Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21848 articles
Browse latest View live

Die dinge van ’n kind in Februarie by HS Jan van Riebeeck ná Covid 2021-speelvak pootjie

$
0
0

Nadat COVID-19-inperkingsmaatreëls die opvoering van Die dinge van ’n kind in Oktober verlede jaar gepootjie het, word die gewilde verhoogstuk wél van 23 tot 25 Februarie 2022 by Hoërskool Jan van Riebeeck in Kaapstad opgevoer. Dié speelvak by die skool word moontlik gemaak deur die ondersteuning van die Suidoosterfees en Arena-produksiehuis.

In hierdie onderhoud met LitNet verlede jaar, het die skrywer, Marita van der Vyver, gesê: “Die speelvak by Hoërskool Jan van Riebeeck is fantastiese nuus! Ons hou duim vas dat ander skole dieselfde sal doen.” Maar voordat die stuk in Oktober 2021 op die planke kon kom, moes die opvoerings uitgestel word toe ’n nuwe vlaag infeksies Suid-Afrika getref het.

Robert Hamblin se produksiefoto van Cintaine Schutte in Die dinge van ’n kind.

Cintaine Schutte speel in die verhoogweergawe, wat deur Francois Toerien verwerk en deur Nicole Holm geregisseer is. Schutte, wat verlede vanjaar ’n Sinjatuurtoekenning tydens die kykNET Fiëstas ontvang het, het te midde van die grendelstaatinperkings al meer as 30 keer in Die dinge van ’n kind opgetree. “Daar was soveel kere wat ek gewens het ek kan hierdie produksie na tieners toe neem,” sê sy. “Dit is ’n groot voorreg om te weet ek kan dit nou by ’n skool opvoer. Vir tieners om in daai ouditorium te sit en tyd met hulleself te spandeer, is kosbaar en waardevol.”

Van der Vyver is verheug dat die speelvak uiteindelik hervat. “Ek is dankbaar en opgewonde oor Hoërskool Jan van Riebeeck se besluit om die toneelstuk aan te bied. As tieners nie teater toe gaan nie, moet ons teater na tieners toe neem – en Dinge is besonder geskik daarvoor, juis omdat dit oor tieners gaan.” Die roman het reeds in 1994 verskyn, maar die storie is vandag nog net so relevant soos destyds. Die dinge van ’n kind handel oor die traumas van grootword, swangerskap en selfdood, en word binne die konteks van Suid-Afrika in die sewentigerjare aangebied.

Pieter Rademeyer, Jan van Riebeeck se skoolhoof, het nie op hom laat wag toe die geleentheid vir ’n ekstra speelvak opduik nie. Die dinge van ’n kind is ’n gunsteling onder gehore, en nadat opvoerings verlede jaar by die Suidoosterfees blitsig uitverkoop het, was daar verskeie versoeke vir verdere vertonings. Brian Figaji, die Suidoosterfees se direksievoorsitter, is in sy noppies oor die opvoering, omdat dit aansluit by die fees se mandaat om in ontwikkelingsvennootskappe te belê. “Ons is bly ons kan nou aan volwassenes en leerders van 16 en ouer wat nog nie die stuk gesien het nie, ’n ekstra geleentheid gee om dit te geniet.”

Die dinge van ’n kind is met die Aardklop-trofee vir beste solovertoning bekroon en was vir ’n Fiësta-toekenning genomineer. Die Aardklop nasionale kunstefees, NATi en die LW Hiemstra Trust het die produksie van die begin af moontlik gemaak en ondersteun.

Die toneelstuk het ’n ouderdomsbeperking van 16. Vertonings vind van 23 tot 25 Februarie om 09:00 en 12:00 plaas en kos R100 vir leerders. Besprekings kan per e-pos gedoen word by zulch@janvanriebeeck.co.za. Daar is ook twee vertonings vir die publiek teen R140, of R120 vir blokbesprekings van 10 en meer persone, op 23 Februarie om 19:00 en 27 Februarie om 14:00. Kaartjies vir dié vertonings kan by Computicket bespreek word.

  • Die fokusprent by hierdie artikel is deur Robert Hamblin geneem en aangepas; verskaf deur die Suidoosterfees.

The post <i>Die dinge van ’n kind</i> in Februarie by HS Jan van Riebeeck ná Covid 2021-speelvak pootjie appeared first on LitNet.


’n Sinvolle lewe: herinneringe aan Danie van Niekerk

$
0
0

Foto van Annake en Danie van Niekerk op hul sestigste huweliksherdenking (foto: verskaf deur Elmari Rautenbach)

In 1974 het ons Tafelbergers, ons die onderdane, aangevoel dis ’n nuwe regeringstydperk. 

..........

Danie van Niekerk het JD Pretorius opgevolg as bestuurder van Tafelberg-Uitgewers. Later word hy selfs besturende direkteur.

...........

Danie van Niekerk het JD Pretorius opgevolg as bestuurder van Tafelberg-Uitgewers. Later word hy selfs besturende direkteur.

Kyk, Danie is dan toe bekend as hoofsekretaris van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Met ervaring as: rubriekskrywer en toneelresensent; diplomaat in New York; hoof van die Rembrandt en Peter Stuyvesant-kunsstigting.

Verskillende kunsvorme kon hy beslis waardeer. In die latere jare het ek dikwels gedink: Hy sou baie eerder alleenlik kunsboeke wou uitgee in plaas van rillers en stories oor soeteliefies. Boeke óór die skilderkuns én ook besonder kunstig ontwerp en ’n voorbeeld van baie goeie drukwerk. Onder sy bestuur ís daar wel sulke boeke gepubliseer,

Én ook boeke vir ander smake.

Uit Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990 (Nasionale Boekhandel 1992) met WD Beukes as redakteur kan ’n mens lange lyste van allerlei boeke aanteken­ – almal wat onder sy bestuur gepubliseer is. Gevestig en debuterend. Lukraak gekies: Elsa Joubert, Anna M Louw, Sheila Cussons, Etienne van Heerden, IL de Villiers, Maretha Maartens, SV Petersen, TO Honiball, Pieter Fourie, Hennie Aucamp, Koos Prinsloo, Lucas Malan, ens. En die versamelde werk van WEG Louw en NP Van Wyk Louw, JC Kannemeyer en JC Steyn se biografieë. Daar was talryke bekronings. Sekere boeke het moeilkhede veroorsaak as ’n gedeelte, selfs ’n woord, na laster neig.

Hy sou ’n rol speel in Standpunte en in die totstandkoming van Leserskring.

Hy het JD Pretorius juis ook nágevolg. Pretorius het baie boeke laat vertaal, veral kinder- en jeugboeke, en saamgewerk met oorsese uitgewers. Nou woon Van Niekerk en ander personeel boekeskoue by, byvoorbeeld in Bologna en Frankfurt. Met saamdrukke word kleurdrukwerk bekostigbaarder in 1976 en verskyn besonderse jeugboeke. Rosa Nepgen vertaal byvoorbeeld die teks wat ’n Breughel-kunswerk van ’n Boerekermis toelig. Feiteboeke oor lughawens en televisie word ryklik geïllustreer gepubliseer.

Danie van Niekerk, Marie en Dirk Opperman (foto: verskaf deur Elmari Rautenbach)

Dit is ook vir my ’n buitengewone tyd. Juis nou moet ek volwassenefiksie eers tydelik vir hierdie boeke verruil. Ai, moes maar baie leer van die ontwerpers Linda Vicquery en Gerda Pretorius.

En nou slaag ek my stemtoets by RSG en Springbokradio. By laasgenoemde vertolk ek vir regisseur Driaan Engelbrecht skurke. Behalwe in sy verwerkings van romans vir Uit die skatkis van ons skrywers. Dit is ook Driaan se gewoonte om die opname te stop wanneer ons ’n toneel besonder treffend vertolk het, Dan laat hy ons daarna luister, gevolg deur gelukwense.

Daardie keer is dit Dricky Beukes se Een wat ’n muur afbreek. Driaan stop dit ná ’n liefdestoneel. Ek is heel verlief in ’n toneel teenoor ‘n aktrise met wie Danie in 1957 getroud is: Anneke Keyter. Ons het hom darem vertel van ons “geslaagde liefde”. Ek en sy het iets gemeen: voorliefde vir toneel. Ook Danie. In die tyd toe die gesin nog nie gevestig was in Kaapstad nie, het ek en hy ’n paar maal Ruimte-produksies bygewoon.

Wanneer jy ’n teks geredigeer het, het Danie dit eers gelees en kon jy duidelike foute regstel of vir hom verduidelik hoekom dit so hoort. Iets baie ontstellends was dit as hy proewe of selfs ’n gedrukte boek nie alleen in rooi bekrap het nie, maar ook bladsye geskeur het. Hy het darem nie té dikwels dít nodig geag nie.

Op ’n keer word hy kwaad op ’n redaksievergadering. “Hoekom moet ek alles verduidelik!? Moet ek ’n koerant uitgee?”

Hy hét. Dit was die begin van die gefotostateerde Onder Tafelberg. Ek en ander redakteurs was die “joernaliste”. Daarin is Tafelbergers gelukgewens en gebeurtenisse sterk humoristies gedramatiseer. Ook babafoto’tjies is geplaas. Bemarker Eulalia Krige het herinneringe aan haar ouers, Uys en Lydia, laat opneem en dis ook na NALN versend. John Kannemeyer het in die Krige-biografie daaruit aangehaal.

In daardie tyd het ons nogal dikwels feesgevier. As daar goeie wins behaal is; etes met skrywers voor en met die verskyning van die boek; en dan natuurlik die jaareindfunksie. Danie het my en Gerda so vyf jaar lank aangestel as beplanners. Ons moes byvoorbeeld lokale besoek; kostes uitvind. So het ons een jaar ’n bekende restaurant afgekeur weens die reuk van katte. En dan was daar ’n historiese plaas waar laataand op misvloer gesakkie-sakkie kon word. Maar eers pas Gerda die middag die eetgoed op in die skuur terwyl ek by die Kaaps-Hollandse huis na ’n telefoon gaan soek. Moet uitvind waar bly die span met die drank dan. Toe loop ek verby ’n piesangbos. En ek sien ’n Eva wat lustig langs die swembad vroetel. Ek kyk maar net na die piesangbos.

Oom Danie was nie daardie aand saam op die plaas nie.

Met die inwyding van die Afrikaanse Taalmonument in die Paarl het Danie verneem dat skrywers nie genoeg betrek is nie. Toe reël hy ’n viering by ’n uithangrestaurant in die Kaapse middestad. Daar is daardie aand baie besonderse foto’s van die skrywers geneem wat later ’n ereplek in Danie se kantoor ingeneem het.

Danie het publikasies oor die geskiedenis van Tafelberg-Uitgewers aan my toevertrou: Hulde aan JD (1987) en In ons goeie boekies. Skrywers en redakteurs oor Tafelberg (1991, toe die uitgewery 40 geword het).

Hy het my ook aangewys as redakteur van verskeie skrywersbiografieë deur JC Kannemeyer en JC Steyn. ’n Hoogtepunt vir my was Steyn se tweedelige NP Van Wyk Louw. ’n Lewensverhaal (1998).

Ek besit nog my dagboeke van dertig jaar. Daarin het ek baie oor mnr Van Niekerk geskryf. Bewonderend; dankbaar; onseker opstandig; depressief. Aan die einde van elke jaar verskyn ’n opsomming maandsgewys: Hoeveel keer was ek met so en so in verbinding? Wat het alles gebeur?

Ek dink ek moet sommer 1992 s’n gryp en nou met mnr Van Niekerk se heengaan iets herbeleef.

Deesdae kyk ek juis in ’n resensie na “Tafelberg-Uitgewers” en raak aangedaan. Vir my ’n tyd wat nooit weer in my lewe sal wees nie.

Nou spesifiek ook sonder Danie van Niekerk.

 

 

The post ’n Sinvolle lewe: herinneringe aan Danie van Niekerk appeared first on LitNet.

Troutyd op Graaffernet se strate

$
0
0

Foto: StockSnaps | Pixabay

...
Die bridegroom het teen dié se tyd al om die kar gehol gekom om vir haar vir sy eie elmboog te kom claim. Dit was altoos mos die pa by die kerk en die bridegroom by die reception. Sy's mos nou syne en die wedding bands was aan die ringvingers, so nou he could prove it!
...

Die Blue Room van die Drostdy Hotel was destyds in my voorgroottyd baie popular, maar ’n bietjie behind size en was meesal mainly vir birthdays ennie such like. Of sometimes ôk weddings, but dan moes dit klein en very romantic wees. Niks té groot. Eerder iets soos oues van dae se second time around, of soos van daai wat true gesweer het voor die magistrate. Dit was sommer naby mos, oorkant die straat, en innie dag was dit lekker koel oppie verandah agter die hibiscus laning. Jy kon so tussendeur afkyk in Pastoriestraat na die Reinet House.

Die Sermans se kos was altoos baie lekker, maar hulle was mos Jode, so “die servings was sometimes maar bietjie aan die skrapse kant,” het party gesê. “Jy verstaan, is mos da’m ’n celebration! So, móét genog wees!” Al vyf servings: sop, vis, twee soorte vleis, poeding en cheese and coffee. Almal die courses met hulle eie messegoed. En gestyfde damasktafeldoeke en serviettes. Tommy Ferreira sal weer moet skuins staan vir vars vis van die Baai af en Taffie sal weer van die jongste hamels moet uitslag.

Stretch Court was net agter die hotel en Arthur, die waiter, het die propperste kokke van daar loop uitvry en onder die duim gehad.

En dan was daar die town hall. Die Queen Victoria Hall van Graaffernet was so extra past being very big. Just om te laat voel dis ’n wedding het baie gevat! Just to helder it up a bit even. Dit sal té veel vannie crinkle papiergoed, wishbones, wat silwer gepaint was met strikkies aan, balloons en blomme altogether vat to make it pretty and look like a wedding. Maar meeste vannie grênd mense, dis nou die very posh en highfalutin, het hul weddings daar gehou.

En Mr Snyman, die caretaker, moes agter die boom nes ’n houtsoldaat wagstaan, hands behind the back, om die agterste deur vannie gehuurde limousine mouter van Marius Strydom oop te maak. Die bride kon dan met swirls, twirls en curls, en vol smiles en baie importance, uit die kar sukkel met al haar guipure lace en veils en yslike bouquet. En die glittering tiara oppie kop nog! Nes Marsha Arseniva, die ballet teacher, vir die meisies geleer het, word daai toon in die grand satin shoes gepoint voor sy trap oppie sidewalk.

Ja, can you believe it! Graaffernet het toe mos al sementblokke vir pavements gehad by al die important uitstaanplekke. Grênd jong, baie grênd gewees.

Die bridegroom het teen dié se tyd al om die kar gehol gekom om vir haar vir sy eie elmboog te kom claim. Dit was altoos mos die pa by die kerk en die bridegroom by die reception. Sy's mos nou syne en die wedding bands was aan die ringvingers, so nou he could prove it!

Nou ja, van dan aan het daai gepronk teen die trappe op beginne move. Die lang sleep nes ’n wye besem al oor die trappe!

Die guests was almal binne met hulle nekke krom gedraai om te kyk wanneer kom die bruid dan.

Die bride ennie groom stamp al dye van excitement by die entrance met die toe deure! Hulle moes wag tot die “Here comes the bride” wedding march beginte speel, dan al kopknikkend, left and right, beginte march, af na die bruidstafel toe. Klompe cheers, hande geklap en whistles all over, als so tussendeur “Here comes the bride”.

...
En in die side saal se kombuis swoeg al wat ’n boervrou is, dié wat nie ge-invite was nie, om die grêndste kosse onder die son te maak. Almal papnat gesweet! Hande afdroog aan die voorskooie en ’n afdroogdoek oor die skouer voor al daai kospotte.
...

En in die side saal se kombuis swoeg al wat ’n boervrou is, dié wat nie ge-invite was nie, om die grêndste kosse onder die son te maak. Almal papnat gesweet! Hande afdroog aan die voorskooie en ’n afdroogdoek oor die skouer voor al daai kospotte. Dis g’n joke om soveel kos te maak nie hoor! Mens kan gedink het hulle is van lotjie getik to even try it.

Maar kyk: Die wedding receptions van Robbie Berger se Roberta Hall was van ’n annerste water; amper altyd plein die lekkerste. Niks van daai ekstra grêndgeid nie! Plain down to earth and propperste, g’n behind your class gewees nie. Boeretroues!

Mens moes mos park onder die dennebome innie doodloopstofstraatjie tussen die hall en die tennis courts.

Partymaals het Hendrik Kirsten en Hester Sullivan-hulle nog tennis gespeel. Depends of hulle ge-invite was wedding toe of nie, maar anyway, hulle het ringside seats gehad om die bruid te sien as sy haar arrival maak!

Maar daar was ok baie parking op Market Square vóór die Graaff-Reinet Hotel, van onder by die Urquhart House tot by die Plaza bioscope. Die parking in die stofstraat was mos maar mainly vir family met fikse nekke en wat kon reverse, dis nou as hul bietjie onder die prop gekuier het.

Intussen arrive die eerste gaste. Partymaals nooit eers kerk toe gegaan nie, want hulle wil beste seats kry naby die hooftafel en die wedding cake. Dalk kom hul op die kiekies, vir die wedding album!

Jan Genade moes sommer so gebukkend, koes-koes tussen die mense, die bridal entourage snap. Arme mens. Sonder sy baadjie hoor!

Mammie het ons verbied om vooruit te hardloop en seats te boek, want sy't gesê dis om jou ongeletterd te hou. Dis common – ons moes agter haar of Ouma loop.

Oupa het sulke tyd mos kort-kort vasgeval met mense wat wil gechat het.

Die bruid, haar ma en Martha Berger het lank tevore die eetgoed bespreek en georder, Mrs Redelinghuis se flower arrangements ok. Pappa must pay.

Maar met die drinks was dit back to front en die groom, of sy pa, moes dít betaal.

Robbie Berger, eienaar vannie Graaff-Reinet Hotel wat die Roberta Hall gehad het, was aanmekaar met waiters en sy groot bos sleutels aan die hardloop, bleskop onderstebo en ’n ernstige smile, om te sorg die bar is opgestock van alles en daar's genog ys.

Dit was als innie background. Die plase slaap vanaand weer alleen.

Die tafels was almal gedress in die colour scheme van die bruid en die strooimeisies. Mostly red those days. Al het mense altyd gepraat van dis ’n white wedding. Daai voor die magistraat was off-white weddings.

Die stomme Mrs Redelinghuis moes ok sorg vir die blomme arrangements op allie tafels.

Dit was gewoonte in my se tyd om ’n groot bord opgestapelde soutgoed en ’n groot bord opgestapelde soetgoed, albei geline met paper doilies, vir elke tafel te hê. Alle soorte goed, hoor! Vol rainbow sandwiches here and there to helder it up some. Depends, of course, on die size van die tafel – six, eight or ten seats? Dan was daar meer sulke borde. En tussen-in als bakkies vol peanuts, gekerfde biltong, droëwors en sulke eetgoed.

...
Orals op die tafel lê trimmings soos silver wishbones met strikkies aan (dit moes pinkie teen pinkie getrek word en you make a wish) tussen konfetti.
...

Orals op die tafel lê trimmings soos silver wishbones met strikkies aan (dit moes pinkie teen pinkie getrek word en you make a wish) tussen konfetti. Én daar was stukkies mementotroukoek, with marzipan en icing, als toegeplak in cellophane met cellotape and a little card met die bruidspaar se name, troudatum en “baie dankie thank you” op geprint, so tussen glitter en konfetti in die colours vannie strooimeisies se grênd rokke –  dié moes mens onder jou kopkussing sit vir sweet dreams daai aand van wie jy eendag mee gaan trou!

En nog side plates met gekleurde servette en champagne glasses ... als so opgestapel en oh so grand, my dear!

En êrens in ’n hoekie, naby die seremoniemeester se microphone, is ’n band aan die intune vir boerepolkas en walse. Daar gaan gedans ook word, maar agterkant van die troukoek wat latertyd nog gesny moet word.

En dan was dit die groot arrival vannie newly weds en die bridesmaids en hulle ouers en die wedding march en handeklap en gefluit! Met Jan Genade, agterstevoor, voor aan die tou besig met sy snaps.

Eindelik kon almal weer sit na die bruid gesit het.

En dominees was ok daar om te bid voor iemand iets mag eet of drink. G’n ongeletterdgeid nie, propperste very prim en propper.

En dan het die party losgetrek, hoor! So tussen speeches, gelag en gesels van die mense, musiek, geëet en gedrink, kinders wat skree of rondhardloop met balloons wat eens versier het, glase wat klink, of iets wat breek, Martha of Robbie wat orders blêr vir die waiters bo die lawaai.

But let me tell you, kyk, van reuke en klanke van alle kleure ... Verbeel jou nou die merry mixture van 200 mense se perfumes en aftershaves, die benoudheid van asems en liggame wat so vinnig en excited dans, alle soorte drank van wyn en verdwyn, kosse (mainly hardgekookte eiers mind you), twak van pype en cigarettes, al die blomme en boonop nog die hitte van Graaffernet se high summer. You can draw your own conclusions. Mens het maar kort-kort ’n draaitjie geloop by die stofstraat buite. Net om jou verstand bietjie lug te gee.

En die bridal bouquet moes nog gegooi word ok. Die ding van die garter het eers later jare gekom. Dis net ongetroudes wat moes mag vang, g’n niks getroude vrou nie! Sy moes nie vir haar van lotjie getik hou nie! Net unmarried ladies as die bruid agterstevoor die bouquet oor haar skouer gooi tussen die meisies in.

Daar was altyd gelag en gecelebrate dat die lucky een wat hom vang, is die next bride.

Die straatligte het al muggies getrek teen die tyd dat van die eerstes vertrek huis toe, maar binne in die Roberta Hall het die aand vir die jongklomp nou eers aangebreek. Robbie Berger moes maar nog bier by die hotel se koelkaste loop haal met sy bos sleutels en spul waiters op ’n streep agterna!

Die oues van dae beginte al karre toe stroll – die aand gaan darem té lank word vir hulle.

Dis sulke tyd wat die kwaaijongens die spul leë bierblikkies in lang toue agter die troukar vasgemaak het en balloons aan die kar se aerial. Pranks galore gewees. En oralsteroor was met shoeshine oppie ruite en windscreens gepaint: JUST MARRIED, PAS GETROUD.

Nou toe, gaan hou nou very romantic, diep-kyk-in-lovey-se-oë honeymoon in so ’n affêringte! I ask you!

Graaffernet se straatligte was al afgesit teen die tyd wat die laaste lawaaimakers huiswaarts keer.

The post Troutyd op Graaffernet se strate appeared first on LitNet.

Press release: PEN South Africa announces programme for season three of The empty chair podcast, "A Transatlantic conversation"

$
0
0

Yewande Omotoso (photo credit: ©SuzyBernstein)

PEN South Africa (PEN SA) presents the third instalment of its acclaimed series, The Empty Chair Podcast: A Transatlantic Conversation.

Starting on 3 February, the season continues to illuminate shared histories and values between South Africa and the USA, engaging with topics around social justice, racial equity and diversity. Coinciding with Black History Month in the USA, this series focuses on conversations inspired by this initiative.

Writers, musicians, historians, theatre practitioners and representatives from historic community radio stations from both sides of the Atlantic engage in compelling conversations across eight episodes.

The podcasts are available on Apple podcasts, Spotify, Anchor FM and the PEN SA website.

The stellar line-up includes Farah Jasmine Griffin, Mandisa Haarhoff, Jehan Jones-Radgowski, CA Davids, Salim Washington, Thandi Ntuli, Linda Sikhakhane, Gwen Ansell, John Edwin Mason, Stefanie Jason, Patricia Hayes, Renee Gladman, Masande Ntshanga, Jacob Ntshangase, Brenda Leonard, Takalane Nemangowe, Nicole Dennis-Benn and Yewande Omotoso, among others.

Every year, on the fifteenth of November, PEN marks the Day of the Imprisoned Writer, and at each event there is an unoccupied chair. This chair symbolizes those who cannot be with us because they have been jailed for their writings and it is from this symbol that the podcast takes its name. In keeping with the focus on social justice, each of the eight episodes is dedicated to a writer in prison or a writer who has been curtailed, harassed, detained or tortured by the state.

"This Season takes place during the United States' Black History Month and in it, we bring together South African and American writers, activists and artists to reflect on shared histories of struggle and creativity. Through their Transatlantic conversation, our brilliant guest speakers provoke questions of archives, memory, remembrance, revered ancestors, constructed identities, literary influences, our reading histories and how we tell the stories of our past. And they celebrate those working to make the world a better place in the present," says Nadia Davids, President of PEN SA.

"These invigorating conversations explore issues of social justice, freedom of expression (in art and life), moments of solidarity, difference, uncertain presents, and dreaming of possible futures."

The programme for The Empty Chair Podcast: A Transatlantic Conversation - Season Three: Black History Month, includes:

Thursday 3 February

Jehan Jones-Radgowski, Acting Public Affairs Officer for the US Consulate General in Cape Town, in conversation with Mandisa Haarhoff lecturer in English and Literary Studies at UCT, about Black History Month, children's literature, history, and diversity.  

Jones-Radgowski first came to South Africa as an intern 20 years ago.  She has worked around the world with the US Foreign Service and is a published author of seven books, with two more coming out in 2022. Haarhoff is a recipient of the National Research Fund's Black Academic Advancement Programme for her book manuscript in progress, Kaffirland/Vaderland: Black Absenting and White Indigeneity in South African Farm Narratives

Tuesday 8 February

Harhoff chairs a second episode, talking to authors Farah Jasmine Griffin (Read Until You Understand: The Profound Wisdom of Black Life and Literature) and CA Davids, (How to be a Revolutionary, The Blacks of Cape Town) about their latest books, American poet Langston Hughes, literature and history.

Griffin is professor of African American and African diaspora studies and English and comparative literature at Columbia University as well as the recipient of a 2021 Guggenheim Fellowship.

Thursday 10 February

Renowned South African music writer and researcher Gwen Ansell  chairs a discussion about Jazz and Freedom with Salim Washington, acclaimed musical artist Thandi Ntuli and Linda Sikhakhane, musician, improviser and composer.

Washington is a professor, composer and instrumentalist and is the inaugural International Visiting Professor of African American and African Diasporic Studies at Columbia University. He is also a cluster leader/ HOD (head of department) of Performing Arts, and a Professor at University of Kwa-Zulu Natal (Durban, South Africa).

Thursday 17 February

The topic for Episode 4 is: Photography and history, Mabel Cetu, late 19th- and early 20th-century portraits of Black Virginians and Gordon Parks. Chaired by Patricia Hayes, the participants include John Edwin Mason and writer and journalist Stefanie Jason, who works at the intersection of research, writing and curating.

John Edwin Mason teaches African history and the history of photography at the University of Virginia. He has lived in Cape Town and publishes widely on South African history. His long-term documentary project on carnival troupes in Hanover Park and Woodstock led to his book, One Love, Ghoema Beat: Inside the Cape Town Carnival.

Other riveting episodes to catch include the History of Community Radio chaired by Jacob Ntshangase, head of Wits Radio Academy and coordinator at Citizen Justice Network (CJN), in conversation with Managing Director of Bush Radio, Brenda Leonard and Station Manager of Alex FM, Takalane Nemangowe.

In another enticing episode, award-winning author, editor and publisher Masande Ntshanga is in conversation with celebrated American writer and artist Renee Gladman about her innovative work.

Gladman is a writer and artist preoccupied with crossings, thresholds, and geographies as they play out at the intersections of poetry, prose, drawing and architecture. She is the author of thirteen published works and two collections of drawings. A 2021 Windham-Campbell Prize winner in fiction, Gladman has been awarded fellowships, artist grants, and residencies from the Radcliffe Institute for Advanced Study at Harvard, Foundation for Contemporary Arts, the Lannan Foundation, and KW Institute for Contemporary Art (Berlin).

Also look out for the podcast with PEN SA treasurer and executive vice-president, writer Yewande Omotoso talking to author Nicole Dennis-Benn (Here Comes the Sun, Patsy), about Identity, Home and Belonging.

Follow @pen_southafrica on Twitter and subscribe to "The Empty Chair by PEN SA" on Spotify or Apple Podcasts so you don't miss this season of The Empty Chair.

This podcast series is made possible by a grant from the US Embassy in South Africa to promote open conversation and highlight shared histories.

The post Press release: PEN South Africa announces programme for season three of The empty chair podcast, "A Transatlantic conversation" appeared first on LitNet.

encantar

$
0
0

Foto: verskaf

encantar 
Spaanse werkwoord: bemin, bekoor, verheug, betower, boei

                                sonder 
                          ’n lewensmaat
                        wat jou hartstaal
                                 praat
is daar ’n tamaaigroot leemte in jou binneste 
                       Winters      wreed
                  Somers               skroeiend
                   Herfs                   hartseer
                     Lente              lusteloos
                       ellelange alleenpad
                        selfs tussen skares
                     dolleeg gestroopte reis
                  harde hel sonder bekoring
                  maar met ’n hart verower
                    word die pad omtower
                                       is
                           Winters    warm
                          Somers       soel
                           Herfs          hoopvol
                          Lente            lewensryk
                    propvol                 gestopte reis
               avontuur                       vol bekoring

The post encantar appeared first on LitNet.

Gawe mense, die Groblers (deel II)

$
0
0

Foto-erkenning: matuska, https://pixabay.com/photos/car-vehicle-retro-transport-2573038/

My ouma Nicolaas (Niekie) het met haar aantreklike, sjarmante, slim neef Hendrik getrou. Ek dink hy was nogal ’n korrelkop en ’n rokjagter – my tannie het eenmaal op skool ’n kind raakgeloop wat ’n spieëlbeeld van haar was. My ouma was dapper en lankmoedig en hy was vir haar mooi, het sy my vertel. Op sy oudag, toe hy al sieklik was, het hy haar glo aanbid en aan haar vasgeklou. Dit was voor my geboorte.

.........

Hulle was ’n luide, kwerulante gesin. Elke maaltyd was soos ’n teaterproduksie, met tafels wat kreun onder die spyse, hoewel niemand juis oorgewig was nie. Hulle was lief vir stry en sing en lag. Hulle was dwarstrekkerig en warmbloedig.

.........

Hulle was ’n luide, kwerulante gesin. Elke maaltyd was soos ’n teaterproduksie, met tafels wat kreun onder die spyse, hoewel niemand juis oorgewig was nie. Hulle was lief vir stry en sing en lag. Hulle was dwarstrekkerig en warmbloedig.

Ek het vertel van Hans, Hendrik, Sus en Karlien. Wat het van die res van my ouma en oupa se twaalf kinders geword?

Susan was stil en bedeesd met ’n aweregse humorsin. Vir haar was ’n mens moeiteloos lief. Sy is met ’n Engelsman getroud en het verengels en Sue geword. Toe hy jonk en verlief op die plaas kom kuier, het hy probeer Afrikaans praat. Hy wou sê hy is ook ’n Boer, maar toe kom dit krom uit: “Ek boer ook.” Die familie het gelê van die lag en hy het nooit weer ’n woord Afrikaans gepraat nie.

Hulle was al twee posmeesters. Toe ek hom geken het, was hy al oud en kwasterig, verstok en nors. Met ontbyt moes sy kalfsoogeiers perfek wees, of hy stuur dit terug, soos in ’n restaurant. Hy het ’n gunstelingleunstoel gehad. Toe TV uiteindelik na Suid-Afrika kom, was die enigste logiese plek vir die stel sodanig dat hy oor sy skouer moes sit en kyk. Maar skuif aan sy stoel – nooit. Ná sy dood het Sue ’n vol en gelukkige lewe gelei en die land saam met ’n vriendin in ’n karavaan deurkruis. Sy was blinkoog soos ’n krimpvarkie, altyd gereed om te lag, lief vir haar doppie brannas en Coke in die namiddag.

Oor Hermien het ek al hier geskryf. Ek onthou haar altyd uit ’n swart-wit foto waar sy ’n maskerbal as Maria de la Queillerie bygewoon het, met pêrels en wit pels. Sy was so mooi soos ’n hartseer waspop. Haar hart is gebreek deur ’n jong ingenieur. Hulle het op trou gestaan toe sy hom aan haar suster Sarie voorstel, pas terug uit Wene, waar sy operasangeres was. Sarie was die trots van die familie. Hermien se aanstaande se hart het ’n U-draai gemaak en hy en Sarie is getroud. Ek dink nie Hermien was juis verbaas nie – sy was gewoond dat Sarie die kollig steel en ’n sekere tragiese-heldin-slagofferskap het Hermien omgeef.

Sarie het van kleins af ’n lekhart gehad en is opgepiep. Boonop had sy die groot talent. Sy en Toemie het in Australië gaan woon. Daar is sy eendag op straat aan ’n hartaanval oorlede, in haar vroeë dertigs. Toemie en hul seuntjie het teruggekom Suid-Afrika toe. Die kind is reguit kosskool toe, op ongeveer vyf, in ’n vreemde land, moederloos. My ma vertel die bleek krulkoppie het op die speelgrond altyd op haar afgepyl en huilend aan haar bene vasgeklou. Ja, hy was nie veel jonger as my ma nie, want haar ouer susters was omtrent twintig jaar ouer as sy. Die seuntjie het selfs as ou man hartseer en verlore gelyk met sielvolle oë en sagte krulle.

Toemie is later in Suidwes met ’n streng Duitse vrou getroud. Die huwelik was ongelukkig en hy het weer uitgereik na Hermien, maar sy was nie geneë nie, want sy wou nie haar geluk op ’n ander se ongeluk bou nie. Haar geluk het nooit opgedaag nie. Ek onthou haar as ’n gees wat wandel, steeds mooi met ’n wasbleek gelaat sonder rimpel, met hoë voorkop, vol mond en droewige oë wat staar. Sy het later swaar op susmiddels geleun en soms was dit asof die ligte aan is met niemand tuis nie. Sy is alleen dood en het ’n ligblou Volkswagen kewer agtergelaat.

.........

Sy is alleen dood en het ’n ligblou Volkswagen kewer agtergelaat.

........

En ’n garderobe. Sy was ’n modepop en haar skoondogter het ná haar dood vir my ma van haar uitrustings gebring. Ek was die enigste wat opgemerk het dat die klere verpak was in ’n kartondoos met die logo GHOST POPS.

Ek weet nie wat om oor Rina te sê nie. Sy was ’n platjie, rissiepit en vuurvreter. Sy was bitterlik godsdienstig en preuts. Ek was nog klein toe sy my die enigste seksvoorligting gee wat ek ooit ontvang het, en dit het my getraumatiseer. Ek onthou lelike beelde en duister waarskuwings. Ten slotte was die boodskap: As jy nie skoon en rein en ’n maagd is nie, gaan jy nie ’n man kry nie. Ek was nie seker wat ’n maagd is nie.

Haar man het geboer en voor my heugenis het hy straf gedrink. Sy was ’n vuurvreter en het hom van die bottel gespeen – daarna was hy ’n geheelonthouer. Hy het die eerste combover gehad wat ek ooit gesien het, styf gespuit met haarsprei. Hy het na tandepasta geruik en ewig geglimlag, was die ene hartlikheid en verkleinwoorde – dit was asof daar iets Amerikaans omtrent hom was. Hul vier kinders was effe senuagtig en baie voorbeeldig. Hul dogter Nicola is op sewentig plus steeds ’n tydlose skoonheid en ’n vrou wie se hande vir niks verkeerd staan nie.

Was dit Sue of Hermien wat eendag op straat van haar handsak beroof is? Toe sit sy die grypdief agterna, hardloop hom in, duik hom plat en vat haar handsak terug, want die poskantoor se sleutels was daarin. Hulle was al twee kort en fyn gebou, maar vasberade, vreesloos en pligsgetrou.

Ná Rina was Niklaas, ouma Niekie se oogappel – uiteindelik weer ’n seun. Oor hom het ek ook al hier geskryf, hoe aantreklik en vol selfvertroue hy was. Hoe ek as kind gedink het my pa is maar vaal teen my ma se dashing broer, tot ek besef het dis ’n kwessie van smaak. My pa het homself nooit voorgestoot nie, maar ook nooit minderwaardig gevoel nie. Hy het veel in sy lewe bereik. Niklaas was ’n sjarmante sukkelaar.

.......

Ná Niklaas was daar Freda die eksentrieke wat op aarde nooit ingepas het nie en ’n kuns daarvan gemaak het. Oor haar het ek ook hier geskryf, oor haar gebrek aan selfvertroue, haar vrees vir sukses en haar sigeunerrompe.

........

Ná Niklaas was daar Freda die eksentrieke wat op aarde nooit ingepas het nie en ’n kuns daarvan gemaak het. Oor haar het ek ook hier geskryf, oor haar gebrek aan selfvertroue, haar vrees vir sukses en haar sigeunerrompe.

Die enigste wat nog leef, is my ma, Dingi. Haar naam is Helena, maar omdat sy die baba was, het hulle haar “dingetjie” genoem. In Freda se kindermond het dit Dingi geword. Dingi het haar deur niks laat onderkry nie en vir haarself ’n formidabele selfbeeld geskep. Sy het almal gesjarmeer en is ’n briljante strateeg wat weet presies hoe om haar sin te kry. In haar fleur het sy al wat man is ontsenu met haar borsgleuf.

Haar ouers het nog in Swaziland gewoon en het my pa eers op my ouers se troudag ontmoet, maar haar pa het gesê hy het absolute vrede oor haar keuse, want: “Dingi sal altyd ’n wenperd opsaal.” Sy was mooi, soos hulle almal, en kon, soos al die kinders, soos ’n engel sing, het ’n uitsonderlike geheue en is ’n onversadigbare leser. Vir my was dit moeilik om te ontsnap uit die wentelbaan van ’n moeder met ’n persoonlikheid so groot soos ’n planeet. Eendag sal ek meer oor haar skryf.

Rus sag, my rustelose voorsate.

The post Gawe mense, die Groblers (deel II) appeared first on LitNet.

Skryfkompetisie: Eet my woorde – Wenners

$
0
0

LitNet het aan die begin van Desember 2021 lesers genooi om ’n gedig oor kos, of die tekort daaraan, te skryf. Die inskrywings is gepubliseer en kan op hierdie blad gelees word: https://www.litnet.co.za/category/skryfkompetisies.

Digters het beïndruk met verskillende interpretasies van die tema. Uit die 821 inskrywings wat ontvang is, is 20 gedigte as finaliste gekies.

Die beoordelaars, Shirmoney Rhode en Kerneels Breytenbach, het uit die kortlys vier wenners aangewys. Die wenner ontvang R5 000, die naaswenner R2 500, en die derde plek en prysgeld van R1 500 word deur twee digters gedeel.*

Shirmoney Rhode het oor die kortlys gesê: "Dit was verskriklik moeilik om die top 3 te kies want al die gedigte is uiters goed. Fantastiese kortlys! Ek het gehou van al die verskillende maniere waarmee die digters met die tema gespeel het."

Hier is die wenners:

1ste prys

Clinton du Plessis

Foto: Menán van Heerden

Terugvoer van Kerneels Breytenbach: "Du Plessis is ’n gevestigde digter en sy styl is herkenbaar. So ook die tematiek – hy skep skel kontraste om die groter sosiale problematiek na vore te bring, en doen dit baie oortuigend. Die gedig het ook gebreke, maar binne die konteks van die kompetisie is dit een van die beste deurgekomponeerde skeppings."

Terugvoer van Shirmoney Rhode: "Die gedig is uiters geslaagd. Dit spreek die tema van ongelykheid, bevoorregting en die gaping tussen ryk en arm in ons land so goed aan. Dit bevat sterk beelde en is beide snaaks en roerend. Ek hou veral van die titel. Dit is ’n goeie metafoor om die ekonomiese tye waarin ons lewe te simboliseer, en laat my dink aan die onlangse plundering in KwaZulu-Natal en Gauteng."

Drukkoker

Die vullissakke skrum swart,
’n voorry van bevoorregting
buite die toe hekke van meenthuise,
die beste van die reste, uitgesit vir
ongereelde munisipale trok.

Vir vermaak kyk ons kosprogramme,
verkieslik in Afrikaans,
bobaassjefs, kaalkop
glanspersoonlikhede, soos glazed gammon,
oorgewig eksakteurs uit reekse,
blitsverkopers met
kook en geniet wat die suidpunt
(sommige) van ons bly bied.

En uit die veraf republiek, uit die vergete gebied,
die township, migreer
dié wat daagliks meet en pas
dié wat met verslete jas krap in sak en as,
oopskeur soos honde, snuffel
deur die beste van hierdie geweste se reste.

Voorgereg:
eendlewer en lemoenpatee met karamelvye
Hoofgereg:
harissa-lam met vrugtige koeskoes, vonkelwyngeroosterde baba- en witwortels
groentelinte met beet-en-granaat-slaaisous
Nagereg:
meringuekoek met romerige tiramisuvulsel.

Op die stortingsterrein, buite die dorp,
oorkant die spoorlyn, waai die stof en rook,
skerm pa, ma, kind en hond teen die son, die stok
in hierdie brassery se wiel, hulle wag vir die ongereelde munisipale trok
om die beste van die reste, vir hulle, te kom stort.

* Resep uit Rooi Rose, 5 Spyskaarte vir Kersfees (04/12/2017)


2de prys

Gerda Taljaard

Foto: Joanne Olivier

Terugvoer van Kerneels Breytenbach: "In die eenvoud lê ’n lewe opgesluit; strak enumerasie van die kos waarop die digter binge, maar in die klank en aard van die kossoorte lê die ryke grein van die gedig. Die tweede strofe swenk weg, laai die gedig met beelde van afstandelikheid, vereensaming, en dan lig sy die sluier oor die ander smaak waarna gesmag word. Voortreflike werk."

proe die nag

om middernag baai sy
in die yskas se vriend’lik’ lig
glansend oor haar gesig
en oor die parmaham
en agurkies en amandelvla
en appeltert en dadels
alles uitgepak op die tafel

want waar sal haar hulp
vandaan kom, terwyl haar man
en die kinders slaap, kou sy
’n kanaal oop deur jare se koue
seks, kantoorwerk en kerk
tot in Milaan en Amsterdam
waar sy ’n ander lewe smaak
in kroeë, bistro’s en koffiehuise

en die eksotiese drank en spyse
van ’n minnares se rype lyf


3de prys

Nolwazi Mbali Mahlangu en Barend van der Merwe (die prys word gedeel)

 

Nolwazi Mbali Mahlangu

Terugvoer van Shirmoney Rhode: "Die gedig is vir my vreeslik mooi. Daar is ’n teerheid opgesluit in die beeldspraak/stylfigure en die slot is sterk. Dis so goed geskryf, dit voel asof jy saam met die gesin vasgevang is in die droom/hallusinasie. Die tema van armoede en die hopeloosheid wat hongerte veroorsaak is iets waarmee baie mense kan vereenselwig."

’n Tong te kort

aan tafel is die aarde plat
ons gryp aan ons derms wanneer ons bid
terwyl die prêriewolwe daarin treur
ons borde lê op hul mae
daar is ’n lugspieëling in die keramiekverf
’n mond water
dié is die buik van die woestyn
die stoom slinger sy pad na die rand
koes-koes tussen die duine krummelpap
pa verbrand sy tong met die kaktusse broccoli
ma suig sy tong om ons almal se dors te les
haar soen help vir die eina
die son sak soos speeksel af ’n berg se ken
buite leer my broer plankloop
vind ’n koppie en gooi homself neer
die ingewande laat los
dis net die hongeres wat húl oorgee aan drome

 

Barend van der Merwe

Terugvoer van Kerneels Breytenbach: "’n Heerlike spel met meerduidigheid. Die gedig, in rymende koeplette geskryf, werk met ’n godsdienste vertrekpunt, maar dan een waarin die godsdienstige aanloop en afsluiting verskuif na ’n meer praktiese een waarin die aangesprokene, 'u', ook slaan op die leser wat ’n internet-netwerk beleef en die mense wat daar aangetref word, takseer. Dit is duidelik dat die digter baie sorg gemaak het met die metrum, en uiteindelik een rymprobleem netjies opgelos het."

netwerk à la carte

in hierdie ruim geroerde sop
tree u as die kurator op

die bloedjong bruid kan hier vertel:
die huweliksbootjie vaar nog wel

die oud- ontnugterde soldaat
veg hand en tand voort vir die saak

die alkoholis kan illustreer:
als is nog wel onder beheer

en swartskaap kan die wêreld wys
hy wen oplaas die eerste prys

die terminale pasiënt
gaan weldra almal tog unfriend

die ateïs wil ieder kry
om ongeloof hier te bely

en draai tog na die ware god
waarsku broer, en bewaar jou lot

leë woorde op ’n sleutelbord
my eetlus met my vrede vort

in hierdie ruim geroerde sop
tree u as die kurator op

* Die beoordelaars se besluit is finaal en daar sal geen korrespondensie oor die uitslae gevoer word nie.

The post Skryfkompetisie: Eet my woorde – Wenners appeared first on LitNet.

Graad 2: Wiskundevraestel en -memo, eerste kwartaal

$
0
0

Foto: Conversemania, https://pixabay.com/photos/converse-sneakers-shoe-outdoors-2746779/

Is jy in graad 2 en krap jy nog soms kop oor hoeveel voete daar in ’n paar is? Dan is hierdie gratis oefenvraestelle vir jou bedoel! Gebruik Lee-Ann West se vraestelle om jou eerste kwartaal se werk op die punte van jou ... tone te ken.

Klik hier om die vraestel in PDF-formaat af te laai.

Klik hier om die memorandum in PDF-formaat af te laai.

Lees ook:

Indeks: notas, toetse en vraestelle

Wiskunde, graad 2: eerste kwartaal – vraestel en memo

 

The post Graad 2: Wiskundevraestel en -memo, eerste kwartaal appeared first on LitNet.


Geskiedskrywing in die "Nuwe Suid-Afrika"– om te vergewe sónder om te vergeet

$
0
0

Op Vrydag 28 Januarie 2022 het die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns (hierna die Akademie) se Geskiedeniskommissie hul jaarlikse Geskiedenissimposium aangebied. In die lig van die Covid-regulasies het vanjaar se simposium, soos dié van 2020, virtueel plaasgevind. Altesaam het ongeveer 60 persone dit bygewoon. André Wessels, senior professor (emeritus) en ’n navorsingsgenoot in die Departement Geskiedenis, Universiteit van die Vrystaat, asook ’n lid van die Akademie se Geskiedeniskommissie, het die simposium meegemaak en is deur LitNet versoek om daaroor verslag te doen. Hy skryf in sy persoonlike hoedanigheid en die interpretasies is sy eie.

*

Die baie aktiewe Geskiedeniskommissie, onder die voorsitterskap van Fransjohan Pretorius, bied elke jaar ’n simposium oor ’n aktuele en histories belangrike onderwerp aan. Hierdie jaar se simposiumtema was "Geskiedskrywing in die 'Nuwe Suid-Afrika'". Die politieke omwentelinge van 1994 het beslis nuwe uitdagings aan alle Suid-Afrikaners, insluitende historici, gestel, en dit is dus noodsaaklik dat van tyd tot tyd bestek opgeneem word van die stand van geskiedenis-as-wetenskap in die land. Vyf sprekers het verskillende temas wat met die beoefening van die geskiedeniswetenskap verband hou, belig.

Alex Mouton (Foto: SAAWK)

Alex Mouton, verbonde aan die Departement Geskiedenis, Universiteit van Suid-Afrika (Unisa), het oor "Die Javier Cercas-benadering van geskiedskrywing" gepraat. (Mouton is onder meer die outeur van Prophet without honour: FS Malan, Afrikaner, South African and Cape liberal, 2012 en The opportunist: The political life of Oswald Pirow, 2021.) Javier Cercas (gebore 1962) is ’n Spaanse skrywer van talle historiese romans, soos Soldiers of Salamis (2001) en niefiksiewerke soos The anatomy of a moment (2009) en The imposter (2014).

Cercas worstel met sy/die Spaanse verlede, ’n verlede wat onderdrukking onder die diktatuur van Francisco Franco insluit. Soms was daar hoogs morele mense wat ’n onderdrukkende stelsel ondersteun het – selfs passievol ondersteun het. Was hulle noodwendig slegte mense? Hoekom het hulle geglo soos hulle geglo het? Cercas wil dus probeer verstaan, en verduidelik, waarom sy ouers en grootouers, en hulle geslagte, geglo en opgetree het soos hulle het.

Mouton het na aanleiding van Cercas se werke perspektiewe verleen ten opsigte van hoe Suid-Afrikaners, en in besonder wit Afrikaanssprekendes, met hulle en die komplekse Suid-Afrikaanse verlede moet handel. Hoekom het "goeie mense" ’n beleid van rassisme gesteun?

Daar moet, om mee te begin, verstaan word waarom Afrikaners die beleid van apartheid (afsonderlike ontwikkeling) ondersteun het – sónder die drang om dit óf goed te praat óf te veroordeel, maar om werklik te verstáán, te begryp, en te verklaar. Om dít te kan doen, moet goeie, oorspronklike navorsing gedoen word. Daar moet – in navolging van Cercas – ook nie net op die politieke en ander leiersfigure gefokus word nie, maar ook op sogenaamde gewone mense – van onderwysers en polisielede tot predikante en die lede van vroueverenigings. Verder moet in gedagte gehou word dat die foute van die verlede nie as ’n verskoning gebruik kan word om nou mag te misbruik nie, om jou nou skuldig te maak aan korrupsie, staatskaping en die stroping van staatshulpbronne nie.

Dit is maklik om ’n klagstaat teen Afrikaners op te stel, maar veel moeiliker om hul ondersteuning van apartheid te verduidelik. Baie navorsing in dié verband moet nog gedoen word. Die Cercas-benadering kan wel van hulp wees.

Lindie Koorts (Foto: SAAWK)

Lindie Koorts, lid van die Internasionale Studiegroep, Universiteit van die Vrystaat, se tema was "Op soek na ’n gepaste held: Afrikanerbiografie in die apartheid- en postapartheid era". Sy is die outeur van die biografie DF Malan en die opkoms van Afrikanernasionalisme (2014).

Die Afrikaner het die neiging om ’n versugting na leiers te openbaar. Enkele jare gelede is dié neiging beklemtoon deur die sanger Bok van Blerk se "De la Rey"-lied. In die loop van jare is bepaalde persone se beeld deur historici gebou, byvoorbeeld Jan van Riebeeck as "volksplanter", die leiers van die Groot Trek van die 1840’s, en die Boerebevelvoerders van die Anglo-Boereoorlog (1899–1902), waar die Groot Trek en die Anglo-Boereoorlog die twee belangrikste gebeurtenisse in die latere ontwikkeling van Afrikanernasionalisme was. So byvoorbeeld het die historikus Gustav Preller ’n vorm van "heldhaftige" geskiedenis bevorder – hy het dus in diens van ’n ideologie gestaan.

Met verloop van tyd het ’n hertaksering van historiese figure plaasgevind. ’n Nuwe nasionale narratief kom ná 1994 tot stand. Vroeër reeds het Engelssprekende historici wegbeweeg van die neiging om die geskiedenis "van bo" in terme van sogenaamde belangrike historiese figure te skryf, maar geskiedenis ook "van onder" geskryf; met ander woorde in terme van die ervaringe en optredes van sogenaamde "gewone mense".

Die tematiese verruiming van die afgelope paar dekades sluit onder meer in die klem op die rol van swart mense tydens die Anglo-Boereoorlog. Verder was daar ’n geweldige toename in die aantal politieke biografieë/outobiografieë oor/deur "struggle"-figure, met die bekendste waarskynlik Nelson Mandela se Long walk to freedom (1994).

In Afrikanergeledere het ook verruiming plaasgevind. Let byvoorbeeld op die unieke "biografie" wat Herman Giliomee geskryf het, Die Afrikaners: ’n biografie (2013). Dan was daar ook die biografieë oor Afrikaanse literêre figure, byvoorbeeld JC Steyn se Van Wyk Louw: ’n Lewensverhaal (1998). So is vir Afrikaners ’n veiliger narratief geskep wat terselfdertyd ook die Afrikaner se rol op verskillende terreine (naas die politiek) beklemtoon het. Voorbeelde van meer onbevange biografieë sluit in Albert Blake se Robey Leibbrandt: ’n lewe van fanatisme (2019) en Afrikaner-sondebok? Die lewe van Hans van Rensburg, Ossewabrandwagleier (2021).

Afrikaners soek nie meer noodwendig helde nie, maar ’n veilige ruimte waar meer onbevange na hulle verlede gekyk kan word en Afrikaners meer geborge kan voel. Koorts het tereg benadruk dat goeie navorsing nooit selektief is nie. Geskiedenis mag ook nooit uit ’n standpunt van bewondering geskryf word nie. Wanneer jy ’n biografie skryf, beteken dit nie dat jy noodwendig van die betrokke persoon hou of die persoon se standpunte ondersteun nie. Maar biografie as genre gee aan ons ’n greep op die geskiedenis; in ’n sekere sin is die biografie immers die mees toeganklike vorm van geskiedskrywing.

Thula Simpson (Foto: SAAWK)

Thula Simpson is die outeur van die insiggewende omvangryke nuwe geskiedenisboek History of South Africa: From 1902 to the present (2021). Vroeër publiseer hy Umkhonto we Sizwe: The ANC's armed struggle (2016). Hy is verbonde aan die Universiteit van Pretoria se Departement Geskiedenis.

Tydens die simposium het hy gepraat oor "History beyond apartheid: Four varieties of modern South African historiography" deur onder meer te verwys na die rol wat ’n aantal invloedryke historici in die hantering van die Suid-Afrikaanse geskiedenislandskap gespeel het. In 1969 het die eerste volume van die Oxford history of South Africa onder die redaksie van Monica Wilson en Leonard Thompson verskyn, wat ’n meer liberale kyk op die Suid-Afrikaanse verlede gebied het, met ras wat as sterk bepalende faktor geïdentifiseer is. Shula Marks en ander meer radikale historici het die klem op die rol wat kapitalisme in die vorming van die Suid-Afrikaanse samelewing gespeel het, geplaas. Dan was daar Charles van Onselen en Belinda Bozzoli wat sosiale geskiedenis bevorder het waar weer eens nie uitsluitlik op "leiersfigure" gefokus is nie, maar veral ook op "gewone mense". Kyk in hierdie verband byvoorbeeld na Van Onselen se latere The seed is mine: The life of Kas Maine, a South African sharecropper 1894–1985 (1996). Van Onselen en Bozzoli het in 1977 die invloedryke History workshop aan die Universiteit van die Witwatersrand tot stand gebring om sosiale geskiedenis te bevorder; later ook "openbare geskiedenis" post-1994.

Simpson het onder meer ook verwys na kritiese stemme vanuit die geledere van historici verbonde aan die Universiteit van Wes-Kaapland (UWK). Verder het hy ’n oorsig verskaf van ontwikkelinge in die geledere van Afrikaanssprekende historici, met besondere verwysing na die rol van FJ du Toit Spies en FA van Jaarsveld.

Johan Wassermann (Foto: SAAWK)

Johan Wassermann van die Departement Geesteswetenskaplike Onderwys aan die Universiteit van Pretoria, het die tema "Die versterking van skoolgeskiedenis: enkele teoretiese beskouinge" onder die loep geneem. Hy het onder meer verwys na die feit dat historiese kennis deur navorsers, historici en argeoloë gekonstrueer word (die veld van produksie); hierdie historiese kennis word in skoolkurrikula herkontekstualiseer (amptelike rekontekstualiseringsveld); dit word opvoedkundig in handboeke verpak (pedagogiese herkontekstualiseringsveld); waarna dit deur onderwysers herkontekstualiseer word (die veld van herprodusering).

Daar is diegene wat die klem plaas op geheuegeskiedenis; ander weer op analitiese geskiedenis (skoolgeskiedenis moet leerders help om analitiese denkwyses en vaardighede te ontwikkel); en andere kritiese geskiedenis benadruk (skoolgeskiedenis moet leerders help om betekenisvol aan die samelewing deel te neem).

Wassermann wys op verskillende benaderings tot die aanbied van geskiedenis op skool, byvoorbeeld: Skoolgeskiedenis skep ’n akademiese identiteit, met ander woorde, wys daarop dat gebeure ’n bepaalde chronologiese ontwikkeling het. In die verlede was daar die neiging om te fokus op politiek, "belangrike" leiers, en die skep van die nasiestaat. Verder skep dit ook ’n siviele identiteit – byvoorbeeld help mense om die "nasionale storie" te verstaan; leer mense waar hulle vandaan kom; en ontwikkel ’n trots op jou land en jou nasionale identiteit. Ander lê weer meer klem op kritiese historiese denke en die bevraagtekening van narratiewe en idees in terme van historiese akkuraatheid.

Wassermann het aangedui dat daar krities omgegaan moet word met idees soos dat die geskiedeniskurrikulum deel moet wees van die nasiebouprojek, moet help met die daarstel van sosiale kohesie, en om geletterdheid te verbeter.

Analitiese geskiedenis en geheuegeskiedenis staan nie noodwendig teenoor mekaar nie, maar analitiese geskiedenis moet van deurslaggewende belang wees. Jy moet geskiedenis ken om geskiedenis te kan doen. Daar moet dus gewaak word teen die afskeep van analitiese geskiedenis.

Albert Grundlingh (Foto: SAAWK)

Die welbekende historikus en outeur van talle belangwekkende publikasies, Albert Grundlingh (emeritusprofessor, Departement Geskiedenis, Universiteit Stellenbosch), het in sy referaat gefokus op die vraag: "Het universitêre akademiese geskiedskrywing in Afrikaans nog ’n toekoms?" Hy het ’n oorsig gegee van hoe Afrikaans as onderrigtaal vir die aanbied van geskiedenis aan Suid-Afrikaanse universiteite ontwikkel het, maar dat daar vandag nog slegs ’n handjievol Afrikaanssprekende historici aan universiteite in Suid-Afrika se Geskiedenisdepartemente verbonde is. Die redes vir hierdie toedrag van sake is onder meer die feit dat die studentekorps aan universiteite veral sedert die 1990’s radikaal verander het en dat al meer studente onderrig in Engels verkies. Verder is Afrikaanse geskiedskrywing in die loop van jare onder verdenking geplaas in die lig van die feit dat dit onder meer met die vorige (pre-1994) politieke bewindhebbers geassosieer is.

Dit sal jammer wees as Suid-Afrikaanse (en ander) historici nie meer bronne wat in Afrikaans (of Nederlands) geskryf is, (sal kan) raadpleeg nie, want dit sal tot die verarming van Suid-Afrikaanse geskiedskrywing lei. Vergelyk in dié verband die inhoud van Afrikaanse koerante as belangrike historiese bronne; derduisende akademiese en ander artikels wat in die loop van baie jare in Afrikaans gepubliseer is; duisende Afrikaanse boeke, en ’n groot aantal MA-verhandelinge en doktorale proefskrifte wat in Afrikaans geskryf is (en waarvan meer as 100 tot 1993 in die Argiefjaarboek vir Suid-Afrikaanse Geskiedenis gepubliseer is). Daar moet verstaan word dat die vermoë om Afrikaans te kan lees en te verstaan, ’n vaardigheid is om ’n groot aantal historiese bronne mee te kan ontsluit. Die kind moet dus nie met die badwater uitgegooi word nie.

Die puik referate wat tydens die simposium gelewer is, het die uitdagings, maar ook die geleenthede wat die post-1994 "Nuwe Suid-Afrika" aan historici bied, uitstekend belig. Geskiedenis is ’n gesprek sonder einde, en die debat ten opsigte van die sake wat tydens die simposium aan die orde gestel is, moet dus ook voortgesit word. Uiteraard sluit dit die gesprek oor Afrikaans as voertaal by universiteite (en skole) in, asook die waarde van Afrikaans as taal waarin akademici (en andere) moet voortgaan om te publiseer. In hierdie verband kan en moet die Akademie ’n sleutelrol speel.

Die Akademie gaan onder meer voort om Afrikaans as vaktaal, sowel as Afrikaanse publikasies te bevorder, byvoorbeeld deur die uitgee van geakkrediteerde akademiese tydskrifte, en waar moontlik deur Afrikaanse boekpublikasies te befonds en beurse aan studente wat hul verhandelinge of proefskrifte in Afrikaans wil skryf, beskikbaar te stel.

Die verlede word verskillend geïnterpreteer deur verskillende mense in verskillende tye. ’n Multiperspektiwiese benadering ten opsigte van die verlede, waardeur stem aan alle rolspelers gegee word, kan mense in staat stel om te vergewe sónder die noodsaak/dwang om te vergeet. Elke geslag word opgeroep om opnuut rekenskap van hul verlede te gee. Só kan die toekoms van ons (gedeelde) (Suid-) Afrikaanse verlede verseker word.

  • Die fokusprent by hierdie artikel is ’n verwerking van ’n afbeelding, geskep deur GDJ, op Pixabay, en foto’s wat deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns verskaf is.

 

Lees ook:

Lindie Koorts: “Afrikaanse geskiedskrywing: ’n Nuwe geslag, ’n nuwe ruimte, ’n nuwe uitdaging

Loammi Wolf: “Versoening in die ban van geskiedskrywing as 'memory politics'?

Desmond Painter: “The lie of 1652 deur Patric Mellet: om die verlede te herverbeel

The post Geskiedskrywing in die "Nuwe Suid-Afrika" – om te vergewe sónder om te vergeet appeared first on LitNet.

Swerfjaar vir seniors, aflewering ses: Ses lesse ná ses maande van swerf

$
0
0

Wie sê ’n oorbruggingsjaar is net vir waagmoedige jongmense bedoel? So ’n avontuur is wat Marita van der Vyver onderneem het toe sy kort na haar twintigste verjaardag ’n swerfjaar in Europa aangedurf het. Maar veertig jaar later pak sy en haar pas afgetrede Franse man ’n “geriatriese gap year” aan – ’n vae droom wat skielik ’n angswekkende, bevrydende werklikheid geword het.

Foto’s en teks: Marita van der Vyver

Jy kan nie aanmekaar aanhou beweeg en geraas maak nie. Soms moet jy net ’n rukkie stilsit en terugkyk. Ná ses maande van reis, kort voordat ons Suid-Afrika toe vlieg om verder te toer, sit ek dus in Savannah, Georgia en maak ’n lysie van die belangrikste dinge wat ek in hierdie swerfjaar geleer het.

Tot dusver.

Die lysie kan baie langer wees – en sal ongetwyfeld nog aangevul word – maar ek gaan my tot ses lesse beperk. Een vir elke maand van my nuwe nomadiese bestaan. Dalk is die belangrikste van alles wat ek geleer het, juis dat jy nooit te oud word om te leer nie.

En as jy uit jou gemaksone geruk word, leer jy noodgedwonge vinniger as ooit.

1. Ek is nie so ’n slegte kampeerder soos ek altyd gedog het nie.

Van jongs af verpes ek oorvol woonwaparke en die gedwonge gemoedelike samesyn met ander kampeerders, en veral die gemeenskaplike badkamers – laasgenoemde ná ek as tiener in ’n skoolkoshuis beland het en agtergekom het ek is nie eintlik ’n groepmens nie. En moderne woonwaparke met elektrisiteit en teerstrate en braaiende bure herinner my net te veel aan die suburbs waaruit ek sedert my tienerjare wou ontsnap.

Boonop is nóg ek nóg my lewensmaat prakties aangelê. Om ’n tent op of af te slaan kan vir ons ’n eksistensiële krisis word, met onoplosbare vrae soos watter paal pas waar, amper so erg soos om meubels in stukke by Ikea te koop. Daar bly altyd ’n geheimsinnige onderdeel agter wat ons nêrens kan inpas sonder om alles plat te slaan en van voor af  te begin nie. En omdat ons te lui is om dít te doen, lyk ons tent (of ons Ikea-meubelstuk) altyd ietwat wangeskape.

Ek praat uit bitter ervaring. Ons het jare gelede twee kampeervakansies met die kinders aangedurf – tente, gasstofies, Ventertjie agter die kar gehaak, die hele katastrofe – omdat dit die enigste soort vakansie was wat ons kon bekostig. Dit het byna tot egskeiding en gesinsmoord gelei. Ons het besluit voortaan bly ons eerder tuis, uit die hof en uit die tronk.

En nou het ek eindelik besef dis nie die kampeerdery wat ek haat nie, dis die plekke waar dit plaasvind. Die omstandighede rondom die kampeerdery. Voorheen het alles net te mak gevoel, te veel mense en moderne geriewe – jy kon net sowel by die huis gebly het. Omdat ons dié keer in die winter gereis het, was die kampeerterreine dikwels verlate. En omdat ons in ons gehuurde kampeerwa kon slaap, was dit nooit nodig om swetsend en sukkelend ’n skewe tent op te slaan nie.

Een van my kosbaarste herinneringe is ’n aand naby Memphis toe ons die son oor die majestueuse Mississippi-rivier sien sak het. Ons het in ’n hoë uitkyktoring gestaan, in ’n State Park waar daar geen ander mens te sien was nie – en ons kon vér sien uit daardie toring. Daar was wel ’n paar motors en woonwaens in die park, een van die woonwaens selfs feestelik versier met stringe rooi liggies, maar geen menslike beweging nie. Ná ons deur die nag verskillende motors voor die rooiligkaravaan hoor stilhou en vertrek het, het ons die volgende oggend bespiegel oor wat snags dáár aangaan ...

Skouspelagtige sonsondergang oor die Mississippi-rivier

’n Byna spookagtig verlate State Park langs die Mississippi-rivier

Maar ons het nooit die bewoner van die karavaan of enige van die nagtelike besoekers met ’n dooie oog gesien nie. Dis die soort stilte en diskresie wat al my vooroordele laat wankel het, teen kampeerders en sommer ook teen sekswerkers. Indien ons buurvrou inderdaad ’n happy hooker was, het sy my in ’n happy camper verander.

Of in elk geval die proses aan die gang gekry, want skaars drie weke later het ek salig gelukkig langs ’n kampvuur aan die ongerepte Big Sur-kuslyn van Kalifornië gesit, in nog ’n verlate State Park. Dit was bibberend koud, maar ons het verskeie lae klere aangetrek en na die branders van die Stille Oseaan geluister terwyl ons pienk malvalekkers op ’n stok ryg en oor die kole rooster.

Ek kon nie gló wat ek besig was om te doen nie. En ek kon nie glo hoe ek dit geniet nie.

Die ongerepte Big Sur-kuslyn in Kalifornië

2. Sonder boeke kan ek nie lewe (of swerf) nie.

Toe ons op 1 September in Frankryk van ons pas verkoopte huis vertrek, in ’n oorlaaide wit Kangoo wat ons ook intussen verkwansel het (dit raak al hoe makliker om van besittings ontslae te raak – nóg ’n  lewensles wat dié reis my aanmekaar leer), het ek twee sakke van my eie boeke saamgepiekel om langs die pad vir vriende te skenk, en ’n enkele boek wat deur iemand anders geskryf is: The Overstory van Richard Powers. Dit gaan basies oor bome in Amerika, en ek wou dit lees vóór ek daardie bome sien.

Daar was nie plek vir boeke in ons bagasie nie. Ek het gedog ek sal seker maar op my man se Kindle begin lees – maar my honger vir papierboeke is so onstilbaar dat ek ses maande later veel meer as twee sakke boeke langs die pad versamel het. Omdat ek steeds nie genoeg plek in my tas vir boeke het nie, los ek hulle vir ander lesers ná ek hulle gelees het, soos ’n spoor van klippies in ’n bos: Ek was hier.

Soms los ek die boeke in die soort gratis straatbiblioteke waar ek hulle gevind het. In Lausanne, Switserland het ons die eerste van vele sulke biblioteke in ’n ou telefoonhokkie ontdek, met boeke in Engels, Frans en Duits. In Griekeland het ons ’n huisie gehuur waar ’n ry Duitse en Engelse boeke ons ingewag het. Ek het twee agtergelaat wat ek in die Switserse foonhokkie gekry het, en Colum McCann se Let the great world spin saamgeneem as padkos vir die reis vorentoe. In Italië het ek Anne Tyler se Redhead at the side of the road in ’n vriend se huis begin lees, en in ruil daarvoor ’n roman gelos wat ek in ’n ander land gevind het.

Gratis biblioteek in ’n ou foonhokkie in Lausanne

Laat die groot wêreld van lesers aanhou draai – dis hoe ek daaraan dink.

In Amerikaanse stede het ek leer uitkyk vir sulke klein kassies met glasdeure – Free Libraries of Little Libraries genoem – wat my ure van gratis leesgenot verskaf. New Orleans, Carmel-by-the-Sea in Kalifornië, Durham in North Carolina, dis maar ’n paar van die plekke waar ek my leesdors by hierdie gratis fonteine kon les.

Gratisboekkassie in New Orleans

Vreugde! Nog ’n gratisbiblioteekkassie in Durham, North Carolina

Free Library in Savannah, langs die huis waar die skrywer Flannery O’Connor grootgeword het

En dan is daar die legendariese boekwinkels soos City Lights in San Francisco, waar sóveel van die Beat Generation se skrywers vroeg in die jare sestig rondgehang het dat busse vol nuuskierige toeriste voor die winkel stilgehou het om befaamde digters te probeer sien. Seker maar soos buitelandse besoekers in Suid-Afrikaanse wildreservate na leeus of olifante staar. Allen Ginsberg, Charles Bukowski en Sam Shepard tel waarskynlik onder die Groot Vyf wat deur City Lights Publishing uitgegee is, maar enige onbekende hippie-aanhanger was vir die plattelandse bustoeriste besienswaardig. As jy nie ’n leeu kan sien nie, kyk jy mos maar na troppe bokke.

City Lights in San Francisco – van buite

City Lights in San Francisco – van binne

Ek kon nie San Francisco besoek sonder om ’n draai in City Lights te gooi nie – en geen boekliefhebber kan daar uitstap sonder ’n paar boeke onder die blad nie. Net om te verduidelik dat nie ál die boeke in my tas gratis verkry is nie. Daar is ook minder beroemde boekwinkels wat my verlei het om my beursie oop te maak en my tas steeds voller te laai. Collected Works in Santa Fe, Nieu-Mexiko, wat sommer ook my smagting na ’n koppie goeie koffie bevredig het, ná ons dae lank net enorme bekers gevul met ’n bruinerige vloeistof by petrolstasies langs ons roete kon kry. En ’n boekwinkeltjie met ’n boonste verdieping vol tweedehandse boeke in Solvang, tussen Los Angeles en San Francisco, waar ek Margaret Atwood se nuutste digbundel, Dearly, aangeskaf het.

Hierdie een hou ek – klaar besluit. Ek sal die sjampoe of die lyfroom uit my badsakkie gooi om my tas ligter te maak vir ons volgende vlug.

Daar ís blykbaar nog dinge waarvan ek nie so maklik ontslae kan raak nie. Ek wonder of dit ook ’n les is?

3. Dis bitter moeilik om ’n luisterbare radiostasie te vind as jy in ’n kar toer.

Dis ’n internasionale probleem. Ons stryd het in Frankryk begin, voortgewoed terwyl ons deur verskeie Europese lande ry, en hier in Amerika ’n histeriese hoogtepunt bereik. Ons kán natuurlik musiek op Spotify luister, en dikwels is ons moedeloos genoeg om dit te doen, maar ons glo ook dat plaaslike radiostasies, nes plaaslike kos, jou meer van jou omgewing leer. Selfs al kan ons nie ’n woord verstaan wat die aanbieders kwytraak nie, soos byvoorbeeld in Griekeland die geval was, kan ons steeds afleidings maak uit die algemene toon of die advertensies of die musiek.

Dis gewoonlik die musiek wat ons binne ’n kwartier laat knak, die soort internasionale popliedjies wat aan Eurovision herinner, en dan verander ons die stasie. En dan speel die volgende stasie presies dieselfde musiek – of erger. In Italië het ons aanmekaar vasgehaak op die Vatikaan se radiostasie wat blykbaar veel wyer as Rome uitgesaai word. In Amerika is ons enigste keuse dikwels tussen charismatiese godsdiensstasies en countrymusiek. Dis soos om tussen die Pes en cholera te kies, sug my Fransman.

Steeds op soek na ’n radiostasie ry ons verby Dallas, Texas

In ses maande van rondry kon ons omtrent vyf keer vir langer as ’n halfuur na ’n bevredigende radiostasie luister. Selfs op die befaamde Blues Route in Mississippi, waar ons darem ’n bietjie bluesmusiek verwag het, het ons dieselfde charismatiese predikers en vervelige countrymusiek as in al die ander state gekry. In New Orleans het ons ’n stasie met klassieke musiek ontdek, maar binne ’n paar uur weer verloor toe ons verder moes ry. In Los Angeles het ons sowaar byna twee dae lank na ’n lekker jazzerige stasie geluister – en toe verlaat ons LA en verloor die frekwensie.

Iewers op ’n uitgestrekte stuk pad, in Virginia verbeel ek my, het ons omtrent ’n uur lank na ’n boeiende aktuele program geluister, intelligente deelnemers wat intelligente menings lug, voordat dit ook in die eter verdwyn het. Maar toe weet ons darem weer ’n slag daar ís intelligente lewe daar buite. Selfs oor die radio.

4. Geen gidsboek of navorsing kom naby persoonlike ervaring nie.

Dis ’n les wat ons leer elke keer as ons in ’n stad of streek beland waar ons iemand ken wat vir ons ’n insider's view kan gee. Ja, ons bestudeer gidsboeke en doen navorsing op die internet, maar ons onvergeetlikste ervarings is altyd óf totaal toevallig óf danksy ’n inwoner se persoonlike kennis.

In Lausanne kon my seun vir ons die beste koffiekroeg-en-kunswinkel naby sy werkplek wys, saam met ons op ’n bus en ’n trein klim om ’n staproete deur die wingerde net buite die stad te verken, en ons die lekkerste tuisgemaakte roomys by ’n Italiaanse kraampie langs die meer laat proe. Op die eiland Lesbos kon Elizabeth vir ons vars vis by ’n restaurant vlak langs die Egeïese See bestel – in Grieks, natuurlik – en ons vir meer as een piekniek in haar olyfboord nooi.

Piekniek in Elizabeth se olyfboord op Lesbos

In Rome het Lida vir ons ’n roete uitgewerk om in ’n enkele dag meer te belewe as wat ons in ’n week op ons eie sou vermag – kortpaaie tussen antieke geboue en fonteine, die parke waar ons die mooiste uitsig op die Vatikaan se koepeldak kon kry terwyl ’n straatmusikant vir ons viool speel, ’n weggesteekte restaurantjie waar ons ’n smaaklike bak tradisionele boontjiesop teen ’n bekostigbare prys kon geniet.

Koerante en koffie op Lida se roete in Rome

In die skerp hak van Italië, die suidelike streek van Puglia, het Mario ons aan sy uitgebreide Italiaanse familie voorgestel. Lang tafels met laggende en lawaaierige mense wat ons ook soos familie laat voel het, al kon ons nie mekaar se taal praat nie, en seekos, seekos, seekos. In Parys het ons dogter ook “haar stad” met ons gedeel, straatkafees en metrostasies en die afdelingswinkel Le Bon Marché waar die Suid-Afrikaanse ontwerper Thebe Magugu die vertoonvensters en die binnekant met derduisende stringe van sy gelukbringerlapblomme versier het.

Vrolike verjaardag-ete saam met Mario se familie in Puglia

Le Bon Marché in Parys, versier deur ’n Suid-Afrikaanse ontwerper, in Mia se Parys

Ook in Amerika het ons sulke persoonlike touleiers op ons roete teëgekom. In Washington, DC het Micheline ons op ’n ysige aand rondgery sodat ons die Jefferson Memorial sonder enige ander besoekers kon besigtig. Net ons twee tussen die spierwit pilare en die maanlig wat in die Tidal Basin weerkaats. In Nashville, Tennessee het Jaco ons ook op ’n nagtelike besigtigingstoer in sy motor geneem, nie net na die kroeë waar ’n verstommende verskeidenheid van lewende musiek sewe dae van die week aangebied word nie, maar ook na die statige ou geboue in stiller dele van die stad.

En in Santa Barbara het Robin, wat ons op Lesbos leer ken het, saam met ons in die heuwels bo die stadskom asook op haar gunstelingstrand gaan stap. Ná Alain bely het dat hy besig is om aan donuts verslaaf te raak, het sy ons soos ’n dwelmhandelaar na ’n klein winkeltjie met die lekkerste oliebolle in die stad begelei.

Robin en Alain op haar gunstelingstrand in Santa Barbara

In North Carolina pas ons Karin en Lize se huis op, en saam met die lieflike blyplek kry ons vrygewige raad oor die omgewing, wat om te doen, wat om te vermy, alles wat ons nodig het om te oorleef.

Sonder sulke vriende en familie sou ons swerftog ’n minder interessante (en veel eensamer) ervaring gewees het.

5. Alles, absoluut alles, word langs die pad geadverteer.

In Frankryk is ek gefassineer deur ou advertensies wat op geboue geverf is, soms so afgeskilfer en verbleik dat dit skaars sigbaar is, dikwels vir produkte wat nie meer bestaan nie. Terselfdertyd verpes ek die moderne reklameborde vir McDonald’s of die naaste supermark wat deesdae selfs die skilderagtigste dorpies ontsier. En dan wonder ek of toekomstige generasies ook met nostalgie na die oorblyfsels van sulke lelike advertensies sal kyk.

Ná ses maande van swerf besef ek dat énigiets langs paaie, op geboue en selfs op mense se grasperke geadverteer kan word. Die VSA hou sy kapitalistiese reputasie hoog met massiewe reklameborde waarvan jy nêrens kan wegkom nie. Selfs op die mees afgeleë paaie ry jy elke nou en dan by drie reusagtige reklameborde verby.

“Het jy ’n drankprobleem?” skreeu die eerste een in hoofletters. “Jesus sal jou red,” lees jy die antwoord net voordat jy die tweede een sien – wat jou waarsku dat aborsies kindermoord is – en die derde een, wat jou aanmoedig om al jou geld in ’n dobbelsaal te gaan blaas.

Ek verstaan nou eers werklik die agtergrond van die rolprent Three billboards outside Ebbing, Missouri, waarin Frances McDormand se karakter drie reklameborde huur om ’n plaaslike polisiehoof aan te val omdat hy nie genoeg doen om haar dogter se moordenaar op te spoor nie. As jy duisende myle deur die hartland van Amerika ry en honderde van hierdie reklameborde langs die pad lees, besef jy dat McDormand se karakter eintlik net ’n tipiese Amerikaner is wat in die mag van ’n billboard glo. 

In sommige van die suidelike state waardeur ons gery het, adverteer die meeste billboards óf godsdiens óf vuurwapens. Maar in elke dorp sien jy ook kleiner reklameborde, dikwels skaars so groot soos ’n outydse koerant, wat jou versoek om vir so-en-so as sheriff te stem. En dan is daar die kleinste soort advertensie, op dorpenaars se grasperke, wat jou meedeel dat hulle vir Trump gestem het of dat hulle weer vir Trump wil stem in 2024. Of dat die huiseienaar meen enigeen wat nie teen Covid ingeënt wil word nie, is ’n idioot. Of – en dis steeds die advertensie wat jy die meeste sien – dat Jesus hulle gered het.

In geen ander land het ek ooit soveel verklarings van persoonlike oortuigings voor mense se huise gesien nie. Dis amper so algemeen soos Halloween- of Kersversierings. Saam met die pampoene wat soms twee maande later nog op die grasperk lê en die lewensgroot Santa Claus-opblaaspoppe is daar dikwels ook ’n politieke of godsdienstige advertensie.

Dit bly my verstom – maar dan onthou ek weer hoe verstom ek in Italië was om ’n ander soort advertensie langs die pad te sien. Daar word seks letterlik in lewende lywe deur skamel geklede sekswerkers geadverteer. In die meeste lande verwag jy om sekswerkers in sekere stedelike buurte aan te tref, maar nêrens anders het ek hulle in sulke groot getalle buite die stede langs nasionale paaie gesien nie. Soms is daar ’n motortjie langs hulle, waar die transaksie vermoedelik uitgevoer word. Soms sit hulle met oopgespreide bene in verflenterde gemakstoele. Teen laatherfs was hulle dikwels blou van die koue, veral in die noordelike dele van die land.

Iewers langs die pad het twee bloedjong meisies ’n vuurtjie aan die gang gekry, blykbaar deur ’n ou meubelstuk aan die brand te steek, om hulle byna kaal lywe te verwarm. Ons het by hulle verby gery terwyl ons weer eens aan die sukkel was met die radioknoppies om van die Vatikaan se immer teenwoordige uitsendings te ontsnap – en weer eens besef hoeveel teenstellings selfs ’n klein landjie soos Italië kan oplewer.

In die veel groter VSA is die teenstellings op reklameborde en die boodskappe voor mense se huise klaarblyklik ook veel groter.

6. Weervoorspellings is lewensbelangrik, want die weer kan dodelik gevaarlik wees.

Tot taamlik onlangs het ek elke aand na die weervoorspelling op TV gekyk, en elke oggend vroeg na die tiendaagse voorspelling op my foon, want ek hou daarvan om te weet wat kom. Vandat ons reis, kyk ek tien keer ’n dag na die voorspellings vir tien verskillende plekke, want as jy net drie dae in ’n stad beplan, wil jy verkieslik nie hê dit moet al drie dae reën nie.

In Amerika het ek waarlik ’n obsessiewe weerprofeet geword. Hier het ek die afgelope winter geleer dat ’n bietjie reën, of selfs drie dae van stortreën, rêrig nie die ergste is wat ’n reisiger kan tref nie. Hier kan die weer en die klimaat lewensgevaarlik word, vinnig en onverwags, maak nie saak hoeveel keer ’n dag jy na die weer-apps op jou foon kyk nie.

Ons het ’n paar noue ontkomings gehad waar blote geluk ’n groter rol as enige app gespeel het. Skaars ’n week ná ons deur Tennessee getoer het, het ’n verwoestende tornado sommige van die plekke getref waar ons ewe niksvermoedend gery het. Huise is omgewaai en mense het doodgegaan. Aangesien tornado’s nie veronderstel is om dié tyd van die jaar te kom nie, was tornado’s glad nie eens op die lang lys van klimaatverwante moontlikhede waaroor ek daagliks stres nie.

Nou stres ek ook oor tornado’s, want ek het geleer dat die klimaat nie meer werk soos dit “veronderstel” is om te werk nie.

Nog ’n noue ontkoming was ’n aaklige veldbrand in Big Sur, Kalifornië, omtrent drie weke ná ons daar gekampeer het – weer eens ’n probleem waaraan ek nie eens gedink het nie, want Kaliforniese brande is veronderstel om somerverskynsels te wees, veroorsaak deur droë toestande, nie iets wat jy in ysige winterweer verwag nie.

Die afgelope maand het ons hierdie mooi huis in North Carolina opgepas, met die idee dat ons daguitstappies en naweekuitstappies na besienswaardighede in die omgewing sou onderneem, maar ons was meestal vasgekeer in die huis deur die ergste winterstorms wat die streek in meer as ’n dekade getref het. Die één naweek wat ons ’n karretjie gehuur het om die kus te gaan verken, ná ek dae lank die weervoorspellings bestudeer het vir elke dorp waardeur ons moes ry, is ons nogtans deur ’n ysstorm getref.

Vasgesneeu in North Carolina – die oprit van die huis waar ons bly

Ek leer om ’n graaf in sneeu te gebruik – nog ’n les in hierdie swerfjaar

Terwyl Alain die Sondagaand terug huis toe bestuur, van Charleston in South Carolina na Greensboro in North Carolina, het ek die bewegende storm op my selfoon gevolg sodat ons telkens van roete kon verander om so net-net aan die rand van die gevaar verby te skuur. Vir die laaste vyftig myl was daar egter nie ander raad nie – ons moes die diep sneeu en swart ys op die pad aandurf om by die huis in die middel van die storm uit te kom. Ons wou by ’n motel inboek, al was ons skaars ’n halfuur se ry (in normale omstandighede) van die huis af, maar ons kon nie van die hoofpad afdraai na ’n petrolstasie of ’n motel nie, omdat hoë hope sneeu al die afdraaipaaie versper het.

Die storm waardeur ons moes ry om van South Carolina in North Carolina uit te kom

Dit het ons amper drie uur gevat om die laaste myle af te lê, kruip-kruip in stikdonkerte (die storm het baie buurte se elektrisiteit uitgeslaan), met geen ander motor op die pad nie, net nou en dan ’n sneeutrok se flikkerende ligte in die verte. Wat ons darem verseker het dat ons nie die enigste oorblywende lewende wesens ná ’n apokalips is nie.

Dít was ’n les wat ek nie gou sal vergeet nie. Ons het alle verdere uitstappies afgestel tot die weer verbeter. Maar toe ons eergister sien dat daar ’n venster van drie dae sonder sneeu of swart ys op die paaie voorspel word, het ons ’n Greyhound-bus gehaal na Savannah, Georgia, waar die temperatuur vandag tot ’n verbysterende 20 ºC gestyg het. Dit voel amper soos somer – hopelik ’n aptytwekker vir ons Suid-Afrikaanse toer aanstaande maand.

Naskrif: Ja, in die VSA kry elke weerstorie altyd ’n stertjie – net nog ’n bewys van hoe vinnig die weer kan draai. Op pad terug uit Savannah het ons in Atlanta honderde gestrande buspassasiers teengekom omdat nog ’n onverwagse winterstorm verskeie roetes onbegaanbaar gemaak het. Ons het weer eens aan die rand van die storm verby geskuur, besonder dankbaar om ongedeerd terug in North Carolina op te daag.

The post Swerfjaar vir seniors, aflewering ses: Ses lesse ná ses maande van swerf appeared first on LitNet.

Huldigingsgeleentheid: Danie van Niekerk

$
0
0

Danie van Niekerk by die ontvangs van sy eredoktorsgraad by die Universiteit Stellenbosch (foto verskaf deur Elmari Rautenbach)

Die afskeid vir Danie van Niekerk is gereël vir Vrydag 18 Februarie om 11:00.

Dit vind plaas  in die aftreeoord waar hy gewoon het. Dit is Oasis Luxury Resort in Century City. Die geleentheid vind plaas in die sentrum se konferensiesentrum (“Function Room”).

Adres: Hoek van Century Way en Oasis Lane. Instruksies is ook beskikbaar op Google maps. Besoekers aan die oord moet hulle inentingsertifikaat by die hek wys, en daar is parkering binne die oord. Weens Covid is die getalle van mense wat dit wil bywoon beperk, daarom is dit nodig om asseblief te rsvp aan erautenbach@icloud.com.

Lees ook:

’n Sinvolle lewe: herinneringe aan Danie van Niekerk

The post Huldigingsgeleentheid: Danie van Niekerk appeared first on LitNet.

Die Rusland-Oekraïne-konflik: die geskiedenis en Poetin se wêreldbeskouing

$
0
0

Lenin se standbeeld op die hoofplein in Dnipro is tydens die 2014 rewolusie omgegooi.

...
Dat Rusland en Oekraïne ’n geskiedenis deel, is waar, maar dis ’n vertroebelde geskiedenis wat meer verdeeldheid toon as die gewaande, mitiese eenheid wat Poetin probeer verkondig.
...

Poetin se nostalgie na die USSR as militêre teenpool van die VSA tydens die Koue Oorlog het op ’n manier gestalte gekry in ’n soort selfaangewese sosiokulturele/morele teenvoeter vir alles wat by sommige in die Weste1 teleurstelling wek – Amerikaanse buitelandse beleid, die wispelturigheid van onbeheerste kapitalisme, “cancel culture”, “woke culture”, die aggressiewe bevordering van genderkwessies, die sogenaamde ontmanliking van die man, massamigrasie, die vermeende ondergang van die Westerse beskawing en kultuur, ens. Dis asof daar vir elke ongelukkigheid met een of meer aspekte van die teenswoordige Westerse wêreld ’n veilige kamer in die groot hart van Poetin se “nuwe” Slawiese utopie is.

Monument vir Sowjet-soldate wat gesneuwel het in Afghanistan

Vergelyk byvoorbeeld wat Amerikaanse buitelandse beleid betref die ordelikheid waarmee die Russiese magte destyds uit Afganistan onttrek het met die fiasko van die onlangse Amerikaanse onttrekking. Dit het wel nie tydens Poetin se leierskap gebeur nie, alhoewel dit voel of dit net sowel die geval sou kon gewees het. Die punt is juis dat dit daardie gevoel van kontinuïteit is wat Poetin by die Weste wil teweegbring; dat behalwe ’n kort periode van twee of drie dekades ná die “Westers-georkestreerde” val van die Sowjetunie,2 Rusland sy “regmatige plek” op die wêreldverhoog aan die herinneem is as ’n supermoondheid met geopolitiese, militêre en kultureel-morele invloed. In reële terme speel Poetin se sogenaamde behoud van ’n Russiese geopolitiese invloedsfeer dikwels uit as militêre hulpverlening om korrupte diktatorskappe teen openbare protes te beskerm, soos wat die onlangse ingryping in Kasakstan en die Russiese inmenging in Sirië toon. In hierdie verband is Oekraïne ’n stuk van Poetin se legkaart, die laaste een in die streek, wat weerbarstig weier om in te pas.

Dat Rusland en Oekraïne ’n geskiedenis deel, is waar, maar dis ’n vertroebelde geskiedenis wat meer verdeeldheid toon as die gewaande, mitiese eenheid wat Poetin probeer verkondig. In plaas daarvan om op sy geopolitiese aspirasies te fokus, wil hierdie artikel eerstens ’n blik gee op Poetin se beskouing van daardie geskiedenis en hoe dit die Kremlin se besluitneming beïnvloed, en, in deel twee, op sy filosofiese wêreldbeskouing en die rol wat dit speel om Rusland verder van die Weste te vervreem.

Geskiedenisles

Hierdie deel verwys na “On the historical unity of Russians and Ukrainians”, ’n artikel deur Poetin wat op 12 Julie 2021 op die Russiese president se webwerf verskyn het.

Filmteater Sputnik met Sowjet-mosaïek

Poetin se “beknopte geskiedenis van Rusland” moet gelees word in die lig van die oortuiging dat Russies-wees ’n antieke, ontologiese werklikheid is; ’n opvatting wat gedeel word deur miljoene Russe en waarvan Poetin slegs die moderne personifiëring en bevestiging is – ’n Godgegewe personifiëring nietemin, volgens die hoof van die Russies-Ortodokse Kerk, Patriarg Kirill van Moskou.

Gedenkteken vir die hongersnood 1932-33

Die opvatting van ’n geskiedkundig bepaalde, bonatuurlik ingegewe nasieskap is natuurlik nie eie aan die Russe nie. Daar is egter ’n verskil tussen die Russiese opvatting van nasionale identiteit en dié van Westerse en ander demokrasieë. Die verskil is nie geleë in die deursnee-aanvaarding van die werklikheid van so ’n verskynsel nie; dit lê eerder daarin dat in demokratiese lande geskiedenis, insluitend die geskiedenis van nasieskap, deur die beginsel van vryheid van spraak ook onderwerp word aan openbare en akademiese debat. Demografiese veranderinge in Westerse lande het in die laaste jare die werklikheid van demokratiese dialektiek pynlik duidelik gemaak, pynlik veral vir dié wat nie bewus was, of wou wees, van die immanente logika van daardie dialektiek nie. Die proteksionistiese teenreaksie wat hierdie verandering uitlok, word nie soseer doelbewus, soos die draers daarvan beweer, vanuit owerheidsweë onderdruk nie; dis eerder dat dit verdwyn deur die assimilerende aard van demokratiese dialektiek self – ’n verskynsel wat die Frankurtse Skool vir sosiale navorsing in die vorige eeu eindeloos gefassineer het en wat lywig neerslag gevind het in hulle Kritiese Teorie, en wat teenswoordig op ewe lywige wyse neerslag vind in ’n eksponensieel vermenigvuldigende aantal samesweringsteorieë.

Gedenkteken wat lees: "Hier, in 1941-42 het Duitse fasistiese besetters vreedsame Sowjetburgers doodgeskiet."

Hoe debatte oor nasieskap die inwoners van Westerse lande se selfbeeld beïnvloed, vereis eweneens goeie ondersoek. Maar tog is dit moeilik om te dink dat in die mediadeurweekte Westerse lande hierdie vraagstukke die grootste gros van burgers totaal kan verbygaan, om van beïnvloeding nie te praat nie. In teenstelling hiermee is die Russiese opvatting van nasieskap nie onderhandelbaar, of beskikbaar as die onderwerp van dialektiese debatvoering nie. Dit volg uit die feit dat die Russiese Federasie, ongeag wat sy grondwet weerspieël, op sosiokulturele gebied min raakpunte met Westerse demokrasieë vertoon; vryheid van spraak en uitdrukking bestaan daar alleen in soverre dit nie ’n kritiese toon aanneem nie. Indien wel, word dit dikwels, gerieflikheidshalwe, strafbaar verklaar as sou dit “ekstremistiese propaganda” wees. In die afwesigheid van demokratiese debat laat die omvattende spesifisering in die tweede punt van artikel 29 van die Russiese Federasie se grondwet die eerste punt in ’n wolk van impotensie verdwyn.3

Gedenkteken vir gesneuweldes in die Groot Patriotiese Oorlog, soos WW2 hier bekend staan

Dit hoef natuurlik nie so te wees nie. Grondwette is dikwels veralgemenend en onderworpe aan interpretasie – daarvan getuig die eindelose debatte (en hofsake!) in die Weste oor presies die soort sake wat slegs breedweg in ’n land se grondwet aangespreek word – wat is haatspraak byvoorbeeld, en is godsdienstige onverdraagsaamheid in hierdie of daardie geval aangeblaas, ens. Maar, soos dit blyk uit die tallose verslae van mense wat opgesluit word in Rusland vir oortreding van die tweede punt van die grondwet – sangers, komediante, joernaliste, politici – sonder of met ’n skyn van regsverteenwoordiging, en sonder nabetragtende mediadekking, bestaan daar in die Russiese Federasie geen twyfel oor die betekenis van hierdie begrippe nie. Die rol van ’n staatshoof in die afwesigheid van demokratiese debat is natuurlik deurslaggewend, en die effek wat Poetin se welluidende monologisering oor sosiokulturele sake het om enige onduidelikheid wat betref die interpretasie van artikel 29 punt 2 van die grondwet te swaai ten gunste van intensionele kwaadwilligheid teen die Russiese nasie, die Russies-Ortodokse geloof en teen alles wat Russies is, is onomwonde.

...
Geloof en taal is veranker in grondgebied – en die gevolgtrekking van hierdie elementêre redenasie is alte duidelik: Die behoud van taal, geloof en nasieskap is onlosmaaklik verbonde aan die behoud van grondgebied.
...

Maar terug na “On the historical unity of Russians and Ukrainians”. Drie hoofelemente, wat strook met statiese geskiedkundige opvattings rakende nasie en volksgebondenheid4 – taal, geloof en grondgebied – vorm deurlopende temas in Poetin se artikel. Sonder om die rol van hierdie elemente in volks- en nasionale identiteit te ontken, moet opgemerk word dat in Poetin se beknopte geskiedenis hierdie elemente geen histories gedrewe dinamiek vertoon nie; taalontwikkeling oor ’n periode van sowat 400 jaar word afgemaak as “onbeduidende verskille in dialek”. Die aanname dat die Oekraïniese taal uit Russies ontwikkel het en ’n dialek van Russies is, is hoogs betwisbaar, en in alle waarskynlikheid vals. Die Oekraïense taal se oorsprong strek terug tot die Middeleeuse staat van die Kiëfse Rus; die stad Kiëf is minstens 1 500 jaar ouer as Moskou, en was die setel van wat toe bekend was as die Russiese volke – nog ’n geskiedkundige feit waarmee veel moeite gedoen is om dit te verwring, vanaf die tyd van die Russiese Ryk tot teenswoordig.

Die gewaande verdraagsaamheid en broederlike insluiting van die Oekraïniese taal en kultuur is eweneens ’n skim in Poetin se weergawe van die geskiedenis. Vergelyk byvoorbeeld sy beskouing in sy artikel met wat daarna aangehaal word:

Many centuries of fragmentation and living within different states naturally brought about regional language peculiarities, resulting in the emergence of dialects. The vernacular enriched the literary language. Ivan Kotlyarevsky, Grigory Skovoroda, and Taras Shevchenko played a huge role here. Their works are our common literary and cultural heritage. Taras Shevchenko wrote poetry in the Ukrainian language, and prose mainly in Russian.

Die groot Oekraïniese nasionalistiese skrywer Taras Shewtsjenko het egter seker uit ondankbaarheid die uitgesteekte Russiese hand van broederskap weggeklap, en daarom het die volgende aaklighede hom oorgekom:

However, in the Russian Empire expressions of Ukrainian culture and especially language were repeatedly persecuted for fear that a self-aware Ukrainian nation would threaten the unity of the empire. In 1804 Ukrainian as a subject and language of instruction was banned from schools. In 1811 by the Order of the Russian government, the Kyiv-Mohyla Academy was closed. The Academy had been open since 1632 and was the first university in Eastern Europe. In 1847 the Brotherhood of Sts Cyril and Methodius was terminated. The same year Taras Shevchenko was arrested, exiled for ten years, and banned for political reasons from writing and painting. In 1862 Pavlo Chubynsky was exiled for seven years to Arkhangelsk. The Ukrainian magazine Osnova was discontinued. In 1863, the tsarist interior minister Pyotr Valuyev proclaimed in his decree that “there never has been, is not, and never can be a separate Little Russian language”. (Wikipedia, Ukrainian language)

Wat betref geïnstitusionaliseerde godsdiens is daar in Poetin se beknopte geskiedenis ook geen verskil van die tyd van die Russiese Ryk tot teenswoordig nie; vergeet die gewelddadige onderdrukking van godsdiens en vernietiging van kerke deur die Bolsjewiste in die vroeë jare en die volgehoue vervolging van godsdiens in die Sowjetunie (mens kry die indruk dat wanneer dit kom by ongemaklike aspekte van die Sowjetunie, Poetin geneig is om daardie periode as ’n oogknip te beskou, ’n bietjie ongemaklik dalk, maar definitief niks meer as ’n oogknip in sy lang en wye blik nie). Volgens die Russiese Federasie se grondwet is die federasie ’n sekulêre staat waar alle godsdienstige oortuigings gelykheid geniet voor die wet. Dit impliseer dat godsdiensvervolging, in die teorie, nie in die Russiese Federasie bestaan nie, maar in werklikheid affekteer die uitsluiting van vervolging slegs die Russies-Ortodokse godsdiens. Die Jehovasgetuies is byvoorbeeld ’n paar jaar gelede in Rusland verban, nadat die wet in 2007 verander is sodat ekstremistiese organisasies nie gewelddadig hoef te wees om vervolg te word nie. Die hoofaanklag teen dié organisasie is dat hulle godsdienstige haat en onverdraagsaamheid aanblaas deur eksklusiwiteit en godsdienstige oppergesag oor ander godsdienste te predik. Gereelde nuusberigte van oorblywende lede van hierdie organisasie wat gearresteer en lang gevangenisstraf opgelê word vir die bevordering van “ekstremistiese” doelwitte is algemeen bekend.

’n Kerkgebou

Inderwaarheid is die Russies-Ortodokse Kerk teenswoordig ’n belangrike handlanger van die regerende party in die voortsetting en uitdra van Poetin se opvatting van Russiese nasionalisme. Dit veroorsaak baie probleme in Oekraïne, aangesien ’n meerderheid kerke daar nog onder die Moskouse patriargaat staan. Hierdie kerke verkondig dikwels ’n Russies-verenigende beskouing, in teenstelling met post-2014 Oekraïnies-nasionalistiese aspirasies. Dit was die dryfveer agter die vorige president se poging om die Oekraïniese Ortodokse Kerk te ontkoppel van die Russiese patriargaat, waarvoor hy toestemming moes kry van die hoof van die Ortodokse Kerk in Turkye – gebeure wat natuurlik deur Poetin oor die boeg gegooi word van “magte wat verdeeldheid wil saai deur groepe wat tot dieselfde eenheid behoort teen mekaar op te steek”. Dis duidelik dat, tesame met sy beskouing van taal, sy beskouing van godsdiens vir Poetin as bewys dien dat enige aangewese dinamiek wat geskiedkundig tot streeks- en taalgebonde diversiteit sou lei, niks anders is as die resultaat van ’n verraderlike komplot, sonder twyfel met die hulp van die buitewêreld, om verdeeldheid teweeg te bring nie.

’n Oorlogsveteraan

Die derde element in Poetin se beskouing van nasieskap kry betekenis in die lig van die voorafgaande. Geloof en taal is veranker in grondgebied – en die gevolgtrekking van hierdie elementêre redenasie is alte duidelik: Die behoud van taal, geloof en nasieskap is onlosmaaklik verbonde aan die behoud van grondgebied. Die vraag is natuurlik waar grondgebied begin en waar dit eindig, na eeue van menslike verwildering en migrasie. In hierdie verband is die onderliggende beginsel van Poetin se wêreldbeskouing van belang. Dié beginsel se hoofelement is stasis – tot stilstand kom, stilstaan, vasstaan. In Wladimir se denkwêreld is dit asof hy die onkeerbare, onomkeerbare ont- en verwikkeling van tale, en die eweneens onomkeerbare verloop van Westerse geloofsekularisering deeglik aanvoel, en in ’n desperate poging tot behoud van nasieskap teruggryp na ’n geskiedkundige, grondgebiedgebaseerde verankering wat eweneens, gegewe die wisselvalligheid van grondbesit deur die loop van die geskiedenis, moeilik van dwaling te onderskei is.

...
Poetin wil ons laat verstaan hy is meer as vertroud met die geskiedenis, só vertroud daarmee, en só objektief, dat hy nie beskroomd is om die flaters en laagtepunte uit te wys en in die oë te staar nie. Maar watter hiervan word uitgewys?
...

Poetin wil ons laat verstaan hy is meer as vertroud met die geskiedenis, só vertroud daarmee, en só objektief, dat hy nie beskroomd is om die flaters en laagtepunte uit te wys en in die oë te staar nie. Maar watter hiervan word uitgewys? Stalinistiese repressie, die Stalin-georkestreerde hongerdood van sowat ses miljoen Oekraïners tydens 1932–33? Nee, in plaas daarvan kry ons die volgende in sy artikel:

When working on this article, I relied on open-source documents that contain well-known facts rather than on some secret records. The leaders of modern Ukraine and their external “patrons” prefer to overlook these facts. They do not miss a chance, however, both inside the country and abroad, to condemn “the crimes of the Soviet regime”, listing among them events with which neither the CPSU, nor the USSR, let alone modern Russia, have anything to do.

Maar wie wás dan verantwoordelik vir daardie misdade? Was Stalin nie hoofsekretaris van die Sowjetunie se Kommunistiese Party nie? Hoe dit ook al sy, die boodskap is duidelik: As iémand skuldig was, was dit nie “modern Russia” - die verlengstuk van die Russiese Ryk - nie. Dit moes gebeur het terwyl die Ewige Rus sy oog geknip het.

Vir ’n meer gebalanseerde blik op die Russies-Oekraïniese geskiedenis, lees gerus die volgende. Dit dui ook aan hoe die “een-nasie-geen-onafhanklike-Oekraïniese-staat”-narratief Russiese besluitneming op die hoogste vlak beïnvloed.

Die belangrikste gevolgtrekking van Poetin se artikel is:

The frontlines of the frozen conflict between Ukrainian forces and Russian-backed separatists are criss-crossing the plains of the Donets Basin, but they are also running right through the region’s past. Russia’s incursions into Ukraine have enjoyed tremendous support at home and, in some quarters, abroad. Many have been slow to denounce them – or quick to embrace them – out of a conviction that the Kremlin has history on its side; that Ukraine has never been a ‘real’ country in its own right and that its south-eastern territories in particular are primordial Russian lands. Russia’s political top brass, including Vladimir Putin himself, appear to subscribe to this belief as well, and by all appearances it has directly informed their policy towards Ukraine. But as much as these assumptions may resonate with ordinary Russians, as well as some foreign leaders, a glance into Ukrainian history reveals that they are based on a dangerously distorted reading of the past. Ultimately, by redrawing borders and rewriting history the Kremlin is unlikely to have done itself a favour. Through its intervention in Ukraine it has galvanised most Ukrainians in their aversion to Russia and has thereby done a great deal to demarcate the perceived differences between Ukrainians and Russians more clearly than ever before.

Daar is nog veel meer om te ontgin in Poetin se wonderbaarlike “Beknopte geskiedenis van Russies-Oekraïniese broederskap en hoe ons as vredeliewende Russe deur vreemde agente in ’n onhoudbare situasie waarin ons geen ander keuse as militêre selfverdediging het nie, ingedwing is”. Maar gebrek aan ruimte laat my nie toe om verder te delf nie, alhoewel delf streng gesproke nie nodig is nie, aangesien uit bykans elke paragraaf ’n openbarende insig spring as voorbeeld van die unieke en legendariese Russiese omgang met feitelike werklikhede. Die volgende uittreksel uit sy artikel dien ten slotte as voorbeeld:

The anti-Russia project has been rejected by millions of Ukrainians. The people of Crimea and residents of Sevastopol made their historic choice. And people in the southeast peacefully tried to defend their stance …

Die mense van die Krim het beswaarlik ’n vrye keuse uitgeoefen in ’n “referendum” wat gekenmerk is deur intimidasie en dreigemente van deportasie en vervolging. En die mense in die suidooste ... “vreedsaam probeer”? ’n Persoon genaamd Strelkov het militante groepe5 daar georganiseer en met trots verklaar dat hy die eerste skoot in die “vryheidsoorlog” geskiet het – daar was geen vreedsame poging tot afstigting voor die tyd nie.

Met huiwering sluit ek die volgende skakel in vir meer oor dié man.

Straattoneel

Dis natuurlik tevergeefs om te dink Poetin sal kan toegee dat Rusland se militêre aggressie selfs maar gedeeltelik verantwoordelik is vir die huidige situasie – die militarisering van die Oekraïniese samelewing, die invloei van geldelike en militêre hulp uit die buiteland, die Oekraïniese sielkundige wegswaai van die Russiese invloedsfeer, ens. Daarvoor sou hy moes erken dat Oekraïne ’n soewereine staat is, ’n moontlikheid wat duidelik nie ter tafel gelê sal word nie. Daarom skryf hy in 2021 nog: “What Ukraine will be – it is up to its citizens to decide”, terwyl dieselfde “citizens” al in 1991 ’n besluit ten gunste van onafhanklikheid en soewereiniteit geneem het. Maar nou ja, so is die aard van stasis.

Die volgende dui egter op ’n groter moontlikheid dat die konflik, in welke vorm ook al, sal voortduur vir so lank as wat die “een-nasie-geen-onafhanklike-Oekraïniese-staat”-narratief die Kremlin se aanvaarde narratief bly, en vir so lank as wat die taal-geloof-grondgebied-triade dien as regverdiging vir flagrante militêre aggressie en anneksering van ’n soewereine staat se grondgebied:

We respect the Ukrainian language and traditions. We respect Ukrainians' desire to see their country free, safe and prosperous. I am confident that true sovereignty of Ukraine is possible only in partnership with Russia. (“On the historical unity of Russians and Ukrainians”)

Eindnotas

1 Ek gebruik die term “die Weste” vanuit die BRO- (Belarus, Rusland, Oekraïne-) wêreldperspektief – hierdie tradisionele, stereotipiese benaming (Západ in Russies vir “die Weste’) verwys na Amerika, Wes-Europa en die VK. Die steeds wydverspreide gebruik daarvan, met ’n gebruiklike negatiewe politieke konnotasie, is tekenend van die statiese wêreldbeeld wat grotendeels in Rusland en Belarus, en onder die ouer garde in Oekraïne, heers. Die feit dat debatte oor kwessies wat in hierdie skrywe genoem word, ook afspeel in ander wêrelddele waar demokrasieë bestaan, registreer nie in hierdie wêreldbeeld nie, anders sou verwag word dat ’n benaming sonder ’n geografiese verwysing daarin gebruiklik sou wees. Ander voorbeelde: “Negr” is in hierdie streke nog steeds die amptelike benaming vir swart mense, ook vir Afro-Amerikaners; die amptelike naam van Beijing is nog steeds Peking, ens.

2 Dit word hier sarkasties bedoel, maar dis nogtans onder die grootste gros van Russe, en onder die Oekraïniese ouer garde, die oorgelewerde waarheid.

3 Artikel 29 van die Russiese Federasie se grondwet:

  1. Everyone shall have the right to freedom of thought and speech.
  2. Propaganda or campaigning inciting social, racial, national or religious hatred and strife is impermissible. The propaganda of social, racial, national, religious or language superiority is forbidden.
  3. No one may be coerced into expressing one's views and convictions or into renouncing them.
  4. Everyone shall have the right to seek, get, transfer, produce and disseminate information by any lawful means. The list of information constituting the state secret shall be established by the federal law.
  5. The freedom of the mass media shall be guaranteed. Censorship shall be prohibited.

4 Belangrik om in ag te neem is die stand van geesteswetenskaplike navorsing en onderrig in Rusland, Oekraïne en Belarus. Twee faktore is hier bepalend van aard: politieke geskiedenis en taal. Terwyl die natuurwetenskappe min of meer kon voortgaan (met groot voorbehoud gesê – lees gerus Stalin and the scientists deur Simon Ings), het geesteswetenskappe grotendeels tot stilstand gekom met die 1917-revolusie. Dit beteken dat die Russe, of dan die Sowjetunie, vir ongeveer 100 jaar nie deel was van die sogenaamde discourse of humanity (soos Richard Rorty dit noem) nie. Neem in ag dat slegs ’n breukdeel van die hoofwerke uit die filosofiese en geesteswetenskaplike debatte wat in die Weste gewoed het die afgelope 100 jaar in Russies vertaal is, en dat slegs ’n klein persentasie van BRO-inwoners in elk geval genoegsaam Engels, Frans of Duits magtig is om hierdie debatte te volg. Postmodernisme en dekonstruksie word byvoorbeeld, sover ek weet, nie op universiteite gedoseer nie.

Ook belangrik om in aanmerking te neem: Poetin se wêreldbeskouing is nie a posteriori gekies of saamgeflans nie. Dit is nie gedistilleer uit gedebatteerde oorweging of die produk van slyping na inagneming van standpunte wat die denkwêreld van die kontemporêre wêreld weerspieël nie; dit is bloot ’n wêreldbeskouing, grootliks onaangeraak deur die denkwêreld van die Weste, waarmee miljoene Russe nog steeds grootword, en dis presies daardie vistenkgeslotenheid wat Poetin wil behou. Die oordadige en paranoïese militêre beskerming van sy grense kan in die lig hiervan gesien word as ’n Quichotterige fisiese reaksie teen ’n vermeende metafisiese bedreiging – die potensiële penetrering van die borrel deur volksvreemde denke vanuit die Weste.

5 Dis nie sonder betekenis dat die konflik op die oostelike grens van Oekraïne ’n potpourri van karakters aan beide kante gelok het nie – kriminele, werkloses, verregse ekstremiste en so meer. Aan Oekraïniese kant is daar moeite gedoen, ter wille van Westerse ondersteuning – moreel, finansieel, militêr – om diesulkes te rehabiliteer en in die formele weermag te inkorporeer. Aan die Russiese kant bestaan sulke motiveringsredes nie; gevolglik word die gemilitariseerde sones teenswoordig meestal bestuur, of wanbestuur, deur georganiseerde misdaadsindikate en krygshere. Van belang is die aantal Russiese karakters wat tot die geveg toegetree het ten einde ’n “heilige oorlog” te voer, ’n Ortodokse djihad, vir moedertjie Rusland, teen die verdorwe Weste.

The post Die Rusland-Oekraïne-konflik: die geskiedenis en Poetin se wêreldbeskouing appeared first on LitNet.

Reguit met Robinson: Hoe lyk die Suid-Afrikaanse boekmark?

$
0
0

Freek Robinson gesels met Eben Pienaar van NB Uitgewers en Marida Fitzpatrick van Penguin Random House SA oor die boekbedryf in Suid-Afrika.

  • Hoe het boeke tydens die inperking verkoop?
  • Hoe vaar Afrikaanse boeke oor die algemeen?
  • Het Suid-Afrika ’n swak leeskultuur?
  • Gaan Afrikaanse skrywers miljoenêrs word?
  • Wanneer kan ’n skrywer as suksesvol beskryf word?
  • Verkoop Engels beter as Afrikaans?
  • Wat is die rol van Kindle en selfone en ander elektroniese toestelle op die Suid-Afrikaanse boekbedryf?

Kyk na die lekker gesprek as jy antwoorde op hierdie vrae soek.

The post Reguit met Robinson: Hoe lyk die Suid-Afrikaanse boekmark? appeared first on LitNet.

Persverklaring: LAPA en Penguin se boeke vir die maand van liefde

$
0
0

Penguin Random House en LAPA se harte is vol liefde oor al die titels wat hierdie maand van die liefde verskyn – ons  “lief” eenvoudig al hierdie boeke. Ons hoop julle geniet dit ook!


Ben gaan skool toe is die nuutste boek wat onder ons Luca-druknaam uitgegee word. Arme Ben hou nie van skool toe gaan nie. Die ander kinders is lelik met hom en hy het glad nie maatjies nie! Hoe nou gemaak? Zuléka Smit se pragtige storie oor die onsekerheid van skool toe gaan is gebaseer op haar 17 jaar in die onderwys en ook haar ervarings met haar eie kinders. Die boek is vir almal met kleintjies wat nou en dan skoolsiek raak!


Die wondertweeling van kinderboeke is terug! Philip de Vos en Piet Grobler span vir die dertiende keer saam met Tokkelossiebossie en ander dol gedoentes, en die eindproduk is soos gewoonlik fantasties! Daar is dinge wat jou sal laat lag en dinge wat jou sal laat dink (soos spinnekoppies met piepklein hartekloppies, vissies in blikkies en duisendpote met liddorings) en ’n horde ander vrolike versies. As jy 9 jaar oud is, of sommer héélwat ouer, sal jy die boek geniet.


Elizabeth Wasserman is die kreatiewe brein agter die Betsie Vos-skuilnaam en haar nuwe boeke, Kattemaai: Die bure se nuwe dogter en Kattemaai: Annabel gaan skool toe, is nou op die rak. Daar is ’n nuwe meisie op skool, maar iets is nie heeltemal pluis nie. Maar gaan lees self, ons wil nie die kat uit die sak laat nie! Hierdie boeke is perfek vir lesertjies van 7 jaar en ouer.


Roosville Raaisels: Die Vlinderdief, die eerste titel in ’n nuwe reeks, is ’n prettige en avontuurlustige speurverhaal vir jong lesers. Dis geskryf deur Marita van Aswegen en pragtig geïllustreer deur Cheslea Taylor. Hierdie boek is geskik vir 9-plussers en temas soos eensaamheid, boeliegedrag en vriendskap word aangespreek. Die reeks bevat soortgelyke temas aan die Sanri Steyn-speurreeks, sowel as die omgewingsbewuste Lea Lief-reeks.


Die wag is verby en die laaste boek in die Z-A-K-reeks, Die geheime van Zenkion, is uiteindelik beskikbaar. Wat gaan eintlik op Zenkion aan, en hoe pas die Aardbewoners in die prentjie? Beleef die laaste avontuur saam met die drie vriende en vind uit hoe al die stukkies van die legkaart inmekaarpas. As jou kind Fanie Viljoen se Nova-reeks geniet het, is hierdie die perfekte boeke om aan te skaf! Hierdie die boek deur Theresa van Baalen is ideaal vir lesers van 11 jaar en ouer.


This series gently teaches children different ways that they can take responsibility for their money. Each book follows a playful, interactive narrative that simplifies financial concepts for little readers. Delightful illustrations coupled with gentle humour and loveable characters makes learning about money fun! Children will begin to learn basic counting from the ages of three and four, making this the perfect opportunity to introduce the concept of money.


Peppa and her friends are learning the importance of kindness.

It’s Well-Being Week at playgroup and the children are talking about their feelings, and how they know when their friends are happy and sad. Peppa comes up with a brilliant idea to spread kindness everywhere!


Did you realize how much maths you are already using when playing computer games, planning a journey, or baking a cake? This book shows how to expand the knowledge you’ve already got, how your brain works things out, and how you can get even better at all sorts of maths. Explore amazing algebra, puzzling primes, super sequences, and special shapes. Challenge yourself with quizzes to answer, puzzles to solve, codes to crack, and geometrical illusions to inspire you!


Dark magic, mythical beasts, undying assassins, and forbidden love—this thrilling final installment in the epic Beast Charmer series is perfect for fans of Jennifer Armentrout, Sarah J Maas and Claire Legrand. When Leena Edenfrell swore herself to the Frozen Prince, Noc Feyreigner, she never dreamed she’d ignite the flames of war. And yet as their enemies combine forces against them, Leena and Noc have no choice but to gather their allies and fight.


Halley’s Comet is a story of friendship, love, change, taking chances, hope, a comet, and some pretty cool 80s music. Pete de Lange must survive as a teenager in a small Natal town during the 1980s, together with his new-found friends, Sarita and Petrus. In a country marked by turmoil and racial conflict, this is not as easy as it seems. Pete and his friends witnessed a horrendous crime, and the perpetrator is on their case. Will justice prevail? In between all of this, Pete must try to make the first rugby team and win the heart of his high-school crush, Renate.

The post Persverklaring: LAPA en Penguin se boeke vir die maand van liefde appeared first on LitNet.

SONA 2022: Local is lekker en ons laat niemand agter nie

$
0
0

Bettina Wyngaard (foto: Izak de Vries)

Alreeds met die groetslag kon mens agterkom hierdie staatsrede is anders. Thabo Mbeki en Raymond Zondo is met dawerende applous begroet.

Beteken dit ons parlement is uiteindelik gereed om die Zuma-jare vaarwel toe te roep? Ongelukkig nie. Ek dink daai faksie het net vanaand eerder by die huis gebly. Maar die begroeting het ’n duidelike boodskap uitgestuur dat daar verandering in die lug is.

........

Beteken dit ons parlement is uiteindelik gereed om die Zuma-jare vaarwel toe te roep? Ongelukkig nie. Ek dink daai faksie het net vanaand eerder by die huis gebly. Maar die begroeting het ’n duidelike boodskap uitgestuur dat daar verandering in die lug is.

..........

Die staatsrede self was maar ’n mixed bag. Baie van die beloftes van die verlede is herhaal, sonder enige duidelike, konkrete aanduiding van wat gedoen gaan word om dit te verwesenlik. Nuwe beloftes is opgediep, ook sonder konkrete voorbeelde van hoe dit tot realiteit gaan kom. Maar soos dit ’n goeie spreker betaam, het Uncle Cyril gesorg dat hy ’n goeie slogan het, en hy het ons emosies geroer met sy patriotiese eindrede.

“Leave no one behind”, dit was die refrein. Met werkskepping vir jongmense, met wyses om klimaatsverandering te beveg, met die geveg teen geslagsgebaseerde geweld, ons gaan niemand agterlaat nie. Dis soos een van daai Amerikaanse oorlog movies waar die held reg aan die einde sy eie lewe in gevaar stel om sy buddy uit gevaar weg te sleep, net om agter te kom die maat is klaar dood. Maar nie in ons staatsrede nie. O nee, ons gaan saam veg, ons gaan die korruptes aan die pen laat ry, ons gaan ons ekonomie aan die lewe skok, want ons as Suid-Afrikaners kan baie dinge weerstaan. Ons is veerkragtig. Dis die speech aan die einde wat gemaak het dat ek wou opstaan en hande klap, dit was so mooi. Ek het sommer ’n traan of twee weggepink.

.........

O nee, ons gaan saam veg, ons gaan die korruptes aan die pen laat ry, ons gaan ons ekonomie aan die lewe skok, want ons as Suid-Afrikaners kan baie dinge weerstaan. Ons is veerkragtig.

...........

Kyk, ek het nog nooit ’n geheim gemaak daarvan dat ek 100% agter Uncle Cyril staan nie. Maar selfs ek besef dat daar baie spookasem en min rêrige êrige substance in sy toesprake is.

Hy gaan die nasionale ramptoestand tot ’n einde bring. Groot applous. Maar ek wil eers die terms en conditions sien voor ek saam hande klap. Want wees verseker, daar sal terms en conditions wees.

Dis fantastiese nuus dat 60% van almal oor 50 jaar oud ten volle ingeënt is. Maar wat van die lot onder 50?

En ek het lekkergekry vir die dwarsklap na Eskom toe Uncle Cyril erken het dat die onbetroubaarheid van die elektrisiteitsvoorsiening ons laat swaarkry. Dit gaan nie oor my nie, maar verlede week was ons vir drie dae geheel en al sonder elektrisiteit, so ek weet wat hy bedoel. Ek weet dit aan eie bas.

Die eerste fabriek wat formele klere maak, is in Epping oopgemaak. Hulle het Uncle Cyril se pak klere gemaak. En sy handgemaakte leerskoene is ook Suid-Afrikaans. Local is lekker, vertel hy ons. Ek stem saam. Dis hoog tyd dat ons tekstielbedryf weer aan die gang kom. En alhoewel sy stilte dawer, kan mens net hoop dat plaaslike vissermanne ook een of ander tyd hulle plekkie in die son gaan sien. Maar vir eers moet ons landbouprodukte uitvoer na China. O ja, dis waar ons vis ook heen gaan.

Van die grootste reaksie, as Twitter ’n aanduiding van enigiets is, is die nuus dat ons hennep op industriële skaal gaan verbou. 130 000 nuwe werke gaan geskep word. Dalk moet ek vir my ’n joppie in quality control probeer losslaan.

Wie weet, dalk gaan die grond wat onteien gaan word in terme van die wetgewing wat Uncle Cyril belowe hierdie jaar deurgestoot word, gebruik word om die daggatjies te plant. Ek vermoed meer as een boer het niks verder gehoor na daai bom wat so in die verbygaan gedrop is nie.

Een aankondiging wat my laat hande klap het, net so liggies, is dat daar leierskapsverandering in die sekuriteitsektor aangebring gaan word. Kan ek hoop dat ons Bheki Cele vaarwel kan toeroep? Maar helaas, hy sal dan seker net na ’n ander posisie geskuif word.

Waar Uncle Cyril wel spesifiek was, moet ek my hoed afhaal vir hom.

.........

Hy erken dat die regering  se reaksie op die Julie-onruste onvoldoende was. Duh, ons almal het dit geweet. Dit was nie nodig om ten duurste ’n taakspan saam te stel om dit te sê nie.

.........

Hy erken dat die regering  se reaksie op die Julie-onruste onvoldoende was. Duh, ons almal het dit geweet. Dit was nie nodig om ten duurste ’n taakspan saam te stel om dit te sê nie.

12 000 nuwe polisiebeamptes gaan opgelei word om ons te help beveilig. Kom ons hoop maar hulle is nie ekskriminele wat nou in uniform hulle kriminele spree gaan voortsit nie.

Daar gaan spesiale hofrolle geskep word om die staatskapingsake te verhoor. Fantasties! Teen Junie sal daar ’n plan van aksie aan die parlement voorgelê word om die Zondo-kommissie se aanbevelings in werking te stel.

Baie mense sal bly wees om te hoor die R350-pakket word vir nog een jaar verleng. Die weermag gaan 95 nuwe brûe ’n jaar bou. Plattelandse paaie gaan geplavei eerder as geteer word. Akkommodasie vir studente en sosiale behuising gaan voorkeur geniet.

Die agterstand met toetsing van DNS-materiaal het aansienlik gekrimp, van 200 000 na 58 000. Dis ’n begin, maar die agterstand moet algeheel uitgewis word voordat ek kan hande klap daaroor.

En ’n Red Tape Team is saamgestel. Om besigheid meer toeganklik en minder burokraties te maak. ’n Volle Red Tape Team.

Ek is lief vir Uncle Cyril, maar hoedat hy nie kan besef dat die meeste van die planne wat hy so trots aankondig, net nuwe geleenthede vir korrupsie oopmaak nie, gaan my verstand te bowe.

.........

Ek is lief vir Uncle Cyril, maar hoedat hy nie kan besef dat die meeste van die planne wat hy so trots aankondig, net nuwe geleenthede vir korrupsie oopmaak nie, gaan my verstand te bowe.

..........

En ons weet voor ons siel dat hy teen ’n slakkepas beweeg om enigiets te doen. Daar kan nie te veel gedoen word voor die volgende nasionale verkiesing nie, want watter wortel gaan hulle voor ons neus hou as als gedoen is wat hulle belowe het?

Uncle Cyril kan regtig goed speech maak, dit moet ek hom toegee. Maar dalk moet ons eerder nou ’n bietjie ophou met die speeches en begin werk.

..........

Uncle Cyril kan regtig goed speech maak, dit moet ek hom toegee. Maar dalk moet ons eerder nou ’n bietjie ophou met die speeches en begin werk.

............

Vir sy volgende SONA, as hy nog dan president is, kan hy dalk net ’n to-do lys met sperdatums gee. Ek sal help om ’n Excel-blad op te stel.

Dis al wat ek nou vra. Minder speech, meer doen.

The post SONA 2022: Local is lekker en ons laat niemand agter nie appeared first on LitNet.


DJ van Niekerk: 1928–2022

$
0
0

By die bekendstelling van Jan Spies se Pille vir servette: Jan Spies en Danie van Niekerk (foto verskaf deur Elmari Rautenbach)

Met die afsterwe van Danie van Niekerk het grasie uit die wêreld gegaan. As daar een mens was van wie jy met reg kon sê hy was gedistingeerd, was dit hy. In die uitgewerswese sweef daar ’n frase rond wat af en toe vatplek op ’n individu kry: gentleman publisher. Dit was hy.

........

Danie was waarlik veelkantig, maar ek het hom net as uitgewer geken, dit wil sê in die laaste been van sy skitterende loopbaan, waar hy in 1992 na 18 jaar as besturende direkteur van Tafelberg-Uitgewers uitgetree het.

...........

Danie was waarlik veelkantig, maar ek het hom net as uitgewer geken, dit wil sê in die laaste been van sy skitterende loopbaan, waar hy in 1992 na 18 jaar as besturende direkteur van Tafelberg-Uitgewers uitgetree het. Hy het my daar aangestel. Na sy aftrede het ek ander weiwaters gaan soek. Hy het my vir ’n drankie uitgenooi; hy wou my oorreed om aan te bly, moontlik om iets daar te bereik. Die koeël was egter klaar deur die kerk.

Maar so was hy. Hy het kanse gewaag op mense. Met aanstellings ewe as net die uitgee van boeke. Gaan mens sy lewensloop na, kan jy die indruk moeilik ontwyk dat hy gemaak het soos wat hy self ervaar het. Hy het self groot geleenthede in die lewe gekry, nie sonder verdienste nie, en hy het hulle aangegryp.

Daniel Johannes van Niekerk is in 1928 op Rustenburg gebore, sy pa magistraatsklerk in die Departement van Justisie en later magistraat op verskeie dorpe in die destydse Transvaal, Vrystaat en Natal. Sy kinderjare was beskeie maar waardig, swerwend maar behoudend. Hy meld hom op Stellenbosch as admissant aan, maar sy ywer vir die bediening gaan weldra oor in ’n buitengewone belangstelling in tale. Hy verlaat die universiteit met krediete vir Duits, Frans, Latyn en Grieks.

Danie van Niekerk en PG du Plessis (foto verskaf deur Elmari Rautenbach)

Dit sou hom lewenslank as ’n mens van die lettere afteken, van die kunste, ’n deurleefde klassikus in styl en substansie. Hy was dit in sy beginjare as verslaggewer en later rubriekskrywer by Die Burger, waar hy Anneke Keyter, sy latere eggenoot, sou ontmoet. Hy was dit toe hy vir die Departement van Inligting gaan werk en hom kort voor lank in New York bevind het; vyf jaar van skakeling met invloedryke mense; van die oprigting van ’n gesinslewe te midde van daardie magtige land. Hy was dit vir seker toe hy later as hoof van die Rembrandt-stigting die Rupert-kunsversameling van oor die wêreld gehelp byeenbring en bestuur het. Ook toe hy daarna vir sewe jaar hoofsekretaris van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns word, midde-in die jare toe die stryd tussen verlig en verkramp op sy felste gewoed het, veral in die noorde.

..........

En heeltemal die man van boeke en van suiwer oordeel toe hy in 1974 besturende direkteur van Tafelberg word. Danie (maar almal het vir hom “Meneer” gesê – dis eers na sy aftrede dat hy op die voornaam aangedring het) was ’n hoof wat mens so trots gemaak het om by Tafelberg te werk.

..........

En heeltemal die man van boeke en van suiwer oordeel toe hy in 1974 besturende direkteur van Tafelberg word. Danie (maar almal het vir hom “Meneer” gesê – dis eers na sy aftrede dat hy op die voornaam aangedring het) was ’n hoof wat mens so trots gemaak het om by Tafelberg te werk. Trots op ons boeke en ons skrywers, trots op die standaarde wat ons verinnerlik het, en trots op hóm. So prinslik kon hy staan in die kring van skrywers en intellektuele wesens wat om die Waalburg-gebou in Kaapstad gewentel het. So vorstelik het hy van agter sy lessenaar in die groot kantoor met die houtpanele geregeer.

Annake van Niekerk (Danie se vrou), Elmari Rautenbach (Danie se dogter) en Danie van Niekerk (foto verskaf deur Elmari Rautenbach)

............

Wanneer ’n Elsa Joubert of ’n Klaas Steytler of ’n JC Steyn of ’n Anna M Louw of ’n Etienne van Heerden ’n nuwe manuskrip ingebring het, kom hy uit en ontmoet hulle in die portaal saam met Charles Fryer, die hoof van fiksie, en met die verantwoordelike redakteur. Die geleentheid het ’n okkasie geword, met Danie wat luister verleen, opgewonde om die manuskrip oor die naweek tuis te gaan lees.

...........

Wanneer ’n Elsa Joubert of ’n Klaas Steytler of ’n JC Steyn of ’n Anna M Louw of ’n Etienne van Heerden ’n nuwe manuskrip ingebring het, kom hy uit en ontmoet hulle in die portaal saam met Charles Fryer, die hoof van fiksie, en met die verantwoordelike redakteur. Die geleentheid het ’n okkasie geword, met Danie wat luister verleen, opgewonde om die manuskrip oor die naweek tuis te gaan lees. Vir Danie was die “grand gesture” meer as ’n kwessie van styl. Dit was ’n erkenning van verdienste en van potensiaal. Hy sou vir Charles ’n hotelkamer in die stad laat bespreek sodat hy ongesteurd – en in ’n klein bietjie weelde – ’n belangrike nuwe manuskrip kon lees. My het hy eenkeer vir twee weke huis toe gestuur om die 40 inskrywings van ons eerste romanwedstryd te gaan lees.

’n Ander keer het hy vir my verblyf in Frankfurt betaal sodat ek die edifikasie van die groot boekebeurs kon meemaak, al was ek ’n junior en sonder funksie by Tafelberg se uitstalling. My reiskoste moes ek self betaal, maar ook daarmee het hy te make gehad – hy het mens aangemoedig om te reis, om skuld te maak as dit moet, solank jy maar die selfuitdyende ervaring van reis nie sou ontbeer nie.

Ek was vir seker ook nie die enigste personeellid vir wie hy geleenthede gegee het nie. Soos ook vir skrywers. Toe die digter Barend Toerien terugkeer van Moskou, waar hy hom trompop geloop het teen die revolusie van Boris Jeltsin, het Danie hom opdrag gegee om ’n boek daaroor te skryf. Dit was ’n bekwame boek om op die fondslys te hê, maar dit was ook so dat Barend dit nie breed gehad het nie en dat die voorskot wat Danie hom gegee het, die verknorsing vir eers op ’n afstand gehelp hou het.

Tafelberg het goed gevaar onder Danie se leiding. Die skoolvoorskryfmark het ons goed behandel, en die fondslys was diep. Danie het dié voordeel gebruik om verdienstelike boeke wat nie goed sou verkoop nie, nogtans uit te gee. Sulke kruissubsidiëring kan nie meer in vandag se verkorporatiseerde uitgewerswese, onder die tirannie van “aandeelhouersbelang”, gedoog word nie.

Danie van Niekerk saam met Marie en Dirk Opperman (foto verskaf deur Elmari Rautenbach)

..........

Danie was ’n kind van sy tyd. Hy was van ’n geslag wat kompas gehou het by die waardes van harde werk, goeie maniere, dissipline, hoë standaarde. Hy was daarby stylvol, slim, imposant en suksesvol.

..........

Danie was ’n kind van sy tyd. Hy was van ’n geslag wat kompas gehou het by die waardes van harde werk, goeie maniere, dissipline, hoë standaarde. Hy was daarby stylvol, slim, imposant en suksesvol. Die meetsnoere het skynbaar argeloos vir hom in lieflike plekke geval. Die sinikus sal byvoeg “danksy die Broederbond”. Maar ek weet nie. As jy Homerus lees, en Vergilius, en Voltaire, is jy nie uitgelewer aan die giere van die oomblik nie, vertrou jy nie sommer die vrede nie, en betrag jy die wêreld met die oog van die eeue.

En as hy lewensvoordele geniet het deur konneksies, was dit omdat hy sedert sy vroegste werksjare by die koerant blywende vriendskappe gesmee het met geesgenote – en dus groot geeste, mense wat invloedryk deur die lewe gevorder het.

..........

Sy invloed is so groot as wat dit onbepaalbaar is.

..........

Sy invloed is so groot as wat dit onbepaalbaar is. Wie kan sê waar gaan draai die inspirasie wat ’n jong mens vind in ’n boek wat die werk is van ’n skrywer op wie Danie van Niekerk ’n kans gewaag het of wat hy eenkeer aangemoedig het?

Lees ook:

’n Sinvolle lewe: herinneringe aan Danie van Niekerk

Huldigingsgeleentheid: Danie van Niekerk

The post DJ van Niekerk: 1928–2022 appeared first on LitNet.

’n Pad met Danie van Niekerk

$
0
0

Teks: Annari van der Merwe
@ Annari van der Merwe: Kopiereg voorbehou op alle foto’s.

Ek het Danie van Niekerk in Poort van Cleve in Amsterdam ontmoet, net om die draai van die Athenaeum Boekhandel op die Spui. Hy het toe pas die jaarlikse boekebeurs in Frankfurt as hoofbestuurder van Tafelberg-Uitgewers bygewoon en was besig met opvolgbesoeke aan uitgewers in Nederland en elders, sou ek later uitvind.

“Heb je zin een van je landgenoten te ontmoeten?” het Adriaan van Dis, toe nog joernalis en nie beroemde skrywer nie, my die vorige dag gevra. Hy het Danie van Niekerk in 1975 aan huis van WEG Louw ontmoet terwyl hy drie maande lank Afrikaans aan die Universiteit Stellenbosch studeer het.

Ek was huiwerig. Dis Oktober 1977, midde-in die apartheidsjare en intense anti-Suid-Afrikaanse sentiment in Nederland. Ná meer as twee jaar van blootstelling aan televisiebeeldsendings van dom Afrikanermans met diep stemme en dik nekke en ’n onwrikbare geloof in die owerhede en die Opperste wat betref hul eie duistere toekoms, was dit nie juis ’n opwindende vooruitsig nie.  

.........

En daar stap Danie van Niekerk die restaurant binne. Ek kon my oë kwalik glo. ’n Lang, aantreklike man geklee in ’n liggrys snyerspak – nie in ’n broek met te wye pype wat te los sit nie, dinge waaraan Nederlanders glo Afrikaanse mans kon uitken.

...........

En daar stap Danie van Niekerk die restaurant binne. Ek kon my oë kwalik glo. ’n Lang, aantreklike man geklee in ’n liggrys snyerspak – nie in ’n broek met te wye pype wat te los sit nie, dinge waaraan Nederlanders glo Afrikaanse mans kon uitken. En toe hy begin praat, wis hy meteens al die onvleiende wanvoorstellings uit wat van my mense in my kop opgebou het – iets wat my welopgevoede, verligte mede-Afrikaanse studente in Utrecht nie kon vermag nie. Hulle was al te lank in Europa om te tel, het ek gevoel.

Alida Bothma en Linda Rode, onderskeidelik illustreerder en samesteller van Goue lint my storie begint, saam met Annari van der Merwe en Danie van Niekerk by die bekendstelling in die destydse Boekhandel-winkel in Kerkstraat, 1985.

Dis die eerste keer dat ek vars mossels eet. Ek loer hoe ’n mens maak om die vlesie uit die skulpvlerke in jou mond te kry, maar Danie van Niekerk hanteer mossels asof hy daarmee grootgeword het, terwyl die gesprek van die jongste beduidende Nederlandse publikasies vloei tot wat in die Rijksmuseum en die Amsterdamse Stadsschouwburg te sien en te hoor is, wat op die Afrikaanse literêre toneel gebeur en hoe dit met die Louws van Sondraai, ou vriende van die Van Niekerks, gesteld is. Net die Suid-Afrikaanse politiek en die kultuurboikot word nie aangeroer nie.

Ons verlaat die restaurant en ek dink verlig: Dié landgenoot van my, minstens, is klaarblyklik ’n wêreldburger – wel ter tale, berese, belese, verstommend goed ingelig.

Later sou ek uitvind dat die Van Niekerks vier jaar lank in New York gewoon het, waar Danie kunsattaché by die Suid-Afrikaanse Inligtingsdiens was; dat hy Anton Rupert se kunsstigting op die been gebring en later die hoof daarvan geword het; dat hy sewe jaar lank hoofsekretaris van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns in Pretoria was. Tot JD Pretorius hom in 1974 genader het om hom as hoof by Tafelberg op te volg. Maar wat my byna die meeste geïmponeer het, was dat hy klassieke tale op universiteit bestudeer het en Grieks kon lees.

Ek het, ná ek in Kaapstad gematrikuleer het, besluit dat daar net een plek op aarde is waar ek eendag wil woon: die Kaap. As ek nie daar werk kry nie, dan bly ek swerf, was my vaste voorneme. Toe daar dus nie by een van die drie universiteite in die Wes-Kaap ’n aanstellingsmoontlikheid was nie, maak ek in Augustus 1978 as laaste poging ’n afspraak met Danie van Niekerk. Tafelberg-Uitgewers was toe nog “onafhanklik” binne Nasionale Boekhandel, en in Waalburg, die besonderse Art Deco-gebou op die hoek van Waal- en Burgstraat, gevestig. Op die tweede vloer, met die Stadsbiblioteek gerieflik op die grondvlak.

.........

Wanneer hy ’n onderhoud met ’n voornemende boekredakteur gevoer het, was Danie van Niekerk se openingsvraag aan jou: Watter boek lees jy op die oomblik?

.........

Wanneer hy ’n onderhoud met ’n voornemende boekredakteur gevoer het, was Danie van Niekerk se openingsvraag aan jou: Watter boek lees jy op die oomblik? En dan het hy in jou teenwoordigheid baie noukeurig na jou matriekuitslae gekyk, want hy het geglo as iemand reeds op hoërskool presteer het, dit ’n goeie aanduiding is dat sy of hy gedissiplineerd – en intelligent – genoeg sal wees om te beskik oor die toegewyde aandag wat teksversorging verg.

Danie kon agterna nooit verklaar hoekom hy my sommer op die daad aangestel het nie, want ek was heeltemal óórgekwalifiseer en hopeloos ónderervare. Miskien was dit my matrieksimbole, miskien die boek wat ek aan die lees was, miskien omdat ek, soos hy, gehou het van reis, maar ek vermoed dit was my antwoord op sy vraag: “Watter salaris het jy in gedagte?” Ek het net die vergoeding wat ek as tydelike lektor by Rhodes Universiteit ontvang het vóór ek oorsee is, as verwysing gehad. Ek noem die karige bedrag, maar voeg dadelik by: “Dit kan maar minder wees, as ek tog net nie elke dag op dieselfde tyd by die werk hoef op te daag nie. Ek het ’n kunstenaarstemperament,” voeg ek ter verduideliking by. Sonder om ’n oog te knip, knik Danie instemmend. “Jy kan maar die einde van die maand begin.” My salaris moes drie keer binne my eerste twaalf maande as kinderboekredakteur aangepas word en ek het binne ’n week of twee besef uitgewery is nie kinderspeletjies nie en soggens net effens laat begin opdaag. Danie van Niekerk en die uitgewerswese het my vasgetrek.

.........

Tafelberg was ’n hawe van vrede en verdraagsaamheid. Wit en bruin, Christen en Moslem, mans en vroue, oud en jonk het rustig skouer aan skouer hul dagtake verrig. Daar was geen aparte ablusiegeriewe soos ek gevrees het nie.

..........

Tafelberg was ’n hawe van vrede en verdraagsaamheid. Wit en bruin, Christen en Moslem, mans en vroue, oud en jonk het rustig skouer aan skouer hul dagtake verrig. Daar was geen aparte ablusiegeriewe soos ek gevrees het nie. Wel verskillende plekke van aanbidding. Vrydag is Slamse Sondag en dan is Achmat Brown net ná twaalf vir ’n uur of twee weg masjied toe. As ons hoofbestuurder nie self ingestem het nie, het hy sienderoë toegelaat dat allerlei toegewings aan individuele personeellede gemaak word, want, het hy eenkeer opgemerk, ’n gelukkige werknemer is meer produktief en werk met groter oorgawe en lojaliteit as ’n ongelukkige, gefrustreerde een.

Die personeel is bedagsaam en met respek behandel, of hulle nou redaksielede was of bemarkers, aan die administrasie- of produksie-afdeling verbonde was. Toe Kerstyd aanbreek en daar geen eetplek gevind kon word waar ons almal saam gesellig kon verkeer nie, besluit die baas dan gaan ons na die vyfster-Mount Nelson, die enigste ‘internasionale hotel’ in Kaapstad en omgewing waar wit en gekleurd aan die einde van die sewentigerjare van die vorige eeu wettig saam onthaal kon word.

.........

Danie van Niekerk was iemand na wie jy kon opsien en na wie jy kon luister. In die tyd toe algemene uitgewery bekend was as “a gentleman’s profession” was hy die regte persoon op die regte plek. Hy was ’n heer in die ware sin van die woord – waardig, stylvol, besadig, uitermate beleefd, iemand wat elkeen in sy omgewing leefruimte gegun het.

............

Danie van Niekerk was iemand na wie jy kon opsien en na wie jy kon luister. In die tyd toe algemene uitgewery bekend was as “a gentleman’s profession” was hy die regte persoon op die regte plek. Hy was ’n heer in die ware sin van die woord – waardig, stylvol, besadig, uitermate beleefd, iemand wat elkeen in sy omgewing leefruimte gegun het. En hoewel hy ’n skerp oog oor alles gehou het, het hy hom nie onnodiglik met die personeel ingemeng nie, selde ’n uitgeebesluit bevraagteken, redaksielede ondersteun – en soms, as ’n krisis dreig, teen ’n onredelike skrywer beskerm. Baasspelerig was hy nie. Hy het trouens geglo dat ’n voortreflike baas/bestuurder se afwesigheid nie ’n verskil behoort te maak nie, want elke personeellid werk selfstandig en weet wat haar of hom te doen staan.

Die wynetiket wat Cora Coetzee ontwerp het om Tafelberg se veertigste bestaansjaar te vier.

In ons goeie boekies is in 1991 deur Tafelberg uitgegee om sy veertigjarige bestaan te herdenk.

Vir Danie van Niekerk was die skrywer die spilpunt waarom alles gedraai het. Hy het ’n persoonlike verhouding met gevestigde skrywers sowel as nuwelinge opgebou, homself op die hoogte gehou van hoe ’n manuskrip vorder en ’n ophef gemaak wanneer dit afgehandel is. Soms het hy ’n idee vir ’n boek by ’n skrywer geplant, wat met dank aanvaar en met geesdrif en welslae uitgevoer is. Gereeld het hy ’n koevert met knipsels of fotostate van artikels waarin hulle sou belangstel, aan skrywers besorg. By geleentheid het hy selfs spesiaal ’n boek oorsee gekoop om aan ’n skrywer te skenk van wie hy gedink het sy sou dit waardeer en boeiend vind.

As ’n skrywer hoegenaamd binne ryafstand gewoon het, het hy dikwels die voltooide manuskrip persoonlik in ontvangs gaan neem – by Rona Rupert op Stellenbosch, Alba Bouwer in Somerset-Wes later, FA Venter in die Strand. Elsa Joubert, Anna M Louw, Audrey Blignault en Sheila Cussons het gelukkig redelik naby gewoon. Ek herinner my dat hy op ’n keer selfs Hartenbos toe is om die manuskrip van Fiela se kind (1988) by Dalene Matthee te gaan haal en terselfdertyd ’n draai by Ena Murray op Wildernis te maak. Soms is hy op korter besoeke vergesel deur Charles Fryer, die puntenerige maar briljante redakteur en hoof van Fiksie. Met die kinderboekskrywers was hy nie so vertroud nie, buiten natuurlik met Rona Rupert.

 

Koos Human en Jürgen Fomm (van regs na links) by die 1992 Frankfurter Buchmesse. Danie van Niekerk het Tafelberg reeds op 1 Julie verlaat. Annari kan in die agtergrond gesien word.

Skrywers wat verder noord gewoon het, is tydens sakebesoeke opgesoek en onthaal – Ernst van Heerden, Koos Prinsloo, TT Cloete, Chris Barnard, Pirow Bekker, PG du Plessis, Engela van Rooyen Linde. Sommige skrywers het op besoek aan Kaapstad onverwags by Tafelberg ingeval. Die tweede verdieping van die Waalburg-gebou was ’n gewilde aanloopplek vir skeppende geeste, of dit vryskutmedewerkers of skrywers of akademici was. Sommige skrywers het gekom om manuskripte in te lewer, ander sommer net om te kuier of spesifiek met die hoofbestuurder ’n afspraak na te kom. Almal is hartlik verwelkom en waar paslik beloon met ’n middagete in een of ander betaamlike restaurant, met groot plesier vergesel deur die betrokke redakteur-gasheer. Almal het almal geken. Die bodes, Fatima Armino wat met die teetrollie gesange in die gange af loop en sing het, die sekretaresses, die hoofrekenmeester en administratiewe personeel, selfs die boekontwerpers in die produksieafdeling, het mense soos Hennie Aucamp, Freda Linda, Cora Coetzee, Niki Daly, Koos Kombuis, Hester Heese, Marzanne le Roux-Van der Boon, Barrie Hough, Zander Strachan, Etienne van Heerden, George Weideman, Lucas Malan, Philip de Vos, Linda Rode – te veel om te noem – net so vinnig herken wanneer hulle by die voordeur instap as die redakteur na wie hulle op pad was.

.........

Die bodes, Fatima Armino wat met die teetrollie gesange in die gange af loop en sing het, die sekretaresses, die hoofrekenmeester en administratiewe personeel, selfs die boekontwerpers in die produksieafdeling, het mense soos Hennie Aucamp, Freda Linda, Cora Coetzee, Niki Daly, Koos Kombuis, Hester Heese, Marzanne le Roux-Van der Boon, Barrie Hough, Zander Strachan, Etienne van Heerden, George Weideman, Lucas Malan, Philip de Vos, Linda Rode – te veel om te noem – net so vinnig herken wanneer hulle by die voordeur instap as die redakteur na wie hulle op pad was.

..........

Danie van Niekerk was ook ’n jintelman wat betref sy houding teenoor geld. Vir hom was gehalte, nie winsgewendheid nie, die hoofsaak. Die eerste sou die tweede tot gevolg hê, het hy geglo. Twee vrae moes jy jou afvra wanneer jy voor ’n uitgeebesluit staan: Sal die wêreld armer wees as dié manuskrip nie as boek die lig sien nie? Waarmee hy wydweg bedoel het die Afrikaanse literatuur, die wyer gemeenskap, die land; eintlik die mensdom. En dan: Regverdig die gehalte van hierdie manuskrip die afkap van ’n boom (om papier van te maak)?

Dit was in die dae toe die wins op blitsverkopers en populêre fiksie, tesame met die opbrengste uit die rendabele skolevoorskryfmark, deur Tafelberg en Human & Rousseau aangewend is om die uitgee van niewinsgewende genres soos literêre essays, filosofie, digbundels, dramas en dies meer te subsidieer. Aan die einde van elke jaar het ons verskillende afdelingshoofde – van Fiksie, Niefiksie, Kinder- en Jeugboeke – saam met Danie om ’n tafel gesit en gekyk na hoe die verskillende titels verkoopsgewys en andersins gevaar het. By een so ’n geleentheid merk hy op: “As daar die jaar net één eksemplaar van ’n pryswenner verkoop, voel ek nie so sleg nie, maar as Ena Murray se verkope power is, het ek slapelose nagte.” Ena Murray se liefdesverhale was verreweg die grootste geldmaker vir Tafelberg toentertyd, ná Heinz Konsalik veel vroeër en vóór Daleen Matthee later. Die bemarkers is selde by dié soort vergadering betrek.

Danie van Niekerk kon onverwags streng wees by ’n redaksionele vergadering. Hy moet die dag omgekrap by die kantoor opgedaag het, want gewoonlik was hy toegeeflik en vol begrip. Die telefoon lui net toe ek my kantoor vir die vergadering wil verlaat. “Alida Botma in Port Elizabeth,” fluister Anita Romburg by die skakelbord. “Sy sê sy sukkel om jou in die hande te kry.” Ek kan kwalik weier om eers ‘n bietjie te gesels. Toe ek by die vergaderkamer instap, heers daar doodse stilte en Danie van Niekerk sit aan die kop van die tafel met sy arms styf oor sy bors gevou. “Weet jy hoeveel geld van die maatskappy jy nou net vermors het?” vra hy geïrriteerd. “In jou afwesigheid het ek die koste van vyf minute van almal wat om hierdie tafel sit en wag se salaris bereken, en dit is ...” My mond val oop, nie oor die verbysterende bedrag nie, maar oor die onverdiende dwarsklap.

Danie van Niekerk en Annari kuier by Klaas Steytler en Elsa Joubert te Belvederelaan 35, Oranjezicht, laat-negentientagtigs.

En daar was die keer toe die onderskeie redakteurs inligting moes verskaf oor boeke wat vir die Kersmark beskikbaar sal wees. Een van Danie Botha en Petra Grütter se boeke was WEG Louw se versamelde gedigte. Die twee merk lighartig op dat Louw se vroeë gedigte nie juis watwonders is nie, maar natuurlik nie uit die versamelde werk weggelaat kan word nie. Danie van Niekerk trek hom regop en vra vererg: “Nou waarom gee julle 'n boek uit wat julle nie goed vind nie? Word julle nie ’n salaris betaal om verantwoordelike besluite te neem nie?” En sonder huiwering trek hy ’n streep deur die titel en gaan doodluiters met die vergadering aan. ’n Paar dae later moes Petra en Danie Botha druipstert gaan mooipraat om WEG se versamelde gedigte weer op die publikasielys te kry. Ek het ook die keer ’n paar dae gewag en toe beleefd vir Danie gaan inlig dat ek dink dis darem baie onregverdig dat hy my so voor die ander in die vergadering uitgetrap het. Hy gee ’n verleë glimlaggie. “Jy weet mos hoe dit is,” sê hy; “jy is kwaad vir jou vrou en dan skop jy die hond.”

Danie van Niekerk se aanprysing van gehalte eerder as wins het egter nie beteken dat hy nie ’n kop vir sake en ’n sin vir bemarking gehad het nie. Toe die oorsese vertaalregte vir Dalene Matthee se Kringe in ‘n bos (1984) vlot begin verkoop te danke aan die Londense literêre agent Dinah Wiener, besluit hy om die vrystelling van die oorspronklike Afrikaans terug te hou, al was die boek reeds geskeduleer en gereed om gedruk en versprei te word en al sou die verkope die jaar se syfers beter laat vertoon. Want, het hy geweet, die plaaslike mark sal uit sy nate bars as daar gesê kan word dat dié debuutroman binnekort in 14 oorsese lande in vertaling beskikbaar sal wees. Hy was reg. Kringe se verkope het alle vorige rekords verpletter. Die verkoopsukses van Marita van der Vyver se Griet skryf ’n sprokie (1993) was eweneens te danke aan Danie se slim reklameplan, dié keer om – in ’n tyd toe vroue nog nie op so ’n manier in Afrikaans oor seks geskryf het nie – die gewaagdheid van die roman te beklemtoon.

Elsa Joubert in gesprek met Danie van Niekerk (regs) en Jürgen Fomm, Annari se bokamer, om en by 2000.

Veel vroeër had hy ook ’n groot aandeel aan die reuse- plaaslike én internasionale sukses van Elsa Joubert se Die swerfjare van Poppie Nongena (1978). Deur sy toedoen is dit byvoorbeeld in Spaanse vertaling in Argentinië uitgegee, een van die vele lande waarin die veelbekroonde Poppie uiteindelik verskyn het. Maar die grootste lof verdien hy vir die waagmoed wat hy aan die dag gelê het om die roman, gebaseer op werklike gebeure, hoegenaamd te publiseer. In die krisisjare van apartheid het die roman op roerende manier die uitwerking van hierdie politieke stelsel op gewone swart mense uitgebeeld, iets waarvan die meeste wit Suid-Afrikaners nie wou weet nie en wat die destydse regime nie wou erken nie. Veral nie komende uit die hart van die Nasionale Pers en Afrikaner-establishment nie. Baie later, toe AHM Scholtz se Vatmaar pas by Kwela verskyn het, het Danie vir my gesê dat daar in elke uitgewer se loopbaan één publikasie is wat bo alle ander uitstaan, en bygevoeg: “In mý geval is dit Die swerfjare van Poppie Nongena.” 

Elsa Joubert en Danie en Anneke van Niekerk, omstreeks 2005.

Danie van Niekerk was gulhartig en mededeelsaam. In ’n stadium toe winste dit toegelaat het, het hy vir senior personeellede op Die Burger ingeteken en dit daagliks tuis laat aflewer. Oor ’n hele klompie jare het hy twee seisoenskaartjies vir die Kaapse Simfoniekonserte gekoop wat belangstellende redaksielede om die beurt kon benut. Sy gulheid was nie net tot sy kollegas of Tafelberg se skrywerskorps beperk nie. Toe Dinah Wiener, Dalene Matthee se literêre agent, die eerste keer Suid-Afrika besoek om haar mees suksesvolle skrywer te ontmoet, doen Dalene navorsing vir ’n volgende boek in Italië. “Gaan wys jy dan maar vir Dinah die Knysna-bos,” gee Danie my opdrag, “en sommer ’n bietjie van die res van die land ook.” Ons het noord van Durban in Umhlanga Rocks gaan draai. Ek was toe lank nie meer kinderboekredakteur nie maar skakelredakteur – eintlik Danie se stuurman (my Karoo-ma se woord vir iemand wat jy opdrag kan gee om enigiets onder die son vir jou te gaan doen).

Om die veertigjarige bestaan van Tafelberg in 1991 te vier, stel Danie Botha spesiaal In ons goeie boekies saam – ’n klein, pragtige boekie oor die eerste of vroeë leeservaring van enkele Tafelberg-skrywers (Leipoldt, Alba Bouwer, en ander), uitgesoek deur Hennie Aucamp, en aangevul met die herinneringe wat ’n klompie veteraanskrywers en -kollegas gevra is om te skryf, verduidelik Danie van Niekerk in die “Vooraf”. Cora Coetzee word gevra om spesiaal ’n etiket te ontwerp om flesse geskenkwyn aan uit te ken. In 1991, terwyl die uitgewery op ’n kruin van sukses ry, stel Danie ook Tafelberg se Ronde Tafel in. ’n Tyd lank vergader twaalf stuks een maal per maand letterlik om ’n swierige ronde tafel – om gedagtes uit te wissel en gesellig saam te verkeer en mekaar beter te ken en waardeer. Hy is altyd teenwoordig, so ook ek wat as skakelredakteur hierdie geleenthede moet reël. Die genooide skrywers, altyd minstens vier of vyf, het bepaal watter redakteurs teenwoordig sou wees. Soms is ’n joernalis bygehaal, of ’n gewaardeerde vryskutmedewerker – ’n illustreerder miskien, of iemand uit Produksie wat gereeld betrokke was by die visuele versorging van een van die gaste se boeke.

Anneke van Niekerk, Elsa Joubert, Danie van Niekerk en Jürgen Fomm in Annari se voorkamer, Mei 2008.

Tafelberg se Ronde Tafel is nie net in Kaapstad aangebied nie. Ook in Johannesburg het ons met skrywers om ’n ronde tafel vergader, én in Pretoria. Selfs in Windhoek was daar ’n Ronde Tafel, want Jan Spies was in Windhoek die redakteur van Die Republikein; Gawie Kellerman het in Gobabis skoolgehou; Pieter Pieterse en sy medeskrywende Ingelsman, Jenny Winter, was langs die Skedelkus aan die swerf; en Piet van Rooyen iewers in Namibië met navorsing besig.

.........

Danie van Niekerk was die perfekte gasheer, want hy was gevoelig vir ander se behoeftes en dit het hom plesier verskaf om mense ontspanne en gelukkig te sien. Maar eintlik was hy skugter en dikwels in sy eie wêreld gekeer.

...........

Danie van Niekerk was die perfekte gasheer, want hy was gevoelig vir ander se behoeftes en dit het hom plesier verskaf om mense ontspanne en gelukkig te sien. Maar eintlik was hy skugter en dikwels in sy eie wêreld gekeer. Hy kon diep in gedagte by jou in die gang verbystap sonder om jou raak te sien en sonder om jou te groet, wat soms vir arrogansie aangesien is. In die middel-tagtigerjare gee Tafelberg Lyftaal uit, ’n Afrikaanse vertaling van Alan Pease se Body language. Ek is mateloos opgewonde oor hoe jy iemand kan lees net deur na sy of haar houding te kyk. Ek en Danie is op pad na ’n skrywersgeleentheid op Stellenbosch. Om hom te vermaak, wei ek uit oor die boek. “Hmm,” sê hy, “wat verklap jou lyftaal as jy in ’n vergadering jou voorkop op jou twee ineengestrengelde hande laat rus terwyl iemand praat?” Ek het die boek met fyn aandag gelees. “Dat jy verveeld is en wens die een aan die woord hou op met praat,” antwoord ek. Danie bly ’n lang ruk stil voor hy sê: “En ek dag al die tyd dat mense dit as geïnteresseerdheid sou sien.”

..........

Die voorkoms en tegniese versorging van ’n boek, hoe dit lyk, lees en in die hand voel, was vir Danie net so belangrik soos die inhoudelike.

..........

Die voorkoms en tegniese versorging van ’n boek, hoe dit lyk, lees en in die hand voel, was vir Danie net so belangrik soos die inhoudelike. Hierin het hy ’n gees- en bondgenoot gehad in Jürgen Fomm, hoof van Produksie, wat in 1955 deur die destydse Nasionale Boekhandel uit Hamburg, Duitsland ingevoer is om die mense in die boekbedryf hier te kom leer hoe jy éintlik ’n boek behoort te ontwerp en te maak. Jürgen was ’n perfeksionis, en omdat jy nie ’n boek durf ontwerp as jy nie goed vertroud is met die inhoud daarvan nie, het hy al gou Afrikaans, naas Engels, vlot gelees en gepraat. Ook uit bedagsaamheid, omdat hy hom in ’n Afrikaanse omgewing bevind het. Nie dat al die boekontwerpers in sy afdeling, meestal jong meisies, eens die destydse twee amptelike tale magtig was nie. Afrikaans of Engels, hy het hulle grondiglik in die fyn kuns van boekmaak opgelei – vir Linda Vicquery, Phaldiela Booley, Gerda Pretorius, Nazli Jacobs, om maar ’n paar te noem. Hy was streng en sy standaarde hemelhoog en nalatigheid het hom laat ontplof. Die hoë eise wat hy aan sy personeel gestel het, was merkbaar aan die uitsonderlike gehalte van boeke wat deur sy afdeling hanteer is. Elke boek is as uniek beskou en sorgvuldig vooraf beplan: hierdie formaat, hierdie lettertipe, soveel bladsye op hierdie spesifieke papier. Alles met die kop uitgewerk en met die hand gedoen. Geen kitsknoppies of digitale programme om dit vir jou te doen nie.

Danie van Niekerk, Mei 2008

Dit was ’n tyd toe kunstenaars soos Helmut Starcke, Cecil Skotnes en Jan Vermeiren spesiaal opdrag gegee is om toepaslike kunswerke te maak, en boekomslae daaromheen ontwerp is – uit die aard van die saak is daar van die kunstenaars ook verwag om die manuskrip vooraf te lees. Kalligrawe soos Willem Jordaan, Abdul Amien en Jürgen Fomm self het destyds dikwels boektitels en skrywersname met handletterwerk op die boekomslag aangebring; so nie moes titels baie noukeurig letter vir letter van deursigtige Letraset-velle afgevryf en op papier oorgedra word.

Anneke en Danie van Niekerk by ’n onthaal vir vriende, Oranjezicht, September 2011.

Danie en Jürgen was ewe oud, tyd- en geesgenote. Hoewel heeltemal verskillend is hulle albei gekenmerk deur beleefdheid en ruimhartigheid, goeie smaak en ’n aweregse humorsin. Danie was my mentor ten opsigte van veel meer as net uitgewery; van Jürgen Fomm het ek net soveel geleer. Bloot deur saam met hom aan boeke te werk, het ek leer onderskei tussen goeie en swak uitleg en ontwerp, het ek kleur en die waarde van skoon ruimtes leer waardeer. Maar ek het ook van integriteit, eerlikheid en pligsgetrouheid by hom geleer. Toe dié twee here in 1992 gelyktydig aftree, onderskeidelik as besturende direkteur en produksiebestuurder, het ek besef die tyd het aangebreek dat ek ook skuif. Ek kon my Tafelberg nie sonder dié twee aan die roer van sake voorstel nie. En so het daar vir my ’n einde gekom aan ’n uitgewerswêreld wat nooit herhaal kan word nie. Van agterna beskou, lyk daardie goue era na ’n onwerklikheid, kry dit die gevoel van “Lank, lank gelede was daar ...”

Danie Botha deel ’n foto met Anneke en Danie van Niekerk by ‘n gedenkgeleentheid vir Jürgen Fomm in Seepunt, April 2015.

...........

"Ik zal zolang ik leef Danie als vriend in mijn hart dragen. Danie was een Afrikaner én een ruimdenker met wijdse horizonnen."

..........

Op 8 Februarie 2022 skryf Adriaan van Dis aan Anneke van Niekerk, na aanleiding van die heengaan van haar man: “De beste herinneringen bewaar ik aan de talloze keren dat hij, voor of na de Buchmesse in Frankfurt, Amsterdam aandeed. Wij dineerden dan. Ook in tijden van die akelige culturele boycot bleef hij een bruggenbouwer. We bleven gelukkig altijd in gesprek. Ik zal zolang ik leef Danie als vriend in mijn hart dragen. Danie was een Afrikaner én een ruimdenker met wijdse horizonnen.’

Danie en Anneke van Niekerk en Braam de Vries saam met Adriaan van Dis aan die begin van 2009, toe hy in Waenhuiskrans aan ’n manuskrip gewerk het.

Anneke en Danie van Niekerk saam met Gwen Fagan in Oktober 2013 tydens ’n Open Gardens-naweek.

Lees ook:

’n Sinvolle lewe: herinneringe aan Danie van Niekerk

Huldigingsgeleentheid: Danie van Niekerk

DJ van Niekerk: 1928–2022

The post ’n Pad met Danie van Niekerk appeared first on LitNet.

LitNet: Als oor boeke

Booker winner included in Folio Prize shortlist

$
0
0

The promise, Damon Galgut’s 2021 Booker Prize winning novel, has been included in the shortlist for the Rathbones Folio Prize.

The prize, based in Ireland, was established in 2014 and is open to any book – fiction, nonfiction, or poetry – published in the United Kingdom. The winner receives £30 000 and will be announced on Wednesday, 23 March.

The other books on the shortlist include:
Assembly, Natasha Brown
Men Who Feed Pigeons, Selima Hill
Albert and the Whale, Philip Hoare
Small Things Like These, Claire Keegan
My Phantoms, Gwendoline Riley
China Room, Sunjeev Sahota
The Magician, Colm Tóibín
 
The 2022 Judges are the writers Tessa Hadley (Chair), Rachel Long, and William Atkins.

Galgut’s South African publisher, Fourie Botha, says: “South African readers supported this brilliant book even before it won the Booker. After winning the prize, The promise became the best-selling book in the country. Its shortlisting for the Folio Prize is further testament to its prominence. It’s heartening to see great local sales for literary fiction.”

The promise is the story of a family, but also of a country, over forty years. In four parts, each one centred on a family funeral in a different decade, the family fights over a piece of land outside Pretoria. In the background, a different president is in power, and a different spirit hangs over the country. At the core of this mesmerising and at times darkly humorous novel is a deathbed promise by a mother that was never kept – a promise overheard by her young daughter Amor.

Hailed in the press as one of the world’s finest writers, Galgut published his first novel at seventeen and since then his work has been translated into sixteen languages. Two films were made of his book The Quarry. Locally, his previous novel, Arctic Summer, was awarded the Sunday Times Fiction Prize.

Title: The promise
Author: Damon Galgut
ISBN: 978-1-4152-1058-1 (print)
ISBN: 978-1-4152-1084-0 (e-pub)
Recommended retail price: R290
Category: Literary Fiction

  • Author photograph by Nigel Maister (provided by Penguin Random House)

The post Booker winner included in Folio Prize shortlist appeared first on LitNet.

Vakature: SA Akademie vir Wetenskap en Kuns – skakel- en bemarkingsbeampte

Viewing all 21848 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>