Abstract

This article touches on the features of China’s military base in Djibouti and what some observers regard as the newly created Chinese gateway to Africa. The drivers underlying China’s deeper levels of strategic engagement with Djibouti in particular, and the African continent in general, and possible future developments or trajectories are especially analysed. The article intends to explore China’s strategic objectives and motivations in Djibouti and what could be considered as a mixing of Chinese military and business interests. The article also reflects on whether the base in Djibouti is intended to serve as a further step in Beijing’s global expansion; a step that could lead to the building of more overseas military bases and thus be instrumental in the extension of China’s global sphere of influence. The article finally touches on current theorising and scholarly reflections in international relations as an academic discipline on how to understand China’s growing engagement with the African continent.

The article’s point of departure is that while China and Djibouti have had diplomatic relations since 1979, China has deepened its footprint in that small African country in the past decade. In this regard, Beijing has firmly established its presence in Djibouti through multiple multibillion-dollar infrastructure projects of which a military support base has been the most notable project. As far as the base is concerned, a 36-hectare military facility has been developed since 2017 to host several thousand Chinese troops and provide facilities for ships, helicopters and fixed-wing aircraft. Until recently, these types of development on the African continent have not attracted much international attention, but China’s slow and patient approach has increasingly been noticed internationally and is raising questions among many scholars and analysts, especially in the United States of America (USA) and Europe.

Following the above background, the article argues that China’s military footprint in Africa at large and Djibouti in particular cannot be divorced from this emerging superpower’s geo-economic interests in the African continent. It is commonly known that the Chinese economy averaged an annual growth rate of 10 per cent for three decades until 2010. This required the Chinese government to secure substantial levels of energy in order to sustain the momentum of economic growth. In this context, China and Africa have developed and strengthened their economic ties over the past two decades. In fact, in 2009, China became sub-Saharan Africa’s single largest trading partner as the rapid economic growth and expanding middle class in China boosted its demand for raw materials. Many of these raw materials come from Africa, and this has been a very important factor in growing trade links between China and Africa. For its part, China exports machinery, equipment of various kinds and manufactured goods to Africa.

A global Chinese project that is strongly linked to Chinese investment in Africa is President Xi Jingping’s development framework, the Belt and Road Initiative (BRI), also known as the One Belt, One Road Initiative. This project was launched in 2013 and is aimed at developing an economic belt and a maritime road to promote cooperation between and the interconnection of major markets in the Middle East, Asia, Europe and Africa. The BRI is widely viewed as a uniquely ambitious infrastructure project that is aimed at strengthening China’s business interests in several regions – including Africa – and as an important framework for exercising China’s soft power. The BRI as a modern-day Maritime Silk Road has gained increasing prominence in Chinese policymaking and economic planning and involves several state and business actors from a number of countries in the relevant regions. The BRI underpins and explains China’s investment of billions of dollars in new rail, shipping and airport infrastructure in dozens of countries, including Djibouti.

The article also reflects on China’s geo-strategic and military interests. Of particular interest is the fact that the Chinese government is justifying its base in Djibouti as a facility to contribute to humanitarian relief, peace and stability in Africa. This relates to China’s efforts to bring more stability to the African continent, which can also be seen in Beijing’s expanding (military) role in international peacekeeping operations. China is currently listed among the world’s 12 largest contributors of international peacekeeping troops, and most of China’s increased peacekeeping activity relates to its involvement in United Nations (UN) peacekeeping operations in African states. Beijing has also stated that the base in Djibouti will be used as a facility to undertake maritime counter-piracy operations in the Gulf of Aden to which China has been a regular multinational contributor since 2008. What is striking about Beijing’s public diplomacy is that China has always downplayed the military aspect of the Djibouti base, but instead calls the base a support facility for replenishing the Chinese navy and meeting international obligations in relation to peace and stability in Africa.

In a broad international context the article points out that China keeps pushing for international acknowledgement as a leading global power through its involvement in UN peacekeeping operations. In this regard, China is providing far more peacekeepers than any of the other permanent members of the UN Security Council and thus burnishes its image as a concerned international stakeholder. Altogether this puts China in a position to grow its influence in the global political and security landscape, and its base in Djibouti is thus instrumental in advancing Beijing’s growing global economic and military profile.

China has never before established a base far from its so-called near beyond. For this reason the Djibouti project, however modest, tends to fuel perceptions globally that China is deliberately broadening its international military footprint. As much as the Chinese Foreign Ministry is arguing that facilities in Djibouti will be used for logistical support and personnel recuperation of the People’s Liberation Army conducting peacekeeping operations in the Gulf of Aden and waters off the Somali coast, many observers suspect or maintain that the project is more ambitious than Beijing is letting on. In the USA several security functionaries and observers are convinced that China’s large-scale build-up, especially in the South China Sea, and global infrastructure investments, such as the Djibouti base, are indicative of a plan for global domination.

From a theoretical point of view, a considerable number of especially American scholarly views can be linked to the theoretical construct of neorealism, also known as structural realism. Over time, numerous articles have been published by academics, researchers and observers that advance the notion of Chinese power projection and even a Chinese threat in Africa. Authors of these works basically argue that the unfolding global political economy is paired with China’s growing might and power projection in the South China Sea, the Indian Ocean and the African continent, and that this is posing a growing challenge to the USA. However, scholars with an opposing view contend that the above-mentioned researchers, analysts and observers are too often simply jumping on an ideological bandwagon, and argue that China is actually not that different from Western powers in the 20th century in terms of pursuing realistic objectives within the paradigm of power and national interest. They further argue that theorising in international relations in the USA and Europe is often too focused on a history of Western dominance, which is producing problems when applied to contemporary Sino-Africa-relations.

In light of the above arguments, this article holds that the broader picture of Sino-Africa relations suggests that China’s interest in African affairs goes beyond mere altruism – although actors in Africa are also reaping economic benefit from China’s engagement with Africa. Among others, Chinese companies are getting into new business ventures, and the Chinese economy is gaining steady access to much-needed natural resources, while Chinese development assistance has created many roads, bridges, railways, schools and hospitals in African states. In this context it should specifically be noted that Djibouti has benefitted considerably from its growing friendship and collaboration with China. The strategic arrangement between the two countries is much more than the establishment of a military base, in the sense that it strengthens Djibouti’s position as a key entry point on the eastern parts of the African continent, in addition to the substantial infrastructural development by China in this small country.

In the final analysis, and on the whole, the evidence presented in this study suggests that the Chinese move to establish a permanent naval presence in Djibouti is strongly driven by both geo-economic and geo-strategic motivations. This means that China’s actions in Djibouti fit squarely into the wider context of Beijing’s post-Cold War economic interests and military activities in the sense that the naval base will be aimed mainly at serving business purposes, but also boost the Chinese navy in projecting power and serving other military interests. The article also argues that China is notably the most significant external actor in Djibouti and that this small country can be seen as a microcosm of China’s engagement with and endeavours on the African continent. This engagement reflects all of the benefits, drawbacks and controversies relating to Beijing’s political, economic and military footprint on the African continent at large, as well as current international security dynamics in which China’s global sphere of influence is increasingly spreading.

Keywords: China; China Africa relations; China’s military interests; China’s port to Africa; military base in Djibouti.

Lees die volledige artikel in Afrikaans

China se eerste oorsese militêre basis in Djiboeti: ’n kontekstualisering van die oogmerke, politieke belange en toekomsmoontlikhede

The post China’s first overseas military base in Djibouti: A contextualisation of the objectives, political interests and future prospects appeared first on LitNet.

Steward van Wyk, sameroeper van die Jan Rabie Marjorie Wallace-skrywersbeurs, praat met Naomi Meyer oor hierdie geldelike inspuiting wat bloeiende jong skrywers vir ’n tyd lank sal genees van ’n groot finansiële kopseer. En hulle in staat sal stel om sonder kommer ten opsigte van ’n inkomste, slegs te kan fokus op hul skryfwerk.

Steward, dis weer amper tyd dat die Jan Rabie Marjorie Wallace-beurs toegeken word. Vir enige leser wat nog nie daarvan gehoor het nie, wat behels hierdie beurs en wat is die agtergrond en geskiedenis daarvan? Wie kan inskryf, wat behels die beurs en wat is die voorskrifte ten opsigte hiervan?

Wyle Marjorie Wallace het in haar testament die wens uitgespreek dat die opbrengs van haar boedel aan die Universiteit van Wes-Kaapland bemaak word vir die oprigting van ’n beursfonds. Daaruit word elke tweede jaar ’n beurs toegeken vir skeppende skryfwerk in Afrikaans en dit moet die ontvanger in staat stel om ’n jaar sonder finansiële bekommernis aan die projek te wy. Aansoeke is dus oop vir enigeen wat ’n projek wil voorlê. Geen manuskripte word aanvaar nie omdat die veronderstelling is dat die geld aangewend gaan word om ’n nuwe skryfprojek te begin. Die beursbedrag vir 2020 beloop R 430 000. Ons verwag dat die beurshouer binne redelike tyd ’n manuskrip sal voltooi en voorlê aan ’n uitgewer. Die persoon moet ook ’n openbare lesing lewer en deelneem aan kreatiewe skryfprogramme by die universiteit. Sodanige aktiwiteite word met die beurshouer onderhandel.

Dis baie moeilik om met vandag se bril na die geskiedenis te kyk en te bepaal: wat het mense in daardie tyd gedink. Wat kan afgelei word, het Jan Rabie en Marjorie Wallace oor hierdie gelde gedroom en watter soort skrywers sou hulle graag wou help om as skrywer te ontwikkel of groei? Of was hulle nie voorskriftelik in die toekenning van die gelde nie?

Soos hierbo genoem, wou hulle iemand in staat stel om ’n redelike tyd aan sy of haar skryfwerk te wy. Daar is dus geen streng voorskrifte nie. Jan en Marjorie het vir ’n groot deel van hulle lewe uit die opbrengs van hul kreatiewe werk geleef en wou waarskynlik daardie leefwyse op beperkte skaal vir iemand anders moontlik maak.

Ek het gaan terugkyk op vorige beurshouers se opstelle/essays rondom hul beursprojekte: André P Brink, Willem Anker, SJ Naudé, Ronelda Kamfer. Almal het uiteenlopende projekte beplan. Kan enige voornemende persoon wat wil aansoek doen vir hierdie beurs hulle essays gaan lees om ’n idee te kry van waarna julle, as beurspaneel, in voornemende kandidate op soek is?

Die essays waarna jy verwys, is seker die teks van die Jan Rabie Marjorie Wallace-gedenklesings wat die ontvangers gelewer het. Ek dink nie dat die lesings breedvoerig op die onderskeie skryfprojekte fokus nie, daar is wel verwysings daarna. Die beurskomitee word ook elke keer nuut saamgestel en dit is moeilik om deurlopende tendense of voorkeure te bepaal. Die wenvoorstelle het die komitees oortuig met die innoverende en verruimende kwessies wat dit beoog om te ondersoek.

Wat dink jy van die Afrikaanse letterkunde, Steward? Is jy positief oor waarheen ons op pad is?

Dit is ’n moelike vraag en een wat mens maar altyd terugskouend beantwoord. Ek dink die letterkunde het ’n eie momentum en wat my interesseer is hoe daar op ’n gegewe moment op die konteks gereageer word. Dit is insiggewend hoe die beursontvangers in hul lesings in gesprek getree het met die Suid-Afrikaanse opset en verrassende waarnemings gemaak het.

Die romans wat voortgespruit het uit die beurse het die Afrikaanse letterkunde onherroepelik verruim en vernuwe. Ek praat hier van Philida, ’n slaweroman (André P Brink), Buys, ’n grensroman (Willem Anker) en Die derde spoel (Fanie Naudé). Laasgenoemde twee boeke het ’n aantal literêre pryse verower, insluitend die Hertzogprys vir Prosa. Dit is ’n baie positiewe uitvloeisel van die beurs.

Hoe werk die praktiese proses van voornemende beurshouers wat wil aansoek doen? Wat moet hulle voorlê? In watter formaat? Met wie moet hulle in gesprek tree daaroor en waar kan hulle nog besonderhede in die hande kry? Wat is die sluitingsdatum?

Die sluitingsdatum is 4 Oktober 2019 en die aansoekprosedure word uiteengesit in die advertensie wat op LitNet geplaas is. Voornemende aansoekers kan ook ’n inligtingstuk aanvra by rabiewallacebeurs@gmail.com.

Lees ook

Jan Rabie & Marjorie Wallace-skrywersbeurs 2020

Jan Rabie / Marjorie Wallace Lecture: Ground Zero – the South African literary landscape after apartheid

’n Bosluis, Billy the Kid en Coenraad de Buys: Die spore van legendes in die veld

Leë wit ruimtes en die politiek van nostalgie

Jan Rabie & Marjorie Wallace-lesing: Soos ’n koeipaal op die plaas

The post Jan Rabie Marjorie Wallace-skrywersbeurs 2020: ’n onderhoud met Steward van Wyk appeared first on LitNet.

Verskeie boekbekendstellings word binnekort by NALN* aangebied

(Bywoning is gratis.)

Tronkhond (Protea Boekhuis) deur China Mouton op Donderdag, 3 Oktober 2019, om 18:30 by NALN. Theuns du Buisson gesels met China. RSVP by lochlogan@exclusivebooks.co.za òf 051-406 7560.

Sushi en Shosholoza: Rugbyreise en pelgrimstogte in Japan (NB-Uitgewers) deur Erns Grundling, op Woensdag, 23 Oktober 2019, om 18:00 by NALN. RSVP by lochlogan@exclusivebooks.co.za òf 051-406 7560.

Nuusmakers: Stories oor mense, nuus en gebeure oor 30 jaar deur Charles Smith, op Donderdag, 21 November 2019, om 18:00 by NALN. RSVP by Aiden.Meyer@media24.com òf 051 404 7875.

*Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum is geleëop die h/v Pres. Brand- en Miriam Makebastraat, Bloemfontein.  

Kontak NALN: tel. 051-405 4711 òf naln@sacr.fs.gov.za of besoek hul Facebook-blad

..........

Besoek gerus die Vriende van NALN-vereniging se Boekemark in die pragtige Ketelkelder op Maandagoggende of per afspraak. 

Nooi asseblief u vriende om aan te sluit by die Vriende van NALN-vereniging vir 2019 en lewer ’n aktiewe bydrae as gewone lid, student of instansie, of hernu gerus u lidmaatskap. 

Die lidmaatskapvorm en grondwet is beskikbaar by NALN se webwerf: www.fssacr.gov.za/naln (punt 10), of stuur ’n boodskap aan vriendevannaln@gmail.com en ontvang dié twee dokumente.

Skakel gerus in by die Vriende van NALN se facebookblad:  https://www.facebook.com/vriendevannaln?fref=ts

The post NALN-boekbekendstelling: Afrikaans bars behoorlik uit sy nate appeared first on LitNet.

Die swart-witfoto
(geneem in die tyd van die krr’ende telefoon)
mymer steeds in my vintage blik –
ʼn ruimhartige huis met poleerblink vloere,
Pa en oom At geselsend op kussingstoele.
Soms, op ʼn dag soos vandag
met die hemellug blou soos kruipsalie,
haal ek dié monokleurige onthou
kindwees se mik-en-druk verbeel.
Smiddags sou ons die sonwarmte uitwag
soos kraaie kringsit, droom oor blinkgoedskatte
later in die stofstrate giffiegooi speel.
Maar, dit was om die familietafel
gepak met erdebakke vol gekookte groente en vleis
waar ons saamgevoel het, asof ons hoort.
Tant Babie het dinge geweet
soos hoe om liefde in kosbondels te vou.
Hoe graag sou ek die sluiterspoed wou verstel
die lewe op ʼn driepoot stil, lig op nog ʼn film laat val.

The post Sluiterspoed appeared first on LitNet.

“Change is an absolute. We should expect it,
embrace it, and try to predict its direction”
(El-Azhary, 2019)

Inleiding

Paul Murray skryf onlangs in Voertaal ’n interessante artikel oor Somerset-Wes se geskiedenis. Hy fokus hoofsaaklik op die hoërliggende gedeeltes van die Hoofstraat (upper Main Road), en sluit seldsame historiese foto’s in waarmee die teks afgerond word.

Die laerliggende gedeeltes van Hoofstraat, Somerset-Wes daarenteen, kan in sy eie reg aanspraak maak op ’n aantal interessante historiese plekke en gebeurtenisse. Vanaf die stadsaal in die rigting van die Lourensrivier is daar goeie voorbeelde soos die Grand Hotel wat vandag ongelukkig nie meer bestaan nie, die historiese sandsteenbrug, die plase Bridgewater, Bizweni en Die Bos, asook die ou tolhuis wat net oorkant die huidige Mediclinic hospitaal geleë is.

Geskiedenis vertel die verhaal van hoe verandering met tydsverloop plaasgevind het en steeds plaasvind. Geskiedenis toon aan hoe omstandighede, die tegnologie en ook die mens se motivering, waardes en houdings verander. Dit is belangrik vir die indiwidu om die verlede goed te verstaan, wat daartoe bydra om beter begrip vir die huidige konteks van gebeurtenisse te toon en sodoende gereed te wees om ’n nuttige rol in die toekoms te speel.

Die breë spektrum van die konsep “menslike bestaan”, of dit in diepte of op ’n longitudinale wyse bestudeer word, is gewortel in die vakdissipline geskiedenis. Geskiedenis vorm ’n basis vir die aanleer van waardes. As dit ware geskiedenis is word ware lewenswaardes aangeleer, indien dit pseudo-geskiedenis is word pseudo-waardes aangeleer. Daar moet dus deeglik kennis geneem word van die wyse waarop historiese gebeurtenisse geïnterpreteer word. Dikwels ontbreek belangrike inligting; soms is inligting nie beskikbaar of bereikbaar nie; soms verskil ’n persoon se herroeping van gebeurtenisse in die verlede van die amptelike dokumentasie van dieselfde gebeurtenisse; soms is historiese bronne ongedateerd of inligting oor die uitgewers en outeurs ontbreek. Geskiednis is kompleks en daar behoort versigtig met geskiedkundige gebeurtenisse omgegaan te word.

Die doel van hierdie artikel is om op ’n kort en bondige wyse die geskiedenis en ontwikkeling van die historiese plaas Bizweni te skets, met die klem veral op die Quinanperiode (1924-89), veranderende behoeftes wat met tydsverloop ontstaan het en die huidige fase van gemeenskapontwikkeling wat met Bizweni geassosieer word.

Bizweni begin met dinamiet en druiwe

Die historiese plaas Bizweni is geleë langs die oostelike oewer van die Lourensrivier, naby die ou sandsteenbrug (Foto 1) in Somerset-Wes.

Die plaas het ’n interessante geskiedenis wat nie so algemeen bekend is nie. Volgens Heap (1977) was Bizweni aanvanklik deel van die groter plaas Rome (Foto 2). ’n Afgetrede mediese dokter Mills het die plaas (wat op daardie staduim as Pinehurst bekend was) gedurende die laat 1890’s aangekoop, die tuin uitgelê en ’n imposante dubbelverdieping huis in die Victoriaanse styl laat bou (kyk foto’s 3-6).

Bizweni kom in 1924 in die besit van Kenneth Bingham Quinan. Hy was ’n Amerikaner van geboorte en het reeds as ’n jongman baie inisiatief en innovasie aan die dag gelê. Quinan het geen formele akademiese opleiding in chemiese ingenieurswese ontvang nie, maar het direk na afloop van sy skoolopleiding in ’n Kaliforniese plofstoffabriek begin werk en sodoende waardevolle praktiese ondervinding in plofstoftegnologie opgedoen. Hy toon sterk aanleg vir strategiese bestuur en registreer ook verskeie patente in die VSA oor salpetersuur en die verwydering van stofdeeltjies uit plofbare gasse. In 1901 ontvang Quinan ’n aanloklike werksaanbod uit Suid-Afrika en word hy aangestel by De Beers Plofstofwerke in Somerset-Wes. Hy word later bevorder tot ’n afdelingsbestuurder (1905) en algemene bestuurder in 1909. Tydens die slagdopkrisis met die uitbreek van WO 1, is Quinan deur Lord Moulton names die Britse regering gekontrakteer om dinamiet in die plek van pikriensuur te vervaardig. Hy konsulteer met verskeie Engelse aptekers wat ook ervaring in ingenieurswese opgedoen het, asook met ’n groep ervare chemiese ingenieurs. Fabrieke word onder sy leiding opgerig by Oldburg en Queensferry wat onderskeidelik dinamiet en geweerkatoen (guncotton) vervaardig.

Hy ontvang verskeie eerbewyse deur die Britse regering soos byvoorbeeld The Order of Companions of Honour as erkenning vir sy meriete. Hy hervat sy werksaamhede by De Beers na afloop van die Eerste Wêreldoorlog. In 1919 bedank Quinan as algemene bestuurder en word hy aangestel in ’n nuwe pos as die ontwikkelingskonsultant van dieselfde maatskappy. Hy ontwikkel in hierdie periode ’n superfosfaataanleg vir De Beers en tree in 1924 met pensioen uit diens van die maatskappy.

Na Quinan se aftrede het hy hom op die produksie van tafeldruiwe op sy plaas Bizweni toegespits. Hy het die plaas verder ontwikkel en het met verskillende variëteite soos Waltham Cross en Barlinka geëksperimenteer.

Heap (1977) beweer selfs dat Qiunan die eerste persoon in Suid-Afrika was wat met hoë opleistelsels (high trellising) geëksperimenteer het. Hy patenteer ook die bekende Q-handelsmerk vir tafeldruiwe wat op Bizweni geproduseer is, veral met die oog op die buitelandse mark.

Dit is ongetwyfeld ’n feit dat Kenneth Bingham Quinan se veelsydigheid, sy breë spektrum van belangstellings en bereidwilligheid om nuwe moontlikhede en uitdagings te ondersoek sowel as sy deursettingsvermoë om ’n sukses daarvan te maak, elemente is van waardevolle en gesonde lewenswaardes wat uit die historiese verloop en konteks van die plaas Bizweni (1924-48) na vore tree.

Foto 1. Die historiese brug, Somerset-Wes (Fotobron: Die skrywer)

Bizweni tans: sout en lig

Na K.B. Quinan se dood is die plaas deur sy jongste seun Storm Quinan geërf. Die omstandighede, behoeftes en markte het met verloop van tyd ingrypend verander, met die gevolg dat die nuwe eienaar hom op die produksie van oprolgras (roll-on lawns) toegespits het. In die proses moes die wingerdstokke en vrugtebome op die plaas vir kikuju (pennisetum clandestinum) en ander variëteite gras plek maak.

Op ’n later staduim (na 1969) is gedeeltes van Bizweni verkoop en hersoneer vir dorpsontwikkeling (bv die aftreeoord Stormhaven) en mediese dienslewering (Mediclinic Hospitaal). Gedurende 1989 het mnr Kobus Swart, ’n voormalige dosent in Wiskunde en Fisika en die stigter van die Hottentots-Holland Verbondsgemeenskap (Covenant Community), ’n verdere 10 hektaar van Bizweni bekom vir die uitbouing sy christelike, geïntegreerde kerkgenootskap. Die historiese herehuis en die res van die buitegeboue het die kerkgenootskap goed te pas gekom vir die doeleindes van administrasie, eredienste, seminare, kongresse en ’n boekwinkel.

Foto 2. Destydse ligging en grense van die plaas Rome voor 1890 (Fotobron: Stellenbosch Munisipale Museum)

Verdere hersonering vir institusionele aanbidding en vir onderrig en leer het op hierdie tydstip plaasgevind. Die amptelike opening van die nuwe Bizweni Sentrum het op 1 November 1989 plaasgevind. Bekende sprekers uit Alaska, die VSA, die Verenigde Koningkryk sowel as Suid-Afrika het by hierdie geleentheid opgetree.

Bizweni wat in Xhosa “die vergaderplek” beteken, het nou meer en meer begin om sy naam getrou gestand te hou.

Foto 3. Gerestoureerde Bizweni herehuis soos dit tans lyk (Fotobron: Die skrywer)

Tydens ’n onlangse gesprek met Kobus Swart het hy soos volg op ’n vraag van my kant geantwoord: “Die basis van ons oorspronklike visie vir Bizweni, was eenvoudig...to be salt and light in the surrounding community. Alhoewel ons visie nie stagnant is nie, voel ons dat ons grootliks geslaag het in ons doelwitte. Ja, daar is verdere doelwitte soos dinge verder ontvou!"

In terme van gemeenskapdienslewering doen die Bizweni Sentrum fenominale werk.

Behalwe die christelike bediening deur middel van die verbondsgemeente, word daar ook voorsiening vir ’n kleuterskool en primêreskool gemaak. Die kleuterskool is tans in sy 26ste bestaansjaar. Die primêreskool beskik tans oor 89 leerders, agt onderwyseresse en vyf assistente.

Die sentrum vir persone met gestremdhede maak voorsiening vir 64 kinders met ’n breë spektrum van uitdagings soos serebrale gestremdheid (28), down sindroom (9), outistiese spektrum (9), epilepsie (2), spina bifida (2), ander sindrome (8) en geen formele diagnose (6). Die dienslewering word deur 33 personeellede hanteer. Drie busse vervoer die gestremde leerlinge op ’n daaglikse basis na die skool en terug na die huis.

Foto 4. Vooraansig van Bizweni herehuis gedurende die jare twintig (Fotobron: Hannah Delport versameling)

Gedurende die jarenegentig het die Bizweni-bediening die behoefte aan sosiale uitreik en -betrokkenheidsprogramme geïdentifiseer. In 1994 is ’n veilige hawe vir kinders (Brite Lights) gestig. Verskeie ander gemeenskapbehoeftes het spontaan na vore gekom, met die gevolg dat die Instituut vir Sosiale Kwessies, ’n nie-winsgewende organisasie, formeel gestig is.  

Die instituut het gedurende 2019 ’n besondere suksesvolle jaar beleef.

Die speelgoedbiblioteek het hul psigososiale ondersteuningsdienste aan die kinders van Sun City in Sir Lowry’s Pas verder uitgebou. Deur middel van hierdie strategie is voorkomend te werk gegaan en hoë-risiko kinders ten opsigte van verwaarlosing en misbruik kon vroegtydig geïdentifiseer word.

Die lees- en numeriese geletterheidsprogram van die Instituut sluit  ook visuele media in, en stel die deelnemers bekend aan tegnologiese vaardighede.

Foto 5. Trap in Bizweni herehuis (Fotobron: Die skrywer)

Portuurgroep-opleiding word by twee hoërskole (Zandvliet- en Macassar Hoërskool) in die Macassar-omgewing onder leiding van die Instituut aangebied.

Verskillende programme in volhoubare lewensstyl met die doel om indiensnemings- geleenthede en voedselsekuriteit te bevorder, word suksesvol bestuur. Die ontwikkeling van verskeie gemeenskapstuine is ’n voorbeeld van ’n projek wat hierdie inisiatief illustreer.

Foto 6. Terrein en boustyl van historiese Bizweni Herehuis (Fotobron: Hannah Delport versameling)

Samevattende gevolgtrekking

Die feit dat die oorspronklike Bizweniplaas wat uit die 1890’s dateer op ’n latere staduim in drie aparte eenhede of sisteme hersoneer is, het op daardie stadium baie ekonomiese voordele soos byvoorbeeld  werk- en welvaartskepping meegbring. Die oorspronklike landbouproduksiesisteem, is verder onderverdeel om ook vir dorpsontwikkeling en -infrastruktuur, sowel as gesondheidsorg voorsiening te maak. Diverse komplekse sisteme is in sekere gevalle meer dinamies, produktief en innoverend as minder diverse komplekse sisteme (Hanson, 1995; Page, 2011).

Sedert 1989 het  die Bizweni Sentrum onder leiding van Kobus Swart verdere waarde toegevoeg in terme van gemeenskapsdienslewering. Hierdie projek maak voorsiening vir die interaksie tussen verskillende substeme (dienslewering aan gestremdes, skole, ’n gemeente en sosiale uitreik), wat ’n bydrae lewer om die robuustheid van die oorkoepelende Bizweni-sisteem in stand te hou en te versterk.

Die onderliggende lewenswaardes wat voortspruit  daaruit om ’n bron van sout en lig vir die breë gemeenskap te wees, is ’n verdere uitbouing van die historiese ontwikkeling van die Bizweniplaas.

Bibliografie

Beyers, CJ. (Red) . 1981. Dictionary of South Afican Biography. Pretoria, RGN: Butterworth.

Bizweni Church. An Adventure in Faith. https://bizwenichurch.org/

Brand, HJ. 2019. Q-faktor, dinamiet en tafeldruiwe. Landbouweekblad, 27 September 2019. Landbouweekblad. Voorgelê vir publikasie.

Distrikspos. 1989. Bizweni: The place of meeting. 27 Oktober: 13.

Distrikspos. 1989. Plaasopstal word sentrum vir groeiende kerkgroep. Casting a life-line. 27 Oktober: 12.

El-Azhary, R.A. 2019. The inevitability of change. Clinics in Dermatology, 37(1): 4-11. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0738081X18301950

Hanson, BG. 1995. General systems theory. Beginning with holes. New York: Taylor en Francis.

Heap, P. 1977. The story of Hottentots Holland. Landsdown: Citadel.

Helderberg Review. Church group buys historic Somerset West house. 27 Oktober: 1.

Page SE. 2011. Diversity and complextity. New Yersey: Princeton University Press.

Swart, K. 2019. Persoonlike kommunikasie. 10 September.

The post Dinamiet, sout en lig appeared first on LitNet.

“Verlede jaar op Oujaarsdag was ek in Ballito en het myself gesê dat 2019 my jaar is,” sê Koos.

Hy sit effens regop in die hospitaalbed. “Toe begin die eerste ding: In Februarie het ek gehoor dat ek my werk kwyt is. April het die enjin van my dogter se kar ge-seize. R44 000 later toe loop hy weer.

“In Mei was ek in die ongeluk en het my bakkie afgeskryf. Nou die operasie,” sê hy.

“En die Here hoor my, ek soek werk. Oral. Maar ek kry nie eens terugvoer nie.

Ek is 50 en wit.” Hy bly ’n oomblik stil en staar by die venster uit. “Hierdie jaar moet nou begin spoed optel.”

Lees ook

Black Friday (met apologie aan Psalm 23)

The post 2019 appeared first on LitNet.

Lesersindruk

Titel: Zola
Outeur: Johan Jack Smith
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781485903857

Liefhebbers van misdaadfiksie kan hulle gerus haas na hul naaste boekhandelaar. Johan Jack Smith se verstommende debuutverhaal, Zola, wag om opgeraap te word. Ek kon die spanningsriller van 302 bladsye nie neersit nie en is baie opgewonde om te verneem dat die outeur ’n opvolg beplan. Zola is grusaam, grafies en visueel sterk geskryf. Die storielyn is behendig verweef met sub-intriges wat die lyne tussen realiteit en fiksie doelbewus en suksesvol vervaag.

Kaptein Majola en adjudant Basson moet ’n uiters geslepe reeksmoordenaar vastrek wat meisies agter in sy omgeboude minibustaxi laai waar hy hulle dan afgryslik martel, misbruik en vermoor. Die moordenaar kerf boodskappe op sy slagoffers se rûe – dis gou duidelik dat hy ’n appeltjie of twee te skil het, maar met wie en hoekom? Die rooi Zola Monster raak ’n verskrikking in Johannesburg se reeds gevaarlike strate – tot die taxiverenigings raak kriewelrig en knor oor en weer vir mekaar. Die publiek, media en politici eis dat die polisie die moordenaar onverwyld opspoor sodat die menseslagting kan stop. Die spanningsriller put inspirasie uit die dae toe die apartheidspolisie inligting uit slagoffers verkry het op wyses wat baie van die polisielede self laat knak het.

Majola en Basson het geen keuse as om hulle onderlinge geskille met mekaar vir eers op die agtergrond te skuif nie. Selfs die duiwels waarteen hulle in hul persoonlike lewens stry, moet die knie buig voor die “Siyaya killing machine” oftewel “The Devil’s Taxi.” Hulle betaal albei ’n baie duur prys.

............

Onderhoud

Baie geluk met jou verstommende debuutverhaal, Zola, wat pas deur Penguin Random House SA uitgegee is. Die puik wyse waarop jy as skrywer fiksie en realiteit oënskynlik soomloos strengel, verleen aan die boek ’n hoendervleiswekkende kwaliteit wat my sintuie in snelrat gesit het. Lank nadat ek die boek neergesit het, het ek myself gevang dat ek nog oplet na rooi minibustaxis in die verkeer. Sonder om te veel van die storie weg te gee, wil ek jou graag ’n paar vrae daaroor vra.

Misdaadfiksie is besonder gewild in Suid-Afrika, en van ons land se mees bekende skrywers (Karin Brynard, Rudie van Rensburg, Deon Meyer, Martin Steyn, Madelein Rust, ens.) skryf in dié uiters kompeterende genre. Waarom het jy op hierdie genre besluit? ’n Boek soos Zola gebeur tog nie net nie. Hoe het dié spesifieke storie by jou begin broei?

Ek was nog altyd lief vir die spanningsgenre. Ek het eendag Elaine Bing se Ek het gemartel gelees wat handel oor oud-polisiemanne wat aan PTSV ly. Hulle vertel oor die dade wat hulle gedurende die apartheidsjare gepleeg het. Daar was die geval van ’n polisieman wat in ’n omgeboude kombi in die lokasies rondgery en mense opgelaai het. Hy het hulle op ’n stoel laat sit en dan geskok vir inligting. Ek het besluit om die voertuig ’n minibustaxi te maak in my boek. Taxis is immers eg aan Suid-Afrika – jy maak óf gebruik van hulle óf jy word kwaad vir hulle in die verkeer. Ek wou nie ’n tipiese “police procedural” skryf nie. Ek wou dieper delf in die karakters se psige. Ek wou ook aan die stad Johannesburg ’n persona gee wat ’n eiesoortige invloed op die karakters sou hê. Daar is meer back story in die boek as jou gewone speurverhaal.

Zola is ’n meesleurende, veelvlakkige krimi wat deurdrenk is met grusame tonele. Jy beskryf die verminking van die slagoffers en die bloederige misdaadtonele in detail. Daar word ook in die teks verwys na verskeie sake waar skokkende geweld gepleeg word – soos die Sjangaan wat ná werk sy twee kinders, sy vrou en haar minnaar met ’n baksteen doodgeslaan het, hulle koppe met ’n saag afgesaag het en dit op die huis se dak soos blompotte uitgestal het voordat hy doodrustig gaan sit en televisie kyk het. Hoe het die realistiese uitbeelding van die geweld jou as skrywer en as mens geaffekteer? Dit het tog seker met jou kop gesmokkel en ook ’n tol geëis in jou privaatlewe. Kon jy jou losmaak van die grieselrige toneel wat jy nou net neergepen het en bloot gewoonweg saam met jou geliefdes verder verkeer?

Dit was moeilik. Terwyl jy aan die boek skryf, is jou gedagtes heeltyd by die karakters en tonele. Jy raak tog baie betrokke, al wil jy nie. My vrou reken dat ek kort van draad was gedurende die skryfproses. Dis asof al die geweld jou neerslagtig maak. Eers wanneer jy die laaste sin voltooi, sluit jy af. Ek dink jy moet jouself ten volle in die verhaal inleef, anders is dit nie eg nie.

Jou hardebaardroman gee die leser onder meer ’n ysingwekkende terugblik op die apartheidsjare toe die polisie hulle eie skrikwekkende metodes gehad het om inligting uit verdagtes te kry. Dit handel ook oor die verskriklike prys wat lede van die mag én hulle slagoffers betaal het vir hul dade. So ook hulle families. Jy kleur die sterk storielyn in met temas soos moord, verkragting, weerwraak, taxigeweld, dwelm- en alkoholmisbruik, rassisme en armoede om net ’n paar te noem. Dis duidelik dat jy ’n hengse klomp navorsing moes gedoen het om die plot só suksesvol te knoop dat dit eerder na waarheid as fiksie lyk. Vertel bietjie meer daaroor.

Ek het met huidige polisiemanne asook ’n paar uit die apartheidsjare gesels. Baie van die tonele handel oor wat hulle my vertel het; ander is opgemaak. Ek het ook met ’n dwelmverslaafde gesels. Ek het lank by die Daily Sun gewerk, waar jy te hore kom van wat regtig in die townships aan die gebeur is. Die storie oor die rotte in Alex is waar. Ek het ook op die Internet afgekom op ’n tesis wat iemand geskryf het oor die taxibedryf. Dit het baie gehelp. Die Internet maak dinge baie maklik as jy weet waar om te soek.

Hoe lank het jy aan Zola geskryf en is daar  planne vir ’n opvolg?

Dit was oorspronklik ’n draaiboek van 25 000 woorde voor ek dit herskryf het as ’n roman. Die raamwerk was dus reeds daar, so dit het baie gehelp. Ek het sowat ses maande aan die boek self geskryf. Die prosesse daarná is lank (redigering, vertaling, ens.) Daar is plek vir ’n opvolg of twee, sommige van die karakters kan beslis weer ’n verskyning maak! Ek werk tans aan idees.

Het jy enige raad vir voornemende skrywers van misdaadfiksie?

Doen behoorlik navorsing oor polisieprosedures – daar is lesers daar buite wat dadelik gaan agterkom as jy nie weet waarvan jy praat nie. Gesels met polisiemanne en prokureurs. Daar sal nooit ’n tekort aan idees wees nie,  jy hoef net weekliks ’n Suid-Afrikaanse koerant oop te maak. Ek sal my volgende boek ook eers as ’n draaiboek skryf; dit help baie as jy reeds die buitelyne van ’n verhaal het.

Ek voorspel ’n baie suksesvolle en lonende skryfloopbaan vir Johan Jack Smith, die redakteur van die Taalgenoot wat ook as uitgewer werk. Zola is ook reeds in Engels beskikbaar.

The post <i>Zola</i> deur Johan Jack Smith: ’n onderhoud en ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Ja, ek het net meer as twee jaar gelede ’n ernstige beroerte-aanval oorleef. Dit was nie as gevolg van ’n bloedklont nie, maar as gevolg van ’n aartjie wat gebars het, feitlik in die middel van my brein. Die oomblik wat ek die stuwing in my wange ervaar het, tesame met die onmiddelike gewaarwording dat my linkerbeen nie kan beweeg nie het ek geweet. My linkerkant was totaal verlam, maar ek was geseënd, want ek kon nog praat, sien en hoor, alhoewel die linkeroor se gehoor aangetas is, maar verder was ek totaal magteloos. My vrou het sonder versuim ons huisdokter gebel, want sy het geweet hy sal ’n ambulans die vinnigste kon reël. Ek vermoed ek was in minder as 1½ uur deur die tonnel. In minder as twee weke kon ek my linkerduim net-net beweeg, ’n heerlike bewuswording van potensiële herstel. Dit het verskeie weke geneem voordat ek die eerste keer kon regop sit sonder om na regs of agteroor te val, skynbaar ’n tipiese simptoom. Vandag kom ek redelik oor die weg met ’n spesiale kierie, ou vierpoot, asook my rolstoel, maar ek kan hom nie self aandryf nie as gevolg van my linkerhand en arm wat nog nooit regtig herstel het nie, leweloos, seer en op sy eie missie. Ek weet net waar hy is indien ek hom kan sien, kontak met die brein is skraps. En hy beweeg soos hy wil. Snags word die arm nog dikwels vasgebind sodat ek nie weereens my vrou of myself in my slaap in die gesig slaan nie. Dus is ek nog erg afhanklik van ander vir my kom en gaan. Om my motor self te bestuur is geheel-en-al buite die kwessie, so ook ’n outomatiese motor.

Hoekom skryf ek hier? Beroerte is mos iets wat met ander mense gebeur! Ek het egter met verloop van tyd my verstom oor hoe algemeen beroertes is. Daarom wil ek graag met alle mense wat in aanraking mag kom met beroerte pasiënte ’n paar gedagtes deel ‒ hoofsaaklik om dit vir jou as leser en ook vir die pasiënt maklik(er) te maak.

Die eerste uiters belangrike punt is dat elke persoon wat beroerte kry se simptome, ervaring en herstelritme totaal uniek is. Moet dit nooit vergeet nie. Geen twee beroerte persone se simptome en ervarings is dieselfde nie. Moet dus nooit vergelykings tref nie. Wat ek hier beskryf, behels dus slegs my eie persoonlike ervaring. Ek het egter ook na heelwat leeswerk agtergekom dat veel daarvan redelik algemeen voorkom by mense wat ’n beroerte ervaar het. Dus kan ’n mens breedweg binne hierdie gedagtes optree.

Dit bring my by besoekers. Die persoon stel nie belang daarin dat Piet of Sannie binne drie weke weer kon loop nie. Dit help die pasiënt op geen manier nie. Dit klink meer na ’n aanmaning dat jy jouself moet regruk, dit kan mos nie so erg wees nie. ’n Goeie vriend kon nie verstaan dat ek nie binne ’n week op was en nie kon loop nie, want “Gert” het dan so vinnig herstel.

Moenie vir die persoon sê “wees net geduldig” nie. Jy as aangetaste het geen ander keuse as om van minuut tot minuut, uur tot uur, dag tot dag te lewe en aanvanklik net met jou eie gedagtes om te gaan nie. Moenie met tienduisend rate kom nie. Wees net daar, selfs sonder om iets te sê. Dis genoeg en word baie waardeer. Hou die kuiers relatief kort en staan/sit aan dieselfde kant van die bed. Onthou die pasiënt het geen, soos in geen energie nie en kan nie drie gesprekke rondom sy gesigsveld tegelykertyd hanteer nie. Soos dit is, het hy al klaar moeite om sy kop bymekaar te hou met net een gesprek.

Jy as pasiënt is aanvanklik redeloos emosioneel, soos in baie erg. Selfs as ’n bekende net sy gesig wys verloor jy totale beheer. Gelukkig in my geval het dit na ongeveer drie maande, toe reeds in ’n ouetehuis se afdeling vir verswaktes, begin verbeter. Hou maar net die pasiënt vas. Dis al wat hy nodig het. Dit gaan verby.

Sommige welmenende vriende en familie het ook gedurig raad en aanwysings en weet dikwels beter as die fisioterapeute en arbeidsterapeute en wil vir jou voorskryf hoe dié professionele mense dan nou éintlik met jou herstelproses te werk moet gaan, en watter nuwe ontwikkelings daar is. Ek moet dit dan net vir hulle noem. Feit is, die terapeute is uitstekend ingelig en weet wat hulle doen.

Al wat die pasiënt soek is ’n sagte hand wat vashou, of ’n drukkie. Asseblief nie ’n klap op die skouer nie. Dit is só seer dat dit voel of jy in die vloer kan insink. Onthou, alles is super sensitief, selfs jou vel.  My klere maak my nou na twee jaar steeds dikwels seer as ek beweeg. Dit voel of die hare op jou vel getrek word al is daar nie eens hare nie. Daarom nog steeds, as ek in die son kan sit, trek ek my hemp uit om van die irritasie te kan ontsnap.

Die swartgatsindroom: Soos genoem, was ek uiters gelukkig en het nie werklik kognitiewe skade opgedoen nie – hoop ek. In die ambulans het die paramedikus my ID-nommer en ander besonderhede vir my vrou gevra en ek het dit self vir hulle kon gee. Ongelukkig het ek ’n swartgatsindroom soos ek dit noem, ontwikkel. Ten spyte daarvan dat ek binne drie weke in die eerste hersteloord (twee maande verblyf feitlik pal op my rug) reeds weer redelik gevorderde  tegniese boeke en artikels begin lees het, kon ek soms die mees klaarblyklike nie onthou nie. Byvoorbeeld: My vrou sê vir my dat Deon gebel om te hoor hoe dit gaan. Wie is Deon? Ek ken nie so ’n persoon nie. Hoe sy ookal verduidelik dat dit my pensioenfondsmakelaar is, kon ek hom glad nie onthou nie. Daar is net niks, niks, niks. Die brein voel leeg. Meer as 24 uur later het dit stadig begin deurskemer, ja, ek weet hoe hy lyk, ek ken hom goed. Sulke voorvalle het verskeie kere voorgekom. Gelukkig gebeur dit deesdae nie meer dikwels nie. ’n Aangetroude familielid het eenkeer vir my gesê: “dis onsin, ek sal wag tot jy onthou”. Ek het hom net geïgnoreer, want dit was duidelik dat hy het geen idee het wat aangaan nie. Sommige mense het net geen begrip nie.

My senuweestelsel het erge skade gekry met die gevolg dat ek baie gou koud kry. My linkerarm en hand voel feitlik altyd of dit in ’n vrieskas op ys lê. Die brein interpreteer dit soms as pyn, soms as koue. Dis nie ’n grap nie, al dink sommiges ek is laf, want ek kry soms koud al is dit 26 grade buite. Na amper 18 maande het ek erge spookpyne begin ontwikkel. Weer is ek gelukkig. Sekere pynmedikasie help matig daarvoor, ongelukkig nie altyd nie. Die pynsentrum in die brein het skade opgedoen en is verward. Effekte soos hierdie kan baie lank na die beroerte opduik. Sommige pasiënte se pyn is baie, baie erg en medikasie help nie altyd nie.

Dit is ongelukkig ook so dat sekere simptome baie lank ná die tyd eers begin ontwikkel, soos my spookpyne. ’n Paar maande gelede het die linkerkant van my gesig ’n klein spier spasmatjie getoon. Tans is die hele linkerkant van my gesig tot by my oor dood en dit sprei geleidelik verder. Dit tas die sig in my linkeroog aan en veroorsaak dat my spraak soms erg onduidelik is. Waar dit gaan eindig weet ek natuurlik nie, maar dis maar hoe dit is.

Vra vir die persoon self hoe hy/sy voel, nie vir die derde party nie. Dis net sekere dele van my brein wat beskadig is, maar ek is nog ek en ’n persoon in eie reg. Dit bring my by ’n verdere punt. Moenie die pasiënt se mening ignoreer en bo-oor hom/haar praat as daar besluite geneem moet word wat hom/haar raak nie. Op ’n stadium was daar welmenendes wat vir my vertel het wat ek móét doen, nie wat gemeen word raadsaam is nie, grotendeels met my vrou as klankbord. Gelukkig het sy saam met my viervoet vasgesteek en dit geïgnoreer. Die druk kan egter groot en werklik onaangenaam word. Jy móét jou huis dadelik verkoop, jy móét jou voertuie verkoop en ’n outomatiese voertuig koop! Jy móét dit, jy móét dat, meer as wat ’n mens kan dink. As jy in totaal vir 4 maande feitlik net lê, het jy baie tyd om te dink en te wik en te weeg. Dít wat diesulkes aan my voorgehou is, is by daardie tyd al lankal bedink.

Verder, ek is nie doof nie. My brein is beskadig en is maar net stadig om die boodskap te verwerk voordat ek sinvol kan reageer. Dit het vir my gelukkig redelik gou herstel.

Ek moet tot my skaamte erken dat ek twee keer op my vrou geskree het oor iets onbenulligs. Dié humeurontploffings vind plaas in ’n breukdeel van ’n sekonde. Ek het baie sleg gevoel daaroor en geweier om’n humeurige beroerte pasiënt te wees. Die volgende keer wat die opborreling plaasgevind het, het ek dit gelukkig betyds herken vir wat dit was en kon dit in die kiem smoor.  Daarna was daar nie weer so ’n probleem nie. Omdat elkeen uniek is, glo ek daar is mense wat nie so gelukkig is om dit betyds te kan onderdruk nie. Ek glo dis baie erg vir die teiken persoon. Besef net die pasiënt wil dit self nie so hê nie. Hy het net min beheer daaroor, indien enige.

Onthou dat ’n persoon wat beroerte gehad het nie noodwendig sy/haar verlangens en behoeftes verloor het nie, om te kan oefen, stap, mense te onthaal, ens. Dit mag dalk ’n tydjie neem voor dit weer na vore kom, maar jy is nog altyd jy wat jy was. Natuurlik is fisiese aanpassings nodig. Die ou lyf is nie meer in staat tot wat hy was vóór die trauma nie. Die gees is gewillig, maar die vlees… . Die beste medisyne is steeds sagte aanraking, ’n drukkie. Om vasgehou te word is ongelooflik belangrik, altans vir my, om geliefd en gewaardeer te voel in die algemeen.

’n Interessante waarneming was dat my huisdokter wat ek al vir baie jare ken, en ander medici wat ek goed ken, ook maar sukkel met ’n beroerte pasiënt se probleme, en allerhande medikasies en raad word gegee. Weereens omdat elke geval uniek is. Gelukkig het ek toe by ’n neuroloog beland wat vir ons gesê het dat baie weinig aan al hierdie dinge gedoen kan word. Die behandeling is grotendeels simptomaties en dis net soos dit is. Ingryping in die brein self waar die skade is, is net eenvoudig te riskant.

Onthou dat my lewe in ’n groot mate daaruit bestaan om weer te herwin wat normaal was vir my. Om my maandelikse administrasie per internet te kan doen, myself aan te trek, self badkamer toe te gaan, om te kan stap, ’n konsert te kan bywoon, alleen in ’n koffiewinkel te sit en lees, is alles uitdagings. Moet my nie daarvan weerhou om dit aan te pak nie. Om hierdie uitdagings die hoof te bied is almal oorwinnings. Ek weet ek kan misluk, maar ek kan weer probeer. Klein oorwinnings is baie goed vir die selfbeeld en herstel. Ek kan nie wen as ek nie probeer nie. Gelukkig ondersteun my wederhelf my geweldig, maar welmenendes is lief daarvoor om my af te raai om dinge aan te pak, omdat dit dan te moeilik sou wees.

’n Finale gedagte: Ek sien myself nie as gestrem nie. Ek is net nie wat ek voor die oorlog was nie en leef daarmee saam so goed ek kan. Wanneer het ek besef ek is ok? Gedurende my verblyf in die hersteloord is ek een Sondag huis toe geneem. My skoonseun het gebraai. Ek het in die kamer gelê en dommel toe ek bewus raak van iets wat langs en teen my bene lê. My een kleindogter van 6 jaar oud het haarself vas teen my  bene tuisgemaak en feitlik onmiddelik aan die slaap geraak. Oupa was ok.

(Van groot waarde is ’n webblad https://www.flintrehab.com/. Hulle stuur weekliks ’n nuusbrief uit wat baie inligting en oefeninge bevat. Hulle bemark ook hulpmiddels wat ongelukkig buite my finansiële vemoë is, maar as jy nie daarin belangstel nie, hoef jy jou nie daaraan te steur nie. Ek het gekommunikeer en gevind dat daar ook nou ’n tak in Kaapstad oopgemaak het met e-posadres: Juan Pienaar jpienaar@htherapy.co.za)

The post Gedagtes van ’n beroerte-oorlewende appeared first on LitNet.

Titel: Liefde agter tralies
Skrywer: Carla van der Spuy
Uitgewer: Tafelberg (NB-Uitgewers)
ISBN: 9780624087007

Hierdie paartjies is nie reg wys nie, sal jy waarskynlik dink. Wat besiel iemand om met ’n gevangene wat ’n lewenslange vonnis uitdien te trou? Dít is die belangrikste vraag wat Carla van der Spuy in Liefde agter tralies ondersoek. Kenners lewer insette.  

Die skrywer vors al jare lank misdadigers na. Haar niefiksie-werk sluit in: Mens of monster - Die psige van ’n misdadiger; Bloed op haar hande; Mishandel, misbruik, misken - Joey Haarhoof was my ma en Sielsiek. Hierdie keer praat Van der Spuy met die “tronk-geliefdes” self om uit te vind hoe so ’n verhouding werk en of dit kan hou. Misdadigers vertrou haar met hulle stories.

Die voorblad met sy omslagfoto van tralies en ’n tatoeëermerk van ’n gevlerkte hart met die woord Love daarop sal beslis aandag trek. Die inhoud sluit goed by die embleem aan. Die skrywer voer onderhoude met onder andere vroue wat mekaar in die gevangenis ontmoet en nou met mekaar getroud is, die Boeremagbruid, ’n bruid in boeie, en die man wat na Marike de Klerk, oud-presidentsvrou, se moordenaar uitreik.

Die klem val veral op vroue wat vir sogenaamde “bad boys” val. Hoewel sommige van dié vroue voorheen slagoffers van mishandeling en/of geweld was, weet die meeste presies wat hulle doen, ook hoekom. Van der Spuy skryf tong-in-die-kies oor een van die redes: Tronkverhoudings is “mos veel opwindender as om jou man se sokkies of onderbroeke langs die wasgoedmandjie op te tel, voortdurend te hoor ‘wat eet ons vanaand?’ of aan slapeloosheid te ly omdat hy snork”.

Moordenaars kan aanloklik wees. Hulle is dikwels sjarmant en beskik oor “’n sekere seksuele teenwoordigheid”. Die verhouding met ’n tronkvoël wat jare lank moet “sit”, kan nie ontwikkel nie. Dit stagneer in die hofmaakfase en die intense verlange en begeerte na mekaar gedy. Intussen is van die geweldenaars manipulerend.  

Die rede vir ’n tronkverhouding kan beslis seksueel wees. Kontak met ’n geweldsmisdadiger lei dan tot seksuele opwekking. Dié verskynsel staan as “Hybristophilia” bekend.

Die ander potensiële redes vir so ’n verhouding is sielkundig. Hier is enkeles: Die vrou wat op ’n geweldenaar verlief raak, kan sélf ’n “magtige drang” hê om te moor, of sy is patologies woedend. Sy trou dan met hom om haar eie moordgedagtes en behoeftes sosiaal uit te leef. Die man se moord word dus háár moord, skryf Van der Spuy.

Aan die ander kant het tot 30% van vroue ’n intimiteitsprobleem. Wanneer ’n vrou dus kies om ’n tronkbruid te wees, spring sy seksuele eise vry. So ’n verhouding is net emosioneel.          

Waarom gaan gevangenes self tot die troustap oor? Hulle soek waarskynlik finansiële stabiliteit, lees jy. Die een wat buite is, kan vir die regskoste betaal. ’n Vaste adres help ook wanneer parool ter sprake kom.

Die hoofstuk oor gayliefde raak ’n belangrike feit aan: Seksualiteit is vloeibaar. Tronkseks onder geslagsgenote dui daarom nie noodwendig op homoseksualiteit nie.

Al is dit ontstellend om oor die lewe binne die gevangenis te lees, bevat Liefde agter tralies genoeg ligte oomblikke om die spanning te ontknoop en ’n lekkerlees-ervaring te skep. ’n Vrou wat bitter min hare het, word “Drie-haartjies” genoem. Iemand anders is vir moord gevonnis omdat sy haar man “gehelp het om saliger te word”. (Dis dikwels een of ander vorm van mishandeling wat vroue na moord dryf.) Die skrywer self vra aan ’n gay paartjie: “Hoe op aarde kry mens … wel, ’n kans om te kafoefel in die tronk?” Die antwoord sorg vir sappige leesstof. 

Die gevangenes en hul metgeselle buite die tronk vertel hul verhaal in ’n eiesoortige stem. Dis asof karakters in ’n roman aan die woord is. “Kyk … ek dink so 20 persent is werklik gay as hulle daar (by die gevangenis) aankom. Die ander, nou ja, hulle kry ’n lang vonnis, dan dink hulle, shit! Ek gaan nou vir ses of tien jaar sonder ’n man wees,” reken Valerie Willers. “Ek was ’n shoplifter en die rede daarvoor was dat ek wou goed aantrek en dat ek altyd geld wou gehad het. Ek het drugs en alkohol gedoen en ek moes my habit feed …” sê Joybelle September.    

Dis verstommend dat die Boeremagbruid wat in die gevangenis met Wilhelm Pretorius getroud is, steeds onwrikbaar in haar huwelik bly glo. Tronkhuwelike vou dikwels en Pretorius is immers 25 jaar gevangenisstraf vir hoogverraad opgelê. Sy vrou, Riëtte, wat voorheen haar verloofde aan die dood afgestaan het, reken dít was baie erger as om ’n man agter tralies te hê. Die media het intussen – op 26 Maart vanjaar – berig dat Mevrou Pretorius (met behulp van mediese ingryping) swanger is met hul eersteling.

’n Innige liefdesverhaal word ook ingesluit, dié van Jenny en Jonathan Clayton van Hope Prison Ministry (’n bediening vir gevangenes). Clayton is destyds vir swendelary in hegtenis geneem, maar nou is die twee al vir jare gelukkig getroud.            

Daar is sowaar “gewone” mense wat geweldsmisdadigers onder hul vlerk neem. Hulle dra die gevangenes se belange op die hart deur hulle gereeld te besoek en van benodigdhede te voorsien. Jacques Pratt, ’n oud-onderwyser, ontferm hom oor Luyanda Mboniswa, Marike de Klerk se moordenaar. Pratt en Mboniswa het saam met Group of Hope-lede gehelp om die strand digby De Klerk se woonstel ná haar dood skoon te maak. Hy en Pratt het die strandprojek saam begin. Group of Hope is deur gevangenes self gestig. Die brood wat lede vir ’n week prysgee, word aan behoeftige kinders geskenk. Groente uit die tuine wat hulle bewerk, gaan eweneens aan minderbevoorregte mense. Lede van Group of Hope verf ook kinderhuise, help om projekte te beplan en loop self kursusse.

Die spanningselement in Liefde agter tralies kon in sommige opsigte sterker gewees het. Die skrywer kondig vooraf aan dat ’n gevangene se lewensverhaal soos ’n riller, TV-drama of fliek lees. Die leser kan eerder ná die vertellings self dié afleiding maak.

Clichés kom soms voor, soos ’n skaduwee wat oor ’n gesig val. “Haar stem is effens skor,” klink weer na ’n aanhaling uit ’n romanse.

Een van die kenners is hoogdrawend. “Dit het moontlik spekulatief daartoe aanleiding gegee dat …”, sê hy. En wat is die “dubbelbindings” waarna hy verwys? Daar word ook nie verduidelik presies wat die herstellende geregtigheidsprogram (soms met kleinletters, ander kere met hoofletters gespel) behels nie. Daarby sal nie almal weet wat ’n pleitooreenkoms is nie.            

Dis jammer dat gebrekkige proefleeswerk Van der Spuy se toeganklike skryfwerk ’n oneer aandoen. Soos hier: “Sou die verrigtinge bo plaasvind moet jy seker maak jou selmaat onder slaap” (“dat” ontbreek). En: “Die lojale Jenny en sy swaer, Jeremy Fortuin was sy enigste gereëlde (pleks van “gereelde”) besoeker.

Soms word woorde herhaal. Soos: “Jacques sê wat vergifnis betref, het hy groot respek vir Emeritus Aartsbiskop Desmond Tutu het (herhaling) wat die Waarheids-en-Versoeningskommissie op die been gebring het.” En: “Sy is nou al 16 jaar lank op vrye voet is” (herhaling).

Enkele feite word herhaal, soos dat die tronklewe nie ’n piekniek is nie en dat die Boeremagbruid se huwelik met ’n tronkvoël niks is vergeleke met die dood nie.

Leestekens, soos ’n punt aan die einde van ’n sin, ontbreek soms. Aanhalings word ook nie oral gesluit nie.        

“Wie”, pleks van “wat” word twee keer gebruik. Soos hier: “Susan, wie in 2009 op 61 aan breinkanker gesterf het …” En as onderskrif: “Melissa Seegers wie vir bedrog gevonnis was (is?).” 

In die lig van die onlangse Wêreld-selfdoodvoorkomingsdag (10 September), is dit verblydend dat die skrywer die term “selfdood”, pleks van “selfmoord” inspan. Maar “selfdood pléég” is nie juis versagtend nie. Dalk eerder: Hy is aan selfdood (of depressie) oorlede, of hy het aan selfdood (of depressie) gesterf.  

’n Feit wat deur kenners gestaaf word, laat jou ril: Enige mens kan onder gegewe omstandighede moord pleeg. “Ek. Jy. Enigeen. Die onwaarskynlikste mense beland agter tralies.”

Min van ons weet waarskynlik dat daar ’n verskil tussen ’n pedofiel, ’n seksoortreder en ’n molesteerder is. Fassinerende leesstof!           

Ná die lees van hierdie boek sal jy waarskynlik anders na jouself en na gevangenes kyk. Hulle word dikwels verwerp deur vriende en familie, juis wanneer hulle ondersteuning nodig het. Werkgewers diskrimineer teen hulle. Ná vrylating is dit vir gevangenes ’n geweldige stryd om werk te kry. En dís waarskynlik die groot rede waarom baie van hulle weer agter tralies beland.        

In die geheel gesien, is Liefde agter tralies ’n belangrike en welkome toevoeging tot die misdaadgenre. Maar wees gewaarsku: Moenie kos op die stoof sit voor jy begin lees nie, jy sál daarvan vergeet.

The post Boekresensie: <i>Liefde agter tralies</i> deur Carla van der Spuy appeared first on LitNet.

“Jy kry iemand wat jou skryfhand vat en sê kom ons bou ’n brug van jou skeppende gedagtes oor die maalkolke en stilstaande waters van die kreatiewe proses tot by sinne, paragrawe en op ’n dag bladsye,” sê skryfmentor Rachelle wat onder andere die Skryfskool van die Breytenbachsentrum op Wellington fasiliteer.

Naomi Meyer het met haar gesels om meer te wete te kom oor die skryfskool wat van 10 tot 14 Oktober op Vlakkerug aangebied word.

........

Rachelle, jy bied binnekort ’n skryfskool in die Swartland aan. Daar is baie mense wat wil skryf – op wie is jou skryfkursus spesifiek gerig: voornemende skrywers van romans, gedigte, tydskrifartikels?

Dit is veral, maar nie uitsluitlik nie, gemik op mense wat nog altyd wou skryf, maar nie weet hóé om uit die blokke te kom nie. Of as jy reeds skryf, maar nog nie die selfvertroue of ervaring het om dit verder te voer nie. Enkele van my vorige studente was reeds gepubliseerde skrywers toe hulle by my aankom.  Diesulkes wou hulle skryfwerk opknap, of  ’n nuwe rigting inslaan.

Ek is tevrede as ’n student by my weggaan met ’n duideliker idee van wat sy/hy wil skryf. Hulle moet ook weet hoe om ’n leser te verlei om van die eerste sin na die tweede te lees, van die eerste paragraaf tot die volgende en op dié wyse nuuskierig aan te gaan tot by die slot. Lesings is kort en toeganklik. Ons fokus primêr op skryf, herskryf, woordspel en prettig, dog uitdagende breingim-sessies. Ek prikkel verbeeldings, en maak koppe wakker. Ek vertel jou, uit ondervinding, van die boekbedryf sodat jy dit met selfvertroue kan betree. Agterna behoort jy te weet hoe om ’n meningstuk/rubriek, artikel, kortverhaal, tydskrifstorie en roman aan te pak. Ek lees my lewe lank al poësie, maar is nie ’n digkuns-mentor nie. Maar ontluikende digters is welkom. Die grondbeginsels van skryf, oor al die genres heen, het net soveel raakpunte as verskille.

Dink jy dat mense kan leer om te skryf? Hoe belangrik is talent, inspirasie, natuurlike aanvoeling – en hoe baie daarvan is oefening en leer by kenners?

As jy ’n mate van talent het, ’n handvol verbeelding, nuuskierig is oor die lewe en weet (goed) skryf gaan oor lang ure alleen sit en voortdurend herskryf en dis nié glamorous nie, is jy kwartpad daar. Dan begelei ek jou met entoesiasme. En is dit moontlik dat jy, soos etlike van my oudstudente, in die rigting van publikasie sal begin werk. Dié publiseer voorwaar: van romans, rubrieke, tydskrifverhale tot sepie-draaiboeke. Dis nie vir almal nie. Maar, soos Raymond Carver gesê het, “I can’t think of any writers or musicians who have just sprung full-blown without some kind of help. De Maupassant was helped by Flaubert.” Soos Beethoven wat by Haydn geleer het of Michelangelo wat eers by ’n meester as vakleerling gewerk het. En, “Obviously, this is not going to guarantee that it’s going to make a great writer out of anybody,” maar dit kan ook nie ’n skrywer se kanse benadeel nie.

Hoe gaan hierdie kursus werk? Moet mense vir die hele kursus bly, of kan hulle vir net een sessie inskryf?

Elke dag is ’n praktiese voortsetting van die vorige. Een of twee sessies mag interessant wees, maar jy gaan nie die nut van die kursus geniet nie.

Wat is jou eie agtergrond en betrokkenheid by die Breytenbachsentrum se skryfskool?

Die skryfskool van die nooitvolprese Breytenbachsentrum het onder Theo Kemp se bestuur, destyds, my baba geword. Ek het die leerplan ontwikkel. Noudat ons al ’n paar jaar aan die gang is, spog ons met verskeie gepubliseerde skrywers. Ek was nie by ’n skryfskool nie, net ’n meestersgraad in kreatiewe skryfwerk en etlike eie titels en toneelstukke. Gelukkig het ek as jong skrywer onherhaalbare knap mentors in die media en later in die uitgewersbedryf gehad. Ek is van vroeg af gewys om nié onnodige woorde te gebruik nie, bedag te wees vir wollerig en ge-yk skryf, en  elke nuwe projek aan te pak asof dit jou eerste is. Ek is geleer hoe om (met ’n sin vir humor) vas te byt iewers tussen hoop en wanhoop.

Die Breytenbachsentrum se skryfskool strek oor elf maande. Ons is binnekort gereed vir 2020-aansoeke.

Vertal asseblief van die omgewing waar die skryfskool aangebied word?

Pragtige ou plaas in die Swartland, met heerlike plaaskos. Beperkte behuising hier beskikbaar vir studente, maar 9 km buite Riebeek-Wes en Riebeek-Kasteel met billike verblyf.

Hier is meer inligting oor die skryfskool:

Persvrystelling: Skryfskool in die Swartland

The post Onderhoud met Rachelle Greeff oor die Swartland-skryfskool appeared first on LitNet.

Vlakkerug is ’n familieplaas in die hart van die Swartland. Wanneer jy op die werf stop, kom die skaaphonde hallo sê – tensy hulle iewers op die plaas werk. Maak die motordeur oop, en jy ruik plaaskombuis. Kyk om jou, en jy wil alles afneem.

Maar jy’s nie hier vir foto’s neem nie. As Dalene Matthee net na mooi bostonele gekyk het, het ons nie ’n Fiela gehad nie, en as Lodewyk G. du Plessis (Andries Buys) sy lyf net toeris gehou het, pleks van sy Chinese wedervaringe sorgvuldig verweef het in sy veelvuldigbekroonde roman, Die Dao van Daan van der Walt, was ons ’n Daan armer.

Een van vanjaar se opwindendste Afrikaanse nuwelingskrywers, Lize Albertyn-du Toit (Die kinders van Spookwerwe, Human & Rousseau), woon op Vlakkerug. En dit is waar jy jou skryfspiere gaan ontwikkel, of versterk. Dis ’n afspraak met jouself. Goeie skryfwerk vereis ’n mate van talent, verbeelding en woordvaardigheid. Maar veral moet jy deursettingsvermoë en selfdissipline hê.

Waar begin mens? Op Vlakkerug, 9 km buite Riebeek Wes (waarvan die laaste 3 km goeie grondpad is).

Wanneer? 10 tot 14 Oktober 2019

Jy sal:

• Voorste plaaslike en buitelandse skryfwerk in Afrikaans en Engels bespreek
• Gesels oor wat gehaltewerk van middelmatige pogings onderskei
• Boekejoernalis Elna van der Merwe ontmoet
• In die brein-gim op die woord-trapmeul klim
• Insae kry in die fabrieksgeheime van top-wêreldskrywers
• Vir Lize oor haar suksesvolle onlangse debuutroman uitvra
• Storie-idees ontgin en begin
• Leer hoe om dieselfde onderwerp verskillend te plooi vir ’n roman, kortverhaal, meningstuk (rubriek), tydskrifstorie of radiodrama
• In die groep woeker, en ook op jou eentjie

Jy hoor ook Rachelle se wenke oor voorlegging aan die media en uitgewers, soos sy dit al vir bykans veertig jaar doen. Sy gee ook vir jou individuele terugvoering op jou werk, en antwoord al jou skryfvrae.

Moenie verder lees as jy nie wil glo:

Die herskryf van jou aanvanklike skryfwerk is net so noodsaaklik, en dikwels belangriker, as die eerste “kry dit op papier”. Dít is wat die Andries Buyse, Dalene Matthee’s en Karin Brynards van aspirantskrywers onderskei. Nie in die eerste plek IK, verbeelding, akademiese prestasie of genoeg tyd of geld om die wêreld te deurkruis nie.

Is skryfervaring nodig om in aanmerking te kom?

Die kursus se inhoud gaan deur die aansoeke bepaal word sodat almal se vaardigheidsvlakke min of meer dieselfde is. Die  individuele terugvoering sal ook so wees dat elkeen die beste vir hom of haar uit die vier dae op Vlakkerug kry.

Sluitingsdatum vir aansoeke: Maandag, 30 September 2019

Die kursus het plek vir net 8 deelnemers.

Stel jy belang? Indien wel, antwoord die onderstaande 8 vrae en e-pos na storieplaas@gmail.com:

• Jou naam, van, selfoonnommer, e-posadres en ID-nommer
• ’n Lys van die laaste 10 boeke (fiksie of nie-fiksie) wat jy gelees het
• Het jy al gepubliseer? Ja? Vertel dan meer
• Indien nie, hoekom wil jy skryf?
• En wat?
• Skryf as stokperdjie, terapie of voltyds? (Al drie, of in dié stadium geen, is ook in orde.)
• Heg gerus ’n voorbeeld van jou skryfwerk aan. Dis opsioneel. Indien jy dit gaan doen, hou dit by 400 woorde of minder.
• Wil jy op die plaas oorbly of gaan jy vir jou eie verblyf sorg?

Verblyf: Die plaas het ’n voormanshuis wat van tyd tot tyd gebruik word. Let wel: dis nié ’n werkende gastehuis nie. Dit het slaapplek vir 4. Dit het 1 badkamer met bad, stort en toilet wat gedeel word. (Hoe gouer jy aansoek doen, hoe groter is jou plaas-bly kans.)

As jy nie op Vlakkerug gaan bly nie en nie van jou eie plek kan pendel nie, bespreek vroegtydig (vir jou eie koste) verblyf op een van die nabygeleë dorpe, Riebeek-Wes of Riebeek-Kasteel. Hier is ’n verskeidenheid oornagplekke. Kaapstad is sowat ’n uur ver.

Plek: Die hoofplaashuis.

Koste van kursus: R840 per persoon per dag. Dit sluit in lesingmateriaal, toegang tot drukgeriewe, ’n daaglikse (ligte) middagete en nie-alkoholiese drinkgoed deur die loop van die dag.

Voormanshuisverblyfkoste: R100 p.p.p.dag. Dit is ten volle gemeubileer en het ’n volledig toegeruste kombuis. Kursusgangers wat hiervan gebruik maak sorg vir hulle eie ontbyt. Handdoeke en beddegoed word verskaf. Dié huis is enkele treë van die hoofhuis en het twee dubbelkamers met ’n dubbelbed in elk en een enkelkamer met twee enkelbeddens.

Koste van plaaskombuis-aandete: Opsioneel. R60 p.p. Glas wyn ingesluit. Eie drinkgoed welkom. Bespreek ’n dag tevore met die kombuispersoneel.

Deposito: Indien jy vir die kursus gekeur word, is ’n deposito van 30% van jou spesifieke pakket teen 30 September 2019 betaalbaar. Bankbesonderhede word dan verskaf. Die uitstaande balans is betaalbaar teen nie later nie as 10 Oktober 2019.

Belangrik: As jy nie op die plaas bly nie, is jy vir jou eie verblyfreëlings en -koste verantwoordelik. 

...........

Program:

09h00 – 12h30: Werkwinkel, lesing, groep- en individuele bespreking.

12h30 – 14h30: Middagete en individuele skryf- of leestyd.

14h30 – 17h00: Skryf, werk, lesing en terugvoering van Rachelle.

19h00: Aandete in die plaashuis. Praat- en vraetyd.

...........

Lees ook

Onderhoud met Rachelle Greeff oor die Swartland-skryfskool

The post Persvrystelling: Skryfskool in die Swartland appeared first on LitNet.

The Rise & Demise of the Afrikaners
Hermann Giliomee
NB Publishers
ISBN: 9780624086710

Hierdie lesersindruk is geskryf deur KrotoaX, met die hulp van Silla van die Kaap.

...........

Ek probeer om uit my induktiewe ervarings, eie belewenisse en my onthou lig te werp op van die temas in hierdie belangrike historiese geskrif vanuit die perspektiewe van ’n veteraan-bevrydingsaktivis.

Ek ontmoet Hermann Giliomee eenkeer deur Neville Alexander in die onstuimige tagtigerjare. Die twee het glo dikwels oor die taalkwessie gesels. Ek onthou hoe beïndruk ek was met sy omvattende en insiggewende kennis van die geskiedenis en sosiologie van ons land.

The Rise & Demise of the Afrikaners, eintlik ’n bundel van artikels deur Giliomee, neem die leser op ’n noodsaaklike reis deur die koppe, harte en siele van die regeringspartye tussen 1910 en 1994, ’n ondersoek wat noodgedwonge die metodologie volg van “wie es eigentlich gewesen”, soos wat Giliomee, ’n kwasibinnestander, ’n “hou vir hou”-verslag gee van wat in die binnekringe gebeur het. Ek kyk graag na meer as die kronieke in die temas van identiteit, nasie, taal en beleid uit die perspektief van die buitestander en binnestander in die groep waarin ek grootgeword het.

Met die intrapslag erken Giliomee met die nederigheid van ’n groot historikus die problematiek in die idee en opvatting van wie of wat ’n  nasie is. Hy verwys nie na die historikus en argitek van die Afrikanernasie, Floors van Jaarsveld, nie – die een wat Giliomee ’n “slang in die gras” en “ongelowige” genoem het, vir wie die vertrekpunt van dié nasie die Groot Trek, met hoofletters, was. En toe Van Jaarsveld self later sy eie tesis verwerp, “veer en teer” die AWB hom toe.

Wat is die basis van die groep waarbinne ek grootgeword het? Giliomee is in die kol wanneer hy met vergelykende studies uit die suide van die VSA daarop wys dat klas min tel in ’n stelsel van uitsluiting en afskeiding soos apartheid. En hier moet ek hom eenvoudig aanhaal: "It can be argued that the criteria for group membership had not yet been established”; en ter stawing haal hy Donald Horowitz aan wat pylreg bevestig dat dit ’n “wholly unexplored process” is. In Suid-Afrika was dit velkleur en nie  klas wat getel het nie, selfs in  sogenaamde sosialistiese en kommunistiese organisasies.

Die vraag of my groep, kallids (die naam “kleurling” is ’n vloekwoord net soos die ander k-woord wat verbied is), of Khoisan, ’n nasie is, val buite die bestek van hierdie indrukke. Maar ek moet Giliomee se vraag probeer beantwoord of die kallids deel is van die Afrikaners. Hy dink hulle is, hoofsaaklik omdat hulle Afrikaans praat en glo vir wit partye gestem het tot 1994. Ek herinner hom graag dat die beperkte stemreg van die kallids  (sans die franchise) nooit heilig was nie, maar eerder ’n taktiek van ’n wit minderheid. Inderdaad, tussen 1924 en 1936 het die kallids liewer die Britse Ryk-ondersteuner slim Jannie Smuts ondersteun teen Afrikanerpartye juis omdat die Engelse op die oog af minder vooroordeel getoon het teen die kallids. Derhalwe was die getal kallids wat wel gekwalifiseer het om te stem (vir wit partye), nooit meer as 10% nie, en hulle was merendeels Engelssprekend en in ’n brutale skommel van die dobbelsteen. Giliomee baseer sy slotsom grotendeels op die vorm en inhoud van die APO, African People’s Organisation, wat ’n geringe persentasie van kallids verteenwoordig het. Abdurahman was nie skaam om te erken dat die APO die belange van die klein professionele klas probeer bevorder het nie.   

Die befaamde 20ste-eeu-filosoof Hannah Arendt Bluecher praat vir my wanneer sy sê “I do not love the Jews nor do I believe in them. I merely belong to them as a matter of course, beyond dispute and argument.” Onder die inspirasie van Giliomee skaar ek my wel by die kallids nadat alle regeringspartye van 1652 tot vandag toe kallids se onderdrukkers was en bly.

Nou is dit duidelik dat die kallids nie ’n nasie genoem word nie, maar eerder ’n groep met gemeenskaplike eienskappe is wat deur hul besondere geskiedenis bepaal is. Sosioloë praat a priori van “etniese groep”, nie verskillend van die konsep van ras nie, maar nóg ’n groot vraagstuk buite die bestek van die indrukke hier.

Giliomee draai geen doekies om in sy brief aan Wim de Villiers nie en vertel hom kaalkop waar Dawid die wortels begrawe het, naamlik dat die oorgrote meerderheid van die kallids/Khoisan Afrikaans praat. Giliomee se syfer van 70% in 1994 (Praesa sê 82%) het in kopgetalle nie veel verander nie. Die persentasie mag minder wees as gevolg van doelbewuste interne politieke migrasie en eksterne onwettige migrasie. Die taalkrisis is hoofsaaklik as gevolg van die beleidstoepassing van die regeringsparty en onderskraag deur die (swak) leierskap by UK en veral US wat Afrikaanse skole laat verdwyn soos mis voor die son. Nouverwant is die houding van Khoisan-ouers wat hul kinders dwing om in Engels te leer omdat hulle glo dis die taal van besigheid en werk kry. En hulle is reg: ’n Afrikaanse tong in ’n bruin gesig is selfmoordpleeg. Die geskiedenis van die Khoisan tel niks nie. Dis hierdie groep wat die Wes- en Noord-Kaap se infrastruktuur gebou het: onder die ysterstewels van die koloniale en neokoloniale. In Afrikaans. En ’n infrastruktuur wat nêrens op die res van die vasteland gevind word nie.

Vandag is Afrikaans soos ontwikkel deur die Genootskap van Regte Afrikaners in ’n krisis hoofsaaklik omdat dit ’n politieke voetbal geword het, om Jakes Gerwel se metafoor te gebruik. Dié bal word geskop deur geleerdes van alle kleure behalwe bruin. En nêrens word daar meer gespeel met die bal as by die US nie.

RW Johnson vergelyk tereg die houding van Max Price van UK met die onvoorwaardelike hensop van FW de Klerk by Codesa en sy vergelyking is heeltemal van toepassing op Wim de Villiers van US. De Villiers se kollega Sandra  Liebenberg, pynlik ironies dosent in menseregte nogal, beskryf die moedertaal van die mees onderdrukte groep vandag as “a historically privileged language”. En ’n taal is bevoorreg omdat die sprekers daarvan dit ontwikkel het deur hulle letterkunde? In Liebenberg se logika moes Zoeloe en Xhosa ver gevorderd gewees het. Praesa bevestig wat historici soos Achmat Davids, Jattie Bredenkamp, Ruben Richards en andere jare gelede gedoen het as hulle in Occasional Paper no 14 verklaar dat Afrikaans ontwikkel het uit ’n stam van Hollands gemeng met Maleis van die slawe en die enigste inheemse taal, Khoe-taal, vir die koloniale.

Ten spyte van die harde feite van getalle sal Afrikaans in al sy dialekte (soos Afrikaaps) in krisis bly tensy meer steun van die regering en privaatsektor dmv beleidsverandering en werk en besigheidsgeleenthede spesifiek vir Khoisan-Afrikaanssprekendes geskep word. En ook, tensy laasgenoemdes se letterkundige bydrae veelvoudig vermeerder. Dit sal publikasiegeleenthede verg wat Khoisan-besighede kan beskikbaar stel. Deur hul taal staar die Khoisan uitwissing in die gesig. Hulle het alreeds hulle grond en eiendomme verloor (“verloor” is ’n eufemisme), en Giliomee deel passievol en patrioties hulle ontsteltenis dat die hoof van die enigste Afrikaanse universiteit wat hulle kon dien, verengelsing voorstaan en toepas, want die beleid van die regeringsparty sê nie een van die 23 universiteite mag net in Afrikaans onderrig gee nie. Soos in die res van Afrika is Engels die heilige taal en moontlik een van die faktore vir die vasteland se onderontwikkeldheid.

Giliomee se ou vriend en kollega se voorlaaste boek eien die titel An ordinary country. Neville Alexander wys duidelik dat daar geen wonderwerk in 1994 was nie en wat gevolg het, vind plaas binne die ou bestel van kapitalisme met kleur as die medium van uitbuiting en onderdrukking. Alexander maak dit in 2003 baie duidelik dat die uitbuitersklas wit bly deur hulle ekonomiese mag, en tot in 2019 bly daardie klas die sterkste vennote van die swart politieke onderdrukkersklas – presies soos Wim de Villiers in The Rise & Demise of the Afrikaners voorkom. 

Also read

Reader impression: The rise and demise of the Afrikaners by Hermann Giliomee

Video: Stellenbosch launch of The rise and demise of the Afrikaners by Hermann Giliomee

The post ’n Leser se indrukke van <em>The Rise & Demise of the Afrikaners</em> deur Hermann Giliomee appeared first on LitNet.

Die lokprent vir die langverwagte rolprent Poppie Nongena is dié week uitgereik. Die rolprent het skoonskip gemaak by die onlangse kykNET Silwerskermrolprentfees, waar dit met 12 toekennings bekroon is.

Die rolprent is gegrond op Elsa Joubert se roman Die swerfjare van Poppie Nongena, wat in 13 tale vertaal is, en die rolprent word op 31 Januarie 2020 landswyd in rolprentteaters vrygestel.

Die roman sal op 15 Oktober 2019 hervrygestel word in beide Afrikaans en Engels ter viering van die rolprent se bekendstelling.

Poppie Nongena vertel die verhaal van ’n Afrikaanssprekende Xhosa-vrou se stryd om stabiliteit vir haar gesin te verseker in ’n tydperk van buitengewone onrus in Suid-Afrika. Dis ’n era waarin swart vroue deur arrestasies, boetes en gedwonge verwyderings hulle huise moes verlaat om hulle in afgeleë gebiede, die sogenaamde swart tuislande, te gaan hervestig. Wanneer haar man, Stone, te siek word om te werk, word Poppie volgens die wet beskou as ’n “onwettige” inwoner in haar eie land.

Die bekroonde draaiboekskrywer en regisseur Christiaan Olwagen is die regisseur van die rolprent en die rolverdeling sluit Anna-Mart van der Merwe, Chris Gxalaba, Rolanda Marais, Dawid Minnaar, Lida Botha en Nomsa Nene in, met Clementine Mosimane in die hoofrol.

Volgens die vervaardiger van die rolprent, Helena Spring, is Poppie Nongena besonder relevant in die hedendaagse Suid-Afrika, en hoewel die rolprent nie spesifiek handel oor geweld teen vroue nie, gaan dit oor ’n “sterk Suid-Afrikaanse vrou wat teëspoed te bowe moet kom”.

Spring het daarom besluit om 10% van die vervaardiger se wins uit die rolprent te skenk aan organisasies wat geslagsgeweld in Suid-Afrika probeer bekamp.

Spring en Olwagen lewer kommentaar oor die rolprent.

Helena, Poppie Nongena het skoonskip gemaak by die Silwerskermfees en met 12 toekennings weggestap, onder andere Beste speelfilm, Beste draaiboek, Beste regisseur, Beste aktrise, Beste manlike byspeler en Beste vroulike byspeler. Wat beteken hierdie toekennings vir julle as span?

Dit is wonderlik, en ons is baie trots op elke spanlid se werk. Ongeag of hulle voor of agter die kameras was, elkeen het die maande lange harde werk as ’n liefdestaak aangepak, en is verheug en dankbaar dat die voltooide film met soveel lof bekroon is.

Waaraan skryf julle die rolprent se sukses toe by die filmfees? 

Die regisseur, Christiaan Olwagen, verstaan storie vertel soos min ander, en hy het Poppie se reis met soveel eerlikheid en opregtheid oorgedra dat gehore nie anders kon as om te identifiseer met Poppie en haar gesin nie. Die uitbeelding van hulle stryd oorskry kleur, kultuur en sosio-ekonomiese omstandighede.

Wat was die inspirasie om Elsa Joubert se Die swerfjare van Poppie Nongena in ’n rolprent te omskep, en wat was julle visie met die maak van die rolprent? 

Elsa se vertelling van Poppie se stryd het destyds met publikasie ’n reuse-impak gehad, beide binne en buite Suid-Afrika. Daardie impak het nooit vervaag nie en ons wou graag die diep persoonlike lens wat Elsa in haar roman gebruik het, ook op die groot doek toepas. Vryheidsvegters wat tot dusver gehuldig is, is meestal mans en groot politieke figure. Niemand het nog ooit gekyk na wat die stryd aan gewone gesinsmense, veral vrouens, gedoen het nie.

Wat maak hierdie rolprent uniek?

Dit is ’n intieme, persoonlike ontbloting van menswees waarmee almal kan vereenselwig.

Christiaan, jy is onder andere bekroon as beste regisseur vir die rolprent – wat was vir jou die uitdagings verbonde aan die verfilmingsproses?

Die grootste uitdaging was die periode. Ons moes plekke in Kaapstad vind wat nog lyk soos wat dit in die sewentigs gelyk het. Dit wat ons nié kon sien nie, het baie keer die skoot bepaal. Die ander groot uitdaging was die casting. Dit is ’n enorme ensemble. Al die persone wat Poppie se pad in die film sou kruis, was ewe belangrik. Dit was ’n lang proses om die regte persoon vir elke rol te vind.

En die hoogtepunte?

Om met Clementine Mosimane te kon werk. Sy is ’n ongelooflike aktrise en mens. Ek hoop dat ek binnekort weer so ’n geleentheid sal kry. Sy is die hart van hierdie film en haar vertolking is ongelooflik. 

...........

Volg Poppie Nongena op sosiale media vir die jongste nuus by @PoppieFilm (Facebook, Twitter en Instagram) / #PoppieNongenaFilm 

• Foto’s: Melanie Cleary

The post <i>Poppie Nongena</i>-rolprent skenk gedeelte van wins aan veldtog teen geslagsgeweld appeared first on LitNet.

Hierdie erfenismaand het my op ’n vreemde binnereis geneem. Ek het dit nog nooit voorheen so bewustelik ervaar nie. Miskien is dit omdat ek ouer word. Of dalk omdat ek na my tagtigjarige ma omsien en elke dag leef met die verskriklike verganklikheid en die broosheid van onthou.

Ek het eens op ’n tyd in ’n woonstel daar hoog teen Leeukop gebly. Ek het so half per ongeluk daar beland en was innig dankbaar vir ’n heel bekostigbare huur en die wonderlikste uitsig. Die meeste ander inwoners het hul woonstelle besit. Baie was afgetredenes met genoeg geld en meer as genoeg tyd. Dan was daar ook die woonstelle wat ’n groot gedeelte van die jaar toegesluit gestaan het – vakansiewoonstelle van oorsese eienaars. My flambojante buurvrou het my deel gemaak van haar vriendekring. ’n Hele paar van hulle het ook daar teen die berg gebly, van die ander net oor die bult aan Kampsbaai en Clifton se kant. Hulle het ’n lang pad saamgekom, van die dae toe hulle bloedjonk en uitbundig deel van Clifton se tennisklub was. Ek vermoed dit was die kosreuke uit my kombuis wat vir my laat deel word het van dié eksklusiewe groepie.

Een wonderlike herfsaand, daar by ’n gedekte tafel langs die swembad, gaan die gesprek toe oor herkoms. Die meeste gaan haal hul wortels doer ver oor die water, meestal in Europa. Vol afwagting kyk hulle na my. Nee, sê ek en ek lag, ek is liekeries ôlsôrts. My mense woon al geslagte lank hier aan die suidpunt van Afrika – daar is geen manier dat ek my kan roem op ’n suiwer Europese herkoms nie. Ek wil ook nie.

Donderdagmiddae sit ek saam met Zuki en Maswazi by die etenstafel en ons praat groot stories, baie keer oor kos en ons lag baie, veral oor misverstande en kultuurverskille. En ek dink baie terug aan lank gelede, toe ek nog voorbladstories vir die tydskrif Drum geskryf het en die ongelooflike dag daar in Nyanga. Ek was ’n gas by die viering van Miranda Javu se voltooiing van die derde fase van haar opleiding as sangoma. Ek het dapper my vooroordele gesluk saam met die mondvol umqombothi wat in ’n blikemmer in die rondte gestuur is. Hierdie, het ek besef, is die enigste manier waarop ek aanvaar sal word.

En gedurende die afgelope tien jaar as kosredakteur van die tydskrif Kuier, het ek nie net geleer om die wonderlike koskultuur wat ons deel, te waardeer nie. My grense het verskuif en ek het ’n wonderlike nuwe wêreld ontdek. Ook hier in Woodstock waar ek nou woon …

Ek sit nou die dag daar in ’n ou haarsalonnetjie in een van die systraatjies van Woodstock en wag dat my ma se hare gewas word. Dis nog een van die min plekkies van die ou Woodstock wat behoue gebly het. Toe ek aanvanklik van die plek gehoor het, Gay’s Hair Salon, het ek die afkappings-“s” misgekyk en gedink dis een van daardie retro plekke, baie blink en pretensieus en waar ek erg ongemaklik en ontuis sou voel.

Nee, in Gaya se salon klop die hart van ou Woodstock. (Die Gaya is afgekort na Gay’s toe – korter en makliker om die naam op die salon te verf). Haar kliënte ry van ver af agter haar aan, meestal inwoners van die ou Distrik Ses wat nou ver verspreid woon. Die een man het sy vrou gebring. Terwyl sy haar kopdoeke byna soos in ’n ritueel afgehaal het en Gaya haar lang hare, wat in ’n bolla vasgesteek was, onder hande geneem het, het ek en hy sit en gesels oor die dae toe hy as jong seun in Hanoverstraat saam met sy maats groente van die vragmotor help aflaai het.

Die volgende keer toe ek daar kom, het Gaya vorstelik met haar kunstig gedraaide swart kopdoek agter haar lessenaar gesit. Dit was net ek en sy daar in die klein ontvangsgedeelte van haar salon. Sy het my vertel hoe sy skoolboelies tot in die berugte Gympiestraat gaan uithaal het wanneer hulle haar kinders se skryfbehoeftes by die skool afgevat het. Dis die einste Gympiestraat waarvan David Kramer sing en waar bendeleiers soos Bowtie jare lank ’n skrikbewind gevoer het.

Maar dis ook nie lank nie, of ons begin oor kos praat. Dis by haar wat ek hoor van die dood van die ou man van Fargo’s, waar ek my speserye koop. Fargo’s sit daar op die hoek waar die pad vurk – die een pad gaan oor die brug en die ander pad loop aan deur Observatory, verby die wonderlike koswinkel, Komati, daar skuins oorkant Obs Café. Maar nog lank voor ek speserye by Fargo’s daar op die vurk van die pad gaan koop, kuier ek by Aleesha van Plastipak in Soutrivier om bakgoed vir my Toorkombuis te koop. Ek sien gereeld vir Pete Goffe-Wood en Karen Dudley daar en dit wemel van haastige mense in sjef-uniforms in die gangetjies. Ek herken ook ’n hele paar handelaars wat markstalletjies bedryf. Aleesha se ma bly ook by haar en sy dra ons met bemoedigende en soms skreeusnaakse Whatsapp-boodskappies.

Wanneer ek van Aleesha af weggaan, kies ek gewoonlik die pad na die groot Moslem-slaghuis daar op die hoek of ek ry oor die brug, Koeberg se kant toe, na die beste, beste vis-en-tjipswinkel, Koeberg Fisheries. Op pad soontoe gaan koop ek gou vinnig pasteis de nata, die beste buite Portugal, by Broadway-bakkery waar die ou Portugese omies al sit en middagete eet. En terwyl ek by die visplek staan en wag vir my bestelling, verluister ek my aan die stories van die vroue wat daar agter die toonbank werk. Dis nou die één plek waar ek nie omgee om lank te staan en wag nie.

Op pad terug huis toe, koop ek eers koffiebone by ou Meneer Parker van SE Superette, op die hoek van Salisbury en Roodebloem. Sondae verkoop hulle die lekkerste vars koesisters, want Sondae is in hierdie geweste tradisioneel koesisterdag. Die plek en die familie is nou al amper sewentig jaar daar. In die winkel word daar nou ’n hele paar van die ou advertensieborde uitgestal. Ek kan my staan en verkyk en ook lank luister na die ou man se stories. Margaret Gardiner se ma het destyds ook nog by hom gekoop en ek is seker die jong skoolmeisie het, voor Bernard Jordaan haar ontdek en beroemd gemaak het, ook daar ’n koeldrank of so gekoop.

By die huis pak ek my inkopies weg en haal my Ouma se ou resepteboeke uit. Ek was agt toe sy dood is, maar ek onthou nog die komkommerslaai wat sy my leer maak het. En hoe ek smiddae saam met haar So Maak Mens sit en luister het. Ek moes Esmé en Jan se resepte vir haar neerskryf. Dit was seker by haar wat ek my liefde vir kook gekry het. En toe my nig Martie vir my nou die dag vertel van die verjaardagkoek met die handgemaakte rosies wat Ouma vir haar gemaak het, het baie dinge vir my in plek geval. Maar van al my Ouma se skoondogters, was my tannie Minnie die enigste wat haar liefde vir bak gedeel het. Sy kon die lekkerste koekies bak. My oom Hekkie se mond was gedurig wit van die Rennies wat hy teen die oordaad en sooibrand moes drink. Een van my kosbaarste besittings is die handvol van haar resepte wat my nig Stephanie vir my gegee het.

Wanneer ek so deur die resepte blaai en die mooi herinneringe en die ervarings van elke dag in ’n kaleidoskoop saamsmelt, besef ek hoe wonderlik en kleurvol my lewe geword het, hoe groter en ryker my erfenis.

Een van my Ouma se ou resepte, wat ek kleintyd leer ken het as Ouvrou-onder-die-kombers, ken baie ander bloot as koolfrikkadelle en hulle Ouvrou-onder-die-kombers is ’n aangepaste weergawe van die Ingelse se Toad-in-a-hole, worsies wat onder ’n deeglaag gebak is. Leipoldt-se-ouvrou is basies stowevleis onder ’n dun degie. Ou Mejuffrou Dijkman praat van Muisies-onder-die-kombers en hare is frikkadelle in koolblare toegedraai. Dié reseppie het al saam met Jan van Riebeeck Kaap toe gekom en bestaan van lank voor sy tyd al, onder verskillende name en in verskillende kulture. Die frikkadelle is óf in koolblare óf in wingerdblare toegedraai. Vir my resep, kies ek spinasieblare.

Karen se Ouvrou-onder-die-kombers

Genoeg vir 4 – 6

Vir die frikkadelle
500 g maalvleis
1 kleinerige ui, fyngekap
1 knoffeltoontjie, gekneus en fyngekap
1 mak rooi brandrissie, pitjies en naatjies verwyder en fyngekap
1 rooi soetrissie, wit gedeeltes en pitjies verwyder en fyngekap
3 klein murgpampoentjies, fyngekap
2 snye growwebrood, verkrummel
1 teelepel fyn koljander
¼ teelepel fyn naeltjies
1 teelepel droë gemengde kruie
’n knippie varsgerasperde neutmuskaat

1 eetlepel tamatiesous
1 eetlepel blatjang
1 eetlepel Worcestershire-sous
sout en varsgemaalde swartpeper na smaak
1 eier, liggies geklits

Vir die samestelling
1 groot gerf spinasie
1 – 2 liter water
1 eetlepel sout
1 – 2 eetlepels olie
1 groot ui, in skywe gesny
2 tamaties, in skywe gesny
sout en varsgemaalde swartpeper na smaak
1 eetlepel klewerige bruinsuiker
1 koppie beesvleisaftreksel

Gebruik jou hande om al die bestanddele vir die frikkadelle saam te meng en lekker groot frikkadelle (wat ongeveer in die holte van jou hand pas) te vorm. Hou eenkant. Sny die spinasieblare van die harde wit stingels af (bêre die stingels in die yskas om later in sop of bredie te gebruik) en spoel goed af. Vul ’n groot kastrol met water, voeg 1 eetlepel sout by en bring tot kookpunt. Dompel die blare ’n minuut of twee in die kokende water. Dreineer goed en druk liggies droog met handdoekpapier. Verhit die olie in ’n pan en braai die ui tot sag en deurskynend. Voeg die tamatie by en geur met sout en peper en bruinsuiker. Braai totdat die tamatie begin sag word. Skep die tamatie-en-uiemengsel in ’n oondvaste bak wat goed met botter gesmeer is. Vou elke frikkadel netjies in ’n spinasieblaar toe en pak styf teen mekaar bo-op die uie-en-tamatielaag met die gevoude kant na onder. Giet die aftreksel bo-oor, bedek die bak met ’n deksel of foelie en plaas in ’n voorverhitte oond van 180⁰C en bak vir ongeveer 30 – 40 minute (afhangende van die grootte van jou frikkadelle. Bedien met lekker witrys en gestoomde groente.

En as jy saam met my so ’n bietjie verder in my Ouma se boeke wil gaan blaai, kan jy jou eie wondersout aanmaak. Laat al die speserye in die resep weg en vervang dit met ’n enkele teelepeltjie van dié. Gaan maak ’n draai by Fargo’s – jy sal al die speserye daar kry. Maal al die speserye saam in ’n speserymeultjie of in jou voedselverwerker totdat dit die tekstuur van fyn sout het. Bêre dit in ’n skroeffles en gebruik ’n teelepeltjie op ’n slag om enige gereg op te kikker. Dit hou tot ses maande lank as jy dit nie voor die tyd opgebruik nie.

Ouma se wondersout

1 teelepel growwesout
7 eetlepels swartpeperkorrels
2 eetlepels fyn naeltjies
2 eetlepels fyn neutmuskaat
2 eetlepels fyn kaneel
3½ eetlepels droë basiliekruid
3 eetlepels fyn foelie
3 eetlepels koljander
3 lourierblare

The post ’n Kombersie vir erfenismaand appeared first on LitNet.

• NouNet: publiseer jou mening op LitNet!

’n Nuwe perspektief oor drink en bestuur is nodiger as ooit. En dit sluit nie padblokkades en blou ligte in nie.

“Gisteraand se partytjie was een vir die boeke. Daar was gelukkig nie blou ligte op die N1 nie … pappa wag nie vir my in die tronk nie,” sê ’n kennis onlangs.

’n Vriendin praat saam: “Ek en my kollegas het Vrydag ná werk aan die kuier geraak. Ek wou nie so baie wyn drink nie, maar, nouja, ek wou ook nie ’n spoilsport wees nie.” Sy het stadig huis toe gery, links van die geel streep.

’n Verkeersman het beduie sy moet aftrek. “Ek flirt toe met hom en sê ek is so jammer dat ek van die padreël ‘vergeet’ het.” Die wetstoepasser het my vriendin se wynasem misgeruik en sy is met ’n waarskuwing laat gaan. “Mamma wag nie vir my nie,” het sy gesê en gelag.

Al versag ons ons misstappe ook hóé, die feite spreek vanself: In Suid-Afrika is alkohol betrokke by sowat 65% van fatale padongelukke. Nagenoeg 18 000 mense sterf jaarliks so en sowat 150 00 word beseer.  

Om die wettige alkoholperk – 0,5 gram per 100 ml bloed – vir drink en bestuur te oorskry, bly ’n ernstige misdaad.

Volgens die AA (Automobiel Assosiasie) is twee-derdes van ’n bier of ’n drankie met ’n 5% alkoholinhoud die wettige maksimum. Wyndrinkers mag nie meer as (net) 75 ml wit- of rooiwyn met ’n alkoholinhoud van 12 tot 14% drink nie. Indien jy whiskey of brandewyn verkies, is 25 ml per uur die limiet. Sou jy vyf enkel-brandewyne drink (behoede ons!), sal jy eers ná tien uur mag bestuur.

Faktore soos jou gewig, geslag, metabolisme en hoeveel jy geëet het, dra wel by tot hoe jou liggaam alkohol verwerk. Ons liggame kan net een eenheid per uur verwerk. As jy minder as 68 kg weeg, sal jy meer tyd nodig hê om dieselfde hoeveelheid alkohol te verwerk.   

Selfs al reken jy dalk dat jy “nie te veel gedrink het nie,” het alkohol ’n effek op jou bestuursvermoë. Jou reaksietyd word stadiger. Jou oog-, hand- en voetkoördinasie laat veel te wense oor. Jou konsentrasie- en oordeelsvermoë verswak en jou visie word belemmer.  

Gestel jy begaan ’n oordeelsfout en ry voor ’n aankomende motor in? Gestel daar stap ’n kind aan haar ma se hand aan die linkerkant van die geel streep?

Natuurlik is dit beter om glad nie te drink voor jy bestuur nie, maar dis waarskynlik onprakties of pure wensdenkery. Maar, sou jy enigsins verkeerd trap (!), kan jy vir ses jaar opgesluit word, tot R120 000 beboet word en ook jou bestuurslisensie verloor. Om nie te praat van die manslag-klag wat jy teen jou kan hê nie.

Veel erger is egter die swaard wat tot en met jou dood oor jou kop sal hang. Hoe leef mens met die wete dat jy ’n man vir ewig in ’n rolstoel laat beland of ’n kind doodgery het?

Dís waaraan ons behoort te dink, nie aan die vermyding van padblokkades, blou ligte of selfs die prys van ’n Uberrit nie. Om “te uber” is in elk geval goedkoper as die boete. As jy werklik nie so ’n diens kan bekostig nie, vra liewer ’n vriend of vriendin wat ’n geheelonthouer is, om jou te kom haal. Sommige versekeraars verskaf ook ’n diens. Ná ’n gekuier word jy en jou motor huis toe bestuur. Die eerste paar keer is gewoonlik gratis.

Om ná te veel drankies ’n “agterpad” te ry, is nie die oplossing nie. Jy sal waarskynlik nie uitgevang word nie, maar jy kan steeds verantwoordelik wees vir iemand anders se tragedie.

Om van wanpersepsies nie te praat nie. Koffie gaan jou nie gou-gou nugter maak nie. Liters water, ’n yskoue stort of ’n Disprin ook nie.   

’n Vriend en wynliefhebber het vir die eerste keer geen alkohol op ’n partytjie gedrink nie. Hy stel dit toe (tong-in-die-kies) só: “Ek is eintlik spyt daar was nie ’n padblokkade nie, ek wou so graag (nugter) in die pypie blaas.” 

Op ’n ernstiger noot … wat verkies jy? Om padblokkades en blou ligte mis te ry, of om bloedvergieting te vermy?  

Lees nog NouNet-menings

NouNet-mening: Xenofobie – Hoe Suid-Afrikaners hulleself in die voet skiet

NouNet-mening: Dié Boek en (daardie) Ballade(s) van die Bose

NouNet-mening: Hong Kong – steeds eiland met geur en kleur

NouNet-mening: Oor vrouelogika en ander geite

NouNet-mening: ’n Plaaskind probeer die K53 en die ongeskrewe padreëls van die stad met mekaar vereenselwig

NouNet-mening: Beteken bo vyftig dat jy breindood is?

NouNet-mening: Somers in Skotland

NouNet-mening: Sisteem, watter sisteem?

NouNet-mening: Bendegeweld op die Kaapse Vlakte – ’n humanitêre krisis

NouNet-mening: Ons almal kan weer baat by ’n stukkie Madiba

NouNet-mening: Die Stilswye van Stilte

NouNet-mening: Skuldlas

Hoe skryf ek vir NouNet? Hier is meer inligting:

NouNet: publiseer jou mening op LitNet!

The post NouNet-mening: Drink en bestuur – "Mamma wag nie vir my nie" appeared first on LitNet.

“‘On my mind’ is wraakgedagtes. My dogter en kleindogter werk by dieselfde sekuriteitsfirma, mense wat kontant heen-en-weer vervoer. My kinders doen administratiewe werk in die basis.

Gister is die vierde transitorooftog in drie weke gepleeg. Net gister is hulle weg met 97 miljoen rand.

Gedurende die vorige drie rooftogte is die personeel van die geldwa met geweerkolwe aangerand. Tydens gister se rooftog is die personeellede gedwing om op ’n sypaadjie te gaan lê terwyl ’n bom die geldwa ’n blok van die basis af opgeblaas het. Daar was sestien mans in verskeie voertuie bewapen met AK-47’s. Die personeellede was drie.

My kinders werk om die beurt dag-en-nagskofte daar. Nou is daar gerugte dat die rowers se volgende teiken die basis self is.

Terwyl ons senuwees aan flarde hang, hoor ek vir die eerste keer hierdie seisoen paddas kwaak. En die skool op die hoek speel vrolike musiek vir die een of ander aandbyeenkoms terwyl ’n man aanhoudend in ’n megafoon praat.

Kontras. Dis hoe die lewe tans is.”

Ek het gedink met hierdie Facebook-skryfseltjie is daar ’n punt aan die einde van ’n sin geplaas. Ek was so naïef. Of dalk vals getroos dat dit nou verby is.

Ek het intussen meer inligting hieroor bekom. Hierdie spesifieke firma is duidelik geteiken. Geen van die voertuie is gemerk sodat dit duidelik geldwaens is nie. Almal lyk soos gewone bakkies met kappe op en gewone trokke.

Die oggend voor die groot rooftog met die bom, het ’n wit BMW oorkant die straat geparkeer gestaan. Baie geldwaens het ongehinderd uitgery. Toe kom die groter trok, wat geld na ’n bank moet neem, uit en die BMW agtervolg hom. ’n Blok verder het nog vier luukse motors hom omsingel en tot stilstand gedwing. Die drie personeellede is deur die rowers aangesê om uit te klim en op die sypaadjie te gaan lê, anders sou hulle saam met die wa brand. Hulle wapens is afgeneem, hulle was magteloos teen die oormag. Toe is die deure van die wa oopgeskiet met ʾn bom. Die buit van 97 miljoen rand is in die vier motors se kattebakke gelaai en hulle het weggejaag.

Ná hierdie insident is daar versterkings by die basis se hekke aangebring. Ekstra wagte van ’n sekuriteitsfirma gehuur, nóg kameras en paniekknoppies en infrarooi-sensors.

Daar is altyd drie persone in so ’n voertuig, die bestuurder, ’n wag en die “runner.” Hulle is almal bewapen. Die bestuurder het opdrag om altyd só te parkeer dat hy maklik kan wegjaag, sou daar ’n aanval kom. Die enjin moet die hele tyd luier. Die geld is die belangrikste, word hulle aangesê. Die wag klim dan uit en moet die “runner” oppas en beskerm terwyl hy die geldkiste uithaal en indra. So ook die heeltyd binne en wanneer hy weer uitkom.

Daar was vandag weer ’n rooftog. Hierdie keer binne-in ’n winkel by ’n vulstasie. Hulle is binne die winkel ingewag. Die wag word geskiet, toe word die “runner,” geldkiste en al, met ’n vuurwapen teen sy kop na buite gedwing. Buite is daar ’n horde makkers en die “runner” word geskiet. So ook die bestuurder. Gelukkig is niemand ernstig gewond nie en die bestuurder jaag weg terwyl sommige rowers die wa beklouter.

Ek kan my hierdie mense se daaglikse trauma nie indink nie. Hulle en hul families. Die administratiewe pesoneellede word byna net soveel getraumatiseer omdat hulle elkeen van hierdie manne ken. Hulle werk moeilike skofte. Dagskof om die geld wat vroegoggend by winkels gaan haal word en nagskof vir die winkels wat saans laat sluit. Die geld word getel, in pakkies opgemaak en geboekstaaf.

Dit moet verskriklik wees om so onseker te leef. En jy moet werk en dis al werk wat jy kan kry.

Een jong man is so erg getraumatiseerd nadat sy vriend, die bestuurder van hulle voertuig, se brein bo-oor hom uitgeskiet is, dat hy glad nie meer in die voertuie kan ry nie. Hy werk nou onder in die kluis.

’n Ander keer is die bestuurder vasgeparkeer (ingeboks, noem hulle dit) en gedwing om plat te gaan lê. Hy loop steeds met stukkies teer in sy vel nadat die rowers rondom hom in die pad vasgeskiet het.

Die bestuurder van die geldwa huil die aand. Hy is deur drie rooftogte direk na mekaar. Hy het binne die bestek van ’n paar weke brandmaer en stokoud geword. Hy sê tussen die trane deur: “Waaragtig, ná vandag se bom stuur hulle my môre weer op dieselfde roete met ’n vrag geld … ”

The post Sekuriteitspersoneel appeared first on LitNet.

Westerse media meer krities oor ANC

Die New York Times van 23 Januarie 2019 bevat ’n opmerklike berig oor president Cyril Ramaphosa se regering. Dit noem dat Ramaphosa korrupte ministers uit die kabinet van sy voorganger Jacob Zuma insluit: “Die afgelope jare het die ANC, wat eens mense regoor Afrika en die wêreld geïnspireer het, so ontwikkel dat dit diepgewortelde korrupsie simboliseer. Partyleiers het tientalle biljoene dollars gesteel wat bedoel was om arm swart Suid-Afrikaners op te hef. Hulle het belangrike regeringsinstellings, soos die belastingagentskap, oorgeneem om beter toegang tot regeringsfondse te verkry. Hulle het selfs probeer om teenstanders uit te skakel, in Mafia-agtige sluipmoorde.”

Wanneer wel oor Suid-Afrika berig is tydens die 2000s, was dit dikwels binne die raamwerk van die African National Congress (ANC) se Mandela-erfenis en Desmond Tutu se reënboogdroom. Sedert die Zuma-bewind het ’n nuwe, kritieser benadering merkbaar geword, veral in The Economist. In die afgelope vyf jaar het die ontnugtering egter ook na ander Britse, Duitse en Amerikaanse media uitgebrei. Nederlandse media, met enkele uitsonderings, het daarenteen min oor gebeure in Suid-Afrika berig of dikwels vasgeklou aan verouderde swartwit-beelde van die politiek.

Rooi ligte flikker

Europese regerings, ook in Nederland, hoop natuurlik steeds dat die grondwetlike bestel van die 1990s beter mag werk vir alle burgers. Terselfdertyd wys Afrika-kundiges in Nederland, soms voorheen aktief in die anti-apartheidskamp, al lank op die gevaartekens.

Die Nederlandse historikus Ineke van Kessel het vroeg berig oor die opkoms van ’n eksklusiewe swart nasionalisme in die ANC wat die nie-rassige tradisie van die UDF verdring. Die Brits-Nederlandse Afrika-kenner Stephen Ellis dui in sy boek External Mission (2013) aan dat die ANC se herverdelingsideologie kan uitdraai op “’n apologie vir plundering”.

Ook die ANC se geopolitieke verskuiwings is benoem. Die Afrika-Studiesentrum by Leiden-Universiteit het in 2016 ’n ontleding gepubliseer oor die Zuma-ANC se groter afhanklikheid van Rusland en China as bondgenote en sy anti-Westerse retoriek. Suid-Afrika-kenners Jan-Bart Gewald en Harry Wels skryf begin 2019 in die Clingendael Spectator dat die verskille tussen Suid-Afrika en ander BRICS-lande vervaag. Alle BRICS-lidstate het nou ’n meer outoritêre leierskap en sterk verweefde bande tussen ekonomiese en politieke belanghebbendes.

Westerse regerings ontnugter met die ANC

Westerse politici en regerings probeer steeds saamwerk met die ANC-regering weens sakebelange, diplomatieke doelwitte en veiligheidskwessies. Sakelui kry deurgaans goeie ondersteuning deur Nederlandse en Vlaamse diplomate en regeringsorganisasies wat internasionale handel bevorder. Op kleiner skaal, werk organisasies en individue uit die burgerlike samelewing in die Lae Lande ook saam met soortgelyke organisasies in Suid-Afrika. Ontwikkeling, welsyn, opvoeding of kultuurbande is dan meestal ter sake. Soms gebeur dit met die medewete of steun van owerhede in hierdie lande, maar meermale ook nie.

In onlangse jare is Westerse beleidsmakers egter toenemend ontnugter oor die ANC-regering. Duitse, Britse en Nederlandse beleidmakers het in 2018 agter die skerms gevra dat die ANC hom sterker verbind tot die oppergesag van die reg, beskerming van buitelandse beleggers en regulatoriese sekerheid. Daardie gebiede het naamlik onder die ANC se faksiestryde en korrupsie gely.

Die Amerikaanse president Donald Trump het in 2018 en weer in Augustus 2019 sy kommer uitgespreek oor die ANC se onteieningsbeleid, plaasmoorde en die gebrek aan beskerming vir burgers. Amerikaanse amptenare moniteer blykbaar hierdie kwessies. Die antwoorde van die ANC was veral om geen “inmenging deur die Westerse imperialistiese magte” te eis.

Die ontnugtering oor die ANC beteken natuurlik nie dat Westerse regerings simpatie toon met baie kwessies wat Afrikaanssprekendes, Afrikaners, Kaapse Moslems, Khoisan of ander groepe direk raak nie. Trouens, dikwels is sulke kwessies irrelevant vir hulle direkte belange en belangstellings. Soms versterk die uitlatings of aksies van woordvoerders van kleiner groepe in Suid-Afrika ook die huiwering by Westerse rolspelers om betrokke te raak.

Nederlandse pioniersrol?

Onlangs was die Nederlandse parlement egter die eerste Westerse wetgewende vergadering wat ’n ANC-beleid uitdruklik veroordeel het. Op 4 Julie 2019 het dit ’n mosie aanvaar om die beleid van die ANC-regering oor onteiening sonder vergoeding te veroordeel as synde in stryd met internasionale menseregte.

In die mosie word gesê dat beide die Universele Verklaring van Menseregte en die Afrika Handves van Menseregte arbitrêre ontneming van eiendom verbied, veral op grond van velkleur. Dit doen ook ’n beroep op die Nederlandse regering, “bilateraal en in internasionale fora, om ’n duidelike verklaring af te lê dat die beoogde onteiening van wit boere in Suid-Afrika sonder vergoeding in stryd is met menseregte, en om druk op Suid-Afrika te plaas om dit te laat vaar.”

Die mosie is ingedien deur Martijn van Helvert, ’n Christen-Demokratiese (CDA) parlementslid, en Kees van der Staaij, die leier van die Staatsgereformeerde Party (SGP). Die Nederlandse Tweede Kamer, vergelykbaar met die Britse Laerhuis, het die mosie met 86 stemme teen 64 stemme aanvaar.

Die partye wat die mosie ondersteun het, was die regerende liberale VVD-party van premier Mark Rutte, die Christen-Demokrate, twee nasionalistiese partye, die PVV van Geert Wilders en die Forum vir Demokrasie van Thierry Baudet, Plus50, ’n klein party wat die belange van ouer burgers verteenwoordig, die konserwatiewe Christelike SGP en die liberale Christelike Unie-party. ’n Mosie om plaasmoorde te veroordeel, is weens ’n gebrek aan VVD-steun verwerp.

In baie opsigte is die besluit van die Nederlandse parlement oor die ANC-beleid histories. Nederland het noue historiese en kulturele bande met Suid-Afrika en sy gemeenskappe. Tydens die ANC se ondergrondse stryd het dit aansienlike steun gekry van Nederlandse rolspelers. Sommige van hulle oefen steeds ’n invloed binne die politiek, die akademie en die media uit. Die Nederlandse regering het ook die onderhandelde skikking tussen die ANC en die Nasionale Party in die negentigerjare, wat eiendomsregte probeer verskans het, gesteun.

Pro-aktiewe parlementslede en NRO-aktiwiteite

Nederlandse en Vlaamse parlementslede het die afgelope paar jaar pro-aktief gewerk om by ontleders uit te vind wat die ANC se beleid en die impak daarvan op menseregte en hul nasionale belange is. Afriforum het ook Amerikaanse en Europese beleidmakers op verskillende maniere ingelig toe die ANC se onteieningsbeleid einde 2018 aangeneem is.

Reeds op 27 Maart 2018 het Van Helvert skriftelike vrae in die Nederlandse parlement voorgelê oor “die diskriminasie van, onteiening en moordtogte teen wit boere in Suid-Afrika”. Op 29 Junie 2018, net voor die parlementreses, het Van Helvert verdere vrae gestel oor “die groeiende onsekerheid oor eiendom en belegging in Suid-Afrika”.

Na die reses, op 14 Augustus 2018, het Han ten Broeke en Helga Lodders van die VVD vrae in die parlement gestel oor die onteieningsbeleid. Daar was ook vrae oor plaasaanvalle en die aantal asielsoekers uit Suid-Afrika. Dit was opvallend, omdat die VVD die hoofparty in die koalisieregering was en die minister van buitelandse sake ook ’n VVD-lid was. Op 14 Desember 2018 het Van Helvert skriftelike vrae in die parlement voorgelê oor die spoed van onteiening sonder vergoeding in Suid-Afrika.

Verskuiwings binne partye en die opkoms van nie-sentristiese partye in die Nederlandse politieke konstellasie tydens die provinsiale verkiesing in Maart 2019 het waarskynlik bygedra tot die steun vir die mosie onder meer partye. Voor die verkiesings in Suid-Afrika in Mei 2019 was Nederlandse koerante ook krities oor die ANC se rekord.

Menseregte en burgerregte in gevaar

Onder Ramaphosa het die grondhervormingsdebat ’n duidelike rassetoon. In 2018 het die stigting van voormalige president Thabo Mbeki in ’n uitgelekte interne koerant gesê dat die ANC sy historiese waardes oor nie-rassigheid laat vaar het deur die debat oor grondhervorming te voer as ’n kwessie van swart teenoor wit. Die politieke ekonoom Moeletsi Mbeki het hieroor gesê. “Dit gaan nie oor grond nie. Dit gaan oor die verlies van stemme deur die ANC. En die ANC en sy klein seuntjie, die EFF, dink hulle kan die kiesers wat die ANC laat vaar, terugwen deur die blanke bevolking aan te val”.

Van Helvert het tydens die onlangse besprekings van die parlementêre komitee vir buitelandse sake gesê dat die betrokkenheid van regse groepe die kwessie ongelukkig ’n rassistiese toon kon gee. Hoofstroompolitici was dus versigtig om hierdie werklike skending van menseregte te hanteer, maar hulle kon dit nie vermy nie.

Stef Blok (VVD), die Nederlandse minister van Buitelandse Sake, het tydens dieselfde komiteebesprekings gesê: “As die wet aangeneem word, sou dit ’n mensereg, die reg op eiendom, beïnvloed.”

Dit sou beter gewees het as die Nederlandse parlementsbesluit verwys het na die bedreiging van alle burgers se regte deur die onteieningsbeleid. Dit is ook nie sonder historiese ironie nie. Die parlementsbesluit is egter ’n belangrike politieke ontwikkeling. Die parlementskomitee, wat ook op ander menseregsake werk, sien ondanks alle ANC-beloftes te veel rooi ligte flikker.

Die Nederlandse parlementsbesluit sluit ook aan by ’n wyer tendens waarin Westerse media, ontleders en regerings die ANC meer krities beoordeel. In watter mate sal ander Europese, Australiese en Amerikaanse politieke rolspelers vorentoe druk op die ANC-regering plaas oor skendings van burgerregte en menseregte?

...........

Heinrich Matthee is ’n politieke risiko-ontleder vir bedrywe in die Midde Ooste en Afrika. Hy is ’n genoot by die Afrika-Studiesentrum en die Leiden Universiteitssentrum vir die Bestudering van Islam en Samelewing en ’n lid van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns.

The post Westerse ontnugtering en die Nederlandse parlementsbesluit appeared first on LitNet.

Oude Maasweg kwart voor drie: Het verbazingwekkende verhaal van The Amazing Stroopwafels
Merlijn Kerkhof
Uitgever: Thomas Rap, Amsterdam, 2019
ISBN: 978 94 004 0641 4
252 pagina’s
Prijs: € 19,99 (paperback); € 12,99 (e-book)

• Bestel

Als je het over de band The Amazing Stroopwafels hebt, dan heb je het over de eigenzinnige frontman Wim Kerkhof. Maar je hebt het vooral over mooie muziek, zoals het lied waarnaar het boek Oude Maasweg kwart voor drie is vernoemd. Nooit heeft het nummer de Top 40 gehaald, maar het staat elk jaar weer heel erg hoog in de Top 2000.

Bijzondere formatie

Een bijzondere groep is de formatie The Amazing Stroopwafels. Dat blijkt ook weer uit het boek dat de zoon van Wim Kerkhof heeft geschreven. Merlijn Kerkhof is bevoorrecht met zo’n vader. Elk nummer vindt hij geweldig. Zelfs de nummers die hij aanvankelijk terzijde geschoven heeft. Hij ontdekt dan wat later de schoonheid.

Merlijn Kerkhof is de grootste fan van de formatie. Al is hij in goed gezelschap met de vrouw die een afbeelding van Wim Kerkhof in Ministeck boven haar bed heeft hangen, een chirurg die een onaanspreekbare patiënt uit zijn coma haalde door een nummer van de Stroopwafels te citeren en een fan die bijhoudt waar de band is gedraaid zodat de leden kunnen nakijken of de afrekening van de muziekrechten kloppen. Merlijn is helemaal vergroeid met de band, heeft zelfs een paar keer meegespeeld. Het boek is een logische stap.

Geen platenboeren of managers

Een ijzersterk verhaal is het verhaal van The Amazing Stroopwafels. De excentrieke band laat zich nergens in passen. Ze laten zich niet in met platenboeren en managers. Ze doen alles zelf, of zoals Merlijn Kerkhof het zegt:

Het is een band die in geen hokje te stoppen is en zich aan alle ongeschreven rgels van de popmuziek onttrekt. Seks, drugs en rock-’n-roll? Ze drinken alleen maar thee. Een manager? Hebben ze niet. Het is een band zonder merchandise, zonder roadies, zonder marketingmachine en zonder contract bij een groot platenlabel; het is een band die liever op ooghoogte van het publiek dan op het podium staat. (16)

En er zijn heel veel eigenaardigheden. Zeker is die Wim Kerkhof een rare. Hij heeft een “hardnekkige kotsangst”. Hij is zo bang dat hij moet overgeven, dat hij alles in het werk stelt om het te voorkomen. De oorzaak: een trauma uit zijn vroege jeugd, waarna hij besloot om nooit meer te braken. En met succes. Zelfs een avontuur in Fiji waarbij hij een hele beker Kava leeg moest drinken bij een ritueel, weet hij te overleven zonder braken.

Het hele boek Oude Maasweg kwart voor drie zit boordevol met dit soort weetjes. Dan mag de band misschien niet zo snel in de hitparades voorbijkomen, de leden zijn wereldberoemd in Rotterdam. Overal worden ze herkend in de havenstad. Alleen heeft de groep nog nooit een hit gescoord. Wel heeft de band meer dan 7 000 optredens op haar naam staan, zo ontdekt schrijver Merlijn Kerkhof in zijn boek. Dat is veel meer dan bijvoorbeeld de Rolling Stones.

Fenomenaal geheugen

Bij het lezen van al die anekdotes, mede te danken aan het fenomenale geheugen van Wim Kerkhof, krijg ik een nog hilarischer beeld van The Amazing Stroopwafels. Ze weten met pakkende teksten en ijzersterke muziek een bijzondere plek te veroveren in het Nederlandse bandjeslandschap. Dat de band juist veel aandacht besteed aan het Nederlandstalige lied maakt ze extra bijzonder. Ze laten zich met niks vergelijken en dat is vooral hun kracht.

Merlijn Kerkhof schetst in het boek Oude Maasweg kwart voor drie een mooi beeld van deze band. Hij laat alle betrokkenen aan het woord. De opmerking dat zijn vader dominant zou zijn, lijkt hem vooral te verbazen. Maar bij het lezen van Oude Maasweg kwart voor drie blijft bij mij hangen dat Wim Kerkhof bepaalt en absolute leider is van de band. Niet dat dat erg is.

Ik denk dat zijn dominantie vooral de kracht is van de band. Voor mij laat Merlijn Kerkhof vooral zien dat hij een ander beeld heeft van zijn vader. En dat is ook begrijpelijk. De vader Wim Kerkhof is een ander dan de Wim Kerkhof van The Amazing Stroopwafels. De grote bewondering voor zijn vader maakt de schrijver soms kwetsbaar, maar het geeft het boek een extra dimensie: de enorme liefde voor zijn vader en bewondering voor wat zijn vader gemaakt heeft. Gelukkig heeft hij een talent waaraan het zijn vader ontbreekt: hij kan schrijven!

The post Verbazende stroopwafels appeared first on LitNet.

De taalverwantschap tussen Afrikaans en Nederlands draagt er aanzienlijk toe bij dat de Nederlandstalige literatuur goed vertegenwoordigd is in Zuid-Afrika. Niet alleen kent de literatuur van de Lage Landen verspreiding door bemiddeling van vertalingen en commerciële boekuitgaven, ook de academische aandacht voor de Nederlandstalige literatuur kreeg onlangs een nieuwe impuls.

Een kwarteeuw na de afschaffing van apartheid knetteren de Vlaamse en Nederlandse letteren als nooit tevoren in de zuidpunt van Afrika. Kunstenfestivals nodigen schrijvers en theatermakers uit, literair werk wordt in het Afrikaans vertaald, er is belangstelling voor de literatuurgeschiedenis van de Lage Landen.

Verbintenis en venster

Enkele maanden geleden verscheen in het fonds van uitgeverij Van Schaik een uitgebreid panorama van de Nederlandstalige literatuur, Verbintenis en venster. Die Nederlandstalige letterkunde van aanvang tot hede (H.P. van Coller, red.). In een eerste deel van meer dan vierhonderd pagina’s, geschreven door Hennie van Coller, wordt een overzicht geboden van literaire ontwikkelingen en sociaal-politieke en culturele contexten in de Lage Landen van de Middeleeuwen tot vandaag.

Vele jaren na een vorig literatuuroverzicht - misschien verwijst Van Coller naar S.  Strydom & H. Ohlhoff, Van Middeleeue tot Goue Eeu (Pretoria: Van Schaik 1976) - wordt de Zuid-Afrikaanse lezer een verhaal aangereikt waarin de literatuurgeschiedenis op coherente wijze, in een maatschappelijk-historisch perspectief, wordt geconstrueerd.

Ook hedendaagse tendensen in de literatuur komen aan bod: dit is een belangrijke aanvulling op de inmiddels gedateerde publicatie die voorhanden zijn. Deel 2 presenteert in totaal vijfenveertig lemma’s over schrijvers, van Kader Abdolah tot Joost Zwagerman. De profielen introduceren Nederlandse en Vlaamse schrijvers, in zoverre de auteursnamen niet al eerder bekendheid verwierven in Zuid-Afrika.

Werk van Hugo Claus, Herman de Coninck, Anna Enquist, Luuk Gruwez, Rutger Kopland, Leonard Nolens en Adriaan van Dis is vertaald in het Afrikaans. Zij namen deel aan schrijverstournees in Zuid-Afrika. Canonieke figuren, onder wie Gerrit Achterberg, Ferdinand Bordewijk, Multatuli, Paul van Ostaijen en M. Vasalis, kwamen met teksten voor in schoolhandboeken.

Dat is vandaag echter niet langer het geval. Aan de universiteiten wordt hun werk wel nog gelezen en bestudeerd. Minder bekende namen, ook van hedendaagse dichters met intussen een aantal titels op hun conto, staan dan weer niet in het deel met de profielen. Hafid Bouazza en Ramsey Nasr, geboren begin jaren zeventig, zijn de jongste schrijvers met een profiel. De verzameling is mannelijk, de Nederlandstalige literatuur sinds Multatuli, Buysse en Couperus een herenclub. Maar klopt dit wel? Neen, helemaal niet.

Op vijf vrouwelijke auteurs na, met name Anna Enquist, Eva Gerlach, Hella Haasse, Charlotte Mutsaers en M. Vasalis, zijn dit veertig mannen. Vrouwelijke auteurs, onder wie Anneke Brassinga, Christine D’haen, Ida Gerhardt, Fritzi Harmsen van Beek, Judith Herzberg, Kristien Hemmerechts, Patricia de Martelaere, Elma van Haren en bijvoorbeeld Hanna Bervoets, Saskia de Coster en Annelies Verbeke, verdienen een plek in een dergelijk literair-historisch overzicht (tot heden) met auteursprofielen.

En van de in het Afrikaans vertaalde schrijvers Peter Holvoet-Hanssen, Bart Moeyaert en Dimitri Verhulst mis ik een spoor indien het over verbintenissen tussen Afrikaans en Nederlands gaat. Het spreekt voor zich dat andere keuzes kunnen worden gemaakt. Eerder is al opgemerkt dat Gerrit Komrij de grote afwezige is, vooral gezien de vele connecties met de Afrikaanse literatuur (als vertaler, bloemlezer, cultureel bemiddelaar tussen Zuid-Afrika en Nederland).

Nieuwe perspectieven

De tweedelige publicatie, samen méér dan duizend bladzijden, heeft als doelstelling “die Afrikaanse student en dosent van die Nederlandstalige letterkunde en geïnteresseerde leek” te bedienen. Hier en daar worden raakvlakken tussen beide literaturen, de Afrikaanse en Nederlandstalige literaire productie, geduid.

Het is na deze uitgave van belang een nieuw literatuur-historisch project te initiëren, waarbij interacties, interculturele dialogen of cultuurtransmissies tussen de literaturen in het Afrikaans, Nederland en Vlaanderen worden bestudeerd. Wie belangstelling heeft voor de talrijke cultuurtransfers tussen het Afrikaans en het Nederlands, in beide richtingen, blijft na lectuur van Verbintenis en venster op zijn honger.

Hoewel wordt vermeld dat de verbintenissen tussen Afrikaans en Nederlands aan bod komen, is dit toch vooral een Nederlandse literatuurgeschiedenis in het Afrikaans voor een Zuid-Afrikaans publiek van academici en studenten. Er is nu een studie nodig die vanuit transnationaal of tweetalig oogpunt de literaire verbintenissen in kaart brengt.

Hoe dan ook, allleen al het gegeven dat een dergelijk naslagwerk kan verschijnen in Zuid-Afrika toont aan hoeveel belangstelling bestaat voor de literatuur van het Nederlands aan de andere kant van de wereld.

Schrijvers te gast

Naast deze academische uitgave, hoe dan ook een huzarenstuk en belangrijk voor de hedendaagse beeldvorming van onze literatuur in het Afrikaanse taalgebied, zijn er de vele schrijversoptredens en literaire vertalingen. Een lukrake greep van de afgelopen tijd. Tijdens het Vrystaatse Kunstefees in Bloemfontein traden begin juli Saskia de Coster, Annelies Verbeke en Wytske Versteeg op.

Van Benno Barnard is Het trouwservies vertaald, aangevuld met het openingsgedicht van Krijg nou de lyriek. Dezelfde vertaler, Daniel Hugo, heeft intussen voor dezelfde uitgeverij Naledi Het zingen van de wereld van Marc Tritsmans in het Afrikaans vertaald en momenteel legt hij de laatste hand aan Het verdriet van België van Hugo Claus. Een tour de force, zonder meer. Vooral omdat Hugo vertaalt uit het Nederlands en niet The Sorrow of Belgium als brontekst hanteert.

Tritsmans treedt volgend jaar op tijdens het Klein Karoo Nasionale Kunstefees in Oudtshoorn, Barnard is uitgenodigd voor Woordfees in Stellenbosch. De Afrikaanse editie van Het verdriet van België, uitgegeven door Protea Boekhuis, zal aanleiding geven tot ruime belangstelling. Met de Vlaamse regeringsvertegenwoordiger in Pretoria zal worden bekeken hoe de vertaling in beeld wordt gebracht tijdens een colloquium, op literaire festivals.

De reeks met Nederlandse en Vlaamse schrijvers die de afgelopen jaren in Zuid-Afrika op de bühne plaatsnamen, is ondertussen imposant te noemen. Aan universiteiten, in colleges verzorgd door collega’s van departementen Afrikaans en Nederlands, komen teksten uit de Nederlandse literatuur aan bod.

Schrijvers, onder wie binnenkort de gelauwerde debutante Radna Fabias, worden uitgenodigd om voor Afrikaanse studenten te spreken. Er zijn ook plannen: bijvoorbeeld voor een bloemlezing uit de poëzie van Paul Snoek in het Afrikaans. Met Nachoem Wijnberg en uitgeverij Naledi wordt bekeken of een poëzieselectie in het Afrikaans beschikbaar kan worden gesteld. Of Vlaamse schrijvers die in Somerset-Oos op uitnodiging van de Jakes Gerwel Stichting een project uitvoeren samen met Zuid-Afrikaanse literatoren.

De Nederlandse letteren knetteren al veel langer dan vandaag in Zuid-Afrika, nu méér dan ooit tevoren. Dankzij vertalingen, onder andere door Zandra Bezuidenhout (Enquist en Wieringa), Daniel Hugo (méér dan vijftig titels!), Fanie Olivier (Van Steenberge en Pfeijffer), Heilna du Plooy (Van Toorn), Antjie Krog (Van Woerden en Lanoye) en Lina Spies (Grunberg), en uitnodigingen voor schrijversoptredens zijn Nederlandse en Vlaamse dichters en romanschrijvers al lang geen onbekenden meer hier te lande.

Niet alleen toneelteksten, romans en poëzie van de Vlaamse usual suspect Tom Lanoye (recent verscheen Koningin Lear, in een vertaling van Antjie Krog), ook werk van Stefan Hertmans, Els Moors, Leonard Nolens, Herman de Coninck en bijvoorbeeld Peter Verhelst is relatief bekend in Zuid-Afrika.

Over de receptie van de literaire productie, hoe Zuid-Afrikaanse lezers teksten van Nederlanders en Vlamingen lezen in een bepaald cultureel en literair referentiekader, is ondertussen een interessante studie te maken. Na Verbintenis en venster, met lemma’s die op een manier ook in het Kritisch Literatuur Lexicon voorkomen, is dit pas echt een nieuwe uitdaging.

The post Onstuimig knetteren Nederlandse letteren onder het Zuiderkruis appeared first on LitNet.

Hierdie toespraak is op 18 September 2019 by die Excelsus Lentekonferensie vir Bedieningsontwikkeling by die Universiteit van Pretoria se Teologie-fakulteit gelewer. 

Precis:

Hoe ons ook al as mense probeer, die verlede is deel van die hede. In Suid-Afrika kan herinneringe aan die verlede nie anders as om gelade te wees nie. Herinneringe weerspieël dikwels die sosiale en politieke rasseverdeeldheid in die land. Is daar ander maniere van onthou waarmee brûe gebou kan word, en waarmee die eis van menswaardigheid van almal verwesenlik kan word?

“Die vergange is nie dood nie; dit is nie eens vergange nie.” – Christa Wolf

“Narratief is ’n brug na die ander.” – Maria Duffy

In ’n boek wat onlangs verskyn het en die moeite werd is om te lees, getiteld In my vel, skryf Azille Coetzee oor hoe sy in Amsterdam besef het dat wit Suid-Afrikaners ’n liminale posisie beklee waarin hul “teenwoordigheid in Afrika omstrede” is, en hul “tuishorendheid twyfelagtig”. Niemand wil eienaarskap neem van hierdie onsamehangendheid nie, skryf sy.

In Coetzee se poging om sin van haar identiteit te probeer maak, betrag sy die mense en luister sy na die diskoerse om haar. Sy skryf: “Ek hoor oor en oor: ‘Dis al meer as twintig jaar ná die einde van apartheid, kan hulle nie net oor dit kom nie.’ So baie van die wit Afrikaners wat ek ken, wil niks weet van enigiemand anders se pyn nie, wil nie hoor van apartheid nie en wil veral nie vir ’n oomblik dink aan hul eie aandadigheid of verantwoordelikheid teenoor ander nie. En laat jy nou net die killjoy wees wat hierdie kwessies ophaal by ’n braai. Wat gaan aan met ons? Hoekom is ons so bang om te verander? Om verantwoordelikheid te neem vir wie ons is?”

Om verantwoordelikheid te kan neem, moet mens kan onthou – wíl onthou. In Suid-Afrika is daar twee soorte mense: diegene wat nie wíl onthou nie, en diegene wat nie anders kán as om te onthou nie. Omdat die herinnering hier gaan oor ’n stelsel waarin andersheid ’n probleem gemaak is op grond waarvan teen mense gediskrimineer is, onder meer op grond van ras, skei ’n duidelike rasselyn dié twee groepe van mekaar, ongeag ouderdom.

Mamphela Ramphele in haar boek Laying ghosts to rest – dilemmas of the transformation in South Africa bestempel rassisme as een van die spoke van die verlede wat ons nog steeds nie tot ruste kon bring nie. Sy skryf: “Rassisme is nie net ’n jammerlike verskynsel uit die verlede nie. Dit is belangrik om te erken hoe ons elkeen daardeur beïnvloed is. Idees oor wit meerderwaardigheid en swart minderwaardigheid het die ingesteldheid van swart en wit Suid-Afrikaners gevorm. Die meerderwaardigheidskompleks van wit mense is nie net ongerekonstrueerde rassiste se probleem nie. Dit is geprogrammeer in diegene wat grootgeword het in omgewings wat aan hulle ’n hoër status verleen het weens hul velkleur. Dieselfde geld swart minderwaardigheid. Mens skud dit nie af soos ’n slegte verkoue nie. Dit is in jou psige vasgebrand deur deure wat in jou gesig toegemaak is, deur herhaalde vernedering. Vernedering kweek selfhaat en woede. Albei dié emosies maak dit moeilik om die uitdagings van die regte en verantwoordelikhede van burgerskap die hoof te bied. Die verwagting van vernedering lei tot ’n defensiwiteit in verhoudings.”

Dit is teen dié agtergrond wat ons DA-leier Mmusi Maimane se uitlating dat “as jy nie sien dat ek swart is nie, dan sien jy my nie” moet verstaan. Swartheid word ’n merk met ’n stel assosiasies wat swart mense bewustelik met hulle saamdra, of hulle wil of nie. Dié stel assosiasies is wat Europeërs en hul afstammelinge op ander vastelande die afgelope vier eeue aan ander mense geheg het op grond van fenotipe – velkleur, haartekstuur, gelaatstrekke – wat dan aan minderwaardigheid en ander negatiewe eienskappe gekoppel is.

Die Karibiese psigo-analis en filosoof Frantz Fanon vang in sy essay The fact of blackness die verskrikking van ras vas: “Ek het die wêreld binnegetree deurtrek met ’n wil om betekenis te vind in dinge; my gees was gevul met die begeerte om die bron van die wêreld te bekom. Toe vind ek uit ek is ’n objek tussen ander objekte.... [Ek is] geseël in ’n vermorselende objekskap ... ek is skielik geskaaf tot ’n nie-wese... die kyke van die andere het my vasgevang, op die manier wat ’n chemiese oplossing ’n kleurstof vaslê. Ek was verontwaardig; ek het ’n verduideliking geëis. Niks het gebeur nie. Ek het uitmekaar gespat. Nou is die skerwe deur ’n ander self aanmekaar geplak.”

In my eie navorsing vind ek dat rassisme nie net ’n spook van die verlede is nie. Die spook is springlewendig. Azille Coetzee was vier jaar oud toe Nelson Mandela vrygelaat is. Sy skryf dus uit die oogpunt van iemand wat nou in haar vroeë 30’s is. ’n M-student van my wat tans navorsing oor wit Afrikaanse vroue tussen 20 en 30 jaar oud doen, vind dieselfde allergie vir verantwoordelikheid neem. Die navorsing in my boek Sitting pretty – White Afrikaans women in postapartheid South Africa kyk na wit Afrikaanssprekende vroue in hul 30’s tot 60’s en vind byvoorbeeld dat idees oor wit meerderwaardigheid en swart minderwaardigheid interpretasies van die verlede en ook die hede bepaal.

’n Diskoers word geskep van ’n goeie wit mens teenoor ’n slegte swart mens, deur ’n soort morele ommekeer te skep tussen die ordes van apartheid en demokrasie. Apartheid word erken as ’n onderdrukkende stelsel, maar weerstand teen daardie onderdrukking word gesien as bandeloosheid. Swart mense word as onverantwoordelik en wanordelik voorgestel, waarteenoor die wit agente van apartheid óf onsigbaar is, óf sonder skuld. In die proses word die hele kwessie van verantwoordbaarheid vir die instandhouding van apartheid weg van wit mense gedeflekteer.

My navorsing vind ook ’n diskoers waarin apartheid as ’n las voorgehou word wat swart mense aanhou dra om redes wat “onbekend” vir wit mense is. Daar word van swart mense verwag om wit mense outomaties te vergewe vir die geleenthede wat swart mense weens geïnstitusionaliseerde rassisme in die verlede verloor het – ten spyte daarvan dat wit mense nie erken dat hulle by daardie rassisme gebaat het nie.

Die Instituut vir Geregtigheid en Versoening onderneem jaarliks sedert 2003 ’n peiling genaamd die South African Reconciliation Barometer. Dit wys dat wit mense meestal voet by stuk hou met wat die Kameroense denker Achille Mbembe “die defensiewe logika van wit ontkenning” noem. In my vergelykende studie van die jaarlikse peilings in die dekade tussen 2003 en 2013, vind ek ’n ontkenning by wit mense van die feit dat hulle in die verlede by die stelselmatige verarming van swart mense gebaat het. In 2003 het minder as ’n kwart van wit respondente (22%) hierdie feit erken, teenoor amper ’n driekwart (74%) van swart respondente. Teen 2013 ontken meer as die helfte van wit respondente (56,6%) dat baie swart mense arm is weens die standhoudende uitwerking van apartheid. Hierdie logika van defensiwiteit speel dus ook uit in die ontkenning dat apartheid ’n misdaad teen die mensdom was, met amper die helfte van wit respondente (47,2%) wat dit in 2013 ontken.

Dit kan gelees word as dat amper die helfte van wit mense die menslikheid van swart mense bevraagteken. ’n Ander bevinding van dieselfde jaar suggereer iets soortgelyks: 43% van wit Suid-Afrikaners stem nie saam met die stelling dat die apartheidsonderdrukking van hul swart landgenote verkeerd was nie.

Hoe maak ons sin van hierdie strakke onwilligheid om die kwaad van apartheid te erken? Pumla Gobodo-Madikizela, professor in Sielkunde wat tans die navorsingstoel in Historiese Trauma en Transformasie by die Universiteit Stellenbosch beklee, verduidelik in haar boek Dare we hope? Facing our past to find a new future hoe die interseksie tussen herinnering en identiteit werk: om te erken wat gebeur het, bedreig wit mense se sin van hul eie menslikheid – dat hulle gebaat het by ’n stelsel waarin andere onderdruk is, en waarin gruwels teen andere gepleeg is. Ontkenning verskaf regverdiging wat dit moontlik maak om die ongeregtigheid van apartheid te vermy. Dis daarom dat wit mense kan sê: Ek het hard gewerk vir wat ek het. Wat hulle mis, is dat swart mense ook hard gewerk het, maar dit het nie dieselfde moontlikhede aan hulle beskikbaar gestel as wat wit mense gekry het nie, byvoorbeeld om in eiendom te kon belê.

Die ontkenning van swart mense se historiese ervaring sny wedersyds ook na swart mense se identiteit. Desmond Tutu, aartsbiskop-emeritus van die Anglikaanse Kerk, beskryf die impak van die oortreder se ontkenning van die ongeregtigheid wat hy/sy gepleeg het soos volg: dit tref die kern van die menswees – die integriteit en identiteit – van die slagoffer. Wit mense se ontkenning van die vernietigende gevolge van apartheid ondermyn die persoonskap van swart mense.

Hoe beweeg ons verby hierdie skaakmatposisie, waarin wit identiteit met ontkenning bevestig word ten koste van swart mense se menslikheid? Om hierdie skietstilstand vreedsaam te besleg, verg dat ons, soos Thuli Madonsela gister gesê het, “onthou om te onthou”.

Die werk van Miroslav Volf kan help met die vraag hóé om te onthou, soos die akademikus Nicholas Allen skryf in ’n artikel oor herinnering. Volf dink na oor sy ervaring as slagoffer van rasse- en godsdienstige konflik – as Kroaat in die konflik met Serwië en as ’n Christen in die voormalige Joego-Slawië. Hy wys uit dat ons begeerte om kwytskelding óf tot geheueverlies óf tot herinnering kan lei, bewustelik of onbewustelik. Die begeerte om kwytskelding lei ons om die morele betekenis van ons gedrag te herinterpreteer om begrip vir ons optrede (of die gebrek daaraan) te kweek, of om onsself te verontskuldig.

Wat daarvan as ons eerder gemeenskaplikheid probeer bewerkstellig? Achille Mbembe beskryf in sy jongste boek Critique of black reason die wisselwerking tussen andersheid en eendersheid. Om verskillendheid of andersheid te eis, spruit uit die begeerte om insluiting en erkenning. Dit is die oorsprong van alle identiteite. Neem die Afrikaner-identiteit as voorbeeld: Diegene wat ontneem is van gedeelde menslikheid, wie se menslikheid ontken is deur die verwoesting en vernedering van Britse imperialisme, het gemobiliseer om ordentlikheid te herbewerkstellig met die skep van die Afrikaner-identiteit. Mbembe praat daarvan dat die andere nie net anders is nie, maar ook gelyksoortig. Hy stel voor ons gebruik die eendersheid binne die andersheid, en ons gemeenskaplike soeke na insluiting en erkenning selfs binne ons andersheid, om die idee van die menslike gemeenskap te herbevestig – dit wat ons gemeen het, waarmee ons ons gedeelde menswaardigheid kan bevestig, wat ook die grondbeginsel in ons Grondwet is.

Hoe kom ons by die gemeenskaplike erkenning van menslikheid uit? Die Ierse filosoof Maria Duffy, wat skryf oor narratiewe teorie oor geheue, beskou narratief as ’n “brug na die ander”. Gobodo-Madikizela meen ’n beginpunt is om na mekaar se verhale te luister en die ervaring van verlies aan albei kante te erken. Om ’n samelewing aanmekaar te sit wat deur geweld verskeur is, neem geduld. Sy vra of die ergste gevolge van apartheid nie met sterftesyfers aangedui moet word nie, maar eerder met die “onmeetbare verliese van die menslike gees” begryp moet word. Die menslike gees is wat herstel moet word. Sy stel voor ons reik uit na mekaar met konsekwente gesprekke oor ons moeilike verledes om ’n gedeelde menslike idioom te vind. “Ons menslikheid is die sterkste wanneer ons gefokus is op wat ons as mense verenig: deernis, en ’n etos van versorging teenoor mekaar, eerder as om voor vrees en agterdog te swig.” Sy meen ons moet dit wat ons as mense verbind, naamlik ons empatie, ontdek.

Een manier van stories deel, skryf Gobodo-Madikizela, is om sáám ons merkwaardige Suid-Afrikaners te onthou. Sy gee Beyers Naudé as voorbeeld: hy het “sy lewe met morele dapperheid liefgehad ... en menslike empatie beliggaam”. Stories soos syne is wat oor generasies heen gedra moet word “as lewende herinneringe waarmee diep menslike solidariteit geïnspireer kan word, en sodat ons as getuies van die verlede kan optree om te keer dat so iets ooit weer herhaal word”. Beyers Naudé is ’n “simbool van morele verbeelding”, noem Gobodo-Madikizela hom.

Vir ons as Afrikaners, of Afrikaanssprekende wit mense, is hierdie erkenning van die andere veral ’n uitdaging. Ons kom uit ’n politieke tradisie en denkraamwerk waarin eendersdenkendheid afgedwing is. Om onsself Afrikaners te kon noem, moes ons onbevraagtekenend by die dominante posisie inval. Dit is hoe apartheid vir amper 50 jaar gehandhaaf is. In die 1950’s het JG Strijdom aan ’n gehoor van Afrikaners gesê dat om apartheid teen te staan, verraad is. Eendersdenkendheid is geëis, anders is jy ’n volksverraaier. Sodoende is ’n stelsel in stand gehou waarvan ons nou eers werklik die omvang van die verwoesting van menslikheid kan sien, midde-in veelvoudige krisisse wat ons pogings om demokrasie te vestig, teister. Ja, baie word deur sommiges gesê oor die moderne infrastruktuur wat apartheid nagelaat het. Maar die menslike koste van daardie skewe moderniseringsproses van ekstreme uitbuiting op grond van ras begin nou eers werklik manifesteer.

Andersdenkendheid is ons plig as Afrikaners aan mekaar en aan hierdie land, as ons Suid-Afrika van die afgrond wil terugtrek. Kom ons onthou dus, en put inspirasie uit, die andersdenkendes. Daar is baie harde werk gedurende die 20ste eeu gedoen om voor te gee dat alle Afrikaners dieselfde gedink het. Maar daar was ’n tradisie tóé wat steeds nóú bestaan – waarvan Beyers Naudé die bekendste voorbeeld is – van Afrikaners wat anders gedink het, wat hulself laat lei het deur waardes van empatie en medemenslikheid. Kom ons verdiep en verwesenlik die nalatenskap van krities-etiese denke.

Kom ons onthou daardie Christen-gelowiges wat van die eerstes was om bínne Afrikanerdom weerstand teen apartheid te toon. Alreeds in 1948 skryf Albert Geyser, professor in Nuwe Testamentiese Studies aan die Universiteit van Pretoria, in die Hervormde Kerk se amptelike blad téén die idee van ’n volkskerk, dus téén die idee dat ’n kerk se lidmate net uit een volk of nasie mag kom. Luidens ’n artikel deur Andries van Aarde en andere, het Geyser in dieselfde jaar wat apartheid regeringsbeleid geword het, geskryf dat die kerk nie deur die wêreldse mag van nasionalistiese politiek versoek moet word nie, maar moet fokus op Christelike deernis. Hy was van een van die groep van 13, gelei deur PV Pretorius, destyds hoogleraar in Grieks aan die Universiteit van Pretoria, wat die verwydering van bruin mense van die gemeenskaplike kiesrol in ’n openbare verklaring in 1955 bevraagteken het. Hulle is aan ’n smeerveldtog in die Afrikaanse media onderwerp, waarop hulle met die volgende waarskuwing gereageer het: die smeerveldtog “wys vir ons hoe ver ons in SA beweeg het na ’n staat waarin dit gevaarlik is vir die individuele burger om ’n onafhanklike mening te huldig of uit te druk”. Soos ons weet, het dit daarna net erger geraak.

Twee ander teoloë, Bennie Keet en Ben Marais, het die Bybelse fundering van apartheid destyds bevraagteken. Keet het in sy boeke uitgewys dat die ondersteuners van die beleid, naamlik wit mense, nie die mense is wat onder die beleid ly nie. In Waarheen Suid-Afrika? stel Keet dit prontuit: “God het wel onderskeie volke gewil, maar nie aparte volke soos ons daardie begrip, waar dit die nie-blanke raak, in ons land verstaan nie. Skeidslyne word stellig nie in die Skrif tussen volke getrek nie, behalwe tussen Israel en die heidene, en daardie skeidslyne het met die koms van Christus weggeval. Daarom is dit ons plig, as Christene, om die skeidslyne (nie onderskeidinge nie) uit te wis.” Keet spreek hom teen die stelsel van trekarbeid uit, wat hy ’n “euwel” noem, en die destydse verbod op gemengde huwelike: “Die hele menslike geslag is aanpasbaar omdat dit uit een bloed is. Origens hang die huwelik van baie ander en groter oorwegings af as ras en kleur.”

Die boek Vertraagde reaksie word in 1960 gepubliseer, waarin Geyser, Keet, Marais en agt ander teoloë ná die Sharpeville-slagting standpunt teen apartheid ingeneem het. Die boek het aangevoer dat dit die verantwoordelikheid van die kerk is om “geregtigheid en menswaardigheid” te bevorder. In die boek doen Keet ’n beroep om onderhandelings wat eers 40 jaar later verwesenlik is: die kerk moet die leiding neem om die wit regering op ’n punt te bring waar dit met swart mense onderhandel om ’n oplossing vir die rassevraagstuk te vind. Marais het geskryf dat daar op die ou end geen eerbare manier gaan wees vir wit mense om swart mense van stemreg en ander politieke regte te ontken nie. Hoe waar het sy woorde nie geword nie.

Vir hul moeite en hul moed is hierdie teoloë weer eens onderwerp aan ’n veldtog om hulle te diskrediteer. Naspers se Piet Cillié het Vertraagde reaksie as ’n “boekie” afgemaak en die stommige stelling gemaak dat apartheid tot ’n beter begrip tussen die rasse gelei het. Vertraagde reaksie is deur Koot Vorster, Balthazar se broer en destyds moderator van die NG-Kerk, met die siekte masels vergelyk.

Die Wêreldraad van Kerke se Cottesloe-verklaring ná die Sharpeville-slagting is destyds ondersteun deur afgevaardigdes van die NG-Kerk. Die verklaring het rassediskriminasie verwerp, asook die kleurgrens in die arbeidsmark, trekarbeid en die verbod op gemengde huwelike. Dit is tóé dat die susterskerke hul Verwoerdiaanse periode in alle erns binnegaan het: Weens druk van destydse eerste minister HF Verwoerd het die NG-Kerk van die verklaring en saam met die Hervormde Kerk ook van die Wêreldraad onttrek. Geyser het voortgegaan om openlik sy steun vir die verklaring uit te druk.

Vir Beyers Naudé was die Cottesloe-voorval die deurslaggewende oomblik, met sy besef dat die Broederbond, waarvan hy nog lid was, ’n “gevaarlike invloed” in sy lewe geword het. Geyser het destyds só daaroor geskryf: Die Broederbond se interpretasies van die Bybel steun hul eie ideologiese posisie, en maak die “Bybelse eis van medemenslike liefde, geregtigheid en menslikheid onherkenbaar”. Geyser begin die Christelike Instituut. Ná Naudé se bedanking as predikant by die Aasvoëlkop-gemeente stel Geyser hom aan by die instituut. Koot Vorster het die instituut bestempel as ’n “steurnis van goeie orde”. Geyser is aan intense vervolging blootgestel, insluitend sy skorsing weens sogenaamde kettery in die vroeë 60’s, wat hy in die hof laat omkeer het, en doodsdreigemente en gepeuter aan sy motor se remme. Uiteindelik het hy die kerk verlaat.

In ’n toespraak in 1961 sê Naudé: “Die Kerk moet ’n aanvoerder wees vir die armes, die onderdruktes, diegene wat honger ly, die stemloses, diegene wat onregverdig behandel word – nieteenstaande of hulle wit of swart is.” Om dít te kan doen, sê Naudé, moet die Kerk kan empatie toon met die behoeftes van mense en nie net óór hulle praat nie, maar mét hulle. Hy het sy toespraak afgesluit met ’n gebed waarin hy gevra het dat Suid-Afrikaners ’n helder visie van hul profetiese beroep moet verkry om hierdie beroep vreesloos uit te lewe.

Geyser, Naudé en die ander andersdenkendes se beroep op die Kerk en Afrikaners in daardie donker tye kry vandag hernude relevansie. Wanneer ons land onder ontsaglike druk is, ook soos nou, is die laaste ding wat ons kan bekostig om die rassisme en rasseverdelings waarin ons geskool is, die opperhand te laat ry. Goeie Suid-Afrikaners moet hande vat, nou. Soos ek al voorheen geskryf het, is ons almal saam in hierdie boot. Ons moet saam uitwerk hoe kom ons heelhuids tot aan die ander kant van die veelvoudige krisisse wat ons land tans takel. Ironies is hierdie krisisse die ander ding wat ons gemeen het, naas ons gedeelde menslikheid en reg op menswaardigheid. Dit is nou die oomblik waarin ons vir mekaar moet sê, soos die Kroatiese denker Volf, dat ons nie op ons eie genoeg is nie: “Ek wil nie net ek wees nie; ek wil die ander deelmaak van wie ek is, en ek wil deel wees van die ander”.

Die Afrikaner-andersdenkendes van die verlede binne die kerk demonstreer vir ons die vermoë om met die andere te identifiseer. Hul lewensverhale wys hul vermoë om nie hulself te isoleer en ’n muur te bou teen diegene wat anders as hulle is nie, maar om bo die vrees waarin hulle grootgemaak is, uit te klim, en die menslikheid van swart mense te erken. Volf se idee van herinnering en geheue is toekomsgerig en aktief, nie net retrospektief nie. Herinneringe vorm nie opsigself ons identiteite nie. Ons identiteite word gevorm deur hóé ons en andere met daardie herinneringe omgaan.

Pumla Gobodo-Madikizela sê: “As herinnering gebruik word om ou haat weer te laat opvlam, val ons weer in voortdurende haat en konflik vas. Maar as herinnering gebruik word om te herbou, of om nuwe verhoudings te begin, bring dit hoop.” Kom ons volg in die voetspore van die andersdenkendes in die kerk. Hulle het in vorige donker tye steeds die dapperheid aan die dag gelê om die bevestiging en uitbou van die menswaardigheid van almal, ongeag andersheid, daadwerklik in die middelpunt van hul denke en optrede te plaas. Dit is die goue draad: die bevestiging van almal se menswaardigheid. Thuli Madonsela het gister gepraat oor die verontmenslikende werklikheid van voortslepende armoede – ’n kwart van kinders ly aan vertraagde groei weens ’n gebrek aan kos. Hierdie is ’n nalatenskap van apartheid wat die vernietigendste gevolge vir ons demokrasie inhou. Kom laat ons saam dink en doen om menswaardigheid te herstel, beginnende by armoede.

Lees ook

In gesprek oor witwees in Suid-Afrika met Melissa Steyn en Christi van der Westhuizen / In conversation about whiteness in South Africa with Melissa Steyn and Christi van der Westhuizen

The volksmoeder, ordentlikheid and whiteness

In my vel deur Azille Coetzee: ’n skrywer wat haarself blootlê sodat ons onsself kan sien

The post Die verlede in die hede: Kan ons anders onthou? appeared first on LitNet.