Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21784 articles
Browse latest View live

Onteiening van grond sonder vergoeding: implikasies vir die definiëring van politiek in Suid-Afrika

$
0
0

Inleiding

Die afgelope maande is twee belangwekkende besluite deur die regerende African National Congress (ANC) geneem wat, sou dit uitgevoer word, die definisie van politiek in Suid-Afrika ingrypend sal verander.

Eerstens was daar die besluit, tydens die 54ste nasionale konferensie van die party gedurende Desember 2017 in Johannesburg, om die onteiening van grond sonder vergoeding as beleidsmaatreël te aanvaar. Die besluit is gekwalifiseer deur te beklemtoon dat die onteiening van grond op ’n wyse sal geskied wat nie die landbousektor sal destabiliseer nie, nie voedselveiligheid sal bedreig nie, en nie ekonomiese groei en werkskepping sal ondermyn nie (ANC 2017).

Tweedens was daar die besluit deur die ANC gedurende Februarie 2018 om steun te verleen aan ’n mosie wat deur die Economic Freedom Fighters (EFF) by die Nasionale Vergadering ingedien is ingevolge waarvan laasgemelde liggaam ’n proses sal inisieer ten einde die Grondwet en die Handves van Regte in die Grondwet vervat sodanig te wysig dat grondonteiening sonder vergoeding kan plaasvind. Die betrokke mosie, wat aanvaar is met 241 stemme ten gunste daarvan en 83 daarteen, is na die Konstitusionele Hersieningskomitee verwys, wat na ’n proses van openbare oorlegpleging teen 30 Augustus 2018 aan die parlement terugvoering sal gee (Gerber 2018).

Dit is belangrik om te meld dat hierdie besluite geneem is nieteenstaande die feit dat die bestaande Grondwet en die Handves van Regte daarin vervat, reeds voorsiening maak daarvoor dat eiendom ingevolge ’n algemeen geldende regsvoorskrif onteien kan word.

Die vraag wat pertinent ontstaan wanneer oor hierdie besluite besin word, is die volgende: Wat is die implikasies daarvan vir die wyse waarop politiek in Suid-Afrika sedert 1994 gedefinieer is? Ten einde antwoorde te vind, word die volgende werkswyse gevolg: Eerstens word, ter wille van die nodige agtergrond, die verskillende definisies of beskouings rakende die begrip politiek kortliks verduidelik. Tweedens word aangetoon welke van hierdie beskouings na 1994 in Suid-Afrika inslag en toepassing gevind het en hoedanig ’n besluit oor grondonteiening sonder vergoeding dit kan verander en in welke rigting. Derdens word aangetoon wat die gevare is wat skuil sou daar op ’n veranderde beskouing van politiek besluit word. Die artikel word afgesluit met enkele slotopmerkings.

Wat is politiek?: ’n Betwiste konsep met verskeie definisies

Ten einde te bepaal hoe bogemelde besluite die wyse waarop politiek in Suid-Afrika sedert 1994 gedefinieer is, sal verander, is dit nodig om kortliks die begrip politiek van nader te beskou. Volgens die gesaghebbende Britse skrywer van talle handboeke oor die politieke wetenskap, Andrew Heywood, is ’n definisie van politiek problematies omdat dit ’n vae en hoogs betwiste begrip is (2002:4-12). Kortom: daar bestaan nie ’n enkele definisie wat universele aanvaarding geniet nie. Hy wys nietemin daarop dat daar wel verskeie aanvaarbare en legitieme beskouings oor die betrokke begrip bestaan.

In hierdie verband onderskei hy die volgende: Eerstens is politiek die kuns om te regeer of gesag uit te oefen. Vanuit hierdie oogpunt beskou, omsluit politiek alles wat met die staat en sy agent die regering in verband gebring kan word.

Tweedens is politiek alle openbare aangeleenthede. Volgens hierdie tipering strek politiek wyer as die eng terrein van die regering en omsluit alles in die openbare arena.

Derdens behels politiek die soeke na konsensus, versoening, samewerking, onderhandeling en die sluiting van kompromieë. Hierdie beskouing beklemtoon ook die noodsaak om eenheid, samehorigheid en ontwikkeling te bewerkstellig in samelewings wat deur intense diversiteit en onderontwikkeling gekenmerk word.

Vierdens is politiek ’n stryd oor toegang tot hulpbronne en die gebruik van ongebreidelde mag as die metode waarvolgens die stryd gevoer en hulpbronne versprei moet word. Op grond van hierdie beskouing het die befaamde Amerikaanse politieke wetenskaplike Harold Dwight Lasswell (1902–1978) reeds in die dertigerjare van die vorige eeu kort en kragtig verklaar dat politiek wesenlik draai om die vrae: Wie kry wat, wanneer en hoe? (Encyclopaedia Brittanica 2018). As verteenwoordiger van ’n lewens- en wêreldbeskouing waar die uitoefening van mag in die politieke proses verabsoluteer was, het die voormalige leier van die Volksrepubliek van China, Mao Zedong (1893–1976), politiek selfs beskryf as oorlog sonder bloedvergieting, terwyl oorlog politiek is met bloedvergieting (Goodreads 2018).

In aansluiting by Heywood beklemtoon politieke wetenskaplikes verbonde aan The Open University (1999–2018) ook die feit dat die begrip politiek moeilik definieerbaar is omdat dit nie duidelik is wat die “essensie” of “intrinsieke aard” daarvan is nie. Die gevolg is dat mededingende, teenstrydige en opponerende definisies aan die orde van die dag is. Deur die bestaande beskouings op ’n spektrum te plaas wat wissel van eng tot omvattend, wys hierdie wetenskaplikes daarop dat politiek alles behels wat met die staat in verband staan; ’n niegewelddadige metode van konflikbeslegting is; konflik is; die uitoefening van mag is; maatskaplike aktiwiteite is; openbare aktiwiteite is; en afhanklik is van konteks en interpretasie.

Welke definisie van politiek het sedert 1994 in Suid-Afrika inslag gevind en hoedanig sal ’n besluit oor grondonteiening dit verander?

Die definisie van politiek wat na 1994 in Suid-Afrika inslag en toepassing gevind het, was die direkte gevolg van die lang geskiedenis van intergroepkonflik gedurende die apartheidsera; die diversiteit van die samelewing; die ongeëwenaarde ekonomiese ongelykheid tussen die “haves “en die “have nots”; en die wydverspreide begeerte van politieke leiers om, nieteenstaande al hierdie middelpuntvliedende en fragmentariese kragte, ’n nuwe verenigde en vooruitstrewende nasie te vestig.

In ’n poging om hierdie werklikhede te hanteer en terselfdertyd met ’n proses van nasiebou te begin, het die nuwe politieke leierskap besluit dat die soeke na konsensus, onderhandeling, versoening en samewerking, en die sluiting van kompromieë, die oorheersende kenmerk van politiek in die “nuwe” Suid-Afrika sou wees. ’n Magdom maatreëls is getref om die nuwe benadering te vergestalt, waaronder die opstelling van die Grondwet wat voorsiening gemaak het vir die vestiging van ’n inklusiewe konstitusionele demokrasie; die aanvaarding van ’n omvattende Handves van Regte gebaseer op die Universele Verklaraing van Menseregte; die ontwikkeling van etlike ekonomiesegroeistrategieë; en die skepping van talle instellings en meganismes vir oorlegpleging, samewerking en kompromiesluiting.

Die onlangse besluit van die ANC, ondersteun deur etlike opposisiepartye, om die Grondwet, en in die besonder artikel 25 van die Handves van Regte, sodanig te wysig dat die onteiening van grond (en waarskynlik ook ander eiendom) sonder vergoeding kan geskied, sal egter daartoe lei dat van hierdie benadering afgewyk word. Sou dit inderdaad gebeur, is dit onafwendbaar dat politiek in Suid-Afrika in die toekoms gedefinieer sal word volgens die Lasswelliaanse beskouing waar die aanwending van mag sal bepaal wie kry wat, wanneer en hoe.

Dat sodanige koersverandering ten gunste van ’n magsgebaseerde beskouing van politiek ’n sterk moontlikheid is, blyk uit die volgende: eerstens die erns waarmee talle Suid-Afrikaanse politici hulle beywer vir ’n regeringsgeleide program van “radikale ekonomiese transformasie”; tweedens die agitasie deur opposisiepartye soos die EFF en etlike ander buiteparlementêre aktivistiese, populistiese en anargistiese groepe vir nie alleen die onwettige besetting van grond in stedelike sowel as plattelandse gebiede nie, maar ook die inwerkingstelling van ’n outoritêre sosialistiese program van nasionalisering van bates. Derdens beskik die ANC, met die aangebode steun van die EFF en ander opposisiepartye, oor die vereiste tweederde-meerderheid in die parlement wat benodig word om die Grondwet en die Handves van Regte sodanig te verander dat grond sonder vergoeding onteien kan word.

Wat is die gevare verbonde aan ’n magsgebaseerde definisie van politiek?

Sou daar in die toekoms in Suid-Afrika van ’n onderhandelings- en konsensusgebaseerde na ’n magsgebaseerde definisie van politiek beweeg word, bestaan daar drie wesenlike gevare. Ten eerste sal die gevestigde inklusiewe konstitusionele demokrasie en die verhewe beginsels waarop dit geskoei is, asook die waardes wat dit omsluit, aan ’n proses van agteruitgang en uiteindelike verval blootgestel word. Kortom: die regstaat sal deur ’n magstaat vervang word.

Tweedens sal die allernoodsaaklike ekonomiese groei in Suid-Afrika ten einde van sy reputasie as die mees ongelyke samelewing in die wêreld ontslae te raak, nie gerealiseer kan word nie. Inteendeel, sonder beleidsekerheid met betrekking tot private eienaarskap sal Suid-Afrika sy aantreklikheid as beleggingsbestemming vir plaaslike sowel as buitelandse ondernemers grootliks verloor.

Derdens sal korrupsie drasties toeneem. Die vlaag van korrupsie wat Suid-Afrika die afgelope dekade ondervind het, sal nie vergelykbaar wees met die omvang daarvan indien die sprong gemaak sou word na ’n suiwer magsgebaseerde definisie van politiek nie.

Slotopmerkings

Die kwalifikasies wat deur die ANC aanvaar is om as riglyne te dien vir die onteiening van grond (eiendom) sonder vergoeding, word nie as voldoende beskou om die migrasie na ’n magsgebaseerde definisie van politiek en die gestelde negatiewe gevolge daarvan hok te slaan nie. Gegewe die huidige stand van sake is daar nietemin twee ligpunte: eerstens, die versekering van president Ramaphosa, tydens sy onlangse staatsrede, dat die grondonteieningsproses nie op ’n roofsugtige (“smash-and-grab”) wyse sal geskied nie; en tweedens die opdrag deur die Nasionale Vergadering aan die Konstitusionele Hersieningskomitee om ’n proses van openbare oorlegpleging van stapel te stuur ten einde die burgerlike samelewing se siening oor hierdie belangrike maar netelige kwessie in te win.

Alhoewel hierdie versekering deur die President en opdrag deur die Nasionale Vergadering as positiewe verwikkelings beskou word, bly die waarskuwing van lord John Acton (1834–1902) (Acton Institute 2018) aan samelewings ongeveer ’n eeu gelede steeds ook vir die eietydse Suid-Afrikaanse samelewing geldig:

Power tends to corrupt and absolute power corrupts absolutely. Great men are almost always bad men, even when they exercise influence and not authority; still more when you superadd the tendency of the certainty of corruption by authority.

Bibliografie

Acton Institute. 2018. Lord Acton Quote Archive. https://acton.org/research/lord-acton-quote-archive (12 April 2018 geraadpleeg).

African National Congress (ANC). 2017. Declaration of the 54th National Conference of the African National Congress 20 December 2017. http://www.ancfreestate.org.za/news/declaration-54th-national-conference-african-national-congress-20-december-2017#.Ws8f7ohubIU (12 April 2018 geraadpleeg).

Encyclopaedia Brittanica. 2018. Harold Lasswell. American Political Scientist. https://www.britannica.com/biography/Harold-Lasswell (12 April 2018 geraadpleeg).

Gerber, J. 2018. National Assembly adopts motion on land expropriation without compensation. News24, 27 Februarie 2018. https://www.news24.com/SouthAfrica/News/breaking-national-assembly-adopts-motion-on-land-expropriation-without-compensation-20180227 (12 April 2018 geraadpleeg).

Goodreads. 2018. Mao Zedong Quotes. https://www.goodreads.com/author/quotes/4797485.Mao_Zedong (12 April 2018 geraadpleeg).

Heywood, A. 2002. Politics. Tweede uitgawe. New York: Palgrave Macmillan.

The Open University, 1999–2018. What is politics? http://www.open.edu/openlearn/people-politics-law/politics-policy-people/what-politics/content-section-2.1 (11 April 2018 geraadpleeg).

Lees ook:

Onteiening sonder vergoeding: voorvereiste vir suksesvolle grondhervorming of populisme?

Is onteiening sonder vergoeding werklik die antwoord?

Grondonteiening: ’n ander perspektief

’n Positiewe blik op die onteieningswetsontwerp

Onteieningswetsontwerp: ongrondwetlik of noodsaaklik?

Een honderd jaar later: die Swart Grond Wet 27 van 1913

Die betekenis van ’n ontneming weens ’n rasdiskriminerende wet of praktyk vir doeleindes van die Wet op Herstel van Grondregte 22 van 1994 – ’n oorsig van ontwikkelings in regspraak

 

The post Onteiening van grond sonder vergoeding: implikasies vir die definiëring van politiek in Suid-Afrika appeared first on LitNet.


Entrepreneurskap en diversifisering in die nuwe musikale ekonomiese landskap: deel 2

$
0
0

Luna Paige in gesprek met Lukas de Beer, Jonathan G Shaw, Wynand Myburgh en Nataniël

Deel 2: Musiek is ’n besigheid

(Lees deel 1 hier.)

Bo: Jonathan G Shaw en Lukas de Beer | Onder: Nataniël en Wynand Myburgh

Ek het in my jare as liedjieskrywer en sangeres al baie mense teëgekom wat my gevra het wat ek doen vir ’n lewe. Sou ek musiek antwoord sou baie my dikwels vra: “En wat is jou regte werk?” Om potensiële aanhangers, kliënte en werkverskaffers te oortuig van jou waarde as kunstenaar is nie altyd ’n maklike taak wanneer jy met mense werk wat sukkel om te verstaan dat kuns ook ’n besigheid is nie. Baie het intussen bygekom en verstaan meer en meer dat musiek ’n besigheid is, wat ook (glo dit of nie) tot voordeel van die kunstenaar kan strek.

Daar is baie geleenthede vir besigheid in die musiekbedryf, net soos daar baie rolspelers binne die bedryf en al sy inter-connecting bedrywe is. Die vraag is waar jý jouself gaan posisioneer.

Ek het met Jonathan Shaw (outeur van The South African Music Business) gesels en by hom uitgevind hoe die Suid-Afrikaanse musiekbedryf vergelyk met ander bedrywe in Suid-Afrika. Volgens Shaw het hy die syfers al verskeie kere nagevors en bestudeer, aanvanklik vir die eerste weergawe van sy boek in 2007. Hy het intussen al drie opgedateerde weergawes gepubliseer. Sy mees onlangse navorsing het getoon dat die onderskeie musiekbedrywe ’n geheel van ongeveer R3.1 biljoen (ongeveer 0.104% van Suid-Afrika se BBP) in 2014/2015 werd was. Die syfer is klein in vergelyking met byvoorbeeld die filmbedryf wat ongeveer R7 biljoen werd is en sommige ander groot motormaatskappye wat ongeveer R50 biljoen ’n jaar genereer. Die afleiding kan dus gemaak word dat die musiekbedryf steeds een is wat gedryf word deur passie en nie noodwendig baat uit grootskaalse belegging nie.

Iemand soos Nataniël het op ’n vroeë ouderdom besef dat daar baie besigheidspotensiaal in die musiekbedrywe (ons brei later hieroor uit) is ten spyte van ’n frustrerende swak infrastruktuur met betrekking tot belegging en investering. “Daar was hierdie vreemde idee dat kunstenaars arm was en dat die regering moes help met ondersteuning en borgskap. Ek kon dit nie verstaan nie. In die res van die wêreld was kunstenaars onder die rykstes in die samelewing. Ek het geweet dat dit nie heeltemal moontlik was in Suid-Afrika nie, ons gehoor is eenvoudig te klein, maar ek het geweet dat ek net in hierdie bedryf sou bly as ek op enige ouderdom net so suksesvol kon wees as enige ander persoon van dieselfde ouderdom – sakeman, regsgeleerde, mediese dokter, enige iets. Ek het met min geld grootgeword en ’n finansiële gesukkel is die ergste. Dit maak jou oud en benoud en verniel jou geloof en jou verbeelding. Daar is honderde meer opwindende maniere om te suffer.”

Foto: Omslag van Another 365 things that people believe that aren't true

Geldmaak uit musiekmaak is duidelik ’n wilsbesluit. ’n Mindset. Wynand Myburgh en die res van Fokofpolisiekar het vroeg in hulle orkes se bestaan en handelinge besef dat hulle ’n musiekgenre geskep het wat nie groot aftrek geniet nie. Hulle het verstaan dat hulle hard sal moet werk om hulle brand aan hul teikenmark bloot te stel, te vestig, credibility te verkry en dit as springboard vir nuwe, ander projekte te gebruik om uiteindelik volhoubaarheid in die bedryf te verseker. Sjoe! Hoeveel kunstenaars operate so? Soos Wynand tereg sê: “Dit is nie vir alle kunstenaars maklik om besigheidsgedrewe te dink nie.” Indien dit was, sou daar seker baie meer suksesvolle as onsuksesvolle kunstenaars gewees het. Ek wil ’n klip in die bos gooi en sê dat musikante nie die luxury het om nie besigheidsgedrewe te dink nie. Dit is ’n verantwoordelikheid – ’n vaardigheid wat aangeleer moet word – ’n gesindheid wat móét verander – as musiekmaak vir jou as kunstenaar belangrik is.

Daar is maniere. Kreatiwiteit raak al hoe meer ’n ding in die korporatiewe wêreld. Musikante is kreatief. Iewers gaan hulle met ’n bietjie dink, mentorskap en navorsing, iets ongeloofliks kan doen – wat finansieel winsgewend is en terselfdertyd bydra tot die korporatiewe wêreld en ekonomie. “As jy ’n musikant is – either way – was dit nog altyd ’n entrepreneursbesigheid. As jy besluit jy is ’n  musikant – begin jy jou eie besigheid,” reken Wynand Myburgh.

Hy trek ’n oulike vergelyking: “’n Klomp ouens sit op couches, rook ’n joint en besluit om ’n band te begin.” So begin hulle. En so hou hulle dikwels aan. “Die ouens van Coca-Cola sou nie noodwendig saam om ’n konferensietafel sit en joints rook na hulle besluit het om hul besigheid te begin nie.” Die kunsproses werk anders, ja. Maar nie besigheid nie. Dit vra dissipline, professionaliteit en kophelder deursettingsvermoë. Dit is wat maak dat een ou slaag en ’n ander een nie.

Die entrepreneur se verantwoordelikheid

Ek verkyk my gereeld aan die toewyding en professionaliteit van akteurs en kry soms skaam as ek hulle werksetiek met die van musikante vergelyk. Dan moet ek myself herinner dat meeste akteurs tersiêre opleiding ontvang het waar ’n sekere werksdissipline en -etiek in hulle ingedril word (soos Marthinus Basson een middag by De Akker vir my gesê het). Ons weet dat enige ou sonder enige formele opleiding ’n kitaar kan optel en begin speel en baie bekend kan word as hy ’n hit song skryf. Ek wonder tog of die ouens wat opleiding ontvang dalk ’n effense voorsprong het? In my jeug was daar nie baie opvoedingsopsies in kontemporêre musiek nie, en dit wat daar was, was baie duur. Meer so was daar beslis nie baie opleidingsgeleenthede in die besigheidsy van musiek nie. Daar is wel nou baie meer opsies en ek dink dit is baie belangrik vir enige aspirant musikant om sulke opleiding te ontvang. Diegene wat al langer in die tand is kan steeds baat uit opleiding. Daar is verskeie jaarlikse, maandelikse en weeklikse inisiatiewe wat aangebied word. Ek dink byvoorbeeld aan die Music Exchange-konferensies (’n inisiatief van Martin Meyers) wat baie swak bygewoon word deur veral die Afrikaanse musikante. Hoekom, weet ek nie. Mens is nooit te oud om te leer nie óf om nuwe connections te maak nie.

Yo-Landi Vi$$er

Wynand beaam dat mens wel die positiewe invloed van formele opleiding in sommige suksesvolle musikante se werk kan bespeur. Hy gebruik Yo-Landi Vi$$er van Die Antwoord en Peach van Pletzen van Bittereinder (onder andere) as voorbeelde. Peach het gematrikuleer by Pro Arte en Yo-Landi het weer opleiding by die Lady Grey-kunste-akademie ontvang. Hulle het verstaan dat daar iets groter met musiek saamgaan.

Volgens Wynand is kuns maak ’n lewenskeuse, ’n besluit om ’n individualis te wees – een wat na hom/haarself moet omsien. “Baie besef nie hulle gaan populêr raak nie en is soms onvoorbereid op dit wat met sukses saamgaan. Hulle raak vasgevang in dag tot dag dinge, het niemand wat leiding gee nie en maak geen toekomsplanne nie.” Wynand glo dat jy as kunstenaar moet weet hoe om te optimize op die hoogtepunt van jou loopbaan se sukses. Om voorsiening te maak vir wat daarna kom.

Ek kan aan so baie musikante dink wat op ’n tyd in hul lewe welaf was. Iemand soos Crocodile Harris. Sy treffer “Good News” was nommer een in Suid-Afrika in die 80’s en hy was ook genomineer as beste sanger. Die lied het nommer een-status in Frankryk bereik vir 10 weke lank, wat gelei het to optredes saam met musieklegendes soos Al Jarreau en Bonnie Tyler. Die lied het vlam gevat in Europa en hy het ook ’n prys by die Cannes musiekfees ontvang. Hy het oor die 200 000 plate in Frankryk verkoop en baie van sy liedjies word vandag nog oor die radio gespeel. Ek het in die 2000’s met dié kunstenaar gewerk en dit was vir my hartverskeurend om te sien hoe ’n man met so ’n groot skrywerstalent en internasionale sukses, so moes sukkel op sy oudag.

Hoe gebeur dit? Dat ’n ou soos daai 30 jaar later in klein restaurante optree, voor klein gehore, met ’n klankstelsel wat hy self moet beman? Sonder ordentlike beligting? Sonder ’n professionele span wat na sy belange omsien? Shaw meen dit gebeur dikwels met musikante weens basiese swak finansiële bestuur, wat dikwels spruit uit ’n gebrek aan opleiding en kennis in die verband. Hy meen baie musikante slaag nie daarin om hulle inkomste te poel en hulself salarisse te betaal nie. Ek onthou onmiddellik hoe Wynand aan my genoem het dat Fokof wel inkomste gepoel het en hulself aanvanklik baie min betaal het en dat hulle hul inkomste teruggestoot het in hul besigheid. Sarah Mclachlan is ook een so kunstenaar wat haar platemaatskappy oortuig het om inkomste te herinvesteer in haar loopbaan. Op die manier het sy ’n baie suksesvolle besigheid op dreef gebring en in stand gehou. Sy was gelukkig om saam met ’n meer “verligte” platemaatskappy te werk wat haar toegelaat het om haar eie werksetiek en -idees met hulle s’n te inkorporeer.

Shaw vra tergend of ons werklik sulke finansiële vernuf van kreatiewe wesens kan verwag? Natuurlik, ja. En hy beaam dat tye wel aan die verander is, veral in die wyer kreatiewe bedrywe. En dat die idee dat kreatiewe mense nie met geld kan werk nie spruit uit die meer tradisionele werkinge van platemaatskappye en ander rolspelers wat totale beheer oor musikante se besighede aanvaar het en mag uit die kunstenaar se hande geneem en gehou het. Daardie dae is verby. “Vandag se musikante moet optredes, skepping, tegnologie en besigheidsvernuf kan balanseer,” meen Shaw.

Jy is die besigheid

Outeur van Artrepreneur, Lukas de Beer meen die geheim lê in die slagspreuk, “YOU are the BUSINESS.” Volgens hom moet die kunstenaar altyd by die self begin. Hy spot dat dit nie moontlik is om ’n kanon vanuit ’n skuit af te skiet nie. Die fondasie is belangrik.

Eers is dit belangrik dat die kunstenaar sy kreatiwiteit en sy outentieke self bymekaar uitbring. Dit herinner my aan iets wat Eric Maisel gesê het: “Creativity is the result when you opt to matter and decide to make personal meaning.” Mihaly Csikszentmihalyi sê weer dat ons skep omdat ons mense is en omdat ons dit geniet. Dit moet ons nooit verloor nie.

So uiteindelik kom die “YOU” neer op die feit dat die kunstenaar sy/haar persoonlikheidstipe, sterk- en swakpunte moet ken, ’n goeie en fyn balans tussen persoonlike en professionele verhoudings moet handhaaf en gedurig aan sy/haar professionele vaardighede moet skaaf. Die besigheidsvernuf en -vaardighede begin dán eers van waarde raak.

Selfkennis en eerlikheid is noodsaaklik vir ’n soliede fondasie om vanaf te werk.

Wanneer dié fondasie gelê is, kan die kunstenaar begin om homself op te voed oor die aard van die bedryf en is dit belangrik om ’n goeie begrip te hê van wie die sleutelfigure en -organisasies in die bedryf is. Elke bedryf het sy fasiliteerders/middelmanne, sy instaatstellers, sy verbruikers en daai aaklige hekwagters. Kennis hieroor kan ’n kunstenaar se fokus en besigheidstrategie baie help.

Die kunstenaar kan ook baat uit mentorskap en moet nie die verskillende mentorskapkanale onderskat of verwaarloos nie. Mentorskap kan in bedryf-rolmodelle, werkswinkels, literatuur, aanlyn- en ander kursusse gevind word.

The flow

De Beer meen dat die kunstenaar moet sorg dat sy professionele en kreatiewe uitdagings sy vaardighede as kunstenaar op ’n ontwikkelende wyse uitdaag. Hy verwys my na Mihaly Csikszentmihalyi se opspraakwekkende teorie oor tevredenheid of geluk in kreatiewe professies. Volgens Csikszentmihalyi ervaar ’n persoon ongelooflike ontevredenheid en selfs angs wanneer uitdagings en vaardighede nie in pas is met mekaar nie. ’n Persoon met baie vaardighede en min uitdagings raak verveeld. Een met min vaardighede en baie uitdagings raak angstig. Op besigheidsvlak kan jy byvoorbeeld baie goed wees met networking en jouself in uiters uitdagende situasies laat beland. As jy op musikale vlak nie die vaardighede het om daardie uitdagings met sukses af te handel nie, kan jy uitsien na ongewenste uitkomste en die verlies van toekomstige geleenthede. Dit is om dié rede dat De Beer sê jy eers jouself moet ken en jouself op ’n optimale vlak vir jou beoogde uitkoms moet ontwikkel. Daarna sal jy jouself geleidelik meer en meer uitdaag en verder ontwikkel en groei in jou bedryf.

As die kunstenaar dit regkry in samehang met ’n toegewyde werksdissipline, sal dit makliker raak om ondersteuning te genereer. Ondersteuning is vir Lukas een van die essensiële faktore vir enige artrepreneur se sukses. Ondersteuning kan verkry word deur networking, mentorskap, afrigting of opleiding.  Dan kan die kunstenaar met trots sê: “I own my business.” Dan sal die kunstenaar weet waarmee hy/sy hom/haarself wil assosieer en waar potensiële veelvuldige inkomstestrome vandaan kan kom.

Nataniël

Op sy eie manier sluit Nataniël se advies baie hierby aan. Ek het hom gevra watse advies hy aan veral niche kunstenaars (wat sukkel om hul unieke talente aan die breër publiek bekend te maak) kan gee. Hy beklemtoon net soos De Beer hoe belangrik selfontwikkeling en eerlikheid is. “As jy jou vaardighede slyp, elke liewe dag werk aan vakmanskap, opleiding ontvang, lesse leer, nederig en dankbaar te werk gaan en ’n produk van kwaliteit skep, sal die regte mense jou uiteindelik opmerk en ’n verhoog verskyn. Die grootste probleem is dat mense ongeduldig is en geen stamina het nie. Almal wil oornag roem hê, ’n kompetisie op televisie wen, of na een vertoning ’n feeslegende word. Dis alles bog. Harde werk is die enigste pad. Stamp jou kop, stamp jou toon, huil, trek die hare uit jou kop, byt vas en werk. Jy moet bereid wees om jou lewe op te offer vir iets waarin jy glo. Jy moet ook wreed eerlik en nugter wees. Die lewe gee vir jou antwoorde. As daar uiteindelik niks gebeur nie, is jy dalk bedoel vir iets anders.”

In die vorige rubriek word gevra wat/wie die suffering van kunstenaars veroorsaak. Daar word geïnsinueer dat die kunstenaar sake in eie hande moet neem om sukses te verseker. In Deel twee is dit duidelik dat die meeste van die onus op die kunstenaar rus, soos in enige ander besigheidsman, -vrou of entrepreneur se situasie. Selfkennis, die opskerp van vaardighede (kreatief en besigheidsverwant), die bereidwilligheid om te leer, om ure en ure se harde werk in te sit, risiko’s te neem en te aanvaar dat niks op ’n skinkbord vir jou aangedra gaan word nie – dit alles sal jou help om jou besigheid en jou brand reg te kry vir sy groot trek die onbekende in. Die belangrikste is om te bly skep omdat dit jou opgewonde maak, omdat dit ’n verlenging van jou is en omdat dit jou persoonlik verryk, uitdaag en gelukkig maak. In Deel drie gesels ek met Nataniël, Wynand Myburgh, Lukas de Beer en Jonathan Shaw oor die onvermydelike noodsaaklikheid tot diversifisering.

Fokofpolisiekar het nie hul geld uit CD sales gemaak nie. Omdat die musiek nie hoofstroom was nie het hulle maar om en by 15 000 eenhede verkoop. Dit was kardinaal om na alle moontlikhede te kyk sou hulle as kreatiewe individue volhoubare beroepe wou verseker. Volgens Myburgh het dit hulle gedwing om ’n lewe op alternatiewe wyses te maak. Hulle moes ’n wêreld vir hulself skep. Ek love die idee, van iets maak uit niks. Dit maak my kinderlik opgewonde! En dit is nie iets wat almal kan doen nie. Ek stem saam met Wynand dat mens dikwels ’n love-hate-verhouding met dié realiteit van die beroep het. “It would have been fucking nice to just play music”!

“Om met kos te werk was nie my idee nie. Mense wat gereeld by my aan huis geëet het, het geleenthede aan my gebied. Ek het nooit gedink ek sou een boek skryf nie. ’n Uitgewer het my genader. Nou is daar al 19 boeke! Sosiale geskiedenis fassineer my en ek het dit nog altyd bestudeer en dit het my kennis van etiket gegee. Niks waarmee ek nog op ’n besigheidsvlak betrokke geraak het, is geforseer nie – alles was natuurlike uitvloeisels van my lewe. So ook die stories wat ek skryf en vertel. My oupa en my pa was albei uitsonderlike storievertellers.” Ek glo – en Nataniël se storie beaam dit – dat alle besigheidsverwante vertakkings uiteindelik ’n organiese proses is en ’n uitvloeisel van jou inherente kreatiwiteit. Kreatiwiteit – die één ding waarna baie korporatiewe maatskappye smag in hulle konferensiekamers waar nuwe idees uitgedink moet word.

In Deel drie kyk ons na diversifisering in musiek, hoe die tendens wêreldwyd vlamvat en aan die orde van die dag is. Bitter min van ons ken deesdae iemand wat nét musiek maak of ’n instrument bespeel. En daar is ’n rede daarvoor. Dit is nie omdat musiek nie lonend is nie. Dit is omdat die bedryf baie gesigte het, multi-dimensioneel is en ons in ’n era woon waar diversifisering die nuwe musiek-ekonomie geraak het. Ons kyk na hoe kunstenaars hul kreatiwiteit, hulle belangstellings en reeds bestaande netwerke kan benut om in hierdie nuwe ekonomie te floreer. Om baie meer deel te hê aan daai R3.1 biljoen slice van die pie en om saam te werk om die bedryf te laat groei, werk te skep (in ’n land waar baie werkloos is) en beleggers te motiveer om meer geld in die bedryf te investeer. 

Hou LitNet dop vir deel drie.

Lees ook:

Entrepreneurskap en diversifisering in die nuwe musikale ekonomiese landskap: Inleiding

The post Entrepreneurskap en diversifisering in die nuwe musikale ekonomiese landskap: deel 2 appeared first on LitNet.

Werkersdag, 1 Mei 2018

$
0
0

Die regering se beleidsdokument van 8 Julie 2016 oor die wenslikheid van ’n belasting op suikerkoeldrank in Suid-Afrika, Taxation of Sugar Sweetened Beverages, het beoog om suiker in Suid-Afrikaners se diëte te verminder. Die stuk verklaar dan ook plegtig: “An increase in the prices of SSBs due to taxes is likely to encourage consumers to reduce their demand, which may lead to less production or changes in the formulation of the product.”

Maar die skrywers rus toe nie daar nie. Hulle ondersoek internasionale ervarings van soortgelyke belastings in ander lande. Soos:

  • In 2014 is belasting op suikerversoete drankies (SVD’s) in Mexiko ingestel as deel van ’n strategie om vetsug te verminder. Ná die inwerkingstelling van die belasting daal verbruik van SVD’s met gemiddeld 6%, en teen Desember 2014 daal dit verder en vinniger, tot 12% in totaal.
  • In 2012 stel Frankryk ’n belasting in op koeldranke met suiker en kunsmatige suiker. Die prys van belaste produkte styg met 5% in 2012 en 3,1% in 2013, en die aanvraag daal 3,3% en 3,4% in die twee jaar onderskeidelik.
  • Hongarye stel in 2011 ’n belasing in op sekere vorme van gemorskos. ’n Jaar later wys ’n impakstudie dat die aanvraag na belaste produkte met ongeveer 25 tot 35% gedaal het.

Enige leser sal uit ervaring weet: as die koste van ’n produk of diens styg, daal die aanvraag daarvoor. Só stel die regering toe wel ook onlangs die suikerbelasting in met juis daardie verwagting.

Dieselfde regering verwag egter oënskynlik dat as mens die koste van arbeid verhoog, en aanhou verhoog, die aanvraag daarna onaangeraak sal bly. Of erger, selfs sal styg. Dit is gewoon waansinnig.

Kom ons kyk hoe die aanvraag na arbeid in Suid-Afrika lyk.

Daar is op die oomblik omtrent 37 miljoen mense in ons land in die ouderdomsgroep 15–64 jaar.

Van hulle is net 59%, oftewel omtrent 22 miljoen, ekonomies aktief. Dit beteken dat baie miljoene mense in ons land dit nie as die moeite werd beskou om eers te probeer om in die ekonomie betrokke te raak nie, selfs al aanvaar ons etlike miljoene is nog op skool of studeer verder.

Van die 22 miljoen wat aktief probeer, werk net 16 miljoen.

Daarteenoor is daar 17 miljoen ontvangers van welsynstoelae.

Laat daardie syfer net ’n bietjie insink: daar is meer mense wat toelae by die staat kry as wat werk.

Hoe het dit gebeur?

Arbeidswetgewing in Suid-Afrika is die arbeidsmarkekwivalent van suikerbelasting. Dit maak arbeid duurder, net soos suikerbelasting koeldrank duurder maak. ’n Buiteruimtelike waarnemer wat dié spul gadeslaan, sal sekerlik aflei dat ons regering nie net beoog om die “euwel” van indiensneming hok te slaan nie – hy slaag uitstekend daarin.

Maar is dit waar? Is daar navorsing wat inderdaad hierdie – op die oog af vanselfsprekende – verband tussen arbeidskoste deur wetgewing, en werkloosheid, getoets het?

In 2009 het die Amerikaanse Chamber of Commerce ’n slim studie uitgedink. In die VSA lê die federale regering die meeste arbeidsregulasies neer. Maar elke deelstaat kan boonop sy eie regulasies daarby voeg, mits sulke regulasies die werker se posisie verbeter. Die navorsers identifiseer toe 33 aspekte van arbeidsreg, in ses afdelings ingedeel. Elke staat kry punte, van 0 tot 100 in totaal, waar 100 die mees gereguleerde staat voorstel. Die state word toe in drie groepe ingedeel, naamlik Goed, Matig en Swak, waar “Goed” die mins gereguleerde groep is, en “Swak” die omgekeerde.

En hier is die uitslae. In die tydperk 2009 tot 2014 was die gemiddelde indiensnemingsgroei per staat in elke groep soos volg:

Goed:  2,72%
Matig: 0,6%
Swak: 0,49%.

Anders gestel: die totale groei aan werkgeleenthede in die Goeie groep was 4,4%, terwyl dit net ’n miserabele 0,6% in die Swak groep was. Die Goeie groep het met 2 124 734 werkgeleenthede gegroei (van ’n basis van 47 miljoen) en die Swak groep met net 390 551 (van ’n basis van 65 miljoen).

Saak gesluit. Al die state het arbeidskoste verhoog, maar die Swak state net soveel meer. Dié state het toe, voorspelbaar, net soos verbruikers van belaste koeldrank hulle inname sny, op ’n arbeidsdieet gegaan.

Maar hier is die kersie op die koek: die Goeie state se per kapita-inkomste in die tersaaklike tydperk het met 1,82% gegroei, teenoor net 1,68% in die Swak state.

Hoekom is dit so? Mens sou tog verwag het dat in state waar arbeid goedkoper is en werkskepping meer, dit teen laer lone sal wees?

Toe nie. Dit is die wonder van ’n betreklik vrye mark in arbeid. Só ’n mark skep nie net meer werk nie, mettertyd doen hy dit ook teen hoër lone. Hoe is dit moontlik? Dit klink kontra-intuïtief?

Onthou hoe aanbod en aanvraag werk: In ’n land sonder duur arbeidswette kan werkgewers mense in diens neem teen marklone en op ander markverwante voorwaardes. Daar is min wetlike beperkings. Daar is nie ’n wetlike “vloer” onder enige loon of voorwaarde nie. Die werkgewer kan albei so laag maak as wat hy wil, mits die werker dit maar aanvaar. Dit beteken baie werkers sal aanvanklik onder die “vloer” wat andersins deur die wet bepaal word, aangestel word. Maar dit beteken ook dat arbeid nou goedkoper is, en meer werkers sal werk kry. Hulle diens sal tog beter waarde vir geld bied.

Namate meer mense in diens geneem word, begin werkgewers mettertyd vind daar is ’n tekort aan werkers. Wat só ’n werkgewer te doen staan, is om hoër lone aan te bied. Anders loop hy die gevaar om werkers aan mededingers af te staan.

Maar sal die werkgewer nie dan verloor as hy meer moet betaal nie? Nee, hy sal nie. Die manier om dit te verhoed, is om tegnologie aan te skaf en werkers op te lei sodat hulle meer produktief is. Hoër lone word dan deur hoër uitsette geregverdig.

Intussen leer die werker aan diens en word meer produktief, bloot deur werkervaring op te bou. Dit alleen dra tot sy bedingingsmag by, en gou-gou kan hy vir ’n verhoging vra.

Op dié manier word lone en ander voorwaardes in ’n vrye mark konstant ten gunste van die werker verbeter.

Dit is nie net ’n mooi teorie nie. Hier is byvoorbeeld die syfers vir die vervaardigingsbedryf in Taiwan, wat oor die jare minimale arbeidsingryping deur die staat gehad het:

 

1961–71

1971–81

1981–91

1992

1993

1994

BBP-groei per jaar (%)

10,0

9,5

7,9

6,8

6,3

6,5

Werkloosheid %

2,9

1,6

2,1

1,5

1,5

1,6

Reële groei in vervaardigingslone (% per jaar)

6,2

8,0

7,4

5,6

3,8

1,8

Bron: Springer Science+Business Media

Let veral op na die groei in lone. Neem kennis, dit is reële groei (dws nadat inflasie in berekening gebring is). Let ook op dat werkloosheid deurgaans baie laag was.

Dit is nie wat in Suid-Afrika gebeur het nie. Sedert die aanvaarding van die nuwe Wet op Arbeidsverhoudings in 1995 het werkloosheid van omtrent 16% tot 27% gegroei. Dit is ’n toename van meer as 150%.

In dieselfde tyd het nog iets egter drasties toegeneem, en dit is welsynstoelae. Vanaf 2000, toe drie miljoen persone toelae ontvang het, het dit tot omtrent 17 miljoen vandag aangegroei.

Nou wil ek ’n lansie breek vir ’n ander soort arbeid as indiensneming. Tradisioneel assosieer ons 1 Mei, Werkersdag, met mense wat by ander in diens is. Maar wat mens maklik vergeet, is dat elke enkele werkgewer in die privaatsektor iewers, eendag, ’n nuwe ondernemer was. Iemand moes iewers, eendag, ’n meubelfabriek, klerevervaardigingsaanleg, myn, kafee op die hoek, supermarkketting, hotel of plaas gevestig het. Dit maak nie saak hoe groot die werkgewers vandag is nie, iewers in die verre verlede was hulle elkeen ’n groen beginner-onderneming. Sonder ondernemerskap sou daar nie ondernemers wees nie, en sonder ondernemerskap sou daar nie mense wees wat vir hulle werk nie. Met die uitsondering van staatsdiensposte (waarop ek later terugkom) sou daar, sonder ondernemerskap, geen werkskepping wees nie.

Dit volg ook dat ’n lae vlak van ondernemerskap noodwendig lae indiensneming beteken.

Daarom is dit kommerwekkend dat ons land so bitter min ondernemers het, as ons onsself byvoorbeeld met Afrika-lande waarvoor statistiek bestaan, vergelyk:

Land

Koers van nuwe ondernemings (%)

Burkina Faso

13,5

Kameroen

10,9

Egipte

6,6

Marokko

4,3

Suid-Afrika

3,3

Gemiddeld sonder Suid-Afrika

8,8

Bron: Global Entrepreneurship Monitor 2016/17 Global Report

En dieselfde geld as ons kyk na voornemens om ’n nuwe onderneming te begin, soos hierdie tabel wys:

Land

Ondernemerskap-voornemens (%)

Burkina Faso

63,7

Kameroen

34,4

Egipte

63,8

Marokko

36,2

Suid-Afrika

10,1

Gemiddeld sonder Suid-Afrika

49,5

Bron: Global Entrepreneurship Monitor 2016/17 Global Report

Suid-Afrikaners stel vergelykenderwys nouliks daarin belang om ondernemings te begin.

Dit is moelik om te dink welsynstoelae het niks hiermee te doen nie. Neem byvoorbeeld Diepsloot, ’n informele nedersetting buite Johannesburg. Die Suid-Afrikaanse Instituut vir Rasse-aangeleenthede het bevind dat hoewel onwettige immigrante net 19% van die gebied se bevolking uitmaak, hulle vir 48% van ondernemings daar verantwoordelik is. Dit beteken dan dat immigrante meer as dubbeld soveel ondernemings as Suid-Afrikaners in hierdie mikrokosmos het. Vanselfsprekend kry hierdie immigrante nie welsynstoelae nie.

Dit is nie moeilik om jou voor te stel dat ’n werklose persoon met ’n paar kinders, wat in ’n gratis HOP-huis woon en vir elke kind ’n toelaag kry, dalk daarsonder ’n klein onderneming sou begin het nie. Soos sake staan, sit hy bes moontlik tuis.

Die etos van “die staat sal voorsien” word verder deur swart bemagtiging gedien. Swart Afrikane in besonder kan verwag om werk of direkteurskappe in korporasies te kry. Dis soveel makliker as om ’n nuwe onderneming te begin.

Dieselfde geld staatsdiensposte. Hierde poste, byna uitsluitlik vir swart mense opsy gesit, het van 2000 met 850 000 toegeneem, terwyl privaatsektorwerkskepping feitlik stilgestaan het. Weer eens, dis soveel makliker as om uit te spring en ’n saak te begin.

Wat my by die euwel van staatsbesteding bring. Van die totale staatsbegroting in 2017/18 was 11,5% vir sosiale besteding (toelae en so meer), 12,5% vir gratis behuising en 35% vir staatsdienslone. Die openbare sektor bars nie net uit sy nate nie; dit is ook berug onproduktief.

Hier is twee grafieke wat die verband wys tussen verbruiksbesteding deur die staat en werkloosheid in 24 van Suid-Afrika se eweknieë, gekies bloot op grond van per kapita-inkomste:

Die verband is onmiskenbaar: hoe meer die staat bestee, hoe hoër is die werkloosheid. Die verlammende impak van sosiale toelae – soos hier bo gewys – is een rede daarvoor. Die ander is dat hoe meer geld die staat uit die ekonomie neem, hoe minder is daar vir privaatondernemerskap. Die derde rede is dat hoë staatsbesteding hoë belastings verg, wat weer produktiwiteit ontmoedig.

Die goue draad wat deur al hierdie euwels loop, is dat hulle strukture is wat maak dat ons ten dele iets vir niks kry. Ons werk nie produktief nie.

Suid-Afrika kan werk. Maar net as elkeen sy loon verdien.

The post Werkersdag, 1 Mei 2018 appeared first on LitNet.

Suidoosterfees 2018: NATi se bydrae tot Afrikaanse teater

$
0
0

Cornelia Faasen (Foto: verskaf)

Met die Suidoosterfees wat om die draai is, gesels die hoof uitvoerende beampte van die Nasionale Afrikaanse Teater-inisiatief (NATi), Cornelia Faasen, oor die belangrike bydrae wat feeste soos dié tot die kunste lewer.

Sy gesels ook oor die belangrike rol wat NATi in die bevordering van die Suid-Afrikaanse uitvoerende kunste speel, sowel as die opwindende koers wat teater inslaan.

En boonop is daar talle talentvolle nuwelinge in die bedryf wat net so passievol soos Cornelia is oor die kunste, en sorg vir ’n vars en vernuwende aanslag tot teater.

Afrikaans is nie dood nie, nog minder teater.

Om die waarheid te sê, die toekoms van Afrikaans en die teater lyk blink en belowend.

Cornelia, volgens julle webtuiste is die Nasionale Afrikaanse Teater-inisiatief (NATi) ’n “niewinsgewende, selfstandige organisasie, wat hom beywer vir en toegespits is op die bevordering van Afrikaanse teater en toneel”. Wat presies behels dié inisiatief en waarom is NATi se bydrae tot die Afrikaanse uitvoerende kunste belangrik?

NATi is ’n befondsings- en ontwikkelingsinisiatief vir verdienstelike teater wat ’n perspektief of narratief toevoeg tot die Suid-Afrikaanse narratief. Ons is werksaam in Afrikaans, maar posisioneer Afrikaans as ’n inheemse taal van Suid-Afrika wat gelykstaan aan ander inheemse tale en graag met ander taal- en kultuurgemeenskappe saamwerk. Die getal produksies wat ons borg, wissel jaarliks, afhangend van die aansoeke / beskikbare tekste / produksies in ontwikkeling (bedoelende dit wat in die lug rondsweef as potensiële produksies/tekste waarby ons betrokke wil raak). Ons werk nou saam met die groot vervaardigende feeste en teaters in die land om die regte produksies in ’n jaar te identifiseer om die teaterlandskap te dien (ons ondersteun jong én ouer kunstenaars; nuwe en vernuwende werk, maar ook klassieke werk; ons ondersteun ook werk wat genre-vernuwend is, en ook werke waarvan ons weet dat dit by ons meer tradisionele gehore aanklank sal vind). Ons probeer dus leemtes aanspreek, maar ook grensverskuiwend te wees. Ons wil graag gehore uitdaag om opnuut te dink oor die politieke situasie in die land en oor die stand van die wêreld en die rol van die “Afrikaner”. Máár ons wil ook graag teater maak wat gehore opgewonde maak en na die teater sal laat terugkeer.

Die waarheid is dat ons maar bietjie van ’n mixed bag is en konstant moet aanpas by die bedryf en die behoeftes van die onderskeie rolspelers. Die feeste is ons grootste vennote en elke fees het sy eie karakter en unieke gehore, en ons moet hierby aanpas en dit respekteer.

Vertel asseblief ’n bietjie meer oor die projekte waarby jul tans betrokke is.

Ons is tans betrokke by ongeveer 17 produksies by ses verskillende feeste. Verder is ons ook betrokke as borg by Kunste Onbeperk se Teksmark, wat ’n baie belangrike inspuiting in die Afrikaanse teaterbedryf oor die afgelope twee jaar was.

Dan is ons ook betrokke by die skep van ’n nuwe mis, in die tradisie van die Katolieke mis, waarvoor Antjie Krog vir ons ’n nuwe teks skep; Marthinus Basson is aan die hoof van die projek. Dit gaan ’n ware Suid-Afrikaanse mis wees. Maar ek wil nog nie te veel hieroor sê nie - dit gaan wel ongelooflik opwindend wees. Ek glo nie daar was al ooit so ’n projek in Suid-Afrika nie – Afrikaans as die taal van versoening en erbarming.

Cornelia, jy is in 2016 as die eerste uitvoerende hoof van NATi aangewys – wat is van die hoogtepunte en uitdagings van jou ervaring tot dusver?

Die grootste hoogtepunt is waarskynlik die groter samewerking wat tussen feeste bewerkstellig is na aanleiding van NATi se koms, omdat ons gedwing word om gereeld te vergader ten einde die produksies te bepaal wat befondsing ontvang, en die feeste moet in konsultasie wees met mekaar om dit te kan doen. Die Feesteforum is ook ’n wonderlike platform vir feeste om op groter skaal ander kwessies te bespreek wat die bedryf raak en hulle as individuele feeste raak. Die feeste doen ongelooflike werk om die bedryf aan die gang te hou in die aangesig van geweldig groot uitdagings en dit is pure plesier om met hulle saam te werk. Die grootste uitdaging is weliswaar om teater te maak wat aan gehore genot verskaf, maar ook moeilike en uitdagende werk te skep wat die kunstelandskap verbreed.

Uitdagings is maar altyd geld – of eerder die gebrek daaraan. Ons werk egter baie hard saam met ander instellings soos die Baxter- en die Atterbury-teater, en binnekort ook Artscape en die Markteater, om die werk wat deur ons en die feeste geskep word, ’n groter platform te gee. Gehore, en veral Afrikaanse gehore, is honger vir goeie teater. ’n Ander uitdaging bly maar om ons aanbod so verteenwoordigend as moontlik te maak van die totale teaterlandskap. Nie alle werk vind byval by alle gehore nie, maar dit bly steeds belangrik dat die werk gedoen en befonds word. En dan bly die ontwikkeling van nuwe tekste ook altyd ’n prioriteit – hiervoor het mens wel tyd en kundigheid nodig. Die Teksmark speel ’n geweldig belangrike rol in die proses, want skrywers kry broodnodige terugvoer en befondsing om hulle tekste tot hul reg te laat kom.

Met jou aanstelling as hoof uitvoerende beampte van NATi het Tim Du Plessis, as voorsitter van NATi se direksie, in ’n verklaring gesê dat jou “uitgebreide ervaring en kennis van die uitvoerende kunste” ’n sterk indruk op hom (en die direksie) gemaak het. Waar kom jou passie vir teater, en spesifiek Afrikaanse teater, vandaan?

My passie vir teater kom spesifiek van die feit dat ek as jong kind aan teater blootgestel is deur my ouers. Vandat ek kan onthou, wou ek in die uitvoerende kunste betrokke wees – behalwe my kort fase toe ek president van die land wou word – en nou is ek op ’n ander vlak by “politiek” betrokke. Die totale ervaring van uitsien na ’n produksie, aantrek vir die geleentheid, die voorportaal van die teater, die kostuums, die beligting, die musiek, die klanke, die deel vorm van ’n gehoor en dus ook ’n klein gemeenskap vir die duur van die produksie – het nog altyd my verbeelding aangegryp. Teater is enig in sy soort in terme van die onmiddellikheid van die medium en die ervaring. Dit laat ’n empatie en meelewing in ’n gehoorlid ontwaak wat geen ander kunsvorm kan doen nie. Ons het teater ongelooflik nodig in die wêreld en in die land.

Teater dwing mense om met ander mense se stories om te gaan en daarmee gekonfronteer te word. Dit is noodsaaklik vir ons as ’n nasie, want ons het die vermoë verloor om empaties met ander om te gaan.

My passie vir Afrikaanse teater kom ook vanuit die posisie dat ons as Afrikaanse kunstenaars baie het om te sê en by te dra tot die huidige diskoers in die land (veral oor Afrikaans). Ons is ’n diverse, omarmende gemeenskap wat Afrikaans wil gebruik om ’n positiewe narratief tot die Suid-Afrikaanse diskoers toe te voeg. Ons wil nie verkramp en uitsluitend wees nie. Ons wil met alle Suid-Afrikaanse taal- en kultuurgemeenskappe saamwerk, want só bou ons ’n nuwe narratief. Afrikaans kan en moet ’n positiewe rol speel in die land en nie ’n narratief voed wat op enige vlak die taal van eksklusiwiteit en uitsluiting praat nie. Teater is ’n wonderlike medium in dié opsig, want dit laat so baie ruimte vir kreatiwiteit en gewaagdheid.

Watter produksies wat NATi ondersteun is by die Suidoosterfees te sien?

Produksies te sien by die Suidoosterfees is Rokkie deur Denver Breda, Irrasioneel deur Des-Lee McKenzie, Fluit-fluit deur Myles Roberts en ook die Jong Sterre-projek.

Cornelia, watter rol voel jy speel kunstefeeste, soos die Suidoosterfees, in die bevordering van die Afrikaanse uitvoerende kunste?

Die Suidoosterfees is ’n naatlose fees wat mense en genres aanbetref. Dit skep ’n beeld van hoe die Afrikaanse kultuurgemeenskap en taalgemeenskap kan lyk. Afrikaans moet bevry wees van standaarde en vooropgestelde idees oor hoe wie moet klink wanneer ons dit praat. Ons enigste maatstaf moet gehalte wees. Die Suidoosterfees is ’n ongelooflike fees wat mense verenig omdat ons vir ’n paar dae gedeelde ervarings beleef wat ons dwing om minder in ons eie dampkringe te beweeg.

Wat is jou mening oor die toekoms van Afrikaans in Suid-Afrika?

Dis ’n moeilike vraag, want ek word dikwels daarvan beskuldig dat ek te optimisties is oor Afrikaans. Ek verstaan daar is omgewings (soos die skoolomgewing) waarvan ek nie ’n kenner is nie. Ek het wel lank by ’n universiteit gewerk waar die taalstryd wild gevoer is – ek is nie oortuig dat Afrikaans se heil op tersiêre vlak lê of dat dit so belangrik is nie. Universiteite is sleutelpunte en die stryd om taal verteenwoordig ’n baie diep stryd oor ongelykheid en toegang in die land.

Afrikaans se heil lê in die kreatiewe omgewings, en teater is ’n sleutelvennoot. As jy by die pas afgelope Woordfees of KKNK was, sal jy my moeilik oortuig dat Afrikaans se toekoms benoud is. Dit is baie lewendig en divers en takel geweldig moeilike onderwerpe. Daar is beeldskone tekste en jong skrywers wat woeker met die taal en dit omvorm tot ’n nuwe Afrikaans wat anders klink en vernuwend is. Daar is ’n jonger geslag Afrikaanssprekendes wat heeltemal anders dink oor die taal – wat dit soos klei hanteer en nuwe paradigmas en narratiewe skep. Afrikaanse teater is in ’n verskriklik opwindende fase (ek kan vir jou lyste en lyste gee van jong skrywers wat ’n Afrikaans praat en skryf wat superopwindend is: Amee Lekas, Philip Rademeyer, Denver Breda, Chase Rhys, Enrico Hartzenberg, Nico Scheepers, Wessel Pretorius, Amy Jephta, Des-Lee McKenzie, Retief Scholtz, Bibi Slippers, De Klerk Oelofse, Jason Jacobs, die ouens van Theatre Rocket, die geselskap van NRNNSA, die jong teatermakers van The Loft Puppet Company, Herschelle Benjamin, Du Toit Albertze, Llandi Beeslaar – die lys hou net aan en aan (jammer as ek enige iemand uitlaat – hierdie name is sommer net dié aan wie ek onmiddellik kan dink). Kom kyk bietjie teater en dan sal julle sien waarvan ek praat. Ons is besig om iets te skep wat in diens staan van ’n baie groter Suid-Afrikaanse prentjie, en Afrikaans is ’n spilpunt hiervan.

Wat sou jy sê om mense aan te moedig om die teater te ondersteun, Cornelia?

Teater verryk jou en dit maak jou meer mens. En ons werk ons dood om goeie teater te skep vir gehore – al wat ons nodig het, is dat mense kaartjies koop. Vir almal wat paniekerig is oor Afrikaans, los jou paniek by die huis en kom ervaar hoe lewendig Afrikaans is. Ons is ’n jonger geslag wat wil teater pleeg in Afrikaans. Maar nie die Afrikaans wat wil veg vir ou onregte nie. Die Afrikaans wat in diens wil staan van die land.

Mense wat sê hulle veg vir Afrikaans se behoud, maar nie bereid is om hulle geld te spandeer aan goeie Afrikaanse kultuur (teater, musiek en boeke) nie, veg vir ou onregte. As jy werklik omgee vir Afrikaans en die rol wat Afrikaans in hierdie land kan speel as ’n versoenende en bydraende krag, dan moet jy jou geld belê in areas waar daar werklik nuwe en opwindende dinge gebeur. Om op sosiale media gal te braak oor “hulle” wat “ons” taal wil vernietig, is omtrent die mees sinlose aksie wat daar is. Kom kyk ’n bietjie hoe lewendig en gesond Afrikaans in die teater is. Jy mag dalk jouself verbaas met dit wat jy kan leer.

Laastens, wat hou die res van die jaar in vir NATi?

Werk, werk, werk. Ons hou nooit op praat met rolspelers, teaters en feesmense nie – ons werk daagliks aan planne, skedules, begrotings, toekomsgesprekke en dies meer. Ons moet in pas bly met wat die bedryf, en veral feeste, nodig het. Die feeshoofde is ons belangrikste kurators in die land en dit is belangrik om hul behoeftes te bepaal en te dien.


 

Cornelia Faasen het drama aan die Universiteit Stellenbosch, en ook die Universiteit van Amsterdam, studeer. Sy was voorheen die dekaan van Studentesake by die Universiteit van die Vrystaat.

Besoek NATi se webtuiste by www.nati.org.za vir meer inligting oor hulle doen en late.

Die Suidoosterfees vind vanaf 26 April tot 1 Mei plaas. Vir meer inligting oor die fees en die produksies wat te sien is, besoek die webtuiste, www.suidoosterfees.co.za.

Lees ook:

Suidoosterfees 2018: Rokkie, ’n onderhoud met Denver Breda

Suidoosterfees 2018: Die toneelstuk NRNNSA, transformasie en die toekoms van teater: ’n onderhoud met Mercy Kannemeyer

The post Suidoosterfees 2018: NATi se bydrae tot Afrikaanse teater appeared first on LitNet.

Suidoosterfees 2018: ’n onderhoud met Frans Swart oor Fiela se kind

$
0
0

"God vergewe ons baie, maar God vergewe ons nie die kwaad wat ons ’n kind aandoen nie."

Die bruin vrou Fiela Komoetie het haar wit vondelingkind Benjamin met liefde en trots grootgemaak, tot die dag nege jaar later dat die sensusmanne hom kom haal het. “Hulle het hom net kom vat … sommer net so!” het Fiela Komoetie gesê. Aan die ander kant van die berg, in die Bos, woon die houtkapper Elias van Rooyen en sy vrou, Barta, wie se driejarige Lukas weggeraak het. Is Benjamin en Lukas dieselfde kind? Jare later is dit Benjamin/Lukas self wat worstel met die vraag: Wie is ek? Hy móét weet, anders kan die vrou wat hy liefgekry het, nooit syne wees nie. Die antwoord is daar, weet hy: iewers in homself, diep verskuil in die verlede, maar dit bly hom ontwyk.

Dit is die roerende gegewe waarmee die verhoogverwerking van Dalene Matthee se trefferboek Fiela se kind (met regie deur Frans Swart van Lefra Produksies) gehore boei. Dit is een van die vlagskipproduksies by vanjaar se Suidoosterfees.

“Dié produksie lê my regtig baie na aan die hart, want dit is my derde Fiela-verhoogstuk oor dertig jaar,” sê Frans

Toe sy bemarkingsbestuurder, Charl Senekal, navorsing begin doen het vir Fiela se programnotas, besef Frans hy het Fiela met tussenpouses van tien jaar gedoen: 1997, 2007 en toe weer in 2017.

“Dit was werklik nooit so beplan nie. Fiela, of Dalene, kom klop self aan my deur en sê: ‘Dis nou weer tyd!’ En ek sê ja!”

Frans vertel hy het Dalene iewers in die middel-negentigerjare – “as ’n baie jong én voortvarende regisseurtjie” – gebel met ’n versoek.

“Vir my was sy toe nog ‘Mevrou Matthee’.”

En hy sê vir haar: “Ek wil bitter graag Fiela se kind opvoer.”

"Nee!" sê sy. "Fiela gaan nie weer verhoog toe nie. Ek het te veel moeilikheid gehad met die opvoerings by die Nico Malan-teater."

Frans se moed het in sy skoene gesak, want hy was bewus van die konsternasie rondom daardie opvoering!

Die storie loop glo só: Die formidabele aktrise en regisseur Suzanne van Wijk (wat die Akademie vir Dramakuns saam met Babs Laker en Aletta Gericke begin het) het die verhoogwerking behartig en sy was ook die regisseur van die produksie.

Daar wás baie groot moeilikheid tussen Suzanne en die bestuur van die Nico Malan (Gé Korsten was daardie jare die uitvoerende direkteur) oor wie die rol van Fiela in daardie tyd moes vertolk (Suzanne het iemand anders in gedagte gehad), dermate dat sy op ’n stadium die teater verbied is: die eerste keer in die geskiedenis van die wêreld waar ’n regisseur haar eie produksie verbied is!

Nietemin, Suzanne het ’n skitterende job gedoen en Fiela was ’n ongekende sukses. Die produksie het maande lank uitverkoop. Mense het op die trappe van die Nico Malan patats gaargemaak en dit was ’n aardigheid hoe mense hulle in die storie van Fiela ingeleef het.

Maar in Dalene se kop was dit net een ding: Fiela op die verhoog beteken moeilikheid.

Maar Frans, toe 36, ’n skrywer, akteur en regisseur en ’n mediakenner wat met ’n honneursgraad in die kommunikasiekunde toegerus was en ’n lisensiaat en diploma in spraak en drama verwerf het, deins nie weg van ’n uitdaging nie. "Nee Mevrou, ek gaan geen moeilikheid maak met Fiela nie. Dit gaan ’n wonderlike produksie wees."

Toe sê sy vir hom: "Goed, maar ek het net ’n halfuur tyd. Ek is besig met Toorbos en ek het nie tyd om te mors nie."

En so vlieg Frans van Johannesburg af George toe en ry Hartenbos toe.

Bewerig klop hy aan die deur. “Ek was nie eers so bang toe ek moes army toe gaan nie!”

Die formidabele skrywer maak die deur oop en bars uit van die lag.

Toe is Frans éérs bang!

"Maar jy is bloedjonk! Kom in. Kom in. Maar ek het net 30 minute. Ek kan nie my tyd met praatjies mors nie. Ek skryf! Wil jy tee hê?"

Frans gaan sit op een van die stoele. Neffens hom sit ’n steekhaarbeertjie (soos Rupert the Bear). Uit senuweeagtigheid tel hy die beertjie op en hou dit op sy skoot vas.

Dalene kom terug met die tee. "O ek sien jy het vir Beertjie ontmoet … Ek onthou nie Beertjie se naam nie. Ons het seker 200 beertjies. Maar net so vyf kom elke dag uit sitkamer toe."

Hulle begin gesels. Frans raak opgewonde oor hoe hy Fiela vir die verhoog wil aanpak.

Hy kan sien dit interesseer Dalene. Hulle gesels land en sand. Oor die letterkunde, oor die verhoog, oor die onreg van Fiela en haar optelkind.

Die halfuur word seker vier ure. "Jy moet weer kom. Ek wil vir jou die feetjies in die bos gaan wys. Maar wil jy nie bly vir braai nie? Jy het seker nog niks vandag geëet nie?"

Dalene roep haar man, Larius, en vra of hy vir hulle en hul dogter Hilary ’n vleisie gaan braai.

Frans onthou met deernis. Hulle gesels en gesels. Sy wys vir hom haar weelderige Mercedes wat sy gekoop het met al die oorsese geld van Fiela. Agter op die kattebak is daar ’n groot ronde brandmerk.

Frans vra uit.

"Nee," sê sy: "Ons vier elke jaar die Mercedes se verjaarsdag. Dan steek ons ’n kers aan en eet koek uit dankbaarheid vir die grênd kar."

Hulle braai. Hulle gesels. Hulle filosofeer. “Ek moet my vlug twee keer uitstel. En so het ek die regte van Fiela se kind by Dalene self gekry: amptelike toestemming om om Fiela weer verhoog toe te neem!” juig Frans.

Frans het teruggegaan en Dalene Matthee sélf het hom bos toe geneem. “Ons stap deur die bos. Sy wys my waar die feetjies en dwergies woon. Ek kon hulle nie sien nie, maar ek kon sweer hulle was daar. Ek kon ervaar hoe hulle in die sonstrale wat deur die massiewe bome se blare skyn, vlieg en baljaar. Ons sien nie die grootvoete nie, want mense mag nie hul name hardop se nie, dan trap hulle jou. Ek is maar skrikkerig. Ai, wat ’n ervaring om saam met hierdie boskenner haar paadjies te stap ...” mymer die herinneringe. “Ek glo steeds dat daai beertjie op my skoot my gehelp het om die regte vir Fiela te bekom.”

Frans Swart en Dalene Matthee

Hoe transponeer ’n verwerker en regisseur ’n roman na ’n verhoogdrama?

Dit is nogal ’n missie. Op rolprent is dit maklik! Jy skiet waar jy wil en moet wees. Dan in die Langekloof, dan in die bos, dan by die Magistraat, dan by die see, dan by Miss Weatherbury se huis, en, en, en ...

Dit was dus ’n groot uitdaging vir ons op die verhoog, want toneelveranderings moet binne sekondes gebeur, anders gaan die gehoor verveeld raak. As basis het ons ’n groot sirkelloopvorm. Dit simboliseer Benjamin se lewe wat 360 grade geloop het om weer by Fiela uit te kom. Ons het baie minimalisties gewerk. Fiela se tonele speel af in die oop Langekloof met lekker blou op die siklorama; so vreugdevol. Die bosmense se tonele is donker en toe, bedruk en glad nie gelukkig nie!

Ons het wonderlike tonele geskep met beligting en doeke om die bos te simboliseer. En dan die see – oop en blou. Suzanne het ’n wonderlike verwerking van die boek na die dramateks gedoen. Ek het hier en daar klein veranderings aangebring, maar omdat sy so ’n oog vir die teater gehad het, kon ek sien sy sien die tonele soos sy geskryf en verwerk het. Fiela se storie is so sterk dat jy nie nodig het om te veel met dekor te karring nie. Die essensie is daar. Die kostuums deur Jane Naudé en Juantel Venter is briljant en dra beslis by tot die periode en die karakterisering.

Dalene se inskrywing aan Frans in die roman

Waarom is Fiela se kind steeds in 2018 relevant?

Emily Hobhouse het dié wonderlike woorde gesê: "Not until power was given unto men, could it be known what is in them."

En dis waaroor Fiela vir my gaan: mag. Mag wat misbruik word. As ’n mens nie mag het nie, sal jy nooit weet waartoe jy in staat is nie. Mag mág egter nie misbruik word nie. Mag moet ’n mens bemagtig om keuses te kan uitoefen.

Fiela gaan nie oor die politiek nie. Dit gaan ook nie oor mense se kleur nie. Onthou: Fiela se storie – ’n ware verhaal – speel in die 1874's af. In Dalene se bronne gee sy byvoorbeeld erkenning aan Elizabeth Grimble wat Benjamin persoonlik geken het en wat Benjamin se storie aan Dalene vertel het.

Hoewel baie mense ’n apartheidsbordjie om Fiela se kind wil hang, is dit beslis nie geldig nie. Dit het tydens die Britse regeringsbewind gebeur. Daarom dat Fiela so bly is dat die Magistraat Hollands kan praat. En dit bring my by die mag van een man: die Magistraat. Hy het in een sinnetjie wat twee minute geduur het, ’n beslissing gemaak wat van Benjamin Komoetie eensklaps Lukas van Rooyen gemaak het.

En dis werklik vir my die essensie en relevansie van Fiela se kind. Die misbruik van mag en hoe dit mense se lewens kan opdonner. Die ou wat die mag in die hand het, dink glad nie daaraan nie.

Shaleen Surtie-Richards stel dit ook so mooi. Behalwe die mag, gaan Fiela oor die liefde. Die liefde wat ’n ma vir haar kind het. Dat sy die berg ’n paar keer aanpak om haar kind te gaan soek. En dan die wonderlike uiteinde. Die liefde seëvier. Lukas kom terug en sê vir Fiela: "Ma ... Ma ... ek is terug, Ma ... en Ma... my naam is Benjamin Komoetie, Ma!"

Kleur is werklik nie vir my die kwessie in Fiela nie. Dit kon enige kind gewees het. Natuurlik moes die mense in die Langekloof gepraat het oor Fiela se wit hanskind. Maar sy was ’n formidabele vrou wat nie eers een keer daaroor bekommerd was nie. Sy het ook nie kleur gesien nie. Sy het ’n kind in nood gesien. Politici in ons land (wat ook magsbehep is) sien en misbruik kleur vir eie gewin. Tussen gewone mense word daar bitter min kleur gesien.

Ja, natuurlik is daar uitsonderings op die reël. En dis wat my die hele tyd by die magsbeheptheid bring – hoe kan ek kleur gebruik as vorm van mag om by my eie plannetjies uit te kom. As politici nie apartheid aan die lewe hou nie, dan is daar eintlik niks waaroor daar gewroeg kan word nie.

En dit vat Fiela vir my so mooi raak. Ja, die outoriteit het haar kind wederregtelik van haar weggevat. Maar: sy baklei haar hande af om hom (die wit kind) terug te kry. En daardie onvoorwaardelike, algehele liefde en oorgawe maak dit vir Lukas van Rooyen baie duidelik wie sy eintlike ma is, en daarom gaan hy terug na Fiela toe.

’n Blad uit die program

Wat is die een ding wat jy bloot nie kan verstaan en/of mee saamstem wanneer dit gaan oor Afrikaanse musiek, teater kuns en kultuur nie?

Een ding wat ek werklik nie kan verstaan nie, is dat Afrikaners wragtag sukkel om van hulle stoele af op te staan vir ’n staande toejuiging as hulle iets werklik geniet het. Ek sê nie jy moet opstaan vir iets wat substandaard is nie. Maar, donner, hoekom aan jou stoel vasgekluister sit as jy ’n wonderlike teaterervaring gehad het?! Magtag man, staan op, moenie worry wat die ou langs jou gaan sê nie, want hy het tien teen een net vir jou gewag, en klap hande asof jou lewe daarvan afhang. Wat is dan nou lekkerder as om, wanneer daar ’n buiging is, vir die akteurs of sangers ’n lekker staande toejuiging en sterk applous te gee vir hul harde werk op die verhoog? In ons werk gaan dit net oor die applous en beslis nie oor die geld nie. Ek het al in Europa staande toejuigings van tot 15 minute ervaar. En dit bly my tot vandag toe by. Hoekom doen ons dit nie in Suid-Afrika nie?

As jy iets aan die Afrikaanse musiek-, teater-, kuns- en kultuurfront kon verander, wat sou wees?

Ek sou graag dieper werk in musiek en teater wou sien. Meer sielsgoed.

En daarby: weet jy dalk hoe dit gedoen kan word?

Ons mense moet dit net ondersteun. Hoekom is die ernstige songs van Koos du Plessis en Johannes Kerkorrel tot vandag toe immer gewild?

Meen jy Afrikaans se voortbestaan word bedreig?

Nee, beslis nie! Ek het my doodgelag toe daar ’n drukgroepie was wat Coke aangevat oor daar nie Afrikaans op die blikkie geskryf word nie. My donner, wie lees ’n Coke-blikkie? Ek het vir daai ouens gesê agge-nee man, so gaan jy nie Afrikaans bevorder nie. Onderstéún Afrikaans. Koop ’n boek, gaan na ’n Afrikaanse konsert toe – en práát Afrikaans. As ek al die jong Afrikaanse bands bekyk, dan het ons niks om oor bekommerd te wees nie. Dis nou cool om Afrikaans te wees en te luister. Ek meen Afrikaans was nog nooit sterker as juis nou nie.

Wat kan gedoen word om ons mooie taal se voortbestaan te verseker?

Praat dit met trots. Ondersteun Afrikaanse vermaak en wees trots op Afrikaans. Ons moet ook weer die onderwysdepartemente oortuig dat hulle teater as deel van die kurrikulum moet aanbied – al is dit net vir kinders om teaters te besoek en opvoerings by te woon.

  • Suzanne van Wijk se wonderlike drama-aanpassing van Dalene se roman is deur NB-Uitgewers in boekvorm, Fiela – die drama, gepubliseer en is nou voorgeskryf vir matrieks wat Afrikaans Addisionele Taal neem. Frans het die voorwoord vir die studiegids geskryf en Lefra se foto’s van die 2007-produksie word in die boek as toeligtingsmateriaal gebruik.
  • Frans se se bydrae tot die bevordering van Afrikaanse teater en die Afrikaanse kultuur is onder meer met ’n Naledi-toekenning en ’n erepenning van die ATKV vereer.

Shaleen Surtie-Richards en Eloff Snyman

Fiela se kind – met Shaleen Surtie-Richards en Marissa Claasen, Jaime du Toit, Edrien Erasmus, Johny Klein, Paul Lückhoff, Divan Prinsloo, Eloff snyman, Graigan Swartz, Marilise van Wyk, Phillru van Achterbergh, Nardus van der Vyver en Dirk Vermeulen

26 April (18h00), 27 April (16h00), 28 April (09h00), 30 April (11:00) by die kykNET-teater

Foto's: verskaf

The post Suidoosterfees 2018: ’n onderhoud met Frans Swart oor <i>Fiela se kind</i> appeared first on LitNet.

Jan Rabie & Marjorie Wallace-lesing: Soos ’n koeipaal op die plaas

$
0
0

Ronelda Kamfer (foto verskaf)

Die Jan Rabie & Marjorie Wallace-beurs vir 2016 was aan die digter Ronelda Kamfer toegeken. Die beurs het haar in staat gestel om ’n jaar voltyds aan ’n skryfprojek te wy. Die beurs word deur die Universiteit van Wes-Kaapland (UWK) geadministreer. Ronelda deel haar lesing aan die einde van die beurstermyn met LitNet se lesers.

Grabouw

Die laaste keer wat ek Kaapstad besoek het, was op uitnodiging van die Woordfees, die Afrikaanse literêre fees wat jaarliks in Stellenbosch gevier word. Dit was om my digbundel Hammie te launch, wat gehandel het oor die lewe en dood van my ma. Vandag voel dit soos baie leeftye gelede.

Om die Kaap te enter deur Stellenbosch se wingerde en wynplase, laat my voel soos ’n ruimtekapsule wat terug val aarde toe deur die aarde se atmosfeer. Dit brand, my vel skeur en my bene wys. Ek het opgegroei op plase soos hierdie, in Grabouw. So ek kan nooit deur Stellenbosch ry sonder om aan Grabouw te dink nie. Dis soos wanneer ek my niggie langs die pad raakloop, sal ek altyd vir haar sê “Stuur groete vir jou ma.” Die een gaan met die ander.

Verder is dit onmoontlik vir my om aan Grabouw te dink sonder om aan my ouma te dink, en as ek eers aan my ouma dink, verlang ek na my ma. Ek is derde-generasie over-expected-expectations-achiever in my familie, ’n matriarchy van uiteenlopende astrantheid.

My ouma is nou doof in al twee haar ore. En ek, asof ek altyd met een voet in my ouma se wêreld moet staan, is besig om heeltemal doof te raak in my een oor. My ma is dood nou, doof en stom die ewigheid in. Ek dink so, want my ma praat nie met my vanuit die graf nie – óf dit, óf sy fluister in by die verkeerde oor. My ouma praat met my, maar ek trek haar deur my tande, en maak asof ek haar nie hoor nie.

Noudat slapende honde wakker is

Ek het 10 jaar gelede my heel eerste digbundel geskryf en gepubliseerd gekry. Die aand toe die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns my op my pa se werk phone bel, het ek dramaties op die grond neergeval en aangekondig: “Maaamie! ek het die Eugène Marais- prys gewen!” My ma het die rooi doppe van haar pakkie R5-peanuts afgeskil en gesê: “Hoeveel betaal Gene Marais?”

Ek is die eerste vroulike ontvanger van die Jan Rabie/Marjorie Wallace-beurs en ek is die eerste swart ontvanger van die beurs. Ek verbeel my soms wat my ma sou gesê het as sy daar was om te hoor – ek lê somtyds in die bed en sit die woorde in haar mond.

My begin in die Afrikaanse letterkunde was op die verkeerde voet, soveel so dat ek gevoel het ek sou nooit my balans kan vind nie. Ek het eenkeer gaan voorlees in Stellenbosch en het ’n lift saam met my pa gevat in die council trok – ek wou nie vir die wit mense wys ek was arm nie en dat ek nie kan kar ry nie. Of dat my pa vir die city council werk nie. Of dat my ma overtime moes werk sodat ek einde van die maand ’n mooi jersey kon het as ek by ’n private boekklub vir ryk huisvrouens in Durbanville gaan gedigte voorlees nie, en sodat ek taxi fare kon het tot by UWK, waar ek ná ’n voorlesing in ’n gesprek met prof van Wyk beland het en hy gevra het of ek belangstel in verdere studie.

As jy coloured is of swart is en jy betaal black tax, generational skuld, en iemand offer vir jou die geleentheid om te kom study, is dit so goed soos Edgars en Foschini wat al jou ma se skuld afskryf. Dis ’n clean slate. Dis iemand wat sê: “Hier, ek gee jou dieselfde kans as wat ander mense kry.” My ma het uit die werk uit gebly net sodat sy kon werk toe bel en sê sy moet saam haar dogter University of the Western Cape toe gaan vir registration. Vir haar was dit die validation van wat ek verdien het vir al my jare se gedigte skryf.

Prof Van Wyk, ek skuld jou ’n sak appels wat my ma eendag vir jou gestuur het wat ek te skaam was om saam my in ’n Bellville-taxi te dra.

Toe ek my eerste manuskrip saamgestel het, het ek nie ’n computer gehad nie. My pa het iemand geken wat computers opgebou het – in elke township is daar ’n man wat computers opbou. En in keeping met die tradisie van township mans wat computers opbou, het hy in sy ma se yard in ’n Wendy-house gebly en computers opgebou terwyl hy op dieselfde tyd besig was om sy ma se huis aan te bou.

Ek het ’n computer gekry by hom en my pa het ’n sak vol floppy disks van die werk af gebring. Ek het Noudat slapende honde op die computer getype en op die floppies gesave. Ek het nie geweet hoe om Microsoft Word te gebruik nie en toe my uitgewer laat weet ek moet my korreksies aanbring, het ek nie geweet ’n mens kan copy en paste nie. So ek het elke keer die volle manuskrip oorgetik. Ek het my niggie wie by ons gebly het daai tyd gevra om tien gedigte te type in die dag wanneer sy huis toe gekom het na die night shift, en my vriendin wie toe net begin verslaaf raak het aan tik en eager was vir die repetitive werk, om ook tien gedigte op te type. Ek sal vir ewig dankbaar wees vir hul hulp.

Ek het nooit gedink toe ek daardie gedigte geskryf het dat dit my so ver sal dra nie. Ek sou nooit gedink het in standerd 9 toe ons Ek het jou gemaak gelees het vir voorgeskrewe werk, dat my lewenslyn en dit van Jan Rabie en Marjorie Wallace sou kruis nie, maar ek is ongelooflik dankbaar daarvoor.

Ronelda Kamfer (foto: Harriet Box)

Ek en my ouma is uit een lap geknip, sy het self die lap geknip (’n paar woorde van acknowledgement)

Toe ek klein was, het my ouma eendag opgedaag op ons voorstoep soos Gandalf the Grey in Hobbiton, en sonder om te veel te verduidelik het sy vir my ’n pakkie klere gepak, en saam haar Grabouw toe gevat. Ek sou nou saam met haar en my oupa op die plaas bly.

Ek weet nie hoekom my ma niks gesê het nie, maar sy het niks gesê nie. Dit is soos een van daai dinge wat jy self die leë gate moes vul omdat niemand regtig tyd gehad het om dinge te verduidelik nie. Ek was nie my ma se kind nie, ek was my ouma se kind, en moes my plek op die plaas op klein maniere vind, meestal deur my ouma na te aap.

So klein soos ek was, kon jy my altyd op die voorstoep kry besig om vloeke uit te deel aan elke verbyganger vir een of ander sonde wat ek gevoel gepleeg was.

My familie is diep gelowig, maar glo in vloek soos hulle glo in sout oor die skouer gooi as hulle na 12 in die nag in die huis in steier. “Jy moenie kom staan en jou gat dronk suip elke naweek dan wil jy die hele plaas kom omkrap nie, Pietie! As ’n mens drink dan drink jy vir jouself en gaan slaap agterna moerskonner!”, en so aan en so voorts het ek tekere gegaan.

Ek en my ouma het huis skoongemaak, en ek het gehelp kos maak. Ek was soos my ouma se skaduwee, wat dinge moeilik gemaak het later met my ma, want my ma het haarself weg van die plaas af gevat, juis omdat sy uit my ouma se skaduwee wou kom.

My ouma het my geleer om die heeltyd te baklei. Ek het nooit besef dat hulle plaaswerkers was nie. In my kinderlike begrip van plaaswerkers was hulle nie trots of nugter nie.

Bry

Voor ek op die plaas gaan bly het, het my ma hard probeer dat ek moes Engels praat. Sy het altyd probeer my naam mooi uitspreek – “Row-nel-da” of “Roo-nel-de”. Teen die tyd wat my ouma klaar was met my, het ek so gebry dat my ma maar heeltemal van die Engels vergeet het.

Jy verloor nooit jou bry nie, dit bly ingevleg in jou DNA, soos die eilandjies wat my ouma in my hare gevleg het vir skool, so styf jy kon deur ’n warrelwind loop en nie ’n haar sou uit sy plek wees nie. Na al die tyd vat dit my omtrent vyf minute op die plaas om weer te begin bry.

Ek dink ek kry my obsessie met akkurate representation van my ouma en ma af – enige iemand wat bekend is met die Overberg weet dat jy is nie net van die plaas nie, jy is van die plaas en die plaas het ’n naam – Molteno, of Appelthwaite – of jy bly in Pineview of in Pineview-Noord.

Jy het nie ’n naam van jou eie nie, jy is Trei se kind of oom Tom se kleindogter. Elkeen het ’n storie, elke familie het ’n geskiedenis en ongeag hoe jy jou lewe leef, is daar iemand wat jou ken en wie jou storie vir jou kan oorvertel. Hierdie tradisie was die inspirasie vir my tweede digbundel, Grond/Santekraam.

In ’n klimaat van land claims en vrae oor wie die regmatige eienaars van die land is, was dit vir my belangrik om uit die stemme in my familiegeskiedenis die oorvertel vas te probeer vang.

My grootouers het nog nooit hulle eie huis besit nie, hulle het gewerk op die plaas, en toe hulle nie meer kon werk nie, moes hulle trek.

My oupa, wie se hande hard en vol eelte gewerk was, is in ’n koue hospitaalbed dood in Karl Bremer se noodeenheid, met twee snye droë bruinbrood en ’n beker flou koffie langs sy bed. Grond/Santekraam was vir almal soos hy die ou mense wat vandag in hokkies in Wesbank en Delft moet bly omdat hulle in hulle jeug die grond vir ander goed gemaak het.

Soos ’n koeipaal op die plaas

Daar was ’n koeipaal op die plaas in Grabouw, maar geen koeie nie. Net appels – baie, baie appels. Vir dié wat nie weet nie, ’n koeipaal is die melkpos waaraan die astrante koeie vasgemaak word wanneer hulle gemelk word.

Ek het gehou daarvan om te sit en die paal dop te hou, sonder om te wonder hoekom. Ek het vir jare my plek op die plaas gesoek en toe eendag besef ek terwyl ek staar na die koeipaal, ek en die koeipaal is dieselfde – ek was daar, maar daar was geen nut vir my tussen die appels nie, maar niemand wou my uitkap of weghaal nie, omdat hulle klaar besluit het ek behoort daar, maar ek het nie regtig daar behoort nie, en toe my pa begin werk by Waterwerke (nie seker of daai departement nog bestaan in die Kaap nie) en hulle ’n council huis in Blackheath kry, het ek ook nie daar behoort nie, en toe ons Eersterivier toe trek het my gemaklikheid met nie inpas nie vir my normaal geword – oral waar ek al ooit gewoon het, het gevoel soos net tydelik, en al rede wat ek kan aan dink, is dat ek gesien het wat gebeur met mense sodra hulle te veel begin glo in waar hulle behoort.

In 2008, toe ek my heel eerste gedigte vir Noudat slapende honde begin skryf het, het die eerste drie gedigte in die bundel gekom uit die drie wêrelde wat my gevorm het: “Waar ek staan” was vir my ma; “Baas van die plaas” was vir my ouma; en “Klein Cardo” was vir my suster en Eersterivier.

Nathan Trantraal, Ronelda Kamfer en hul dogter Seymour (foto: Harriet Box)

A farewell to arms

Ek is 16 jaar oud en ek sit in my kamer in Eersterivier en lees A farewell to arms deur Ernest Hemingway. Ek skryf die woorde neer in my notebook waarin ek poetry skryf wat ek vir niemand wys nie:

The world breaks everyone and afterward many are strong in the broken places. But those that will not break it kills. It kills the very good and the very gentle and the very brave impartially. If you are none of these you can be sure it will kill you too but there will be no special hurry.

Dit herinner my aan my oupa – hy was good, gentle en brave. En hy is vroeg dood – hy het nie die hardheid gehad wat die Kaap van ’n mens verwag nie. Hy was nie ’n swak mens nie; inteendeel, hy was ’n baie sterk, trotse mens. ’n Sterk man, soos wat van mans verwag word. ’n Sterk man laat nooit mense toe om hom te verneder nie.

Ek dink dis hoekom my oupa 20 jaar al begrawe lê en my ouma nog buk-buk deur die lewe gaan. Hulle lewens was een lang vernedering. Toe my oupa te oud word, en nie meer kon werk op die plaas nie, toe trek hulle Kaapse Vlaktes toe, waar die wêreld vaal was en almal mekaar heeltyd wil indoen. In die Kaap het hulle in ’n klein slaapkamer gebly met my uncle en sy hele familie.

My ouma kon daarmee saamlewe, want ’n sterk vrou word gedefinieer deur hoe baie vernedering sy kan verdra. ’n Sterk vrou word nie toegelaat om te graduate vanaf dogter na vrou totdat sy totaal en al verneder was nie.

Vir mans is en was dit anders, maar veral vir my oupa. Hy was nou weg van die plaas en die status wat sy geskiedenis vir hom gegee het. Hy was nou deel van ’n groep mense en sy kinders en kleinkinders het almal hulle eie name gehad en ek dink wat swaar vir hom was, was dat hy nie meer kon sê wie hy was nie.

Die ironie van my oupa se lewe was dat alhoewel hy met sy kop omhoog kon stap in Grabouw, was hy ver van hoog geag. Hy was exploited en sy trots was vals en sy patriargie was vals en ek wens ek kon dit vir hom sê.

Steward van Wyk (medeprofessor en voorsitter van Departement Afrikaans Nederlands aan die UWK, asook lid van die bestuurskomitee van die Jan Rabie & Marjorie Wallace-beursfonds), Ronelda Kamfer en Tyrone Pretorius (rektor van die UWK). Voor Ronelda staan Seymour, haar dogter (foto verskaf deur die UWK).

Skype

My ouma het deur die Tweede Wêreldoorlog gelewe, apartheid van begin tot einde gesien. Sy was ’n kind in ’n tyd voor TV, ’n tyd voor alles behalwe boeke, dink ek soms, en sy kon nie regtig lees nie.

Ek sou nooit kon gedink het dat my ouma sou weet wat die internet is nie, maar sy wil saam my Skype of Snapchat, en op haar WhatsApp profile photo het sy ’n fur coat aan.

Sy bly nie meer in die Kaap nie. Sy bly by haar dogter wie jare gelede besluit het sy maak haar familie groot ver weg van my ouma en al die drama wat saam haar kom. Dit klink asof haar lewe kalmer is. Dit klink asof haar lewe nou net haar eie is.

Ek en sy, net soos ek en my ma, was altyd kwaad vir mekaar en meeste van die tyd het ons vergeet presies waaroor. Nou is sy sieklik, en sy sê sy wil vrede maak voor sy gaan, maar toe sy wou Skype of Snapchat, toe sê ek nee ek is nog kwaad vir haar. Toe stuur sy vir my antie ’n voice note om te sê “Daai blerrie klimmeid is harregat” en lag: “Ek het haar reg groot gemaak.”

En dit is hoekom ek altyd terug sal skryf plaas toe. My nuwe boek, Kompoun, is meer as net ’n huldeblyk, dit is my manier vir al die mense wie voor my gekom het om saam met my deel te wees van Afrikaanse letterkunde. Kompoun is die vars blomme op die graf van almal wat vir eeue lank in stilte bestaan het, maar dit is ook ’n dankbetuiging aan die paar mense wie my net op my skryfvermoë geoordeel het; Antjie Krog wie my forseer het om Raka hardop te lees as ’n vorm van cruel en unusual punishment omdat sy my wou leer dat ’n skrywer net kan skryf as hy of sy alles gelees het wat voor hom of haar geskryf was, en ek het alles gelees en ek hou nog altyd nie van Van Wyk Louw nie.

Anastasia de Vries het, toe sy Rapport-boekeredakteur was, my bundel en my gesig op die boekeblad se voorblad gesit en tot vandag toe dink ek dit was een van die grootste gestures of defiance.

Iemand het my onlangs gevra wat dink ek van die klomp bruin skrywers wat nou gepubliseer word, toe sê ek ek dink dis te min en ek dink daar moet meer wees, daar moet báie meer wees.

Die Duitse skrywer en filosoof Goethe het gesê: “He who cannot draw on three thousand years is living hand to mouth”, en ek dink daar is min wie enige begrip van die waarde van idees, kennis, ondervinding en geskiedenis het wie nie sal saamstem met daardie sentiment nie, maar ek wonder soms waar dit ons los, as bruin mense in Suid Afrika, want daar is so baie van ons geskiedenis wat nie oopgeskryf is nie.

Ons is ’n gemeenskap wat nie net materially arm is nie, maar wie ook spiritually van dag tot dag lewe. Almal uit ons gemeenskap wat suksesvol word, is die uitsondering, en ons sukses kan net behaal word deur afsondering van ons eie gemeenskap. En ek glo dit is so omdat ons niks geskiedenis het om van krag te trek nie, want so baie van ons geskiedenis is van die rekord geskrap – ons herkoms, ons bydrae tot die veg teen apartheid, ons historiese pyn en humiliation, ons bydrae tot die kos en kultuur van die land.

Daar is so baie lewens, ondervinding en kennis wat reeds verloor is. Daar is so baie van ons kultuur wat reeds uitgesterf het. En daar is geen monumente van klip, marble, brons of op papier vasgevang in die literatuur vir toekomstige generasies om dit weer te ontdek nie.

Ek dink aan Kassiesbaai, en hoe tydens my navorsing vir Kompoun my oupa se laaste oorlewende neef, oom Hendrik, vir my sit gemaak het en toegelaat het om ons gesprek op film op te neem, omdat hy een van die laastes was wie ook sit gemaak was en ons hele familiegeskiedenis vertel was.

Hy het geglo dat as jy nie weet waar jy vanaf kom nie, gaan jy dink jy kom van niks af.

Ek dink aan al hierdie stories wat grootouers oorvertel het en hoe dit verlore gaan en al wat oorbly is Afrikaanse volksliedjies wat soos die taal herskryf word sonder die ware geskiedenis.

Ons geskiedenis is afgekap, fragmented. Hele gemeenskappe is geskuif na die sykant in hul eie verhaal, hele lewens reduced na footnotes.

Baie van ons hier is die afstammelinge van een van die oudste groep mense op die planeet, maar hierdie geskiedenis is geskryf in sand.

 

  • UWK, April 2018

ABSA Ketting: Ronelda Kamfer gesels met Antjie Krog

Ronelda Kamfer (1981–)

Ronelda Kamfer in gesprek met Annemarié van Niekerk

“poetry oo die liewe annie anne kant” – Ronelda Kamfer gesels met Nathan Trantaal oor Chokers en Survivors

The post Jan Rabie & Marjorie Wallace-lesing: Soos ’n koeipaal op die plaas appeared first on LitNet.

Baaikaap

$
0
0

Die woord bicarb (bicarbonate of soda) het met so ’n lekker Amerikaanse inslag uit my Kapenaar-pa se mond gerol. 

Mammie het dit laat klink soos die koebaai-woorde van iemand wat oorsee vertrek vanaf Cape Town International-lughawe: "Baai Kaap!"

Daar was altyd baaikaap in die huis. Pa het sy eie spesiale boksie gehad. Hy het saans sy skoene bestrooi, want Mammie het gesê sy voete vrot soos ou kaas omdat hy nooit sy voete lug gee nie. 

Sondae het Pa dit gesluk vir sy sooibrand en om sy hele konstitusie te overhaul, want weer was dit Mammie: "Môre issit skool en djy ruik nog soos ’n kantien op wiele!"

Opgeklits met suiker en asyn was die konkoksie nét so effektief soos Eno’s Fruit Salts.

Mammie se boksie was vir haar doekpoeding – ’n sinsbegogelinglekker affêre vol dadels. Eenmaal ’n maand is die yskas daarmee uitgewas of het sy ons skoolhemde se krae met ’n pasta ingevryf en uitgeborsel. 

Dis pay-dag. Pa kom eers skemeraand huis toe met sy onderwyspelle. "Daa' kom hulle nou, Mammie!" Eks vroeër aangesê om wag te hou. Mammie wag die groepie in met hande op die heupe soon ’n grênd suikerpot.

Sy begin praat in tale. Pa se smile is windskeef. Hy hou ’n pakkie uit na haar, maar sy ignoreer dit. Mnr Middleton lig sy hoed en sê: "Hi there, Ray. As prepossessing as always!"

"Man, hou djou jawbreakers en djou joeniwaasitie-gedagtes vi' djouself! My moer is nou só suur – ’n hele pakkie baaikaap sillie eers help'ie!"

"University, Mammie!" probeer ek help, maar haar oë flits blou soos ’n poeliesvên se ligte. "Hou djy djou bek. Ék het djou nog laas leer praat!"

In die pakkie op die dressing table was nie baaikaap nie, maar ’n boksie Black Magic tjoklits.

Pa was weer safe tot die volgende pay-dag.

Wanneer ek koeksoda opklits bruis die verlange na ’n tyd wat was.

The post Baaikaap appeared first on LitNet.

Foto's en commendatio's: Drie ATKV|SA Akademie-pryse oorhandig

$
0
0

Drie van die ag ATKV|SA Akademie-pryse van 2018 is Woensdagaand by ’n byeenkoms van die Werkgemeenskap Wes-Kaap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns oorhandig. Vier LitNet Akademies-artikels is vanjaar bekroon; die pryse vir twee van hulle is by dié funksie oorhandig.

Irma Eloff, voorsitter van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns

Irma Eloff, voorsitter van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns, het verduidelik dat die ATKV-SA Akademieprys ’n aantal jare gelede ingestel is om die skryf van akademiese artikels in Afrikaans in geakkrediteerde tydskrifte te bevorder. Dit gaan om artikels wat in alle Suid-Afrikaanse geakkrediteerde akademiese tydskrifte gedurende ’n bepaalde tydperk verskyn het en die nodige keuringsprosesse ondergaan het. Redaksies is genooi om hulle beste artikel in ’n bepaalde vakwetenskap voor te lê. Die SA Akademie het die verantwoordelikheid gehad om onafhanklike keurders in bepaalde dissiplines aan te wys wat op ’n punteskaal die artikels beoordeel het.

Henry Filliers, Aslam Fatuur, Deidré Le Hanie (bestuurende direkteur van die ATKV) en Irma Eloff (voorsitter van die SA Akademie)

Aslam Fataar, Vise-Dekaan: Navorsing en Henry Fillies van die Fakulteit Opvoedkunde, Universiteit Stellenbosch het ’n prys ontvang vir hulle artikel Die leerpraktyk-vorming van hoërskoolleerders op ’n plattelandse werkersklasdorp wat verskyn het by LitNet Akademies Jaargang 13 (2), 2016.

Commendatio

Die prys word ook toegeken aan Aslam Fataar en Henry Fillies vir hulle artikel Die leerpraktykvorming van hoërskoolleerders op ’n plattelandse werkersklasdorp wat verskyn het by LitNet Akademies Jaargang 13, Nommer 2, 2016. Prof Fataar is Vise-Dekaan: Navorsing van die Fakulteit Opvoedkunde, Universiteit Stellenbosch en dr Fillies is verbonde aan dieselfde Fakulteit.

Wat grensverskuiwend in die artikel is, is die skrywers se etnografiese navorsing wat vernuwende insigte bring aangaande plattelandse leerders. Die navorsing toon dat, alhoewel die invloed van armoede op die opvoedkundige geleenthede van landelike leerders belangrik is, armoede nie die deurslaggewende faktor is om die verskille in die opvoedkundige geleenthede en uitkomste tussen stedelike en landelike leerders te verklaar nie.

Hierdie artikel vorm die tweede deel van ’n drieluik en bied spesifiek ’n ontleding van die wyses, sowel as die “ruimtelike” en konseptuele grondslag, waarop hierdie leerders hul leerpraktyke bou. Die navorsers voer met empiriese getuienis aan dat arm plattelandse werkersklasleerders sterk refleksief met hul omstandighede omgaan tot die bou van hul leerpraktyke.

Die artikel toon dat ’n begrip van leerders se sosiale lewe buite die skool baie belangrik is vir ’n begrip van hulle ervarings van hoe hulle betrokke gaan raak by hul leerpraktyke en hoe hulle dienooreenkomstig hul leeridentiteite gaan posisioneer. Die leerders was dit eens dat hulle, ten spyte van hul beperkende omstandighede, steeds produktiewe lewens lei. Dit was interessant dat, ten einde hul leeridentiteite suksesvol te vestig, hulle hul nie vergryp aan antisosiale praktyke soos dit algemeen onder hul portuurgroep in hul gemeenskap voorkom nie.

Helgard Raubenheimer, Deidré Le Hanie en Irma Eloff

Helgard G Raubenheimer, Departement Chemie en Polimeerwetenskap, Universiteit Stellenbosch ontvang ’n prys vir sy artikel AuII: Skaars of afgeskeep? ’n Kritiese literatuuroorsig wat verskyn het by LitNet Akademies Jaargang 13 (2) 2016.

Commendatio

Die prys word vanjaar ook toegeken aan Helgard G Raubenheimer, verbonde aan die Departement Chemie en Polimeerwetenskap, Universiteit van Stellenbosch vir sy artikel AuII: Skaars of afgeskeep? ’n Kritiese literatuuroorsig wat by LitNet Akademies Jaargang 13, Nommer 2, 2016 verskyn het.

In die algemeen verteenwoordig goud(II) ’n baie ongewone oksidasietoestand vir die metaal. Gevolglik is die klem in goudchemie en literatuur gefokus op die algemene oksidasietoestande Au(I) en Au(III). Die voorkoms van stabiele goud(II)- verbindings bly raar en die afwesigheid van sodanige verbindings is treffend in die titel verwoord. Te dikwels word oorsigsartikels in chemie oor algemene onderwerpe geskryf waarvoor daar legio voorbeelde en data beskikbaar is. Hierdie is ’n welkome afwyking en van groot nut vir goudnavorsers.

Die artikel getiteld 'AuII: Skaars of Afgeskeep? ’n Kritiese Oorsig' is ’n oorsigartikel wat oor ’n baie interessante en belangrike aspek van goudchemie handel. Die artikel volg op en komplementeer vorige oorsigartikels van die outeur, waaronder een wat ook by LitNet Akademies verskyn het. Die artikel is wetenskaplik goed geskryf en die gebruik van Afrikaans is deurgaans goed — wat bydra tot die ontwikkeling van die Chemie-vaktaal in Afrikaans. In die toekoms kan die artikel ’n goeie verwysingsbron vir goudchemie in Afrikaans wees.

Koot Reinecke, Sophie Reinecke, Deidré Le Hanie en Irma Eloff

Adriaan J Reinecke en Sophia A Reinecke en Mia van Wyk, Departement Plant- en Dierkunde, Universiteit Stellenbosch het ’n prys ontvang vir hulle artikel Die geskiktheid van potwurms (Enchytraeidae) en plante om die toksisiteit van olieraffinadery-slik te toets wat in die SA Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, Volume 35 (1), 2016 verskyn het.

Commendatio

Die titel van hulle artikel is Die geskiktheid van potwurms (Enchytraeidae) en plante om die toksisiteit van olieraffinadery-slik te toets. Die artikel het verskyn in die Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie, volume 35 (1), 2016. Die drie outeurs is verbonde aan die Departement Plant en Dierkunde, Universiteit van Stellenbosch.

Die doel van die outeurs se studie was om die toksisiteit van die slik, sowel as grond, te bepaal op ’n historiese grondbewerkingsperseel wat hulle geïdentifiseer het by ’n petroleumraffinadery waar die gedeponeerde slik uit ’n mengsel van olie en wateroplosbare chemiese besoedelstowwe bestaan wat verskeie gevaarlike chemikalieë insluit. Hulle wou vasstel op plante en potwurms gebruik kan word in die bioassessering van die slik, aangesien daar ’n behoefte bestaan het om ’n groter verskeidenheid toetsorganismes te gebruik wat verskillende ekologiese nisse verteenwoordig. Die bevinding is dat potwurms nie so gevoelig is vir die slik soos erdwums en springsterte, wat voorheen getoets is nie, maar dat hulle wel bruikbaar is en kan bydra om die toksisiteit en herstelstatus van sulke grond te evalueer, aangesien hulle ’n bykomende ekologiese nis verteenwoordig. Die plante was nie baie gevoelig vir die slik nie en gemengde resultate is verkry. Groenslaai en gras is die meeste deur die slik geaffekteer, terwyl boontjies die beste gevaar het en hulle groeikoers selfs deur die byvoeging van slik gestimuleer is.

 

Die geleentheid is afgesluit met 'n bespreking van die veranderende politieke horison van Suid-Afrika deur Erwin Schwella en Willie Breytenbach.

Erwin Schwella het gepraat oor politieke variante vanuit 'n binnelandse oogpunt.

Willie Breytenbach het gepraat oor die internasionale en veral Afrika-siening van
die politieke verloop in Suid-Afrika.

Commendatio's voorsien.

Lees ook:

ATKV|SA Akademie-pryse 2018: Vier LitNet Akademies-artikels word bekroon

’n Onderhoud met bekroonde navorsers Aslam Fataar en Henry Fillies

’n Onderhoud met bekroonde navorser Helgard Raubenheimer

The post Foto's en commendatio's: Drie ATKV|SA Akademie-pryse oorhandig appeared first on LitNet.


Vryheidsdag 2018: Hoe vry is ons regtig?

$
0
0

Nelson Mandela by die 1994 verkiesing (Foto: Paul Weinberg, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons )

We fought for freedom, but we got democracy instead.

Terwyl ons hierdie week Vryheidsdag vier, is dit dalk ’n goeie tyd om te besin oor wat dit beteken, veral nou en hier.

Almal is daarop geregtig om te stem. Ons almal het regte vasgelê in die Grondwet, en op papier lyk dit indrukwekkend. Ons het immers een van die mees moderne, gevorderde grondwette ter wêreld. Wanneer ’n meer gevestigde demokrasie veranderinge aan hul grondwet wil aanbring, kyk hulle na wat Suid-Afrika gedoen het. Wanneer ’n nuwe demokrasie tot stand kom, is die Suid-Afrikaanse Grondwet hul bloudruk. Dis immers die ideaal van hoe demokrasie in werking lyk.

Terselfdertyd het ons van die grootste ongelykhede in ons samelewing. Rassisme is in vele opsigte veel erger as wat dit in die verlede was. Groot dele van die bevolking lewe in haglike omstandighede, in plakkershutte met een kraan vir elke ongeveer 100 mense. Ons het geleer om mooi name aan goed te gee, dan hoef ons nie met die werklikheid saam te leef van wat ons demokrasie mense kos nie. “Informele nedersetting” klink tog nie so erg soos “plakkerskamp” nie. “Een kraan vir 100 mense” klink ook nie so vreeslik nie, is dit? Dis tog beter as om by die rivier te gaan water skep.

Ons vergeet dat die meeste van ons heelwat meer het. As ’n oefening het ek die krane in my eie huis getel. Twee mense, een hond, agt krane. In sommige HOP-huise is daar geen krane binne die huis aangebring nie. Die toilet is ’n ent weg van die huis.

Op papier word ons verseker van die reg op toegang tot skoon water.

Ons word verseker dat elke kind die reg het op ’n opvoeding. Hoekom is daar dan al hoe meer kinders buite die onderwysstelsel? Standaarde in onderwys is sodanig verlaag dat dit op die rand van belaglikheid is. Hoekom? Politici moet goed lyk, dus moet die statistieke goed lyk. Dit neem egter nie in ag dat daar in 2018 nog steeds putlatrines by skole is nie. Dit neem nie in ag dat handboeke nie afgelewer word by skole nie. Dit swyg oor die feit dat kinders steeds onder bome in plaas van in klaskamers onderrig word. Dit sluit die oë vir die feit dat kinders nie vervoer na skole het nie, en dus kilometers ver moet stap onder gevaarlike omstandighede, of by die huis bly en nie opvoeding ontvang nie. Dis blind vir die feit dat onderwysers soveel ekstra administratiewe take opgelê word dat hulle sukkel om daarby uit te kom om kinders op te voed.

Ons laat ons kinders in die steek, maar ten minste het hulle demokrasie.

Ons word verseker dat daar toegang tot mediese dienste vir alle burgers sal wees. Daar is hopeloos te min dokters om die bevolking te dien. Tog word dit onmoontlik gemaak vir ons mediese studente wat afstudeer om medisyne in Suid-Afrika te praktiseer. Klinieke is oorvol en kan nie die aantal mense wat dit nader vir dienste, bedien nie. Personeeltekorte is ’n kopseer. Tekorte aan medikasie begin al meer die norm eerder as die uitsondering word.

Paramedici moet hul take verrig terwyl hulle vir hulle lewe vrees. Dis nou al so erg dat ’n ambulans sekere gebiede net onder polisiebegeleiding sal ingaan. Geen polisiebegeleiding nie, en die persoon wat behoefte aan die dienste het, moet maar hoop hulle kan oorlewe tot die polisie opdaag. Sonder uitsondering is daardie gebiede nie in die gegoede dele waar inwoners in elk geval privaatambulansdienste kan bekostig nie.

Wat beteken vryheid dan?

Dit kan tog seer sekerlik nie net die reg wees om nie meer as ’n slaaf behandel te word nie. Dit moet meer wees as die reg om een keer elke paar jaar ’n kruisie te gaan maak op ’n stuk papier en dan toe te kyk hoedat jou verkose party niks doen om jou lewe te verbeter nie.

Dit moet tog beteken dat jy die keuse het om tyd aan ontspanning af te staan sonder vrees dat jy nie gaan eet nie. Dit beteken, of behoort te beteken, dat jy nie jou lewe waag elke keer as jy ’n glas water wil drink nie. Dit behoort te beteken dat jou toegang tot medikasie en mediese dienste nie afhanklik is van die grootte van jou bankrekening nie.

Vier-en-twintig jaar na demokrasie, en die oorgrote meerderheid mense wag steeds vir Projek Vryheid om te lanseer.

Is Vryheidsdag tot dan nie net nog ’n braaivleisdag vir dié wat vleis kan bekostig nie?

The post Vryheidsdag 2018: Hoe vry is ons regtig? appeared first on LitNet.

LitNet: Jou privaat skool

SOF 2018: Die Nuwe Republiek van die Nuwe Nuwe Suid-Afrika – ’n teaterresensie

$
0
0

Almal in die land probeer te hard om polities korrek te wees. Die teks is baie snaaks! Die dialoog is outentiek. Geen heilige koei is te heilig om op die naam genoem te word nie. ’n Teks geskryf deur slim, ingeligte millenniale.

Dit was ’n paar van my gedagtes oor die toneelstuk Die Nuwe Republiek van die Nuwe Nuwe Suid-Afrika, waarvan ’n voorskou op 25 April in die Kunstekaap-arena gespeel het. Mercy Kannemeyer, regisseur van die produksie, bied agtergrond van die stuk in hierdie onderhoud.

Die toneelstuk word aangebied as ’n soort speletjiesprogram. Jy as lid van die gehoor kyk hoe ses gesinne meeding om burgerskap in die Nuwe Republiek van die Nuwe Nuwe Suid-Afrika. Die Nuwe Suid-Afrika is nou ou nuus, sien.

Die gesinne wat deelneem, is soms voor die hand liggend (wit, heteroseksueel – met ’n seksistiese man en ’n onderdanige vrou wat tog so lekker koek bak en wie se hande vir niks verkeerd staan nie). Soms minder voor die hand liggend (’n kommune van vroue, van wie sommige panseksueel is, wat saam-saam geestelike reise onderneem). Ook is daar ’n besonder welaf wit gesin wat met swaar Engelse aksente met mekaar in Afrikaans gesels en kla oor hulle so swaar belas word, of omdat hul oorsese reise so duur kos. Daar is ’n gay, interkulturele paartjie wat ’n Viëtnamese kind aangeneem het. En ’n enkelma van Mitchells Plain wie se swakkerige Engels vir ’n paar grappige woordspeletjies sorg en wat vir haar seun vertel om hom tog net nie “uppity” te hou nie. Daar is ’n meisie wat daaglikse nuusgebeure afneem en dit op die sosiale media versprei.

Die trant van die toneelstuk is humoristies, maar mens voel soms ongemaklik as jy dink waarom jy vir die grappies lag: dis juis omdat die dinge wat gesê word, alles dialoog is wat mens al iewers gehoor het – op straat, tussen vriende, in mens se eie huis. Die teks is gevat en wáár, maar mens kry nie die gevoel dat die studente snydend probeer wees het nie. Die teks lewer slim sosiale kommentaar.

Dit is interessant om te sien dat die idee van die teks gesamentlik deur die geselskap ontwikkel is (dit het ontstaan toe ’n deel van die geselskap in hul eerste jaar as dramastudente aan die Universiteit Stellenbosch, met ’n konsep vir ’n parodie of satire vorendag moes kom vir die klas van een van hul dosente, die aktrise Nicole Holm). Onder Mercy Kannemeyer se bedrewe hand as regisseur kom die stuk tot sy reg. Die toneelstuk kry dit reg om ’n goeie balans te handhaaf tussen grappige ontvlugting en denkende, betrokke teater.

Daar is nie ’n slotsom nie, daar is vrae wat gevra word. Indien ’n jonger generasie ontnugter voel deur wat hulle rondom hulle in hierdie land sien en hoor, is daar beslis skrywers en akteurs wat hul ervarings kan verwoord. En soms, as alles te veel word, is daar steeds iets om oor te lag.

As jy in die Kaapstad-omgewing bly en hierdie langnaweek tuis is, koop ’n kaartjie en onderneem jou reis na ’n republiek wat jy beslis sal herken. 

The post SOF 2018: <em>Die Nuwe Republiek van die Nuwe Nuwe Suid-Afrika</em> – ’n teaterresensie appeared first on LitNet.

African Library: The water house by Antȏnio Olinto

$
0
0

Antȏnio Olinto: The water house (1969)

While the Afro-Brazilian connection through transportation of enslaved West Africans to Bahía and other ports and parts of the “New World” is well known, this novel does the unusual thing of depicting the return of one such (former) slave to the Yoruba region of her family origins. Only the text’s opening section is set in Brazil, and as the narrative starts, the plan of going back to Nigeria has been put in motion by the family matriarch, Catarina – mother of Epifânia and grandmother to Mariana, who is the novel’s focal character. Fifty years before her decision to return to Nigeria, Catarina, while on a visit to her uncle in Lagos from Abeokuta (where she had been born), discovered that her uncle had already arranged for her to be sold to some men who would take her to Brazil as a slave. She was eighteen at the time. After landing in Bahía, she was taken to the smaller town of Piau, where she has lived ever since with her descendants. Mariana is ten at the time that Catarina tells her that it is time to go back to Nigeria.

Olinto actually wrote a trilogy of novels to celebrate the connections between Brazil and Africa, and of these three, The water house was the first. His wife was a great enthusiast for Africanness in Brazil, with a particular interest in Yoruba culture and Candomblé spiritual-cultural practices, even though she was, like Olinto, a “white” Brazilian. Olinto sought a diplomatic posting to West Africa, and was appointed cultural attaché to the Brazilian embassy in Lagos, where he and his wife arrived in June 1962; and they left to return to Brazil in February 1964, Olinto having campaigned to be replaced by an accomplished “black” Brazilian. Olinto remained committed to the cause of fostering Afro-Brazilian links and the opportunities brought by these. He described himself as having been an author without a subject before going there, but as having gained the topic of “Africa itself” by travelling to and living in West Africa, even though fairly briefly. It is, perhaps, because of his sense of connectedness to the continent and its people that the unnamed, unidentified narrator of Mariana’s life journey places himself not as a distanced, omniscient narrator, but states at the outset:

I could have chosen the device of a separate narrator, removed from the events, but Mariana’s story is so much a part of me that it seems I can only pass it on by putting myself inside it and telling it as if I myself were, at every move, taking part in the scenes, hearing the words spoken and experiencing the emotions of the girl’s long journey. (1)

Old Catarina felt that “she had a duty to get back on to the path from which she had been turned aside […] as if she were winning back a life that had been lost” (32). As the small family – Catarina, Epifânia, Mariana and her younger siblings Antônio and Emilia –board a ship for the long voyage, a man who has become very fond of Catarina wishes her and her fellow departing family members “fire in the hearth, food in your store-cupboard, joy in your life” (52) and “much palm-oil, much fish, much flour, much yam, fruit in great quantities […] and if it is your desire may you never be without cachaça [strong liquor made from sugar cane juice]” (53). The ship is becalmed for many, many weeks on the open sea, resulting in a number of deaths, so that they reach Lagos only after six months on board. When they are allowed to disembark, thirteen-year-old Mariana has her first period, as if to symbolise the start of the girl’s adult life on the African continent.

In Lagos, the family is given rough shelter in the Brazilian quarter, but make their way as soon as possible to the grande dame of the Brazilian-Nigerian community, Dona Zezé, to ask advice about how to make a living in Lagos. Told that they have nothing, Dona Zezé offers to let them have tobacco and cola nuts, which they can sell from a street stall, which they start doing the very next day. Getting to know Lagos, the family soon discovers that, as Dona Zezé said, Nigeria is not paradise, and that sometimes tensions between “Africans” and “Brazilians” erupt in street fights. There are also reassuringly familiar practices and customs, such as the egungun festivals, when masked figures that represent honoured ancestors parade in the streets, for many such African festivals were also a feature of life in Brazil. Seu Gaspar is another “Brazilian” of high standing who lives near them; he is in charge of the egungun and organises the cult of the orishas in their part of Lagos. The children often accompany their grandmother on visits to Seu Gaspar, marvelling at the statue of Shango. When Mariana asks her mother whether they are African or Brazilian, she replies, “We are both, my child” (86). Some time later, old Catarina, who, in Lagos, has reverted to speaking only her Yoruba mother tongue, falls ill. She announces that she is to be known as Ainá, the name by which she was known in her youth, and dies not long afterwards. Mariana, who has learnt English, is asked to help the priests [who speak no Yoruba] to teach the catechism in the Catholic church, which the girl enjoys doing. The members of the group who came over together on the boat from Bahía keep in touch with one another, but they are also now beginning to feel “at home” in Nigeria, even going (on foot) to the city of Ibadan, a Yoruba intellectual and cultural centre, to explore it. Although Epifânia still misses Brazil and the lover she had there, Mariana, growing up fast, does not want to live in two worlds; she walks all over Lagos and makes friends with both Yoruba and Ibo families.

At sixteen, Mariana is considered marriageable and, indeed, soon her family is told that a young man called Sebastian Silva (from a family that had come over from Brazil earlier than her own) would like to marry her. Sebastian is an acceptable match; he is educated and works for a British firm. Mariana thinks he has a “good face” and she likes his “slow smile” (106); although his family is not wealthy, they are well regarded. Soon, the young couple start going about together, and they get ceremonially engaged at a jolly party. Olinto’s narrative is punctuated with numerous descriptions of social events – very aware of the communal aspect of the lives evoked, he gradually gives his readers a greater sense of the increasing complexity of Mariana’s inner life. Indeed, the entire narrative has both a lyrical and a saga-like quality. The engagement includes the following moment:

Then a big noise came from outside, happy cries, shouts in Yoruba that seemed to mark the rhythm of a dance, and Sebastian came into the room with lots of friends, he was wearing a suit of fine English wool, his waistcoat adding a final touch of elegance, his friends were dressed in African style, coloured cloths draped round their bodies, embroidered caps on their heads, there were blue robes, red ones, everyone was smiling, the flute broke into a series of variations, everyone clapped their hands, Sebastian knelt in front of Epifânia, put his forehead to the ground, then sat for the interrogation, all around him everyone was laughing, Seu Alexandre asked:

“Have you enough money to support a wife?”

The laughter grew even louder, old Teresa wanted to know: “Do you know how to treat a woman, in bed and out of it?” (113)

Afterwards, “Mariana spent the months of her engagement getting to know Sebastian, each meeting took them further into their knowledge of each other” (114). A maturing Mariana develops a new habit of thinking in the rhythm of the oríkìs (prayer-like invocations or greetings) that she first heard in Brazil, even though they derive from Yoruba ways of speaking:

“O bridegroom, you who come to give me sons, may you be chief of the land and master of horses, O mother who brought me to the light and taught me to walk, to see and to judge, may your serenata [funeral commemoration] be celebrated after a hundred years” […] She thought up orikis for the children who came to her classes, […] on Sundays she prayed in orikis, “O Lady of Joy may you always be my guardian, O Blessed Holy Ghost of Piau [in Brazil], holy bird, sacred bird, may your wings be for ever beautiful and may you light up my mind so that I can understand everything that should be understood,” orikis came to her for Shango, “O lord of the fire and the thunder may we always receive justice from your two-headed axe,” for the soul of the dead, for Ainá, “O you who are gone […] may you be happy wherever you are,” […] she made the orikis in Yoruba and in Portuguese. (115)

Clearly, Mariana’s mingled heritage has enriched her mind rather than divided her psyche, and Olinto’s lyrical style reflects this blending melodically and referentially.

Unfortunately, Sebastian decides to close down. After some months of fruitless job searching, he decides to take up an offer of employment on the island of Fernando Pó, and this leaves Mariana with their two young children, Joseph and Ainá, as well as her mother and brother to make do in their small household, even though he promises to send money home. Since her mother has become increasingly inactive and unenterprising and her brother as a carpenter’s apprentice gets no wages (only food), Mariana has to find a way to feed six mouths. This is where she first shows her mettle and her courageous, enterprising nature. She notices that the people of Lagos buy household water that is brought downstream on canoes from another town, and decides to have a well dug on the property that her family rents – it is located well inland. She finds the men who can do the work after consulting books with the necessary information in the British Council Library, but when the well is about to be completed, she realises that she will have to buy the land and their home to secure ownership. She borrows the sizeable sums required from Dona Zezé and Seu Alexandre, assuring them that she will soon repay the loans from selling the well water and undercutting the “imported water” sellers. When water is found, Mariana gets a sign painted saying “omi agua water” (136) in the three locally spoken languages (Yoruba, Portuguese and English), and soon money starts rolling in.

When Mariana goes to Seu Gaspar to have a ram sacrificed to Shango to invoke the god’s blessing on her enterprise, she is for the first time in her life referred to as “the Sinhá” (137) – a term that means something like “grand lady”. She can now afford to send her sister, who is running a little wild and is sexually precocious, to the Catholic girls’ boarding school, to which she herself was sent. Leaving her sister behind at the island school, “she felt sorry for her, Emilia was so full of life, she loved dancing, singing, flirting, men, and she had to stay there, far away from it all, but it was the best thing for her” (138). Still in her twenties, Mariana has taken charge of her family, employing her entrepreneurial spirit and foresight to everyone’s benefit. She decides, since the debts are soon paid off, to enlarge their home for increased space and comfort, and to turn it into a proper sobrado – as Brazilians call the typically designed double-storey, grander homes with carved shutters, large rooms and imposing façades. Not long afterwards, the British authorities summon Mariana to a meeting to announce that the colonial government is about to start sinking wells in Lagos to supply the local population with drinking water. Undaunted by this news that her own venture will be challenged by alternative water supply points, Mariana on the same day decides to move on in the business world: she sees a somewhat dilapidated but well located house, which she decides to turn into a shop that could, in due course, sell imported goods from Brazil and England.

Emilia, who has been on a visit to Ibadan, returns with the announcement that she wishes to get married to a Christian Yoruba man from that city, Ebenezer Okinoyi. Epifânia is opposed to the idea of her younger daughter marrying an African with no Brazilian connection, but Mariana explains to her that the man is of good character and that there are no valid reasons to oppose the match, so overruling her mother, but handling it tactfully. The shop is, by now, up and running and doing good business, incorporating Mariana’s brother Antônio’s carpentry skills by selling and renting out tables and chairs constructed by him and his teacher, but Mariana is worried about the absence of any word from Sebastian. She writes to all the authorities on Fernando Pó, but gets no useful information. But, he turns up suddenly shortly afterwards, telling her that his earnings were poor and the conditions terrible, that he was lucky to escape from there, as some fellow employees remain trapped in virtual slavery by the low wages paid. Their reunion is blissful, and Sebastian is quietly pleased with all the developments and the family’s increased prosperity; he and Mariana decide that he will manage the shop. A peaceful time ensues, during which Mariana has more time to enjoy her children and her household. Hearing from Seu Gaspar that Emilia in Ibadan is expecting her first child and that she now has a shrine to Shango in her house, Mariana goes to visit her, expressing her approval that her sister is honouring their grandmother’s religion. She is inspired by this to ask Seu Gaspar to make an image of the mother goddess Oshun for her own home when she returns, but Mariana discovers that Ebenezer is deeply dissatisfied with his wife’s temple observations. A somewhat fundamentalist Christian, he is taken aback that the “good Catholic girl” he married appears to have changed her orientation. The tension in the relationship is unpleasant and palpable and troubling to Mariana. When Mariana returns on another visit just before her sister gives birth, she finds that things have deteriorated even further, and that Ebenezer wants to abandon his settled life and set off as an itinerant preacher and self-appointed evangelist. Emilia gives birth to twin boys, but Ebenezer seems hardly interested.

After their return to Lagos (Sebastian accompanied Mariana), they sit on chairs outside their home one pleasant evening, when there is a hullabaloo in the street almost immediately in front of them. It is a knife fight between two unknown men. When Sebastian steps between them to stop the fight and tells the knife wielder to surrender his weapon, this man stabs the peacemaker to death in an unanticipated attack, and both men flee. The overwhelming suddenness of the event and the loss of the husband she has come to love so deeply leaves Mariana almost comatose, even as she participates in the burial rituals before withdrawing for three days to her bedroom. In the aftermath, Mariana decides that she wants to leave Lagos for a time. A friend earlier invited Sebastian to come and explore the possibilities among the Brazilian-linked population in Dahomey, the territory that neighbours Nigeria, so Mariana goes to the city and region of Ouidah. As she walks along their streets, exploring this city in the pleasant company of Jean da Cruz, “a cheerful boy who told stories”,

she saw the Brazilian doorways, visited the house that had belonged to Xaxa da Sousa I, the Brazilian who had grown rich in Ouidah and had founded a dynasty, the friend who had written to Sebastian was related to the Sousas, she stood on the beach where huge numbers of slaves had been put on ships for Brazil, everywhere she saw new things, and the possibility of a new life. (171)

Some way outside of Ouidah, Mariana finds “a stretch of land in front of a beach running down to the sea [where] you could smell the salt on the wind” (172), and here, she decides, she will build another and larger sobrado as her new home. Money being no problem, the construction goes ahead. This is the dwelling that will be named the Water House, from which the novel takes its title. Mariana also discovers that she is pregnant, and when the baby boy is born, she immediately names him Sebastian. The two of them go home to the Water House, even though it is not yet complete. The christening is in Lagos, with the baby’s grandfather (Sebastian’s father) officiating in the absence of his son. He is given to taste water, salt, honey and palm oil (which everyone else also takes a fingertip of) to complement the Christian ceremony with the traditional.

Back in Dahomey, Mariana is now a person of consequence addressed as “Dona” (Lady). She brings her other children there to live with her, employing likeable locals like Jean da Cruz and his young wife to live with or near her and to help run her household and the smallish shop she sets up in Ouidah. Her mother visits and stays a year, but decides to return to Lagos and to take the two older children back with her. Mariana visits her sister upon hearing that Ebenezer has abandoned his wife to preach. As her children grow, it becomes necessary to send the older two away to school in Lagos; little Sebastian remains with Mariana, and “Fat Maria” (as she is throughout referred to, an older friend of Mariana’s who was on the ship coming out to Nigeria with them, years ago) is brought to live at the Water House and to run the household for Mariana. World War I comes and goes, and when Sebastian is old enough, Mariana engages a clever Frenchman to tutor him in the town where her shop is and where she has acquired another small house. In due course, Joseph is sent off to London to study law, where Ainá, probably the most intellectually gifted of Mariana’s children, will later join him to study medicine. “Ainá had a calm, serious face, she seemed like a grown woman analysing the behaviour and the words of younger people” (207), so Mariana has no qualms about her ability to take care of herself in the UK. Later on, young Sebastian, who has been educated largely in French, is sent to France to further his education, too. Sebastian has turned into another very serious and idealistic young person; he decides to qualify as a teacher so that he can come back and contribute to the educational advancement of his compatriots. With rumours of another world war beginning to be heard, Sebastian’s thoughts turn to the possibility of political independence of African countries, especially his own, which the author names Zorei.

When Joseph returns to Lagos, where Mariana has returned for a period, he does so in the company of a British friend and former fellow student, Adolph Twelvetrees (a strange combination of names). Mariana welcomes him, but as the weeks pass later on, she is perturbed by a strange apathy on her son’s part. He seems reluctant to seek steady gainful employment, instead spending a lot of time in the company of Adolph (who is working). She goes to consult her community’s spiritual leader, Seu Gaspar, who tells her bluntly, “Adolph is in love with Joseph. They sleep together like a man and a woman. Joseph is the man, Adolph is the woman” (236). Seeing the situation as highly problematic, Mariana speaks privately to Joseph about it, warning him that although British society might tolerate homosexuality [she does not use the term], Nigerian society might make life very difficult for him if the nature of his and Adolph’s relationship became more widely known. Joseph explains to her that when he felt lost and lonely in England, Adolph’s friendship and help sustained him, until becoming sexually intimate seemed natural; “even though he’s not much older than me,” adds Joseph, “he has been everything to me, father, mother and friend” (239). Later on, Mariana goes to speak to Adolph, who on one occasion tells her, “And don’t you think that, if I could, I wouldn’t be far away from here, doing other things? If I could, if I had been strong enough,” he adds, “I would have stayed in England. I came to Lagos because I could do nothing else” (248).

Mariana orchestrates a meeting and even a tentative relationship between Joseph and a lovely young woman – the daughter of one of her old friends from as long ago as the ocean voyage to Nigeria. Ana and Joseph get on well and seem suited, but Joseph goes back to Adolph. Eventually, when Joseph gets serious about Ana, a shocking event curtails his previous relationship: Adolph dies by apparent suicide, having flung himself down from high up in the building where he worked. Joseph is horrified and guilt-stricken. What had been acceptable in Britain, he himself tells Mariana, in Lagos “started to be ugly and every time I saw Ana I knew I had to change. Last night he asked me to spend the night there, he wanted to talk to me, I wouldn’t. Now I feel it was my fault” (271). Some readers may be very disappointed at Olinto’s tracing of a sacrifice of the cross-racial and homosexual relationship (at the cost of a life!) for the resumption of a heterosexual and mono-racial normality in this narrative, but he does treat this theme fairly delicately and depicts Adolph from the start as a tragic figure, rather than demonising him as a reincarnated, predatory colonialist. Mariana, too, feels obliged to question her own role in separating the young men, and has her share of sorrowful and guilty feelings to cope with. She prays in her heart, “[H]e had loved Joseph,” though she adds, “loved in the wrong way, but loved, O Shango who have the gift of justice look at me and see that I fought for life, not death” (272). She and her family (after contacting Adolph’s relatives) organise and pay for his burial and see to it that his funeral service is conducted by the local Anglican priest.

Time passes; Joseph and Ana get married in due course, and Mariana gets a letter from Sebastian (still in France) to say that he believes war (WWII) is pending and wants to return to Zorei “and begin work there” (281) as a teacher. Ainá, too, returns from Europe; she is a fully qualified doctor. Filled with pride, Mariana observes her daughter: “all her movements were strong and confident, she spoke freely, words came readily to her, she listened when it was time to listen” and she fits easily back into the Nigerian social milieu. She has been “asked to run the paediatrics department in the [local] hospital” (287), though, as Mariana predicts, this daughter of hers (known for her brilliance) will soon move on to higher appointments. In Ouidah, Sebastian is already well known; the Yorubas say to Mariana, “[T]hey say he is a powerful chief and respected by the French” and that “he is a clever man and will teach our children to be clever too” (294). Mariana has, by now, acquired a young male companion. The boy is one of the very many sons of the Candomblé seer whom she consults in Dahomey; his name is Fadori. He is a clever boy, intellectually curious and a gifted artist, and his company and talk help fill Mariana’s now more leisurely days. His father is at her side when, at the Water House, they hold a welcoming feast for Sebastian – the child to whom Mariana feels closest, probably because his birth after the sudden loss of her husband came as an emotional compensation. At the feast, “they opened bottles of wine, toasts were proposed on all sides, the sound of drums and xylophones [marimbas] filled the air with rhythms” (299) – great conviviality characterises the drawn out event.

Some time after his return to Zorei, Sebastian, by now a well loved and admired member of the local community, informs Mariana that he intends standing as a candidate to represent his country in the French Assembly. If successful, he tells her, he would be going to France and able to assist Fadori, whose further studies in Paris, in art, Mariana will fund. Mariana feels this is right; she much admires Sebastian – “this son [who] moved through life serenely, his face so like his father’s, his eyes grave like the eyes of someone with judgement and foresight, so close to her that she never felt the need to prove his closeness” (338). Nevertheless, Sebastian is moving into turbulent times. Not long after the start of his campaign, the French colonial authorities in Zorei jail him merely for having raised the topic of future independence for Zorei. Mariana holds a vigil outside the jail, and after five days, Sebastian is released; his detention raised great clamour among his crowds of supporters. Mariana thinks to herself that “she had always felt herself to be independent, because she had come from Brazil which was already independent” and “had never felt herself dependent on the English or the Germans or the French” (the colonial authorities in the areas where she lives and has lived); indeed, “she had hardly ever spoken to them” (341). But, the hard world of politics is now palpably present in her life, too, since it has impinged on Sebastian – “her dearest child her last child, the one who had always made her feel safe” (341). When he resumes his campaigning, Sebastian announces that what is to be fought for is not only the attainment of the Zorei seat in the French Assembly, but a joint struggle of African states for political independence from the colonial powers. Soon afterwards, he is elected. On the eve of his departure for France, Sebastian tells his supporters, “For any political matter, when I am not here, I ask you all to talk to my mother, here or at the Water House, just beyond the Frontier in Dahomey. She knows what I think and has enough good sense to resolve any unexpected problem” (356).

On one of Sebastian’s visits to the Water House (with his young wife from Zorei whom he had met earlier, in France), “Mariana found that she was analysing politically each problem her son dealt with, it was as if she had suddenly acquired a new and deeper understanding of things” (359). Her sister, meanwhile, is sinking into something like early Alzheimer’s, behaving in a childlike manner. It is now a time of upheaval, with tribal chiefs from the Zoreian interior coming to speak to Sebastian about independence. Almost all want him as president, but he does have enemies and opponents who threaten and enact violence. His wife is, at last, expecting, but it is a difficult pregnancy. When their baby girl is born, Segui dies in childbirth. The child is named Mariana, and is brought up by her grandmother at the Water House. The older Mariana consults a diviner about her son’s prospects; she is told that “the great leader will have trouble” (373). When Zorei at last attains independence, Sebastian is indeed elected president, as most people have expected. His speech at the magnificent inauguration is sober, however: “This struggle for independence must be fought by each one of us,” he says; it requires from all the need to learn “how to spend the nation’s money, how to keep the administration free from corruption,” and “sacrifice, hard work, integrity” (385).

The newly independent country does have its share of troubles; “in the interior some of the village headmen were fighting with the neighbouring villages,” and both sides appeal to Sebastian for support; the cocoa production falls and the local economy suffers. Ainá has married a Nigerian opposition politician, an idealist like Sebastian, and is head of a hospital in Ibadan. Returning from a visit to Lagos, Mariana (now almost eighty years old) hears terrible news on a radio broadcast: there has been a coup d’état in Aduni, the capital of Zorei; soon afterwards, it is confirmed that Sebastian was shot dead, along with most of his cabinet members. She forbids weeping, departing at once for the presidential palace with her granddaughter, Mariana. The soldiers guarding the palace surrender Sebastian’s body to her, and she takes it back to the Water House with her for burial in the nearby graveyard she has established there. A funeral oration by a family friend is spoken over the body:

O powerful chief, who has abandoned us, who has left us in solitude, you who were master of all the virtues, who were faithful to women and to children, to men and to the gods, may you return to this world with greater power and greater strength so that the deeds of your enemies may not prevail against you. (404)

Perhaps, this funerary benediction is fulfilled, for at the end of the narrative, we are told that the young girl Mariana “by the end of the century would be the most powerful woman in West Africa”, even though at the gravesite, where she stands alone with her grandmother (who has demanded that other mourners stand further off), she is “motionless with horror” as she looks at “the dark face of her father and the tall figure of her grandmother” (406).

Mariana has (it seems) founded one of Africa’s great dynasties, but at this moment of grief and horror, she can only utter a great cry, and the text concludes with its final, moving oriki in the voice of the narrator: “O cry that came from the navel, from the belly, from the bowels, and rose through her whole body before it came from her mouth, O cry, old woman’s cry and child’s cry, O cry that was cry, only cry, cry” (406). Olinto succeeded in creating a worthy addition to the African Library with this impressive and lyrical text, a profound tribute to his own country of Brazil and to the West African countries with which it is so closely connected – honouring a dual cultural-spiritual heritage.

The water house (written in Portuguese and first published in 1969) was translated into English by Dorothy Heapy; the first English edition came out in 1970, and the edition used for this African Library issue was published in 1982.

The post African Library: <em>The water house</em> by Antȏnio Olinto appeared first on LitNet.

Madame: film review

$
0
0

Anne and Bob (Toni Collette and Harvey Keitel), a well-to-do American couple, have just moved to a beautiful manor house in romantic Paris. To impress their sophisticated friends, they decide to host a lavish dinner party, but must disguise their maid (Rossy de Palma) as a noblewoman to even out the number of guests. When the maid runs off with a wealthy guest, Anne chases her around Paris to thwart the joyous and unexpected love affair.

This is not Pretty woman. The rich will not overcome their snobbery and bigotry. The poor and destitute will not overcome everything in the name of love. Yet, Madame has one of the happiest endings I have seen on film. It is just not the ending you expect.

The trailer certainly creates the illusion that this film is a light-hearted comedy. Even though there is bitingly funny dialogue running throughout the film, the strength of Madame lies not in its humour, but in the brutal moments where Anne threatens and blackmails and attempts to decimate Maria the maid. Toni Collette has never been more vile or derisive. You feel only contempt for her, even though it is clear she is also trapped in a lonely, loveless life. (The scene in the pool where a naked Collette stands and watches her lover leave is quietly powerful.) She outshines everyone, even Rossy de Palma, who delivers a beautiful performance of a proud woman trapped by circumstances.

The film does not ever go where you expect it to. It does not adhere to the tried and tested and tired Hollywood movie formula. It follows flawed, mostly unlikeable characters as they make a mess of things. It rarely lets go of the discomfort it makes you feel. There is little redemption, except for Maria, but, once again, it is not the kind of redemption you are used to or that you would want for her. It is fabulous.

If you want a frilly romcom with pretty young things where love conquers all, go watch something else. Madame will be wasted on you.

The post <i>Madame</i>: film review appeared first on LitNet.

Nuwejaar 1961

$
0
0

Die grootmense wag dat die horlosie oorslaan na die volgende jaartelling. Uit agterkele hoor ons: "Hêppieeeeee!" Straataf sing ’n groepie heimwee-liedjies met Lieberstein en Kommando Brêndie se nadruk. Dalk is dit die ding van "Auld Lang Syne", want ek voel ook weemoedig.

Dis Nuwejaar – dis piekniek innie bos. Uiteindelik vertrek ons met asse wat laag sleep ...

Lank voor ons voorbarige haan sy eerste kraai uitstoot draai oom Robert van die Kaap sy vloekgeel Zephyr se neus in die rigting van Populierbos. Misslierte hang nog in die voue van die Nieuveldberge. Die motor brul teen die Moltenopas uit – sy blink neus haastig op die spoor van die son.

"My kombers en djou matras!" Pa se kitaarklanke vul vroeg die bos. Wanneer die son begin te klim drink ons yskoue gemmerbier wat Ma uit ’n gorê in die rivierloop uitgevis het. Ooms en tantes kuier saam op bont reisdekens. Ek weet die stories wat oor-en-weer vertel gaan word sal nie oor Rooikappie gaan nie. 

Wanneer oranjekleur-ontploffings in die Weste die dag vaarwel toeroep, kring ons almal vir oulaas saam. Alles het verdubbel: nat handdoeke, pendorings in voetsole en skottelgoed. Ma het haar hele kombuis saam gepiekel.

"Forewwer en ewwer. My love will be trôe ..."

"Nee, jirre, jy sillie dooies opwek mit daai valsgeit!" lamenteer iemand. Dis ant Lokkie wat met ’n té hoë C weggeval het.

Die sonbesies het stil geword. Die nat kring rondom die sementdam is die enigste bewys van ’n dag se baljaar.

Die Kapenaars met hul grênd karre wil nie dubbele trippies maak nie. Ons word soos sardyne ingeprop. Met ’n grondvaal gesig teen die motorruit besef ek kleintyd die wonder van ’n Karoo-aand – onmeetlik stil met duisend handtasbare sterretjies wat aan die firmament skitter.

Die asse sleep nou éérs laag as ons die stofpad vat ...

The post Nuwejaar 1961 appeared first on LitNet.

Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Die Afrikaners deur Herman Giliomee

$
0
0

LitNet publiseer uittreksels uit pasverskene boeke, uitgegee deur uitgewers wat LitNet ondersteun. Dié lusmakers verskyn op LitNet as eerste slukkies.


Herman Giliomee

Herman Giliomee (Foto: verskaf)

Hermann Giliomee word internasionaal erken as voorste historikus van die Afrikaners. Hy het die prestigeryke Jan H Marais-prys verower, en The Economist het The Afrikaners uitgesonder as die beste geskiedenis van Suid-Afrika wat nog geskryf is. Sy boeke sluit in Die Afrikaners en Die laaste Afrikanerleiers, langdurige topverkopers.


Opsomming

Die Afrikaners
Herman Giliomee

Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624071075

Hermann Giliomee, top-historikus, is die aanbieder van die 26-episode kykNETreeks Die Afrikaners in beeld, in samehang waarmee dié boek gepubliseer word.

Hy het talle toekennings ontvang vir die oorspronklike boek waarop die reeks gebaseer is, die topverkoper The Afrikaners, en word gesien as die wêreldkenner van dié onderwerp.

Hierdie uitgawe van Die Afrikaners bied die kern van die langer akademiese werk in leesbare Afrikaans aan vir ’n moderne leserskap. Talle omstrede aspekte van Suid-Afrika se verlede en die rol daarin van die groep mense wat mettertyd na hulself as "Afrikaners" sou verwys word in kleur en geur in storievorm vertel, sodat lesers met ’n vars, soms uitdagende perspektief op ons verlede gelaat word.


Uittreksel

Apartheid-“idealiste”: Uiteindelik totale skeiding

In 1950 het ’n konferensie van die NG Kerk se federale raad ’n verreikende besluit aanvaar en dit aan die kantoor van die eerste minister, dr. DF Malan, gestuur. Daarvolgens sou geen volk ooit tevrede wees sonder ’n stem in die regering van die land nie. Om die swart mense van ’n stem te weerhou was nie alleen onredelik nie, maar was bestem om tot groot wrywing te lei. Die kerkleiers het besluit dat die enigste oplossing in “uiteindelike totale skeiding” van “blanke” en “nie-blanke” lê.

Die Afrikaner-nasionaliste se ideaal was, soos die titel van ’n boek lui, Regverdige Rasse-apartheid. Historici het hulle later die “idealiste” van apartheid genoem, maar het “idealiste” altyd in aanhalingstekens geplaas as waarskuwing om dit nie letterlik op te neem nie.

Malan het op die konferensie se voorstel geantwoord: “Wel, as jy algehele apartheid moet hê, dan sou elkeen erken dat dit ’n ideale toestand is . . . maar dit is nie die beleid van ons party nie. Dit is nie uitvoerbaar nie en dit help nie vir enige party om die onmoontlike te probeer regkry nie.”

Die kerkleiers het egter moed geskep met die regering se aanstelling van ’n kommissie om die sosiaal-ekonomiese probleme in die reservate te ondersoek en voorstelle te doen oor hoe meer mense daar ’n bestaan kan maak. Prof. FR Tomlinson, ’n bekende landbou-ekonoom, is as voorsitter aangestel.

In die middel 1950’s het twee invloedryke kommentators, een swart en die ander ’n liberale Afrikaner, ook hierdie temas bespreek. Die een was ZK Matthews, seun van ’n Bamangwato-mynwerker wat ’n meestersgraad aan die Yale-universiteit verwerf en later professor by Fort Hare geword het. Die ander was ’n uitgewer, Leo Marquard, seun van ’n NG predikant in die Vrystaat, wat later by die Liberale Party aangesluit het.

Prof. Matthews het in 1956 op ’n vergadering van swart geestelikes gepraat net nadat die Tomlinson-kommissie omvangryke voorstelle vir die ontwikkeling van die swart reservate of tuislande ter tafel gelê het.

Matthews se kommentaar was dat die Smuts-regering ook omvattende planne vir die sosiaal-ekonomiese ontwikkeling van die tuislande aangekondig het. Die Tomlinson-verslag het, soos Matthews dit tereg genoem het, ’n “heeltemal nuwe faktor” bevat. Die reservate se ontwikkeling was nou nie meer deel van die land se algemene ekonomiese ontwikkeling nie, maar deel van ’n plan wat die swart mense se ekonomiese regte en politieke aspirasies tot ’n klein deeltjie van die land beperk. As daar na die ontwikkeling van die tuislande in die daaropvolgende 30 jaar gekyk word, is dit duidelik dat hierdie kommentaar versiende was.

Die volgende jaar het Marquard die presidentsrede gelewer op die liberale South African Institute of Race Relations se jaarvergadering. Hy het ’n paar jaar tevore gesê Suid-Afrika is in werklikheid ’n koloniale moondheid – al verskil is dat sy kolonies binne die fisieke grense van die moederland lê.

Marquard het geargumenteer dat Suid-Afrika op die punt gekom het waar dele moes begin wegbreek, maar het bygevoeg dat geen grondliggende beginsel vir so ’n beleid nog geformuleer is nie. Hy sou sekerlik die gedagte verwerp het dat ’n vorm van dekolonisasie van die swart tuislande op sigself ’n oplossing bied.

Verwoerd, wat in 1958 eerste minister geword het, was die leier wat die tuislandbeleid apartheid se hoeksteen gemaak het.

Weinig pogings om Verwoerd te beïnvloed het ooit veel indruk op hom gemaak, maar daar was moontlik wel een. Dit was toe Dag Hammarskjöld, die VVO se sekretaris-generaal, Suid-Afrika in Januarie 1961 besoek het. Sy opdrag was om die skending van menseregte onder apartheid te ondersoek. Verwoerd en Hammerskjöld het hul gesprekke as só vrugbaar beskou dat hulle ses ontmoetings, pleks van die geskeduleerde een, gehad het. Hammerskjöld se private aantekeninge toon dat die twee leiers probeer het om sekere grondliggende beginsels te formuleer wat apartheid op die weg na ’n haalbare oplossing sou plaas.

Hammarskjöld het gesê dat die VVO spoedige integrasie in Suid-Afrika verlang, maar vir Verwoerd was dit totaal onaanvaarbaar. Hammarskjöld het toe die belangrike vraag gestel: Is daar ’n kans dat apartheid in iets omskep kan word wat dit ’n “kompeterende alternatief” vir integrasie maak?

Verwoerd het geantwoord dat die beleid van swart tuislande so ’n alternatief kon wees. Hammarskjöld het gesê dat die beleid as ’n kompeterende alternatief beskou sal word as dit aan die volgende vereistes voldoen:

  • die regering moet voldoende grond en samehangende gebiede opsy sit;
  • ’n plan vir hul ekonomiese ontwikkeling moet gepubliseer word; en
  • instellings moet daargestel word wat op die volkswil berus en wat tot onafhanklikheid kan lei as die mense dit so verkies.

Die regering moet ook besef dat die tuislande nie ’n algehele oplossing bied nie. Die swart mense wat buite die tuislande woon en werk, moet dieselfde beskerming kry as wat Westerse lande aan gasarbeiders gee. Ná langdurige verblyf moet hulle geregtig wees op burgerregte en volle burgerskap.

Verwoerd het ’n unieke geleentheid gehad om ’n plan te ontwikkel om minstens Westerse steun te kry vir ’n meer aanvaarbare beleid. Hammarskjöld is egter ’n paar maande later in ’n vliegongeluk in die Kongo oorlede en daarmee het die Suid-Afrikaanse regering ’n potensieel waardevolle bemiddelaar verloor.

Ná die verkiesing van 1948 het die swart nasionalistiese leiers geen belangstelling in die tuislande getoon as deel van ’n oplossing nie. Hulle het wel ná die verkiesing van 1948 aangevoel dat die nuwe regering sekerlik nie hul lot sou versag nie.

Albert Luthuli, ’n latere ANC-leier, het gesê dat swart mense nie veel meer as toeskouers was nie en dat dit dus “irrelevant” was of Smuts of Malan aan die bewind kom. Oliver Tambo, ook ’n latere ANC-leier, het egter verskil. Nelson Mandela het onthou dat hy gesê het. “Dis goeie nuus. Nou weet ons presies wie ons vyande is.”

In 1949 het die ANC ’n inspuiting gekry met jong leiers soos Mandela, Tambo en Walter Sisulu wat hul kragte agter die ANC Youth League gewerp het. In 1952 het die ANC in ’n brief aan Malan direkte verteenwoordiging vir alle swart mense in die parlement en ander wetgewende liggame geëis.

Malan was tevrede met aparte groepsgebiede en hy het hom nie baie aan die gedagte van swart tuislande gesteur nie. In sy Nuwejaarsboodskap van 1953 het hy daarna verwys dat Suid-Afrikaners van alle groepe mekaar se bestaansreg moet aanvaar en in die Engelse teks vervolg: “South Africa is our common heritage and belongs to us all.” Twee jaar later sou die ANC se “Freedom Charter” presies dieselfde woorde gebruik en beroemd maak.

The post Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: <i>Die Afrikaners</i> deur Herman Giliomee appeared first on LitNet.


Leesstof vir boekliefhebbers uit Taalgenoot se Somer 2018-uitgawe

$
0
0

Met die Taalgenoot-redaksie se vriendelike vergunning deel PEN Afrikaans artikels en resensies uit dié kwartaallikse tydskrif se Somer 2018-uitgawe. Wat ’n plesier! Hierdie inhoud is nie elders digitaal beskikbaar nie. Klik gerus op die skakels onder om gehalteleesstof gratis in PDF-formaat af te laai.

(Klik hier vir die vorige uitgawe.)

 

Die jongste Taalgenoot, die Herfs 2018-uitgawe, is nou beskikbaar op die rakke van uitgesoekte Exclusive Books-winkels.

Hierdie uitgawe se tema is "stout". Lees meer oor Jack Parow, Willie Esterhuizen, Bitterkomix, die taaldebat by Kovsies en studente wat stimulantmedikasie gebruik om beter te studeer. Neels van Jaarsveld pronk op die voorblad en gesels onder meer oor sy “stoute dae” en sy alter ego, Enormous Dwarf. Lees ook oor skrywer Piet Matipa en 'n rubriek deur die immergewilde krimi-skrywer Rudie van Rensburg vir die PEN Afrikaans-rubriekreeks.

Wil jy vir Taalgenoot skryf?

Stuur voorstelle en/of voorleggings direk na die redakteur, Johan Jack Smith: JohanS@atkv.org.za

Teken in op Taalgenoot

Teken in op TG en ontvang vier keer per jaar ’n tydskrif propvol interessanthede uit die volkleurwêreld van Afrikaans.

Jou opsies is:

Teken in op die digitale weergawe van Taalgenoot. Laai dit op jou rekenaar, skootrekenaar, tablet of slimfoon af: www.mysubs.co.za/magazine/taalgenoot

Teken in op die drukweergawe van Taalgenoot. Kontak Lillian Meyer by LillianM@atkv.org.za of 011 919 9112 of volg dié skakel vir die drukbare vorm en besonderhede: www.atkv.org.za/files/tg_-_intekenvorm_2015.pdf.

The post Leesstof vir boekliefhebbers uit <i>Taalgenoot</i> se Somer 2018-uitgawe appeared first on LitNet.

MC Botha (1954– )

$
0
0
SêGoed van MC Botha

“Sensuur werk in elk geval nie. Net ’n paar mense het [Skertse] gelees. Buitendien het dit so lank gelede verskyn, dat niemand meer daarin belang stel nie. Maar nou dat daar ’n bietjie agterdog is, trek dit skielik aandag. Mense wat nooit die boek sou gelees het nie, sal dit nou wil lees, omdat ’n valse waarde daaraan gekoppel word en dit ’n vals vorm van publisiteit skep.”

“Die publiek verkeer onder die wanindruk as hulle glo dat kunstenaars inspirasie nodig het om te skep – in elk geval het hulle nie méér nodig as ’n gewone man om die oggend uit die bed op te staan en kantoor toe te ry nie. Om prosa te skryf, het mens dae en jare agter ’n lessenaar nodig, verkieslik met koffie of brandewyn – dit is eintlik al.” (Hoofstad, 19 Julie 1982)

“Ritme is die instink van ’n skrywe, en prosa het ritme, nes poësie. ’n Prosaïs wat nie ’n aanvoeling vir ritme het nie, gaan maar taamlik sukkel om ’n idee oor te dra. Die woorde van elke sin, elke paragraaf, moet kan dans soos dansers wat verslaaf is aan die musiek van Prokofiev. Maar as die woorde styf-styf bokspring, gaan die leser letsels hê sonder dat hy eers wonde gehad het en wat se soort gesondword is dit? Die grootste bedreiging vir ritme in prosa is die oorbeklemtoning van woorde.” (Hoofstad, 19 Julie 1982)

“Mense op sigself is mooier as onluste of apartheid en interessanter as politiek of Soweto.” (Hoofstad, 19 Julie 1982)

"Wat ’n mens klaar geskryf het en wat gedruk is, is vir die skepper daarvan dood. Wat saak maak, is waarmee jy nóú besig is.” (Beeld, 20 Julie 1982)

“Enige skrywer wat daarin belangstel om menslike verhoudings te ontleed, kan ’n drama skryf. Ek het nie méér probleme ondervind by die skryf van ’n drama as by dié van ’n kortverhaal nie.”

“Wat my fassineer van fotografie is dat jy dinge kan afneem wat die oog nie kan sien nie.” (Beeld, 3 Augustus 1988)

“Die werklikheid het ’n duisend gedaantes. Een daarvan is absurd.”

“Deur die eeue heen was daar altyd skrywers wat gelukkig genoeg was om getroud te wees met meesterlike kritici van hulle werk. Ek is een van die gelukkiges.”

“Ironie was nog altyd een van my wapens – dit is maar net daar, sonder dat ek miskien bewustelik daarvoor gesoek het, soos ’n Zoeloe se kulturele wapen altyd binne sy bereik is.”

Waarom het iemand wat skepties oor die beskawing is, die behoefte om sy natuurervarings met pen en kamera vas te lê? “Dis snaaks nè, dié paradoks is altyd daar. Dis die bevrediging om te skep. Kuns is amper ’n geestelike ervaring. Die proses is eintlik al genoeg; om uit te stal of te publiseer is ondergeskik.” (Die Burger, 19 Desember 2007)

Het die skrywer hoegenaamd ’n taak? “Ja, dis miskien nie nou die regte woord nie, maar ek voel ons moet Afrika, en daarmee gepaardgaande politieke dinge ... jy weet, die strooi wat nou (1987) hier aan die gang is in hierdie land, ons moet skryf om daar deur te breek, die konserwatiewes se rug knak. Ek voel sterk daaroor.” (Die Burger, 19 Desember 2007) (Die Burger, 1 Augustus 1987)

“Skrywers kan ook nie geweld oplos nie. Maar ons kan protesteer.”

Glo hy in die muse? “O ja. Sy is ’n dubbel-vodka.”

“Daar’s baie mense wat perfekte kortverhale én romans geskryf het. Malamud. Ek kan nie sien hoekom daar ’n skeidslyn moet wees nie. Dis hierdie beheptheid van Afrikaanse ‘literazi’ wat sê jy moet óf ’n kortverhaalskrywer wees óf ’n romanskrywer. Hoekom nie albei nie?” (Die Burger, 1 Augustus 1987)

“Ons moet Afrika ontdek. Die Sestigers het Europa in ons letterkunde ingebring. Dit help nie om te sê meer Afrika, minder Europa nie. ’n Mens moet dit inderdaad lééf – in dié sin begin Afrika noord van die Hexrivierberge.” (Die Burger, 1 Augustus 1987)

Gebore en getoë

Marthinus Christoffel Botha, of MC soos hy bekend staan, is op 3 Augustus 1954 in Pretoria gebore waar sy pa, André Stephan, ’n appèlregter was. Hy het een suster, Lynette, wat in die buiteland woon. MC se oupa, na wie hy vernoem is, was rektor van die Universiteit van Pretoria en sy oom, ook ’n naamgenoot, was as immunoloog deel van die Chris Barnard-hartspan.

Groot name in die Afrikaanse letterkunde speel ’n belangrike rol in MC se familiegeskiedenis. Boerneef was ’n intieme vriend van sy oupa en ouma aan vaderskant, prof MC en sy vrou, Friena. Boerneef was ook die peetpa van MC se pa. Leipoldt was ook ’n geliefde familievriend en MC se ouma was een van ’n handjie vol intieme vriende wat Leipoldt gehad het. Prof MC Botha het ook vir ID du Plessis geïnspireer en aangemoedig om in Afrikaans te skryf.

MC word groot in Pretoria en matrikuleer in 1972 aan die Hoërskool Menlopark. Hy noem homself “’n universiteit-drop-out” wat net wou skryf. Hy vertel aan Riette Rust (Rapport, 7 Julie 2008) dat al was sy pa in die apartheidsjare ’n regter, hulle nie politiek konserwatief grootgeword het nie.

Van sy pa het hy geleer om nie net dinge te aanvaar soos wat dit op die oog af lyk nie, maar alles te bevraagteken. Hy het dan ook reeds as jong mens die insig gehad om te besef dat apartheid verkeerd was. “Maar wat kon ’n skrywende bleeksiel doen? Dit was nie my aard om die wapen op te neem nie.”

MC was met Corrie getroud en hy het twee seuns.

Verdere studie en werk

MC voltooi sy militêre diensplig na matriek en skryf hom daarna in aan die Universiteit van Pretoria. Hy het dit egter nie voltooi nie. Hy was ’n rukkie regtersklerk vir regters Denys Williamson en Irving Steyn aan die Johannesburgse Hooggeregshof, asook ’n deeltydse fotograaf.  Hy gaan woon ’n paar jaar in Hermanus aan die Kaapse Suidweskus, waar sy pa ’n strandhuis het voordat hy vir tien maande in Europa gaan toer. Met sy terugkeer vestig hy hom in Kaapstad en gaan woon in 1975 weer in Hermanus, waar hy verantwoordelik was vir die redaksionele inhoud van die Hermanus Times. Hy is ook later die redakteur van Die Overberger voordat hy redakteur van The Times of Hermanus geword het.

MC was Walter Battiss se motorbestuurder tydens die skilder se afskeidsreis deur Suid-Afrika. Die reis het in Mei 1982 geëindig toe Battiss in die Mount Nelson Hotel ingetrek het. In Augustus van dieselfde jaar is Battiss oorlede. Battiss het sy merk op MC gelaat. MC praat van die groot skip van ’n motor wat deur die Karoo gegly het met musiek wat deur die luidsprekers raas en die vreemde asvaal man wat doodstil agter in die motor sit en uitstaar oor die hitte buite.

MC is versot op reis en hy het gereeld gewerk totdat hy genoeg geld het om te reis, waarna hy weer met sy terugkeer ’n pos opgeneem het. Sy eerste reis is vir tien maande deur Europa. Van die los werkies wat hy in sy lewe gedoen het, sluit in mielies oes op ’n plaas net buite Pretoria, en druiwe oes op ’n wynplaas tussen Bonnievale en Robertson. Hy het ook blokraaisels aan klein koerante verkoop. Hy vertel aan Gerrit Brand (Die Burger): “Ek het so vyf dorpe voorsien, in Afrikaans en Engels. Ek was so jonk, hulle het soms getwyfel of ek die skepper daarvan was – gedink ek het dit iewers gesteel.” En dan was daar die Hermanus Times. “Elke keer as ek ná ’n reis terugkom, het die koerant ’n nuwe eienaar. Dan gaan gesels ek met hom en kry ’n werkie. Na ’n jaar of twee, as ek genoeg geld het, gaan ek reis. Deesdae is dit ingewikkelder. Ek het ’n gesin bygekry; hulle knip my vlerkies.”

As verslaggewer by gemeenskapskoerante word MC verskeie kere bekroon. In 1990 ontvang hy ’n merieteprys in die kategorie algemene nuus, asook vir seker rubrieke in die KWV se Plaaslike Pers-kompetisie vir uitnemende joernalistiek; in 1994 word hy as wenner aangewys in die kategorieë vir redaksionele kommentaar en rubrieke in Sanlam se kompetisie vir plaaslike koerante; joernalis van die jaar in 1995; in 1999 naaswenner as joernalis van die jaar; wenner van die stemmingsfoto in 2000; naaswenner vir redaksionele kommentaar in 2001 en wenner vir omgewing en gesondheid in 2003.

in 2000 tydens Sanlam se nasionale toekennings vir die gemeenskapspers verower hy pryse vir sy foto’s.

In 2006 word hy in ses kategorieë onder die top tien geplaas, naamlik joernalis van die jaar, redaksionele kommentaar, koppe, geleentheid, sport en portrette en in 2007 is hy onder die top tien vir redaksionele kommentaar, koppe en geleentheid (waar hy eerste geplaas word vir sy artikel oor "Run baby run") en as beste fotograaf in die stemmingsfotokategorie. Hy haal weer die top tien in 2008 vir redaksionele kommentaar, kolomme en is hy die wenner in die portretkategorie. Hy behartig die rubriek "Sondagrus" in Sondag en neem ook deel aan die Overbergse Boekefees op Kleinmond in 2007.

MC is ook ’n baie entoesiastiese fotograaf en sy "Voëls van die Overberg"-uitstalling was tydens die Kalfiefees in 2009 op Hermanus te sien en in 2009 was sy uitstalling van naakstudies getiteld "Kaal" tydens die Woordfees op Stellenbosch te sien. In sy vrye tyd skilder hy ook graag.

MC is ook baie betrokke by die gemeenskap. Hy vertel van die inisiatief deur hom en ’n hotel en ’n wynlandgoed om die plaaslike owerheid tot ’n eie kunsversameling oor te haal – met plaaslike kunstenaars se werk. Oor sy werk by die dorpskoerant sê MC dat daar wel frustrasies is, maar dat dit die moeite werd is om die natuur so rondom jou te hê. “Ek het 15 vroue wat onder my werk, my eie harem!”

Nadat hy aanvanklik gedigte geskryf en gepubliseer het, lê MC hom van sy twintigerjare af pal toe op prosa. Sy eerste stories word in 1974 in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer en sedertdien verskyn daar gereeld van sy werk in die meeste letterkundige tydskrifte.

In 1980 verskyn sy eerste bundel kortverhale onder die titel Die hartklop van gevoel. Die meeste verhale handel hoofsaaklik oor die kontak tussen man en vrou. Hoewel sommige kritici die bundel nie baie goed ontvang het nie, is daar ander, soos Dorothea van Zyl (Beeld. 27 April 1981), wat voel dat die verhale redelik interessante leesstof bied en dat die beste prosastukke baie goeds voorspel vir die toekoms van die jong skrywer. George Weideman (Die Republikein, 19 Junie 1981) meen dat die bundel dalk effens oorhaastig uitgegee is, maar dat daar wel van die kortverhale is wat verdienstelik is. Weideman verwelkom MC Botha in die geledere van die al groter wordende korps van Afrikaanse kortverhaalskrywers.

MC se tweede bundel, Skertse 1976–1979, word in 1981 deur Minotaurus gepubliseer, ’n reeks wat by Taurus Uitgewery verskyn het. Skertse was die eerste in hierdie reeks. Die buiteblad is ’n tekening van Walter Battiss wat teenoor die skrywer opgemerk het: “One of these days we’ll both be on the banned wagon.” Batiss se woorde was byna profeties, want Skertse is in 1982 deur die Direktoraat van Publikasies na die Appèlraad oor Publikasies verwys nadat dit vroeër wel deur die Komitee van Publikasies goedgekeur is. Die besware teen die boek was glo moreel van aard en Jan Rabie  se kommentaar hierop was (The Cape Times, 3 Februarie 1982): “Wat die boekie betref – die lewe is nie net ’n Calvinistiese hokkie met oogklappe aan nie. MC Botha vat taamlik ver in ons ingewikkelde samelewing. Jong mense se wêreld is nie die ou mense s’n nie. As ’n boekie soosSkertse verbied word, kan ’n mens hulle nie meer ernstig opneem nie.”

André le Roux (Die Burger, 7 Januarie 1982) skryf oor hierdie bundel dat Botha met ’n sekerheid wat die korter prosavorm vereis, skryf, ondanks sy gebrek aan dissipline. “Sy prosa bly verrassend eenvoudig, oortuigend. En hoewel daar besware ingebring kan word teen swak taalgebruik, en so meer, is Botha reeds skrywer uit eie reg – wetend of onwetend skryf hy verhale wat vir Afrikaans net tot voordeel kan wees."

MC se volgende bundel kortverhale, Die prys wat jy moet betaal, is deur Perskor uitgegee. In hierdie bundel gee die skrywer aan homself meer ruimte op meer as een terrein: nie net is sy verhale langer nie, maar hy het ook meer uitgebrei op die register van sy temas en "gevoelens". Ook is sy vertelinstansies meer genuanseer. Jan Rabie skryf in Die Vaderland van 26 Augustus 1982: “Na ’n derde hopie behoort ’n mens al min of meer te kan sien watter kant toe tonnel ’n mol. Maar Botha bly maar argeloos glip uit die kritikus se net van woorde. Van die begin af is hy bedeel met ’n verstommende natuurlikheid asof hy alles sommer so moeiteloos voorpratend uitspin, en nie ’n literêre verhaal pynlik sit en uitkraam nie. [...] Hy skryf gewone, sedelike Afrikaans. Beheersd, beskaafd sonder om outyds te wees, en hy raak net heftig wanneer mens beestelik is. [...] Hoe ook al, waarheen MC Botha gaan ontwikkel, hy is van die staanspoor af ’n welkome nuwe krag en, nogal guitige, stem in Afrikaans.”

André P Brink (Rapport, 3 Oktober 1982) was van mening dat wanneer ’n mens in die geheel na MC Botha se werk kyk, dat dit iemand is wat kán skryf en dat dit "duidelik is dat die nuwe deur wat hy vir die Afrikaanse kortkuns oopgemaak het, nie net ’n agtertuintjie nie, maar ’n hele landskap tot die leser se beskikking stel."

Gedurende hierdie jare was MC een van die mees produktiewe kortverhaalskrywers in Afrikaans. In 1982 word Die einde van ’n kluisenaar se lewe deur Human & Rousseau uitgegee – sy vierde bundel in twee jaar.

JP Smuts (Die Burger, 11 November 1982) was die volgende mening toegedaan: "Kluisenaarskap en buitestanderskap is die durende probleem van die mens om tot ’n vergelyk te kom met sy 'plek', een van die sterkste sirkulerende motiewe in hierdie bundel. Botha bevestig met die beste verhale in hierdie bundel die verwagting wat sy knapste vroeër werk geskep het. Hy het die moontlikheid om in die toekoms tot een van die belangrikste jonger kortverhaalskrywers in Afrikaans te ontwikkel.”

Jan Rabie (Die Vaderland, 28 Oktober 1982) skryf dat daar wel iets anders in hierdie bundel is: “’n steeds dieper besinning oor die aard van die mede-menslike saambestaan. ’n Herfsagtige mineurtoon sonder sinisme wat seker in alle grotes se werk gevind word, sy dit drama of roman. Tsjekof of Proust. En MC Botha is nog so jonk.”

Human & Rousseau publiseer in 1983 MC se eerste drama, Skaak. Dit is ’n verwerking van die titelverhaal uit Die einde van ’n kluisenaar se lewe, maar die verhaal het heelwat verander vanaf die oorspronklike kortverhaal. In die verhaal word die kluisenaarskilder Mark betrek by die huwelikslewe van sy nuwe bure, Zelimir en Carmel. Mark en Carmel raak in ’n verhouding betrokke totdat Carmel haar man vermoor en met Mark verder saamleef. In die drama verander nie net die name van die karakters nie, maar ook die aard van die onderlinge verhoudinge.

MC, self ’n goeie skaakspeler, sê die titel het ’n letterlike en figuurlike betekenis in die drama. Hy vertel aan Schalk le Roux (Beeld, 3 Augustus 1988) dat alles wat hy skryf, outobiografies is, maar dit is beter verbloem as byvoorbeeld by die Amerikaanse skrywer Henry Miller. “Elke gebeurtenis in die drama het nie noodwendig gebeur nie. In Skaak probeer een karakter ’n ander vermoor. Dit het tog nie werklik gebeur nie. Vir ’n skrywer is dit ideaal as hy nie kan formuleer of dit waaroor hy skryf, werklik gebeur het of nie.”

MC het die drama geskryf omdat dit vir hom maklik is om dialoog te skryf. Hy besef teater is nie net dialoog nie. “Baie van die aksie in Skaak is in die dialoog. Mense in Suid-Afrika is behep met teater. Hulle wil net dramatiese aksie sien en nie aksie in woorde nie. Ek het met opset soveel moontlik oeroue simbole soos blindheid en doofheid, voëls, slange, geboorte, liefde, jaloesie en die spel skaak in die drama gebruik om te kyk waarby dit uitkom."

“En waarby het dit toe uitgekom?” vra Schalk le Roux. “Soos in die drama staan: die dooie waarheid.”

André P Brink (Rapport, 11 Desember 1983) het geskryf: "Die driehoeksverhouding bly nog steeds onhoudbaar, maar in die drama loop dit nie op moord uit nie, maar wel op die selfmoord van die kluisenaar. Botha bewys in meer as een opsig dat hy nie net ’n eersterangse verteller is nie, maar ook ’n geslypte sintuig vir die drama het en ek hoop dat ’n Streeksraad met ondernemingsgees dit sal waag om die stuk op die planke te bring." In Beeld van 30 April 1983 is Rika Cilliers-Preller se grootste beswaar dat die stuk sy epiese oorsprong so duidelik behou en nooit werklik drama word nie. “Pleks daarvan dat die karakters handelend verken word en in dialogiese opponering, verval die dialoog in lang, informatiewe monoloë, met ’n kwasi-poëtiese aanslag.”

In 1985 word MC se volgende bundel kortverhale, Bome van kennis en ander kortverhale, deur Human & Rousseau gepubliseer. André Brink skryf in Rapport van 9 Maart 1986 dat hy in hierdie bundel minder rede vind om gaande te raak as in die vorige twee bundels. “Waar Botha op sy beste iets van die kwaliteit van die magiese realisme verkry soos mens dit by die grootmeester Jorge Luis Borges geleer bewonder het, is daar in die meeste van die jongste tekste ’n geforseerdheid wat aan die effek verminder. [...] Die mundane, of die pretensieuse, oorheers te veel in van die verhale. Maar soms demonstreer hy opnuut dat hy beskik oor ’n talent wat dophou die moeite werd bly maak.”

Vir Cecile Cilliers (Beeld, 10 Februarie 1986) was die bundel nie heeltemal geslaag nie, maar die skrywer het tog bewys gelewer dat hy die taal gemaklik kan hanteer, "en as deernis ook onderdeel van sy skryfresep is, kom daar uitsonderlike verhale tot stand.

Barend Toerien skryf (Die Burger, 27 Februarie 1986): “Botha se skryfwerk is indrukwekkend danksy sy direkte, eenvoudige styl, sy onderbeklemtoning en sy voorliefde vir ongewone karakters en grimmige situasies wat ’n mens laat regop sit. Die geweld wat dikwels voorkom is ook, nou wel, sy plesiertjie, en is aanvaarbaar, solank die slotte nie te veel in O Henry-agtigheid ontaard nie.”

MC se eerste roman, Sluvoet, verskyn in 1987, ook by Human & Rousseau. André P Brink (Rapport, 13 September 1987) het die roman as volg beskryf: "’n breedopgesette satire wat met politieke en sosiale werklikhede hekel. Die sentrale karakter, ’n vryskut fotograaf en ’n Afrikaner wat op soek is na ’n rekonstruksie van sy private biografie en die geskiedenis van sy nasie; tegelyk hiermee loop ’n Freudiaanse soektog na ’n verlore moeder en ’n volgehoue stryd teen die vaderfiguur in sy talle gedaantes, veral dié van die voortdurende metamorferende en gereïnkarneerde Sluvoet self, heerser van Ië – die land waar die hoofkarakter hom bevind. Sluvoet bied tog, ten spyte van verveling en irritasie, ’n ongewone soort leesavontuur in Afrikaans."

Die resensente het uiteenlopende menings oor Sluvoet: Joan Hambidge (Beeld, 14 September 1987) noem dit ’n prul; Jan Rabie beskryf dit as "one of the most absorbing and thought-provoking books about ourselves in recent years. There certainly is nothing to compare with it in Afrikaans”; Gunther Pakendorf (Die Burger, 1 Augustus 1987) sien dit as ’n satiriese roman wat ’n groot aantal slim idees en baie kostelike tonele bevat, maar dat dit as ’n geheel nie slaag nie; en Ia van Zyl (Suidwester, 29 Januarie 1988-4 Februarie 1988) skryf dat daar uit hierdie konglomerasie moeilik sin te maak is. MC self sê dat Sluvoet ’n analise van Afrikanervrese is.

Zambezi (1988), MC se verslag van sy wedervaringe van ’n reis van vier maande vanaf Kaapstad deur Botswana en Zimbabwe, is die eerste reisverhaal wat in jare in Afrikaans verskyn. Dit is egter nie net ’n reisverhaal nie, maar ook ’n politieke reis van ’n jong Suid-Afrikaner “wat weer sy polsslag met Afrika wil sinchroniseer”, skryf Willem Pretorius (Beeld, 8 Augustus 1988). "Die boek is in hierdie opsig tekenend van die soeke van die Afrikaner na nuwe aanknopingspunte met die Afrika waarvan hy so lank vervreem was en wat die meeste opval, die eerlikheid van hierdie reisiger is wat antwoorde weg van die gebaande weë gaan soek."

André Brink (De Kat, November 1988) het met genot aan hierdie boek gelees; "daar is egter ’n gebrek aan deurdagtheid, besinning en insig, maar dit is verblydend dat ’n poging aangewend is om iets meer van (Suider-) Afrika te sien en dalk te verstaan."

 Zambezi is weer in 2004 deur Protea Boekhuis gepubliseer en Willem Anker (Die Burger, 19 Februarie 2005) meen dat dit ’n tydsdokument is wat nie so goed verouder het nie, "as gevolg van die verteller se beskrywings en houdings teenoor dié en dit wat hy teëkom. Die oorvloed politieke sentiment in die teks het miskien in 1988 goed geval op wit liberale ore, maar vir hierdie leser kom dit nou naïef en oorvereenvoudig voor.”

Die agtergrond van MC se volgende roman, Die arend (1991), is die gebeure in Namibië wat afgespeel het rondom die oorgangstyd en die moord op Anton Lubowski. Die hoofkarakter, James Baker, is werksaam by ’n reisburo in Pretoria. Op pad na Namibië waar hy ’n prys vir beste reisagent gaan ontvang, breek sy motor. Hy word gedwing om sy motor in Keetmanshoop te los en op ’n manier in Windhoek te probeer kom. Dit voorspel niks goed vir die res van sy reis nie.

Vir Gunther Pakendorf (Die Burger, 3 Desember 1991) sou die roman tien teen een meer oortuig het indien die hoofkarakter met "meer ironiese afstand " uitgebeeld was. "Maar Botha laat die indruk dat hy self – of die verteller van Die arend – nie tot veel meer insig in staat is as die kortsigtige en onbeholpe James nie."

MC Botha het vir Joan Hambidge (Beeld, 11 November 1991) beïndruk met sy sin vir detail, "en meer spesifiek onbenullige informasie wat later belangrike inligting blyk te wees, én die eietydse. Maar net tot so halfpad toe."

MC se eerste bundel kortverhale in twaalf jaar, Belydenis van ’n bedrieër (1990–95), verskyn in 1997. Johann de Lange (Die Burger, 16 Julie 1997) skryf as volg: "Die dertiental verhale ondersoek bekende teenstellings soos feit/verdigsel, skuld/onskuld, bieg/lieg, en al die vorme van bedrog wat die hedendaagse mens al vir lief neem. Botha lewer met die bundel ’n ryp, volwasse werk lewer met stories wat die hele register van sy verteltalent ontgin: diepsinnig, poëties, komies, absurd."

Marion Hattingh (Insig, Julie 1997) meen dat MC Botha in hierdie bundel daarin geslaag het om die tydsgees raak te verwoord. Sy kritiek op die samelewing is skerp, maar nie venynig nie en met hierdie bundel lewer hy ’n filosofiese en tegniese verryking tot sy oeuvre.

Op RSG vertel Petra Müller (12 Oktober 1997) dat Botha, soos enige goeie fantas, die bowewêreldse en die onderwêreldse verken. “Iewers, sê sy tekste, moet daar ’n paradys gewees het waarvan ons nog die saadprikkels in ons dra, en wel in ons uitreiking na ’n begrypbare bestaan. [...] Dis veral die toon van die boek wat my tref – die oorwoë, selfversekerde, rustige en spelende stemtoon van die boek. Ek meen dat dit die rykste en geskakeerdste werk van hom is wat ek nog gelees het en ek het my graag daardeur laat verlei.”

MC se jongste roman, Ons en die maan: natuurroman verskyn in 2007 by Protea Boekhuis en soos Zambezi vertel dit van ’n reis deur Afrika.

Die roman handel oor die verhouding tussen ’n pa en seun op reis deur Afrika, op plekke soos Nqoga, Maun en Chobe. Cornelius werk in die staatspresident se kantoor, terwyl Blackie vir die poskantoor kabels op Beaufort-Wes lê. Dit is Blackie wat weetgierig is en tot verskeie insigte kom, soos onder andere dat jou hele lewe binne ’n paar dae ’n ommekeer kan hê.

MC het in Sarie aan Riëtte Rust vertel: “Cornelius is eintlik my pa, André Stephan. Blackie toon weer ooreenkomste met myself. Die gebeure speel in Suid-Afrika se politieke oorgangstyd teen die skilderdoek van Afrika af, maar die tyd is nog nie ryp vir ’n politieke roman nie."

Vir François Bloemhof (Die Burger, 17 Desember 2007) is die fokus van die verhaal op ’n kombinasie van feitelike korrektheid en maklik verteerbare aanbieding en dat die boek die skrywer se liefde vir die natuur weerspieël. “Die intrige is hier nie die belangrikste element nie en die klem is nie soseer op wát gebeur nie, maar hóé, en hoe dinge lyk, voel en klink. Die leser word op dié manier betrek, maar dalk sou meer dialoog en minder rapportering vir ’n groter gevoel van onmiddellikheid gesorg het. ’n Mens mis soms die direkte rede, maar dit is ’n mindere beswaar in ’n boek wat tot die meeste natuurliefhebbers sal spreek.”

Saam met Alet Sherriff skryf MC in 2005 ’n boekie oor die bekende avonturier Sparks Esterhuizen se reis na Mosambiek. ’n Omvattende beeld van wat die reisiger aan dié vriendelike buurland te wagte kan wees, word met interessante foto’s geskep.

In 1994 word MC se toneelstuk Die geheim van die lewe of Soos ’n hond, wat by die ATKV Kampustoneelkompetisie deur die Universiteit van Pretoria opgevoer is, beskryf as “teater vir die nuwe Suid-Afrika”.

Klein Saterdag in die Burgersentrum van Hermanus word in September 2005 opgevoer. Die hoofrol is vertolk deur Gavin van den Berg en Charles Fourie was die regisseur. Die opbrengs van die opvoering is geskenk aan die burgemeestersvrou se welsynsprojekte in die Overberg.

By die Woordfees van 2009 is ’n foto-uitstalling van MC getiteld Kaal aangebied wat slegs vir volwassenes bedoel was.

Nadat Breyten Breytenbach in 2000 op LitNet alles en almal in sy openingsrede van die Afrikaanse Skrywersberaad met vlymskerp woorde bygekom het, skryf MC ’n brief aan Breyten waarin Breyten se idees sowel as sy persoonlike lewe deurgeloop word. Sy woede teenoor Breyten het te make met wat MC blykbaar beskou as Breyten se vrypas om instellings, mense en groepe mense oor ’n wye front by te kom. Dit het weer eens mode geword om almal behalwe jouself te blameer: “99% van ons wat al lank met die muse heul en jou openingsrede op die Groot Afrikaanse Skrywersberaad raak gekliek het ... het gedink: ‘Ag f*k nie al weer nie.’” Hy noem Breyten ’n vryskutrewolusionêr wat ryk gemaak is deur apartheid. “Jy is die touleier van die bandwagon-karavaan. Tog bly jy in die eerste instansie maar ’n preker.” Hierdie brief het ’n hele polemiek op LitNet en in die pers aan die gang gesit wat ’n hele tydjie geduur het.

MC vertel aan Riette Rust (Rapport, 6 Julie 2008) dat die grootste kompliment vir sy eie skryfwerk van Jan Rabie gekom het. Hy het gesê dat MC se kortverhaal "Die stadsklerk", wat hy as 22-jarige geskryf het, baie goed is. “Jare lank het ek op die golf van dié sinnetjie gery.”

Publikasies:

Publikasie

Die hartklop van gevoel

Publikasiedatum

1980

ISBN

062801872X (hb)

Uitgewer

Johannesburg: Perskor

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Skertse 1976–1979

Publikasiedatum

1981

ISBN

0620055170 (hb)

Uitgewer

Emmarentia: Minotaurus

Literêre vorm

Sketse

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Die einde van ’n kluisenaar se lewe

Publikasiedatum

1982

ISBN

0798113421 (hb)

Uitgewer

Kaapstad: Human & Rousseau

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Die prys wat jy moet betaal

Publikasiedatum

1982

ISBN

062802276 (hb)

Uitgewer

Johannesburg: Kaapstad

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Skaak

Publikasiedatum

1983

ISBN

079811620X (hb)

Uitgewer

Kaapstad: Human & Rousseau

Literêre vorm

Drama

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Bome van kennis en ander verhale

Publikasiedatum

1985

ISBN

0798119268 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Human & Rousseau

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Sluvoet

Publikasiedatum

1987

ISBN

0798120622 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Human & Rousseau

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Zambezi

Publikasiedatum

  • 1988
  • 2004

ISBN

  • 079812633 (sb)
  • 1869190971 (sb)

Uitgewer

  • Kaapstad: Human & Rousseau
  • Pretoria: Protea Boekhuis

Literêre vorm

Reisverhaal

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

So kom ons

Publikasiedatum

1989

ISBN

0620145706 (sb)

Uitgewer

Hermanus: Agulhas

Literêre vorm

Sketse

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Die arend

Publikasiedatum

1991

ISBN

0798128860 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Human & Rousseau

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Belydenis van ’n bedrieër (1990–95)

Publikasiedatum

1997

ISBN

0798136669 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Human & Rousseau

Literêre vorm

Kortverhale

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Land van kokosmelk en heuning (saam met Alet Sherriff)

Publikasiedatum

2005

ISBN

(sb)

Uitgewer

Hermanus: A Sherriff

Literêre vorm

Reisverhaal

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Publikasie

Ons en die maan: natuurroman

Publikasiedatum

2007

ISBN

9781869191498 (sb)

Uitgewer

Pretoria: Protea Boekhuis

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken

Geen

Vertalings

Geen

Resensies en besprekings beskikbaar op die internet

 

Artikels deur MC Botha beskikbaar op die internet

Artikels oor MC Botha beskikbaar op die internet

Bron:

  • Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum

 

• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post MC Botha (1954– ) appeared first on LitNet.

Pharos Afrikaansgids deur Nicol Faasen: ’n resensie

$
0
0

Pharos Afrikaansgids
Nicol Faasen

Uitgewer: Pharos
ISBN: 9781868902095

Vertel my watter boeke is op jou bedkassie …

… en ek vertel jou wie jy is! (Overgeset synde: Watter leesgoed neem jý saam kleinhuisie toe?) Is jy een van daai mense wat verlore kan raak in ’n kookboek, ’n woordeboek, ’n ontbytpapboks …? Dan is die boek onder bespreking nét die ding vir jou: dit is boeiende leesgenot vol interessante nuwe inligting – pitkos en lekkerlees in dieselfde omslag saamgevat. Dié besonder begeerlike boek is die nuwe Pharos Afrikaansgids.

Dit is ’n praktiese, hedendaagse gids wat gemik is op hoërskoolleerders, onderwysers, studente en ander belangstellende taalgebruikers wat meer wil weet oor hoe om in Afrikaans te spel en skryf. Dit bied eenvoudige riglyne vir spelling en skryfwyses volgens die 2017-uitgawe van die Afrikaanse woordelys en spelreëls. Die inhoud is in die gees van, en in ooreenstemming met, die vereistes van die amptelike Kurrikulum- en Assesseringsbeleid-dokumente (KABV) vir Afrikaans Huistaal en Eerste Addisionele Taal vir graad 7 tot 12.

Dié “een-stop”-naslaanbron is uiters toeganklik; die uitleg is maklik om te volg. Dit bestaan oorwegend uit lyste. (Ervare onderwysers sal hier hulle handjies vryf en sê dat “lyste ’n effektiewe manier van leer kan wees” en dat “niemand nog dood is van ’n bietjie papegaaiwerk nie!”)

Die gids is in drie dele verdeel, elk met ’n inleiding wat duidelik uiteensit wat in die afdeling voorlê. Die dele vul mekaar aan by wyse van kruisverwysings. Deel A, “Lyste”, bevat naslaanlyste van woorde wat dikwels spellingprobleme oplewer, meervoude en verkleinings, intensiewe vorme, vergelykings en nuwe en ou idiome. Alhoewel die skrywer dit duidelik stel dat sy bedoeling is om voorbeelde uit die hedendaagse omgangstaal te gebruik, is sekere “gewoontemisdadigers” (“usual suspects”) wat deur die jare skelm ingesluip het en steeds dopgehou moet word, uitgelaat, byvoorbeeld “interresant”, “gebasseer”, “kanseleer”, “opdraend” en “onverskoning”, en lê dit steeds op die onderwyser se weg om die leerders se aandag op hierdie en soortgelyke “probleemgevalle” te vestig. Die skrywer beveel dan ook aan dat die inligting voortdurend aangevul moet word deur ander verklarende woordeboeke, asook die AWS en ander bronne. Woorde wat nie in konteks aangebied word nie, byvoorbeeld in die afdeling sinonieme en antonieme (ble 128–41), kan ook self verder deur die leerder ondersoek word. Daar is nuttige vaste uitdrukkings om die idiomatiese taalgebruik te bevorder. Ek self maak egter moeilik vrede met die reeds erkende “‘geveg om lewe en dood” en “in stede van” – na die Engels “instead of” (126). Dog die ontdek van “moderne”, hedendaagse woorde en uitdrukkings, soos “bestudeerde onnetheid” en “dinosourus” vir iemand wat verouderde idees het, die Groot Appel (New York) en The Boss (Bruce Springsteen) (sien die verdere interessante lys op bl 259), verskaf genot.

Deel B, “Taal- en spelreëls”, is ’n naslaangedeelte wat belangrike en algemene taalreëls aan die hand van eenvoudige definisies en voorbeelde verduidelik. Onder andere word ook die gewraakte “dieet – diëte”, “ingenieur”, die oortreffende trap “mees opwindendste” en die probleem van -de of -te by swak verlede deelwoorde word hier vasgevat. (Ook hier is duidelike verwysings na spesifieke hoofstukke in die AWS wat verder geraadpleeg kan word.) Die afdeling oor betekenisleer, met onder andere woordeskatuitbreiding, woordskepping en taalvariasie, erfgoed, eiegoed, leengoed en anglisismes, is besonder interessant en insiggewend in die ontstaan en groei van Afrikaans: woorde soos “township” en “venue” (292 ) het lankal burgerreg verkry. Die woord “potgooi” kom van die Engels “podcast”, ens. ’n Enkele drukfout het in die oog gespring: op bl 272, onder “Massanaamwoorde”, verskyn die woord “suiker” ook verkeerdelik in vetdruk.

Deel C, “Sinsleer, kritiese taalbewustheid en tekstipes”, bevat nuttige en diepgaande inligting oor byvoorbeeld sinsoorte, woordorde in sinne en die bou van paragrawe. Daar is ook ’n kort oorsig oor tekstipes, byvoorbeeld mediatekste, advertensies, geskrewe interpersoonlike tekste en literêre tekste (drama, poësie en prosa). Alhoewel die inligting hieroor taamlik kripties aangebied word, probeer die gids geen kitsresepte of sogenaamde “vereistes” daarstel nie, maar word wesenlike kenmerke, grondtrekke en verdienstelikhede duidelik vooropgestel. Uiteindelik sal ook die voornemende skrywer baat vind by die inligting en sal hy vir seker aangemoedig voel om oorspronklikheid aan die dag te lê, die juiste woord te soek en fris beelde in te span.

Verdere faktore wat die gebruik van die gids vergemaklik, is die metodiese uiteensetting van die inleidende vrae in die blokkies wat die aandag trek en dan vestig op die verduideliking wat volg, die “let wel”-blokkies wat die aandag op belangrike reëls en ander inligting vestig, asook die uitgebreide register aan die einde van die gids wat die soek van spesifieke inligting vergemaklik.

Volgens die skrywer is die gids “nie ’n omvattende taalnaslaanboek nie” en moes daar “perke aan die omvang gestel word”. Desnieteenstaande is daar baie inligting – ’n onuitputlike bron van leer- en leesgenot. Daar is met kennis en ervaring gesif en besin en fyn beplan om ’n produk te lewer wat die kol tref. Hierdie gids dra sonder twyfel by tot ’n beter begrip van die Afrikaanse taalstruktuur en die bevordering van die taalvaardighede van diegene wat hulle daarin wil verdiep. En dit kweek ’n liefde en waardering vir die korrekte en mooie in Afrikaans. As ons hom só kan praat, lyk die toekoms blink!

Dus: leerders, onderwysers, studente, belangstellendes en lees- en leergierige boekwurms, maak plek vir hierdie knap gids met sy mooi blou baadjie. Sit hom in jou boekrak, langs jou bed, jou rusbank, neffens die slopemmer en bo-op die TV – en troef daarmee elke “awesome”, “smaakvol”, “mees belangrikste”, “kóntak”, “as volg”, “die man wie”, ens, ens, ens, wat jou TV-ete van steak en tjips bederf.

The post <i>Pharos Afrikaansgids</i> deur Nicol Faasen: ’n resensie appeared first on LitNet.

Ys deur Rudie van Rensburg: bekendstelling

Wonderlus: ’n filmresensie

$
0
0

Wonderlus

Draaiboek en regie: Johan Cronjé

Spelers: Edwin van der Walt, Beer Adriaanse, Adam Heyns, Mila Guy, Lea Vivier, Ansu Visser, Simoné Nortmann, Stiaan Smith, Lynelle Kenned, Marvin-Lee Beukes, Francois Jacobs

Daar was nog nie so ’n fliek in Afrikaans nie. Nie naastenby nie. Om die waarheid te sê, ek het ook nog nie iets soortgelyks in Engels of vertaalde vorm gesien nie. Dis die millenniërs wat worstel met die liefde – wat iewers tussen die wonder en die lus van die titel lê.

Johan Cronjé, as die draaiboekskrywer én regisseur, hanteer hierdie troustorie soos ’n foto wat close gecrop is: dit zoem in op die karakters se gesprekke en vermy die gewone verloop van ’n troufliek feitlik heeltemal – die trotse ouerpare, die stylvolle venue, die familie-bonhomie, “Kinders by dosyne”, die heerlike kos. Nee, die grootste opwinding hier is die onbeperkte kroegrekening.

Die verhaal speel af oor twee dae: die volgende oggend en die troudag self, met terugflitse tussen die twee. Dit wentel om die bruidegom en sy twee “beste manne” (Edwin van der Walt, Beer Adriaanse en Adam Heyns), jonk en pragtig, wat saam met die res van hul vriende die jongmense van vandag verteenwoordig. Sonder die sekerhede en sekuriteite van kerk, staat en maatskappy van vorige geslagte is hulle op hulleself aangewese en is die liefde – romanties sowel as dié van vriendskap – eintlik hul enigste hoop. Hier is nie die leë fasades van selfiebeheptes nie, nog minder die bestudeerde coolgeit van hipsters. Geen sprake van baie geld, blink motors en yuppie-loopbane nie, niks gewroeg oor identiteit of ras of Afrikaans. Net verwarde jonges wat hulle met trou in een van die groot argetipes begeef ... en o, die liefde is oud en astrant (met erkenning aan Fanie Olivier).

Soos die aand vorder, word dit in vino veritas (en later ook ’n bietjie aaptwak) en word al dieper gekrap aan wat die huwelik en commitment werklik behels. Die twee belangrikste vrouekarakters word interessant genoeg net benoem as bruid (Mila Guy) en kelnerin (Lea Vivier) en beliggaam die twee uiterstes van troumeisie en verleidelike sirene. Die betekenisvolle einde laat die karakters “sadder but wiser” – en met (nóg) minder illusies oor die lewe.

Wonderlus is soos ’n goeie boekomslag moet wees: evokatief (onder meer danksy die besondere kinematografie). Hopelik sal al die millenniërs dit ondersteun, maar dit word ook hoog aanbeveel vir ouer kykers. Mits jy fyn kyk, en sonder vooroordeel.

Sterre: 4

The post <i>Wonderlus</i>: ’n filmresensie appeared first on LitNet.

Viewing all 21784 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>