Quantcast
Channel: LitNet
Viewing all 21831 articles
Browse latest View live

Persverklaring: Die Endlerkonsertreeks 2025 – ’n inspirerende begin vir die jaar

$
0
0

Gedurende die eerste seisoen van die gesogte Endlerkonsertreeks, wat in die Endlersaal van die Universiteit Stellenbosch Konservatorium in Stellenbosch aangebied word, kan gehore uitsien na uitvoerings deur bekende internasionale kunstenaars, insluitende die Nederlandse orrelis Minne Veldman en die Russiese pianis Roustem Saitkoulov, sowel as ’n ryk verskeidenheid kamermusiek, koorwerke, orkesmusiek en jazz.

Die seisoen open op Vrydag, 21 Februarie, met die bekroonde Nederlandse orrelis Minne Veldman, wat sy kunstenaarskap op die manjifieke Marcussen-orrel ten toon stel. Sy boeiende program sluit in: Bach se Passacaglia en een van sy Trio Sonates, Mendelssohn se eie verwerking van die Saltarello uit sy Italiaanse Simfonie, Franck se Choral no 2, uittreksels uit Widor se Simfonie no 5, en Veldman se eie komposisie van Nun danket alle Gott.

Minne Veldman (foto: verskaf)

Op Vrydag, 28 Februarie, bied die internasionaal gevierde pianis Roustem Saitkoulov ’n uitsluitlik-Chopin-uitvoering aan, met die evokatiewe 24 Preludes, Op 28, en die vier meesterlike Ballades. Saitkoulov, wat by die Tchaikovsky-konservatorium in Moskou opgelei is, is ’n pryswenner van sommige van die wêreld se mees gesogte klavierkompetisies, insluitend die Monte-Carlo-klaviermeesters-, Busoni-, UNISA-, Géza Anda- en Marguerite Long-kompetisies. Hy het saam met vooraanstaande orkeste opgetree, soos die Koninklike Filharmoniese Orkes, Monte-Carlo Filharmoniese Orkes en Praag Simfonieorkes, en het in gesogte lokale gespeel, insluitend Carnegie Hall, Sydney Opera House en die Philharmonie de Paris. Die US Klavierafdeling is ook geëerd om Saitkoulov te ontvang vir ’n reeks meesterklasse, wat aan studente en musiekentoesiaste die onskatbare geleentheid bied om op Donderdag 27 Februarie met ’n kunstenaar van sy besonderse kaliber te kan skakel.

Roustem Saitkoulov (foto: verskaf)

Maart bring ’n opwindende reeks optredes, wat begin met Seasons of life op Vrydag 7 Maart – ’n boeiende program van werke vir sopraan, klarinet en klavier, uitgevoer deur drie uitsonderlike musikante: Janel Speelman is ’n gevierde Suid-Afrikaanse sopraan wat bekend is vir haar ekspressiewe en boeiende optredes in beide opera en kunslied, Annamarie Bam is ’n gereelde klankryke, gereelde klankryk, wat as solis en kamermusikant optree, en Albie van Schalkwyk is een van Suid-Afrika se mees vooraanstaande samewerkende pianiste, bekend vir sy kunstenaarskap in lieder, kamermusiek en ensemblespel. Hul program sluit in Schubert, Spohr, Ravel, en jazz-geïnspireerde komposisies deur Alec Templeton.

Seasons of life is ’n boeiende program van werke vir sopraan, klarinet en klavier, uitgevoer deur Janel Speelman (sopraan), Annamarie Bam (solis en kamermusikant) en Albie van Schalkwyk (pianis). (Foto: verskaf)

Op Saterdag, 15 Maart bied die bekroonde Schola Cantorum, onder leiding van Martin Berger, ’n asemrowende koor- en orkesprogram aan met Fauré se Requiem en Cantique de Jean Racine, saam met Brahms se Serenade no 2.

Die Universiteit Stellenbosch Simfonieorkes (USSO) keer op Woensdag, 20 Maart terug, onder leiding van gasdirigent Chad Hendricks, wat in 2023 as Musiekdirekteur en dirigent van die Kaapstadse Filharmoniese Jeugorkes aangestel is en, sedert 2024, Inwonende Dirigent van die KwaZulu-Natalse Filharmoniese Orkes. USSO bied ’n dinamiese program, met Rossini se Barber of Seville Ouverture, Mozart se Klavierkonsert No. 23 met Pieter Grobler op klavier, en Mendelssohn se Simfonie No. 4 “Italiaans” aan.

Op Vrydag, 28 Maart bring die Ramon Alexander Trio, met lede van die Maties Jazz Society, ’n lewendige jazz-vertoonvenster na die Endlersaal, met nuwe komposisies geïnspireer deur Alexander se onlangse projekte en feesproduksies. Die Trio is onlangs genomineer vir ’n Fiësta-toekenning vir Beste Musiekgedrewe Produksie vir Jazz at the Konserve gedurende die Stellenbosch Woordfees 2024, wat hul plek as een van Suid-Afrika se top jazz-ensembles verder verstewig het.

Volgens die Universiteit Stellenbosch se Departement Musiek se artistieke bestuurder, Vicky Davis, is die US Konservatorium verheug om die nuwe seisoen van die Endlerkonsertreeks te open: “Ons bring vanjaar weer ’n opwindende reeks wêreldklas-uitvoerings na Stellenbosch. Die Endlerkonsertreeks bly daartoe verbind om uitstaande musikante ten toon te stel, en ons sien uit na ’n inspirerende 2025-seisoen wat voorlê.”

Kaartjies vir konserte wat in Februarie tot einde Maart gehou word, is by die loket oopgemaak en is nou by Webtickets beskikbaar. Gehore word aangemoedig om sosiale media dop te hou vir aankondigings oor verdere openings van konsertkaartjieverkope vir April – Julie (einde van seisoen 1).

The post Persverklaring: Die Endlerkonsertreeks 2025 – ’n inspirerende begin vir die jaar first appeared on LitNet.

The post Persverklaring: Die Endlerkonsertreeks 2025 – ’n inspirerende begin vir die jaar appeared first on LitNet.


Dis nie ’n ras-ding nie, dis ’n witmens-ding

$
0
0

Grafika: Canva

Donald J, Donald J
Sal jy die boere kom lei

–  Jok van Blerk

AfriForum: Dis volksmoord. Wit mense word uitgemoor!

Trump: Dis terrible. Wit mense, kom hiernatoe!

AfriForum: Nee, dis heeltemal te lekker hier; kom jy liewer na ons toe!

Verlede week moes ek twee keer kyk om seker te maak ek sien reg toe ek op Facebook die eerste video sien wat Zuckerberg vir my voer. Een van daai wit Afrikaner-pseudojoernaliste wat my wil loop, staan kom vertel oor hoe wonderlik dit is dat Trump VSA-hulp na Suid-Afrika afgesny het.

Wow, dog ek, dis nou ’n interessante siening van die saak, want die eerste gevolge wat die onttrekking van die fondse tot gevolg gaan hê, is dat heelwat gesondheidswerkers hulle werk gaan verloor en ’n klomp mense wat oa hulle MIV- en TB-medikasie by NGO-befondste klinieke gekry het, moet nou elders gaan soek. Wie weet hoeveel meer gaan moet betaal word daarvoor net om aan die lewe te bly. Maar ek luister verder om die verduideliking van die goeie nuus te vind: Hoekom moet ons Trump in die maatreël ondersteun?

Dan volg die verduideliking dat Trump nou die fondse onttrek omdat hy gatvol is vir Ramaphosa wat boere se grond afvat en toelaat dat hulle uitgemoor word. Of miskien is dit omdat die RSA Israel (en dus ook indirek die VSA) se volksmoord in Gaza teenstaan. Inderwaarheid lyk dit of onoffisiële ware president Elon Musk se Department of Governmental Efficiency (DOGE) verantwoordelik is vir die voorlopige vernietiging van USaid. (Ek gebruik die woord “voorlopig”, want Amerika skrik nou wakker en sien wie USaid almal gehelp het, insluitende hulle eie boere, so die vermoede is dat die kraantjie weer vinnig oopgedraai gaan word, alhoewel sekerlik nie vir almal nie.)

........
Hoe hoog op Trump se lysie van dinge wat nie gaan gebeur nie, is “bevryding” van die Afrikanervolk van die groot juk van ANC-heerskappy?
........

Soos ek in die video wegraak, dink ek dadelik aan twee dinge: Foeitog, liewe naïewe kind wat nog dink Trump gaan die boere kom red. Hy voel dan niks vir sy eie mense nie. Hoe hoog op Trump se lysie van dinge wat nie gaan gebeur nie, is “bevryding” van die Afrikanervolk van die groot juk van ANC-heerskappy?

Maar die ding wat my die heel meeste ontstel, is ’n wonderbaarlike liefde: Die liefde vir jou volk moet regtig deur die dak wees as jy jouself verheug in maatreëls wat ander mense in jou land gaan knou, tot die mate dat mense hulle werk gaan verloor, en andere as gevolg daaraan dalk vroeër sal sterf. Maar ja, ander mense se lewens, en sterftes, is ’n klein opoffering op pad na Trump se redding van jou volk. 

Gisteraand op Democracy now! se nuus hoor ek van die eerste mense wat gesterf het agv Trump se USaid-staking: ’n Persoon wat na die kliniek toe gekom het net vir suurstof, is eenvoudig weggewys en het gesterf. Die gewisse dood is nou die realiteit, so ek sou graag die Facebook-joernalis wou vra hoeveel sterftes is aanvaarbaar ten bate van die wit Afrikaner se saak?      

.......
Wanneer  liefde vir jouself en jou tipe so ver gevorder het dat dit haat insluit vir die ander, is daardie liefde giftig, ’n kanker, en is ons samelewing op pad na pyn. 
.......

Hoe lief kan ’n mens sy eie volk hê as daardie liefde dood, pyn en lyding vir ander bring? As liefde vir jou eie so sterk is dat jy jouself verbly in die leed van die ander, dan wil ek sê ons het die liefde-ding nou ’n bietjie ver gevoer, of hoe? Wanneer  liefde vir jouself en jou tipe so ver gevorder het dat dit haat insluit vir die ander, is daardie liefde giftig, ’n kanker, en is ons samelewing op pad na pyn. 

Toe vang die AfriForum-hondjie die bus en Trump nooi wit Suid-Afrikaners uit om hulle in Amerika te kom hervestig, maar dis glad nie wat AfriForum in gedagte gehad het nie. Ek kan nie my “tussen die reëls”-interpretasie van wat AfriForum in gedagte gehad het, as waarheid verkondig nie, maar ek mag sê dit lyk vir my die bedoeling is dat Trump hier op Suid-Afrikaanse bodem moet kom inmeng en homself vir die Afrikaner se posisie hier moet beywer. Hoe dit moet werk, is nie heeltemal duidelik nie. Vir my klink elke voorstel daarvoor maar ’n bietjie hoogverraaderig ... Jy weet, ondermyn so ’n bietjie die Suid-Afrikaanse regering met invloede/magte van buite om wat presies te bereik? Apartheid terug te bring? Wit tuislande te skep? Wat? Wat? Wat presies? 

........
As jy teen hierdie tyd nie weet dat die Trump-plan die amalgamering van “white power” is nie, is jou onkunde aspris. Almal sien dit, maar die klas wat daaruit (wil) baat, sal dit ontken.
........

Maar vir Trump is die hele aksie ’n transaksie waaruit hy wat Trump is, persoonlik moet wen. Trump se “redding” van die wit Afrikaner is nie daar vir die Afrikaner se belange nie, dit is deel van Trump se belange om Amerika witter te maak. Onthou, hy is besig om bruin mense uit te voer en nou sien hy hierdie skatkis van omgekrapte wit mense. Voilà! Kom ons voer die spulletjie in om die demografie van Amerika witter maak. Ons almal kan tussen die reëls lees om te sien dis presies wat Trump met Make America Great Again bedoel: Hoe witter hoe beter! En ons almal weet “great whites” is “sharks” – kyk maar net na Elon en sien sy nuwe $400 miljoen regeringskontrak terwyl ander sterf; en jy moet erken, daar byt heelwat waarheid aan die grappie.

As jy teen hierdie tyd nie weet dat die Trump-plan die amalgamering van “white power” is nie, is jou onkunde aspris. Almal sien dit, maar die klas wat daaruit (wil) baat, sal dit ontken. Ook dat Elon se Nazi-saluut ’n Nazi-saluut was. Trump se swart vriend Kanye West is ’n selferkende Nazi. Wat bewys jy kry ook swart wit heerssugtiges. Ek sê nie alle Trump-ondersteuners is Nazi’s nie, maar jy gaan snaakse dansies moet uitvoer in Trump se binnekring om Nazi’s te ontwyk.

Die een ding wat Trump wel reggekry het, is om sluimerende Nazi’s wêreldwyd te laat ontwaak. Benewens nou al die opgewerkte wit Afrikaners wat al lank wag op hierdie opraping na die nuwe hemel, die groter Orania ... askuus, Amerika met sy oranje messias, en sy Elon Musk wat sit aan die regterhand van Trump, is daar ’n opwelling van ondersteuning van regse partye, maar daarmee saam ook ’n ontwaking van die opposisie daarteen. Toe JD Vance Duitsland besoek het, het hy die leier van die verregse AfD gaan ontmoet, nie die verkose leier van Duitsland nie. Die AfD is ook welbekend as die party waar die Neonazi’s vandag tuis is. Weer eens sê ek nie alle AfD’s is Nazis nie; dis wel die politiese heimat vir Duitsers wat hul nazionale neigings en sêgoed sonder tugtiging kan uitspreek. Dieselfde AfD waarby Elon Musk soos ’n wafferse bose miljardêr ingebel het om hulle op die groot skerm aan te spoor. Die kwik styg beslis; ons sal moet hoop dat die mense kalm bly om te keer dat ’n bakleiery uitbreek. 

........
Kom ons laat hulle in vrede om te glo hulle is uitverkore en spesiaal. Almal saam op een plek, ver weg van ons af.
........

AfriForum is ’n klein speler in die speletjie wat ewe skielik op die groot golf ry. Iets waarvoor hulle duidelik nie gereed was nie, maar soos die Facebook-joernalis gesê het, nog nooit was daar ’n beter geleentheid vir die wit Afrikaner om homself van die las van die ANC af te skud nie. Maar AfriForum is slim genoeg om te sien dat verhuising van die wit Afrikaner na Amerika nie die ryk wit Afrikaner wat baie grond en bates hier besit, mobiliseer nie. Die armes gaan definitief wil gaan. Ek is nie veel van ’n ekonoom nie, maar ek kan sien dat daar ’n leemte veroorsaak word met die bruin immigrante wat uit die VSA gepos word vir wit immigrante wat teen minimumlone werk moet kom verrig wat VSA-burgers nie bereid is om te doen nie. So as jy verby die rassistiese aard van hierdie transaksie kan kyk, dan is daar tóg ’n silwer randjie by die donker wolk, ’n bietjie geluk by die ongeluk, ’n oplossing vir ’n stukkie van die diep ongelukkige volk. En verder, ek ken persoonlik die salige gevoel van ’n moeilike buurman wat weg trek. 

Ek weet ek is ’n idealistiese mens en ek sou graag dat, wêreldwyd, almal oral in vrede met mekaar kan saamleef. Maar ek is ook ’n realis en besef die onverdraagsaamheidstem het daar bo die verkiesing gewen. En daar het hulle oorlog liewer as vrede en die liefde self. Die kalm antwoord is miskien: “Laat hulle gaan!” Gaan skep die nuwe wit Amerika waarin wit mense kan tuis voel sonder die onnodige druk van respek vir en aanvaarding van alle mense. Dat ons, die res van die wêreld, in vrede kan saamleef met almal van ons wat alle tipes mense aanvaar. Laat hulle almal daar bo sy aan sy krepeer of floreer, almal van hulle saam wat glo wit wees is beter wees. Kom ons laat hulle in vrede om te glo hulle is uitverkore en spesiaal. Almal saam op een plek, ver weg van ons af. Ten minste hoef ons nie meer na hul geneulery te luister van hoe onregverdig die wêreld teenoor die superieure wit mens is nie.

Lees ook:

Wat sê Bettina? Ope brief aan Afrikaner-vlugtelinge op pad na Daddy Trump toe

Wat het die waarheid met die prys van eiers te doen?  

Die Johann Rossouw-gespreksreeks: Oor Trump en Suid-Afrika

Trump se uitvoerende bevel en die Onteieningswet: Wat nou?

Woke me up before you go-go

 

The post Dis nie ’n ras-ding nie, dis ’n witmens-ding first appeared on LitNet.

The post Dis nie ’n ras-ding nie, dis ’n witmens-ding appeared first on LitNet.

Ook mý imam Muhsin

$
0
0

 

Imam Muhsin Hendricks is Saterdagoggend in Gqeberha tydens ’n beweerde sluipmoordaanval vermoor.

Dit was seker 25 jaar gelede dat ’n gemeenskaplike vriendin my aan Muhsin Hendricks voorgestel het. Ek onthou daar was heerlike Kaaps-Maleise kos, geure en kleure, en my aangetrokkenheid tot andersheid is onmiddellik geprikkel. Iets het tussen ons geresoneer in ’n vergelykbare verwysingsraamwerk, agtergrond en roeping. Tog het ons uit wyd uiteenlopende agtergronde gekom, geloof-, ras- en kultuurgewys. Muhsin kom uit ’n imam se huis, ek uit ’n NGK-dominee s’n.

Vroeg in ons vriendskap – een van die Bushe moes toe in die Withuis gewees het en was oorlogsugtig aan die opbou na een of ander van die Golfoorloë (teen weapons of mass destruction of in weerwraak teen Saddam Hussein of 9/11, wie weet) – het hy my saam gery na ’n groot optog in Kaapstad teen een of ander vorm van Amerikaanse ekspansionisme.

Muhsin het in statuur toegeneem met sy studies in Pakistan en sy beliggaming as die wêreld se eerste openlike gay imam. ’n Eerste dokumentêr, waardeur sy lewe wêreldwyd opslae begin maak het en LGBTQIA+-Moslems uitgebeeld het, was getiteld A jihad for love (2007). Later het The radical (2022) gevolg wat net op Muhsin gefokus het. In die week van die plaaslike bekendstelling van die fliek het die Muslim Judicial Council ’n fatwa uitgevaardig waarin homoseksualiteit (weer) veroordeel is. Muhsin se bediening het duidelik ’n impak gehad.

Ek het sy denke, sy geloof en sy menswees oor die jare sien ontwikkel. Hy het dit verfyn tot die konsep van “’n deernisvolle Islam” (a compassion-centred Islam) wat, vir dié wat die openheid kon hê om te luister, die grense van seksualiteit, genderidentiteit en -uitdrukking begin oorskry het. Dit het die visie voorgehou van ’n inklusiewe geloof en spiritualiteit wat diversiteit omarm en vier en bydra tot ’n vreedsame en respekvolle wêreld.

Aanvanklik het hy die geloofsgebaseerde organisasie The Inner Circle begin; later het die Al-Ghurbaah Foundation gevolg. Al-Ghurbaah se impak op ons vasteland was veral deur die opleiding van geloofsleiers wat Muhsin jaarliks gelei het, en het wêreldwye resonansie gevind. Muhsin het aan paneelbesprekings oor die wêreld deelgeneem, soms in kontekste wat nie vir hul queervriendelikheid bekend is nie.

Muhsin het vroueleierskap en -bemagtiging in Islam voorgestaan en bevorder. Hy was altyd gereed vir intergeloofsamewerking en ons het die afgelope jare in die Queer Faith Collective saamgewerk. Sy spiritualiteit het oor geloofsgrense gestrek en geïnspireer, en mens was altyd aangeraak deur sy warmte, sy liefde en sy humor. Soos die beste “heilige” sou hy met homself spot, en laas het ons nog half spottend gepraat oor wanneer mens eendag alkohol by ’n Al-Ghurbaah-funksie sou kry. En funksies was daar baie, onder andere met die beëindiging van die vas (iftar) tydens Ramadan. Een van die roerendste ervarings wat ek onlangs gehad het, was toe die South African Jews for a Free Palestine einde verlede jaar ’n sabbat teen die Gaza-volksmoord in Muhsin se queermoskee gehou het. Hier het gemarginaliseerde Jode wat nie ’n sinagoge kon vind om in byeen te kom nie, en queer Moslems wat uit die meeste moskees uitgesluit word, ontmoet deur na die stemme van queer Palestyne en na genderinsluitende vertalings van die Hebreeuse Bybel (die Christelike Ou Testament) te luister.

Muhsin sou nog komende Sondag by ’n byeenkoms van die Queer Faith Collective praat oor die opkomende anti-LGBTQIA+-klimaat in die wêreld … Nou sal ons sy lewe herdenk – sy sagte maar deurdringende stem vir geregtigheid; sy deernisvolle aktivisme; sy warm broerskap oor baie jare. Hy was inderdaad ook mý imam!

The post Ook mý imam Muhsin first appeared on LitNet.

The post Ook mý imam Muhsin appeared first on LitNet.

Springmielies: Intro- en ekstroversie – ’n digotomie, of viering van diversiteit?

$
0
0

Foto: Nils Jacobi via Canva

........
Ek is ’n geswore introvert, en ja, in ’n groep mense voel ek so oorweldig soos ’n muskiet in ’n nudistekamp.
........

’n Fiktiewe toneel. Dit is 50 000 jaar gelede, en twee Homo sapiens – Groog, ’n ekstrovert, en Blarg, ’n introvert – sit om ’n vuur en gesels.

Groog (opgewonde, leun vorentoe): Blarg! Ons het lank laas gesels. Ek dag ek sien jou nie weer nie – waarheen verdwyn jy? Die res van die stam wonder ook. O, ek moet jou vertel: Ek het gister ’n mammoet gejag. Lekker vleis; en ek kan doen met nog ’n pels. Wat het jý gejag?

Blarg (staar in die vuur): Hmm. Net ’n volstruiseier.

Groog (ignoreer die gebrek aan entoesiasme): En toe? Het daardie groot voëls jou gejaag? Vertel, vertel? Ek weet hoe vinnig hulle kan hardloop … en oopgesnyde volstruispens is hemels!

Blarg (trek sy kop in sy skouers in): Nee, ek was net gelukkig. Ek het die eier opgetel. 

Groog: So, ek het gedink … miskien moet ons hele stam vanaand bymekaar kom. Ons kan sing en dans, jagstories deel, selfs nuwe spiestegnieke bespreek. Of … ons kan velle uitruil, jy weet, dit help darem om die lastige insekte weg te hou. Ag, daar is so baie om oor te praat … Wat sê jy, is jy in? Dit sal pret wees!

Blarg (staar afwesig in die vuur): Ek weet nie. Ek is besig om ’n atlatl uit ’n ribbebeen te vyl. Ek wil nie oor jag praat nie. Die vrou en die kinders moet eet, dis al hoekom ek jag.

Groog (geïrriteerd): Jy weet, Blarg, ek het altyd gedink jy’s ’n stil, sterk ou, maar man, jy hou jou darem eenkant.

Blarg: Ek is nie juis ’n buitelugtipe nie; ek is meer van ’n grotmens. Ek hou van teken teen die mure en om my wapens te poleer, jy weet. Ek verkies om alleen te wees.

Groog (lag hardop): Klassieke Blarg! Jy het daardie “wyse sjamaan”-uitstraling, weet jy? Maar jy mis so baie, my vriend! Nee, ék weer is die buitelugtipe. Ek hou van jag, kuier, dans en al die mooi dinge in die lewe. Jy weet, hulle sê om te praat, is soos jag. Jy moet baie spiese gooi voordat jy die teiken tref. Maar ek is goed daarmee – jag en praat. En jy?

Blarg (swyg).

Groog (glimlaggend): Miskien kom ek ná die tyd by jou grot inloer vir ’n vinnige geselsie. Ek kan nie wag nie!

Blarg (swyg).

Die ewige spanning tussen intro- en ekstroverte bestaan waarskynlik al vir duisende jare: ’n prehistoriese sosiale ekosisteem van diversiteit.

2

En gepraat van diversiteit: In die natuur bestaan daar organismes, soos diere en plante, wat figuurlik gesproke, oor intro- en ekstrovertiese (ook bekend as ekstravertiese) eienskappe beskik. ’n Wilgerboom of ’n treurwilg is ’n “alleenboom” en sy sade waai kilometers ver. (Alhoewel dit nie altyd die geval is nie, kan hierdie bome solitaire oorleef.) In letterkunde byvoorbeeld staan ’n treurwilg as ’n simbool van eensaamheid, melankolie en introspeksie. Diere wat introverte eienskappe toon, is onder meer uile, luidiere, miervreters, orangoetangs en katte. En interessant genoeg is dit meesal introverte wat katte as voorkeurtroeteldiere verkies. ’n Mens dink byvoorbeeld aan digters en hulle voorliefde vir katte. 

Daar bestaan inderdaad ’n legio selfhelpboeke vir introverte: The secret lives of introverts – inside our hidden world (Jenn Granneman); The introvert’s way: Living a quiet life in a noisy world (Sophia Dembling); The introvert’s edge. How the quiet and shy can outsell anyone (Matthew Pollard); Success as an introvert – for dummies (A Wiley Brand); en The awakened introvert (Arnie Kozak). Dit is egter net ’n handvol; daar is nog dosyne voorbeelde. Wat hierdie selfhelpboeke gemeen het, is dat dit “oukei” is om ’n introvert te wees; dat daar tegnieke is om in ’n ekstrovertgedrewe wêreld te oorleef; en daar is selfs boeke wat introversie verromantiseer; dat sulke individue spesiaal en begaafd is. Wat al die boeke wel gemeen het, is ’n apologetiese aanslag, asof dit die een of ander defek, of aberrasie, is om ’n introvert te wees.

Dit is egter verstommend hoe dieselfde “werklikheid” deur die verskillende lense van intro- en ekstroversie beleef word. Carl Jung was een van die eerste psigoloë wat in die twintigerjare van die vorige eeu die verskille tussen intro- en ekstroverte persoonlikheidstipes ondersoek het. Alhoewel hierdie navorsing verouderd is, word dit steeds as fundamenteel in die beskouings oor verskillende persoonlikheidspsigologie beskou.

Ekstroverte put hulle bron van energie uit hulle omgewing en ander mense, terwyl introverte hulle energie uit hulle binnewêreld van idees en emosies put. Dieselfde geld vir fokus en aandag: die digotomie van binne – introvert – en buite – ekstrovert. En soos ons almal weet, geniet ekstroverte sosialisering en het dikwels ’n groot netwerk kennisse en vriende, terwyl introverte eintlik doodgelukkig is met hulle eie geselskap, of andersins dié van min en intieme vriende.

Op sensoriese vlak voel introverte hulle aangetrokke tot alleen- of laestimulusomgewings, terwyl ekstroverte stimulerende omgewings, vol aktiwiteit, mense en energie opsoek. Maar die persoonlikheidstipes se belewenis van sensoriese omgewings verskil lynreg van mekaar. Introverte is meer sensitief vir hul omgewing en kan maklik oorweldig voel deur geraas, helder ligte of skares mense. Hierdie verskil in stimulasietoleransie is vermoedelik in neurologiese variasies gewortel. Studies dui daarop dat ekstroverte moontlik ’n hoër drempel van dopamien het, terwyl introverte oor ’n laer drempel beskik en makliker oorgestimuleer voel.

........
Uiteindelik beweeg alle mense binne ’n kontinuum van intro- en ekstroversie, terwyl sommige eienskappe meer dominant, en ander meer dormant is.
........

Uiteindelik beweeg alle mense binne ’n kontinuum van intro- en ekstroversie, terwyl sommige eienskappe meer dominant, en ander meer dormant is.

Dan is daar die ambiverte wat aanpasbaar is in sosiale omgewings; selfgeldend, maar wat ook die waarde van alleentyd en selfrefleksie geniet. Ambiverte kan in enige omgewing, en by enige persoon aanpas.

Bekende persoonlikheidstoetse om intro- en ekstroversie te bepaal is byvoorbeeld die Myers-Briggs Type Indicator (MBTI), wat gebaseer is op Jung se navorsing en steeds as gesaghebbend beskou word. Klik gerus op die skakel om vas te stel oor watse persoonlikheidstipe jy beskik: https://www.truity.com/test/type-finder-personality-test-new.

In haar boek Entwined lives skryf die vooraanstaande navorser oor tweelinge, Nancy Segal, oor die interessante bevindings tydens haar jare by die Universiteit van Minnesota se Sentrum vir Tweeling- en Aannemingsnavorsing. Met haar studies het sy persoonlikheidsooreenkomste vergelyk tussen monosigotiese tweelinge (uit dieselfde eier) en disigotiese tweelinge (uit verskillende eiers) wat apart, en wat saam grootgeword het.

Toe 50 herenigde tweelinge die subjekte van haar navorsing was, was die ooreenkomste verstommend. Monosigotiese tweelinge wat in verskillende omgewings grootgeword het, het ’n merkwaardige verskeidenheid spesifieke gedeelde eienskappe getoon. Een tweelingpaar het hulle gunstelingonderwerpe bespreek: die grootmaak van perde en honde. ’n Ander identiesetweelingpaar was albei brandweermanne en bekend vir hul ongeduld met minderwaardige kos. Nóg ’n tweeling wat mekaar nog nooit tevore ontmoet het nie, het in ligblou Chevrolets by die hereniging opgedaag. ’n Ander identiese tweeling het dieselfde seldsame tandepasta uit Swede gebruik.

Namate die sentrum meer herenigde tweelinge bestudeer het, het dit duidelik geword dat hul temperament meer ooreenstem as wat verwag is. Hieroor laat Segal haar soos volg uit:

’n Verrassing was dat tradisionalisme – die ondersteuning van tradisionele gesins- en morele waardes – geen gemeenskaplike gesinsinvloede getoon het nie. Met ander woorde, saamwoon met iemand lei nie noodwendig tot ooreenstemming met gedrags- of ouerskapstandaarde nie.

Studies het ook getoon dat disigotiese tweelinge wat saam grootword, baie minder ooreenstem as monosigotiese tweelinge wat apart grootgeword het. Hierdie studies bevestig wat Jung lank gelede reeds beweer het: Ons word gebore met ’n aangebore temperament.

Segal beweer verder: “Die kern van die saak is dat saamwoon nie mense in ’n gesin dieselfde maak nie, en dat ooreenkomste deur gedeelde genetika verklaar word.”

Nóg ’n belangrike kenner op die gebied van persoonlikheidstipes is Susan Cain, met haar gewilde TED-praatjie “The power of introverts”, wat in 2012 op die internet verskyn het in tandem met haar boek, Quiet: the power of introverts in a world that can’t stop talking.

In haar praatjie wys Cain tereg daarop dat ons in ’n globale samelewing leef wat oor die algemeen die inherente eienskappe van ekstroversie bevoordeel. Oopplan kantore het ten doel om groepswerk, besprekings en samewerkende optrede te fasiliteer. Dieselfde geld vir skoolklaskamers en universiteitslokale. Hierdie instellings akkommodeer nie introverte se begeerte om “alleen” te funksioneer nie, en mog selfs ’n negatiewe uitwerking op hulle hê. Skoolkinders word dikwels aangeraai om berading of “hulp” vir hulle introversie te kry, en word selfs op kampe gestuur om te leer om beter te sosialiseer.

........
Die internet, met sy stammentaliteit, het Jung se oorspronklike interpretasies van intro- en ekstroversie op sy kop gedraai, met die klem op polariserende eienskappe.
........

Maar die internet is baie introverte se wapen – die sg keyboard warriors is meermaal introverte – en hulle slaan met mening terug. Ongelukkig is stereotipering hier aan die orde van die dag: Introverte word gemistifiseer as individue wat begaafd, sensitief, kreatief en gesofistikeerd is; intellektuele elitisme, dus. In teenstelling hiermee word ekstroverte uitgebeeld as luidrugtig, “die siel van die partytjie”, of mense wat oppervlakkig is. Die internet, met sy stammentaliteit, het Jung se oorspronklike interpretasies van intro- en ekstroversie op sy kop gedraai, met die klem op polariserende eienskappe. Só word introverte verromantiseer as besinnende siele wat hulle besig hou met die diep dinge in die lewe – en na alle waarskynlikheid is die beskouing van introversie állereers gebore uit die Romantiek, byvoorbeeld die stil, lydende kunstenaar met diepgang en verbysterende intelligensie wat hom met grootse dinge besig hou. Hierdie stereotipering lei tot onnodige misverstande en wanpersepsies.

Marti Olsen Laney se The introvert’s advantage: How to thrive in an extrovert world bied ’n verfrissende en gebalanseerde perspektief op beide persoonlikheidstipes. Sy bied raad aan introverte hoe om hulle weg deur ’n ekstrovert-oorheerste samelewing te navigeer sonder om hul ware aard prys te gee. Eerstens verduidelik sy die wetenskap onderliggend aan introversie – hoe breinchemie en energiedinamika die introverte ervaring vorm – en dan spreek sy die uitdagings aan wat introverte in die gesig staar, soos netwerkvorming, oorstimulasie en kommunikasie, asook strategieë hoe om hierdie uitdagings te oorkom. Laney se werk is ’n insiggewende gids vir introverte wat hul natuur wil omarm en hulself wil bemagtig – én wil floreer – in ’n wêreld wat dikwels ekstroversie prioritiseer.

3

Ek is ’n geswore introvert, en ja, in ’n groep mense voel ek so oorweldig soos ’n muskiet in ’n nudistekamp. Ná so ‘n sosiale sessie is ek in die reël baie moeg en gaan slaap ek terstond my introvertbabelas af. Ek herlaai my batterye deur alleen te wees. Maar ek doen my bes om ook op die kontinuum van ekstroversie te beweeg, al voel dit soms of ek small talk en ekspressiewe interaksie moet mimiek. Ek herinner my dat die skrywer Chris Barnard ook êrens beweer het dat mense hom geweldig uitgeput het. 

Dus, hoe ervaar ’n introvert ’n ekstrovert? Dit wissel, maar uitgaande persoonlikheidstipes met hulle harde stemme, geanimeerde liggaamstaal en (soms) ’n aura van dominansie kan nogal intimiderend wees. ’n Groep ekstroverte wat saam klets en tierelier, is annoying, soos pop-up vensters. Ja, ek weet! Ek maak my hier skuldig aan die einste stereotipering waarna ek vroeër verwys het, maar dit is die enigste manier waarop ek my ervaring kan deel. Vergeef my, liewe leser, maar mens wil nou ook nie ’n lekker anekdote bederf met feite nie.

........
En dít is hoe ’n introvert ’n dominerende ekstrovert ontwapen: met sy stilte.
........

Ek vind dit altyd komies as ’n ekstrovert my vra “Wat’s fout?” omdat ek waarskynlik strakker en stiller voorkom as die uitgaande personas. Daar is absoluut niks fout nie – my genot (of gawe in die lewe – klink dit verwaand?) is in die eerste plek om waar te neem. As voorbeeld: Ek besoek elke dag ’n winkelsentrum waar daar talle stalletjies in die gange is om produkte bekend te stel en te bemark. Maar o wee as een van die verkoopspersone jou oog vang! Dis of mense intuïtief ander mense lees (of aanvoel), en outomaties aanneem ’n introvert is manipuleerbaar. Dit verskaf my eindelose binnepret as so ‘n verkoopspersoon (meesal ’n ekstrovert) met my begin praat en my probeer intrek in die gesprek – maar ek dan net aanstap met ’n pokergesig en geslote liggaamstaal terwyl ek oogkontak met die persoon behou. Dit neem die wind heeltemal uit hul seile ... want hulle pogings om my te oorrompel met hulle promosies, het nie gewerk nie. Inteendeel, male sonder tal het ek verwarde uitdrukkings op hulle gesigte gewaar. En dít is hoe ’n introvert ’n dominerende ekstrovert ontwapen: met sy stilte. Mellet, my oorlede man, ’n groot ekstrovert, het altyd vir my gesê dat in die periode waartydens hy klas gegee het aan US (bedryfsingenieurwese), die “stil” studente hom ontsenu het. Hy het genoem dat dit voel of hulle hom takseer, opsom en te lig bevind, maar wanneer hy hulle vrae gevra het, hul antwoorde getuig het van buitengewone kennis en insig. Van hierdie stil studente het dan ook later hulle nagraadse studie onder sy leiding voltooi.

Dan, tydens ’n rusie, hoe reageer ’n introvert? Weer eens met ’n strategie wat ’n ekstrovert ontwapen? Met stonewalling. Ek lees nou die dag op die een of ander Facebook-popsielkundeblad dat jy fronsend na iemand wat jou probeer manipuleer se skoene moet staar – ook dít haal die wind uit so ‘n persoon se seile. 

Die legio selfhelpboeke vir introverte spreek letterlik boekdele oor samelewings waarin die leiers, die alfamanne en -vroue asook ánder ekstroverte, die apex-posisies beklee. Tog is daar introverte wat in top leiersposisies ingestem was. Ek dink byvoorbeeld aan (die voormalige president) Joe Biden wat deesdae herinner aan ’n karakter uit die film Awakenings, met sy een hand wat broos deur die lug bly draal terwyl hy praat.

........
Dit is ongelukkig so dat negatiewe stereotipering van introverte steeds aan die orde van die dag is.
........

Dit is ongelukkig so dat negatiewe stereotipering van introverte steeds aan die orde van die dag is. Dink byvoorbeeld aan die idioom “Sy is ’n kruidjie-roer-my-nie.” Sy is in haar dop gekruip. Sy is inkennig / in haarself gekeer / die stil enetjie / ingetoë – en so kan ’n mens aangaan. Kyk jy na die gewilde romantiese maatsoekprogramme op televisie, word vroue dikwels negatief uitgebeeld omdat hulle “aan die stil kant” is. Introversie is nié dié gewilde keuse nie.

Daar bestaan ook heelwat Facebook-blaaie vir introverte, met meme en grappe,  byvoorbeeld oor ’n introvert wat sku na sy selfoon loer as dit lui, sonder om te antwoord. Ek het ’n vermoede (en ek kan verkeerd wees) dat introverte moontlik sensitiewer wesens is as ekstroverte – en dan op hul beurt weer sensitief is oor die feit dat hulle sensitief is. In die film The pallbearer is een van die karakters só patologiese introvert dat hy moet lysies maak alvorens hy iemand bel – en dan dít wat hy wil sê, aflees van die lysie tydens die gesprek. Introversie word vergesel van véél meer humor as wat mense noodwendig besef. Al word jy bejeën as ’n vaal muurblom, of ’n maan in ’n stilfilm, daar is altyd komiese situasies waarin introverte hulle bevind. En die skadukant van introversie … kom ons swyg vir eers oor die feit dat die meeste reeksmoordenaars, of die los kanonne wat van skooldakke af mense skiet (in die VSA), bykans almal groot introverte was/is. Dís weer ’n storie vir ’n ander dag.

........
Dink net watse wonderlike plek die wêreld sou wees as ons mekaar se uiteenlopende eienskappe as ’n bate, of bonus, aanvaar en omarm, amper soos die ontbrekende pasmaats in ’n legkaart.
........

Maar terug na introvertehumor: Tydens sosiale geleenthede herken jy so ‘n persoon op ’n afstand:  hy herinner aan ’n buikspreekpop met ’n wiegende kop, wenkbroue wat opspring, en ’n tandstywe glimlag.

Dan is daar ekstroverte wat, uit die aard van hul uitgaande persoonlikheid, ook luidrugtig sulk, al is hulle alleen. Ek het so familielid. Wanneer hy luidkeels sug, klink dit soos ’n Boeing wat opstyg, en hy hoes selfs ’n oktaaf hoër (histerie).

Maar nou ja, ’n mens moet die ons-versus-hulle-retoriek in die introvert-ekstrovert-narratief laat vaar. Dit baat niemand as die een persoonlikheidstipe die ander oorheers nie. Dink net watse wonderlike plek die wêreld sou wees as ons mekaar se uiteenlopende eienskappe as ’n bate, of bonus, aanvaar en omarm, amper soos die ontbrekende pasmaats in ’n legkaart. Sonder vooroordeel of stereotipering – maar aanvullend. Ekstroverte se entoesiasme, spontaniteit en sosialenetwerkvorming is van onskatbare waarde in dinamiese omgewings. Introverte, weer, dra by tot fokus, besinning en analise wat vernuwende perspektiewe bied, en noukeurige besluitneming bevorder. Die erkenning van die verskille tussen hierdie persoonlikheidstipes stel individue, organisasies en gemeenskappe in staat om die diversiteit van die denke en ervaring wat elkeen bied, na waarde te skat – as die unieke bydrae wat elk tafel toe bring.

Lees ook:

Hippokrates se vier temperamentstipes: ’n parodie

Die opkoms van die introvert

Springmielies: Die intieme kameraderie tussen vreemdelinge

Springmielies: Die terapeutiese waarde van oorlogsfilms

Springmielies: Lara

 

The post Springmielies: Intro- en ekstroversie – ’n digotomie, of viering van diversiteit? first appeared on LitNet.

The post Springmielies: Intro- en ekstroversie – ’n digotomie, of viering van diversiteit? appeared first on LitNet.

Graad 8: Wiskunde-vraestel 2 en memo, eerste kwartaal

$
0
0

Prente: Canva

Is jy in graad 8 en skryf jy binnekort nog ’n Wiskundetoets in die eerste kwartaal? As jy warm kry, is dit maar net omdat dit somer is. Geen ander rede om van angs oor te verhit nie! Jy kan hierdie gratis oefenvraestel en memorandum deur Lee-Ann Langeveld aflaai om jou te help voorberei. Jou punte sal sommer kook!

Klik hier om die vraestel gratis in PDF-formaat af te laai.

Klik hier om die memorandum gratis in PDF-formaat af te laai.

Lees ook:

Wiskunde: Graad 8-vraestel 1 en memo, eerste kwartaal

Gratis hulp vir leerders, onderwysers en ouers!

Indeks: notas, toetse en vraestelle

The post Graad 8: Wiskunde-vraestel 2 en memo, eerste kwartaal first appeared on LitNet.

The post Graad 8: Wiskunde-vraestel 2 en memo, eerste kwartaal appeared first on LitNet.

Graad 9: Wiskundevraestel 1 en memorandum, eerste kwartaal

$
0
0

Prent: Canva

Is jy in graad 9 en skryf jy binnekort ’n Wiskundetoets in die eerste kwartaal? Jy kan hierdie gratis oefenvraestel en memorandum deur Lee-Ann Langeveld aflaai om jou te help voorberei. Die vraestel sal jou onder andere help met geldsomme. As jy goeie punte behaal, sal jy ook besef daar is ’n skat binne jou opgesluit en jy kan vanjaar die Wiskunde bemeester!

Klik hier om die vraestel gratis in PDF-formaat af te laai.

Klik hier om die memorandum gratis in PDF-formaat af te laai.

Lees ook:

Wiskunde: Graad 8-vraestel 1 en memo, eerste kwartaal

Gratis hulp vir leerders, onderwysers en ouers!

Indeks: notas, toetse en vraestelle

The post Graad 9: Wiskundevraestel 1 en memorandum, eerste kwartaal first appeared on LitNet.

The post Graad 9: Wiskundevraestel 1 en memorandum, eerste kwartaal appeared first on LitNet.

Die Universiteit Stellenbosch se keuses in die 1990’s: in reaksie op Johann Rossouw

$
0
0

Foto: Dieter Wolf op Unsplash; Andreas van Wyk: foto verskaf

As rektor van die Universiteit Stellenbosch van 1992 tot einde 2001 kan ek darem nie Johann Rossouw se verwronge weergawe van die US se strategiese keuses aan die einde van die ou staatkundige bedeling en die begin van die nuwe bedeling ná 1994 soos vervat in sy onlangse rubriek onbetwis so laat staan nie.

Volgens hom was dit ’n keuse vir ’n neutrale Anglo-Amerikaanse model van voortreflikheid en vir die prysgawe van die moontlikheid van aanspreeklikheid teenoor sy histories miskende bruin Afrikaanse steunbasis. Dit het sommer ook gepaard gegaan met die opskorting van sy organiese band met sy wit Afrikaanse voedingsgemeenskap.

Ek kan nie instaan vir latere besluite deur die instelling waaraan ek die grootste deel van my lewe gewy het nie, maar aan die begin van die Nuwe Suid-Afrika het Stellenbosch duidelik gekies om ’n inklusiewe Afrikaanstalige inrigting van hoër onderwys van internasionale gehalte te wees. Dit is bewustelik so geformuleer om dit duidelik te maak dat daar nie ’n teenspraak tussen Afrikaans en internasionale standaarde hoef te wees nie, soos vlakdenkenkes graag aanneem.

.............
Ek kan nie instaan vir latere besluite deur die instelling waaraan ek die grootste deel van my lewe gewy het nie, maar aan die begin van die Nuwe Suid-Afrika het Stellenbosch duidelik gekies om ’n inklusiewe Afrikaanstalige inrigting van hoër onderwys van internasionale gehalte te wees. Dit is bewustelik so geformuleer om dit duidelik te maak dat daar nie ’n teenspraak tussen Afrikaans en internasionale standaarde hoef te wees nie, soos vlakdenkenkes graag aanneem.
.................

Hierdie posisionering is destyds op verskillende maniere bevestig – eerstens deur dit in die oprigtingswet van die universiteit in te skryf, ’n stap wat gedoen is met die steun van die ANC se paar verteenwoordigers in die Volksraad waar die wetgewing ingevolge die Grondwet van 1993 deurgevoer moes word. Die verankering van Afrikaans is aan ’n antidiskriminasiebepaling gekoppel.

In 1997 is die individuele universiteitswette deur ’n algemene Wet op Hoër Onderwys vervang, opgestel deur my en Hugh Amoore van die Universiteit Kaapstad. Dit het universitêre outonomie bewustelik beskerm, onder andere deur die skep van ’n Raad op Hoër Onderwys as bufferliggaam tussen die uitvoerende gesag en die hoëronderwysinstellings. In die eerste strategiese plan wat die universiteit daarna in 2001 ná breë oorlegpleging aanvaar het, is Afrikaans ook ingeskryf as deel van die instelling se opdrag.

Die uitdruklike opdrag is verder aan die universiteit se studentewerwers gegee om klem te plaas op bruin Afrikaanstalige skole en kandidate. Dit was nie so ’n maklike taak as wat prof Rossouw mag dink nie. Weens die betreurenswaardige behandeling van die bruin gemeenskap deur die “Boere-regering” was daar beslis heelwat wantroue teenoor die universiteit in bruin onderwyskringe, maar danksy die verligte rektor Jannie de Villiers was daar reeds sedert die 1970’s bruin nagraadse studente in Stellenbosch. Hulle het elke jaar meer geword. Die groot probleem was nie juis polities nie, maar eerder sosiokultureel, finansieel en logisties. Ons het dit geweet en het stappe gedoen om dit aan te spreek.

.............
Weens die betreurenswaardige behandeling van die bruin gemeenskap deur die “Boere-regering” was daar beslis heelwat wantroue teenoor die universiteit in bruin onderwyskringe, maar danksy die verligte rektor Jannie de Villiers was daar reeds sedert die 1970’s bruin nagraadse studente in Stellenbosch. Hulle het elke jaar meer geword. Die groot probleem was nie juis polities nie, maar eerder sosiokultureel, finansieel en logisties. Ons het dit geweet en het stappe gedoen om dit aan te spreek.
................

Die Kaapse bruin bevolking het die laagste koers van deelname aan hoër onderwys in ons land. Ek raai dat dit onder andere ’n gevolg van hulle herkoms as afstammelinge van vakmanne en slawe uit die randgebiede van die Indiese Oseaan is. Vele bruin Suid-Afrikaners maak ’n bestaan as vakkundige werkers in byvoorbeeld die boubedryf, en al hoe meer in nuwe omgewings. In baie gesinne is dit ’n trotse tradisie. Ironies genoeg is dit juis op hierdie gebied dat ons samelewing se behoefte (maar ook Australië s’n) al hoe groter word. Maar ons naskoolse onderwysstelsel is feitlik suiwer akademies geöriënteerd: Gaan jy nie universiteit toe soos die slim kinders uit Soweto nie, bly jou gemeenskap agter.

Die finansiële probleme was die maklikste om aan te spreek deur beduidende bedrae aan beursgeld vir Afrikaanssprekende bruin studente beskikbaar te stel, onder andere uit die erflating van Jan H Marais, die universiteit se groot weldoener. Die logistieke uitdagings van busroetes tussen die Kaapse Vlakte en Stellenbosch was nie heeltemal in ons hande nie, maar daaraan kon ons iets probeer doen. En om akademiese agterstande aan te spreek het ons vir die eerste keer ontwikkelingskursusse begin aanbied in ’n spesiale afdeling onder leiding van die kundige Ludoph Botha. Dit was egter ook ons ervaring, soos dié van ander instellings hier en oorsee, dat die sukses van sulke kursusse beperk was omdat die agterstande ten opsigte van lees- en syfervaardigheid so diep was.

...........
En dan was daar die politieke hindernisse. Die ANC was prinsipieel gekant teen Afrikaanse universiteite, al het hulle dit nie hardop gesê nie.
..............

En dan was daar die politieke hindernisse. Die ANC was prinsipieel gekant teen Afrikaanse universiteite, al het hulle dit nie hardop gesê nie. In ’n gesprek in die Uniegebou tussen die destydse visepresident Thabo Mbeki en die rektore van die Afrikaanse universiteite is die gedagte van twee sulke instellings geopper, en Potchefstroom in die Noorde en Stellenbosch in die Suide het hulleself aangebied. Hierdie gedagte is verder gedra deur Jakes Gerwel, op daardie stadium die direkteur-generaal in die presidensie, met wie ek dit bespreek het. Sy aanbeveling te dien effekte aan Kader Asmal, die minister van onderwys, het net op laasgenoemde se tafel bly lê, al het ek verskeie kere daaroor navraag gedoen. Asmal wou dit laat sterf.

Van prof Rossouw se pro-Anglo-Saksiese keuse was daar 10 jaar na Kodesa geen sprake nie.

Stellenbosch het al sedert die sestigerjare groeiende getalle Engelssprekende studente, veral uit Natal, getrek. Die reputasie van die Regsfakulteit het dit ’n besondere aantrekkingspunt gemaak. Die Natalse wit Engelssprekende gemeenskap se persepsie van akademiese en sosiale agteruitgang op die Howard College-kampus het hierdie tendens versterk. Hierdie studente was egter oor al die jare onder geen wanindruk oor die US se pro-Afrikaanse taalbeleid nie (behalwe in die unieke Fakulteit Bosbou).

Nou, na 30 jaar in ons moderne demokratiese grondwetlike bedeling, sien sommige Afrikaners hulleself blykbaar ook voor ’n kruispad. Is dit so? Die Grondwet van 1996 kon beslis meer effektief in die beskerming van taal- en kultuurregte, veral in die onderwys, gewees het, maar om Afrikaners as ’n onderdrukte minderheid te bestempel, is eerder ’n simptoom van politieke mislukkings as ’n werklikheid: mislukkings hier te lande en in die VSA. En nou is ons paar miljoen Afrikaners die mediale speelbal van twee groepe goed bedoelende heethoofde.

Lees ook:

Die Johann Rossouw-gespreksreeks: Wat die De Villiers-era aan die Universiteit Stellenbosch ons kan leer

Meneer, mevrou, dominee, professor, doktor of eredoktor?

Toyota Stellenbosch Woordfees: Kunsmatige intelligensie en die tradisionele Universiteit (Netwerk24-gespreksreeks)

Hoër onderwys en die uitbou van demokrasie te midde van ’n polities omstrede landskap

Uitdagings vir die hoër onderwys

NSFAS-hulpskema vir studente kan lei tot nog ’n #FeesMustFall

DAK Netwerk se reaksie op die ondersoek van die MRK na die taalkwessie van die US

Van koshuise, tale en kommissies

’n Dekoloniale toekoms? Musiek, ras en taal aan die Universiteit Stellenbosch

 

The post Die Universiteit Stellenbosch se keuses in die 1990’s: in reaksie op Johann Rossouw first appeared on LitNet.

The post Die Universiteit Stellenbosch se keuses in die 1990’s: in reaksie op Johann Rossouw appeared first on LitNet.

Top-matriekuitslae ≠ beste onderwysstelsel

$
0
0

...............

Die helfte van die klas van 2024 (byna 337 158) se uitslae was veronderstel om hulle toe te laat tot Baccalaureus-studie. Ons 26 universiteite bied egter net 202 000 sitplekke. Terwyl ek hier skryf, wag 300 studente steeds voor KSUT se hekke. By die UK het betogende studente die intervarsity-wedstryd ontwrig en op die Matie-kampus word daar vandag (Woensdag 19 Februarie) ’n massavergadering gehou oor onder andere studente wat nie genoeg akkommodasie het nie.

...............

Terwyl ons almal trots is op die klas van 2024 met hul rekord-matriekuitslae, is dit nie regtig gelykstaande aan ’n foutlose onderwysstelsel nie. Michael le Cordeur het die uitslae ontleed. 

Is dié histories hoogste slaagsyfer wat die matriekklas van 2024 behaal het, die gevolg van uitstekende onderrig in ’n verbeterde onderwysstelsel of is dit ’n geval van die klas van 2024 wat goed afgerig is? Dit is die vraag wat ek my afgevra het. Ek is op rekord dat ek ’n slaagsyfer van 84% voorspel het. Na die bekendmaking van die uitslae, is ek genader vir talle radio- en televisie-onderhoude. Telkens was die eerste vraag: Are these results for real?

Eers die kort antwoord: Ja, die uitslae is legitiem. Dit is onderskryf deur Umalusi en Yunus Ballim en sy raad dwing baie respek af. In Nguni beteken die woord Umalusi “herder”; dit wil sê, die beheerliggaam wat toesig hou oor die matriekeksamen en seker maak dat alles above board is. Ouers en almal wat steeds twyfel: Die matrieks van 2024 se slaagsyfer is ’n historiese beste. Hulle het 87 uit 100 keer die korrekte antwoorde gegee.

Vir die langer antwoord moes ek ’n diepgaande studie van die uitslae maak. Ek moes (wou) dit ook belyn met die TIMMS- en PIRLS-studies. Ons durf nie die matriekuitslae sien as ’n losstaande entiteit nie. Wat in die laerskool gebeur, is bepalend vir die matriekslaagsyfer. ’n Dieper kyk na die matriekuitslae toon ’n paar aspekte waaroor ons bekommerd moet wees. Soos jy egter met ’n hoë slaagsyfer kan verwag, is die bevindings meestal positief.

Covid

Met hul aankoms op hoërskool in 2020, is die 2024-klas begroet deur Covid: die ergste pandemie wat hierdie land nóg getref het. Dit het die ontgroening van vorige jare se graad 8’s soos ’n piekniek laat lyk. Skole se hulpbronne is uitgeput deur ’n kleiner begroting. Sosiale euwels soos bendegeweld en taxistakings het verdere druk op hulle geplaas. Desondanks hierdie uitdagings is die slaagsyfer ’n verbetering van 4,4% op 2023 se syfer. Geen provinsie het swakker as 84% gevaar nie. Trouens, al nege provinsies het op hul vorige uitslae verbeter. Uit die 75 distrikte het 73 ’n slaagsyfer van meer as 80% behaal. Byna die helfte van die matrieks het gekwalifiseer vir Baccalaureus-studies. Dit sluit meer as 390 000 onderskeidings in. Dit is ’n besondere mylpaal vir ons hoëronderwys wat nuwe eise gaan stel. Meer hieroor later.

Gaping tussen ryk en arm verklein

In die verlede was ek skepties oor die gaping tussen ryk en arm skole. ’n Groot pluspunt is dat die gaping tussen skole wat nie skoolfooie hef nie (85,8%) en skole wat skoolfooie vra (90,3%), kleiner raak. Leerders van kwintiel 1 tot 3 skole wat die armste gemeenskappe bedien, het ’n reusesprong vorentoe geneem. Ongeveer 67% van alle matrieks wat met Baccalaureus geslaag het, kom van hierdie skole. Dis ’n aanduiding dat die ekstra ure wat onderwysers en amptenare ingesit het, begin vrugte afwerp.

Spesiale skole 

Die uitslae toon dat enige kind kan sukses behaal mits hulle die geleentheid gegun word. Daar is byvoorbeeld ’n toename in die getal matrieks van spesiale skole wat geslaag het. Voorts het 151 uit die 161 matrieks wat die eksamen in die gevangenis afgelê het, geslaag.

Meer vroulike as manlike leerlinge het die matriekeksamen afgelê. Dit is ’n aanduiding dat die emansipering van swart vroue momentum kry: Miljoene swart jongmeisies sien hulself nie meer as huishulpe en bediendes nie. Hulle visier is duidelik op ’n hoër mikpunt gestel.

Diegene wat ontsteld is oor leerlinge wat in graad 11 oorgesit word (weens omstandighede buite hul beheer, soos die taxi’s wat staak op die dag van die eksamen), sal berusting vind dat meer as 29 000, oftewel 54,7% van matrieks wat hierdie vergunning gekry het, die geleentheid aangegryp en geslaag het. Tesame hiermee was die matrieks in 2024 meestal 18 jaar oud. Dit beteken die meerderheid is nie meer as een keer teruggehou nie.

Deursetkoers kan beter

Die Suid-Afrikaanse deursetkoers staan volgens die departement op 64% (my somme wys dit is eerder 61,7%) en vergelyk goed met die 60% van lande met gemiddelde inkomste. Dit is belangrik om te onderskei tussen die deursetkoers en die slaagsyfer. Die deursetkoers is die getal leerders wat die sisteem betree het, teenoor die getal wat die sisteem verlaat het. Uit die 1,2 miljoen leerders wat in 2013 in graad 1 begin het, het 740 876 dit tot in matriek gemaak. Hiervan het 615 429 die eksamen geslaag, met ander woorde net meer as 51%. Talle kritici sê dit is die eintlike slaagsyfer. Die slaagsyfer is egter die getal leerders wat suksesvol was in ’n bepaalde eksamen: 615 000 uit 740 000, wat die slaagsyfer van 87% gee.

Manipulasie 

In aansluiting by die punt hierbo, het Umalusi sy kommer uitgespreek oor die byna 8% afwesigheidsyfer. Dit beteken dat 69 309 matrieks wat vir die eksamen ingeskryf het, nooit opgedaag het nie. Die Vrystaat, wat vir die derde jaar met die hoogste slaagsyfer (91%) spog, het die swakste deursetkoers (55,3%), teenoor die Wes-Kaap wat spog met die hoogste deursetkoers van 70%. Suid-Afrika se swak deursetkoers teenoor die hoë slaagsyfer is ’n tendens wat ’n paar jaar aankom en laat vrae ontstaan oor die moontlike manipulasie van die slaagsyfer. Die werklike uitdaging vir Suid-Afrikaanse onderwys is nie om rekord-slaagsyfers na te jaag nie, maar ’n verbetering van die deursetkoers om meer leerders geleentheid te gee om matriek te voltooi. Die regering erken dat meer in hierdie verband gedoen moet word.

Nog ’n bron van kommer is dat talle leerders aangemoedig word om die “makliker” vakke te neem om die slaagsyfer te verhoog ten koste van vakke wat matrieks ’n beter kans sou gee vir verdere studie of beter werksgeleenthede. Die afname in vakke soos Besigheidstudies, Rekeningkunde en Ekonomie wek kommer, gegee Suid-Afrika se ideaal om sy ekonomie te groei.

Die Wiskunde-kwessie

Nog ’n vak waarvan die getalle kwaai gedaal het, is Wiskunde, teenoor die styging in getalle van die “makliker” Wiskundige Geletterdheid. Ons durf nie die risiko hiervan ignoreer nie. Volgens die 2021-PIRLS-studie kon 82% van alle graad 4-leerders nie met begrip lees nie; ’n voorvereiste as jy Wiskundige Geletterdheid as vak wil neem. Leerders wat nie die basiese vaardighede van lees en Wiskunde bemeester het nie, sal sukkel op hoërskool of universiteit.

Ons behoort almal bekommerd te wees dat 12 000 minder matrieks Wiskunde geneem het. Die belangrikheid van Wiskunde vir verdere studie en sekere beroepe, soos mediese dokters en ingenieurs, kan nie genoeg beklemtoon word nie. Daarom behoort die uitslae van die 2023-TIMMS-toetse in Wiskunde en Wetenskap, waar Suid-Afrika laaste uit 64 lande geëindig het, as ’n voortydige waarskuwing te dien. Die Wes-Kaap wat met die hoogste slaagsyfer in Wiskunde (78%) spog en Limpopo het hul prioriteite in plek. Dis bemoedigend dat 44,1%, van dié landelike provinsie se leerlinge Wiskunde kies.

Tegniese vaardighede

Suid-Afrika as ’n ontwikkelende land benodig meer tegniese vaardighede. ’n Hospitaal benodig nie net dokters nie. Loodgieters en messelaars is ook nodig om die hospitaal te bou. Die president se pleidooi dat die departement maniere moet vind om die inskrywing van tegniese vakke en Wiskunde te verhoog, kon nie op ’n beter tydstip gekom het nie.

Gesonde stelsel? 

Die klas van 2024 het buitengewone leerderondersteuning ontvang en die impak daarvan is daar vir almal om te sien. Daarvoor verdien die onderwysdepartement en onderwysers ons lof en dank. Die vraag bly steeds: Kan ons die direkteur-generaal van die onderwysdepartement, Mathanzima Mweli, glo as hy sê dat ons onderwysstelsel nog nooit so gesond was soos nou nie? Ek wens te verskil. Myns insiens was dit hier ’n geval van uitstekende afrigting vir die eksamen.

...............

Meer TVET-kolleges is nodig sodat meer studente ’n tegniese rigting na graad 9 kan volg.

...............

Die helfte van die klas van 2024 (byna 337 158) se uitslae was veronderstel om hulle toe te laat tot Baccalaureus-studie. Ons 26 universiteite bied egter net 202 000 sitplekke. Terwyl ek hier skryf, wag 300 studente steeds voor KSUT se hekke. By die UK het betogende studente die intervarsity-wedstryd ontwrig en op die Matie-kampus word daar vandag (Woensdag 19 Februarie) ’n massavergadering gehou oor onder andere studente wat nie genoeg akkommodasie het nie. Beter belyning is nodig tussen die departemente van basiese onderwys en hoëronderwys. Die linkerhand weet nie wat die regterhand doen nie. Meer TVET-kolleges is nodig sodat meer studente ’n tegniese rigting na graad 9 kan volg. Ons benodig egter ook meer skole en die begroting is uitgeput.

So, wat kan erger wees as om matriek te druip? Dit is om jou gat af te werk sodat jy teen al die verwagting in slaag en met ’n matrieksertifikaat sit wat jou toegang gee tot ’n graadstudie, maar daar is nêrens plek vir jou nie. Sou ons wel ’n verbeterde onderwysstelsel gehad het, sou daardie 300 studente wat gisteraand voor die hekke van die KSUT geslaap het, ’n welverdiende heenkome gehad het.

Die regering het hulle in die steek gelaat.

Michael le Cordeur is Emeritus Professor in Opvoedkunde aan die Universiteit Stellenbosch en ’n onderwyskonsultant vir skole wat hulself wil herdefinieer.

Lees en kyk ook:

Gratis hulp vir leerders, onderwysers en ouers!

Is matriek regtig die towerstaffie?

Skole se invloed op die onderbou van (on)geletterdheid

"Onderwys in syfers"-verslag: ’n onderhoud met Riaan van der Bergh

Hoe leer kinders die taal van wiskunde aan? ’n Onderhoud met Wilhelm du Toit

Leesbegrip? ’n Kinderboek kan jou kind se wêreld oopbreek

Running Records (RR) as ’n leesassesseringstrategie om leesonderrig in Suid-Afrikaanse grondslagfaseklaskamers te ondersteun

Reguit met Robinson: Onderwyssektor onder beleg

Hoe los ons die onderwyskrisis op? Faeed Amardien se oplossings

Loeriesfontein Hoërskool behaal ’n 100%-slaagsyfer: oud-matrikulante vertel hoe hulle dit reggekry het

"Behalwe (die besit van) skryfbehoeftes, is dit ook belangrik dat die leerders elke dag in die skool moet wees": wenke vir ’n suksesvolle skooljaar

’n Donker wolk en ’n nuwe skooljaar: ’n gesprek met ’n skoolhoof van Kuilsrivier

COVID-19 en verlore skooltyd: Earl Basson se wenke aan ouers en onderwysers

The post Top-matriekuitslae ≠ beste onderwysstelsel first appeared on LitNet.

The post Top-matriekuitslae ≠ beste onderwysstelsel appeared first on LitNet.


Verdomp, ek wonder oor ver-

$
0
0

 

Terwyl ons Afrikaans as skryf- of spreektaal gebruik, is ons oor die algemeen onbewus van sekere taalpatrone. Dié patrone is opmerklik soms op klankvlak – vgl flikker, flonker, fladder, flakker, flapper, fletter in woorde wat met fl- begin en op -er eindig en wat almal dui op ’n trillende, herhaaldelike handeling of frekwentatief.

Patrone kom ook op woordvlak voor, en natuurlik ook op sinsvlak.

Onlangs tref so ’n patroon my terwyl ek sinonieme soek vir die kragwoord verdomp. Ek kry toe die volgende rytjie: verdomp, verbrands, verduiwels, vervlaks, verdeksels, vergalste, vervloeks. Ek dink toe ook aan ander kragwoorde wat in hulle plek gebruik kan word, soos hel, donner, bliksem en dit tref my: Geeneen van hulle val in ’n patroon met ver- soos dié rytjie hier bo nie.

Wat is aan die gang met ver-? Sit daar aan ver- bepaalde betekenisnuanses wat so ’n rytjie moontlik maak?

Ek doen toe ’n klein ondersoek na ver-. (Onthou dat wat hier onder staan, nóg ’n uitgebreide sinkroniese nóg ’n diakroniese ondersoek aan die hand van ’n groot korpus data is.)

Betekeniswaardes van ver-

Maak: verarm, veraangenaam, verbeter, veredel, verfraai, verseker, verander, versoet, verbitter, verblind, verbly, verbou, verbreed, verbrits, verbrons, verchroom, verdiep, verdig, verdonker, verdoof, verenig, vererts, verfyn, vergas, verfilm, verhonger, verneder, versag, verskrik, versuur.

Maak tot: veras, verafgod, versuiker, verafrikaans

Word: verbeen, verbleek, verbrak, verdamp, verdor, verdwerg, verhout, versteen, verkalk, verlam (?), verdierlik

Verander van: verjaar, vertaal, verhuis, verruil, verplant, verskuif, verdring, verklee, verveer

Veroorsaak: verhinder, vervuil.

Sover eintlik maklik. Maar gou kry jy ’n woord soos versuip wat nie in een van die groepe hier bo val nie en ook nie ’n duidelike betekeniswaarde het nie. Die ver- hier kan hoogstens as ’n intensiveringsvorm (erg, baie erg, te veel, oordadig) beskou word. Ons herken die stamwoord en dit het ’n gewone positiewe of negatiewe betekenis. Die mooiste voorbeeld hiervan is seker ongeluk. Die gevolge van ’n ongeluk maak is nie noodlottig nie, maar voeg ons ver- by, is die ongeluk wel noodlottig – verongeluk impliseer dood. Daarom is dood verongeluk ’n pleonasme (oorbodige semantiese inligting). Om iemand te vervloek is nie maar gewoon om hom te vloek nie, maar om hom ’n intensiewe, lang, negatiewe, selfs noodlottige, helse toestand toe te wens.

Voorbeelde van intensiewe: verskeur, verbrand, verdrink, versuip, versmoor, verongeluk, verslaap, verbrou, verknoei, verjaag, verwilder, vervloek, veranker, verban, verbaster, verberg, verbruik, verdelg, verdruk, verdwaal, vereffen, vergeld (?), vergis, verwar, verken, verkla, verklik, verkreukel, verlei, vermaan, vermeng, verneder, veroordeel, verpletter, verrek, versuur,  verswik, verafsku (?).  

’n Mooi positiewe voorbeeld is eer – vereer. ’n Antoniempaar kom voor by ag – verag, maar waar ag, soos eer – vereer, positief is, is verag negatief intensiverend. Die teenoorstaandes: koop – verkoop gee verskillende perspektiewe op ’n bepaalde transaksie.

By ’n groepie van hulle word die grondvorm nie onafhanklik gebruik nie, byvoorbeeld moei in vermoei. Maar ons kry die vorm terug in woorde soos moeisaam, moeilik. Nog ’n voorbeeld: verbied teenoor gebied.

Maar nou het ons ’n hele klomp oorgeërfde woorde met ver-, maar die grondvorme word nie as afsonderlike woorde gebruik nie. -niel in verniel is volgens die etimologiese woordeboeke (vgl etymologiebank.nl) afkomstig van Middelnederlands niel “voorover ... steil, diep”, verorber  van oorbaar en verwaarloos van (Mnl) waerlos, (Mnl) warlôs. Die funksie van ver- word nie verklaar nie. Hier is ’n paar voorbeelde: verslind, verorber, verteer, verniel, vermink, verlep, verdwyn, verdoesel, verneuk, verbaas, verras, verkrag, verraai, verbeur, verbloem, verbluf, verbrysel, verbyster, verderf, verguis, verkluim, verkwansel, verkwik, verrot, verswelg, vermetel, verwaand.

’n Snaakse vorm is foei.1 Ons ken dit as vertedering of simpatie: “Foei/foeitog, so baie teenspoed is nie lekker nie.” Maar die werkwoord verfoei (baie negatief) kan teruggevoer word na die Middelnederlandse verfoeyen en die Nederlandse verfoeien (werkwoord). Uitspraak: [vər'fujə(n)]. Afbreekpatroon: ver·foei·en . Vervoegingen: verfoeide (verl tijd enkelv). Vervoegingen: heeft verfoeid (volt deelw) (iets of iemand) afschuwelijk vinden. Voorbeelden: “de nieuwe vriendin van je broer verfoeien omdat ze een snob is”, “het eten van vlees en vis verfoeien”. Synoniemen: verafschuw ...2. Verfoeien en verfoeilijk word steeds algemeen in Nederlands gebruik, aldus Bruno Andries se antwoord op my navraag op Facebook.

Al is die grondvorme vandag nie semanties deursigtig nie, lyk dit asof ver- hier ook intensiverend werk. Ek dink hier moet ons maar volstaan met wat in een etimologiese woordeboek aangedui word as een van die funksies van ver-, naamlik dat dit geen betekenis byvoeg nie, maar die grondvorm versterk en benadruk.3

Die naaste wat ek aan verdomp kon uitvind, is die Nederlandse verdomme (godverdomme). Waar die p in Afrikaans vandaan kom, weet ek verbrands nie. In Afrikaans ken ons nie verdorie nie, maar wel gedorie.

Dit is dalk nie vreemd dat die ver- help om in verdomp, verbrands, verduiwels, vervlaks, verdeksels, vergalste, vervloeks as emosionele uitroepe ’n intensiewe, negatiewe emosie oor te dra nie – wat die -domp, -brands, -vlaks, ens dan ook al mag beteken.

En wat maak ons nou met ver- in verlief?  Ek weet nie. 

Eindnotas

1 Myns insiens is G.J. van Wyk (2003), Etimologiewoordeboek van Afrikaans, Stellenbosch se eerste onderskeiding nie meer waar vir Afrikaans nie: 1. Uitroep van veragting, sterk afkeur. 2. Foeitog.

In bet. 1 uit Ndl. foei (1618), wat ontstaan het uit die gebaar van uitspuug. Bet. 2 het in Afr. self ontwikkel.

  1. pfui. Vanuit Afr. in S.A.Eng. (1906 in bet. 1). Uitleenwoordenboeken

2 Gevonden op https://www.woorden.org/woord/verfoeien

3 Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009), Amsterdam. (In: Etimologiebank.nl).

Lees ook:

Oor lieftallig en reikhalsend en ander snaakse samevoegings in die Afrikaanse woordeskat

The post Verdomp, ek wonder oor ver- first appeared on LitNet.

The post <em>Verdomp</em>, ek wonder oor <em>ver-</em> appeared first on LitNet.

Dominique Botha (1971–)

$
0
0

Gebore en getoë

Dominique Botha is in 1971 op die plaas Rietpan in die Viljoenskroon-distrik in die Vrystaat gebore en het haar laerskoolloopbaan in Bothaville begin. Haar ouers is Andries en Sandra Botha. Andries Botha was ’n DA-lid ná die verkiesing in 1999 en haar ma, ook ’n DA-parlementslid, was ’n ambassadeur van Suid-Afrika in Praag. Hulle het vyf kinders gehad, met Paul die oudste, 18 maande ouer as Dominique.

Toe sy in standerd vier (graad ses) was, het sy ’n opstel oor Racheltjie de Beer geskryf en haar onderwyseres was baie opgewonde daaroor en het haar ouers ingeroep. Dominique vertel aan Nelia Richter: “Ek onthou die wind in die bloekombome buite die klas se vensters en die groublou winterlig en die ruising van dit wat ek later as inspirasie herken het, hetsy as behae in melancholie of ekstase. Tog het ek weggeskram in nederige agting vir ware skrywers.

“Dan was daar natuurlik ook my talentvolle, wilde broer wat heuning om die duiwel se mond sou kon smeer met sy woordvernuf en sjarme. Ek het my hart uitgestort op klavierlesse, maar my vingers het ’n kreeftegang van toonlere gemaak. Tog glo ek musiek ontsluit iets wat my terugbegelei het na woorde.” (Rapport, 8 Junie 2014)

Andries en Sandra Botha se progressiewe politieke idees veroorsaak dat die gesin nie baie gewild is in die konserwatiewe plaasgemeenskap nie. Paul en Dominique word na ’n Engelse kosskool in KwaZulu-Natal gestuur.

Dominique vertel aan Marisa Fockema dat sy saam met Paul ’n wonderlike kinderlewe op Rietpan gehad het – ook op haar oupa en ouma se plaas, Thornvale.

Verdere studie en werk

Ná die verkryging van haar B-graad verwerf sy ’n meestersgraad in linguistiek aan die Universiteit Stellenbosch en ’n meestersgraad in kreatiewe skryfwerk aan die Universiteit van die Witwatersrand.

Sy is lid van die Pirogue Kollektief, ’n inisiatief van Breyten Breytenbach se Gorée-Instituut in Dakar in Senegal wat kunstenaars in Afrika ondersteun. Sy dien ook op die raad van die Spier-kunstrust, die Afrika-sentrum en die Yellowwoods-kunstrust.

Sy en haar man Adi Enthoven (’n vriend van haar broer Paul) woon in Johannesburg saam met hulle vier kinders. Hier is sy betrokke by verskeie kunsaktiwiteite. Sy woon deesdae in Pniel tussen Franschhoek en Stellenbosch in die Wes-Kaap.

Oor haar verblyf daar vertel sy aan AJ Opperman: “Ek het in die paradys beland. Die mense hier praat nie Afrikaans nie, hulle praat poësie. Daar troon in werklikheid ’n magiese berg oor my huis, wat donker word in die gedig ‘voorbode’ (in Donkerberg). Die bevryde slawe het hulle vesting hier die naam Pniel gegee wat ‘aangesig van God’ in Hebreeus beteken. Hulle het sekerlik geweet wat dit beteken om deur die nag met die engel van God te worstel. Hul nasate het die skoonheid geërf en aanvaar dit nie as ’n alledaagse vanselfsprekendheid nie, maar as ’n daaglikse wonderwerk.

“Daar is elande en jangroentjies en kershout. Daar is wabome met hul maanbleek blomme en luiperds en watervalle in die winter. Die duiwel woon ook hier in ’n diep kloof.” (Netwerk24, 13 November 2021)

In 2014 is Dominique Botha die naaswenner van Versindaba se lykdigkompetisie met haar gedig oor Eugène Marais, “I always loved the wildest things best”, wat deur René Bohnen gewen is.

En in 2013 betree Dominique Botha die toneel van die Afrikaanse letterkunde met False River en Valsrivier.

Nadat sy haar by Wits ingeskryf het vir ’n M-graad in kreatiewe skryfkuns, moes sy sorg dat daar binne die sperdatums ’n manuskrip ontstaan. Sy vertel aan Jacomien van Niekerk (Vrouekeur) meer oor die ontstaan van Valsrivier: “Dit was aanvanklik moeilik om my skryfwerk binne groepsverband te bespreek, maar uiteindelik het daardie groepsbesprekings gehelp met ’n proses waarin ek geleidelik afstand tussen my en die teks kon kry.

“Dit was nooit my plan om die boek uit te gee nie, maar mense het dadelik daarin belanggestel en die uitgeeproses het dus baie makliker as die skryf van die roman verloop.” 

Sy het die roman oorspronklik in Engels geskryf onder die titel False River, maar die uitgewers Umuzi was van mening dat die roman ook in Afrikaans moet verskyn, “dus het ek met ander se hulp die boek teen ’n taamlike tempo vertaal!”

Oor die ervaring om eers die boek in Engels te skryf en toe in Afrikaans te vertaal, vertel sy aan Jacomien van Niekerk, dat sy nooit gedink het sy sou ooit in Afrikaans skryf nie: “[D]it was om die een of ander rede vir my minder intimiderend om in Engels te skryf. Maar die herontdekking van my moedertaal was die grootste wins van die hele proses. Dit was ’n voorreg om die boek te kon vertaal en ek sal dieselfde met toekomstige boeke doen. Die Afrikaanse en Engelse boekemark is werklik twee aparte wêrelde. Daar is ’n groter Engelse oplaag gedruk, maar by die Afrikaanse weergawe is ek sterk bewus van ’n dinamiese wêreld waarin lesers en literatore besig is om aktief sin te maak van nuwe literêre werke.”

Oor haar man, Adi Enthoven, se reaksie op Valsrivier vertel sy aan Jacomien van Niekerk: “Adi was nog altyd baie, baie ondersteunend – hy het my lankal aangemoedig om te skryf, selfs toe ek gedink het ek gaan dit nie werklik doen nie. Hy was my eerste leser. Hy is die persoon wat ek ken wat die heel minste as kleinburgerlik beskryf kan word. In sy wye aanvaarding van alles het hy my die kans gegee om so veilig en vasgehou te kan skryf dat ek nie nodig gehad het om enigiets terug te hou nie.”

Nelia Richter (Rapport) wou by Dominique weet hoe lank sy met die idee van die boek rondgeloop het: “Ek het lank met ’n heimwee en ’n gevoel van intense ingehoktheid rondgeloop – ’n soort voorstedelike engtevrees. En waar is ’n beter landskap vir ontvlugting as die verbeelding. Toe ontmoet ek ’n mallerige man op ’n straathoek wat my aangeraai het om te skryf, want indien ek my draggie verlange nie besweer nie, sou ek omkom van spookpyne. (Hy het later selfmoord gepleeg.) Toe begin ek. ’n Pan. Flaminke. Die gruwelike babers met hul snorre en skurwe lywe.”

Valsrivier speel af op die plase waar Dominique grootgeword het en handel oor haar familie, haar kinderjare saam met haar oudste broer, Paul, en sy afsterwe. Daar waar haar ma-hulle nog woon. In die familiekerkhof is die grafsteen van haar broer, Paul Michiel Botha, die sesde een met hierdie familievoornaam.

Sy vertel aan Marisa Fockema dat haar en Paul se vriendskap baie heg was: “’n Ouer broer is op ’n manier ’n mitiese figuur. ’n Besondere mooi, charismatiese mens. Jy is byna op ’n heldvererende manier verlief op die persoon.

“Van kleins af was Paul egter ‘anders’: begaaf, slim, opstandig, ’n belowende jong digter, met Dominique as sy vertroueling.”

Paul het die “ou” Suid-Afrika met sy apartheidsdogma en die Calvinistiese waardes waarmee hy grootgeword het, bevraagteken: “Hy het ’n tipe onverbiddelike eerlikheid gehad in ’n tyd wat eintlik soveel oneerlikheid geverg het,” vertel Dominique aan Fockema.

En om van hierdie verdrukking van Suid-Afrika en van sy lewenstyl van dwelmverbruik te ontsnap, is hy na Londen waar hy alleen oorlede is weens ’n oordosis dwelms: “Hy was net 27 jaar oud. Agtien maande ouer as ek.”

Paul het altyd ’n trotse Vrystater gebly nes Dominique self: “As kind brandmerk jou omgewing jou psige met sy kenmerke, het Paul vir my gesê. Ons het altyd ’n baie spesifieke gevoel gehad van Vrystaters wees. Jy was eerste ’n Vrystater en dan ’n Suid-Afrikaner.”

Oor of jou herkoms jou brandmerk het Dominique tydens ’n seminaar oor skeppende skryfwerk aan die UJ gesê dat jou herkoms onder meer dit is wat jy as skrywer tot jou beskikking het: “Uit daardie waarhede en blootstellings, onder meer die taal en geografiese landskap wat jou gevorm het, kom dan iets skeppends na vore.” (Beeld, 1 Augustus 2014)

Dominique het besluit om die boek ’n roman te noem, ten spyte daarvan dat die boek op ware gebeure gebaseer is en die karakters, plekke en plase wat in Valsrivier ter sprake is, herkenbare name het.

Sy verduidelik hierdie besluit aan Marisa Fockema só: “Die geheue is nie ’n veilige plek om dinge te bêre nie. Om ’n herinnering op te roep, is om die eerste daad van fiksie te pleeg, want die minuut wat jy onthou, onthou jy op ’n ander manier as wat dit in feite gebeur het.”

Fockema wou by Dominique weet wat haar ouers se reaksie op die publikasie van Valsrivier was: “My ouers is baie ondersteunend. Wat in die boek staan, was nie noodwendig vir hulle maklik nie, maar hulle het my besluit om dit te doen, gerespekteer. Ek hoop die leser sal dit as ’n verhaal (verby die persoonlike gegewens) sien en meegesleur word. En ek hoop dat ek die karakters met al hulle skete, goeie dinge en teenstrydighede weergegee het. Ek voel ook dat ek myself blootgestel het as skrywer en as mens. En dit is belangrik, want as jy bereid is om ander mense bloot te stel, moet jy jouself ook kan blootstel.”

Dominique brei ook ’n bietjie verder uit oor haar ouers se reaksie teenoor Jacomien van Niekerk: “Met die publikasie van die roman het ek vir my ouers perspektief probeer gee: Daar is sewe miljard mense op die aarde en ons storie is nie só belangrik nie. Natuurlik is dit nie so maklik vir die mense wat indirek figureer om nonchalant daaroor te wees nie. My ma het nog nie die boek gelees nie (November 2013), maar my pa wel, en sy reaksie was wonderlik. Albei my ouers ondersteun my geweldig en is trots op my. En hulle verstaan dat die roman uiteindelik ’n manier was om vir hulle dankie te sê.” (Vrouekeur, 8 November 2013)

Valsrivier het dadelik die letterkundige pryse van 2014 oorheers – die Eugène Marais-prys vir ’n vroeë werk, die Jan Rabie-Rapport-boekprys en die UJ-debuutprys (laasgenoemde vir beide die Engelse en Afrikaanse boek). Dit was ook op die kortlys vir die kykNET-Rapport-boekprys, terwyl die Engelse weergawe die kortlyste van die Sunday Times-prys en Alan Paton-prys gehaal het.

By die ontvangs van die Eugène Marais-prys sê sy in haar bedanking: “Om in die naam van Eugène Marais ’n prys te ontvang, is ’n blommekrans uit ’n droom wat ek nooit durf droom het nie. Hierdie verslete prins is ’n eeu gelede met ’n heuningvoëltjie-roepstem teruggelok deur versengde provinsies, om in die kaal takke van ’n dialek ’n korf oop te breek. Sy woorde het op versoete vleuels die veld verse aangedra, wat deur die jare vermenigvuldig het oor ver verlate vlaktes en die dieptes van die see (...).” (Rapport, 14 September 2014)

Breyten Breytenbach, een van Dominique se letterkundige mentors, het só oor Valsrivier geskryf: “Moed word nie normaalweg gereken as ’n literêre kenmerk nie. Hierdie bildungsroman is egter ’n veelseggende lofbetuiging aan dapperheid, grasie en selfs elegansie.” (Beeld, 14 Junie 2014)

Hierop reageer Dominique só: “Die teenoorgestelde van elegansie en grasie is natuurlik al hierdie narsistiese tell all, let it all hang out-tipe kultuur waarin ons lewe. Natuurlik voel ek baie sterk dat my boek die teenoorgestelde daarvan is. Daar is mense, nie familie nie, maar ander mense, wat wél gevoel het dit is onvanpas, onbetaamlik en al hierdie dinge...”

Johan Smith resenseer Valsrivier vir Rapport (1 September 2013): “Die verteller se liriese en poëtiese skryfvermoë slaag ontsettend goed, en haar metaforiese beskrywings van die Vrystaatse plaas en sy mense is pragtig. (...) Die narratief uit die oogpunt van ’n jong meisie slaag ook goed, sonder dat dit kinderlik klink. Sy vertel die verhaal van Paul met ’n tasbare melancholie, sonder om temerig te raak.

“Daar is vele tonele in die boek wat die hartsnare roer, van die onregverdigheid van die ou nasionale bestel tot die komplekse verhouding tussen Paul en sy pa. Daar is ’n spesifieke toneel in die boek waar Pa Andries Paul se weermaguniform uittrek om hom te help bad nadat Paul probeer selfmoord pleeg het. Die tasbare stilte, maar woordelose liefde tussen pa en seun in hierdie ongemaklike toneel is roerend.

“Botha sluit die verhaal af op ’n klimaks, met ’n hartverskeurende gedig, waarvan ’n uittreksel so lui:

my kinders sal jou nie ken nie
ek wil jou so graag
aan ons plek van herkoms
bind met woorde
om weer te begin
met ’n skildwag teen toeval
net ’n ompad
met ’n lang potloodstreep
wat vervaag oor blou heuwels
in my vergeelde tekenboek

 “Die rivier in die titel vloei deur die ganse verhaal: In sommige dele, soos in die winter, beweeg die rivier teen ’n slakkepas. In ander dele, veral aan die einde van die boek, sleur die rivier met geweld alles in sy pad mee. En só is ’n mens deurentyd bewus van sy teenwoordigheid.”

En Steve Hofmeyr sluit sy resensie op LitNet af: “Daar is min kritiek op hierdie meesterwerk. Miskien is ek net ondergekwalifiseer om dit raak te sien. Dis maar ’n liberale verhaal oor welgestelde, liberale Afrikaners wat ander Afrikaners blameer vir alles behalwe hul eie rykdom. (...) Maar jy het die witskuldstorie tot die dood toe al gelees, en jy weet daar is geen pryse vir jou buite daardie linkslêery nie, dog hierdie keer word dit in die mooiste, mooiste taal gedoen. (...)

Valsrivier sal pryse wen vir sy tapisserie van mooi. Dit móét (wil ’n mens hoop). Baie lesers sal ’n toergids vir ure deur ’n enkele spens met rakke en rakke anysbeskuit, waatlemoenkonfyt en kaneelsuiker volg. Baie sal dit minder boeiend vind, maar ek salueer hierdie waardige Afrikaanse prysstroper. Bygesê, hoe hierdie tesourus van inheemse Afrikaanse noemwoorde na Engels kon vertaal, moet ek nog sien. Dan lees ek hom dalk weer.”

Gerdus Senekal bespreek Valsrivier vir LitNet en met die lees daarvan het drie dinge hom getref: “Een, dis ’n absoluut oorweldigende debuut; Willem Anker se Siegfried het my laas so teen die kop (en in die hart) getref. Ek sou angstig wees om só te debuteer, want hier het Dominique Botha vir haarself ’n baie hoë standaard gestel. Twee, die taalgebruik in Valsrivier is ongelooflik mooi en staan deurgaans met een been in die poësie. Drie, die skrywer is beslis geen lafaard nie. Alles in en rondom Valsrivier is baie beslis persoonlik en (kreatief) biografies. Om al hierdie intieme dinge op papier neer te lê moes moed geverg het, en mens kan net spekuleer dat die herbelewing van sekere lewensgebeure vir die skrywer pynlik kon gewees het. (...)

“Die eerlike en opregte manier waarop kwesbare herinneringe weergegee word, maak dit vir mens byna onmoontlik om nie self ’n bepaalde emosionele betrokkenheid by die verhaalgebeure te hê nie. Benewens hierdie meegevoel word die ek-verteller ook vernuftig ingespan om jou oortuigend in die verhaalstroom te dompel.

“Mens besef egter dat dié stem (veral die kinderstem wat in byna die helfte van die boek neerslag vind) dikwels dinge weergee soos dit om die beurt aan haar gekommunikeer is en dat daar hier miskien ook een van verskeie ‘valshede’ waarop die titel dui, te bespeur is. Dit is so dat geheue dikwels vals of verwronge is, maar ook kan dit wat tog ‘reg’ onthou word in die eerste plek ’n versinsel wees. Met die lees van Valsrivier word mens se eie kinderdae, en die verloop van jou eie lewe, opgeroep. Dit laat jou terugdink en wonder: ‘Was dit regtig só?’ Die roman is treffend nostalgies, maar nie sentimenteel nie. (...)

“‘Gewortel in die aarde, deurtrek van die ou-ou wyses waarop mense oorlewe,’ pronk Breyten Breytenbach se lof van die boek op die buiteblad. Valsrivier is dan ook baie beslis in die aarde gewortel wat die inhoud en aanbieding daarvan betref. Soos reeds genoem, skryf Botha op ’n poëtiese manier. Tog is die sinne eintlik gestroop en eenvoudig. Dit is benewens mooi ook ég en aards; hier is geen pretensie te bespeur nie. Ook inhoudelik is daar aardsheid te vind in die tydperk waarin die roman afspeel, een waaroor baie mense selfs nostalgies sal raak. Vervloë dae, toe mense nog plase geken het, baie meer direk van die grond afhanklik was as nou, en ook baie meer intiem daarmee omgegaan het.

“‘Jou herkoms brandmerk jou vir ewig. Skryf is ’n oorblyfsel van waar jy jouself bevind. Van hoe die seisoen verloop. Wat jy al daardie familiegoed noem, is vir my belangrik’ (150). Dié aanhaling is nie net leë woorde nie; alles omtrent die roman spreek van hierdie belang vir die skrywer. Die manier waarop Valsrivier die leser raak en betrek, maak dit ook vir hom of haar belangrik. Om nie van rou-mooi te vergeet nie. As lesers bevoorreg genoeg gaan wees om nog ’n paar súlke werke uit Botha se pen te kry, sal die Afrikaanse kanon ’n belangrike toevoeging kry.”

In 2020 debuteer die verhoogverwerking van Valsrivier op die verhoog van die Woordfees. Dit het Saartjie Botha ses maande geneem om die verwerking te voltooi. Sy vertel aan AJ Opperman: “Ons het gesels met Dominique en haar familie. Uiteraard doen ons dit nie vir hulle nie, maar ’n mens wil die regte vrae stel. Dit is ook ’n Bildungsroman in ’n baie spesifieke tydperk, en die Vrystaat is anders as enige ander deel van Suid-Afrika. En hier is ’n gegewe van kinders in hierdie omgewing wie se ouers politiek bewus en betrokke is. Almal kan nie in die storie wees nie. En dit was ’n beginselbesluit om elke akteur net een karakter te laat speel. Daar is beperkings op die verhoog, maar ’n mens wil met ’n ongedefinieerde ruimte die verbeelding verder prikkel.”

Janice Honeyman van Theatrerocket is aangewys as die regisseur van die stuk en vir haar het die verhouding tussen broer en suster gefassineer, sowel as die reis waarop hulle gaan. Bekende akteurs in die stuk is Anna-Mart van der Merwe, Wiseman Sithole, Stian Bam, Peggy Tunyiswa, Robert Hindley en Tinarie van Wyk Loots.

Dominique Botha was baie nuuskierig hoe die storie op die verhoog daar sal uitsien.

Valsrivier het uitgeblink tydens die toekenning van die Woordtrofees. Dit het vyf pryse verower, waaronder die beste toneelstuk op die Woordfees met Janice Honeyman as beste regisseur. Stian Bam en Anna-Mart van der Merwe is as die beste byspelers aangewys en Robert Hindley as die beste akteur.

In 2021, agt jaar ná die publikasie van Valsrivier, verskyn Dominique se volgende boek – ’n dubbeldoor-digbundel met gedigte in Afrikaans en Engels onder die titel Donkerberg / Bloodwood. In 2023 word Donkerberg bekroon met die Ingrid Jonker-prys. Die keurders was Ryan Pedro, René Bohnen en Hein Viljoen.

Hulle het as volg oor die bundel gesê: “Dit is ’n vindingryke en intense bundel, met soms baie treffende beelde (wat ook soms oor-vindingryk aandoen). Wat die tematiek betref, word daar gefokus op veral die persoonlike en die familie en is die poësie intens van emosie, maar word wel onderspeel.”

Die bundel word ook beskryf as “’n collage van verlies, verdriet, onreg en liefde – alles in die mooiste taalontginning, ryke woordbenutting”. Voorts word Botha beskou as  “’n sensitiewe digter wie se verse die leser beide intellektueel én emosioneel aanspreek”. Die verse is “beeldskoon en tegnies goed geskryf” en dit “eggo Botha se prosadebuut (Valsrivier) ten opsigte van tema, styl en toon”. (LitNet, 14 Augustus 2023)

In ’n onderhoud met AJ Opperman op Netwerk24 vertel sy dat Mark Behr nie lank voor die verskyning van Valsrivier nie aan haar gesê het sy moet die oomblik koester – daar sal nooit weer ’n eerste keer wees nie: “Daar is ’n onskuld aan anonimiteit – ná die gul ontvangs van Valsrivier was daar skielik ’n gehoor. Ek het my stom geskrik,” sê sy.

In Donkerberg skryf sy weer oor haar familie en die plaas. Sy tree in sommige gedigte weer in gesprek met haar broer, Paul, asook met haar man, Adi. Paul staan sentraal in Dominique se verbeelding en dit sal altyd so wees, sê sy. “’n Verhouding eindig nie met die dood nie. Inteendeel, jul gesprek en liefde verdiep en leef aan. Daar word gesê daar is net twee onderwerpe in die literatuur, die liefde en die dood. Wat tussenin lê, is voetnote.”

Paul het van jongs af geweet dat hy wil skryf. Antjie Krog het sy gedigte gelees en aan hulle ma genoem “daar is iets hierin”: “My broer Paul was ’n wonderkind. Hy het geweet hy is ’n skrywer. Hy het van jongs af aanvaar dat publikasie ’n gegewe sou wees. Op 16 kon hy gedigte skryf waarin die ewigheid weerklink. Hy het egter nooit in sy leeftyd uitgegee nie, behalwe nou in skooltydskrifte. Dwelms het die bron van sy talent besoedel.”

Oor haar skuif na poësie vertel sy aan Opperman: “Ek was nie soseer onseker oor poësie as genre nie, maar eerder diep onder die indruk van die groot geeste wat ’n mens voorafgaan. Poësie is ’n onverbiddelike kunsvorm, dit duld slegs uitnemendheid, enigiets meenplasig is amper onuitstaanbaar. Soms vang jy ’n gedig uit die lug soos ’n strooimeisie die ruiker van die bruid, reeds gerangskik. Dit is egter die uitsondering.”

Daar is ook heelwat godsdienstige verse in Donkerberg. Hieroor brei Dominique meer uit teenoor Opperman: “Die boom is ’n argaïese simbool wat in die heel eerste boek van die Bybel die status van kennisdraer van goed en kwaad toegedig word. Hoeveel eeue moes die voorstelling in Genesis (die eerste boek in die Bybel) voorafgegaan het? En ook dan soveel eeue later het bome vergestalting gekry as die kolomme in die Griekse tempels en later in die katedrale van die Christene.

“’n Woud is ’n oerkatedraal. As jy lank genoeg deur ’n woud stap, is jy nie meer net in die woud nie, die woud is nou in jou. Dit is reeds salig.”

Opperman stel dit aan haar dat die waarheid sekerlik ’n vertrekpunt in gedigte soos “die halsstarrige klavier” en “die gedig en die waarheid se maskerdans” was. En haar reaksie hierop: “Is al die gedigte waar? As ek jou laerskoolonderwyseres was, sou jy jou hand moes uitsteek om met ’n liniaal gepiets te word oor so ’n stuitige vraag... maar in alle erns is dit eintlik ’n baie diep vraag (waaroor ’n mens lank kan praat).

“Kan ’n klavier halsstarrig wees? Kan ’n ouma ’n klavier wees? Wat waar moet wees, is die gevoel wat die gedig na wording bring. Die filosoof Plato het geglo poësie is immoreel omdat dit in valshede gegrond is.”

In ’n onderhoud op Versindaba wil Joan Hambidge weet hoe dit gebeur het dat Dominique ’n digbundel gepubliseer het beide in Afrikaans en Engels – of dit dalk is omdat sy as Afrikaanse, Vrystaatse kind in Engels skoolgegaan het.

“Die wêreld waarin ek grootgeword het was meer wit en swart, meer óf Afrikaans óf Engels as vandag,” vertel sy aan Hambidge. “My ouers wou ons graag ’n breër ervaring van die wêreld bied en ’n wegkomkans uit die eng politieke siening van Christelike Nasionale Onderwys. Na laerskooljare in ’n Afrikaanse staatskool op die Vrystaatse platteland is ek na ’n Engelse privaatskool vir meisies in Natal.

“Ek was die enigste Afrikaner in die skool. You are not like other Afrikaners....more like us....haha, die Engelse meerderwaardigheid is kostelik. Interessant hoe ’n nuwe taal jou mond kan moeg maak. Jy gebruik jou tong op verskillende maniere na gelang van die klanke van die taal.  Dit is natuurlik ’n belangrike fisiologiese tyd vir taalverwerwing, as jong tiener is jy in ’n oorgangsfase waar jou vlotheid van spraak vasgelê word en die veerkragtigheid van jou aanleervermoë taan. Ek het myself dus tussen tale bevind, en hulle is jaloers op mekaar. Taalsloping is ’n dinamiese en konstante gegewe omdat die tale baklei vir heerskappy. Die een wil die ander een van kant maak, of omvorm. Om beide tale gelukkig te hou moet jy vir albei blomme aandra.”

Hoe verskil die skryfproses van die digkuns met die skryf van ’n roman, wil Joan Hambidge weet: “Die roman moet aan sekere verwagtinge van die leser voldoen. ’n Roman moet ’n begin, middel en einde hê, natuurlik nie noodwendig in daardie volgorde nie. Stories spruit uit gedeelde ervarings in ’n soeke na sin, en moet ’n aantal gegewens ontplooi wat reeds gedeelde begrippe is. In prosa het jy ook die kadens van narratiewe beskrywing en dialoog. Laasgenoemde versnel die intensiteit van die vertelling, terwyl beskrywing dit verlangsaam. Die onderbou van die roman hoef nie waar te wees nie maar wel geloofwaardig, ongeag die konteks, of dit nou in die buitenste ruimte of in ’n hallusinasie afspeel.

“Poësie werk met vervreemding. Dit raak aan die onnoembare, die misterie wat buite die omvang van woorde vibreer. Elke woord in ’n gedig moet juis wees. En elke woord dra ’n lading van assosiasies en veelstemmigheid. Dit is wat gedigte so dig maak, en so uitdagend om te vertaal.

“Die groot verskil in die skryfproses tussen gedigte en prosa is sekerlik die lengte. ’n Roman het karakters, dinge gebeur, maar gedigte kan ook karakters en ’n storielyn hê, beide maak gebruik van die musikaliteit van woorde. ‘Iets’ moet gebeur in ’n roman, ‘niks’ kan net in ’n gedig gebeur, en jy moet ’n uitstekende digter wees om ‘die niet’ treffend en betekenisvol te weergee.”

Oor die tweeledigheid van die bundel verduidelik Dominique aan Yves T’Sjoen: “Ek het in oorleg met die vormgewer Anton Kannemeyer op die stofomslagontwerp besluit. Anton in sy hoedanigheid as comics kunstenaar het al voorheen ’n onderstebo-tweeluik met sy medepligtige Conrad Botes uitgegee en hy het dieselfde formaat vir Donkerberg / Bloodwood voorgestel. Alhoewel ek as leser dit geniet om die tale teenoor mekaar te sien, het ek nie gevoel dat die norm noodwendig gerespekteer moet word nie. Ek het van die estetiese oplossing van die onderstebo-dubbeldoor voorstel gehou. Anton was ook van mening dat die twee tale verskillende skilderye asook titels regverdig.

“Ek het lank getob oor ’n titel en het aanvanklik besluit op Die Halsstarrige Klavier, ook omdat dit vir my ’n sleutelvers in die bundel is. Anton was van mening dat dit soos die titel van ’n kinderboek klink. Sy beswaar was dat mens verwag om êrens dan ook die swaarmoedige wastafeltjie of die beduiwelde divan raak te loop. Hy was natuurlik heeltemal reg.

“Ek dink die paratekstuele gegewens kan ’n waardevolle rigtingwyser vir ’n leser bied, maar die digter moet versigtig wees om nie te veel te wil verduidelik of nog verder te probeer verdoesel nie. Met Donkerberg is dit helder. Hier is die mense vir wie ek skryf. Hier is my lewe.”

Marcel Spaumer (Klyntji) wou weet hoe sy haarself sien ná die publikasie van Donkerberg – as digter of romanskrywer? Haar antwoord hierop was: “Om jou vraag dus met ’n ompad te beantwoord, ek sien myself miskien dan meer as ’n werksku digter as ’n onproduktiewe romansier.”

Oor die lang wag tussen Valsrivier en Donkerberg verduidelik Dominique aan Spaumer dat dit waar is dat sy “hoogtevrees” gekry het ná die goeie en verrassende ontvangs van Valsrivier: “Die lang wag is maar toe te skryf aan ydel vrese.”

Of daar spesifieke gedigte was waarmee sy gesukkel het en of sy ooit ’n gedig weggooi as dit nie wil werk nie, vertel sy aan Spaumer: “Ek het ’n snippermandjie vol verstotelinge. Soms wil ’n gedig net eenvoudig nie dieper as die oppervlak dryf nie. Soms kan jy ’n sin red deur dit êrens anders aan te wend. ‘Kill the little darlings’ is ’n goeie mantra. Jy moet gewoond raak daaraan om die witvoetjies van jou ydelheid die nekslag toe te dien. En soms meld gedigte hulself klokhelder en skoon aan. Dan is jy dankbaar. 

“In die gedig ‘eendagvers’ het ek gesukkel om die gepaste slot te vind. Uiteindelik het ek besef dat die inleidende stanza eintlik ’n refrein is, en dus herhalend aangewend kan word. Skielik het die liedjiepatroon van die gedig deurgesyfer.” 

Op LitNet (24 Maart 2022) bespreek Reinhardt Fourie Donkerberg: “Donkerberg / Bloodwood, wat uitgegee word in ’n Afrikaanse en Engelse spieëlbeeldformaat, kan op verskeie maniere deur die leser benader word. Enersyds is dit ’n digbundel wat op sy eie staan. Andersyds is dit ’n bundel wat as ’n soort begeleidingsbundel vir Valsrivier (en False River) dien. ’n Leser hoef nie noodwendig vertroud te wees met Botha se roman om hierdie bundel na behore te interpreteer en geniet nie, maar die lees van die bundel baat wel by ’n kennis (en miskien selfs ’n herlees) van Valsrivier. Hiermee wil ek nie die indruk skep dat Donkerberg nie sterk genoeg is om alleen te staan nie, maar eerder stuur ek daarop af dat die bundel en die roman gelees kan word as deel van ’n verhaal en verhaalwêreld wat deur mekaar aangevul kan word. In hierdie resensie bemoei ek my met die Afrikaanse helfte van die digbundel.

“Die bundel is in vyf afdelings verdeel, maar hierdie onderskeid is losweg ’n rangskikking van temas wat ondergeskik is aan die hooftema, aangesien sekere verwysings en personae oor en weer en deurgaans na vore tree sonder om hulle te veel te steur aan die grense wat met die eerste oogopslag deur die afdelings se titels gesuggereer word. Die sentrale tema wat in byna al die gedigte na vore tree, is die landskap van die platteland, en spesifiek die Vrystaatse platteland. Ook die titel en die keuse om die omslag met ’n Pierneef-landskap te illustreer beklemtoon hierdie verbondenheid. (...)

“In die afdeling getiteld ‘in die huwelik van ons asem’ (36–48) wyk Botha met ’n reeks erotiese en liefdesverse hiervan af. Die mooi ‘minnekoors’ toon hoe die digter vernuftig geykte liefdesbeelde vermy:

minnekoors

kom deur die poort
met jou arms vol perlemoenduiwe
en jou keel vol rose
volg die klein suiderkruis
wat tot sporing kom op my dy
soos seewier wat verlangend opwel
na die son se soen

ek wag op jou
aronskelke in die skaamvlei
van hartjiesgras
wande gekarring
uit moederlint en kaneel

my mond is takkies en donsvere
wat wil oopbreek op joune
soos koors breek
op spiraaltrappies
in laatmiddagvoortuine.

“Maar die liefdesverse is ’n kort verposing van die bundel se tematiese bemoeienis met ’n familie teen die agtergrond van die landelike wêreld. Hierin lê ook die bundel se sterkste ooreenkomste met die tematiek van Valsrivier. Figure uit dié roman kom in talle gedigte ter sprake: die spreker, die vader en moeder, die grootouers, en uiteindelik ook die broer, Paul. Elkeen van hierdie figure word deur ’n kombinasie van ’n gebalanseerde verwondering en objektiewe oorweging in verse vasgevang. Die laaste afdeling van die bundel, ‘die kind wat geen perke geken het nie’, word dan in sy geheel aan Paul gewy. Die lang gedig waarmee Valsrivier geëindig het (‘roudig’, bl 74), sluit dan ook Donkerberg af, en hervestig sodoende die skakel met die digter se debuutroman.

“Die bundel is in pragtige hardeband met stofomslag uitgegee. Hoewel lesers sal baat by voorkennis van die digter se eerste werk, is ’n mens ook genoop om te erken dat dit beslis nie ’n voorvereiste is om hierdie digbundel te waardeer nie. Donkerberg is nou dalk nie die oorrompelende kragtoer wat Botha se debuutroman was nie, maar dit is immers nie wat ’n mens noodwendig van die poësie sou verwag nie. Ten spyte van ’n gedeelde tematiek met haar roman is die gedigte in sekere opsigte stadiger en bepeinsend, en hulle draai so nou en dan van die blik op ’n verlede af, soos die geval is met die liefdesverse in die derde afdeling. Donkerberg is ’n knap poësiedebuut.”

Op Netwerk24 (18 Oktober 2021) sluit Louise Viljoen haar resensie van Donkerberg / Bloodwood só af: “Die gedigte in Donkerberg / Bloodwood teken grootliks dieselfde wêreld as wat ons in Valsrivier leer ken het. Dit is ’n bundel wat terugkyk en afhandel eerder as wat dit aktief in gesprek tree met die vraagstukke van die hede (politieke vergrype, klimaatsverandering, probleme rakende ras, klas, geslag en taal). As sodanig verskil dit van die strydbare gedigte van die nuwe generasie digters en debutante in Afrikaans, waaronder die name Kamfer, Trantraal, Phillips, Odendaal, Julius en Pedro Ryan.

Donkerberg kan dus gelees word as die poëtiese distillaat van Valsrivier, eerder as die inslaan van ’n nuwe koers. ’n Belangrike wins is die kleurryke Afrikaans wat ’n hele aantal byna-vergete woorde terugwen vir die poësie en die gestroopte soberheid van die Engelse vertaling.”

In Rapport (10 Oktober 2021) sluit Marius Swart sy bespreking van Donkerberg / Bloodwood af: “Die Engelse vertalings maak nie net hierdie sterk Afrikaanse digterstem vir ’n Engelse leserspubliek toeganklik nie, maar wys ook uit hoe die kontoere van segging tussen tale kan verskil al word dieselfde gegewe uitgedruk en beskryf. Om hierdie rede bied dit ook vir veral die Afrikaanse leser ’n heerlike speurtog om te sien wat dit is wat die poësie so eiesoortig maak, en ook so belangrik.”

Marcel Spaumer skryf in ’n onderhoud met Dominique op Klyntji: “Die plasing van die laaste gedig van Donkerberg,  ‘roudig’, het ook destyds in Valsrivier verskyn. In Valsrivier het die plasing daarvan ’n voortsleping by die leser meegebring maande nadat die boek neergesit is; die plasing daarvan aan die einde van Donkerberg voel egter soos iets anders, dalk iets meer gegrond, asof dit iets kom vestig. Het die gedig ander betekenis vir jou gekry in hierdie bundel? Hoekom was dit vir jou belangrik om die bundel daarmee af te sluit?”

Hierop antwoord Dominique: “Prosa het my daar, reg aan die einde van Valsrivier, in die steek gelaat, en poësie het ’n hand uitgesteek in die vorm van daardie treurvers wat die werklike roubeklag geword het. Ek het van die begin af geweet ek wil graag ‘roudig’ in die bundel insluit. Dit is beide deel van Valsrivier, maar dit staan ook daarvan los. ‘Roudig’ was die oorspronklike gedig, dit was my toegangspoort tot poësie. Ek wou dit in die versameling hê, maar ek moes eers die bundel as ’n geheel sien. Eers ná ’n gesukkel om die volgorde van gedigte in Donkerberg te bepaal, het ek besef die gedig kan nêrens behalwe aan die einde wees nie. So ’n lang gedig elders in die bundel sou die vloei opbreek. They say everything ends where it begins...

Tydens die Etienne van Heerden Veldsoirée in Nxuba (Cradock) in 2024 ontvang Dominique die Orde van die Windpomp nadat sy gepraat het oor versoening binne ’n letterkundige konteks. Sy vertel aan AJ Opperman: “Ek het ’n praatjie gelewer oor die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse verdriet. Die titel het ek ontleen aan ’n gedig van Petra Müller: ‘Daar is ’n witvlerknagtegaal, wat net in Sanskrit sing’. ’n Oudonderwyser van Piketberg het opgestaan en gesê dit was die moeite werd om 850 kilometer af te lê om daar te wees. En toe sien ek boonop twee bloukraanvoëls op pad uit na Olive Schreiner se plaas en word die Orde van die Windpomp (aan my) toegeken. In die aanwesigheid van groot geeste vir wie ek groot bewondering het, insluitend my ouers.” (Netwerk24, 26 September 2024)

Etienne van Heerden het gesê hierdie “innige en eksentrieke” prys is aan Botha toegeken vir haar “versengende” voordrag op die Veldsoirée teen die agtergrond van haar boeke, en vir wat sy in die algemeen doen vir die kunste en mense in die omgewing waar sy woon.

Publikasies:

Publikasie

Valsrivier

Publikasiedatum

2013

ISBN

9781415203804 (sb)

Uitgewer

Kaapstad: Umuzi

Literêre vorm

Roman

Pryse toegeken en kortlysbenoemings

  • 2014 Eugène Marais-prys
  • 2014 Jan Rabie-Rapport-prys
  • 2014 kortlys kykNET-Rapport Boekpryse
  • 2014 kortlys van Alan Paton-prys vir nie-fiksie (False River)
  • 2014 kortlys van Sunday Times Prize vir False River
  • 2014 UJ-debuut-pryse vir Afrikaanse en Engelse literatuur (vir Valsrivier en False River)

Vertalings

  • Aanvanklik in Engels gepubliseer onder die titel False River in 2013
  • 2016 Frans; vertaal deur Georges Lory

Resensies en besprekings

 

Publikasie

Donkerberg / Bloodwood

Publikasiedatum

2021

ISBN

9780620942638 (sb)

Uitgewer

Dwarsrivier Uitgewers

Literêre vorm

Poësie

Pryse toegeken en kortlysbenoemings

  • 2023 Ingrid Jonker-prys

Vertalings

Uitgegee in ’n Afrikaanse en Engelse spieëlbeeldformaat

Resensies en besprekings

 

Artikels oor en deur Dominique Botha

Dominique Botha se ATKV|LitNet-Skrywersalbum is oorspronklik op 2025-02-19 gepubliseer.

Bron:

  • Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN)

 

Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir die doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.

The post Dominique Botha (1971–) first appeared on LitNet.

The post Dominique Botha (1971–) appeared first on LitNet.

Die oorlog is verby, kameraad

$
0
0

As dit nie was dat ek en MG verlangse familie was nie, sou ons paaie seker nooit gekruis het nie. Hy het in ’n armblankewoonbuurt grootgeword en ek in ’n middelklasbuurt. Dit was in die omgewing van 1974 dat ons vriendskap ’n aanvang geneem het. Ek onthou hoe ons een aand op die stoep van my ouerhuis gestaan het en hoe hy, op sy tipies langdradige manier, vir my verduidelik het hoe om parallelparkering te doen. Hy het toe daar in Port Elizabeth se strate my instrukteur geword vir my rybewys.

In daardie stadium het ek die Sestigers begin lees, en alhoewel ek en MG uit verskillende kulture gekom het, het ek uitgevind dat hy op my golflengte was. Ons kon saam filosofeer en ek kon hom voorstel aan skrywers soos Etienne Leroux. Op sy beurt het hy my bekendgestel aan Chris Barnard se bekroonde hoorspel Die rebellie van Lafras Verwey, wat hy van die radio af op ’n kasset opgeneem het. Ek het my eie kopie gemaak en kon ook gelukkig baie jare later die hoorspel op CD by die SAUK te koop kry. Die hoorspel het sy debuut op Radioteater in 1971 gemaak, onder spelleiding van Cor Nortjé, met Cobus Rossouw as Lafras Verwey en Joey de Koker as Petra. Die stuk is ook in 1970 met die eerste prys bekroon in ’n hoorspelkompetisie uitgeskryf deur die Belgische Radio en Televisie.

Chris Barnard, een van my gunsteling-Sestigerskrywers, is 10 jaar gelede, in 2015, oorlede en ek het hom nie lank voordat hy hierdie wêreld verlaat het nie, in Stellenbosch opgemerk. Dit was tydens die Woordfees in die eetkamer van ’n gastehuis. Ek het nie met hom gaan praat nie, want hy het moeg gelyk en nie in ’n bui vir gesels nie. Ek neem aan hy was in sy eie persoonlike oorlog gewikkel – die stryd met dit wat saam met die ouderdom kom. Ek sou hom graag wou vertel hoedat sy storie oor Lafras Verwey amper ’n soort Bybel vir my en my vriend geword het. Dit het ons groot genot verskaf om gedeeltes van die dialoog, wat na baie luisters deel van ons geheue geword het, op gepaste tye aan te haal. Om verskillende redes het ek en MG geïdentifiseer met die karakter van Lafras: MG as gevolg van sy armoedige agtergrond en ek omdat ek ’n skugter buitestander was.

Die tragikomiese hoorspel handel kortliks oor ’n “loser”, ’n staatsamptenaar genaamd Lafras Verwey, wat droom om uit sy vaal omstandighede te ontsnap. Lafras word genader deur ’n man wat hom vra om geheimsinnige pakkies vir hom af te lewer. Lafras spreek die man aan as “kameraad”, omdat hy dink dat hy deel is van ’n komplot om die regering omver te werp. Wat Lafras nie geweet het nie, is dat hy betrokke geraak het by ’n bende wat dwelms smokkel. Ek en MG het mekaar dan ook dikwels spottend as “kameraad” aangespreek.

Onbeantwoorde liefde word ook deel van Lafras se verhaal, en dit was iets waarmee ek dikwels kon identifiseer. Lafras kom af op ’n verwagtende vrou, Petra, wat flou geword het, en hy bied aan dat sy hom na sy woonstel vergesel om aan te sterk. Lafras raak sommer gou verlief op Petra en oorreed haar om die nag oor te bly. Hy vertel haar dat sy lewe in die armsalige woonstel net tydelik is, en dat hy ’n uitstekende musikant is wat besig is om ’n simfonie te komponeer. “Ons kon getrou het, as jy gewou het,” sê hy vir haar. Aanvanklik glo Petra Lafras se stories, maar kom later agter dat hy in ’n droomwêreld lewe. Sy vertel hom dat sy nog steeds verlief is op die man wat haar swanger gemaak het en toe verdwyn het. “Swerkater,” brom Lafras teleurgesteld by homself.

Begin 1980 is ek weermag toe en die kommunikasie tussen my en MG was toe deur middel van briefwisseling. Lang briewe, waarin daar ook dikwels Latynse frases was wat ek nie verstaan het nie. Die hoërskool in die armwoonbuurt waar MG ’n leerling was, het sowaar Latyn as ’n vak aangebied, en hy het goeie punte daarvoor in sy eksamens gekry.

Vir ongeveer 15 jaar het MG as ’n klerk vir die Spoorweë in Mosselbaai gewerk en soos Lafras met sy fiets werk toe gery. Met die verandering van die regering het hy ’n pakket geneem en teruggekeer Port Elizabeth toe. Van toe af het dinge beroerd begin gaan en het hy meestal as ’n veiligheidswag gewerk. Eenmaal het ek hom besoek by die triestige Swartkopshotel, waar hy in ’n donker agterkamer sonder ’n enkele venster gebly het.

Ten spyte van sy swaarkry was hy dikwels die een wat my probeer opbeur het wanneer ek neerslagtig gevoel het. Eenmaal in ’n antwoord op ’n donker SMS van my was sy raad aan my: “Nee man, gee net ’n muntstuk vir die koerantverkoper daar op die hoek, knoop met hom ’n gesprek aan, en jy voel weer beter.”

’n Paar jaar voor sy dood moes hy weer verhuis, na ’n ander mismoedige deel van die stad. Port Elizabeth se naam het intussen verander na Gqeberha, en MG, wat nog steeds lief was vir tale, het my probeer leer hoe om dié naam reg uit te spreek. Die blok waarin hy nou ’n woonstel gehad het, het hy gou die “ghetto” gedoop en dit was voorwaar ’n plek uit die hel, vol werkloses en dwelmhandelaars en verslaafdes. In hierdie stadium het hy oorleef van die karige Sassa-pensioen wat ek darem maandeliks vir hom met ’n bedrag geld kon aanvul.

Ek was in Kaapstad toe ek die Sondagoggend ’n oproep van hom kry. Hy het gehyg na asem en ek kon sy stem skaars herken. MG was sy hele lewe ’n strawwe roker en sy hart en longe het die gees gegee. Later daardie middag het die opsigter onraad vermoed en die polisie ontbied wat hom dood op die vloer gevind het.

*

In die middel van die nag het Petra angstig vir Lafras in die sitkamer wakker gemaak om te sê dat sy dink haar water het gebreek. Lafras het in sy onkunde vir haar gesê dat dit niks is nie en dat die glas al buitendien oud was en sy net moet oppas om nie in die glasstukke te trap nie. Toe moes hy egter inderhaas vir Petra met sy fiets by die hospitaal se kraamafdeling kry. Toe hy later daardie nag terug  by sy woonstel kom, het die polisie hom ingewag. Lafras het vinnig by sy woonstel ingeglip en met ’n sukkelende ou geweer op die polisie begin skiet. Hy was nog steeds onder die indruk dat hy vir ’n “beter wêreld” veg. Lafras word noodlottig gewond en deur ’n konstabel dood op die vloer aangetref. Die hoorbeeld eindig met die stem van ’n sersant wat sê: “Gaan sê vir die ander die oorlog is verby. Hulle kan maar kom.”

Lees ook:

Om Bibi Slippers in Gqeberha te vind: ’n lesersindruk van Soekenjin

Die laaste soen

Onsigbares en gelukkige eindes: ’n gesprek tussen PJO Jonker en Hennie Aucamp

In gesprek met Kleinboer oor die kosmos en sy bundel erf en elders

The post Die oorlog is verby, kameraad first appeared on LitNet.

The post Die oorlog is verby, kameraad appeared first on LitNet.

Lucas Mangope deur Oupa Segalwe: ’n resensie

$
0
0

Titel: Lucas Mangope: a life
Skrywer: Oupa Segalwe

ISBN: 9780624095019
Uitgewer: Tafelberg

Met Suid-Afrika se fiskale, politieke en sosio-ekonomiese uitdagings wat skyn om jaar na jaar verder te versleg, die agteruitgang van infrastruktuur en die algemene verval waaraan die land gekenmerk word na 30 jaar van demokrasie, skyn daar ’n mate van oplewing en belangstelling in alternatiewe, soos onder meer die geskiedenis van die land se tuislandsisteem, te wees. Proponente van gedesentraliseerde politieke sisteme stel veral belang daarin, hopelik nie om daardie jare te verromantiseer nie, maar eerder om te sien hoe lelik skeef ook gedesentraliseerde sisteme kan loop. Oupa Segalwe is ’n joernalis, en nie net het hy grootgeword in dieselfde omgewing as waar Lucas Mangope (1923–2018) gewoon het nie, hy het van die gebeure waaroor hy skryf in die boek self meegemaak en het ook vir Mangope persoonlik geken. Hy beskik oor ’n intieme kennis van Mangope en was dus in die ideale posisie om ’n boek oor hom te skryf. Uit die bronverwysings is dit duidelik dat Segalwe omvattende onderhoude gedoen het en dit aangevul het met addisionele bronne soos hofstukke, verslae, boeke en koerantberigte. Maar dit is asof Mangope, ten spyte van oor die 300 bladsye van teks, steeds ’n ontwykende figuur bly.

Die storie van Lucas Mangope is in ’n groot mate die storie van Bophuthatswana. Dit is moontlik dat, ten opsigte van die tuislandsisteem, Bophuthatswana die tuisland is waaroor daar al die meeste publikasies verskyn het (hoewel ek hier onder korreksie praat en geen amptelike statistiek tot my beskikking het nie). Bophuthatswana is een van die prominentste tuislande wat bestaan het. Dit hou waarskynlik verband met die ligging van Bophuthatswana en die invloed wat die staat uitgeoefen het op die ekonomiese hartland van Suid-Afrika, die gedeeltes wat vandag as die Gauteng-provinsie bekendstaan. Voeg daarby die feit, en dit word ook so in die heel eerste sin op die boek se agterblad gestel, dat Bophuthatswana as Suid-Afrika se “suksesvolste” tuisland beskou word. Hierdie “sukses” is geen politieke sukses nie, maar verwys waarskynlik eerder na die ekonomiese “sukses” waaraan Bophuthatswana gekenmerk is, as die tuisland wat die minste op Pretoria sou steun vir ekonomiese volhoubaarheid.

Die boek bevat geen inleiding nie. Daar is nie ’n deeglike uiteensetting van die metodologiese benadering wat gevolg is nie. Aan die einde van die boek verskyn ’n woord van dank, waarin daar wel kortliks meer gelees kan word ten opsigte van hoe die boek ontwikkel en nagevors is. Die skrywer brei ook in sommige gedeeltes van die teks self meer uit op van sy interaksies met die Mangope-familie en hoe dit sy navorsing vir die boek beïnvloed het, maar ’n deeglike inleiding sou wel die leser beter kon oriënteer. Voeg daarby die lang gedeeltes van die boek waarin daar maar eintlik min oor Mangope self vertel word, en eerder die storie van Bophuthatswana vertel word, en dit bring mens dan tot by die gevolgtrekking dat hierdie nie ’n boek is wat sonder gebreke is nie. Dit is nie dat hierdie gedeeltes oor Bophuthatswana onbelangrik en oorbodig is nie, maar mens sou wel groter integrasie wou sien tussen hierdie hoofstukke en die persona van Mangope.

Daar is egter ander aspekte aan die biografie wat die boek wel merkwaardig maak. Die boek is, sover my kennis strek, die omvattendste biografie wat al ooit oor Lucas Mangope geskryf is. Anders as sommige ander perspektiewe, is Segalwe se boek besonder ewewigtig geskryf. Hy skryf simpatiek en sensitief oor ’n familie wat hy persoonlik en intiem ken, sonder om ’n gesonde kritiese perspektief op die loopbaan van Lucas Mangope in te boet. Trouens, waar sommige bronne soms op versigtige wyses die politieke loopbaan en persona van Mangope verromantiseer, hang Segalwe al die vuil wasgoed waartoe hy toegang kon kry aan die groot klok. Daar is die korrupsie, die politieke onverdraagsaamheid, asook ander omstrede onthullings wat in die boek na vore tree. Benewens die reeds gemelde deeglike navorsing wat die outeur onderneem het, bevat die boek ook ’n indeks, wat altyd ’n besondere nuttige toevoeging tot enige niefiksie boek is en die werk van toekomstige navorsers sal vergemaklik.

Dit is duidelik dat die outeur probeer om met hierdie biografie die teenstrydighede rondom die lewe van Lucas Mangope te probeer versoen. Waar Mangope aan die een kant, veral in die media en geskiedskrywing, dikwels uitgebeeld word as ’n diktator wat saam met ander tuislandleiers, soos Mangosuthu Buthelezi, et al, as lakeie van die apartheidsregering beskou word, is daar vandag nog mense wat ’n heel ander beeld van Mangope koester, veral diegene wat hom persoonlik geken het. Voeg daarby die tragedie van wat vandag die Noordwes-provinsie is, waar Bophuthatswana grootliks geleë was. Die Noordwes-provinsie is vandag die provinsie in Suid-Afrika met die hoogste werkloosheidskoers, met na raming 54% van die inwoners wat geen werk het nie, en armoede gedy onder die omstandighede. Hierdie stand van sake kan mens kontrasteer met die vinnige ekonomiese vooruitgang waaraan die gebied gekenmerk was gedurende die tuislandjare. Mangope had ’n lang en gekompliseerde geskiedenis met die African National Congress (ANC), waarvan hy self lid was in sy jonger jare. Mangope het selfs ook klas gehad by die ANC-president Oliver Tambo (1917–1993) toe hy ’n leerling was aan die St Peter’s Sekondêre Skool in Rosettenville, Johannesburg gedurende die 1940’s.

Die verhouding tussen Mangope en die ANC het egter later jare drasties versleg, soos wat die geval was met al die ander tuislande se leiers, en met die 1994-verkiesing het Mangope probeer om die soewereiniteit van Bophuthatswana te behou. Bekende feite word weer afgestof, soos hoe die Afrikaner Weerstandsbeweging sonder enige politieke gesag by die situasie in Mmabatho betrokke geraak het en hoe hulle lede skouspelagtig ten aanskoue van televisiekameras gedood is. Die boek bespreek al hierdie ontwikkelinge, asook ander interessante gevalle, soos die mislukte staatsgreep van 1988. ’n Noemenswaardige deel van die werk fokus dan ook op Mangope in die “nuwe” Suid-Afrika. Weens die feit dat Mangope geweier het om aan die 1994-verkiesing deel te neem, het hy sy politieke loopbaan amper vernietig. Volgens Segalwe sou Mangope maklik ’n posisie vir homself in Suid-Afrika se heel eerste regering van nasionale eenheid se kabinet onder Nelson Mandela (1918–2013) kon beding, as hy net sou deelgeneem het aan die onderhandelinge en die verkiesing (bl 209). Met die nuwe regering met Popo Molefe as die eerste premier van Noordwes, het die ANC nie gewag om ’n kommissie van ondersoek aan te stel om die wanbestuur onder Mangope se regering te ondersoek nie. Segalwe maak ruim gebruik van hierdie verslag in sy boek. Mangope se politieke tuiste, die Bophuthatswana Nasionale Party, is in 1997 weer heropgerig en herposisioneer as ’n Christelike party, die United Christian Democratic Party (UCDP), maar enige moontlike momentum wat die party kon neem uit die vorige staat wat dit regeer het, was grootliks daarmee heen, alhoewel die party tog ’n aantal setels in die provinsiale en nasionale verkiesings kon inpalm. Mangope se besluit om nie die UCDP in die nasionale parlement in Kaapstad te lei nie, was ’n verdere spyker in die party se doodskis.

Waar Mangope se openbare lewe as stormagtig beskryf kan word, met die tipiese elemente van sukses, verraad, geweld, twis, mislukking, tragedie en drama waaraan politici se loopbane dikwels gekenmerk word, is daar veel aan sy persoonlike lewe wat eweneens as stormagtig beskou kan word. Ook hierdie aspekte van sy lewe word deeglik in die boek ondersoek. Verskeie van Mangope se familielede, waaronder van sy kinders, is onder verdagte omstandighede oorlede. Mangope se tweede huwelik met die verpleegkundige Violet Mongale het geweldige spanning in die familie veroorsaak en sou uiteindelik uitloop op hofsake. Maar bowenal is Mangope se naam verewig in die geskiedenisboeke saam met Suid-Afrika se wit minderheidsregering, wat skuldig staan aan die misdaad teen die mensdom genaamd apartheid.

*

Ten spyte van sommige gebreke, is Oupa Segalwe se weergawe van die lewe van Lucas Mangope beslis die moeite werd om te lees, veral vir diegene wat ’n besondere belangstelling in die geskiedenis van Bophuthatswana en Suid-Afrika se tuislandsisteem het. ’n Gedesentraliseerde politieke sisteem, soos dié van Suid-Afrika se tuislandsisteem, bied wel ’n alternatief wat die mag meer eweredig versprei, maar sonder etiese en morele leierskap kan selfs so ’n sisteem ook grotendeels faal. Die manier waarop Bophuthatswana bestuur is, was glad nie besonder demokraties nie, ten spyte van gereelde verkiesings en ’n parlementêre sisteem. Dit is derhalwe geen wonder nie dat die staat nooit internasionale erkenning geniet het nie. Omdat Mangope nie graag ontvanklik was vir kritiek nie, het hy baie spoedig in ongewildheid verval, en is selfs uiteindelik deur sy eie party, die UCDP, die deur gewys. So het sy politieke loopbaan op ’n laagtepunt doodgeloop.

Lees ook:

Vertellings uit die vergetelheid deur Danie Schoeman: ’n lesersindruk

The spirit of leadership by Reuel J Khoza, a review

Omkoopbaarheid en ons demokrasie, ’n lesersindruk van Our poisoned land deur Jacques Pauw

The post Lucas Mangope deur Oupa Segalwe: ’n resensie first appeared on LitNet.

The post <i>Lucas Mangope</i> deur Oupa Segalwe: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die Adam Small Boekefees 2025: ’n onderhoud met Darryl David

$
0
0

Darryl David (foto: verskaf)

Darryl David praat met Naomi Meyer oor die Adam Small-fees wat 21 tot 23 Februarie 2025 in Pniël plaasvind.

Darryl, dis amper tyd vir vanjaar se Adam Small-fees. Sal jy vir ons lesers vertel wanneer dit plaasvind, en 'n idee gee van wat op die program is en wie vanjaar kom optree?

Hallo Naomi. Die inderdaad amper tyd vir die Adam Small Boekefees. Ek kan nie glo dis nou al agt jaar sedert die eerste Adam Small-fees nie.  

Daar is baie opwindende items op die program. Eerstens gaan daar twee huldeblyke aan ons groot vriend Breyten Breytenbach wees. Breyten was een van ons grootste ondersteuners van die fees. Hy het amper elke fees saam met sy vrou, Yolande, bygewoon.

..........
Daar is baie opwindende items op die program. Eerstens gaan daar twee huldeblyke aan ons groot vriend Breyten Breytenbach wees. Breyten was een van ons grootste ondersteuners van die fees. Hy het amper elke fees saam met sy vrou, Yolande, bygewoon.
..........

En dan is daar wonderlike boeke, soos Johnny Davids se memoires, Boytjie, en Theresa Papenfus se memoires, Sing, Mamma, sing. Dis boeke wat aan die hartsnare trek. Die eer om die fees te open gaan aan Ena Jansen vir haar vertaling van die klassieke, ikoniese Nederlandse roman Max Havelaar. Dis ’n groot oomblik in die Afrikaanse letterkunde. Nog ’n groot oomblik is die sessie oor ’n nuwe boek oor die rieldans. Ai, as ek net so kon dans, Naomi! 

En mense moenie Willem Fransman jr se opvoering van Adam Small se werk misloop nie. Nee wat, letterlik elke sessie by vanjaar se fees is ’n hoogtepunt. 

Is daar enige items waarop jy in die besonder wil wys - iets waarna jy baie uitsien?

Ek sien vreeslik uit na die nuwe Diana Ferrus-prys waarvan die wenners by vanjaar se fees aangekondig gaan word. Van dag 1 af was Diana elke jaar by die fees. En ons het gesien hoe haar reputasie elke jaar styg. Hierdie prys, wat deur Zalman Davis ingestel is, is die kulminasie van jare se bydrae tot die Afrikaanse letterkunde en tot Diana se omgee om nuwe stemme in ons literatuur te ontwikkel. 

Dan sien ek uit na die sessie waar ek saam met die Springbok-hokkiesensasie Malikah Hamza en haar pa, Boebie Hamza, haar kinderboek Malikah – the girl who loves sport gaan bekendstel. Ons het nooit die kans gekry om die boek bekend te stel nie, want ’n week na die publikasie van die boek is Malikah se ma oorlede. 

Ek kan nie wag om te hoor wat Mia Ardene gaan doen in haar sessie oor die verskynsel van  “yaartmusiek” nie. Sover ek weet, is dit ’n eerste vir boekefeeste in Suid-Afrika, hierdie tema. 

Dan die musiekkonsert van Brandon Oktober en Frazer Barry. 

En ook die bekendstelling van Rielritme, Sing, Mamma, sing en Boytjie

Op die webwerf van die fees kan mens lees waar ons in ons heel eerste onderhoud oor die fees gepraat het. Mens sien jaarliks hoe die fees ontwikkel en groei. Wat is vir jou lekker van hierdie fees, Darryl, jy wat op baie ander plekke in die land ook feeste tot stand bring of help reël of daarby betrokke is? Wie is almal betrokke by die fees – die vennote en borge en rolspelers en lede van die gemeenskap?

Ons grootste borg, dink ek, is die ATKV. Ek wil eintlik aan die ATKV dankie sê vir hul enorme bydrae tot die fees. Dan is daar Dominique Botha en haar ouers, Sandra en Andries Botha. Van dag 1 af het hulle hulle pragtige huis vir ons skrywers oopgestel en ons heerlik onthaal. Sout van die aarde, dis wat hulle is. En dan is daar die bemarkingsarm van die dorp Stellenbosch wat die afgelope jare ook sterk aan boord gekom het. Dankie aan almal. 

Die fees vind, soos reeds gemeld en soos baie mense weet, in Pniël plaas. Wat van hierdie omgewing is vir jou besonders? Mense wat die fees kom bywoon, kan ook die dorp en die plekke besoek waar hulle dalk nie gewoonlik uitkom nie.

Mense sal dink dat daar ’n verbintenis is tussen Adam Small en Pniël. Maar dis ’n onlangse verskynsel – juis as gevolg van hierdie fees. Ek het die dorp persoonlik gekies as die ligging vir die fees, want sover dit my betref, lê dit in die mooiste vallei van Stellenbosch. Daai Helshoogtepas is hemels. Die berge wat vir Pniël omvou, is vir my spiritueel. Ek het altyd gesê ek wil ’n huis in Pniël hê – maar soos mense in ons sessie oor gentrifikasie sal hoor, is dit nou vir my onmoontlik. 

But the greatest success story is what the festival has done for the community. Out of all the festivals I organise, no other community has embraced a festival like this one. It's as though they have made their motto "Kô, lat os skryf!” And unlike some other festivals, this community really embraces the festival. In fact, I think they deserve a prize for this. Because truly, they have done Adam proud. All we need now is a bronze statue of Adam in Pniël and then people will not know that Adam was a son of Wellington – that is how strong the link has become. 

For more information on the festival, visit https://adamsmallfees.co.za.

Lees ook:

Thuli Madonsela on Adam Small's legacy

Adam Small (1936–2016)

Sing, Mamma, sing deur Theresa Papenfus: ’n resensie

Die Diana Ferrus-prys: ’n onderhoud met Zalman Davis

 

The post Die Adam Small Boekefees 2025: ’n onderhoud met Darryl David first appeared on LitNet.

The post Die Adam Small Boekefees 2025: ’n onderhoud met Darryl David appeared first on LitNet.

Lisbon 1755 and Tulbagh 1969: A tale of two earthquakes

$
0
0

Tulbagh (foto: Andres de Wet via WikiMedia: CC BY-SA 3.0)

........
There is always political opportunity in an earthquake.
........

“Think of Barcelona when Franco fell. Think of Berlin when the wall fell … it’s a period of renaissance – a window of possibility that you have to use to convert to something.”

– Claudio Gulli, art historian, on the ongoing refurbishment of Palermo, Sicily. FT, 11 February 2025

For the past month, the picture-postcard-perfect Mediterranean island of Santorini has been plagued by ever-increasing tremors. There is now a genuine fear that we are witnessing the prelude to a devastating earthquake of a magnitude that destroyed Lisbon in 1755. The Greek authorities have evacuated thousands of residents to the mainland, and a massive relief effort is in place to anticipate the worst, if it should happen.

There is always political opportunity in an earthquake – opportunity to showcase the credentials of the governing regime is the usual thing. Opportunity to line pockets as reconstruction takes place and tenders are handed out to cronies. Opportunity to pursue political ambitions and ideology.

I have been paying particular attention to these alarming portents around Santorini, because only months ago I visited an extraordinary new interactive museum of the 1755 Lisbon earthquake in the Portuguese capital (https://lisbonquake.com). It is an experience not to be missed, since it exactly replicates the strength of the original earthquake.

You are installed in a pew in a reconstruction of a church, with all kinds of projections and clever 3D effects. The disaster occurred on All Saints Day, 1 November 1755, and the mass in progress is as convincing as if it were the genuine thing. The pew suddenly begins to lurch back and forth, propelled by mechanical hands, and overhead the church crumbles and collapses. A great stone smites the priest, hands are thrown up in horror, and there are screams, shouts, dust and a dreadful rumbling noise. It lasts for seven minutes, and I do not recommend the ride to anyone of a remotely claustrophobic disposition or who has a weak heart.

You eventually stagger out to the next room, only to be confronted by monstrous tsunami waves crashing down on the shore of a city consumed by fire. Churches, tenements, palaces, houses – all gone, piles of rubble on top of the groaning, soon to be dead victims. Oddly, the street of the brothels, with its scantily clad workforce running around in some distress, is about the only one unscathed, a coincidence immediately seized upon by the all-powerful church as evidence that the earthquake was God’s punishment for Lisbon’s sinful inhabitants – a belief, in turn, powerfully questioned and rejected by Enlightenment sceptics like Voltaire, who was inspired by the disaster to write Candide two years later (of which more below).

Prowling around this marvellous exhibition, and my interest in the political and religious aftermath of the reconstruction, put me – once I’d caught my breath – in mind of my own (only) real-life experience of an earthquake. The juxtaposition of differing responses from the authorities with the destruction and rebuilding of Lisbon and Tulbagh, along with the reconstruction efforts and the relief responses, highlighted very different political, sociological and philosophical outcomes.

Tulbagh, 1969

The powerful 1969 earthquake that struck the Western Cape in South Africa caused widespread destruction, but also became a moment for the government to reinforce racial segregation under the guise of reconstruction. The disaster damaged homes, infrastructure and historical buildings in all communities. However, the salvage effort was skewed by the apartheid era policies of the day, which prioritised white residents and deepened existing inequalities.

........
The powerful 1969 earthquake that struck the Western Cape in South Africa caused widespread destruction, but also became a moment for the government to reinforce racial segregation under the guise of reconstruction. ... The rebuilding of Lisbon, on the other hand, represents one of the most significant Enlightenment-inspired urban projects of the 18th century.
........

The rebuilding of Lisbon, on the other hand, represents one of the most significant Enlightenment-inspired urban projects of the 18th century. The disaster, marked by a massive earthquake, a subsequent tsunami and widespread fires, reduced much of the city to rubble and claimed tens of thousands of lives. But the response to this catastrophe became a showcase of Enlightenment ideals, emphasising reason, planning and scientific progress, accompanied by a significant rejection of religious and racial bigotry. It was forward-looking.

Gaia is a restless soul with a restless mantle. My own “real” earthquake encounter, with the epicentre sited near Tulbagh in the Western Cape, was on Monday, 29 September 1969. It was late evening, and I was enjoying benign spring weather in company with fellow student Rob Meintjes (future writer of a Long Street memoir), quaffing a glass of Tassies red wine. The air was heavy with the scent of the famous rose gardens at historic Old Nectar in the Stellenbosch Jonkershoek valley, and the oaks were already wearing their early foliage.

Suddenly, roosting birds took to the air squawking, and a host of squirrels scampered down onto the ground. For a moment, time was suspended as we took in this disturbance. Then there was a roaring sound and the ground heaved beneath our feet. Exactly like a wave. The upheaval lasted about two minutes, and the interior of the cottage we were staying in was smothered in dust and broken crockery. The earthquake was felt across the entire Western Cape.

Gerald Shaw, in his evocative history of the Cape Times1, records bystanders looking on startled, as regiments of rats in District Six poured out onto the street, just like our squirrels. Then – a rumbling sound like an express train. At the Cape Times, the staff rapidly evacuated as the Victorian building rocked violently from side to side. The vintage Cafe Royal pub, habitual watering hole of journalists in those days, disgorged its cargo of ink-stained clientele, while everywhere people rushed out of restaurants and cinemas. Fiona Chisholm, in her Cape Times column the following day, told of an aged great-aunt who woke with the shaking and rocking and declared there was a man under her bed. “Life and optimism in the old girl yet,” declared Chisholm.

That same night, the Cape Times correspondent in Tulbagh reported subterranean volcanic rumblings in the Winterhoek range of mountains. The famous “Worcester Fault” was apparently awake. In Hermanus, an earthquake measuring device had been knocked off its shelf by the force of the quake. The Worcester Fault had been dormant for ages – ever since 1809, in fact, when it was Stellenbosch that had taken the hit from an earthquake.

A tsunami was even forecast by an oceanographic expert at UCT to hit Cape Town. This never happened, but if it had, there would have been substance to the earlier dystopian thriller set in Cape Town, entitled The day the sea came back, by local writer Michael Drin.

Police at Ceres, close to Tulbagh, told reporters that the entire town was on its knees in prayer – which was similar to behaviour in Lisbon two centuries earlier. As Cape Times reporters headed for the scene, they found terror-stricken groups of people, huddled and praying together on rugby fields and in villages and towns, many damaged by the quake.

But Tulbagh it was, that bore the brunt of the shock, wrote Shaw. The force of the earthquake was 6,5, the same magnitude that had destroyed San Francisco 60 years earlier. A thick smell of sulphur filled the air, and the mountains were laced with necklaces of fire. Tulbagh was virtually flattened – 70 percent of its buildings were destroyed – and now the story became very dark. Ten people were killed, including nine coloured children who lived on the slopes near Tulbagh’s historic centre, with its now ruined Cape Dutch houses. At the mission settlement ministering to coloureds, just outside the town, not a building had been left standing.

The aftershocks continued for days, and the relief effort almost immediately reflected the colour division, wrote Shaw. Whites were offered tents, while the coloured families were expected to sleep in the open. Anger took hold as the coloured victims of the earthquake were once again left contemplating their status as victims of segregation, as defined by the Group Areas Act, which had so recently led to the demolition of virtually the whole of District Six, a traditionally non-white area flanking Cape Town’s city centre.

I am obliged to Jayson Augustyn-Clark2 for his important and meticulously researched MA thesis, which is available through the University of Cape Town Open Sources portal. It is a first-rate piece of work, containing details and photographs of virtually every house restored, as well as interviews with the architects involved and the heritage bodies responsible for oversight. It does not shy away from the reality; it provides a vivid account of the way the white Nationalist government influenced the restoration, providing financial support for the white-owned Cape Dutch heritage buildings to be rebuilt, while simultaneously flattening the houses of the coloured community. Augustyn-Clark says that the counterpoint to the well-known Tulbagh reconstruction

is the relatively unknown story of the intentional destruction of seven non-white hamlets in the Tulbagh valley. These were communities who had been equally devastated by the earthquake and whose thatched, vernacular cottages were not considered to have heritage qualities. Consequently, scores of these buildings were bulldozed within months, and their populations relocated to housing in coloured-designated areas. These communities seem to have been “officially forgotten” by the media, which focused on the reconstruction of Church Street in Tulbagh as a metaphor for the recovery of the greater region.

He adds that underneath the gentrified facade of many a Cape streetscape lies another story:

that of disenfranchisement, disempowerment and relocation of non-white communities. The effect of the Group Areas Act and the forced removals during the 1960s of people of colour from urban and rural centres is not fully documented. It appears that the earthquake played into the hands of the Group Areas administrators of Tulbagh, who were quick to demolish any buildings owned or occupied by non-whites located in areas declared “white”.

........
In 1969, the cottages were all severely damaged by the earthquake and judged not worth rebuilding, and the remaining coloured residents were rehoused in Witzenville, a coloured township some distance away. Thereafter, the cleared site was bulldozed and sold to white residents, who built modern, suburban houses.
........

From the turn of the century, he explains, coloured people had been permitted to settle on municipal land on the edge of the Tulbagh town. Cottages were built, and the coloured community lived happily there until 1966, when under the apartheid Group Areas Act the settlement was declared “white”. In 1969, the cottages were all severely damaged by the earthquake and judged not worth rebuilding, and the remaining coloured residents were rehoused in Witzenville, a coloured township some distance away. Thereafter, the cleared site was bulldozed and sold to white residents, who built modern, suburban houses. The coloured Helpmekaar community survives today only in the memory of its older residents, says Augustyn-Clark.

Reading his thesis, one is struck by the transparent motivation of the National Party, summed up by Prime Minister John Vorster when he visited the completed restoration of “white” Tulbagh in 1975: “Look at those walls, because those early colonists were building for the future greatness of South Africa …. I say to a hostile world outside: we … are here to stay.”

Tulbagh, suggests Augustyn-Clark, was recreated as a self-referencing memory of a golden age of civilisation where the sun always shone, and demonstrated a national nostalgia for an idealised, sanitised past: “The National Party government, facing an increasingly hostile world as the anti-apartheid movement grew internationally, jumped at the chance of assisting with the reconstruction of a heroic Afrikaner past by recreating the early settlers’ idyllic townscape.” He says the threads of history were twisted by those in charge to construct national identity. “Heritage (becomes) the projection of a lost, mythical world, whereby material remnants of the past are re-imbued and saturated with association and interpretations by an official act of capture and containment. Vorster’s position of head patron brings a pervasive and clear tone of politics into the restoration, and (it was) an act of white nation-building.”

Well-intentioned the rebuilding may have been by liberal-minded Cape Town architects, who offered their services free in some cases, but the corrosive taint of racial segregation unavoidably hung over all, cemented in bricks and mortar.

Lisbon, 1 November 1755

Instead of reinforcing the feudal policies of slavery and religious and racial discrimination (this last in the case of Tulbagh), the reconstruction of Lisbon accelerated dramatic egalitarian reforms which did away with legal race divisions and other forms of ostracism. Sebastião José de Carvalho e Melo, the Marquis of Pombal, led the reconstruction efforts under the directive of King José I of Portugal. Rejecting the fatalism often associated with natural disasters in those days, Pombal applied Enlightenment principles to reimagine Lisbon as a modern, rational city. His famous decree, “Bury the dead and feed the living,” embodied a pragmatic approach to disaster management, prioritising immediate relief and recovery over superstition and despair.

The reconstruction was revolutionary in urban planning. Pombal’s administration implemented a grid system, ensuring that Lisbon’s streets were straight, wide and aligned for efficient traffic flow and fire prevention. New buildings adhered to standardised architectural designs, with earthquake-resistant features such as wood cross-bracing – the so-called Pombaline cage. These innovations made Lisbon one of the first cities in the world to incorporate seismic safety into its construction codes, reflecting a commitment to applying scientific knowledge for public benefit.

Moreover, the disaster and its aftermath fuelled philosophical debates across Europe, challenging prevailing views on divine providence and natural evil. Thinkers like Voltaire and Immanuel Kant engaged with the event in their writings, the former satirising blind religious optimism in his satirical Candide, and the latter developing one of the earliest systematic theories of earthquakes. Lisbon’s tragedy thus catalysed a broader Enlightenment discourse on the interplay between nature, human agency and the limits of reason. Ultimately, the rebuilding of Lisbon not only restored a shattered city, but also demonstrated how reason, science and a commitment to human progress could turn a disaster into an opportunity for innovation and resilience, influencing urban planning and disaster response for generations to come.

The Marquis of Pombal, extremely able and well read, was already heavily influenced by the egalitarian spirit of the Enlightenment when the earthquake struck. As Robert Darnton3 tells us, the Enlightenment was greater than the battles of its books, and its greatest work, the Encyclopédie, served a larger purpose than spreading knowledge:

The Enlightenment was a cause, a movement, a campaign to persuade people by appealing to their reason and often to their emotions. It advocated values and ideas – the need for tolerance, the distrust of superstition, the importance of liberty, the power of reason to decode the laws of nature, the determination to hold institutions up to rational standards and to promote the general good.

Within a couple of days of the magnitude 8,5 earthquake, Pombal was already seizing power with the king’s blessing. He dismissed the church’s claims that the destruction of the city was God’s punishment for sinful behaviour by the inhabitants, on the grounds that it had affected babies who were manifestly innocent, and then he set about rebuilding and reinventing Lisbon with extraordinary energy and vision.

His options included allowing the population to rebuild organically, moving the city somewhere else, or rebuilding on the current footprint, but with wider streets and safer houses no more than two storeys high. He chose the third option.

In tandem with the physical renovations, he engineered profound social and religious reorganisation. Within a very few years, the Inquisition was abolished, the Jesuits turfed out, and racial and religious discrimination done away with. Everyone would be equal in the new Lisbon.

More importantly, as Rui Tavares4 tells us, the concentration of powers enabled Pombal, the king and their supporters to take measures that would have been unthinkable only a short time before: the distinction between new Christians and old Christians was abolished. New Christians were Muslims and Jews who were obliged to convert to Christianity in order to avoid being burned alive as heretics. Discrimination against Jews and Muslims was now ended. Moreover, slavery in Portugal was ended (although not in Brazil and the rest of the empire). And even more importantly, perhaps, the empire’s Christian Indians were granted the same status as the Portuguese. They were allowed to marry Portuguese men and even Portuguese women. This was a far-reaching move, designed to encourage a growing population to meet the labour shortages of the time. A racially integrated society was the result, and it lasted into modern times. (The contrast between apartheid South Africa, where relations across the colour bar were forbidden, and Portuguese colonies like Mozambique and Angola, in this regard was always very stark. One apocryphal legend had it that white South Africans famously enjoyed the fleshpots of Lourenço Marques, where they could sample forbidden fruit!)

........
You might say the Lisbon earthquake triggered a vibe shift of radicalism and ultimately revolution in countries like France. Voltaire agreed with Pombal: the earthquake did not illustrate the “will of God”.
........

We can now see with hindsight, centuries later, that the effects of the Lisbon earthquake provoked a philosophical and political earthquake that spread across Europe. It was a visual moment between the old world and the new world: the birth of the modern. Printed descriptions ensured that the disaster became known everywhere. Pombal was a new modern man. He embraced the cause of the earthquake as natural, asserting that it was nothing to do with religion. Writers everywhere were inspired – Kant and Voltaire, Hume and Montesquieu, Rousseau and Diderot, among others. You might say the Lisbon earthquake triggered a vibe shift of radicalism and ultimately revolution in countries like France. Voltaire agreed with Pombal: the earthquake did not illustrate the “will of God”.

In his famous poem on the “Lisbon disaster”, Voltaire rebuts the arguments of all those who maintained it was God’s will. What possible interest would God have in causing such a dreadful cataclysm, he asked rhetorically. One only had to look at the shattered city to rebut this fallacious claim.

Come, ye philosophers, who cry “All’s well”
And contemplate this ruin of a world …
This child and mother heaped in common wreck
These scattered limbs beneath the marble shafts
A hundred thousand whom the earth devours
Who, torn and bloody, palpitating yet
Entombed beneath their hospitable roofs
In racking torment end their stricken lives

The Marquis of Pombal was a fellow to be reckoned with, alright. He essentially used Lisbon’s destruction to force the deeply religious country into the modern era. The Lisbon that arose after the earthquake displayed modern thinking about seismology, architecture and disaster planning (See footnote 2). It influenced the discussion in Europe about the roles of the state and church and the distinction between the two.

There are those who credit the aftermath of the disaster and the rational, empirical, non-hysterical response of Pombal, for the eventual climate of revolution that engulfed France three decades later. The Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, and the abolition of feudalism, were the logical conclusion of the lessons of the Enlightenment. Belief in the power of reason, and detachment from the church and attraction to the Enlightenment, took root. Voltaire and Rousseau had fallen out over the years, but their writings had stirred indignation at injustice, and succeeded in spreading secular values such as tolerance, liberty and equality before the law – all values shared by Pombal.

A golden thread thus leads from the Lisbon disaster to revolutionary Paris in 1789. Voltairean ridicule, so effectively deployed in Candide – the central plot setting of which was earthquake-shattered Lisbon – continued to be a powerful weapon against religious dogmatism, even though Rousseau had become a critic of Voltaire’s wit, which by now had become equated with aristocratic worldliness, which was frowned upon. Rousseau spoke for the poor, common man; he was dedicated to virtue in private and public life. The French became devoted to morality, like the Quakers, American farmers and the Swiss. They chopped off the head of their king and queen in protest against their decadent lifestyle.

But the big thing about the Lisbon earthquake is that it was remembered and was still being written about over a century later. Ballads and poems about the disaster were even being sung in America. A terrific love story beloved of the American public was that of Agnes Surriage from Massachusetts, who was in Lisbon on the day of the earthquake and who rescued a fellow countryman, a trader, Charles Frankland, from the rubble. Needless to say, the couple immediately fell in love and persuaded a priest to marry them among the ruins. The story was composed as a popular ballad and survived for over a century before being published as a best-selling poem, Agnes, by Oliver Wendell Holmes. So well received was this that he followed up with another piece of doggerel to commemorate the hundredth anniversary of the great Lisbon earthquake, The deacon’s masterpiece or The one-hoss shay, which was a modern take on Voltaire’s put-down. The deacon built a cart with no weak spots, but, like an idea or a belief, it lasted only as long as it lasted and then, puff, it vanished:

All at once the horse stood still
First a shiver, and then a thrill
Then something decidedly like a spill
And the parson was sitting upon a rock
At half past nine …
Just the hour of the Earthquake shock

And so we come to the modern day, where there are no shortages of reference to the Lisbon earthquake as a definite “turning point” for the world. Parallels are drawn with other disasters – not all of them natural disasters, either, but somehow encapsulating in shattered bricks and rubble a big turning point. Hiroshima is often cited, as are the Twin Towers in New York. Perhaps Gaza will one day be just such a turning point. It lies in rubble as Lisbon did, but who is going to be its Pombal? All this talk of population transfer is more reminiscent of Tulbagh than Lisbon.

Meanwhile, I am following the Santorini saga and hoping nothing more serious happens than the current tremors. Fingers crossed.

Footnotes:

1 Page 228, Gerald Shaw, David Philip Publishers, 1999. See also A newspaper history of South Africa by Vic Alhadeff, Don Nelson, 1976, for most informative coverage of the Tulbagh disaster.

2 An important in-depth contribution to the Tulbagh story is an academic thesis: Between memory and history: The restoration of Tulbagh as cultural signifier. Dissertation submitted in partial fulfilment of the degree of Master of Philosophy in the Conservation of the Built Environment. Jayson Augustyn-Clark (CLRJAS001), University of Cape Town, June 2017. Faculty of Engineering and the Built Environment: School of Architecture, Planning and Geomatics.

3 The revolutionary temper: Paris, 1748-1789. Robert Darnton, Allen Lane, 2023.

4 There is a compendious collection of literature. I recommend Rui Tavares, “A short book of the great earthquake, Lisbon 1755”, Lisbon, 2023, on the rebuilding of Lisbon. Also Hakai Magazine, Laura Trethewey, 1/9 – 2020, for a superb article on the earthquake and its aftermath.

Also read:

A love letter to Long Street: A reader’s impression

A luta continua: fifty years since the Portuguese revolution fundamentally changed Africa

Kruger’s earring

Aardbewings: die aarde wat skud en rammel – wat van Suid-Afrika?

The post Lisbon 1755 and Tulbagh 1969: A tale of two earthquakes first appeared on LitNet.

The post Lisbon 1755 and Tulbagh 1969: A tale of two earthquakes appeared first on LitNet.

Rasseverhoudinge in Suid-Afrika: verdoemend of versoenend?

$
0
0

Hoe ervaar gewone Suid-Afrikaanse burgers rasseverhoudinge en rassisme in Suid-Afrika? 

Hermann Pretorius, hoof van strategiese kommunikasie by die Instituut vir Rasseverhoudinge (IRR), gesels met Freek Robinson oor die bevindinge van een van hul jongste meningspeilings. 

Hoe geloofwaardig is so ’n peiling? 

Pretorius lewer ook kommentaar oor Trump se presidensiële bevel en die gevolglike fokus op rasseverhoudinge in Suid-Afrika. 

Lees en kyk ook:

Dis nie ’n ras-ding nie, dis ’n witmens-ding

Trump se uitvoerende bevel en die Onteieningswet: Wat nou?

Wat sê Bettina? Ope brief aan Afrikaner-vlugtelinge op pad na Daddy Trump toe

The post Rasseverhoudinge in Suid-Afrika: verdoemend of versoenend? first appeared on LitNet.

The post Rasseverhoudinge in Suid-Afrika: verdoemend of versoenend? appeared first on LitNet.


Die Adam Small-gedenklesing en voorsitterskap van die SBA: ’n onderhoud met Michael le Cordeur

$
0
0

Michael le Cordeur is in November 2024 aangewys as die nuwe voorsitter van die Stigting vir Bemagtiging deur Afrikaans (SBA). Hy praat met Naomi Meyer hieroor, asook oor die Adam Small-gedenklesing, wat hy hierdie naweek in Pniël aanbied.

Michael, baie geluk met die feit dat jy aangewys is as die nuwe voorsitter van die SBA. My eerste vraag is oor jou: Jy het onlangs afgetree by die Universiteit Stellenbosch, is ek reg? Die SBA is ’n geletterdheidstrust. Jy en die SBA is baie goeie pasmaats! Kan jy dalk uitbrei op jou posisie by die US voor jou aftrede, sodat dit duidelik is wat ek bedoel?

Dankie vir die mooi wense en vir die geleentheid.

Jy is reg. Ek het afgetree as die visedekaan vir onderrig en leer by die US se Fakulteit Opvoedkunde. Ek was voorheen vir 25 jaar verbonde aan die WKOD, aanvanklik as Afrikaans-onderwyser vir matrieks. Later skoolhoof van Hoërskool Kylemore op ’n betreklik jong ouderdom, en toe kringbestuurder van onderwys voordat ek die sprong na Maties gemaak het. Dit was as kringbestuurder dat ek agtergekom het dat leerders sukkel om met begrip te lees. Selfs op hoërskool. Dit het my gemotiveer om in te skryf vir ’n PhD aan die US en navorsing hieroor te doen. Die titel van my proefskrif was “Die bevordering van leerlinge se leesvaardighede met behulp van mediastrategieë”. Na voltooiing van die doktorsgraad het ek ’n pos as dosent in Afrikaans aan die US aanvaar. Hier was ek byna 20 jaar en het uiteindelik gevorder tot medeprofessor en later vol professor in Afrikaanse letterkunde. As visedekaan van leer en onderrig kon ek my passie om leerlinge se leesvaardighede te verbeter uitleef. My studente was toekomstige onderwysers en deur vir hulle leestegnieke te leer wat hulle op hulle beurt weer in die klaskamer kon toepas, kon ons ’n verskil maak aan duisende leerlinge se leesvaardighede en dus ook hul toekoms.

Noudat ek afgetree is, sal ek as emeritus professor my passie kan voortsit as voorsitter by die SBA juis omdat lees en die bevordering van lees een van die SBA se hoofdoelwitte is. Ons Zoë-leesprojek is ons vlagskipprojek en baie gewild. Ons maak reeds ’n verskil in die lewe van 54 000 leerlinge in 540 skole. In daardie opsig is ek en die SBA dus die ideale pasmaats. Dit vorm ook die basis van my jongste boek wat binnekort verskyn: Reading with comprehension.

My volgende vraag is nog iets oor die SBA. Die SBA fokus op geletterdheid en hoe taal – Afrikaans in al sy variëteite – mense kan bemagtig. Watter taal word hier bedoel? kan mens vra. Ek lees op die SBA se webwerf: "Die SBA wil Afrikaans huis toe vat – na alle Afrikaansgebruikers – in elke dialek en tongval, in elke uithoek van die aarde." Wat beteken dit vir jou?

By die SBA glo ons in die potensiaal van mense en dat elke individu uniek is en ’n unieke bydrae na die herstelproses van ons land kan bring. Voorts is ek van mening dat Afrikaans behoort aan almal wat die taal praat, ongeag watter dialek of tongval jy het. Die onskuld van Namakwa-Afrikaans, die eerlikheid van Griekwa-Afrikaans, die humor van Kaapse Afrikaans, tesame met die ongeronde Bolandse Afrikaans met sy tiniest Bolandse bry (soos ek), is almal boustene van ’n taal wat ons ons eie noem, juis omdat dit ons saambind en nasiebou bevorder. Dit is bewys van jou liefde en respek vir mede-Suid-Afrikaners. Sodoende word Afrikaanssprekendes bemagtig om die beste van hulself te gee in die strewe om ons land te verewig.

Hoe sien jy die pad saam met die SBA vorentoe? Ek vra jou hier onder uit oor ’n geleentheid wat jy in jou hoedanigheid as SBA-voorsitter gaan lei, maar is daar nog iets wat die SBA vanjaar beoog waarvan jy ons lesers kan inlig?

Ons beplan om Zoë verder uit te brei. Tot dusver was ons hoofsaaklik gemik op die Wes- en Noord-Kaap, maar ons beplan om die res van Suid-Afrika te betrek. Hierdie jaar brei ons uit na die Karoo en selfs KZN. Ons begin hierdie jaar met twee beurse aan honneursstudente, en ons sien daarna uit dat hulle na voltooiing van hul navorsing (oor onderskeidelik Gariepafrikaans en leesondersteuning in die Grondslagfase) by die SBA met Zoë gaan help. Ons voormalige voorsitter, Sandra Prinsloo, is gereed met 13 TV-episodes oor Afrikaans se komvandaan wat op die SBA se webtuiste gepubliseer gaan word. Hierdie naweek stel ons ook ons rieldansboek, Rielritme: sarsies op snare, bekend by die Adam Small-fees. Ons Oerliedere-boek onder leiding van Zenobia Kloppers is so gewild dat ons reeds in ons tweede druk is. Ons gaan ook ’n sigbare teenwoordigheid hê by die KKNK, die Suidoosterfees, die Woordfees en die Kalfiefees. Ek is skoon uitasem.

Ek sal ook op die toekoms fokus.

Sal Kaaps ooit deel word van die kurrikulum?

Is daar jonger skrywers wat Small se oeuvre verder gaan neem? Indien wel, wie is hulle en waar is hulle? Hoe sien bruin mense hul toekoms met Afrikaans?

https://adamsmallfees.co.za/

Die Adam Small-fees vind hierdie naweek plaas, en jy bied die Adam Small-gedenklesing aan. Wat kan mense wat hierdie lesing wil kom bywoon, verwag? Ek sien op die program staan daar dat ’n kort program van Adam Small se werk hier aangebied sal word.

In my lesing fokus ek op Small se werk, sy verlede en sy filosofie oor Kaaps as letterkundetaal. Ek verwys na sy stryd om erkenning vir Kaaps as synde ’n kombuistaal en hoe hy hom afgesonder het toe sy eie mense in hom begin twyfel het. Ek verwys na die stryd agter die skerms om hom die Hertzogprys te gee, en fokus op sy werk wat die apartheidswette uitgedaag het. Daar sal ook van sy gedigte opgevoer word en selfs gesing word terwyl ek my lesing lewer.

As jy dink aan Adam Small: Wie was hy vir jou? Wat van sy werk of sy menswees het jou nog altyd die meeste aangegryp?

Afgesien daarvan dat hy en my ma verlangs familie is, was Adam Small my mentor. Sy foto het agter my in my kantoor gehang. Hy het van Kaaps ’n letterkundetaal gemaak en ek glo soos André P Brink dat Kanna die beste drama in Afrikaans is. Ek het sy werk, sy gedigte en dramas, en veral Krismis van Map Jacobs, met oorgawe in my klasse by die US aangebied.

............
Afgesien daarvan dat hy en my ma verlangs familie is, was Adam Small my mentor. Sy foto het agter my in my kantoor gehang. Hy het van Kaaps ’n letterkundetaal gemaak en ek glo soos André P Brink dat Kanna die beste drama in Afrikaans is. Ek het sy werk, sy gedigte en dramas, en veral Krismis van Map Jacobs, met oorgawe in my klasse by die US aangebied.
...............

Hy en sy vrou en ek en my vrou het soms saam uitgegaan. Dan het hy my aangemoedig om op te staan vir dit waarin ek glo. En gemotiveer om te skryf, “Want wie gaan al daai boeke skryf wat so nodig is as jy dit nie skryf nie, Michael?"

Lees ook:

Kollig op akademikus Michael le Cordeur: Moedertaalonderrig en leesbegrip

SteedsDink met LitNet Akademies: Michael le Cordeur oor sy akademiese navorsing

’n Strategie vir die insluiting van Kaapse Afrikaans by die formele skoolkurrikulum

Die Adam Small Boekefees 2025: ’n onderhoud met Darryl David

Adam Small (1936–2016)

Resensie: Krismis van Map Jacobs deur Adam Small

https://argief.litnet.co.za/article.php?news_id=17804

 

The post Die Adam Small-gedenklesing en voorsitterskap van die SBA: ’n onderhoud met Michael le Cordeur first appeared on LitNet.

The post Die Adam Small-gedenklesing en voorsitterskap van die SBA: ’n onderhoud met Michael le Cordeur appeared first on LitNet.

Press release: Nominees announced for the 60th Fleur du Cap Theatre Awards

$
0
0

Metamorphoses (photo: Mark Anthony Dobson)

Celebrating six decades of recognising excellence in theatre, the panel of judges and sponsor Heineken Beverages are proud to announce the nominees for the 60th Fleur du Cap Theatre Awards. The winners will be revealed at a dazzling ceremony on Sunday, 23 March, at the iconic Cape Town Stadium.

A total of 49 plays, musicals and music theatre shows were eligible for the 23 competitive categories ranging from performance to directing, scriptwriting, composing and puppetry, as well as exceptional stage, sound, lighting and costume design.

The judges also reviewed 12 productions for children and young adults, as well as seven opera productions. In addition, a remarkable 175 students from seven institutions, performing in over 50 productions, were considered for the most promising student prize.

“This year’s nominations are a true reflection of the quality and diversity of talent, storytelling, and engagement we have witnessed in Cape Town over the past year. It’s clear that there are no shortcuts to achieving excellence. The judges were once again left in awe. Congratulations to all the nominees,” states Africa Melane, chairperson of the panel of judges.

The nominees for the 60th Fleur du Cap Theatre Awards, listed in alphabetical order, are:

Most promising student

Dylan Janse Van Rensburg | LAMTA
Elizabeth-Ann Fosu | AFDA
Jayden Dickson | LAMTA
Mfuneli Ntumbuka | CTDPS
Nichola Viviers | Stellenbosch University
Oliver Carnegie | CTDPS
Seth Daniel Cloete | CTDPS
Tshepiso Modise | AFDA

Best new South African script

Jennie Reznek and Mwenya Kabwe | Manje! Manje!
Mlindeli Zondi | Off Balance
Pieter Odendaal | Droomwerk
Rosalind Butler | Expelled
Tiisetso Mashifane wa Noni | Neighbourhood

Best new director

Aidan Scott | The dumb waiter
Lara Toselli | A doll’s Life
Marianne Thamm | Round of applause – South Africa still standing
Sinenhlanhla Mgeyi | Text me when you arrive
Tankiso Mamabolo | Don’t believe a word I say

Best theatre production for children and young adults

Braam en die engel
Glimmer
Kipper and the Olympic flame / Vlooi en die Olimpiese vlam
Pampoenpit se groen gevoel
The Little Mermaid

Best performance by an ensemble

Benjamin Stannard, Che-Jean Jupp, Gabriella Knight, Gemma Bisseker, Gerard van Rooyen, Hannah Norcott, Jasmine Minter, Jayden Dickson, Jude Bunyan, Killian Blerk, Nandipa Nyivana, Noa Duckitt, Skye Themeda Goss, Tatum Coleman, Tjaart van der Walt, Tumelo Mogashoa | Spring awakening

Azola Mkhabile, Buhle T. Stefane, Emmanuel Ntsamba, Karabo Hope Banda, Lusanda Soboyise, Melusi Molefe, Mihlali Bele, Sanele Phillip, Yvonne Msebenzi | Manje! Manje!

Awethu Hleli, Carla Smith, Carlo Daniels, Jock Kleynhans, Lyle October, Nolufefe Ntshuntshe, Tamzin Williams | Neighbourhood

Awethu Hleli, Brent Palmer, Cassiel Eaton-Winnik, Carlo Daniels, Lyle October, Matthew Vey, Nolufefe Ntshuntshe, Tamzin Williams | Metamorphoses

Kyla Davis, Lisa Overy, Roberto Pombo | The agents

Best performance in a revue, cabaret and one person show

Andrew Buckland | The ugly noo noo
Bo Petersen | Pieces of me
Erika Breytenbach-Marais | The good dad
Fiona Ramsay | Blonde poison
Shannon Esra | My left breast

Best performance by a supporting actor in a musical or music theatre show

André Terblanché as Josef Marais | Ver in die wêreld Kittie
Brendan van Rhyn as Lurch | The Addams Family: The musical
Dean Balie as Ernest Logan | Orpheus McAdoo
Graham Hopkins as Colonel Pickering | My fair lady
Yahto Kraft as Uncle Fester | The Addams Family: The musical

Best performance by a supporting actress in a musical or music theatre show

Adrienne Pearce as Mrs Higgins | My fair lady
Alexis Petersen as Lucy Moten | Orpheus McAdoo
Bethany Dickson as Alice Beineke | The Addams Family: The musical
Candice van Litsenborgh as Grandma | The Addams Family: The musical
Jenny Stead as Rosa de Miranda | Ver in die wêreld Kittie

Best performance by a lead actor in a musical or music theatre show

Conroy Scott as Orpheus McAdoo | Orpheus McAdoo
Craig Urbani as Henry Higgins | My fair lady
Dean Balie as Koos Heuningbek | Ver in die wêreld Kittie
Marcel Meyer as Sweeney Todd | Sweeney Todd the demon barber of Fleet Street
Niza Jay as Emcee | NKOLI: The Vogue-opera

Best performance by a lead actress in a musical or music theatre show

Ann Masina as Mrs Nkoli | NKOLI: The Vogue-opera
Brittany Smith as Mattie Allen | Orpheus McAdoo
Leah Mari as Eliza Doolittle | My fair lady
Rushney Ferguson as Kittie Jaftha | Ver in die wêreld Kittie
Samantha Peo as Morticia Addams | The Addams Family: The musical

Best puppetry design

Marthinus Basson and Elana Snyman | The Addams Family: The musical
Michael Curry | Disney – The magic box

Best lighting design

Denis Hutchinson | My fair lady
Franky Steyn | Metamorphoses
Mark Fleishman and Themba Stewart | Manje! Manje!
Niall Griffin | Spring awakening
Patrick Curtis | Othello

Best set design

Craig Leo | Manje! Manje!
Gerhard Marx | Othello
Greg King | My fair lady
Jaco Bouwer | Die vegetariër
Marthinus Basson and Nicolaas de Jongh | The Addams Family: The musical
Patrick Curtis | Metamorphoses

Best costume design

Birrie Le Roux and Sikelela Nomvete aka Mr Allofit | NKOLI: The Vogue-opera
Bridget Baker | Die vegetariër
Marthinus Basson | The Addams Family: The musical
Michaeline Wessels | Neighbourhood
Neil Stuart Harris, Andrew Botha, and Maritha Visagie | My fair lady

Best sound design, original music, soundscape or live performance

Chantal Willie-Petersen for live performance | Unruly
Jannous Aukema for sound design and original music | Droomwerk
Kyle Shepherd for original music | Othello
Neo Muyanga for original music | Manje! Manje!
Philip Miller for original music | NKOLI: The Vogue-opera

Best performance in an opera, male

Conroy Scott as Gianni Schicchi | Gianni Schicchi
Conroy Scott as Enrico | Lucia di Lammermoor
Lukhanyo Moyake as Edgardo | Lucia di Lammermoor
Sandile Zitha as Ubaldo | Dalinda
Thando Zwane as Acmet | Dalinda

Best performance in an opera, female

Brittany Smith as Lucia | Lucia di Lammermoor
Minette du Toit-Pearce as The Princess | Suor Angelica
Nobulumko Mngxekeza as Sister Angelica | Suor Angelica
Nontobeko Bhengu as Dalinda | Dalinda
Zizipho Funzo as Governess | The turn of the screw

Best performance by a supporting actor in a play

Aidan Scott as Mozart | Amadeus
Carlo Daniels as Cassio | Othello
Gerben Kamper as Oupa | Droomwerk
Mark Elderkin as Emperor | Amadeus
Wessel Pretorius as Roderigo | Othello

Best performance by a supporting actress in a play

Faniswa Yisa as Emilia | Othello
Hannah Borthwick as Nurse | Romeo and Juliet
Rehane Abrahams as Mercutio and Lady Montague | Romeo and Juliet
Sarah Wolhuter as Stella Kowalski | A streetcar named Desire
Tinarie van Wyk Loots as Suster and Ma | Die vegetariër

Best performance by a lead actor in a play

Albert Pretorius as Iago | Othello
Andrew Buckland as various roles | UnrulyAtandwa Kani as Othello | Othello
Ben Albertyn as Petrus | Droomwerk
Sanda Shandu as Man | Lungs

Best performance by a lead actress in a play

Anthea Thompson as Rose | Dog Rose
Carla Smith as Desdemona | Othello
Emily Child as Blanche DuBois | A streetcar named Desire
Jennie Reznek as Daedalus | Manje! Manje!
Simone Neethling as Juliet | Romeo and Juliet

Best director

Garth Tavares | The Addams Family: The musical
Jaco Bouwer | Die vegetariër
Steven Stead | Metamorphoses
Steven Stead | My fair lady
Sylvaine Strike | Spring awakening

Best production

Manje! Manje!| Magnet Theatre
Metamorphoses | Baxter Theatre
My fair lady | Pieter Toerien Productions with Cape Town Opera
Spring awakening | Anton Luitingh and Duane Alexander (LAMTA)
Unruly | Empatheatre, in collaboration with the Stockholm Resilience Centre and the Unruly Natures research project

The panel of judges:

Africa Melane (Chair), Dr Beverley Brommert, Hadley Tituss, Dr Lwando Scott, Naudé van der Merwe, Nkgopoleng Moloi, Roxy Marosa, Sive Gubangxa, Thabo Makgolo, Tracey Saunders and Dr Wayne Muller.

The post Press release: Nominees announced for the 60th Fleur du Cap Theatre Awards first appeared on LitNet.

The post Press release: Nominees announced for the 60th Fleur du Cap Theatre Awards appeared first on LitNet.

Press release: William Kentridge and Handspring Puppet Company’s Faustus in Africa! at the Baxter Flipside, 26 February–22 March 2025

$
0
0

William Kentridge and Atandwa Kani (photo: Fiona MacPherson)

Thirty years after its premiere and following on from its resounding success, William Kentridge and Handspring Puppet Company re-unite to present Faustus in Africa! at the Baxter from 26 February to 22 March 2025.

This collaboration is a re-working of their multi-award-winning 1995 production of the same name, directed by Kentridge, with design and puppet-mastery by Handspring Puppet Company and Lara Foot as associate director.

The impressive cast comprises Atandwa Kani, Jennifer Steyn, Wessel Pretorius, Eben Genis, Mongi Mthombeni, Asanda Rilityana and Buhle Stefane. 

This gleefully irreverent encounter with the “Faustian Pact” is an ageless tale and remains a powerful metaphor for our times. Its themes of compromise are universal. They make urgent sense to each successive generation. The betrayal of one’s better judgment for short term gain tempts us all and is the burning question behind our climate emergency and the trade-offs and expediency that underly the desperate problems the world is facing today.

Faustus in Africa! is a harmonious blend of theatre and puppetry, with music by Warrick Sony and the late and James Phillips, underscoring Kentridge’s animations. Faustus goes on a darkly comedic journey to enjoy all that Africa has to offer. His safari becomes a rampage of greed and passion.

William Kentridge and Atandwa Kani (photo: Fiona MacPherson)

 The 2025 version is produced by Quaternaire/Paris and restaged with support from co-commissioner Théâtre de la Ville/Festival d'Automne (Paris) and co-producers The Baxter (Cape Town), Centre d'art Battat (Montreal), Cité européenne du théâtre - Domaine d’O - Montpellier / PCM2025 (Montpellier), Grec Festival (Barcelona), Kunstenfestivaldesarts (Brussels), Thalia Theater GmbH (Hamburg).

William Kentridge and Handspring Puppet Company’s Faustus in Africa! celebrates 30 years of collaboration, at the Baxter Flipside from 26 February to 22 March 2025, at 7.30pm with Saturday matinees at 2.30pm.

Booking is now open at Webtickets online or at Pick n Pay stores. For discounted school or group block bookings, fundraisers or charities, contact Carmen Kearns on 021 680 3993 or email her at carmen.kearns@uct.ac.za.

The post Press release: William Kentridge and Handspring Puppet Company’s Faustus in Africa! at the Baxter Flipside, 26 February–22 March 2025 first appeared on LitNet.

The post Press release: William Kentridge and Handspring Puppet Company’s <em>Faustus in Africa!</em> at the Baxter Flipside, 26 February–22 March 2025 appeared first on LitNet.

Sal U my vashou

$
0
0

Foto: Canva

Sal U my vashou

sal U my vashou as ek faal
kan ek nog saamgaan
as U ons kom haal

sal U my verbind as ek flenters is
as ek geval het in die dorings
wat so langs my pad vervuil is
hulle is al almal hier verby
die Priesters en die Leviete
die Limousine en die privaatstralers

terwyl ek hier lê
opgeslaan en verniel
met gate in my siel –
sal U my vashou as ek faal
as ek my doringkroon afruk
want die pyn was net te veel
as ek my kruis langs die pad laat val het
toe ek gestruikel het onder die gewig
met die sweep wonde orals op my rug

wil U ’n flenters siel optel
as die rowers my vir dood gelos het
sal U my wonde verbind en my optel
hier langs die pad van stukkende mense
sonder krag en sonder hoop
sonder geld om vryheid te kan koop

sal U my vashou as ek faal
kan ek nog saamgaan
as U ons kom haal

The post Sal U my vashou first appeared on LitNet.

The post Sal U my vashou appeared first on LitNet.

Koerant

$
0
0

Foto: Canva

Koerant

Waar is my getroue gesant?
Ek mis die ink se reuk. 
Waar is my getroue papierkoerant?
Wie en waarom is ons so onvergeeflik verneuk?

Ek soek die Beeld, bekend aan my as kind
en Sondag se Rapport.

Waar kan ek my nuusdraer vind?
Daar’s ’n leemte, iets groots is nou tekort. 

Is dié dan ’n sein
oor iets oor ons Afrikanerwees,
dat Afrikaans besig is om te verdwyn? 
Of is ek net ouderwets met te veel vrees? 

Ek mis dit om myself Sondae te kan begeef,
oorweldig deur soveel papier,
al is dit net vir ’n dag om dit te kan beleef,
om leuens te glo net om myself te kan plesier. 

Hoekom word dit dan van my gesteel?
Wat het ek verkeerd gedoen?
Met wie kan ek my ontsteltenis deel? 
Hoe kan ek myself daarmee versoen? 

Wat word van ons taal? 
Die papierkoerant is ’n koord.
Was Afrikaans net ’n verhaal
van ’n klompie mense wat sou saam behoort? 

NS

Jou papier het my laat gril. 
Eers Transvaler, toe Beeld, Rapport na die Dagbreek met die haan.
My vriend saam deur die land’s veranderinge gegaan. 
Maar nou is jy stil. 

The post Koerant first appeared on LitNet.

The post Koerant appeared first on LitNet.

Viewing all 21831 articles
Browse latest View live