrontlens
lê Perdeberg nou bloots, half ontdier, ontplant
maar met nuwe reën gou-gou heel blinkpens.
- Met waardering teenoor elke vuurvegter op die grond of in die lug. Mag ons ter wille van wie die veld doelmatig gebrand word om natuurlike veldbrande weg te hou van ons, die eintlike indringers, reageer deur nooit weer die veld as ons deksellose, bodemlose vullisdrom te hanteer nie.
The post As Kleinmond brand appeared first on LitNet.
↧
Skoleseminaar: Die Wysigingswetsontwerp op Basiese Onderwys
Danie van Wyk: foto verskaf
........
Die implikasie vir Afrikaanse skole van die staat se voorstelle om skoolbeheerliggame hulle mag te ontneem om self die taal- en toegangsbeleid van hulle betrokke skole te bepaal, sal verreikende gevolge vir Afrikaanse skole en Afrikaanse gemeenskappe hê, sê Danie van Wyk, uitvoerende voorsitter van DAK Netwerk.
.........
Die implikasie vir Afrikaanse skole van die staat se voorstelle om skoolbeheerliggame hulle mag te ontneem om self die taal- en toegangsbeleid van hulle betrokke skole te bepaal, sal verreikende gevolge vir Afrikaanse skole en Afrikaanse gemeenskappe hê, sê Danie van Wyk, uitvoerende voorsitter van DAK Netwerk.
Die Departement van Basiese Onderwys se voorgenome beleid om dié mag in die hande van provinsiale regerings te plaas gaan die magte van skoolbeheerrade verder erodeer. Afrikaans gaan verder onder druk verkeer as die beleid eensydig van die kant van die staat verander sal word. Dit is verder duidelik dat hierdie voorgestelde besluit van die staat ideologies gedrewe is. Die wysigings het dit ten doel om die regering se mag uit te brei. ’n Aspek wat in gedagte gehou moet word, is dat daar nie staatskole in Suid-Afrika is nie, maar wel openbare skole. In openbare skole is die bedoeling dat gemeenskappe, en veral ouers, verantwoordelikheid vir hul skole moet aanvaar. Dit word so in die Suid-Afrikaanse Skolewet omskryf.
..........
Die wysigings het dit ten doel om die regering se mag uit te brei. ’n Aspek wat in gedagte gehou moet word, is dat daar nie staatskole in Suid-Afrika is nie, maar wel openbare skole. In openbare skole is die bedoeling dat gemeenskappe, en veral ouers, verantwoordelikheid vir hul skole moet aanvaar. Dit word so in die Suid-Afrikaanse Skolewet omskryf.
............
Alle skole is openbare of onafhanklike skole. Die verskil tussen ’n staatskool en ’n openbare skool is dat eersgenoemde aan die staat behoort soos in die geval van China, Viëtnam en Kuba, asook ander kommunistiese state. Gedurende die bewind van die apartheidstaat was daar ook voorgeskryf aan skole hoe hulle moes onderrig en geadministreer moes word in terme van die Christelike Nasionale Onderwys-beleid. Die skole was dus staatskole.
’n Openbare skool word tans deur sy beheerliggaam beheer. Die primêre rol en funksie van ’n skoolbeerliggaam is om:
- sy statutêre plig na te kom en in die belang van die skool op te tree
- die skool, opvoeders en leerders se volle potensiaal te ontsluit
- uiteindelik ’n verskil in Suid-Afrika te maak.
Kragtens artikel 15 van die Skolewet is openbare skole regspersone. Dit beteken dus dat alle openbare skole losgemaak is van staatsadministrasie. Die skool behoort nie aan die staat nie, en word ook nie deur die staat beheer nie. Die Skolewet bepaal in artikel 16 dat die beheer van alle openbare skole in beheerliggame gesetel is. Om daarom na skole in Suid-Afrika te verwys as “staat- of regeringskole” is ’n gruwelike miskenning van die besondere aard van openbare skole in die land. Dit is ook die gruwelike miskenning van die regte van almal wat by openbare skole betrokke is.
.........
Kragtens artikel 15 van die Skolewet is openbare skole regspersone. Dit beteken dus dat alle openbare skole losgemaak is van staatsadministrasie. Die skool behoort nie aan die staat nie, en word ook nie deur die staat beheer nie.
..........
Die drie artikels waarin die staat beheer wil oorneem ten opsigte van skoolbeheerliggame se magte, is:
- Artikel 5, wat provinsiale onderwyshoofde die “finale gesag” gee oor ’n skool se toelatingsbeleid.
- Artikel 6, wat die provinsiale onderwyshoofde die “finale gesag” gee oor ’n skool se taalbeleid, met hierdie hoofde wat spesifiek verplig word om toe te sien dat die taalbeleid “die breër gemeenskap” dien.
- Artikel 13, wat aan LUR’e verantwoordelik vir onderwys die mag gee om skole te laat saamsmelt en die nuwe naam van die saamgestelde skool te bepaal.
Hierdie veranderings kan gesien word as ’n finale poging van die staat om onderwys finaal onder hul beheer te plaas. Op hierdie wyse sal beheer oor skole gesentraliseer wees en die mag wegneem uit die hande van gemeenskappe en ouers wat weet wat die beste vir hul kinders sal wees.
Jaco Deacon, adjunk- uitvoerende hoof van Fedsas, noem tereg dat die oorspronklike witskrif bepaal het dat ouers of voogde die primêre verantwoordelikheid vir die onderwys van hul kinders het, en dat die sentralisering van onderwys nie die oplossing gaan wees nie. Eienaarskap moet te alle tye in die gemeenskap gesetel wees.
Toelatingsbeleid van die skool
Tans word die toelatingsbeleid van ’n skool bepaal deur wetgewing sowel as deur regulasies wat volgens daardie wetgewing uitgevaardig is. Die toepaslike nasionale wetgewing en regulasies is soos volg:
Die Skolewet
Artikel 5 van die Skolewet handel oor die toelating van leerders. Dit skryf voor dat ’n openbare skool leerders móét toelaat en in hul opvoedkundige behoeftes moet voorsien, sonder om onbillik teen leerders te diskrimineer. Verdere belangrike voorskrifte is in die volgende subartikels van artikel 5 vervat. Dit dui aan dat die toelatingsbeleid van ’n openbare skool deur die beheerliggaam van sodanige skool bepaal word.
Die aansoek om toelating van ’n leerder tot ’n openbare skool moet aan die onderwysdepartement gerig word. Die Nasionale Toelatingsbeleid word volgens die Wet op Nasionale Onderwys bepaal. Dit bevestig die beheerliggaam se taak om die toelatingsbeleid te bepaal. ’n Afskrif van ’n skool se toelatingsbeleid moet aan die Onderwyshoof beskikbaar gestel word. (Dit gaan nie moontlik wees as die nuwe wysigings goedgekeur gaan word nie.)
Taalbeleid van die skool
Taalbeleid kan twee aspekte insluit. Die eerste is die onderrigtaal van die skool, met ander woorde die taal waarin alle vakke (buiten taalvakke) in die skool aangebied word, en die algemene omgangstaal waarin die skool met belanghebbendes soos opvoeders, ouers en leerders kommunikeer.
Die reg op onderrig in ’n amptelike taal of tale van eie keuse is dus ’n reg wat alle individue toekom. Leerders, en hulle ouers het dus die reg om die amptelike taal of tale te kies waarin hulle onderrig word. Openbare skole behoort leerders en hul ouers van hierdie fundamentele reg bewus te maak. In die geval van minderjarige leerders oefen die ouers leerders se taalregte namens hulle uit. Dit is ’n samevatting wat die Skolewet tans bepaal.
Die staat se poging om die taalbeleid van openbare skole te bepaal is ’n skending van die grondwetlike reg wat dit duidelik maak dat almal ’n reg op onderwys het in ’n taal van hul keuse. Skoolbeheerliggame wat deur ouers van ’n skool verkies word, het onder die huidige wetgewing die mag om ’n skool se taal- en toelatingsbeleid te dikteer.
Die nuwe wetsontwerp ontneem ouers die reg om die taalbeleid van ’n skool te bepaal. Hierdie is ’n poging van die staat om in alle aspekte volle beheer oor die onderwys te neem. Hierdie voorgestelde wetgewing moet teengestaan word. Dit gaan politieke inmenging van die hoogste graad wees en skole verplig om by die wetgewing in te pas, of aan te pas.
.........
Suid-Afrika se onderwysbeleid gaan nie bydra tot die ontwikkeling van ’n goedgekwalifiseerde burger nie, en nie die uitkomste bied om internasionaal mee te ding nie. Die Skolewet maak voorsiening vir ouerinspraak waarin die rol en funksie van ’n skoolbeheerliggaam duidelik uitgespel word sodat ’n atmosfeer by ’n skool geskep kan word waarin onderrig en leer kan gedy en van die betrokke skool of skole funksionele skole kan maak wat die trots van die gemeenskap moet wees waarin dit geleë is.
...........
Suid-Afrika se onderwysbeleid gaan nie bydra tot die ontwikkeling van ’n goedgekwalifiseerde burger nie, en nie die uitkomste bied om internasionaal mee te ding nie. Die Skolewet maak voorsiening vir ouerinspraak waarin die rol en funksie van ’n skoolbeheerliggaam duidelik uitgespel word sodat ’n atmosfeer by ’n skool geskep kan word waarin onderrig en leer kan gedy en van die betrokke skool of skole funksionele skole kan maak wat die trots van die gemeenskap moet wees waarin dit geleë is.
Die ontneming van die mag van skoolbeheerliggame gaan veroorsaak dat skoolbeheer nie meer so gesetel gaan wees dat dit sy opvoedkundige doelwitte bereik nie. Dit kan slegs bereik word deur die skep van ’n positiewe skoolkultuur. Die invloed deur hierdie voorgestelde wetgewing gaan onderwys in die breë negatief beïnvloed. Daaraan is daar geen twyfel nie. Ook weet ons nie wat ’n volgende wysiging van die Skolewet in die toekoms gaan inhou nie – moontlik die afskaffing van verteenwoordige leerderrade? Dit klink nie té vergesog nie.
Die beplande wysigings ten opsigte van die taalbeleid asook die toelatingsbeleid van ’n skool gaan Afrikaans as onderrigtaal verder onder druk plaas. Die regering se beheptheid met Afrikaans gaan Afrikaans as onderrigtaal reduseer tot nul. Alle Afrikaanse skole en gemeenskappe, wit en bruin, het nou die geleentheid om as ’n eenheid hierdie Wysigingswetsontwerp op Basiese Onderwys met alle mag teen te staan. Die toekoms van ons kinders is onder beleg.
..........
Die staat moet hul hande van onderwys af weg hou, want daar was nog geen geslaagde onderwysbeleid deur die staat om onderwys in Suid-Afrika op ’n gesonde basis te plaas nie. Dit was een eksperiment na die ander wat ’n totale mislukking was. Daar is te veel voorbeelde wat daarvan spreek. Ons as die publiek mag nie ons mag onderskat nie. Ons beskik oor die mag – dit moet net ontsluit word.
...........
Die staat moet hul hande van onderwys af weg hou, want daar was nog geen geslaagde onderwysbeleid deur die staat om onderwys in Suid-Afrika op ’n gesonde basis te plaas nie. Dit was een eksperiment na die ander wat ’n totale mislukking was. Daar is te veel voorbeelde wat daarvan spreek. Ons as die publiek mag nie ons mag onderskat nie. Ons beskik oor die mag – dit moet net ontsluit word.
Ek wil voorstel dat ’n dringende gesprek met die Minister van Basiese Onderwys gereël word waar belangegroepe almal verteenwoordig gaan wees om hul misnoeë uit te spreek, maar ook met praktiese voorstelle te kom hoe om die tekortkominge aan te spreek.
- Danie van Wyk, Uitvoerende voorsitter, DAK Netwerk
Lees ook:
Ope brief aan Phumelele Buthelezi, vakadviseur KwaZulu-Natal: Die toekoms van Afrikaans op skool
Onderwys: die ANC-regering se grootste mislukking die afgelope 25 jaar
Watwou “vergunning”! Afrikaans bied dalk juis ’n oplossing in skole!
Afrikaanse dialekte in die klaskamer: Kô lat ôs praat – ’n onderhoud met Elvis Saal
’n Strategie vir die insluiting van Kaapse Afrikaans by die formele skoolkurrikulum
Die "goeie ou dae" in die onderwys was nie altyd so goed nie
Wat behoort die benadering teenoor godsdiens in skole te wees?
COVID-19 en verlore skooltyd: Michael le Cordeur se wenke aan ouers en onderwysers
COVID-19 en verlore skooltyd: Faeed Amardien se wenke aan ouers en onderwysers
COVID-19 en verlore skooltyd: Earl Basson se wenke aan ouers en onderwysers
’n Donker wolk en ’n nuwe skooljaar: ’n gesprek met ’n skoolhoof van Kuilsrivier
The post Skoleseminaar: Die Wysigingswetsontwerp op Basiese Onderwys appeared first on LitNet.
↧
Madame Livingstone deur Barly Baruti en Christophe Cassiau-Haurie, ’n resensie
Titel: Madame Livingstone
Kuns: Barly Baruti
Teks: Christophe Cassiau-Haurie
ISBN: 9781946395474
Uitgewer: Catalyst Press
Die graphic novel Madame Livingstone, geskryf dee Christophe Cassiau-Haurie en ge-illustrate dee Barly Baruti, is ’n action storie wat during die Eeste Wêreldoolog innie Belgian Congo afspeel.
’n Belgian fighter pilot, Gaston Mercier, wôd oppie shores van Lake Tanganyika gestation. Hy wôd summarily ’n scout assign, ’n biracial man wat annie begin vannie storie beskryf wôd as “the weirdest man of the big lakes”. Dié man is die Madame Livingstone vannie title. Hy claim dat die famous Scottish explorer David Livingstone sy pa is en dra ’n kilt – hence die bynaam. Hulle mission is om ‘n German oologskip, die Graf von Götzen, ’n enemy target van crucial strategic significance, op te spoo en te sink. Te’wyl Mercier se relative open-mindedness maak dat hy en sy racist compatriots constantly at odds is met mekaa, issit dieselfde tolerant ytkyk wat maak dat ’n unlikely bromance tussen Madame Livingstone en hom blossom.
...
’n Belgian fighter pilot, Gaston Mercier, wôd oppie shores van Lake Tanganyika gestation. Hy wôd summarily ’n scout assign, ’n biracial man wat annie begin vannie storie beskryf wôd as “the weirdest man of the big lakes”. Dié man is die Madame Livingstone vannie title.
...
Die plot unfold in ’n simple maa elegant way en die mandatory explosions en gunplay emerge naturally deerie course vannie storie, unlike soes in meeste vannie type van convoluted nonsens wat vi sophisticated storytelling pass innie genre. Waa die storie needlessly tekot skiet, is innie lacklustre characterisation vannie main character, Mercier. In meeste action stories vannie “skiet skop en donner” variety is dai nie necessarily ’n problem ie, maa it is obvious dat Madame Livingstone keen is om die genre se meer obvious narrative pitfalls te avoid. Maa byrie tyd wat ôs die einde vannie boek reach besef ôs dat aside van sy vaguely anti-establishment politics ôsie eintlik much vannie main character wietie; ôs wietie wie hy lief voo issie, of hy in God gloe nie, of hy getroud issie. Ôs wiet eintlik niks van hom ie, en as ’n result resemble hy meer ’n archetype – die kind-hearted en sensitive maa brave hero van ’n miljoen stories – as ’n regte mens.
Die latter description match natuulik ’n anne rooikop Belgian comic character to a tee, maa die parallels tussen Mercier en Tintin hou nie daa oppie, want nes Mercier het Tintin sy eie misbegotten adventures innie Kongo gehad. Ek is ’n groot Tintin fan – ek own ampe al die boeke – maa no two ways about it, Tintin in the Congo lies asof it geskryf – en gëillustrate – was dee ’n exceptionally talented vyf-jaa-oud Nazi. En while Madame Livingstone se exploration van tensions across die racial divide in exigent circumstances problematic is in at least een important regard, is ittie remotely soe offensive soesie adventures van alt-right Tintin nie.
...
Maa al resemble hy in siekere key respects die typical “magical negro”, is Livingstone nevertheless plausible.
...
En dai bring ôs by die titular character. Livingstone is ’n scout, maa it wôd vinnag apparent dat sy eintlike job is om ’n wit man te help om homself (die wit man) bietere te lee vestaan, dee hom (die wit man) te help om ontslae te raak van sy various misconceptions oo Afrika. Maa al resemble hy in siekere key respects die typical “magical negro”, is Livingstone nevertheless plausible. (Die “magical negro” is ’n stock supporting character, common in literature en film, ’n wise en brilliant swat man wie se raison d’être is om ’n wit man wie een of anne important goal innie liewe moet accomplish, te guide en te educate.) Hy is, at the very least, ’n meer onderskeidende en compelling character as Mercier. Die vraag ontstaan: Deserve Livingstone nog steeds dai dismissive label (van magical negro) wanne hy (somehow) nog altyd meer van ’n three-dimensional character as die white male protagonist is?
Barly Baruti se drawings is, at times, inspired. Daa is ’n paa stunning panels – ’n personal favourite is ’n low-angle close-up shot van Madame Livingstone (bladsy 21). Ek dink it capture die strength, pride en defiance vannie character admirably. Te’wyl Madame Livingstone altyd instantly recognisable is – met of sonne sy trademark kilt – kan dieselfde, unfortunately, nie van die main character, Mercier, gesê wôd ie. Issie altyd maklik om sy gesig yt te maakie – soms wôd it obscure dee shading, soms issit shifts innie colour palette wat maak dat ’n mens nie sy most distinctive feature, sy rooi hare, kan ytmaakie. Sonne die text dink ek dat it doubtful is dat ek vi Mercier in sommige vannie panels sou kon recognise, ve’al die scenes waa hy sit en drink mettie anne wit manne. Die backgrounds, wat tot ’n large degree bestaan yt palmboemstrate, stately colonial architecture en lush jungle vegetation, wôd met economy en precision depict.
...
Barly Baruti se drawings is, at times, inspired.
...
Die storie is geskryf soes ’n film as opposed to ’n novel (comics is ’n flexible storytelling medium), wat miskien explain hoekom Cassiau-Haurie se script soe baie Hollywood movie clichés employ:
Mercier: How will I find you?
Madame Livingstone: I’ll find you.
In die final scenes wôd daa in quick succession ’n hele paa overcooked American movie tropes gebryk, wat unfortunate is, want while die preceding blaaie nie perfect issie, issit at least entertaining.
The post <em>Madame Livingstone</em> deur Barly Baruti en Christophe Cassiau-Haurie, ’n resensie appeared first on LitNet.
↧
↧
Ons het ver [...] versit deur Patrick J Petersen: ’n boekresensie
Ons het [...] ver versit
Patrick J. Petersen
Uitgewer: Abrile Doman
ISBN: 9781991219374
..........
Dit is, om Ngũgĩ wa Thiong'o se woorde te gebruik, ’n literêre monument. Dis ’n stem wat steeds hard praat, oor jare heen, selfs oor die dood heen. ’n Dringende stem. ’n Dwingende stem. ’n Stem van en vir vryheid en bevryding.
..........
Dit is, om Ngũgĩ wa Thiong'o se woorde te gebruik, ’n literêre monument. Dis ’n stem wat steeds hard praat, oor jare heen, selfs oor die dood heen. ’n Dringende stem. ’n Dwingende stem. ’n Stem van en vir vryheid en bevryding.
Dis die stem van die ontslape dominee-digter Patrick James Petersen wat uit die versamelbundel Ons het ver [...] versit in sy poësie, toesprake en onderhoude opklink.
Die bundel is saamgestel deur Hein Willemse. Willemse se voorwoord oor die lewe en skryfwerk van Petersen is ’n eerste sleutel tot die (her)waardering van Petersen se literêre bydrae tot swart Afrikaanse skryfwerk, en belangriker nog, die Afrikaanse literatuur in die breë (8):
In sy digterskap het gaandeweg ’n eie stem ontwikkel wat lig gewerp het op die versugtinge van diegene wat uitgesluit was van die kern van maatskaplike, politieke en ekonomiese mag. Ons het ver [...] versit bevat vier digbundels deur Petersen, naamlik: Amandla Ngawethu (1985), Advent (1988), Vergenoeg (1993) en Ons kom van ver af (1995) waarin sy kritiese ingesteldheid teenoor die apartheidsregime deurgaans onmiskenbaar is. Tog, by die (her-)lees van sy werk, blyk dit hoe relevant dit nog vandag is, hoe dit steeds die leser bewus maak van durende sosiale en politieke onreg, nuwe en steeds bestaande vorme van onderdrukking, uitsluiting en stigmatisering. Voorts word die stryd om erkenning en viering van ons gedeelde menswees ook deurgaans gesentreer.
Alreeds die titel van die openingsbundel, Amandla Ngawethu, lei die strydvaardigheid en sosiale aktivisme onderliggend aan Petersen se werk in. In die loop van die bundel weerklink ’n selfaktualiserende stem luid oor die optekening van (eie) geskiedenis, subjektiewe identiteitskonstruksie en die verheerliking van ’n dinamiese kulturele herkoms. In die openingsgedig, “komvandaan”, besing die spreker byvoorbeeld sy verbintenis met Afrika se kulturele en geografiese landskap (17):
daar gunter tussen die woude
is my komvandaan ’n trotse stam
van berge en valleie van Afriqua
in lendene van ’n lang afgestorwe kaptein.
Die stem eggo ’n trotse “afrikaansheid” en ondermyn tradisionele beskouings van die Afrikaanse taal as dié van die onderdrukker. In die opsig sluit hierdie dominee-digter aan by sy swart digterlike voorvaders, onder wie PJ Philander en SV Petersen, asook by sy tydgenoot Adam Small. Sodoende lewer Petersen ’n onskatbare bydrae tot ’n teenhegemoniese diskoers wat Afrikaans ontruk het van eksklusiewe assosiasies met die Afrikanervolk.
..........
Sodoende lewer Petersen ’n onskatbare bydrae tot ’n teenhegemoniese diskoers wat Afrikaans ontruk het van eksklusiewe assosiasies met die Afrikanervolk.
..........
Met spesifieke verwysing na die moeder- en vaderfigure bied die bundel ’n blik op huishoudings in swart gemeenskappe op ’n bepaalde tydstip in die struggle. In “mamma” rig die spreker hom op die swart moederfiguur en bedank haar vir haar opofferinge, terwyl “Dienaar van die nagereg” die ambivalente verhouding blootlê tussen ’n seun en sy polisieman-pa, wat ’n dienskneg van die “wit mag” is (19). Die brutaliteit, wreedheid en onmenslikheid waarmee die polisiemag swart mense behandel het, word hier aan die lig gebring en skerp kommentaar word gelewer op lede van die swart bevolking wat deur hulle ampstitels aandadig was aan die instandhouding van die apartheidsregime.
Die ideologie van apartheid het negatief, selfs vernietigend, ingewerk op onderdrukte burgers se selfbeskouings. Die bundel Amandla Ngwethu sentreer een van hierdie ideologiese uitwerkings: kleurbevooroordeling. Die woord verwys na diskriminasie op grond van velkleur (nie ras nie) wat uitspeel onder mense wat deel is van dieselfde etniese groep. Dit is, om dit eenvoudig te stel, ’n kwessie van hoe witter, hoe mooier, met swart of swarter aan die verste punt van hierdie verbeelde skoonheidsrangorde. So handel die gedig “Vlinder” oor ’n liefdesverhouding tussen ’n donker man, “die swart vanger”, en ’n ligte vrou, “die wit vlinder” (24). Beide partye is in stryd vir koelte wat ’n boom bied, en binne die konteks van die gedig bied hierdie “boom” momentele ontsnapping aan ’n werklikheid waar diskriminasie op grond van velkleur ’n algemene tendens is.
.........
Maar Petersen tree ook op as identiteitskepper, en wys die leser daarop hoe onmoontlik, bykans aanmatigend, dit is om bruin mense volgens vasgestelde, of eerder vooropgestelde, kategorieë aan ’n groepsidentiteit te koppel.
..........
Maar Petersen tree ook op as identiteitskepper, en wys die leser daarop hoe onmoontlik, bykans aanmatigend, dit is om bruin mense volgens vasgestelde, of eerder vooropgestelde, kategorieë aan ’n groepsidentiteit te koppel. In die bundel Ons kom van ver af word die leser gekonfronteer deur ’n selfgeldende stem wat sê “ek sal jou sê wie ek (ons) is” (187):
ons is nie halfnaatjies nie
ons is Kaaps.
Die titel van die bundel Advent verwys na ’n spesifieke tydperk op die kerk se kalender waar voorbereidings getref word vir die herdenking van Kersfees, die geboorte van Christus. Dis hier waar Petersen se pastorale en politieke betrokkenheid in sy digkuns oorvleuel. Binne die konteks van die gedig sinspeel die titel “Advent” op die naderende politieke en sosiale vryheid wat verband hou met die afskaffing van apartheid. Net soos Kersfees, is dit ’n blye tyding – ’n tyding van verandering, vernuwing en nuutgevonde hoop. Baie van die gedigte in die bundel spreek hiervan, onder meer: “D-dag”, “Vryheid is my versiersel” en “Daar kom ’n bloedkreet uit die aarde op”.
Die bundel bestaan uit sewe afdelings wat elk die lewenservaring en stemme van verskeie sosiale uitgeworpenes op die voorgrond stel. Dis die tweede afdeling wat opval en mens bybly: “Soldate van die tweede rewolusie”, waarin gefokus word op die stem, lewenservaring en bydrae van vroue tot die struggle. Gedigte soos “vir Helen Joseph”, “O stroomop geliefde ma” en “vir Albertina Sisulu” staan in die teken hiervan. Deur sy bemoeienis met vroulike anti-apartheidsaktiviste ondermyn Petersen patriargale verwysingsraamwerke wat dikwels die vroulike ervaring van apartheid en die struggle tot die marge verdring het.
Treffend is die wyse waarop Petersen se stem oor verskeie genres heen resoneer. In sy toespraak “Publication and power: Views of the marginalised” skenk hy in besonder aandag aan die afwesigheid van die swart vrouestem in die Afrikaanse letterkunde (221): “It is therefore of great importance that black Afrikaans-speaking women and other marginalised people become involved in every sphere of South-African [sic] life (...) They must especially get involved in Afrikaans literature.”
..........
Soms trap Petersen egter in ’n slaggat deur die wyse waarop hy die vroulike lewenservaring toe-eien en namens vroue praat, soos blyk in “Toe jy op kontrak was bos toe” en “Vroue van Azanië”. In beide gedigte is daar ’n eerstepersoonspreker aan die woord wat uiting gee aan die stryd en frustrasie van vrou-wees in die struggle. Tog wend Petersen deurgaans ook vernuftige poëtiese strategieë aan om letterlik en figuurlik in gesprek met die vroulike lewenservaring te tree.
..........
Soms trap Petersen egter in ’n slaggat deur die wyse waarop hy die vroulike lewenservaring toe-eien en namens vroue praat, soos blyk in “Toe jy op kontrak was bos toe” en “Vroue van Azanië”. In beide gedigte is daar ’n eerstepersoonspreker aan die woord wat uiting gee aan die stryd en frustrasie van vrou-wees in die struggle. Tog wend Petersen deurgaans ook vernuftige poëtiese strategieë aan om letterlik en figuurlik in gesprek met die vroulike lewenservaring te tree. In “Senzeni na” soek die spreker antwoorde by die regering en die sosiale regstelsel wat Florence Matomela in die steek gelaat het. “O stroomop geliefde ma” verwoord ’n eensydige gesprek waar die spreker Lilian Ngoyi lof toesing vir haar opofferings en bydrae tot die apartheidstryd. Alhoewel Petersen se bemoeienis met vroulike subjekte prysenswaardig is, is daar een kwelpunt: Vroue word deurgaans beperk tot konserwatiewe sosiale geslagsrolle wat dié van die huisvrou en moeder insluit. Vir my kom die (oënskynlike) feministiese inslag van Petersen se werk daarom in die gedrang.
Petersen se toesprake is nog ’n sleutel tot ’n verdere verkenning van sy digkuns. In die toespraak “Swart Afrikaanse digters en hulle ambag” voer hy aan dat die sosiale omgewing as stramien van digterlike inspirasie gebruik moet word. Hierdie siening resoneer met sy derde bundel, Vergenoeg, waar die gedigte oor uiteenlopende personansies op die Kaapse Vlakte handel: die spoggerige mooi vrou (“Mavis”), die bendelid (“Salute Monty”), die bruin man (“Ou Aap”), en die winkeleienaar se Griekse seun (“Jonny wasse griek”). Dis opmerklik dat al hierdie gedigte in ’n vorm van Kaaps geskryf is. Dit hou moontlik verband met Petersen se beskouing van die digter as “boodskapdraer van die mense” (15) – waar die digter as ’n spreekbuis vir randfigure optree. In dié verband word Kaaps aangewend om die “boodskap” van onderdruktes so outentiek as moontlik oor te dra.
Sy laaste bundel, Ons kom van ver af, spreek van die reis na vryheid en bevryding, ’n motief wat al met die titel ingelei en verder in gedigte soos “My Xhosa susters en broers”, “Dis ’n lang storie die” en “ons het ’n ver pad geloop” voortgesit word. Dis nie toevallig dat Petersen in sy toespraak “Die ongelyke magsverhoudinge in die Afrikaanse letterkunde” swart Afrikaanse digters uitwys as “agente van bevryding” (232) nie.
Aan die hand van Petersen se poësie-oeuvre is dit duidelik dat hy ’n voorstander was van ’n meertalige samelewing. Hy skryf in verskeie Afrikaanse variante en hy verweef deurgaans Xhosa, Zoeloe en Engelse strydkrete in sy gedigte. Die bovermelde reis na vryheid en bevryding verwys uiteraard nie net na sosiale en politieke bevryding nie, maar ook na linguistiese of talige bevryding.
Ten slotte neem Willemse Petersen se werk vanuit verskillende teoretiese hoeke literêr-krities in (her)oënskou in ’n akademiese essay wat as nog ’n sleutel dien. Willemse skroom nie om op tekortkominge in Petersen se oeuvre te wys nie, en ken lof na verdienste toe. Die essay is ’n nuttige toegangsroete tot die bestudering van Petersen se werk, en van onskatbare waarde vir diegene wat belangstel in swart Afrikaanse literatuur, en die Afrikaanse literatuur in die besonder.
.........
Die essay is ’n nuttige toegangsroete tot die bestudering van Petersen se werk, en van onskatbare waarde vir diegene wat belangstel in swart Afrikaanse literatuur, en die Afrikaanse literatuur in die besonder.
...........
Dis opvallend hoe Petersen se verhoogde sosiale bewussyn, onverskrokke kritiese ingesteldheid teenoor ras- en geslag-onderdrukking, en vernuftige omgaan met die Afrikaanse taal en al sy kulturele invloede voortgesit word in die werk van ’n jonger geslag digters soos Nathan Trantraal, Ronelda Kamfer, Veronique Jephtas en Ryan Pedro. Dis as’t ware asof hulle voortskryf aan versweë of onderdrukte geskiedenisse, asof hulle voortbou op ’n grondslag wat deur Patrick James Petersen gelê is – hy wat kon inskryf, terugskryf, in sy eie stem voorskryf. Die versameling Ons het ver [...] versit bring hulde aan hierdie digter-dominee se literêre nalatenskap en sy aktivistiese stryd teen sisteme van onderdrukking, maar belangriker nog is dat Willemse, met sy bundeling van Petersen se werk, die digter en denker grondves as dit wat hy inderdaad is: ’n literêre monument.
Lees ook:
Pasverskyn: Ons het [...] ver versit deur Patrick J Petersen
The post <em>Ons het ver [...] versit</em> deur Patrick J Petersen: ’n boekresensie appeared first on LitNet.
↧
Die teenoorgestelde is net so waar deur Azille Coetzee: ’n resensie
Die teenoorgestelde is net so waar
Azille Coetzee
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798182355
In dieselfde week waarin ek Azille Coetzee se boek, Die teenoorgestelde is net so waar, lees, post ’n vriendin op Facebook dat haar kollega, ’n dierbare en geliefde vrou, vermoor is. Die probleem is egter dat sy in Blue Downs in die Kaap gewoon het en dat haar moord nie eens die koerant gehaal het nie. Die vraag word gestel: Sou dit anders gewees het as die vrou in Constantia gewoon het? Daarna lees ek van die huiswerker Dupuo Kokolosi wat in Potchefstroom deur drie pitbulls verskeur is waar sy gewerk het en dat die eienaar verpletter is dat haar honde doodgeskiet is.
........
Hierdie werklike gebeure bly my by terwyl ek lees, en die herkenbaarheid van ons hedendaagse bestaan in Coetzee se roman val op.
...........
Hierdie werklike gebeure bly my by terwyl ek lees, en die herkenbaarheid van ons hedendaagse bestaan in Coetzee se roman val op.
Die boek, haar eerste roman na die 2019-memoir In my vel, vertel die verhaal van drie vriendinne, Lien, Charlotte en Katryn. Die roman is ook in drie dele verdeel en word om die beurt uit elke vrou se perspektief vertel. Deel 1 gaan oor die bruilof in die woestyn van Lien, dan spring ons na drie jaar later in deel 2 en eindig drie maande daarna in deel 3 met Lien se seuntjie se verjaarsdagpartytjie en die oorhandiging van nog ’n ring. ’n Netjiese sirkel, dus. Die verhaal takel al die groot temas van vriendskap en verhoudings, rituele, geweld, aborsie, gender, politiek, internetkultuur, kuns, relevansie, honde, suiker, die wit/swart-debat en nog meer.
..........
’n Netjiese sirkel, dus. Die verhaal takel al die groot temas van vriendskap en verhoudings, rituele, geweld, aborsie, gender, politiek, internetkultuur, kuns, relevansie, honde, suiker, die wit/swart-debat en nog meer.
..........
Die netjiese struktuur roep onmiddellik die simbolies-mitologiese relevansie van die getal 3 op en ek kon nie anders as om die drie vroue te lees as die drie Grasieë nie; en saam met Luami Calitz se skildery op die voorblad getiteld Witches, sien mens die vroue as uitbeeldings van Antonia Canova, Raphael of Boticelli, wat op sy beurt weer inpas by die sterk visuele element van die boek en die verwysing na die kuns van Mark Rothko, die films van Andrei Tarkovsky en natuurlik Die drie susters van Anton Tsjegof. ’n Mens wil byna verder gaan met die simboliese en die drie karakters probeer lees as verteenwoordigend van die drie aspekte van die mens – liggaam, verstand en gees – of van die wêreld – lug, water, aarde, maar dit mag geforseerd voorkom.
Die ritueel van die huwelik aan die begin van die roman kan dan ook gelees word as die mitologies-simboliese oorgang, ’n tipe drempel wat oorgesteek moet word. Nie net vir die bruid Lien nie, maar ook vir die ander karakters: Katryn (wie se vriendskap met Lien duidelik op daardie oomblik problematies is) en Charlotte. Amper asof Lien se huwelik vir elkeen van hulle ’n nuwe begin is. Die huwelik as ritueel verteenwoordig ’n ontmoeting of bymekaarbring van magte wat uitgebeeld word in Lien, die suksesvolle prokureur wat trou met Tiaan wie se familie byna as boere-adel geskets word.
Die trouring wat aan die begin oorhandig word, is veronderstel om heelheid, samehang en ongebrokenheid te simboliseer, maar dit word later in die roman duidelik dat Lien dit nie so beleef nie. Sy gee geboorte aan ’n seuntjie, maar voel geheel en al afgestomp teenoor die kind. Sy verwyt haarself dat sy nie reageer soos wat die samelewing van haar verwag om as moeder te reageer nie. Tipiese genderrolle word deur haar karakter as werkende vrou bevraagteken en die ander simboliese betekenis van die ring as gebonde tot slawerny kom na vore. Cirlot beskryf in sy A Dictionary of Symbols die ring as “the circular dance of nature in eternal process of creation and desctruction” (1972:274). As Tiaan dan aan die einde van die roman (nie binne die konteks van ’n huwelik nie) sy ma se trouring wat vir haar net teëspoed gebring het, vir Charlotte gee, hoop die leser dat die ring hier die positiewe deel van hierdie ewigdurende, sikliese proses sal teweegbring en dat die vernietiging vir eers verby is.
..........
Afrikanerskap en veral Afrikaner-manlikheid word ondersoek deur veral die karakters van Hendrik en die kunstenaar, Thomas.
...........
Afrikanerskap en veral Afrikaner-manlikheid word ondersoek deur veral die karakters van Hendrik en die kunstenaar, Thomas. Daar is ’n verkenning van die woord “boer” en dit is vir my amper die karakter van Tiaan wat die titel van die roman die sterkste verteenwoordig. Hy lyk soos ’n boer, hy praat Afrikaans soos ’n boer, hy is wit soos ’n boer, maar telkens ondermyn hy die stereotipe. Hy kyk kunsfilms oor Luandese dansgroepe (Beyond my steps), drink wyn, en is diepsinnig en bedagsaam. Die arme teenvoeter, die Engelse Thomas, drink bier, dink uitermatig baie van homself en gedra hom telkemale soos ’n buffel.
Die internetkultuur word raakgevat wanneer Charlotte in ’n kunssinnige debat sê: “Vandag moet aktivisme mooi genoeg wees vir Instagram. Hoe mooier die prentjie, hoe meer aandag sal dit kry, hoe meer radikaal is jou movement” (bl 124).
In dieselfde interaksie kom ons huidige “ongemaklike gesprekke” ook aan bod. Wit Suid-Afrikaners wat hulself nie ag as Europeërs nie (wanneer dit hulle pas), die Weste wat hulself as uniek ag, maar Afrika en die Ooste sien as een gesiglose massa en dat ’n gedeelde menslikheid eintlik net ter sprake is wanneer die Weste die narratief beheer. Soos die Nigeriese skrywer Ifeoma radikaal beweer: “Die plantasie herinner ons daaraan dat daar nie sulke maniere (die maniere waarop ons almal dieselfde is) bestaan nie” (122).
Die ewe gelade idee van die hond loop soos ’n draad deur die roman. Nie net ondersoek Charlotte die patriargie en gendergebaseerde geweld in haar kuns nie (sy skilder familieportrette van gesinne wat uitgewis is deur gesinsmoorde), maar sy maak ’n lewensgroot beeld van Tiaan se hond Griet (’n boerboel), wat haar as kind gebyt het. Die stigter van die kunsinstituut, prof Frank Jama, vertel op sy beurt sy traumatiese storie van ’n boerboel wat sy broer verskeur het toe sy ma as huiswerker hom en sy boetie eendag werk toe geneem het toe hulle klein was. Die klem word gelê op hoe verskillend mense se stories, ervarings en herinnerings oor honde is en dikwels deur raslyne verdeel word.
.........
Die boek lees lekker en die dialoog en storie dra die leser met gemak deur die boek. Die skrywer moet egter daarteen waak om elke hedendaagse sosiopolitieke vraagstuk in een roman te takel. Dit raak naderhand ’n woke manifes vir die moderne samelewing.
............
Die boek lees lekker en die dialoog en storie dra die leser met gemak deur die boek. Die skrywer moet egter daarteen waak om elke hedendaagse sosiopolitieke vraagstuk in een roman te takel. Dit raak naderhand ’n woke manifes vir die moderne samelewing. Ek het ook soms gevind dat die newekarakters soos Ifeoma, Mei, Jenna en selfs Lerato so polities korrek en perfek was dat hulle onnatuurlik en tweedimensioneel voorgekom het. Al sou Ifeoma seker die teendeel kwytraak, lê ons gedeelde menslikheid miskien juis in ons vratte, geite en soms selfs twyfelagtige gedrag.
Lees ook:
In my vel deur Azille Coetzee: uit die perspektief van iemand met haar voete op twee vastelande
Die teenoorgestelde is net so waar: ’n onderhoud met Azille Coetzee
The post <em>Die teenoorgestelde is net so waar</em> deur Azille Coetzee: ’n resensie appeared first on LitNet.
↧
’n Ware profeet het ons ontval – ’n dankbare terugblik op die lewe en werk van JJF (Jaap) Durand
Skaakmeester, Jaap Durand (foto deur die gesin verskaf)
...
Durand het die volgende dag die berig met die foto van ’n vriendin ontvang, en het nogal gedink die opskrif was in die kol: “Professor Durand walks in anger towards police firing rubber bullets at students grouped within the campus yesterday.” Veral die “in anger” was volgens hom uiters gepas!
...
Huldeblyke wat verskillende aspekte van die lewe en werk van Jaap Durand beklemtoon, stroom steeds in en wys duidelik die enorme agting en waardering wat daar vanuit ’n wye spektrum van ons reënboognasie vir sy persoon, en veral vir sy profetiese drif, gekoester word.1 LitNet het my genader om – as ’n jonger kollega, oudstudent en vriend – ’n kort oorsig van sy lewe, veral as teoloog, akademikus en etiese leier, te gee. Ek is versoek om spesifiek aandag te gee aan vanwaar hy sy inspirasie gehaal het om dikwels stroomop te swem en met uitsonderlike integriteit te bly veg vir God se geregtigheid in die kerk, samelewing en die akademie.2
Aangesien daar tans heelwat interessante en verhelderende detail oor sy persoon, agtergrond en lewensloop beskikbaar is, ook in die sosiale media,3 konsenteer hierdie stuk grootliks op kernepisodes uit sy lewe, maar dan ook kortliks op sy teologiese ontwikkeling (soos gereflekteer in publikasies), en sy besondere leierskapseienskappe en nalatenskap (soos beoordeel deur vriende en kollegas).
...
“Maar tog het daar iets geskort. In die stilligheid het daar in my jong gemoed as student vrae ontstaan.”
...
1. Kernepisodes uit Jaap Durand se lewe
In die populêre persepsie staan sekere hoogtepunte tydens Durand se kleurryke loopbaan duidelik uit, soos ook gereflekteer in vele korter en langer staaltjies uit sy veelsydige en onverskrokke lewe wat tans weer in omloop is. ’n Mens kan byvoorbeeld onmiddellik dink aan daardie ikoniese foto uit die dae van die struggle by die Universiteit van Wes-Kaapland (UWK), waar hy oënskynlik vreesloos omdraai om woedend, met ’n wuiwende hand, vlugtende studente teen die aanslag van die onluspolisie op kampus te beskerm; sy onvervangbare Afrikaanse akademiese monografieë oor temas in die Godsleer (in ’n reeks saam met Willie Jonker); die wonderlike verhaal van die ontstaan van daardie één dokument wat apartheid ’n nekslag toegedien het, naamlik die veelbesproke maar hoopgewende profetiese Belydenis van Belhar;4 sy duidelike passie vir kerkeenheid, versoening en geregtigheid vir almal, veral alle agtergeblewenes;5 sy visie as viserektor van UWK vir die ontwikkeling van ’n moderne, hoëkwaliteit akademiese tuiste (argitektonies, krities en innoverend), saam met Richard van der Ross en veral Jakes Gerwel, met Desmond Tutu as kanselier;6 en sy eerlike en openbare apologie vir die Evangelie in gesprek met die wetenskap en die sekulêre tydsgees.7
Ons kan dankbaar wees dat Durand, ten spyte van sy beskroomdheid om oor homself te praat, tog ingestem het om ’n dokument,8 wat hy eers net privaat met sy kinders, familie en enkele vriende gedeel het, vir wyer verspreiding voor te berei as een van sy laaste publikasies, nl Protesstem.9 Self stel hy dit duidelik dat die publikasie nie ’n volledige outobiografie is nie, maar dat hy slegs bepaalde oomblikke uitlig wat vir hom belangrik is en wat hy nie kan vergeet nie. Dit is ’n boeiende verhaal, waaruit ek hier slegs enkele grepe wil toelig, in aansluiting by sy eie duiding van “dinge wat die moeite werd is om te onthou”.
Hierdie paar flitse gee hopelik stof tot nadenke oor die vraag wat ons ook onlangs besig gehou het rondom aartsbiskop Desmond Tutu se afsterwe: Wat was hierdie man se geheim; wat is dit wat hom gedryf het om as’t ware sy hele lewe, al sy talente en al sy kragte so op die spel te plaas vir sy verstaan van wat regtig saak maak in die lewe? In ’n poging om dié vraag te benader, kyk ons vlugtig na sewe “episodes” uit Durand se lewe.
1.1 Vormingsjare en vroeë studiejare van ’n Vrystaatse boerseun (Dealesville en UOVS)
In ’n diepgaande artikel van Dirkie Smit rondom Durand se 75ste verjaardag, getiteld “In die geskiedenis ingegaan”,10 maak hy ’n oortuigende saak daarvoor uit dat die mees deurslaggewende aspek van Durand se teologiese denke sy “historiese bewussyn” is. Dit is naamlik die feit dat hy as teoloog intens bewus was – by die lees van die Bybel, by die uitleg daarvan, by die beoefening van teologie of etiek, by praktiese kerkbesluite – van die historisiteit, die kontingensie, van al ons denke en handelinge. Smit argumenteer voorts dat dit hierdie “instink” in Durand se teologiese denke is wat hom op die spore laat beland het wat sy lewe so vol integriteit en sy denke so ontsettend eerlik gemaak het. Selfs al skryf hy self maar min oor sy vormingsjare, skemer hierdie besef van God se intense betrokkenheid by die kleinste detail van ons lewe, van sy eie lewe, op vele plekke deur.
Wanneer hy ná die voltooiing van sy doktorale proefskrif aan die Vrije Universiteit (VU) Amsterdam en by sy terugkeer na Suid-Afrika saam met sy vrou, Randu, nadink oor sy toekoms, is dit veral die historiese situasie, die politieke situasie, in sy vaderland wat vóórop staan in sy oorweginge, en nie sy eie wense, begeertes en belange nie.
Uit al die besonderhede oor hierdie jong man se lewe tot en met sy naskoolse studies aan die Universiteit van die Oranje Vrystaat (UOVS), blyk dit duidelik dat hy as pligsgetroue en briljante student en sportman, wat boonop van nature lief was vir uitdagings en gesonde kompetisie,11 verseker kon wees van ’n netjiese loopbaan binne die Afrikaner-dampkring. As ’n topmatrikulant in die destydse Vrystaat, met boonop ’n merietebeurs vir verdere studie, het hy al gou uitgeblink aan die universiteit in sy studies en in verskillende sportsoorte (soos tennis en rugby), asook skaak. Die studie van spesifiek die filosofiegeskiedenis het vir hom vergesigte oopgemaak, en sy professore het hom summier, ná sy honneurs in die vak, ’n pos as junior dosent in filosofie aangebied – indien hy daar verder sou studeer in die filosofie.
Ten spyte van die vergesigte rondom waarheidsbeginsels wat sy filosofiestudie aangewakker het, verklaar hy: “Maar tog het daar iets geskort. In die stilligheid het daar in my jong gemoed as student vrae ontstaan. Die herinnering aan wat ek in Dealesville ervaar het,12 en iets van my pa se sin van reg en regverdigheid, het my telkens onrustig laat voel toe dit duidelik word dat my dosente in die wysbegeerte die apartheidsbeleid in die land gebruik (misbruik?) het om dié beleid te ondersteun. Hulle was selfs positief teenoor die regering wat in daardie jare die bruin bevolking van die kieserslys verwyder het deur politieke manipulasie.”13 Toe reeds het sy duidelike roeping om hom as ’n praktiese sendeling te bekwaam swaarder geweeg as die studie van abstrakte beginsels, en het hy in dié gees sy teologiestudie by Stellenbosch aangepak.14 Met ’n voorliefde vir sistematiese teologie het hy homself nogtans voorberei op verdere studie in die Sendingwetenskap, gesterk deur ’n preek deur besoekende professor Herman Bavinck, hoogleraar aan die VU in Sendingwetenskap, oor die teks in Sagaria 4:7: “Wie is jy, groot berg? Voor Serubbabel sal jy tot ’n gelykte word!”
Op Stellenbosch aangekom, verskyn daar ’n boek deur Bennie Keet (sy dogmatiek-professor), Suid-Afrika – waarheen? Durand skryf in Protesstem terugskouend oor hierdie boek: “... wat ek later besef het een van die dinge was wat die sluimerende koersverandering in my lewe laat opleef het. Die onrus in my gemoed wat ek in Bloemfontein ervaar het, kon ek nou duideliker vir myself uitspel. Keet se boek was ’n noodkreet teen die apartheidspolitiek van die regering. Skielik begin daar ook geleidelik in my ’n reaksie kom teen die idee van ewige en onveranderlike beginsels waarmee ek na die Kweekskool gekom het. Een van hierdie beginsels was apartheid as God se wil vir ’n land met ’n verskeidenheid volke.”15 Dit het by Durand begin daag dat dieper as diepsinnige analises en teorieë was die historiese en konkrete implikasies van idees!
1.2 Wending: ’n doktorale studie en ’n ekumeniese konsultasie (Cottesloe)
Die wending in Durand se fokus en wyse van teologiseer het in 1961, pas ná voltooiing van sy doktorale studie (“Una sancta catholica in sendingperspektief”), vir hom duidelik geword toe hy skielik gekonfronteer is met die direkte konteks vir sy teologie. Hy het naamlik teruggekeer na ’n land van rassisme, verdeeldheid en onreg. Ná die politieke opstande en skietery by Sharpeville in Maart 1960, waar vele protesterende mense gesterf het, moes hy besef binne welke konteks daar oor “een, heilige algemene Christelike kerk” gepraat en gedoen moet word! Al was hy onseker oor die direkte relevansie van sy studie, het hy in sy proefskrif wel deeglik omgegaan met dit wat hom reeds as Vrystaatse student gehinder het. “Tog was die tema belangrik omdat apartheid in Suid-Afrika op baie kenmerkende manier in ’n verdeelde NG Kerk gestalte gekry het. In my proefskrif het ek dan ook baie duidelik gemaak dat ’n kerk wat op rassegrondslag verdeeld was, nie die toets van die Christelike evangelie kan deurstaan nie. Dat verskillende kerke binne die NG Kerk-familie een kerk moes word, was een van die grondstellings in die proefskrif. Dit was die eerste sodanige pleidooi wat van binne die NG Kerk opgegaan het; Willie Jonker sou later in ’n publikasie in Suid-Afrika hierdie pleidooi met groot oortuiging bevestig.”16
Op 27 Januarie 1961 het Durand sy proefskrif (wat met Nederlandse welwillendheid gedruk en uitgegee is deur Uitgeverij Ten Have) in die openbaar in die Woestduincentrum in Amsterdam verdedig, met as “paranimfe” (akademiese helpers) sy vriende Jaap Furstenberg en Bethel Müller, en as “opponent” sy vriend Hennie Rossouw.17 Net voor sy vertrek terug na Suid-Afrika, om hopelik ’n geskikte sendingpos te kry, het daar ’n kritiese publikasie in Suid-Afrika verskyn, naamlik Vertraagde aksie,18 waarin verskeie akademici hulle ontevredenheid met die verloop van sake in die land en die trae pas van verandering uitgespreek het.
Dit was ook in die tyd ná Sharpeville wat die sg Cottesloe-beraad plaasgevind het; ’n kerklike konferensie onder toesig van die Wêreldraad van Kerke, by Cottesloe naby Johannesburg, om die krisistoestande in Suid-Afrika binne ekumeniese verband te bespreek. Tot Durand se groot verbasing het sy proefskrif skielik direkte relevansie vir die debatte ná Cottesloe ontwikkel en het dit die status van ’n kontensieuse politieke dokument gekry. Die Cottesloe-uitsprake, met sanksie van die hele ekumeniese wêreld, het ’n beroering in die land se politieke diskoers veroorsaak. Nie alleen is die hele beleid van apartheid gekritiseer nie, maar is daar ook nadruk gelê op die rol van die kerk, spesifiek op die eenheid van die kerk. Afgevaardigdes van die NG Kerk het onder heftige kritiek deurgeloop en vele van hulle het vining teruggekrabbel, met die ligtende uitsondering van Beyers Naudé. Op daardie stadium was hy nog moderator van die Transvaalse NG Kerk, maar spoedig sou hy afstand doen van sy Broederbond-status en kerklike posisie en hom volledig wy aan ’n alternatiewe, regverdige staatsbedeling in Suid-Afrika, via die Christelike Instituut.
Op Stellenbosch was daar egter ook ’n nuwe kritiese reaksie op apartheid onder aanvoering van Kolie Kotzé, destyds Durand se professor in Sendingwetenskap. Hy het ’n eksemplaar van Durand se proefskrif bekom en wou dit op die gebruiklike openingskonferensie van die Kweekskool, in Februarie 1961, benut om die Cottesloe-besluite in ’n positiewe lig te bespreek. Eerste minister Verwoerd het egter via sy gesant in Stellenbosch, Kosie Gericke (visekanselier en raadsvoorsitter van die Universiteit Stellenbosch), ingegryp en het die voorgestelde agenda (“Cottesloe”) vir die teologiese dag verbied. Kolie Kotzé en ander kollegas reël toe gewoon ’n alternatiewe teologiese dag by die Murraysaal in die ou CSV-gebou, en daar hou hy toe Durand se proefskrif omhoog met die woorde: “Hierdie proefskrif bevestig elke woord wat in die Cottesloe-verklaring opgeneem is.”19
Via hierdie konkrete stukkie geskiedenis moes Durand vir eens en vir altyd begryp: Teologie wat, soos God self, “ingaan in die geskiedenis”, in die konkrete kontekste van die waarheid, en in al die gestaltes van die lewe, sal relevant wees, en daarmee saam, kontroversieel.
1.3 Geboorte van ’n sendeling-teoloog: Sending as allesomvattende roeping (Cala)
Die volgende episode in Durand se verhaal, naamlik sy aanstelling as sendeling te Cala, het tweërlei teologiese insigte pertinent bevestig: Om saam met God in die konkrete geskiedenis in te beweeg, vra ’n prys, maar daarmee saam bring dit bevryding en verrassende, teenintuïtiewe nuwe moontlikhede na vore.
Die opgewondenheid van Durand om as sendeling deur die Sendingkantoor van die NG Kerk aangestel te word in die swart gebiede van Port Elizabeth, New Brighton en Kwazakhele, verander oornag na ’n telefoonoproep van die binnelandse sendingsekretaris, Ds Els. Apologeties deel hy vir Durand mee dat “Port Elizabeth hom nie meer wil hê nie”. Soos Durand dit self stel: “Onbewus daarvan dat oom Kolie se woorde al kuslangs Port Elizabeth bereik het, het ons op die trein geklim na Villiers.”20 Daar was darem ook die troosprys van Cala: “As ek gewillig is, kan hulle my na Cala in die Transkei stuur, dit is die maklikste manier om ’n ongemaklike situasie op te los.” So begin Durand se sendingsmissie dus nie in die groot stad nie, maar op ’n klein, afgesonderde plekkie in die noordwestelike hoek van die Transkei, “die vreemde wêreld van die amaqaba (die rooigeverfde mense) wie se taal jy nie ken nie”.21 En so, onder die leiding van die Gees, leer Durand gedurende daardie eerste vyf jaar die nederige eerste treë van suksesvolle sending: om by die mense te wees, om hulle taal te leer en te praat. Dit doen hy met toewyding met die hulp van Koos Oosthuizen se boek Leer self Xhosa, en die hulp van die legende, Pine Pienaar. Soos David Bosch en sy vrou Annemie op Madwaleni en De Coligny, en Dirk Odendaal en sy vrou Marie op De Coligny, leer hulle ook die subtiele apartheidsmentaliteit ken wat in vele sendingwerkopsette steeds aanwesig was.
Die rustige atmosfeer van Cala het dit wel vir Durand moontlik gemaak om te besin oor waarmee hy eintlik besig was. Die eerste publikasie uit sy tikmasjien, Christelike sending – allesomvattende roeping, was die vrug van Cala. ’n Ander publikasie, Durand se weghol-sukses wat in duisende eksemplare in vele ander swart tale vertaal is, is ook op Cala begin: Lisisibane izwi lakho (U Woord is ’n lamp) – ’n praktiese katkisasieboek met trefkrag.
Ná vele omswerwinge ontvang Durand uiteindelik die kratte met sy besittings en boeke uit Nederland, maar dit is duidelik dat van die kratte oopgemaak en geïnspekteer was – die eerste aanduidinge dat die Suid-Afrikaanse Veiligheidsdienste nie slaap nie, selfs in ’n plekkie soos Cala. Wat Durand verder aan in sy lewe onder hierdie wakende oog van die staat sou leer – in Kwazakhele, Port Elizabeth, maar selfs as viserektor van UWK – is dat daar haas geen privaatheid gewaarborg is vir mense wat as “vyande van die staat” gebrandmerk is nie – vele van hulle mense met die hoogste integriteit, soos Beyers Naudé en Desmond Tutu, en ja, ook Jaap Durand. ’n Profeet word nie in sy eie land geëer nie.
1.4 Die Suid-Afrikaanse konteks en agenda: Swartman, stad en toekoms (Kwazakhele)
Ná vyf jaar op Cala gebeur dit skielik dat Durand direk deur ’n nuutgestigte gemeente, Kwazakhele, wat wonder bo wonder met goedkeuring van die PE Sendingraad van die New Brighton-gemeente afgestig het, beroep word om ’n stedelike bediening te begin. Die Durands se eerste reaksie was om te lag oor die ironie van die hele situasie, maar gou het hulle besef “dit is nie die soort spel wat die Here speel nie”. Jeremia 10:23, wat hulle pas die vorige aand saam gelees het, het net té duidelik tot hulle situasie gespreek: “Ek weet, o HERE, dat aan die mens sy weg nie toebehoort nie; nie aan ’n man om te loop en sy voetstappe te rig nie.” En so is hulle in hulle Volkswagen Kewer net buite Port Elizabeth deur ’n kerklike afvaardiging ontvang in hulle nuwe gemeente in die stad. Daar was wel weer gerugte dat sekere ringe teen die aanstelling wou appelleer, op grond van wat sommiges ingelees het in Christelike sending – allesomvattende roeping, naamlik ’n pleidooi vir “een man een stem”. Dit het duidelik geword dat hierdie negatiwiteit veral saamgehang het met die feit dat Durand bekendgestaan het as ’n aanhanger van Beyers Naudé, sy Christelike Instituut en die publikasie Pro Veritate (Ter wille van die waarheid). Dit was veral na aanleiding van ’n vergadering wat deur Durand, David Bosch, Dirk Odendaal, Pine Pienaar en ander ondersteuners van Naudé se inisiatiewe op Idutywa (’n plekkie tussen Umtata en Oos-Londen) bygewoon is. Dit was duidelik dat hulle heeltyd deur Veiligheidspolisie vanuit ’n motor buite die hotel dopgehou is en dat hulle motors se registrasienommers ook afgeskryf is. Durand vertel van ’n hele aantal sulke aanduidings dat hy gedurig fyn dopgehou is, byvoorbeeld selfs deur manne van die “Mannebond” en kerkraadslede. Met verloop van tyd het hy ’n soort realistiese nonchalance ontwikkel rondom sodanige “gemerktheid”, en gewoon sy gang gegaan en gedoen wat hy moes.
Wat duidelik geword het, binne die konteks van sy nuwe stadsbediening, is dat die stad die realiteite van mawethu (“ons mense”) veel dringender onder ’n ware sendeling se neus gevryf het as in die pastorale orde van ’n sendingstasie op die platteland: die swartman se werklike nood in die stad. “Ek het hulle liefgekry. Jy kon nie so naby aan hulle leef en nie aangegryp word deur die ontredderde en haglike toestande waarin hulle leef nie. Maar te midde van hierdie byna bomenslike Umwelt van moeite en swaarkry het hulle tog met onvergelykbare adel geleef, en juis daarom was dit so onmenslik.”22 Kwazakhele, die swart gemeente in die stad, was “die gemeente sonder grense”. Dít was die verteenwoordiging van die “gemeente” van die Here in die wêreld!
Wat uit hierdie diepe sendinginsig gebore is, was weer eens ’n boek waarin Durand sy eie sosiologiese en analitiese vermoëns moes ontwikkel tot so ’n mate dat dit met verwondering, byna jaloesie, aangegryp is deur verligte politici en sosioloë. Hulle was verbaas dat ’n teoloog die een was wat die onmoontlike effek van die versnelling van nywerheidsuitbreiding ná die Tweede Wêreldoorlog op die swartman, wat boonop vasgevang was in ’n politieke bestel wat duisende mense in woonbuurte rondom produksiepunte vasgedruk het in mensonterende omstandighede, so grafies na vore kon bring. Kortom, Swartman, stad en toekoms bly waarskynlik steeds die mees invloedryke geskrif van Durand, met die vergelykbare emosionele impak van Elsa Joubert se Die swerfjare van Poppie Nongena. Ná so ’n gedetailleerde studie oor die effekte van ’n sogenaamde welmenende apartheidsteologie, in lyn met die studieprojekte van die Christelike Instituut, SPRO-CAS I en II,23 was die gebreke van ’n abstrakte teologie wat nie kans gesien het of die wil en vermoë gehad het om “in die geskiedenis” in te gaan nie, vir enigiemand met oop oë glashelder.
Durand het by Jeremia geleer dat ’n profeet nie die een is wat populêre slagspreuke, soos “Die HERE se tempel! Die HERE se tempel!” of “Vrede! Vrede!”24 skreeu nie, maar in wie se mond ’n vuur van waarheid brand wat teen alle menslike waan verkondig moet word; ’n waarheid wat die valse vroomheid en gerustheid ontmasker.25
1.5 Die noodsaak van ’n teologie en kerk van eenheid, versoening en geregtigheid (Belhar)
Durand se naam en sy werk as teoloog is ten nouste verbind met die totstandkoming van die Belydenis van Belhar. Hieroor is daar reeds baie geskryf: oor die ontstaan, die proses, die teologiese motivering, die impak op kerk en samelewing, die ekumeniese effek in vele wêrelddele, die toepassing op veel meer aspekte van die lewe as slegs die politiese of die kerklike, en die etiese uitstraling en toepassing op terreine so divers as gender en seksualiteit en ekologie van die belydenis wat in Belhar as ’n belydenis van die destydse NG Sendingkerk aanvaar is.26 Dit is ’n onbegonne taak om in hierdie kort bestek en oor hierdie enorme impakvolle onderwerp veel meer te doen as om baie kortliks op die volgende voor die hand liggende aspekte rondom Durand se bydrae tot Belhar in te gaan: “sy eie storie” rondom Belhar, soos saamgevat in die hoofstuk “Die lang pad na Belhar” in Protesstem,27 en ’n kort oorsig van wat hy self oor Belhar gesê en geskryf het.28
In “Die lang pad na Belhar” lê Durand sterk klem op die hele proses wat Belhar voorafgegaan het, met ander woorde weer eens die kontekstueel-historiese ingaan van die waarheid van eenheid-versoening-geregtigheid in die konkrete geskiedenis van die land en die mense waarvoor die belydenis bedoel is. Die eerste punt wat hy maak is dat “’n storie wat tot op nasionale en selfs internasionale vlak ’n gespreks- en debatspunt geword het, het nie altyd ’n opspraakwekkende beginpunt nie.”29 Die begin van die “storie” gaan vir hom persoonlik terug tot die onbehae wat hy reeds in sy studentedae gehad het met die apartheidsbeleid van die destydse nasionale regering; ’n onbehae wat versterk is deur impulse wat van Bennie Keet uitgegaan het, en hom by die vraag uitgebring het: Hoe kan ’n mens Christene oortuig dat apartheid wel ten diepste en inherent verkeerd is, en nie maar net ’n kwessie van “toepassing” nie? Sy eie persoonlike ervaring op die sendingveld, eers op die platteland (Cala) en toe in die groot stad (Kwzakhele), van die onmenslike situasie waarin swart mense onder apartheid moes oorleef, het hom by die sosiologiese en politieke insigte van Swartman, stad en toekoms uitgebring.30 Terselfdertyd het hy via sy tweede proefskrif, Heilsgeskiedenis en die dialektiek van syn en denke, wat in 1973 onder FJM Potgieter, met begeleiding van Willie Jonker, voltooi is, die onhistoriese tipe hermeneutiek en eksegese wat deur die meeste Afrikaanse teoloë gebruik is om apartheid te regverdig, ontmasker.31 Dat dié teologiese deurbraak nog veels te vroeg was om enige beduidende rol in die NG Kerk se eie teologiese omgang met apartheid te speel, het pynlik duidelik geword by die 1974-Sinode van die NG Kerk. Daar het ’n verslag wat Durand se insigte rondom die haglike toestande van die swartman in die stad, op aandrang van ds Attie van Wyk (skriba van die Kuratorium van die Teologiese Kweekskool te Stellenbosch)32 ingesluit het, onder geweldige kritiek gesneuwel. Durand se gedeelte van die groter verslag is uiteindelik op ’n uiters kras manier heeltemaal deur die Sinode geïgnoreer. Trouens, dit is uit die verslag geskrap as “Marxistiese analise van die situasie”, sonder dat Durand ’n kans gegun is om iets daaroor te sê! Dieselfde Sinode het egter die powere, afgewaterde verslag, wat as Ras, volk en nasie in terme van die Skrif uitgegee is – “’n katastrofe vir die NG Kerk en sy beeld in die ekumeniese wêreld”33 – aanvaar tot ontsteltenis van almal wat hoë verwagtinge gehad het vir ’n deurbraak in die ideologiese denke van die Afrikanerkerk.
Durand se teleurstelling rondom dié krenkende optrede van stiksiende leiers is in ’n mate getemper deur die feit dat hy ’n uitnodiging van USSALEP (United States-South African Leader Exchange Program) ontvang het vir ’n drie-maande lesingtoer na veral swart Amerikaanse universiteite en gesprekke met teoloë uit daardie kringe. Die oorweldigende ervaring van welwillendheid het ingesluit ’n besoek aan die Internasionale Teologiese Sentrum in Atlanta (waar hy ook hartlik ontvang is deur die weduwee van Martin Luther King jr), die Yale Divinity School (waar hy meegedeel is dat sy Afrikanermense ná die val van apartheid die swart mense van die land waarskynlik beter gesind sal wees as die kritiserende liberale Engelse), die Universiteit van Howard in Washington (waar hy as die eerste wit besoeker gevra is om ’n biduur te lei), en die Colgate Rochester School (waar die bekende swart teoloog Gayraud Wilmore hom warm in die snerpende koue ontvang het). Hierdie internasionale blootstelling van einde 1975 is voortgesit met ’n uitnodiging as gasprofessor aan die Universiteite van Utrecht en Leiden, in Nederland, aan die einde van 1976. Gedurende hierdie lesings en gesprekke met voorste gereformeerde teoloë soos Hendrikus Berkhof het hy besef hoe slim die waarheid agter apartheid deur die NG-teologie verdoesel is en hoe diep daardie waarheid eintlik lê; die ware antwoord op die vraag: Wat is teologies verkeerd met apartheid?
Terug by UWK, waar die nagevolge van die Soweto-jeugopstande van 1976 en Steve Biko se “swart bewussyn”-denke radikaal deurgewerk het, het Durand dit as sy roeping as teoloog en dosent gesien om deur te boor tot die kern van die sonde van apartheid. In sy klasse het hy in 1977 ernstig met die studente omgegaan met nuwe literatuur oor versoening, byvoorbeeld ’n stuk wat uitgegee is deur die Suid-Afrikaanse Raad van Kerke en Herman Wiersinga se opsienbarende nuwe werk oor versoening: Verzoening als verandering. Sy uitdaging aan hulle was om vas te stel of daar nog ánderkant die morele verkeerdheid van en die sosiale onreg verbonde aan apartheid34 ’n eg teologiese rede was waarom dit verwerp moet word. Waarom, byvoorbeeld, was die NG Kerk so onwillig om werklik één te word met die Sendingkerk? Dit was in die klasgesprekke rondom die versoening van alle mense in Christus dat die teologiese insig soos ’n bliksemslag deurgebreek het: apartheid gaan uit van die oortuiging, die aanvaarding, dat mense eerder ‘‘apart” gehou moet word omdat die versoening in Christus nie opgewasse kan wees teen die menslike verskille wat apartheid ten alle koste wou verskans nie. Hierdie oortuiging was egter ’n abstrakte versoeningsidee wat uitgegroei het tot ’n harde ideologie; ’n ideologie in stryd met die konkrete versoening in Christus wat mense werklik tot eenheid bring. Die “aha”-belewing wat onder daardie besonder knap groepie studente (insluitende latere leiers soos Russel Botman, Leonardo Appies en Nico Botha) posgevat het, was onblusbaar. Hier was die boodskap, die belydenis, wat apartheid teologies ontmasker, en wat in die kern van die kerkstryd om eenheid staan!
Dít was dus volgens Durand die ware ontstaansverhaal van Belhar; dit was ’n geleidelike proses van bewuswording van die Christelike waarheid van die versoening tussen mense en die uiteindelike stroomversnelling wat daaromheen plaasgevind het tydens die Sinode van Belhar in 1978. Die studente self het ’n beskrywingspunt opgestel en twee erkende “konserwatiewe” (maar terselfdertyd gewaardeerde) teoloë, Sakkie Mentor en Jan Metler, is die oggend voor die sinodesitting in Durand se klein kantoortjie by die Teologiese Skool te UWK oortuig om hierdie nuwe belydenis-pad vir die Sendingkerk te loods. Só is die idee van ’n nuwe belydenis oor die eenheid, versoening en geregtigheid in die kerk van Jesus Christus dus gebore; ’n proses wat by die volgende Sinode, van 1982, gelei het tot ’n besluit om so ’n belydenis op te stel en te aanvaar.35
Belhar is nie slegs op die Sinode van Belhar as belydenis aanvaar nie, maar terselfdertyd is daar ’n status confessionis (’n staat van belydenis) aangekondig. Belhar sou voortaan deel wees van die belydenis van lidmate en dus ook deel vorm van enige verdere gesprekke oor kerkeenheid.36 Die feit dat Allan Boesak as verteenwoordiger van die NG Sendingkerk by die Wêreldbond van Gereformeerde Kerke in Ottawa in 1982 tot voorsitter verkies is en die idee van apartheid as kettery dáár beslag gekry het en ook die agtergrond en konteks vir die Belydenis van Belhar gevorm het, is deel van die ekumeniese reikwydte van dinge wat in ’n klein teologieklas ernstig opgeneem word.37
1.6 UWK as akademiese strydterrein (“site of struggle”) teen staatsmag en ideologie
Toe Durand in 1980 die eerste viserektor van UWK geword het, het hy met die Sendingkerk gereël dat hy sy status sou behou in ruil daarvoor dat hy steeds een klas per week sou gee en sou voortgaan met drie doktorale studente se studieleiding (waarvan ek een was). Sedert sy aanstelling as dosent in sistematiese teologie by UWK in 1973, ná die voltooiing van sy tweede doktorsgraad, het Durand vanweë sy bekwaamheid op vele terreine en die vertroue wat hy in uiters moeilike en gespanne omstandighede ingeboesem het,38 vining opgang gemaak binne die fakulteit, maar ook binne die bestuur van die universiteit. Gedurende die jare voor Soweto 1976 is daar vele nuwe poste aan die universiteit geskep, wat toe ook besondere groei getoon het.39 Gedurende daardie eerste jare aan die Fakulteit van Teologie het Durand besef hoeveel wantroue daar teenoor vele van die wit dosente geheers het, en ook hoekom dit die geval was: wit beheer, wit rassisme, wit meerderwaardigheid. Spoedig het hy en kollega Bernard Lategan besef dat die studentestakings wat in daardie tyd dikwels van stapel gestuur is, veral gedraai het rondom die reaksie teen “wit bestuur”. Met behulp van Ds Dawid Botha, toe moderator van die NG Sendingkerk (ook ’n witman wat vertróú kon word),40 het hulle in kontak gebly met studenteleiers. Daardie vertroue wat opgebou is, was van beslissende betekenis in die uiters gespanne jare tussen 1976 en 1980 – die jaar wat Durand as eerste viserektor aangestel is, eers onder Richard van der Ross en toe onder die dinamiese en charismatiese Jakes Gerwel.
Teologiestudente het ’n beslissende leiersrol gespeel in die tyd ná Soweto. Leonardo Appies as Studenteraadsvoorsitter en Russel Botman as skakelbeampte was in aanhouding en Pieter Gelderbloem is toegesluit op die dag wat hy sy proefpreek moes lewer! In Augustus 1976 het die Onlustepolisie vir die eerste keer die kampus binnegedring en op studente geskiet, nie alleen met rubberkoeëls nie! Durand onthou nog hoe sy eerste vrou, Randu, wat as bibliotekaresse in die teologiebiblioteek gewerk het, inderhaas studente agter die rakke versteek het. Persoonlik onthou ek hoe gespanne die situasie op Stellenbosch was, waar ons gewoon het. Toe ons van die UWK-studente tuis onthaal het, ook as teken van solidariteit, moes hulle omtrent koes in die motors waarmee hulle gekom het om nie gestop te word deur gewapende manne op die straathoeke nie!
Deur al hierdie stryde heen, wat in die tagtigerjare slegs hewiger geword het, het Durand in 1978 dekaan van Teologie geword en is hy in 1980 as eerste viserektor aangestel. In die dae toe Jakes Gerwel nog ’n gewone dosent was, is hy en ses ander personeellede in hegtenis geneem, en het Durand ’n skrywe namens 218 personeellede wat die brief geteken het aan die destydse eerste minister, PW Botha, gerig – sonder sukses. Durand vertel die verhaal van die dekade 1980–1990 in grafiese detail in die hoofstuk “Die struggle-jare op die kampus van UWK” – te veel detail om hier te hanteer!41
In die een meeluister-episode blyk dit uiteindelik dat die hoof van kampusveiligheid, ’n sekere mnr Husselman, met toegang tot alle lokale op kampus, direk betrokke was by die installering van die meeluister-apparaat in Durand se viserektorskantoor. In die ander episode, waarin ’n omstrede buitelandse ekumeniese figuur ’n afspraak met Durand en Willie Jonker by die Kweekskool op Stellenbosch gemaak het, blyk dit dat niemand anders nie as Kosie Gericke as informant vir die Veiligheidspolisie gebruik is!
Uit die tyd van “hek toe!”, die beroemde oproep tot aksie op kampus, veral as die Onlustepolisie op pad was, vertel Durand ’n interessante staaltjie oor ’n gesprek in Pretoria met die Minister van Polisie, Le Grange, die Minister van Justisie, Kobie Coetzee, en die Minister van Onderwys, FW de Klerk. Die kwessie was waarom die universiteitsbestuur nie daadkragtig optree en die polisie inroep ten tyde van opstande nie. Durand skryf oor die verloop van hierdie gesprek soos volg: “Met al die argumente tot my beskikking verduidelik ek dat, as hulle wil hê ons moet as universiteitsbestuur anders optree as wat ons doen, ek voorstel dat hy wat De Klerk is, die universiteit summier sluit vir die volgende vyf jaar en dit dan aan die bruin mense van Suid-Afrika verduidelik (wel wetend dat die nasionale regering juis besig was om hard na die bruin bevolking se steun te vry). Dis toe dat Le Grange aansluit by die gesprek en vir my sê dit sal nie nodig wees om die universiteit te sluit as ek net sy hulp wil inroep nie. Ek was vir ’n oomblik stomgeslaan oor die stiksienigheid van sy voorstel, maar voordat ek kon reageer, sê De Klerk: ‘Minister Le Grange, ek glo nie prof Durand sal jou hulp waardeer nie.’ De Klerk het iets begryp van die kompleksiteit van die situasie waarin ons ons bevind het.”42
Durand se eie weergawe van die dag toe hy die studente op die laaste nippertjie omgepraat het om om te draai en konfrontasie met die Onlustepolisie in Modderdamweg, buite die kampus, te vermy (dieselfde dag van die beroemde foto in die Cape Times), is een van interessante onderbeklemtoning. Hy vertel dat hy die kolonel beloof het dat hy die studente sal ompraat om konfrontasie te vermy: “So gesê, so gedaan: Terug na die studente en die studenteleiers en wonder bo wonder begin hulle terugbeweeg – deur die hek kampus toe is ek soos ’n skaaphond al agter ’n klomp skape aan. Toe almal mooi terug op die kampusterrein is, draai ek om: ‘Mission accomplished.’ Dit is met dié dat daar skote klap en ek tot my verbasing en woede besef dat ek self in die skoot is toe ’n rubberkoeël woer-woer langs my gesig verbyvlieg … My verontwaardiging het op daardie oomblik nie perke geken nie. Ek stap oor die pad direk op die polisie af op soek na die kolonel om te vra wat de duiwel nou aangaan dat hulle op die studente skiet terwyl hulle op die kampusterrein is en ek gedoen het wat ons ooreengekom het.”43 Durand het die volgende dag die berig met die foto van ’n vriendin ontvang, en het nogal gedink die opskrif was in die kol: “Professor Durand walks in anger towards police firing rubber bullets at students grouped within the campus yesterday.” Veral die “in anger” was volgens hom uiters gepas!
In Augustus 1986 was daar nog ’n konfrontasie, weer eens rondom studente in aanhouding. Ongeveer 2000 studente het vergader om in ’n optog te betoog; dinge het sleg gelyk, want die studente was uiters gefrustreerd. Daar word toe op die ingewing van die oomblik besluit dat die rektor en professore en personeel saam sal marsjeer! Selfs al moes die protesoptog wel uiteindelik omdraai, was daar die jubelende gevoel van oorwinning, van die mag van vreedsame solidariteit teen die mag van staatsgeweld en die mag van ideologie.
Durand se moed en wysheid was in vele gevalle die draende krag agter sodanige optredes en proteste. Soms het hy besin oor die vraag waarom ’n mens so teen alle rede in sou aanhou met hierdie stryd, hierdie “struggle”. Hy noem enkele oorweginge: Eerstens erken hy dat trots, selftrots, miskien té ’n groot rol gespeel het – die uitdaging om te volhard met wat reg en gepas is vir die omstandighede. Tweedens het hy nie kans gesien om om te swaai en vanaf ’n gegewe oomblik eerder vir bevryding te werk “binne die dominante wit gemeenskap” nie. Dit sou neerkom op verraad teenoor die kamerade en alle medestanders by die universiteit wat hulle lojaliteit daadwerklik keer op keer betoon het. Maar daar was, derdens, die oorweging van geregtigheid: “Binne-in my was daar ’n diep gevoel van onbehaaglikheid, selfs van woede, oor die onreg wat in ons land gepleeg word, en in UWK het ek ’n instansie gesien wat, ten spyte van al sy probleme, foute en onbeholpenhede, een van die bes moontlike agente van verandering kon wees.”44
1.7 Vredesgesant en bemiddelaar vir ’n nuwe toekomspolitiek (Dakar en verder)
In sy besinning oor die laaste jare by UWK, tot en met sy aftrede in 1994, wonder Durand of hierdie 14 jaar in ’n top administratiewe pos nie miskien as “verlore jare” gesien kan word nie – ten minste vir die teologie en die sending wat so duidelik sy vroeëre roeping was! Hy merk egter onmiddellik byna lakonies op: “Tog sou ek ondankbaar wees as ek nie die rol wat ek gegun is om te speel as ’n soort ‘tussenganger’ tussen die universiteit en die owerhede in berekening bring nie. Hierdie rol het nie net behels dat ek soms met heftige protes en kritiek teenoor die owerhede moes optree nie,45 maar dat ek ook die goeie wat daar was, kon bemiddel.”46 In dié verband noem hy heel nederig sy bydrae tot groot projekte “wat in sy skoot geval het”, soos die besonder mooi en argitektonies uitmuntende kampus wat hy kon help skep; iets wat nou nie soseer sending in die eng sin van die word is nie, maar wat wel ’n sekere trots en menswaardigheid help skep het vir mense wie se menswaardigheid op talle terreine ontneem is.47 Hy voeg by dat hy steeds verwonderd staan oor die genade wat hom gegun is om ’n beduidende rol in die ontstaan van die Belydenis van Belhar te speel, maar ook om tog enkele boeke en ’n hele aantal teologiese artikels te publiseer. Dat Durand in hierdie besige, maar ook donker tyd (met die afsterf van sy vrou Randu, ná ’n uitmergelende periode van sewe jaar se stryd teen kanker), die teologiese bydrae kon vermag wat hy terugskouend gelewer het, is om die minste te sê merkwaardig! In die volgende kort afdeling sal ek probeer aantoon dat Durand ’n kernrol gespeel het in die totstandkoming van ’n spesifieke modus van histories-kontekstuele teologie, in Suid-Afrika, maar ook wêreldwyd, binne ekumeniese verband.
In die laaste twee hoofstukke van Protesstem vertel hy slegs kortliks van “Dakar en ander onvergeetlike oomblikke”, insluitende die rol wat hy in vredespolitiek ná die vrylating van Mandela gespeel het. Hy noem vyf internasionale besoeke wat sy visie en sy platform in die wêreld verbreed het. ’n Besoek aan Lusaka in 1986 om die ANC-leiers te ontmoet, was eintlik slegs ’n voorspel vir die beroemd-berugte Dakar-besoek die volgende jaar. Op ’n besoek aan Duitsland in 1988 kon Durand en Jakes Gerwel, toe reeds rektor van UWK, selfs die Duitse president ontmoet, en in 1990 kon hy ’n lesing oor die verhouding tussen Christelike geloof en Marxisme naby die Kremlin lewer. In 1994 kon hy en Dirkie Smit deelneem aan en lesings lewer by ’n groot konferensie oor die Joodse slagting in Nazi-Duitsland, gereël deur die Von Humboldt-universiteit in Berlyn. Dit was egter “Dakar 1987” wat vir hom bly uitstaan, en hy deel heelwat staaltjies oor die kameraderie wat ontstaan het tussen progressiewe Afrikaners (soos Van Zyl Slabbert, Theuns Eloff en Lourens du Plessis), en die ANC-kamerade, veral dan Thabo Mbeki, wat ’n groot indruk op almal gemaak het. Hy benadruk dat, ten spyte van geweldige opposisie en afkrakery van die regering se kant, hierdie gesprekke die weg gebaan het vir die relatief vreedsame oorgang wat Suid-Afrika uiteindelik kon beleef – ’n soort wonderwerk.
Met al sy ervaring, ook van hierdie tipe baanbrekerswerk in die rigting van ’n nuwe Suid-Afrika, is dit glad nie verbasend nie dat Durand ’n prominente rol gespeel het in die totstandkoming van ’n Nasionale Vredeskomitee, met provinsiale subkomitees om ’n gewelddadige politieke oorgang te vermy. Hy was dan ook verkies as voorsitter van die Vredeskomitee van die Wes-Kaap. Dit was ook vir Durand self ’n tyd van oorgange en nuwe ervarings. Hy is byvoorbeeld kort tevore getroud met ’n ou vriendin, Sonja, die weduwee van ’n vriend uit sy studentedae, Christof Hanekom, met die bykomende wins van ’n groot gesin van kinders en kleinkinders, iets wat vir beide veel vreugde en geluk verskaf het.
Die tyd van “vrede maak en konflik oplos” was intens, maar ook vervullend en belangrik. Daar was heelwat suksesse in die Wes-Kaap, maar die groot problem was steeds die geweldige en gewelddadige Inkatha-ANC-konflik, veral in KwaZulu-Natal, tesame met ’n byna onnoembare moontlikheid van ’n regse staatsgreep vanuit die Suid-Afrikaanse weermag. En dit was presies in die proaktiewe afweer van hierdie afgryslike moontlikheid waarin Durand ook weer, uit hoofde van sy nuwe amp as vredesgesant maar ook vanweë sy wye kontakte, ’n belangrike bemiddelende rol gespeel het. Die verhaal, ook lewendig vertel deur Carel Anthonissen, wat ’n aandeel gehad het in die plot,48 lees soos iets uit ’n Deon Meyer-boek. Generaal Constand Viljoen, uitgeslape hoof van die weermag, wie se naam gekoppel was aan ’n moontlike staatsgreep, het ’n tweelingbroer wat toevallig ook uitgenooi is na Dakar. Hy was bewus van die enorme druk wat op sy broer, die generaal, uitgeoefen is vanuit regse Afrikanerkringe om inderdaad ’n aktiewe rol in so ’n poging tot die ontsporing van die vredesproses en die toekoms van die demokrasie wat daarmee saamgehang het, te speel. ’n Dringende plan moes beraam word: Iemand wat sterk geglo het in ’n afsonderlike Afrikanerstaat, Chris Jooste, voorheen direkteur van SABRA, die Suid-Afrikaanse Buro vir Rasse-Aangeleenthede, moes inderhaas gekontak word om met Generaal Viljoen te praat oor die moontlikhede om so ’n staat in die Grondwet in te skryf. Dít, so is geglo, was min of meer die enigste waarborg om vrede op die verdere onderhandelingspad te verseker. Die reddingsplan, wat onder groot druk aanmekaargesit is, het dus só daar uitgesien. Durand, wat goed Xhosa-sprekend is, en die logika van die plan kon vertolk, sou met Joe Nhlanhla, hoof van die ANC se intelligensiediens, ’n afspraak kry en hopelik waarborge kry dat ’n Afrikanerstaat deel kon vorm van die onderhandelinge. Durand sou Kader Asmal, senior lid van die ANC, maar terselfdertyd ook lid van die UWK-personeel, nader om as tussenganger op te tree vir so ’n ontmoeting. Braam Viljoen sou dan afkom Kaap toe om lede van die NG Kerk-moderamen te ontmoet om ook hulle seën op hierdie komplekse “vredesplan” te kry, en dan sou Durand hopelik deur Carel Anthonissen, predikant op Stellenbosch en sy betroubare vriend, kontak kon opneem met sy skoonpa, Chris Jooste. Carel was immers getroud met Chris Jooste se dogter, Christine. Daarvoor sou hulle Vredendal toe moes ry, hopelik ná ’n afspraak gereël is. So gesê, so gedaan – ’n byna ondenkbare dramaplot wat tog goed uitgewerk het! Oor ’n koppie koffie het Chris Jooste by die aanhoor van die “amptelike waarborge” van die ANC rondom ’n moontlike Afrikanerstaat sy vuis omhoog gelig en gesê: “As julle dit vir ons kan regkry!” Wat ons wel verder ook weet, is dat Generaal Viljoen besluit het om nie die weg van militêre konfrontasie te loop nie.49
Dit was egter nog nie die einde van Durand se vredeswerk nie. Die Universiteit Stellenbosch, wat in die beginjare van die nuwe demokrasie in Suid-Afrika – soos alle gevestigde universiteite in die land – uitdagende nuwe agendas moes aanpak en enorme druk en potensiële interne en eksterne konflik moes hanteer, het vir Durand genader om vir ’n kort maar belangrike periode as ombudsman op te tree – ’n rol wat hy eweneens met groot onderskeiding vervul het.
Die goeie nuus, die beste nuus, vir die teologie was dat hierdie kranige en fikse tennisspeler tot in sy tagtigs50 nog vir ten minste ’n dekade aktief deelgeneem het aan die teologiese agendas en uitdagings van sy tyd, en nie alleen uitstekende artikels bly skryf het nie, maar ’n hele aantal boeke. Hy het as’t ware “die verlore jare” met verbasende spoed en doeltreffendheid ingehaal.
...
Hierdie benadering van die kerk, ook binne konteks van die uitdagings van Suid-Afrika, het gelei tot die tipiese idee van “kontekstuele teologie” as ’n uiters aanpasbare vorm van teologie, in vergelyking met bv “bevrydingsteologie”, “swart teologie”, “feministiese teologie” – almal legitieme benaderings, maar met ’n sweempie uitsluiting.
...
2. Teologiese ontwikkeling (via sy publikasies)
Uit die voorafgaande verhaal oor episodes uit Durand se lewe en werk behoort die noue samehang tussen sy teologiese ontwikkelinge en sy publikasies te blyk, al is dit ook so dat sy publikasieprogram sterk beïnvloed is deur dringende sake wat vanuit sy konteks sy aandag geverg het, en in sy administratiewe jare by UWK definitief ook sy navorsingstyd erg verminder het. Volgens sy eie oordeel het sy denke veral deur drie stadia gegaan, wat in die titel van een van sy artikels verwoord word: “Van ewige waarhede tot gekontekstualiseerde metafore”. Dus in drie woorde vasgevat: waarhede, kontekste, metafore.
2.1 Teologie as nadenke oor ewige waarhede en beginsels
Aanvanklik was die klem dus op ’n tipies ortodokse wysbegeerte van die wetsidee-benadering, wat vele studente by UOVS erg “prinsipieel” (ingestel op beginsels) gemaak het, op ewige onveranderlike waarhede, beginsels en dergelike vastighede, soos byvoorbeeld die idee van apartheid as ’n soort Christelike beginsel. Met sy aankoms op Stellenbosch en met die invloed van teoloë soos Bennie Keet en Kolie Kotzé het daar ’n sekere onbehae by hom ontstaan rondom hierdie soort benadering, en het sy denke veel meer histories-kontekstueel begin word. Sy meestersverhandeling het oor die prinsipiële reg tot verset teen die owerheid by Calvyn gehandel (1956). Eers later sou hy besef dat mens oor so ’n saak slegs binne ’n spesifieke konteks kan praat, en oor ’n spesifieke owerheid, rondom spesifieke omstandighede. Sy doktorale proefskrif oor die Una sancta catholica van die kerk (1961), ’n uiters knap verhandeling oor die “eienskappe” van die kerk, het eers met sy aankoms in Suid-Afrika, in die konteks van Sharpeville en Cottesloe, ’n reële en ongemaklike konteks gevind. Sy eerste sendingpublikasie, Sending as allesomvattende roeping (1964), is eers deur Swartman, stad en toekoms (1970) binne politieke en ekonomiese realiteite skerp gedefinieer. Ook Durand se baie gewilde “katkisasieboek” in Xhosa (1969), wat in verskeie tale vertaal is, Lisisbane Izwi Lakho / U Woord is ’n lamp, was ’n poging om die Christelike leer nie as “dogmas” of “ewige waarhede” oor te dra nie, maar eerder om die Bybel weer te gee as ’n boek wat die geskiedenis van God se handelinge vertel, eers in die geskiedenis van Israel en dan ten slotte in die geskiedenis van Jesus Christus se koms, sterwe en opstanding. Die diep geheim van God se verlossingswerk kan volgens Durand nie as leerstukke, los van die Bybelse verhale, aan mense bekendgestel word nie.51
2.2 Teologie as meelewing met God se historiese betrokkenheid in Sy ganse skepping
Daar was dus ’n geleidelike wending in die rigting van wat Dirkie Smit geïdentifiseer het as Durand se sterk ontwikkelde “historiese bewussyn”, iets wat bevestig is deur Durand self in sy eie weergawe van die logika agter sy publikasies.52 Durand gee Smit toe dat hy reg raakgesien het dat daar ’n radikale historiese en kontekstuele bewussyn aan die werk was wat hom laat praat, skryf, handel en reageer het op die sosiale en politieke uitdagings van sy tyd. Hy beskryf dié bewussyn self soos volg:
God is in beheer van die geskiedenis. In die geskiedenis van ou Israel, en finaal in Jesus Christus, het God die geskiedenis ingegaan en Hy is vandag nog besig om met ons geskiedenis te maak. Wanneer God tans met ons geskiedenis maak, is sy vertrekpunt die koms, kruisdood en opstanding van Jesus Christus. Hierdie sentrale gebeurtenis bepaal alles wat God doen, wat die historiese omstandighede ook al mag wees. Teologie beteken daarom om die historiese omstandighede van watter tyd ook al te lees en te interpreter vanuit hierdie sentrale gebeurtenis wat al God se dade bepaal. Ons is almal, teoloë ingesluit, kinders van ons tyd, en teologie beteken om die wêreld waarin jy leef en die historiese omstandighede waarin jy jou bevind, teologies só te ontleed en uit te spel. Historiese omstandighede wissel en verander; die enigste konstante is dat God in ooreenstemming met sy heilshandeling van die verlede handel.
Hierdie “hermeneutiek”, of benadering van Skrifverstaan, beteken dat daar op verskillende tye bepaalde aksente van die evangelie sterker na vore sal kom as ander. Vir eeue lank het slawerny, byvoorbeeld, Christene nie gepla nie. Eers teen die 18de en 19de eeu, toe slawerny op ’n ongekende skaal handelspraktyk geword het wat miljoene mense se lewens verwoes het, veral in Afrika, het die helder besef deurgedring dat die vryheid wat Christus aan die kruis vir die mens verwerf het, slawerny onhoudbaar maak. In die 20ste eeu het daar ander sensitiwiteite ontwikkel: rondom armoede, verdrukking, rassisme en ekologie. Ons moet dus nie in die Bybel na ewige waarhede en beginsels soek wat los staan van God se handelinge binne die geskiedenis nie. Dit is presies wat met apartheid gebeur het: los tekste in die Bybel is orakelagtig geïnterpreteer asof hulle direk van God af gekom het, en nie via tydgebonde menslike interpretasies en swakhede nie.
Toe Durand in 1973 by UWK aangestel is het hy daarom sy tweede proefskrif voltooi; ’n projek waarmee hy reeds jare tevore in Cala begin het – ’n ondersoek na die noue verband tussen heilsgeskiedenis en die mens se denke oor alle dinge (syn). Indien die klem nie steeds bly op God se heil in die geskiedenis nie, sal die interpreterende subjek se gevoel of rede of persoonlikheid of eie hebbelikhede altyd die interpretasie oorwoeker. Vanaf Durand se intreerede by UWK (1974), Kruisteologie en die lydende God, verset Durand hom in sy eie dogmatologiese werk teen ’n abstrakte, akontekstuele, ahistoriese verstaan van God.53
In Teks binne konteks – versamelde opstelle oor kerk en politiek (1987), wat 17 opstelle uit die tyd tussen 1972 en 1986 bevat, word dit baie duidelik dat Durand ’n nuwe weg gebaan het vir teologie in Suider-Afrika. In sy voorwoord, “’n Nuwe weg”, skryf Willie Jonker dat Durand se teologiese metode “Bybels-histories” genoem kan word: ’n konsekwent-bybelse teologie in die sin dat die historiese karakter van die bybelse waarheid én die historiese karakter van die verstaan daarvan ten volle in berekening gebring wil word. Met Durand se afwysing van die skolastiese weg (Aquinas en enige nuwe vorm van “ewige waarhede”) waarop die Skrif tot ’n aantal “prinsipes” gereduseer word, én van die subjektivisme van die sogenaamde “nuwe hermeneutiek”, bly daar vir hom één weg oor: die weg van geduldige luister na die goddelike heilswoord soos dit in die Skrif tot ons kom, ten einde die bedoeling daarvan te hoor en dááraan in ons konkrete lewe te gehoorsaam. Gehoorsaamheid in die konkrete situasie kan dus alleen gehoorsaamheid wees aan die evangelie van God’s heil wat ons wêreld en lewe aanraak en verander.
Dit is ook hierdie histories-kontekstuele verstaan van die kerk as die liggaam van God in die wêreld wat eenheid, versoening en geregtigheid moet “beliggaam”, wat Durand se dinamiese kyk op die kerk, soos uiteindelik verwoord in die Belydenis van Belhar, bepaal, soos vasgevang in die bundel opstelle wat byeengebring is deur Danie du Toit (2014). Hierdie benadering van die kerk, ook binne konteks van die uitdagings van Suid-Afrika, het gelei tot die tipiese idee van “kontekstuele teologie” as ’n uiters aanpasbare vorm van teologie, in vergelyking met bv “bevrydingsteologie”, “swart teologie”, “feministiese teologie” – almal legitieme benaderings, maar met ’n sweempie uitsluiting. Kontekstuele teologie, soos wat dit bv ook beoefen is deur leidende teoloë van Engelse universiteite, soos John de Gruchy en Charles Villa-Vicencio,54 onderstreep die aanvaarding van hierdie “nuwe weg” waarvan Belhar die uitmuntende voorbeeld is.
2.3 Teologie as metaforiese benadering van die Godsgeheim in wetenskap en geloof
’n Derde “wending” in Durand se teologiese aanpak, dié in die rigting van metaforiese en selfs mistieke benaderings van die goddelike geheim, gaan nie in teen die kontekstuele beklemtonings nie, inteendeel. Juis in gesprek met die wetenskap en nuwe kritiese vorme van teologie het Durand geleer om die diep metaforiese aard van teologiese taal te waardeer, asook die blywende ontoereikendheid van menslike taal en middele om die goddelike te “omvat”. In ’n “ontluisterde”, gesekulariseerde wêreld,55 is daar vele “doodloopstrate van die geloof”,56 weë wat ook deur wetenskaplikes verken is, soos bv Teilhard de Chardin, wie se werk oor evolusie, wetenskap en geloof57 erkenning gee aan die mistieke kant van die Godsgeheim, waar meer as realistiese en wetenskaplike taal nodig is, en waar miskien selfs geen taal kan bykom nie.58 Wanneer dit “amper dag” word in ’n mens se lewe,59 keer ’n mens na binne, na die diepste sekerhede van die geloof, na gekontekstualiseerde metafore oor lewe en dood. In ’n onlangse gesprek met John de Gruchy oor sy nuwe boek oor die monastiese lewe, het hy vertel dat hy en Durand in hulle gesprekke in die latere jare van hulle teologie al hoe meer oor die mistiek en die monastiese tipe teologie gepraat het; die verdiepende Godsgeheimenis wat nie positivisties vasgevang kan word nie. Beide van hulle het egter empatie met ’n nuwe geslag Christene wat al té wetenskaplik met die hele werklikheid, selfs met God, wil omgaan. ’n Goeie voorbeeld van Durand se geduld en empatie met hierdie worstelinge van die moderne en postmoderne mens met die ewigheidsvrae, is sy heel gedetailleerde gesprek met Ben du Toit oor sy nuwe boek: God: Is daar ’n ander antwoord?60 Hy gaan in op sewe legitieme punte wat deur Du Toit ondersoek word rondom twyfel aan God, maar dan blykbaar byna raadop in sy poging om die diepe vertwyfeling wat hy teenkom, te begryp, vra hy of daar dan nie tog troos in die ou woorde te vinde is nie: “Een maal kind van God, altyd kind van God”. Hy voel waarskynlik hy kan dit doen, aangesien hy self diep ingegrawe is in die gesprekke tussen teologie en wetenskap, maar ook die donker nagte van die siel.61 Dit bly in ieder geval merkwaardig dat hierdie bydrae een van Durand se laastes was in die Kerkbode, en dat hy tot die einde toe met soveel passie en empatie met sy hele hart en verstand teologie bedryf het “binne die onmiddellike konteks”!
...
Hulle het op Jaap se aandrang die hele vakansie nie een so ’n woord gepraat nie, maar slegs speletjies gespeel: kaartspel, bordspeletjies en selfs Scalextric-karretjies op die vloer!
...
3. Persoonlike kwaliteite en omvattende nalatenskap
Ten slotte wil mens natuurlik graag iets oor die persoon Jaap Durand self sê, al sou hy definitief eerder wou hê dat daar slegs oor sy histories-kontekstuele lewe en werk gepraat moet word, en selfs dit in ’n mineurtoon. Soos Tutu dit uitgedruk het: Hy was maar slegs gehoorsaam aan die stem van God! Tog roep daar ’n hele aantal woorde en metafore wat oor Durand se persoon, maar ook oor sy nalatenskap, gebruik is om ons aandag. Ek sal hier dus slegs kortliks ’n paar sulke duidinge, van watter soort mens hy was en watter soort nalatenskap hy nie sou omgee om na te laat nie, probeer gee.
3.1 Moed
John de Gruchy het dié woord gebruik vir sy bydrae in die Festschrift:62 “I searched for the right word that would encapsulate who Jaap is for me and many others. Undoubtedly a man of faith and integrity, a humble and able scholar, a perceptive theologian, a family man … yes indeed, but I finally settled on courage as the virtue that stands out.”
3.2 Vriendskap
Carel Anthonissen het sy bydrae begin met “lojale vriend” en voordat hy verder vertel van die “spelende professor” en “bemiddelaar” eers die verhaal vertel van hoe Durand altyd daar was vir hom in moeilike tye, byvoorbeeld die keer toe hy sy paspoort verloor het as gevolg van pogings om saam met agt studenteleiers in Lusaka gesprekke met die ANC-jeugliga te voer. Durand se integriteit, lojaliteit, waaragtigheid en getrouheid staan uit in vele bydraes, maar telkens is daar sprake van sy lojaliteit as vriend, bv ook in die bydraes van Stan Ridge en Bernard Lategan.63
3.3 Spel
Carel Anthonissen vertel heerlike staaltjies van die spelende professor, bv van die student wat gehoor het dat professors Durand en Rossouw saam vakansie gehou het en toe laat val het dat hy graag soos ’n vlieg teen die muur sou wou sit om al die hoë intellektuele gesprekke af te luister. Hennie Rossouw het egter met ’n skalkse glimlag die geheim uitgelaat: Hulle het op Jaap se aandrang die hele vakansie nie een so ’n woord gepraat nie, maar slegs speletjies gespeel: kaartspel, bordspeletjies en selfs Scalextric-karretjies op die vloer! Op Durand se begrafnis het Danie du Toit dergelike stories vertel, en Durand se kinders stories van ’n soort nuuskierigheid en kinderlike vreugde. Stan Ridge vertel van die debatte in die motor op pad universiteit toe, sommer vir die lekkerte van argumenteer. 64
3.4 Etiese leierskap
Vele bydraes beklemtoon Durand se nederige diensbaarheid en sterk etiese leierskap. Courtney Sampson skryf oor die noodsaaklikheid van die soort “diensbare leierskap” wat deur figure soos Durand, Tutu en Mandela gelewer is. Nürnberger soek leiers wat sal ophou baasspeel, soos Durand, en presies dit word ook beklemtoon deur Boesak.65
3.5 Christelike deugde: geloof, hoop, liefde, vrede
’n Mens sou dink dit is vanselfsprekend dat ’n Christelike teoloog ook ’n Christelike lewe sal lei, maar wat beteken “’n Christelike lewe” eintlik? Wel, dit blyk uit soveel huldeblyke dat Durand deur en deur ’n gelowige mens was wat vanuit die evangelie gelewe het. Volgens hom was hy maar ’n bra konserwatiewe mens wat by die basiese dinge van die geloof gehou het. Danie du Toit het in sy pragtige gedenkdiens-preek presies aangesluit by die skrifgedeeltes wat volgens Durand sentraal staan in die Christelike lewe: Psalm 85 wat liefde en waarheid verbind, en geregtigheid en vrede, almal saam as onlosmaaklike elemente van die gelowige lewe; en die Bergrede wat teenintuïtiewe definisies gee van wie kwalifiseer vir ware geluk: die nederiges, die sagmoediges, dié wat honger na geregtigheid, die vredemakers, die barmhartiges, dié wat ter wille van hierdie dinge vervolg word; asook dan die vuur van hierdie visie van inklusiewe liefde wat profeties brand in die hart van die kind van God (Jeremia 5 en 20). Durand het geglo en hy het geleef volgens daardie geloof.66
3.6 ’n Inklusiewe en versoenende kerk
Dit is duidelik dat Durand se droom vir die kerk een van ware eenheid en versoening was, soos gereflekteer deur sy passie rondom die versoenbaarheid van mense en die versoenende krag van die Evangelie self. Dit was die springende punt in sy hele bydrae tot die Belydenis van Belhar. Indien die kerk self nie één kon word op grond van die versoenende werk van Christus nie, dan is daar nie hoop vir die wêreld nie. Die kerk is die inklusiewe, verwelkomende, vredevolle, geregtigheidsoekende liggaam van Christus in die wêreld. Punt.67
3.7 ’n Allesomvattende sending
Die kerk van Christus is ’n sendende, uitreikende kerk. Die missie van die kerk in die wêreld is allesomvattend: dit sluit in die liggaam, siel en gees van die mens, dit sluit in die toekoms van die planeet, die lewe van alle lewende wesens, die toegang tot onderwys, behuising, werk, gesondheid, menseregte, ontwikkeling en deelname. Binne ekumeniese verband sluit hierdie sending die eenheid van aksie tussen alle kerkgenootskappe en selfs alle gelowe in.68
3.8 Openbare teologie van geregtigheid
Teologie het baie vertakkinge en vorme, maar alle teologie is uiteindelik ook openbare teologie; dit het direkte of indirekte nagevolge vir die openbare lewe. Teologie ontdek algaande altyd weer nuwe terreine waarop die Evangelie ’n positiewe en helende werking kan en moet hê. Slawerny, rassisme, homofobie, diskriminasie, patriargie, verbruikersdruk, ekologiese verwaarlosing, ewige armoede, noem maar op: Die kanon van dinge wat nog oopgebreek moet word ter wille van groter geregtigheid op aarde is nog nie afgesluit nie, en kan nie afgesluit word nie. Daar is telkens weer ’n ontdekking van nuwe kontekste en nuwe uitdagings wat in die teologiese visier gebring moet word; dinge wat telkens weer vra vir innoverende benaderings en nuwe perspektiewe.69
3.9 ’n Mistieke anker
Teologie sonder ’n erkenning van die diepe verborgenheid van God, te midde van God se openbaring van liefde en trou, geregtigheid en vrede, en dus die mistieke kant van die omgang met en toegang tot God, loop uit op dwaalspore in die geloof en ’n ontluistering van die wonder van die skepping. Stilte en gebed en meditasie en toewyding aan God wat steeds méér is as al ons wense en begeertes, al ons projeksies, al ons denke en soeke, sal deel moet vorm van ’n oop soeke na die dieper waarhede van die geloof.70
3.10 ’n Profetiese visie van sjalom
Die brandende profetiese visie van Jeremia, die vuur in sy mond wat nie gekeer kan word nie, soos pragtig toegelig deur Danie du Toit in sy begrafnispreek vir Durand, lê in die hart van Durand se teologiese visie. Hy was ’n leermeester, ’n prediker, ’n profeet van die boodskap waar daar geen vrede sonder geregtigheid sal wees nie, en geen liefde of barmhartigheid sonder waarheid en getrouheid nie. “Emet” en “Hesed” sal mekaar omhels, en “Mispat” en “Sjalom” sal mekaar soen. In Durand se klasse en preke was dié vaste bakens van die Evangelie ononderhandelbaar. Soos Douglas Lawrie dit beskryf: Hier was ’n ware profeet aan die woord, hier was die vastigheid van “no retreat, no surrender”.71
’n Ware profeet het ons ontval. Ons kyk in dankbaarheid terug op die persoon, die lewe en die werk van JJF (Jaap) Durand.
Bronnelys
LW: Hier word (met enkele uitsonderinge) slegs gepubliseerde verhandelinge/boeke aangedui – van Durand self, of rondom sy werk. Durand 1987 en Durand 2014 bevat versamelde opstelle/artikels; so ook Cloete en Smit 1984, en Festschrift 2009. Alle ander bronne word in die notas aangedui.
Cloete, GD en Smit, DJ 1984. Oomblik van waarheid. Kaapstad: Tafelberg.
Durand 1956. Die wysgerige grondslae van die ius resistendi by Calvyn. MA-verhandeling, Universiteit van die Oranje Vrystaat, Bloemfontein.
Durand 1961. Una sancta catholica in sendingperspektief. DTh-proefskrif. Amsterdam: Uitgeverij Ten Have.
Durand 1964. Christelike sending – Allesomvattende roeping. Bloemfontein: Sacum.
Durand 1969. Lisisibane Izwi Lakho / Your Word is a lamp / U Woord is ’n lamp. DRC Mission Press.
Durand 1970. Swartman, stad en toekoms. Kaapstad: Tafelberg.
Durand 1973. Heilsgeskiedenis en die dialektiek van syn en denke. DTh-proefskrif. Universiteit Stellenbosch.
Durand 1974. Kruisteologie en die lydende God. Bellville: Universiteit van Wes-Kaapland.
Durand 1976. Die lewende God. Pretoria: NGKB.
Durand 1978. Die sonde. Pretoria: NGKB.
Durand 1982. Skepping, mens, voorsienigheid. Pretoria: NGKB.
Durand 1984. Belhar – Krisispunt vir die NG Kerke en ’n Belydenis – was dit werklik nodig? In Cloete, GD en Smit, DJ (reds).’n Oomblik van waarheid. Kaapstad: Tafelberg.
Durand 1987. Teks binne konteks. Versamelde opstelle oor kerk en politiek. In Smit, DJ (red). Bellville: Universiteit van Wes-Kaapland. (18 opstelle in publieke teologie, uit die tyd tussen 1972 en 1986).
Durand 1993. Theology and resurrection – metaphors and paradigms. JTSA, 82:3–20.
Durand 1995. Kerk en geweld: Geweld – wat sê die kerk? Die verhaal van die NG Kerk in die 20ste eeu as illustrasie. Bellville: Universiteit van Wes-Kaapland.
Durand 2001. When theology became metaphor. JTSA, 111:12–16.
Durand 2002. Hoe my gedagtewêreld verander het: van ewige waarhede tot gekontekstualiseerde metafore. NGTT, 43(1&2):64–70.
Durand 2002. Ontluisterde wêreld. Die Afrikaner en sy kerk in ’n veranderde Suid-Afrika. Wellington: Lux Verbi (BM).
Durand 2003. Iemand soos ek en jy. Stellenbosch: T Wever.
Durand 2005. Doodloopstrate van die geloof: ’n perspektief op die Nuwe Hervorming. Stellenbosch: Rapid Access Publishers (Africa Sun Media).
Durand 2007. The many faces of God. Highways and byways on the route towards an orthodox image of God in the history of Christianity from the first to the seventeenth century. Stellenbosch: African Sun Press.
Durand 2010. Dit is amper dag. Christelike Uitgewersmaatskappy (CUM).
Durand 2013. Evolusie, wetenskap en geloof. Wellington: Bybel-Media (BM).
Durand 2015. Godsgeheim: die verhaal van wetenskap en mistieke geloof. Wellington: Bybelkor (BM).
Durand 2015. Du Toit, D (red). Jaap Durand praat oor eenheid, versoening en geregtigheid. Wellington: Bybelkor (BM).
Durand 2016. Protesstem. Oomblikke van herinnering. Wellington: Bybelkor (BM).
Durand 2019 (met Verena Schoeman). Bloedbruide van Christus. Vrouemartelaars in die eerste eeu I en II (2021). Wellington: Bybel-Media (BM).
Festschrift 2009. Conradie, E en Lombard, C (reds). Discerning God’s Justice in Church, Society and Academy. Stellenbosch: Sun Press. Beskikbaar: https://core.ac.uk/download/pdf/188223539.pdf. (Festschrift is ’n versameling van 9 uitgebreide artikels en 22 korter bydraes oor Jaap Durand se lewe en werk.)
Eindnotas
1 Sien bv op LitNet (Februarie 2022) die kort maar kragtige bydrae deur Allan Boesak waarin hy konsentreer op die vraag oor hoe dit moontlik was dat ’n wit man soveel vertroue by UWK en in die kringe van die VGK kon inboesem, selfs voor Belhar. Sien ook op LitNet die gedig deur Willem de Swyger.
2 Sien die Festschrift wat deur kollegas en vriende vir sy 75ste verjaardag voorberei is: Conradie en Lombard (reds), Discerning God’s Justice in Church, Society and Academy (vir verwysings: Festschrift 2009).
3 Vir uitstekende kort oorsigte van Durand se persoonlike lewensloop, sien Kerkbode se webblad op 24 Januarie 2022: “Jaap Durand sterf op 87: ‘Hy was vir almal lief’” en 27 Januarie 2022: “Jaap Durand (1934–2022). Teoloog wat grense oorsteek en beperkings uitdaag” (lg deur vriend en kerkhistorikus Gerdrie van der Merwe), asook die artikel van sy vriende Jaap Furstenberg, Phil Robinson en Daan Cloete in Festschrift 2009:3–24. Le Roux Schoeman se bydrae van 25 Mei 2021, “Jaap Durand: Ryk herinneringe leef in skrywer wat bly soek” op Kerkbode se webblad, bied ook uiters interessante perspektiewe.
4 Sien Cloete en Smit 1984.
5 Sien Durand 2015, die versameling van opstelle en preke oor hierdie temas, soos byeengebring deur Danie du Toit, Durand se laatjare-vriend. Du Toit het ook sy treffende begrafnisrede gelewer in die Rynse VGK op Stellenbosch – waar Durand en sy gesin jare lank lidmate was en waar hy ook dikwels gepreek het.
6 In sy voorwoord tot die Festschrift 2009 skryf Aartsbiskop Tutu as kanselier van UWK: “It was exhilarating to be the Chancellor of an institution that was becoming the pride of the oppressed as it took on the apartheid phalanx as if presenting an icon of the kind of society we were striving for, to have a young Coloured rector supported to the hilt by his white vice-chancellor, an Afrikaner to boot, in Professor Jaap Durand. They spoke volumes about the sort of society we were striving for just by them being together. I am delighted and honoured to pay my warmest tribute to someone who was such a critical element in our struggle and in our efforts to make UWC the scintillating and exciting place it has turned out to be. Baie dankie, Boetie – this Festschrift from your colleagues is the least we can do to thank you. God be praised that you were obedient to the imperatives of the Gospel.”
7 Sien bv die latere publikasies, Durand 2002, 2005 en 2013.
8 Die stuk was getiteld “Sommige dinge is die moeite werd om te onthou”.
9 Durand 2016: Protesstem – Oomblikke van herinnering.
10 Festschrift 2009:131–166.
11 Sien Carel Anthonissen se stuk in Festschrift 2009:169–174.
12 Hier verwys Durand na sy eerste ervaringe met “die swart wêreld”, toe sy pa hom en sy vriend Jaap Furstenberg saamgeneem het om Sondagskool te gaan hou in die swart woonbuurt.
13 Durand 2016:20–21.
14 Sonder om tyd te verloor, het hy toe wel gedurende sy teologiestudie op Stellenbosch ’n meestersgraad in filosofie ook voltooi, oor die onderwerp “Wysgerige grondslae van die ius resistendi by Calvyn” – die reg van verset van burgers teen ’n onregverdige owerheid (fynskrif binne die Calvinisme wat nie ongemerk by iemand soos Allan Boesak verbygegaan het nie!).
15 Durand 2016:24.
16 Durand 2016:12–13. Dit was hierdie oorvleueling in oortuiging wat dit vir Jonker en Durand moontlik gemaak het om later saam te werk aan ’n reeks teksboeke vir dogmatiese studie, Wegwysers in die dogmatiek, met drie bydraes elk (1976–1989). Dit is teen hierdie agtergrond ook te begrype dat dit Willie Jonker moes wees wat op Rustenburg namens die NG Kerk verskoning, en ook vergifnis, gevra het vir die pyn van apartheid wat deur die NG Kerk veroorsaak is. Ek was bevoorreg om in die jare 1971–1974 by Jonker in die klas te sit, en om my magister onder sy leiding te begin.
17 Hennie Rossouw het ná sy eie promosie op die baanbrekende proefskrif Klaarheid en interpretasie, ’n nuwe fundament vir teenfundamentalistiese interpretasiepraktyke van die Heilige Skrif, teruggekeer na Stellenbosch as filosofieprofessor en uiteindelik ook viserektor. Die twee vriende is onlangs enkele weke ná mekaar begrawe; vir vele die einde van ’n hele era van akademiese élan en integriteit. Ek het die besondere voorreg gehad om by beide nagraadse studie te doen, onderskeidelik in die teologie en die filosofie.
18 Vertraagde aksie. ’n Ekumeniese getuienis uit die Afrikaanssprekende Kerk. 1960. NG Kerk Uitgewers.
19 Durand 2016:14–18.
20 Durand 2016:27.
21 Durand 2016:30.
22 Durand 2016:48. In hoofstuk 4 van Protesstem (pp 39–68) verduidelik Durand in fyn historiese detail sy insig, wat reeds in Christelike sending – allesomvattende roeping teoreties vasgepen is, dat so ’n swart gemeente eintlik ’n “gemeente sonder grense” is: Hierdie realiteite van “moord, roof, terroriserende bendes, bedrog, verkragting, seksuele losbandigheid, jeugverwildering en gesinsontwrigting” was begeleidende verskynsels van “’n fundamentele lewensonsekerheid en ’n armoedekultuur, met alles wat daarmee saamgaan” (p 50–51). Dít was die “gemeente” van die Here, sonder grense; die kerk in die wye wêreld!
23 The Study Project on Christianity in Apartheid Society (SPRO-CAS) is in 1969 gesamentlik deur die Christelike Instituut en die Suid-Afrikaanse Raad van Kerke geloods, met 6 kommissies en 140 kommissarisse en konsultante met ’n fokus op die noodsaaklikheid van radikale verandering in Suid-Afrika. Die navorsing het op verskeie terreine gekonsentreer: ekonomie, onderwys, reg, politiek en die kerk. Dit was gerig op die aftakeling van apartheid en het sterk kennis geneem van ’n nuwe perspektief op die geskiedenis, nl dié van swart bewussyn.
24 Sien Jeremia 7:4, 6:14 en 8:11.
25 Dit is menslik om in hierdie hoofstuk waarin Durand uit sy hart uit skryf oor wat sy denke werklik verander het, tog fyn flitse van persoonlike aard ingeweef te sien: hoe hy met sy ou tweedehandse Peugeot 203 die strate vreesloos ingevaar het; hoe Randu vrou-alleen op Donderdae na Daku moes ry om die vrouebediening te lei terwyl Jaap na die jong kinders tuis moes omsien; hoe hy in ’n lewensbedreigende situasie gered is toe een van sy aanvallers hom as tronkprediker herken het: “Ek ken hierdie wit man, hy preek in ‘Rooi Hel’!”; hoe sy dogter eers jare later vir hom vertel het hoe sy snags lê en wag het dat hy terugkom met die Peugeot en eers in stilte in die kar gesit en bid het vir sy gemeente, totdat sy uiteindelik die geknars van sy skoene op die gruis buite haar venster gehoor het, en eers dan kon slaap. Vir só ’n teoloog is God nie ’n idee of ’n konstruk nie, maar ’n onmiddellike teenwoordige Werklikheid.
26 Sien bv Cloete en Smit 1984; Lombard in Festschrift 2009:93–129; sien ook die bydraes van Boesak, Botman, Koopman en Smit in Festschrift 2009: 37 ev, 51 ev, 69 ev en 131 ev.
27 Sien Protesstem 2016:69–104.
28 Laasgenoemde is handig saamgevat in die publikasie Jaap Durand praat oor eenheid, versoening en geregtigheid (byeengebring deur Danie du Toit): Durand 2014.
29 Durand 2016:71.
30 Durand 1970.
31 Ironies genoeg het hy dit via ’n subtiele en knap analise van Thomas Aquinas, ’n leidende Katolieke teoloog uit die Middeleeue, gedoen, met die gevolg dat wat hy eintlik wou oordra in die Suid-Afrikaanse konteks slegs op daardie stadium deur enkele teoloë (hy noem Hennie Rossouw, Willie Jonker, Dirkie Smit en Christo Lombard) gesnap is.
32 Durand sonder hom saam met O’Brien Geldenhuys, Willem Landman, Nico Smith, David Bosch en in mindere mate Johan Heyns uit as senior teoloë wat duidelik teen apartheid gekant was.
33 Lees die verhaal in Durand se eie ironiese weergawe, Durand 2016:69–80.
34 Dit was belangrike etiese aspekte waaraan daar ernstig aandag gegee is deur bv die Belydende Kring (vroeër die Broederkring), waaraan voorste leiers en predikante van die NG Sendingkerk, soos Allan Boesak, Daan Cloete, Hannes Adonis en Chris Loff meegewerk het, met as een belangrike bydrae die Verklaring van die Belydende Kring van 1979, waarin ’n sterk morele verwerping van apartheid uitgespreek is.
35 Die verdere verhaal van hoe die klein komitee aangestel is om so ’n belydenis te skryf (Jaap Durand, Dirkie Smit, Allan Boesak, Gustav Bam en Sakkie Mentor); hoe Durand voorgestel het dat die drie punte van eenheid, versoening en geregtigheid die kern van die Belydenis van Belhar moet vorm; hoe Dirkie Smit op legendariese inspirasie af die belydenis deur die nag geformuleer het; hoe die komitee dit met enkele klein wysigings aanvaar en aan die Sinode voorgelê het, en hoe die Sinode dit aanvaar het – daardie verhaal is welbekend en goed gedokumenteer. Vir Durand is dit egter belangrik om die héle geskiedenis, “God in the detail”, te honoreer as die eintlike wonderwerk. Aan hierdie verhaal is daar ook minder aangename kante, soos dat Durand onmiddellik deur die NG Kerk “gestraf” is deur die wegneem van sy status as predikant, ’n uiters pynlike ervaring vir iemand wat sy hele lewe aan die sending van hierdie kerk gewy het. Ná vele jare en kerkregtelike rompslomp het die NG Kerk verskoning gevra en Durand se status herbevestig; iets waarvoor hy ten spyte van al die ironieë baie dankbaar was. ’n Mens kan nie help om by sulke geleenthede aan Van Wyk Louw se bekende vers uit Tristia te dink nie: “Eintlik moet ons leer ironies leef, en binne ironie die liefde hou.”
36 ’n Hele aantal gelegitimeerdes van die NG Kerk (insluitend ek self) het die nagevolge hiervan op hulleself geneem en hulle dus nie meer beroepbaar gestel vir werk in die NG Kerk nie, en dus ook op die voetspoor van Durand hulle “status” verloor, om dit weer binne die Sendingkerk/VGK terug te kry.
37 In my eie bydrae aan die Festschrift vir Durand vertel ek bv van my voorreg om in 2004 by die Sinode van die Reformed Church of America oor die moontlikhede van Belhar as bevrydende ekumeniese belydenis te praat, en van die dankbaarheid dat dié kerk Belhar as ’n eie belydenis by ’n volgende Sinode aanvaar het (Festschrift 2009:93–129).
38 Sien weer die gloeiende huldeblyk deur Allan Boesak op LitNet, Februarie 2022.
39 Ek self is ná my filosofie- en teologiestudies by Stellenbosch aan die einde van 1974 ’n pos in filosofie aangebied, maar het soos Durand in sy vroeë jare ’n ander keuse gemaak: in my geval om ’n pos in Bybelkunde by UWK te aanvaar!
40 Dawid Botha was die skrywer van die invloedryke boek Die opkoms van ons derde stand, ’n pleidooi vir ’n nuwe bedeling vir bruin mense in Suid-Afrika.
41 Hy skryf ook ’n uitvoerige hoofstuk oor “Die wakende oog van die Veiligheidspolisie”, met skrikwekkende detail van die mag en reikwydte van die “toesig” wat via meeluisterapparate, gekoöpteerde personeel, betaalde informante, afskriktaktiek en dergelike truuks op verdagte mense in hoë of sleutelposisies uitgeoefen is – vanaf die dae toe die “Mannebond” sy Kwazakhile-gemeente in Port Elizabeth besoek het, tot die “verraad” van mede-kollegas by UWK.
42 Durand 2016:162.
43 Durand 2016:172.
44 Met hierdie woorde beaam Durand die waardering van Desmond Tutu oor sy en Gerwel se samewerking om van UWK ’n plek te maak wat kon dien “as presenting an icon of the kind of society we were striving for”.
45 Hier het sy vroeë, byna onskuldige, werk aan sy magisterstudie, oor die reg tot protes teen die owerhede by Calvyn, uiteindelik perfek ingepas – ’n gereformeerde beginsel wat Allan Boesak ook verder geneem het in sy Farewell to innocence (1976) en Black and Reformed (1984).
46 Durand 2016:189.
47 Durand 2016:189.
48 Sien sy bydrae “Jaap Durand: lojale vriend, spelende professor en bemiddelaar”, Festschrift 2009:169–174.
49 Sien ook die detail van hierdie verhaal soos opgeneem in Dennis Cruywagen se boek, Brothers in war and peace.
50 Durand het skertsend vertel dat hy ná tagtig liefs dubbels begin speel het om nie so man-alleen rondgejaag te word op die baan nie.
51 Durand 2016:229–232.
52 Durand 2016:240–244.
53 Die lewende God (1976), Die sonde (1978), Skepping, mens, voorsienigheid (1982), The many faces of God (2007), tot en met Godsgeheim: die verhaal van wetenskap en mistieke geloof (2015).
54 Sien bv Doing theology in context – South African perspectives (1994) en Doing ethics in context – South African perspectives (1994), J de Gruchy en C Villa-Vicencio (reds). Maryknoll, NY: Orbis.
55 Sien Durand 2002.
56 Sien Durand 2005.
57 Sien Durand 2013.
58 Sien Durand 2015.
59 Sien Durand 2010.
60 Ben du Toit. 2020. God: Is daar ’n ander antwoord? LAPA Uitgewers. Sien Durand se stuk in Kerkbode, 25 Mei 2021: “Uittreksel: Jaap Durand oor godsontkenning en geloofsbeslissing”.
61 Dit is ’n bekende anekdote maar ook feit dat Durand in menige nag tydens Randu se siekte en lyding modelskepe gebou het, een vir elke kind. ’n Mens kan jou probeer indink watter stille gesprekke daar met God gevoer is, soos die gebede wat hy laataande ná huisbesoek in sy ou Peugeot in Port Elizabeth gedoen het.
62 De Gruchy in Festschrift 2009:59 ev.
63 Sien in Festschrift 2009: Anthonissen 169 ev; Ridge 225 ev (oor Durand as reisgenoot); Lategan 81 ev (oor inklusiwiteit by Durand).
64 Sien Festschrift 2009: Anthonissen 172; Ridge 225–6.
65 Sien Festschrift 2009: Sampson 227–8.; Nürnberger 221 ev; Boesak 37 ev; hy beklemtoon ook inklusiwiteit.
66 Sien Festschrift 2009: Kritzinger 209 ev: man van hoop; Van Wyk 229 ev: man van geloof; Grove 201 ev: man van integriteit in donker tye, ’n man van getrouheid en geestelike inspirasie, ’n ware broer in Christus. Sien die voorwoord van sy kinders in Durand 2014: “Ons het ’n pa met vaste morele beginsels en waardes. Nêrens elders het ons gesien waar geloof só ’n voorbeeld van strewe na geregtigheid, eenheid en versoening is nie.”
67 Sien Festschrift 2009: Boesak 367 ev; Lategan 81 ev; Botha 179 ev; Burger 183 ev; Els 193 ev.
68 Sien hiervoor Festschrift 2009: Kritzinger, D 207 ev; Kritzinger, K 209 ev; Müller 215; Jonas 205 ev.
69 Sien Festschrift 2009: Conradie 187 ev; Koopman 69 ev; De Villiers 191 ev; Naudé 219 ev.
70 Sien Festschrift 2009: Ackermann 25 ev; Durand 2002, 2005, 2015.
71 Sien die Belydenis van Belhar, die derde punt oor “geregtigheid” en Lawrie, Festschrift 2009:211–214.
The post ’n Ware profeet het ons ontval – ’n dankbare terugblik op die lewe en werk van JJF (Jaap) Durand appeared first on LitNet.
↧
Bystanddood in die regswêreld
Jaco Beyers se navorsingsartikel “’n Veelkantige besinning oor eutanasie”, wat in Desember 2021 in LitNet Akademies se Godsdienswetenskappe-afdeling verskyn het, raak ’n besonder aktuele saak aan wat by tye plaaslik en ook internasionaal groot opslae maak. Pieter GR de Villiers, LitNet Akademies se Godsdienswetenskappe-redakteur, het vir Willem Landman, buitengewone professor in die Universiteit Stellenbosch se Departement Filosofie, en een van die mees gerekende kenners op die gebied, genooi om meer omvattend en uitgebreid oor die saak te skryf. Landman bespreek belangrike aspekte van bystandsdood in twee aflewerings op LitNet, waarvan hierdie die tweede is.
Willem A Landman (Foto verskaf)
In hierdie aflewering besin Landman oor die openbare beleid en wetgewing aangaande bystanddood. Die vorige aflewering, “Bystanddood – ’n omstrede saak”, belig die hoofargumente vir en teen bystanddood.
Lesers word genooi om hul sienings oor bystanddood met LitNet te deel deur kommentaar onderaan die artikels te lewer.
In die kassies by hierdie artikel verskyn inligting oor rolprente met bystanddood as tema.
1. Konteks
In die eerste artikel van hierdie reeks, “Bystanddood – ’n omstrede saak”, het die omstrede kwessie van die etiek van bystanddood – voorheen eutanasie of genadedood genoem – aan die orde gekom.
Ek herhaal die slotsom van die eerste artikel: Bystanddood – as beide bystandselfdood en genadedood – staan op stewige etiese grond. Nie net is die argumente vir bystanddood baie sterk nie, maar die argumente teen bystanddood is fataal.
In hierdie artikel argumenteer ek dat bystanddood nie net ’n teoreties-etiese kwessie is nie, maar ook een wat uiteindelik in die praktyk – polities – beredder moet word. Die regsdebat is ’n verskuiwing en voortsetting van die teoreties-etiese debat na ’n ander – steeds etiese – konteks met sy eie interne logika en grense.
Die vraag is wat ons openbare beleid – ons wetgewing – aangaande bystanddood behels, wat dit toelaat en verbied. En hoe goed of sleg vaar ons?
Ek wil argumenteer dat wat behoort te gebeur, ’n opheffing van ’n wetlike verbod op bystanddood moet wees, met ander woorde die dekriminalisering van bystanddood.
2. Die etiek van die wettiging van bystanddood
Wat op die spel is met bystanddood, is nie net die etiek dáárvan nie, maar ook die etiek van die wettiging daarvan. Ons regsposisie oor bystanddood moet die Grondwet se Handves van Menseregte reflekteer. Daardie Handves is ’n etiese dokument wat die etiese waardes en gepaardgaande regte uitspel waarop ons ooreengekom het om ’n goeie en regverdige samelewing te bou.
In die mate waarin ons dekriminalisering of wettiging van bystanddood systap, in daardie mate versuim ons, spesifiek dan die parlement, ons etiese plig. Die Grondwet van 1996 het dit moontlik – gebiedend – gemaak om die regstatus van verskillende praktyke radikaal te herevalueer. Terminasie van swangerskap is byvoorbeeld wettig; die doodstraf en lyfstraf is onwettig; huwelike tussen persone van dieselfde geslag is wettig; en sekere arbeidspraktyke is onwettig.
Maar bystanddood bly die stiefkind, nou reeds ’n kwarteeu nadat die Suid-Afrikaanse Regshersieningskommissie (South African Law Reform Commission) in twee verslae (1997, 1999) onder meer aanbeveel het dat die parlement die regsposisie van bystanddood heroorweeg. Bystanddood gaan oor “the last right” wat op regserkenning wag, maar die gesloer daarmee en onduidelikheid daaroor maak dat hierdie “laaste reg” vir sommiges onmenslik is, gevul met pyn en angs.
Ons samelewing tob eindeloos oor korrupsie, kaderontplooiing, staatskaping, administratiewe onbevoegdheid, en ineenstorting van infrastruktuur. En dit is reg so, want dit alles bepaal die kwaliteit van ons samelewing wat uiteindelik, onder meer, ook gemeet kan word aan voorkombare lewensverlies. Gesteelde staatsfondse kan byvoorbeeld nie na hospitale en ander instellings gekanaliseer word nie, met gevolglike onnodige sterftes waarvan die getalle waarskynlik sal skok. Om dit sterk te stel: Die dood is ingebed in die wyse waarin ons ons samelewing inrig.
Daarteenoor word die debat oor bystanddood net sporadies gevoer, veral wanneer iets sensasioneels gebeur, al is ons keuses aan die einde van die lewe óók bepalend vir die kwaliteit van lewe in hierdie land. Ons sluit ons oë vir wat op die sterfbed agter geslote deure gebeur. In die laaste instansie is dit ’n irrasionele ontkenning van die werklikheid dat ons almal sterflik is en dat ons dalk in erge nood mag sterf.
Die tragiek en onreg is dat daar wydverspreide onsekerheid onder mediese praktisyns heers oor die regsposisie aangaande bystanddood en aanverwante instrumente en praktyke rondom die einde van die lewe – soos lewende testamente; surrogaatbesluitneming; pynbeheer wat die dood verhaas; en weerhouding en onttrekking van lewensondersteuning in al sy vorme. Hierdie onsekerheid gee aanleiding tot “insigte” onder mediese praktisyns en tot mediese praktyke wat nie net onkunde en vrees vir vervolging behels nie, maar onnodige lyding aan die einde van die lewe tot gevolg het.
Daar is wel dokters wat pasiënte in sekere omstandighede sal bystaan met selfdood en selfs genadedood sal toepas. Maar hieroor word nie gepraat nie, om verstaanbare redes – dit is erg riskant is en die gevolge kan katastrofies wees.
In skerp kontras hiermee is daar ook dokters wat téén ’n pasiënt se wil alles sal doen om lewe te verleng, al is die pasiënt sterwend en in erge lyding, omdat hulle meen dit is wat die wet van hulle vereis, of omdat hulle vervolging op grond van nalatigheid vrees. Daar is natuurlik ook dokters wat uit morele of religieuse oortuiging alles sal doen in weerwil van die pasiënt of familie (as surrogaat- of plaasvervangerbesluitnemers) se versoeke en selfs sterk protes. Boonop skuil mediese behandeling van terminale pasiënte alte dikwels in ’n duistere, onbetaamlike onderwêreld van finansiële gewin wat oorwegend net bekend is aan mediese fondse, private hospitale en mediese praktisyns, en waarvan familie eers werklik bewus word wanneer hulle vir die eerste keer eerstehands met sterwensnood te doen kry.
Foto: Pixabay
3. Die regsposisie aangaande bystanddood in Suid-Afrika
Wat presies is ons regsposisie oor bystanddood?
Voor 1994 was daar die welbekende 1975-saak van dr Albie Hartmann wat aan moord skuldig bevind is omdat hy genadedood op sy sterwende vader toegepas het (S v Hartmann 1975 (3) SA 532 (C)). Hy is een jaar gevangenisstraf opgelê, maar volledig opgeskort vanaf die oomblik nadat die hof verdaag word. Hierdie straf dui daarop dat die hof – reeds 47 jaar gelede – gemeen het dat enige straf onvanpas sou wees, wel wetend dat die mediese professie hom ook waarskynlik sou straf, soos inderdaad gebeur het.
Dit moes reeds op die nodigheid van regshersiening gedui het. Maar toe die geleentheid hom hiervoor voordoen, het die betrokke ministers en die parlement – in werklikheid die ANC-regering – die Suid-Afrikaanse Regshersieningskommissie se verslae van 1997 en 1999 oor besluite rondom die einde van die lewe – opgestel in opdrag van pres Nelson Mandela – geïgnoreer. Die finale verslag het nie alleen konsepwetgewing oor bystanddood bevat nie, maar ook oor pynbeheer wat die dood verhaas, vooraf direktiewe (’n lewende testament en mediese volmag), en weerhouding en onttrekking van lewensondersteuning. Oor al hierdie praktyke is daar onnodige onduidelikhede wat beduidend op mense se lewens en beroepe impakteer.
Waarom dit gebeur het, is ’n ope vraag. In ’n televisiedebat het die voormalige minister van gesondheid, Aaron Motsoaledi, beweer dat bystanddood “teen ons kultuur” is. Maar kulturele opvattings van gedeeltes van die bevolking kan tog sekerlik nie die maatstaf wees vir die erkenning, al dan nie, van grondwetlike regte nie. Sou dit die geval wees, sou terminasie van swangerskap nie gewettig gewees het nie, ook nie huwelike tussen persone van dieselfde geslag nie, en sou die doodstraf nie afgeskaf gewees het nie.
Maar dit was een van Motsoaledi se voorgangers as minister van gesondheid, Manto Tshabalala-Msimang, wat die Suid-Afrikaanse Regshersieningskommissie se verslae oor besluite rondom die dood vir tien jaar weggebêre het. Daar was aanduidings dat sy bystanddood as “medisyne vir die rykes” beskou het, so asof lewensondersteuning en ’n gevolglike uitgerekte sterwensproses kosteloos is, en pasiënte nie in staatshospitale sterf nie.
In 2015 het regter Hans Fabricius in die Noord-Gautengse afdeling van die Hooggeregshof adv Robin Stransham-Ford se reg om wettig met selfdood bygestaan te word, erken (Stransham-Ford v Minister of Justice and Correctional Services and Others [2015] ZAGPPHC 230; 2015 (4) SA 50 (GP)).
Maar in 2016 het die Appèlhof die Minister van Justisie en Korrektiewe Dienste, die Minister van Gesondheid, die Nasionale Vervolgingsgesag en die Raad op Gesondheidsberoepe se appèl teen regter Fabricius se beslissing gehandhaaf (Minister of Justice and Correctional Services v Estate Stransham-Ford 9531/2015 2016 ZASCA 197, 6 Desember 2016). ’n Dokter sou dus nie vir Stransham-Ford wettig kon bystaan om selfdood te pleeg nie, maar hy was toe alreeds oorlede.
In 2019 is Sean Davison aan moord skuldig bevind en tot huisarres gevonnis omdat hy drie persone gehelp het om te sterf. Moord, in die vorm van beide bystandselfdood en genadedood, was op die spel.
Daar dien tans ’n aansoek van Dieter Harck en dr Sue Walter voor die Noord-Gautengse Hooggeregshof. Die applikante versoek die hof om hulle toe te laat om hulle lewens met die bystand van ’n gewillige dokter te beëindig. Hulle argumenteer dat bystanddood nie gekriminaliseer of as professionele wangedrag behandel moet word nie. Voorts nader hulle die hof in die openbare belang om te verseker dat ander ook toegelaat sal word om bystanddood te bekom, sou hulle dit verkies. Die aansoek word deur die Covid-pandemie vertraag. Hoewel getuienis in 2021 aanlyn aangehoor is, moet die partye nog betoog lewer.
Foto: Pixabay
4. Die Appèlhof oor besluite teen die einde van die lewe
Die regsposisie in Suid-Afrika aangaande bystanddood het in 2016 in die Stransham-Ford-appèl, wat voor ’n volbank van vyf appèlregters gedien het, ter sprake gekom, vollediger as in enige vorige hofsaak.
Die Appèlhof sit riglyne uiteen oor ons bestaande regte en die wetlike grense van mediese besluitneming en behandeling aan die einde van die lewe, vir beide pasiënt en dokter (verwysings is na paragrawe in hierdie uitspraak):
- Nóg selfdood nóg poging tot selfdood is ’n misdaad (30).
- ’n Persoon mag behandeling weier wat andersins die lewe sou verleng. Dit is ’n aspek van persoonlike outonomie wat konstitusioneel beskerm is en wat nie gewoonlik as selfdood beskou sou word nie (31).
- Enige mediese behandeling sonder ’n persoon se ingeligte toestemming word as aanranding beskou, sodat ’n pasiënt altyd geregtig is daarop om mediese behandeling te weier (31). Vergelyk hiermee die Nasionale Gesondheidswet 61 van 2003 se bepaling dat ingeligte toestemming ’n voorwaarde vir enige mediese behandeling is. Dus, deur behandeling te weier, laat die pasiënt toe dat natuurlike prosesse hulle gang gaan sodat die onderliggende siekte die uiteindelike oorsaak van die dood is (31).
- Sodanige weiering van mediese behandeling sluit kunsmatige voeding in, sodat ’n persoon wat daardeur lewend gehou word, mag weier om kos of water te ontvang (31).
- Al hierdie beginsels in ons gemenereg word ook in die Grondwet erken (31), spesifiek in die reg op menswaardigheid soos gegee in artikel 10 en die reg op liggaamlike integriteit in artikel 12(2).
- Die enigste voorwaarde vir die weiering van behandeling is dat ’n pasiënt die nodige verstandelike kapasiteit (kompetensie) en dus regsbevoegdheid besit (32). Probleme hiermee sal ontstaan wanneer ’n pasiënt katastrofies beseer word en geen vooraf voorkeure vir weiering van behandeling – soos in ’n lewende testament – uitgespreek het nie (32). Die hof onderstreep die belangrikheid en nut van ’n lewende testament vir besluitneming deur ander partye (mediese praktisyns, surrogaatbesluitnemers) wanneer die pasiënt nie meer daartoe in staat is nie.
- Gegee die uitdruklike erkenning wat die Nasionale Gesondheidswet 61 van 2003 aan ’n surrogaatbesluitnemer vir ’n inkompetente pasiënt gee, wil ek argumenteer dat mens hieruit sou kon aflei dat ’n surrogaat se besluit namens ’n pasiënt gerespekteer moet word asof dit die besluit van die pasiënt self is. Die surrogaat neem volledig die besluitnemingsbevoegdheid van die pasiënt oor. Dit is van groot belang in die lig daarvan dat dokters daagliks nie net lewende testamente nie, maar ook wettige surrogate se legitieme besluite en pleidooie om behandeling te staak, ignoreer, soms met verstommende gebrek aan kommunikasie, en selfs hovaardigheid.
- ’n Dokter wat behandeling of enige vorm van mediese intervensie van ’n inkompetente pasiënt staak gegee dat dit geen terapeutiese of palliatiewe doel dien nie, pleeg geen misdaad nie (33).
- ’n Mediese praktisyn wat ’n middel vir palliatiewe behandeling van pyn voorskryf en sodoende die pasiënt se dood as sekondêre gevolg verhaas (die sogenaamde leerstelling van dubbele gevolg), pleeg geen misdryf nie, want dit is goed en reg om pyn en lyding te verlig (34).
Ten spyte van hierdie wetlike riglyne, heers daar ongelukkig beduidende onkunde en verwarring onder dokters, pasiënte en hulle families aangaande besluite aan die einde van die lewe. Veral die reg om enige behandeling te weier, en die reg om genoegsame pynbeheer te ontvang, word nie behoorlik verstaan en toegepas nie.
5. Die Appèlhof oor bystanddood
Die Appèlhof spreek vervolgens bystanddood spesifiek aan:
- Genadedood (die hof noem dit ook “mercy killing”) is moord. Ingeligte toestemming is geen regverdigingsgrond vir ’n persoon wat die dood van ’n ander veroorsaak nie (38). Sodanige toestemming regverdig ook nie skuldigbevinding op ’n mindere klag van strafbare manslag nie (38).
- ’n Mediese praktisyn wat ’n middel aan ’n pasiënt op daardie persoon se versoek toedien (dus genadedood pleeg), pleeg moord. Omstandighede sal die vonnis bepaal, maar die skuldigbevinding staan. (Sien die Hartmann-saak hier bo.)
- Die regsvraag ten opsigte van bystandselfdood handel uitsluitlik oor die kriminele aanspreeklikheid van die mediese praktisyn wat ’n middel voorskryf waarmee die pasiënt selfdood pleeg. Ter sprake is die kousaliteit (oorsaaklikheid) van ’n misdaad: Speel ’n helper of aanmoediger ’n oorsaaklike rol in die dood van die pasiënt, gegee dat die pasiënt die finale stap doen wat tot die dood aanleiding gee?
- Die hof kom egter tot die volgende insiggewende slotsom aangaande kriminele aanspreeklikheid vir bystandselfdood: Daar word nie ’n kriminele daad gepleeg elke keer wanneer ’n persoon ’n ander aanmoedig, help of in staat stel om selfdood te pleeg of om te poog om dit te doen nie. Of daar van ’n misdaad sprake is, sal afhang van die spesifieke feite van die saak, intensie (mens rea), onregmatigheid en kousaliteit. Dus moet al die elemente van ’n misdaad teenwoordig wees. Kortom, daar kan nie beweer word dat bystandselfdood volgens die huidige stand van ons reg in alle omstandighede onwettig is nie (54). Die nodige oorsaaklikheid of kousaliteit, gegee die spesifieke omstandighede van die saak, mag byvoorbeeld afwesig wees ten spyte daarvan dat die helper die middel aan die pasiënt verskaf het wat die pasiënt dan self aangewend het om selfdood te pleeg.
- ’n Hof wat oor bystandselfdood moet beslis, sal dus onder meer moet vasstel, in die lig van die besondere en tersaaklike feite, hoe die kousale ketting daar uitsien wat tot die dood van die pasiënt gelei het. (Die hof verwys in hierdie verband uitvoerig na Ex parte Die Minister van Justisie: In re S v Grotjohn 1970 (2) SA 355 (A).) Vir die helper om onskuldig te wees, moet die pasiënt se selfdoodhandeling (die vrye en willekeurige inname van die middel) volkome onafhanklik of ’n aparte handeling wees van die handeling van die helper (die verskaffing van ’n middel) (58).
Die regsposisie aangaande bystanddood is dus tans soos volg: Volgens ons gemenereg is beide bystandselfdood (meestal) en genadedood (altyd) misdade, naamlik moord.
Daarteenoor kan geargumenteer word dat ons Grondwet ’n ander perspektief hierop oopgemaak het, naamlik dat ons konstitusionele regte waarskynlik ’n reg op bystanddood ingebed het.
Kortom, ten opsigte van bystanddood is daar ’n onhoudbare spanning of botsing tussen ons gemenereg en grondwetlike regte wat ontlont behoort te word deur die gemenereg in die lig van die Grondwet te ontwikkel.
6. Die Appèlhof oor die taak van die howe en die parlement
Afgesien van die Harck-Walter-aansoek – ’n individuele inisiatief – is daar tans geen ander poging om oor die regsposisie aangaande bystanddood in die lig van die Grondwet te herbesin nie. Dit is uiters betreurenswaardig dat persone wat in sterwensnood verkeer, die rug toegekeer word.
Grondwetlike regte relevant tot bystanddood is onder meer die volgende:
- die reg op menswaardigheid (artikel 10)
- die reg op vryheid en sekerheid van die persoon (artikel 12(1)), waarby inbegrepe is die reg om nie op ’n wrede, onmenslike of vernederende wyse behandel of gestraf te word nie (artikel 12(1)(e)
- die reg op liggaamlike en sielkundige integriteit (artikel 12(2)), waarby inbegrepe is die reg op sekerheid van en beheer oor eie liggaam (artikel 12(2)(b)).
Voorts, ten opsigte van bystanddood, sal die reg op lewe (artikel 11) met die reg op menswaardigheid (artikel 10) versoen moet word, iets waaroor regter Kate O’Regan haar soos volg in die Konstitusionele Hof uitgelaat het: Die reg op lewe inkorporeer die reg op menswaardigheid; hulle is verweef – die reg op lewe is meer as blote bestaan, want dit is die reg om as ’n mens met menswaardigheid behandel te word; sonder menswaardigheid is menslike lewe substansieel verminder; sonder lewe kan daar nie van menswaardigheid sprake wees nie (S v Makwanyane 1995 2 SACR 1 (CC)). Kortom, die lewe wat in besluite rondom sterwe, insluitende bystanddood, betrokke is, is nie voortgesette biologiese lewe as sodanig nie, maar biologiese lewe van ’n sekere gehalte, soos beide objektief en subjektief bepaal.
Wat is die pad vorentoe? Hoe gemaak met die miskenning van konstitusionele ondersteuning vir bystanddood?
Daar is twee opsies, naamlik die howe en die parlement, maar uiteindelik blyk die parlement die enigste uitweg te wees.
Wat die rol van die howe betref, het die Appèlhof in Stransham-Ford dit duidelik gemaak dat die saak wat voor die hof gedien het – die hersiening van ’n dringende aansoek – onvanpas was, omdat die feite en regsargumente onvoldoende was om oor konstitusionele kwessies te beslis (95). Daar is ’n gepaste benadering om konstitusionele litigasie in ons howe aan te pak (95). En ’n party soos ’n terminaal siek pasiënt of ’n organisasie soos DignitySA sou in die openbare belang ’n saak na die hof kon bring (76).
Of die Harck-Walter-aansoek suksesvol sal wees, is ’n ope vraag. Wat ons wel weet, is dat ’n gepaste saak al vir bykans ’n kwarteeu sedert die aanvaarding van die Grondwet van 1996 afgewag word. Maar insiggewend – en hoopvol – in hierdie verhaal van tragiese verwaarlosing is die volgende stelling van die Appèlhof: Wanneer ’n gepaste saak na die hof gebring word, “the common law will no doubt evolve in the light of the considerations outlined there and the developments in other countries” (101).
Enige hof wat ’n saak oor die dekriminalisering van bystanddood aanhoor, sal besondere aandag moet skenk aan artikel 39(2) van die Grondwet, waarvolgens die ontwikkeling van die gemenereg (gewoontereg) die gees, strekking en oogmerke van die Handves van Menseregte moet bevorder (55).
Die Appèlhof beroep hom op die bekende Carter-saak wat tot die dekriminalisering van bystanddood in Kanada aanleiding gegee het (Carter v Canada (Attorney General) 2012 BCSC 886 (CanLII)). Die Appèlhof suggereer, in die vorm van ’n vraag, dat ’n gepaste roete vir ons howe sou wees om die gemeenregtelike misdade van moord en strafbare manslag in die konteks van bystanddood te ontwikkel deur, soos die Kanadese Hooggeregshof, te verklaar dat ons gemene reg en Grondwet onversoenbaar is, saamgevoeg met ’n opskorting van ’n hofbevel ten einde die parlement in staat te stel om die defek in die openbare belang reg te stel (73).
Die gemeenregtelike misdade van moord en strafbare manslag sou met betrekking tot bystanddood ontwikkel kon word deur ’n ander siening van kousaliteit of intensie (mens rea) of onregmatigheid te ontwikkel (56). In ander jurisdiksies waar bystanddood gedekriminaliseer is, is presies dit gedoen. Die moontlikheid van ’n spesiale regverdigingsgrond vir mediese praktisyns of versorgers sou ondersoek kon word (56).
Maar ons howe kan net reageer op ’n gepaste saak wat voor hulle dien. En sou dit gebeur, sal die betrokke hof waarskynlik die saak na die parlement vir aandag, en hopelik wetgewing, verwys. Sodoende word die skeiding van magte van die verskillende konstitusionele arms van die staat erken. Die parlement, nie die howe nie, maak wette. Al wat die hof kan doen, is om probleme in die reg uit te wys en die parlement sodoende van sy wetgewende taak ten opsigte van bystanddood bewus te maak.
Ons is dus aangewese op daardie disfunksionele – verbrande, in beide betekenisse! – instelling, ons parlement. As bystanddood nie op die agenda van ons verkose verteenwoordigers is nie, dan het ons stellig geen effektiewe alternatief nie. Die beste uitweg is ’n gepaste saak wat voor die howe dien, want die howe sal met groter gesag as die burgery die onreg onder die parlement se aandag kan bring.
Daar kan met reg gewonder word of ons howe se benadering nie meer aktivisties ten opsigte van die interpretasie van ons konstitusionele regte behoort te wees nie – spesifiek dan ’n reg om met bystand en menswaardigheid te sterf.
’n Klip in die pad van dekriminalisering van bystanddood is dat terminaal siek applikante gedurende voortslepende en opeenvolgende hofprosesse mag sterf. Dit was inderdaad die geval met Stransham-Ford, wat twee uur voor die hof van eerste instansie se beslissing oorlede is. Voeg hierby Covid-regulasies wat tans die Harck-Walter-aansoek tot die uiterste beproef.
Voorts kan mens tereg wonder waarom gewone burgers substansiële fondse moet bekom om ’n konstitusionele reg erken te kry, anders as wat byvoorbeeld met terminasie van swangerskap die geval was. ’n Sinikus sal daarop wys dat meer as die helfte van stemgeregtigdes vroue is, terwyl sterwendes, daarteenoor, nie ’n bruikbare blok in verkiesings vorm nie.
Bystanddood is ’n onderwerp waarvoor ons meestal eers werklik begrip het wanneer ons of ’n familielid dit as ’n uitweg wil kies te midde van terminale lyding en verlies aan menswaardigheid. Dan is dit egter te laat. Tog is daar toenemende anekdotiese aanduidings dat bystanddood oor die afgelope twee dekades toenemend populêre ondersteuning in Suid-Afrika geniet.
Foto: Pixabay
7. Slotsom
Bystanddood – bystandselfdood en genadedood – staan op stewige etiese grond. Maar die debat oor die etiek van bystanddood moet aanbeweeg na ’n debat oor die etiek van die wettiging van bystanddood. Wat uiteindelik tel, is ’n praktyk van wettige bystand met sterwe.
Volgens ons gemenereg is bystanddood ’n misdaad, meer bepaald moord. Daarteenoor ondersteun die Handves van Menseregte in ons Grondwet – ’n etiese dokument – waarskynlik ’n konstitusionele reg op bystanddood.
Hierdie spanning tussen gemenereg en Grondwet kan opgehef word slegs indien ’n saak voor ons howe dien wat daarop uitloop dat die betrokke hof die parlement versoek om die gemeenregtelike misdade van moord en strafbare manslag sodanig te ontwikkel dat bystanddood gedekriminaliseer word.
Daar is dus ’n duidelike konstitusionele imperatief om die regsposisie aangaande bystanddood te hersien sodat dié wat wil, dit onbevange, maar korrek, kan kies. Hulle doen ander wat daarteen gekant is en dit wil verbied, immers geen leed aan nie.
Tot dan rus die sterwenslyding van persone wat vir bystanddood sou kwalifiseer en dit vryelik sou wou kies, op die gewete van ons samelewing, maar by uitstek van die parlement.
Lees ook:
Willem Landman se eerste aflewering in hierdie reeks: “Bystanddood – ’n omstrede saak”
Jaco Beyers se artikel in LitNet Akademies: “’n Veelkantige besinning oor eutanasie”
Jean Oosthuisen se verslag oor ’n gesprek by die US Woordfees in 2018: “Genadedood is ’n demokratiese reg”
Gustaf Pienaar se rubriek: “Regsalmanak: Oor eutanasie (‘genadedood’)”
George Bekker se brief op SêNet: “Genadedood: Die reg om te verskil”
Chris Jones se essay: “Die reg op ’n waardige selfdood”
Handré Brand se essays: “Enkele perspektiewe op waardigheidsdoding (eutanasie)”, “Opponerende standpunte oor waardigheidsdoding (eutanasie)” en “Waardigheidsdoding (Eutanasie)”
Bettina Wyngaard se rubriek: “Hulpdoding: sonde, of die ultimate toonbeeld van compassion?”
- Die fokusprent by hierdie artikel is ’n verwerking van ’n afbeelding deur Tumiso op Pixabay. Die afbeeldings in hierdie artikel is ook va Pixabay geneem. Besigtig Pixabay se lisensieooreenkoms hier.
The post Bystanddood in die regswêreld appeared first on LitNet.
↧
↧
Skoleseminaar en die Wysigingswetsontwerp: Lesufi is die brein agter Afrikaans se verkragting
William Sezoe (foto: verskaf)
..........
Dit raak by die dag duideliker dat die ANC-regering nie ’n veer omgee oor moedertaalonderrig nie. Nog minder gee hulle ’n hel om oor die bewaring en die beskerming van inheemse tale in Suid-Afrika.
..........
Dit raak by die dag duideliker dat die ANC-regering nie ’n veer omgee oor moedertaalonderrig nie. Nog minder gee hulle ’n hel om oor die bewaring en die beskerming van inheemse tale in Suid-Afrika.
As dit nie die minister van hoër onderwys, Blade Nzimande, is met sy uitlatings, beplannings en beleide wat Afrikaans wil verkrag nie, dan is dit ander hoëkoppe soos minister Angie Motshekga en onderwys-LUR Panyaza Lesufi.
Die Demokratiese Alliansie (DA) het onlangs kapsie gemaak toe die Departement van Basiese Onderwys (DBO) sy beplande wysigingsontwerp op basiese onderwys aan parlementslede voorgelê en verduidelik het.
..........
Dié wysigings het ten doel om skole se mag uit die hande van beheerliggame (wat natuurlik die ouers van die leerders is) te haal en in die hande van die provinsiale onderwysdepartemente te plaas.
............
Dié wysigings het ten doel om skole se mag uit die hande van beheerliggame (wat natuurlik die ouers van die leerders is) te haal en in die hande van die provinsiale onderwysdepartemente te plaas.
Indien die wysigings goedgekeur word, sal LUR’e vir onderwys die volgende magte hê:
- finale besluit oor toelating by openbare skole
- finale besluit oor openbare skole se taalbeleid
- om skole en skoolbeheerliggame te laat saamsmelt en nuwe name en adresse te bepaal.
Maar waarvandaan kom hierdie storie nou eintlik?
Dit lyk asof Lesufi die minister van DBO in Suid-Afrika is en nie Motshekga nie. Reeds in 2016 het Lesufi begin uitlatings maak oor spesifiek Afrikaanse skole in Gauteng. Volgens Lesufi is hierdie skole te eksklusief en rasgesegregeerd.
Dít het egter gekom nadat ’n skool wat in 2015 deur Lesufi se departement gebou was, van lae standaard was. Die ouers was nie tevrede hiermee nie en Lesufi het erken dat sy departement kortpaaie gevat het om die skool te bou.
Ouers het toe beveel dat meer Engelse klasse in Afrikaanse skole geskep moet word om hulle kinders te akkommodeer. Die eenvoudige rede hiervoor was dat Afrikaanse skole volgens die ouers hoër standaarde het. Hierop het Lesufi gesê dat skoolbeheerliggame die laaste sê oor sulke tipes besluite het.
Hy het toe wel op daardie tydstip aan ouers genoem dat hy besig is om ’n “span te lei saam met ander LUR’e en [Motshekga] om die spesifieke wet te verander”.
Lesufi het toe ook verder genoem dat hy “hier is om alles wat [Hendrik] Verwoerd gedoen het, om te draai” en dat mense hom maar daaroor kan hof toe sleep; hy sal hulle “daar ontmoet.”
Nou hoekom is dit problematies?
..........
Eerstens moet mens erken en besef dat die rede hoekom daar in die eerste plek iets soos ’n skoolbeheerliggaam is, is om te verseker dat die ouers bepaal hoe hulle wil hê hulle kinders onderrig moet ontvang.
..........
Eerstens moet mens erken en besef dat die rede hoekom daar in die eerste plek iets soos ’n skoolbeheerliggaam is, is om te verseker dat die ouers bepaal hoe hulle wil hê hulle kinders onderrig moet ontvang. Tweedens, om skole verantwoordbaar te hou namens alle ouers om te verseker gehalte- en gelyke onderrig word aan die gemeenskap se kinders gebied. Derdens is dit ook belangrik vir ons om in ag te neem dat ouers die beste weet wat goed en sleg vir hulle kinders gaan en of kan wees.
Behalwe dat Lesufi die dryfveer van hierdie anti-Afrikaanse beweging in die onderwys is, is dit ook belangrik om dalk vir hom as die perfekte voorbeeld te gebruik oor hoekom die wetgewing nie gaan werk nie.
............
As mens kyk na Lesufi se uitlatings oor die jare, is dit duidelik dat hy ’n groot probleem met Afrikaans het. Iets wat mens natuurlik kan toeskryf aan die verlede en die misbruik van Afrikaans deur die apartheidregering.
............
As mens kyk na Lesufi se uitlatings oor die jare, is dit duidelik dat hy ’n groot probleem met Afrikaans het. Iets wat mens natuurlik kan toeskryf aan die verlede en die misbruik van Afrikaans deur die apartheidregering.
Dit wil dus vir my voorkom asof in teenstelling met dit wat Lesufi sê oor Verwoerd, dit hom glad nie veel beter maak nie. En dat hy eintlik maar net so erg soos Verwoerd is siende dat hy Afrikaans haat. Siende dat hy enige persoon, en veral wittes, wat baklei vir die bewaring van Afrikaans, as rassiste sien en brandmerk.
Ook is dit verstommend om mense soos Lesufi in posisies soos LUR vir onderwys te sien wanneer hy geen benul het oor moedertaal en die besonder groot voordele van moedertaalonderrig nie. Dit is dalk ook een van die redes hoekom die ANC se kaderontplooiingbenadering die land ten grootste nadeel faal.
In 2019 het Lesufi ook byvoorbeeld genoem dat dit sy “verstand te bowe gaan” dat daar nog baklei word oor onderrig in Afrikaans siende dat daar nie meer “Afrikaanse universiteite in die land is nie”, want “waar gaan jou kinders ná skool studeer?” was Lesufi van mening.
.........
Hierdie uitlatings wys ook verder die tipe arrogansie en ongeletterdheid van Lesufi rondom moedertaalonderrig. Maar ook dalk in die algemeen oor die ANC se siening van en houding teenoor Afrikaans. Mens kan hier die hoëronderwystaalbeleidraamwerk van Nzimande inbring wat Afrikaans nie as inheems beskou nie.
...........
Hierdie uitlatings wys ook verder die tipe arrogansie en ongeletterdheid van Lesufi rondom moedertaalonderrig. Maar ook dalk in die algemeen oor die ANC se siening van en houding teenoor Afrikaans. Mens kan hier die hoëronderwystaalbeleidraamwerk van Nzimande inbring wat Afrikaans nie as inheems beskou nie.
Alles taktieke om Afrikaans verder in die grond te laat afsak.
Dus, indien die wetgewing ingestel sou word, sal Lesufi seker nie eers langer as ’n dag wag om Afrikaans heeltemal te begrawe nie. Nie langer as ’n dag wag om Afrikaanse skole se standaarde ook te vernietig nie. Nie langer as ’n dag wag om skole saam te smelt nie – siende dat dit al lánkal sy droom is.
Die oplossing vir Suid-Afrika se onderwysprobleme gaan ongelukkig glad nie met hierdie wysigings opgelos word nie. Indien die DBO ’n behoefte sien dat die departement moet ingryp oor skooltoelatingsbeleide en taalbeleide van skole, moet hulle eerder ’n positiewe ondersteunende rol speel met die skoolbeheerliggame.
........
Indien die DBO ’n behoefte sien dat die departement moet ingryp oor skooltoelatingsbeleide en taalbeleide van skole, moet hulle eerder ’n positiewe ondersteunende rol speel met die skoolbeheerliggame.
.........
Om die mag uit die hande van skoolbeheerliggame te neem is heeltemal roekeloos en ontneem die ouers hulle regte om eienaarskap oor hulle kinders se opvoeding te neem.
Ek dink nie die DBO en Lesufi het al die kompleksiteite van hierdie voorgestelde wette in ag geneem toe hulle hierdie idees gekry het nie.
Verder dink ek dat Lesufi eintlik maar net hierdie voorgestelde beleide gebruik, en veral Afrikaans as sondebok gebruik, om hulle “failed experiments” toe te smeer.
Toe Lesufi sy termyn as LUR vir onderwys in 2020 begin het, het hy belowe om 1 000 nuwe skole te bou, waarvan hy tot nou slegs 50 gebou het. Dit was natuurlik een van die grootste redes, en is dit steeds, vir hoekom duisende leerders jaarliks ongeplaas is by skole.
........
Daar is een helse tekort aan skole, maar omdat Lesufi nie weet hoe om sy departement volhoubaar te bestuur nie, wil hy reeds-gevestigde skole, waarvan ’n hele aantal Afrikaans is, probeer oorrompel en verkrag.
..........
Daar is een helse tekort aan skole, maar omdat Lesufi nie weet hoe om sy departement volhoubaar te bestuur nie, wil hy reeds-gevestigde skole, waarvan ’n hele aantal Afrikaans is, probeer oorrompel en verkrag.
Lees ook:
ook:
Ope brief aan Phumelele Buthelezi, vakadviseur KwaZulu-Natal: Die toekoms van Afrikaans op skool
Onderwys: die ANC-regering se grootste mislukking die afgelope 25 jaar
Watwou “vergunning”! Afrikaans bied dalk juis ’n oplossing in skole!
Afrikaanse dialekte in die klaskamer: Kô lat ôs praat – ’n onderhoud met Elvis Saal
’n Strategie vir die insluiting van Kaapse Afrikaans by die formele skoolkurrikulum
Die "goeie ou dae" in die onderwys was nie altyd so goed nie
Wat behoort die benadering teenoor godsdiens in skole te wees?
COVID-19 en verlore skooltyd: Michael le Cordeur se wenke aan ouers en onderwysers
COVID-19 en verlore skooltyd: Faeed Amardien se wenke aan ouers en onderwysers
COVID-19 en verlore skooltyd: Earl Basson se wenke aan ouers en onderwysers
’n Donker wolk en ’n nuwe skooljaar: ’n gesprek met ’n skoolhoof van Kuilsrivier
The post Skoleseminaar en die Wysigingswetsontwerp: Lesufi is die brein agter Afrikaans se verkragting appeared first on LitNet.
↧
Grootgeluk: ’n onderhoud met Jan van Tonder
Grootgeluk
Jan van Tonder
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798182416
Jan, baie geluk met die verskyning van Grootgeluk, na baie jare se skryf en herskryf. Wat ’n prestasie om nou die vrug van jou arbeid te kan vashou. Ek het nagedink oor jou oeuvre terwyl ek inderwaarheid net oor Grootgeluk wou vra. Dit kan nie anders nie; hier is tog tematies soveel raakpunte.
Eerstens: Kom ons begin by Roepman. Jy het al gesê Roepman is as ’t ware outobiografiese fiksie. Jy skryf ook: “’n Storie is nie die lewe nie.” En naby aan die slot van Roepman staan daar: “Daar het nie ’n roepman in Joop se plek gekom nie. Die spoorweë sê die tyd van wakkermaak is verby, mense weet goed genoeg hulle moet opstaan om te gaan werk.” Het jy vir Joon geken? Dink jy nog soms aan die plek van jou kinderjare? Wil jy nou, na die verskyning van Grootgeluk, ’n oomblik lank terugkyk op die verskyning van Roepman en ’n paar gedagtes daaroor deel?
Baie dankie vir die gelukwensing, Naomi.
Ek het ook gesê: “Die lewe is nie ’n storie nie.”
Ek is nou nie meer seker watter een juis is nie.
Die Joon-karakter is gegrond op ’n jong man wat in die 1960’s in ons buurt gewoon het. Skelerig, altyd oënskynlik aan die opkyk – dis waar die ooreenkoms tussen die twee eindig. Maar die simboliek daarvan het in Roepman ’n soort leitmotief geword wat die doodgewone storie van ’n spoorweggesin en -gemeenskap universeel gemaak het. Daarsonder sou die boek nie as roman die trein gerangeer gekry het nie.
Byna elke keer wanneer ek in Durban kom (wat met tussenposes van baie jare gebeur), gaan ek terug na waar ek grootgeword het. Ek is ook saam met die filmspan daarheen om hulle te wys hoe dit daar lyk.
...........
En natuurlik dink ek baie aan daardie vormingsjare: die gemeensaamheid, kinders wat in die strate speel, die boelie wat my gereeld na skool ingewag en my op ’n dag met sy kop in die gesig gestamp het, ’n vriend se vriendelike pa wat ’n monster geword het as hy te veel gedrink het, my pa wat ons gedwing het om twee maal op ’n Sondag kerk toe te gaan, stoomtreinvakansies (ons had, soos die meeste ander huishoudings, nie ’n kar nie), bure wat die bietjie wat hulle het, met ander in groter nood deel.
...............
En natuurlik dink ek baie aan daardie vormingsjare: die gemeensaamheid, kinders wat in die strate speel, die boelie wat my gereeld na skool ingewag en my op ’n dag met sy kop in die gesig gestamp het, ’n vriend se vriendelike pa wat ’n monster geword het as hy te veel gedrink het, my pa wat ons gedwing het om twee maal op ’n Sondag kerk toe te gaan, stoomtreinvakansies (ons had, soos die meeste ander huishoudings, nie ’n kar nie), bure wat die bietjie wat hulle het, met ander in groter nood deel. Ook met skinderstories was mense nie snoep nie; altyd, soos Leonard Cohen dit in sy “Master song” stel: “… our love is a secret all over the block.”
Ek het Roepman op Oudtshoorn geskryf. Die boek is goed ontvang en is redelik wyd voorgeskyf. Hy is egter by twee Wes-Kaapse skole verbied, wat vir my ’n groot teleurstelling was. Maar hopelik is die tyd van wakkermaak nog nie verby nie.
’n Jarelange vriend, Piet de Jager, het besluit om ’n fliek te maak oor my boek, wat vir my ’n groot eer was. Te meer omdat hy wyle Paul Eilers as regisseur aangestel het. Die rolprent het sy merk in die annale van die Suid-Afrikaanse filmbedryf gemaak.
Ek verskuif na ’n volgende boek: Die verevrou. Ook hierdie boek is nie volkome waar nie – is storie, en is tog ’n lugspieëling van ’n ware verhaal. Die boek speel af in ’n gans ander ruimte as Roepman. Groot gedeeltes daarvan speel af in Oudtshoorn, waar jy woon. Ek sien ’n raakpunt tussen Roepman en Die verevrou: Die een is ’n Bildungsroman uit die oogpunt van ’n seun wat man word, en die ander ’n Bildungsroman uit die vroulike oogpunt, en haar ontwaking van haar seksualiteit. Wil jy dalk ook enkele gedagtes omtrent Die verevrou deel?
Ek is bly jy vra die vraag, want dit laat my opnuut daaroor dink, maar hierdie gesprek laat met genoeg ruimte om enkele gedagtes te noem. Eerstens dan Roepman se Timus en sy gewaarwording dat alles verander het: Die oorgang is ingrypend, soveel dat die klong na die kant van ’n toiletbak mik, want hy het skielik bang geword vir die lankbegeerde skuim wanneer hy in die water sou piepie, bang dat grootmensword nie blyk te wees wat hy gedink het dit sou word nie. Terselfdertyd is die oorgang relatief eenvoudig. Hare groei waar dit vroeër nie het nie, die stem breek. Doodgewoon.
.........
Maar daar lê mistiek aan die dinge wat met die oorgange dogtertjie / meisie / jong vrou gepaard gaan. Iets meer kompleks. Intiemer. Broser dalk. Ek weet dis maar mý mening, dié van ’n man, dus maar dié van ’n waarnemer, ’n afluisteraar, maar ek bly my daaraan verwonder.
..........
Maar daar lê mistiek aan die dinge wat met die oorgange dogtertjie / meisie / jong vrou gepaard gaan. Iets meer kompleks. Intiemer. Broser dalk. Ek weet dis maar mý mening, dié van ’n man, dus maar dié van ’n waarnemer, ’n afluisteraar, maar ek bly my daaraan verwonder.
Daar is uiteindelik twéé pluimbereiders in Die verevrou: Liora en Candice. Die ontwaking van albei se seksualiteit kom onder die loep, al verskil die aard daarvan, want by een van die twee moes daar eers aanvaarding kom.
Grootgeluk beweeg binne die genre van die plaasroman. Daar is dadelik die idealisme en vrae rondom die naam Grootgeluk. Bestaan daardie plaas werklik in jou omgewing, of hoe het die naam van die roman hom kom aanmeld?
Die plaas met sy eienaars en arbeiders word een van die hoofkarakters. Hy had ’n naam: Grootgeluk. ’n Keuse gegrond op die ironie daaragter, maar die boek het (na vele herdope) tot baie na aan sy spertyd titelloos gebly. Uiteindelik het Nèlleke de Jager, my uitgewer, my op ’n sinnetjie in die manuskrip gewys en het ons daaruit net die plaasnaam behou.
Die plaas bestaan nie werklik nie.
Ek lees dat jy so baie weergawes van Grootgeluk geskryf het dat jy ’n paar keer amper moed opgegee het, herskryf en oorgeskryf het. En tog skryf jy dat dit in baie opsigte op die waarheid gebaseer is. Is die waarheid steeds die waarheid as mens dit so baie kere oor en oor vertel? Verwys jy na gebeure, na gevoelswaarde, of hoe beskryf jy die waarheid van Grootgeluk, die roman?
Ander waarhede is brokke navorsing wat die teks deurspek om die milieu vir die moderne leser tot lewe te bring. So byvoorbeeld het ek nie die “skeiding van die bokke en die skape” op kerkgrond uit my duim gesuig nie; dit is waar dat die stadsraad die aanhou van ’n struismannetjie en wyfie in een kamp in die openbare oog verbied het; en daar is inderdaad ná die ineenstorting van die pluimbedryf tonne vis per ossewa vanaf Mosselbaai na Oudtshoorn aangery om die verarmde dorpenaars te help voed. Hiervan is daar talle voorbeelde, soos ook die Britse beleg van die dorp en distrik, wat die fiktiewe narratief aanvul en die geheel aan tyd en plek bind.
Jou storie word onder andere vertel uit die oogpunt van ’n werker. Dit speel weer af in Oudtshoorn, die dorp gebou op welvaart en volstruise. Ek lees in ’n ander onderhoud dat ’n uittreksel uit ’n koerantberig die sneller van die storie was. Wil jy iets hieromtrent sê?
Daar is twee vertellers: Hendrien, die ryk boer se vrou, en ’n plaaswerker, Tijs Velaat. Tijs is ongesofistikeerd, maar tog wat agtergrond aanbetref die “meerdere” van ander werkers op die plaas vanweë sy herkoms en geletterdheid. Laasgenoemde danksy sy aanvanklike blootstelling aan ’n wêreld wat Maria, Andries en Hendrien se dogter, hom gebied het.
........
Hendrien bied deurgaans ’n beeld van haarself en fokus ook op die lewe van haar man en dogter, en dié twee se invloed op haar eie. Maar Tijs is die nuuskierige een, die voyeur wat alles en almal afloer en -luister. Menige mens – selfs die dominee – bieg by hom omdat almal dink dat hy nie kan praat nie.
...........
Hendrien bied deurgaans ’n beeld van haarself en fokus ook op die lewe van haar man en dogter, en dié twee se invloed op haar eie. Maar Tijs is die nuuskierige een, die voyeur wat alles en almal afloer en -luister. Menige mens – selfs die dominee – bieg by hom omdat almal dink dat hy nie kan praat nie.
Hy ken die wêreld weg van Grootgeluk af beter as die ander en bring die twee bymekaar, met noodlottige gevolge.
Die boek is gegrond op ’n kort hofverslag wat ek in ’n Oudtshoorn Courant van die laat 1900’s gevind het. Dít was die sneller.
Dis die verhaal van ’n boerenooi wat op ’n uitlander verlief geraak en saam met hom weggeloop het. Haar vader het die twee, nog nie eens van die plaas af nie, gekonfronteer en die verleier van sy dogter geskiet. Die man het later in die Oudtshoornse hospitaal gesterf. Dele van die hofsaak word woordeliks aangehaal, maar die verloop en afloop van die vertelling in Grootgeluk lyk anders.
Ek het elke koerant wat tussen 1879 en 1914 op Oudtshoorn verskyn het, van voor tot agter deurgelees en geen opvolgberig gevind nie. Waarskynlik tot my voordeel, want daarsonder kon ek mý weergawe daarvan skrywe, dit wat Grootgeluk geword het.
Jou boek handel weer oor wat die waarheid is en wat régtig gebeur het. Een is die waarheid en een is “net ’n storie”. En dalk is dit nie meer moontlik om dit van mekaar te onderskei nie. En toe, na al die baie jare van skryf, hoe het jy geweet die storie is nou klaar?
Met die skryf van Die verevrou was dit baie moeilik om te verhinder dat feit nie die fiksie oordonder nie, want ek het die Franse plumassiere met my eie oë gesien. Ek kon onderhoude voer met mense wat noue verbintenisse met haar had. Om sulke “harde feite” te fiksionaliseer, is moeilik. In ’n stadium het Jenny vir my gesê ek moet onthou dis nie ’n biografie wat ek skryf nie: “Vertel die stórie.”
Dit het my baie gehelp. Ek kon net die essensie van die werklikheid gebruik waar dit nodig was en sodoende by die waarheid van my verhaal bly.
Op jou vraag oor wanneer ek geweet het my storie is nou klaar: Toe Nèlleke op ’n dag vir my sê ek kan maar ophou, hy werk nou, het ek geweet. 
Jou hoofkarakter is ’n getuie, ’n waarnemer en ’n afloerder. En uiteindelik word hy beskuldig van dinge wat hy nie gedoen het nie. Ander dinge pla hom, maar die dinge waarvan hy aangekla word, is nie die dinge waaraan hy skuldig bevind word nie. Ek kon nie anders as om te dink dat moderne lesers wat onvergenoegd voel oor die spoorweë van Roepman wat so verval het, dalk nou ook kan dink miskien kon mens in die tyd van Grootgeluk net so min staatmaak op die regsbank soos mense dalk nou voel. Ek lees ook in hierdie boek baie oor hoe ’n jong man onderdruk is, hoe hy geslaan en gemartel is en valslik beskuldig is. Hoe gee mens stem aan iemand wie se omstandighede jy jou beswaarlik volledig kan indink? Het jy aan hierdie dinge gedink terwyl jy besig was om die roman(s) te skryf?
Toe oompie Geswint die wonde op Tijs Velaat se rug sien, wys hy Tijs op die simboliek van die volstruisveer, en sê dat hy geregtigheid moet najaag, nie geld nie, anders sal hy onregverdige merke op ander mense maak, maar die óú slang verlei hom. Hy doen dinge met gruwelike gevolge waaroor sy gewete hom jare later treiter en hy eerder wil sterf vir dit wat hy nié gedoen het nie; maar vir leef onder die juk van skuld waarvan net hy weet, sien hy nie kans nie.
Dit is natuurlik onmoontlik om jou geheel en al in ’n ander se omstandighede, en veral die invloed wat dit op hom/haar het, te kan indink en dan te beskryf. Moeiliker nog as die verhaal hom meer as ’n eeu gelede afspeel. Maar te oordeel aan die reaksie op Grootgeluk op Facebook en elders blyk dit dat lesers meegevoer word deur die tyd en wêreld wat geskep is, en ook deur die karakters wat daardie ruimte bevolk.
...........
’n Skrywer wat gelukkig genoeg is (?) om oor baie jare heen te woon en te werk in omstandighede wat wissel tussen die uiterstes van rykdom en ontbering, ekstase en smart, gevangeskap en vryheid, leer, met die nodige nuuskierigheid en waarnemingsvermoë en empatie, genoeg van die mens ken om karakters van vlees en bloed te skep.
...........
’n Skrywer wat gelukkig genoeg is (?) om oor baie jare heen te woon en te werk in omstandighede wat wissel tussen die uiterstes van rykdom en ontbering, ekstase en smart, gevangeskap en vryheid, leer, met die nodige nuuskierigheid en waarnemingsvermoë en empatie, genoeg van die mens ken om karakters van vlees en bloed te skep.
..........
Maar op die moeilike pad van boekmaak is daar ook diegene wat skrywers teen hulleself beskerm, soos ’n eerlike eerste leser, kundige buitekeurders en jou uitgewer wat teregwys en lei.
...........
Maar op die moeilike pad van boekmaak is daar ook diegene wat skrywers teen hulleself beskerm, soos ’n eerlike eerste leser, kundige buitekeurders en jou uitgewer wat teregwys en lei.
Daar is soveel alledaagse gebeure in elke dag se kleinlewe. Hoe kies ’n mens watter van hierdie gebeurtenisse die totstandkoming van ’n roman teweegbring?
Ek sal die vraag probeer beantwoord deur ’n voorbeeld te gee van so ’n ingewing. Ek het my werk by die SAUK in Pretoria se nuuskantoor bedank om nog ’n boek in die Klein Karoo te gaan skryf, sonder die vaagste wete waaroor dit sou handel. Ek het ’n plaashuis gehuur en kort na my aankoms daar het ’n sin uit die bloute in my kop gekom.
Die sin kan ek nie onthou nie, maar dit het gehandel oor ’n jong Zoeloe-meisie wat swanger geword en ’n seuntjie in die lewe gebring het. Sy wou hom nie ’n naam gee nie, om op daardie manier sy bestaan te probeer ontken.
Dit was al.
Ek het die woorde neergeskryf en meer het gevolg. Nooit voor dit of daarna het ek ’n storie so vinnig op papier gekry nie. Maar die herskrywing het daarna baie maande in beslag geneem. Die boek wat uiteindelik verskyn het, se titel is Die kind, en hy het die ATKV- en die FAK-prys verower, en was vir baie jare lank by skole voorgeskryf.
Wat daartoe gelei het? Ek kan nie sê nie. Dalk my Natalse agtergrond, die intensiewe navorsing oor die Zoeloe-kultuur wat my tot in die hartjie van die destydse Zoeloeland geneem het?
Dieselfde ingewing/waarneming/vertelling sal verskeie skrywers koud laat, maar as daar “Jan van Tonder” op die persentjie staan, vat ek hom vir my.
Ek hoor jy is besig met ’n volgende boek in die Sagie-trilogie. Wil jy daarop uitbrei, of verkies jy om nie te praat oor dit waarmee jy besig is nie?
Ek woon weer op ’n plaas in die Klein Karoo, ’n stuk of 80 km vanaf Sagie se Dwarsriviervallei buite Ladismith téén die Swartberg naby Calitzdorp. Ek sal nou en dan Dwarsrivier toe gaan om die atmosfeer van die vallei opnuut te beleef en Sagie se teenwoordigheid aan te voel, maar hoe ek weer in sy kop gaan kom, weet ek nie.
Baie dankie, Naomi, vir jou sinvolle vrae.
Lees ook:
The post <em>Grootgeluk</em>: ’n onderhoud met Jan van Tonder appeared first on LitNet.
↧
Vrugbeginsel deur De Waal Venter: ’n resensie
Vrugbeginsel
De Waal Venter
Naledi, 2021
SKU: 9781928530855
De Waal Venter (1942) is reeds byna 60 jaar lank aktief as skrywer. Hy debuteer in 1965 as P de W Venter met die digbundel Kiem. Daarna volg nog digbundels, kortverhale, jeugverhale, toneelstukke en radiodramas. Hy is ook ’n vertaler van poësie, onder andere van van Pablo Neruda en Tomas Tranströmer.
...........
Ondanks die feit dat hy al in verskeie genres bekroon is, het hy grotendeels onder die radar van die literatore en kanoniseerders bly beweeg. As digter is hy al met sy debuut onderskat, en dit duur ongelukkig nog voort.
...........
Ondanks die feit dat hy al in verskeie genres bekroon is, het hy grotendeels onder die radar van die literatore en kanoniseerders bly beweeg. As digter is hy al met sy debuut onderskat, en dit duur ongelukkig nog voort. As ’n voorbeeld van Venter se versvernuf haal ek die eerste gedig uit Kiem aan, “Ekstatiese mikturasie”:
My geel urien
lê warm
in my liggaamsholte
afgetap uit my bloed
wat sag spoel.
Ek is ’n lemoen
met sappe
in my styfgeswelde selle.
Soos die ronde geel son
hou ek met moeite
my hitte binne.
Venter was destyds – net soos sy digtende tydgenote Phil du Plessis, Casper Schmidt en Menno Stenvert – ’n mediese student aan die Universiteit van Pretoria. Vandaar die wetenskaplike term in die titel: mikturasie, “urinering”. Maar dié kliniese woord word gekwalifiseer deur die poëtiese en mistieke adjektief “ekstatiese”. Siedaar die kiemsel van die aspirantdigter-dokter.
Vanaf die liggaamlik-biologiese beskrywing in die eerste strofe maak die gedig – op grond van die gedeelde kleur geel – metaforiese spronge na ’n lemoen en die son. Die digter neem dus beheer oor, soos wat dit vanselfsprekend in ’n gedig hoort. In die werklike lewe het die digter ook die dokter oordonder: Venter het nie sy mediese studie voltooi nie.
Maar wat wil die gedig dan sê? Meer as een ding, en hulle gebeur tegelyk. Dit kan op ’n seksuele vlak gelees word as die belydenis van ’n viriele jong man wat van sy “sappe” ontslae wil raak, of dit kan ’n onskuldige liefdesverklaring wees waarin die spreker sy toegeneentheid vir ’n ander soos hitte uitstraal. Maar dit kan ook die uitbeelding wees van die digterlike aandrang wat liggaamlik ontstaan en abstrak vorm kry as “hitte”, die warm lug van woorde.
Op die omslag van Kiem is die tekening van ’n sel deur Venter self (so het hy my persoonlik meegedeel, want die bundel het by Nasionale Boekhandel Bpk sonder jaartal en sonder vermelding van die voorplatkunstenaar verskyn). Die bundeltitel en seltekening het my onvermydelik laat dink aan Simon Vestdijk se beroemde boek oor die aard en tegnieke van die digkuns: De glanzende kiemcel van 1950. Daarin vergelyk Vestdijk die poësie met ’n glansende kiemsel, die gedig met sy gekonsentreerde potensiaal van betekenismoontlikhede. Daarteenoor is die prosa ’n volgroeide organisme sonder die moontlikheid van semantiese verrassings, en daarom per definisie dof.
...........
Ek betrek met opset Venter se debuut by hierdie resensie van sy jongste bundel. Nie net die titel, Vrugbeginsel, is ’n eggo van dié van sy eersteling nie, maar die kunswerk op die omslag is eweneens deur die digter self gemaak. Dit stel die deursnit van ’n vrugbeginsel voor. Kiemsel en vrugbeginsel is inderwaarheid sinonieme.
...........
Ek betrek met opset Venter se debuut by hierdie resensie van sy jongste bundel. Nie net die titel, Vrugbeginsel, is ’n eggo van dié van sy eersteling nie, maar die kunswerk op die omslag is eweneens deur die digter self gemaak. Dit stel die deursnit van ’n vrugbeginsel voor. Kiemsel en vrugbeginsel is inderwaarheid sinonieme.
Ook die openingsvers van Vrugbeginsel kan as ’n verre eggo van die aangehaalde gedig hier bo uit sy debuut gelees word. So lui die eerste twee strofes:
Verwagting
Vroeër vanoggend
het die lewe oopgeplooi,
kroonblare wat wegvou
van die vrugbeginsel,
oop vir die son.
Ongesien in die donker
het selle meioties van mekaar geskei;
een van hulle gaan ’n mens help maak.
Hier is die seksuele en die biologiese taalgebruik (selle wat “meioties” verdeel) weer aanwesig. En selfs die son is teenwoordig as metafoor van die manlike beginsel. Venter is klaarblyklik ’n digter wat vanuit ’n vaste psigiese kern skryf.
Een van die aantreklikste aspekte van Vrugbeginsel is die speelsheid en humor van heelwat gedigte. Dit is ook iets wat reeds in Venter se eerste bundel voorkom, soos in “Medusa glimlag”. Hier word die digter ’n slagoffer van sy eie verbeeldingskrag:
Die meisie se mond gaan oop
soos ek ’n perske
oopbreek in twee helftes
haar geriffelde
verhemelte
is sagterig
ligrooi en
natterig haar
keel
met sy
twee trillende stembande.
Donker don
ker dun
lugpyp
af af
die spon
sige longe
sagte warm
sakke.
My hart word ’n klip
harde bruin pit van skrik.
En in sy nuwe bundel is Venter se verbeelding ewe vrugbaar en speels aan die werk:
Rigiede denkpatrone in flarde
vir Erla
Soos die bul
in die gangetjie af loop
mis die punte van sy horings
rakelings die delikate koppies op die rakke.
Hy draai links,
kantel sy kop
om sy horings verby
die fragiele herderinnetjies te stuur
en hulle oor
sagte blou teestelle te swiep.
Hy stop voor ’n oop glaskas
met vase wat skaars
die gewig kan dra
van drie rose elk.
Die stomende asem uit sy neusgate
roer die verkoopsdame se rok:
ek’s hier om ’n punt te maak,
rommel sy stem uit sy diep bors,
en ek wil ’n porselein-ring hê,
versier met ’n ontwerp van Delft.
Met sy neusring aan,
stap die bul uit die winkel;
agter hom
lê daar ’n cliché in skerwe.
Aan hierdie vers kan ek my eindeloos verkneukel. Daar is ook ernstiger, “filosofiese” gedigte, maar die aanslag bly deurgaans lig en toeganklik, soos in “Die druiwekorrel wat regtig bestaan”. Daarin voer hy twee antieke Griekse filosowe aan, Zeno en Mericritos van Thales, wat redeneer oor die verband tussen die syn en ons sintuie. Hierdie gedig kry twee teenhangers in “Sien en syn” en “Tweemaal tafel”, wat eweneens handel oor die verband tussen syn en skyn.
Ook die wetenskap word as poëtiese materiaal aangewend. In “Waar hang die klepel” word gekonkludeer:
Die hemel van die Fisika
hang oor die klepel
van die aarde.
..........
Maar dit is net die mens wat hom bekommer oor sy plek in die kosmos. Die ander aardbewoners is doodtevrede met die aarde as hul habitat.
...........
Maar dit is net die mens wat hom bekommer oor sy plek in die kosmos. Die ander aardbewoners is doodtevrede met die aarde as hul habitat. Dit staan in die lieflike vers “Eppur si muove – Galileo Galilei”:
’n Ryp appel
se greep verslap
en val.
Appel en aarde
trek mekaar aan,
maar die aarde trek sterker.
Die heelal is nie meer
’n musiekdoos
met draaiende skywe
vol ligpuntjies nie.
Die aarde is nou ’n planeet
wat warrel
saam met die ander wêrelde
al om die son,
eppur si muove.
Die akkedis
skuif haar pensie
stadig oor die warm klip;
wie weet wat sy dink?
Dalk praat sy gesellig
met die swanger aarde
en eet die planeet se wiskunde
soos muggies.
Die “swanger aarde” is nog ’n verskyningsvorm van die vrugbeginsel.
In “Tussen nou en dan is daar ruimte” word die onskeibare tydruimte van die fisika opgehef. Dit is slegs ’n digter wat daartoe in staat is, net soos wat Van Wyk Louw die tyd tot stilstand kon bring in “Suiwer wiskunde”. Die laasgenoemde vers word dan ook geëggo in Venter se verwerking van Baudelaire in “Fleurs du temps”:
Niks beweeg nie.
Alles wag tot die pendulum
terug gaan swaai.
Dit gaan gebeur.
Miskien.
Dalk nooit.
Gedigte oor die beeldende en digkuns herinner die leser daaraan dat Venter bedrewe is in albei dié dissiplines. Die volgende strofe kom uit “Die ou digter werk nog steeds”:
Tussen sy twee hande
het die wind gestroom
en hy het dit geboetseer
in die vorm
van ’n meisie se lyf.
In “Lugskep” word hierdie idee met meesleurende fantasie verder uitgewerk.
Maar Venter is ook ’n gesoute dramaturg. Dit blyk uit die reeksie gesprekke tussen die digter en sy Griekse muse, Yanni Euterpe, waarmee die bundel afsluit. Benewens dialoog bevat dit ook toneelaanwysings. Dit is ’n interessante eksperiment, maar is meestal te los van gang om te oortuig.
“Sleuring van die minnaar” is die beste vers in die reeks, juis omdat dit deur die wisselende waterbeelde tot ’n eenheid saamgesnoer word: rivier, waterval, poel, see, druppende kraan en wasbak. Dit demonstreer hoedat die poëtiese beeldspraak spontaan kan voortvloei uit ’n alledaagse, banale ding soos ’n druppende kraan.
..........
Vrugbeginsel is tematies ’n ryk bundel wat ook stilisties boei weens die balans wat geskep word tussen spreektaligheid en beeldende verdigting.
...........
Vrugbeginsel is tematies ’n ryk bundel wat ook stilisties boei weens die balans wat geskep word tussen spreektaligheid en beeldende verdigting. ’n Tipiese voorbeeld van dié jukstaponering van style vind mens in die slotstrofes van “Planeet van die ape”:
Meer en meer
lyk die groot ape
en voormense
na mekaar.
Die jare in hulle miljoenetalle
krul stadig om
en blaai terug in die tyd
soos ’n verwaarloosde boek in die son.
De Waal Venter se digbundels was te dikwels verwaarloosde boeke in die verskroeiende son van die literatuurkritiek. Lees hom; hy het veel te bied.
The post <i>Vrugbeginsel</i> deur De Waal Venter: ’n resensie appeared first on LitNet.
↧
BAQONDE: An interview with Lorna Carson
Bassey Antia (picture: https://www.litnet.co.za/baqonde-boosting-the-use-of-african-language-in-education-an-interview-with-bassey-antia/) and Lorna Carson (picture: https://www.tcd.ie/slscs/staff/carsonle); BAQONDE logo: https://baqonde.usal.es/
“Staat wil skole se taalbeleid bepaal” (“Government wants to lay down schools’ language policy”)
This was the headline on the front page of Rapport, the largest Afrikaans Sunday newspaper (and second largest Sunday newspaper in South Africa, after the Sunday Times), on Sunday 13 February.
Language often sells newspapers in this country. But maybe not all languages.
Language and the BAQONDE multilingual project were topics that Naomi Meyer, a few months ago, discussed with Bassey Antia of the University of the Western Cape – read the interview here.
Naomi recently had a Zoom conversation to have further discussion on these topics, with Lorna Carson, head of the School of Linguistic, Speech and Communication Sciences and professor in applied linguistics at Trinity College in Dublin, Ireland.
Lorna Carson: photo - https://www.tcd.ie/slscs/staff/carsonle
Naomi Meyer (NM): Lorna, please tell our readers more about yourself: who you are, and about your background and your research.
Lorna Carson (LC): I am originally from Northern Ireland. As a child, I was a voracious reader, but I was also curious about other languages and the etymology of words. I couldn’t articulate it when I was small. But, basically, I was interested from a young age, in Linguistics. I came to Dublin in the early 1990s to go to college. I did French and English at the university – Literature. I was exposed to the field of Linguistics: the area of study focusing on the systems we use in acquiring language, the comparisons and similarities between languages, like language typology. I got more involved with this, because my first job after my master’s was in Brussels, where I was hired to work in a think tank and to work on a publication about elite multilingualism in Brussels. It was just a basic survey study. But, for me, there was already a finding there that we admire people who speak Italian and French and certain European languages.
NM: Do you think this is part of the problem of being a multilingual society: to learn a new language and to incorporate this language in real-life situations – it can be an effort?
LC: Yes, but it is more than that I think. I also realised then that it is all about power. The power of the speaker and of the state. Language is not about mere words.
..........
My realisation was that we are still upholding what is really a nineteenth century European-centric view of language where there is the idea of one language, one nation, one state. If you speak this one endorsed language, in a way you are swearing loyalty to the state and that’s also how we know who you are.
............
My realisation was that we are still upholding what is really a nineteenth century European-centric view of language where there is the idea of one language, one nation, one state. If you speak this one endorsed language, in a way you are swearing loyalty to the state and that’s also how we know who you are. But even in the nineteenth century, all of those borders were all artificial and there were and are still hundreds of language varieties spoken outside of those official national languages.
NM: Also, one language can have many varieties – I’m thinking of Afrikaans here, as well, and Kaaps, to mention one of the varieties.
LC: Yes, and in fact linguists talk about language varieties rather than languages or dialects, because if we use those words it becomes politicised. And hundreds and hundreds of language varieties exist for example across Italy, France, England and other English-speaking countries, but because these have been classified as one standardised language, it leads to an embedded system of what is really a social hierarchy with financial implications…and implications about the varieties that matter and are worth learning, and the varieties that don’t matter or matter less.
NM: I know that you have done research on the languages of migrant communities in Dublin.
LC: That’s right. My own PhD was a study of adult refugees learning English in Ireland. Like all migrants, refugees come to a new country with so much to offer, including many languages. And yet, when it comes to policy, their languages are seen as a deficit, you know, an obstacle to get over. And for individuals who don’t speak the language of their new host country, even though they are multilingual, and could be highly qualified as maybe a vet or a nurse or lawyer in another country, the immediate lack of the host country’s language is immediately seen as the only problem.
...........
My own PhD was a study of adult refugees learning English in Ireland. Like all migrants, refugees come to a new country with so much to offer, including many languages. And yet, when it comes to policy, their languages are seen as a deficit, you know, an obstacle to get over.
............
I became interested in how all the different language varieties in society interact: migrant languages, as well as all the different regional dialects and varieties of languages spoken in Europe, and of course the languages we learn in school too. When it comes to what are called regional and minority languages here in the European context, many of these languages are are dying, not least because there are not enough resources available for these languages as well as the decline in speaker numbers. There aren’t any opportunities to hear them spoken in a public forum or in the media in a meaningful way, and often they are just seen as decorative, a form of linguistic tokenism. But there is no meaningful engagement.
Another aspect I became intrigued in when I started off in this field twenty years ago, was the concept of language shift, especially what the linguist Joshua Fishman describes as intergenerational language shift. This is an especially important concept in a situation where language communities are jostling for geographical space, or power... The individual choices we make about language use now means that the next generations are impacted. So if you make a choice to only speak for example the main community language rather than a regional or minority language, or the migrant language that you speak as your mother tongue, to give your children a boost in a language that you think will give them the biggest access to jobs and money, that may in fact be at the cost of family relationships in the long-term. It is really a subtractive form of bilingualism or multilingualism, by stopping using one language and preferring the use of another. Those children may not learn the language of their parents in any meaningful way, and by the third generation there is a complete shift from Language X to Language Y. And by the fourth generation, Language X is in fact really no more than a heritage language that has to be learned from scratch.
..........
So if you make a choice to only speak for example the main community language rather than a regional or minority language, or the migrant language that you speak as your mother tongue, to give your children a boost in a language that you think will give them the biggest access to jobs and money, that may in fact be at the cost of family relationships in the long-term. It is really a subtractive form of bilingualism or multilingualism, by stopping using one language and preferring the use of another. Those children may not learn the language of their parents in any meaningful way, and by the third generation there is a complete shift from Language X to Language Y. And by the fourth generation, Language X is in fact really no more than a heritage language that has to be learned from scratch.
...........
So language shift breaks down society, whereby the children in the third and fourth generations often cannot communicate with their grandparents in their first language. So on societal level, we are dealing with a loss of knowledge and relationships. It is really important to think of languages as not … competing for space in our lives, but that they complement each other.
NM: So, when learning a new language ... where do you start?
LC: Children are sponges and they can easily acquire two, three, four languages simultaneously, and for various purposes. So if reasons are created to learn and use various languages, and multilingualism is valued, and you can live life in a meaningful way through the different languages in your repertoire, through, for example studying through it, or living part of your life through it, then that is the best way to help people maintain their languages. A languages through the lifespan approach, if you will.
Say, that it’s seen as okay to speak the language your parents speak when you are in primary school, but when you move to secondary school you are only allowed to speak in the language of schooling, and the school polices that even during breaks … it is really harmful. I have seen this happen in schools. These kind of practices keep individuals from flourishing. And it prevents society from becoming cohesive. Because it still sounds like those messages, that “some languages are more important than others” and “some languages are more prestigious than others” and “some languages are more useful than others” are being reinforced by different parts of society. One message that people take away is that …you can’t really do a third level degree in those languages, because those languages aren’t up to the job, the language doesn’t really have the words you need … and then people think that the language itself, and therefore also its speakers, are not equipped to engage in the kind of higher order thinking required for third level study.
...........
One message that people take away is that …you can’t really do a third level degree in those languages, because those languages aren’t up to the job, the language doesn’t really have the words you need … and then people think that the language itself, and therefore also its speakers, are not equipped to engage in the kind of higher order thinking required for third level study.
............
NM: So, it is not just the language which has to be developed, but people’s views on the speakers of the language (or languages)?
LC: Exactly. The idea behind this way of thinking … that certain academic words can only exist in certain languages … is: people tend to think a higher order thinking is therefore only possible in certain languages, like English and Afrikaans. But Swahili? I mean, can you learn enough in it … can you do a degree through it, I mean really? "Oh, the language does not have the technical words …” so there is a diminishing of the language by saying something like this. But in fact every language is able to convey higher order thinking, abstraction and so forth. Because the very nature of human language is that we acquire language because of our need make and convey meaning… to make ourselves known.
.........
But in fact every language is able to convey higher order thinking, abstraction and so forth. Because the very nature of human language is that we acquire language because of our need make and convey meaning… to make ourselves known.
..........
It is only the local conditions that we impose on languages that prevent them from being recognised as such, our attitudes to language rather than the inherent properties of the language itself.
NM: Which other countries are involved in this project, and why?
LC: This programme is funded by the European Union’s Erasmus programme (https://baqonde.usal.es/management/). I joined the project because of prior work with existing consortium co-ordinated by Salamanca University in Spain, we did a similar project together with Egyptian partners a few years ago. It was the XCELING project, with the goal of contributing to capacity-building in Applied in Egypt. (https://xceling.usal.es). I think this is my fourth project with Salamanca University, as a matter of fact. In the BAQONDE project, there are three European universities involved: Salamanca, Groningen and ourselves (Trinity College Dublin), together with four South African institutions (Rhodes University .NWU, UWC and KZN). In this network of partners we are sharing expertise and engaging in a two-way dialogue. Here in Trinity, we have certain expertise in, say, multilingual language learning, language technologies, the study of language policy, language learning through the life span. Our colleagues in South Africa bring their own linguistic expertise in this area as well as indigenous linguistic knowledge of all the different language varieties in their territories, how these languages interact, and how the higher education sector context works. I suppose really in a project like this we swop knowledge and learn a lot from each other.
For example, a team of South African colleagues will be coming twice to Ireland, twice to the Netherlands … and some of us will visit South Africa, too … and there will be some training sessions and exchanges interactions where we try learn more about the multilingual situations in each partner’s context. But ultimately these projects try to do something concrete, and to equip partners through what are described as a project’s outputs or deliverables in a way that is research-led.
NM: What about the South African context? What do you think about mother tongue education in this country and the fact that most people do not become educated in their mother tongue?
LC: That’s why, from the perspective of a linguist, the area of language planning and policy is so important.
Language planning looks at this kind of situation from the perspectives of status planning, corpus planning and acquisition planning.
Status planning refers to policy tools and measures that allow a language to become, for example, an official language or a recognised language of schooling. Corpus planning activities equip a language for such purposes through, for instance materials such as books and dictionaries, as well as the creation of new words to meet the demands of technology, and acquisition planning ensures that there is a pathway or steps … that regions are purposeful about how they support learning and speaking the language, that it is a language that is available in schools and universities. I think being aware of these components of language planning are very relevant to a project like BAQONDE, especially in the areas of corpus and acquisition planning.
So really, our mission is to foster conditions where students can access materials, resources and opportunities in their own language at university level, to learn in these languages. We are not re-inventing the wheel in terms of corpus planning for these languages. We are a small group of people in a time-limited project. But we are being purposeful and working to draw together existing work, to pull that work and resources together into a repository and to shine a light on it …to help promote all the research that is being done in South Africa. And very often in a project like this … because the languages are so different … and there is a huge geographical spread as well … People may not be aware what is going on between institutions, it is also a case of trying to gather and bring some of the knowledge together and I think this project provides a really good opportunity to do that.
So that is the thing to watch: bringing people together with the same mission. And the impact multiplies, because our contacts engage with their contacts, and so forth. Of course, we haven’t been able to travel yet due to the pandemic, so it will be exciting when the face to face opportunities start.
NM: While you were talking, Lorna, I thought about this. There is so much merit in everything you have said, but if people still stay in their bubbles, they still have the same perceptions about the various languages and what you can achieve if you speak a certain language.
..........
Indeed … I also use the image of bubbles when I talk about multilingualism. We are all stuck in our own bubbles. Sometimes we are not even aware that we are in a bubble. We do not even know why we react in a certain way, and in fact most of us aren’t very good at distinguishing between different languages or recognising them.
...........
LC: Indeed … I also use the image of bubbles when I talk about multilingualism. We are all stuck in our own bubbles. Sometimes we are not even aware that we are in a bubble. We do not even know why we react in a certain way, and in fact most of us aren’t very good at distinguishing between different languages or recognising them. But some people in some places are fearful if they hear Arabic, for example, because of the negative associations with the language, rather than positive associations as a language of poetry and comedy and so forth. We really tend have stereotypical reactions about languages. And going back to that very first study I did …when I investigated the language attitudes of those elite multilinguals who worked on a very high level at various European institutions. Even they held those kinds of views and had such stereotypical attitudes towards languages “German is so ugly”, “French is lyrical” … But ultimately these are human perceptions, socially formed perceptions rather than any innate characteristics of a language.
So, for me, in terms of the meaning behind all this …. I always say that in a nutshell, language learning changes lives for the better. I have yet to meet an individual whose life has contradicted that. Languages improve people’s lives. Language learning is an opportunity to foster social cohesion, for our individual flourishing. That aspect of accessing all aspects of our human experience through our home language is enormously valuable. Society otherwise is very volatile … and of course there is also the economic aspect of it and this is where governments should be interested. Yes, language skills are good for jobs. There are jobs for multilinguals around the world. Language is a form of human capital. And language capital is a source of enormous creativity, the interaction of different language communities in an open society leads to a high degree of creativity. It doesn’t matter how you see that creativity … fashion or art … food or music. Language skills are important not just for big tech, translations or customer support. Languages are integral to who we are. So thriving societies are societies where they invest money in all the languages spoken by their citizens … rather than trying to shut them down. Or neglect them, as well.
.........
Language is a form of human capital. And language capital is a source of enormous creativity, the interaction of different language communities in an open society leads to a high degree of creativity.
..........
NM: Here we are: two people not speaking the languages the project wish to develop more. I, as a white South African, am aware of the fact that people need to speak their own truth, tell their own story in their own language. Can it be decided for people that their language should be developed into an academic language, or how does everyone involved in the project deal with this concept of agency?
LC: Yes, I’m very aware of that as a white native speaker of English for example, and a speaker of a variety of English that is prized by many. Often in this area, people talk about language rights, but really, languages themselves don’t have rights – but speakers of those languages do have rights. Sometimes speech communities do not welcome initiatives that are foisted upon them. I think the best idea is that the speakers of the language are on board, and that they lead the change and the direction of travel. Because they are the ones who would have to be on board, on grassroots level.
Also, I suppose that question is not just about turning a language into an academic language, but also it is about communication between the different generations of the language speakers, it is about helping a language survive for future generations.
NM: Plenty of people in South Africa, from all cultural backgrounds, tend to switch to English instead of learning one another’s languages. It is complicated over here. Afrikaans has been forced onto people in the past. But at the same time, Afrikaans has been developed into an academic language, and most Afrikaans speakers are not white. My personal view is that it will not help other African language grow when Afrikaans is neglected. All languages are equally important. All languages are valuable. Where do you start – from your point of view and from where you are watching this country – with other African languages? What can and should be done?
LC: Language is an emotional subject. But there is one simple thing that can be done immediately by all of us, every day.
Think about this. If you call someone by their name … and you get their name right, and I mean say their name right, in their own language, the way their name is supposed to sound … the way it should be pronounced, I think it is one of the most profound things we can do.
Take time to learn how to pronounce someone’s name. Start there.
NM: Lorna, we have to finish – even though our conversation is not finished. Talking about finishing: when do you know when the project is finished? When the funding is stopped? Also: what is your personal vision for this BAQONDE project?
LC: So we have funding for three years, but in a project like this is always a sustainability plan. You want to set up conditions where the work continue afterwards. Very often, with these projects, you end up maintaining bilateral relationships with the partner institution, so practically speaking I hope that Prof. Bassey Antia and I will continue to collaborate in future. For instance, he is giving a talk virtually to our students in Trinity …I think later this month.
.........
My vision? I think my vision for the project is that people … students would have the opportunity to simply see their language represented in the university. That’s the very first thing. Just see it.
..........
My vision? I think my vision for the project is that people … students would have the opportunity to simply see their language represented in the university. That’s the very first thing. Just see it. And that might just be that it’s there on a list or a menu of class choices. That we continue to teach and teach through these languages at third level. It is also to make people realise: “My language is worth teaching.” You know, it’s got value.
And then the materials. Having a really good repository. Materials that would be online and usable, right across South Africa for the different subject areas. I think as well for parents of university students … that they see that this is not a waste of time …this is actually adding to your, I suppose, your capital. So that they won’t say “oh, forget about that, let’s focus only on English or your studies”.
I would also like to see people creating using new technology to keep these languages visible, starting to use mobile apps, podcasts, in these languages …. That it would take on a life of its own, as well. And that universities would eventually have to catch up.
Even though the discussion wasn’t finished, we had to finish the conversation. We did not discuss the immense socio-economic problems, and we only touched on the political and ideological baggage the various South African languages are burdened with.
But these invisible questions do not bother me as much as the invisible headlines this past Sunday.
After transcribing a recent Zoom interview with Lorna Carson, I can’t help thinking about the newspaper headlines again.
“Staat wil skole se taalbeleid bepaal” (“Government wants to lay down schools’ language policy”)
I cannot help wondering: where are all the news headlines we never see? Could it be that the headlines regarding all the African languages in this country are invisible, because the languages themselves are not seen, are not recognised, the speakers not valued?
Also read:
BAQONDE, boosting the use of African language in education: an interview with Bassey Antia
Stellenbosch language debate: Speech by David Jantjies at the DAK meeting with the SAHRC
The post BAQONDE: An interview with Lorna Carson appeared first on LitNet.
↧
↧
Die bekendstelling van Joanita Ersamus-Alt en HP van Coller se boek Blitsverkopers, beeldvorming en bemarking
Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, in samewerking met die Vriende van NALN-vereniging, nooi u hiermee hartlik uit na die bekendstelling van Joanita Ersamus-Alt en HP van Coller se boek Blitsverkopers, beeldvorming en bemarking (SunBonani Media), op Donderdag, 24 Februarie 2022, om 17:30, by NALN.
Prof. Anthea van Jaarsveld sal die gesprek lei.
Watter faktore dra daartoe by dat ’n literêre werk suksesvol is en selfs as ’n blitsverkoper bestempel kan word? Is dit die literêre gehalte daarvan; die sogenaamde intrinsieke eienskappe soos komposisie, struktuur of meerduidigheid; kortom “the amount and diversity of material integrated” in die woorde van Wellek en Warren? Of kan sukses toegeskryf word aan suksesvolle bemarking; die skrywer se “postuur” en selfposisionering; én aan die wyse waarop die motiewe en tema van die boek aansluit by heersende diskoerse? In hierdie baanbrekerswerk val die klem op laasgenoemde, naamlik die sogenaamde ekstrinsieke aspekte. ’n Boek met waardevolle insigte vir veral uitgewers, bemarkers en letterkundiges.
RSVP teen 21 Februarie by joanitaerasmusalt@gmail.com óf 082 886 1888.
Ná die onderhoud sal daar geleentheid wees vir vrae, waarná daar ’n glasie wyn bedien sal word.
Covid-regulasies sal geld.
Parkering is beskikbaar langs die NALN-gebou uit Miriam Makebastraat.
The post Die bekendstelling van Joanita Ersamus-Alt en HP van Coller se boek <em>Blitsverkopers, beeldvorming en bemarking</em> appeared first on LitNet.
↧
Inskrywings vir derde Dramaweb SA open
Ira Blanckenberg (Foto KKNK)
Suid-Afrika se jong akteurs wat hul talent wil slyp en landswyd teen hul eweknieë wil deelneem, kan binnekort vir die derde Dramaweb SA aanlyn kompetisie inskryf.
Hierdie gewilde kompetisie is in 2020 tydens die grendeltyd deur akteurs Ira Blanckenberg en Waldemar Schultz geloods om die jeug te inspireer, te leer en uiteindelik deur middel van dié aanlyn dramakompetisie te vereer. Nóg beter nuus is dat dié kompetisie vanjaar in samewerking met die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) aangebied word en voortaan as KKNK Dramaweb SA bekendstaan.
“Dit is vir ons ’n voorreg om vanjaar nouer by die projek betrokke te raak en ook ’n absolute plesier om die vordering van die leerders dop te hou en saam met hulle groei te ervaar,” sê Hugo Theart, artistieke direkteur van die KKNK.
Theart sê jongmense het die afgelope twee jaar baie veranderinge in hul daaglikse lewe trotseer en moes leer om aan te pas en aan te beweeg. “Dit is verblydend om te weet die leerders is so toegewyd en positief oor die Dramaweb SA-program en om hul vordering en uiteindelike vreugde vir hul prestasies saam met hulle te beleef. Die deelnemers is ernstig oor ’n toekoms op die planke en voor die skerm!”
Volgens Blanckenberg is hul konstant in verwondering oor die land se talent. “Ons hoofdoel is om alle aspekte van toneelspel uit te bou en te ontwikkel en ’n koesterende omgewing van groei te skep waar al die deelnemers die wonder van die verhoog, mekaar, en hul eie talente voor ’n gehoor kan slyp,” vertel sy.
Afdelings vir inskrywings sluit prosa, gedigte, monoloë en mimiek in, met ’n afdeling vir spreekkore wat vanjaar bygevoeg is. Deelname word aanlyn hanteer, met kundiges wat deelnemers sal bystaan en lei in die proses.
“Die kunste trek gemeenskappe by mekaar. Om ’n liefde vir die kunste by kinders te kweek dien die doel om die toekoms daarvan te verseker. Ons nooi dus alle skoliere met ’n liefde vir die kunste uit om aan vanjaar se kompetisie deel te neem”, sluit Theart af.
Aansoeke vir KKNK Dramaweb SA het op Dinsdag 15 Februarie 2022 geopen. Vroeë inskrywingskoste beloop R140 per item vir alle inskrywings wat teen 15 Maart ingedien word. Daarna is die koste R170 per item. Video-opnames van deelnemers kan teen 10 Mei by www.dramawebsa.co.za opgelaai word. Deelname vind in Afrikaans, of Engels plaas en eie materiaal word vir alle items gekies. Die eindronde vir Afrikaanse items vind op 18 Junie plaas en vir Engelse items op 19 Junie.
Vir meer inligting, besoek Dramaweb SA of die KKNK se webblad by www.kknk.co.za, of kontak Daventia Kennedy by 044 203 8600 of info@dramawebsa.co.za. Vir raad en ondersteuning, kontak gerus vir Blanckenberg by ira@dramawebsa.co.za.
Die KKNK word ondersteun deur Absa en Media24, met addisionele steun van die Het Jan Marais Nationale Fonds, die Wes-Kaapse Regering se Departement vir Kultuursake en Sport, asook die Oudtshoorn Munisipaliteit, Business and Arts South Africa (BASA) en die Jannie Mouton-stigting.
The post Inskrywings vir derde Dramaweb SA open appeared first on LitNet.
↧
Wen, wen, wen met derde Dramaweb SA!
Suid-Afrika se jong akteurs wat aan vanjaar se derde Dramaweb SA aanlyn kompetisie gaan deelneem, moet veters vasmaak en hare agteroor kam, want die pryse vir 2022 se talentkompetisie gaan hul soos ’n stormwind tref!
Hierdie gewilde aanlyn kompetisie wat in 2020 tydens die grendeltyd deur akteurs Ira Blanckenberg en Waldemar Schultz geloods is om die jeug te inspireer en in teaterkuns en drama op te lei, word vanjaar in samewerking met die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) aangebied word en sal voortaan as KKNK Dramaweb SA bekendstaan.
Vir hul deelname staan die inskrywers nie net die kans om hul talent te slyp en teenoor hul eweknieë landswyd deel te neem nie, maar hul kan ook van vanjaar se opwindende pryse wen.
Dit sluit in: Twee hoverboards, asook geskenkbewyse van Bargain Books, Yokico, Vida e caffè, Wimpy, Revlon, N1 City Mall, Exclusive Brands Online en vele meer – met ’n totale waarde van R20 000!
Inskrywings vir KKNK Dramaweb SA is reeds oop.
Alle inligting oor inskrywingskoste, video-opnames, spertye, taalvoorkeur van deelnemers, afdelings waarin hul kan deelneem, en aanlyn ondersteuning aan hulle beskikbaar tydens die kompetisie, kan by www.dramawebsa.co.za gevind word, of deur Dramaweb SA of die KKNK se webblad by www.kknk.co.za te besoek.
Hulle kan ook vir Daventia Kennedy by 044 203 8600 kontak, of e-pos stuur na info@dramawebsa.co.za. Blanckenberg is ook beskikbaar vir raad en ondersteuning by ira@dramawebsa.co.za.
Die KKNK word ondersteun deur Absa en Media24, met addisionele steun van die Het Jan Marais Nationale Fonds, die Wes-Kaapse Regering se Departement vir Kultuursake en Sport, asook die Oudtshoorn Munisipaliteit, Business and Arts South Africa (BASA) en die Jannie Mouton-stigting.
The post Wen, wen, wen met derde Dramaweb SA! appeared first on LitNet.
↧
Elders gesien: Graaffernet-mense
Elise Bishop skryf op Facebook (Graaff-Reinet History Group):
As mens uit Milnerstraat uit Cradockstraat toe gestroll het, was die Ruperts se huis sommer voor ’n mens. Links was Ice Dippenaar se plek. En oorkant, Paultjie en Annie van der Berg.
Anton Rupert se pa I didn’t know, maar dink hy was ’n prokureur in Kerkstraat. Practise gehad in die Parity 3rd Party se gebou oorkant die Advertiser. Hulle family, veral Anton en sy kind Johann, het so baie vir Graaff-Reinet se geskiedenis betekent. Hulle is later Stellenbosch toe en was bemoeid met twak vir cigarettes, wyn and grand inkpenne en baie geld. En outydse geboue, can you believe it, nes Graaffernet s’n.
Weet ôk nie of dit true of ’n joke was nie (hy was nogal heelwat ouer as Mammie), maar daar was gesê Anton wou haar boyfriend op ’n slag wees, maar sy’t nee dankie gesê, want hy’t nie blou oë gehad nie en sy bene was hairy! Sy was very pretty, maar het niks van hairy legs gelike nie.
Gerrie Smit het sy prokureurspraktyk ôk gehad daar rond. Oorkant die Advertiser. Dalk nog selle een as Mr Rupert. Who knows. Hy was ’n groot man met ’n dik moustache en ’n diep stem. Could lekker lag ôk. En baie waves ...
Hy’t ’n ander claim to fame gehad ôk. Nie net prokureur nie. Hy en Lettuce het in Cypress Grove gebly in ’n grand mansion en beautiful garden. En daarso was ôk waterslote om die tuin mee nat te lei. Waterbeurte was very strict en ouens was aspris agterlosig om hul sluise betyds uit te trek sodat die volgende mense hul natlei-beurt kon kry. Toe dit by sy innings kom, het hy daai aand gentleman gewees en saam met sy hond opgestap na Mirriam Raphael (Sylvia, die “Israelse spy”, se ma) om die sluis vir haar te loep uittrek. Mirriam was maar maer. Sy was by accident ôk oppad om dit te loep doen, toe hul mekaar teëkom en Gerrie se hond haar glo onverwags bespring in die donkerte. Sy’t groot geskrik en kliphard geskree. Gerrie het kwaad geword, want sy hond wou nie los nie en skop toe ’n harde skepskop na sy hond, Boetie, in die donkerte en skop, so sê mense, mooi, per ongeluk mind you, Mirriam se arm mos raak, lat dit sommer in twee breek! Ja, sy moes dokter toe gevat word en het lank plaster of Paris gedra om die arm weer te mend.
Laterjare het ek hom en sy Christa se babytjie Bettie-Marie gebaby-sit wanner hul op outings gaan om te visit. In die blink gunmetal Capri. Christa het electric curlers gehad - can you believe it? Electric sê ek jou. Ek kon my skoon vergaap as sy haar regmaak. Ant Miems het dan ander curlers gebruik vir Ouma? Frank Horwitz was altoos aan die geld maak saam met Joe Levine deur Fords te verkoop uit die garage op Goedhals Square, therefor die Capri sportskar! Christa het baie jare die nuwe Drostdy Hotel se besigheid gerun, maar dit was bietjietyd.
Harry Hoard, vannie Mobil Oil Gem Garage in Kerkstraat (oorkant Mr Nolte die tailor se winkel, die divisional council en die fisheries), het ôk in dié Grove gebly, duskant Gerrie. Maar hulle het latertyd getrek, maar weet nou nie waarheen nie.
En onder in die hoek was Dan Pienaar se huis. Sy pa was ’n baie well-known chap. Hy’t aeroplanes gevlieg. In oorlogte. Maar hy’s dood van ’n aeroplane crash. Sy naam was ôk mos Dan gewees. Ons het ôk in een gevlieg saam met Dr Thornton wat very sick honde reggemaak het. Die Moseleys het eerste in daai huis gebly. Maar hulle het na Rhodesia loep trek om te boer met twak.
Cypress Grove was ’n grand plek en baie dokters het daar gebly in grand, groot huise. Die tandartse Dr Scholtz, Dr Theron en ’n rêrige dokter, Dr Theo Naude ôk. Én S le Roux Marais van die song “Kom dans, Klaradyn” (ja, Mimi Coertse het daar gevisit). Stella Hendrikz, Muriel Nicol, Mnr Basson die marketmaster en nog anner mense ôk. Bo oppie bult was Mrs Murray ôk nog oorkant die Raphaels. Mens het mos onder die railway deur gery het om in die Grove te kom.
Daar was baie geboer ook buitekant die dorp. Met skape en sybokke en Afrikanerse beeste, eggs en cream. Lusern, gars en sulke goed was mostly oppie plase gehou vir diere se kos. En vir droogtetyd. Nou en dan was daar vendusies, waar mense die skape en beeste gekoop het vir die nuwe slagpale (with the blue roof). Dié was net annerkant die rivier, verby die divisional council se workshop oppad na Adendorp.
Daar was baie boere. Kroons, Rubidges, Kingwills, Minnaars, McNaughtons, Humes, Biggs’s (Dassie se pa Llewellyn ook), Vermaaks, van der Merwe, Maasdorp, Goedhalse, Bothas, Retiefs, Wolfaardts, Fouché en Hartzenberg-boere, but there was many others ôk. En nog die Van Rensburgs.
Maar poor oom Johnny was deur die trein getrap by Rhyneath en moes ôk in die grond gebêre word. Millionaire of te not.
Langs die stofpad Kroonvale toe.
Adendorp het sy eie mense gehad. Daar was die Krieks van Skuldbult, Fritz Setzkorn van die drankwinkel, die Viljoens en Mr van Wyk ôk. Hy was Charles Blom, wat mayor was op GRT, se son-in-law en was ’n teacher. Daar het die oom en tannie ôk gebly wat met ’n wa gery het wat deur ’n muil getrek was. Hulle was op ’n smallholding, maar sy was blind en hulle is gevermoor gewees met ’n byl. Die pondok was ôk afgebrand. Ek weet nie why. Dalk Poqos gewees. Hulle het daai tyd baie gewees om die dorp. Robert Sobukwe ôk. En die library is deesdae mos sy museum. Can you imagine that!
En daar was dominees galore. Ons was in die Nuwe Kerk. Dit was nie so conservative as die Grootkerk nie. Die gebou was ôk nuwer. Dit was politieke goed laat daar nie een kerk vir die Afrikaners was nie. En al die churches het almal parsonages gehad.
Saterdagaande het ons saam met Mammie vir oom Tommie en ant Hes gaan kuier in Murraystraat oorkant Mr Urquart se tuin langers Reinet-Huis. Hulle het always dan braaivleis gemaak in ’n 44 gallon drom. Mr du Toit-hulle van die Magistraatshuis (die Residensie) het ôk gekom sometimes. En also oom Tommy Ferreira en ant Ria van die fisheries. Hulle was die ma en pa van daai Gerhard-kind wat so vinnig kon hardloop en baas was van die First National Bank.
Ek’t het mos altoos gewonner oor dié National Bank. Was it or was it not nou net vir die Nationalist Party gewees? Waar het die United dan gebank?
The post Elders gesien: Graaffernet-mense appeared first on LitNet.
↧
↧
Elders gesien: Die gloeilampe is geblaas
Johan Kotze skryf op Facebook:
Ek is net weer wreed onder die besef gebring van hoe sleg dit regtig gaan in ons land.
Ek het ’n pakkie by die poskantoor gaan haal. Daar was drie toonbanke vir ontvangs en twee van hulle was beman. Dit was donker by myne en ek het moeite gehad om te lees wat op my strokie staan. Ek vra toe vriendelik of hulle nie asseblief die ligte kan aansit nie, want ek lees moeilik.
“Meneer, die gloeilampe is geblaas en die poskantoor het nie geld om dit te vervang nie. Ons kla al twee weke.” Sy leun bietjie vooroor en fluister amper. “Ons pensioengeld is 20 maande agterstallig...”
The post Elders gesien: Die gloeilampe is geblaas appeared first on LitNet.
↧
Skoleseminaar en Wysigingswetsontwerp: waarom Afrikaanse ouers moet kennis neem
Foto van Chris Klopper: verskaf. Foto van stapel boeke: Kimberly Farmer, https://unsplash.com/photos/lUaaKCUANVI
Naomi Meyer praat met Chris Klopper, uitvoerende hoofbeampte van SAOU, oor die Wysigingswetsontwerp tov skole.
Chris, die Wysigingswetsontwerp tov die Skolewet is weer onder bespreking. Wat is die belangrikste wysigings wat voorgestel word?
.........
Daar moet verreken word dat die werklik ingrypende wysigings op die sowat 2 300 Afrikaanse skole gemik is, met name die skole se taal- en toelatingsbeleid.
.............
Daar moet verreken word dat die werklik ingrypende wysigings op die sowat 2 300 Afrikaanse skole gemik is, met name die skole se taal- en toelatingsbeleid. Vir die ander 22 000 openbare skole gaan daar geen verskil wees nie. Dit is ons oordeel dat dit veel verder gaan as wat die Konstitusionele Hof in die waterskeidingsake beslis het, nl dié rakende Ermelo (taalbeleid) en Rivonia (toelating).
Is daar rede vir lede van die publiek om hiervan kennis te neem, en indien wel, hoekom maak dit saak?
.............
Hierdie voorstelle is ’n teruggryp na mikrobestuur en die hervestiging van ’n staatskoolbedeling waar die staat vir gemeenskappe besluit wat in hulle belang is – soos gedurende 1976.
...........
Hierdie voorstelle is ’n teruggryp na mikrobestuur en die hervestiging van ’n staatskoolbedeling waar die staat vir gemeenskappe besluit wat in hulle belang is – soos gedurende 1976. Openbare skole is demokratiese instellings waar die skool die gemeenskap, en nie die staat nie, moet dien.
Kinders van die land het ’n grondwetlike reg om in hul moedertaal onderrig te kan word, maar ek sien min van hierdie ideaal in die praktyk. Wat is die plig van skole ten opsigte van moedertaalonderrig volgens die huidige Skolewet en wat sal die plig wees wanneer die wysigingswet inderdaad goedgekeur en van krag sou word?
.........
Daar is nie ’n uitdruklike verwysing in die Grondwet na moedertaal nie. Artikel 29(2) verwys na die reg om ’n keuse uit te oefen na ’n onderrigtaal van keuse, maar waar dit redelikerwys uitvoerbaar is.
..........
Daar is nie ’n uitdruklike verwysing in die Grondwet na moedertaal nie. Artikel 29(2) verwys na die reg om ’n keuse uit te oefen na ’n onderrigtaal van keuse, maar waar dit redelikerwys uitvoerbaar is. Die voorstel is dat skole se taal- en toelatingsbeleid onderhewig sal wees aan die finale goedkeuring deur die Onderwysdepartement. Dit verg geen josefskleed om te voorspel dat Afrikaanse enkelmediumskole se beleide aan bepaalde partypolitieke ideologieë onderhewig sal wees nie.
Ek dink in hierdie geval gaan dit nie om die stryd van een taal nie, maar dit gaan oor die lot van die kinders van die land. Hulle elkeen se taal is ’n waardevolle nasionale bate. Hoe kan ouers van die land dít aan die regering oordra? Is daar iets wat hulle kan doen?
..........
Jy is korrek tov die stelling mbt taal wat vir gemeenskappe ’n bate moet wees. Maar vir ’n beduidende gedeelte van die skoolgemeenskappe is Engels die taal van aspirasie, ongeag die feit dat daar onweerlegbare onderwysnavorsing bestaan wat die waarde van onderrig in die huistaal onderstreep.
............
Jy is korrek tov die stelling mbt taal wat vir gemeenskappe ’n bate moet wees. Maar vir ’n beduidende gedeelte van die skoolgemeenskappe is Engels die taal van aspirasie, ongeag die feit dat daar onweerlegbare onderwysnavorsing bestaan wat die waarde van onderrig in die huistaal onderstreep. Weer eens, is dit hoofsaaklik Afrikaanse gemeenskappe wat aan die kortste ent gaan trek.
Wil jy nog enige ander gedagtes met ons lesers deel omtrent wat aan die gang is in skole?
..........
Dit is van die grootste belang dat die vetoreg wat die staat vir homself toe-eien, nie aanvaar kan word nie.
............
Dit is van die grootste belang dat die vetoreg wat die staat vir homself toe-eien, nie aanvaar kan word nie. Gemeenskappe moet daarop aandring dat die breë beginsels soos in die Ermelo- en Rivonia-sake belig is, eerbiedig moet word, en niks meer nie.
Lees ook:
Ope brief aan Phumelele Buthelezi, vakadviseur KwaZulu-Natal: Die toekoms van Afrikaans op skool
Onderwys: die ANC-regering se grootste mislukking die afgelope 25 jaar
Watwou “vergunning”! Afrikaans bied dalk juis ’n oplossing in skole!
Afrikaanse dialekte in die klaskamer: Kô lat ôs praat – ’n onderhoud met Elvis Saal
’n Strategie vir die insluiting van Kaapse Afrikaans by die formele skoolkurrikulum
Die "goeie ou dae" in die onderwys was nie altyd so goed nie
Wat behoort die benadering teenoor godsdiens in skole te wees?
COVID-19 en verlore skooltyd: Michael le Cordeur se wenke aan ouers en onderwysers
COVID-19 en verlore skooltyd: Faeed Amardien se wenke aan ouers en onderwysers
COVID-19 en verlore skooltyd: Earl Basson se wenke aan ouers en onderwysers
’n Donker wolk en ’n nuwe skooljaar: ’n gesprek met ’n skoolhoof van Kuilsrivier
Skoleseminaar en die Wysigingswetsontwerp: Lesufi is die brein agter Afrikaans se verkragting
BAQONDE and multilingual education in South Africa: An interview with Lorna Carson
The post Skoleseminaar en Wysigingswetsontwerp: waarom Afrikaanse ouers moet kennis neem appeared first on LitNet.
↧
Graad 8: Wiskundevraestel en -memo, eerste kwartaal
Foto van seekat: edmondlafoto, https://pixabay.com/users/edmondlafoto-7913128/
’n Seekat se agt tentakels bestaan glo uit ses arms en twee bene. Is jy in graad 8 en is vanjaar die jaar wat jy Wiskunde onder die tentakels gaan kry? LitNet kan help! Lee-Ann West het ’n vraestel en memo opgestel waarmee jy die splinternuwe werk kan oefen.
Klik hier om die vraestel gratis in PDF-formaat af te laai.
Klik hier om die memo gratis in PDF-formaat af te laai.
The post Graad 8: Wiskundevraestel en -memo, eerste kwartaal appeared first on LitNet.
↧