Hier is al sestien stukke wat deel is van ATKV-Tienertoneel 2016. Bespreek by Computicket.

Potchefstroom Gimnasium

bied aan

Agter die gordyne

deur

Pierre-André Viviers

Nuutgeskrewe teks

Komedie

10+ T V

Regisseur: Pierre-André Viviers

Assistentregisseur: Elbie Buys

Rolverdeling

Gavin: Christo Horn

Milly: Anneri Basson

Tammy: Zandelle Meyer

Tegnies

Verhoogbestuurder: Eunice Klopper

Klankoperateur: Christi Olivier

Beligtingsoperateur: Pierre-André Viviers

Projeksieoperateur: Ano Fouché

Volgligoperateur: Dian-Louw Niesing

*

Is die vermaaklikheidsbedryf altyd net glans en glorie? Kom kyk hoe die wêreld se drie ónsuksesvolste kunstenaars probeer om ’n voet in die deur te kry. Dié drie aspirantakteurs se droom is om eendag roem te smaak. Hulle lê oudisies af in enige medium denkbaar net om naam te maak. Dis egter moeilik as niemand jou “unieke” talente raaksien nie. Dan skemer die ander kant van kunstenaarwees deur. Die tekort aan werk, geld en die wreedheid van die bedryf. Hoe lyk dit regtig AGTER die gordyne?

Hoërskool Jan van Riebeeck

bied aan

Die maan val bewusteloos

deur

Nico Scheepers

Nuutgeskrewe teks

Fisiese teater

Regisseur: Nico Scheepers

Rolverdeling

Nancia Dorland

Marté Roux

Mia du Toit

Nicholas van Huysteen

Adele van Doorn

W.S. Horn

 Melnisha Arnolds

Lara Naudé

Hanno Janse van Vuuren

Mia Louise du Toit

Cyle Smit

Tegnies

Verhoogbestuurder: Adele van Doorn

Klank- en beligtingsoperateur: Franco Roussouw

*

’n Meisie word deur haar oupa en ouma grootgemaak. Sy lei ’n ware sprokieslewe. Ongelukkig is sprokies en die werklikheid twee verskillende dinge en sy moet vinnig leer dat die lewe soms onverwagte, hartseer draaie gooi. Gelukkig help die liefde altyd om die hartseer ’n bietjie meer draaglik te maak.

Die maan val bewusteloos is ’n eerlike storie wat die hartsnare roer.

Hoërskool Cradock

bied aan

Die prys van eiers

deur

Melina Smit

Nuutgeskrewe teks

Klug

OB

Regisseur: Melina Smit

Rolverdeling

Mevrou Cincaut: Wian Taljaard

Meneer Cincaut: Zander Niemand

Barbera: Lize-Mari Gerber

Chianté: Rozelina van der Merwe

Plonk: Pieter-Ben Smit

Sjerrie: Salene Bekker

Sauvignon: Kalinka Venter

Malbec: Dirkie Cronjé

Merlot: Doaney de Beer

MC: Wian Taljaard

Handlanger: Dirkie Cronjé

Tegnies

Verhoogbestuurders: Garth Bezuidenhout en Destiny King

Klank- en beligtingsoperateur: Wynand Bezuidenhout

Grimering: Doaney de Beer, Jeandri Visser en Kalinka Venter

Dekorontwerp: Imge Olivier, Thomas Lord en Alet Janse van Rensburg

Rekwisietemeester: Quelette Diedericks

Kostuums: Jeandri Visser

Klankbaan: Thomas Lord en Pieter-Ben Smit

*

Onthou die verhaal van die kaalbaskoning? Dieselfde lot tref die arme meneer Cincaut.

Van opgesmukte laventelhaan en vername grondeienaar tot dorpsimbesiel en brandarm sot, alles te wyte aan daardie einste spekskieter-kleremakers. En nou sit die beeldskone mevrou Cincaut, wat intussen haar hart (en ’n paar ander goedjies ook) weggegee het aan een van die buurman-broers, Sauvignon. Maar daar is ’n probleem. Eintlik twee, uhm…, nee, drie probleempies: haar swaksinnige vrugtekoek van ’n man, haar stiefdogtertjie, Chianté, en haar hartstogtelike begeerte na Sauvignon. Kom kyk gerus na hierdie skreeusnaakse klug, maar wees gewaarsku, vreemde dinge gebeur as mens te lank nét eiers eet.

Hoërskool Tygerberg

bied aan

Die Staat teen Sara

deur

Marguerite du Bois en die Tygerberg Toneelgroep

Nuutgeskrewe teks

Drama

OB N

Regisseur: Marguerite du Bois

Rolverdeling

Sara Lategan: Kara-lee Conyers

Hofklerk De Klerk: Tylo Ras

Advokaat Nuwe: Danielle de Villiers

Advokaat Ouderwets: Johann Dippenaar

Regter Niemand: Carla van der Walt

Hilda van der Walt: Marzaan Grundlingh

Meri Smit: Heike de Goede

Ivy Swart: Yvonne Mouton

Jacomine Coetzer: Anel Visser

Konstabel Kakkerlak: Valentino Valentyn

Sersant Kristil: Kerscha Titus

Jurie-koor: Corleze de Bod, Elzanne Swart, Tayla King, Cleo Saal en Danté Barnard

Tegnies

Verhoogbestuurder en beligtingsoperateur: Anelda Price

Klankoperateur: Kyla Serfontein

*

Die Staat teen Sara ondersoek die grens tussen vryheid van uitdrukking en die reg tot ’n goeie reputasie en privaatheid.

“Sara Lategan en haar maatjies is beslis verantwoordelik vir die insident op 4 April 2016. Hulle sal sê dit was ’n onskuldige grappie. Ongelukkig het ‘iemand’ hulle grappie afgeneem en gedeel. Vir Ivy Swart was dit ’n pynlike, vernederende ervaring. Die uiteinde? Niemand lag meer nie, veral nie Ivy Swart nie,” argumenteer advokaat Ouderwets (staatsaanklaer).

Hoe pleit Sara Lategan? Skuldig of onskuldig?

Helpmekaar Kollege

bied aan

Dierepubliek

gebaseer op die roman, Animal Farm, deur George Orwell

verwerk deur Pierre-André Viviers

Komedie

OB V

Regisseur: Linda van Niekerk

Rolverdeling

Caitlin Barkhuizen

Suzanne Fourie

Mila Dirks

Bridgette Mabhude

Jana Basson

Tegnies

Verhoogbestuurder: Andreas de Jager

Klankoperateur: Chris van Niekerk

Beligtingsoperateur: Laret van Niekerk

Multimedia: Gustav Theron

*

Die aanhaling, All animals are equal, but some animals are more equal than others, word op ’n satiriese wyse uitgebeeld. Die teks is gekontekstualiseer vir ’n Suid-Afrikaanse gehoor en die ensemblewerk is vermaaklik vir die hele gesin.

Elke mens het ’n dierlike eienskap of dit nou ’n varkagtige gewoonte of ’n skaap se napraat is. Kom ontdek jouself in een van die diere…

Hoërskool Bergrivier

bied aan

Dis ek, Annatjie

deur

Anchien Troskie as Elbie Lötter

verwerk deur Alma Nel

Drama

13+ S T

Regisseur: Alma Nel

Assistentregisseurs: Sanet Taljaard en Ludfia Cupido

Rolverdeling

Annatjie: Jamie-lee Morkel

Ann: Ueland la Meyer

Antjie: Jeandré Fransman

Ma 1: Amke Grootboom

Ma 2; Miss Dolly: Anthea Afrika

Ma 3; Lena: Bevedine Dulman

Uncle Danny; Daddy: Neville Albertus

Daantjie; Seun 1 en 2: Shu-Aib Isaacs

Marnus: Shane Witbooi

Pastoor: Wesley September

Tegnies

Verhoogbestuurder: Wesley September

Klankoperateur: James-Dean Davids

Beligtingsoperateur: Tyron Hendriks

*

“My lewe was different. Van ek agt was tot so sestien, was my lewe anners. Completely… Sallie praatie. Te skaam. Te bang. My pa sal dink ek joke net. My uitlag. My ma sal dink ek lieg. My skêl. Ek sal my bek hou. Stom wies. Stom Anna. My mind is deurmekaar, ek kan nou nie exactly onthou wanner wat gebeur hettie. Maar ek was klein. Toe begin dit…”

Kom beleef ’n verwerking van Anchien Troskie se Dis ek, Anna, in ’n ander kultuur, ’n nuwe wêreld, soos nog nooit vantevore nie.

 Helpmekaar Kollege

bied aan

Dit wat was ...

deur

Pierre-André Viviers, aangepas deur Eghard Basson

Drama

13+ T

Regisseur: Eghard Basson

Rolverdeling

Nellie: Gugu Mkhushulwa

Liana: Lyndré Kruger

Imke: Jana Basson

Koor: Milandie Viljoen, Celine van Niekerk en Marli Uys

Tegnies

Verhoogbestuurder: Eghard Basson

Klank- en beligtingsoperateur: Pieter Hougaard

*

Dit wat was… beeld die posisie van drie vroue in ’n moderne samelewing uit waar die manlike spesie nie skroom om na groener weivelde te soek nie. Die vraag is egter: Wat staan ’n vrou dan te doen? Stop die wasmasjien vol klere, maak toebroodjies vir die bloedjies, voed die man, vee die stoep, koop skoonmaakmiddels aan en dalk, net dalk, kan sy die man verras…

“Alles sal okei wees… ma is hier.”

Hoërskool Durbanville

bied aan

FRAGMENT

deur

André Gerber

Nuutgeskrewe teks

Drama

OB T V S

Regisseurs: Jan Burger en Amelia van Wyk

Rolverdeling

Antoinette de Jager: Nienke Geldenhuys

Ryno de Jager: Trompie Booysen

Winand de Jager: Ludick Bezuidenhout

Leanda du Preez: Alexa le Roux

Karla du Preez: Cailin Aylward

Khayrah Pool: Izelle Viljoen

Aisha Pool: Maja Smith

Rahim Pool: Andrew de Jager

Johan van Vuuren: Landolph Schütz

Susan van Vuuren: Marlenke Scholtz

Daniella van Vuuren: Mieke Verster

Daniël van Vuuren: Stefan Brundyn

René Venter: Mieke Fabel

Koor: Nell Bezuidenhout, Deané de Bruin, Karien de Lange, Timothy Erasmus, Nina Fourie, Victoria Jumeth, Danae Koen, Sonja Kruger, Natalie la Grange, Megan Myburg, Ameré Prinsloo, Michaela Smit, Carla Steenkamp, Jané Theron, Kyla van der Berg, Larissa van der Westhuizen, Armand van Niekerk en Charel Viljoen

Tegnies

Verhoogbestuurder: Nicolene Potgieter

Klankoperateur: Christo Erasmus

Beligtingsoperateur: Ruan Potgieter

Choreografie: Gabriella Bishop, Jan Burger en Amelia van Wyk

*

Fragment: ’n stukkie, splinter, skerf, deeltjie… van iets groter
Fragmenteer: disintegreer, verkrummel, breek op, val uitmekaar, verdeel

*

’n Volkswagen Caddy word op ’n klein dorpie deur ’n bom verwoes. Twee tieners wat in die voertuig was, sterf. Niemand weet wie dit gedoen het nie, of om watter rede nie. Vrees, spanning, vooroordele en verdagmakery plaas groot druk op alle verhoudings in die oënskynlik vreedsame gemeenskappie. Voor die oë van die gehoor raak die dorpie ’n vertoonvenster van enige gemeenskap wat bestaan uit die brose en gefragmenteerde samestelling van gesinsverhoudings, werk, vriendekringe, skool-, kerk- en kultuurgroepe.

Hoërskool Tygerberg

bied aan

In kleur

’n Werkswinkelproduksie onder leiding van Pieter Nel

Nuutgeskrewe teks

Komedie

Regisseurs: Alicia Dreyer en Pieter Nel

Rolverdeling

Geel: Jay-D Sanderson

Pienk: Zinedine Manus

Groen: Hano Groenewald

Oranje: Kyle Esterhuizen

Pers: Robin Meissenheimer

Tegnies

Klankoperateur: Morné Smith

Beligtingsoperateur: Dylan Engelbrecht

*

Hierdie produksie is ’n samestelling van stories wat gebaseer is op ware gebeure. Daar word onder meer vertel hoe oupa Koppe destyds gedwing is om uit Distrik 6 weg te trek en toe in Ravensmead op die Kaapse Vlakte beland het.

“Toe loop Oupa ewe stadig na die portret van hom en antie Lettie op hulle troudag. En hy tel dit op terwyl bakstene en plate om hom val en antie Lettie aan sy mou trek en skree laat hy moet kom.”

Van hierdie leerders woon self in Ravensmead en hulle vertel dit soos dit is – van bygelowe, têksies, bende-geskietery, die kerk, ’n jaart-jol tot buite-egtelike kinders.

’n Kleurvolle produksie met ’n humoristiese aanslag!

Hoërskool Ben Viljoen

bied aan

Kom saam met my

deur

Inamarie Schoonraad

Nuutgeskrewe teks

Drama

Regisseur: Martie de Jager

Rolverdeling

Janke: Anmarie Oosthuizen

Mienkie: Anjoné de Jager

Tegnies

Verhoogbestuurder: Alicia Creighton

Klankoperateur: Christo Janse van Vuuren

Beligtingsoperateur: Corlia de Wet

Grimering: Mieke Kleynhans

*

Janke (14 jaar oud) besluit om van die huis af weg te loop. Mienkie, haar maltrap kleinsussie, volg haar na die busstop. Elkeen het dít wat vir hulle belangrik is in ’n bokstas gepak. Janke met haar ernstige, filosofiese uitkyk op die lewe is natuurlik geïrriteerd met kleinsus wat nog spelerig en ’n regte drama queen is. Dit lei tot prettige situasies, maar ook trane… Kleinsus Mienkie verras met begrip vir die talle vrae waarmee Janke worstel. Probeer Janke wegkom van die gevolge van die droogte? Of waarvoor hardloop sy eintlik weg?

Hoërskool Rustenburg

bied aan

La Plastique

deur

Rita Liversage

Nuutgeskrewe teks

Komedie

Regisseur: Rita Liversage

Rolverdeling

Pop 1: Jana Coetzé

Pop 2: Cara Burger

Pop 3: Bernice van der Westhuizen

Patricia: Monique Wangra

Mandy: Jeanette Tlou

Eloise (Ma): Cara Grobbelaar

Hendrik (Pa): Hamman Prinsloo

Marli (Bruid): Karli Geyser

Vlooi (Bruid se sussie): Marga Luus

Tegnies

Verhoogbestuurder: Rita Liversage

Klank- en beligtingsoperateur: Melissa Louw

*

Ironies hoe baie mense wat bewonder word nie altyd uit honderd persent menslike materiaal bestaan nie. Kom ons noem dit sommer fake… nagemaak… sinteties. Ons lewe in ’n wêreld van plastiek!

Maar deesdae – en ons sien dit al hoe meer – word die woord fake gebruik om mense se persoonlikhede te beskryf eerder as hulle bragrootte.

Afrikaanse Hoër Meisieskool Pretoria

bied aan

Onnies

deur

John Godber

vertaal en verwerk deur Hermien Greyling

Komedie

Regisseur: Hermien Greyling

Rolverdeling

Soutie; Neels Venter; Mnr. Stoltz; Butch Benade: Leroux van Diemen

Tina; Mnr. Dirk Basson; Mej. Coetzee; Sam Plaatjies; Gerrie; Jackie Roos: Itumeleng Maluleka

Meisie; Mev. Schutte; Mnr. Dirk Basson; Mej. Jansen; Butch Benade: Mieke Greyling

Tegnies

Verhoogbestuurder: Kinna Wessels

Klankoperateur: Anke Towsen

Beligtingsoperateur: Mariza Engelbrecht

*

“As ’n mens in die gange afstap, hoor en sien jy ’n magdom verskillende onderrigmetodes… dis soos ’n dieretuin.”

’n Komiese kykie op die ewigdurende stryd van ’n jong, passievolle dramaonderwyser. Hy moet daagliks uitdagings trotseer. Dit word uit die oogpunt van drie dropouts beleef! Hulle kan uiteindelik iets van waarde in hul skoolloopbaan vind wanneer die nuwe Adonis van ’n dramaonnie by Hoёrskool Vlaklaagte Drama begin gee.

“Bly stil! Stilte! Hou julle monde! Meneer Venter, kry asseblief jou klas onder beheer.

Dit klink asof hulle gemartel word en smeek om uit jou klas bevry te word!”

 Hoër Volkskool Potchefstroom

bied aan

Ontsnap

deur

Pierre-André Viviers

Komedie

Regisseur: Luné van Rooyen

Rolverdeling

Tiaan: Christo Botha

Berta: Yvonne Gerber

Werner: Donovan Coetzer

Mita: Elmie Brits

Olga: Merichia du Plooy

Tegnies

Verhoogbestuurder: Erhard Salomon

Klankoperateur: Juan van den Heever

Beligtingsoperateur: Marizaan Bloem

Tegniese assistent: Rynhardt Pretorius

*

Berta, Tiaan en Werner is weeskinders wat gereeld “ontsnap” na ’n beter wêreld as dié een waarin hulle vasgevang is. Hulle vlug onder andere weg van die vreesaanjaende weeshuismatrone, tannie Olga. En dan kom daar ’n nuwe kind – Mita. Sy word ingelyf in die fantastiese én komiese ontsnap-tradisie waarmee die kinders hulle ruimte leefbaar probeer maak. Maar waarom is Berta met tye so bitsig teenoor Mita? Is dit uit frustrasie omdat haar naam áltyd onder aan die aanneemlys staan? Kom kyk waarom ontsnap die weeshuiskinders as tannie Olga met haar aanneemlysie die volgende kind kom haal.

Hoërskool Zwartkop

bied aan

Rympatroon

gebaseer op die film, Dead Poets Society, verwerk deur Pieter Alberts

Drama

OB T

Regisseurs: Pieter Alberts, Emil Haarhoff en Hendri Badenhorst

Rolverdeling

Tiaan: Ben Blignaut

Armand: Wian Coetzee

Jacque: Bernard Lubbe

Ettiene: Wilco Meyer

Wickus: Ruan van Achterbergh

Wouter: Drickus Gräbe

Lourens: Francois Smith

Marcel: Heindrich Buys

Mnr. Adriaanse: Jan-Daniël Kapp

Mnr. Visser: Mornay Marais

Wiskunde-onderwyser: Christo van Schalkwyk

Latyn-onderwyser: Nell Jansen van Rensburg

Drama-onderwyser: Simeon Boshoff

Tiaan se pa: Heinrich Nienaber

Tegnies

Verhoogbestuurder: Hendri Badenhorst

Klankoperateur: Ruan Myburgh

Beligtingsoperateur: Remerus Verster

*

Die verhaal speel af in Seunsakademie. ’n Nuwe Afrikaans-onderwyser, mnr. Adriaanse, begin by die skool. Hy verbreek die konvensionele reëls en leer die seuns om deur poësie met ander oë na die lewe te kyk. Die seuns hang aan sy lippe. Hulle stig ’n groep, Rympatroon, dieselfde as wat mnr. Adriaanse en sy maats gehad het toe hy in die skool was. Tiaan, een van die leerders droom om op die verhoog te wees, maar sy pa skop vas teen sy besluit om ’n akteur te word.

Paul Roos Gimnasium

bied aan

Vlug

deur

Esther von Waltsleben

Nuutgeskrewe teks

geïnspireer deur die roman, Lord of the Flies, deur William Golding

Drama

OB G

Regisseur: Esther von Waltsleben

Rolverdeling

Dolf: Luke White

Dawid: Thys Sutherland

Beer: Hardus van Staden

Hermann: Thomas Winter

Michael; Volwassene: Stehan Odendaal

Thomas: Wiaan Janse van Rensburg

Tobie: Samuel Durand

Barry Nathan Soloman: Ian Jansen van Rensburg

Heinrich: Patrick Kilbourn

Goebs: Daniël Olivier

Otto: Luké de Beer

Seun: Jason Adams

Seun: F.J. Möller

Tegnies

Verhoogbestuurder: Ruan de Beer

Klankoperateur: Luka Ferreira

Beligtingsoperateur: Joshua Bodenstein

Verhoogassistent: Antonie Jacobs

*

In ’n tyd van konflik word dertien seuns vir hul eie veiligheid in ’n stormwatertonnel gehuisves wat as bunker vir hulle ingerig is. Die seuns ken nie een mekaar nie en hulle weet nie hoe lank hulle daar gaan moet bly nie. Hulle het alles wat hulle mag nodig kry om te oorleef, maar hulle is op hul eie ‒ sonder enige volwasse toesig. Die seuns in die tonnel word ’n mikrokosmos van die grootmenswêreld. Reëls vervaag, ordeloosheid neem toe en kort voor lank is die vyand nie meer ’n bedreiging van buite af nie…

Hoërskool Waterkloof

bied aan

Wetters

deur

Schalk Schoombie

Fisiese teater

13+ T

Regisseur: Shareen Swart

Assistentregisseur: Rulene Swanepoel

Rolverdeling

Verkeerskonstabel Bart: Neil Bedeker

Dirkie; Jaco: Ettienne Pieterse

Jo-Anne; Mari-Christel: Helen Stander

Ewan Rutherford; Abdul: Henry Serfontein

Hetta: Lielie Viljoen

Decibel Visagie; Oom Louis: Robert Hindley

Tegnies

Klankoperateur: Alrika Moller

Beligtingsoperateur: Olivia van Zyl

*

Spitsverkeer... op die N1 Noord... ’n Ongeluk sowel as padkonstruksiewerk veroorsaak ’n kakofonie van ’n oormaat testosteroon, irritasie, frustrasie en aggressie!

Wetters neem jou saam en verplaas jou uit jou sitplek in die gehoor tot in die aksiebelaaide passasiersitplek van onder andere verkeerskonstabel Bart, Decibel, Jo-Anne en Abdul Naidoo se karre.

Afkortings vir ouderdomsbeperkings

OB = Ouerbegeleiding word aanbeveel

10+ = Geen onder 10’s

13+ = Geen onder 13’s

T = Taal                                

S = Seksuele suggestie/aspekte          

V = Vooroordeel

G = Geweld

N = Naaktheid

The post ATKV-Tienertoneel 2016 appeared first on LitNet.

Abstract

Aesthetic illusion is a mental state induced by the reception of many representational texts, artefacts or performances. What differentiates this mental state from real-life hallucinations and dreams is the fact that it is induced by the perception of these concrete representational artefacts, texts or performances. Thus, in the term aesthetic illusion, aesthetic refers to the awareness that illusion is triggered by an artefact. Essentially aesthetic illusion consists primarily of a feeling, with variable intensity, of being imaginatively and emotionally immersed in a represented world and of experiencing this world in a way similar (but not identical) to real life. At the same time, however, this immersion is counterbalanced by a latent rational distance resulting from a culturally acquired awarenessof the difference between representation and reality.

In this article I endeavour to examine comprehensively the viewer engagement experience (immersion) during the viewing of a film. I will highlight certain facets of the immersive experience in order to answer my primary research question, which is: What are the ways in which viewer engagement is created and what is the function of aesthetic illusion in the film Eternal sunshine of the spotless mind (2004)? My sub-question, given that I am a screenwriter, is: What narrative techniques and devices contribute to the aesthetic illusion induced in the viewer by a film?

Depending on the primary system of signs used in each specific medium, mode or genre, the viewing experience will differ greatly because the signs are cognitively experienced differently and therefore result in different emotional responses and perceptions (Kroeber 2006:46). The immersive experience is categorised by Kroeber according to the age of the viewer or reader (a distinction is made between adult and childlike immersion) as well as the medium of communication (a distinction is made between verbal and visual immersion).

Besides aesthetic illusion, which serves as the main theoretical model of this article, several other theoretical models and concepts are employed to explain spectatorship. Although these theories stem mainly from research in cognitive studies, predominantly the PECMA flow model (Grodal 2006:5) and simulation theory (Currie 1995:145), the article also addresses certain psychoanalytical Lacanian notions of “the intrapsychic orders” (Lacan 1949 [1999]:2) and narratological concepts with regard to aesthetic illusion and film narratology which is foregrounded by Werner Wolf (2011), David Bordwell and Kristin Thompson (2004), Dióg O'Connell (2010) and Taehyun Cho (2014). The characteristic features of illusion-inducing and illusion-breaking narrative devices in verbal and visual illusionist texts are also addressed by referring to specific illusionist prototypes in film and literature. In the literary tradition the 19th-century realist novel and the modernist novel are examined for their illusionist capabilities because they both possess significant illusionary qualities. Similarly with regard to film the classical Hollywood narrative mode and alternative narrative modes are examined.

Throughout the article the focus will remain mainly on spectatorship as it pertains to film, but I will conduct this comparative study between film and literature throughout for several reasons which coincide with the following purposes of this study. First, it is imperative for me as a screenwriter to have a thorough understanding of the narrative devices that induce an illusionist effect in both the visual and the verbal mediums (which includes literature). After all, a screenwriter is required to induce an immersive effect in both mediums, since not only do the producers have to become engaged with the written story in order to invest in the film, but the script also guides the director to produce the final product which is projected on to the screen. Secondly, a knowledge of the characteristic features of illusion-inducing and illusion-breaking narrative devices in verbal and visual illusionist texts will enhance a filmmaker’s ability to transpose a script into a film, because it instils an awareness of the communicative strengths and weaknesses of the verbal and visual illusionist mediums. Thirdly, there are similarities between verbal aesthetic illusion and some more abstract alternative narrative-mode films in terms of their language-like arbitrary use of symbols and their requirement of the imaginative capabilities of the viewers and readers.

I also suggest the inclusion of derealisation, a psychological disorder, into the field of spectatorship studies because this expansion will prove to be invaluable. The immersive experience and the use of imagination in it will also be foregrounded by explicating the construction of a “readable film” and a reality behind the text as theorised by Werner Wolf.

The cult film Eternal sunshine of the spotless mind (2004) is critically interpreted and discussed as a comment on the nature of aesthetic illusion in this regard (Wolf 2011).

Ultimately, I use the information retrieved from this research to differentiate between the different types of viewer engagements that can be generated in a viewer through the characterisation of each illusionist prototype. Any storyteller would benefit a great deal by being aware of the type of aesthetic illusion that he/she aims to induce in his/her specific audience at the onset of the writing process. This could direct the storyteller more effectively regarding the narrative devices that can and should be used to induce an illusionist effect.

Keywords: aesthetic illusion; Amy Coplan; cognitive studies; David Bordwell; David Zweig; derealisation; Dióg O'Connell; Eternal sunshine of the spotless mind; Frederick Burwick; immersion; Jacques Lacan; Karl Kroeber; simulation theory; Taehyun Cho; Torban Grodal; viewer engagement; Walter Pape; Werner Wolf

Lees die volledige artikel in Afrikaans: Estetiese illusie en die wyses waarop kykerbetrokkenheid in ’n film geskep kan word, met verwysing na Eternal sunshine of the spotless mind (2004)

The post Aesthetic illusion and the ways in which viewer engagement can be induced in a film, with reference to Eternal sunshine of the spotless mind (2004) appeared first on LitNet.

The post Uitnodiging na die Facebook-bekendstelling van Vir die voëls appeared first on LitNet.

Stap maar enige inkopiesentrum binne. Dieselfde toneel speel hom oral af.

In restaurante sit mense aan dieselfde tafel, elkeen met ’n slimfoon. Net die minimum word met hul tafelgenote gepraat. Groepe tieners kom bymekaar in byna absolute stilte, oorfone in die ore, vingers op die skerm. Die foon vereis hulle algehele aandag en konsentrasie, mett uitsluiting van die ander langs hulle.

Sosiale media bring ons in oombliklike kontak met mense aan die ander kant van die aardbol. Terselfdertyd laat dit ons kontak verloor met dié hier by ons, onder ons neuse.

Die vervreemding is algeheel. Basiese goeie maniere bestaan eenvoudig nie meer in elektroniese kommunikasie nie. Dalk is dit omdat mense mekaar nie meer in die gesig hoef te kyk wanneer hulle kommentaar lewer nie. Die gevolge van wat jy voor jou rekenaarskerm tik, raak jou nie direk nie. Jy hoef nie môre in die oë te kyk van die persoon wat jy vannag afkraak nie. Jy hoef nie die seerkry te hanteer nie. Jy hoef inderdaad nie eens te weet wie die persoon aan die ander kant van die skerm is nie. Hulle hoef beslis nie te weet wie jy is nie, en daarom ontkom mense meesal aan die gevolge van hulle elektroniese wandade.

Meesal, maar natuurlik nie altyd nie, soos wat Penny Sparrow tot haar droefheid en groot finansiële skade agtergekom het.

Boonop, anders as in die ou dae toe jy poskantoor toe moes gaan om ’n brief te pos, is reaksie met die druk van ’n knoppie moontlik. Waar jy kon kalmeer op pad posbus toe en tot ander insigte kom, is daai buffer wat deur tyd geskep kan word, nou verwyder. Jy kan reageer sonder om te wag. En die meeste mense doen dit. Onnadenkend, in die hitte van die oomblik, sonder om die impak op die ander persoon te oorweeg.

Koppel dit aan ’n generasie kinders wat voor die televisie en met die konsoles van videospeletjies grootgeword het, eerder as die geselskap van maats, en die resep is daar vir sosiaal-wanaangepaste mense wat teenoor ander optree asof die ander outomate sonder gevoelens is. Hulle verwag dat mense soos die Roadrunner sal wees wat van die hoogste berg kan afval en geen beserings opdoen nie.

Selfs die terminologie maak verbintenisse verwyderd van normale interaksie moontlik, en selfs aanvaarbaar. Op Facebook kan jy ’n totale vreemdeling “friend”. Gewildheid word gekoppel aan hoeveel mense jou foto's of statusse “like”, of hoeveel mense jou volg. Die definisie van ’n vriend is nou iemand wie se Facebook-statusse jy op gereelde basis “like”.

Die statusse is meesal ook maar banaal – foto's van jou “friend” se laaste maaltyd/troeteldier/vakansie/aktiwiteit. Die gevoel word geskep dat jy weet wat in die “friend” se lewe aangaan, sonder ware intimiteit wat tradisionele vriendskappe kenmerk. Dit maak dat die manier waarop ons die kwaliteit van ons interaksies meet, verander en vervlak.

Ons gaan selfs so ver as om die gadgets wat ons koop, te meet aan hulle vermoë om sosiale media te hanteer. Selfone se kameras moet foto's van ’n sekere kwaliteit kan neem. Sekere selfone gaan in 2017 nie meer WhatsApp nie, en dus word hulle nie meer gekoop nie.

’n Vriendin van my, in die outydse definisie van die woord, bedoelend iemand met wie ek aangesig-tot-aangesig tyd deurbring en met wie ek die klein besonderhede van my lewe deel, weier om op Facebook of ander vorme van sosiale media te gaan. “Niemand het vyf honderd vriende nie,” sê sy, “dis boereverneukery.” Sy het nie ’n teenwoordigheid op Facebook of Twitter of Instagram of Pinterest of enige van die ander vorme van sosiale media nie. WhatsApp is die een toegewing wat sy maak, maar selfs daar is dit nie altyd verseker dat sy haar boodskappe lees nie. Sy antwoord wel altyd haar landlyn as jy bel. En sy is heeltemal gelukkig en tevrede daarmee dat sy nie weet wat Piet vandag vir ontbyt gehad het nie. Sy weet wat aangaan in die lewens van haar tien vriende en twaalf kollegas.

Een keer ’n jaar gaan ek op ’n elektroniese detoks. Ek gaan vir ’n week nie op Facebook of Twitter of Instagram nie. Ek lees nie e-posse nie. Ek skakel my selfoon en tablet en skootrekenaar af. Net drie mense het die telefoonnommer vir my alternatiewe selfoon – een wat glad nie in staat is om selfs te WhatsApp nie. Ek kyk nie televisie nie. Ek lees wel hope boeke – regte boeke op regte papier. As ek wil weet wat in iemand se lewe aangaan, maak ek ’n afspraak en drink koffie en gesels.

Die wêreld vergaan nie. Die aarde hou steeds aan draai. Die meeste van my elektroniese “vriende” kom nie eers agter dat ek verdwyn het nie, want daar is nog 499 ander “vriende” wat hulle aandag gevange hou.

Natuurlik is dit tydrowend om tyd met vriende deur te bring. Facebook is maklik. Jy hoef nie jou swaarkry en seerkry en hartseer te deel as jy nie wil nie. The sun always shines on TV. En op sosiale media. Dis verkieslik dat jy net die vrolike uittreksels uit jou lewe deel. Niemand wil ’n kla-kous-“friend” hê nie.

Ek het die grootste bewondering vir persoonlikhede soos Elizabeth Gilbert wat haar lewe so vryelik met volgers deel. Die hoogtes en laagtepunte word als deel van haar status updates. Ek vermoed egter wat ons sien is grootliks die brand Liz Gilbert™ en nie die persoon nie.

Daar is niks privaat omtrent sosiale media nie. Joernaliste gebruik die status updates van bekendes as die basis van nuusberigte, omdat dit as openbare mededelings beskou word. Werkgewers kan optree teen werknemers op grond van stellings wat op sosiale media gemaak is. Stalkers gebruik dit om inligting in te win oor mense met wie hulle nooit IRL (in real life) te doen sal kry nie.

Want dis ’n fantasie. Sosiale media is nie real life nie. Om iemand te leer ken op grond van hulle mededelings op sosiale media, is om “pin the donkey” geblinddoek te speel en te dink jy sal die donkie herken wanneer jy dit van ’n afstand sien. Dis hoekom daar altyd vir my ’n oomblik van disconnect is wanneer ek iemand wat ek net van sosiale media ken, die eerste keer IRL ontmoet. Die donkie lyk nie soos die skets nie.

Die grootste fout wat ons kan maak, is om te dink dit wat ons elektronies raakloop, is altyd eg.

Dit is nie. Dis baie keer boereverneukery.

The post Het ons verhoudinge met gadgets en status updates vervang? appeared first on LitNet.

Die Kaapse rockgroep Kelderflux, besaai met ervare musikante, stel binnekort amptelik hul eerste album bekend. André Terblanche, hoofsanger van die groep, beantwoord ’n paar vrae.

Goeiedag, André. Hoe's dinge?

Hi, hi, lekker dankie. Kan nie kla nie.

Du Toit Kemp, André Terblanche, Wietsche Calitz en Wilken Calitz

Die amptelike bekendstelling van Kelderflux se eerste album vind eersdaags plaas – geluk daarmee! Dit is ’n besonder ongewone en interessante versameling snitte – byna elke song voel of dit deur ’n verskeidenheid fases of hoofstukke beweeg, en tog voel dit of als op die ou end gemaklik inmekaar vloei. Hoe het julle die beplanning van die album en die songs aangepak in daardie opsig? Wou die lede van Kelderflux hê daar moet deurlopende temas of elemente aangeraak word in die lirieke en die musiek self, of was dit maar ’n vat-dit-soos-dit-kom situasie? Terugskouend hierop, dink jy julle sal enigiets omtrent die beplanning- en werkproses verander met die oog op toekomstige albums?

Baie dankie. Ons hou van ongewoon en interessant. Dit was vir ons belangrik dat daar ’n sinergie vorm tussen die storie of opinie wat die lirieke vorm en die klank wat die musiek meebring, sonder om noodwendig te dink aan die konvensies van wat kommersieel in aanvraag is. Suid-Afrika is egter ’n deurlopende tema in die album, so ek sal sê die enigste kriteria was die gegewe: ons is vier bevoorregte wit Suid-Afrikaanse mans wat reflekteer op ons omgewing en ons onderskeie ervarings daarbinne. Wilken was verantwoordelik vir die meerderheid van die musiek en lirieke, met Wietsche wat twee songs geskryf het en dan het ek hier en daar saamgeskryf en help ontwikkel aan die musiek.

Ek dink oor ek en Wilken al vir baie lank saamwerk in die teater- en musiekbedryf, het hy die musiek en lirieke benader met my stem en spesifieke vertolking, sowel as Wietsche se amazing tegniese skills in gedagte. Aanvanklik was dit net ek, Wilken en Wietsche wat die album ontwikkel het en het ons ná die albumopname besluit om ’n drummer by te kry vir live optredes. Dit is waar Du Toit bygekom het. Ek dink tog die andersheid van die musiek het baie te make met die verskillende agtergronde waaruit ons kom en die diversiteit van wat elkeen van ons na die tafel bring. Wietsche is byvoorbeeld ’n elektroniese ingenieur van beroep, ek kom uit ’n teateragtergrond en Wilken oorspronklik vanuit ’n klassiekemusiek-agtergrond. Wilken het natuurlik te veel kwalifikasies om op te noem (bless his soul), maar ek sou sê dit is sy agtergrond in skeppende skryfkuns en musiekkomposisie vir die teater wat sy bydrae so besonders maak.

Ek dink in die toekoms sal ons meer aandag gee aan die elemente van wat musiek meer toeganklik oftewel meer verbruikersvriendelik maak, sonder om in te boet op gehalte. Ek glo daar is ’n middeweg te vind tussen iets betekenisvol en massaproduksie. Ons beoog om in die toekoms meer saam te jam en gelyke kragte in te span in die skryfproses.

Die diversiteit van die songs verdien nog ’n nadere kyk ... Songs soos "Big man" en "Not alone" voel asof dit tuis sal wees op enige radiostasie, in terme van die treffer-elemente wat dit bevat, terwyl andere, soos "Ayisafani" en "(Hypotheses non) Fingo" veel meer ... ek skat intellektuele pogings is wat die luisteraar eerder met herhaalde luisterslae beloon as met daai saamsing-kwaliteit. Het julle spesifiek ’n strategie gehad in terme van ’n balans tussen treffers en dan ook snitte wat meer uitdagend is vir julself? Het jy en die band ’n filosofie van wat ’n meer radiovriendelike (ek weet dis ’n aaklige woord) song moet bevat, of hoe beskou jy die saak? Wat die "moeiliker" songs betref – op watter maniere hou jy en die res van Kelderflux spesifiek daarvan om julself uit te daag in terme van die musiek en wat die snitte te sê het?

Nee, ek glo as ’n mens eerlik en oopkop te werk gaan, gebeur dit vanself dat sommige songs oor meer trefferelemente beskik en ander dalk meer avant-garde voorkom. Ons almal is soms cool en soms effens af. As al die songs op jou album dieselfde klink, kon jy dieselfde gesê het in ’n single. Daar is wel sekere sogenaamde formules wat gevolg word om musiek meer “radiovriendelik” te maak, maar ons het met hierdie album probeer om daardie slaggate mis te trap. Ek glo die doel agter ’n album is juis om van die vryheid gebruik te maak om jou gehoor deur verskillende vlakke van bewustheid te neem, sommige lig en sommige meer donker. “Big man” het byvoorbeeld te make met substance abuse (''dwelmmisbruik'' klink effens pretensieus) en “Fingo” verwys na Kafka se “A report to an academy”.

Jy kan seker sê daar is ’n eksistensiële element teenwoordig in die meeste van die songs. Amper asof dit musikale besinnings is eerder as radio hits. Tog is konvensies soos die lengte van die songs, die toonkleur van die instrumentasie en die relevansie van die lirieke en betrokke temas in oorweging gebring met die meer radiovriendelike songs.

Wat die uitdagings wat ons aan onsself stel betref, dink ek ’n song soos “Prophet House Party” is nogal waaghalsig en in jou gesig. Definitief nie baie polities korrek nie. Die vocal lines of singbaarheid van sekere van die melodieë was vir my besonder uitdagend. Wilken het daarin geslaag om my soms so hoog te laat sing dat slegs honde en dolfyne sommige van die note kan hoor. Tog was dit ’n ongelooflik kreatiewe en vervullende ervaring. Vertolkingsgewys het ek die vryheid gehad om van verskeie stemregisters gebruik te maak, Wietsche kon eksperimenteer met die crazyste analoog synth-klanke en Wilken kon sy ongesensorde mening lug terwyl hy viool en elektriese kitare laat dans.

Die albumbekendstelling vind wel binnekort plaas, maar die 10 snitte wat Kelderflux tot dusver beskikbaar het, is al byna ’n jaar lank op Soundcloud beskikbaar vir enigiemand om na te luister. Dit lyk ook of die band tot dusver relatief onder die radar bly in terme van sosiale media en ander webaktiwiteite. Wat is of was julle plan in hierdie opsig? Hoe beskou jy die waarde van sites soos Soundcloud en hoe dit dan saamwerk met meer tradisionele albumvrystellings, veral met jul ongewone aanslag in ag genome? Dink jy julle sal voorts met die webplatform meer dikwels singles vrystel, of bly daar vir jou waarde in die aanslag wat ’n groot versameling – effektief ’n album – behels?

Wat hierdie album betref, was dit geskik om al die songs saam as ’n eenheid uit te reik. Dit kan as losstaande songs geniet word, maar ek dink die onderliggende gesprekvoering tussen sekere van die snitte kom meer na vore wanneer jy dit as ’n geheel ervaar. Ek wil glo dit is meer soos ’n road trip as ’n dag see toe.

Ons beplan om meer gebruik te maak van sosiale platforms en ander netwerk- en bemarkingshulpmiddele. Vir eers wou ons die album ’n ruk laat asemhaal en het ons dit wel hier en daar uitgegee aan vriende en medemusikante om te hoor hoe dit met die publiek resoneer. Soundcloud was natuurlik perfek hiervoor. Die songs was beskikbaar om na te luister, maar taamlik onder die radar, tot ons gereed was vir die amptelike album launch, lewende optredes en alles wat daarmee gepaardgaan. Van die begin af was die idee om nie gejaagd of enigsins verplig te voel met die skep van die album nie. Dit was dalk juis oor ons elkeen afsonderlik al vir so lank aan ander mense se projekte werk dat Wilken spesifiek ’n ruimte wou skep waarbinne hy, en later ons, kon werk aan ons eie stuff, met die mense wat ons mee saam wil werk, oor die temas wat vir ons saak maak, binne die klank wat ons as interessant en uitdagend beskou. ’n Tydsame, maar bevrydende eksperiment.

Ons wil ook moontlik afwyk van die tradisionele albumvrystelling, waar die betrokke band die album opvoer aan ’n klompie belangstellendes wat hopelik met die album huis toe gaan en aan die wêreld verkondig hoe great die free drinks en snacks was. Ons wil egter graag hê ons gehoor moet engage in ons gesprekvoering en besinnings. Ons het ’n paar ape in ons moue geprop wat ons later in verband hiermee sal uitlaat.

Saam met jou in Kelderflux is verskeie gesoute musikante wat nie vreemdelinge aan LitNet is nie – onder meer die broers Wietsche (ook bekend as Rembrandt) en Wilken Calitz (bekend as die Chromatique-kitaarspeler en lid van Die Skynmaagde). Hoe het julle as groep bymekaargekom? Hoe werk die dinamiek binne Kelderflux in terme van besluite wat geneem word oor die musiek – die strukture, hoe dit moet klink, en dies meer? Is daar ’n spesifieke skryf- en opnameproses wat die beste vir julle werk, of is dit meer ’n onderliggende gedeelde filosofie wat dit alles onderstreep?

Wilken was beslis die inisieerder van die kollektief wat ons later besluit het om Kelderflux te noem. Soos genoem, het Wilken die meeste van die songs geskryf. Ek sou sekere van die melodielyne effens aanpas om dit meer performable te maak en eksperimenteer met alternatiewe en interessante harmonieë. Wietsche het twee van die snitte geskryf, speel bass op die album en was die engineer wat al die tracking gedoen het. Ons het basies sy hele huis oorgeneem en alles daar self getrack. Die badkamer is ingerig met matrasse, komberse en ander klankabsorberende huishoudelike items en het gedien as vocal booth. Wilken se guitar amp is in die kelder onder Wietsche se huis toegerol in komberse, opge-mic en oop gecrank, met ’n lang draad wat alles aan mekaar verbind. Wietsche het ’n arsenaal analoog synths, meestal wat hy self gebou het, drum machines en midi controllers ingespan om die klank verder te manipuleer en te eksperimenteer totdat die gewenste klank gevind is of iets meer interessant kop uitgesteek het. Selfs ’n Woodstock kriek feature as session muso op die album. Uiteindelik is die tracks gemix deur Jürgin von Wechmar van Sunset Recording Studios en gemaster deur Tim Lengfeld. Wilken sou, soos hy besig is met ’n song, ’n rowwe mix of guide vir my stuur, ek sou daarna luister en dan sou ons saam ’n guide opneem – hy op kitaar en ek op vocals – wat dan gebruik sou word om die geography en orkestrasie van die song uit te werk.

Ons het natuurlik baie moontlikhede oorweeg in terme van struktuur en komposisie, tot in die fynste besonderhede. Elkeen het deel gehad hieraan. Niks behoort ongemotiveerd te wees nie. Tensy dít natuurlik gemotiveer kan word … In die toekoms sal ons die ontginningsproses egter ietwat anders benader. Ons sal reg van die begin af meer workshop aan songs en meer stemme toevoeg. Ons nuwe uitdaging is dus om opnuut ’n sinergie te vind tussen die vier van ons en ’n produk te lewer wat resoneer met ander Suid-Afrikaners en selfs oorsee. Met ander woorde iets wat betekenisvol en oorspronklik is, maar aanklank vind by ’n groter gehoor.

Jy het drama op universiteit studeer en het ook opleiding in klassieke sang ontvang. Nou is jy die voorsanger van ’n pop rock groep. Dis duidelik uit die opnames dat jy oor ’n geweldig sterk stem beskik en ook nie skrik vir oktaafspeletjies nie. Is daar spesifieke elemente uit jou agtergrond in klassieke sang wat jy toepas in die Kelderflux songs? Wat sou jy sê is die moeilikste spronge om te maak tussen klassiek en rock, beide in terme van mindset en wat jy met jou longe en stembande doen? Wat is die sterkste raakpunte en hoe sal jy dit nog in die toekoms wil verken?

Sangtegniek is besonder belangrik ongeag watter genre jy sing. Dit ontsluit meer moontlikhede in terme van dinamiek en vertolking. My grootste uitdaging was om buite die konvensies van ’n goeie afgeronde vertolking te dink en eerder te fokus op hoe eerlik die vertolking is en wat met frasering moet gebeur. ’n Goeie asemstut is ook baie belangrik, veral in ons musiek, aangesien die vocal performance redelik uitdagend is in sekere songs, soos byvoorbeeld in “Bright baloons” en “Fingo”. Die plekke in jou gesig, keel en bors waar die klank resoneer is ook anders in alternatiewe musiek, so dit was iets om aan gewoond te raak. Ek dink jy vat dit raak wanneer jy die woord “mindset” gebruik. As jou tegniek solid is, kan jy ’n ander mindset aanneem en jou stem verken. Die lirieke was ook nie aanvanklik baie liries of maklik singbaar nie. So frasering was ’n baie belangrike komponent en ek moes hier en daar versigtig wees met te veel vibrato.

In die toekoms sal ek graag nog wil eksperimenteer met falsetto, en in teenstelling met die grootsheid van die vocals op baie van die tracks sal ek graag wil verken hoe intiem en gestroop ’n mens met die stem kan gaan, sonder om te isoteries te gaan. Baie sangers hou van ’n sekere klank of van ’n spesifieke vocalist se vibe en probeer dit naboots. Ek dink egter jy verraai jouself en jou gehoor wanneer jy dit doen. Alles wat jy is tot op die oomblik wat jy op die verhoog staan, is wat jy het om vir jou gehoor te gee. Om dit te onderdruk en jou stem te vervorm tot ’n klank wat jy dink cool is, is nie net vals nie, maar ook gevaarlik. Dit kan dikwels daartoe lei dat die stem onder te veel druk funksioneer en op ’n dag net ingee. Cito van Wonderboom is die perfekte voorbeeld van ’n vocalist wat die uniekheid van sy stem koester en verken. Nie net het hy ’n ongelooflik groot omvang ontsluit deur met sy stem te eksperimenteer nie, maar hy pas dit ook goed op. Die idee dat ’n rock star daagliks twee pakkies filter moet rook vir daai outentieke karaktervolle Marge Simpson-stem klink dalk baie hardcore in ’n onderhoud, maar jy gaan êrens inboet op iets.

Dit is nooit ’n maklike tyd vir ’n nuwe band om vinnig naam te maak in Suid-Afrika nie, maar dit voel of dinge veral op die rocktoneel deesdae stil is, of bloot so vinnig verander dat ’n mens nie meer weet watter platform wat bied nie. Wat is jou gevoel oor die toestand van die Suid-Afrikaanse musiektoneel? Wat is lekker, en wat is aaklig? Wat dink jy is Kelderflux se ideale posisionering op hierdie landskap, en hoe kan dít bereik word?

Ek dink nie vinnig naam maak is op ons agenda nie. Ons wil graag in die toekoms stadium gigs doen, maar is bereid om deur die vuurdoop te gaan. Die een sy van die Suid-Afrikaanse musiektoneel is besonder verbruikersgedrewe en moeilik vir my om mee te assosieer. Ek het die laaste paar jaar vryskutwerk gedoen op baie verskillende projekte, van Afrikaanse radiovervolgverhale tot kinderliedjies vir apps tot sing saam met simfonie-orkeste, en een ding is seker: as jou musiek nie geld maak nie, kan jy nie eet nie. Ongelukkig gee dit lewe aan opportuniste met meer bemarkingsvaardighede as musiekvernuf, maar ook frustreer dit genoeg musiekentoesiaste om ander bands en nuwe musiek te gaan opsoek. Die musiektoneel in die Kaap is baie inklusief en eksklusief gelyktydig. Daar is soveel klein nisvertonings dat daar letterlik iets is vir almal.

Die uitdaging is egter om, indien jy dit jou beroep wil maak, aan planne te werk om dit hoofstroom te bemark. Ek dink die gemiddelde Kelderflux-luisteraar, met verwysing na die eerste album, sal min of meer die tipe mense wees wat ons in die band is. Ouderdom 25–40 jaar, middelklas, moontlik educated, liberaal – en dalk ook glad nie dit nie. Ons is nie noodwendig ’n rock band nie, maar ons musiek beskik oor elemente vanuit baie verskillende genres en ek glo dit is wat dit redelik toeganklik maak. Uiteindelik gaan al die songs oor Suid-Afrika, so ons glo enige Suid-Afrikaner sal ’n onmiddellike assosiasie ervaar, tog sal ons graag die internasionale mark wil betree en stadium gigs wil doen.

Kelderflux het nog nie ’n magdom optredes agter die rug nie, maar in die enkeles, en dan ook jou vorige optredes (in verskeie hoedanighede), moes daar seker ’n paar onvergeetlike oomblikke gewees . Enige spesifieke hoogtepunte vir jou? Enige gebeure te vreemd om waar te wees (maar tog is)?

Ja, die ryk tannies hou daarvan om my en Wilken te betas wanneer hulle volstoom op die wyntrein is, maar ek dink Wilken hou daarvan … Ek het onlangs by ’n wynfees in die Breedekloof opgetree waar ’n ouer vrou reg voor my kom staan het terwyl ek sing, met haar selfoon basies 30 cm van my gesig af, besig om ’n video te neem, terwyl sy uit volle bors saamsing en luid verklaar sy het ’n BMus met baie vibrato en ’n geaffekteerdheid in haar stem. Die tannie was oor die ses voet en die enigste ongewenste persoon saam met my op die stage. Ek was bang. Ek vermoed almal was bang, want niemand het haar verwyder nie. Natuurlik is club gigs ook altyd moeilik. Menige ongebalanseerde student wat jou kitaar wil “uit try” terwyl jy besig is om die intiemste song in jou set te speel. En dan natuurlik daai een ou wat jou vertel van elke indie en underground band denkbaar, die modelname van Lego-kitare, pedals en amps verbatim resiteer en uiteindelik vra of jy vir hom R30 het vir nog ’n bier en moontlik ’n lift kan gee huis toe.

Hoogtepunte is natuurlik wanneer jy ’n lekker sound guy het en al die gear werk. As daai stuff uitgesorteer is, kan die magic gebeur.

Wat hou die nabye en verre toekoms in vir André Terblanche en vir Kelderflux, in so verre jy en jou medebandlede dit kan beheer?

Ons hoop mense daar buite vind aanklank by die album en wil graag meer Suid-Afrikaanse stories hoor. Die amptelike album launch vind eersdaags plaas, so mense kan op die uitkyk wees daarvoor. Ons beplan iets buitengewoon en interessants. Intussen het ek onlangs my oupa se musiekwinkel oorgeneem in die Paarl en begin werk aan ’n paar original tracks wat ek by Jo Ellis in Ladismith record het. Baie lekker trip om te maak en kan dit vir enigiemand aanbeveel. Wilken en Wietsche het beide onlangs pa geword, terwyl baie girls wens Du Toit kan die pa van hulle kinders word, wanneer hy as drummer optree vir Assembly, ’n ander band waarby hy betrokke is.

Onmiddellike toekomsplanne vir Kelderflux: bemark die album, perform die album, wees die album. Verdere toekoms: collaborate met ander kunstenaars en vestig onsself in die internasionale mark. Verre toekoms: neem die wêreld oor (sinister laughter follows).

Wat is die sin van die lewe?

Blou Halls. Dit maak alles beter.

The post Kelderflux: "Ons hou van ongewoon en interessant" appeared first on LitNet.

Die jong indie popgroep The Vanilla word reeds hoog aangeskryf en hulle het pas ’n Bok Radio-toekenning vir Engelse liedjie van die jaar ontvang. Tyan Odendal, voorman van die band, beantwoord ’n paar vrae.

Goeiedag, Tyan. Hoe's dinge?

Hallo! Baie goed dankie, en daar?

Ag lekker, man, dankie. Geluk met The Vanilla se jongste single, "Canopies", en ook die ander drie heerlike songs wat julle tot dusver vrygestel het. Daar's ’n aansteeklike genotsoeking wat loop deur al julle musiek – ek moet bieg, terwyl ek luister en vrae opmaak wieg en bons ek so hard in my stoel dis moeilik om akkuraatyu te tikjhhjkn. Waar kom die dryfkrag en soeke na dié musiek vir julle vandaan? Die feit dat dit "lig" voel, beteken natuurlik nie dit is eenvoudig of maklik om te maak nie. Hoe hard moes julle dink en skaaf aan hierdie spesifieke sound tot dit gevoel het julle het die regte pad vorentoe vir The Vanilla gevind?

Hahaha, baie baie dankie, baie bly om te hoor ons musiek het so ’n effek op jou! Man, die hele vibe en styl van ons musiek het baie natuurlik gekom. Ons almal in die band het ’n liefde vir feel-good rhythmic music. Ek persoonlik love dit as ’n song my laat voel of ek wil begin dans. So dit was ’n baie natuurlike process om musiek te maak waarvan ons hou, aangesien ons natuurlik in daardie rigting skryf.

Die tunes is kraakvars en oorspronklik, en daarmee saam voel dit of mens ’n besliste paar invloede kan identifiseer ... Paul Simon se Graceland-klanke (en natuurlik die talle groepe/kunstenaars wat op dié reus se skouers geklim het), byvoorbeeld, en ook die meer direkte throwbacks soos die ‘80's synth-klanke wat hier en daar opduik (vernaam op "Out of here"). ’n Gedeelte van jul biografie op Facebook lui: "JP and Tyan always had an immense love for radio pop and figured their new project should be a natural extension of something they cherish." Uiteraard is daar ’n delikate balans om te handhaaf in terme van musiek wat dien as ’n tribute of ’n soort uitvloeisel van dit waarvoor mens lief is, maar wat ook in alle opsigte oorspronklik moet wees. Hoe maak The Vanilla seker hierdie balans word behou? Is daar ’n spesifieke filosofie binne die band (of by jou persoonlik) oor hoe mens daardie eie stem vestig? En wanneer die filosofie daar is, hoe maak ’n mens seker dit word prakties uitgevoer?

Ek dink dis daai tipiese cliché statement van “Stay true to yourself.” Dis maar by ons ook so. Die oomblik wat jy musiek wil maak vir die verkeerde rede, stel jy jouself op vir failure. Die ander kant is natuurlik om wel seker te maak jy bly relevant en maak musiek waarvan jou fans sal hou. Daar is baie faktore by betrokke, want ’n mens wil byvoorbeeld baie graag op radio kom, maar jy wil nie jou eie stem en feel vir die musiek verloor nie. So ons al vier het dus ’n rol wat ons speel in die process van creating as dit kom by ons musiek. Elke ou dra gewig en gee input en dan aan die einde van die dag kom ons hopelik uit die rehearsal room uit met ’n killer tune.

In dieselfde asem: die indie pop genre waarin The Vanilla werk, is natuurlik een wat beide plaaslik en internasionaal dig bevolk is. Op ’n meer eksterne vlak as met die vorige vraag – met ander woorde, meer aan die blootstelling- en "persona"-kant (as mens dit nou so wil noem), hoe maak julle seker jul musiek staan uit bo die res? Wat het The Vanilla se musiek om te bied wat ’n mens nêrens anders kry te midde van ’n oorvloed indie pop nie? En hoe wil julle seker maak mense wéét waar om dit te kry?

Indie pop is oral in die music scene, plaaslik en internasionaal, en dit is dan moeilik om uniek te wees en uit te staan. Ek dink nie ons is heeltemal uniek in die sin van ons het iets wat niemand anders het nie, want daar is net soveel bands en soveel influences. Ek dink wel die Paul Simon African pop sound wat nou en dan in ons musiek uitdop is iets wat ons laat uitstaan, en dan hou ons daarvan om loud en energetic te wees. Ons is nie daai band wat rustige pop tunes speel nie, want Bartho (ons guitarist) slaan sy kitaar behoorlik met klipharde solo’s, en Keyser (ons drummer) laat sy drums uitstaan met sy insane grooves. ’n Fan het een keer ná ons show vir ons kom sê: “Julle het die coolste pop sound, maar met balls!” So daai is ’n goeie manier om ons te beskryf ten opsigte van ons wat uitstaan van ander bands.

The Vanilla het tot dusver vier snitte aanlyn vrygestel, so ’n paar maande uit mekaar uit. Dis ’n interessante strategie – heelwat jong bands mik nog eerder vir die aanslag van ’n volledige EP of album; andere mik, soos julle, vir die single wat elke nou en dan vrygestel word. Wat is die waarde van hierdie onderskeie benaderings? Wat wen en verloor ’n mens met die een of die ander? Sal The Vanilla nog een of ander tyd die volle-album-benadering wil volg, of is daai dae verby?

Albei van daai paaie het baie voordele, en albei het ’n paar nadele. Die hoofrede hoekom ons tot dusver die single approach gevat het, is dat die digitale era heeltemal besig is om oor te vat. So baie mense download liewer net enkele tracks op iTunes of stream die tunes wat hulle miskien iewers gehoor het, soos op radio. So baie mense het al vir my gesê hulle sal nooit geld spandeer op CD’s nie, want dis net te veel geld. So vir ons wat nog redelik nuut op die scene is, is dit ’n baie slegte move om ’n album uit te bring, financially anyway. Om elke nou en dan ’n single te release create lekker hype, veral as radio dit optel, en nog beter, as dit begin chart. Ons main objective is om ons musiek by soveel as moontlik mense uit te kry – soos Jimi Hendrix gesê het: “I just want to be heard.” Maar ons sal definitief in die toekoms ’n album uitbring, die timing moet net reg wees, en ’n EP is maybe in die pyplyn iewers volgende jaar.

As ’n mens die jongste single, "Canopies", met die vorige snitte vergelyk, voel dit of daar buite musikaal en in terme van vervaardiging ’n skuif vorentoe was wat betref die kompleksiteit en veelvlakkigheid daarvan. Is dit ’n akkurate waarneming? Hoe sou jy The Vanilla se groei as (relatief jong) groep tot dusver beskryf, in terme van musikaliteit en ook hoe julle jul eie grense toets en verken?

Ja, daai is ’n baie akkurate waarneming. Ek het "Canopies" saam met Tristan Coetzee geskryf (die lead singer van December Streets). Die feit dat dit ’n collaborative process was, het die dynamics van die song en skryf process baie verander. Byvoorbeeld, ek het nog nooit vantevore ’n song saam met iemand geskryf nie, en dit het ongelooflik goed gewerk. Ek voel ons as band het die afgelope jaar en ’n half verskriklik baie gegroei, musically en as vier broers in ’n band ook – ons is baie close as vriende ook. Ek self het baie gegroei as ’n songwriter. Dit is ’n ongelooflik moeilike ding vir my om songs te skryf, want ek is baie krities oor my eie werk en ek is bang vir eenvoud en om ’n “average” song te skryf, maar dis ’n baie rewarding process.

Volgens jul biografie op Facebook het drie lede van die band (jy, JP en Francois) saam grootgeword en saam skoolgegaan. Dit skep seker ’n interessante dinamiek in ’n band – ouens wat nou basies kollegas is, maar ook van kleintyd af mekaar se sterk punte én nukke ken. Hoe voordelig is dit vir julle, en hoe spoel daai bekendheid oor in julle skryfprosesse en performances? Moet julle soms geduldig wees met mekaar, soos getroude paartjies wat saam in bands is, of gee dit julle ’n voorsprong op ander mense wat mekaar eers moet leer ken? Wat sou jou raad wees aan ander jong bands wat hulle in ’n soortgelyke situasie bevind?

Dit is die grootste blessing om so close te kan wees. Soos ek genoem het, is ons al vier baie baie close, soos vier broers, of vier beste vriende, hoe ook al mens dit wil noem. Dit kom met sy nukke ja – soms verskil ons van opinie en ons verstaan mekaar soms verkeerd, maar aan die einde van die dag sort ons dit uit en dit bring ons net nader aan mekaar. Die feit dat ons mekaar so goed ken, en dat ons al vier dieselfde vision en drive het vir die band, beteken ons kan ook eerlik met mekaar wees en sê wat jy wil sê as iets jou pla. My raad vir ander bands is dat julle mekaar moet aanvaar soos julle is, en dat julle daai closeness moet koester en behou – dit maak of breek ’n band. En moet NOOIT dat ’n meisie tussen julle kom nie – hahaha, dis die domste ding wat jy kan doen.

The Vanilla is dalk ’n jong band, maar julle het al ’n swetterjoel vertonings in, om en buite die Kaap agter die blad. Wat staan vir jou tot dusver uit as hoogtepunte? Watter ervaringe sal julle eerder nie wil herleef nie? Enige gebeure so vreemd dat mense jou nie sommer glo as dit oorvertel word nie? En watter mikpunte of drome het julle vir optredes?

Ons is en was tot dusver so bevoorreg met alles wat na ons kant toe kom en gekom het. Daar is so baie hoogtepunte vir ons, te veel om op te noem, maar ’n paar wat vir seker uitstaan is ons Kirstenbosch show wat in April plaasgevind het, toe ons saam met ons goeie vriende December Streets die verhoog gedeel het. Verder was ons Oppikoppi-trip ’n groot avontuur en eer om by so ’n groot fees te kon speel verlede jaar. Dan moet ek ook sê dat ons die verhoog talle kere gedeel het met van die land se grootste musikale reuse, soos Francois Van Coke, Karen Zoid, Die Heuwels Fantasties, Shortstraw, December Streets, New Holland, Desmond and the Tutus, Al Bairre, Thieve, en ander. Al daai mense het hulself oor ons ontferm en vir ons al so baie geleer van die musiekindustrie, en ons is oneindig baie dankbaar daarvoor. Ons mikpunte en drome is vir seker om net groter te gaan, groter shows, feeste, groter crowds, toer oor ons land, en die groot droom is toer oorsee.

Wat hou die nabye en verre toekoms in vir The Vanilla, in so verre julle dit kan beheer?

Ons beplan om altyd musiek te maak as ’n band. Ons is baie passievol en lief vir die band. Ons beplan om aan te hou nuwe musiek uitbring en groter shows te speel en natuurlik, soos ek genoem het, om oorsee te gaan toer.

Wat is die sin van die lewe?

Die sin van die lewe, dink ek, is om elke dag jou beste te gee, om ’n positiewe invloed op mense te hê om jou oral waar jy gaan. My pa het eenkeer vir my gese: “As jy die aand na ’n dag se harde werk by die huis aankom en voel jy het jou beste gedoen, is dit genoeg, streef altyd om jou volle potensiaal te bereik.”

The post The Vanilla: "Ons is nie daai band wat rustige pop tunes speel nie" appeared first on LitNet.

Achille Mbembe (picture source: YouTube)

Wits University philosopher Achille Mbembe took ANC secretary-general Gwede Mantashe to task for suggesting that universities should be closed for a period of time until the turmoil among students has calmed down. Read the article here. This was an irresponsible call, he wrote, on a continent where universities have in the 1970s and 1980s borne the brunt of state action through the use of armed forces and ghetto thugs to assault, murder and rape students. Their resultant closure often lasted for years and gave rise to the establishment of a range of private universities across Africa. Hans Pienaar sat down in Johannesburg to talk about the movement away from public universities, and the prospects of something similar in South Africa.

I just want to pick your brains, your knowledge on African universities, to the north of South Africa. You wrote about a wave of private institutions in the 1990s. Were these universities actually a kind of a vanguard, compared with the rest of the world? Were they inventing new ways of doing things, or was it part of a broader global trend?

They are both. As I explained in the article, what happened in the 1970s was that ten, fifteen years after independence African universities up north, most of them by the way, began facing serious problems in terms of their future. Between 1960 and the mid-‘70s they set up something I would call the welfare model of the university. The university was a welfare institution in the sense that citizens didn’t have any fees to pay. Those who were admitted were very likely to have free accommodation; they had access to food at a cheap, highly subsidised price. The same went on with transport: they paid nothing in terms of transport. In that sense the university was a welfare institution.

Now from the mid-‘70s to the early ‘80s most of those countries went into deep economic crisis and their economic policy was basically taken up by international financial institutions, in particular the IMF and the World Bank, which pushed them therefore to slash expenditure, especially social expenditure, to privatise state-owned enterprises, to free exchange and basically push for a market-driven type … from that moment on universities went into turmoil, strikes and long years without any degrees being awarded, police and the army being sent in on campuses, destroying infrastructure, raping women, incarcerating a number of protesters, basically sowing mayhem. Those who had money, of course they sent their children abroad.

So you begin to see private universities coming in, by the early ‘90s. This movement is driven by entrepreneurs who understand very well that higher education is a market, an educational market that is global – it is not national, and a number of countries have positioned themselves to tap into that economy, which is a hundreds of billions of dollars economy. So you had the Catholic Church, for instance, that was a pioneer of private university education in a number of places, in places like Kenya, Ivory Coast, Cameroon, and Catholic universities today are some of the best performing universities in those places. And then you had Muslim universities, and you had commercial universities, franchises established by major campuses in the US, in the model not far from what they are doing in Dubai, in Abu Dhabi or in China.

And as we speak, all of the major northern universities, the really serious universities – Oxford, Cambridge, Yale, Duke, Harvard – all of them have franchises, especially in Asia and in the Middle East, or more precisely in the Gulf States. They have smaller franchises in West Africa, in Senegal, for instance, where they have established campuses in which they basically teach skills that are required for the management of the global economy: finance, management, law, accountancy. Not the humanities.

So the scene in South Africa is somewhat different and it seems to me it might be time to begin to think about what are the conditions here, opening up the market, and instilling a little bit of competition between public universities and other types of universities. Nothing prevents us from thinking along those lines.

The cynic might say that these institutions were acting in self-interest, that they were serving the neoliberal order.

That is true. You see, the global tendency these days is global capital is sceptical about the university as an institution. But so is the US. We have seen defunding of public universities worldwide – in the US, in the UK, a little less in Scandinavian countries and other parts of Europe, such as France, but broadly speaking the public university as an institution is in danger, because of the privatisation, because of the overwhelming view that education is a market – it’s bought and it’s sold. And in that sense the real global capital doesn’t believe that we need national universities. They think that we need some key, core places, transnational universities where the new transnational classes that serve capital have to be educated in very specific sectors of knowledge.

And don’t you think these market-driven policies are in a big way a cause of the current turmoil? In the sense that you create a new kind of consumer student. His immediate demands have to be met as a consumer instead of a person who comes to university to be educated.

Definitely. That is the driving force as we speak. The driving force in the world of higher education is not the state, it is the market. In fact, it is different kinds of market. If we take the example of the rest of the continent, and Latin America or Asia … it’s a segmented market, fragmented, that serves different kinds of clients. And of course, if you don’t have enough money to go to the elite universities, you have a poor education. It doesn’t mean it is entirely closed to you – you can go to a provider, but someone who provides cheap quality education, as we see in the rest of Africa. So you have all kinds of adventures, completely faked. It’s like the churches. These days universities have become like churches. You just basically set up your own tent.

So if we are talking about setting up private universities, what do we have to do to prevent that kind of thing continuing?

The way that it is prevented today is … in places such as Abu Dhabi, Qatar, Dubai, it’s basically through what is called franchising. That for instance NYU or Columbia University establishes a campus in Cape Town, or Yale University establishes an extension of its own campus in Johannesburg, just as they have done recently in Singapore. So they provide education for those who can buy it, I mean serious education. You have Yale degrees, but you don’t have to go to Yale University. They are offered to you on-site, which means that some kinds of ventures have to be put in place between those universities and those owners of capital in South Africa who are willing to invest in that market. That’s how it works. And then you have proper education. But of course, if the market is free, then you have some charlatans who sell fake degrees and stuff like that. Then it depends on local state, government, to introduce some kind of regulation.

But then, as you pointed out, they tend to leave a huge gap when it comes to the humanities.

Of course. First of all, statistical reason … meaning anything that cannot be turned into numbers is presumed to have no value, and anything that does not produce something that can be bought and sold is understood to have no value. And the universities do not really produce things that you can buy and sell, very rarely … some do. So many people believe they are useless. And, of course, they are useless because they don’t bring anything to the market, and second many people believe that they foment disorder. Because they educate people to think critically, which means to constantly question the status quo, and in that sense they’re just being inchoate.

So if you had this new order of private universities, how would you fix the gap? Do you think the digital humanities might be the answer?

Just before we go to the digital humanities … The other thing is that part of what you have seen and was tested in particular in East Africa, Kenya, Uganda, Tanzania, and is now becoming the norm, the emergence of virtual universities, where everything is done digitally. You do not need to go anywhere. There is no building to burn. If you are angry and you want to protest you do not have a structure that you can go and burn because it is all digital. You hardly ever see your teacher, you’re hardly in a face-to-face encounter with someone who is teaching you. So you begin to see a lot of that. And I think it is a force that is unstoppable, and these are forces we will really be hard-pressed to stop. Or if you want to stop you have to develop a level of intelligence that is commensurate with what it is they have put in in the first place. Which means changing forms of protest, forms of action, understanding very clearly what it is that we are up against. Because older forms of struggle will not be able to stop those new processes. So unless we invest in that kind of intelligence, our ways of resistance will be completely outmoded. It’s part of what we are witnessing, I mean with what is going on our campuses. These are modes of resistance that are inefficient, they are not adapted to the kind of real hostile forces that are trying to reify everything and commodify everything and our existence.

Do you think that the welfare model can ever be revived?

No, it’s dead. I think it is clinically dead. The drama we are seeing is that we are asking the university to do things it was never meant to do. I mean welfare is the domain of the state, it is not the domain of the university. We can’t be asking the university to do things it was not designed to do. Not only because it costs a lot of money, but also because it’s just not what it is supposed to be doing. It is not supposed to be creating jobs, for instance. It’s supposed to be training people in such a way that they make choices as to what kind of jobs they want to do. But it’s not to be creating jobs. If your thing is that, go somewhere else. But we are overburdening universities while not providing them with the means to fulfil these myriad functions we want them to be fulfilling, which by definition they are not supposed to be doing. So the welfare model I think is clinically dead. For it to be resurrected at all you need a social revolution.

And what are the chances of that social revolution?

Nil. Especially in a democracy. The thing is that in a democracy you have to compose with different, other forces. In a dictatorship you just say “that is my opinion and that’s it” and anyone who would disagree, we deal with them. But in a democracy you have to compose with other forces, other voices. You have to persuade people to rally to what you believe is true or is just. You have to build coalitions. So change by nature can only be incremental in a democracy. Democracy, what it does is it makes it very difficult to have to witness sudden, major ruptures. Because you have to negotiate. So in a democracy you cannot stand up and say “my way or the highway”. But today that politics of patience, where you build coalitions, you persuade people, you bring them to coalesce around a goal, people are not patient. They have lost sight of the politics of patience. I was reading in News24 they want free education to be delivered in a week. It’s a conception of time that can only pave the way for the politics of destruction. You cannot have free education in a week. It’s completely, (laughs) incredibly … And it shows you the extent that time as a resource has been … Our concept of time has been compressed. Completely.

Do you think Zuma has a similar disdain for universities as that displayed by African countries in the ‘70s and ‘80s, even though the government has not unleashed armies and thugs?

I do not believe that there has been a general attitude of disdain in relation to higher education – it has not been the policy of the government of South Africa. You might have a few individuals who are sceptical about the project of higher education who would not fully understand the importance of university education in the making of a nation and its economy. What is true is that the government has not invested the money that universities have needed. All the studies that have been done of late show that government’s financial contribution to financial sustainability to universities … that money has been going down. My worry is that what is going on on campuses with the current impasse is many will begin to wonder whether it makes sense to invest so much money in these enterprises – which is exactly what happened in the rest of the continent, that the university ceases to be seen as a public good and more as a burden. And a place out of which not much is coming, except disorder, chaos and disturbance.

You responded to statements by Gwede Mantashe and you used the phrase “politics of closing down higher education institutions”. But do you think Mantashe’s call is just a case of starting to dabble with the idea or are there factions in the ANC taking this seriously?

The ANC as a whole hasn’t come up, as far as I know, with a coherent theory of the university. I would be happy to read if there is such a document that they have made up their mind as to what a university is and what a university is for. We have general, generic pronouncements – so you see, for instance, Mantashe’s declarations have been qualified as reckless by the ANC Youth League. So there’s no consensus among them as to what this thing is all about. Who should be admitted, how it should be funded, how we make sure our university institutions can compete with other universities globally, because universities may be national but they operate internationally. There is no university that is only national. If you have a strictly national university it doesn’t count on the international scene. So the question of international competitiveness is absolutely central to the existence of a university in the current global world. And it doesn’t appear anywhere in the discussions we are having.

But don’t you think this is a symptom of a lack of a broader coherent educational policy?

Oh definitely. Our debates on the matter of education are piecemeal debates. They do not add up to any coherent strategy. We cannot talk about the university without talking about what comes before the university. The students we receive in our universities have a long history that precedes their entry into the university. We cannot dissociate the debate on the university from the debate on secondary education, or primary education.

A lot of people are talking about (and you have raised the issue yourself) the move to private universities. I don’t think one can say that it is really a movement yet …

No, not here. Not in South Africa.

But do you think that, speaking of democracy, the censorious attitudes displayed by the management of the University of Cape Town would promote such a movement towards private universities?

No. My feeling is that if the current crisis, which involves many, many forces … It’s not simply the managements. Management is just one force among many. Management is caught right, as we speak, between government and the students, militant students. Of course, down there they made mistakes like that but nobody foresaw what we are in, nobody saw it coming. So everybody is inventing as we go along. There are multiple forces that are involved in the resolution of the current impasse. Not only management. My hypothesis is that if this is not the result (resolution of the impasse), you’ll see a number of things happening. First of all, levels of violence will go up. This morning I was reading that a campus in Pietermaritzburg is the subject of fire, was set afire, so you see levels of violence going up because of frustration and all kinds of things. Second, the number of parents who really want their children to be properly educated, because that is the passport to their future, those who can, will send their children somewhere else. That is how it usually happens. You take them out and send them where they will get a proper education. Third, we will lose a lot of our higher-level staff, professional staff. Both in management and in teaching and research. People who … they want to pursue their career, they can’t do it here because laboratories cannot operate, there is chaos on the campus once in a while, so they go somewhere else. So we’ll see that haemorrhaging becoming structural. Not just episodic, structural haemorrhage. We’ll see the collapse of the intellectual infrastructures without which there will be no universities. Access to libraries, research, and all of those intellectual infrastructures collapsing .. that’s the end of … and of course material infrastructure, buildings won’t be built everywhere. That’s usually how it works. And if all of that then crystallises, it will give legitimacy to the idea of private universities. For those who cannot send their children to China or Dubai, but who can pay for them to be educated in an environment that is free of violence. And what will happen, I said in the article, poor people inherit crippled institutions, because they have no exit option.

Why do you think it is so difficult for students to understand this?

I have no idea.

They have all the ideology that tells them this. Do you think it is because the motivation is short-term political aims?

Not many people have been putting that idea out there in their public discussions. It would be really interesting to have a referendum in each university where the students, all of them …

… the whole student body …

… the whole student body, the faculty body too, all of those who make a university, have the possibility of saying whether or not they support what is going on. Because I don’t believe that … I believe that the number of people who are in favour of closing down the university, of burning the buildings, intimidating the people, I don’t think that that they are the majority. I don’t believe that. But as happens in most instances, a small band of people who are very determined can impose their point of view, because not many people want to go to the trouble of running a –

And what you are also seeing is the divide between the humanities and …

… all the other disciplines. The humanities in South Arica are taking a big, big risk in the sense that they seem to be fuelling the kind of politics that is mostly negative politics, because of a kind of obsession with questions of difference, questions of trauma, questions of hurt … and questions of identity. If we do not make sure that the disciplines of the humanities somewhat … look critically at those questions of identity, the humanities will self-destroy. It’s not sustainable. I don’t think the humanities are sustainable if they preoccupy themselves only with matters of identity and difference.

Someone made the remark, that the digital humanities might be the way out of this, and he also referred somewhere to the repetitive debates, that don’t go any further, that deal with old issues, thirty or forty years old, they’re stuck in a rut. Do you think the digital humanities is a way of getting out of this rut?

There won’t be any shortcut when they have to explore many different paths, and the digital humanities is one. The digital humanities can be used to foster –  in fact they are being used in most instances to foster – the kind of politics I was criticising, politics of identity … you see the fundamental project of the humanities, the disciplines of the humanities, originally, they have to do with the cultivation of those faculties that allow us to recognise in each face we meet. The disciplines of the humanities are about looking at your face and seeing my face in yours. They are about that question of encounter, empathy and fundamental similarity, and mutual understanding. They are about those questions of mutuality and reciprocity. That’s what the humanities are. When you have students telling you, you know what, I don’t want to read a dead white man’s book, and you ask them, OK, why don’t you want to read a dead man’s white book? and they tell you because I don’t recognise myself in that … it makes me uncomfortable. I mean, they are both right and wrong. They are right in the sense that if you read Hegel, for instance, on Africa, his opions were horrifying …

Racist.

He had racist views. But the students are wrong in the sense that reading is not about finding myself, reading in its true sense is getting out of myself and projecting myself on the road to meet someone whom I might recognise (myself), that is what the humanities are. So we have to go back to those foundation grounds and then see how we can use modern technologies to shape the discussions and to develop the medical humanities for instance, using digital stuff but also text and the resources of the imagination. It’s a complex task, it’s absolutely complex. The immediate urgency is to make sure that the humanities are not bogged down in exclusively matters of identity. I think that’s where the poison comes from.

How do we do this? Do we resolve the issue? Or do we avoid the issue?

We resolve the issue in the sense that, first of all, we invest more in higher education. Where will the money come from? That is a serious matter. Why should we put more money there and not in health care, for instance? All those competing claims have to be balanced somewhat. Some national discussion has to take place over what our priorities are. Why should we put R4 billion into buying a plane for the president and not into something else? What are our priorities? And to what extent is the nation willing to invest in its future? And what amount of our national wealth should be invested in preparing for the future, and what amount should be invested in the present? These are key choices and they can only be made politically. These are political matters. Then, of course, universities have to change, the curriculum has to be reformed. But we have to be clear about what reform means. It doesn’t mean OK you read only one set of texts. It means you open up the canon. You diversify the canon because that is what our world is. I think agreement can be found easily about that. Disagreement comes in when you begin to argue that I want to read only Cheikh Anta Diop, Nkrumah … but you are stupid when you say Cheikh Anta Diop, Nkrumah. I mean they read many other people in order to produce what they wrote, so you won’t understand anything about what Nkrumah and Anta Diop are talking about unless you also read the way they did. Of course, most of governance of the university have to change, but these are things that can be done without violence. I think the big deal right now is … part of what is really terrible is that people believe that change within the democratic set-up is impossible, and especially among some young militants, they believe the solution has to be extra-systemic, that the solution will come only out of the system, not from within the system. And that is a matter of trust. It means the trust in the capacity of democratic institutions to provide justice, fairness, and that that trust has been broken. So how do you rebuild that trust, is the real issue.

Surely it is also that they are not equipped to bring the solution from outside.

No, of course, they are not. I didn’t think that the forces are such that you can transform from outside the system. What does it mean to do it from outside the system, to inflict, trigger violence to state structures? It means you foment social revolution, a violent social revolution. And that’s where we are – we are at a point where the legitimacy of existing structures has been deeply eroded. There is a crisis of legitimacy, beginning with Zuma, the ANC and all of that, and institutions. There is a crisis of legitimacy, creeping crisis of legitimacy going on. So the question is how we change it. It is a contest between people believing more and more that it should be through violent social revolution and you have some who say we still have space within the democratic institutions themselves for it to self-correct. That is the debate. So everybody is … those who are into violence, they are trying to experiment with it and see how far it leads. So every time you see an increase in forms and levels of violence as a way of testing whether this tactic can work.

And if the state doesn’t clamp down …

[Request not to be quoted]

To get back to our original framework for discussion: Judging from your observations and interaction with people, do you think there is a demand now for private universities, enough for it to grow into some kind of market?

I think that in South Africa if this is not resolved, the demand for private universities will grow. Especially for people who have the means to get their children educated. Children for whom it would be cheaper to educate them here rather than sending them to England or the United States, or it will go up. So if public universities are not reformed, the demand for private universities will increase. It will become unstoppable. And private universities are not in the business of equality. They are not at all into that business. If anything, they increase inequalities. Public universities are still our best chance to make inroads in terms of a possible less unequal society. That’s the importance of not destroying them. Or not getting involved in actions and unintended consequences which are crippling those institutions. Because in the end it is always the poor that pay the price. But for those who are more interested in questions of broad social revolution, of course an argument like that they’ll just laugh at it. Because that’s not really what they want. They want a social revolution and they use the university as a laboratory to test the feasibility or not of a social revolution. You have forces like that implicated in the current turmoil at the universities.

But it’s a laboratory of archaic ideas.

As far as I can see. It’s not a laboratory for the future.

The other thing, in fact, is not every single student should be going to university. Which means that the other thing we need to do is to provide as many openings as possible. University should be one of many different formulas of what higher education should be about.

Technical colleges, technikons …

Other skills, other professional … But if we focus on universities as the only avenue for higher education, we prevent ourselves from having at our disposal as many tools as possible for opening up a future for the mass of young people who want to be trained and educated.

But as you know, by 1994 the tertiary system did consist exactly of this range of institutions. Do you think the ANC erred substantially in dismantling this system and amalgamating them into these enormous universities we have today?

What they need to do is obvious. I mean the levels of dropouts is astounding. These are structures … people come in … the moment you get in if you come from a poor background, it is a debt trap. And that is part of why the students are rebelling. You just have to get in, you are already in debt. And you have no certainty that you will get a job. So why do we keep using … it doesn’t make any sense for anybody to keep them the way they are. So open it up, diversify it and people are more likely to find a job that … because of training in things for which the market will always be there … We need plumbers, you will need electricians, you will always need those. The demand will always be there. I’m not sure there is a demand in all the fields of humanities … I doubt it. So whatever they did in ‘94 clearly has to be corrected.

Or we should return to the basic idea they had. Of course, it was skewed towards the whites, and the ANC wanted to correct that, but maybe they overcorrected.

They overcorrected and you have to find … deepen openness. That’s why the idea of closing universities ... I mean it is ridiculous. It is further openness we need, we don’t need to close anything.

A friend of mine’s idea is that tertiary education should be free for everybody, anybody should be able to walk into a university, attend lectures, but then they start paying when they want to be evaluated. So anybody can sit for exams, as long as they pay R20 000 or whatever just to be evaluated.

I was a student in France in the mid-‘80s. Anybody could … if you wanted to attend a lecture by Derrida or some of those philosophers, you could arrive and sit and attend

… and hundreds of people did …

Ja. It’s an interesting point that you’re making. Anybody can come and attend a lecture. The thing is when you want a degree, you have to register. You also have to fulfil a set of duties. You have to be evaluated according to a set of criteria. So one can imagine the … It’s a question of access to knowledge in many different ways. Access to knowledge should be in principle free. In a democratic society it should be free and a citizen should be able to sit at a place of education and learn. When it comes to a degree, which is a certificate of your competency, of course you have to go for exams, whether you pay for that, that’s what’s being debated. I think that the welfare model where we expect the state basically to pay for your lodging, your food, I mean, maybe it’s possible. Maybe somebody wants to pay for it, but that’s a different discussion.

The demand for private universities will only increase. When we look at the issue from the national point of view we miss so much because South Africa has all it takes to become an educational hub on the global market. You know we have thousands of African students who go every year to study in China. And of course the Chinese have space for it. We have thousands of students from the Philippines and other Asian countries – Taiwan, Korea – who are eager to learn English. Thousands, hundreds of thousands, and who are willing to pay to learn English. South Africa could become a hub, where all those people come to learn English, worth billions of dollars a year. But it means, of course, that we have to change our mind, we have to think broadly beyond our borders. We have to think globally.

Think beyond 1976.

Yes. We have to make sure that we open our borders intelligently. If we want to retain, for instance, capture our legitimate part of the brain’s circulation, what’s in motion, for our own development, it means crafting immigration policies that are intelligent. Like in the US, you have one work permit that allows you to move around – there are so many things we can do, and that money can be used to foster education, maybe not for everybody but for some. We think nationally, therefore we … Nigeria is full of those ventures. Full. Full. They are all of very different quality. Quality insurance – how do you make sure the quality of what you are being sold is worth the money we put into it?

Peer review is important.

So far in the East and the Gulf countries the main guarantee has been given by modern universities, Oxford … they offer the same quality as the original.

A service that can also be provided from South Africa is evaluation.

Yes, you can use local mechanisms of evaluation that can also … You see, if you ask me, the moment is right. One thing the government didn’t really do in ‘94 when they took power was to create real new universities. The space was open to reinvent the university, the university of the 21st century. Even in the West the old model of the university is finished. They are like factories – they produce masses of people that hardly have a job, or if they have, who end moving from one job to another … lowly-paid jobs, because of the change in the structure of the economy. The changes we have witnessed since the last quarter of a century, the changes in the economy, make it such that much of the wealth today, first of all, it is off-shore, it is not in the real economy; second, it is abstract, it is electronic, it is algorithmic, further and further abstraction of wealth, which means that a lot of jobs we used to do in the model of industrial capitalism are obsolete. Nobody needs them any longer, so you have a job market that is becoming more and more specialised, more and more requiring highly specialised expertise only a few people have access to. So what it means to be a university in that context is to be completely reformed.

It’s also an opportunity.

A huge opportunity. We are building new universities in Kimberley; they’re building a new one in Mpumalanga … When you have to build a new university, what should the new campus look like, how do you build a new campus? Is it that you come and you find a space and you build new buildings, or some kind of conceptualisation goes into what kind of space you want to build? What should the buildings look like, because you want those who inhabit them to interact in what way? There’s no thinking put into that.

That’s also where the digital humanities come in because this is the new way.

How do you inhabit the digital, which is something that is basically virtual? And then you go to the question of what it is that you want to be teaching. But we miss all those moments when we can create. Of course, repetition is easy.

Hierdie artikel is deel van LitNet Akademies (Opvoedkunde) se universiteitseminaar. Klik op die “University Seminar 2016”-banier hierbo om alle essays wat deel vorm van die gesprek, te lees.

This article forms part of the ongoing university seminar, with new essays continually being added. Please click on the “University Seminar 2016” banner above to follow the ongoing conversation and to read more essays on education, access, transformation, language and the Constitution.

The post Interview: The end of public universities in South Africa? appeared first on LitNet.

Stefan Blom (bron: http://www.stefanblompsychologist.co.za/)

Die waarheid oor verhoudings
Stefan Blom
NB-Uitgewers
ISBN: 9780798172103

Stefan Blom vertel vir Naomi Meyer van sy boek Die waarheid oor verhoudings.

Hallo Stefan, jy is die skrywer van Die waarheid oor verhoudings. Wil jy dalk eers iets oor jouself vertel?

As ’n kliniese sielkundige woon en werk ek vir amper 20 jaar in Kaapstad. Elke dag werk ek met individue en paartjies wat probeer sin maak van hulle verhoudings, en dit sluit verskillende tipes verhoudings in, soos intieme en familieverhoudings en ook jou verhouding met jouself. My werk is stimulerend en kreatief; verhoudings interesseer my en ek leer elke dag oor wat ons gelukkig en seer maak. Ek voel bevoorreg om te werk met alledaagse mense wat (soos ek self) belangrike verhoudingslesse wil leer en bereid is om te werk aan hulle verhoudings om werklik gelukkig te lewe.

Oor die titel van jou boek: Is daar net een waarheid oor verhoudings? Of as jy een (of meer as een) moet uitsonder, wat sou dit wees?

Die “waarheid oor verhoudings” is ’n versameling van waarhede. Die waarhede het ek geleer by ander in terapie en ook deur self te lewe. Natuurlik is daar nie net een waarheid nie en in elke verhouding sal daar ’n waarheid wees wat nou meer belangrik is, maar in my boek deel ek die meeste algemeenste onderwerpe wat oor die jare in terapie met my gedeel was.

As dit by waarhede kom, en as ek vir die meeste mense kan praat, het ek geleer dat die ervaring van mens se verhoudings die ervaring van jou lewe bepaal. Met ander woorde, as jy nie gelukkig is in jou belangrikste verhoudings nie, is dit moeilik om regtig gelukkig te wees. 

Ek het ook geleer dat as mens nie leer om mooi met mekaar te praat nie (maak nie saak hoe jy voel nie), dan beïnvloed dit die boustene van jou ervaring van liefde: respek, verbintenis en vertroue. Die manier waarop julle mekaar behandel en met mekaar praat sal julle verhouding bou of breek.

Is jou boek geskryf vir mense in romantiese verhoudings?

Die waarheid oor verhoudings is geskryf vir alle verhoudings, insluitende vriende, familie, besigheidsverhoudings en die verhouding met jouself. My oogmerk was om ’n baie praktiese en op die punt af boek te skryf oor verhoudings; die tipe boek wat ek wens iemand vir my gegee het voor ek in verhoudings betrokke geraak het.

Watter onderafdelings is daar in jou boek – en brei asseblief ook uit op watter gedeeltes jy reken die belangrikste in ‘n menseverhouding is, as jy kan.

My boek bestaan hoofsaaklik uit belangrike verhoudingsvaardighede (wat enige verhouding nodig het om te oorleef) en lesse (wat ander geleer het in terapie en wat mense se lewe verander). Die onderwerpe wat die meeste met my bespreek word in terapie, kry elkeen ’n hoofstuk: hoe om te praat; om te verskil; om vertroue te herstel; om mekaar seksueel of intiem te vind; om uit te gaan en nuwe mense te ontmoet; hoe om jouself lief te hê en die einde van ‘n verhouding te hanteer. Die boek eindig met vrae en antwoorde wat ek op my webtuiste ontvang het.

‘n Verhouding neem baie energie in beslag. Hoe gemaak met verhoudinge wat meer terloops is – mense met wie mens oor die weg kom, maar daar is eenvoudig nie tyd tussen gesin en werk deur om genoeg aandag te gee nie. Beteken dit dalk dis nie ‘n ware vriendskapsverhouding nie?

Vir enige verhouding om te oorleef moet mens natuurlik daarvoor tyd en plek maak. En as ’n verhouding regtig saak maak, sál jy plek maak in jou besige program vir die mense wat jy lief het. Maar wanneer mens ’n hegte band vorm met iemand of werklik “kliek”, is jou band altyd teenwoordig sonder dat jy daaraan hoef te dink en voel dit sonder twyfel asof julle mekaar gister gesien het. 

Wat is jou gedagte oor verhoudings (nie noodwendig romanties nie) of konneksies op die sosiale media? Wat is die waarheid van hierdie soort verhoudinge?

’n Konneksie op sosiale media lei nie noodwendig tot ’n ware konneksie of band nie. Sosiale media is dikwels projeksies van wie ons dink ons is of wil wees en vol vals idees (delusies). Alhoewel baie mense iemand ontmoet op sosiale media, vind jy jou ware konneksie wanneer jy iemand persoonlik ontmoet en oor tyd leer ken. Die persoon wat jy dink jy ken op sosiale media is dikwels nie die persoon wat jy sal ontmoet nie. 

Ons lees dikwels in die media oor mense se romantiese verhoudings, veral as ‘n glanspaartjie uitmekaargaan. Opvallend dat een van die twee dan voorgehou word as die duiwel en die ander een as die engel. Wérk dit so swart en wit in verhoudings, so absoluut? Een is volkome reg en die ander een verkeerd?

In die verbrokkeling van ’n verhouding is dit glad nie so eenvoudig soos reg en verkeerd of swart en wit nie. Dit is ’n komplekse prentjie en daar is baie aspekte wat bydra tot die einde van ’n verhouding; en natuurlik het beide partye ’n verantwoordelikheid tot die einde. Die maat wat net ’n vinger wys na die ander, het nog nie verantwoordelikheid begin vat vir sy of haar bydrae nie. ’n Verhouding waar een persoon altyd reg en ’n ander verkeerd is of waar twee mense in die publiek leef, oorleef selde. Alle verhoudings het privaatheid nodig en te veel invloede van buite sal enige verhouding van binne vernietig.

Is daar altyd ‘n oplossing in ‘n verhouding? Kan selfs onwaarskynlike verhoudings slaag? Of wanneer behoort ‘n verhouding verbreek te word (as dit moontlik is om so te oorvereenvoudig)?

Daar is altyd ’n oplossing vir verhoudings solank beide partye bereid is om te werk aan hulleself en hulle verhouding; en oop is vir verandering. Ek glo dit vas, anders sou ek nie werk gehad het nie! ’n Bereidwilligheid van alle partye om veranderinge te maak om ’n beter verhouding te hê, is noodsaaklik vir sukses. Dit verbaas my steeds dat twee mense soveel spanning, konflik en ongelukkigheid in hulle verhouding kan ervaar, maar nie ’n verandering wil maak nie.  As daar geen verbintenis tot verandering is deur een of albei partye nie, is dit gewoonlik die einde van ’n verhouding. 

Waarom het jy die webwerf thetruthaboutrelationships geskep?

My oorspronklike bedoeling was om alles wat ek geleer het oor verhoudings in terapie en in my lewe, op my webwerf weg te gee of terug te gee aan die wêreld. Die waardevolle lesse wat ek by ander leer beskou ek as ‘n voorreg en ek voel sterk dat almal behoort toegang te hê tot die vaardighede en lesse (die waarheid oor verhoudings) wat net ’n paar “bevoorregtes” in terapie ontvang. Die verhoudingsvaardighede en -lesse verander mense se verhoudings en ek het oor die jare ’n persoonlike verantwoordelikheid gevoel om dit te deel. Ek glo dit kan ’n verskil maak in die wêreld en dit is my bydrae. Die boek het gevolg op die webwerf en is ’n ware seëning.

Wie is die mees noemenswaardige persoon in elke mense se lewe? Is dit noodwendig ‘n lewensmaat? Moet dit ‘n mens se strewe wees – hierdie een met wie mens die diepste konneksie vorm? En wat van jou konneksie met jouself?

Jou konneksie met ander begin natuurlik met jou konneksie met jouself. Alle veranderinge begin sekerlik in jouself. En mens kan betekenisvolle verhoudings hê met mense, diere, plekke, boeke, tuine, werk ... Tydens verskillende tye in jou lewe sal wat waarde dra vir jou verander. Jou lewensmaat sal nie altyd jou prioriteit kan wees te alle tye nie, maar vir enige verhouding om te oorleef moet dit betekenisvol bly en prioriteit ontvang. En natuurlik maak verskeie konneksie of hegte bande met mense en dinge jou lewe ryker.

The post Tien vrae: Stefan Blom oor Die waarheid oor verhoudings appeared first on LitNet.

Foto verskaf

Hedwig and the Angry Inch ... Wanneer die 7-voet Cathy Specific, Suid-Afrika se “bekendste lugwaardin”, jou hand neem by die ingang van Gate69, Kaapstad se nuwe teater in Breëstraat, en diep in jou oë kyk met die uitnodiging om jou met ’n glas vonkelwyn tuis te maak, weet jy dat die vertoning reeds minute gelede begin het – toe jy jou voet op die rooi tapyt buite in die straat gesit het.

Cathy Specific is die alter ego van die bekroonde Brendan van Rhyn (The Rocky Horror Show en Madame Zingara).

Wat binne die teater agter die fluweelgordyne op jou wag, is die ikoniese rockmusiekblyspel wat al deur vele as grensverskuiwend beskryf is. Dit het nie verniet destyds vier Tony-toekennings onder regie van Michael Mayer op Broadway ingepalm nie.

Die storie word aangebied deur dieselfde span – VRG Theatrical – wat vir die skreeusnaakse I love you, you’re perfect, now change met sy uitverkoopte vertonings by Theatre on the Bay verantwoordelik was.

Dis die storie van ’n fiktiewe rock band met ’n Oos-Duitse transgender voorsanger, Hedwig, wat voorheen Hansel geheet het en wie se geslagsverandering-operasie skeefgeloop het. Die operasie is genoodsaak sodat Hansel kon trou en as die vrou van ’n Amerikaanse soldaat na Amerika kon ontsnap uit die kommunistiese Oos-Duitsland.

Die musiekblyspel ontgin haar lewe en die kompleksiteit van geslagsidentiteit.

Stephen Trask se musiek is kenmerkend van die androgiene 1970’s glamrockstyl van David Bowie (wat die mederegisseur was van die Los Angeles-produksie van die vertoning), John Lennon en Iggy Pop.

Die intieme teater met sy tafels vir twee, vier of ses is skemer verlig. Die eetgoed staan swierig uitgestal, die donkerhoutpanele, fluweel en luukse plakpapier laat jou gou vergeet van die spitsverkeer buite, skaars drie meter weg.

Daar is goue blinkers op jou swart lapservet, en die kelnerinne – blond en lank – in hul lugwaardin-uniforms is mooi meisies met groot glimlagte. Die verhoog staan vol van ’n retrokaravaan wat in die helfte deurgesny is.

Dis openingsaand en gasvrou Cathy verwelkom ons by “die huis van Suid-Afrika se gunstelinglugwaardin” en vertel hoe ’n 9-jaar-droom uiteindelik waar geword het met die opening van Gate69. “Breëstraat sal nooit weer dieselfde wees nie, veral nie as mens in gedagte hou dat ‘Breë’ die Afrikaans vir ‘Broad’ is nie,” knipoog Cathy.

Die vertoning begin: Paul du Toit (The Rocky Horror Show, Same time next year, Binnelanders en Backstage) staan in sy volle glorie daar, maar met ’n lang, blonde pruik, hoë hakke, sykouse en sy gesig soos ’n vrou s’n gegrimeer, met groot engelvlerke aan waarop “Yankee go home with me” gespuitverf is.

Genna Galloway (Grease, Showboat en Noah of Cape Town) neffens Hedwig is ‘n kort, amper gesette man met ’n aaneenlopende wenkbrou en stompgesnyde swart hare.

Die storie begin by Hansel Schmidt se grootwordjare saam met sy ma. Hul woonstel in die voormalige Oos-Berlyn is só klein dat hy die radio van die Amerikaanse magte luister met sy kop in die oond. Hoe hy grootword en sy pad kruis met dié van sersant Luther Robinson, wat hom vra om te trou; die uitnodiging om Amerika toe te ontsnap, mits hy die operasie ondergaan en vrou word. “Om waarlik vry te wees, moet jy ’n stukkie van jouself agter laat,” mymer hy.

Die mislukte operasie laat Hansel met ’n stomp stukkie vleis tussen sy bene – nie regtig man nie, maar beslis ook nie vrou nie – vandaar die “Angry Inch”-benaming.

Die storie volg Hedwig se lewe in Junction City, Kansas, Amerika; die skeiding van Luther en Hedwig se paaie. Hoe die Berlynse muur ’n jaar later val en Hedwig se opofferinge heeltemal verniet was.

Hedwig se pad kruis met dié van Tommy Speck en sy leer hom alles van musiek, rockgeskiedenis en liedjieskryf. Weer kom die teleurstellings as Tommy sy rug op Hedwig draai en bekendheid verwerf – met al die liedjies wat Hedwig alleen en hulle twee saam geskryf het.

Hedwig en haar band, Angry Inch, speel in klein restaurante, terwyl sy haar een oog op Tommy se rocktoer hou en wag op die uitslag van ’n kopiereg-hofsaak. Tussen die liedjies wat Hedwig sing, kyk sy terug op haar lewe en verwys gereeld na die mite dat mense eens ronde, tweegesig-, vierbeen-, vierarm-mense was. Kwaai gode het hulle middeldeur gesny sodat die “halwes” vir die res van hul lewens na hul ander helfte moet soek.

Die goue draad vleg deur die vertellinge oor verpletterde drome van die “ander helfte” wat haar volledig sal maak, maar haar bly ontwyk.

Aanvanklik kyk jy na Paul du Toit in drag. Ná ’n paar minute sien jy net vir Hedwig. Haar pleidooie en verlange na aanvaarding en liefde oorheers die verhoog. Dis só eg dat jy vergeet jy sit in ’n skemerteater.

Die beteuterde figuurtjie van haar man, Yitzhak, wat ook drome van sy eie gekoester het oor sy glorie as vrouevermaaklikheidskunstenaar, wil-wil jou hart breek.

Die toneelspel is aangrypend, hartverskeurend en eerlik. Die akteurs is gestroop van alles aan die einde van die blyspel. Van blydskap is daar geen teken nie. Maar daar kom aanvaarding en vrede by Hedwig en Yitzhak. Hedwig besef haar “ander helfte” wat haar heel maak, kom uit haarself.

Hedwig gun ook vir Yitzhak sy plekkie in die son.

Die tema is ’n moeilike een: gesprekke oor transgender is nooit sonder struikelblokke en hartseer nie. Dis stof-tot-nadenke-materiaal hierdie.

Maar dat dit een van die lekkerste teater-eet-ervaringe hierdie jaar is, is gewis.

Hedwig and the Angry Inch

Met: Paul du Toit en Genna Galloway

Deur: John Cameron Mitchell

Regie: Elizma Badenhorst

Lirieke: Stephen Trask

Ontwerp: Niall Griffin

Gate69-teater, Breëstraat 87, Kaapstad

Geen onder 16’s

15 September tot 27 November 2016

Kaartjies deur kaartjiekantoor by 021 035627 en 0715892915 of www.gate69.co.za.

The post Teaterresensie: Hedwig and the Angry Inch by Gate69-teater, Kaapstad appeared first on LitNet.

Gerrit van Wyk Kruger se essay “Die komplekse verhaal van vroeë Christenvervolgings” () het my herinner aan kritiek op my onlangse artikel “Paul Kruger en die Uitlanderstemreg in die ZAR vóór 1895” in LitNet Akademies. Dit is teen my gehou dat ek te veel van die beriggewing en kommentaar van Engelstalige koerante in die ZAR in my vertolking van Kruger se optrede in verband met die stemreg gebruik gemaak het.

Kruger wys na aanleiding van die wêreldwye ontsteltenis oor ISIS se terreuroptredes teen “Christelike” nasies daarop dat die vervolging van Christene in die antieke tyd ’n komplekse verskynsel was en gaan dan voort om dié stelling te substansieer. My kritici gaan uit van die veronderstelling dat die Engelstalige koerante in die ZAR – die “Uitlanderpers”, soos sommige verkies om dit te noem – noodwendig van meet af aan dislojaal teenoor die onafhanklikheid van die Republiek gestaan het, dat hulle dus as groep die ondergang van die Republiek begeer het en dat hul beriggewing en redaksionele kommentaar daarom nie ernstig opgeneem behoort te word nie.

Daar is breedweg gesien twee redes waarom die Engelstalige pers gebruik behoort te word. Eerstens het die Engelstalige pers soms feitelike gegewens in verband met omstrede politieke gebeure aan die lig gebring wat grootliks help om dié gebeure te begryp en verklaar. Hulle nuusdekking was trouens soms veel deegliker as dié van die Nederlandstalige koerante. Tweedens het die Engelse pers hoogs geldige kritiek namens die Uitlanders op die brandende kwessie van die Uitlanderstemreg en ander aspekte van die Kruger-regering se beleid en administrasie gelewer.

Vervolgens word die waarde bespreek wat beriggewing in die Engelstalige koerante tot ons begrip van die verlede in Paul Kruger se tyd bydra en daarna die lig wat dié koerante se kritiek op Kruger se stemregbeleid op die kompleksiteit van die stemregkwessie werp.

Pres Kruger saam met lidmate van die Joodse Parkstraat-sinagoge in Johannesburg ná die inwyding daarvan in September 1892 en voordat hy die aand in die sigaarfabriek uitsprake oor die stemreg gemaak het.

Die waarde van beriggewing in die Engelstalige koerante

Om die waarde van beriggewing in die Engelse koerante vir ons begrip van die verlede te illustreer, word na drie verskillende gebeure as voorbeelde verwys.

Voorbeeld 1: Die leiers van die National Union se onderhoud met Paul Kruger, September 1892

Hierdie onderhoud vroeg in September 1892 het plaasgevind nadat die organisasie die vorige maand in Johannesburg gestig is. Die National Union se oogmerke soos in sy grondwet verwoord, het gelui: “(a) (T)he maintenance of the independence of the South African Republic”; en (b) “To obtain by all constitutional means equal rights for all citizens of this republic, and to obtain the redress of all grievances”. Die stemregkwessie was beslis heel bo aan die organisasie se lys griewe.

Die afvaardiging onder leiding van John Tudhope as segsman en met Charles Leonard as tolk het Kruger in Pretoria ontmoet. Geen notule van die gesprek wat plaasgevind het, is êrens beskikbaar nie en koerantberigte is die enigste bronne wat daaroor bestaan. Die pro-Kruger koerant De Volksstem het botweg geweier om enigiets oor die onderhoud te rapporteer. Dié koerant het bloot in ’n kort beriggie verwys na die leiers van die beweging wat hul verwerdig om ’n onderhoud met die President te hê. Al wat De Volksstem verder oor die onderhoud skryf, is die opmerking dat die National Union se leiers weinig sukses met hul vertoë gehad het. De Volksstem het die neerhalende opmerking hierby gevoeg dat dit jammer is dat die Johannesburgse mense geen beter leiers het nie en dat dié leiers allerlei dwaashede tydens die onderhoud kwytgeraak het.

Gelukkig vir die navorser het The Star, die Standard and Diggers’ News en die Transvaal Advertiser redelik volledig oor die onderhoud verslag gedoen. Die Transvaal Advertiser verwys na “something like an authentic statement of the proceedings at the interview” in die Standard and Diggers’ News van 6 September, vier dae ná die onderhoud. Die Advertiser noem as rede vir die betroubare aard van dié berig die feit dat die Standard and Diggers’ News nog altyd simpatiek teenoor Kruger gestaan het.

R.T. Gordon bevestig ook in sy werk oor die toenemende teenstand teen Kruger vanuit Boeregeledere dat dié koerant finansieel deur die Kruger-regering gesteun is en haal korrespondensie uit die Leyds Argief aan wat dit bevestig.

Ook T.E.G. Cutten se werk oor die geskiedenis van die pers in Suid-Afrika bevestig dat dit algemeen bekend was dat dié koerant Kruger se presidentskap simpatiekgesind was.

Die Standard and Diggers’ News het dus geen motief gehad om Kruger se optrede tydens die onderhoud negatief voor te stel nie. Boonop gee The Star in verband met sy eie berig oor die onderhoud die versekering dat sy korrespondent in Pretoria beweer het dat die taal wat Kruger tydens die onderhoud gebruik het, werklik deur hom gebesig is. Dié versekering spruit waarskynlik daaruit dat die betrokke korrespondent spoedig ná die onderhoud van die afgevaardigdes van die National Union terugvoer ontvang het oor wat tydens die ontmoeting gesê is.

Sowel The Star as die Transvaal Advertiser berig dat Kruger aan Tudhope-hulle die versekering gegee het dat hy bereid is om aan elke “fatsoenlijk en vertrouwbaar kerel” die stemreg te gee. Toe die afgevaardigdes egter op ’n meer besliste en spoedige oorweging van hul versoeke vir stemreg aandring, het Kruger geantwoord: “Dan is ik een leugenaar!” Dit was die Standard and Diggers’ News se direkte aanhaling van Kruger se Nederlandse woorde. Die Transvaal Advertiser het hierdie uitlating van Kruger bevestig met die Engelse weergawe daarvan: “Then I am a liar!”

Tudhope het daarna volgens The Star aan Kruger die versekering gegee dat die Johannesburgse Uitlanders geen tydelike en vloeiende bevolking is nie, maar dat hulle gekom het om te bly. Hy het ontken dat hulle die politieke mag by die Boere wil oorneem en beklemtoon dat hulle tevrede sou wees met drie of vier verteenwoordigers in die Eerste Volksraad. Hierop het Kruger geantwoord: “Als jullie mij niet vertrouwewn willen, laat het dan maar barst.” Die Engelse weergawe hiervan in die Transvaal Advertiser se berig lui: “If you will not trust in me let the matter rip!” Volgens The Star het Kruger die onderhoud beëindig met die opmerking: “I see what you want. Go back to your people and tell them I say I see you don’t want Paul Kruger any more as President. Riot as you please.”

Hierdie gegewens oor die onderhoud sou totaal onbekend gewees het indien die Engelse pers nie daaroor berig het nie.

Soos reeds aangedui, het De Volksstem verseg om daaroor te berig. Kruger se negatiewe uitsprake by dié geleentheid, sy ongeduld met die pleidooie van die Uitlanders se verteenwoordigers en sy afjak van hulle, soos in sy afsluitingsopmerking geopenbaar, kom dus nie uit onpatriotiese en anti-Kruger koerante nie, maar oorspronklik uit die Standard and Diggers’ News wat volgens twee gesaghebbende outeurs deur Kruger se regering gesubsidieer is om sy beeld te poets. Om die Standard and Diggers’ News en die ander Engelse koerante se weergawes van die onderhoud te ignoreer sou onverantwoordelik wees, want soos reeds genoem, is dit die enigste beskikbare bronne daaroor. En boonop werp dit belangrike lig op Kruger se minagtende houding teenoor die Uitlanders se stemregvertoë.

Die Transvaal Advertiser se kommentaar oor pres. Kruger se kortaf ontvangs van die National Union se verteenwoordigers in September 1892.

Voorbeeld 2: Kruger se beweerde bedankingsbrief as president, Mei 1890

Tydens ’n debat in die Eerste Volksraad in Mei 1890 het die Volksraadslede ernstige besware geopper omtrent kontrakte vir die oprigting van markgeboue in Johannesburg, Pretoria en Klerksdorp wat die uitvoerende raad tydens die raad se reses aangegaan het. Kruger se frustrasie met die Volksraadslede se besware het breekpunt bereik en gerugte het die ronde begin doen dat hy ’n bedankingsbrief as president uitgeskryf het.

De Volksstem het die gerugte aanvanklik as onsin afgemaak, maar die Standard and Diggers’ News het daarteenoor beweer dat Kruger gesê het dat as die Johannesburgse markgeboukontrak nie goedgekeur word nie, hy dit nutteloos sou vind om in sy amp aan te bly. Later het De Volksstem bloot aangevoer dat Kruger ’n bedankingsbrief uitgeskryf het, maar dit die volgende dag teruggetrek het.

Dat daar beslis iets ongewoons aan die gebeur was, blyk daaruit dat die Volksraad tydens die debat die Woensdagmiddag tot die Vrydag verdaag het. Die amptelike rede vir die verdaging was dat die sekretaris in staat gestel moes word om die notule op datum te bring. Dié rede vir die besluit is egter deur The Star as ’n deursigtige voorwendsel verwerp.

Die Transvaal Advertiser was waarskynlik nader aan die kol oor die rede vir die verdaging tot die Vrydag met sy opmerking dat die krisis veroorsaak is omdat Kruger skynbaar van mening was dat elke maatreël wat hy aan die Raad voorlê, min of meer sonder bevraagtekening aanvaar moes word. Dié koerant het hom gekritiseer omdat die raadslede se teenstand hom tot dié ekstreme stap laat oorgaan het.

Ons sal seker nooit weet of Kruger werklik ’n bedankingsbrief geskryf het nie. Die feit bly egter staan dat as die Engelse koerante nie daaroor berig en gespekuleer het nie, ons niks of weinig daaromtrent sou geweet het, want in die amptelike Volksraadsnotules word nie daarna verwys nie. In elk geval het die aanhalings van die nuusagentskap Reuters se telegramme in die Standard and Diggers’ News van 24 Mei 1890 omtrent die beweerde bedanking bevestig dat gerugte hieroor wyd gesirkuleer het en as bewys gedien dat dit internasionale belangstelling ontlok het.

Voorbeeld 3: Ewald Esselen se bedanking as prokureur-generaal, November 1895

Ewald Esselen is in Mei 1894 as prokureur-generaal aangestel met opdrag om die polisiediens van die Republiek reg te ruk. Hy het daarin geslaag om, met die toestemming van die Kaapse owerheid, vir Andrew Trimble tydelik as hoofspeurder van die Republiek aan te stel. Trimble was in daardie stadium ’n ervare speuroffisier in Kimberley. Binne ’n jaar het Trimble daarin geslaag om die Johannesburgse polisiemag effektief te hervorm.

Trimble se aanstelling is egter nooit deur die Kruger-regering permanent gemaak nie. Toe dit laat in 1895 ter sprake kom, het Esselen daarop aangedring dat Trimble genaturaliseer word. Die uitvoerende raad van die Republiek het egter geweier en Trimble is ontslaan. Dit het gebeur ten spyte daarvan dat Esselen se voorganger as staatsprokureur in 1888, toe die speurafdeling ingestel is, carte blanche gegee is, selfs wat ongenaturaliseerde persone betref. De Volksstem het laasgenoemde feit bevestig.

Daar is geen notule beskikbaar van besprekings wat besluite van die uitvoerende raad voorafgegaan het nie. Die Engelstalige koerante werp egter lig op die saak. The Star berig dat W.J. Leyds, die staatsekretaris, ten gunste van Trimble se permanente aanstelling was, maar dat Leyds, Piet Joubert en genl. N.J. Smit afwesig was toe die besluit oor Trimble se afdanking in die uitvoerende raad geneem is. The Star merk op dat die drie here daarop moes aangedring het dat daar nie in hul afwesigheid oor die kwessie gestem word nie. Die Transvaal Advertiser se ontnugterde verklaring het gelui dat die drie oorblywende raadslede, J.M.H. Kock, J.M.A. Wolmarans en Paul Kruger, deur hul besluit al die goeie werk wat Trimble gedoen het ongedaan gemaak het, want Esselen het daarna in November 1895 uit frustrasie sy bedanking ingedien.

Die lig wat die Engelse koerante, en by name The Star, op die noodlottige besluit omtrent Trimble werp, is die enigste verklaring wat nog vir Esselen se bedanking aangebied is. Die bydrae oor Esselen in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek verskaf geen bevredigende verklaring daarvoor nie en ook nie G.N. van den Bergh se gepubliseerde proefskrif oor die polisiediens in die ZAR nie. The Star se verklaring van die gebeure is die enigste logiese een wat nog aangebied is. Dié koerant het skynbaar vertroulike inligting oor die omstandighede omtrent die noodlottige raadsbesluit bekom en sodoende ’n belangrike raaisel opgeklaar. Sonder hierdie verduideliking van The Star sou daar geen logiese verklaring vir die agtergrond van Esselen se bedanking gewees het nie.

Die waarde van die Engelstalige pers se redaksionele kommentaar vir ’n begrip van die kompleksiteit van die stemregvraagstuk

Die stemreg is ’n basiese reg in enige demokrasie soos wat die Zuid-Afrikaansche Republiek voorgegee het om te wees. Die staat het immers ’n verkose staatspresident gehad en elke vyf jaar het alle stemgeregtigde burgers aan dié hoogste amptenaar se verkiesing (of herkiesing) deelgeneem. Daar was ook ’n grondwet wat oorspronklik in 1858 aangeneem is en in 1889 hersien is waarin belangrike beginsels ten opsigte van die stemreg neergelê is. Een van die kernvereistes vir stemreg was geboorte binne die Republiek. Logieserwyse het alle manlike inwoners wat in die land gebore is, dus toegang tot die stemreg gehad.

Toe die Stemregwet, of Kieswet soos dit bekend was (Wet No. 3 van 1894), in 1894 hersien is, is in artikel 1 bevestig dat geboorte binne die Republiek een van die vereistes vir stemreg was. ’n Artikel is egter in die wet ingesluit wat verklaar het dat twee derdes van die stemgeregtigde burgers hul toestemming vir uitbreiding van die stemreg na immigrante moes gee. Uitlanderseuns kon dus stemgeregtig word slegs indien hierdie vereiste nagekom was. Tweedens is bepaal dat uitbreiding van die kiesreg kon geskied slegs mits ’n voorstel daartoe ’n jaar lank in die Staatskoerant verskyn het. Derdens het die wet bepaal dat Uitlanderkinders wat in die Republiek gebore is, van die stemreg uitgesluit was indien die vader hom nie as burger laat naturaliseer het nie.

Vir alle praktiese doeleindes het die drie nuwe bepalings van die Kieswet dit feitlik onmoontlik vir Uitlanderseuns gemaak om burgerskap – en dus stemreg – te bekom. Die reeds stemgeregtigde burgers kon byvoorbeeld weier om hul goedkeuring vir uitbreiding van die stemreg te gee, soos die wet vereis het.

Carl Jeppe het in dié verband daarop gewys dat dit nog nooit gebeur het dat so ’n groot gedeelte as twee derdes van die stemgeregtigdes hulle ten gunste van iets verklaar het sonder opposisie nie. Die Standard and Diggers’ News het sy woorde soos volg vertolk: “For at no election do more than two-thirds of the registered voters vote.”

Só gesien was dit prakties onmoontlik vir ’n Uitlanderseun om burgerskap te bekom. Jeppe het dit soos volg gestel: Onder geen omstandighede sou Uitlanders volle stemreg verkry nie; dalk sal hulle dit ná 14 jaar as ’n guns ontvang, maar beter voorwaardes sou hulle nooit kry nie, want daartoe het die Volksraad van 1894 alle toekomstige Volksrade verbind. Selfs indien twee derdes van die stemgeregtigde burgers wel goedgekeur het dat die stemreg na diesulkes uitgebrei word, moes die voorstel van die uitbreiding van die stemreg na Uitlanders wie se name vermeld word, eers ’n jaar lank vooraf in die Staatskoerant verskyn het. En afgesien van die bogenoemde haas onmoontlike vereistes vir die verkryging van stemreg het die Kieswet soos aangeneem ook die Grondwet weerspreek, omdat artikel 29 van die hersiene Grondwet van 1889 pertinent bepaal het dat geboorte binne die Republiek aan iemand die reg op stemreg verleen het.

De Volksstem het wel die nuwe wetsvereistes vir stemreg gesteun, maar die Engelse koerante het pertinent en met groot oorredingskrag op die bogenoemde probleme gewys. The Star het onomwonde verklaar: “(T)he law as it stands involves the most wholesale and flagrant breaches of the Grondwet imaginable.”

Selfs die Standard and Diggers’ News, wat, soos vroeër aangedui is, deur die Kruger-regering gesubsidieer is om sy beleid te steun, het ontnugterd geskryf dat die Uitlanders sleg behandel is “in being shut out at every point […] from that political world they have to so large a degree created.”

Die Transvaal Advertiser het geskok verklaar: “It has now become apparent that no consideration is to be shown towards the important section of the population of this country, their aspirations are to be ridden over rough-shod, and their desires to unite with the Boers to found a strong and autonomous nation are to be treated with contumely.”

Wanneer op die Engelse pers se kommentaar op die Kieswet van 1894 gelet word, moet toegegee word dat dit klop met die werklikheid dat toegang tot die stemreg in 1894 prakties onmoontlik vir die Uitlanders gemaak is deur ’n wet wat boonop in stryd met die Grondwet was. As hierdie situasie boonop saamgevoeg word met president Kruger se vae versekering dat hy die stemreg wou toestaan aan betroubare Uitlanders en sy versoek dat die stemregkwessie in sy hande gelaat moet word, dan blyk die onhoudbaarheid van die Uitlanders se situasie duidelik. ’n Vreedsame oplossing van die stemregprobleem ná die aanvaarding van Wet No. 3 van 1894 was dus haas onmoontlik. Dit was ’n uiters problematiese situasie en kompleks as daar ooit een was.

’n Skaakmatsituasie het dus vanaf die aanvaarding van Wet No. 3 van 1894 in Junie van daardie jaar geheers: ’n staatshoof wat vae beloftes oor stemreg vir die Uitlanders gemaak het en hom nooit tot iets spesifieks daaroor verbind het nie, en daarteenoor ’n gefrustreerde Uitlanderbevolking wat deur middel van hul organisasie, die National Union, op ’n wettige, en konstitusionele wyse hul saak vir die verkryging van stemreg gestel het.

Die noodlottige Jameson-inval van Desember 1895, begin 1896 was ’n desperate poging van die Johannesburgse Uitlanders in samewerking met Cecil John Rhodes om die skaakmat te beëindig. Die inval kan nie goedgepraat word nie, maar die ongenaakbare streng bepalings van die Kieswet van 1894 ewe min. Vóór 1895 het dus ’n onverklaarde oorlog tussen die twee kante geheers – ’n baie komplekse situasie.

Ten slotte

Net soos die Engelstalige pers se beriggewing uiters belangrike lig werp op voorheen onvolledig verklaarde omstrede gebeure in die Zuid-Afrikaansche Republiek, is die benutting van dié pers se redaksionele kommentaar ook onontbeerlik vir ’n behoorlik gebalanseerde begrip van die kompleksiteit van die stemregvraagstuk.

Lees ook:

Paul Kruger, die Uitlanderstemreg en die Engelstalige pers in die ZAR voor 1895 Heinie Heydenrych LitNet Akademies (Geesteswetenskappe) "Die basis vir die vervreemding tussen die Uitlanders en die regering is vóór 1895 reeds gelê en daarin het Paul Kruger ’n deurslaggewende rol gespeel."

The post Die onmisbaarheid van die Engelstalige pers se beriggewing en redaksionele kommentaar as bron oor die Zuid-Afrikaansche Republiek se geskiedenis appeared first on LitNet.

The post Invitation to book launch: Losing the Plot by Leon de Kock appeared first on LitNet.

Robert Kriger

The Fallist movements – an opinion

No discussion about present trends and developmental possibilities in South Africa can begin without considering the legacy of the immediate and the more remote past. I am convinced also that we should speak candidly and unflinchingly about the trauma and the negative effects of colonialism, slavery, capitalist-imperialism, segregation and apartheid on the physical, psychological and sociocultural conditioning of the oppressed people.^[i]

The student Fallist movements (2015–16) have called on South Africans to simultaneously “look back and reflect; act now, and move into the future”. In an initial statement of intent, the Rhodes Must Fall petition of March 2015, the authors set out an admix of concerns and goals rooted on the one hand in the contemporary stagnation of transformation at our universities, and on the other hand they seem to imply that is so because collectively we as South Africans have a violent past ever present in the “now” and which manifests itself in the “lived experiences of all”. This, say the students, has never been adequately dealt with by us, their parents, whether former oppressor or oppressed. Thus their call for a TRC-like process within the higher education sector.

In discussion fora, mass gatherings and workshops, on social media and in multiple commentaries, students, academic staff, vice-chancellors, political analysts and observers like me have made attempts at unravelling these moments of anger, frustration, determination and, at times, anarchic violence erupting at campuses across the country. Currently, the focus of the protest has reinvigorated the call for fee-free, quality higher education.

At the heart of the matter are two interlinked concepts and realities which manifest themselves in all aspects of the South African “way of life”: the pervasiveness of structural inequality and white supremacy in our daily lives.

The signing of the Peace of Vereeniging (May 1902) in order to secure the future of the “superior white races” (Alfred, Lord Milner) at the southern tip of Africa and the subsequent proclamation of the Union of South Africa in 1910 was the embodiment “(of establishing) a hegemonic order in South Africa. By hegemony, what is meant is not merely dominance, not merely state control, but pervasive internalised dominance that flows through nationally based and structured institutions and civil society.”^[ii]

These two political acts had every intention to secure the future enrichment of the “white race” at the cost of the invisibility of the “native” majority. The “colonial-imperial project”, as often cited by the protesting students, comprised a range of state-sponsored initiatives which were to anchor the over-arching goal of building a self-sufficient, loyal subject nation of the British Crown. The Natives Land Act of 1913 was one such critical factor in realising this goal. Another was the suite of acts of 1916 which saw the establishment of the University of Cape Town (UCT), University of Stellenbosch (US), University of South Africa (Unisa) and later, the University of the Witwatersrand (Wits) in 1922 for, in the main, “the young white men of the Union”. Although the acts were laced with contradictions and ambiguities from the very outset, these universities were there to promote, institutionalise and perpetuate knowledge immersed in social Darwinism and notions of British superiority. And there, in support of these noble endeavours, were many civically minded individuals who were prepared to bequeath or endow these germinal institutions with large amounts, in some instances to this very day. To name a few: Dr Willem Hiddingh, Mrs Leander Starr, Messrs JW Jagger, RH Stuttaford, Sir Max Michaelis and Dr Harry Bolus, names which ring a bell to many UCT alumni as well as to many Capetonians who know their city and its history.

“For the Sons of the Empire …”

Cecil John Rhodes, whose statue at UCT served as the initial spark of the 2015 student protests, serves as the embodiment of the colonial-imperial project. As a politician and a former prime minister of the Cape Colony he knew to exploit the fickleness, prejudices and racism of the mainly white electorate and politicians at the time in order to foster an imperial vision of “Great” Britain as well as fomenting strife and even war in order to cement and grow his business empire and that of his fellow Randlords and British financiers. Viewed as he is as one of the major contributors to what remains prevalent in South Africa today in terms of structural injustices and white supremacy, it is apt that we consider this individual and his impact on South Africa, the UK, the Commonwealth of Nations and the world at large in a bit more detail.

In establishing in formulaic minutiae the terms of what was to become the first, and for a long time the largest, private education and research endowment, the Rhodes Trust, Rhodes determined in his last will and codicils that, apart from awarding no fewer than 57 scholarships (@ £300 each in 1904) per annum to young (mainly white)^[iii] male scholars “with moral character” from the British Dominions, the USA and Germany^[iv] and who would conduct research in order to promote the ideals and his vision of the growth and impact of the British Empire,^[v] he also ensured the establishment of Rhodes House at Oxford, as well as a major endowment and property on the slopes of Table Mountain to the “Federated” Government of South Africa^[vi] for the establishment of, among others, the University of Cape Town; so, too, towards Rhodes University College (later University), etc. Several Randlords were to follow Rhodes’s example with modifications: Alfred Beit determined that his estate would (i) partially be added to the Rhodes Trust; (ii) serve by and large for infrastructure development – railways, bridges, roads, schools, clinics – in southern and central Africa, developments which continue to this day via the Beit Trust; (iii) commit generous endowments to the establishment of the University of Hamburg (his home town), Imperial College in London, Wits (School of Mining and Engineering) and lesser amounts to UCT and Rhodes University. Sir Otto Beit, Julius Wernher, Sir Abe Bailey and others are further philanthropists who gave generously both to South Africa and to their “new” motherland, Great Britain, where many of them chose to settle, given the rising sentiments of an imminent war as well as the pervasive anti-Semitism, especially in Germany and Austria. Not a single one of these trusts, through their trustees, considered any similar endowments to colleges which were being planned or developed for the “non-European” population. Let us, therefore, look at a first factor which could be tabled at a TRC-like process, that of restitution.

Although in the interim changed either by an act of the British parliament or by the trustees, the will provided in great detail that which the trustees of the Rhodes Trust were to oversee in perpetuity, viz the strategic enhancement of the great imperial project of British territorial and economic superiority, and that of world peace.[vii] Many influential personages of the British establishment and South African Randlords[viii] shared his vision and consciously disbursed his enormous wealth to further these ideals. Foremost among these was Alfred, Lord – later Viscount Milner – who fastidiously sought to imbue the trust with these imperialist aims underscored by the appointment of like-minded individuals as trustees. Nothing untoward, it may be said. But as has been argued on the pages of the Rhodes Trust – see http://www.rhodeshouse.ox.ac.uk/redress-rhodes – it has become essential for current and previous Rhodes scholars to engage critically about the legacy of the man in conversation with the Trust. The latter format is somewhat incestuous, as this dialogue is being conducted among these scholars and the Trust in a totally opaque and non-transparent manner. The proposals being made as per the web page, however laudable they may be, cannot honestly be viewed as being a constructive contribution unless conducted in such as manner:

• that the debate be conducted within the broader framework of the decolonisation discourse at South African and a few British universities[ix]
• that Oxford University and the UK, which has unduly gained immensely from the relationship with the Rhodes Trust for more than a century, should no longer serve as the only “beneficiary” of this largesse[x]
• that the disbursement formula as it currently stands unduly favours candidates from territories such as the USA, Canada, Australia and New Zealand, where, since the formation of the Trust, numerous similar and larger opportunities abound, be changed in favour of candidates from the global South
• that the disbursement formula with regard to territories and specific institutions in southern Africa be reconsidered and that this be divested of its elitist character
• that the governance regulations and structure of the Trust – following due process – engage in a discourse which would show preference for the needs and opportunities as presented by southern Africa in particular and Africa in general.

Well hidden from public scrutiny for decades are numerous such endowments and bequests in the hands of what were the historically advantaged institutions which made huge contributions to South African higher education and research, that is, to scholarship conducted by white males in the main and, by commission or omission, contributed to the object of white supremacy. It used to be a well-known tale of many a poor black student at UCT who was turned away from the doors of the celebrated former registrar that “unfortunately, there are no funds available for you”, the “you” being the identifier and signifier of “non-European” and of not being eligible for the millions returned into the endowments on an annual basis for decades. So, too, at US, the University of KwaZulu-Natal (UKZN, formerly Natal) and UCT, where in instances either the institutions, an executor or a member of the public has had to take the matter before the courts – vide the MM Hattingh Student Bursary where US took the matter to the high court as it was no longer in line with university policies. Here the court found that, in instances such as this, “the principle of freedom of testation was limited by the constitutional guards against racial discrimination”.[xi] But have all institutions been that brave? What about Wits, North-West University (NWU) (formerly Potchefstroom), Rhodes University, Nelson Mandela Metropolitan University (NMMU, formerly UPE and PE Tech), or University of the Western Cape (UWC), or the former University of Durban-Westville (UDW)? This second act of procuring resources within the higher education sector in line with our constitutional principles and the Bill of Rights could most certainly contribute to ameliorating the enormous needs, especially for postgraduate studies, where many candidates have to hold down a form of employment in order, for instance, to raise a young family, thus severely compromising both their degree completion duration as well as the quality of work done on a part-time basis.

Finally, a third act which would be more in line with restorative justice would be to engage with those still functioning trusts established by the former Randlords – eg the Beit Trust, Abe Bailey Trust – as well as by the many Cape Town-, Port Elizabeth- and Johannesburg-based merchants who made fortunes from the mines and from cheap black labour – the latter of whom many were sent home to die of, for instance, silicosis.

As the majority of such bequests and endowments are for education in general and for higher education and research in particular, I would suggest that a body such as Universities of South Africa (USAf) would be the ideal first patron to lead this process supported by the National Research Foundation (NRF), the Council for Higher Education (CHE) and the Academy of Science of South Africa (ASSaf). Whether they would be up to the challenge? How would the amorphous Fallist movement and that of the student representative councils be included in this process?

***

These are my initial thoughts about what could inform the broad terms of reference of the Fallist movement-suggested TRC-like commission on higher education in service of the colonial-imperial project and of apartheid. Areas which I am also investigating as possible items for such a commission include:

• business, (the mining) industry, finance capital, the media, higher education and the colonial-imperial project
• the State, public policies and transformation of our universities – foregone opportunities?
• examining bodies, curricula, texts and the post-colonial university
• the “old guard”, learned societies, renegade academics at our institutions.

• Robert Kriger, heita research consultancy, Tshwane

[i] Alexander, N. 2008. Education for multiculturalism: The Challenge for institutions of higher learning. Public Lecture at NMMU, Port Elizabeth, 19 November 2008.

[ii] Bill Freund. South Africa: The Union Years, 1910–1948 – Political and Economic Foundations. In Hamilton, vol 2, p 211.

[iii] Although not determined as such in his will, the Trustees under the leadership of Milner for many decades saw fit to interpret the will in this manner, “befitting the ideals of Rhodes”, given that the majority of the “educated” in the colonies – apart from the Caribbean Islands – were “white”. Indeed, the first “negro” admitted from a southern USA state caused quite a controversy among fellow Rhodes scholars at the time. Females were afforded the opportunities to apply only in the mid-1970s after a Third Amendment Act had been passed by the British Parliament in 1973. By then scholars from the broader Commonwealth had also been admitted as prospective Rhodes scholars.

[iv] Like the Beit brothers and Julius Wernher, Rhodes believed that education and exchange would contribute to understanding between conflicting countries and ultimately contribute to peaceful co-existence.

[v] Rhodes was very insistent that research should be a cornerstone of higher education and development, and saw his endowment as contributing to ridding institutions such as Oxford from retarding educational traditions, but he certainly did not question the deep-seated class character and implicit beliefs in the liberal “ideals” of the Empire, viz “[Those historians who] … applauded the British for bringing to the subcontinent [of India] political unity, modern educational institutions, modern industries, modern nationalism, a rule of law, and so forth” (Dipesh Chakrabarty).

[vi] At the time, 1899, Rhodes was of the opinion that the territory of South Africa would, apart from what was to become the Union, also include Rhodesia, Nyasaland and, by buying out Portuguese interests, Mozambique in order to proclaim a Federation of (African) States which would eventually equal or surpass the USA, but under the Union Jack.

[vii] The reference being to the UK, Germany and the USA representing to Rhodes the most formidable military powers at the time.

[viii] Senior Trustees, or Chairs of the Rhodes Trustees.

The Earl of Rosebery, 1902–1917, Viscount Milner, 1917–1925, Sir Otto Beit, 1925–1930, Lord Lovat, 1930–1933, The Rt Hon LS Amery, 1933–1955, Sir Edward Peacock, 1955–1962, Sir Kenneth Wheare (Victoria and Oriel 1929), 1962–1969, Sir George Abell, 1969–1974, Viscount Harcourt, 1974–1979, Sir William Paton, 1979–1982, Lord Blake, 1983–1987, Sir John Baring (Lord Ashburton), 1987–1999, Sir Richard Southwood, 1999–2002, The Rt Hon Lord Waldegrave, 2002–11, Dr John Hood (New Zealand and Worcester 1976), 2011–.

[ix] Students at Queen Mary University, London organised in the Pan-African Society have been calling for the removal of two plaques commemorating King Leopold II of Belgium, who was responsible for the death and mutilation of millions of Congolese.

[x] Rhodes and several of the Randlords who settled in the UK endowed Chairs at Oxford, made huge commitments to the expansion of Imperial College, to London University, and Alfred Beit endowed the University of Hamburg with more than two thirds of its establishment costs running into millions of Reichmarks.

[xi] Article by Fatima Schroeder at http://www.iol.co.za/news/south-africa/whites-only-bursaries-to-be-scrapped-1.1850455#.VVmf3439mpo

Hierdie artikel is deel van LitNet Akademies (Opvoedkunde) se universiteitseminaar. Klik op die “University Seminar 2016”-banier hierbo om alle essays wat deel vorm van die gesprek, te lees.

This article forms part of the ongoing university seminar, with new essays continually being added. Please click on the “University Seminar 2016” banner above to follow the ongoing conversation and to read more essays on education, access, transformation, language and the Constitution.

The post Shredding the veil of reconciliation appeared first on LitNet.

In Dian Weys se LitNet Akademies-artikel Die voorstelling van plaasmoorde in Darrell Roodt se Treurgrond vra hy: "Dwing die vervaardigers hulle eie mening op die kyker af of bied hulle die kyker die geleentheid om 'n onafhanklike mening te vorm?" Hy kom tot die volgende gevolgtrekking: "Die teenwoordigheid van AfriForum, TLU en Steve Hofmeyr, tesame met die aanwending van die spanningsrillergenre, die skouspelagtigheid, die klassieke Hollywoodstruktuur en die voorsiening van 'n slotsom in die finale tonele, manipuleer die gehoor tot 'n oorvereenvoudigde persepsie van plaasmoorde."

Carien Smith het hom uitgevra oor sy navorsing.

Eerstens word Treurgrond in die genre van spanningsriller geplaas. Jy verwys in jou artikel daarna dat “[d]ie kwessie van plaasmoorde in Suid-Afrika […] dus nie deur die gehoor se werklike lewenservaringe geïnterpreteer [word] nie, maar eerder deur die spanningsrillers wat hulle al vantevore gekyk het”. Hoekom is dit problematies?

Gehore herken ’n genre aan die ooreenkomste wat die film deel met films wat hulle vantevore gesien het. As ek Cape fear gaan kyk en ek het al The hand that rocks the cradle en Fatal attraction gesien, dan gaan ek die ooreenkomste herken: die onheilspellende musiek, onskuldige slagoffers, die gesin wat bedreig word deur ’n indringer (’n tronkvoël, ’n weduwee, ’n minnares). Faktore soos hierdie gaan my oriënteer en maak dat ek Cape fear as ’n spanningsriller interpreteer en ervaar. Ek verwag nie twee verliefdes wat mekaar in die reën ontmoet of enige ongeluksvoëls wat op piesangskille gly nie, maar eerder tonele van spanning en vrees. Al verskil die storielyne, bly die konstruksie, verloop, klimaks en vermaaklikheidsmeganismes van genre-films dieselfde. Sodra mens egter die genre-meganismes toepas op ’n storie wat op die werklikheid gebaseer is, soos plaasmoorde, is dit duidelik dat so ’n komplekse onderwerp vereenvoudig word, omdat dit gegiet word in die vorm wat die genre vereis. Al weet ek dat plaasmoorde ’n werklikheid is, gaan die genre subtiel voorstel dat dit maar tog net nóg ’n konflik is wat voorspelbaar, verstaanbaar en oplosbaar is soos in die geval van die vele spanningsrillers wat ek voorheen gesien het.

Watter genre sou dus beter gewees het vir die aanbieding van Treurgrond?

Dit is ’n moeilike vraag, want sodra die tradisionele en eenvoudige vorm van genre toegepas word op ’n ware en komplekse onderwerp, word die komplekse realiteit daarrondom vereenvoudig. Waarom voel ons verplig om dadelik ’n storie te lees in terme van genre? Ek dink regisseurs wat Suid-Afrika se komplekse situasies wil uitbeeld moet óf wegbeweeg van genre óf ’n modernistiese gebruik van genre toepas. Dit beteken dat jy die gehoor bewus maak van die genre wat jy gebruik en die ontoereikendheid of gebrek daarvan om sulke ontstellende realiteite uit te beeld. Brechtiaanse en counter-cinema tegnieke van die 1970’s byvoorbeeld kan hiermee help. Treurgrond sou meer eties en verantwoordelik gewees het as dit meer modernisties was, met ander woorde, gereflekteer het op die tegnieke van die spanningsriller en die onvermoë daarvan om plaasmoorde ten volle uit te beeld.

Jy verwys na die “‘verskouspelagtiging’ van plaasmoorde”. Wat is die probleem met die skouspel?

Ons herken geweld net as dit skouspelagtig en oordonderend is. Maar stadige geweld, soos aardverwarming en strukturele rassisme, is moelik om te herken, omdat dit nie eenmalig en skouspelagtig is nie. Stadige geweld lei eerder na uitbarstings van sigbare geweld, soos wat ons gesien het met die onlangse studentebetogings. Ek dink die rede hiervoor is dat die media ons leer wat geweld is: dit is bloedig, dit is oombliklik, dit is sigbaar. Maar na regte is baie geweld onsigbaar – en ek dink dis een van die redes waarom skouspelagtige geweld problematies is, omdat dit nie onsigbare en stadige geweld in ag neem nie. Skouspelagtige geweld vervang ook die traumatiese en ontstellende elemente van geweld met ’n vermaaklike weergawe daarvan. Geweld is verskriklik in die regte lewe – ek is seker iemand wat al ’n regte moord met hulle eie oë gesien het, voel nie hulle het springmielies gekort nie.

Daar is egter ’n aantal ander redes waarom die skouspel problematies is. Omdat ons iets kan herken net as dit skouspelagtig en oordonderend is, poog die skouspel om geweld só voor te stel dat dit ons aandag vasvang en hou. ’n Jaagtog na ’n plaas met helikopters, polisievoertuie en ’n angsbevange man en vrou is baie meer opwindend as ’n plaaswerker wat op die toneel afkom en ure lank vir die polisie sit en wag. Die realiteit is egter nie altyd so opwinded soos wat films voorstel nie. As ’n mens met ’n plaasmoord te doen kry is dit allesbehalwe opwindend en vermaaklik. Plaasmoorde is ’n werklike en gruwelike werklikheid, maar as dit met vinnige redigering, stadige aksie, oombliklike geweld en oorweldigende klankbane uitgebeeld word, met ander woorde, skouspelagtig, neem dit ons al hoe verder weg van die werklikheid daarvan.

Jy sê die skouspel gee die gehoor die geleentheid om iets te ervaar wat hulle nie andersins sou kon ervaar nie – die volledige waarheid, of werklikheid, wat weer eens problematies is. Hoe so?

Elkeen van ons sien en ervaar die lewe vanuit ons eie subjektiwiteit. Niemand het al ’n plaasaanval ten volle beleef nie – werklike slagoffers het die aanval net van hul eie subjektiewe oogpunt gesien. ’n Skouspel verteenwoordig egter geweld in sy totaliteit en plaas die toeskouer alomteenwoordig. Wat maak die gehoor so spesiaal dat hulle híerdie voorreg mag kry? Niemand word in die werklikheid in so ’n bevoorregte posisie geplaas nie. Ek wonder altyd hoe sal ’n ware slagoffer van ’n plaasaanval voel as hulle ’n filmiese reproduksie daarvan sien. Sal hulle voel dat die film daarin geslaag het om hulle traumatiese ervaringe vas te vang, of eerder dat die voorstelling die onverhaalbaarheid van hulle ervaringe vereenvoudig het?

Christa ruk los van sersant Morena se greep (Phoenix Films)

Wat is die alternatief tot ’n skouspelagtige voorstelling?

Die skouspel ontneem die gehoor van hul verbeelding. Ons almal weet dat ’n krakende vloer en ’n skaduwee onder die deur meer vreesaanjaend is as die oomblik wat die monster te voorskyn kom. Dit is omdat die gehoor se verbeelding baie sterker is as enige beeld wat die filmregisseur kan optower. Ek dink as Treurgrond eerder die gehoor se verbeelding ingespan het, sou dit ’n sterker effek op die gehoor gehad het. Ons verbeelding gee ons die geleentheid om deel te neem aan die skeppingsproses van die fliek. Omdat ons ervaring met die film meer persoonlik is, dink ek sal ons meer bewus raak van plaasmoorde.

In die geval van ’n uitbeelding van die werklikheid, byvoorbeeld plaasmoorde, wil ons nie juis die “werklikheid” sien in plaas van om toe te laat dat ons verbeelding ons op die verkeerde pad lei nie?

Voor ek die vraag beantwoord, dink ek ons moet versigtig wees om ’n fiktiewe voorstelling te sien as die “werklikheid”. ’n Filmiese reproduksie is nóóitdie werklikheid nie. Jean-Luc Godard het gesê: “Cinema is truth at twenty-four frames a second”, maar Michael Haneke het Godard se stelling aangepas deur te sê: “Cinema is twenty-four lies a second at the service of truth.” Volgens Haneke kan die werklikheid dus nooit vasgevang word nie, omdat dit te kompleks is. Wat is die werklikheid of waarheid van iemand anders se swaarkry? Ander mense se werklike pyn en lyding is onverhaalbaar. Ek kan dit nooit ten volle ken of verstaan nie. Judith Butler meen ook dat ons ander mense etiese geweld aandoen sodra ons beweer ons begryp hulle pyn en lyding ten volle. Só ’n bewering vereenvoudig die persoon se werklike ervaring. Alain Resnais se stemopname erken in Night & fog byvoorbeeld dat dit nie moontlik is om die volle werklikheid van die Joodse konsentrasiekampe vas te vang nie, omdat dit selfs vir diegene wat dit werklik verduur het, onpeilbaar was. Hy voel eerder dat regisseurs net die buitenste dop mag wys, sodat die gehoor self kan besluit hoe hulle daaroor voel. Die voorstelling van iemand anders se pyn en lyding plaas dus ’n enorme verantwoordelikheid op die filmmaker om te verseker dat die onverhaalbaarheid daarvan aan die gehoor oorgedra word. Dít is wat ek bedoel: dat die gehoor self die onverhaalbaarheid probeer invul met hul verbeelding. Daarom dink ek nie dat ’n gehoor se verbeelding hul op die verkeerde pad sal lei nie, omdat die “buitenste dop”, raamwerk en aanwysings die gehoor se verbeelding regdeur die film sal lei, sonder om hulle te manipuleer of om eenvoudige antwoorde te bied. Met dit gesê, of die gehoor se afleidings dan reg of verkeerd is, is nie vir my om te sê nie.

Hoekom is propaganda veral ’n probleem in Treurgrond?

Die vervaardigers het gesê dat die film gemik is op stedelinge as ’n bewusmakingsveldtog van plaasmoorde. Ek dink nie dit is ’n verkeerde voorneme nie, omdat film ’n ongelooflike invloed en uitwerking op die samelewing kan hê. (Krzysztof Kieślowski se A short film about killing het byvoorbeeld ’n groot bydrae gelewer tot die afskaffing van die doodstraf in Pole.) Elke land het wel sy eie konteks, en Suid-Afrika s’n is baie kompleks. In die geval van Treurgrond: as ek nog nooit ’n voet op ’n plaas gesit het nie, in liberale en bevoorregte kringe beweeg, en ek sien ’n plakkaat van die film met Steve Hofmeyr op die voorgrond, gaan ek reeds ’n vooropgestelde idee van die film hê. As die karakters se dialoog boonop hul gevoelens uitspel, die verhoudings tussen wit en swart oorvereenvoudig en soetsappig is en AfriForum- en TLU-gehore opsweep in ’n stadsaal, dan gaan dit al my kortsigtige opinies oor die boeregemeenskap nie net bevestig nie, maar ook versterk. ’n Kwessie soos plaasmoorde wat, ongelukkig, baie verpolitiseer is, moet ver wegbly van enige tegniek wat as manipulasie gesien kan word: AfriForum en TLU se teenwoordigheid belaai die film met politiese betekenis. Iets soos kykNET se Megaboere is interessant in hierdie opsig, omdat dit baie stereotipes van die boeregemeenskap uitdaag. Daar is ’n verskil tussen bewusmaking en aan die gehoor voorskryf – ek dink Treurgrond doen die laasgenoemde.

Die stadsaaltoneel waartydens Ernst Roets van AfriForum die plaaslike boere en plaaswerkers toespreek (Phoenix Films)

Hoe kan ’n film gehore bewus maak van plaasmoorde, eerder as om hulle voor te skryf?

Ek dink die geheim is om ’n storie te skep wat gapings bevat, sodat die gehoor dit self kan vul. Weer eens word die gehoor gedwing om hulle verbeelding te gebruik en dit bevorder aktiewe deelname. Laat die gehoor self besluit wat byvoorbeeld die verhouding tussen Lukas en Daniel in Treurgrond is; laat ruimte toe vir dubbelsinnigheid, teenstrydigheid en onsekerheid. Die somtotaal van ’n karakter se aksies mag nooit genoeg wees om vir die gehoor te verduidelik waarom hy of sy so optree nie. Dis tog hoe ons in die werklikheid optree. Die karakters se aksies moet eerder leidrade wees wat die gehoor self aanmekaar kan weef. Omdat die film vereis dat ons self die teenstrydighede en uiteindes oplos, sal ons elkeen ’n persoonlike ervaring van die film hê. ’n Persoonlike ervaring met die afskuwelikheid en onverhaalbaarheid van ’n plaasmoord sal ons meer bewus maak van die probleem.

Sou dit nie dalk beter gewees het om heeltemal weg te bly van die fiksie-genre en die aanbieding eerder as ’n tipe dokumentêr te gedoen het nie?

Dokumentêre bring ’n nuwe stel uitdagings, omdat dokumentêre met die luidspreker van waarheid praat: alles is “feite”. Die kernvraag bly dieselfde, naamlik, hoe verhoed ek dat die gehoor gemanipuleer word? Hoe kan ’n dokumentêr die gehoor aanspoor om hulle eie mening te vorm? Die kwessie van plaasmoorde sal definitief kan werk as ’n dokumentêr, maar dan sal die flimmakers hulself daarvan moet weerhou om hulle eie oortuigings op die gehoor af te dwing.

Sersant Morena braak in die tuin na aanskouing van die grumoord. (Phoenix Films)

Is dit werklik moontlik om karakters te skep wat oortuigend sal wees in die konteks van ’n film wat so ’n ontstellende kwessie onder die loep neem en ook polities sensitief is?

Ek wonder wat ons soms bedoel met karakters wat “oortuigend” is. Baie draaiboekhandleidings stel voor dat skrywers ’n agtergrondverhaal moet skep vir hulle karakters, met ’n fokus op ’n traumatiese ervaring wat hulle lewe definieer. Sodoende word die karakter se dryfkrag vir die film bepaal en word hulle “oortuigend”. Dit is natuurlik onnosel; niemand in die werklike lewe het net één ervaring wat hulle dryf nie. Ons is die somtotaal van ontelbare en onbewustelike ervaringe wat ons vorm en beïnvloed. Dus, in plaas daarvan om sielkundig-gedefinieerde karakters te skep, gebruik filmregisseurs soos Robert Bresson ondeursigtige karakters, individue wie se keuses en aksies nie vir die gehoor uitgespel word nie. Hy verwerp enige sielkundige verduideliking, asook enige agtergrondverhale, omdat sulke tegnieke karakters vereenvoudig. Verder vertolk sy akteurs nie hulle rolle met vurige passie of dramatiese oortuiging nie, maar eerder met teruggetrokkenheid en gevoelloosheid. Sodoende word hulle gesigte ’n projeksieskerm, ’n skoon vel papier waarop gehore hulle eie gedagtes, gevoelens en lewenservaringe kan projekteer. Sonder ’n karakter se agtergrondverhaal kan die gehoor self besluit waarom ’n karakter op ’n bepaalde manier optree. Aangesien ons as gehoor dikwels met ’n karakter in lyn gebring word wat vir ons vertel wat om te dink en wat om te voel, gee Bresson se aanslag die gehoor die geleentheid om self te besluit wat hulle voel terwyl hulle na die film kyk. So ’n aanslag skep oortuigende karakters, omdat die gehoor deelneem aan die skeppingsproses daarvan.

Ten slotte: Sou ’n mens kon sê dat plaasmoorde deur Treurgrond idealiseer word?

Ja, ek dink plaasmoorde word geïdealiseer in die sin dat die aanbieding daarvan die emosies van die gehoor in ’n bepaalde rigting dwing. Aangesien die plaasmoord uitgebeeld word in ’n spesifieke genre met ’n klankbaan, sekere beligting, stadige aksie ens, raak die geweld verbruikbaar (“consumable”) vir die gehoor, met ander woorde, ’n verbuikersproduk wat mik om ’n sentimentele reaksie uit te lok. Die probleem daarmee is dat emosionele reaksies ’n vorm van katarsis is. Films wat my tot trane dryf, laat my gewoonlik beter voel. Sentimentaliteit het egter geen plek wanneer dit kom by ware lyding en gruweldade nie. Die onlangse Son of Saul deur László Nemes, wat oor die Joodse volksmoord handel, is ’n goeie voorbeeld van ’n film wat nie sentiment probeer wek nie, maar eerder poog om die onverhaalbaarheid van die gaskamers weer te gee. Dit is ’n ontstellende film en daarom word die Jode se swaarkry juis nie geïdealiseer nie.

Lukas pleit om sy lewe kort voor hy vermoor word. (Phoenix Films)

The post Plaasmoorde in Treurgrond: Carien Smith gesels met Dian Weys appeared first on LitNet.

Foto van Marianne Faithfull: wikipedia

My lewensmotto is dat ’n mens nooit uit drome uit mag hardloop nie, die geneuk is net dat jy op ’n dag agterkom dat jou drome se vervaldatum aangebreek het en dat dit nooit bewaarheid gaan word nie. Dit is ’n aaklige realiteitskok.

Dit is wat met die arme Lucy Jordan in "Ballad of Lucy Jordan" gebeur het toe sy besef:

At the age of 37,
she realised she’d never ride
through Paris in a sports car,
with the warm wind in her hair.

Hierdie realiteitskok het haar lewe op sy kop gekeer:

The mornin’ sun touched lightly on
The eyes of Lucy Jordan
In her white suburban bedroom,
In her white suburban town
As she lay there ‘neath the covers,
Dreaming of a thousand lovers
‘Til the world turned to orange
And the room went spinnin’ round.

Wie is die Lucy Jordan van wie Marianne Faithfull in “Ballad of Lucy Jordan” sing? Marianne Faithfull het die lied in Oktober 1979 op haar album Broken English opgeneem. Die lied is later ook opgeneem in die klankbane van die films Montenegro, Tarnation, Thelma and Louise en American Horror Story: Hotel. Die lied was ’n groot treffer in 1979, veral in Suid-Afrika, Oostenryk en Switserland.

Marianne Faithfull was egter nie die eerste sanger wat die lied op ’n plaat vrygestel het nie; dié eer kom Dr Hook and the Medicine Show toe – hulle het die lied alreeds in 1974 op ’n solus sewe vrygestel, maar hulle vrystelling was nie naastenby so gewild soos Marianne Faithfull s’n nie.

Die komponis van hierdie lied is ’n man met die naam Sheldon Allan Silverstein (hy het bekendgestaan as Shel Silverstein). Hy is op 25 September 1930 in Chicago gebore en het op 10 Mei 1999 op die ouderdom van 68 in Florida Amerika gesterf.

Silverstein het vir homself naam gemaak as ‘n strokiesprentkunstenaar en het verskeie strokiesprentboeke gepubliseer, onder andere Now here’s my plan (1960) en Around the world (2007).

Silverstein het egter ook ’n passie vir musiek gehad. Hy het verskeie pryse vir van sy komposisies gewen. Hy het treffers gekomponeer soos “The cover of Rolling Stone”, “Freakin’ at the Freakers Ball”, “Sylvia’s mother”, “The thing I didn’t say”, “Rosalie’s Good East Café”, “The Mermaid”, “Tequila Sheila” en “Marie Laveau”, om maar net enkeles te noem. Hy het ook in 1970 ’n Grammy gewen vir “A Boy Named Sue”, en verder is hy vir ’n Oscar en Golden Globe benoem vir die lied “I’m checkin’ out”, wat deel van die klankbaan was vir die film Postcards from the Edge.

Die vraag bly egter steeds: Wie is of was Lucy Jordan? Silverstein se verduideliking is dat ons almal ’n Lucy Jordan binne-in ons het, want elke mens het ’n droom wat nooit bewaarheid gaan word nie. In die televisie-onderhoud op The South Bank Show wat op 24 Junie 2007 gebeeldsend is, het Marianne Faithfull gesê dat haar interpretasie van Lucy Jordan is dat “Lucy climbs to the rooftop but gets taken away by ‘the man who reached and offered her his hand’ in an ambulance (‘long white car’) to a mental hospital, and that the final lines (‘At the age of thirty-seven she knew she’d found forever/ As she rode along through Paris with the warm wind in her hair ...) are actually in her imagination at the hospital.”

’n Verlore droom is soos ’n verlore liefde: as jy dit nie tot nostalgie kan verwerk nie, sal dit jou tot raserny dryf – vra maar vir Lucy Jordan.

JP van der Merwe

Skrywer van Vrystaatse Dorpe en Noord-Kaapse Dorpe

The post Lucy Jordan se verlore droom appeared first on LitNet.

Olivia M Coetzee (foto verskaf)

Ek kan onthou hoe ôs as kinnes altyd geproebee het om welbekende Amerikaanse songs oor te skryf in Afrikaaps, of “slang”, soes die taal daai tyd genoem was tussenie mense. Soes ôs die songs oo geskryf het en wee gesing het, was dit niks mee vi ôs as jokes en lekke laggie. Nou by dié tyd het die meeste van julle al sieke gelies van die movie Noem my Skollie, wan dis op amal se lippe, even die Oscars’ sinne. Ek hettie veel gedink toe my Facebook-muur begin praat het oo Noem my Skollie nie. Ek het gedink, ag wat, dis maa net wee nog ‘n kallid namaaksel van gangster wies oppie Kaapse Vlaktes. Ek het gedink nog ‘n Four corners met ‘n storielyn van hoe kallid klongens se liewens opgemors word deur gangs en drugs.

Ek was vekeerd. Ek het dit besef die moment toe die movie begin het.

Soes ek daa gesit het in ry E, sitplek nomme een, het ek in spanning gewag vi die movie om te begin. Ek maak altyd sieke dat ek die sitplek naaste aan die trappe vat, dis gouer en makliker om te ontsnap assie movie klaa is. Ek probee my rus vind, maa die excitement is te veel en ek gaan check soelank my e-mails en Facebook wat ek vyf minute geliede gekyk het. Ek sit my phone op silent, wan wat is meer irriterend dan ‘n phone wat afgaan innie middel van ‘n movie.

Ek kyk tyd-tyd op na die wit skerm en na die mense wat om my hulle sitplekke ingeniem het. Skeins voo my sit ‘n outjie. Hy sit opgepof met die dikste jacket aan. Ek besluit toe dat hy lyk na daai outjies wat baiskoup toe kom met die videokameras onne hulle groot jackets gebêre. Ek bid dat hy nie daai soort issie, wan ôs se “skolliehood” het onnesteuning nodag.

My aandag wôt getrek na die aantal mense wat om my die sitplekke opgevul het. Ek is vebaas. Ek gaan altyd na die 11-uur show, wan gewoontlik is daa minne mense. Mens kan mee konsetrate op die movie as die geraas om jou. Dié keer sit daar soe 30 plus mense in die baiskoup en daa is nog wat nog inkom. Ek dink toe dat dié moet mee as die gewone baiskoup experience wies, vi hulle. Wan vi ‘n baiskoup om soe vroegdag vol te wies is mossie ‘n gewoonte nie.

Gewoontlik sal ekkie lekkegoed by die baiskoup se tuckshop koepie. Dis heeltemal uit my budget uit. Dié kee voel dit spesiaal en ek maak toe die duur besluit en koep toe die movie-popcorn special.

Die baiskoup se ligte, wat nou al heeltyd nog brand, word afgesit en alles raak donke. Djy hoo net hoe giggel en fluiste die mense om jou. Daa kou een nog popcorn, hier suig ieman die laaste bietjie ys van hulle slush puppy, en aan die boekant hoes ‘n nogge ene aan die korrel spice wat innie vekeere lugpyp afgedwaal het. Die wit skerm word gevul met rollende prente. Dissie trailers.

Daai was ‘n paa wieke trug, maa die heeltyd kan ekkie die movie uit my kop uit kry nie. Behalwe die feit dat dit nog heeltyd getrend het op my Facebook-muur. Vedag sit ek in ‘n sonkame met die leptop op my skoot. Ek besluit dat vedag die dag is wat ek klaa skryf wat Noem my Skollie binne in my begin het. Die plaag wat kaalvoet sirkels loep in my kop, moet ek liewer op die blad kry. Daai ding se naam is “storie” en wat dit bring. Kyk nou vi Noem my Skollie. Ek het gedink ek gat kyk ie gewone storie wat altyd gemaak wôt oo die Flets, but ek was heeltemal geskok en vebaas soes ek daa gesit het in daai baiskoup. Ek was soe gedra deurie movie laat ek selfs die kredits gelies het. Dit het gevoel dat om daa te staan en kyk soes daai laaste naam van die skerm af rol, dat ek daai mense die ee gegie het wie amal deel was om soe ‘n masterpiece te maak. Noem my Skollie het emosies in my oepgemaak wat my gevolg tot ek daai aand in my bed geklim het. Dit het in en uit my kop geklim vi die afgelope drie wieke. Noem my Skollie het in meer as twie ure in my kom los die riedes hoekom taal, stories en geskiedenis soe belangrik is vi ‘n mens. Die tema wat ek nou al die afgelope vier rubrieke mee geworstel het.

Trug iewers tussen 2009 en 2010 was ie eeste kee wat ek vi Diana Ferrus hoo praat het. Dit was oek ie eeste kee toe ek bekend gestel was aan ‘n vrou soes sy. Sy was deel van ‘n paneel van vroueskrywers. Amal het gekom van veskeie agtegronde, but die een ding wat hulle geconnect het, was ie feit dat hulle amal een of anne tyd in Engels geskryf het. Moet my nie vekeerd vestaan nie. Dissie ‘n slegte dingie. Skryf soes djy wil. Wat my aandag beet gehad het, was ie vrou wat soes ie “antie langsaan” gelyk het. Ek was geïnspireerd om Diana daa te sien, met haa “kleurlingvel”, met daai Khoi-bloed wat in haa stem vibreer het. Dit het my laat wonne oo myself as skrywer en watte deel ek moet speel in die literature wêreld van Suider-Afrika. As ek net soes sy kan wies.

Dis oek gedurende dié jare wat ek my “poetry stem” op die vehoog loep soek het. Ek onthou my eeste aand op stage baie goed. My hart het gebiewe, my ore was toe vannie nerves. Elke tree wat ek gegie het, was daa nie ‘n korreltjie selfvetroue nie. Ek kan onthou hoe ek trug by my flet gekom het, na die opvoering, en besef het dat deur al die nerves het ek vegiet om my flet se deur te sluit. Ek het gelag vi myself, but oek op iie selfde tyd het ek gewonne of public poetry rêrig die ding was vi my as ek dan soe my liewe in gevaa stel.

Nou na al daai senuwees op stage het ek nie op enige tyd gedink aan my taalgebruik en hoe dit my lei op stage ie. Daai aand toe ek vi Diana op daai paneel ontmoet het, was dit soes ‘n revelation vi my: ja, ek moet skryf, en skrywe soes sy, oo dinge wat belangrik is. Sy het gepraat oo haa werk van Sara Baartman, en die pad wat sy gestap het deur haa wêk. Nou soes mens mos maa aanstap en die liewe lei, is daa baie min tye wat mens krities dink oo goed, at least vi my was dit soe. Dit was net gedurende oomblikke soes daai, waa ek gesit en luiste het na anne mense wat dinge hulleself uitgebrei het in my kop. By die vrae-en-antwoorde-sessie stel ek toe ‘n vraag om te vestaan hoekom sy nie in haa huistaal skryf nie. Haar antwoord was een wat praat van om nie mense te exclude uit haa wêk uittie. Ek het dit vestaan, but op die selle tyd was daa daai ongemak wat sitplek kom vat het binne-in my. Ek het vestaan hoeveel sense daa is om ‘n gedig soes “I’ve come to take you home” moes in Engels geskryf wôt. Ek het vestaan dat dit is biete vi amal as ôs mekaa include. Ek het oek daai tyd te min geken van ie vrou, wie skielik my niewe© held was. Nog steeds het ek gevoel, mense soes sy moet net in ie huistaal skryf. Wan daai gevoel wat ek gekry het, het nettie reg gesit binne-in my nie. Ek het gevestaan, but daai ongemak was nog steeds daa, en dis een van die riedes hoekom ek ophou skryf het. Aan ie anne kant was daai ongemak oek deel van ie riede hoekom ek wee begin skryf het. Ek bedoel hoekom mag ek ie in Engels skryfie? Daai gevoel is oek die riede hoekom ek vedag skryf soes ek skryf, in ie taal waamee ek opgegroei het.

Wat doen taalgebruik vi ‘n mens se siel? Jou moeder se taal, die een wat djy gehoo et toe djy nog styf in hai sakkie wate gelê het, nege maane voo jou geboote. Die ritme van daai taal wat om jou gevou het, soes die mense oo jou gekoe het. Die taal wat jy jou eeste stories in gehoo et. Watse stories lê in jou taal en hoekom is dit dat ôs soe diep geraak word, wanne ôs ôs se moedetaal hoo? Dink gou net, hoe die stories wat djy deur jou liewe geabsobee het, jou menswies gevorm het. Dink oek daa aan hoe djy taal gebruik om stories te vetel. Imagine vi jou as jou gunstelingboek of film of song nie in jou taal geskryf was ie. Sal dit dan jou gunsteling gewies het? But wat is dit wat mense soe vas hou in hulle taal? Wat van die taalgebruik in Noem my Skollie? Vi my het dit nettie gegan oo die gangste taal wat hulle innie tronk gepraat hettie. Daa was iets van die ritme van woode wat die mense buite die “vier hoeke” gepraat het wat my gehou het. Ampe soes ‘n ma-figuu wat haa baba styf tien haa boesem vashou. Daa wassie ‘n need vi my om te voel soes ekkie belongie. Ek was by die huis, en ek was veilig. As ‘n mens ‘n ding in enige anne taal as jou eie hoo, dan is daa mos soeveel baie dinge wat velore gaan? Taal is ‘n towenaa op haa eie.

Nou ek was geseënt om gebore te wôt in ‘n huis waa daa ‘n TV was. ‘n Mens dink mossie rêrig aan die blessings wat mens hettie. Daa wassie ‘n dag wat ekkie voo die TV gelê hettie. Even innie tyd toe innie strate speel nog die in ding was, sou ek eede vekies het om TV te kyk. Vedag se kinnes ken min van dit. Soe van kleins af was ek voo gestel aan die digitale wêreld soes it begin het. TV het my voogestel aan wêrelde wat ek nog nooit kon gedroem het van nie. Dit het my bekend gemaak aan stories van anne wêrelde. Ek kan onthou die eeste kee wat ek Engels gehoor het, was oppie TV en nie in ‘n boek nie. In die ra-ra van ie TV-series Dynasty, met die wit Amerikaners gedress in hoë blonde pruike, groot blou oë en lang geverfde naels. Selfs wanne daa die TV was, kan ek onthou hoe ek altyd dit mee vekies het om net soe om my ma en haa vrinne te draai. Ek was die official koffiemake. Enige iets sou ek doen net soedat ek daa kan wies om te luiste na die daaglikse vehale wat tussen my ma en haa vrinne gedeel was. Daa was altyd “something good” wat weggestiek was in daai geselsies. Ek wiet dit klink of ek ‘n baie biesage kind was, but daai stories wat ek gehoo het, was biete as ienige goeie TV. Ek het net daavan gehou om te hoo van antie-dié of oem-daai wat dit of dat gemaak het. Ek het my vewonne aan ie stories wat deu my ma-hulle gerangskik was in my mind. Soes hulle vetel het van toe hulle jonk was, die klere wat hulle gedra het, die plekke waa hulle geloep het. Die prente wat gerol het soes die woode by my ore ingeklim het. Daai biesag wies van my was niks mee as ‘n kind wat gesmag het om te hoor oo die stories van haa mense.

In my eeste jaar van universiteit het ek ‘n kreatiewe-skryf-wêkswinkel begin te bywoon, met die denke dat miskien moet ek wee die relationship tussen my en poetry kans gie. Ek het vegiet van die senuwees, en van my vrees virrie stage. Ek het gehoep dat dié kee sal ek en poetry se vehouding biete wies dan ie laaste kee. Nooit het ek gedink dat verhale skryf my niewe liefde sou wôt ie. Ek was in die diep kant gegooi, wan ek was gevra om ‘n storie te skryf van ‘n familie lid. Eestens was die diep kant gedeel in twie: die een was oor ie feit dat ek moes ‘n kortverhaal skryf, en tweedens ek moes dit skryf oo my huis. “Too close for comfort,” soes die Ingelsman sê. Die experience van verhaal skryf het soe maklik gekom dat dit my heeltemal bang gemaak het. Die rêrige storie het gekom ie dag toe ek gesê was, deur ie lektor, dat ek moet skryf oo my mense. Sy vetel my toe dat ek moet ôs stories vetel. Ek weet vandag nie hoekom ek aanstoot geneem het nie, but ek het haa aangeval en vetel dat sy nie die reg het om my te vetel dat ek moet “net” ôs stories skryf nie. Toe ek daa in daai baiskoup se stiplek sit en kyk na Noem my Skollie, het ek aan haa gedink. Ek het gedink aan wat sy bedoel het van daai stories, soes die ene wat ek kyk, en dié wat lê en wag om oek geskryf te wôt. Ek het trug gedink aan daai stories wat tussen my ma se are lê. Ek het onthou hoe my pa my die storie vetel het van sy nefie wat vemoor was net ommat hy ‘n “Hotnot” was. Ek het gedink aan daai stories. Hulle sê soes mens oue raak, maak dinge mee sense. Ek wiet nou nie van alles nie, but miskien is daa ‘n stukkie waarheid in dit wat daai lektor gesê het.

Vedag in 2016 is ek wel bewus hoe belangrik dit is om te skryf in daai taal van my huis, oo die mense van my huis. Nie vi enige anne riede nie, but om wee gemak te vind in my heuningkleurige vel. Jy sien, dis maklik om in Amerika swart te wies, as jy lyk soes ek, but nie hier ie. Dié is ‘n anne land, en die veliede, politiek en geskiedenis is heeltemal te opgemors om te wil pretend dat ek deel is van die swart ras. Ek het klaa hie oo geskryf in “Kallid of ie Kallid ie?”. Dit het net mee en mee clear geraak vi my toe ek by daai baiskoup uitloep. Ôs stories moet geskryf wôt. Die stories wat lê en wag, die geskiedenis wat skree en snak na ‘n stukkie asem. Na ek die land se volkslied vertaal het in Kaaps, sak een van my chommies af: “Ek het dit nog nooit vestaan tot ek jou translation gelies het ...” Hoeveel anne mense voel oek die selle? Hoeveel stories is daa vedag wat innie ronte in vlieg? Dis Facebook, Twitter, en al die res van die stories op die wêreldwye web. Satiriese webwerwe wat opspring, net om mense se bloeddruk op te kom stoot. In ie maand was daa ‘n paa kee dat ek dit ooweeg het om my Facebook-rekening te sluit, but dan dink ek aan ie viele riedes hoekom dit ‘n dom idee is. Wan waa gat ek my stories gat haal, wan daa is ‘n paa anne mense soes ek wat skryf in ie taal wat my die wysheid vannie Kaapse vlaktes kô leer het. Die taal wat my kom laat soek het na ‘n geskiedenis, ‘n heenkome, en oek my plek innie wêreld.

Dis soes Noem my Skollie my nog meer gegrond het in my vestandhouding van my taal. My taal se geskiedenis, en daai stories wat daa lê en wag, van mense wat die taal hulle eie noem. Dit het my op ‘n rit geniem, waa ek myself wee deu die taal veken het. Noem my Skollie was mee as net die gewone gangste storie van die Cape Flets. Die anne dag na ek gehoo het dat Noem my Skollie Oscars toe gaan, share ek toe my excitement met my Facebook-vrinne. Een vra toe hoekom hulle dit vetaal het as Call me Thief, en nie die direkte translation nie, wat siekelik sou wies Call me Thug. Ek het gesê dat ekkie wietie, but ek dink ek vestaan dit nou. Dit gaan oo mee as ie translation, dis daai storie wat lê innie taal. Ek liewe in daai storie, deur die taal. Dit wôt binne in my wakke gemaak, ek kan dit voel. Ek kan relate. Dis soes die wêreld 3D raak in my kop. Soes my imagination liewe kry. Soes die taal my dra tot in ‘n wêreld wat iewes daa buitekant is, but oek is dit n plek wat ek onthou, wan ek was soeveel kee da. Die stalletjies wat groente en vrugte vekoep, die reuke van worsrolletjies, kerries en soms braaivleis wat uit die mense se huise uit loep. Die vars vis wat vekoep wôt vanaf ‘n bakkie af. Die strate wat die selle klink soes ie strate waarin ek opgegroei het. Die messtiekery voorie dans hall of ie gun-skietery. Die “rooidakkies” wat jou laat dink aan ie Cape Malay choirs en hulle lirieke wat op hulle klere dans: “Daa kom ie Ali-baa-ma ...” Die brasse mettie lêre baadjies ennie meisies met hulle puntreguit hare. Die familie wat djy sien, nie net oo hulle vel ie, but deu hulle taalgebruik, deu hulle kleredrag, deu die way hoe hulle die wêreld innie oë kyk. Dit het my laat dink aan die stories wat nog moet vetel wôt. Soes die dag toe my ouma vi die eeste kee ‘n doek op haa hare gesit het en hoekom sy, tot vedag toe, nog een dra. Daai taal en die stories wat opgekrop sit binne-in dit het my trane uitgestoot. Ek wiet nou hoekom mens nie Noem my Skollie in Engels kan vetaal ie. Dit is wat dit was, hulle was skollies, mense met stories, nie gangstes ie, wan gangstes is mense met guns, ‘n velore generation wat self hulle name vegiet het. Soms moet ‘n mens dinge los soes hulle is en dit ie probee maak wat dit ie is ie. Wan hoeveel van wat djy wegvat kan djy trug sit? Ek skryf aan met die hoep dat ek eendag oek soes John W Fredericks kan wies, en ‘n storie, een van my huis se stories, kan skryf wat die mense sal laat onthou wie hulle is. Ek hoep om met daai woorde oek vi hulle te laat wiet hoeveel hulle kan gie aan ie plek met die naam Suid-Afrika. Ek hoep om eendag oek soes ie grote Diana Ferrus te kan wies, wie hulde bring aan daai voorouers van ôs. Ek hoep dat ek dit in my taal kan doen, sonne ‘n translation met die hoep dat die regte mense sal vestaan, en hulleself oek daa in daai woode sal vind.

Op ie oudedom van 16 was ‘n Goodhope fm dj by ôs skool. Hy het met ‘n mic innie ronte geloep om kinnes te vra wie hulle is en waa vandaan hulle kom. Ôs almal het oppie netbalbaane se sementblad gesit. Hy’t voo my kô staan, en hy’t my gevra: “So who are you and where you from?” Heelwat op sy nerves. Ekkit hom boe oo my brille gekyk en stadig gesê: “Ek is Livy. Vannie Rive.”

Bly te kenne!

The post Oor die masterpiece Noem my skollie appeared first on LitNet.

Verteenwoordigers van Afrikaansdepartemente het die afgelope Saterdag, na afloop van ’n historiese byeenkoms te Stellenbosch wat deur die Afrikaanse Taalraad saamgeroep is, formeel besluit op die stigting van die Internasionale Vereniging vir Afrikaans (IVA), wat aanvanklik geïnisieer is deur die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns. “Die IVA verbind Afrikaansdosente reg oor die land en internasionaal met mekaar,” sê prof Wannie Carstens (oudvoorsitter van die SA Akademie en Direkteur van die Skool vir Tale op die NWU se Potchefstroomkampus). “Deur die IVA sal dosente en studente in Suid-Afrika en regoor die wêreld saam gemeenskaplike probleme kan takel en sinergieë ontwikkel.”

“Ons het gedurende ’n eerste vergadering hierdie jaar in Pretoria besluit om saam te werk om Afrikaans as akademiese taal en as vak te bestendig,” sê prof Rufus Gouws, voorsitter van die Departement Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit Stellenbosch. “Samewerking onder die vaandel van die IVA sal die isolasie van dosente aan verskillende universiteite ophef, en ons sal saam aan probleemoplossing, kursusontwikkeling en toeganklikheid kan werk. Dit is baie beter as om net op ’n mens se eie mishoop te sit.”

Giselle Botha, ’n studenteverteenwoordiger van die Universiteit Stellenbosch, dink dat samewerking onder die vaandel van die IVA dit vir studente baie makliker sal maak om by die regte dosente uit te kom. “Dosente sal hulle spesialisgebiede op die IVA se webwerf aanbring. Ons hoop dat standaardmateriaal oor verskillende basiese kursusse op die webwerf beskikbaar sal kan wees – een plek waar studente toegang tot die regte materiaal kan kry.”

Hendrik Theys, lektor van KSUT en ondervoorsitter van die Taalraad, saam met Giselle Botha, studenteverteenwoordiger van die US Departement Afrikaans en Nederlands

Die linguis en voorsitter van die Taalraad, prof Anne-Marié Beukes van die Universiteit van Johannesburg, verwelkom die besluit van die vergadering dat ook Afrikaanse taalkundiges uitgenooi sal word om lid te word van die IVA. “Linguiste het veral nou ’n waardevolle bydrae om te maak en dit is van kardinale belang dat die verskillende dissiplines saamwerk vir Afrikaans. Die besluit dat daar nouer met ander Afrikatale saamgewerk moet word, is ook van groot belang.”

“Ons is baie tevrede oor die energie wat nou ontstaan het en veral verheug oor die aktiewe deelname van studente aan hierdie byeenkomste,” sê Ria Olivier, projekbestuurder van die Afrikaanse Taalraad en sameroeper van die byeenkoms. “Die Taalraad sal in die toekoms veel nouer met dosente en studente werk om skakeling met Afrikaanse en ander gemeenskappe te bevorder.”

Prioriteite vir die IVA se pad vorentoe, gegee die fokus op Afrikaans as 'n nasionale en internasionale kennisbate, behels die vestiging van ’n e-portaal om toegang tot mense- en fisiese hulpbronne in Afrikaans te verbeter, asook ’n oudit van aanbod en behoeftes by plaaslike Afrikaansdepartemente. Die dosente en studente sal ook deelneem aan taalbewusmaking in gemeenskappe, gemeenskapsgerigte navorsing bevorder, en uitreik na skole ter verbetering van Afrikaansonderrig.

Enkele van die deelnemers aan die stigtingsvergadering

The post Stigting van die Internasionale Vereniging vir Afrikaans appeared first on LitNet.

In het kader van de Week van de Afrikaanse roman stond op 20 september 2016 alles in het teken van literatuur en geschiedenis, meer bepaald hoe beiden zich tot elkaar verhouden. ’s Avonds organiseerde het Zuid-Afrikahuis boeiende dubbelgesprekken, waarbij Ingrid Glorie in dialoog trad met een auteur, vertaler en uitgever. Het publiek was talrijk opgekomen.

De laatste dag van de zomer aan de Keizersgracht is op zich een hemelse ervaring. Ik slenterde naar het Zuid-Afrikahuis. Wanneer de zon heel laag stond en zij lange schaduwen wierp over de straten en grachten, dook bij toeval het standbeeld van Multatuli op. Multatuli met een vredesduif op zijn kop. Dit was een voorteken.

Multatuli, auteur van Max Havelaar (1860), aan de Torensluis over het Singel, Amsterdam

“Vrijheid samen met fietsen”: krachtige city brand

Nog niet lang geleden was de rez-de-chaussée van het Zuid-Afrikahuis de historisch belangrijke, drukbezochte bibliotheek. Nu is de ruimte omgevormd tot agora, waar vanavond een bijzondere leeskring doorgaat. Ingrid Glorie kondigt Pieter Rouwendal (1973) aan. In 2012 stichtte hij een nieuwe christelijke uitgeverij, Brevier. In tijden van voortschrijdende ontkerkelijking, ontlezing en ontzuiling durfde hij het aan om het onvolprezen Stemmen- Drieluik van Karel Schoeman in het Nederlands uit te geven. Vandaag wordt de Nederlandse vertaling van Verliesfontein, 288 blz., voorgesteld. Het Drieluik is nu compleet beschikbaar. Voor elk van de drie boeken heeft het ongeveer twintig jaar geduurd vooraleer het in het Nederlands uitkwam.

Ingrid Glorie noemt de uitgave van dit meesterwerk uit de Afrikaanse letteren “een ontzettend dappere daad van een kleine uitgeverij. Een commercieel succes zal het zeker niet zijn. Maar wat je ziet is liefde voor het werk en de overtuiging dat deze reeks in Nederland gewoon beschikbaar moet komen”.

Voor Schoeman is niets toevallig, zoveel is wel duidelijk. Pieter Rouwendal baat zijn uitgeverij uit vanuit Kampen. In Schoemans Merksteen: een dubbelbiografie, al in 2004 in het Nederlands uitgegeven door De Arbeiderspers, las ik dat Schoemans grootvader langs moederskant, H.H. van Rooijen, als schooljongen Paul Kruger, president van Transvaal, in 1883 ronselend had horen spreken in Kampen en toen “vervuld was geraakt van een brandende begeerte naar “Afrika” te gaan”. Is dan toch niets toevallig?

Het Zuid-Afrikahuis aan de Keizersgracht 141 beheert de omvangrijkste bibliotheek over Zuid-Afrika in Nederland

Ingrid Glorie, spilfiguur van de Week van de Afrikaanse roman en hoofdredacteur Maandblad Zuid-Afrika

Hierdie lewe, Die uur van die engel en Verliesfontein, de drie boeken van het drieluik, zijn oorspronkelijk uitgegeven in het Afrikaans respectievelijk in 1993, 1995 en 1998. Schoeman zelf verkiest om te spreken van een drieluik en niet van een trilogie, omdat er tussen de drie delen geen logische samenhang is en ze ook niet chronologisch zijn opgevat. Brevier heeft Dit leven uitgegeven in 2014, Het uur van de engel in 2015 en Verliesfontein zopas – de drie boeken in drie opeenvolgende jaren dus. Verliesfontein is het boek van het drieluik waaraan Schoeman het langst heeft gewerkt (al in 1990 begon hij eraan).

Pieter Rouwendal was zo onder de indruk van Hierdie lewe dat hij besloot om het uit te geven in het Nederlands nog voordat hij de twee andere boeken had gelezen. Maar de uitgave van de twee andere, ook zo magistraal geschreven, liet niet lang op zich wachten.

“Schoeman wil in elk boek mensen aan het woord laten die anders in de geschiedenis, in de geschiedenisboeken niet meer gehoord zouden worden, die vergeten zouden zijn omdat ze te marginaal geweest zijn,” zo verwoordt Pieter het, en hij gaat verder: “De geschiedenis wordt misschien wel bepaald door de machthebbers en de groten der aarde, maar zij wordt vooral ervaren door de gewone man, die later in de geschiedenisboeken niet meer gehoord wordt.” De aanhef van Verliesfontein intrigeert Pieter mateloos: “Het verleden is een ander land. Waar is de weg die erheen loopt?” Schoeman is een virtuoos in het luisteren naar stemmen uit het verleden. In Verliesfontein drukt hij de lezer tegen de huid van de held, de rebel, de verrader, maar misschien nog meer tegen die van wie op een bankje zit in de hoek van de kamer.

Mijn bespreking van het drieluik vindt u op NeerlandiNet van 27 juli 2016.

Pieter Rouwendal van Brevier was zo onder de indruk van Karel Schoemans Hierdie lewe dat hij de Nederlandse vertaling van het ganse Stemmen-drieluik met zijn pas opgerichte uitgeverij realiseerde in drie jaar tijd

Wat Rob van der Veer, de enige vertaler van het drieluik, met zijn vertaling van de 990 bladzijden bereikt, tart alle verbeelding. Ik kan het moeilijk vatten met woorden. Er speelt te veel mee. Wat vooral in het oog springt, zijn Van der Veers sublieme verwoording van emoties en subtiele beschrijving van ruimtes en landschappen. Hij gebruikt de meest fijnzinnige bijvoeglijke naamwoorden en schrijft zinnen die de lezer binnentrekken tot in de kern van de gebeurtenissen. Zijn betoogstijl is meeslepend. Schoeman wisselt korte zinnen vaak af met lange zinnen, die eerder phrases juxtaposées zijn dan zinnen met betrekkelijke bijzinnen. Van der Veer doet precies hetzelfde in het Nederlands, een krachttoer die aan het verhaal nog meer cadans geeft, zelfs bij tempo andante, wanneer er traagheid is en de tijd bijna stilstaat. De lezer wordt meegetrokken. Tegenstribbelen kan niet, zelfs niet in Het uur van de engel, het deel dat met zijn 447 bladzijden de kanjer is van de reeks.

Om de diepte te peilen van het uitzonderlijke vertaalmeesterschap van Rob van der Veer, verwijs ik naar het artikel op de website van het Maandblad Zuid-Afrika waarin van der Veer zijn werkwijze toelicht naar aanleiding van de recente uitgave van Verliesfontein.

Ik luister naar Rob van der Veer in het Zuid-Afrikahuis en besef welk huzaren-(monniken-) werk hij heeft verricht: “Ik wou het hebben over het verleden als inspiratiebron voor romans. In 1993 werd het Boekenweekgeschenk geschreven door Willem Frederik Hermans. Dat boekje heette: In de mist van het schimmenrijk, een verhaal dat zich afspeelt in 1944. Toen ik het destijds las, werd ik bekropen door de gedachte: dit kan nooit kort geleden geschreven zijn. Het hele werk ademde een overweldigende sfeer van authenticiteit uit, tot in de kleinigheden wanneer het dagelijkse leven in die tijd werd beschreven: gesprekken, gedragingen, opvattingen, zelfs de manier waarop huizen werden bewoond. Het boekje was gelicht uit een niet uitgegeven roman die Hermans in 1943-1944 schreef. Hij beschreef niet het verleden, maar het heden. Vandaar die overweldigende authenticiteit. Is het hoegenaamd mogelijk een historische roman te schrijven? Is niet ieder woord een fletse afbeelding van wat ooit een bonte gebeurtenis was?”

De allereerste zin van Verliesfontein intrigeert ook Rob van der Veer: “Het verleden is een ander land.” “Bestaat er wel een weg naar dat ander land?”, vraagt van der Veer zich af. Zijn antwoord is beslist: “Ja”. “Er bestaat niet één weg, er bestaan meerdere wegen. Karel Schoeman heeft ze allemaal bewandeld: langdurig onderzoek, monografieën, dorre teksten, enz. Langzaam dringt de schrijver het verleden binnen: kennen en vergaren, zoeken naar aanwijzingen en verbanden.”

“In het stemmenuniversum van Karel Schoeman gelden andere wetten van tijd en ruimte, maar ook van tempo. Het heeft te maken met de manier waarop de schrijver vertelt. Hij neemt de tijd. Hij neemt de ruimte. Dat geldt ook voor mij als vertaler: ik neem ook de tijd, ook de ruimte. Wanneer Schoeman ellenlange zinnen schrijft, dan is dat met opzet gedaan. Er worden dingen herhaald, er wordt iets nieuws verteld, dat wordt eraan geplakt, want het heeft allemaal met elkaar te maken.”

“Kun je het verleden beschrijven zonder dat je er zelf ooit bent geweest? Misschien moet het antwoord luiden: ja, zolang er liefde aan te pas komt.”

Rob van der Veer vertaalde de bijna duizend bladzijden van Karel Schoemans Stemmen-drieluik integraal: “Ik behoor tot de school van vertalers die uitgaan van vertalen wat er staat.”

Niemand van u zal het me kwalijk nemen dat ik nu even pauzeer en het Zuid-Afrikahuis ongemerkt verlaat want ik heb me al erg moeten concentreren. Ik wil een frisse neus halen want er staan vanavond nog twee dubbelgesprekken, het ene met Martin Bossenbroek, het andere met Francois Smith, op het programma. Maar ik zal niet naar het verleden gaan, wat Schoeman altijd doet – eerst de afslag naar Verliesfontein voorbijrijden en dan terugkeren en ineens in de Boerenoorlog terechtkomen, je moet het maar kunnen – maar ik heb er zin in om me even te verplaatsen naar de toekomst. Back to the future.

Nu ik toch in Amsterdam ben, moet ik de kans grijpen om de spraakmakende tentoonstelling Re(as)sisting Narratives te bezoeken. De tentoonstelling is een initiatief van Framer Framed, Amsterdam (www.framerframed.nl) en is gericht op de gedeelde koloniale geschiedenis tussen Zuid-Afrika en Nederland. Ik neem de veerboot (pontje ken ik als Vlaming niet) aan de achterzijde van het Centraal Station, begeef me naar de Tolhuistuin en word meteen met al mijn zintuigen ondergedompeld in hoe jonge, hedendaagse visuele kunstenaars de toekomst van Zuid-Afrika zien en hoe zij in hun werk omgaan met brede maatschappelijke thema’s, zoals ras, ongelijkheid, gender, collectief geheugen, trauma en spatialiteit (bron: Chandra Frank, Curatorial Essay Re(as)sisting Narratives, in: Exhibition Catalogue, 2016, p. 8-14). Net op tijd terug in het Zuid-Afrikahuis. Ik heb niets gemist.    

Op de foto van Athi-Patra Ruga (Umtata, 1984) The Night of the Long Knives I (onderdeel van de performance serie The Future White Women of Azania) wordt het lichaam gebruikt om de mythe van de post-apartheid staat van Zuid-Afrika te bevragen onder meer door veel kleurige ballonnen in het centrum te plaatsen – 2013, 150x190cm, Lender: WHATIFTHEWORLD Gallery; Exhibition Amsterdam: Framer Framed

Historicus Martin Bossenbroek is auteur van De Boerenoorlog, uitgegeven door Polak & Van Gennep in 2012, 613 blz. Met het monumentale werk won hij de Libris Geschiedenis Prijs 2013. Het boek werd hiermee uitgeroepen tot het beste geschiedenisboek van het jaar. “Het is origineel, meeslepend en uitmuntend geschreven”, zo staat er in het juryverslag, en “Bossenbroek slaagt er ogenschijnlijk moeiteloos in de lezer te verplaatsen naar een andere tijd. Dat maakt De Boerenoorlog bijna een epos.” Het is vertaald in het Afrikaans, Engels en Duits.

Ingrid Glorie kruist de blik van Martin Bossenbroek met die van Karel Schoeman. In een leeskring kan men zich moeilijk iets meer interessants voorstellen.

Bossenbroek beschrijft de Boerenoorlog vanuit drie perspectieven. Zelf zegt de auteur dat hij drie dragende personages opvoert: de jonge, uiterst begaafde Nederlandse jurist Willem Leyds, de Britse politicus Winston Churchill, die een briljante pen heeft en een enorm dedain voor gevaar, en de jonge boer Deneys Reitz, die het Afrikaner geluid belichaamt. Het knapste kwalitatief onderzoek wordt gedaan wanneer er aan de wetenschappelijke eis van triangulatie wordt voldaan. Ik aarzel niet om te verwijzen naar de beproefde methode van een landmeter, die gewapend met zijn tripod, vanuit verschillende posities kijkt naar zijn object en het op deze manier het scherpst in beeld krijgt. Bossenbroek doet in principe hetzelfde als de landmeter en slaagt er dan bovendien nog in om de resultaten van zijn historisch onderzoek zo wondermooi met woorden in te pakken, zo leesbaar te maken. Bijvoorbeeld wanneer hij beschrijft dat er wel een opvallende overeenkomst is tussen de (verzonnen?) plaatselijke smid Adam Balie, die de held bij uitstek is in Schoemans roman Verliesfontein, en de (historisch geïdentificeerde) Abraham Esau, smid in het stadje Calvinia ten tijde van de Boerenoorlog. Dat wil ook zeggen dat voor Bossenbroek het verleden niet zo’n onbegaanbaar land is als Schoeman doet uitschijnen. “Als dat het geval zou zijn, dan ben ik al vijfendertig jaar aan het ronddolen”, zo zegt Bossenbroek, en “dat is niet zo’n prettig gevoel om mee te leven.”

Trianguleren is misschien wel een nieuwere term, maar ook Karel Schoeman trianguleert voortdurend vanuit de wetenschap dat er niet één waarheid bestaat maar dat ieder zijn waarheid heeft. Hij luistert naar meerdere stemmen, die hij op elkaar afstemt in een verhaal met het fijnste reliëf. Bossenbroek gebruikt ook enkele termen die erop wijzen dat stemmen toch een andere kwalificatie hebben als objectieve feiten: schimmenrijk, een wazige ruit, het spinrag opzij vegen. Deze termen zijn erg van toepassing op Schoemans œvre.

Over zichzelf als historicus zegt Bossenbroek dat hij het meest vertrouwt op contemporaine bronnen, op mensen die het zelf hebben meegemaakt, vooral dan wanneer het gaat over onderzoek vanaf de late 19de eeuw: “Dan duik ik in de bron op zoek naar mensen die het heet van de naald hebben opgeschreven en dan kan ik aan de slag met mijn eigen inlevingsvermogen.”

Francois Smith was één en al oor tijdens de uiteenzetting van Martin Bossenbroek. Ingrid Glorie verrast Francois: “Is Martin nu een historicus of een romanschrijver?” Francois verrast Ingrid en het publiek: “Martin is eigenlijk een bastaardfiguur in de beste zin van het woord. Bij hem treedt een creatieve spanning op tussen geschiedschrijving en fictie schrijven. Dat is het beste van twee werelden. Ik heb mij helaas volledig overgegeven aan het schrijven van fictie.”

Martin Bossenbroek, auteur van het monumentale boek De Boerenoorlog (2012), waarmee hij in 2013 de Libris Geschiedenis Prijs won – vertaald in het Afrikaans, Engels en Duits

Ik neem even terug de afslag naar Re(as)sisting Narratives van Framer Framed.

Fragment uit videoclip van Mohau Modisakeng (°Zuid-Afrika, 1986) Ga Bose Gangwe (Setswana gezegde: The hyena tells that the night doesn’t fall once and for all), verwijzend naar de schemerzone tussen nacht en dag en het ontwaken van het nieuwe Zuid-Afrika – 2013, single channel video 1 min 36 sec, Lender: Galerie Ron Mandos; Exhibition Amsterdam: Framer Framed

Ik mis geen woord van het laatste dubbelgesprek.

Ingrid Glorie kondigt Francois Smith aan, die het fel besproken boek Kamphoer – een blitsverkoper – heeft geschreven (Kaapstad, Tafelberg, 2014). Francois Smith heeft de roman geschreven in drie maand tijd; elke dag werkte hij er gedisciplineerd aan van 8u tot 5u.

De roman is gebaseerd op het waargebeurde verhaal dat Nico Moolman optekende in zijn Engelstalige roman The Boer Whore.

Onlangs is Smiths boek uitgekomen in het Nederlands (Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2015, vertaald door Riet de Jong) met de wel sterk van de oorspronkelijke titel afwijkende Nederlandse titel: Een schuldig leven. Verkracht in de Boerenoorlog, 287 blz.

Het is het verhaal van een jonge Zuid-Afrikaanse vrouw, Susan Nell, die in 1902 tijdens de Boerenoorlog wordt verkracht door een stel Engelse soldaten en een Afrikaanse collaborateur. Later tijdens de Eerste Wereldoorlog gaat ze als psychiatrisch verpleegkundige in Engeland werken in een psychiatrisch ziekenhuis voor Britse soldaten die met shellshock of posttraumatische stress uit de loopgraven in behandeling komen. Daar wordt ze geconfronteerd met één van haar verkrachters van zestien jaar geleden, nota bene een officier die een zenuwinstorting en hysterische aanval kreeg tijdens een offensief in Vlaanderen. Nog veel later (zij is ondertussen 70 jaar geworden) keert ze terug naar het Winburgse concentratiekamp, waar ze 52 jaar eerder is verkracht. Zuid-Afrika is een ander land geworden. “Dat kan toch niet hetzelfde land zijn?”, denkt ze. Het enige dat haar kracht heeft gegeven om haar schuldgevoelens van zich af te werpen, is door geleidelijk aan haar verhaal in eigen hand te nemen. Stap voor stap doet zij dat, in de moeilijkste omstandigheden, met vallen en opstaan. Zij wordt zelf de schepper van haar eigen verhaal. Niemand anders mag daarin tussenkomen, vooral geen man die haar leven tragisch overhoop heeft gegooid, haar begin en haar einde heeft omgewisseld.

Francois Smith richt zijn blik kennelijk ook op het verleden, maar op de vraag van Ingrid Glorie of het verleden dan toch zo’n belangrijke rol speelt in de Afrikaanstalige literatuur, antwoordt Smith: “Het was niet mijn bedoeling om een historische roman te schrijven. Het was mij niet te doen om de geschiedenis. Ik wilde zeker geen sepia tint geven aan mijn personages. Ik wilde het verleden niet ontdekken. Ik wilde alleen maar het leven ontdekken.”

Francois Smith, auteur van het romandebuut Een schuldig leven. Verkracht in de Boerenoorlog (2015), vertaald door Riet de Jong

Francois Smith en het publiek in het Zuid-Afrikahuis staat nog een gedenkwaardige verrassing te wachten.

Filmproducent Niel van Deventer en zijn partner, actrice Charlène Brouwer worden bijna letterlijk als deus en dea ex machina opgevoerd. Alleen het podium en het touw ontbreken nog. Samen met regisseur Sara Blecher tekenden zij voor de aangrijpende en succesvolle speelfilm Dis ek, Anna, gebaseerd op de boeken van Anchien Troskie, waarin Charlène de hoofdrol speelt. Bij de SAFTA-uitreiking – de Zuid-Afrikaanse Oscars – in maart kreeg Dis ek, Anna maar liefst zes onderscheidingen, onder meer voor Beste Speelfilm, Beste Regisseur, Beste Mannelijke Bijrol (Marius Weyers) en Beste Scenario. Bij het Silwerskermfees 2015 werd de film ook al tot beste speelfilm uitgeroepen. Bij de Huisgenoot-Tempo-toekenningen kozen de lezers van Huisgenoot de film onlangs tot Rolprent van die jaar.

Nu wordt bekend gemaakt dat ze opnieuw hebben besloten om een boek te gaan verfilmen: Kamphoer van Francois Smith. Een verbindend thema tussen Dis ek, Anna en Kamphoer is verkrachting en hoe een vrouw dit trauma kan overwinnen. Voor de verfilming maken ze gebruik van een samenwerkingsverdrag voor Nederlands/Zuid-Afrikaanse coproducties dat eerder dit jaar is getekend. De scenarioschrijver die de roman Kamphoer omwerkt tot een filmscript, is Tertius Kapp.

Dolgelukkig brengen actrice Charlène Brouwer en filmproducent Niel van Deventer, in de historische ZASM-kamer van het Zuid-Afrikahuis, de boodschap dat Francois Smiths Kamphoer binnenkort zal worden verfilmd

Mooier kan de avond niet worden afgesloten. Met een glas keigoede Zuid-Afrikaanse wijn. Mijn gedachten dwalen nog één keer af naar het paviljoen van de Tolhuistuin aan het IJ, waar ik onder de indruk kom van de uitbundige, zwierige mixed media installation van Mary Sibande. A perfect day in XXX.

Mixed media installation van Mary Sibande (°Barberton, 1982), Conversations with Madam CJ Walker, waarbij Sophie Valucia uitbundig en bevrijd converseert met Madam CJ Walker in superhero outfit over dromen om het beter te hebben in Zuid-Afrika – 2009, Lender: MOMO Gallery Johannesburg; Exhibition Amsterdam: Framer Framed

Teks en foto’s: Herman Meulemans

The post Week van de Afrikaanse roman: Literatuur en Geschiedenis, Zuid-Afrikahuis, Amsterdam, 20 september 2016 appeared first on LitNet.

The post Gewaande taalvaardigheid appeared first on LitNet.

Draai jou sente om
Abrie Coetzee
LAPA
ISBN: 9780799374858

Skrywers oor hulle nuwe boeke: Abrie Coetzee oor Draai jou sente om

Hallo Abrie, jy is die skrywer van Draai jou sente om: wenke om geld te spaar met aftrede. Is jou boek geskryf vir diegene wat reeds afgetree het, of diegene wat aan aftrede begin dink?

Die boek is geskryf vir afgetredenes wat finansieel swaarkry, asook diegene wat op pad is na aftrede en besef dat hulle voorsiening vir aftrede onvoldoende is. Interessant genoeg kry ek baie positiewe teugvoering van jonger mense wat die boek as geskenk vir hul ouers koop en dit dan self lees. Hulle kom tot die besef dat hulle baie meer aandag aan hul eie finansies moet skenk.

Wat is, terloops, ‘n goeie ouderdom om aan aftrede te begin dink? Enige wenke vir diegene wat nog nie afgetree is nie en moet voorsiening maak vir aftrede?

Daar is nie meer 'n spesifieke ouderdom waarop jy aan aftrede kan dink nie. Die gewaarborgde pensioene wat ons ouers en voorouers van die staat en groot werknemers ontvang het, bestaan nie meer nie. Jy moet vandag na jou eie belange omsien en seker maak jou fondse is voldoende. Het jy genoeg kapitaal bymekaar gemaak om te oorleef wanneer jy aftree? Indien wel, dan is dit miskien 'n goeie ouderdom om aan afskaling te dink.

Indien jou fondse onvoldoende is om af te tree, begin met ʼn reusepoging om geld weg te sit. Doen alles in jou vermoë om in jou pos aan te bly. As dit nie moontlik is nie, begin soek vir 'n ander betrekking.

Terselfdertyd moet jy jou uitgawes daadwerklik afskaal sodat jy elke maand die maksimum moontlike fondse kan spaar. Onthou as afgetredene word jy in die gesig gestaar met inflasie wat die waarde van jou geld wegvreet, mediese onkoste wat buitengewoon styg en die moontlikheid van 'n lang lewe. Dit verg groot beleggings.

 ʼn Veilige syfer vir voorsiening vir aftrede is 25 maal die inkomste wat jy as afgetredene wil ontvang. Sou jy R200 000 per jaar as inkomste benodig, moet jy oor 25 x R200 000 = R5 000 000 se beleggings beskik.

Hoe algemeen is dit vir mense om nie te spaar nie en van die hand na die mond te leef? Hoe breek mens hierdie soort siklus?

Opnames deur die banke en versekeraars toon jaar na jaar dat die gemiddelde gesin nie spaar nie en 'n groot persentasie leef trouens op skuld. 'n Verandering kan net deur 'n verandering in denke bewerkstellig word. 'n Groot kopskuif moet gemaak word vanaf 'n leefstyl van oorlewing na 'n leefstyl van finansiële vryheid.

Tegnieke en formules om te spaar gaan jou nie help tensy jy besef dat jy vasgevang is in 'n leefstyl van afhanklikheid nie. Elke maand neem jy jou voor om die bose siklus te breek, maar vind nog steeds jou geld is op voor die maand verby is.

Hierdie siklus kan net gebreek word as jy minder uitgee as wat jy inkry, nadat jy voorsiening gemaak het vir spaar, en nadat jy ontslae geraak het van ten minste jou korttermynskuld. Dit verg egter dat jy bereid moet wees om af te skaal, 'n begroting op te stel en daarvolgens te leef, en om jou kooplus te tem. Kortom, jou leefstyl moet drasties verander.

Jy noem vroeg in die boek, en ook hier bo, dat mense vroeër jare gevoel het daar is meer sekerheid rondom aftrede: maatskappye het vir hul werknemers gesorg. Deesdae is dit nie meer so nie. Wat is die eerste raad wat jy vir iemand sal gee wat besef hulle tree nou af en het nie voorsiening gemaak nie?

As jy in daardie situasie beland, moet jy eerstens presies bepaal wat jou maandelikse inkomstetekort is. Neem alle uitgawes van die afgelope 3–6 maande in ag sodat jy ʼn akkurate syfer kan bekom. Sodra jy weet wat jou maandeliks tekort is, doen jy ʼn ontleding van elke uitgawe-item ten einde te bepaal waar en hoeveel jy op uitgawes kan bespaar.

Indien besparing op jou lopende maandelikse uitgawes nie voldoende is om die inkomstetekort aan te vul nie, moet jy jou kostes aan behuising en vervoer ontleed. Afskaling hiervan bring gewoonlik groot besparings in die vorm van verlaagde onderhoud, versekering asook belasting mee.

Indien jy nog steeds ʼn inkomstetekort ondervind, sal jy verplig wees om addisionele inkomste te vind. Begin weer werk of skep jou eie werk.

Jy noem die belang van ‘n begroting. Wat is die belangrikste aspekte waarvoor voorsiening gemaak behoort te word in ‘n begroting?

Aan die uitgawekant behoort ʼn begroting voorsiening te maak vir alle uitgawes verbonde aan behuising, vervoer, voedsel, gesondheid, vermaak en ontspanning, persoonlike uitgawes asook ander uitgawes soos skuld, troeteldiere en kredietkaarte. Inkomstes van ʼn afgetredene bestaan gewoonlik uit pensioen, annuïteite en rente/dividende.

Noem asseblief ‘n paar praktiese maniere om finansieel af te skaal.

Is dit nodig dat jy ʼn groot huis met ʼn welige tuin en swembad bewoon? ʼn Kleiner blyplek op enkelvlak met ʼn klein tuin (of glad nie ʼn tuin nie) kan duisende rande se besparing op onderhoud, versekering en munisipale dienste meebring. Oorweeg om na ʼn woonbuurt te verhuis waar eiendomswaardes laer is en waarskynlik ook nader is aan die mediese en handelsdienste wat jy benodig.

Skaal die luukses soos hoëspoed-internet, satelliet-TV, lidmaatskap van gholf- en ander klubs af om ʼn aansienlike bedrag elke maand te bespaar.

As jy maandeliks steeds finansieel bydra tot jou kinders se uitgawes, staak dit onmiddellik. Praat met hulle en verduidelik jou finansiële probleem. Hulle mag dalk ʼn onrealistiese idee oor jou finansiële vermoëns hê.

Kry jou kooplus in bedwang. Stel altyd ʼn inkopielys op en koop slegs wat op die lys voorkom. Kyk dan ook of jy daarop kan bespaar. Indien jy iets sien wat jy graag wil koop, plaas dit as item op die volgende inkopielys. Jy mag dalk anders besluit wanneer jy daaroor gedink het.

Pensionarisse kan goedkoper gaan fliek. Watter ander finansiële voordele bestaan daar vir mense wat ouer as 60 is?

Talle besighede bied korting aan ouer mense. Die geheim is om elke keer wanneer jy iets aankoop, vir afslag te vra. Indien jy dit nie kry, soek jy verskaffers wat dit wel aanbied.

Nasionale Parke bied byvoorbeeld akkommodasie aan ouer mense teen ʼn baie goeie prys. Jy moet egter spesifiek daarvoor vra. Ander sluit in Spar, Pick n Pay, Clicks, Mango-lugdiens, SpecSavers, SAUK-TV, InterCape-busvervoer en talle ander. Vra daarvoor, want hulle gaan dit nie bloot aanbied nie.

As mens nodig het om vir jouself werk te skep, hoe doen jy dit op jou oudag?

Dit is so dat om vir jouself te werk ʼn ernstige belegging in tyd en energie verg. Dis nie vir almal bedoel nie. Jy moet entrepreneuries wees, oor deursettingsvermoë beskik, ʼn goeie ondersteuningstelsel hê en goeie tydsbestuur kan toepas. Dis egter die moeite werd om te probeer.

Een van die moeilikste besluite wat jy moet neem, is watter produk of diens om aan te bied. Dit moet binne konteks van jou belangstellings, opleiding, ondervinding en persoonlikheid ontwikkel of geïdentifiseer word. Dan moet jy toets of daar ʼn vraag na die produk of diens is en wat die inkomstepotensiaal sal wees.

Afgetredenes behaal dikwels sukses met produkte of dienste vir die volgende: geskenke, persoonlike dienste, gesondheid, handwerk, hersteldienste, kunsprodukte, opleiding, besigheidsdienste, internetdienste en direkte verkope. Die boek verskaf etlike voorbeelde van elke kategorie wat ek hier noem.

Wat is ‘n goeie beleggingskeuse? Hoe weet mens wie en wat om te vertrou?

Dis eerstens nodig om te kyk na wat jy nie moet doen nie: om in skemas te belê wat bogemiddelde opbrengste belowe, of beleggings te maak in vriende en familie (insluitend kinders) se besighede, werk nie. Werk slegs met adviseurs verbonde aan erkende finansiële instellings wat by die Finansiële Diensteraad geregistreer is en hul registrasies kan bewys.

ʼn Goeie beleggingskeuse moet aan die volgende voldoen:

• ʼn inkomste vir die res van jou lewe voorsien en nie net vir enkele jare nie
• jou kapitaal beskerm
• sodanige gelde hef dat dit nie die inkomstevoorsiening asook kapitaalbeskerming in gevaar stel nie.

Jou adviseur moet dit op skrif bevestig in ʼn taal wat jy verstaan. Miskien moet jy jou finansiële geletterdheid ook opskerp terwyl jy hiermee besig is. Dis makliker as wat jy dink en kan jou eindelose kopsere bespaar.

Om ouer te word, het nie net te doen met verminderde inkomste nie. Mense voel selfbewus en onbelangrik, asof die samelewing hulle nie meer as nuttig beskou nie. Tog meen jy hierdie mense behoort te dink aan geld spaar? Dalk kan jy bietjie hierop uitbrei – waarom is dit nodig om op jou oudag te spaar?

Ons lewensverwagting is vandag baie langer as etlike jare gelede. Die helfte van alle mans wat tans 60 jaar oud is, behoort tot 85 te leef. Vroue wat tans 70 jaar oud is, kan tot ʼn ouderdom van 93 leef. Dis lang leeftye wat aansienlike beleggings verg om te onderhou. Baie afgetredenes onderskat dit en dink hulle fondse is voldoende. Daarom die klem op matigheid en besparing.

Jy raak egter ʼn belangrike aspek aan. Heelwat afgetredenes is onvergenoegd en voel onbelangrik. Geldelike probleme vererger hul ontevredenheid. Nie alles draai egter net om geld nie. Aftrede bied juis die geleentheid om vriendskappe te hernu, meer tyd saam met kleinkinders deur te bring, ʼn stokperdjie aan te leer, baie te lees, tyd af te staan aan ander wat minder bevoorreg as jy is, in te skakel by jou kerk of gemeenskap se aktiwiteite, die natuur om jou te waardeer. Daar is soveel dinge waarmee jy jou lewe kan aanvul.

Dit vereis ʼn gesindheidsverandering. Moenie so vasgevang raak in jou eie probleme dat jy die wêreld om jou nie raaksien nie. Wanneer jy jou houding verander, gaan jy vind dat jy ook meer kreatief na jou finansiële probleme begin kyk. Jy gaan oplossings vind waaraan jy tans nie dink nie.

The post Tien vrae: Abrie Coetzee oor Draai jou sente om appeared first on LitNet.

Net ná nege die aand ry ons veld toe om die jakkals te gaan soek. Ons ry met die ou vaal Ford-bakkie, want die Nissan het te veel blinkgoed wat aandag kan trek. Pa agter die stuur, ek met die .243 skuins oor my linkerbeen sodat die loop by die oop ruit uitsteek.

Dis ’n goeie jaar. Die gronddam het Desember twee keer uitgeloop. Die naglug ruik na gekneuste skaapbos. Iewers tjierrr ’n naguiltjie. ’n Dorperooi skrik vir die bakkie se ligte, haar oë ’n oomblik lank twee vaalgroen spieëls, en draf stywebeen-stywebeen weg, ’n vet langstertlam blêrend agterna. In die huiskamp is my pa se stoettroppie; groot ooie met fris agterstewe, en die ram wat hy op Prieska op ’n veiling gaan koop het en waaroor ma daardie een Junievakansie ’n hele week lank omgekrap was toe sy uitgevind het wat die stoetdier gekos het.

Dis my eerste vakansie ná universiteit, die eerste keer dat ek verlof moet neem om plaas toe te kom.

“Mastag, maar dis lekker om jou by die huis te hê!” sê Pa en wissel die bakkie se ratte vir die keerwalletjie.

Ek glimlag en versit die geweer toe ons oor die walletjie gaan, sodat die teleskoop nie teen die deur kap nie. “Dis lekker om weer ’n slag huiskos te eet. En braaivleis.”

“Nou vir wat braai jy nie vir jou vleis nie? Dis dié dat jy so dun geraak het. Ons stuur mos genoeg vleis saam, en ons het nie verniet vir jou die vrieskas gekoop nie!” baklei hy kamma.

“Dis nie dieselfde in die stad nie,” probeer ek verduidelik.

So in die ry maak Pa die bruinpapiersak langs hom oop. Die skerp speseryreuk van gekerfde biltong laat my mond water, al het ons pas ’n halfuur terug klaar geëet.

“Die verpesting het gisternag twee lammers hier in die leegte gevang. Dawid sê hy’t hom gisteroggend vroeg hoor roep ook. Ek dink ons moet hier rond stop. Die wind is nou stil, maar as hy stoot, sal hy tien teen een suid staan.”

Deesdae aanvaar ek dit byna verwonderd as my pa sulke opsommings maak – dis eers die afgelope jaar of twee dat ek skielik besef het hoe min ek eintlik van die veld en die plaaslewe weet, al het ek hier grootgeword, al ken ek elke klipkoppie, draadheining en sandsloot. My pa draai van die pad af. Die bakkie skud oor graspolle en bossies tot op ’n oopte. Die dieselenjin se gedreun word stil.

Pa skakel die kajuitliggie aan. “Die tape is daar voor in die cubby hole.”

Ek maak die knip oop en kry die kassethouer tussen ’n klompie kleingeld, sleutels en my pa se ou skaapgetalleboeke. Die kasset se etiket voel vetterig en die woorde daarop is onleesbaar.

My pa klim uit en haal die skietlig uit. “Dit was nou ’n lekker Kersgeskenk,” sê hy vir die soveelste keer.

“Ek het gedink Pa sal daarvan hou.”

“Een miljoen kerskrag.” Hy sit die bakkie se ligte af. ’n Oomblik lank is alles stikdonker. Dan skakel hy die skietlig aan. Die lig klief ver die donker in. My pa speel daarmee oor die gras en lae bossies. Die rooi sellofaan wat oor die voorkant geplak is, laat die lig onheilspellend lyk. Ek glip die kasset in die bakkie se speler en draai die klank harder. Daar is net ’n gesuis.

“Is Pa seker die tape werk nog?”

“Gee kans.” Hy maak die lig op die dak staan. Ek kan hoor hoe hy iewers in die donker sjorrend water afslaan.

Meteens is daar ’n oorverdowende, bloedstollende skreeu. Dit vul die hele bakkie. Ek verstyf ’n oomblik lank. Ek het al vergeet hoe aardig die geluid is. ’n Haas wat doodgebyt word, het my pa destyds verduidelik toe die mense met dié manier van jakkalsjag begin het. As daar jakkalse in die omtrek is, kom hulle nader, want hulle dink daar was iewers ’n vangs. Dié geluid word afgewissel met die getjank van ’n jakkalsmannetjie.

Pa klim terug in die bakkie. “Maak oop daai bottel soetwyn,” sê hy. Die soetwyn is eintlik ons tradisie vir wintertyd se springbokjag, maar die afgelope winter was die eerste wat ek nie huis toe kon kom nie. Ek kon eers ná ’n jaar by die koerant verlof neem. Ek gee die bottel vir pa aan. Hy vat ’n sluk.

“Wil jy skiet?” vra hy en gee die bottel wyn vir my aan.

“Nee, skiet Pa.”

Tussen ons skree die haas weer. Die hemel weet wie dit opgeneem het en wat hulle aan daardie haas gedoen het, want in die agttien jaar wat ek op die plaas gebly het, het ek nooit ’n haas so ’n geluid hoor maak nie. En tog, dit werk. Pa het al hóéveel rooijakkalse so gelok en doodgeskiet.

Ek vat ’n sluk van die wyn en kry daardie kleintydgevoel van iets verbode. Ma was nooit mal oor die idee dat ons drank saamvat jagveld toe nie, al sou pa nooit te veel drink of iets onverantwoordeliks aanvang nie. Deesdae is deel van die verbodenheid om te weet dis goeie, dúúr soetwyn wat ek en hy sommerso uit die bottel drink.

Behendig vat hy die geweer aan, haal die pakkie patrone uit die nessie langs die stuurwiel en laai die geweer. Die slot klik toe en hy skuif terug teen die sitplek.

Tyd vir die gewag om te begin. Dit kan tot laatnag aanhou. ’n Voël skrik iewers op en vlieg ’n vaal streep deur die ligstraal. Dan is alles weer doodstil, afgesien van die luidsprekers se gesuis.

“Jy was gelukkig om so vinnig werk te kry,” sê Pa met ’n gedempte stem. “Goeie werk is darem maar skaars deesdae. Ek hoor hoe praat die mense. Baie jongmense sukkel. Dis ’n goeie ding jy’s nie ook oorsee destyds ná matriek nie. Daai kinders moet ook maar onder begin as hulle terugkom.”

“Hmmm. Het Pa al gehoor hulle noem dit die nuwe diensplig, dié oorseeganery?”

Stilte.

“Tannie Berta het laas toe hulle kom kuier het vir ma van jou koerantstories saamgebring. Sy knip alles uit.”

Ek lag verleë.

Ons wag vir die haas se volgende skreesessie om te eindig.

Pa vat ’n hand vol biltong. “Jy’t al met belangrike mense gepraat, sien ek. Ma het vir my een stuk gewys waar jy met een van die sepiemense gepraat het. Wie’s sy nou weer, daai een wat in die koffiewinkel werk?”

“Dis maar die soort stories wat ons junior ouens doen. Hof en kampus en vermaak. Die senior verslaggewers kry die ernstiger stories, politiek en misdaad en so. Ons politieke verslaggewer was laas maand ’n ruk lank siek, toe het hulle my darem ’n paar beter stories gegee. Ek het my eerste voorblad gekry, oor daai korrupsieskandaal by die onderwysdepartement.” Ek noem die name van die politici met wie ek onderhoude gevoer het.

Hierdie keer is dit die getjank van ’n jakkals wat oor die luidsprekers dreun, darem minder onheilspellend as die haas se doodskrete.

“Wie’s daardie laaste een nou weer?”

“Wie?”

“Daardie laaste naam wat jy genoem het?”

“Die minister, Pa.”

Hy maak ’n verleë keelgeluid. “O ja, dis reg. Mens verloor deesdae so tred met al die name wat jy op die nuus hoor.”

Die stilte is gemaklik. Elke nou en dan word dit verbreek deur die skaars hoorbare geluid as een van ons ’n hand in die sakkie biltong steek. Ek vat nog ’n sluk van die soetwyn.

“Toe Pa so oud soos ek was, was Pa al klaar met die grens, nè?”

“Ja. Nogal snaaks om te dink.”

’n Berekende stilte.

“Hoe was dit regtig daar, Pa?”

Ek is nie seker of dit uitgekom het soos ek bedoel het dit moet nie. Dit moenie klink asof ek hom dit lankal weer wou vra nie. Dieselfde vraag wat ek al kleintyd soveel kere gevra het, maar wat hy telkens ontwyk het met sy arsenaal van humoristiese voorvalle uit sy tyd in Angola.

Hy begin iets sê, maar die getjank van die jakkals val hom in die rede. Ek weet dit gee hom tyd om rondom my vraag te swenk.

“Ag, jong, daar was maar die lekker en die sleg. Die slegste was om jou en jou ma hier op die plaas agter te laat. Sy was nog ’n rou dorpsjapie en jy was net drie maande oud. Jou oupa-hulle moes daardie tyd uithelp. Maar ons het baie sports ook gehad. Het ek jou al vertel van die keer toe ons vis gevang het –”

“– deur handgranate in die rivier te gooi. Ja, Pa het. En Pa het al honderde kere vertel van die rooibokke wat julle skelm gejag het. En van die ou in julle tent wat net Barbra Streisand geluister het tot julle een middag teiken geskiet het op sy tapes. Maar Pa het nog nooit vertel van die oorlog nie. Pa laat dit altyd ... dit klink altyd soos speletjies. Pa het nog nooit gesê of julle mense geskiet het nie. Het mense op julle geskiet? Moes Pa ooit iemand doodskiet? Het julle –”

Die haas se geskree doof die res van my vraag uit. Ek kry skielik skaam omdat ek my pa in ’n hoek probeer vaskeer soos ek geleer het ’n mens maak as jy ’n onderhoud doen met ’n politikus wat draaie om jou vraag gooi of ’n gladdebek-sakeman wat jou aandag wil aflei van die bewerings van bedrog.

“Daar was ’n keer of wat,” sê hy toe dit weer stil is. Sy stem verraai niks. “Dis anders as wat jy dink. As jy daar is ... dit voel ... hoe sal ek sê? Dit voel nie gevaarlik nie. Dit voel net soos al die maande se oefensendings. Jy kry nie kans om regtig die mense te sien op wie jy skiet nie.” Hy bly ’n ruk lank stil, maar nie lank genoeg sodat die stilte iets kan begin beteken nie. “Ons het een of twee keer op ’n paar ters se lyke afgekom. Dan sal ’n paar ouens maar grappe maak en ’n paar sal ná die tyd ’n ruk lank stil wees. En dis maar al.” My pa se stem is lig. “Jy soek verniet ’n storie. Daar was nie regtig ’n storie nie.”

“As Pa so sê ...”

Hy lag sag.

Ek vat nog ’n paar stukkies biltong. Die haas se geskree dring deur murg en been. Ek is skielik lus om die klank sagter te draai. Ons kan net sowel huis toe gaan. Ek het ’n voorgevoel daardie jakkals gaan hom nie vanaand laat nader lok nie.

The post Jakkalsjag appeared first on LitNet.